Feminizam- Andre Misel

Poloaj ena u 19. stoljeu

19. vijek je vijek divljeg kapitalizma koji se proiruje na itavu planetu, sa
imperijalizmom i kolinijalizmom trite prerasta u svjetsko. Konkurencija se pojaava. U toj
otroj konkurenciji trgovaki kapitalizam je mogao opstati samo ako se osloni na pametnu
baznu akumulaciju. Odatle zakljuujemo da je kapitalizam mogao da prevazie sve ove
prepreke, samo ako ve postojeoj akumulaciji koja potie od profita dobijenih od prodajnih
proizvoda doda permanentnu akumulaciju koja poiva na neprodajnoj proizvodnji. tavie,
ova druga je nuni uslov prve: naime ene su upravo domaom, neprodajnom proizvodnjom,
obnavljale snagu rada svojih mueva i svoje djece, koju su oni zatim mogli da prodaju na
tritu rada. Ovu akumulaciju nazivamo baznom jer ona jo i danas omoguuje
kapitalistiku akumulaciju. A. Gunder Frank je naziva jo i permanentnom primitivnom
akumulacijom, poto je ona omoguila stvaranje poetnog kapitala. Ne treba vjerovati da su
se samo radnice bavile proizvodnjom neprodajnih prozvoda , a da su ene iz buroazije bile
besposlene. Te ene su bespalatno igrale ulogu vrlo skupo plaenog impresarija u onlasti
prodaje. Proizvodnja u domainstvu je samo jedan aspekt neprodajne proizvodnej ena. Sitni
posjednici, zanatlije i trgovci su mogli da opstanu samo iskoritavanjem pomoi supruga ,bez
ikakve naknade, u zanatskim radionicama ili prodavnicama. Za ene radnika, ostao je rad u
fabrici, uvijek osporavan i najloije plaen. Ako se u 16. vijeku vodila rasprava o radu
ene , a u 19. vijeku su se svi jednoglasno izjasnili protiv njega. U Francuskoj, osude zbog
rada ena prenose se od najveih tradicionalista, na radnike i socijaliste. Odatle potie misao
da je rad ene, samo dopunski rad, da su njeni prihodi samo dopunski. Uklanjanje ena sa
trista rada umirilo je radnike, a buroazije je, zahvaljujui Napoleonovom zakoniku,
bespaltno dobila domaicu podreenu kui. Uporno se zaboravlja da je 40 do 50% ena koje
su ivjele u gradu bile neudate i da su samo pomou svoje radne snage mogle da opstanu. U
nedostatku posla mnoge od njih su se odavale prostituciji.
U takvim uslovima ne iznenauje to su se pobunile ene iz svih drutvenih slojeva:
radnice protiv niskih plata, nezaposlenosti, radnog vremena, a ene iz buroaske klase protiv
oduzimanja svih politikih i ekonomskih prava. meutim u 19. st. ti protesti nisu ili tako
daleko da bi mogli otkloniti sve protivrjenosti koje su postojale na raznim poljima. Naime, ili
su ene pripadale siromanim klasama, pa se bore u prvom redu, za kruh i cvijee, a tek an

drugom mjestu trae prava ena: ili pripadaju vladajuim klasama, pa se ne solodariu sa
enama iz podreenih klasa.
ene u drutvenim pokretima 19. vijeka
Sljedbenici Sen Simona, koji se vezuju za reformistiku tradiciju, bude kod ena novu
nadu: zahtjev za vanbranom zajednicom. Taj zahtjev za vanbranom zajednicom, nov kod
ena, kada se imaju u vidu tradicionalna shvatanja o ljubavi i braku, oslikava se u njihovom
ueu u stvaranju falanstera i zajednica. U Evropi su ovakve zajednice bile rijetke i
kratkotrajne, dok su u Americi bile ee. Ipak, uenici Sen Simona i Furijea nisu mnogo
odmakli kad je u pitanju emancipacija ena. Iako je Furije elio da djevojicama omogui isto
obrazovanje, kao i djeacima, i nije elio da ene budu iskljuene iz bilo kojih poslova,
njegovi uenici su mnogo oprezniji.
Prije Karla Marksa, Flora Tristan otkriva osnove sasvim nove ideje: emancipacije
radnika otvarie sami radnici. Ona je obznanila koliko je poloaj ena radnica jadan. U svom
programu iz 1843, ona zahtjeva, izmeu ostalog, pravo na rad za sve mukarce i ene,
obrazovanje za ene, priznavanje u globalu ravnopravnosti mukaraca i ena. Flora je teorijski
stvorila vezu izmeu feminizma i revolucionarnog socijalizma.
Poslije februarskih dogaaja 1848, u kojima je uetvovao veliki broj ena, djelatnist
feministkinja se razvija u brojnim pravcima. Osnovani su novi asopisi u kojima se trai
pravo ena na glasanje i na izbore. ene trae i svoja ekonomska prava. Pralje su se izborile
da im se radni dan skrati sa 14 na 12 sati. ene predlazu poboljanje organizacije narodnih
radionica. stvorenih radi zapoljavanja to veeg broja ena, a koje su ureene hijerrhijski i
nepravedno. One trae osnivanje jaslica za djecu unutar radionice, i profesionalno
obrazovanje za same radionice. Ovi zahtjevi naili su na kategorinoodbijanje. Ipak biljee
jednu pobjedu. Pravo na rad, osnova florinih zahtjeva, unijeto je u deklaraciju privremene
vlade Republike, kao pravo svih graana, i to uprkos zastraujuoj dilemi koju je socijalista
Prudon nudio enama Domaica ili kurtizana.
ana Deroen pokuala je da provede Florin plan o stvaranju Federacije radnikih saveza
za borbu protiv nepravdi koje pogaaju radnike. Uesnici mitinga za osnivanje su pohapeni,
a ana izvedena pred sud.

U Engleskoj ene trae da se utvrde cijene brana na 6 penija po mjeri, zajedno sa

mukarcima bore se u pokretu artista. Od 1830. god. one zauzimaju mjesto voa radnikih
sindikata i organiziraju radnie trajkove 1843. i 1844.
U Americi su radnice jedne fabrike brana pokrenule svoj list u kojem trae
nezadovoljstvo zbog duine radnog vremena, niskih palata i plaanaj u naturi. Ove injenice
potvruju da je 1840. veza itzmeu drutvene revolucije i emancipacije ena bila sasvim
vrsta.
U drugoj polovini 19. vijeka dolazi do razvoja revolucionarnog socijalizma. Marks,
Engels i Bebel su emancipaciju ena vidjeli samo kao posljedicu razvoja proleterijata. Kod
marksa i engelsa borba ena se ne spominje kao posebno sredstvo za ostvarivanje prava ena i
promjenu drutva. Oni su ipak podravali borbu za politika i ekonomska prava ena i bili
protiv nepopravljivog antifeminizma svih malograanskih konzervativaca, ije je utjelovljenje
u Francuskoj bio Prudon, a u Njemakoj Lasal. Ogist Bebel je za razliku od Marksa i Engelsa,
smatrao da ene moraju voditi sopstvenu borbu, ali je on ovo ensko pitanje pretvorio u
posebno drutveno pitanje.
Antifeminizam je zahvatio i mukarce sindikaliste, koji su nastojali osporiti enama
pravo na rad, kako bi smanjili konkurenciju. prvo pitanje koje su radnici postavili sindikatima,
bilo je ukidanje prava rada enama. Sindikati su esto stupali u trajk zbog zapoljavanja
ena. Ovaj problem je postojao i u drugim zemljama. Meutim, zbog takve politike sindikata,
dolo je do neprilika koje su uzdrmale sindikate, tako da 1860. ameriki sindikati trae
jednake plate i za mukarce, i ene. ene nisu dopustile da ih potue seksizam radnika i
sindikalista. One stupoaju u traj kad su njihova prava ugroena, ili osnivaju sopstvene
organizacije za odbranu.
Politike partije su takoer bile seksistike, kao i sindikati. zato je u Engleskoj
Socijalistika partija tek 1891. godine unijela u svoj program pravnu jednakost mukaraca i
ena u zakonskom i ogranienom obliku. Klara Cetkin pokrenula je list L'Egalite, koji je
tokom vie godina bio izraz socijalistikog feminizma. Osnovala je i enski ogranak njemake
SDP. Klara Cetkin i Roza Luksemburg borile su se za demokratsko uee irokih masa u
revolucionarnim djelatnostima, zalagale su se za in ternacionalni pacifiki socijalizam
nasuprot ovinistikoj orijentaciji mukaraca socijalista.

Uprkos tome sto su socijalisti bili protiv prava zena, one su se ipak hrabro borile kad
god bi demokrate ili revolucionari pokrenuli neku akciju koja je imala za cilj uvoenje neke
promjene u drutvenoj ili politikoj strukturi. Takav je skuaj i sa enama u Rusiji koje su
uestvovale u teroristikim akcijama, s kraja vijeka, za obaranje caristikog reima.

ene u dobrotvornim i vjerskim pokretima u 19. vijeku

Dobrotvorni pokreti su za svoje lanove, uglavnom vrbovali ene iz vladajuih klasa, ali
je bilo i ena iz srednjih klasa. Njihov poduhvat za osnovno i profesionalno obrazovanje
djevojaka, naroito unutar pokreta Froebel, natjerala je vlade Evrope da uvedu osnovno
obrazovanje za oba pola.
Osnovana je Vojska spasa i Umjereno kransko vjersko udruenje (WCTU). WCTU se
trudilo da rijei probleme profesionalne kvalifikacije, zaposlenja i smjetaja ena koje ive
same. Osnivaju se ogranci ovih udruenja u afrikim i azijskim zemljama, ostvarujui tim
putem prve kontakte izmeu ena iz Evrope i Sjeverne Amerike sa enama iz kolonizovanih
zemalja. ene misionari se u Africi i Aziji susreu sa slobodom, koju u metropomala iz kojih
su dolazile nisu imale.
Tokom 19. vijeke ene organiziraju i akcije za pomo siromanim, ali bile su prihvaene
samo dok su radile kao volonteri. Kad su osb+nivane vladine organizacije za pomo
siromanim prednost su imali mukarci.
ene su ustale i u odbranu prava etnikih manjina i nacionalistikih tenji pokorenih
naroda.
enska udrueja su svoju meunarodnu aktivnost dovela u vezu sa borbom za mir, koja
je od 19. viejka bila naei vid borbe ena. Prva pacifistika udruenja nastala su u Engleskoj
1820 i SAD 1830. Prvi meunarodni kongres za mir odran je 1848. u Briselu.

Feministiki pokret u 19. st.

Nastao u Francuskoj, poetkom 19. st, narodni feminizam podravaju prije svega ene
iz srednje klase i radnice. Feminizam se borio za politika i ekonomska prava ena, a poivao
je na postulatu da put do sticanja tih prava vodi najprije do borbe radnika za socijalistiko
drutvo. Po ovoj teoriji ene nisu bile glavni i jedini tvorci svog oslobaanja.
Ideju da emancipaciju ena mogu izvriti jedino ene iznijela je Amerikanka Margaret
Fjuler. To je kljuna ideja, izmeena polovinom 19. st, a koja najavljuje kasnije feministike
pokrete koji e se odrati sve do kraja 20. st.
U Engleskoj se prvi feministiki manifest za prava ena pojavio 1825, sa potpisom
Vilijam Tompson. U njemu je izloena poznata teorija o zajednikim interesima. , po kojoj se
zatita udatih ena obezbjeuje na osnovu muevih ovlatenja , koautori su uz ovu teoriju
dodali podatak da bar etvrtina enskog stanovnitva nema ni mua ni oca koji bi je zatitio.
ozefin Batler se u Engleskoj vie od 15 godina borila za uvoenej obavezne ljekarske
kontrole, koja bi vaila za sve radnice, s ciljem da se suzbiju venerine bolesti. Narodna
skuptina je 1880. udovoljila njenom zahtjevu. Batlerova tada odluuje da osnuje
Meunarodnu Abolicionistiki Federaciju, koja bi se borila za uvoenje zakonske regulacije
prostitucije na kontinentu.
ene u vedskoj i Njemakoj pokazuju manji interes za stjecanje politikih orava, one
se bore za promjenu braka, pravo ena da imaju vanbranu djecu i sl.
U Francuskoj je sredinom vijeka dolo do sukoba izmeu vatrenih feminstkinja, kao to
su bile eni D' Erikur i ilijet Lamber, sa antifeministikim misliocima onog doba. ogistom
Kontom, Mileom i dr. Ovo je poznato kao svaa ena.
U 19. vijeku se preko tampe najbolje oituje feminizam ena iz srednjih klasa. One
apeluju na ene, a ne na mukarce da povedu borbu za osloboenje.
Jedna od velikih pobjeda feministkinja 19. vijeka je bilo dobijanje prava na obrazovanje
na svim nivoima. Krajem vijeka ene su se mogle upisati i na unioverzitete, dodue uz estok
otpor muskaraca. Veliki broj ena se proslavio i u umjetnosti: Roza Boner u Francuskoj,
Idmonija Luis u SAD-u, knjiecnosti. or Sand u Francuskoj, Dord Eliot u Engleskoj itd.

U 19. vijeku se u feminizmu pojavila jedna nova zvijezda vodilja: da se ene svih
zemalja trebaju ujediniti i meusobno pomagati kako bi se izborile za svoja prava. osnivaki
skup Meunarodnog savjeta ena (ICW) odrao se u Washingtonu 1888. godine- 66 uesniak
iz Amerike i 6 iz Evrope. Svi zahtjevi feministkinja koji su se pojavili u 19. vijeku uneeni su
u plan djelovanja koji je imao za zadatak da stavi taku na ugnjetavanje ena. Drugi
meinarodni skup ICW odran je u Londonu 1899. brojao je 5.000 ena, koje su predstavljale
600.000 feministkinja.