4.

MATERIJALNI BILANSI HEMIJSKIH REAKTORA

Tipovi reaktora

Reaktori za izvoenje reakcije u jednoj fazi (homogene reakcije) mogu se podeliti na:

1. arni reaktori
2. protoni ili kontinualni reaktori
a) sa mealicom
b) cevni reaktori

(1) (2a) (2b)

Kod bilansnih prorauna, generisanje komponenata se ne rauna iz brzina

generisanja Rj ve iz stepena napredovanja reakcija.

Selektivnost i prinos u viereakcionim sistemima

Kako se u optem sluaju u reaktoru odigrava istovremeno vie reakcija u analizi rada
reaktora, koriste se i veliine:
Selektivnost
Prinos
Pod selektivnou S (selectivity) se podrazumeva odnos dobijenih koliina (molova)
eljenog i sporednog (neeljenog) produkta.
Prinos ili frakcioni (relativni) prinos nekog produkta, Y (yield) predstavlja odnos koliine
dobijenog produkta (molovi) i broja molova reaktanta koji su izreagovali.
Neka se na primer u arnom reaktoru odigrava sloena reakcija
A B
A B C
BC
C
A C
Selektivnost, ako je B eljeni proizvod, je,
za arni reaktor: za protoni reaktor:

1
S= S=
broj molova B na kraju n izlazni mol. protok komponente B n B ,iz
= B =
broj molova C na kraju nC izlazni mol. protok komponente C nC ,iz

Prinos proizvoda B e biti,

za arni reaktor: za protoni reaktor:

Y ( B) = Y ( B) =
nB n B ,iz
0
nA nA n A0 n A,iz

n A0 - poetni broj molova reaktanta n A0 - ulazni protok reaktanta

PRIMER 4.1 U reaktoru se vri dekomponovanje etana, koga prati i sporedna reakcija:
C2 H 4 + H 2
C2 H 6 (R1)
2CH 4
C2 H 6 + H 2 (R2)
Molski sastav proizvoda je: 35%C2H6, 30%C2H4, 28%H2, 7%CH4. Izraunati:
a) Stepen konverzije etana
b) Selektivnost etilena u odnosu na metan
c) Prinos etilena

Numeracija komponenata: 1- C2H6, 2- C2H4, 3 - H2, 4 - CH4.

a) Baza prorauna: 100 mol prozvoda.

Koliina etana u proizvodu: n1 = 1000.35 = 35 mol

Koliina etana koja je izreagovala je:

(n
0
1 )
n1 = ( n1 )R1 + ( n1 )R 2 = n 2 +
n4
2
= 30mol + 3.5mol = 33.5mol

Polazna koliina etana, i stepen konverzije:

n10 n1 335.
n10 = n1 + 335
. = 68.5 mol , x1 = 0 = = 0.489 = 48.9%
n1 68.5
b) Za odabranu bazu prorauna, n2 = 30 mol, n4 = 7 mol pa je selektivnost

S=
30 mol C 2 H 4
= 4.29
7 mol CH 4

Y ( 2) =
n2 30 mol C2 H 4
c) 0
= = 0.896
n n1 335
1 . mol C2 H 6

4.1 Bilansni proraun arnog reaktora

2
 Komponentni bilans za period trajanja reakcije je :

akumulacija = generisanje ( kg ) ili ( mol ) (4.1)

gde je akumulacija komponente:

akumulacija = n j n 0j (mol ) (4.2)

n 0j - poetna koliina komponente

Ako se u reaktoru odvija Nr nezavisnih hemijskih reakcija,

jk A j = 0,k = 1,..., N r

Tada je generisanje komponente u k-toj reakciji jednako:

n jk = jk k

a ukupno generisanje komponente:

n jk = jk k
Nr Nr
( mol ) (4.3)
k =1 k =1

Tako je komponentni bilans :

n j n 0j = jk k ,
Nr
(mol ) (4.4)
k =1

n j - konani broj molova

n 0j - poetni broj molova
jk - stehiometrijski koeficijent komponente j u k - toj od ukupno Nr
nezavisnih reakcija
k - ostvaren stepen napredovanja k - te reakcije
ili u vektorskom obliku:

n n0 = S (4.5)

S - stehiometrijska matrica za posmatrani reakcioni sistem:

Sabiranjem komponentnih bilansa , dobijamo ukupni bilans:

N N 0 = k k
Nr
(4.6)
k =1

3
 k = jk ukupna promena broja molova u k - toj reakciji
Nc

j =1

N - ukupan broj molova na kraju

N 0 - ukupan broj molova na poetku

4.2 Bilansni proraun protonog reaktora

Za stacionaran protoni reaktor (cevni ili sa meanjem), komponentni bilans glasi:

ulaz - izlaz + generisanje = 0 (mol/s)

Ako je ukupan broj ulaznih i izlaznih struja jednak Ns onda (ulaz - izlaz) moemo da
izrazimo kao:

ulaz - izlaz = nij

Ns
(mol / s)
i =1

> 0 za ulazne struje

nij = Fi cij
< 0 za izlazne struje
(mol. protok komponente j sa strujom i)

generisanje = jk k
Nr

( mol / s )
k =1

k (mol/s) - stepen napredovanja k-te reakcije u jedinici vremena

Tako su komponentni bilansi:

nij = Fi c ij = jk k ,
Ns Ns Nr

j = 1, N c ( mol / s ) (4.7)
i =1 i =1 k =1

> 0 za ulazne struje

Fi
< 0 za izlazne struje

Imajui u vidu da je,

n = n = F
j i
ij
i j
ij
i
i

ukupan bilans dobijamo sabiranjem

jednaina (4.7):

Fi + k k = 0 ( mol / s )
Ns Nr

i =1 k =1
(4.8)

4
 k = jk
Nc

j =1

U sluaju jedne reakcije, komponentni i ukupni bilans se svode na:

nij = Fi c ij = j ,
Ns Ns
( j = 1,..., N c ) (4.7a)
i =1 i =1

F + = 0
Ns

i (4.8a)
i =1

PRIMER 4.2 U pe se uvodi propan i vazduh za sagorevanje u koliini koja je za 17.6%

vea od minimalne (stehiometrijske) koliine vazduha.

PE
C 3 H8 CO2, H2O, N2, O2
1
2 C3H8+5O23CO2+4H2O 3
21%O2, 79%N2

Uz pretpostavku da je sagorevanje propana u pei potpuno, odrediti molski sastav

produkata. Prethodno proveriti matematiku odreenost problema.
Nj = N + N
12c3 12s3
komp. bilansi sumacione. jedn.
( 4.35 )

N v = N s ( N c + 1) + 1
14243 123
protoci i mol . udeli step . napredovanja

d = ( N s 1) N c + 1 = (3 1) 5 + 1 = 11

Podatak: Broj:
sastavi ulaznih struja 2( N c 1)
koliina vazduha 1
potpuno sagorevanje 1

= 2N C = 10

Nedostaje jedan podatak, i neophodna je osnova prorauna, recimo

F1 = 1 mol/s.
Komponentni bilansi (4.7a) uz c ij = xij.:
1 0
C3H8: F1 x11 - F3 x31 - = 0 (1)
O2: F2 x22 - F3 x32 - 5 = 0 (2) (x22 = 0.21)

5
 CO2: - F3 x33 + 3 = 0 (3)
H2O: - F3 x34 + 4 = 0 (4)
N2: F2 x25 - F3 x35 + 0 = 0 (5) (x25 = 0.79)
Kao (Nc + 1)-vu jednainu u modelu moemo da koristimo alternativno
sumacionu jednainu

x
Nc

3j =1
i =1

ukupni bilans (4.9a):

F1 + F2 F3 + = 0 (6)
Raunanje F2 :
(O2 ) min
(O2 ) min = 5 n11 = 5 F1 x11 = 5mol / s F2,min =
0.21
1.176 5
F2 = 1.176 F2,min = = 28mol / s
0.21
Iz (1) dobijamo stepen napredovanja prve reakcije:
1 = F1 x11 = 1 mol / s
a iz ukupnog bilansa (6) protok izlazne struje, F3:

F3 = F1 + F2 + = 1 + 28 + 1 = 30 mol / s
Iz jedn. (2)-(5) raunamo molski sastav izlazne struje:
x32 = ( F2 x22 5 ) / F3 = ( 28 0.21 5) / 30 = 0.0293

x33 = 3 / F3 = 0.1000; x34 = 4 / F3 = 0.1333; x35 = F2 x25 / F3 = 0.7373

Umesto komponentnog bilansa izraenog preko molskih udela, esto je pogodnije
koristiti bilans preko komponentnih protoka, jer su tada bilansne jednaine linearne po
nepoznatima.
0
C3H8: n11 - n31 - = 0 (1)
O2: n22 - n32 - 5 = 0 (2)
CO2: - n33 + 3 = 0 (3)
H2O: - n34 + 4 = 0 (4)
N2: n25 - n35 = 0 (5)

gde su:
n11 = F1, n22 = 0.21F2, n25 = 0.79F2
(n22 ) min = 5 n11 = 5 F1 n22 = 1.176 (n22 ) min = 5.88 mol / s
n22
n25 = 0.79 F2 = 0.79 = 22.12 mol / s
0.21

6
Iz (1):
1 = n11 = 1mol / s
Iz (2):
n32 = n22 5 = 5.88 5 = 0.88 mol / s
Iz (3):
n33 = 3 = 3 mol / s
Iz (4):
n34 = 4 = 4 mol / s
Iz (5):
n35 = n25 = 2212
. mol / s

Protok F3 nalazimo kao zbir komponentnih protoka:

F3 = n3 j = 30 mol / s
j

Molski sastav izlazne struje:

n3 j
x3 j = , j = 1,2,...,5
F3
x31 = 0, x32 = 0.0293, x33 = 0.1000, x34 = 0.1333, x35 = 0.7373

PRIMER 4.3 U protonom reaktoru se oksidacijom metanola dobija formaldehid, pri emu
se pored nje odvija i sporedna, neeljena reakcija :
HCHO + H 2 O
CH 3OH + 1 / 2O2 ( R1)
HC OOH
HCHO + 1 / 2O2 ( R 2)

CH3OH
1 REAKTOR produkti
3
2 CH3OH, O2, HCHO, H2O
vazduh
HCOOH, N2
Koliina vazduha je za 20% vea od teorijske, koja se odreuje prema glavnoj reakciji. U
reaktoru se postie konverzija metanola od 32%, a selektivnost formaldehid/mravlja kiselina
je jednaka 9. Odrediti sastav izlazne struje.
N j = N c + N s ,N v = N s ( N c + 1) + N
{r
step. napredov.

d = N v N j = ( N s 1) N c + N r = ( 3 1) 6 + 2 = 14

7
Nezavisni podaci:

Podatak: Broj:
sastavi ulaznih struja 2( N c 1)
koliina vazduha 1
konverzija i selektivnost 2

= 2N C + 1 = 13

Baza prorauna: F1 = 1 mol/s

Sa numeracijom komponenata: CH3OH-1, O2-2, HCHO-3, H2O-4, HCOOH-5, N2-6
komponentni bilansi preko komponentnih protoka glase
CH3OH: n11 - n31 - 1 = 0 (1)
O2: n22 - n32 - 0.51 - 0.52 = 0 (2)
HCHO: - n33 + 1 - 2 = 0 (3)
H2O: - n34 + 1 = 0 (4)
HCOOH: - n35 + 2 = 0 (5)
N2: n26 - n36 = 0 (6)
_________________________________________

n11 = F1 x11 = F1 = 1 mol / s

n22 = 12
. ( n22 ) min = 12
. 0.5 n11 = 0.6 mol / s
n22
F2 = = 2.86mol / s,n26 = 0.79 F2 = 2.259 mol s
0.21
Prema podacima o konverziji metanola:

= 0.32 ( n11 n31 ) = 0.32 n11 = 0.32

n11 n31
x1 =
n11
Iz (1):
1 = (n11 n31 ) = 0.32mol / s
Prema podacima o selektivnosti:
n33 ( 3) 1 2 1
S= = = 1 = 9 2 = 1 = 0.032
n35 ( 5 ) 2 2 10
Iz (2)-(6) nalazimo komponentne protoke (mol s) sa izlaznom strujom:
n31 = n11 1 = 0.68, n32 = n22 0.5(1 + 2 ) = 0.424, n33 = 1 2 = 0.288
n34 = 1 = 0.32, n35 = 2 = 0.032, n36 = n26 = 2.257

F3 = n3 j = 4.001 mol / s

8
 n3 j
Molski sastav raunamo iz: x3 j =
F3
x31 = 0.17, x32 = 0.106, x33 = 0.072, x34 = 0.08, x35 = 0.008, x36 = 0.5641
(Reenje u Mathcad-u)

PRIMER 4.4 U protonom reaktoru sa mealicom odigravaju se, u tenoj fazi, reakcije:

A + 2B = R ( R1)
R+B=S ( R 2)
3B = 2T ( R3)
2A + B = D + S ( R 4)

Ako se zanemari promena gustine smee usled odvijanja reakcije, odrediti sastav izlazne
struje i proizvodnost po produktu B pri sledeim podacima:

Ulazni protok: F1 = 510-5 m3/s

Ulazne koncentracije (kmol/m3): CA0 = 1, CB0 = 2, CR0 = CS0 = CT0 = CD0 = 0
Izlazne koncentracije: CA = 0.44, CR = 0.05, CS = 0.33, CT = 014
.
Poto je gustina konstantna: F1 = F2 = F = 510-5 m3/s
Prema jedn. (4.7), uz c ij = Cij (kmol/m3), komponentni bilansi glase:

( )
A : F C A0 C A 1 2 4 = 0 (1)

B : F (C0
C ) 2 3 4 = 0 (2)

R : F (C C )+ = 0
B B 1 2 3

0
(3)

S : F (C C )+ + = 0
R R 1 2

0
(4)

T : F (C C ) + 2 = 0
S S 2 4

0
(5)

D : F (C C )+ = 0
T T 3

0
D D 4 (6)

Ukupan broj promenljivih u jednainama (1)-(6) je 17 (F, CA0 CD0 , CA CD , 1 4 ) pa je

broj stepeni slobode d = 11, i raspolaemo sa tano toliko nezavisnih podataka.
Najpre emo iz jednaina (1),(3),(4),(5) nai stepene napredovanja, poto raspolaemo
poetnim i krajnjim koncentracijama komponenata, A, R, S, T. Nakon smene brojnih
vrednosti:

9
 0.56F 1 2 4 = 0 (1)

0.05F + 1 2 = 0 (3)

0.33F + 2 + 4 = 0 ( 4)

0.14F + 2 3 = 0 (5)
Ako saberemo jednaine (1), (3) i (4):
. F 4 = 0 4 = 018
018 . F
Iz (1):
1 = 0.56 F 2 4 = 0.2 F ,
Iz (3):
2 = 015
. F,
Iz(5):
3 = 0.07 F
Iz (2):
F ( CB0 CB ) = 2 1 + 2 + 3 3 + 4 = 0.94 F
(C0
B CB ) = 0.94 CB = 106
. kmol / m3
Iz (6):
. kmol / m3
CD = 018
Proizvodnost po proizvodu B predstavlja u stvari komponentni protok te komponente sa
izlaznom strujom:
P( B ) = F CB = 9 104 kmol / s
(Reenje u Mathcad-u)

PRIMER 4.5 U procesu proizvodnje acetilena iz metana, u reaktoru se na normalnom

pritisku odigravaju sledee reakcije :
CH 4 + 2O2 = 2 H 2O + CO2

CH 4 + 1.5O2 = 2 H 2O + CO

2CH 4 = C2 H 2 + 3H 2
Metan i ist kiseonik se uvode u reaktor na 250C.

1 CH4
CH4 3
Reaktor Konden - 4 C2H2
2 H2
zator CO
O2
H2O CO2
5

10
U reaktoru se postie konverzija metana od 95%. U kondenzatoru se iz produkata praktino
potpuno izdvaja voda, pri emu se na 1 mol metana dobija 1.5mol kondenzata. Izlazni gas iz
kondenzatora ne sadri kiseonik, a molski odnos ugljenmonoksida i vodonika u njemu je :
CO : H 2 = 2.3 : 1
Odrediti molski sastav gasa koji izlazi iz kondenzatora sa temperaturom 50 0C, kao i
njegovu koliinu (m3), koja se dobija iz 100 kmol metana.
(Reenje u Mathcad-u)

PRIMER 4.6 Gas molskog sastava: 60% CH 4 , 20%C 2 H 6 , 5%CO, 5%O2 , 10% N 2
potpuno sagoreva u pei sa vikom vazduha od 50%. Izraunati sastav produkata
sagorevanja.
(Reenje u Mathcad-u)

PRIMER 4.7 Na baklju, radi potpunog sagorevanja sagorljivih komponenata, alje se gas
molskog sastava: 70% CH 4 , 5%C 3 H 8 , 15%CO, 5%O2 , 5% N 2 . U produktima sagorevanja
je izmereno 7.73% CO2 i 12.35% H2O. Izraunati sa kojim vikom vazduha se gas mea pri
slanju na baklju.
(Reenje u Mathcad-u)

4.2 Bilansni proraun protonog reaktora preko bilansa elemenata

Atomski bilansi

Bilans elementa e za stacionarni protoni reaktor ima oblik:

ulaz elementa e - izlaz elementa e = 0 e = 1,..., Ne (4.9)

Ako sa aej oznaimo broj atoma vrste e u molekulu j-te supstance, onda sa supstancom j u
struji i u sistem ue ili izae:

nij aej = Fi xij aej ( mol / s )

mola (gramatoma) elemenata e u jedinici vremena. Ukupna koliina elemenata e koji sa

strujom i ue ili izae u sistem je :

n aej = Fi xij aej

Nc Nc

ij ( mol / s )
j =1 j =1

Ukupan (ulaz-izlaz) nekog elementa e dobijamo sumirajui protoke elemenata po svim

strujama, pa atomski bilansi glase:

n a
Ns Nc

ij ej = 0, e = 1,..., N e ( mol / s) (4.10)

i =1 j =1

ili

11
 Fx
Ns Nc

i ij aej = 0 ( mol / s ) (4.10a)

i =1 j =1

Jednaini (4.10) ekvivalentna je jednaina:

aej nij = 0,
Nc Ns
(mol / s ), e = 1,K , N e
j =1 i =1

Imajui u vidu dogovor o znaku komponentnih protoka nij, za promenu koliine komponente
j u reaktoru (izlaz ulaz), imamo :

n j = n j n = nij
NS
0
j (mol / s )
i =1

Tako atomski bilansi mogu da se prikau u obliku:

a
Nc

ej n j = 0, e = 1, K , N e (4.11)
j =1

ili u vektorskom obliku:

A n = 0 (4.12)

i to je homogen sistem Ne linearnih jednaina po Nc prirataja nj. Od Ne jednaina

nezavisno je njih r gde je r = rang A.
Kako je najee rang A = Ne (vidi Pogl. 2.3.2), to su najee atomski bilansi
nezavisni to nije i obavezno

Matematika odreenost reavanja atomskih bilansa i broj kljunih

komponenata

Matematiku odreenost problema reavanja sistema atomskih bilansa diskutovaemo

imajui u vidu da je u pitanju homogen sistem od r = rang A nezavisnih linearnih jednaina
po Nc (Nc > Ne r) nepoznatih nj . On, ima
trivijalno reenje n j = 0, j = 1,..., N c , koje nas ne zanima i

jednoznano reenje za r = rang A prirataja nj, od ukupno Nc, ako je zadato

preostalih (Nc - r) prirataja, tj. onoliko prirataja, koliki je broj nezavisnih
reakcija (vidi jedn.2.71).
Zakljuujemo da je broj kljunih komponenata u sistemu sa Nc komponenti i Nr
nezavisnih reakcija jednak tano broju nezavisnih reakcija, N r = N c r

12
 Poreenje dve formulacije bilansa

Zanimljivo je uporediti dva ekvivalentna naina reavanja bilansnog problema (daju

isti rezultat) koristei komponentne bilanse ili koristei atomske bilanse:
Broj komponentnih bilansa je Nc, a broj nepoznatih u njima je

N s ( N c + 1) + N r (protoci i sastavi struja i stepeni napredovanja reakcija)

Broj nezavisnih atomskih bilansa (4.10a) je jednak rangA = N c N r , dakle, za Nr

manji od komponentnih bilansa, a broj nepoznatih u njima,

N s ( N c +1) (protoci i sastavi)

je takoe manji za Nr.

Dakle, to je i trebalo oekivati broj stepeni slobode je isti za obe formulacije i izveden je u
Primeru 4.3:

d = ( N s 1) N c + N r = N s N c rang (4.13)

Dalje, s obzirom da su dve formulacije ekvivalentne, zakljuujemo:

Atomski bilansi se mogu dobiti linearnim kombinovanjem komponentnih, tako
da se pri tom eliminiu stepeni napredovanja.

Atomski bilansi su pogodniji za reavanje bilansnih problema

ako su pojedine struje sloene smee nedefinisanog komponentnog sastava (napr.
pri bilansiranju pei, prirodna goriva). Sastav takvih smea se daje u obliku atomskog
ili elementarnog sastava (% pojedinih elemenata u smei).
ako nisu definisane hem. reakcije

PRIMER 4.8 Problem 4.2 reiti preko atomskih bilansa.

Atomski bilansi e u konkretnom sluaju imati oblik:

ulaz elementa + ulaz elementa - izlaz elementa = 0

sa strujom 1 sa strujom 2 sa strujom 3

Numeracija komponenata: C3H8-1, O2-2, CO2-3, H2O-4, N2-5

C: 3n11 - n33 = 0 (1)

H: 8n11 - 2n34 = 0 (2)
O: 2n22 - 2n32 - 2n33 - n34 = 0 (3)
N: 2n25 - 2n35 = 0 (4)

Gornje jednaine, redom, su sledee linearne kombinacije jednaina komponentnih bilansa

(1-5) iz Primera 42 :

13
 3 (1) + ( 3)
8 (1) + 2 ( 4)
2 ( 2) + 2 ( 3) + 4
2 ( 5)
U jednainama je poznato:
n11 = F1 = 1 mol/s, n22 = 5.88 , n25 = 22.12
a raunamo nepoznate komponentne protoke u 3. struji

PRIMER 4.9 U pei sagoreva ugalj sledeeg elementarnog sastava, odreenog na suvoj
bazi, tj. poto je uklonjena vlaga.

Element %(mas)
C 83.05
H 4.45
O 3.36
N 1.08
S 0.70
Pepeo 7.36
100.00

Vazduh za sagorevanje sadri 0.0048 kg H2O/kg suvog vazd. U ostatku, pored pepela ostaje
i 14% nesagorelog uglja. Vlanost uglja je: 3.90 kg vlage na 100 kg suvog uglja. Orsatovim
aparatom je izvrena analiza suvih produkata sagorevanja (3) nakon kondenzacije vode (5):
15.4% (CO2 + SO2 ), 4%O2 , 80.6% N 2
Potrebno je izraunati viak vazduha u odnosu na minimalnu ili teorijsku koliinu..

Baza prorauna: 100 kg/h suvog uglja.

Neophodno je najpre definisati sastave struja na bazi datih podataka.
Sastav vazduha (2):
Definisaemo ga kao molski odnos vode i suvog vazduha:
kg H 2O 0.0048 kmol H 2O 0.0048 kmol H 2O
= = 29 = 0.00773
kmol H 2O
kg s. v. 18 kg s. v. 18 kmol s. v.
0.0048
kmol s. v.

Oznaiemo sa A molski protok suvog vazduha u struji 2.

Sastav nesagorelog uglja u ostatku (4):

Sastav je identian sastavu sagorivog dela suvog uglja i raunamo ga iz datog masenog
sadraja suvog uglja i koliine pepela. U 100 kg suvog uglja ima 7.36 kg pepela i 92.64 kg
sagorelih sastojaka. Tako za maseni udeo (%) ugljenika, u sagorivom delu imamo:
83.05
xc = 100 = 89.56%
92.64
Analogno:

14
 4.45 3.36
xH = = 4.80%, xO = = 3.63%, x N = 1.17%, x S = 0.76%
0.9264 0.9264
Pre nego to postavimo bilanse elemenata moemo da izraunamo protok ostatka, F4 na
bazi bilansa pepela kao vezne komponente (tie component), koja se nalazi samo u strujama
(1) i (4), pa zato povezuje njihove protoke:
ulaz pepela = izlaz pepela

.36 = F4 0.86 F4 = 8.53kg / h

7{
1
sa ugljem
424 3
u ostatku

Atomski bilansi
S obzirom da ne raspolaemo pojedinanim sadrajima CO2 i SO2 u produktima
sagorevanja, umesto da postavimo posebne bilanse za C i S postaviemo bilans za (C+S):
u struji 1. ostatak (4)

0.8965 0.0076
64444 744448 suvi gasovi (3) 64444744444 8
C+S: + = F3 0.154 + 0.14 F4 +
83.05kg / h 0.70kg / h 64 7 48
12 32
(1)
12kg / kmol 32kg / kmol
Preostaju bilansi H, O, i N:
64444struja 1
74 4448 vazduh (2) 644 ostatak (4)
7448 kondenzat (5)
4.45kg / h 3.90 6 44 7 4 4
8 0.048 }
H: + 2 + 0.00773 A 2 = 0.14 F4 + 2 F5 (2)
1kg / kmol 18kg / kmol 1
14243 144244 3
suvi ugalj vlaga
struja 1
64444744448 vazduh (2) suvi gasovi (3)
3.36 3.90 6444 4 74444 8 6444 474444 8
O: + + 01
.4 A4
212 32 + 01 .00733 A = 0 .154 2 F 3 + 0 . 04 F3 2+
16kg / kmol 18kg / kmol suvi vazduh 4243 14243 14243
vlaga
14243 14243 CO2 + SO2 O2
suvi ugalj vlaga
ostatak
6447448
0.0363
+ 0.14 F4 + F5 (3)
16
struja 1 ostatak (4)
647 48 vazduh (2) suvi gasovi (3) 644 7448
1.08 6 4 7 4 8 6 47 48 0.0117
N: + 0.79 A 2 = 0.806 F3 2 + 0.14 F4 (4)
14kg / kmol 14

U etiri bilansa figuriu tri molska protoka: A, F3, F5. Dakle, problem je preodreen i
neophodno je proveriti konzistentnost podataka. Odabraemo jednaine (1), (4), (2):

Iz (1):
F3 = 44.50 kmol/h,
Iz (4):
A = 45.35 kmol/h ,
Iz (2):
F5 = 2.747 kmol/h

Konzistentnost ili korektnost podataka emo proveriti smenom reenja u preostalu jednainu
(3):

15
 19.82 20.10
S obzirom na greke koje sadre rezultati analize sastava, moemo smatrati da su podaci
neprotivureni, tj. da je preodreeni problem korektan.
Da bi utvrdili koeficijent vika vazduha, neophodno je izraunati minimalnu koliinu
kiseonika za sagorevanje 100 kg suvog uglja (baza prorauna) na osnovu reakcije
sagorevanja C, H i S:
C: C + O2 CO2
H: H 2 + 1 / 2O2 H 2 O
S: S + O2 SO2
64O42 u uglju
744 8
83.05kg 4.45kg 0.7kg 3.36kg
(O2 ) min = + 0.5 + = 7.95kmol
12kg / kmol 2kg / kmol 32kg / kmol 2 16kg / kmol
14243 14243 14243
za C za H za S

Odgovarajua koliina suvog vazduha:

( O2 )min
Amin = = 37.86 kmol
0.21
Stvarna koliina uvedenog suvog vazduha je A = 45.35 kmol, pa je viak vazduha:
A Amin
100 = 19.8%
Amin

PRIMER 4.10 Reiti problem u primeru 4.3 reavanjem atomskog bilansa. (Mathcad)

ZADACI

4.1 Acetaldehid se proizvodi katalitikom dehidrogenacijom etanola:

C2 H 5OH = CH 3CHO + H 2
U reaktoru se paralelno odigrava i reakcija u kojoj se dobija etilacetat:
2C2 H 5OH = CH 3COOC2 H 5 + 2 H 2
U reaktoru se konvertuje 95% etanola, a frakcioni prinos acetaldehida je 0.8.
a) Analizirati matematiku odreenost problema materijalnog bilansa
b) Izraunati sastav izlazne struje iz reaktora.

4.2 U reaktor, u kome se odvijaju reakcije,

N 2 + 3H 2 = 2 NH 3
CO2 + H 2 = CO + H 2O

uvodi smea molskog sastava: 68.4% H 2 , 22.6% N 2 i 9%CO2 . Izlazna struja sadri
15.5% NH 3 i 5% H 2O .

16
a) Analizirati matematiku odreenost problema materijalnog bilansa

b) Odrediti potpuno sastav izlazne struje.

4.3 U katalitiki reaktor za proizvodnju NO oksidacijom amonijaka i azota uvodi se smea
amonijaka i vazduha sa 20 mol vazduha na 1 mol NH3 Izlazna struja sadri:
O2 , N 2 , NH 3 , NO, NO2 i H 2 O . U reaktoru se postie konverzija amonijaka od 80%.
Koliine kiseonika (mol.%) i NO u izlaznoj struji su: 3% O2 i 6% NO. Odrediti sastav
izlazne struje.
a) Koristei komponentne bilanse
b) Koristei atomske bilanse
4.4 U katalitiki reaktor za oksidaciju metanola u formaldehid (CH2O), uvodi se smea
metanola i vazduha sa 40% (mol.) metanola, na normalnom pritisku i temperaturi T0 = 700C.
Reakcije u reaktoru su :

CH 3OH + 1 2 O2 = CH 2 O + H 2 O (1)
CH 3OH = CH 2 O + H 2 ( 2)
CH 3OH = CO + 2 H 2 (3)
CH 3OH + 3 2 O2 = CO2 + 2 H 2 O (4)
CH 3OH + H 2 = CH 4 + H 2 O (5)
CH 3OH + O2 = HCOOH + H 2 O (6)

Pri sledeim podacima :

- u reaktoru se konvertuje ukupno 80% metanola, a od toga 87.5% u eljeni proizvod;
- molski odnos neeljenih proizvoda u izlaznoj struji je :
HCOOH : CO2 : CO : CH 4 = 1.8 : 1.6 : 0.1 : 0.3
- koliina kiseonika u izlaznoj struji je zanemarljiva,
odrediti molski sastav izlazne struje. Za proizvodnost reaktora 1200 kg/h formaldehida,
odrediti ulazni maseni protok metanola (kg/h) i zapreminski protok vazduha (m3/h)
4.5 Teno gorivo sa 88% (mas.) C i 12% H2 sagoreva u pei i molski sastav suvih produkata
je: 13.4% CO2, 3.6% O2, 83.6% N2. Odrediti koliko suvih produkata sagorevanje se dobija
od 100 kg goriva i koliki je koeficijent vika vazduha.
4.6 Sve osim pepela u uglju masenog sastava 65.4%C, 5.3%H, 0.6%S, 1.1%N, 18.5%O
i 9.1% potpuno sagoreva u pei.Molski sastav suvih produkata sagorevanja je
13%(CO2 + SO2 ), 0.76%CO, 6.17%O2 , 0.87% H 2 i 79.20% N 2 . Izraunati
a) Koliinu uglja po 1 kmol suvih produkata sagorevanja
b) Koeficijent vika vazduha
4.7 Dva goriva se meaju pre uvoenja u pe. Molski sastav suvih produkata sagorevanja je :
7%CO2 , 1%CO, 7%O2 i ostatak N 2

17
Potrebno je odrediti odnos u kome se meaju dva goriva, ako je poznato da prvo gorivo
sadri 80%CH 4 i 20% N 2 , a drugo 60%CH 4 , 20%C 2 H 6 i 20% N 2 .
a) Analizirati matematiku odreenost problema,
b) Izraunati traeni odnos.
4.8 Gorivo koje sadri CH 4 , CH 3OH i N 2 sagoreva sa 20% vika vazduha. Ako je sastav
suvih produkata sagorevanja: 8.4%CO2 , 1.2%CO, 4.2%O2 i ostatak je N 2 , treba odrediti
sastav goriva.
a) Analizirati matematiku odreenost problema,
b) Izraunati traeni sastav
4.9 Izlazna struja iz reaktora za katalitiki reforming metana vodenom parom ima
temperaturu 1000K i sadri pored vodene pare i metana i H2, CO i CO2 . Reforming se
izvodi na normalnom pritisku . Metan i vodena para se uvode u molskom odnosu 2: 3 na
temperaturi 1100C. Ako izlazna struja sadri 67% H2 i 17% CO (molski procenti), odrediti
njen kompletan sastav i stepen konverzije metana.
a) Analizirati matematiku odreenost problema
b) Reiti problem koristei komponentne bilanse
c) Reiti problem koristei atomske bilanse

18