http://www.krzemienie.

pl/genesis

Jump to Content
Krzemie pasiasty. Bukowa

Jeste tutaj
Strona gwna Geneza krzemieni

Geneza krzemieni
Geneza krzemieni
Krzemienie nale do jednych z najbardziej zagadkowych ska osadowych. Mimo wieloletnich
szeroko zakrojonych bada, kilka kwestii pozostao dotd nierozwizanych, a w szczeglnoci
dotyczcych rda krzemionki oraz temperatury i tempa jej krystalizacji. Naley przypuszcza,
e krzemienie tworz si w szerokim przedziale warunkw fizykochemicznych i dlatego te nie
mona stosowa dla nich jednego uniwersalnego modelu genetycznego. Przy odtwarzaniu
warunkw powstawania krzemieni naley uwzgldni te fakt, e krzemienie i ich macierzyste
skay wglanowe reprezentuj dwa odmienne rodowiska geochemiczne. Kolejnym paradoksem
jest wystpowanie krzemieni w odlegych od brzegu strefach mrz i oceanw, mimo e krzem
naley w wodzie morskiej do pierwiastkw ladowych (6 g/g). Odpowiedzi na te pytania nie
uzyskamy na podstawie analizy wewntrznej budowy konkrecji przy uyciu tradycyjnych metod

badawczych. Wynika to z faktu, e utwory konkrecyjne, jako ciaa stale narastajce, mog
powsta na drodze krystalizacji materii od rodka na zewntrz lub vice versa. Kontrowersje
budz te pogldy dotyczce relacji czasowych i przestrzennych midzy krzemieniami a ich
osadami macierzystymi, czy konkrecje tworzyy si na etapie: (1) sedymentacyjnowczesnodiagenetycznym (w trakcie sedymentacji), (2) diagenetycznym (pod przykryciem
osadami w zbiorniku morskim) lub (3) epigenetycznym (po wypenieniu zbiornika osadami i ich
wydwigniciu). W 1917 roku William A. Tarr (vide Bolewski, Turnau-Morawska, 1963)
przedstawi teori o rzeczno-morskim pochodzeniu krzemieni. Zdaniem wymienionego autora,
krzemienie powstay na drodze transportu krzemionki przez wody rzeczne, a nastpnie
chemicznego wytrcania w gbszych partiach zbiornika morskiego. Teoria ta zostaa
potwierdzona w latach 50. XX wieku przez Williama H. Twenhofela w 1951 roku (vide
Bolewski, Turnau-Morawska, 1963). Wedug obydwu autorw rola organizmw
krzemionkowych w tworzeniu si krzemieni bya podrzdna. Szcztki organizmw miay
zatapia si w wytrconej krzemionce pod wpywem procesw chemicznych. W 1989 roku
Ryszard Michniak podj prb usystematyzowania i uporzdkowania dotychczasowych
pogldw i teorii dotyczcych powstawania krypto- i mikrokrystalicznych form krzemionki. W
wczesnych klasyfikacjach genetycznych wyrniano krzemienie wczesno- i
pnodiagenetyczne. Rni autorzy odmiennie przedstawiali te procesy inicjujce diagenez
oraz niewaciwie okrelali genez wszystkich krzemieni na drodze konkrecyjnej. Wymieniony
autor opisa trzy moliwoci powstawania konkrecji krzemieni:
1. Krzemienie rdwarstwowe tworzce si w osadzie lub w zwizej skale w wyniku
aktywnoci jder (orodkw) krystalizacji, rozrastajcych si dziki dyfuzyjnemu
wyrwnywaniu ste roztworw porowych.
2. Krzemienie bdce konkrecjami dennymi, tworzcymi si na granicy rnych rodowisk
geochemicznych (krzemionka ulegaa wytrceniu z roztworw pochodzenia morskiego i
ldowego).
3. Krzemienie stanowice nagromadzenie warstwowo uoonego elu krzemionki, wtrnie
porozrywanego na izolowane fragmenty w wyniku procesw rekrystalizacji i odwodnienia
(zmniejszenia objtoci) pod wpywem nacisku ska nadlegych.
Ryszard Michniak stwierdzi rwnie, e wszystkie utwory konkrecyjne maj budow strefowokoncentryczn. Struktura ta moe by pochodzenia pierwotnego (wzrostowa) lub wtrnego
(diagenetyczna). Czsto strefy te przenikaj si wzajemnie w obrbie tej samej konkrecji. Takiej
struktury nie wykazuj krzemienie sedymentacyjne o genezie niekonkrecyjnej. Ich czci
wewntrzne s jednorodne, a ewentualne przeobraenia diagenetyczne zaznaczaj si
jednokierunkowo zgodnie z pierwotnym uoeniem warstwy elu krzemionkowego. Wicej
danych o genezie krzemieni dostarcza analiza strefy kontaktowej konkrecji krzemieni i ich ska
macierzystych. Konkrecje rdwarstwowe maj zawsze bia kor, zoon z trudniej
wypieranych skadnikw ska wglanowych i rozszerzajcej swj zasig krzemionki. Naley
podkreli, e kora ta nie ma nic wsplnego z opisan bia kor konkrecji krzemieni stanowic
ich integraln cz. Z kolei konkrecje denne pozbawione biaej kory wykazuj podobiestwo
genetyczne do konkrecji manganowych. Cz grna wzrasta wolniej w wyniku powolnego
obmywana prdami wodnymi, natomiast cz dolna zanurzona w osadzie wzrasta szybciej, co
prowadzi do powstania konkrecji asymetryczno-dyskoidalnych lub bochenkowatych. Na
odsonitej powierzchni i wewntrz bu oraz w partiach przykrytych wystpuj wianki

mikrokonkrecji. Powstay one w wyniku redepozycji (przemieszczania) bu oraz ich toczenia

lub wleczenia po dnie morskim. Formy grzybiaste, grzybopodobne lub nieregularne z
rnokierunkowymi odrostami s najbardziej rozpowszechnione wrd krzemieni sedymentacyjnych. Wystpowanie i uksztatowanie biaej kory wrd krzemieni sedymentacyjnych zaley od
charakteru osadu podcieajcego i przykrywajcego oraz od stopnia plastycznoci krzemionki w
momencie jej rozrywania. Wedug Ryszarda Michniaka (1989) kolejnym wskanikiem
pochodzenia krzemieni moe by ksztat bu. Konkrecje rdwarstwowe tworz zwarte skupienia
elipsoidalne, kuliste i nieregularne. Zachowuj one ksztat pierwotny i nie ulegaj spaszczeniu.
Na uwag zasuguje te fakt, e konkrecje kredowe (wystpujce przewanie w opokach) maj
mniej zwarte ksztaty ni konkrecje jurajskie (spotykane najczciej w wapieniach). Stanisaw
Kwiatkowski (vide Michniak, 1989) uzalenia ksztat konkrecji krzemieni od gstoci i stopnia
jednorodnoci macierzystych osadw. Jego zdaniem, krzemienie o ksztatach regularnych i
elipsoidalnych powstaway w osadach jednorodnych, o wyrwnanej gstoci i rwnomiernym
rozproszeniu materii organicznej. Grzegorz Piekowski i Jacek Gutowski (2004) upatruj rdo
krzemionki w procesie rozkadu mineraw ilastych na etapie wczesnej diagenezy. Produktem
tego procesu byby kwas ortokrzemowy (H4SiO4) i krzemionka koloidalna. Roztwr
zawierajcy te dwa podstawowe skadniki przenika w gb osadu, gdzie w miejscach rozkadu
materii organicznej (spadku pH) dochodzio do zmniejszenia rozpuszczalnoci kwasu
ortokrzemowego i wytrcenia elu krzemionkowego, ktry z czasem uleg odwodnieniu i
przeksztaceniu w krzemie. Centrami krystalizacji krzemionki miay by nory wytworzone w
osadach przez organizmy ywe (gwnie skorupiaki). Zdaniem wymienionych autorw,
wytrcanie krzemionki zachodzio w obrbie materii organicznej (nagromadzonej wok nor),
ktra w czasie rozkadu powodowaa lokalny spadek pH. Istnieje jednak wiele innych pogldw
na temat rde krzemionki warunkujcej powstanie konkrecji krzemieni. Na szczegln uwag
zasuguj w tym wzgldzie nastpujce teorie (Durakiewicz i in., 2001; Migaszewski i in., 2006;
Migaszewski, Migaszewski, 2008 i literatura tam cytowana):
1. Teoria upwellingu rozwoju organizmw krzemionkowych w strefach wznoszenia si
prdw morskich z gbszych do pytszych partii zbiornika morskiego.
2. Teoria transportu krzemionki koloidalnej przez prdy denne z delt i estuariw do gbszych
partii zbiornikw morskich.
3. Teoria rozpuszczania krzemionki zawartej w okrzemkach, radiolariach i/lub gbkach, a
nastpnie jej przemieszczania i powtrnego wytrcania si w obrbie wyej pooonych serii
skalnych na etapie diagenezy lub epigenezy (fot. 26-29).
4. Teoria mieszania si wd morskich i sodkich oraz krenia w basenie zhybrydyzowanych
wd zawierajcych krzemionk.
5. Teoria hydrotermalna, czyli powstawanie konkrecji krzemieni w wyniku dziaalnoci
podmorskich rde hydrotermalnych, zasilajcych zbiornik w roztwory wzbogacone w
krzemionk.

Okrzemki jednokomrkowe glony, ktre wytwarzaj charakterystyczne krzemionkowe

skorupki o skomplikowanej budowie, skadajce si z wieczka i denka. Wielko: w wikszoci
osigaj rednic 0,02-0,2 mm, a niektre gatunki nawet 2 mm
Wymienione teorie odnosz si do rnych miejsc wystpowania krzemieni na wiecie. W
przypadku krzemieni witokrzyskich wystpujcych w osadach jury grnej obydwie teorie (1)
upwellingu i (2) transportu krzemionki przez prdy denne s trudne do udowodnienia ze
wzgldu na brak odpowiednich przesanek batymetrycznych (gbokoci i reliefu dna morskiego)
lub rozkadu przestrzennego paleoprdw w pnojurajskim zbiorniku morskim na obszarze Gr
witokrzyskich. Podobnie, na podstawie bada sedymentologicznych, zesp pod kierunkiem
Zdzisawa Migaszewskiego odrzuci teori rozpuszczania krzemionki zawartej w licznie
wystpujcych gbkach oraz jej przemieszczania i powtrnego wytrcania. Forma kwarcu
krypto/mikrokrystalicznego tworzcego matriks (to skalne) konkrecji wskazuje na bezporedni
krystalizacj z wody morskiej (Migaszewski i in., 2006). Badania izotopowe, wykonane przez
wymieniony zesp, wykluczyy rwnie teori mieszania si wd morskich i wadycznych
(infiltracyjnych). Gdyby bya ona prawdziwa, to konkrecje musiayby wykazywa dodatni
korelacj midzy wartociami delt wodorowych (D) i tlenowych (18O), czyli midzy
stosunkami izotopw 2H/1H i 18O/16O. Wyniki analiz izotopowych wykonanych przez
Tomasza Durakiewicza i Zaharego D. Sharpa (Durakiewicz i in., 2001, 2000; Sharp i in., 2002)
wskazay na wyran antykorelacyjn sinusoidaln cykliczno rozkadu wartoci D i 18O
wzdu osi prowadzcej od rodka na zewntrz konkrecji. Wyniki wykonanych bada wiadcz o
sedymentacyjnowczesnodiagenetycznej genezie krzemieni grnojurajskich z Gr
witokrzyskich. Wskazuj na to nastpujce przesanki:
1. Wystpowanie silnie zdeformowanych i poskrcanych konkrecji krzemieni w brekcjach
sedymentacyjnych (osuwiskach podmorskich), wiadczcych o transporcie ppynnego elu
krzemionkowego wraz z pokruszonymi fragmentami wapieni. W profilu kamienioomu
Guchowiec koo Maogoszcza wystpuj toczece wapieni uzbrojone w konkrecje krzemieni.

2. Charakterystyczny ukad bu krzemieni w niezaburzonych warstwach skalnych. Ich dusze

osie s przewanie uoone rwnolege do uwarstwienia.
3. Obecno struktur spywowych elu krzemionkowego na powierzchniach konkrecji oraz
struktur mikrobrekcyjnych w konkrecjach policentrycznych (przemieszczonych pierwotnych
fragmentw krzemionki scementowanych wtrn krzemionk).
4. Obecno biaej kory oraz brak przykadw stopniowego przenikania krzemionki do osadu
wapiennego. Nie stwierdzono rwnie wystpowania kanaw doprowadzajcych krzemionk do
konkrecji.

Spikule (igy) gbek krzemionkowych. Rozrnia si mikrosklery, ktre s lunymi igami,

rozrzuconymi midzy elementami gwnego szkieletu o wymiarach 0,01-0,1 mm oraz
megasklery bdce zasadniczym elementem szkieletu i osigajce 0,1-1 mm

Fragment szkieletu krzemionkowego gbki z rodzaju Euplectella sp. o dugoci 10 cm. Wicej
informacji >>>

Promienice (Radiolaria) zwierzta planktoniczne. Nieliczne gatunki s nagie, pozostae maj

szkielet zbudowany z krzemionkowych igieek lub pytek w rnym ksztacie. Wielko okoo
0,2 mm
Kompleksowe badania wykonane przez zesp pod kierunkiem Zdzisawa Migaszewskiego
(Migaszewski, Olszewska, 2002; Migaszewski, 2003; Migaszewski i in., 2006) day te pewne
przesanki popierajce teori hydrotermaln, wykazujc jednoczenie brak innego potencjalnego
rda krzemionki, jakim mogyby by skay piroklastyczne (wulkaniczne). Wrd nich naley
wymieni obecno w niektrych konkrecjach krzemieni niskotemperaturowego kaolinitu oraz
pojedynczych jasnobrunatnych wyciek organicznych otwornic, ktre mog wiadczy o
termicznym podgrzaniu do temperatury okoo 80-85c. Zdaniem Z. Migaszewskiego i
wspautorw (2006), wad poprzednich teorii jest brak odpowiedzi na dwa podstawowe
pytania: (1) Jakie jest rdo krzemionki w wglanowym rodowisku morskim
charakteryzujcym si wyranym deficytem krzemu? oraz (2) Dlaczego konkrecje krzemieni nie
s rwnomiernie rozproszone w caym badanym profilu wglanowym o gruboci ponad 1000 m,
lecz tworz tylko kilka izolowanych od siebie poziomw? W proponowanym modelu
hydrotermalnym dochodzio do krystalizacji krzemionki w warunkach rwnowagi izotopowej z
wod morsk, ktrej temperatura zmieniaa si cyklicznie w miar dostarczania kolejnych porcji
SiO2 z podmorskich rde hydrotermalnych. Model ten najlepiej tumaczy nieoczekiwane
pojawienie si elu krzemionkowego w mniej lub bardziej odlegych partiach platformy
wglanowej. Dopki jednak nie znajdzie si oczywistego dowodu geologicznego, jakim jest
forma strukturalna rda podmorskiego, to ta do prawdopodobna koncepcja pozostanie
jedynie w sferze przypuszcze.
[Autor] [Literatura] [Do pobrania pdf] [Wok krzemieni]
[
KIELECCZYZNA GALERIE]
[Kopalnie miedzianogrskie]
Ciekawe strony: [Labrys] [Erasmus Minerator]

Drewno skrzemieniae

Drewno skrzemieniae
Drewno skrzemieniae (Galeria)

Historia krzemienia
Krzemienie
Terminologia
Mineralogia
Geneza krzemienia
Kopalnia w Krzemionkach
Kopalnia "Krzemianka"
Euplectella sp.
Rodzaje krzemieni
Pasiasty
Czekoladowy
wieciechowski i gocieradowski
Oarowski
Jurajskie podkrakowskie
Batyckie
Dewoskie i karboskie
Galerie
Krzemienie jurajskie
Krzemie czekoladowy (Wierzbica)

Krzemie czekoladowy (Orosko)

Krzemienie jurajskie (Baziny Dolne)
Krzemienie jurajskie (Podgrodzie)
Krzemienie jurajskie (Chmielnik)
Krzemienie jurajskie (Sobkw)
Krzemienie jurajskie (Morawica)
Krzemienie jurajskie-podkrakowskie
Krzemienie jurajskie (Dziaoszyn)
Krzemienie kredowe
Krzemienie kredowe (Janikw)
Krzemienie kredowe (Oarw)
Krzemienie kredowe (Mielnik n. Bugiem)
Redepozyty
Bocheniec
Brzezinki k. Bocheca
Woszczowice
Tokarnia
Obice
Archiwum Jerzego Fijakowskiego
Krzemienie poza Polsk
Krzemienie kredowe Spiennes (Belgia)
Krzemienie kredowe Rugia (Niemcy)
Skamieniaoci w krzemieniu

Geneza
Budowa gbek
Typ: GBKI
Gromada: Gbki szkliste
Gromada: Gbki wapienne
Gromada: Gbki niewapienne (pospolite, rnoszkieletowe)

LEUKON - gbki niewapienne i szkliste (krzemionkowe) (szkielet krzemionkowy, sponginowokrzemionkowy, sponginowy)

SYKON - gbki wapienne (szkielet wapienny)

ASKON - gbki wapienne (szkielet wapienny)

Wody hydrotermalne, rdem krzemionki!

(... jestem za t teori)
CZEGO NIE WIEMY O KRZEMIENIACH ?

Jak powstay krzemienie?

Jakie jest rdo krzemionki w wglanowym rodowisku morskim charakteryzujcym si
wyranym deficytem krzemu?
Dlaczego konkrecje krzemieni nie s rwnomiernie rozproszone w caym badanym profilu
wglanowym o gruboci ponad 1000 m, lecz tworz tylko kilka izolowanych od siebie
poziomw?
Dlaczego krzemie pasiasty ma paski?
Teksty na temat krzemieni pochodz z artykuu: Pawe Krl, Zdzisaw M. Migaszewski Rodzaje, wystpowanie i geneza krzemieni. Zarys Problematyki.
[w]: "Historia krzemienia", Muzeum Narodowe w Kielcach, Kielce 2009. Serdeczne podzikowania dla prof. dr hab, Zdzisawa Migaszewskiego, prof. dr
hab. Agnieszki Gauszki z Instytutu Chemii UJK w Kielcach, Artura Jedynaka i Kamila Kaptura z Krzemionek, Jana Chaupczaka z Sandomierza i
Arkadiusza Giemzy z Miedzianki

Pawe Krl 2011-2016. [Polityka prywatnoci, informacje o cookies]