KRLOWA NIEBIOS posta Maryi w sztuce i obrzdowoci 11.06.-3.10.2010 r.

opis do
wystawy na Zamku w Lublinie, bejb

Posta Matki Boskiej to najczstsze przedstawienie w sztuce chrzecijaskiej, pojawiajce

si od III w. Pocztkowo Maria wystpowaa w scenach zwizanych z Jezusem, jednak po
soborze efeskim w 431 r. zaznaczy si wzrost jej kultu, a tym samym pojawio si wicej
przedstawie samodzielnych. Z czasem zaczy wystpowa te cykle maryjne sceny z ycia
Marii oparte na ewangeliach i apokryfach; m.in. Narodziny Marii, Nauczanie Marii,
Wstpienie Marii do wityni jerozolimskiej, Zalubiny, Zwiastowanie, Nawiedzenie,
Narodzenie Dziecitka, Piet, Zanicie, Wniebowzicie, Koronacja.
Na przedstawienia Matki Boskiej znaczcy wpyw mia charakter sztuki poszczeglnych
epok zaczto ukazywa j w caym bogactwie uczu ludzkich: od uj lirycznych po
dramatyczne, od idealizowanych po realistyczne. W rzebie wyksztaci si m.in. typ Piknej
Madonny jako ideau urody kobiecej, rozpowszechniy si te przedstawienia zwizane z
Mk Pask: Piet i Matka Boska Bolesna (Mater Dolorosa). Pojawiy si te zupenie nowe
typy ikonograficzne, np.: Sacra Conversazione, Madonna w krzewie ranym, Maria w
paszczu opiekuczym (Mater Misericordiae), Niepokalanie Poczta (Immaculata), Matka
Boska Racowa, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Pocieszenia, Matka Boska
Nieustajcej Pomocy, Matka Boska Dobrej Rady, Matka Boska Zwyciska, Maria Oblubienica
Ducha w., Maria w wiecu kwiatw.
Matka Boska zajmowaa wane miejsce w wierzeniach spoecznoci wiejskich, podobnie
jak w caym katolicyzmie polskim, wyrniajcym si rnorodnoci form kultu maryjnego.
Jej posta w wyobraeniach ludowych przybraa dwa aspekty: opiekuczo-macierzyski oraz
opiekuczo-wadczy. Pierwszy wiza si porodem i macierzystwem oraz ze zjawiskiem
podnoci oglnie. Liczne multiplikacje Madonny symbolizoway przeomowe momenty cyklu
wegetacyjno-gospodarczego, uzyskujc odpowiednie nazwy: dzie Zwiastowania Paskiego
(25 marca) zwiza si ze witem Matki Boskiej Roztwornej, gdy wwczas otwieraa si
ziemia i rozpoczyna si wzrost rolin; Nawiedzenia Najwitszej Marii Panny (2 lipca) sta
si dniem Matki Boskiej Jagodnej, Narodzenia dniem Matki Boskiej Siewnej (8 wrzenia), a
Wniebowzicie Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia).
Matka Boska jako poredniczka midzy Bogiem czy Synem Boym bardzo czsto bya
adresatem rnych modlitw, prb i baga. Z jej kultem zwizane s liczne sanktuaria
maryjne, znajdujce si prawie na caym wiecie. W Polsce stanowi one ok. 80% wszystkich
sanktuariw. W XV w. wraz z rosnc dominacj kultu maryjnego rozwino si ptnictwo do
cudownych obrazw przedstawiajcych Madonn. Najsynniejsze to: Jasna Gra w
Czstochowie czy Kalwaria Zebrzydowska. Na Lubelszczynie sanktuaria maryjne znajduj
si m.in. w: Chemie (obraz MB Chemskiej z XVII w.), Hrubieszowie (obraz MB Sokalskiej),
Janowie Lubelskim, Kodniu (obraz MB Kodeskiej), Krasnobrodzie (obraz MB), Lublinie
(obraz MB Paczcej), Radzyniu Podlaskim (obraz MB Nieustajcej Pomocy), Tomaszowie
Lubelskim (obraz MB Szkaplerznej), Wwolnicy (rzeba MB Kbelskiej).
W XVII i XVIII w., wraz z masowymi pielgrzymkami do sanktuariw maryjnych, na
ogromn skal rozwina si sztuka kopiowania cudownych obrazw. Trudnili si ni przede
wszystkim wieccy mistrzowie wywodzcy si ze rodowiska rzemielnikw cechowych,
osiadli w pobliu wikszych miejsc kultu. Kopie obrazw z sanktuariw otaczano czci
niemal rwn tej oddawanej oryginaom.
Elementami kultu maryjnego byo m.in. nadawanie Matce Boskiej licznych tytuw,
odprawianie naboestw ku jej czci, odmawianie modlitw w intencji lub za wstawiennictwo
oraz obchodzenie wit maryjnych, np.: 2 lutego Matki Boskiej Gromnicznej, 26 kwietnia
Matki Boskiej Dobrej Rady, 3 maja Matki Boskiej Krlowej Polski, 24 maja Matki
Boskiej Wspomoycielki Wiernych, 27 czerwca Matki Boskiej Nieustajcej Pomocy, 2 lipca
Matki Boskiej Kodeskiej, 26 lipca w. Anny, matki Najwitszej Marii Panny, 2 sierpnia
Matki Boskiej Anielskiej, 5 sierpnia Matki Boskiej nienej, 13 sierpnia Matki Boskiej
Kalwaryjskiej, 26 sierpnia Matki Boskiej Czstochowskiej, 15 wrzenia Matki Boskiej
Bolesnej, 7 padziernika Matki Boskiej Racowej, 16 listopada Matki Boskiej
Ostrobramskiej, 8 grudnia Matki Boskiej Niepokalanej.
Eksponaty prezentowane pochodz z: Pastwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie,
Muzeum Wsi Lubelskiej oraz Muzeum Lubelskiego w Lublinie,

Madonna w sztuce, Maria, Matka Boska, Madonna to najczciej przedstawiany temat w sztuce
chrzecijaskiej pojawiajcy si od III w. Pocztkowo przedstawiana w scenach z Jezusem, a
po soborze efeskim(431), kiedy nastpi wzrost kultu maryjnego, wystpuje rwnie jako
przedstawienie samodzielne, najczciej frontalne, np. z Dziecitkiem na kolanach (tronujca):
malarstwo cienne, tablicowe, miniaturowe, mozaiki, paskorzeby oraz iluminacje w kodeksach.

Typ Madonny tronujcej popularny by rwnie w sztuce przedromaskiej, wczesnoromaskiej

i romaskiej. Dosy wczenie pojawio si przedstawienie Madonny swobodniejsze, z Dziecitkiem
na lewym ramieniu (np. z katedry w Faras, okoo 1005) oraz Madonny stojcej. W malarstwie
ciennym epoki Komnenw rozwin si pod wpywem malarstwa miniaturowego styl bdcy
zwrotem do antyku, z cytatem ze sztuki staroytnej, z pogodnymi, nieupozowanymi postaciami
(np. mozaika z okoo 1100 w kociele klasztornym w Dafni koo Aten i z okoo 11181122 Maria
stojca z Dziecitkiem obok Jana II Komnena z on Iren mozaika z Hagia Sophia).

W malarstwie bizantyjskim pojawio si wiele typw przedstawie Madonny, np. Platytera: Matka
Boa w pozie orantki z popiersiem Chrystusa Emanuela w medalionie na wysokoci piersi (np.
marmurowa ikona z Konstantynopola z okoo1204), lub rzebiona z koci soniowej Maria
Hodegetria (przewodniczka) trzymajca Jezusa na lewym ramieniu.

Pod wpywem malarstwa bizantyjskiego rozwin si rnorodny typ przedstawie Madonny w

ikonach ruskich, m.in. stojca w grupie np. po prawej stronie tronujcego Chrystusa: Matka Boa
Wodzimierska z 1. po. XII w. z piknym obliczem i Dziecitkiem przytulonym do twarzy. Piknym
przykadem ikony Madonny jest pochodzce z X w. przedstawienie Matka Boska
Chachulska (Muzeum Sztuki Gruziskiej w Tbilisi).

W sztuce romaskiej wystpuje przede wszystkim typ Madonny tronujcej, ale take czsto
malowano sceny oparte na Ewangeliach, apokryfach, przedstawiajce np. Narodziny Marii,
Zwiastowanie tzw. cykle Maryjne.

W X w. pojawia si te rzeba penoplastyczna przedstawiajca Mari, np. Madonna z Essen (973

982). W rzebie gotyckiej okoo 1400 wyksztaci si typ tzw. Piknej Madonny jako ideau urody
kobiecej postaci o piknym, modym, umiechnitym, pogodnym obliczu, w misternie
udrapowanych szatach, czsto we wdzicznych zatrzymanych w ruchu pozach, z Jezusem
dzieckiem na rce (np. z kocioa w. Elbiety we Wrocawiu z przeomu XIV/XV w.) lub bez
Dziecitka.

W XIV w. rozpowszechni si zarwno w malarstwie, jak i rzebie typ przedstawiania Madonny

zwizany z Mk Pask Pieta, Matka Boa Bolesna Mater Dolorosa (np. Pieta z Awinionu, okoo
14541456 obecnie w Luwrze). Rwnie w Polsce w tym czasie pojawi si ten typ przedstawienia,
np. Pieta z wielkopolskiego Jeowa (Muzeum Narodowe w Poznaniu).

W renesansie typ przedstawiania Madonny by mniej oficjalny, popularne byy rnorodne sceny
adoracji Dziecitka lub Madonny o typie poetyckim na tle pejzau (np.
Madonna Perugina, Rafaela, Botticellego) lub przy rnych czynnociach (np. z ksig) oraz jak
piknie skomponowana przez Botticellego w kole z picioma anioami i Dziecitkiem, Madonna del
Magnificat (okoo 14821483) piszca hymn czy jak Madonna Benois(1475-1478) Leonarda da
Vinci, bawica si z Dziecitkiem.

Jednym z najlepiej skomponowanych obrazw w historii sztuki jestMadonna w grocie (okoo1483)

Leonarda. Popularny sta si rwnie temat podejmowany przez wielu artystw (take kilkakrotnie
przez Leonarda da Vinci) wita Anna Samotrzecia (babka, matka i wnuk w zwartej kompozycji).
Popularne byy rwnie inne typy ikonograficzne, czsto symboliczne: Matka Boska Miosierna
Mater Misericordiae, Madonna Apokaliptyczna (otulona socem, na pksiycu, depczca
smoka), Madonna brzemienna.

Po soborze trydenckim (15451563) pojawio si przedstawienie Matki Boej Niepokalanej z

rnymi atrybutami, w czasie baroku Matka Boska Racowa, Zwyciska i inne. Kult maryjny jest
zwizany z cudownymi wizerunkami, np. Matki Boskiej Czstochowskiej (obraz okoo 1382
powierzony klasztorowi paulinw na Jasnej Grze w Czstochowie, data powstania znacznie
wczeniejsza), Matki Boskiej Ostrobramskiej (16201630) z Wilna.