YIL : 8 CLT - 4 Say : 33 ubat 1969

K M Y A S A N A Y M k a l k n m a m z d a zel ve
ok nemli bir yer gal etmektedir.

CEVDET S U N A Y
Cumhurbakan

C M Y A
1 H E N D S L
 I
1 -Z YA BJM4

i3
I t *'AT: *
ZZoirO.-i/

Odamz Bir Daireye Sahip Oldu

Odamz, 1968 ubat ay'ndan bu yana bir
faaliyet yln daha tamamlamak zeredir. X I V .
Genel Kurul tarafndan grevlendirilen ve ba-
langtan itibaren Memleketimiz Kimya Sana-
yiine, Mesleimize, Meslekdalarmza ve Oda-
mza faydal olabilmeyi ama edinen Ynetim
Kurulumuz bugn, siz kymetli meslekdalar-
na, sonulandrlan almalarmzdan biri ola-
rak, Odamza kendi z mal bir DARE kazan-
drlm olduunu duyurmakla bahtiyardr.
yle ki; yllardan beri gerekletirilmesi
hepimizce arzu ile beklenilen ve yine, yllardan
bu yana faaliyet gsterilen bu konudaki al-
malar nihayet semeresini vermi ve Odamz Zi-
ya Gkalp Caddesi Ke Apartman 22/9 numa-
ral dairenin sahibi olmutur.
Meslek hizmetlerinin grlmesi ve muhte-
rem yelerimizin en iyi bir ekilde istifadeleri-
ne arzedilmesi maksad ile, sahibi bulunduu-
muz mezkr dairede gerekli deiiklikler yapl-
m ve Odamz yeni yerine nakledilmitir.
Hepimizin z mal ve Yuvas olan dairemizin
btn meslekdalarmza hayrl ve uurlu ol-
dasn dileriz,
X I V . Dnem Ynetim Kurulu

X V . GENEL KURUL KYMA GECES

Odamz XV. GENEL KURUL TOPLANTS XV. Genel Kurul toplantmzn yaplaca
imar - iskn Bakanl Konferans Salonunda 22 ubat 1969 Cumartesi gn akam saat 20.00
22 ubat 1969 saat 14.30 da balayp 23 ubat de Ankara'da yemekli bir KMYA GECES tertip
1969 saat 19.30'da sona erecektir. edilecektir.
Sayn yelerimize duyurulur. Teriflerinizi rica ederiz.
Sayglarmzla.
Kimya Mhendisleri Odas XIV. Devre Ynetim Kurulu
XIV. Devre Ynetim Kurulu
Not : Davetiyeler Odamzdan temin edilebilir.
KMYA MHENDSL MECMUASI

I
ENDSTRYEL EKONOMK TEKNK TURKISH CHEMICAL ENG NEERINO REVIEW
T.M.M.O.b. KMYA MHENDSLER OOASI YAYIN ORGANI INDUSTRIAL, ECONOMICAL AND TECHNICAL TOPICS

KMYA MHENDSL
MECMUASI

T.M.M.O.B.
KMYA MHENDSLER ODASI adna
mtiyaz Sahibi
Bakan
Hicri YALINSOY
*

Yaz ileri Sorumlu MUdOr N D E K L E R

Do. Dr. Aral OLCAY

Hasan L
Kimya Mhendislii Mecmuan
Yayn Kurulu : Proje lerleme Raporlar
Yurdanur SARAY
Halit E R K A N
Cem TRKMEN
Hami Z Trkiyenin ktisadi Kalknmasnda

Sevk ve darecilerin Rol ve Grevi ...
dare Merkezi :
Ziya Gkalp Cad. No. 2 2 / 9 Ferdimde E R K M E N
Yeniehir Ankara
Akrilonitrilin en yeni retim metodu:
Tel. : 12 79 28
OSW
Dizilip Basld Yer :
Yadigr A K Y Z
Banur Matbaa

Teknik Alanda yon Deitiriciler
Kllfeler :
( I I . Ksm)
Kliecilik K.

Erdoan A K T U N
Abone Bedeli :
Says 5 TL. Sentetik Elyafn Gelimesi
Yllk ( 6 say hesablle) 30 TL.
Halit G E L E N
*
l i n Tarifesi : Sentetik Kristaller
D; kapak tam sahlfe (Renkli) 1000
ODADAN HABERLER
D kapak yarm sahlfe (Renkli) 600
{ kapaklar tam sahlfe tek renk 700 Yevmiyeli Teknik Personel Yeni Ta-
kapaklar yarm sahife tek renk 400 sars .:
i kepak 1/4 sahife tek renk 200
Metin sahlfelerl tek stun cm. 20
Parlementerlerle Toplant Hakkn-
Devaml lltnlardan % 2 0 indirme yaplr. da

I I . Teknik Kongre Kitab Hakkn-
T Yaynlanan bOtn yazlara telif ve ter-
cme bedeli denir. da
jf Gnderilen yazlar neredilsin veya edil- Teknik Kongre ve Kimya Sergisin-
mesin ade edilmez. den Haberler
f ki ayda bir kar.
( Yazlardaki dnce ve kanaatlar ve
Kimya Mhendislii Eitiminin 50.
bunlardan doacak sorumluluk yazarla- Yl Dnm zerine
rna aittir.
Muhtelif Haberler
f Derglmlzdekl yazlar zinsiz ve kaynak
gsterilmeden ektarlamez. Trkiye Kimya Mhendislii I I . Tek-
KMYA MHENDSL MECMUAMIZ'da
nik Kongresi ve I. Kimya Sanayii Ser-
kan lllnlardan yaz leri ve sorumlu
mdr mesul deildir.
gisinden Haberler

YIL : 8 CLT : 4 SAYI : 33 UBAT 1969

 Adil ZSOUK

(1936 - 1969)

Odamz yelerinden Adil zsouk 23.1.1969 Brosu eflii; Genel Mdrlk Kimya Sana-
tarihinde geirdii ni bir kalp krizi sonunda yii Mdrlnde Anorganik Kimya Servisi
hayata gzlerini yummutur. ef. Mhendislii; Ktahya Keramik Sanayii
10.8.1935 tarihinde Gazientep'de doan Adil Messese Mdrl; Bolu Sun Tahta Sanayii
zsouk, ilk ve orta retimini Gaziantep'te Messesesi Suni Tahta eflii grevlerini yap-
tamamlam, 1961 Haziran dneminde stanbul mtr. Son olarak Genel Mdrlk Kimya Sa-
niversitesi Fen Fakltesini bitirerek Kimya nayii Mdrl Toprak Sanayii Servisi 4. k-
Yksek Mhendisi olmutur. Askerlik hizme- sm eflik grevini yrtmekteydi.
tini mteakip intisap ettii Smerbank'da s-
rasyla: Filyos Ate Tulas Sanayii Messese- Odamz kederli ailesine basal diler,
si Mdriyet Pln Brosu Mhendislii; Pln azic htrasn saygyla anar.

^MIMIHIIIIMItlIlllMIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlllllllllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUlMlllllllllltlIllllUllllllllllllllllllltlItlIllllllltlIlllllllllll llllllllllllllMIIIIIIIIIIIIIIIMi't
jj 3
D K K A T
Trkiye'de retilen her eit kimyasal ham maddeler, yar mamul ve mamul maddeler, i
| her trl gda maddeleri, tb ve zira illar ile kimyasal ilemlerde kullanlan cihaz, let
lboratuvar malzemeleri gibi kimya mhendislii faaliyet alanna giren mamullerden;
Kalitesi, standartlara, teknik artlara ve beyan edilen evsafa uygun olanlara, Kimya M- j
i hendisleri Odas tarafndan hazrlanm olan KALTE BELGES YNETMEL esaslar
dahilinde,
K A L T E B E L G E S
: =

I verilerek evsafmn uygunluu tketiciye tantlmaktadr.

Gerek resmi ve husus sektrde, gerek halk arasnda kaliteli mamule verilen deer bugn i
i her zamankinden fazladr. Baz resm messeselerde KMYA M H E N D S L E R ODASIN- |
i DAN kalite belgesi alm olmak, ihaleye itirk iin garanti art olacaktr.
Sizde Odamzdan alacanz

K A L T E B E L G E S
r ;
| ile mamulnzn stnln ispat edebilirsiniz. Uzmanlar tarafndan eitli lboratuvar |
1 denemelerine istinaden tetkik edilerek verilecek olan belgenin alnabilmesi iin gerekli bilgiyi i
I Odamzdan isteyiniz. ' i
KMYA MHENDSLER ODASI i
Ziya Gkalp Cad. No. 22 Ke
Apt. D. 9 Yeniehir ANKARA
ViliniMiiMim mmniHiiHiiHin

11
PROJE eriler, grafikler, formlar ve yazl aklamadr
ilerleme Raporlarnn temelini meydana geti-
rir. Mal sahibine ve mhendislik firmasnn st

LERLEME RAPORLARI yneticilerine sunulan bu raporlar genel olarak

aada belirtilen sraya gre derlenir.

lerlemelerin zeti
Proje Ana Program Erileri
Mhendislik ve izim leri Durumu
Hasan L
Satn Alma ve Nakliye D u r u m u
Kimya Y. Mhendisi
naat Durumu
T.P.A.O.. Genel MU<IUrlk Uzman, Ankara
lerlemelerin zeti. 'Raporun yazl blmn
Sanayi tesislerinin kurulu projelerini uy- tekil eder. B u balk altnda, btn ilerleme-
gulayanlar proje konusunda bir ok suallere ler, hazrlanan izelge ve spesifikasyonlar ile
maruz kalrlar, rnein, Proje ne durumdadr? satn alnan ekipmenlerin t m zerinde ksa
Projeyi aksatan problemler nelerdir? Tesis za- bilgiler verilir. eitli alanlarda yaplan hamle-
mannda iletmeye alacak mdr? ite proje- ler aadaki ekilde zetlenir:
nin gerek durumunu aydnlatmak amacn ta-
Mhendislik ve izim. Mhendislik kapsa-
yan bu gibi sullerin cevaplarn Proje lerle-
mna giren proje esaslar, proses dizayn ve
me Raporlarnda bulmak m m k n d r .
teknik izim ile ilgili aylk ilerlemeler ksaca
lerleme Raporlar, aylk gelimeler ve ge-
aklanr. Program erilerinde tamamlanma
nel durum hakknda bilgi verir. yi hazrlan-
yzdeleri ile tamamlanm teknik resimler
m bir rapor, proje hakknda ksa ve doru
arasnda farklar varsa nedenleri belirtilir.
bilgiyi veren yegne kaynaktr. Bunlardaki
uyarmalar st yneticilerin ilgilerini, projenin Malzeme Siparii ve Nakliye. Satn alnan
zamannda tamamlanmasn salayacak nokta- ana kalemler, malzeme temininde beliren g-
lara yneltirler. Proje d u r u m u doru olarak lkler ve bunlarn nasl giderilecei aklanr.
yorumlanrsa projenin tamamlanmasna tesir naat. naattaki ilerlemelere ve inaat
eden insan gc temini, fazla mesai, bte tah- gcciktiren problemlere deinilir. naat alann-
minleri, iletme personeli eitimi, iletme ve d a tamamlanan temeller, kurulan ana ekip-
sat programlarnn hazrlanmas zamannda menler, instrumanlar ve balanan boru uzun-
yaplabilir. luu liste halinde belirtilir.

Proje ilerinin yrtlmesinde kullanlan Projeyi Geciktiren Faktrler. Finansman,

detayl rapor ve programlan gzden geirip
projenin hangi safhada olduunu renmek ok
zaman alan bir itir. st yneticilerin bunlar
ayr a y n inceleyecck zamanlan olmad iin
projedeki gelimeleri ancak lerleme Raporla-
rndan izlerler.
Proje lerleme Raporlrann hazrlanmasn-
dan sorumlu ahslar mhendislik, izim, ima-
lt resimleri, malzeme tedariki ve inaat prog-
ramlar gibi gnlk ilerin yrtlmesinde kul- gerek bir projenin tesis programna aittir. Bu
lanlan detayl belgelexlcn yararlanrlar.
Byk projelerde mhendislik, malzeme te-
dariki ve inaat gibi ana evrelerin durumlar
raporlarda ayr ayr aklanr.
Proje programlarn ve projenin ne durum-
da olduunu aydnlatmak amacyla hazrlanan
anlama mzakereleri, lisan ve grev gibi proje-
yi geciktirecek konular hakknda bilgi verilir.
Proje Ana Program Erileri. Bu erilerin ga-
yesi projenin eitli blmlerine ait program-
lar ve gelimeleri tantmaktr. Bunlarn yard-
m ile ana programdaki deiiklikler, projenin
tamamlanma yzdeleri ve aylk ilerlemeler ko-
layca izlenebilir.
ekil 1 de gsterilen Ana Program Erileri
erilerin tad anlam yledir:
Mhendislik erisi, detayl mhendis-
lii, mekanik dizayn ve teknik izimi
toplu olarak iine almaktadr. Bu alan-
daki gelimeyi lmek iin, belirli za-
m a n aralnda tketilmesi programla-
nan adam saat miktarlar ile mhendis-

11
 PROJE ANA P R O G R A M ER L E R

y-
Aylar 5 6 7 8 9 10 N 12 1 2 3 A 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7
>t ^
1


90
d I

/
> t
/
R

/
t

/ / /


70 1 r
sn
t I /

Ui /
0 (o { (
tt

IM J

1 0-
/ / /
i
//

/ /
1<
/
/
/ /

20 1 t
t

10 t /
/
/
/ -h-

V s
I

_. _ Mhendislik Satnalma

Nakliye naat

Sekil | _ Mhendislik. Saln A l m a , Nakliye ve Injaat le lgili program

M. HENDSLH VE ZM i LEF M
Aylar 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 i, 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3
Proses

Proje

naat

...

Boru Donanm ...

E l e k vc Aletler - f1
- rt-
Kolonlar -

Yardmc G u r u p 1 ...

TOPLAM
L

Mhendislik ve izim

ekil 2 - Mhendislik vc z i m ; l er i n d e k l durum.

11
 liin tmn baarmak iin tahmin edi-
len adam saat arasnda kyaslama ya-
plr.
Tedarik erisi, ekipmen ve malzeme te-
mini iin belirli aralklarda harcanmas
programlanan para t u t a n ile bu gaye
iin aynlan bte arasndaki banty
gsterir.
naat erisi, eitli ekipmen ve tehi-
zatn inaat ve montaj iin belirli za-
manlarda tketilen adam saati yzde
olarak aksettirir.
Genel Olarak S harfine benzeyen bu eri-
lerin yzde 25 ile 75 tamamlanma noktalan ara-
sna den blm lineer deimektedir. Proje-
Satn Alma ve Nakliye Durumu. Ayn cinsten
olan malzeme ve ekipmen gruplannn sipari
ve teslim programlan ekil 3 de gsterilen u-
buk grafikle temsil edilirler. Bu grafik, kazan-
lar, kolanlar, s deitiriciler, elik yaplar,
pompa ve kompresrler, elektrik ve aletler gibi
belirli gruplann sipari ve nakliye durumunu
a y n ayn gstermektedir.
Malzeme Tedarik Program adl formda
(ekil 5) malzeme tanm, ihtiya numaras ve
tarihi, teklifin alnd ve siparie baland
tarih, imaltnn ad, teslim mddeti ve nakliye
durumu belirtilir.
Malzeme gruplan iin ayn mi bte, si-

nin en zor evresi erilerin yzde 30 noktasna pari dolaysyla yaplan balantlar ve gerek
kadar olan blme rastlar. nki bu evrede harcamalar Malzeme Maliyet Raporunda (e-
imaltlardan alnan bilgiler ilkel olup ana kil 6) aklanr.
ekipmenler son eklini almamtr. Tedarik programlanndaki gelimeler o ana
kadar siparii verilen malzemelerin maliyeti ile
Mhendislik ve izim Durumu. Proses ve proje
projenin btn malzemelerine aynlan bte
mhendislii, mekanik dizayn ve teknik izim
arasndaki kyaslama neticesinde belirir. Tes-
ilerinin ne durumda olduunu ubuk grafikten
limdeki ilerleme, i yerine gnderilen malze-
(okil 2) izlemek m m k n d r . Bu grafikte, ko-
menin para t u t a n ile teslimi beklenilen malze-
lonlar, boru donanm, alt ve st yap inaat,
melerin maliyeti arasndaki kyaslamadan bel-
aletler ve elektrik sistemine ait teknik izim
li olur.
ilerindeki gelimeler belirtilmitir.
naat Durumu. Bu alandaki gelime, belirli
Teknik izimdeki d u r u m u daha detayl be- zamanlarda tketilen adam saat m i k t a n ile l-
lirtmek gayesiyle izelge Durum Raporlar lr. naat ilerini, kolonlar, s deitirici-
(ekil 4) hazrlanr. Bu formda izelgenin ta- ler, mekanik ekipmen, yer alt ve yer st ya-
nm, balama ve biti tarihleri, her izelge plar, boru donanm, elektrik sistemi ve tec-
iin tketilecek adam saat ile tamamlanma rit gibi ana snflara aynlm olarak ubuk
yzdeleri aklanr. grafik (ekil 3) zerinde izlemek mmkndr.

ZELGE DURUM RAPORU

izelge */ Tamamlanma Balama Biti| Dunce
i z e l g e n i n ad
No. 10 20 30 40 50 60 70 M 90 100 Tarihi Tarihi

Oturum PJn U/9/64 I I k i 65

z e l Boru dayana U/6 1/9

ekil 4 - ( izim lerindeki durumu gsteren form

11


" MALZEME TEDA RK DURUM RAPORU

ht'y as Sipari Tesl i m Nakliye
Malzemenin
Deiiklik Program Kontrol Maliyeti
NO. Tarih Tanm No. Tarih Firma
1 2 3 lk Ta. Son Ta. Vasta Tarih

1111 4/8 25/11 2/2 15/2 Syrc Kolonu 1301 1011 Harvey 16/8 18/10 22/7 2740

ekil 5_ Malzeme Tedarik

t
Durum Raporu

DREK MALZEME M A L Y E T RAPORU

Balantlar denmesi
Malzeme Ve Ekipmenin But c Tahmini
Gereken
Tanm Son Yatrlan Ak t a r l a n Toplam denen
Miktar

Aletler 63.500 23,860 16.40C 40,260 6,740 57.000

Pompa vc SarOclcrl 24,140 21,800 21. 800 1.100 22.900

/!
ekil 6_< Malzemeler cin ayrlan bte vc deme durumu

I
I
+
 SATIN ALMA VE NAKLYE
Aylar 10 11 12 1 2 3 i, 5 6 7 8 9 10 11 12 1
V M
Kolonlar, Kazanlar

1
Is Deitiriciler

m <
Mekanik Ekipman

elik Yaplar

Borular

Aletler

Elektrik

TOPLAM _

Satn Alma Nakliye

1NAAT DURU MU
Aylar 6 7- 8 9 10 11 12 1 2 3 L 5 6 7 8 9
Kolon v Kazanlar

Is Deitirici,Frnlar

Mekanik Ekipmcn

inaat

Borular

Elektrik

Aletler

B o y a ve Tecrit

letmeye Hazrlk

TOPLAM

naat

Jckil 3- Satn Alma, Nakliye ve inaat durumu

11
f
"1

ZEYTNYAI
MEUUR:
M K E SI MA i SA N SI LE

KMYA ENDSTRS
ANKARA

11
TURKYENN KTSAD
KALKINMASINDA SEVK
VE DARECLERN
ROLU VE GREV
Dr. H a i l t E R K A N
Kimya Y. Mhendisi
Trkiyenin iktisad kalknmasnda sevk ve
idarecilerin rol ve grevi konusunda sze ba-
lamadan nce d u r u m u ksaca gzden geirmek
doru alacaktr. Trkiye iktisad kalknmas-
nn nihayet tarmla deil, endstri ile olaca-
n kavram, yuvarlak ve ortalama nisbetlerle
1/3 istifade edilmez, 1/3 r t l ( o r m a n ) ve
normal olarak % 50 sinden srtifade edilen 1/3
ekilebilir topraklar zerinde b i r tarmsal muci-
ze yaratmak hayalinden vazgeerek, b i r endst-
rileme abasna girmitir. B u sebeble sevk ve
idarecinin rol ve grevi yazda b u ynden in-
celenecektir. Endstride grevli idareciler umu-
miyetle teknik adamlardr. B u arkadalar istis-
nalar dnda, idarecilik, iktisat, h u k u k gibi
eitimler grmemilerdir. dari yolda kendile-
rine d o r u karar vermede sadece mantklar ve
grgleri y a r d m etmektedir denilebilir. B u ida-
recilerin teknik a d a m olmasn, birazda mem-
leketimizdeki teknik seviyenin d k l zorla-
maktadr. Ancak b u grevlere gelenlerin zaman-
ii arnn en az % 60 ini idari iler a l m a k t a , ya-
n i kendilerinin teknik taraflarndan istifade et-
mek ok az m m k n olmaktadr.
Bir baka cepheden bakarsak, memleketin
m a t e m a t i k nosyonu kuvvetli olan evltlar sa-
dece teknik eitime ynelmektedir. Y a n i ma-
tematik nosyonu yksek olan genler, sevk ve
idareci olarak yetiebilecekleri b i r eitimden
olduka uzak kalmaktadrlar. B u genlerin mu-
ayyen nisbetlerde, eitim, h u k u k , iktisat, sos-
yal ilimler teoloji branlarnda yetimeleri te-
m i n edilmelidir. Misal olarak, d i n a d a m l a r n n
toplum sevk ve idaresinde b y k rol oldu-
u n u d n r ve batda papaz o l m a k iin, li- r i m almak idaresinin vazifesidir. O halde ida-
seyi pekiyi derece Ue bitirmek, matematikten
pekiyi a l m o l m a k ve d a h a evvelde felsefe tah-
sil etmek mecburiyetlerini hatrlarsak, byle
bir d a t m n lzumunu a n l a m a m z kolaylar.
Ksaca b u g n k sevk ve idareciye, birinci var.i-
fe olarak b i r sevk ve idareci yetitirme de-
ni kurulmasn salamak dmekte, memle-
ketin m a n t k nosyonu t e m i n i yannda, bunla-
rn teknik eitim grenlerinin m u t l a k a iktisat
o k u m a l a r n salamak, ilgilerine gre de sos-
yal bilgilerini, sevk ve idarecilik bilgilerini al-
m a imknlarn yaratmak gerekmektedir. Ay-
rca dier temini gereken b i r yol, teknik eitim
grmeyenlerin endstri iin sevk ve idareci ala-
rak yetitirilmelerinin dzenlenmesi yani as-
sasr messesesinin kurulmasdr. Bylece
i d a l m d r kademesi ok d a h a iyi olarak, hu-
k u k ve iktisat o k u m u kiiler tarafndan dol-
durulabilir ve teknik m d r l e r , iin yalnz tek-
n i k cephesi ile megul olarak daha verimli al-
abilirler.
Y u k a r d a , b u g n n idarecisinin sevk ve i-
dare bilgisi ynnden eksik o l d u u n u ksaca
iaret etmitik. O halde b u g n n sevk ve ida-
recisine, b i r de kendini yetitirme grevi d-
mektedir. B u n u n iin de hereyden evvel oku-
mas, m u t l a k a yabanc dil bilmesi, modern i-
darecilii renmesi, despotlam, merkeziyet-
i, hereye ben karar vereyim, herey benden
gesin, herey h a k k n d a benim bilgim olsun
zihniyetinden ve mesuliyet korkusundan kendi-
ni kurtarmas, yetkilerini delege etmeyi -
renmesi lzmdr.
darecinin dier renmesi gereken bir ey
de, kararlarnn ve b u n u n tatbikatnn m a l i cep-
hesini hesaplamaktr. Maalesef memleketimiz-
d e sevk ve idarecilerin ou, halaresi alarak
grdkleri yolun ekonomik cephesi zerinde
d u r m a m a k t a d r l a r . Nihayet idareci dikkatle ve
titizlikle modern sevk ve idarede insan idaresi
iin gerekli bilgi dallar ile, sosyoloji, psikolo-
j i , pedagoji, personel seme ve kymetlendir-
me, teoloji h u k u k vs. megul olmal, adil ve
ideal b i r idareci olabilme gayretini gsterme-
lidir.
Sevk ve idareciye b u n d a n sonra den va-
zife, retmek yeni ve gen kymetleri iyi bi-
rer idareci olarak yetitirmek, memleketimizde
eksik o l a n sevk ve idarecilerin artmasna aza-
m i ekilde yardm etmek ve boluun kapan-
m a s iin almaktr. Memleketimizde mes-
seselerine b a l a n p kalan teknik personel ade-
di ok d k t r . Ortalama her 5-5,5 senede tek-
nik personel vazife veya yer deitirmektedir.
Personeli messeseye balamak, o n a ii benim-
setmek ve sevdirmek, ii enterasan yapmak, is-
tikrar ve sebat t e m i n ederek personelden ve-
reci, retmek grevini, yneltmek grevi ile
beraber yrtmelidir.
11
 Kanaatimce sevk ve idarecinin bundan son-
raki rol kapasite ve maliyet konularnda ken-
dini gstermektedir. Bugn iin, endstrimizin
ou bir fabrika deil birer kk iyerinden
ibarettir. Bunlar memleketimizin artlarnda c-
konomik kalabilmektedirler. Hatta yleki baz-
lar kazanlarndan m e m n u n kalmakta, daha
fazla yapmak, istihsal arttrmak gibi gayretlere
girimemektedirler. Bylece, evvel istifade e-
dilmeyen bir kapasite hasl olmakta ve muh-
temelen ihtiyaca cevap vermek iin ayn
dstri kolunda yeni yatrmlar yaplmaktadr.
Bu kiik messeseler kabuuna ekilmi bi-
rer kaplumbaa durumunda, kendi kollarnda-
ki endstri inkiaflarn yakndan ve iyi takip
edememekte ve ayn konuda kurulan byk
kapasiteli vc ekonomik bir tesisin yannda da
birdenbire ekonomik muvazeneleri bozulmakta
ve bocalamaya balamaktadrlar. Messesele-
rin banda bulunan sevk ve idareciler, tesisle-
rini en randmanl ekilde altrmak vc en
ucuz imal etmek arelerini daima aramal konu-
larnn yurt iinde ve dnyadaki inkiaflarn
takip etmelidirler.
Be yllk plnlarla, memleketimizde varl-
mas istenen hedefler tesbit ve tantlmaya ba-
lanmtr. Ancak bu hedeflere tam erien sevk
ve idareci ok azdr. Bir idarecinin, konusu-
nun be yl sonra deil 25 yl sonra nereye var-
mas gerektiini aratrmas ve plnlamas ge-
rekir.
Maliyet satnalma ile balar. Kapasite vc
maliyet konularnda megul olurken idareci,
mocburcn satnalma ve sat konular ile ilgile-
necektir. Sevk ve idarecilerin fiat oynamalarn-
da ok hassas ve dikkatli hareket etmeleri ik-
tiza eder. yi satabilmek iin iyi kalite arttr.
O halde sevk ve idareci, kaliteye mutlaka e-
en-
mcli vc konusunda teknolojinin ilerlemesini
takip etmelidir. Talep artlar ile kapasite art-
tnlabilmeli, ekonomik kapasitelerde alabil-
me i m k n ve areleri aratrlmal ve yaratd-
maldr. B u gnn sevk ve idarecisinin imalt
artlarm ortak pazara gre ayarlama zaman
oktan gelmitir. 10 sene sonra yapaca fiat
ve kalite rekabetine imdiden hazrlanmas l-
zmdr. Grevinin, en iyiyi, en ucuz ve en s-
ratle istihsal etmek olduunu unutmamaldr.
Bunun yannda idarecinin maUyct ve ranta-
bilito ile ilgiili olarak uramas gerektii konu,
ii ve ii randman konusudur. Memleketi-
mizde iilik, gnden gne ve dier unsurlara
nazaran ok daha sratle artmaktadr, iiyi
verimli hale getirmek, ii adedini asgaride tut-
mak, i m k n nisbetinde mekanizasyona gitmek
lzmdr.

PLASTK ZOLEL Yoralt Kablou NK NKBA'y

ELEKTRK LETKENLER nazrn Ot&n izlllklrl
haiz Han
YERALTI KABLOLARI TVV (NYY) YVMV (NYCY)
(Yk ek v alfan genl/n 240 mm' ye kadar I YVSV (NYFY) YVMHV (MYCEY)
Kablolarnda a har tip ilet-
EMAYE BOBN TELLER kenlerde KAVEL narka
<0.t0 m m 0 3 m m 0 t atandardlara uygunlumun
fdul a tn kaltnn
SUN' DER ve tam bol M Dr.
YER MUAMBALARI

KAVEL KABLO ELEKTRK MALZEMES A. J.

STN Y E - STANBUL
Telefon : 63 34 00 63 34 01 Telgraf : KAVELKABLO - Istonbul

11
AKRLONTRLN
EN YEN
RETM METODU : OSW
Tercme eden: Ferhunde ERKMEN
Kimya Mhendisi
Akrilonitril, ok abuk gelimekte olan ve
yeni kullanl yerleri bulunan petrokimyasal
maddelerden biridir.
Propilen-amonyak retim metodunda ma-
liyetin dk olmas, akrilonitrilin, zellikle
kimyasal sentezler alannda gelimesini sala-
mtr.
Propilen, amonyak ve oksijen ile balat-
lan metod, k olarak Cosby (Allied Chemi-
cal Dye Corp.) tarafndan Tealize edildikten
sonra, Standard Oil of Ohio (Sohio), bizmut-
molibden katalizr kullanmak suretiyle akri-
lonitrili ekonomik olarak retmitir.
Sohio, hareketli yatakl reaktrler kulla-
nrken, OSW sabit yatakl reaktrlerde reak-
siyonu gelitirmi ve teknik byklkte reti-
me gemitir.
OSW retim metodu : (sterreichische
Stickstoffwerke A. O.)
O S W tarafndan gelitirilen metodu iki k-
smda mtala etmek m m k n d r : Sentez ve su orannda buhar ilve edilir.
iletme. Reaksiyon esnasnda fazla miktarda
s aa kmasna ramen, sentez, sabit yatak-
l reaktrde gayet iyi ayarlanabilmektedir. Re-
aksiyon ss, buhar retiminde kullanlr.
tletme esnasnda reaksiyon rnleri ve
btn yan rnler ayrca bir kimyasal mad-
de ilve etmeksizin akrilonitrilden ayrlmak-
ta ve ticari nemi haiz yan rnler gayet saf
olarak elde edilmektedir. Az miktarda meyda-
na gelen yan rnler, yaklarak enerji reti-
minde kullanlmaktadr. Enerji tketimi, kay-
bedelin sdan dolay dktr. Reaksiyon s-
sndan zellikle distasyonda faydalanlmakta-
dr.
Polimerizasyon reaksiyonunda akrilonitril-
den gayri baz rnler daha meydana gelir ki,
bunlar, hidrojen siyanr, akrolein vs. gibi re-
ine maddeleri retiminde kullanlr. Bazik or-
tam (amonyak gibi) veya polimerizasyon ini-
siyatrleri kelmeye ve dolaysiyle akrilonit-
ril kaybna ve boru ve dier tehizatta tkan-
maya sebeb olurlar. OSW metodunda bu prob-
lemler ortadan kalkmtr ve pratik olarak tam
saklfta akrilonitril elde edilir.
OSW metodunda kademeli saflatrma le
saf olmayan btn maddeler uzaklatrlarak
istenilen saflkta akrilonitril elde edilir.
Sentezden kan gaz karm reaksiyon
rnlerinden baka az miktarda balang
maddelerini (propilen, amonyak ve oksijen) ve
havann btn azotunu ihtiva eder. l k kade-
mede amonyak fazlas tamamen uzaklatrlr.
Suda znen btn bileenlerin absorpsiyo-
nu ile gaz karm ayrlr.
Mteakip kademede suyun byk bir ks-
m ile cz'i miktardaki organik asitler uzak-
latrlr. Karbonil bileikleri (akrolein, asetal-
dehit ve aseton) fazla miktarda mevcut hid-
rojen siyanrle reaksiyona girerek siyanohid-
rinler elde edilir. Dk kaynama noktal hid-
rojen siyanr, fraksiyonlu ayrma ile akrilo-
nitril ve yksek kaynama noktal fraksiyon ola-
rak elde edilen siyanohidrinlerden ayrlr. Bun-
dan sonraki kademede asetonitril, akrilonitril-
den ayrlr ve mteakiben kalan su uzaklatr-
lr. Asetonitril saflatrmas ikinci bir hatta olur
ve bu hatta geen akrilonitril, esas hatta geri
gnderilir.
Katalizr : Katalizr olarak granle bij-
m u t ve molibden kullanlr. Katalizrn fay-
dal kullanl mliddeti (1Uetime) bir yldr.
H a m madde karm : Propilen, amonyak
ve atmosferik oksijen, 1 : 1 : 1,6 m o l orannda
kartrlr. Her bir mol propilen iin 1-2 mol
Reaksiyon : Dnm 450 C de meydana
gelir. Reaksiyon ss, ergimi tuz ile uzakla-
trlarak buhar retiminde kullanlr. Reaktr
k gazlan, balang maddelerine lveten
akrilonitril, asetonitril, hidrojen sinayr, ak-
rolein, asetaldehit, aseton, propionitril, akrillk
asit, asetit asit, karbon dioksit ve karbon mo-
noksit gibi ayrlabilen reaksiyon rnlerini de
ihtiva eder.
Amonyan uzaklatrlmas : Sentezden
sonra, gaz karm iinde az miktarda kalan
amonyak, akrilonitril verimini azaltan yan
r n ve reinelerin meydana gelmesine sebeb
olur. Bu durum, gaz karmm, amonyum sl-
fatn asidik zeltisini kullanarak ani sout-
mak suretiyle nlenebilir. Meydana gelen -
zelti buharlatrlr. Saflatrma ileminden son-
11
rr. mevcut amonyak kantitatif olarak saf ve
kristalize amonyum slfat halinde elde edilir.
Absorpsiyon : Absorbe edilebilen bileenler,
suda absorbe edilir. Absorpsiyon kolonundan
geen gazlar, azota ilveten az miktarda propi-
len, arj maddesi iindeki tnert gazlar (pro-
pan), karbon dioksit, karbon monoksit ve ok-
sijen ihtiva ederler. Karm akrilonitril veya
hidrojen siyanr ihtiva etmez.
Ayrma kolonu : Organik bileenler, ayr-
ma kolonunda, absorpsiyon svsndan tama-
men uzaklatrlr ve ham akrilonitril halin-
deki kondensat tabakalarnn ayrlmas le kon-
densattan kazanlr .
Karbonil bileiklerinin reaksiyonu : Az
miktarda uygun bir katalizr ilvesinden son-
ra, fazla miktarda mevcut hidrojen siyanrn
bir ksm karbonil bileikleri ile reaksiyona gi-
rerek yksek kaynama noktal fraksiyonlar ve-
rir.
Verim : Her 100 mol propilen veya amon-
yaktan 63 mol saf akrilonitril elde edilir. Dier
b- deyile, 1 metrik ton akrilonitril iin gerek-
U gerekli ham maddelerin miktarlar yle ol-
maldr: 1250 kg. propilen ( % 100 lk), 500 kg.
amonyak ve 200 kg. slfirik asit ( % 100 lk).
Katalizr tketimi : 1 ton akrilonitril iin
600j?r. Bi.O, ve 4C0 gr. MoO, tketilmesi gerek-
tii hesaplanmtr. Bu metal oksitleri, kan
katalizrden geri kazanlarak yeni katalizr
retiminde kullanlabilir.
Enerji tketimi : 1 ton akrilonitril iin,
yaklak olarak 16 ton buhar ve 800 KWh elek-
trik enerjisi gerekmektedir. Reaktr ssn-
dan, 1 ton akrilonitril bana 6,5ton buhar ka-
z anlabilir.
Yan rnler : 1 ton akrilonitrUle beraber
yaklak olarak 108 kg. asetonitril, 72 kg. hid-
rojen siyanr, 250 kg. amonyum slfat ve 100
kg. yksek kaynama noktal yanc ya elde
edilir.

Hidrojen siyanrn uzaklatrlmas : Hid Artk gaz ve artk su : Artk gazlar, azot-
rojen siyanrn fazlas, franksiyonlu ayrma tan baka, hacimce, bahca propilen olmak
kolonunda distilasyon ile uzaklatrlr ve % tizere % 3 organik gazlar ve propilen arjn-
99 + saflkta elde edilir. dan kalan gayri safi maddeler ihtiva eder.
retim metodu, istenirse, artk su kmyacak
Siyanohidrlnlerin uzaklatrlmas : ki ka ekilde ayarlanabilir.
demeU vakum distilasyonu ile youn siyanohid
rnlerin sarflyetl : Elde edilen saf ak-
rinlerin uzaklatrlmas suretiyle yksek kay
rilonitrilln spesifikasyonu aada verilmitir:
nama noktal bileenler esas rnlerden ayrl
m olur. Akrilonitril yzdesi % 99 dan fazla
Renk < 5 APHA
Asetonltrllln uzaklatrlmas : Asetonitril
ve cllz'i miktarda akrilonitril ekstraktiv disti- zgl arlk, 25<"C/15C 0,7990 - 0,8020
Krlma indisi n D " 1,3882 - 1,3892
lasyonla ykanrlar. Ekstraksiyon svs olarak
su kullanlr, tklnci bir franksiyonlu ayrma Yan rnler muhtevas
Su % 0,25 - 0,45
kolonunda asetonitril ve akrilonitril karm
Uucu olmayan maddeler <100 ppm
younlatrlr ve nc kolonda karm,
ekstraktiv distilasyona geri verilen ve dk Aldehitler (asetaldehit <20 ppm
kaynama noktal maddelerce zengin akrilonit- olarak)
Akrolein < 5 ppm
rile ayrlr. Artk rn akrilonitril ihtiva et-
Asetonitril <300 ppm
mez.
Aseton <100 p m
Asetonitril saflatrlmas : Fraksiyonlu a- Hidrojen siyanr < 5 ppm
yrma kolonunda, propionitril ihtiva eden alt Asetonitril :
rnler, dk kaynama noktal rnlerden st Asetonitril yzdesi % 99 dan fazla
rn olarak ayrlr ve % 99 + saflkta aseto- Renk < 5 APHA
nitril kazanlr.
Yan rnler :
Akrilonitrilln son saflatrlmas : Vakumlu
fraksiyonlu ayrma kolununda, akrilonitrilln
Su <% 05
Akrilonitril < % 0,05
ihtiva ettii su miktar istenilen yzdeye ayar-
lanr. Bundan baka, ctlz'l miktarda mevcut saf Hidrojen siyanr :
olmayan maddeler st rn olarak uzaklatr- Hidrojen siyanr
lr ve ham akrilonitril havuzuna geri gnredl- yzdesi % 99 dan fazla
lir. Kalan rn son olarak distile edilerek iste-
nilen saflkta akrilonitril elde edilir. Yan rnler :
Ham maddeler : Propllen % 90 saflkta, Akrilonitril < / o 0,2
amonyak % 99 + saflkta ve hava tozsuz olma- Aldehitler (Asetal-
ldr. dehit olarak) <<M> 0,1

11
 Amonyum slfat : % 99 saflkta renksiz
kristallerden mteekkil olup gbre imlinde
kullanlr.
Yksek kaynama noktal ya : Yal artk-
lar, hafif fuel - oil ihtiva eder ve yaklarak
enerji istihsalinde kullanlr.
Teknik gelime : Hlen sterreichisches
Stickstoffwerke A. G., gnlk kapasitesi 300 kg.
saf akrilonitril olan bir pilot fabrika iletmek-
tedir. Fabrikann gidiat, r n n safiyeti ve ve-
rim bakmndan memnuniyet vericidir.
Gnlk kapasitesi 300 ton olan bir fabrika
da ina halindedir. Projenin mhendisliini Lur-
gi firmas deruhte etmektedir. naat malzeme-
si olarak elik ve paslanmaz elik kullanlmak-
tadr. nite otomatik olarak almaktadr.
Bu byklkte bir tesisin yatrm, ylda 1
metrik ton akrilonitril retimi iin 400 Ameri-
kan dolardr.
Kaynak : Hydrocorbon Processing, Austos
1967.

MM i. SmkSk yatakl ramkUr

2. Su U ykama
1 flk rilonitril Myjrmo kolona
4 Karkonil reaktr'
5. Hdnaijtnik kolonu
6 Siytnahidria myrdma
sim f ar tm'mk
f 41 -H <
tmiMi 7 jtrir*Utv disUlfi
10 12
8 MriUn&rl jtfUrbrmi hitao
*$k:t. sti/f yUkh k.imiHI r**kicr vm 9- Son disiiMyom
p ropt kV
ku/Ln.Un OSW akrilonitril llraKm mthJ* t fistlonril Myrmm koh om
t- ffjahnUril jaf/aj/.rmaktU-
H-f>'rfto,ln1 Son kJtmm.

Okulsuz Kylere okul yaptran Banka

EKERBANK
Sadece tasarruf ettii defter bedelleriyle bu sene de Mandra, Anasultan, Giive-
dere, Akky, Gkdere kylerine be yeni okul yaptran Banka

EKERBANK
Ayrca mudilerine birbuukmiyon lira ikramiye veren Banka

EKERBANK
11
TEKNK ALANDA
YON
DETRCLER

Yadigr AK YZ EKL: l
Kontin yon deiimi
Kimya Y. Mhendisi
iin Alili Chalmers

ZVVKITK T K I I . plkalar

I n diesom Artlkcl, dor zwelte Teli st, wlrd kontl-

mlerllcho Verfahren von Ionoauatauscher n Technik
beschrlebe. Schllosallch tbt e ninen kurzen borblick
llber anilere VerwondnKmOglichkelten von Ionenaus-
tauseher.
dan yukanya doru hareket ederek kolonun
en st ksmnda mbadelesini tamamlam o-
lur.

(II. K I S I M ) b ) Dorr Girdap Metodu : Aparat esas

KONTNt) METODLAR
Kontin usullerde iyon mbadelesi ve rc-
jenerasyon ameliyeleri aparatn muhtelif k-
smlarnda ayn zamanda yaplmaktadr. Bura-
dan da rejenerasyon maddelerinden azami is-
tifade ynne gidilir. Yine b u metodda ayn za-
manda asgari iyon deitirici madde ve asgari
ykama suyu miktar ile allr.
Bu metotda prensip olarak iki alma ek-
li tercih edilmektedir. Birinde iyon deitirici
madde yukardan aaya doru hareket eder,
dierinde ise aadan yukanya doru gider.
Her iki ekilde de ters akm prensipleri geer-
lidir. Kontin metodlarda aparatlarn imalinde
bir glk almamasna ramen iyon deitiri-
ci maddede aranan zellikler ve yksek tesis
masraflar balca dnlecek mevzulardr.
Kontin usuldeki her iki alma ekline aa-
daki metodlan misal olarak verebiliriz.
itibari ile iki ksmdan ibarettir, (a) ksrmn
alt tarafndan bir szge ve bunun zerinde ise
iyon deitirici madde bulunur (ekil 2). ekil-
de grld gibi h a m suyun tasfiyesinde kul-
lanldnda h a m su alttan girerek mbadele-
nin en byk ksmn szgein zerindeki iyon
deitirici ile yapar. Kabn st ksmnda ise bir
dnme hareketi kazanm ve mbadelesini ta-
mamlam olarak grlen ksmdan saf su ha-
linde darya akar. (a) kabnn yan ksmnda
bulunan (b) dzeni ile kapasitesi dm re-
ine devaml bir ekilde (C) rejenerasyon kolo-
nuna alnr. Rejenerasyon maddesi devaml ola-
rak aparatn yanndaki (d) dzeninden (C) da-
tcsnn hemen altna aparata verilir. Granle
veya kre eklindeki iyon deitiriciler (C)
datcsndan geerek (C>) ykama olgesine

a ) Allis Chalmers kolonlar : ekilde

de grld gibi (ekil 1) 40 veya 250 c m a-
pnda st ste bulunan ve birbirinden 40 cm
uzaklktaki asgari 20 delikli plkalardan iba-
rettir.

Her mstakil plkada belirli bir iyon dei-

tirici madde m i k t a n vardr. Muayyen bir hz-
la dnen synclar iyon deitirici maddenin Itfnerutio* MtUi
bir plka zerinde muayyen bir mddet kal-
EKL: 2
masndan sonra onu aadaki plkann ze-
rine dker. Mbadeleye girecek zelti ise aa- Dorr - girdap Methodu

11
girerler. Rejcnerasyonu tamamlanan iyon dei-
tiriciler alt koni eklindeki bu ksmda topla-
nrlar (f) borusu ile emilirler ve seyreltik y-
kama sulan ile tekrar mbadele blgesi olan
(a) kabna sevkedilirler. Resimde de grld
gibi (C.) ksmnda d a i m a rejcnerasyona gire-
cek iyon deitirici bulunmakta olup eer faz-
la miktarda dolacak olursa (e) borusu vasta-
s ile (a) kabna rejcnerasyonu yaplmadan
taarlar.
KARMA YATAK METODU
Bilhassa su tasfiyelerinde teknikte kullan-
lan byk tesisler iin karma yatak metodu ba-
z glklerinden dolay pek tercih edilen me-
tod deildir. Fakat tuz m i k t a n az olan ham
su tasfiyelerinde saatlik m i k t a r i a n fazla ol-
m a m a k artile elverili bir metod haline geer.
K a r m a yatak metodunda katyon deitiri-
ciler ( H ) formunda, aniyon deitiricUer ise
( O H ) formunda homogen bir ekilde kantnl-
m olarak bulunur. Bu vaziyette sonsuz bir
tam tuzsuzlandrma zinciri vermi olur. Bunun
neticesi olarak alternatif alan bir anyon ve
katyon deitirici bataryasndan ok daha iyi
bir mbadele imkan salayan bir dzen elde
edilmi olur. Burada cereyan eden reaksiyonlar
irreversibl o l u p eksiksiz devam eder.
Kark yatak metodunun kullanlmasnda-
ki balc azorluk b u n u n rejenerasyonundadr.
iyon deitirici maddelerin burada hidrolik ola-
rak a y n mal a n lzmdr. Bunun iin kullanla-
cak olan anyon deitirici ve katyon deitiri-
cinin younluklar m m k n mertebe farkl se-
ilir. m l a t t a n da buna gre yaplr. (ekil 3)
de bir karma yatak iyon deitiricinin alma
ve rejenerasyon devreleri ematik olarak gs-
terilmitir.
Jtk$
jggSB ^
W J. Fert jia Al, t, ^mtaim*.
EKL: 3 m i k t a n ile orantl olarak artmaktadr. Bunun
Resimde de grld gibi ters ykama ile
anyon ve katyon deitiriciler ayrlmakta
(farkl spesifik arlk) rejcnerasyonu yapl-
makta ve son olarak basnl hava ile homogen
olarak kantnlmaktadr.
Karma yatak metodu kk hacmi, kk
iletme masraftan ve az b i r rejenerasyon mad-
desi sarfiyatndan dolay (ayn zamanda az y-
kama suyu) kk aptaki su tasfiyeleri iin
ok kullanl bir metodtur. Misal olarak byle
bir metod ve dier metotlarla elde edilen saf
sularn spesifik direnlerini verelim.
Saf suyun teorik m a k s n u m spesifik di-
renci 26.000.000 (Ohm. c m )
Kuvars destilasyonu ile elde edilen saf su-
yun spesifik direnci 23.000.000 (Ohm. c m )
Karma yatakl iyon deitirici ide elde edi-
len saf suyun m a k s i m u m spesifik direnci
ise 18.000.000 (Ohm. cm)
Kuvars l desti la-
yonda 2.000.000 (Ohm. em)
Cam ikili destilas-
yonda 2 - 500.000 (Ohm. c m )
Kondensatlarda 50.000 (Ohm. om)
Isale suyunda 10.000 (Ohm. cm)
YON D E T R C L E R N T E K N K T E K
D E R KULLANMA SAHALARI
iyon deitiricilerin teknik alandaki kullan-
m a i m k n l a n ve tatbik edilen metodlan o ka-
dar fazladr ki hepsini b u dar ereve iine al-
m a n n imkan yoktur.
Katyon deitiriciler vastas ile ykama su-
larndan kymetli metaller elde edebiliriz. Bu-
na misal olarak sun'i elyaf ykama sulanndan
bakrn ve endstri artk sulanndan altnn el-
de edilmesi gsterilebilir. Ayn usuller ile al-
koloidler, vitaminler, antibiyotikler elde edile-
bilir ve renginletirilebilirler. Metallerin aynt-
mas, iyonize olan veya olmayan ksmlarn ay-
n a y n elde edilmesi, teknik reaksiyon kan-
mlanndan a sidik ksmlarn ayrlmas, iyon
deitiriciler vastas ile gayet mkemmel bir
ekilde baanlmaktadr. Tabiat ile iyon dei-
""" ^nAji'.
tirici metodlar her zaman bir destilasyon ve-
ya ktrme metodu ile rekabet edemez. n-
k ktrme veya destilasyon metodlannda
muayyen bir gayri safiyet derecesine kadar
masraflar gayri safiyet m i k t a n ile orantl ola-
rak artmaz. Halbuki iyon deitirici metodlar-
da ise masraflar direkt olarak gayri safiyet
iin teknikte byle bir metod kullanlmas ica-
bediyorsa b t n imkan ve artlar bir arada m-
talaa edilmelidir.
Su tasfiyelerinde radio aktif iyonlann u-
zaklatnlmadan (dekontamine) iyon deitiri-
ciler vastas ile gayet mkemmel bir ekilde
yrtldnden ekirdek enerjisi tekniinde
en fazla kullanlan metodlardan biri haline gel-
mitir. Metodun balca amac reaktrn yap
11
elemanlarnn korrozyonundan ve suyun rad- K r o m nisbeten pahal ve kymet bir me-
yosyonundan k a n m a k iin hafif ve ar su re- tal o l d u u n d a n b u metalin b u metod ile tekrar
aktrlerindeki p r i m e r der/rede rastlanan radi- elde edilmesi ayn z a m a n d a k r o m bileiklerinin
onkleddlerin uzaklatrlmasdr. yksek toksik tesiri dolaysyla ok m h i m d i r .
(ekil 4) d e k o m p l e b i r k r o m k a p l a m a ve pas-
B u r a d a karlalacak ana problem kapa-
siflctirme tesisatnn ak emas grlmekte-
siteden den iyon deitirici maddelerin reje-
dir. yon deitiricilerde k r o m zeltileri ile
nerasyonu ile tekrar kullanlmas veya tahmi-
allrken k r o m asidi konsantrasyonunu lit-
nen yzyllar boyu saklanarak radio aktivite-
rede 100 - 120 gramdan b y k o l m a m a s lzm-
nin sfra inmesini beklemektir. B t n i m k n
dr. B u n u n iin allacak zeltiler tesisatn
ve ihtimaller geni b i r ekilde tetkik edildikten
her iki k s m n d a evvela b i r seyreltme tankna
sonra radioakrif hale geen iyon cleitirici
maddelerin re.jenerasyonundan vazgeilmitir. gelirler. zelti b u r a d a n kuvvetli asidik bir
B u hale gre iyon deitiricilerin reaktr tek- katyon deitirici yata zerine gnderilir. h-
niindeki kullanlmasnda rejenerasyon yapl- tiva ettii d e m i r a l i m i n y u m , m a n g a n ve bakr
maz. B u n u n iin filtre yatandan alnan iyon iyonlarn iyon deitirici reineye brakr. Tas-
deitirici maddeler ya zel yerlerde muhafaza fiye edilmi ve seyrelmi b u l u n a n k r o m asidi
edilir veya yaklarak yok edilir. B u maksat- b i r toplama k a b m d a toplanr. Buradan direkt
lar iin zel surette hazrlanan sentetik iyon olarak passifletirmeye veya b i r buharlatrma
deitirici maddeler piyasaya srlmlerdir. aparatnda konsentrasyonunu arttrmak iin
buharlama ameliyesine tabi tutulur. Konsant-
Dekontaminasyonun zel b i r d u r u m u da rasyonun artmasndan sonra tekrar b i r topla-
kazara veya a t o m bombas infilak ile radioak- m a tankna p o m p a l a n r , k r o m k a p l a m a ksm-
tvite bulam st yzey sularndan ime suyu- nn ihtiyacna gre sarfedir. G r l d gibi
n u n elde edilmesidir. Lboratuvar tecrbeleri burada katyonlardan ari b i r k r o m asidi zel-
byle d u r u m l a r d a rlatif ksa zamanlarda b- tisi elde edilmi o l u p kullanlm k r o m zelti-
t n radioktif gayri safiyetleri uzaklatrmann leri de a t l m a m olurlar. K r o m bahsinde g-
m m k n olduunu gstermitir. Pratik mak- rlen ayn ameliyeler nikel ile k a p l a m a saha-
satlar iin hareket edebilen ve ktrme, filt- snda d a muteberdir.
rasyon ve iyon mbadelesini birlikte ihtiva
eden tesisler yaplmtr. B u n l a r n son kade- 'rriff-
mesinde tam b i r tuzsuzlandrma dzeni mevcut
olup h i b i r n yayma korkusu o l m a y a n ime
suyu elde edilmesi mmkndr. B u r a d a da
muayyen b i r m i k t a r i m e syu veren tesisat-
taki iyon deitirici m a d d e kapasiteden d-
tkten sonra alnarak ya ayr b i r yerde muha-
faza edilir veya yaklarak yok edilir.

Metalrji sahasnda k r o m u n k r o m k a p l a m a
banyolarndan tekrar eldesi istenir. Katyon de-
itiricilerde, kullanlan k r o m asidi zeltile- -JJ U J U J V r
t dmjuhrns Mom/O"
rindeki rastlanan yabanc katyonlar, aniyon
deitiricilerde ise, y k a m a banyolarnn k r o m EKL: 5
asidi tekrar elde edilir. Uranyumun elde edilmelinde kullanlan bir iyon
deitirici tesisatnn ak emas

Uranyumun, elemente fakir minerallerden

J
- r H ve cevherlerden elde edilmesi u r a n y u m u n atom
enerjisi tekniindeki neminden dolay byk
b i r kymet kazanmtr. B u elementin elde edil-
mesinde katyon deitiricilerle yaplan ilk tec-
rbeler demir, a l i m i n y u m ve dier ar metal-
lerin de b u katyon deitirici tarafndan tutul-

CD JftLri*
m a s n d a n dolay akamete uramtr. B u n d a n
++
sonra U O , iyonlar S 0 4
=
Ue kademeli alarak
w kompleks tekil ettirilmi ve b u n u n da anyon
deitiriciler vastasyla ayrlmas salanm-
EKL: 4 tr.

11
 ++ = 2-2n gre daha ucuz ve pratik oluu, istenilen safi-
UO, + nSO, (SO.). ( n = l , 2, 3) yetlerde su elde edilmesi b u metodun nemini
iyice arttrmtr. Rejenerasyon iin ise deniz
Klorr nitrat, bisifat ve demirslfat
suyunun kullanlma imknlar bu metodu da-
komplekslerine karlk uranyum slfata kar
ha masrafsz bir hale getirmitir.
daha selektif iyon deitiricilerin gelitirilme-
sinden sonra bu usul ok abuk byk bir zeltilerin tuzsuzlandnlmasnda : Gda
nem kazanmtr. Cevherin hazrlanmasndan maddeleri endstrisinde en byk tat-
ve slfat asidi ile ykanmasndan sonra (ekil bik alan eker pancar uruplarnn tuz-
5) de grld gibi zelti b i r k u m filtresi suzlandrlma ilemidir. Bundan baka st-
zerinden pei sra balanm olan anyon de- hanelerde st ekeri, albumin preparatlarnn
itiricilere gelir. Buradaki iyon deitirici hazrlanmasnda ve, organik kimya sanayiinde
uranyum iin selektif olduundan yalnz bu st asidi, limon asidi ve poli alkollerin (glise-
element kompleksi mbadele edilir. Tutulan rin, glikol) tuzsuzlandrma ameliyelerinde kul-
uranyumun izolesinde ise konsantre klorr ve- lanlr. arap ve meyva sular kuvvetli asit ih-
ya nitrat zeltileri kullanlr. Bundan sonra tiva ettiklerinden iyon deitiriciler vastas ile
elde edilen zelti amonyak ile ktrlr, s- ok ho bir tat ve lezzet kazanrlar. malat ha-
zlr ve kurutulur. Bu usul ile elde edilen ne- tas olarak slfat asidi ve merkaptan ihtiva
ticeler ok memnuniyet vericidir. Verim % 98 eden sirke asitleri ve araplarn anyon deiti-
civannda olup % 80 lik U.O den daha fazla riciler vastas ile kaliteleri dzeltilir.
yzdeli zeltiler elde edilebilmektedir.
Elektrolit olan ve olmayanlarn ayrl-
iyon deitiriciler gstermi olduklar son masnda : Bu mctodta elektrolit olan ve
derece byk inkiaflarla teknikte ok geni olmayan maddeleri ihtiva eden karm bir
kullanma sahalar bulmutur. Bunlar ksaca iyon deitirici zerinden geirilir. Elektro-
zctliyclim. lit olmayanlarn van der Waals kuvvetleri ile
adsorbland esnada elektrolitler iyon deiti-
eker Sanayiinde : iyon deitiricilerin
riciden aktlr. re karmlarndan NaCl mad-
eker sanayiindeki erbet ve uruplarn tasfiye-
desinin ayrlmas bu bahse bir misaldir.
sinde bugn ok m h i m b i r yer igal ettiini
grmekteyiz. Bu d u r u m a kadar gelebilmesi Tbbi ve biyolojik maddelerin imalinde :
iin pratikte karlalan b i r ok glklerin Vitamin B,, B, C, st ve meyva sulan
yenilmesi uzun zamana ihtiya gstermitir. gibi h a m maddelerinden iyon deitirici-
stenilen sun'i reinelerin imlinden sonra ler vastas ile zenginletirilir veya aynlr.
iyon mbadelesi esasna dayanan metodlann Son zamanlarda tbbi alanda ok kullanlan
sulu erbet, koyu erbet veya rafineri urupla- hormonlar dahi iyon deitiriciler ile elde edi-
rnda kullanlmas ile yalnz iyonlarn mbade- lebilmektedir. Gene antibiotiklerdcn streptomy-
lesi deil zeltiden boyar madde ve azot bile- cin, neomyein, penicillin kltr zeltilerinden
iklerini de adsorbe edebilme kabiliyeti gs- bu metodlarla elde edilir. Kan hazrlanrken
terdikleri tesbit edilmitir. Elde edilen yksek ihtiva ettii Ca++ iyonlannn uzaklatrlma-
safiyetti erbet veya uruplarnn renklerinin snda, plasma ve serumlarn fraksiyonla pro-
ok ald, viskozitelerinin bariz derecede tein kompenentlerinc ayrlmasnda iyon dei-
dt grlmtr. Bu ameliye sonunda tiriciler snrsz bir rol oynamaktadr.
rafinerideki deiiklikler u ekilde kendini
gstermitir. V a k u m apaatlanndaki piirim Hidrometalrji alannda : Metal zel-
mddetleri ksalm, santrfjlerdeki alma tilerinin saflandnlmas ve konsantre edilme-
kolaylam, % p.g. mels ekeri son derece lerinde, misal olarak sun'i ipek banyolarndan
derek elde edilen beyaz eker randmannn bakrn tekrar kazanlmas, galvaniz banyola-
ykseldii mahade edilmitir. rndan krom, nikel, inkonun kazanlmasnda,
deniz suyundan manezyum elde edilmesi, na-
Bundan sonra meydana gelen teknik geli- dir metallerin aynlmas, su camndan kolloidal
meler sonucu melssz alan eker fabrikala- silis asidinin elde edilmesi bu bahis iin birer
rn meydana km ve uruplarn t a m bir misldirler.
anyon ve katyon deitirme tesisatndan ge-
irerek tm gayn safiyetlerinden uzaklatrl- Katalizatr olarak kullanlmalan : H+
mas salanmtr. iyonlan vastas ile elde edilebilen btn poli-
merizasyon mahslleri (styrol polimerizasyo-
Su Tasfiyesi : S u tasfiye ameliyelerinde nu) kondensasyon (acyloin kondensasyonu) ay-
en m h i m yeri de iyon deitiriciler vastas rlmalar (ekerin irrversiyonu), estenlerin re-
ile suyun tuzsuzlandnlmas usulleri kaplar. aksiyonlannda iyon deitiricilerin byk rol-
Destilasyon vastas ile elde edilen saf suya leri vardr.

11
SENTETK ELYAFIN
GELMES
A tho output of natural flbers s rcstricted by th
llmltatlons of natural reaources. thls raulrement wlll
only be ablo to bo mel by man-made flbers, n facl
prlnclpally by tho sythetic fiber.

Erdoan AKTLN
Kimya Y. Mhendisi

nsan yaps elyafn tarihi, Robert Hooke'

un mikroskop ile tabii elyaf zerinde yapt
mahadelerini ihtiva eden Microphia adl ese-
rinin neir tarihi olan 1664 ylndan balar ka-
bul edilebilir. pek kuma ve elyafn inceleyen
R. Hooke, insann baz yapkan maddeler ya-
pabileceini ve bunlarn ipek bceinin yapt-
ndan daha iyi olarak tel halinde ekilebile-
cei fikrini ne sUrd.
Ayn hususu 1734 de Reamur da belirtti ise
de, endstriyel imknszlklar karsnda bu
fikirler o zaman iin tatbik sahas bulamad.
1884 de Count Hilaire de Chardonnet ilk
insan yaps tesktil elyafn nitro selllilozun bir nsan yaps elyaf istihsali, takriben 20. As-
zeltisinden retmeye muvaffak oldu. rn balarnda balad ve hzla gelierek 1964
Bylece, insan yaps elyaf endstrisinin ylnda Dnya elyaf istihsalinin % 28 i oranna
temeli atlm oldu. ykseldi.

Tablo 1
Dnya Tabii ve nsan Yaps Elyaf retimi
1 n sun y a p s e 1y u r
Tabii elyaf SeUlozik olmayan Toplam
SeUlozik elyaf
(sentetik) elyaf

Pamuk, Poliamid, Pollester.

Yn, Rayon, Tekstil elyaf
Akrillkler
pek Asetat Milyon ton
ve dierleri
Milyon ton % Milyon ton /
Yl Milyon ton %

1900 3,9 100 0,001 33

1910 5,0 99,9 0,005 0,1 5,0
1920 5,4 9,7 0,014 0,3 5,4
1930 6,9 97,0 0,2 3,0 7.1
1940 8,1 87,9 1,1 12,0 0,005 0.1 93
1950 7.7 82 1,6 173 0,1 0.7 9.4
1955 10,7 81 2,3 17,0 0,3 2,0 13,3
1960 11,6 78 2,6 17,3 0,7 4,7 143
1961 11,3 76 2,7 18,5 0,8 5,5 14,8
1962 11,9 75 23 18,0 1,1 7,0 15,8
1963 12,4 74 3,1 18,1 13 7,9 16,8
1964 12,7 72 33 19 1.7 9,0 17,7
1970* 14,5 62-59 4,0 17 5-5,9 21-24 23,5-24,4

( ) Tahmini

11
 20. Asrn balarnda Almanya'da Bakr a- Sentetik elyaf retim aratrmalarna 1920
monyum rayonu, bilhare Amerika'da Viskoz de balanld. 1935 de I.G. Farbenindustrie fir-
rayonu ve bunlar takiben de 1924 de Selltiloz mas, Polivinil-klorr esasl Pe-Ce ticari isimli
asetat olarak piyasaya karlm olan selllo- ilk sentetik elyaf piyasaya kard. Bunu, 4
zik elyaf, bu gne kadar ehemmiyetini mu- ana tip elyaf takip etti:
hafaza etmi olup. Dnya tekstil elyaf reti- Nylon 6,6 : Carothers tarafndan geli-
minde olduka istikrarl bir seviye (1960 da tirildi, ilk ticari retimi Du Pont tarafndan
% 17,3; 1962 de % 18; 1964 de % 19) tuttur- 1938 de gerekletirildi.
m u bulunmaktadr. Selllilozik elyafn ehemmi- Nylon 6 : Schlack tarafndan gelitiril-
yetini, ilerideki yllarda da muhafaza ettirece- di, ilk tecrbi retimi I.G. Farbenindustrie ta-
i tahmin edilmektedir. rafndan 1939 da gerekletirildi.
Selllozik olmayan elyafn piyasaya ilk ka- Polyester : 1920 de Carothers tarafndan
rl 1940 ylnda olmutur. 25 yl zarfndaki ilk gelitirilmesini mteakip, Calio Printer's
selllozik olmayan elyaf retimi hzla artm Association firmas tarafndan 1941 - 1944 yl-
ve 1064 ylnda insan yaps elyaf retimindeki lar arasnda almalara devam edUdl. lk ti-
hissesi % 34 e ulamtr (Tablo 1). cari retimi I.C.I. tarafndan 1949 da gerek-
Tablo l'deki rakamlar gstermektedir ki, letirildi.
1900 ylnda 3,9 milyon ton olan Dnya tabii el- Acrylics : 1940 da birbirinden ayr olarak
yaf retimi 1963 ylnda sadece 12,4 milyon ton'a I.G. Farbenindustrie de Du Pont tarafndan ge-
ulamtr. Dier taraftan, dnya nfusu 1900 litirildi. lk ticari retimi 1950 de hemen he-
ylnda 1,55 myar iken 1963 ylnda 3,22 mil- men ayni zamanda Amerika, Bat Almanya ve
yar olmu, 2000 ylnda ise 6,3 milyar olaca Dou Almanya'da gerekletirildi.
tahmin edilmektedir. Grlmektedir ki, dnya Sentetik elyaf retimi 1964 ylnda 1,7 mil-
nfusunun ok hzl artna mukabil tabii el- yon tonu bularak, ayn yla ait ,15 milyon
yal retimindeki art cz'i olmutur, tabii tonluk dnya yn elyaf retim miktarn ilk
kaynaklara bal olmasndan dolay bundan defa gemitir. 1963 ylna nazaran 1964 yln-
sonraki artlar da cz'i olacaktr. daki sentetik elyaf retimindeki art takri-
Endstrideki ok hzl gelimeler (1913 y- ben % 27 ( 357.000 ton) olmutur. Gene ayn yl-
lnda dnya petrol istihsali 25 milyon ton iken, lara ait toplam tekstil elyaf retimindeki ar-
1963 ylnda 1,3 milyar ton'a ulamtr), artan t ise takriben % 42 (850.000 ton) olmutur.
sarfiyat karlayabilecek tekstil elyaf retimi Bu rekor seviyedeki retim artna, esas
iin gerekli yeni h a m madde kaynaklarnn bu- sentetik elyaf reticileri olan 6 memleket aa-
lunmasn zorunlu klmtr. daki miktarlarda itirak etmilerdir:
Son 60 yldaki gelimeleri 3 esas ksmda
mtala edebiliriz. 1963 1064 % Art
1920 Sadece tabii elyaf retimi (ton) (ton)
1920 1940 Tab ve sellozik elyaf retimi ABD. 525.000 635.000 21
1940 Sentetik elyaf retiminin Japonya 240.000 345.000 44
ilerlemesi Bat Almanya 100.000 140.000 40
Selllozik elyafn piyasaya karlmasiyle, ngiltere 100.000 125.000 25
tabii h a m madde (Sellloz) kaynann msaa- talya 80 000 100.000 25
desi nisbetinde, Dnya tekstil mamullerinin ip- Fransa 80.000 95.000 19
lik ihtiyac karlanmaya alld. Bu teeb-
bs de bir mddet sonra artan piyasa ihtiya- Toplam 1.125.000 1.440.000 28
cna layikiyle cevap veremez oldu.
Bilhare, devaml olarak artan dnya elyaf Ayrca, aadaki tablo 2 ve tablo 3, Dn-
ihtiyacnn, tabii h a m madde rezervlerine ba- ya sentetik elyaf retimi ve retim kapasite-
l kalmadan, sentetik elyaf retimiyle kar- lerini corafi blgelere gre yllar itibariyle
lanmaya alldn gryoruz . gstermektedir:

Tablo 2. Corafi blgeler itibariyle, Dnya Sentetik elyaf retimi (1000 ton)
Bat Dou Kuzey Gney
Yl Avrupa bloku(') AmerikaC") Amerika Japonya Dierleri Tolapm
1955 56 15 178 0,5 15,4 0,1 265
1960 215 35 325 7 115 3 700
1961 252 50 358 10,6 115 3,4 827
1962 345 65 462 16,4 182 4,6 1.075
1953 429 80 548 21,6 240 8,4 1,327
1964 529 100 667 31,7 340 143 1.682
(*) Kzl in dahil
(*) A.B.D. ve Kanada
 Tablo 3
Corafi blgeler itibariyle. Dnya sentetik elyaf
retim kapasitesi (1000 ton)

Bat Dou Kuzey Gney

Y Avrupa Bloku Amerika Amerika Japonya Dierleri toplam

1961 300 55 480 10 150 5 1.000

1962 400 75 565 20 180 5 1.245
1963 470 100 650 25 220 10 1.475
1964 560 115 755 35 320 15 1800
1965 715 155 915 55 400 30 2.270
1966 1.040 220 1.190 90 500 50 3.090

Aikrdr ki, yllar boyunca retilmi olan Tablo 4

toplam sentetik elyaf iindeki poliamid, polies- Dnya selllilozik olmayan elyaf retiminde cins
ter ve akrilik elyafn piyasa oranlar deiik Oranlan ( % )
olmutur:
E n fazla retilen sentetik elyaf olarak du- Yl I'ollamldler Pollcstcrler Akrillkler Dierleri
r u m u n u uzun yllar muhafaza etmi olan ve
retimi her yl % 22 arttrlan poliamid elyafn
1950 80 4 16
1964 ylndaki piyasa oran % 53 olarak tesbit
edilmi bulunmaktadr. Akrilik elyafn retimi 1955 70 6 11 13
de 1960 ylndan sonra her yl ortalama % 40 1960 57 17 16 10
artla 1964 ylnda piyasa oran % 18 e ulam- 1961 58 18 15 9
tr. Dier taraftan pollester elyafn da, ki re-
1962 56 19 16 9
timi 1963 e nazaran 1964 de % 28 artrlmtr,
1963 55 20 16 9
gayet salam bir ekilde 1964 ylndaki piyasa
oram % 20 ye kmtr. 1964 53 20 18 9
Beklenmektedir ki, Dnya sentetik elyaf 1970* 48-50 27 19-18 6-5
retimi 1970 ylnda rahatlkla 5 milyon tonu ge-
ecektir: (*) Tahmini.

Tablo 5
Dnya selllozik olmayan devaml ve kesikli
elyaf retimi (1000 ton)
Y Poliamid % Pollester /. Akrillkler % Dierleri /. Top. %

1960
Devaml 352 88 36 30 24 34 412 59
Kesikli 48 12 84 70 110 100 46 66 288 41
Toplam 400 100 120 100 ;o 100 70 100 700 100
1961
Devaml 427 89 45 30 __ 26 34 498 60
Kesikli 53 11 105 70 120 100 51 66 329 40
Toplam 480 100 150 100 120 100 77 100 827 100
1962
Devaml 543 89 58 29 2 1 35 35 638 59
Kesikli 67 11 142 71 163 99 65 65 437 41
Toplam 610 100 200 100 165 100 100 100 1.075 100
1963
Devaml 659 89 74 28 2 1 41 37 776 58
Kesikli 81 11 191 72 208 99 71 63 551 42
Toplam 740 100 265 100 210 100 112 100 1.327 100
1964
Devaml 810 90 105 31 3 1 54 38 Sf72 59
Kesikli 90 10 235 69 297 99 88 62 710 41
Toplam 900 100 340 100 300 100 142 100 1.682 100
1970
Tahmini 2.500 1.400 900 200 5.000
Toplam -2.800 1.600 .100 -375 -5.875
 Tablo 6
Dtlnya selllozik olmayan devaml ve kesikli
elyaf retim kapasitesi
(1000 ton)

Y Poliamid v. Poliester % AkrUlkler Dierleri Tolpam

1961
Devaml 445 89 50 28 56 47 551 55
Kesikli 55 11 130 72 200 100 64 53 449 45
Toplam 500 100 180 100 200 100 120 100 1.000 100
1962
Devaml 561 89 63 2 2 1 85 50 711 57
Kesikli 69 11 162 72 218 99 85 50 534 43
Toplam 630 100 225 100 220 100 170 100 1.245 100
1963
Devaml 676 89 87 29 3 1 76 49 842 57
Kesikli 84 11 213 71 257 99 79 51 633 43
Toplam 760 100 300 100 260 100 155 100 1.475 100
1964
Devaml 819 90 107 29 3 1 103 47 1.032 57
Kesikli 91 10 263 71 297 99 117 53 768 43
Toplam 910 100 370 100 300 100 220 100 1.800 100
1965
Devaml 1.035 90 137 28 4 1 90 45 1.266 56
Kesikli 115 10 353 72 426 99 110 55 1.004 44
Toplam 1.150 100 490 100 430 100 200 100 2.270 100
1966
Devaml 1.410 91 214 31 12 2 120 48 1.756 57
Kesikli 140 9 476 69 588 98 130 62 1.334 43
Toplam 1.550 100 690 100 600 100 250 100 3.090 100
1970
Tahmin 2.500 1.400 950 250 5.100
Toplam 2.900 1.650 1.150 400 6.100

Demek oluyor ki, 1970 ylnda dnya tekstil 1970 ylnda poliester vo akrllik elyafn sen-
elyaf retimindeki sentetik elyaf oran, 1964 tetik elyaf piyasasndaki retim oranlarnn da
ylndaki % 9 dan hzla artarak % 20 den da- % 27 ve % 18 olaca tahmin edilmektedir.
ha fazla bir orana eriecektir. Ve gene tahmin B u salam artmann 1970'i takip eden y-
edilmektedir ki, 1970 ylnda 4 ana tip sente- larda da ayn ekilde devam edecei kuvvetle
tik elyaf (Nylon, 6 - Nylon 6,6 - Polyester ve tahmin edilmektedir. Elyaf sektrnn byk
Acrylic'ler) retimi 1964 ylma nazaran en az potansiyelinin daha iyi anlalmas iin, nfus
misli bir art gsterecektir. 1970 ylnda, bana tekstil elyaf sarfiyatnn, dnyann
poliamid elyafn hkimiyetinin devam edecei muhtelif ksmlarnda ne miktarlarda olduu-
ve toplam sentetik elyaf retiminin % 50 sini nu grelim:
tekil edecei ve retilecek 2,5 - 2,8 milyon ton Gelimi memleketlerdeki nfus bana
poliamidin de takriben yar yanya Nylon, 6 ve takriben 8 - 10 Kg. lk tekstil elyaf sarfiyat
Nylon 6,6 dan meydana gelecei tahmin edil- baz olarak anrsa, tekstil elyaf sarfiyatnda-
mektedir. B u durum, 1962 ile 1965 yllar ara- ki an derecesi yukardaki tablodan aka
sndaki piyasa hareketlerinden aka grl- grlmektedir. Bu durumun yaratt tehlike,
mektedir : 1961 ylnda dnya nfusunun % 29 unn dn-
ya elyaf retiminin takriben % 60 m tketti-
Kapasite oran / i, ayn tarihte sadece bakiye % 40 inin d,
Nylon 6 Nylon 6,6 dnya nfusunun % 71 inin topland Afri-
1962 40 60 ka, Ltin Amerika, Yakn ve Uzak Dou mem-
leketlerinde tketildii belirtilince, daha belir-
1963 42 58
li bir hal almaktadr.
1964 45 55
1965 48 52 zel olarak, sentetik elyaf tketiminde de
ayn nisbetsizlik daha byk derecede grtll-

11
 TABLO 7
ahs Bana Tekstil Elyaf Sarfiyat

1959 ylnda 1961 ylnda

Toplam Toplam
Sentetik elyaf Sentetik elyaf
Tekstil elyaf Tekstil elyaf
A. B. D. 15,5 Kg. 1,38 Kg. 15,9 Kg. 1,8 Kg.
Bat Almanya 11,7 0,55 12,6 1,07
Japonya 8,3 0,8 10,9 1,4 )>
Bat Avrupa 8,9 0,48 9,6 0,8 N
Dogu Avrupa 8.4 0,18 9,3 0,25
Ltin Amerika 4,3 0,07 4,1 0,11
Yakn Dou meml. 3,3 0,02 3,8 0,03
Uzak Dou meml. 2.7 0,05 2,6 0,08
Afrika 1.7 0,02 13 0,05

Dnya (ortalama) 4,83 Kg. 0,19 Kg. 5,08 Kg. 0,20 Kg.

mektedir. yle ki, endlistrilemi memleket-
lerde nfus bana 0,8 - 1,5 Kg. lk sentetik el-
yaf sarfiyat, kalknma abas iinde bulunan
memleketlerde sadece 0,05 - 0,15 Kg. arasn-
dadr.
1970 den sonraki yllara ait hassas tah-
minlerin yaplmasn, bugn iin belli olmayan,
fakat zuhuru muhtemel bir ok tesirlerin mev-
cudiyeti gletirmektedir.
Bununla beraber 2000 ylndaki tekstil el-
yaf tketimi, ok hassas olmayan bir ekilde,
kabaca tahmin edilebilir:
Birlemi Milletler Tekiltndan elde edi-
len bilgiye gre, bugnk takriben 3,5 milyar
olan dnya nfusu 2000 ylnda takriben 6,3
milyara ulaacaktr (1963 ylnda 3,2 mUyar).
1964 ylnn dnya ahs bama tekstil elyaf
tketim miktar olan 5,3 Kg. esas alnrsa, 1964
ylnda retilmi olan 17,7 milyon tonluk top-
lam tekst elyafna ilveten 2000 ylnda tak-
riben 16 milyon tonluk tekstil elyafnn retil
mesl icap edecektir.
ahs bana ortalama tketimin 8,2 Kg.a
kmas halinde ,ki bu A. B. D. nin 1964 yln-
daki tketiminin yans demektir, dnya tekstil
elyaf tketimi toplam olarak takriben 51J5
milyon tona ulaacaktr.
Tabii elyaf retimi tabii kaynaklarla s-
nrlandrlm olduuna gre, gelecekteki ar-
tan dnya tekstil elyaf ihtiyacnn a sa-
dece ve sadece insan yaps elyaf le, daha do-
rusu esas olarak sentetik elyaf ile kapatlabi-
lecektir.
Faydalanlan Eserler:
1 Report of United Natlons Inter-Rerlonal Conf-
ronio on tho Devclopmenl of Fetrochemlcal In-
dustry n Developlng Counlim.
2 Recent Trends n tho World Petrochcmlcal in-
dustry. Esso Chemical Company Inc. Ncw York,
USA.
3 Data on tho developmet of synthetlc fiber.
Hans J. Zlmmer A. G. Germany.
4 Chemical Englneerlng May 9. 1966

11