Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
ZASADY MODERNISTW
(MODERNISTARUM DOCTRINA)
KRAKW 2016
www.ultramontes.pl
SPIS TRECI
Str.
a) Rys historyczny ............................................................................................ 3
b) Zasady modernizmu .................................................................................. 11
c) Nauka modernistw o Pimie w. ............................................................ 17
d) Krytyka zasad modernistycznych ............................................................ 21
Zasady modernistw
(modernistarum doctrina)
ABP ANTONI SZLAGOWSKI
a) Rys historyczny.
Wpyw racjonalistycznych dnoci do wyjaniania wszystkiego, co jest
w religii, za pomoc naturalnego rozwoju, oraz wpyw teorii protestanckich,
stawiajcych na miejscu wiary nieokrelone uczucie religijne, a za podstaw
dogmatu podajcych "dowiadczenie ycia chrzecijaskiego", udzieli si
pewnemu odamowi uczonych katolickich, ktrzy podjli usiowania, aby
katolicyzm przystosowa do wymaga nowoytnej wiedzy i oczyci go z
wielu, wedug ich mniemania, zbytecznych naleciaoci.
Zapatrywania te racjonalistyczne, w jeden system filozoficzno-krytyczny
ujte, nazwano modernizmem, a zwolennikw jego modernistami; bo nowych
drg szukaj dla pogodzenia Kocioa katolickiego z nowoytn cywilizacj (1).
Poprzednikiem modernizmu w ostatnim dziesitku zeszego wieku by
amerykanizm, ktry znalaz wielu gorcych zwolennikw w Europie.
Wytworzony na podstawie pewnych twierdze ksidza Heckera, da od
Kocioa, aby na rzecz swobd, przysugujcych wspczesnym pokoleniom,
pozby si zbytniej swej kracowoci i surowoci w postanowieniach i zasadach
moralnych; aby pomija milczeniem pewne artykuy Wiary w. mniej wane, a
wicej oporu budzce wrd obcych, i w ten sposb pocign ich do wiary
katolickiej; wreszcie ruch ten budzi niezdrowy mistycyzm z podkadem
subiektywizmu i z przewag cnt czynnych nad biernymi.
Przewodni wic myl amerykanizmu byo dostroi si do ducha wieku,
by pocign zbkanych. Leon XIII w brewe do kard. Gibbonsa, z dn. 22
stycznia 1899, potpi ten kierunek, "cuius summam Americanismi nomine
nonnulli indicant", i odpowiedzia: "Niech wrc, niczego bowiem nie
pragniemy wicej; niech wrc wszyscy, ktrzy si bkaj poza owczarni
Chrystusow, nie inn jednake drog, tylko t, ktr wskaza sam Chrystus" (2).
3
tylko czowieka, oywionego duchem religijnym, nic wicej. Dla nauki nie masz
ani cudw, ani nadprzyrodzonego Objawienia, ani Zmartwychwstania. Z tego
wypywa, e Ewangelie nie s wcale wiadectwami i dowodami historycznymi,
ale tylko wyraaj pojcia i zapatrywania pierwszych chrzecijan na Osob
Chrystusa i na Jego nauk. Wszystko, co znajduje si w Ewangeliach,
wypyno z wiary. Badania krytyczne stwierdzi mog, e tre czwartej
Ewangelii, w ktrej doszukuj si jakich poda, jest prawdopodobnie
symboliczna tylko i nie zawiera opisu wypadkw rzeczywistych, ale osobiste
zapatrywania jej Autora. Jeeli za Chrystus zapowiada Swe cierpienia i
Zmartwychwstanie, pochodzi to std, e w dziwnym jakim przeczuciu
przewidywa On sw przyszo. Kuszenie Jezusa wykazuje symbolicznie i w
streszczeniu psychologiczne usposobienie Jego, oraz sposb, jak sobie On
wyobraa Swe opatrznociowe posannictwo. Idealizowanie Jezusa przez
Pisarzy Ewangelicznych pyno z ich poczucia religijnego, nie jest za ono
owocem trafnych spostrzee, ani wyrozumowanego badania.
Tak wic Loisy popiera bdne z gruntu teorie odnonie do: Ewangelii,
Krlestwa Chrystusowego, synostwa Boego, Kocioa, dogmatw i obrzdw,
hodujc racjonalizmowi biblijnemu i zbliajc si do Straussa, z t tylko
rnic, e gdy ten by zupenym ateist, Loisy chce pozosta katolikiem (12).
Sdzi on, e katolicyzm da si bardzo atwo pogodzi z liberaln
protestanck teologi; przeciwnie za Wilfryd Ward uwaa wszelkie podobne
usiowania za bezcelowe i bezowocne; przypuszcza jednak, e mona by znale
sposb do wytworzenia jakiego modus vivendi, jakiego porozumienia si, aby
nie yy ze sob te dwie dziedziny w otwartej walce. rodki te wyuszcza w
dziele: Problems and Persons (London 1903). Wychodzi on z tego zaoenia, e
teologia w kadym okresie czasu winna stosowa si do wspczesnego stanu
wiedzy, bo i ona te ulega rozwojowi, a w tym rozwoju przechodzi pewne
przeobraenia i udoskonalenia. Z politeizmu wyoni si monoteizm, bogi
narodowe zlay si w jednym Bogu powszechnym, uosobieniu wszelkiej
doskonaoci. Obecnie teologia ma by teologi idei, zdoln do organicznego
wzrostu; ma wykada i wyjania symbol yjcej i dziaajcej prawdy Boej; za
przykadem wiedzy ma mie zawsze przed oczyma ponad wszystko przykazanie
rozwoju i doskonalenia si. Katolicka zasada: semper eadem, nie sprzeciwia si
przyswajaniu sobie cywilizacji wspczesnej. Dawniej np. sdzono, e zdanie:
Bg jest Autorem Ksig w., stoi na przeszkodzie pogodzeniu Biblii z wynikami
wiedzy. Obecnie za rozumiemy, e Bg nie potrzebowa w Autorach w.
7
Abert, wyrazi si: "umar, jako katolik, by kapanem pobonym; jeeli bdzi,
to bdzi z mioci". Profesor za Seb. Merkle w mowie na naboestwie
aobnym w uniwersyteckim kociele w Wrzburgu przyrwna Schella do w.
Pawa, Apostoa narodw. Z tego powodu dr. Ernest Commer, profesor
dogmatyki w Wiedniu, wyda broszur: "Herman Schell" (Wien 1907), w ktrej
chwali wprawdzie jego przenikliwo umysu, jego gbok wiar, niezwyk
pracowito, ale jednoczenie podkrela, e twierdzenia jego nie byy bez bdu
i e zawieray trucizn. Ksik t profesor Ehrhard nazwa "poaowania
godnym pamfletem". Pius X jednake w licie do Commera (16 czerwca 1907
r.) dzikuje mu za przysug, ktr odda religii i jej nauce, chwali cnoty
Schella, ale gani "trucizn nowoci", ktra sczy si z dzie jego (13).
Wreszcie zabra gos w tej sprawie, ormiasko-katolicki arcybiskup,
Teodorowicz ze Lwowa i zaznaczy, e Schell w swych pismach sam siebie
osdzi i sam na siebie wasn rk wyrok podpisa, bo jego wyraenia (w licie
do Lorenzelli'ego, jako odpowied na jego: Entprotestantisierung des
Katholizismus) raczej przystoj jakiemu protestanckiemu, wrogo do Kocioa
usposobionemu, politykowi, ni kapanowi katolickiemu (14).
W Monasterze w Westfalii powstaa Liga przeciwindeksowa, zoona z
osb wieckich, ktra ogosia list otwarty do Piusa X-go, oraz biskupw,
mwicych po niemiecku i po angielsku, opatrzony nagwkiem: "Omnia
restaurare in Christo", utrzymany w bardzo ulegym tonie, wyraajcy gorc
prob o zniesienie indeksu ksiek zakazanych, bo to przestarzae zarzdzenie
nie odpowiada ju obecnemu rozwojowi owiaty.
Do obozu modernistycznego nale nadto: Le Roy, Houtin, Lapparent
we Francji; Buonaiutti, Murri, Minocchi, Semeria, Scoti Gualtieralti we
Woszech. Powstay czasopisma, szerzce zasady niezgodne z nauk katolick, a
w duchu Sabatiera (15), teologa protestanckiego, jak: Il rinnovamento, Cultura
moderna, Minerva, Leonardo, Coenobium.
Wpyw rozkadowy nowych zasad oddziaywa zacz we Francji,
Woszech, Anglii i Niemczech katolickich. Wzito si do przerabiania teologii,
historii religii, apologetyki. Ksigi w. wykadano na podstawie krytyki
radykalnej, wywoujc wahanie i niestao w naukowych pogldach katolickich
i pchajc nauk katolick na niebezpieczne tory sprzymierzania si dogmatw z
wspczesnymi zagadnieniami wiedzy.
b) Zasady modernizmu s:
1. nie mamy rodkw do wyrozumowanego przewiadczenia si o
istnieniu Boga, ani do naukowego stwierdzenia Objawienia Boego, bstwa
Chrystusa, Jego cudw; Zmartwychwstania, Wniebowstpienia i Odkupienia
ludzkoci przez mier Jego. Ludzie w to wierz, ale czy to w rzeczy samej poza
ich wiar istnieje, ani nie wiedz, ani wiedzie nie mog; bo na zewntrz nie
masz nic, co by ich doprowadzao do Boga (agnostycyzm).
11
16
wzite, czy z ycia ludzkoci, tj. z historii, wiedza bada, odsunwszy na bok to
wszystko, co w nich wiara znajduje nadprzyrodzonego, Boego.
Wiara ze swej strony take rozwaa owe zewntrzne zjawiska, aby z nich
wydoby, co by odpowiadao potrzebom religijnym serca ludzkiego i suyo do
podsycania i udoskonalania zmysu religijnego. Wybiera wic z tych zjawisk, co
one maj w sobie niezwykego, dziwnego, np. ywot czowieka nadzwyczaj
witego. wiadomo za religijna wiernych w tych zjawiskach chtnie
doszukuje si znamion Boych, ktre przechodz miar si przyrodzonych. To
za odpowiada usposobieniu i pragnieniom religijnym, ktre wiernych cign i
pchaj ku Bogu, oraz ku rzeczom niebieskim.
) Jednake wiedzy, a przede wszystkim filozofii, historii, krytyce
powinna ulega wiara, a wic i Koci i teologia i dogmaty. Wiara swe
wymagalniki i zasady ma rozwija i ksztatowa wedug wynikw i da
wiedzy wspczesnej. Samo bowiem wewntrzne dowiadczenie religijne
podlega badaniom wiedzy, o ile je na zewntrz wyraono. Nadto filozofia i
historia krytyczna orzec powinny, co to s za zjawiska zewntrzne, z ktrych
wiara soki czerpie dla podsycania zmysu religijnego. Wreszcie z koniecznoci
kady wierzcy stara si winien, aby pojcia jego o wszechwiecie widomym i
zjawiska wewntrzne w jego duszy nie rniy si od tych, jakie mu wiedza
podaje (20).
On dziaa, ogarnia nas, zapala. W ten sposb Boga uwaa naley za rdo
natchnienia Ksig w." (Encyklika Pascendi dominici).
Cuda s niemoliwe, w Pimie za witym te tylko za historyczne
uwaa mona, ktre s analogiczne do tych wynikw jakie lekarze dzi potrafi
czyni za pomoc rodkw psychicznych, w szczeglnoci za uzdrowienia
umysowo chorych (21).
Proroctwa (22) s to przeczucia, ktrych z pobudek wewntrznych
dowiadczali mowie o niezwykle wyrobionym i rozwinitym zmyle
religijnym. ycie bowiem religijne wewntrzne nie tylko obejmuje
teraniejszo, ale i przeszo i przyszo, ktr mona posugiwa si do
wyrobienia nowych doskonalszych poj religijnych: "Cho dowiadczenie
obejmuje teraniejszo, moe przecie materia czerpa z przeszoci, albo z
przyszoci; tak wic w sposb czysto naturalny czowiek wierzcy odczuwa
zdarzenia minione przez wspomnienie, zdarzenia przysze przez zajcie si nimi
uprzednie, jakby staway si w teraniejszoci. To za jest wyjanieniem,
dlaczego rozdziela si Ksigi w. na historyczne i apokaliptyczne" (Pascendi
dominici).
Prawdomwnoci Ksig w. ze strony wiedzy sporo zarzuci mona, bo w
nich znajduje si "wiele bdnych pogldw naukowych i historycznych. Ale nie
chodzi tam o nauki cise, albo histori, ale o religi jedynie i obyczaje. Nauki
cise i historia s tam, jakby zason, pod ktr ukrywaj si dowiadczenia
religijne i moralne, aby si atwiej midzy ludem szerzyy; poniewa lud inaczej
by owych dowiadcze nie zrozumia, szkodziaby mu raczej, anieli
dopomagaa doskonalsza nauka cisa, albo historia. Dalej... Ksigi w.,
poniewa z natury s religijne, posiadaj odrbne swe ycie; a i ycie ma swoj
prawd i logik, inn zaiste, ni prawda i logika rozumu, to jest prawd
przystosowywania si do rodowiska, w ktrym si yje, i do celu, dla ktrego
si yje. Nadto w Ksigach w. nieraz zachodz rozumowania ku udowodnieniu
jakiej prawdy, pozbawione wszelkiej podstawy rozumowej; takimi s
rozumowania, wspierajce si na proroctwach. Ale i te rozumowania maj swe
uzasadnienie, jako ozdoby kaznodziejskie, ktre usprawiedliwia ycie. Chrystus
Sam omyli si widocznie w oznaczeniu przyjcia Krlestwa Boego: a
dziwnym si to wydawa nie moe; podlega bowiem i Sam prawom ycia"
(Pascendi dominici).
18
22
Przypisy:
(1) Nazwa ta jest waciwsza i lepiej rzecz okrela, ni Loazyzm (loisyme), ktry nie
wszystkie ogarnia zasady nowatorw. Rwnie i ewolucjonizm nie daje cakowitego o nich
pojcia. Bricout, Revue du Clerg Franais, 1907 oct., p. 9. Por. X. S. Okoniewski, Piusa Xgo Encyklika o Zasadach modernistw, Pozna 1908, str. VII.
(2) "Redeant, nihil enim nobis optatius: redeant universi, quicumque ab ovili Christi vagantur
longius, non alio tamen itinere, quam quod Christus ipse monstravit". Por. Le P. Hecker, par
le P. W. Elliot, traduit et adapt de l'angl., introduction par Mgr. Ireland, prface par l'abb
Klein; Mgr. Ireland, L'Eglise et le sicle; Mgr. O'Connel, L'amricanisme d'aprs le p.
Hecker; Klein, Nouvelles tendances; Ks. J. Rostworowski, Z nowych kierunkw myli
katolickiej, Krakw 1905; Por. Leon XIII i amerykanizm, w ksice: Leon XIII, przez ks. A.
25
czyli neokantyzm, ktry w drugiej poowie XIX-go w. tam zapanowa. Oll-Laprune (La
philosophie et l. temps prs., 1890), oraz Jerzy Fonsegrive (Le Catholicisme et la vie de
l'esprit, Paris 1899), opierajc si na zasadach z dziedziny moralnoci Kanta, nawoywali do
etyki i religii chrzecijaskiej, jako jedynie odpowiadajcej potrzebom umysu i serca. Nowy
za kierunek apologetyczny, tj. metod immanencji, wytworzy Blondel: rozum sam w sobie
odnajduje prawa swego dziaania, a nie czerpie ich z zewntrz, sam rwie si do ideau i
posiada wymagalnik etyczny natury rozumnej. Gorco popar go oratorianin O.
Laberthonire. O kierunkach nowszej apologetyki, patrz ks. Matulewicz, Apologetyka,
Podrczna Encyklopedia Kocielna, T. I-II, str. 273.
(11) Kard. Richard, arcybiskup paryski, 17 stycznia 1903 zabroni jej czyta wiernym z tego
wzgldu, e w nich obudzi ona moe niepokj, odnonie do podstawowych dogmatw nauki
katolickiej, przede wszystkim co do powagi Pisma w. i podania, co do Bstwa Chrystusa
Pana i Jego nieomylnej wszechwiedzy, co do Jego dziea Odkupienia przez mier krzyow,
co do Zmartwychwstania, Eucharystii, co do Boskiego ustanowienia wadzy papieskiej i
biskupiej. Por. Chr. Pesch. S. J., Theologische Zeitfragen, Vierte Folge, S. 63.
(12) Pesch, loc. cit., p. 41-67; Michelitsch, Der Syll., 8-23. M. Fei, De evangel. inspiratione,
De dogmatis evolutione..., Paris 1906, 28, zebra zdania ewolucjonistw, ktrzy twierdz, e
rozwj dogmatu pociga za sob jego zasadnicz przemian (Loisy, L'Evangile et l'Eglise;
Harnack, Das Wesen des Christentums; C. Negri, L'Impratore G. A.). Temu ich zdaniu
przeciwstawia orzeczenie Soboru Watykaskiego (Sess. III, c. IV, De fide et rat.), oraz
wyoenie Pescha, Instit. Propaed., Frib. Br. 1888, I, n. 529.
(13) Michelitsch, loco cit., p. 23-55.
(14) Bonifatius-Korrespondenz, Nr. 17, 1907, I Septem., S. 258, 259.
(15) Sabatier w dziele swym: Exquisse d'une philosophie de la religion, wyrazi si, e
Objawienie w tym znaczeniu, jak je przedstawia ortodoksyjna nauka katolicka i protestancka,
jest dokonanym wyoeniem ustalonej i niezmiennej nauki, ktr naley nienaruszenie
przechowywa. W jego za pojciu jest to wytworzenie, okrelenie i rozwinite wyjanienie
wyczuwania Boga u poszczeglnego czowieka, czy w caej ludzkoci.
(16) "Takim jest bowiem w rzeczy samej porzdek logiczny. Porzdek chronologiczny, to jest
nastpstwo poj, jakiemu podlega ten, lub w autor w rozwoju swoich myli, nie wchodzi tu
w rachub. Ten, lub w modernista przykada si najprzd do bada biblijnych, a nie do
studiw filozoficznych; by doj do swoich wnioskw, nie szed drog systematyczn,
wskazan przez Encyklik. By moe. Czy jednak nie jest zaleny w swoich badaniach, a
nawet wprost we wnioskach swoich od innych uczonych, ktrzy pracowali pod wpywem
filozofii naturalistycznej?". Ks. Condamin, Krytyka biblijna modernizmu, Przegld
Powszechny, 1908, str. 155-156.
(17) Por. ks. Stanisaw Okoniewski, Piusa X Encyklika o Zasadach modernistw, Pozna
1908, str. XII.
27
(18) Por. ks. Condamin, Krytyka biblijna modernizmu, Przegld Powszechny, 1908, str. 153,
154.
(19) Por. ks. Pawelski, Katolicyzm a modernizm, Przegld Powszechny, 1908, str. 9-10.
(20) A. Lehmkuhl S. J., Modernismus, Theologisch-praktische Quartalschrift, Linz 1908, II,
S. 248; H. J. Cladder S. J., Die Enzyklika Pascendi und der Modernismus, Stimmen aus
Maria-Laach, 1908, t. 74, S. 1; J. Bessmer S. J., Gottes Wort, (Zu Satz 9-19 d. Dekret.
Lamentabili sane), Ib., S. 58; Jesus Christus Gottes Sohn und Erlser (Zu Satz 27-38 des
Dekret. Lamentabili), S. 371; H. Haan S. J., Dogma und Wissenschaft, Ib., S. 125; Telch,
Introductio Generalis in Scripturam Sacram, 344-359.
(21) Schmiedel, art. Gospels, Encyclopaedia Biblica; zob. Krytyka biblijna modernizmu,
Przegld Powszechny, 1908, str. 165.
(22) Zachwycenia Prorokw w Izraelu maj by naladownictwem, i przemian zjawisk,
ktre odbyway si u Chananejczykw; tak tumaczy Abraham Kuenen (The Prophets a.
Prophecy in Israel, 1887, p. 556); a co podziela Loisy (Revue d'histoire et de littrature
religieuse, 1902, p. 174); por. ks. Condamin, Krytyka biblijna modernizmu, Przegld
Powszechny, 1908, luty, str. 156, 157.
(23) J. Lebreton, L'Encyclique et la Thologie Moderniste, Paris 1908.
(24) Revue d'histoire et de littrature religieuse, 1903, str. 514, 518, 520, 521, 524, 526; zob.
ks. Condamin, Krytyka biblijna modernizmu, Przegld Powszechny, 1908, luty, str. 160.
(25) Ks. Minocchi, Studi religiosi, maj, czerwiec, 1905.
(26) Pawe Schmiedel, art. Mary w Encycl. bibl.; Usener, tame, art. Nativity; zob. Przegld
Powszechny, 1908, str. 164.
(27) Rozrnianie prawdy wzgldnej i bezwzgldnej w podaniu dogmatw (veritas relativa et
absoluta) zbija Ludwik Billot S. J., De immutabilitate traditionis, Romae 1907, c. IV, p. 8998.
(28) Weiss, Die religise Gefahr, Freib. in Br. 1904, S. 404-405.
(29) "Qui audent... secundum scelestos haereticos ecclesiasticas traditiones spernere et
novitatem quamlibet excogitare... aut excogitare prave aut astute ad subvertendum quidquam
ex legitimis traditionibus Ecclesiae catholicae".
(30) "Igitur regulas, quae sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae tam a sanctis
famosissimis Apostolis, quam ab orthodoxorum universalibus necnon et localibus Conciliis
vel etiam a quolibet deiloquo Patre et magistro Ecclesiae traditae sunt, servare ac custodire
profitemur".
(31) "Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab Ecclesia propositis, aliquando secundum
progressum scientiae sensus tribuendus sit alius ab eo, quem intellexit et intelligit Ecclesia;
28
anathema sit" (Sess. III. de fide et ratione, can. 3). Por. Syllabus Piusa X-go, nn. 24, 57, 63,
65. Doskonay na to komentarz poda ks. Morawski S. J. w ksice: Filozofia i jej zadanie,
Lww 1877.
(32) "Apostolicas et ecclesiasticas traditiones, reliquasque eiusdem Ecclesiae observationes et
constitutiones firmissime admitto et amplector".
(33) "Methodus et principia, quibus antiqui doctores scholastici theologiam excoluerunt,
temporum nostrorum necessitatibus scientiarumque progressui minime congruunt". Syllabus,
prop. 13.
(34) Z trzynastu dzie Loisy'ego pi dostao sie na indeks wyrokiem Kongregacji Indeksu;
rwnie ksika Schella: "Katolische Dogmatik".
(a) Por. 1) w. Pius X, Papie a) Encyklika "Pascendi dominici gregis" o zasadach
modernistw. b) Przysiga antymodernistyczna. c) Przemowa do kardynaw przeciw
neoreformizmowi religijnemu. d) Encyklika "Acerbo nimis" o wykadzie nauki
chrzecijaskiej.
2) Ks. Andrzej Macko, Znaczenie encykliki o modernizmie.
3) Ks. Andrzej Dobroniewski, Modernizm i modernici.
4) Ks. Stanisaw Mikowski, O modernizmie.
5) Ks. Alojzy Starker SI, Przysiga antymodernistyczna.
6) Ks. Jan Rosiak SI, Wiara i "dowiadczenie religijne".
(Przyp. red. Ultra montes).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
APPROBATUR.
Archiepiscopus Metropolita Varsaviensis
Vincentius.
Varsaviae die 14 Septembris 1908 an.
locus
sigilli
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
29
( HTM )