Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
ydowski
do Nowego Testamentu
Przekadu Nowego Testamentu dokona
i komentarzem opatrzy
David H. Stern
Tytuy oryginaw:
Jewish New Testament.
A Translation of the New Testament that expresses its Jewishness
Jewish New Testament Commentary.
A Companion Volume to the Jewish New Testament
Przekad:
Aleksandra Czwojdrak
Opracowanie redakcyjne:
Micha Romanek
Redakcja techniczna:
Tadeusz Zawadzki
Korekta:
Elbieta Mamczarz
Opracowanie graficzne okadki:
Joanna Zonkiewicz
Opracowanie polskiego indeksu:
Micha Romanek, Tadeusz Zawadzki
Sowo wstpne
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po Pismo wi-
te. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu zechcia
objawi o sobie i odkrywa najwaniejsze potrzeby i tsknoty czowieka. Czytanie
i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost ycia religijnego, odmienia na lep-
sze ludzkie postpowanie i ukazuje perspektywy wiecznoci. ywe bowiem jest
sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a
do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli
serca czytamy w Licie do Hebrajczykw (4, 12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia Biblii
take przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni Pismo wite,
objaniajc je jako sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach zgodnie z zaleceniem
Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzinie w Polsce znaczny postp.
Wnurt tych dokona wpisuje si Prymasowska Seria Biblijna, obejmujca naj-
bardziej fundamentalne pomoce niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przyczyni si
do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada biblijnych, a przez
to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci biblijnej. W ten sposb
zwielokrotni w Kociele bogosawione owoce pragnienia poznawania i umio-
wania Trjjedynego Boga.
1. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie inter
linearne z kodami gramatycznymi. Warszawa 1994, 1995, 1996, 1997, 2000, 2003.
2. James B. Pritchard (red. naukowa), Waldemar Chrostowski (konsult. naukowa wydania polskiego), Wielki
atlas biblijny. Warszawa 1994, 1997, 2001.
3. Remigiusz Popowski SDB, Wielki sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pen lokalizacj
greckich hase, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych. Warszawa 1994, 1995, 1997.
4. Jan Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiclecia. Warszawa 1991, 1997, 1999, 2004.
5. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan (red. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult. wydania polskie-
go), Sownik wiedzy biblijnej. Warszawa 1996, 1997, 1999.
6. Micha Wojciechowski (przek. i oprac.), Synopsa czterech Ewangelii. Warszawa 1997, 1999, 2004.
7. Remigiusz Popowski SDB, Sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Warszawa 1997, 1999.
8. Bruce Metzger, David Goldstein, John Ferguson (konsult. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult. wy-
dania polskiego), Wielkie wydarzenia czasw biblijnych. Warszawa 1998.
9. Paul J. Achtemeier (red. naukowa), Encyklopedia biblijna. Warszawa 1998, 1999, 2004.
10. Janusz Frankowski (red. naukowa i wstpy), Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wujka z 1599 r. Trans-
krypcja typu B oryginalnego tekstu z XVI w. i wstpy. Warszawa 1999, 2000, 2004.
11. Dan Bahat, Waldemar Chrostowski (oprac. wydania polskiego), Atlas biblijnej Jerozolimy. Warszawa
1999, 2004.
12. Piotr Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Warszawa 1999.
13. Ryszard Rubinkiewicz SDB (oprac. i wstpy), Apokryfy Starego Testamentu. Warszawa 1999, 2000.
14. Anna Kumirek (przek. i oprac.), Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Rodzaju. Wydanie interline-
arne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem rdzeni. Warszawa 2000.
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Nowy Testament. Przekad na Wielki Jubileusz Ro-
ku 2000. Warszawa 2000.
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. naukowa wydania polskiego), Komen-
tarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu. Warszawa 2000.
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm (red. naukowa wydania oryginalne-
go), Waldemar Chrostowski (red. naukowa wyd. polskiego) Katolicki komentarz biblijny. Warszawa 2001, 2004.
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wydania polskiego), Leksykon biblij-
ny. Warszawa 2001.
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.), Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi Machabejskiej. War-
szawa 2002.
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red. nacz.), Waldemar Chrostowski (red. nauk.
wyd. polskiego), Sownik symboliki biblijnej. Warszawa 2003.
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu. Warszawa 2003.
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig. Przekad interlinearny
zkodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdzeni. Warszawa 2003.
23. David H. Stern (przek. i kom.), Komentarz ydowski do Nowego Testamentu. Warszawa 2004.
gn`Yxg e x d d dd d
Y
. Y
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
I. Dlaczego Nowy Testament z perspektywy ydowskiej? . . . . . . . XIII
II. Charakter Komentarza ydowskiego
do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVI
III. Kulisy powstania Nowego Testamentu z perspektywy ydowskiej
i Komentarza ydowskiego do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . XVI
IV. Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
V. Nowy Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX
VI. ydowski charakter Nowego Testamentu oddany
wNowym Testamencie z perspektywy ydowskiej . . . . . . . . . . XXIII
VII. Zagadnienia zwizane z przekadem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIV
VIII. Przyczyny okrelonego tumaczenia
pewnych fragmentw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXVI
IX. Proroctwa Tanach wypenione przez Jeszu Mesjasza . . . . XXVIII
X. Korzystanie z Nowego Testamentu z perspektywy
ydowskiej iKomentarza ydowskiego
do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXI
XI. Rodzaje komentarzy zawartych
wKomentarzu ydowskim doNowego Testamentu . . . . . . . . XXXV
XII. Komentarz ydowski do Nowego Testamentu
a judaizm mesjaniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXVIII
XIII. Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXIX
Listy powszechne
List do ydw mesjanicznych (Hebrajczykw) . . . . . . . . . . . . . . . . . 901
List Jaakowa (Jakuba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 977
Pierwszy List Kefy (Piotra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997
Drugi List Kefy (Piotra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016
Pierwszy List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1028
Drugi List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042
Trzeci List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044
List Jhudy (Judy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1046
O AUTORZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1221
Przedmowa
redaktora naukowego
Prymasowskiej Serii Biblijnej
Zblienie i dialog Kocioa z ydami i judaizmem to jeden z najbardziej widocznych owocw
IISoboru Watykaskiego (19621965). Przeomowa okazaa si deklaracja o stosunku do religii
niechrzecijaskich Nostra aetate (28 X 1965), ktrej nr 4 podkrela wielorakie wizi chrzecija-
stwa i judaizmu oraz zawiera zalecenie: Skoro wic tak wielkie jest dziedzictwo duchowe wspl-
ne chrzecijanom i ydom, wity Sobr obecny pragnie oywi i zaleci obustronne poznanie
si i poszanowanie, ktre osign mona zwaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz bra-
terskie rozmowy. Po soborowej deklaracji nastpiy dokumenty Kocioa wskazujce na jedno
teologiczn caego Pisma witego i wynikajc std aktualno Starego Testamentu, wsplne
korzenie oraz zbieno oczekiwa eschatologicznych chrzecijastwa i judaizmu, a take na po-
trzeb wzajemnego szacunku i wspdziaania. Wszystkie te wtki byy wielokrotnie rozwijane
wnauczaniu Jana Pawa II.
W dokumencie Komisji Stolicy Apostolskiej do spraw Stosunkw Religijnych z Judaizmem,
zatytuowanym Wskazwki i sugestie w sprawie wprowadzania w ycie deklaracji soborowej Nostra
aetate nr 4 (1 XII 1974), czytamy: W komentarzu do tekstw biblijnych naley wydobywa, nie
pomniejszajc wszake oryginalnych elementw chrzecijastwa, cigo naszej wiary w stosunku
do Starego Przymierza, w duchu obietnic. Wskazwka ta ma na wzgldzie gwnie chrzecija-
skie czytanie i objanianie Starego Testamentu, ktre powinno respektowa tradycj i wraliwo
ydowsk. Nastpny dokument teje Komisji, opatrzony tytuem ydzi i judaizm w goszeniu So-
wa Boego i katechezie Kocioa katolickiego (24 VI 1985), powica wiele miejsca relacji midzy
Starym i Nowym Testamentem oraz waciwemu przedstawianiu ydw w Nowym Testamencie.
Uwypuklajc fakt trwania Izraela i nawizujc do sw Jana Pawa II przypomina, e czy si ono
[] z nieprzerwan twrczoci duchow, w okresie rabinistycznym, w redniowieczu i w cza-
sach nowoytnych, biorc swj pocztek w dziedzictwie, ktre dugo byo nam wsplne, tak e
wiara i ycie narodu ydowskiego, tak jak s one wyznawane i przeywane wspczenie, mog
pomc w lepszym zrozumieniu niektrych aspektw ycia Kocioa (Przemwienie do uczest-
nikw Zebrania Delegatw Krajowych Komisji Konferencji Episkopatw do Dialogu i Wsppracy
zydami i Judaizmem, 6 III 1982). Moliwo wsppracy midzyreligijnej w szczeglnym stopniu
powinna dotyczy wsplnego i wzajemnie si ubogacajcego czytania i objaniania Pisma wite-
go, tym bardziej e wyznawcy judaizmu s susznie nazywani ludem egzegezy biblijnej.
Komentarz ydowski do Nowego Testamentu wychodzi naprzeciw postulatom wsppracy
wdziedzinie dialogu chrzecijasko-ydowskiego i stanowi praktyczne urzeczywistnienie zalece
Stolicy Apostolskiej, potwierdzajc obustronne korzyci pynce z poznawania tradycji religijnej
wyznawcw judaizmu i chrzecijan. W Komentarzu Nowy Testament, przedstawiony z perspek-
tywy ydowskiej i chrzecijaskiej zarazem, z szacunkiem wydobywa to, co dla obydwu religii
jest wsplne. Ksika skada si z dwch czci. Pierwsza to przekad greckiego tekstu Nowego
Testamentu, dajcy wyraz wiedzy i wraliwoci ydowskiej, uksztatowanej w judaizmie rabinicz-
nym. Cz druga to komentarz do tego tekstu, objaniajcy trudniejsze kwestie z punktu widze-
XII Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej
Nowy Testament to ksiga ydowska. Czas ju chyba jednak, aby przywrci Nowemu Testamen
towi jego ydowski charakter. Jest on bowiem de facto ksig ydowsk napisan przez ydw,
mwic gwnie o ydach i adresowan w rwnym stopniu do ydw, co do nie-ydw. Adap
towanie ydowskiej ksigi tak, aby mogli j atwiej poj nie-ydzi, jest suszne, nie powinno si
go jednake dokonywa w taki sposb, aby wyzu j z jej do gbi ydowskiego charakteru. Nowy
Testament z perspektywy ydowskiej (NTP) ju sam sw nazw podkrela ydowski charakter
tej ksigi i podobnie jak nazwa ydzi dla Jezusa (Jews for Jesus) czy w sobie dwa pojcia przez
wielu uwaane za nie do pogodzenia.
A przecie rozdziela ich nie sposb. Jeszua Mesjasz, centralna posta Nowego Testamentu,
by ydem, urodzonym w rodzinie ydowskiej w Beit-Lechem. Wychowa si wrd ydw w
1
Wyjtkami od tej reguy s: The Book of Life (Thomas Nelson, Nashville 1982) iThe
Living Bible: Messianic Edition (Tyndale House, Wheaton, Illinois, 1984), opracowane przez
ydw mesjanicznych Sida Rotha iDavida Bronsteina Jr., bdce adaptacjami istniejcych
przekadw angielskich. The Original New Testament (Harper & Row, San Francisco 1985)
to przygotowana przez Hugh Schonfielda poprawiona wersja jego wasnego wczeniejsze-
go przekadu The Authentic New Testament (1955). Schonfield uzna Jeszu za Mesjasza
wmodoci, pniej jednak zmieni zdanie. Wchwili pisania tych sw wprzygotowaniu
by przekad autorstwa yda mesjanicznego H.W. Cassirera. Awraham Abraham
Beit-Lechem Betlejem
2
Tak po hebrajsku brzmi imiona Abrahama, Izaaka, Jakuba iJezusa. Krtkie wyjanie- Jaakow Jakub
nia imion, nazw i wyrae semickich zamieszczono na dole kadej nieparzystej strony Jeszua Jezus
niniejszego Wprowadzenia. Szczegy dotyczce wymowy idodatkowe informacje mona Jicchak Izaak
znale wsowniczku wymowy rozpoczynajcym si na s. 1140. Zob. te pkt Xniniejszego Naceret Nazaret
Wprowadzenia.
XIV Wprowadzenie
Naceret, naucza i uzdrawia ydw w Galil, umar i powsta z martwych w stolicy ydw Jerusza-
laim. Azatem wszystko to dziao si w Erec-Israel, ziemi, ktr Bg da narodowi ydowskiemu.
Wicej, Jeszua wci pozostaje ydem, bo nadal yje, z Pisma witego za w adnym razie nie
wynika, e przesta by ydem. Dwunastu najbliszych Jego uczniw byo ydami. Przez dugie
lata ydami byli wszyscy Jego talmidim, w samym tylko Jeruszalaim byy ich dziesitki tysicy
(Dz 21,20). Nowy Testament zosta napisany wycznie przez ydw (ukasz by najprawdopo-
dobniej prozelit, nawrconym na judaizm), a jego ordzie kieruje si szczeglnie [ku] ydowi,
ale w rwnym stopniu [ku] nie-ydowi (Rz 1,16). To ydzi przekazali Ewangeli nie-ydom, anie
odwrotnie. Szaul, gwny wysannik Jeszui do nie-ydw, by przez cae ycie pobonym ydem,
jak to jasno wynika z ksigi Dziejw (zob. Dz 16,3; 17,2; 18,18; 20,16; 21,23-27; 23,7; 25,8; 28,17).
Okazuje si, e gwnym problemem nurtujcym najstarsz wsplnot mesjaniczn (Koci)
byo nie to, czy yd moe wierzy w Mesjasza, lecz to, czy nie-yd moe zosta chrzecijaninem,
nie nawracajc si zarazem na judaizm (zob. Dz 15,1-29 i cay List do Galacjan). Zastpcza ofiara
Mesjasza ma swoje korzenie w ydowskim systemie ofiarniczym (zob. zwaszcza Kp 17,11 i por.
m [Hbr] 9,22), Wieczerza Paska w ydowskim wicie Paschy. Zanurzenie (chrzest) to ob-
rzd ydowski. Jeszua powiedzia: Zbawienie jest od ydw (J 4,22). Samo Nowe Przymierze
zostao przecie obiecane ustami ydowskiego proroka Jeremiasza (Jr 31,30-34). Rwnie poj-
cie Mesjasz jest czysto ydowskie. W istocie cay Nowy Testament stanowi wypenienie Tanach,
Pism hebrajskich, ktre Bg da narodowi ydowskiemu. Std te Nowy Testament potrzebuje
Starego jak pierwsze pitro domu potrzebuje parteru Stary za Testament bez Nowego jest jak
dom bez dachu.
Ponadto znaczna cz treci Nowego Testamentu nie da si zrozumie poza kontekstem
ydowskim. Oto tylko jeden z licznych przykadw3. Podczas Kazania na Grze (Mattitjahu
[Mateusz] 5-7) Jeszua mwi dosownie: jeli [] masz ze oko, cae twoje ciao bdzie pene
ciemnoci (Mt 6,23). Co to znaczy ze oko? Kto, kto nie zna kultury ydowskiej, mgby skoj-
arzy to z rzucaniem urokw. Tymczasem po hebrajsku ain raa ze oko oznacza po prostu
skpstwo, dobre oko za (ain towa) to hojno. Jeszua zachca wic po prostu do szczodroci,
a odradza sknerstwo. Takie rozumienie tego wersetu przystaje zreszt do najbliszego kontekstu:
tam, gdzie twj majtek, tam bdzie te twoje serce. [...] Nie moecie by sug i Boga, i pieni
dzy (Mt 6,21.24).
Najlepszym dowodem ydowskiego charakteru Nowego Testamentu jest jednak dowd, ktry
zarazem wykazuje jego prawdziwo, mianowicie liczba proroctw z Tanach o wiele wiekw
poprzedzajcych wydarzenia Nowego Testamentu ktre wypeniy si w osobie Jeszui z Naceret.
Prawdopodobiestwo przypadkowego wypenienia dziesitkw tych proroctw jest nieskoczenie
mae. aden samozwaczy mesjasz, jak Szimon Bar-Kochwa (zm. 135 n.e.)4 czy Szabtaj Cwi (1626
1676), nie wypeni wicej ni zaledwie par z nich. Jeszua natomiast wypeni wszystkie, ktre
miay si wypeni podczas Jego pierwszego przyjcia. W punkcie IX niniejszego Wprowadzenia
wymieniamy 52 takie przepowiednie. Reszt proroctw wypeni Jeszua, gdy powrci w chwale.
NTP ma zatem na celu uzmysowi czytelnikowi, e Nowy Testament to ksiga ydowska.
S jeszcze trzy dodatkowe obszary, w ktrych NTP moe dopomc w dziele tikkun-haolam
(naprawy wiata). Obszary te to antysemityzm wrd chrzecijan, odrzucanie Ewangelii przez y-
dw oraz rozam midzy Kocioem a narodem ydowskim.
3
Inne przykady mona znale m.in. wksice Davida Bivina i Roya Blizzarda Jr., Understanding the Difficult Words of
Jesus (Center for Judaic-Christian Studies, Austin, Texas, 1984). Zob. te pkt VIII niniejszego Wprowadzenia.
4
P.n.e. to skrt oznaczajcy przed nasz er, an.e. naszej ery. We wspczesnej literaturze ydowskiej napotkamy
raczej te okrelenia ni przed Chr. ipo Chr. .
Wprowadzenie XV
ydowskie mylne stereotypy co do Ewangelii. Cho w krajach anglojzycznych yje okoo stu
tysicy ydw mesjanicznych, jasne jest, e og ydw nie uznaje w Jeszui Mesjasza. Wrd przy-
czyn tego stanu rzeczy wymieni mona oczywicie dug histori przeladowa ydw przez
chrzecijan, wiecki wiatopogld, ktry nie pozostawia wiele miejsca ani na Boga, ani na Mesja-
sza, oraz niech do odwrcenia si od grzechu. Gwnym jednak powodem nieuznawania Jeszui
przez ydw jest powszechne wrd nich przekonanie, e Ewangelia ich nie dotyczy. Przekonanie
to wynika po czci z autoprezentacji chrzecijastwa, ale rwnie z poczucia wyobcowania, pod-
sycanego przez wikszo przekadw Nowego Testamentu. Wziwszy pod uwag zawarte w nich
obce ydom przekamania kulturowe i antyydowski wydwik lecych u ich podoa przesanek
teologicznych, trudno si dziwi, e niejeden yd postrzega Nowy Testament jako nieydowsk
ksig o jakim nieydowskim bstwie. Ukazany tam Jezus wydaje si mie niewiele wsplnego
z ydowsk kultur. Przecitnemu ydowi trudno jest ujrze w Jeszui Mesjaszu tego, kim On na-
prawd jest, czyli kogo bliskiego kademu ydowskiemu sercu. Cho zatem NTP nie jest w sta-
nie usun wszystkich barier oddzielajcych ydw od wiary w ich Mesjasza, to jednak usuwa
pewne przeszkody jzykowe, kulturowe i teologiczne. yd czytajcy NTP moe ujrze Jeszu ta-
kiego, jakiego Tanach obiecuje narodowi ydowskiemu; moe si przekona, e Nowy Testament
jest skierowany w rwnym stopniu do ydw, jak ido nie-ydw. Czytelnik ydowski staje wo-
bec caoci ordzia Biblii: i Starego, i Nowego Testamentu, dostrzegajc jego prawdziwo i wag
oraz potrzeb uwierzenia w nie, co jest kluczem do zbawienia, zarwno w wymiarze osobistym,
jak iw skali caego narodu ydowskiego.
rodu ydowskiego w ramach Wsplnoty Mesjanicznej i aby i jedni, i drudzy razem oddawali cze
Bogu iJego Mesjaszowi, zgodnie z Tanach i Nowym Testamentem.
komentarzami, przyjaciel poradzi: Wydaj najpierw sam NTP. I ydzi, i chrzecijanie powinni
zobaczy, jak bardzo ydowska to ksiga. Nie martw si, e potrzebuje obrony Sowo Boe umie
broni si samo. A komentarz pniej i tak speni swoje zadanie. Przekona mnie. W roku 1989
wydaem wic pierwsz edycj NTP, pniej nastpiy jeszcze trzy wydania.
NTP zosta przyjty radonie przez wikszo ydw mesjanicznych, natomiast wielu chrze-
cijan, niektrzy ydzi niemesjaniczni i wielu recenzentw ustosunkowao si do krytycznie. Ile-
kro czytaem negatywne, a w moim przekonaniu nieuzasadnione uwagi, aowaem, e obrona,
jak mia stanowi komentarz, jest jeszcze niegotowa. Ale teraz ju jest gotowa i mam nadzie-
j, e stanie si bodcem do rozsdnej dyskusji o kwestiach ydowskich zwizanych z Nowym
Testamentem5.
Pena Biblia ydowska. NTP przygotowaem z myl o wykazaniu stricte ydowskiego charak-
teru Nowego Testamentu. Nigdy nie miaem w planach przekadania Tanach z hebrajskiego na
angielski, gdy nikt nie kwestionuje ydowskiego charakteru tych ksig. Zgoszono jednak takie
zapotrzebowanie, zajem si zatem przygotowaniem Penej Biblii ydowskiej, ktra obejmie NTP
wraz ze stylistycznie skorygowanym istniejcym przekadem Tanach. Czytelnicy otrzymaj ww-
czas ca Bibli w jednym tomie, z NTP jako przekadem Nowego Testamentu6.
Jeszua Jezus
5
Polskie wydanie, obejmujce wjednym tomie zarwno NTP, jak iKNT, jest Tanach hebrajskie
spenieniem pierwotnego zamysu Autora. (przyp. wyd. pol.) Pismo wite, Stary
6
Complete Jewish Bible wprzekadzie Davida H. Sterna ukazaa si wroku 1998. Testament
(przyp. wyd. pol.)
XVIII Wprowadzenie
IV. Biblia
Centralne ordzie Biblii. Opowiadajc o Bogu, o Jego ludzie, Izraelu, i o Mesjaszu Jeszui, Biblia
nieustannie przypomina, e czowiek potrzebuje zbawienia, a Bg zbawienie to oferuje. Celem
ycia i sensem dziejw jest prawda o tym, e Bg wyzwoli ludzi z nieszczcia, jakim jest grzech,
i na powrt uzdolni ich w wymiarze jednostkowym i narodowym do waciwego kontaktu
ze sob. Moralno i szczcie nierozerwalnie wi si ze zbawieniem.
Nowy Testament i Jeszua. Nowy Testament, kontynuujc to ordzie, gosi, e Mesjaszem Izraela
przepowiedzianym w Tanach jest Jeszua, autentyczna, historyczna osoba, ktra jak inni ludzie na-
rodzia si, ya i umara. W odrnieniu jednak od innych Jeszua umar nie dlatego, e po pro-
stu skoczyo si Jego ycie, ale po to, aby odkupi nas z grzechw. Rwnie w przeciwiestwie
do innych Jeszua powsta z martwych i dzi yje po prawicy Boga (Ps 110,1; Dz 7,56 oraz wiele
miejsc w Licie do ydw mesjanicznych [Hebrajczykw]), i przyjdzie powtrnie, aby panowa
jako Krl Izraela iprzynie wiatu pokj. Wyjaniajc, dlaczego tylko On jeden mg zosta osta-
teczn ofiar za grzechy, Nowy Testament okrela Go mianem zarwno Syna Czowieczego, jak i
Syna Boego. Ten pierwszy tytu pochodzi z Tanach (Dn 7,13) i oznacza, e jest On absolutnie i w
peni czowiekiem, cho bez grzechu, barankiem bez skazy (Wj 12,5; Kp 1-6; 1 Ke [1P] 1,19).
Poniewa nie byo potrzeby, aby oddawa ycie za wasne grzechy, mg zosta Barankiem Bo-
ym, ktry usuwa grzech wiata (J1,29.36). Drugie okrelenie, ktrego lady rwnie znajdzie-
my w Tanach (Iz 9,5-7; Za 12,10; Ps 2,7; Prz 30,4), oznacza, e w Nim na sposb cielesny mieszka
penia wszystkiego, czym jest Bg, tak i jest On w wyjtkowy sposb zdolny wyrazi Bo mi-
o do ludzi (Kol 2,9; J 3,16).
Wsplnota Mesjaniczna. Nowy Testament opisuje rwnie wydarzenia kluczowe dla pierwszych
ydowskich i nieydowskich wyznawcw Jeszui oraz wyjania zwizek pomidzy t najwczeniej-
sz Wsplnot Mesjaniczn, zwan Kocioem, a narodem ydowskim. W odrnieniu od znacz
nej czci teologii chrzecijaskiej sam Nowy Testament nie naucza, e Wsplnota Mesjaniczna
7
Sowo Tanach to akronim utworzony zpierwszych liter trzech gwnych czci Biblii hebrajskiej: Tory (Prawa, Picio
ksigu), Nwiim (Prorokw) oraz Ktuwim (Pism). Zob. pozycja wsowniczku na s. 1151.
Wprowadzenie XIX
zastpia ydw w roli ludu Boego. Nie twierdzi rwnie, e Wsplnota Mesjaniczna tworzy
obok ydw drugi wieczny lud Boy, tyle e o odmiennym przeznaczeniu i danych mu odrbnych
obietnicach. Powizania te wydaj si bardziej zoone: nie-ydzi zostali wszczepieni jako gazie
dzikiej oliwki w oliwk szlachetn, ktrej pewne gazie zostay odamane, lecz pewnego dnia
zostan na powrt wszczepione w swoj wasn oliwk, tak i w kocu cay Israel bdzie zba-
wiony (Rz 11,16-26). Na tej wanie podstawie zostanie przywrcona jedno pomidzy Wspl-
not Mesjaniczn a narodem ydowskim.
Dwa Testamenty, jedna Biblia. Obie czci Biblii i Tanach, i Nowy Testament omawiaj
analogiczn problematyk, wzajemnie si uzupeniajc. Historia, rozpoczta od stworzenia nie-
ba iziemi i od rajskiego ogrodu Eden, gdzie nie istnia grzech, co opisuj pierwsze dwa rozdzia-
y Starego Testamentu, koczy si znw rajem nowym niebem i now ziemi (Iz 65,17; Ap
21,1), gdzie rwnie nie istnieje grzech, rajem przedstawionym w ostatnich dwch rozdziaach
Nowego Testamentu. Nowy Testament, opisujc dalszy bieg historii zbawienia, rozpocztej w Ta-
nach na mocy przymierzy zawartych z Noachem, Awrahamem, Moszem i Dawidem, przedstawia
sam siebie jako nowe przymierze, ktre Bg obieca zawrze z domem Izraela i domem Jhudy
(Jr31,30-34), ukazuje te Jeszu jako tego, ktry jest uwieczeniem ustrojw opartych na krlach,
prorokach, kapanach i ofiarach, opisanych w Tanach, i ktry sam jest sum, istot Tory. Std te
Nowy Testament odczony od Starego byby herezj, a Stary Testament odczony od Nowego
byby niepeny. Dwa Testamenty jedna Biblia.
Wm (Hbr) 8,6-13 Nowy Testament nie pozostawia co do tego wtpliwoci, dajc zarazem do
zrozumienia, e stare nie znaczy ze, ale wczeniejsze. Poniewa Tanach, z przymierzem Moj-
eszowym jako swym kluczowym elementem, powsta w okresie 1500300 p.n.e., nazywa si go
Starym Testamentem, w odrnieniu od pism powstaych wpierwszym wieku n.e., skadajcych
si na Nowy Testament.
V. Nowy Testament
Zawarto Nowego Testamentu. Nowy Testament skada si z 27 dokumentw zwanych ksiga-
mi, napisanych w pierwszym stuleciu n.e. przez co najmniej omiu autorw9.
Ewangelie. Cztery pierwsze ksigi, zwane Ewangeliami, to cztery spojrzenia na ycie i dziaalno Jeszui
w ramach historii zbawienia (czyli Boego zaangaowania w dzieje czowieka w celu zbawienia rodzaju
ludzkiego). Za autorw Ewangelii pierwszej i czwartej uznaje si dwch spord dwunastu talmidim
Jeszui Mattitjahu i Jochanana. Autorstwo drugiej Ewangelii przypisuje si Markowi, pomocnikowi
innego z talimidim Jeszui, Kefy, trzeciej za ukaszowi, wsppracownikowi Szaula.
Greckie sowo ewangelia oznacza dobr nowin. W tym zatem istotnym sensie nie istniej
cztery Ewangelie, lecz tylko jedna Dobra Nowina o tym, kim jest Jeszua i czego dokona. Ka-
da jednak z czterech Ewangelii ukazuje t Dobr Nowin w szczeglny dla siebie sposb, tak jak
czterech wiarygodnych wiadkw danego wydarzenia podaoby jedyne w swoim rodzaju wersje
przebiegu wypadkw. Oglnie rzecz biorc, mona powiedzie, e Mattitjahu pisze z myl oczy-
telniku ydowskim, ukasz natomiast o nieydowskim10. Akcja relacji Marka biegnie szybko
izawiera wiele szczegw interesujcych z ludzkieg o punktu widzenia. Jochanan nigdy nie traci
z pola widzenia niebieskiego rodowodu Jeszui, ukazujc Go wyranie nie tylko jako Syna Czo-
wieczego, ale i Syna Boego.
Pierwsze trzy Ewangelie okrela si mianem synoptycznych (czyli prezentujcych ten sam punkt
widzenia), poniewa relacjonuj wiele tych samych wydarze, w dodatku czsto podobnym, a na-
wet identycznym jzykiem. Badacze od dawna starali si tumaczy rnice i podobiestwa mi-
dzy Synoptykami, uzasadniajc je czsto w ten sposb, e autorzy ci czerpali od siebie nawzajem
albo w interpretacji bardziej dogbnej e dwch lub trzech z nich korzystao nieraz bezpo-
rednio lub porednio z tych samych rde ustnych lub pisanych.
Dzieje Wysannikw. ukasz jest rwnie autorem Dziejw Wysannikw, ktr to ksig mona
wzasadzie nazwa drug czci Ewangelii ukasza (por. pocztkowe wersety Ewangelii iDzie-
jw). Ksiga ta, ktrej gwnymi bohaterami s dwaj wysannicy (apostoowie) Jeszui, Kefa i Szaul,
opisuje dzieje pierwszej wsplnoty mesjanicznej z lat ok. 3065 n.e., najpierw w Jeruszalaim, gdzie
wiara nowotestamentowa bya wyczn domen ydw, a pniej tam, gdzie docieraa Ewangelia
wJhudzie i Szomron, a po krace ziemi (Dz 1,8), czyli w Rzymie, pogaskiej antytezie Je-
ruszalaim. Gwnym zamysem ksigi Dziejw Wysannikw jest wykazanie, e nie-ydzi mog
przyj wiar mesjaniczn bez potrzeby nawracania si na judaizm. (Ironi losu jest fakt, e dzi
9
Ponisze rozwaania powicone historycznoci wydarze opisanych wNowym Testamencie oraz autorstwu idatowaniu
dokumentw nowotestamentowych opieraj si na ustaleniach dokonanych przez gwny, konserwatywny nurt bada nad Nowym
Testamentem. Omwienie zwizkw midzy tradycj anauk zamieszczono pod koniec pkt Vniniejszego Wprowadzenia.
10
Nacisk na powszechny charakter zbawienia oraz adresowanie ksigi do Teofila (imi to oznacza po grecku tego, ktry
miuje Boga) sugeruj, e ukasz pisa zmyl onajszerzej pojtym odbiorcy.
Wprowadzenie XXI
Listy Szaula. Caa reszta Nowego Testamentu, wyjwszy ostatni ksig, to listy. Pierwszych
trzynacie znich napisa Szaul, wysannik do nie-ydw (Rz 11,13; Ga 2,7-9). Pi adresowa
do wsplnot mesjanicznych, ktre sam zaoy w Grecji: w Koryncie (dwa listy), w Filippi i w Te-
salonice (dzi Saloniki; dwa listy); dwa do wsplnot, ktre zaoy na obszarze dzisiejszej Turcji
wGalacji i w Efezie; dwa za do wsplnot zaoonych przez kogo innego w Kolosach (koo
Efezu) iwRzymie. Tych dziewi listw dotyka problemw zwizanych z yciem i wiar, nurtu-
jcych kilka wsplnot. Pozostae cztery listy, zwane pasterskimi, adresowa Szaul do swoich ucz
niw (dwa do Tymoteusza, jeden do Tytusa) oraz do przyjaciela imieniem Filemon, proszc go,
aby swego zbiegego niewolnika przyj pod swj dach jako brata.
Listy powszechne. Kolejnym listem jest List do grupy ydw mesjanicznych, zwany Listem do
Hebrajczykw. Jego autorstwo przypisuje si nieraz Szaulowi, Apollosowi albo Pryscylli i Akwili,
sprawa jednak nie jest przesdzona. Piszc do czytelnika bdcego ydem mesjanicznym, autor
zwraca uwag na dane przez Jeszu nowe objawienie dotyczce Tanach. Kolejne listy to List Ja-
akowa, brata Jeszui, przywdcy wsplnoty mesjanicznej w Jeruszalaim, dwa Listy Kefy, trzy Jo-
chanana oraz jeden List Jhudy, innego brata Jeszui. Listy powszechne dotycz spraw wiary i jej
praktykowania.
Objawienie. Ostatni ksig Nowego Testamentu jest Objawienie Jeszui Mesjasza dane Jocha
nanowi, obejmujce opisy widze danych przez zmartwychwstaego i uwielbionego Mesjasza wy-
sannikowi Jochananowi (bd, zdaniem niektrych, jakiemu innemu Jochananowi). Ksig t
okrela si te mianem Apokalipsy, opisuje ona bowiem wydarzenia schyku czasw kataklizmy
i Bo ingerencj w histori, prowadzce do ostatecznego sdu nad ludzkoci. Znajdziemy w niej
ponad piset cytatw i nawiza do Tanach, wicej ni w ktrejkolwiek innej ksidze Nowego Te-
stamentu. Przypomina ona wizje (i czerpie z nich) takich autorw, jak Izajasz, Ezechiel, Zachariasz
i Daniel. Zdaniem jednych opisuje ona wydarzenia, ktre wci nale do przyszoci, zdaniem
innych er dziejw zapocztkowan dwa tysice lat temu, zdaniem jeszcze innych gwnie
wypadki z pierwszego stulecia n.e. Metaforyczny jzyk ksigi daje pod-
stawy do tak odmiennych podej lub do ich kombinacji.
Awraham Abraham
Dawid Dawid
Jzyk Nowego Testamentu. Podczas gdy Tanach pisano gwnie po he- Jeruszalaim Jerozolima,
brajsku (jedynie pewne czci Ezdrasza i Daniela s po aramejsku, czyli Jeruzalem
Jeszua Jezus
w pokrewnym hebrajszczynie jzyku semickim), to wikszo najwcze Jhuda Juda (Judea)
niejszych manuskryptw Nowego Testamentu jest w jzyku greckim, jed- Jochanan Jan
Kefa Piotr
nake nie w klasycznej grece Homera i Platona, lecz w grece koin (wspl Mattitjahu Mateusz
nej), lingua franca codziennego ycia w pierwszym stuleciu na obszarach Mosze Mojesz
Noach Noe
Bliskiego Wschodu i wschodniej czci basenu Morza rdziemnego. Szaul Saul, Szawe
Jednak zdaniem niektrych badaczy pewne czci Nowego Testamen- (Pawe aposto)
Szomron Samaria
tu spisano pierwotnie rwnie po hebrajsku i aramejsku, a przynajmniej talmidim uczniowie
czerpano ze rde w tych jzykach. Przekonanie to odnoszono gwnie Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
do wszystkich czterech Ewangelii, Dziejw Wysannikw, Objawienia Testament
oraz kilku Listw powszechnych. Ponadto Szaul, piszcy wprawdzie po Tora Nauka, Prawo
grecku, wyranie czerpa ze swego rodzimego, ydowskiego, hebrajskiego
XXII Wprowadzenie
sposobu mylenia. Rzeczywicie, okazuje si, jak ju wspomnielimy wczeniej, e niektre wyra-
enia w rkopisach Nowego Testamentu nabieraj sensu dopiero z chwil signicia poza grek
do stanowicych ich podoe wyrae hebrajskich11.
Datowanie. Najwczeniejsze ksigi Nowego Testamentu, np. listy Szaula do Galacjan, Tesaloni-
czan i Koryntian oraz prawdopodobnie list Jaakowa, powstay okoo 50 roku n.e., mniej wicej
dwadziecia lat po mierci i zmartwychwstaniu Jeszui. Inne listy Szaula pochodz z lat pidzie-
sitych i szedziesitych I wieku, Ewangelie za i Dzieje w swej, mona rzec ostatecznej, posta-
ci z lat 65100 n.e. Zdaniem niektrych badaczy pewne ksigi Nowego Testamentu poddano
ostatecznemu procesowi redakcji na pocztku II wieku n.e.
Kanon. Poza dokumentami skadajcymi si obecnie na Nowy Testament istniay rwnie inne
pisane wersje Dobrej Nowiny, inne opisy wydarze funkcjonujce w ramach wsplnoty mesja-
nicznej, inne omwienia nauki i praktyki oraz inne apokalipsy12. To wanie pierwsza wsplnota
mesjaniczna wykazaa si duchowym rozeznaniem niezbdnym do okrelenia, ktre z tych ksig
s faktycznie Boym ordziem do ludzkoci, a ktre maj nisz rang, majc bowiem wprawdzie
pewne walory historyczne czy duchowe, nie maj jednak Boego natchnienia. Cytaty zNowego
Testamentu moemy znale ju w pozakanonicznej Nauce dwunastu Apostow (80100 n.e.),
pierwszego jednak spisu obejmujcego te ksigi nowotestamentowe dokona heretyk Marcjon
mniej wicej w 150 roku n.e. Ten bdny spis odegra najpewniej rol bodca do stworzenia pra-
wowiernego kanonu, takiego, jaki znajdujemy w kanonie Muratoriego z koca II wieku. Najwcze-
niejsze jednak znane nam wyliczenie dokadnie dwudziestu siedmiu ksig tworzcych Nowy
Testament, bez adnych dodatkw ani pomini, zawiera 39. list paschalny Atanazego (367 n.e.).
Cho powsta on pno, to jednak wymienione tam ksigi byy uywane przez spoecznoci me-
sjaniczne ju od chwili swego powstania, podobnie jak ksigi Tanach stanowiy integraln cz
judaizmu na setki lat przed autorytatywnym ustanowieniem kanonu na radzie w Jawne (Jamnii,
ok. 90 n.e.) przez rabbiego Jochanana Ben-Zakkaja i jego towarzyszy.
11
Zob. analiza Mt 6,23 wpkt Ininiejszego Wprowadzenia, atake przyp. 3, tame.
12
Zob. Edgar Hennecke, New Testament Apocrypha, The Westminster Press, Philadephia 1965.
Wprowadzenie XXIII
Cho pyta bez odpowiedzi wci jest bez liku, to jednak wielu uznanych badaczy ywi przekonanie
co do tego, e faktycznymi autorami Nowego Testamentu s autorzy uznani przez tradycj, e wcze-
sne datowania s poprawne oraz e co szczeglnie wane Jeszua y naprawd, umar za nasze
grzechy [...] i zosta wskrzeszony trzeciego dnia, zgodnie z tym, co mwi Tanach (1 Kor 15,3-4).
Prawu, ale e jest On celem, do ktrego zmierza Tora. Teologiczne implikacje tych iinnych tu-
macze w NTP omawiam w punkcie VIII poniej.
Tumaczenia dosowne kontra parafrazy. Przekady mona ocenia wedug pewnej skali. Na
jednym jej kocu znajdziemy przekad dosowny, odwzorowujcy w jzyku adresata (np. w pol-
szczynie) formy gramatyczne jzyka rdowego (np. greki). Tumacze okrelaj tego typu prze-
kady mianem formalnie ekwiwalentnych. Ich przykadami s angielskie tumaczenia The King
James Version (Biblia Krla Jakuba), Revised Standard Version, New American Standard Version
czy opublikowany w 1917 roku przez Jewish Publication Society (ydowskie Towarzystwo Wy-
dawnicze) przekad Biblii hebrajskiej. Skrajnym przykadem tumaczenia dosownego s wersje
interlinearne, tumaczce tekst grecki sowo po sowie. Na drugim kocu skali s przekady dy-
namicznie ekwiwalentne, majce na celu odtworzenie w jzyku adresata nie form gramatycznych
jzyka rdowego, ale sensu, jaki wyuskaliby z niego pierwotni czytelnicy. Tego typu przekady
okrela si powszechnie mianem parafraz, cho termin ten naleaoby zarezerwowa dla doku-
mentw, wktrych jzyk rdowy i jzyk adresata s takie same (np. parafraza monologu Hamleta
mogaby zaczyna si od sw: Nurtuje mnie to, czy warto dalej y). Przykadem przekadw
dynamicznie ekwiwalentnych jest angielska Todays English Version (Good News Bible Biblia
Dobrej Nowiny) czy katolicka New Jerusalem Bible (Nowa Biblia Jerozolimska). Takie przekady
angielskie, jak New English Bible, New International Version czy nowy przekad Jewish Publication
Society13, zajmuj na tej skali miejsce gdzie w rodku.
13
Atake najpopularniejsze przekady polskojzyczne, jak Biblia Tysiclecia czy tzw. Biblia Warszawska Polskiego iZa-
granicznego Towarzystwa Biblijnego. (przyp. tum.)
Wprowadzenie XXV
Na skali tej NTP znajdzie si bliej koca dynamicznie ekwiwalentnego, a w pewnych mo-
mentach sprzyjajcych podkrelaniu jego ydowskoci nawet w sposb wojujcy! Na przykad
w innych tumaczeniach greckie sformuowanie hypo nomon oddaje si zwykle sowami pod
Prawem. Poniewa jednak takie tumaczenie suyo nader czsto jako narzdzie teologii umniej
szajcej rang Tory, NTP wyuszcza sens tych dwch greckich sw za pomoc trzynastu sw an-
gielskich: in subjection to the system which results from perverting the Torah into legalism (jedenastu
sw polskich: w poddastwie systemowi, ktry rodzi si z wypaczenia Tory w legalizm)14.
Tumacz i jego interpretacje. Wie si z tym pytanie, czy tumacz powinien w swj przekad
wpisywa wasne przekonania. NTP reprezentuje ostronie pozytywn odpowied na to pytanie,
w przewiadczeniu, e tak czy inaczej jest to proces nieunikniony i e tumacz pewny swojej neu-
tralnoci i tego, i jest cakowicie bezstronnym przekanikiem idei z jzyka rdowego na jzyk
adresatw, oszukuje i siebie, i czytelnikw swego przekadu. Kada bowiem decyzja co do prze-
kadu greckiego sowa czy sformuowania jest wynikiem pogldw tumacza. Tumacz stanowczo
deklarujcy konieczno niewpisywania w tekst swych pogldw wpisuje je tak czy inaczej, nie
biorc jednak za to na siebie adnej odpowiedzialnoci.
Tumacz zatem powinien zdecydowa, co oznacza dane sowo czy wyraenie (w jego przekona-
niu!), a nastpnie w sposb jak najwyrazistszy przekaza ten sens. Na przykad w przypadku sw
hypo nomon15 z tej wanie przyczyny, e w przeszoci przypisywano im bdny sens tu-
macz NTP uzna za swj obowizek przekaza to, co w jego przekonaniu jest jedynym popraw-
nym ich znaczeniem, i w sposb moliwie jak najbardziej jednoznaczny. Nawet w chwilach, gdy
wyraenie greckie wydaje si niejasne i mona by je zinterpretowa na wiele sposobw, tumacz
nie powinien przenosi tej dwuznacznoci do jzyka adresata, ale powinien opowiedzie si za
j e d n z moliwych interpretacji i odda j jak najlepiej. (W tych wydaniach Biblii, w ktrych
zamieszcza si tumaczenia alternatywne, do przypadkw niejednoznacznoci mona si odnosi
poprzez komentarze na marginesie).
Z drugiej jednak strony, takie podejcie zostawia pole do naduy. Trzeba zatem podkreli,
e fakt, i przekonania tumacza znajd odzwierciedlenie w jego przekadzie, nie upowania go
do czynienia zego uytku ze swej roli i do bezpodstawnego skaniania czytelnikw ku swym pry-
watnym pogldom.
Tekst grecki stanowicy podstaw niniejszego przekadu. Istnieje ponad pi tysicy staroyt-
nych rkopisw caoci bd czci Nowego Testamentu. Jest to liczba wiksza ni w przypadku
jakiegokolwiek innego antycznego dokumentu. Wskutek pomyek przy przepisywaniu oraz innych
czynnikw zdarzaj si pomidzy nimi pewne rozbienoci. Krytyka tekstu, zajmujca si okre-
laniem prawidowego brzmienia danego tekstu na podstawie niedoskonaych bd sprzecznych
rde, ley poza kompetencjami wikszoci autorw przekadw Nowego Testamentu, wczajc
rwnie i ten. Na szczcie s dostpne krytyczne wydania greckiego tekstu Nowego Testamen-
tu, owoc specjalistycznych bada, porwna i oceny poprawnoci rozbienych brzmie danego
tekstu w rnych manuskryptach. NTP bazuje gwnie na The Greek New Testament wydanym
przez United Bible Societies (Zjednoczone Towarzystwa Biblijne)16, po-
krywajcym si z tekstem Nestle-Alanda. Tumacz odwoywa si te do
wielu przekadw i komentarzy angielskich i hebrajskich.
Masziach Mesjasz
szalom pokj
talmid ucze
14
Wicej na ten temat poniej wpkt VIII niniejszego Wprowadzenia. Tora Nauka, Prawo
15
Omwione powyej oraz wpkt VIII. tsuris kopot
16
Wydanie 3, American Bible Society, New York 1975.
XXVI Wprowadzenie
Czy Jeszua napeni, czy te wypeni Tor? Potoczne greckie sowo plersai oznacza nape-
ni. W wersecie Mt 5,17 wikszo tumaczy uywa sowa wypeni. Pynce z tego implikacje
teologiczne s czsto takie, e Jeszua wypeni wszystkie proroctwa Tanach dotyczce ydw ie
nie zostao ju adne takie proroctwo do wypenienia. Oraz e poniewa On idealnie wypeni
przepisy Tory, nie ma ju dzi potrzeby, eby jej nadal przestrzega. Takie jednak wnioski nie
wynikaj z logiki, co wicej, przecz wrcz poprzedzajcej te sowa wypowiedzi Jeszui, e nie
przyszed On po to, aby znie (czyli zniszczy) Tor. Jeszcze istotniejsze znaczenie dla przeka-
du ma jednak kwestia: czy dopuszczalne jest przetumaczenie w tym miejscu sowa plersai jako
wypeni. W przekonaniu tumacza18 NTP Jeszua przyszed, aby n a p e n i Tor i etyczne
stwierdzenia Prorokw p e n i ich k o m p l e t n e g o z n a c z e n i a, tak aby kady wiedzia
wszystko, co si tyczy posuszestwa jej nakazom. Dlatego te w NTP czytamy, e Jeszua przy-
szed nie znie, lecz nada peni. Taki jest zreszt temat caego Kazania na Grze (Mt 5-7),
awerset Mt 5,17 rozumiany w ten sposb stanowi jego myl przewodni. Ciekawe zreszt,
e takie wanie rozumienie pozostaje w zgodzie z tradycj ydowsk, wedug ktrej nadchodz-
cy Mesjasz mia zarwno wyjani niejasne fragmenty Tory, jak i naprawd j zmieni.
Czy Mesjasz kadzie kres Torze, czy te jest jej celem? W Rz 10,4, w przekadzie Biblii Warszawskiej,
czytamy podobnie jak w wielu innych przekadach: kocem zakonu jest Chrystus, aby by uspra
wiedliwiony kady, kto wierzy. Tymczasem greckie sowo telos, od ktrego zreszt pochodzi nasz
17
David H. Stern, Messianic Jewish Manifesto oraz Restoring the Jewishness of the Gospel, Jewish New Testament Publica-
tions, Jerusalem 1988.
18
Zob. pkt VII niniejszego Wprowadzenia.
Wprowadzenie XXVII
termin teleologia, oznacza zwykle cel, zamys, spenienie, nie za zakoczenie. Mesjasz nie
pooy kresu Torze. To raczej jak oddaje to NTP celem, do ktrego zmierza Tora, jest Mesjasz,
ktry daje sprawiedliwo kademu, kto ufa. I to wanie prbuje wyjani Szaul wRz 9,3010,13.
Dlatego te greckie sowo de na pocztku wersetu Rz 10,6 zostaje potraktowane jako kontynuuj-
ce ponadto, nie za przeciwstawiajce lecz. W tym drugim bowiem przypadku trzeba by przyj
istnienie dwch cieek do sprawiedliwoci poprzez uczynki (czyli posuszestwo Torze niezale-
nie od wiary, werset 5) oraz poprzez wiar (wersety 6-10). Tymczasem zarwno w tym fragmencie,
jak i w caym Licie do Rzymian Szaul zmierza do tego, e tak dla ydw, jak i dla nie-ydw nigdy
nie istniao wicej cieek do sprawiedliwoci ni ta jedna ufanie Bogu. Tote Tora zostaa wznie-
siona na zaufaniu Bogu i od pocztku do koca wymagaa wiary (Rz 1,16-17)19.
Nowy Testament zosta uczyniony Tor. W m (Hbr) 8,6 wikszo przekadw podaje, e Nowe
Przymierze zostao ustanowione na podstawie lepszych obietnic. Byoby to tumaczenie popraw
ne, gdyby chodzio tu o prawodawstwo ateskie lub dekrety rzymskie. Jednake uyte tu greckie
sowo nenomothettai skada si ze sowa nomos, ktre moe oznacza oglnie Prawo, ale w Licie
do ydw mesjanicznych zawsze oznacza Tor, oraz z potocznego sowa tithmi, oznaczajcego
pooy, umieci. Jedyny inny przypadek uycia sowa nenomothettai w Nowym Testamen-
cie znajdujemy zaledwie kilka wersetw wczeniej (7,11), gdzie wedug zgodnej opinii odnosi si
ono do nadania Tory na grze Synaj, podobnie jak si to ma z pokrewnymi sowami nomothesia
(Rz 9,4) i nomothets (Jk 4,12). Dlatego w przekadzie NTP Nowe Przymierze zostao uczynione
Tor na podstawie lepszych obietnic. Taki przekad nie tylko potwierdza stanowisko, wedug kt-
rego Tora pozostaje w mocy, ale czyni z Nowego Przymierza co danego za porednictwem Jeszui
w takim samym sensie, jak Przymierze Synajskie zostao dane za porednictwem Moszego.
Uczynki Prawa i pod Prawem czy Tora ma charakter legalistyczny? Greckie wyraenia
erga nomou i hypo nomon zostay ukute przez Szaula, ktry uy ich w trzech swoich listach do
Rzymian, do Galacjan i w Pierwszym do Koryntian. Kade z nich pojawia si w Nowym Testamencie
dziesiciokrotnie. Zazwyczaj tumaczy si je jako uczynki prawa (erga nomou) ipod Prawem
(hypo nomon). Taki przekad moe skoni czytelnika do przekonania, e Tora jest czym zym ie
zym jest zwyczaj jej przestrzegania. NTP, idc w lady Cranfielda20, przyjmuje, e sformuowania
te odnosz si nie do Tory samej w sobie, ale do jej legalistycznego pojmowania, bdcego wyni-
kiem znieksztacenia przez ludzi. Dlatego te sowa erga nomou przetumaczono jako legalistyczne
przestrzeganie nakazw Tory, a hypo nomon jako poddany systemowi zrodzonemu z wypaczenia
Tory w legalizm. Czytelnik wyciga wwczas suszny wniosek: wedug nowotestamentowej nauki
Szaula legalizm czy to ydowski, czy chrzecijaski, czy jeszcze inny jest czym niedobrym,
dobre jest natomiast ycie zgodne z Bo Tor.
Kyrios, Pan i J-H-W-H. W Nowym Testamencie greckie sowo kyrios brzmi czsto wieloznacz-
nie. Moe oznacza pan (w sensie np. gospodarza dworu, domostwa lub w sensie grzecznocio-
wym), Pan (skojarzenie z Bogiem), a take J-H-W-H (Jehowa, Jah-
halacha sposb
19
Wicej na ten temat wksice Daniela P. Fullera, Gospel and Law: Contrast or Conti- postpowania, prawo
izwyczaje ydowskie
nuum? (Eerdmans, Grand Rapids, Michigan, 1980), atake wrozdziale Vwspomnianego Jeszua Jezus
wczeniej (przyp. 16) Messianic Jewish Manifesto. talmidim uczniowie
20
C.E.B. Cranfield, International Critical Commentary: The Epistle to the Romans, T. & T. Tora Nauka, Prawo
Clark, Ltd., Edinburgh 1979, s. 853.
XXVIII Wprowadzenie
we, osobiste imi Boga, w judaizmie zastpowane sowem Adonai, a w licznych przekadach Bi-
blii sowem Pan21). W przekadach angielskich, w ktrych w miejsce kyrios zawsze pojawia si
Lord (Pan), zaznacza si odpowiednio, jeli oznacza ono J-H-W-H. NTP prezentuje odmien-
ne podejcie, zgodnie z zasad omwion w punkcie VII to tumacz powinien podj decyzj
co do prawdziwego sensu danego sowa iodda ten sens jasno, nie za transponowa niejasno
zjednego jzyka do drugiego. W kilku miejscach takie podejcie pozwala wyranie podkreli
kluczow kwesti teologiczn, wyznaczajc granic midzy judaizmem mesjanicznym a trady-
cyjnym mianowicie: czy pojcie Adonai moe obejmowa Jeszu Mesjasza i(lub) Ducha wi-
tego. Flp 2,10-11 zapowiada, e nadchodzi czas, aby zgio si kade kolano [...] i aby kady jzyk
przyzna, e Jeszua Mesjasz jest Adonai. Poniewa we fragmencie tym cytuje si ustp z Iz 45,23,
gdzie jest jasno powiedziane, e kade kolano zegnie si przed Adonai, sowo kyrios przetuma-
czono tu jako Adonai. 2 Kor 3,16-18 nawizuje do Wj34,34: ilekro kto zwraca si do Adonai,
zasona zostaje usunita, a nastpnie jasno wskazuje, e Adonai w tym tekcie oznacza Ducha,
i uywa okrelenia Adonai Duch.
Ziemia Izraelska w Nowym Przymierzu. Greckie sowo h g tumaczy si zwykle jako ziemia
(w sensie caego globu), jednake osiemnacie razy w Nowym Testamencie oznacza ono Ziemi
Izraelsk. Dwa przypadki s a nadto jasne Mt 2,20-21 nazywa Ziemi wit Erec-Israel. Cztery
przypadki to cytaty z Tanach Mt 5,5 (Ps 37,11), Mt 24,30 i Ap 1,7 (Za 12,10.14) oraz Ef 6,3 (Pwt
5,17). Pi opiera si na Tanach k 4,25 i Jk 5,17-18 (1 Krl 17,1; 18,1.41-45), m (Hbr) 11,9 (Rdz
12; 13; 15; 20; 23) oraz Ap 20,9 (Ez 38-39). W pozostaych omiu przypadkach znaczenie to wynika
zkontekstu Mt 5,13; 10,34 i 27,45; Mk 15,33; k 12,51; 21,23; 23,44 oraz Ap 11,10. W czasach, gdy
wielu teologw chrzecijaskich opowiada si za tzw. teologi zastpienia (przyjmujc, e Koci
zastpi Izraela w roli ludu Boego) i stara si wykaza, e Ziemia Izraelska przestaa ju by ziemi
obiecan przez Boga narodowi ydowskiemu, wane jest, by zwrci uwag na istotn rol fizycz-
nej Ziemi Izraelskiej w nowotestamentowym objawieniu Boego planu dla ydw wszczeglnoci
i dla rodzaju ludzkiego w ogle, zarwno w przeszoci, jak iwteraniejszoci i przyszoci.
21
Wprzekadach angielskich zwykle pisane wielkimi literami: LORD. (przyp. tum.)
22
Zob. Dodatek IX wksice The Life and Times of Jesus the Messiah, wyd. 2, Anson D.F.Randolph and Company, New
York 1884, napisanej przez yda mesjanicznego Alfreda Edersheima. Zamieci on tam spis 456 fragmentw Tanach
interpretowanych mesjanicznie wstaroytnych pismach rabinicznych wraz zpotwierdzajcymi to 558 cytatami zowych
pism. Zob. te: J. Barton Payne, Encyclopedia of Biblical Prophecy, Harper & Row, New York 1973.
Wprowadzenie XXIX
Ksigi Rodzaju zawiera proroctwo o zmartwychwstaniu Jeszui ani e rozdziay 37-45 tej ksigi
zapowiadaj pocztkowe odrzucenie Zbawiciela przez ydw jako nard. Pokazuje to jedynie, e
Boy plan zbawienia, objawiajc si w dziejach czowieka, od pocztku wykazuje pewn zamierzo-
n przez Boga cigo, znajdujc ostateczne wypenienie w Jeszui Mesjaszu. Zreszt, sam Jeszua
wyjani to w ten sposb dwm spord swych talmidim (k 24,25-27).
by upragniony zarwno przez ydw, jak iprzez nie-ydw Izajasz 11,10; 42,1 Dzieje 10,45
By uznany midzy nie-ydami Izajasz 11,10; 42,1-4; 49,1-12 Mattitjahu 12,21; Rzymian 15,10
Wprowadzenie XXXI
Okrelenia, nazwy i imiona semickie. Okrelenia hebrajskie, aramejskie i w jzyku jidysz (wtym
rwnie imiona Boga) podaje si kursyw (bat-kol, Adonai), z wyjtkiem imion oraz nazw miejsc
(rwnie tych duchowych), ktre podaje si normalnym drukiem, np. Szlomo, Aszdod, Gei-Hin-
nom.
W orientacji wrd okoo czterystu nazw i okrele semickich pomog czytelnikowi trzy ro-
dzaje sowniczkw i dwie mapy zamieszczone w NTP.
duszy ni dwa wersety) nie umieszczono w tekcie, tylko podano w przypisach z gwiazdk(*)
udou tekstu przekadu. Trzy takie fragmenty: Mt 6,13b; Mk 16,9-20 oraz J7,53-8,11 umieszczo-
no mimo to w tekcie, zaopatrujc je w przypisy lub komentarze, wyjaniajce pokrtce przyczy-
n ich problematycznego charakteru. Niniejsze wydanie nie podaje wariantw tekstu ani jego al-
ternatywnych brzmie.
Oglnie przyjte skrty. Nale do nich w. (werset lub wersety), n i nn (i werset nastp-
ny i i wersety nastpne) oraz ad loc. (ac. ad locum, czyli do miejsca, gdzie omawia si tene
sam fragment). Nowy Testament z perspektywy ydowskiej okrela si skrtem NTP, a przekady
polskojzyczne nosz skrty: BT (Biblia Tysiclecia), BW (Biblia Warszawska, czyli nowy prze-
kad Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego) oraz BG (Biblia Gdaska). Zamiast
skrtw przed Chr. i po Chr. stosuje si p.n.e. i n.e. (przed nasz er i naszej ery); zob.
te komentarz do Mt 2,1.
Nazwy i skrty w ksigach Nowego Testamentu. Niektre nazwy ksig Nowego Testamentu
wNTP i KNT s nazwami hebrajskimi wymieniono je poniej wraz z ich przyjtymi polskimi
odpowiednikami. Nazwy ksig podaje si w caoci (lub w postaci uproszczonej, ale nie wformie
skrtu, np. pomijajc sowo Ewangelia i podajc imi autora w mianowniku: Marek) na poczt-
ku zdania oraz gdy jest mowa o caym rozdziale czy ksidze, bez okrelenia wersetu. Wpozosta-
ych wypadkach stosuje si podane niej skrty:
26
Zob. np. omwienie hypo nomon ierga nomou wpkt VII iVIII niniejszego Wprowadzenia.
27
Zob. pkt VII.
Wprowadzenie XXXIII
Przykady:
1 Kor 15,3 1 List do Koryntian, rozdzia 15, werset 3
1 Koryntian 15 1 List do Koryntian, rozdzia 15
Jud 6 List Judy, werset 6
Jochanan 1,12 podaje (Nie skracam nazwy ksigi na pocztku zdania).
Nazwy, porzdek i wersyfikacja ksig Tanach (Starego Testamentu). Uyto tradycyjnych pol-
skich okrele ksig Tanach i w czci komentarza zawsze podaje si je w penej formie, bez skr-
tw (czasami pomijajc jedynie sowo Ksiga i dla uproszczenia stosujc posta mianownikow
zamiast dopeniaczowej, np. Izajasz zamiast Ksiga Izajasza). Kiedy wymienia si ich kilka, ich
kolejno odpowiada porzdkowi Biblii hebrajskiej, czyli nastpujcemu:
Okrelenia rozdziaw i wersetw podano wedug Biblii hebrajskiej, ajeli w pewnych prze-
kadach Biblii chrzecijaskiej s one inne, warianty te podano obok w nawiasach.
Przykady:
Wyjcia 20,12-17 (12-14); Joel 3,2 (2,29); Malachiasz 3,23-24 (4,5-6); Psalm 51,17 (15); Kohelet
9,1-2; Nehemiasz 4,6 (3,38); 2 Kronik 18,21-24.
Porzdek komentarzy w KNT. Komentarze do wikszej liczby wersetw wystpuj przed ko-
mentarzami do mniejszej liczby wersetw, a dopiero potem nastpuj komentarze do pojedyn-
czych wersetw i ich czci.
Przykad:
Erec-Israel Ziemia
Rozdzia 8 Izraelska
8,1-9,6 Komentarz do fragmentu rozpoczynajcego si od wersetu 1 Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
rozdziau 8, a koczcego si na wersecie 6 rozdziau 9 Testament
1-13 Komentarz do wersetw 1-13 rozdziau 8
XXXIV Wprowadzenie
K komentarz
KK komentarze
zK z komentarzem
zKK z komentarzami
Przykady:
Zob. Mt 5,3 Zobacz Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3
Zob. Mt 5,3K Zobacz komentarz do Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3
Zob. Mt 5,3zK Zobacz Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3 wraz z komentarzem do niego
Zob. Rz 10,4-8KK Zobacz komentarze do Listu do Rzymian, rozdzia 10, wersety 4-8
Zob. Rz 10,4-8zKK Zobacz List do Rzymian, rozdzia 10, wersety 4-8 wraz z komentarzami do
nich
Zob. Rz 10,6-8K Zobacz komentarz (pojedynczy) do Listu do Rzymian, rozdzia 10, wersety
6-8
Nazwy hebrajskie i polskojzyczne. Cho w samym tekcie NTP uywam wycznie zhebraizo-
wanych postaci imion i nazw geograficznych, to w komentarzach pozwalam sobie uywa i ich,
Wprowadzenie XXXV
i bardziej swojsko brzmicych imion i nazw spolszczonych. Zamiennie zatem mona w KNT
spotka Awrahama i Abrahama, Jicchaka i Izaaka, Jaakowa i Jakuba itd. Peny spis za-
mieszczono w sowniczku i sowniczku odwrotnym w na s. 11401155.
Przeczytaj wstp do indeksu do KNT na s. 1162. Pozwoli ci to zrobi najlepszy uytek z tego
bardzo obszernego, cho niezbyt rozbudowanego narzdzia przydatnego do znajdowania nazw,
imion, zagadnie isw w tej ksice.
Uwagi jzykowe. Maj za cel wyuszczy pewne aspekty gramatyki i semantyki greckiej i czsto
odnosz si do jzykowego, gramatycznego i mylowego ta hebrajskiego, stanowicego podoe
tekstu greckiego.
Uwagi wskazujce na ydowski sposb mylenia autorw. Poniewa wszyscy autorzy Nowego
Testamentu byli ydami (ukasza uwaa si za prozelit, nawrconego na judaizm), czsto zwra-
cam uwag na rabiniczny tryb prezentowania przez nich zagadnie i argumentacji.
te maj one charakter apokaliptyczny (por. mj komentarz do Ap 1,1). Istnieje ich starsza edycja
angielska, opracowana przez R.H. Charlesa, oraz wersja nowsza i bardziej kompletna, pod redak-
cj Jamesa H. Charleswortha.
Talmud. Jego cz pierwsza to Miszna, tematyczne ujcie ydowskiej Ustnej Tory wraz z jej
rabinicznym omwieniem, zredagowane mniej wicej w roku 220 n.e. przez Jhud ha-Nasiego
(Jud Ksicia), skadajce si z szeciu porzdkw (czci) podzielonych na szedziesit trzy trak-
taty. Wrd autorw, ktrzy wnieli w ni znaczcy wkad, s tak znani rabini jak Hillel, Szammaj,
Gamliel i Akiwa.
Cz druga to Gemara, skadajca si z bardzo obszernego komentarza do traktatw z Miszny,
napisanego przez rabinw z okresu IIIV w. n.e. Talmud jerozolimski, z Gemar autorstwa rabi-
nw pochodzcych w wikszoci z obszaru Izraela, jest starszy, krtszy i mniej znany ni Talmud
babiloski, z Gemar autorstwa gwnie rabinw z diaspory pochodzcych z Babilonu i okolic.
Blackmans Mishna to dwujzyczna hebrajsko-angielska edycja Miszny. Doskonale znane jest
angielskojzyczne wydanie Talmudu nakadem Soncino. Obecnie ukazuje si po angielsku hebraj
ska edycja Talmudu Adina Steinsaltza, wydawana sukcesywnie tom po tomie.
Midraszim halachiczne. Pierwsze sowo oznacza dyskursy, homilie, alegorie, drugie nato-
miast zwizane z prawem. Te pisma z IV w. n.e. obejmuj materia wczeniejszy, a skadaj si
zMechilty (o Ksidze Wyjcia), Sifry (o Ksidze Kapaskiej) i Sifre (o ksigach Liczb i Powtrzo-
nego Prawa). Mechilt wydao po angielsku Jewish Publication Society (ydowskie Towarzystwo
Wydawnicze), a Sifre o Ksidze Powtrzonego Prawa Uniwersytet Yale.
Midrasz Rabba. Ostateczn redakcj przeszed w okresie VIX w., wikszo materiau jest
jednak znacznie starsza. Obejmuje on midraszim odnoszce si do Picioksigu i do Piciu Zwo
jw. Wydanie angielskie opublikowa Soncino.
Wrd rde redniowiecznych cytuj Rasziego (Rabbiego Szlomo Jicchaki, 10401105), naj
synniejszego ydowskiego komentatora Biblii i Talmudu, oraz Rambama (Rabbiego Moszego
Ben-Majmona, zwanego te Majmonidesem, 11351204).
Istniej historyczne i mylowe zwizki pomidzy tym, co pisali rabini, a nieomal kad linijk
tekstu Nowego Testamentu. Staraem si jednak unika przeadowania KNT podejciem rabinicz-
nym, nie ma bowiem potrzeby powiela tego, czego wyczerpujco dokonali Hermann Strack iPaul
Billerbeck w szeciotomowym dziele Kommentr Zum Neuen Testament Aus Talmud Und Midrasch
(C.H. Becksche Verlagsbuchhandlung, Mnchen 1926, przedruk 1978), cho nie wszystkie ich od-
niesienia s istotne. Celem moich komentarzy nawizujcych do pism ydowskich nie jest dowodze-
nie ani tego, e Nowy Testament czerpa z judaizmu rabinicznego, ani czego wrcz przeciwnego,
ale tylko zaprezentowanie przykadw rozlicznych paraleli (zob. moje uwagi do Mt 6,7).
Elementy zwizane z yciem duchowym. Komentarz niniejszy nie zalicza si wprawdzie do lite-
ratury pobonociowej, pozwoliem sobie jednak wprowadzi do niego materia zachcajcy do
duchowego wzrostu, po czci po to, by poszerzy go o now paszczyzn, a po czci by wzbo-
gaci jego tre duchow.
Elementy homiletyczne. Cho komentarz niniejszy nie jest ani zbiorem kaza, ani podrcznikiem
dla kaznodziejw, wydaje mi si, e sta si bardziej interesujcy i przydatny dziki umieszczeniu
w nim materiau rwnie o takim charakterze.
Pomoce biblijne. Na rynku mona znale Biblie do studiw, sowniki biblijne, encyklopedie bi-
blijne, wprowadzenia do Biblii i wiele innych pozycji pomocnych w lekturze Biblii. Wyuszczaj one
ukad Biblii i poszczeglnych jej ksig, prezentuj ich autorw i adresatw, oglny kontekst historycz-
ny oraz szczegy przydatne w jej rozumieniu, a wspczesnemu czytelnikowi czsto obce. Wniniej-
szym Wprowadzeniu zawarem kilka elementw tego typu, zasadniczo jednak KNT nie powiela in-
formacji zawartych w podobnej literaturze, cho stawia przed sob podobny cel, jeli idzie o kwestie
ydowskie. Na przykad nie prezentuj oglnego zarysu kadej ksigi Nowego Testamentu, przedsta-
wiam jednak zarys Listu do Rzymian, z tej racji, e jego budowa rzuca wiato na ydowski charak-
ter jego ordzia.
e ydzi mesjaniczni odbudowuj mur rozdzielajcy, ktry Mesjasz przecie zburzy (Ef2,1116),
i e nacisk kadziony na ydowsko podwaa jedno ydw i nie-ydw zespolonych wjedn
wsplnot mesjaniczn (czyli Koci). Ot musz temu zaprzeczy. Wiele komentarzy w KNT
powiciem obaleniu tego bdnego wyobraenia o celach stawianych sobie przez ydw mesja-
nicznych.
Gwna obiekcja ze strony judaizmu: Nie mona by ydem, a jednoczenie wierzy w Mesja-
sza. Najpowszechniej spotykane zarzuty mona podsumowa nastpujco: Chcecie osign to,
co niemoliwe. Nie moecie uzna Jeszui za Mesjasza, a jednoczenie pozosta ydami. Taka po-
stawa z gry przyjmuje zaoenie, ktre samo wymaga dowiedzenia. W KNT staram si dowie
czego wrcz przeciwnego: nie tylko tego, e Jeszua i wszyscy Jego pierwsi uczniowie byli yda-
mi, ale i tego, e w cigu ostatnich dwch tysicy lat nie brakowao ydw czczcych Jeszu jako
Mesjasza, Zbawc i Pana, a jednoczenie pozostajcych ydami w najwyszym stopniu lojalnymi
wzgldem swego narodu.
XIII. Podzikowania
Sowo dzikuj nie zdoa w adnym razie odda mojej wdzicznoci wzgldem moich bogosa-
wionej pamici rodzicw: Harolda Melrose Sterna (18921981) i Marion Levi Stern (18991976)
za mio, etyczne ukierunkowanie, wychowanie w spoecznoci ydowskiej i inne dobrodziej-
stwa, jakimi mnie obdarzyli.
Sowo to nie jest te w stanie wyrazi moich uczu wzgldem mojej ony Marthy Frances
(Frankel) Stern, ktra nie tylko jest dla mnie eszet-chail (niewiast dzieln Prz 31,10-31) iezer
knegdi (odpowiedni dla mnie pomoc Rdz 2,18), lecz take przeczytaa uwanie cay rko-
pis isuya roztropn rad. Za wszelkie niedocignicia wynike z tego, e jej uparcie nie sucha-
em, ponosz pen odpowiedzialno.
Dr Paul Ellingworth, konsultant ds. przekadw w United Bible Societies (Zjednoczone Towa-
rzystwa Biblijne) i redaktor jednej z ich publikacji The Bible Translator (Tumacz Biblii), po-
wici mi cae trzy tygodnie, analizujc kade sowo wczeniejszej wersji
NTP. Jego rady ulepszyy mj przekad, a jeli czytelnik nie zgodzi si
zpewnymi moimi tumaczeniami nawet po przeczytaniu ich uzasadnienia Jeszua Jezus
Tanach hebrajskie
w niniejszym komentarzu, to prosz nie wini za to dra Ellingwortha. Pismo wite, Stary
Joseph Shulam, yd mesjaniczny, biegy zarwno w sprawach juda- Testament
izmu, jak i Nowego Testamentu, z wyjtkowym talentem w dziedzinie
XL Wprowadzenie
wzajemnego ich wizania, to bliski przyjaciel, ktry czstokro mi doradza. Jestem przekonany,
e niniejszy komentarz wiele zawdzicza naszym rozmowom.
Barryego i Steffi Rubinw znamy wraz z Marth od poowy lat siedemdziesitych. Od roku
1989 Barry, dyrektor Lederer Messianic Ministries, kieruje rwnie dziaalnoci Jewish New Te-
stament Publications. Steffi, utalentowana artystka, zaprojektowaa ukad typograficzny KNT.
Jestemy wdziczni za ich prac i szczliwi jako ich przyjaciele.
Wyraziwszy szczeglne podzikowania wymienionym wyej osobom, chc zaznaczy, e na-
uczyem si wiele rwnie od wielu innych czonkw spoecznoci ydw mesjanicznych zIzra-
ela, Stanw Zjednoczonych i innych krajw wiata. Wiedz zawdziczam take nauczycielom
iprzyjacioom z krgw chrzecijan nie-ydw, ydw niemesjanicznych i osb niebdcych ani
ydami, ani chrzecijanami. Nie bd ich tu wymienia, ywi jednak nadziej, i domyl si, e
wanie im chc podzikowa.
Wreszcie niewyraalna sowami wdziczno dla mojego Boga, Boga Abrahama, Izaaka i Ja-
kuba, i dla Jego Mesjasza Jeszui, Zbawcy i Pana, mojego i ludu ydowskiego. Baruch atta, Adonai,
Eloheinu, Melech-haolam, szehechejanu wkimanu whigianu lazman haze! (Bogosawiony bd,
Panie, nasz Boe, Krlu wszechwiata, ktry zachowae nas przy yciu, ocalie nas i pozwolie
nam doy tej chwili!).
David H. Stern
78 Manahat, 96901 Jerusalem, Israel
Rosz ha-Szana 5753 (wrzesie 1992)
Jom ha-Acmaut 5754 (kwiecie 1994 III wydanie)
Chanuka 5759 (grudzie 1998 VI wydanie)
Wstp do polskiego wydania
W ostatnich latach na polskim rynku wydawniczym pojawia si coraz wicej publikacji powi-
conych ydowskim korzeniom chrzecijastwa. Fakt ten moe tylko cieszy, aszczegln warto
wrd tych wydawnictw maj dziea napisane nie przez samych chrzecijan, lecz wanie przez
ydw. Wrd takich ksiek Komentarz ydowski do Nowego Testamentu Davida H. Sterna zaj-
muje miejsce szczeglne. Jest to bowiem tekst napisany przez stuprocentowego wyznawc juda-
izmu (jak pisze o wszystkich ydach mesjanicznych sam autor), a nie przez yda nawrconego
na chrzecijastwo. By ydem mesjanicznym to nie rezygnowa z niczego, co oznacza judaizm,
i jednoczenie przyjmowa w wierze, e Jezus jest obiecanym przez Boga Mesjaszem.
Krtki tekst o autorze, obfitujcy w takie szczegy biograficzne, jak zamiowanie do grskich
wspinaczek, wspautorstwo ksiki powiconej surfingowi czy prowadzenie sklepw ze zdrow
ywnoci, znajduje si na kocu ksiki, a opowstaniu jej wersji oryginalnej mona si dowie-
dzie z poprzedzajcego niniejszy wstp Wprowadzenia. Tam te podano wicej wiadomoci na
temat judaizmu mesjanicznego. Nie ma zatem potrzeby przytaczania tych informacji ponownie.
Chciabym jedynie zaznajomi polskiego czytelnika z pewnymi podstawowymi zaoeniami to-
warzyszcymi pracy nad polskim przekadem de facto dwch ksiek dra Sterna; wdotychcza-
sowych bowiem edycjach amerykaskich jego dzieo skadao si zawsze zdwch osobnych to-
mw (rwnie o tym pisze autor we Wprowadzeniu). Polskie wydanie miao na celu dostarczenie
wformie bardziej porcznej, bo rwnolegej, tekstu Komentarza ydowskiego do Nowego Testa-
mentu (KNT) poczonego z Nowym Testamentem zperspektywy ydowskiej (NTP). Dla po-
rzdku dodam, e rwnie dwa osobne autorskie wprowadzenia poczono w jedno, usuwajc
powtarzajce si treci.
Zamys cznego wydania tych dwch ksiek, sam w sobie suszny i cenny, okaza si niezwykle
trudny do zrealizowania. Pewne partie Nowego Testamentu zostay bowiem skomentowane przez
Sterna bardzo szczegowo, a inne niemal pominite. Z tego powodu w biegncym gr strony
tekcie NTP czasem pojawiaj si utrudniajce lektur przerwy, kiedy indziej za tekst ten zaj-
muje ca kolumn, brakuje natomiast odpowiadajcego mu komentarza. Nieproporcjonalna ob-
jto dwch w zaoeniu rwnolegych wtkw sprawia, e nie zawsze udao si zachowa pen
wspbieno tekstu gwnego i komentarza.
Inny wicy si z t niedogodnoci problem stanowio wybranie czytelnego iuytecznego spo-
sobu oznaczania wersetw w ywej paginie. Ostatecznie wsplnie zwydawc zdecydowalimy si
podawa adresy i numery wersetw k o m e n t o w a n y c h na danej stronie, ktre co oczywiste
wwietle powyszych wyjanie niekoniecznie pokrywaj si z numerami wersetw z biecego
tekstu samego Nowego Testamentu. Dodatkow trudno stanowio to, e autor komentuje czasem
cae grupy wersetw. W takiej sytuacji w ywej paginie podawany jest zawsze pierwszy werset zko-
mentowanej grupy: na stronie parzystej (lewej) pierwszy z pierwszej grupy komentowanych na
danej stronie wersetw, na stronie nieparzystej (prawej) pierwszy zgrupy ostatniej. Dodatkowe
wyjanienia dotyczce ukadu komentarzy poda autor w pkt X swego Wprowadzenia.
XLII Wstp do wydania polskiego
Oprcz puapek technicznych tekst NTP i KNT przysporzy wielu kopotw ju podczas
tumaczenia. Okazao si bowiem, e o ile Davidowi Sternowi nie sposb odmwi kompetencji
w zakresie znajomoci tradycji judaistycznej, o tyle ju jako tumacz Nowego Testamentu okaza
si on niewystarczajco wraliwy na takie choby zagadnienia, jak problem synoptyczny. W kon-
sekwencji angielski tekst Jewish New Testament zawiera znacznie rnice si midzy sob pery-
kopy dwch lub trzech Ewangelii synoptycznych, ktre powinny by przeoone jednakowo, jeli
tylko tekst grecki jest w danym miejscu jednobrzmicy u synoptykw. Tumaczenie angielskie,
wzite na warsztat polskiej tumaczki, okazao si mao dokadne w szczegach, miejscami nie-
systematyczne. Polski przekad zosta w znacznej mierze uwolniony od tego typu mankamentw.
Wsplnie z tumaczk staralimy si o moliwie konsekwentne oddawanie w polszczynie klu-
czowych terminw, azwaszcza nazw wasnych.
Z nazwami wasnymi pochodzcymi z jzyka hebrajskiego bd aramejskiego (a take jidysz)
wizaa si kolejna trudno: naleao wybra i przyj jeden z wielu funkcjonujcych sposobw
uproszczonej transkrypcji. Nie sposb byo poddawa drobiazgowej weryfikacji jzykowej wszyst-
kich zaproponowanych przez autora imion, nazw geograficznych i innych sw, ktre dziki swemu
odbiegajcemu od tradycyjnego brzmieniu maj pomaga wuwraliwianiu czytelnika na ydowski
charakter historycznego, geograficznego ireligijnego rodowiska Jezusa-Jeszui. Z ca wiadomo-
ci arbitralnoci tej decyzji postanowilimy spolszczy (lege artis) wersje owych sw zastosowane
w angielskim tekcie Sterna. Ostatecznie za ksztat ydowskiej polszczyzny uytej w tej ksice
odpowiedzialno ponosz pospou: autor, tumaczka i redaktor (notabene Stern przyj za wymo-
w normatywn jzyka hebrajskiego jej odmian izraelsk, co take moe by kwesti dyskusyjn).
Wicej informacji na temat zaoe autora znajdzie czytelnik w pkt VI Wprowadzenia.
Oczywiste jest, e wiele obecnych w tekcie angielskim odwoa do popularnego anglojzycz-
nego przekadu Biblii, King James Version, zastpiono odwoaniami do przekadw polskich lub
w uzasadnionych wypadkach pominito. Natomiast kopoty zwizane z tworzeniem obszer-
nego indeksu zostay pokrtce zrelacjonowane we wprowadzajcych do niego wyjanieniach au-
tora, tumaczki i redakcji na s. 1162 i n.
Na koniec jeszcze jedna uwaga: tekst, ktry oddajemy do rk polskiego czytelnika, nie jest typo-
wym komentarzem naukowym. Niech wic nie zdziwi nikogo ani Sternowskie kolokwializmy, ani
niezbyt czste, ale te nie nalece do rzadkoci odwoywanie si przez autora do osobistych
dowiadcze lub przykadw z wasnego ycia rodzinnego, jak choby to (1 Kor 12,8-10K):
Moja ona posiada co, co artobliwie nazywam darem znajdowania: cho ma mnstwo sechlu (zdrowego rozsdku) i wie,
gdzie mona by szuka zgubionych rzeczy, to nierzadko w odpowiedzi na modlitw Bg objawia jej w sposb nadprzyrodzo-
ny, gdzie znajduje si zgubiona rzecz. (Sam dostarczam jej wielu okazji do praktykowania tego daru, poniewa ja z kolei mam
dar gubienia).
Komentarz ten jest zatem dzieem szczeglnym take pod takim wzgldem, e nie brak w nim
odrobiny humoru i autoironii. Niech wic suy wiernym obu religii rwnie dobrze, jak mocno
zapad w pami swoich redaktorw.
Micha Romanek
16 wrzenia 2004 (Rosz ha-Szana 5765)
Komentarz ydowski
do Nowego Testamentu
Dobra Nowina o Jeszui Mesjaszu,
tak jak j przekaza
MATTITJAHU (MATEUSZ)
1
1
Oto rodowd Jeszui Mesjasza, syna Dawida, syna Awrahama:
2
Awraham by ojcem Jicchaka,
Jicchak by ojcem Jaakowa,
Jaakow by ojcem Jhudy i jego braci,
3
Jhuda by ojcem Pereca i Seracha (matk ich bya Tamar),
Perec by ojcem Hecrona, Hecron by ojcem Rama,
4
Ram by ojcem Amminadawa,
Amminadaw by ojcem Nachszona,
Nachszon by ojcem Salmona,
5
Salmon by ojcem Boaza (jego matk bya Rachaw),
Boaz by ojcem Oweda (jego matk bya Rut),
Owed by ojcem Jiszaja,
6
Jiszaj by ojcem Dawida krla.
Dawid by ojcem Szlomo (jego matk bya ona Urii),
7
Szlomo by ojcem Rechawama,
Rechawam by ojcem Awii,
Awija by ojcem Asy,
8
Asa by ojcem Jhoszafata,
Jhoszafat by ojcem Jorama,
8,29; 14,61; k 9,20; 22,67). Opierajc si na (1) Zarwno w Biblii, jak i w judaizmie tosa
tym kryterium, kto inny mgby wprowadzi mo mczyzny okrela si, podajc imi jego
sowo Masziach w innych fragmentach, np. Dz ojca. Np. jeli syn Samuela Lewina, Jzef, jest
2,31.36.38. Decyzja tumacza co do uycia sowa proszony o czytanie ze zwoju Tory w synagodze,
Chrystus, Mesjasz bd Masziach zaley zostanie zapowiedziany nie jako Jzef Lewin, ale
od celu, jaki stawia on swojemu przekadowi, Josef ben-Szmuel (Jzef syn Samuela);
moe si te sprowadzi do jego intuicji bd (2) ben moe rwnie oznacza nie tyle
osobistych preferencji. faktycznego syna, co bardziej odlegego wcza-
Zazwyczaj jednak w tekcie NTP greckie sie potomka, jak w tym wersecie: Dawid i Awra
Christos jest tumaczone jako Mesjasz. Chry- ham byli odlegymi przodkami Jeszui (tak-
stus nie pojawia si ani razu, z tej przyczyny, e e w. 8: Joram by nie ojcem, ale prapradzia-
sowo Mesjasz jest w religii, tradycji i kulturze dem Uzijahu);
ydowskiej brzemienne w znaczenie, natomiast (3) po trzecie, w szerszym pojciu ben moe
sowo Chrystus brzmi obco, a przy tym koja- oznacza czowieka posiadajcego czyje cechy
rzy si negatywnie z przeladowaniami ydw i to rwnie znajduje tutaj zastosowanie: Je-
przez tych, ktrzy podawali si za Jego uczniw. szua mia cechy zarwno Awrahama, jak i kr-
Ponadto uycie sowa Mesjasz ponad 380 razy w la Dawida.
tekcie NTP nieustannie przypomina, e Nowy Syn Dawida. Awraham i Dawid zostaj wyr
Testament widzi w Jeszui wanie przyobiecane- nieni z racji swego wyjtkowego miejsca wgene
go Masziacha, ktrego ydzi z utsknieniem wy- alogii Mesjasza. Okrelenie Syn Dawida jest de
patrywali. Sowo Chrystus nie kojarzy si nato- facto jednym z tytuw Mesjasza, wynikajcym
miast z Jeszu jako Tym, ktry wypeni nadzieje z proroctw Tanach goszcych, e Mesjasz b-
ydw i biblijne proroctwa. dzie potomkiem Dawida i na wieki zasidzie na
Syn. Hebrajskie sowo ben (syn) jest uy- tronie Dawida (odniesienia do Tanach zob. w Dz
wane w Biblii i w judaizmie zwykle na trzy r- 13,23zK). Cho okrelenie Syn Dawida nie po-
ne sposoby: jawia si w Tanach jako tytu mesjaski i po raz
5 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,3
16 Josef, m Miriam, z ktrej narodzi si 7,1). Mczyzna, ktry wspy pciowo z zar-
Jeszua. Zmiana jzyka w porwnaniu z dotych- czon dziewczyn, mia by poddany tej samej
czasowym wyliczaniem typu X by ojcem Y karze co czowiek wspyjcy z wasn matk,
sygnalizuje, e Jeszua nie zosta poczty w zwy- czyli ukamienowaniu (Sanhedrin 7,3). Kto, kto
ky sposb, inne za fragmenty stwierdzaj, e wspy z cudz on, mia by uduszony (San-
Boy Duch wity ocieni Miriam, sprawiajc, hedrin 11,1).
e zasza w ci bez wspycia pciowego (w. Dzi, po czci w celu wyeliminowania mo-
18.20; k 1,27.31.34-38; zob. te w. 18-25zKK, liwoci popenienia tego cikiego grzechu,
k 3,23-38zK). formalne zarczyny ydowskie (kidduszin lub
Jeszua, zwany Mesjaszem. To niezbyt szcz- erusin) oraz zalubiny (nisuin) czy si zwy-
liwe sformuowanie ma podkreli fakt, e rodo kle podczas jednej ceremonii.
wd prowadzi do tej konkretnej osoby imieniem Ruach Ha-Kodesz hebrajskie okrelenie
Jeszua, do tego konkretnego Jeszui, ktry by Ducha witego. Termin ten pojawia si w Tanach
znany jako Mesjasz. Nie ma tu sugestii, jakoby (Izajasz 51,13 [11]; 63 10-11) i jest rwnowany
nie by On Mesjaszem by zwany Mesjaszem, zokreleniem Duch Boy (Ruach-Elohim), po
gdy nim by i jest. raz pierwszy uytym w Rodzaju 1,2, kiedy to po-
rusza si [On] nad powierzchni wd, zanim
18-25 O poczciu i narodzinach Jeszui por. Bg rzek: Niech bdzie wiato. Z tego wer-
k 1,26-28; 2,1-7; J 1,1-2.14. setu, jak rwnie z Izajasza 48,16 i innych miejsc
wBiblii, mona si dowiedzie, e Duch wity
18 Zarczya si. Hebrajskie (i aramejskie) so- ma Bosk natur w stopniu nie mniejszym ni
wo na zarczyny to kidduszin, co oznacza powi Bg. W warunkach Nowego Przymierza Jeszua
cenie, oddzielenie, czyli wyznaczenie, wyodrb- wysya Ducha witego, aby zamieszka wka-
nienie danej kobiety z myl o danym mczynie. dym czowieku, ktry zaufa Bogu przez Mesjasza.
Wedug Miszny cudzostwo podczas okresu na Duch wity daje takiemu czowiekowi moc po-
rzeczestwa jest grzechem jeszcze powaniejszym trzebn do suenia Bogu, poznanie Boej praw-
ni cudzostwo po zawarciu maestwa. dy, dary uatwiajce witobliwe ycie i owoce
Miszna wymienia cztery rodzaje kary mierci, sprawiedliwego postpowania.
od najbardziej do najmniej surowej: ukamieno Miriam. W polskich przekadach Biblii imi
wanie, spalenie, cicie i uduszenie (Sanhedrin to pojawia si jako Miriam w Tanach i jako
7 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,20
wym, (2) pan jako okrelenie czowieka, np. Zdaniem profesorw Davida Flussera i Shmu
pan domu, (3) Pan jako odniesienie do Bo- ela Safraia, ydw ortodoksyjnych, imi Jeszua
ga, (4) imi wasne Boga JHWH. NTP uywa byo w istocie przez galilejskich ydw z I wieku
sowa Adonai tylko tam, gdzie na pewno chodzi wymawiane jak Jeszu. Na podstawie 26,73 wiado-
oimi JHWH, nie uywa natomiast, jeli s co mo nam, e ydzi galilejscy mwili innym dia-
do tego choby najmniejsze wtpliwoci. NTP lektem ni ydzi judzcy. Wedug Flussera (Jewish
jest w tym wypadku bardzo ostrony, w tekcie Sources in Early Christianity, MOD Books, POB
jest zapewne wiele innych miejsc, gdzie zamiast 7103, Tel Aviv 61070, 1989, s. 15). Galilejczycy
sowa Pan mona by spokojnie zastosowa nie wymawiali hebrajskiej litery ain na kocu
Adonai. Wicej o sowie kyrios zob. 7,21zK. wyrazu, podobnie jak np. w dzisiejszej angielsz-
czynie, w dialekcie cockney, nie wymawia si h
21 Ten werset jest przykadem semityzmu (wtr- na pocztku sowa. Zamiast wic mwi Jeszua
tu hebrajskiego lub aramejskiego) wprowadzone- mwili Jeszu. I bez wtpienia niektrzy zaczli
go literalnie do tekstu greckiego. Stanowi mocny w ten sposb zapisywa to imi.
dowd na rzecz teorii, w myl ktrej za zachowa- Jednake na tym sprawa si nie koczy. Wan-
nymi manuskryptami greckimi stoi ustna lub pi- tychrzecijaskiej polemice ydowskiej zwycza-
sana tradycja hebrajska lub aramejska, gdy po- jem stao si nieuywanie prawidowego imienia
dane tu wyjanienie imienia Jeszui ma jakikolwiek Jeszui, ale rozmylne i wiadome posugiwanie
sens tylko w jzyku hebrajskim lub aramejskim; po si znieksztaconym Jeszu, kto bowiem spo-
grecku (czy po polsku) nie tumaczy niczego. strzeg, e Jeszu to zarazem akronim skadajcy
Hebrajskie sowo oznaczajce on zbawi si z pierwszych liter hebrajskiej obelgi Jimach
to joszia, o tym samym rdosowie hebraj- szmo wzichro (Niech jego imi bdzie wyma-
skim (jud-szin-ain) co imi Jeszua (jud-szin zane z pamici sowa te bazuj na ostatnim
-waw-ain). W ten oto sposb imi Mesjasza zdaniu z Psalmu 109,13 i rozwijaj je). W ten
znajduje wyjanienie w Jego posannictwie. sposb sowo Jeszu stao si swoistym zaszyfro-
Z etymologicznego punktu widzenia imi Je- wanym zaklciem przeciwko chrzecijaskiej
szua jest skrcon wersj imienia Jehoszua (po ewangelizacji. Ponadto poniewa w krgach ju-
polsku Jozue), oznaczajcego JHWH zbawia. daizmu niemesjanicznego Jeszua zacz w ko-
Jest rwnie msk form hebrajskiego sowa cu uchodzi za faszywego proroka, blunierc
jeszua, oznaczajcego zbawienie. i bawochwalc, mylnie czczonego jako Bg,
W przekadzie BT werset ten ma nastpu- iponiewa Tora mwi: Nie bdziesz nawet wy-
jce brzmienie: [] nadasz [Mu] imi Jezus, mawia imion ich bogw (Wyjcia 3,13), imi
On bowiem zbawi swj lud od jego grzechw. Mesjasza celowo wymawiano bdnie. Dzi wik-
Z punktu widzenia naszego jzyka niczego to szo Izraelczykw mwi Jeszu w przekonaniu,
nie wyjania, bo zbawianie ludzi od grzechw e to poprawne imi tego czowieka, i nie czyni
tyle samo ma wsplnego z brzmieniem imienia tego z zamiarem uraenia kogokolwiek. NTP
Jezus, co np. z imionami Franciszek lub Edward. unika imienia Jeszu z racji jego historii, a take
Rwnie greka niczego tu nie wyjania. Jedynie dlatego, e ydom podobnie jak Jesus po an-
w jzyku hebrajskim lub aramejskim takie wy- gielsku (czy Jezus po polsku) imi to kojarzy
janienie jest wyjanieniem. si z bogiem, ktrego czcz poganie.
We wspczesnej hebrajszczynie Jeszua Ale Josef Vaktor (zob. 10,37K) reinterpretu-
jest zwykle przez niewierzcych okrelany imie je ten akronim na chwa Jeszui: Jitgadal szmo
niem Jeszu (jud-szin-waw, bez ain). Werset ten umalchuto! (Niech Jego imi i krlestwo bdzie
pokazuje take, dlaczego wersja Jeszu jest nie wywyszone!).
do przyjcia nie zawiera ona bowiem wszyst-
kich trzech liter hebrajskiego rdosowu joszia. 22 Aby wypenio si to, co powiedzia Adonai
Sprawa jest jednak godna dalszych bada. przez proroka. Nowe Przymierze konsekwent-
9 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,23
22
Stao si to wszystko, aby wypenio si to, co powiedzia Adonai przez proroka:
23
Dziewica pocznie i porodzi syna,
i nazw go Immanuela (imi to oznacza: Bg z nami).
a
Iz 7,14
nie prezentuje siebie jako wypenienie proroctw 23 Dziewica pocznie i porodzi syna. Werset ten
i obietnic danych przez Boga w Tanach. Taka jest rdem istotnego sporu dotyczcego cyto-
zgodno z zapowiedziami iprzepowiedniami wania Biblii hebrajskiej w Nowym Testamencie.
sprzed setek lat, ignorujca wszelkie prawa Poniej podajemy trzy zastrzeenia wysuwane
prawdopodobiestwa, dowodzi ponad wszelk przez ydw niemesjanicznych i innych scepty-
rozsdn wtpliwo, e Bg od pocztku zna kw przeciwko sposobowi cytowania przez Mat-
koniec. Co wicej, w tym wypadku dowodzi titjahu w tym miejscu Izajasza 7,14b, a zaraz po
ona ponad wszelk rozsdn wtpliwo, e Je- nich stanowisko ydw mesjanicznych.
szua jest Mesjaszem. Wypenienie si proroctw (1) Zastrzeenie. Narodzenie z dziewicy to
jest tu naczelnym racjonalnym powodem wy- niemoliwo.
nikajcym z empirycznej obserwacji wydarze Odpowied. Charakterystyczn cech stano-
historycznych, czyli z faktw aby ydzi i nie wiska szkoy liberalnej jest tumaczenie cudw
-ydzi przyjli Jeszu jako Mesjasza. jako zjawisk de facto naturalnych. Podajc to-
W cigu ostatnich dwch tysicy lat historii kiem tego rozumowania, mona by wskaza na
ydw pojawio si ponad pidziesiciu preten przykady dziewordztwa w krlestwie zwierzt
dentw do tytuu Mesjasza, poczynajc od Tody czy na wspczesne eksperymenty z klonowa-
(Teudasa) i Judy Ha-Glilego (Dz 5,3637zKK), niem. Nieznane s jednak przypadki dziewordz-
przez Szimona Bar-Kosib (zm. 135 n.e.), ktre- twa wrd ludzi. Trzeba zatem uzna narodzenie
go za Mesjasza uzna Rabbi Akiwa, zmieniajc z dziewicy za zjawisko nadprzyrodzone.
mu imi na Bar-Kochba (syn gwiazdy; zob. Uznawanie narodzenia z dziewicy za niemo-
2Ke 1,19K o Gwiedzie Porannej), a koczc liwo jest logicznym skutkiem sprzeciwu wzgl-
na Szabtaju Cwim (1626 1676), ktry zosta dem wszelkich postaci nadprzyrodzonoci. Jed-
muzumaninem, i na Jacobie Franku (1726- nake Bg ukazany w Biblii jest w dosownym
1791), ktry zosta rzymskim katolikiem. a- sensie nadprzyrodzony, jest ponad przyrod,
den z nich jednak nie speni podanych w Ta- poniewa to On stworzy przyrod i rzdzce
nach kryteriw tosamoci Mesjasza; Jeszua ni prawa. Dlatego jeliby to miao suy Jego
natomiast speni wszystkie te z nich, ktre do- celom, mgby On prawa te zawiesi. Biblia, za-
tycz Jego Pierwszego Przyjcia (te wypenio- rwno w Tanach, jak i w Nowym Testamencie,
ne proroctwa wymieniam w 26,24K oraz w pkt wielokrotnie naucza, e Bg wkracza wdzieje
IX Wprowadzenia do KNT). Spord czterech czowieka i czasami, dla swoich wasnych celw,
autorw Ewangelii Mattitjahu powica szcze- uchyla naturalny bieg rzeczy.
gln uwag wypadkom takiego wypeniania Jego celem podobnie jak w tym wypad-
si proroctw (zob. 2,5.15.17; 3,3; 4,14; 8,17; ku czsto bywa ukazanie czowiekowi znaku
11,10; 12,17; 13,14.35; 21,4; 22,43; 26,31; 27,9). Jego wszechmocy, Jego obecnoci i Jego troski.
Chce wykaza, e w Jeszui naley uzna Mesja- W rzeczywistoci fragment Izajasza 7,14a, bez-
sza, gdy wypeni On to, co powiedzia Adonai porednio poprzedzajcy cytowany fragment,
oMesjaszu przez prorokw Tanach.
Co powiedzia Adonai przez proroka. Na
temat tego fragmentu zob. 2,15K, akapit trze- Adonai Pan, Jahwe Immanuel Immanuel,
Emmanuel
ci od koca.