Sie sind auf Seite 1von 250

SRIE DE E-BOOKS E DOCUMENTOS

GLOSSRIO
DE
BANTUISMOS
BRASILEIROS PRESUMIDOS

Geralda de Lima V. Angenot


Jean-Pierre Angenot
Jacky Maniacky

2013, nmero 2

Revista Eletrnica Lngua Viva,


Site: http://www.revistalinguaviva.unir.br. E-mail: revistalinguaviva@gmail.com
ISSN 2237-9800

1
EDITORES
Jean-Pierre Angenot, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Dante Ribeiro da Fonseca, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Luciano Leal da Costa Lima, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil

EDITOR DE SEO E DO LAYOUT


Luciano Leal da Costa Lima, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil

DIRETOR GERAL
Jean-Pierre Angenot, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil

PRESIDENTE DO CONSELHO EDITORIAL


Geralda de Lima Vitor Angenot, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil

CONSELHO EDITORIAL
Angel Humberto Corbera Mori, Universidade Estadual de Campinas, Brasil
Carlos Filipe Guimares Figueiredo, Universidade de Macau, China
Catherine Barbara Kempf, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Daniel Mutombo Huta-Mukana, Centro de Estudo de Lingstica Terica e Aplicada, Kinshasa, R. D. Congo
Daniele Marcelle Grannier, Universidade Federal de Braslia, Brasil
Dante Ribeiro da Fonseca, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Francesc Queixals, ESCoM-FMSH, Paris, Frana
Geralda de Lima Vitor Angenot, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Jacky Maniacky, Museu Real da frica Central, Tervuren, Blgica
Jean-Pierre Angenot, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Lucy Seki, Universidade Estadual de Campinas, Brasil
Marci Fileti Martins, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Marco Antnio Domingues Teixeira, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Maria do Socorro Pessoa, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Maud Devos, Universidade de Leiden, Holanda & Museu Real da frica Central, Tervuren, Blgica
Odette Ambouroue, Centro Nacional da Pesquisa Cientfico - CNRS, Paris, Frana
Valteir Martins, Universidade Estadual do Amazonas, Brasil
Zoraide dos Anjos Gonalves da Silva, Fundao Universidade Federal de Rondnia, Brasil
Willem Adelaar, Universidade de Leiden, Holanda
Willem Leo Wetzels, Universidade Livre de Amsterdam, Holanda

ENDEREO DA REVISTA
Luciano Leal da Costa Lima
Mestrando em Histria
Universidade Federal de Rondnia
Telefone: (69) 8406-3680
E-mail: revistalinguaviva@gmail.com
ISSN: 2237-980

2
FONTES :

A = Jean-Pierre Angenot, Jean-Pierre Jacquemin & Jacques L. Vincke (1974)


AA = Amadeu Amaral (1955)
AB = Adelino Brando (1968)
AC = Agenor Costa (1952)
AF = Alfons Balbach (s/d)
AG = Luiz Autuori & Oswaldo Proena Gomes (1959)
AL = Alexandre Passos (s/d)
AM = Alceu Maynard de Arajo (1949, 1967)
AN = Antenor Nascentes (1988)
AP = Afrnio Peixoto (1944)
AQ = Arquivo Nacional / CNPq (1990)
AR = Arthur Ramos (1934)
AT = Ariel Tacla (1981)
AU = Augusto Magne (1950, 1954)
AV = Agripa Vasconcelos (1966)
BA = Roger Bastide (1967)
BB = Bertando Bernardino (1996).
BH = Aurlio Buarque de Holanda Ferreira (1986)
BO = Maria de Lourdes Borges Ribeiro (1968, 1981, 1984)
BR = Visconde de Beaurepaire-Rohan (1956)
BS = Bernardino Jos de Souza (1939)
BT = Gasto Batinga (1994)
CA = Lus de Cmara Cascudo (1964)
CD = Carvalho Deda (1967)
CF = Cndido de Figueiredo (1925)
CH = Vicente Chermont de Miranda (1968)
CM = Gladstone Chaves de Melo (1971)
CO = Joo Batista Corra Nery (1963)
CR = Edison Carneiro (1954)
CS = Carlos Rikio Suzuki (s/d)
CT = Carlos Teschauer (1928)
CU = Antnio Geraldo da Cunha (1982/1991)
CV = David de Carvalho (comunicaes pessoais)
DL = Enciclopdia Delta Larousse (1970)
DO = Joo Dornas Filho (1943)
DS = David Saint-Clair (1972)
DV = Domingos Vieira Filho
EF = Euclides Menezes Ferreira (1984)
EM = Enciclopdia da Msica Brasileira (1977)
EN = Encontro de Naes de Candombl (1984)
ES = Eurico Santos (1981)
ET = Edilberto Trigueiros (1977)
FF = Francisco Fernandes (1983)
FJ = Filhos de Jurema (s/d)
FP = Byron Torres de Freitas & Tancredo da Silva Pinto (1955)
FF = Byron Torres de Freitas & Vladimir Cardoso de Freitas (1967)
FS = Florival Seraine (1991)
GN = Guilherme Santos Neves (1980)
GP = Gasto Penalva (1982)
GS = Gumercindo Saraiva (1988)
HA = Horcio de Almeida (1979)

3
HO = Antnio Houaiss (2001)
HV = Hildegardes Vianna (1979)
IG = Waldemir Iglesias Fernandes (1972)
JA = Jos Amrico de Almeida (s/n)
JC = Jos Calasans (1951)
JF = Joo de Freitas (s/n)
JO = Joane de Lima Santiago (2007)
JR = Joo Ribeiro (s/d)
LM = Leonardo Motta (1976, 1978, 1982)
ME = Renato Mendona (1933/1973)
MA = Ayres de Mata Machado Filho (1944)
MB = Mario Barcelos (s/d)
MC = Magalhes Corra (1936)
MD = Mrio de Andrade (1959, 1963, 1989)
MF = Mello Moraes Filho (1946)
MJ = Mar Pblio de Souza Jardim (1976)
MR = Maria do Socorro Silva de Arago et alii (1987)
MS = Antnio Joaquim de Macedo Soares (1943, 1954)
MV = Manuel Viotti (1956)
NF = Napoleo Figueiredo (1983)
NL = Nei Lopes (2003)
NV = Nivaldo Lari (1992)
OC = Olga Gudolle Cacciatore (1988)
OP = Manuel de Oliveira Paiva (1973)
OS = Ornato Jos da Silva (s/n)
PA = Vera Lcia Palma Pagliuchi (1970)
PB = Maria Amlia Pereira Barretto (1977)
PC = Pereira da Costa (1937)
QM = Katia M. de Queirs Mattoso (1990)
RA = Jacques Raimundo (1933)
RE = M. Rodrigues de Melo (1953)
RG = Rodolpho Garcia (1915)
RI = Oscar Rbas (1951)
RL = Raul Lody (1979)
RN = Raimundo Nonato (1980)
RM = M. Rodrigues de Melo (1953)
RO = Jos Carlos Rossato (1986)
RP = Raul Pederneiras (1922)
RS = Jos Ribeiro de Souza (1972)
SA = Vicente Salles (1969, 2003)
SC = John T. Schneider (1991)
SF = Srgio Figueiredo Ferreti (1986)
SI = Silveira Bueno (1954)
SM = Mrio Souto Maior (1988)
SN = Servio Nacional de Educao Sanitria (1958)
SO = A. J. Souza Carneiro (1935, 1937)
SP = Fernando So Paulo (1970)
SQ = Snia Queiroz (1998)
SR = Slvio Romero (1977)
SS = Alar Eduardo Scisnio (1997)
SU = Saul Martins (1969, 1991)
TA = To Azevedo (1982)
TC = Tom Cabral (1982)

4
TR = Edison Trigueiros (1977)
VA = Waldemar Valente (1969)
VF = Carlos Vogt & Peter Fry (1983, 1985, 1996)
VS = Valdomiro Silveira (1928, 1974, 1975)
WI = Wilson W. Rodrigues (s/d)
WR = Waldeloir Rego (1968)
YP = Yeda Pessoa de Castro (2001)
ZN = Zeno Cardoso Nunes & Rui Cardoso Nunes (1982)

SIGLAS DOS REGISTROS SOCIOLINGSTICOS :


Nos dados levantados em Pessoa de Castro as abreviaturas LS, PS, LP, BA, BR, aps cada
entrada lexical, so utilizadas em funo de uma ordem de pressuposio. A ocorrncia BA, por
exemplo, significa que o item pode ser encontrado a partir do registro sociolingstico LS.
LS = lingua-de-santo, linguagem religiosa dos cultos afro-brasileiros
PS = povo-de-santo, falar da comunidade religiosa afro-brasileira
LP = linguagem popular regional, incluindo termos de manifestaes folclricas
BA = baians, falar corrente, regional e familiar da Bahia, nas diversas classes sociais
BR = brasileiro, lngua portuguesa do Brasil

SIGLAS DOS ESTADOS DO BRASIL :


AL = Alagoas, BA = Bahia, CE = Ceara, ES = Esprito Santo, GO = Gois, MA = Maranho,
MG = Minas Gerais, PA = Par, PB = Paraiba, PE = Pernambuco, RJ = Rio de Janeiro, RO =
Rondnia, SC = Santa Catarina, SP = So Paulo,

CONVENES :
Os smbolos fonticos usados so os da Alfabeto Fontico Internacional. (fonte: SILDoulos
IPA),
por exemplo usamos [ j S Z tS dZ I U ...] ao invs de [ y ny s@$ z@$ c j i u ...]
[.....X......] = lexema possivelmente relacionado
Chiny = Chinyungwe (N43), famlia bantu
Kik = Kikongo (H16), famlia bantu
Kim = Kimbundu (H21), famlia bantu
Umb = Umbundu (R11), famlia bantu
Yor = Yoruba, famlia kwa
Fon = Fon, famlia kwa
Hau = Hau, famlia afro-asitica

5
TRANSCRIO TRANSCRIO Fonte SIGNIFICADOS
ORTOGRFICA FONTICA e
em Socioleto
Alfabeto Fontico
Internacional - API

6
1. abada abad BH abada
rinoceronte
2. abancar aba)Nka YP abancar
BR (a) fugir; sair em fuga
BR (b) correr
BR (c) perseguir
RA abancar
(a) fugir
(b) perseguir
[SP]
BH abancar
correr fugindo, ou em perseguio de
algum
FJ abancar
correr
[RJ]
3. abanto cf. mutu
4. abant cf. mutu

5. abi abi YP abi


LS ouviu? Entendeu?
6. abi abija YP abi
LS axila
JF abi
axilas, sovaco
[RJ]
7. abica cf. mubica
8. abombar abo)mba RA abombar
bomba bo)mb cansar, estar cansado
[RS, SP, BA]
ZN abombar
ficar o animal impossibilitado de continuar
a marcha, devido ao calor
RP bomba
flego
9. abundo cf quimbundo
10. aburicar abuRika YP aburicar, taburicar
taburicar tabuRika LS (a) ruim, mau
LS (b) fazer mal, destruir completamente
LS (c) apanhar doena incurvel causada por
feitio
LS (d) feder
LS (e) deteriorar
LS (f) profanar
LS (g) menstruar
11. aca (1) ak YP aca, macaca
macaca makak LP (a) m sorte, azar
LP (b) mau humor
12. aca (2) ak YP aca, inhaca, uca
iaca jak LP (a) cachaa ruim que deixa morrinha
LP (b) mau cheiro corporal
inhaca iak ET inhaca
uca uk indisposio passageira
[MG]
13. aca (3) cf. indaca
14. aa as YP aa, ao
BR albino (pessoa ou animal)

7
ao asU RA aa, assa
assa as albino

15. acanga (1) aka)Ng YP acanga


LS angolista; galinha-dangola, picote, pintada
16. acanga (2) aka)Ng FJ acanga
cabea (a parte do cabelo)
[RJ]
17. acanzal akanzale EN acanzal
barraco de candombl
18. acar akaRa YP acar
acarar akaRa LS (a) fogo
LS (b) carvo
mindacar mi)ndakaRa acarar
LS (c) tocar fogo, incendiar
acar, mindacar
LS (d) torcida que o santo come, ou seja,
mecha de algodo embebido em dend
que se incendeia e faz com que os
indivduos possudos pelas divindades
ingiram para confirmar sua presena, rito
de confirmao dos devotos de Ians
DL acar
nacos de algodo em chamas que, em
candomls bantos, so dados a ingerir s
pessoas supostamente em transe para
confirmar a presena do inquice.
CR acar
pedaos de algodo embebidos em azeite de
dend que, em chamas, se faz com que os
indivduos possudos pelos orrixs ingiram,
para confirmar a sua presena.
[BA]
19. ao cf. aa
20. acoca cf. cuca
21. acrepu akRepU MA acrepu
mo
[MG]
FP acrepu
mo
22. acuca cf. cuca
23. acu- akWE o YP acu-
LS saudao de boas-vindas casa, ao voltar de
uma cerimnia externa
24. acuerar cf. cucuerar
25. acueto akWetU YP acueto
ucueto ukWetU LS (a) camarada
LS (b) saudao equivalente a meus
uacueto wakWetU camaradas
uagueto wagWetU MA ucueto, vacueto, acueto
vacueto vakWetU companheiro
[ocueto] VF uacueto, uagueto
(a) ele
(b) homem
[SP-Cafund]
26. acufa cf. cuf
27. acunda aku)nd AM acunda
personagem de certas congadas paulistas
28. acuru akuRu FJ acuru

8
pedra
[RJ]
29. adicissa adisis OC adicissa
esteira usada nas casas de culto com
diversas finalidades.
30. adufo adufU FF adufo
pandeiro
31. afa cf. cufar
32. af cf. cufar
33. af cf. cufar
34. afu cf. cufar
35. aganiame agaamI AM aganiame
invocao de Deus em certas congadas
paulistas.
36. agoma cf. ingoma
37. aguandu cf. agundu
38. agundu agu)ndu SM agundu, aguandu
aguandu agWa)ndu cachaa
39. aiaia ajaj BH aiaia
(a) mulher jovem
(b) mulher solteira
(c) brinquedo de criana
40. aieto ajetU VF aieto
grande
41. aioc ajoka YP aioc, aiuc, aroc
aiuc ajuka PS Me-dgua nas expresses Mesa-
Princesa-Aioc ou Rainha-do-Aioc
aroc aRoka CR aiuc, aruc
aruc aRuka o fundo do mar Cf. expresses Rainha ou
Princesa do Aiuc , referentes Me-
dagua
[BA]
42. aiu ajua AN aiu
exprime alegria ou gracejo.
43. aiuca ajuka MA aiuca
muito
[MG]
44. aiuca aiuca ajuka ajuka MA aiuca aiuca
muitssimo, exagerado
[MG]
45. aiu ajuE BH aiu
interjeio que exprime alegria, gracejo ou
mofa.
46. ajira cf. jira
47. al ala FF al
plio, sob o qual caminham os sacerdotes
48. aliamba cf. diamba
49. alo cf. alu
50. alombe alo)mbI YP LS alobe, alumbe
alumbe alu)mbI pessoa negra
LS indombe
indombe i)ndo)mbI (a) escuro
quilombe kilo)mbI (b) escurido
quitombe kito)mbI LS quilombe
(a) urubu
(b) corvo
LS quitombe

9
(a) noite
(b) escurido
AV alombe, alumbe
negro africano
CR candombe
os negros importados por Buenos Ayres
CR candombe
os negros importados por Buenos Ayres
51. alu aluWa YP alu, aru, ualu
aru aruWa PS bebida refrescante preferida de caboclo,
feita de cascas de abacaxi fermentadas por
ualu waluWa trs dias, em um pote de barro com gua,
alo carroos de milho, raiz de gengibre e
rapadura
RA alu, aru
bebida agradvel ou refrigerante
BH alu, alo
bebida refrescante, base de farinha de
arroz, milho torrado ou cascas de abacaxi.
FF alu
bebida do culto fermentada de milho ou
arroz
ME alu
bebida feita de arroz cozido, aucar e sumo
de limo Tambm pode ser feito de milho
52. aluand aluWa)nde WR aluand
expresso que compe o texto de rias
cantigas de capoeira.
53. alumbe cf. alombe
54. alume alumI MA alume
homem
[MG]
55. aluva cf. aluvaia
56. aluvaia aluvaj BA aluvaia, aluva
aluva aluv equivalente angola ao ioruba Exu
OC aluvaia, aluva
inquice dos candombls bantos
correspondente ao Exu nag.
CR aluvaia, aluva
Exu nos candombls congo e angola
57. aman amana FJ aman
chuva
[RJ]
58. amaza cf. maza
59. amazi amazi OC amazi
[maza] gua purificadora, da fonte sagrada do
terreiro.
YP amazi
LS (a) gua
LS (b) rio, regato
LS (c) fonte
60. amazi-amungo amazi amu)NgU YP amazi-amungo
[mungo] LS gua salgada
n n
61. amazi unzonze amazi u) zo) zI YP LS amazi unzonze
[unzonze] gua salgada
62. ambara cf. cumbara
63. ambere a)mbeRI VF ambere
pnis

10
[SP-Cafund]

64. ambonde a)mbo)ndI VF ambonde, ambunde


ambunde a)mbu)ndI velho
ambunde
homem
[SP-Cafund]
65. ambor cf. bor
66. ambu cf. imbu
67. ambuaianque cf. imbu
68. ambunde cf. ambonde
69. ambundo cf. quimbundo
70. ambur a)mbuRa FJ ambur
ambura a)mbuR morto
[RJ]
MB ambura
pessoa morta
[RJ]
71. ambura cf. ambur
72. amburucema cf. bamburucema
73. amen cf. amuem
74. amera cf. omera
75. amo amoWE VF amo
mulher
[SP-Cafund]
76. amuafo amWafU MV amuafo
utenslio de cozinha
77. amucutucumacari amukutukumakaRija DL amucutucumacari
sinnimo de cariapemba
78. amuem amuWe) YP amuem
amen ame) LS alegre, satisfeito
DO amen
alegre, satisfeito
79. amul amula AR amul
forma atestada na expresso Amul,
amulequ. Amulequ, amula, num auto
dos Congos
80. amulequ amuleke AR amulequ
forma atestada na expresso Amul,
amulequ. Amulequ, amula, num auto
dos Congos
81. amulu amulu YP amulu
LS o diabo
82. anacuta anakuWit SM anacuta
cachaa
83. anangaio ana)NgajU YP anangaio
tarde, tardinha
84. anda a)nd RA anda
(a) espcie de leito, rede ou mesa, sobre
duas varas longas, que se leva em ombros
para transportar alguma pessoa ou coisa
(b) pernas-de-pau
JF anda
rede de dormir
[RJ]
85. andaca a)ndak RG andaca
planta medicinal da famlia das

11
comeliceas; trapoeraba.
86. andambi a)nda)mbi MA andambi
mulher
[MG]
87. andame a)ndamI VF andame
perna
88. andario a)ndaRiJU VF andario
frango
[SP-Cafund]
89. andaro cf. indaro
90. andaru cf. indaro
91. and a)nde YP and
[ander] LS (a) feijo
PS (b) comida de Cavungo e Omulu, feijo
fradinho com dend em consistncia de
pur, cozido por quatro aiabs, do lado de
fora do terreiro
92. ander a)ndeRe YP ander
LS pur de feijo
OC ander
espcie de vatap de feijo fradinho.
93. andiche cf. endiche
94. andira a)ndiR FJ andira
morcego
[RJ]
95. andu cf. guandu
96. anduro cf. undaro
97. anga a)Ng BH anga
mau-olhado
AN anga
enguio, jetatura
98. ang a)Nga FJ ang
alma
[RJ]
99. angana (1) a)Ngan YP angana
gane ganI PS (a) patro ( pejorativo)
BR (b) senhora, mulher do senhor, em
tratamento usado pelos escravos (arcico).
ME angana
tratamento que os escravos davam senhora
[RJ]
AR gane
senhor (forma atestada em Palmares)
RA angana
(a) senhora, mulher do senhor
(b) filha mais velha da senhora
(c) denominao familiar dos pais s filhas
MA angana
senhor, senhora
[MG]
FJ angana
dono ou dona de casa
[RJ]
RA angana
(a) dona, esposa do dono.
(b) filha mais velha da dona
(c) tratamento familiar dado s filhas pelos
seus pais

12
100. angana (2) a)Ngan AC angana
eira, ptio
101. angana iangue a)Ngan ja)NgI MA angana iangue, ngana iame
ngana iame Ngan patro, dono de servio
[MG]
102. angana iove a)Ngan jovI MA angana iove
Deus
[MG]
103. angananzambi a)Ngan)nza)mbi MA angana-nzambi, ganazambi, nganazambi
anganazambi a)Nganza)mbi Deus
[MG]
angazambi a)Ngaza)mbi YP angananzambi, inganazambi
angana-nzambi a)Ngan nza)mbi LS Deus
gananzambi gan)nza)mbi VF ngananzambe
gananzambe gan)nza)mbI padre
ganazambi ingananzambe
ganza)mbi (a) Deus
nganazambi N
ganza)mbi (b) santo
inganazambi [SP-Cafund]
i) ganza)mbi
N
ingananzambe AR ganazona
i)Ngan)nza)mbI
ganazona forma atestada em Palmares
ganzon
104. angananzambi-opungo a)Nganza)mbi opu)NgU YP angananzambi-opungo
LS deus supremo
MA angana-nzambi-opungo
deus supremo na nao congo
[MG]
105. anganazambi cf. angananzambi
106. angapanga a)Ngapa)Ng NA angapanga
jogo infantil semelhante ao tempo-ser.
107. angico cf. anjico
108. angoara cf. anguara
109. angoia a)Ngj BO angoia
angoi a)Ngja cesta pequena feita de bambu tranada no
interior com pedrinhas
anguaia a)Nguaj [PB]
anguai a)Nguaja BH angoia
espcie de chocalho
EM anguaia
espcie de chocalho de palha, utilizado em
vrias manifestaes musicais afro-
brasileiras..
ML angoi
variante de angoia
110. angoi cf angia
111. angola a)Ngl YP angola
BR (a) pas Angola
PS (b) nao de candombl, de tradio e
terminologia religiosa de base banto
PS (c) ritmo para Dandalunda e Oxum
PS (d) toque de berimbau
112. angola-janga a)Ngl Za)Ng A angola janga
denominao do Quilombo de Palmares
pelos seus habitantes, significando
Pequena Angola (Stuward Schwartz)
113. angola-munjola a)Ngl mu)Zol EN angola-munjola
uma das naes do candombl
114. angol a)Ngole YP angol
LS nome de gmeo, correspondendo a So

13
Cosme
115. angoma cf. ingoma
116. angoma-pita cf. angona-puta
117. angomba cf. ingoma
118. angona cf. ingoma ?
119. angona-puta a)Ngn puWit NL angona-puta, angoma-pita
angoma-pita a)Ngm pit (a) espcie de grande cuca, tambor-ona
(b) atabaque grande
angono-puta a)NgnU puWit
120. angora cf. ongor
121. angor a)NgoRo YP angor
PS (a) arco-iris
PS (b) inquice que preside o arco-iris
BA angor
equivalente angola de Oxumar, orix do
arco-iris
OC angor
nos terreiros de origem banta, entidade
correspondente ao Oxumar nag
CR angor
Oxumar nos candombls angola e congo
122. angoroci cf. ingoroci
123. angoromea cf. angoromia
124. angorome@ia a)NgoRomEj YP angoromia
a)NgoRomeJ PS nome de Angor.
angoromea OC angoromia
no culto omoloc, parte feminina de Angor
BA angoromea
equivalente congo de Oxumar, orix do
arco-iris
125. angorossi cf. ingoroci
126. angu a)Ngu RA angu
(a) massa feita de farinha de milho, arroz ou
mandioca
(b) mistura confusa
(c) trapalhada
(d) mixrdia
(e) intriga, mexerico
(f) topnimo: rio [MG]
ME angu
(a) massa feita de fub de milho ou
mandioca
(b) topnimo: localidade: [NORDESTE e
NORDESTE], rio: [MG], lago:
[NORDESTE]
NL angu
piro ou papa de farinha de milho, arroz,
mandioca ou banana cozida.
127. anguaia cf. angoia
128. anguai cf. angoia
129. anguara a)NgWaR VF anguara
angoara a)NgoWaR aguardente
[SP-Cafund]
NL angoara
aguardente.
130. ang a)NgWe MA ang
ona, jaguar

14
[MG]

131. angite a)NgWitSI BR angite


espcie de angu feiro com folhas de negra-
mina ou caruru da Bahia
132. angunga a)Ngu)Ng JD angunga
chocalho de vime.
133. angunga xique a)Ngu)Ng SikI DO angunga xique
objeto de palha que se amarra na perna.
134. anguro cf. cangulo
135. angurucema aNgurusem EN angurucema
o mesmo que angurucemanvula
136. angurucemanvula aNgurusemanvul EN angurucemanvula
inquice da nao angola correspondente
Ians Nag.
137. anguta cf. anguto
138. anguto a)NgutU VF anguto, anguta
anguta a)Ngut mulher
[SP-Cafund]
NL anguta
menina, mocinha
139. anhang aa)Nga FJ anhang
esprito de caboclo
[RJ]
140. anjara cf. inzala
141. anjica aZik YP anjica
LP
em marianjica
142. anjico (1) a)ZikU YP anjico, angico
angico a)ZikU BA antiga nao africana no Brasil.
NL angico
denominao dada no Brasil aos bateke ou
anzicos
143. anjico (2) a)ZikU YP anjico, angico
angico a)ZikU BR rvore utilizado na construo
BH angico
rvore da famlia das leguminosas.
144. anjujos a)ZuZUs AV anjujos
conjunto de bolsa escrotal e testculos.
145. anqueeputo a)NkeputU YP anqueeputo
LS plvora.
146. anuim anuWi) YP anuim
LS boca, embocadura.
147. anvula cf. anvul
148. anvul a)nvula YP anvul, anvula, amvula
anvula a)nvula LS (a) chuva
(b) nomo de angor.
amvula a)mvula BT umber
ombera o)mbeR gua
umbera u)mbeR [Tringulo Mineiro]
MA ombera, umbera
chuva
[MG]
149. anz cf. canz
150. anzambe cf. zambi
151. anzamb cf. zambi
152. anzambei anza)mbei MD anzambei
instrumento de percusso de origem
africana referido em texto de Jorge de

15
Lima
153. anzambi cf. zambi
154. anzolo anzolU AC anzolo
bracelete de contas.
155. apecatu apekatu FJ apecatu
distante
[RJ]
156. api apiJa DO api
(a) roa
(b) campo.
JD api
roa
FJ api
homem macho
[RJ]
157. apor cf. mapora
158. aquenj ake)NZe MA aquenj
criana; menino
[MG]
159. aquenj-verome ake)NZe MA aquenj-verome
rapazinho
160. aquer jeb akeRe Zeb VF aquenj jeb
gente falante
[SP-Cafund]
161. aquilangrilo cf. aquilo-grilo
162. aquilo-grilo akila)u9 grilU YP aquilo-grilo, quilangrilo
quilangrilo kila)NgrilU BA (a) entidade folclrica do recncavo baiano
(b) alguem que induz outro a fazer coisa
aquilangrilo kila)NgrilU ruim e depois denuncia.
163. arambec aRa)mbeka VF arambec
co
[SP-Cafund]
164. arambu cf. imbu
165. araposse cf. arapossi
166. arapossi aRaposi MA araposse, arapossi, possi
araposse aRaposI descanso, repouso
[MG]
possi posi
167. areng aRe)Nga MA areng
tarefa que pode ser concluda antes ou
depois do horrio regular
[MG]
168. arenga aRe)Ng ET arenga
[lengalenga] intriga, fuxico
[Baixo So Francisco]
BH arenga
(a) discurso prolixo e enfadonho
(b) discusso prolongada
(c) lengalenga
169. aricongo cf. urucungo
170. aricungo cf. urucungo
171. arimo arimU JR arimo
campo para cultivo agricola
172. arimuta aRimut DO arimuta
jirimum, abbora.
173. arimuta de omenh aRimut dZI omea DO arimuta de omenha
abbora dgua.
174. arimuta de canguro aRimut dZI ka)NguRU DO arimuta de canguro

16
abbora-de-porco.
175. aringa aRi)Ng YP aringa
LS (a) agrupamento
LS (b) senzala.
BH aringa
campo fortificado
ME aringa
campo fortificado entre os negros na frica.
176. ariranha aRiRa VF ariranha
fumo
[SP-Cafund]
177. arir aRiRe MA arir
(a) contar
(b) canto
[MG]
178. aroc cf. aioc
179. aru cf. alu
180. aruana cf. aruanda
181. aruanda arWa)nd YP aruanda
luanda lWa)nd LP frica mtica, termo que aparece em
cnticos rituais e do folclore afro-
loanda lWa)nd brasileiros.
uruanda urWa)nd BR luanda
aruana arWan topnimo, capital de Angola
PA aruanda
(a) reino-de-luz. Na teogonia da umbanda, o
nome da moradia da Grande Unidade
Zambi e de seu princpio trinitrio
composto por Obatal, Ifa e Oxal.
(b) a terra perdida pelos antepassados, que,
na umbanda, se tornou a terra luminosa a
ser reencontrada.
[SP]
BA uruanda
ptria sobrenatural de certos espritos
OC aruanda
morada mtica dos orixs e entidades
superiores da umbanda.
VF luanda
festa
[SP-Cafund]
FJ aruana
(a) cu
(b) terra sagrada
[RJ]
FP aruanda, aruana
cu
ME loanda
topnimo: localidade
[CENTRO]
182. aruand arWa)nde NL aruand
expresso comumente encontrada em
inmeras cantigas de capoeira.
183. aruenda arWe)nd NL aruenda
folguedo semelhante ao maracatu, brincado
no carnaval de Goiana, Pernambuco.
184. arunanga cf. oronanga
185. assala asal NL assala
personagem de antigas congadas e de outras

17
danas dramticas afro-brasileiras.
186. assiqui. asiki ME assiqui
bentinho, escapulrio. Termo usado em
feitiaria
187. assung cf. sung
188. atafona atafon BH atafona
moinho manual ou movido por
cavalgaduras.
189. atalaia atalaj BH atalaia
vigia, sentinela
190. atanhara ataaR MA atanhara
alto
[MG]
191. atim atSi) YP atim
LS (a) rvore
LS (b) vegetao, mato
LS (c) ervas ou folhas consagradas divindade,
usadas para banhos rituais e prticas
exorcizantes
PS (d ) quintal onde se encontram os santurios
e rvores sagradas do terreiro
PS (e) por extenso, rua, estrada, lugar fora
desses limites
PS (f) ir pr os atim = ir defecar ou urinar no
mato ou em privadas improvisadas do lado
de fora do terreiro
PS (g) p medical de uso ritual feito de folhas
secas maceradas ou torradas.
192. atimbaquice atSi)mbakisI YP atimbaquice
PS santurio congo-angola ao ar livre.
m
193. atimb atSi) b FJ atimb
nojo, repugnncia
[RJ]
194. atund atu)nda MA atund
palavra atestada no falar de alguns afro-
brasileiros de Minas Gerais.
[MG]
195. avere cf. mavero
196. avero cf. mavero
197. avuro avuRU YP LS avuro
cuiavo kujavU muito, demasiado.
MA avuro
iavul javuw muito
vavuro vavuRU
uavuro wavuRU DO avuro
muito, muitos.
uavuro
(a) muitos
(b) forte
VF iavul
muito
vavuro
(a) grande
(b) muito
cuiavo
rio. Vm da expresso menha iavul =
muita gua
[SP-Cafund]
198. azuela cf. zuel

18
199. azuel cf. zuel
200. b cf. bab
201. baba bab YP baba
babar baba BA partida de futebol jogada na rua ou praia
babar
jogar, arremessar.
202. bab baba YP bab
b ba PS (a) tratamento respeitoso para mameto.
bab, b
BR (b) tratamento que era dado as amas pretas e
velhas mas hoje a qualquer ama-seca, ama-
de-leite.
CR bab
pai-dse-santo
[BA]
BH bab
ama-seca

203. babar cf. baba


204. bababi bababi YP bababi
BR (a) sova, surra
BR (b) conflito, briga.
205. babaca (1) babak YP babaca
LP vulva.
206. babaca (2) cf. boboca
207. babaa babas YP babaa
PS coisa sem valor

BH babaa
irmo gmeo ou irm gmea.

208. babaa cf. mabaa


209. babao cf. mabaa
210. babana baban AC babana
lorpa, palerma
211. babaquara babakwaR YP babaquara
BA (a) velho, decrpito
BR (b) influente, poderoso
CD babaquara
velho decrpito
[SE]
212. babat babata YP babatar
BR tatear, apalpar
ME babatar
(a) apalpar, tatear como os cegos
(b) excogitar, conjecturar
(c) hesitar, vacilar
(d) vagar, andar s apalpadelas
[MG]
FJ babatar
procurar
[RJ]
RA babatar
tatear, apalpar
[MG]
213. babu babau9 YP babu
BR foi-se, acabou-se!

19
NL babau
acabou-se, foi-se, era uma vez
CD babu
interjeio que significa o fracasso de
algum
[SE]
214. babeco babekU BH babeco
caipira
215. bacala bakal YP bacala
LS (a) pnis
LS (b) macho.
216. bacatela bakatel FS bacatela
jogo de azar.
217. bachinche cf. maxixe
218. baco (1) bakU BH baco
diz-se de bovino de plo vermelho-
amarelado.
219. baco (2) bakU BH baco
caixo instalada margem dos rios para
lavagem do diamante
220. bacoler cf. maculel
221. bacond bako)nde YP bacond
[maria-cond] LP esconde-esconde (jogo infantil).
222. bacongo bako)gU YP bacongo, mucongo
mucongo BR povo de Congo e Angola
223. bacora bakor PC bacora
chapu de feltro duro, de coapa arredondada
e baixa.
224. baculer cf. maculel
225. bacul bakula JR bacular
prestar tributo, render homenagem, adular,
bajular.
226. baculo (1) bakulU YP baculo
bacuro bakuRU PS (a) velhos, ancies
PS (b) os mais velhos do culto.
[caculo] FP bacuro
orix, santo nos cultos congo e angola
FJ bacuro
protetor do culto bantu
[RJ]
OC bacuro
nos antigos cultos bantos, esprito da
natureza, que jamais encarnou.
CO baculo
imagens pequenas;
[ES]
227. baculo (2) CO baculo
espcie de raiz cujo sumo se utiliza em
certas cerimnias
[ES]
NL baculo
espcie de raz.
228. bacuro cf. baculo (1)
229. bafuc bafuka NL bafucar
bafaf,, confuso, fofoca.
230. bafunga bafu)Ng BB bafunga
desafio.

20
231. bafunt bafu)Nta TA bafuntar
morrer.
232. baguna bagu)ns YP baguna
[cavunza] BR (a) desordem, baderna, remexido, confuso
BR (b) pndega ruidosa.
BH baguna
(a) desordem, confuso, baderna
(b) pndega ruidosa
233. baguno bagu)nsU CD baguno
miolo da jaca
[SE]
234. baia baj RA baia
(a) trave nas cavalarias para separar os
cavalos
(b) lugar reservado para os cavalos
BH baia
compartimento ou espao ao qual se recolhe
o animal, nas cavalarias e estbulos.
235. bajer baZere BH bajer
informao, denncia da existncia de
diamantes.
236. balacobaco balakobakU BH balacobaco
excelente, timo.
237. balandango bala)ndaNgU SU balandango
rudo metlico, tinido de cencerro.
238. balanganda) bala)Nga)nda) YP balangand, balagand, barangand
balaga)nda) BR (a) coleo de ornamentos ou amuletos, em
balaganda) metal ou prata, em forma de figa,
baranganda) baRa)Nga)nda) medalhas, chaves, peixes, meia-lua, etc.,
berenguendm beRe)Nge)ndE) usada pelas baianas em dias de festa.
bala)NgI LP (b) penduricalhos
balangue balangand
LP testculos
balangue
PS testculos
NL balangand
ornamento constante de uma penca de
enfeites-amuletos, em geral de prata.
239. balanguanje cf. imbalanganze
240. balangue cf. balangand
241. balanje bala)ZI YP balanje
testculos.
242. balata balat BH balata
(a) nome de diversas rvores da famlia das
sapotceas, produtores de madeira e ltex.
(b) plstico natural proveniente da secagem
da seiva dessas rvores.
243. balela balel BH balela
notcia ou dito sem fundamento, boato.
244. balongo balo)NgU OC balongo
feiticeiro
245. bamb (1) ba)mba YP bamb
bomb bo)mba LP toda dana que termina em desordem.
MD bamb
dana afro-brasileira em que os
participantes cantam, em crculo, ao som
de palmas cadenciadas, o estribilho
bamb, sinha quer.
ME bamb

21
dana dos negros ao som do estribilho
[RJ, MG, SP, BA]
WI bomb
dana popular brasileira
BR bamb
espcie de jogo praticado pelos gachos
[RS]
246. bamb (2) ba)mba YP bamb
BR resduo de azeite de dend
BH bamb
sedimenta, borra do azeite-de-dend.
ME bamb
borra do azeite de dend
[BA]
247. bamb (3) ba)mba CD bamb
(a) tabaco ordinrio
(b) fumo ressequido
[SE]
248. bamb (4) ba)mba CD bamb
(a) roupa velha
(b) tecido ordinrio
[SE]
249. bamb (5) ba)mba JF bamb
terrvel
[RJ]
250. bamb (6) ba)mba BH bamb
designao de vrias espcies de jogo.
251. bamba (1) ba)mb YP bamba
LS basto, vara
m
252. bamba (2) ba) b YP bamba, bambar
bambar ba)mbare BR valento, desordeiro
BH bamba
valento
FP bamba
valente, forte
[MG]
FJ bamba
valente
[RJ]
RA o mais forte, temvel, respeitado ou valente
253. bamba (3) ba)mb YP bamba, bambamb
bambamb ba)mba)mba) BR autoridade em qualquer assunto, mestre.
BH bamba
pessoa que autoridade em determinado
assunto
RA bamba
(a) excelente, exmio
(b) topnimo: ilha [AL]; serra [PA, SE]
254. bamba ba)mbae CA bamba
dana ou batuque com caixas
[Cajapio e So Bento, MA]
MD bamba
dana ou batuque de caixa.
255. bambaia ba)mbaj NL bambaia
espcie de madeira de baixa qualidade.
256. bambalalo ba)mbalala)U)9 NL bambalalo
frmula de acalanto presente em versos de
uma cantiga popular.
257. bambamb ba)mba)mba) RA bambamb, bambamba

22
bambamba respeitado; valente, o mais forte, excelente.
NA bambamb
valento.
MD bambaquer
uma das danas populares dos fandangos
gachos acompanhada de cantos e toques
de viola
ME bambaquer
dana do bamb
[RS]
BR bambaquer
dana comum no sul e alhures
[MT, BA]
BH bambar
confuso de vozes, algazarra, desordem
ruidosa.
ME bambar
arruaa, vozeria.
RA bambar, babar
(a) barulho ou arruaa de grande chusma
dos pretos, bem ou mal intencionados
(b) vozeria, barulho de vozes confusas ou
em desordem, balbrdia
(c) arruaa, motim
FJ bambar
balanar
[RJ]
JF bambar
briga
[RJ]
FP bambar
zoada, rudo
[MG]
258. bambazu ba)mbazua MA bambazu
provocao de briga, insulto.
259. bambazu ba)mbazuo MA bambazu
provacao de briga, insulto
[MG]
260. bamb ba)mbe YP bamb
BR cerca de mato que forma limite, divisa de
campo.
ME bamb
toponmico, sinnimo de limite, aceiro
[RJ]
RA bamb
renque de mato, que serve de linha divisria
entre duas roas
FP bamb
rebento de bambu
[MG]
261. bambe ba)mbeJa JF bambear
(a) balanar
(b) fraquejar
[RJ]
262. BH bambel
variedade de samba norte-riograndense,
coco-de-praia.
CA bambel
samba, coc de roda, dana em crculo

23
[RN]
263. bambi (1) ba)mbi YP LS bambi
cambambe ka)mba)mbI veado, gazela
MA cambambe
cambambi ka)mba)mbi (a) veado, cervo
(b) nome de ilhas da baia de Guanabara,
conhecida tambm como Ilhas das Cabras
RA cambambe, cambambis
topnimo: ilha
[RJ]
264. bambi (2) ba)mbi YP bambi
mbambe mba)mbI LS frio.
MA mbambe
frio
[MG]
VF bambi
frio
[SP-Cafund]
DO bambi
frio, fresco.
265. bambi (1) ba)mbiJa BH bambi
panelada
266. bambi (2) ba)mbiJa DV bambi
mocot
267. bambo ba)mbU FJ bambo
torto
[RJ]
BH bambo
sem firmeza, trmulo, oscilante, frouxo.
268. bambojira ba)mboZiR YP bambojira, bombojira, pombajira
bombojira bo)mboZiR PS entidade congo-angola equivalente a Exu
pombajira
bombonjira bo)mbo)ZiR PS Exu-fmea que reparte com o Exu
pombajira po)mbaZiR Bambojira o controle das encruzilhadas e
pomba gira po)mbaZiR caminhos, e exerce influncia sobre os
pomo gira pomoZiR
namoros, noivados e casamentos desfeitos.
bobinjira tida como protetora das prostitutas
bobi)Zir
OC bombonjira, bobinjira
(a) denominao de Exu em cultos de
origem banta
(b) poro feminina de Exu, tambm
denominada Pomba-gira
CR bombonjira
Exu nos candombls angola e congo
JF pomo gira
entidade feminino de Exu
[RJ]
BA pomba gira
(a) esposa de Exu
(b) exu feminino
269. bambol ba)mbole BH bambol
aro de plstico ou metal usado como
brinquedo.
270. bambula ba)mbul ME bambula
bambul ba)mbula espcie de guitarra.
DL bambula
espcie de viola de origem africana.
FF bambula

24
guitarra
271. bambul cf. bambula
272. bamburrar ba)mbura BH bamburrar
fazer fortuna inesperadamente, ao encontrar
ouro ou pedras preciosas.
273. bamburucema ba)mbuRusem YP bamburucema, amburucema
amburucema a)mbuRusem PS nome de Matamba
DL bamburucema
[nunvurucema] nos candombls de origem anolo-conguesa,
inquice correspondente Ians dos nags.
CR bamburucema
Yans nos candombls angola e congo
274. banc ba)Nka BH bancar
(a) fazer o papel de
(b) fazer-se de.
JF bancar
aparentar o que no
[RJ]
RA bancar
(a) fingir, simular alguma coisa ou ato
(b) dar-se ares de
275. banculutemo ba)NkulutemU YP banculutemo
PS lsbica.
276. banda (1) ba)nd NL banda
pedao, parte lateral.
277. banda (2) ba)nd NL banda
(a) lugar de origem de uma entidade de
umbanda
(b) linhagem
278. banda (3) ba)nd NL banda
pernada
279. banda (4) cf. umbanda
280. bandamaza ba)ndamaz YP bandamaza
[maza] LS gua sagrada, remdio.
281. bandaminicongo ba)ndaminiko)gU YP bandaminicongo
LS
nome de Roxomucumbe.
282. bando ba)ndU AN bando
prego pblico de ordem ou decreto.
283. bandola ba)ndol YP bandola
BA pre, espcie de rato do campo comestvel.
284. banga (1) ba)Ng BH banga
casa ou abrigo mal construdo.
285. banga (2) ba)Ng JA banga
designativa de ironia.
286. banga (3) ba)Ng YP banga
LS em Quiaubanga
MA banga
topnimo
[MG]
287. bangala ba)Ngal YP bangala
LP em bangalafumenga
288. bangalafumenga ba)Ngalafume)Ng YP bangalafumenga
LP pobreto, Joo-ningum, p-rapado.
bengolafumega be)Ngol fumeg
MV bengola-fumega
falso valento, proseador
BH bangalafumenga
Joo-ningum, homem reles, vadio.
289. bangal ba)NgalE MV bangal

25
baile de infima categoria.
290. bangana ba)Ngan OC bangana
em cultos de origem banta, iniciado j em
alto grau de desenvolvimento.
291. banganda ba)Nga)nd YP banganda
PS em Quiubanganda
292. banganga ba)Nga)Ng YP banganga
PS em Tempo-dia-banganga = Tempo da
rvore sagrada
293. bangango ba)Nga)NgU YP bangango
PS em Quiubangango
294. bango (1) cf. orombongue
295. bango (2) cf. pango
296. bangola ba)Ngl YP PS bangola
esperto, gabola.
bangolar, bangular, mangolar
BA (a) remanchar, trabalhar com preguia
BR (b) vaguear.
JF bangolar
andar a solta
[RJ]
AN bangolar
vagamundear, vaguear, andar a toa.
RA bangolar
vagamundear, andar toa
{NORDESTE, NORTE]
FJ bangolar
andar sem destino
[RJ]
297. bangolar cf. bangola
298. bangu ba)Ngu RA bangu
topnimo localidade [RJ]
299. bang (1) ba)Ngwe YP bang
BR (a) padiola feita de cips entrelaados, que
era usada para transportar cadveres de
BR escravos
(b) espcie de liteira usada no campo, para
BR transportar crianas, enfermos ou mortos
(c) serve tambm para carregar a bagaceira
da moenda e materiais de construo para
BR o canteiro de obra
(d) canal ladrilhado por onde escorre a
BR espuma das tachas de aucar
BR (e) engenho-de-aucar primitivo
(f) topnimo muito comum na zona
aucareira do nordeste.
CH bang
couro de boi furado nas extremidades, ao
qual se amarram dois paus e que serve em
transportar terra para nivelar um terreno
[NORTE]
ME bang
(a) engenho de aucar do tempo colonial
(b) ladrilho de taxas nestes engenhos
(c) fornalha de objetos de cozimento do
caldo
(d) tranado de cips para carregar bagao
(e) cadeirinha antiga de trao animal
(f) padiola de conduzir cadveres

26
[MT, GO,MG, SP, BA, PE].
RA bang
topnimo : cachoeira e rio [MG]
300. bang (2) ba)Ngwe NL bang
interjeio Hip! Hip-Hurra!
301. banguela (1) ba)Ngel YP banguela, banguelo
banguelo ba)Ngelo BR desdentado ou quem tem a arcada dentria
falha na frente.
benguela be)Ngel NL banguela
pessoa com falta de dentes incisivos.
ME banguela, benguela
(a) nome de um povo negro embarcado em
Benguela
(b) pessoa sem os dentes da frente. Provm
do costume dos banguelas que arrancavam
os dentes da frente em criana
CA banguela
pessoa sem dentes ou sem incisivas.
RA banguela, benguela
(a) pessoa desdentada, a que tem falta de
um ou mais dentes incisivos
(b) pessoa que fala com incorreo ou
pronuncia mal as palavras como se lhe
faltassem dentes
302. banguela (2) ba)Ngel YP banguela
ato de escangalhar cachos de coco do
engao.
303. banguel (1) cf. bangul
304. banguel (2) cf. banguel
305. banguel ba)NgelE YP banguel, banguel, bangul
banguel ba)Ngele LP briga, arruaa, confuso.
BH bangul
bangul ba)Ngule rolo, confuso.
FP banguel
briga, desordem
[MG]
BH banguel
briga, desordem
ME banguel
briga, desordem.
[MG]
306. banguelo cf. banguela
307. bangular cf. bangola
308. bangula (1) ba)Ngul YP bangula, mangula
mangula ma)Ngul LP barco de pesca.
ME bangula
embarcao de pesca.
[RJ]
MS bangula
barco de pesca, garoupeira
309. bangula (2) ba)Ngul AN bangula
denominao de certa ave.
310. bangul (1) ba)Ngule ME bangul
banguel ba)Ngele dana dos negros com palmas e sapateados
[Cabo Frio, RJ]
MD banguel
espcie de batuque.
bangul

27
espcie de jongo executado ao som de
cuicas , palmas e sapateado.
311. bangul (2) cf. banguel
312. banja (1) ba)Z PC banja
partilha, cota, parte que cabe a cada
indivduo numa diviso de lucros
313. banja (2) ba)Z BH banja
trapaa no jogo
314. banjo (1) ba)ZU FJ banjo
dinheiro
[RJ]
315. banjo (2) ba)ZU MD banjo
instrumento musical de cordas uja caixa de
resonncia tem o feitio de um tambor.
316. banza (1) ba)nz BH banza
residncia de soba africano..
YP banza
LS em banza-congo
317. banza (2) ba)nz ME banza
instrumento msico de cordas.
BH banza
viola, guitarra.
318. banz (3) cf. banzo
319. banza-congo ba)nza ko)NgU YP banza-congo
LS frica mtica.
320. banzar (1) ba)nza AN banzar
tornar pasmado, espantar, surpreender.
321. banzar (2) ba)nza BH banzar
pensar, meditar em coisas difceis de
resolver, matutar.
322. banz cf. banz 2
323. banz (1) ba)nzE MD banz
dana de negros, conhecida em Portugal na
metade do sculo XIX.
324. banz (2) ba)nzE YP banz
banz ba)nze BR confuso, barulho.
TA baz
baz baze briga
ME banz
barulho, vozeria.
325. banz-de-cuia ba)nzE dZi kuj YP banz-de-cuia
BR grande confuso.
CA banz-de-cuia
uma dana de estilo moambicano.
[MG, SP, MT]
326. banzo (1) bafln) zU YP banzo
banzar ba)nza BR (a) nostalgia mortal dos africanos em
cativeiro
(b) saudade.
banzar
BR (a) ficar pensativo, triste, pasmado de
mgoas, sentir banzo
BA (b) andar toa, errar.
ME banzo
saudade da aldia e, por extenso, da terra
natal.
banzar
pasmar de mgoa.
327. banzo (2) bafln) zU VF banzo

28
(a) sexo
(b) cpula
[SP-Cafund]
banzar
copular
[SP-Cafund]
BT banzo
na expresso inj de banzo bordel (lit. casa
de sexo)
328. banzo (3) bafln) zU BH banzo
(a) cada uma das peas ou vigas laterais das
escadas, onde se apiam os degraus
(b) brao do andor, do esquife, da padiola.
329. bapo bapU BH bapo
marac.
330. baquelo bakelU YP baquelo
LS caixa.
331. baquice bakisI YP baquice, barquice, barquio
barquice baxkisI PS santurio congo-angola.
CR barquio
barquio baxkisU o santurio dos candombls de caboclo
[inquice] [BA]
332. barafunda cf. marafunda
333. barambaz bara)mbaz BH barambaz
coisa que est pendente, pendurada.
334. baranga bara)Ng BH baranga
de m qualidade, de pouco ou nenhu valor.
335. barangand cf. balangand
336. barquice cf. baquice
337. barquio cf. baquice
338. barundo (1) baru)ndU MA barundo
senhor, patro
[MG]
339. barundo (2) baru)ndU AQ barundo
indivduo de um dos grupos tnicos
traficados para o Brasil.
340. bata bat YP bata
[cubata] BA ato de bater o cereal colhido com cacetes, a
fim de debulhar os seus gros.
341. batet cf. matet
342. batete batetSI OC batete
comida de Ogum
343. baticum batSiku) YP baticum
[batuque] LP (a) barulho ou batimentos continuados,
sucesso de marteladas
(b) palpitao, pulsao forte do corao e
das artrias.
ET baticum
rudo desagradvel resultante da percusso
desordenada de instrumento ou quaisquer
outros objetos
[AL]
FJ baticum
sapatear
[RJ]
344. batoca batok JR batoca
nariz largo e chato, por serem grandes e
dilatadas as narinas.

29
345. batoco batokU ET batoco
pessoa de pequena estatura
[MG]
346. batucar cf. batuque
347. batucag cf. batucaj
348. batucaj batukaZE YP batucaj
batucag batukaZE LP
(a) som agudo e forte produzido pelos
atabaques
batuquej batukeZe LP (b) dana profana e barulhenta au som de
atabaques.
ME batucag
dana do candombl, acompanhada de
vozerio infernal
CR batucaj
o rudo produzido pelos atabaques em geral
[BA]
349. batuque batukI YP batuque
batucar batuka BR (a) rudo, som muito forte
BR (b) ao de fazer rudo com batimentos
[baticum] rtmicos.
batucar
BA (a) repetir a mesma coisa insistentemente;
BR (b) danar batuque, tocar tambores e
BR bumbos
BR (c) fazer barulho ritmado com pancadas
(d) bater com fora, repetidamente.
NL batuque
culto religioso afro-gacho.
ME batuque
dana com sapateados e palmas
RA batuque
(a) dana de negros, com sapateados,
palmas, cantigas e toque de tambor.
(b) qualquer barulho com pancadas
repetidas e frequentes.
(c) topnimo: ilha [AM, RJ]
350. batuquej cf. batucaj
351. baz cf. banz
352. baz bazE BH baz
fumo de qualidade inferior.
353. beca (1) bek HV beca
(a) tnica, veste talar
(b) saia de fazenda pesada, de cor preta,
toda macheada, que certas negras baianas
envergavam nos dias festivos.
354. beca (1) bek NL beca
(a) vaquinha, associao de pessoas com
fito de reunir dinheiro para fazer face a
alguma despesa
(b) por extenso, grupo de amigos, colegas,
camaradas.
355. becabunga bekabuNg AN becabunga
planta da famlia das escrofulariceas.
356. bedenga bedeNg MV bedenga
negociata em que h roubalheira.
357. belelu belelEu9 YP belelu
LP (a) ir para belelu = morrer, sumir,
desaparecer
LP (b) frustrar-se, malograr-se, fracassar.

30
358. belendengue bele)nde)NgI NL belendengue
miliciano de cavalaria que guarda as
fronteiras.
359. bemb be)mba CV bemb
sangue
[MG]
360. bemba be)mba MV bemba
prolabiado, de lbio cado, beiudo.
ME bemba
topnimo: ilha
[NORTE, NORDESTE]
361. bembeu be)mbeU9 SU bembeu
(a) pessoa raqutica, mirrada
(b) bezerro enjeitado.
362. bendeng be)nde)ng CD bendeng
grande cacho de cabelo que se deixa cair na
testa
[SE]
363. bendengo cf. bendengu
364. NL bendengu, bendengo
dana de negros, caxambu, jongo.
ME bendengu
jongo, dana dos negros
[Cabo Frio]
365. ben benE YP ben
LS sim, certo, consentido.
366. benga be)Ng NL benga
indivduos dos benga, grupo tnico
escravizado no Brasil.
367. bengala be)Ngal ME bengala
basto pequeno .
AN bengala
bast, em geral recurvo na extremidade
superior, sobre o qual se apia a mo
quando se anda.
368. benganga be)Nga)Ng YP benganga
LS em Quiaubenganga
369. bengo (1) be)NgU YP bengo
BA espcie de capim
370. bengo (2) be)NgU YP bengo
BR espcie comestvel de pre
371. bengo (3) be)NgU YP bengo
BR (a) viela
BR (b) designao depreciativa de ruas estreitas
e tortuosas, caminhos escuros, quase
intransitveis
BR (c) vendola, lugar ou estabelecimento mal
freqentado.
NL bengo
(1) viela tortuosa, caminho escuso
(2) lugar pouco ou mal freqentado
(3) casa comercial de inima categoria.
FP bengo
rua estreita e tortuosa
[MG]
ME bengo
(a) rua estreita e tortuosa
(b) caminho intransitvel.
372. bengola be)Ngol CT bengola

31
proseador, que se gaba de tudo.
373. bengola-fumega cf. bangala-fumenga
374. bengue be)NgI BH bengue
maconha
375. bengu (1) be)Nge FJ bengu
patu
[RJ]
376. bengu (2) be)Nge NL bengu
fundamento, ax.
377. benguela (1) be)Ngel YP benguela
BR denominao provavelmente dada pelo
trfico negreiro aos ovimbundos
provenientes do antigo reino de Benguela,
a sudoeste de Angola, cuja lngua
majoritria o umbundo
NL benguela
indivduo dos Benguelas, escravos
embarcados no Golfo de Benguela, na
frica Austral.
RA benguela
topnimo: rio [RJ]
378. benguela (2) be)Ngel WR benguela
um dos toques do berimbau, na capoeira.
379. benguela (3) cf. banguela
380. berenguendm cf. balangand
381. berebed berebedE YP berebed
berer bererE tumulto, confuso.
382. berenguendm cf. balangand)
383. berenguendengue bere)Nge)nde)NgI AL berenguendengue
espcie de chocalho, o mesmo que xer
384. berer cf. berebed
385. berimbau beRi)mbaU9 YP berimbau
birimbau biRi)mbaU9 BR (a) arco-musical indispensvel na capoeira
BA (b) pessoa alta, magra e bem esguia.
marimbau maRi)mbaU9 ME marimbau, birimbau, berimbau
[marimba] instrumento msico.
386. beroba cf. biroba
387. berundanga beru)nda)Ng OC berundanga
feitio
388. bia biJ FS bia
ponta de cigarro de maconha.
389. biango biJa)NgU BH biango
casinhola
390. biat biJata YP biat
BA passar em peneira, joeirar, limpar milho,
feijo, etc. aps colheita.
PE biat
passar em peneira
[BA]
391. biboca bibok YP biboca
BA (a) casa, lugar sujo
(b) por extenso, bodega, pequena venda.
ET biboca
casinhola; casebre
[Alto So Francisco]
392. bidu bidU YP bidu
bitu bitU BR tutu, bicho papo

32
393. bi biJE AQ bi
indivduo de um dos grupos tnicos
escravizados no Brasil
394. bilongue bilo)NgI VF bilongue
(a) casa
(b) minha morada
[SP-Cafund]
395. biloto bilotU FS biloto
(a) pequena excrescncia
(b) verruga
396. bilunga bilu)Ng BH bilunga
pnis de criana
397. bima bim RO bima
cigarro e maconha.
398. bimba (1) bi)mb YP bimba
pimba pi)mb LP (a) termo injurioso equivalente a nus,
traseiro, e empregado geralmente na
[xibimba] expresso tomar na bimba
BA (b) pnis de criana
BA (c) pnis pouco desenvolvido.
BH bimba
(a) pnis pouco desenvolvido, de criana.
(b) pnis
SC bimba, pimba
pnis
CD bimba
rgo genital dos meninos
[SE]
399. bimba (2) bi)mb JF bimba
coxa
[RJ]
RA bimba
coxa.(vulgar).
BH bimba
coxa.
400. bimbo bi)mbU BH bimbo
provinciano, ingnuo.
401. binga (1) bi)Ng YP binga
biringa biRi)Ng LP (a) chifre
LP (b) ponta de chifre de boi torneada, prpria
para guardar tabaco em p ou plvora para
espingarda de caa
LP (c) corno, chifrudo, marido trado
LP (d) homem sem importncia
LP (e) espcie de cascalho em forma de chifre
BH binga
(a) corno, chifre
(b) tabaqueiro de chifre, cornimboque para
tabaco
PC binga
chifre de boi com que os pedreiros se
servem de gua nos trabalhos de seu ofcio.
JF binga
coit de chifre
[RJ]
CD binga
tabaqueiro
[SE]
ME binga
chifre

33
[BA]
SC biringa
tabaqueira
RA binga
(a) chifre
(b) corno preparado para servir como copo
(c) espcie de cascalho
402. binga (2) bi)Ng YP binga
LP tipo de colibri, beija-flor
RA binga
colibri, beija-flor
[RJ]
403. binga (3) bi)Ng CD binga
excremento de galinha
[SE]
BH binga
(a) bosta
(b) espcie de piarra ou cascalho.
404. binga (4) YP binga
LP (a) isqueiro tosco usado no interior
LP (b) lampio de querosene
BH binga
(a) lampio de querosene
(b) isqueiro tosco.
MA binga
isqueiro
[MG]
405. binga (5) bi)Ng YP binga, biringa
biRi)Ng LP pnis de criana
406. bingo bi)NgU AN bingo
espcie de vspora com prmios.
407. bingundo bi)Ngu)ndU NL bingundo
bebida fermentada, muito acre.
408. biongo biJo)NgU BU biongo
(a) barzinho
(b) casa de palha, cabana
(c) esconderijo
409. biquanga cf. ticuanga
410. bira bir BH bira
buraco cavado pelas crianas para o jogo de
pio.
411. biraia biRaj YP biraia
LP prostituta de classe baixa.
BH biraia
(a) megera
(b) meretriz
412. biriba biRib ET biroba
beroba beRob gua
[MG]
SU biriba
gua
413. birimbau cf. berimbau
414. biringa cf. binga (1) (5)
415. birita biRit ET birita
gole de cachaa
[Alto So Francisco]
BH birita
cachaa

34
416. bironga biRo)Ng PA bironga
palavra que pertence ao vocabulrio da
umbanda em So Paulo
417. bitaca bitak ET bitaca
vendola [Alto So Francisco]
418. bitelo bitelU YP bitelo, butelo
butelo butelU BA se diz de algo exagerado em tamanho ou
quantidade.
419. bitu cf. bidu
420. bizeque bizekI SU bizeque
violenta dedada na orelha, de surpresa,
numa brincadeira de mau gosto.
421. boamba cf. muamba
422. boare cf. imbua
423. bobinjira cf. bambajira
424. bob (1) bob YP bob, bomb
bomb bomb LP mandioca seca para farinha.
NL bob
espcie de pur de aipim ou inhame
ME bomb
termo correspondente a bob usado m
Angola
425. bob (2) bob YP bob
LP comeo de gravidez
426. bob (3) bob YP bob
LP pessoa indesejvel
427. bob (4) bob CD bob
(a) bode novo
(b) rapazinho, fedelho
[SE]
428. boboca bbk YP boboca
pomboca po)mbk LP desdentado.
BH babaca
babaca babak tolo, boboca.
RA boboca
(a) desdentado
(b) boca-mole
(c) abobado.
SS pomboca
ingnuo, tolo, bestalho, palerma
429. boboloj bobolojo YP boboloj
LP coisa de grande dimenso.
430. bode (1) bodZI YP bode, boi
boi boI9 LP menstruao.
431. bode (2) bodZI BH bode
(a) o macho da cabra.
(b) mulato, mestio
Proto-bantu
432. bode (3) bodZI BH bode
estado de sonolncia, geralmente provocado
por droga.
433. bod cf. boz
434. bod-congo bd ko)NgU RA bod-congo
topnimo: serra [PB]
435. bof bf DL bof
inhame bravo
436. boga bog YP boga
LP nus, traseiro.

35
ET boga
nus
[Baixo So Francisco]
437. boganga cf. moganga
438. bog bg YP bog
LP (a) vaso de couro com que se tira gua de
cacimba
LP (b) copo de couro usado no jogo de dados.
CD bog
vaso, espcie de balde feito com uma cia
enfiada numa vara para tirar gua das
cacimbas
[SE]
439. boi cf. bode
440. bola boil OC bola
colar ritual de contas
441. bol bola YP bolar
PS entrar em transe, incorporar a entidade.
442. boli bli OC boli
enfeitiamento, encantamento
443. bolol bololo YP bolol
[sambalol] BA confuso, barulho.
444. bomba cf. abombar
445. bomb cf. bamb
446. bombaa cf. mombaa
447. bombacombe bo)mbako)mbI YP bombacombe
LS
agulha de costura.
448. bombe bo)mbeja JF bombear
pombe po)mbeja espreitar
[RJ]
RA bombear
espreitar, espiolhar, vigiar, observar com
ateno
[RS]
pombear
variante regional
[GO].
449. bombo (1) bo)mbU YP bombo
BA florescncia da bananeira
450. bombo (2) cf. bumba
451. bomb cf. bob
452. bombojira cf. bambojira
453. bombonjira cf. bambojira
454. bondo bo)ndU AF bondo
baob
455. bonga (1) bo)Ng RA bonga
topnimo: serra [PB]; rio [MG, RJ]
FP bonga
mesa farta, banquete
[MG]
456. bonga (2) bo)Ng ET bonga
sem pagar, de carona
[Baixo So Francisco]
457. bonga (3) bo)Ng DL bonga
nome que se d, na Bahia, aos ltimos
frutos do cacau.

36
458. bong bo)Nga MR bong
(a) lugar sagrado do caboclo
(b) altar de Pomba-Gira
459. bongar bo)Nga YP bongar
pongar po)Nga LP (a) buscar, procurar
LP (b) apanhar de gro em gro
bongo bo)NgU bongo
LP apanhador de papel
bongar, pongar
subir ou saltar de um veculo em
BA movimento
JF bongar
catar piolho
[RJ]
ME bongar
buscar, procurar
[BA, RJ]
RA bongar
(a) buscar, procurar
(b) apanhar, tomar
pongar
variante regional [BA]
460. bongo (1) cf. bongar
461. bongo (2) bo)NgU FP bongo, pongo
pongo po)NgU triste
[MG]
462. bong bo)Ngo NL bong
pequeno tambor duplo de origem afro-
cubana
463. bongo-sarangue bo)NgU sara)NgI SC bongo-sarangue
marinheiro novo, sem prtica, sujeito a
repreenses constantes do mestre da
embarcao
464. bongue bo)NgI RA bongue
topnimo: rio
[MG]
465. bonzo bo)nzU YP bonzo
LS termo injurioso.
466. bonz bo)nz BH bonz, bonz
bonz bo)nzo cautela de rifa
467. bonz cf. bonz
468. bonzunga bo)nzu)Ng YP bonzunga
LP tratamento jocoso dirigido a crianas
469. bor (1) bR ET bor
dinheiro
[Mdio So Francisco]
CD bor
dinheiro
[SE]
470. bor (2) bR BT bor, ambor
ambor a)mbR nus
[Tringulo Mineiro]
471. borocot bRkt YP borocot, brocot
brocot bRkt LP (a) terreno escabroso com muitos altos e
baixos, escavado ou obstrudo de pedras
LP (b) sulco irregular aberto por guas pluviais
em ruas sem calamento.
BH borocot

37
terreno escabroso, com muitos altos e
baixos, escavado ou obstrudo de pedras.
ET borocot
terreno esburacado
[Mdio So Francisco]
472. borocox cf. broco
473. boz (1) bz YP boz
bod bd PS (a) oferenda propiciatria
BA (b) feitio, malefcio.
CR boz
feitio
[BA]
NL bod
o mesmo que boz
PE boz
feitio.
474. boz (2) boz ET boz
boceta de rap
[MG]
CD boz
gaiola-alapo para apanhar passarinho
[SE]
475. briquitar bRikita RA briquitar
(a) lidar com pacincia at conseguir o
desejado
[BA]
(b) matar o tempo
(c) entretar-se
(d) brigar, contender
[MG]
(e) lutar, pelrjar
[GO]
476. broco bRokU YP broco
brocot bRkt BR amalucado, abobalhado em razo da idade
ou doena
borocox boRokoSo ET broco
homem rstico, matuto
[MG]
brocot
de mau humor
[Alto So Francisco]
BH borocox
diz-se de pessoa sem coragem, mole, fraca
ou envelhecida.
broco
indivduo velho, amalucado, abobalhado,
que j no exerce o controle de seus atos.
YP borocox
BR pessoa envelhecida, fraca, sem coragem.
477. brocoi bRkj RA brocoi
lugar ou casa em que se vende apenas caldo
de cana
[NORTE]
478. brocot (1) cf. borocot
479. brocot (2) cf. broco
480. brogncias cf. burungunza
481. brongar bRo)Nga FJ brongar
procurar
[RJ]

38
482. brongo bRo)NgU YP brongo
BA (a) gruta profunda de encostas afuniladas
BA (b) lugar atrasado, distante do centro da
BA cidade
(c) bairro de gente pobre.
483. bruaca bruWak BH bruaca
espcie de saca de couro para ser conduzida
em lombo de animal.
484. brucutar bRukuta YP brucutar
LP procurar remexendo, fazendo barulho.
485. brucutu bRukutu YP brucutu, burucutu
burucutu buRukutu BR (a) homem forte e rude
BR (b) veculo policial usado para dispersar
manifestantes de rua.
486. bruguelo brugelU NL bruguelo
menino muito novo.
487. bruguno bRugu)nsU ET bruguno
termo com que os vaqueiros nomeiam seus
pobres mveis e ustensilios
[Mdio So Francisco]
488. brungunza bRu)Ngu)nz YP brugunza
LS baguna
489. brungunzar bRu)Ngu)nza YP brugunzar
LP remexer, procurar.
490. bruzundanga cf. burundanga
491. bu cf muana
492. bucumbumba buku)mbu)mb BR bucumbumba
sinnimo de uricungo, um tipo de tambor
grande
493. bub bubu SC bub
c, traseiro,bunda
494. bubumbumba bubu)mbu)mb SC bubumbumba
berimbau
495. bucumbumba buku)mbu)mb SC bucumbumba, bubumbumba
bubumbumba bubu)mbu)mb berimbau
BR bucumbumba
sinnimo de uricungo
496. budum budu) YP budum, bundum
bundum bu)ndu) BA mau cheiro.
buzum, budum
buzum buzu) LP mau cheiro corporal.
RA budum
(a) bolor
(b) bafio de coisa hmida, mau cheiro
497. bugiganga (1) buZiga)Ng RA bugiganga
mogiganga moZiga)Ng (a) dana de macacos ou de bonecos
(b) bugiarias, bagatelas, coisa de pouco
valor; quinquilharias
(c) topnimo: rio [RS]
mogiganga
grupeto de farantes
JF bugiganga
quinquilharia
[RJ]
FJ bugiganga
coisa sem valor, vidrilho
[RJ]
498. bugiganga (2) buZiga)Ng VF bugiganga
barriga

39
[SP-Cafund]
499. bujam buZamE CH bujam
(a) pelagem de bovino
(b) filho de mulato e de negra
[MARAJ, AMAZNIA]
500. bumba bu)mb YP bumba
bombo bo)mbU BR (a) pancada, surra
BR (b) tambor, bombo
zabumba zabu)mb zabumba
zambumba za)mbu)mb BR (a) bombo
bumbar bu)mba BR (b) conjunto instrumental popular no
[bumbo] nordeste do Brasil, constitudo de pfanos,
caixa e bombo
bumbar
BR (a) surrar, espancar, bater
BR (b) tocar, bater o bombo.
VF bumba, bumbo
tambor
[SP-Cafund]
ME bombo, zabumba
tambor grande
ET zabumba
conjunto instrumental composto de um
bombo, uma caixa de rufo e uma gaita ou
pifano.
[Mdio So francisco]
SS zabumba
(a) instrumento de percusso.
(b) barriga crescida, volumosa de mulher
grvida
501. bumbar cf. bumba
502. bumbo cf. bumba
503. bumbum bu)mbu) YP bumbum
BR traseiro.
504. bunda bu)nd YP bunda
umbunda u)mbu)nd BR ndegas, traseiro.
RA bunda
ndegas
ME bunda
ndegas, assento.
DO umbunda
traseiro
505. bund bu)nda YP bund
LP trastes velhos, cacarecos
506. bunda-de-gog bu)nd dZI gogo YP bunda-de-gog
LP ndegas protuberantes e rebaixadas.
507. bundo cf. quimbundo
508. bundum cf. budum
509. burindanga cf. burundanga
510. burucu buRuku YP burucu, boroc
boroc boRoko PS nome de Nan.
511. burucutu cf. brucutu
512. burundanga (1) buRu)nda)Ng CD burundanga
burindanga buRi)nda)Ng (a) sortimento de remdios caseiros
(b) raizes expostas venda nas feiras
bruzundanga bruzu)ndaNg [SE]
BH burundanga, bruzundanga
(a) palavreado confuso; algaravia

40
(b) mistura de coisas imprestveis
(c) confuso, embrulhada, trapalhada
(d) cozinhado malfeito, sujo ou repugnante
SC bruzundanga
ervas ou outras aplicaes usadas em
feitiaria
513. burundanga (2) buRu)nda)Ng BH burundanga
mezinhas empregadas na feitiaria.
514. burundangas (3) buRu)nda)Ngs BH burundangas, burindangas
burindangas buRi)nda)Ngs ninharia
515. burundum buru)ndu) BH burundum
indivduo que grande entusiasta da caa.
516. burungunza buRuNgu)nz YP burungunza, brogncias
brogncias bRogu)siJs PS (a) trastes velhos
(b) coisa sem valor.
517. burungunzo buRuNgu)nzU YP burungunzo
burunguno buRuNgu)nsU LS nome de Congombira.
CR burunguno
equivalente de Omulu nos candombls
angola e congo
518. burunguno cf. burungunzo
519. buta (1) but JR buta
usado na expresso comer buta, i.e.,
padecer dissabores.
520. buta (2) but MV buta
(a) pesoa decidida, resoluta.
(b) grande
521. buta (3) but NL buta
raiz amarga usada em preparados abortivos
522. bute butSI PC bute
(a) molstia de pele que acometia os pretos
vindos da frica.
(b) denominao de troa, com o intuito de
ridiculizar quem dela padece.
523. butelo cf. bitelo
524. butes butSIs ES butes
zangas
525. butico butSikU BH butico
nus
526. buto butU SR buto
caf
527. butucas butuks NL butucas
olhos saltados.
528. butucum butuku) BH butucum
saco que se conduz a tiracolo.
529. buza buz SC buza
boto de flor da bananeira.
530. buzanf buza)nfa) SM buzanf
nus.
531. buzar buza SC buzar
botar seios, comear a desenvolv-los.
532. buzo buzU ME buzo
jogo dos negros do Brasil.
NL buzo
jogo popular com rodelas de cascas de
laranja, verdes de um lado e brancas do
outro.
SC buzo

41
violo.
533. buzugo buzugU SS buzugo
coisa mal feita, mal acabada
534. buzum cf. budum
535. buzungar buzu)Nga CD buzungar
(a) pelejar
(b) briquitar
(c) ter dificuldade de levantar um peso ou
conduzir um objeto
(d) dar uma pancada, um golpe contundente
[SE]
536. cabaa (1) kabas YP cabaa
cabaas kabass LS (a) saco, alforje, mochila
BA (b) agu, vodum equivalente a Ossaim
ME cabaas
topnimo: serra
[NORTE, NORDESTE]
CR cabaa
cabaa rendada de contas de Santa Maria,
usada como instrumento musical.
[BA]
537. cabaa (2) cf. mabaa
538. cabaas cf. cabaa (1)
539. cabao kabasU YP cabao
cabaos kabasUs LP hmen, virgindade da mulher
BH cabao
(a) membrana himenal
(b) virgindade feminina
(c) mulher virgem
(d) homem casto
ME cabao
hmen, virgindade (termo chulo)
RA cabaos
topnimo: lago {AL, PE]; rio [AL, PE];
serra [BA]
540. cabaos cf. cabao
541. cabala kabal YP cabala
cavala kaval LS punio, castigo
RA cabala, cavala
(a) multa
(b) entre os negros de Angola, sentena que
consiste em uma multa geralmente paga
em mercadorias, de um julgamento contra
os brancos
542. cabango kaba)NgU SC cabango
animal cujos chifres nascem muito juntos
ou muito cadas.
543. cabano (1) kabanU ZN cabano
triste, melanclico.
544. cabano (2) kabanU ZN cabano
cavalo de orelhas cadas ou boi de chifres
levemente inclinados para baixo.
545. cabengue kabe)NgI CV cabengue
melao de cana. . gua do cabenge de
marava = aguardente de melao.
[MG]
YP cabengue
aguardente

42
546. cabera cf. camberera
547. cabere kaberI NL cabere
prato em que entram arroz, , feijo e carne.
548. cabila kabil JF cabila
(a) seita terrorista
(b) sujeira, porcaria
[RJ]
549. cabinda kabi)nd YP cabinda
cambinda ka)mbi)nd BR espcie de dana popular
cabinda, cambinda
BR antiga nao africana no Brasil, palavra que
aparece frequentemente em cnticos
folclricos
ME cabinda
nome de povo negro embarcado em
Cabinda
BA cabinda
nome de uma antiga nao bantu do Brasil
MA cambinda
antropnimo
[MG]
BH cambinda
variante de cabinda
SF cambinda
diz-se da tradio de cultos afro-
maranhenses difundida principalmente na
regio de Cod, tambm chamada caxias
ou cachu, na qual os cnticos so
entoados em portugus.
DL cambindas
dana de cunho popular que se executa de
ccoras.
CA cabinda
dana de cortejo dos negros do maracatu
cabinda velho, no Recife.
[PE]
550. caboge cf. caboje (2)(3)(4)
551. caboje (1) kabZI YP caboje
BR parte dos ns extremos da cana-de-aucar
BH caboje
parte dos gomos extremos do rebolo da
cana-de-acar que se inutiliza para
apressar a germinao dos brotos
552. caboje (2) kabZI PC caboje
caboge kabZI valdevinos, pelintra, maltrapilho
553. caboje (3) kabZI PC caboje
caboge kabZI peixe de gua doce que caminha por terra
quando se esgota o poo em que vive
554. caboje (4) kabZI PC caboje
caboge kabZI camboat (esp. de arbusto)
555. caboje (5) kabZI DL caboje
caboge kabZI prostituta
556. cabomba kabo)mba DL cabomba
espcie de planta de aqurio, da famlia das
ninfeceas.
557. cabombo kabo)mbU YP cabombo
PS ruim, intil

43
558. cabombo cf. cabumbo
559. caborge cf. caborje
560. caborje kaboxZI YP caborje
caborge kaboxZI PS (a) feitio, bruxaria
LP (b) bentinho, amuleto
LP (c) azar
LP (d) fora sobrenatural
LP (e) valentia
SC
ME caborge
feitio
[NORTE, MG]
CA caborje
(a) prostituta, na regio do rio So
Francisco
(b) amuleto
(c) magia protetora
MA caborge
antropnimo
[MG]
561. caboto cf. quimboto
562. cabra cf. camba
563. cabu kabu BH cabu
no ambiente das rinhas de galo, diz-se do
galo cinzento.
564. cabucet kabuseta BH cabucet
forma conguesa de Oxal.
565. cabuf FF cabuf
castigo de um filho fastoso
566. cabula (1) kabul YP cabula
PS (a) toque para Obalua e Besseim no culto
angola
BA (b) topnimo, bairro antigo nos arredores de
Salvador
ME cabula
espcie de maonaria negra
BA cabula
nome de uma seita religiosa africana de
origem bantu
[ES]
567. cabula (2) kabul FJ cabula
encabular e)Nkabula azarento
[RJ]
incabular i)Nkabula NL cabula
vexao
YP incabular
BA (a) envergonhar, acanhar-se
(b) aborrecer, amuar
568. cabular kabula BH cabular
deixar o aluno de freqentar aulas, s
escondidas; matar aulas.
569. cabul kabulE RA cabul
topnimo: lago
[SE]
570. cabulet kabuletE YP cabulet, cabulet
cabulet kabulete LP vagabundo, homem da ral
571. cabulet cf. cabulet
572. cabumbo kabu)mbU YP cabumbo, cabombo
m

44
cabombo LP urinol, latrina, cabungo
DV cabumbo
sujeira, imundcie.
573. cabund cf. quimbunda
574. cabung kabu)nga FJ cabung
sujeira, porcaria
[RJ]
575. cabungo kabu)NgU YP cabungo
[quibungo] LP (a) urinol, latrina
LP (b) por extenso, pessoa pouco limpa,
desprezvel, sem valor
LP (c) chapu ordinrio, alusivo ao fato de que
se carregava o cabungo na cabea at o
local de jogar os dejetos fora
LP (d) vasilha grande para lquidos
RA cabungo
(a) bispote, urinol
(b) pessoa pouco limpa, desprezvel ou sem
valor
ME cabungo
bispote
CH cabungo
pinico.
[MARAJ, AMAZNIA]
BR cabungo
(a) recipiente destinado a recolher as
matrias fecais
(b) chapu velho. [RS]
576. cacaio kakajU AP cacaiao
saco de viagem, trazido s costas, atado nas
pontas a cordes que se cruzam, amarrados
no peito.
577. cacamado kakamadU BA cacamado
chefe da magia em seitas africanas rurais.no
Maranho
[MA]
578. cacamambembe cf. mambembe
579. caamba (1) kasa)mb YP caamba
BR (a) balde preso numa corda para tirar gua
dos poos
BR (b) qualquer balde
BR (c) tipo de veculo usado para a remoo de
terra
RA caamba
(a) balde, ordinariamente preso a uma
corda, para o apanho de gua nos poos,
nos rios, no mar
(b) estribo em forma de sapato
580. caamba (2) kasa)mb RA caamba
companheiro ou companheira
581. cacambu kasa)mbu ME cacambu
topnimo: localidade
[NORTE, NORDESTE]
582. caanje kasa)ZI YP caanje
cassanje kasa)ZI BR (a) antiga nao proveniente de Angola
BR (b) portugus mal falado ou escrito
cassange kasa)ZI BA (c) topnimo, localidade nos arredores de
Salvador
PS (d) nome de Quissimbe

45
ME cassanje
ordinrio, errado. Palavra derivada do
nome dum povo negro, os Kasanji, que
custava a falar portugus.
RA caanje, cassanje
afronegrodo tribo dos caanjes, em Angola.
Eram conhecidos por falaram mal, talvez
pelo hbito de deformaram os dentes
dianteiros, limando-os com exagero.
583. caanje-diamungo kasa)nZI dZiJamu)NgU YP caanje-diamungo
PS nome inicitico de um devoto de
Congombira
584. caapa kasap BH caapa
cada um dos buracos da mesa de sinuca,
com as bolsas que recolhem as bolas.
585. caapo kasapU BH caapo
homem baixo e gordo.
586. caarangongo kasaRa)ngo)NgU YP caarangongo
cassarangongo kasaRa)Ngo)NgU BA (a) personagem de conto popular, tido como
feiticeiro que sacrificava crianas
(b) topnimo: nome do engenho, hoje
vilarejo no Recncavo, onde se acredita
que ele viveu
ME cassarangongo
topnimo: nome de um engenho da Bahia,
pertencente famlia Calmon
587. cacarucai cf. cacurucai
588. cacerenga cf. caxirenguengue
589. cacete (1) kasetSI RA cacete
bordo curto de madeira, porrete
590. cacete (2) kasetSI RA cacete
importuno, maante
591. cacete (3) kasetSI BH cacete
pnis
592. cachaa kaSas YP cachaa, cachacha, quixaxa
cachacha kaSaS BR (a) aguardente que se obtm mediante a
fermentao e destilao do mel ou borras
quixaxa kiSaS do melao
BR (b) qualquer bebida alcolica
BR (c) paixo, amor ardente, inclinao por
algum ou por alguma coisa
ME cachaa
aguardente
593. cachacha cf. cachaa
594. cachamb kaSa)mba NL cachamb
qualificativo de negro.
595. cachapura kaSapur NL cachapura
(a) doena
(b) doente.
596. cachichola cf. cochicholo
597. cachiar kaSiJ DO cachiar
(a) chegar
(b) ser, estar
Kim
JD cachiar
(a) estar
(b) chegar
598. cachico kaSikU DO cachico
na expresso cachico cupequera = dormir

46
599. cachicunhacar cf. cachicunhaco
600. cachicunhaco kaSikuakU DO cachicunhaco
cachicunhacar kaSikuakar fezes, excremento
cachicunhacar
defecar, cagar
601. cachimbar cf. cachimbo
602. cachimbo (1) kaSi)mbU YP cachimbo
cachimbar kaSi)mba BR pipo de fumar
cachimbar
BR (a) fumar cachimbo, fumegar, exalar
vapores
BR (b) meditar, ponderar
ME cachimbo
(a) tubo para fumar terminado numa
espcie de concha
(b) jazida de mangans
(c) poro de terra em forme de prisma
destacada de uma barranca vertical por
dois talhos laterais
(d) topnimo: localidade (CENTRO,
NORDESTE)
RA cachimbo
(a) aparelho para fumar, composto de uma
caixeta ou fornilho de madeira, gesso,
loua,
(b) no plural, termo de gria significando
ps
(d) topnimo: ilha (AM); lago (PA, PE)
CD cachimbo
rgo genital das cadelas
[SE]
603. cachimbo (2) kaSi)mbU RA cachimbo
nome dado a uma ferragem e a uma planta
da famlia das ciperceas [AL, PE]
604. cachimbo (3) kaSi)mbU CA cachimbo
bebida feita com mel e aguardente
605. caching cf. caxing
606. cachitende kaSite)ndI VF cachitende
casatende kasate)ndI (a) fedor, mal cheiro
(b) ndegas
casatende
ndegas, bunda
[SP-Cafund]
607. cachoa kaSos DL cachoa
rede afunilada, com arco na boca.
608. cachumba cf. caxumba
609. cachupar kaSupa MA cachupar
fazer, fabricar, no exemplo: ov a vissepa
cachup ombi = d-me uma palha para
fazer um cigarro
[MG]
610. cacica kasik AN cacica
guisado de galinha com semente de
abbora, pimenta e azeite-de-dend
611. cacimba kasi)mb YP cacimba
cacimbi kasi)mbi BR (a) poo de gua potvel
BR (b) fonte
quicima kisim BR (c) vasilha
ME cacimba

47
poo artificial ou escavao para atingir
lenis de gua subterrneos.
topnimo: localidade [NORDESTE], serra
[NORDESTE] [FRICA PORTUGUESA
+ NORTE DO BRASIL]
SC quicima, cacimba
(a) pequena baia cuja gua provm de um
terreno pantanoso
(b) um poo que penetra num crrego
subterrneo
MA cacimba
poo de gua potvel, , que geralmente
provm de minas
[MG]
FF cacimbi
cacimba, poo raso
FJ cacimba
buraco cavado para gua
[RJ]
RA cacimba
topnimo: lago [RN]; rio [BA, CE]; canal
[RJ]; cachoeiras [RS]
612. cacimbi cf. cacimba
613. cacimbo kasi)mbU YP cacimbo
BR nevoeiro, garoa
ME cacimbo
(a) nevoeiro, garoa
(b) topnimo: localidade [NORDESTE]
FP cacimbo
primavera
DO cacimbo
estao seca
614. cacirenga cf. caxirenguengue
615. caco kakU BH caco
(a) fragmento de loua, vidro, etc.
(b) pessoa envelhecida, doente.
616. caoar kasoa NL caoar
debicar.
617. caoca kasok DL caoca
o mesmo que saguaraji, uma planta.
618. cacombro kako)mbrU AF cacombro
cabaa-amargosa
619. cacomonga RA cacomonga
topnimo: lago
[RJ]
620. caconde kako)ndZI YP caconde, cacond
cacond kako)ndE LP (a) barranco
LP (b) enxurrada que cai de lugar elevado
RA caconde
topnimo: localidade [SP]
621. cacond cf. caconde
622. caconga cf. cacongo
623. cacongo kako)NgU BH cacongo
caconga kako)Ng espcie de salmo africano.
SC caconga
espcie de salmo africano.

624. cacor kakorE DL cacor


pedido de licena para falar s iniciandas,

48
em alguns candombls, durante o perodo
de recluso na camarinha.
625. cacrio kakorJU RA cacrio
(a) esperto, sagaz, astuto
(b) mesquinho
FJ cacorio
esperto
[RJ]
626. caote kastSI YP caote
[sambacaote] BR pequeno sapo ou r
627. cau kasuWa YP cau
BA cesto de palha ou vime que serve de
cangalha para transportar mantimentos
628. caubeca kasubek CR caubeca
divindade Oxala, nos cultos bantu
629. cacuco kakukU ME cacuco
o mesmo que cacumbu, isto , ferramenta
gasta
630. caueto ka`sWetU FF caueto
filho
631. cacuia cf. cuia
632. cacula kakul SC cacula
bebida tnica.
633. caula (1) kasul YP caula, caul, caulo
caul kasule BR (a) o mais novo dos filhos ou dos irmos
PS (b) o ltimo a se manifestar no barco
caul kasulE SC caula, caulo, caul
caulo kasulU (a) the younger brother
(b) the younger son
RA caula, caul, caulo
filho ou filha mais novo
ME caula
o filho mais moo
HO caula, caul, caul, caulo
o mais novo dos filhos
634. caula (2) cf. caular
635. caular kasula YP caular
sular sula LP pilar, socar o milho no pilo
RA caula, sula
sula sul ato de secar ou moer o milho no pilo a
caula kasul braos
sular, caular
triturar no gral qualquer gnero, como o
milho.
sula, caula
ato de secar ou moer o milho no pilo a
braos, numa triturao feita no gral por
duas pessoas que trabalham alternadamente
SC sula, caula
(a) the alternating movement of two people
as they pound corn, coffee, etc.. by means
od a large pestle.
(b) the repetitive work involved in pounding
corn, coffee, etc.. by means od a large
pestle.
ME caula
ato de socar milho no pilo
HO caula
trabalho realizado por duas pessoas que

49
socam ao pilo produtos como arroz, caf,
milho, etc.
RA caular
pilar qualquer tipo de gro
caula
ato de pilar o milho
636. caculaje kakulaZI YP caculaje
PS coisas usadas, velhas
637. caul cf. caula (1)
638. cacul kakulE ME cacul
topnimo: localidade
[CENTRO]
RA cacul
topnimo: rio
[BA]
639. caculo (1) kakulU YP caculo
[baculo] PS primeiro nascido dos gmeos, o mais velho
ME caculo
gmeo que nasce primeiro
RA caculo
o primeiro gmeo nascido
640. caculo (2) kakulU SS caculo
(a) o que excede, em quantidade, s
medidas de gros e cereais na venda dos
mesmos
(b) topnimo: nome de um antigo engenho
no municpio de Victoria
MV caculo
muito cheio, a derramar
641. caulo cf. caula (1)
642. caculucaje kakulukaZI BH caculucaje
quitoco, erva ruderal da famlia das
compostas.
643. caumba kasu)mb YP caumba
LP precipcio, despenhadeiro
RA caumba
topnimo: serra
[SE]
644. cacumbangui kaku)mba)Ngi RA carumbangui, carumbangue
cacumbangue kaku)mba)Nge topnimo: rio
(PR)
645. cacumbangue cf. cacumbangui
646. caumbec kasu)mbeka YP caumbec, caumbenca
caumbenca kasu)mbe)Nk LS o deus supremo, protetor dos albinos
BA cassumbeca, cassumbenca
cassumbeca kasu)mbek correspondente angola de Oxala, o deus
cassumbenca kasu)mbe)Nk ioruba do cu
647. caumbenca cf. caumbec
648. cacumbi kaku)mbi BU cacumbi
tipo de nassa para pesca
649. cacumbi cf. cucumbi
650. cacumbu (1) kaku)mbu YP cacumbu, cucumbu
cucumbu kuku)mbu BR (a) faca ou machado velho, j gasto pelo uso
LP (b) pessoa velha, caduca e de pequena
estatura
ME cacumbu
(a) resto de enxada; ferramenta gasta
(b) dana dos negros africanos

50
RA cacumbu
(a) enxada ou machado j gasto
(b) resto de enxada ou machado
CD cacumbu
faca velha, muito gasta
[SE]
CA cacumbu
(a) lmina velha, desgastada pelo uso
(b) machado, foice, serrote quase
inutilizvel
(c) cacumbu de gente = pessoa muito
velha e magra
651. cacumbu (2) kaku)mbu RA cacumbu
dana de negros
652. cacumbu (3) kaku)mbu RA cacumbu
metade do dia santo que vai de quinta-feira
sexta-feira maior
653. cacumonga kakumo)Ng YP cacumonga
PS velha, estragada (faca, etc.)
654. cacunda kaku)nd YP BR cacunda, cadicunda, car(i)cunda,
cadicunda kadZiku)nd corcunda
(a) costas, dorso
caricunda kaRiku)nd (b) corcova, giba
carcunda kaxku)nd SC cacunda
cacundo kaku)ndU (a) back, shoulders
corcunda koxku)nd (b) a protruding deformity of the chest or
cacundar shoulders
kaku)nda (c) hunchback
(d) one who protects, defends, o gives
refuge.
carcunda, corcunda
(a) a hunchback
(b) having a deformed back
HO cacunda
(a) deformidade
(b) conscincia
(c) aquele que d proteo, abrigo,
esconderijo
(d) pessoa que roga praga pelas costas.
RA cacunda, carcunda, corcunda
giba, corcova
cacunda, carcunda
topnimo: serra [MG], lago [BA, PE]
carcunda
indivduo giboso
ET cacunda
ombros, costas
ME carcunda, cacunda, corcunda
jiba, corcova
BH cacunda
dorso, costas
AL cacunda
(a) provocador
(b) que roga pragas pelas costas
BH cacundo
pessoa que tem corcunda, corcova, giba
CV cacundar
colocar nas costas [MG]
655. cacund cf. cacunda

51
656. cacunda-de-iai kaku)nd dZi jaja YP BA cacunda-de-iai
topnimo:nome de um terreiro jeje-angola
em Salvador
657. cacund (1) kaku)nde RA cacund
cacund kaku)ndE lavor com que se guarnecem saias e camisas
de mulher
JF cacund
ornamento de vestido
[RJ]
FF cacund
enfeite de roupa feminina
SS antigo bordado de roupa branca
658. cacund (2) kaku)nde FJ cacund
enfeitar
[RJ]
659. cacund cf. cacunde
660. CS cacundo
peixe do litoral brasileiro.
ME cacundo
topnimo: localidade
[CENTRO]
661. cacundo (2) cf. cacunda
662. cacuri kakuriJa DV cacuri
dana popular maranhense.
663. cacurucai kakuRukai9 YP cacurucai, cacurucaia, cacurucaio,
cacarucai kakaRukai9 cacurucaje
LS (a) ancio, velho
cacarucaia kakaRukaj (b) tratamento para Preto-Velho
cacurucaio kakuRukajU LS cacurucaia
cacuruqu kakuRukI expresso usada para exorcisar Cariapemba
cacuruque cacurucaje
kakuRukaZI
cacurucaje PS (a) mulher velha e feia
kakuRukaZU PS (b) pessoa ou coisa muito velha (pejorativo)
cacurucajo PS (c) solteirona
cacurucajo
PS menopausa
JF cacurucaia
mulher velha, idosa
cacuruqu
homem velho
[RJ]
FP cacarucai
velho ou velha
[MG]
FJ cacarucai, cacuruque
velho
cacurucaia
velha
[RJ]
664. cacurucaia cf. cacurucai
665. cacurucaio cf. cacurucai
666. cacurucaje cf. cacurucai
667. cacurucajo cf. cacurucai
668. cacuruque cf. cacurucai
669. cacuruqu cf. cacurucai
670. cacuruto cf. cocuruto
671. caut kasutE YP caut
LS nome de Lemba, equivalente a Oxagui

52
cassut kasutE
672. cacuto kakutU GS cacuto
homem rico do interior, coronel, dono de
terras.
673. cauto (1) kasutU YP cauto
cassuto kasutU LS inquice protetor das doenas
JF cassuto
(a) protetor dos doentes
(b) enfermeiro
[RJ]
FJ cassuto
esprito protetor de doenas
[RJ]
674. cauto (2) kasutU YP cauto, quiuto
quiuto kisutU LS bode
675. cacutu kakutu BH cacutu
mandachuva.
676. cadiambi cf. zambi
677. cafanga kafa)Ng YP cafanga
cafangar kafa)Nga LP
(a) resmungo
LP
(b) melindre
cafungar kafu)Nga (c) recusa falsa ou simulada
LP
fungar fu)Nga cafangar, cafungar, fungar
BA (a) resmungar com raiva
cafangar
LP (b) maldizer, blasfemar
LP (c) ameaar, gabando-se de proeza
LP (d) zombar
FF cafanga
desprezo
ME cafanga
desprezo simulado por uma coisa desejada
SR cafanga
embuste
JR cafanga
feitio
BH cafangar
(a) notar defeito em quem no o tem
(b) ameaar, gabando-se de proezas
(c) zombar, escarnecer de
RA cafanga
(a) desdm fingido pelo que se deseja;
recusa aparente do que se oferece
[PE]
(b) embuste, fara
[SE]
678. cafangar cf. cafanga
679. cafange (1) kafa)ZI NL cafange
arma branca, espada, faco.
680. cafange (2) kafa)ZI VF cafange
homem
[SP-Cafund]
681. cafelempango kafele)mpa)NgU YP cafelempango
PS nome de Zazi
682. cafiamb kafiJa)mbe NL cafiamb
diabo
683. cafifa cf. cafife
684. cafife kafifI YP cafifa

53
cafifa kafif LP (a) doena mal definida que provoca
cafinfa kafi)nf fraqueza
cafifa, cafife, cafinfa
canfinfa ka)nfi)nf LP (b) mal-estar
LP (c) infelicidade no jogo
LP (d) m sorte, azar
FJ cafifa
m sorte
[RJ]
ET cafinfa
m sorte, urucubaca
[Baixo So Francisco]
BH cafifa, cafinfa
(a) importunao, impertinncia
(b) pessoa a quem o jogador atribui a sua
m sorte
(c) pessoa de m sorte no jogo
(d) caiporismo, azar.
cafife
(a) srie de contrariedades
(b) contnua falta de xito
(c) falta de nimo, mal-estar
AN cafifar
(a) importunar a quem joga
(b) dar m sorte ou cafifa
ME cafife
(a) molstia que traz desnimo completo
[MG, RJ]
(b) srie de contrariedades
[PE]
RA cafife
(a) contrariedades seguidas
(b) falta de sorte
(c) achaque, morrinha, malstar que se
prolonga, provocando desnimo fsico ou
moral
cafifa
azarento, sem sorte
Kim kafife sarampo
685. cafife (2) kafifI RA cafife
cafinfim kafi)nfi) nenem-de-galinha, piolho de galinha [PE]
CF cafinfim
piolho de galinha
YP cafinfim
LP piolho de galinha
686. cafinfa cf. cafifa
687. cafinfim (1) kafi)nfi) TC canfinfim
espcie de marimbondo muito pequeno.
YP cafinfim
LP pessoa impertinente, ranzinza
ET cafinfim
sujeite impertinente, ranzinza
[Baixo So Francisco]
688. cafinfim (2) cf. cafife
689. cafiote (1) kafiJotSI YP cafiote
PS negro pequeno, negrinho, moleque
690. cafiote (2) kafiJotSI RA cafiote
mala ou ba velho
[NORTE]

54
RN cafiote
mala ou ba velho
CF cafiote
trastes velhos ou de pouco valor.
691. cafioto (1) kafiJotU YP cafioto
PS sacerdote de macumba, feiticeiro temvel
BA cafiote
adepto da seita cabula.
ME cafioto
iniciado que j conhece os segredos e
auxilia o pai de santo
[RJ]
692. cafioto (2) kafiJotU FJ cafioto
criana
[RJ]
JF cafioto
criana, menino
[RJ]
693. cafobira cf. cafubira
694. cafofa kafof BH cafofa
prato feito de pedacinhos de carne seca frita
com farinha de mandioca
695. cafofo (1) kafofU BH cafofo
terreno pantanoso, com cheiro de gua
podre.
YP cafofo
LP terreno pantanoso onde a decomposio de
matrias orgnicas ocasiona exalaes
caractersticas das guas apodrecidas em
charcos
696. cafofo (2) kafofU YP cafofo
LP (a) quarto, recanto privado, lugar reservado
com coisas velhas e usadas
LP (b) sepultura
DL cafofo
lugar onde se armanezavam escravos.
MC cafofo
buraco de alicerce de casa, tanque ou muro
BH cafofo
sepultura
FF cafofo
sepultura
697. cafombe kafo)mbI VF cafombe, orofombe
orofombe homem branco
[SP-Cafund]
698. cafongo kafo)NgU DO cafongo
homem negro
699. cafonje cf. vunje
700. cafoto kafotU YP cafoto
LP latrina, sentina
NL cafoto
(a) latrina
(b) gua apertada entre pedras
(c) pequena entrada entre pedras
Y cafua
BR (a) antro, cova, esconderijo
BR (b) habitao miservel, casebre
BR (c) quarto escuro em que se prendiam
alunos castigados (arcaico)

55
mafu
(a) conjunto de coisas velhas, fora de uso
LP (b) lugar onde se guardam
LP desordenadamente essas coisas
(c) feira ou parque de diverses
ME cafua
(a) quarto de priso para alunos nos
colgios
[RJ]
(b) topnimo: serra
[MG]
RA cafua
(a) caverna profunda e escura
(b) esconderijo
(c) topnimo: ponta de uma ilha
[RJ]
ET cafua
casebre
[Baixo So Francisco]
BR cafua
cadeia, priso
[RS]
701. cafub kafuba YP cafub, fub
fub fuba BA cor cinza escuro de gado vacum
BH cafub
diz-se de uma espcie de gado bovino.
NL cafub
sarar, ruo
702. cafubira BH cafubira, cafobira
cafobira prurido, molstia de pele.
703. cafuca kafuk YP cafuca
LP cova onde se queima a lenha para carvo
704. cafuchi cf. cafuxi
705. cafuu kafusu YP cafuu
BA (a) negro retinto, feio
LP (b) indivduo grosseiro, disforme
LP (c) o diabo, pessoa perversa
706. cafuim kafui) BT cafuim
cabelo enrolado
[Tringulo Mineiro]
707. cafuinha kafWi YP cafuinha, fuinha
fuinha fWi LP essoa avarenta
RA cafuinha
indivduo avarento, sovina, forreta, fona,
sumteco, muito fuinha
708. cafuleta kafulet DH cafuleta
vasilha de madeira usada, em barcos de
pesca, para medir as raes de farinha.
709. cafumango kafuma)NgU YP cafumango
LP (a) vagabundo
(b) tabaru
JF cafumango
vagabundo
[RJ]
BH cafumamango
(a) preto cozinheiro
(b) sujeito desclassificado.
RA cafumango
vagamundo

56
[SP]
710. cafunar kafuna YP cafunar
LP impelir a castanha do caju por meio de um
piparote no jogo infantil chamado capito
PC cafunar
praticar certo jogo que consiste em impelir
castanhas de caju por meio de um impulso
dado com o dedo mdio sobre o polegar, a
fim de que elas caiam dentro de um
pequeno buraco cavado na terra.
711. cafund kafu)nda MC cafund
cafund kafu)nd (a) lugar situado entre vertentes
(b) onde no h horizonte
712. cafundu cf. cafund
713. YP cafund, fundo
BR lugar distante e atrasado, na expresso
popular onde Judas perdeu as botas
MA cafund
(a) topnimo
(b) antropnimo
[MG]
ME cafund
topnimo: localidade [CENTRO,
NORDESTE]; serra [NORDESTE]
RA cafund
(a) lugar ermo e distante
(b) topnimo: rio [MG, SP]; serra [PE]
BR (a) lugar deserto e solitrio
(b) caverna
[RS, SP, BA, CE, MA]
Expresso: cafund de Judas
VF cafund
topnimo
[SP-Cafund]
FJ cafund
fim do mundo; lugar deserto
[RJ]
JF cafundu
longe, muito distante
[RJ]
BH cafund, cafundoca
lugar ermo e afastado, de acesso difcil,
geralmente entre montanhas.
RA cafundoca
topnimo: lago
[MA]
SS cafund
(a) lugar ou ponto de reunio de gente m,
de baixa esfera
(b) lugar distante dos centros populosos,
ermos e onde tudo difcil
714. cafund (2) cf. cafund
715. cafundoca cf. cafund (1)
716. cafun (1) kafunE YP cafun
BR ato de coar, de leve, a cabea de algum,
dando estalidos com as unhas para
provocar sono
ME cafun
estalidos com o polegar no alto da cabea

57
RA cafun
estalinho que, ao coar a cabea de algum
se d com as unhas do dedo polegar e de
um dos outros quatro.
CA cafun
ato de coar levemente a cabea de algum
BH cafun
(a) estalido que se faz com as unhas na
cabea de outrem, como se matasse
piolhos.
(b) ato de coar levemente a cabea de
algum para faz-lo adormecer.
SS cafun
(a) golpe dado na orelha, por detrs, com o
dedo index ou mdio, subitamente
correndo sobre o polegar
(b) estalinho dado com as extremidades dos
dedos polegar e indicador na cabea de
outrem, como quem mata piolho,
produzindo uma agradvel sensao.
717. cafun (2) kafunE YP cafun
BA pequeno dend intercalado aos grandes
RA cafun
nome dados aos cocos menores do cacho do
dend
718. cafun (3) kafunE SS cafun
(a) menino
(b) pessoa franzina
719. PC cafun
(a) menino
(b) pessoa muito baixa e franzina.
720. cafunga (1) kafu)Ng YP cafunga
cafungo kafu)NgU LP (a) triste, calado
cafunga, cafungo
LP (b) colrico
BA (c) topnimo
VF cafunga
(a) avarento, po-duro
(b) ridculo
[SP-Cafund]
JF cafunga
macambzio; tristssimo
[RJ]
RA cafunga
triste, calado, taciturno, mal humorado
721. cafunga (2) kafu)Ng VF cafunga
branco
722. cafungar (1) kafu)Nga YP cafungar
cafunguear kafu)NgeJa LP (a) procurar, catar
LP (b) meter o nariz onde no chamado
BA (c) resmungar pelos cantos
JF cafunguear
procurar
[RJ]
BH cafungar
(a) procurar minuciosamente
(b) esmiuar
(c) catar.
RA cafungar
investigar miudamente, esmiuar, procurar

58
minuciosamente.
723. cafungar (2) cf. fungar
724. cafungar (3) cf. cafanga
725. cafungar (4) kafu)Nga SC cafungar
viver de cafungagem, ao modo de cafungo.
726. cafunge cf.vunje
727. cafungo (1) kafu)NgU YP cafungo
[cafumango] LP (a) brigo
LP (b) colrico
LP (c) matuto
728. cafungo (2) kafu)NgU SC cafungo
salteador, que se escondenas matas e
aparece de surpresa nas vilas, nas fazendas,
etc.
729. cafunguear cf. cafungar
730. cafunje cf. vunje
731. cafuringa (1) kafuRi)Ng YP cafuringa
BA (a) menino negro, de estatura reduzida
BA (b) antropnimo, apelido
ET cafuringa
criana dos dois aos dez anos
[Mdio So Francisco]
BH cafuringa
coisa mida, insignificante.
ET cafuringa
criana dos dois aos dez anos.
732. cafuringa (2) kafuRi)Ng AL cafuringa
aquele ou aquela que habitualmente faz
intrigas, mexericos.
733. cafuringoma kafuRi)Ngom YP cafuringoma, fur(a)-ingoma
fur(a)-ingoma fuRi)Ngom PS (a) freqtentador assduo de todos os
candombls
PS (b) linguarudo
734. cafurna kafurn BH cafurna
sinnimo de cafua
735. cafuso cf. cafuzo
736. cafute (1) kafutSI YP cafute
LP o diabo
737. cafute (2) kafutSI FS cafute
caro que ataca as aves
738. cafuxi kafuSi RA cafuchi
cafuchi kafuSi topnimo: serra
[AL]
ME cafuxi
topnimo: serra
[NORDESTE]
739. cafuzo (1) kafuzU YP cafuzo, carafuzo
carafuzo kaRafuzU BR (a) mestio de negro e ndio
BR (b) mestio de cor preta, embaciada, cabelo
cafuso kafuzU corrido e grosso
ME cafuso
mestio de negro e de ndio
BA cafuzo
mestio de negro e de ndio
740. cafuzo (2) kafuzU NL cafuzo
erva da famia das ciperceas, considerada
uma forragem ordinria.
741. caiia kajaj YP caiia

59
PS nome de Quissimbe, a velha
DO caiia
velho
742. caiala kajal YP caiala
PS nome de Quissimbe
BA caiala
equivalente congo de Iemanja
743. caialo kajal CO caialo
(a) novio
(b) profano
[ES]
FJ caialo
descrente
[RJ]
BA caialo
profano em relao cabula
744. caiambola cf. quilombola
745. caiambura kaja)mbur GN caiambura
p branco usado nos rituais da cabula.
746. caiango kaja)NgU YP caiango
PS Matamba
EN caiango
um dos nomes de Ians nos candombls da
nao angola.
747. caiapembe kajape)mbI VF caiapembe
[cariapemba] fantasma, alma
[SP-Cafund]
748. caiongo kajo)NgU YP caiongo
LS (a) inquice, equivalente a Oxal, o velho
LP (b) avelhantado, enfraquecido
749. cainbura kaJinbuR CO cainbura
p branco, pemba
[ES]
750. caiumba kaju)mb VF caiumba
soldado
[SP-Cafund]
FP caiumba
meninota
[MG]
751. cajanj kaZa)Za BA cajanj
deus da variola, no culto angolano
OC cajanj
inquice dos candombls angolo-congueses
correspondentes ao Obalual nag.
752. cajila kaZil BC cajila
ser ou coisa que traz boa sorte, felicidade
OC cajila
amuleto
753. cajit cf. inj
754. calafanje kalafa)ZI BH calafanje
homem ordinrio, reles, desprezvel
755. calambica kal)am
) bik RM calambica
caldo de carne, leite de gado ou leite de
coco, misturado com jerimum.
756. calambola cf. quilombola
757. calanda kala)nd SC calanda
o fator causador da tristeza, da melancolia
758. calandro kala)ndRU RA calandro
topnimo: rio

60
[BA]
759. calandu kala)ndu BA calandu
divinit de culte bantou
760. calango (1) kala)NgU YP calango, calangro
calangro kala)NgRU BR lagarto maior que lagartixa
BH calango, calangro
designao comum de vrios reptes
lacertlios da famlia dos teideos.
FJ calango
vbora
[RJ]
JF calango
vbora
[RJ]
RA calango, calangro
(a) vbora de dorso listrado
(b) lagarto ou qualquer iguandeo
[BA]
761. calango (2) kala)NgU CA calango
tipo de dana popular
[MG, RJ]
MD calango
(a) cantoria em forma de desafio praticada
na regio sudeste do Brasil.
(b) dana de origem africana com rodopios,
requebros e desengonos.
762. calango (3) kala)NgU YP calango, calangro
calangro kala)NgrU BR bceps
RA calango, calangro
biceps.
763. calango (4) kala)NgU CH calango
policial
[Maraj PR, AM]
764. calango (5) kala)NgU AC calango
bezerro novo, pequeno
765. calangro cf. calango (1)(3)
766. calenga kale)Ng MV calenga
capenga, trpego
767. calhambola cf. quilombola
768. caliamaze kaamazI YP caliamaze
LS copo, caneca
769. calimb cf. calumb
770. calimb kali)mbE SC calimb
espcie de tanga
771. caliququa kalikWakW NL caliququa
nos antigos rituais da cabula, palmas.
772. calog cf. caloji
773. caloji kaloZi YP caloji, caluje
calog kaloZi LP (a) cortio, poleiro, habitao coletiva para
gente pobre
caluje kaluZI (b) casebre, cabana
calugi kaluZi RA caloji, calojio
calojio kaloZiJU (a) quarto escuro para entrevistas amorosas
caluge kaluZI (b) sinnimo de zungu
(c) topnimo: serra [CE]
ME caluge, calogi
(a) rancho de palha
(b) topnimo: serra [NORDESTE]

61
774. calojio cf. caloji
775. calomb cf. candombel
776. calombo kalo)mbU YP calombo
[catombo] BR inchao, montculo, protuberncia
BH calombo
(a) tumefao cutnea
(b) qualquer montculo
(c) raa de gado que tem uma protuberncia
no pescoo
(d) ondulao das guas.
ME calombo
inchao que s vezes origina tumor
BR calombo
(a) protuberncia, inchao
(b) tumor corporal
Expresso: gado calombo = raa bovina
degenerada e depreciada
[RS]
RA calombo
(a) protuberncia, inchao, tumor
(b) coalho, sangue ou leite coalhado
(c) topnimo: ilha [RJ]
777. caluba kalub DL caluba
cachao e espdua de porco.
778. calu kalus YP calu, caroo
caroo kaRos LS arroz
779. caluete kaluWetSI AV caluete
antigo instrumento de suplcio de ponta fina
onde sentavam os condenados, para serem
varados do nus s costas ou ao ventre.
780. caluga kalug AC caluga
sinnimo de caluba
781. caluge cf. caloji
782. calugi cf. caloji
783. caluje cf. caloji
784. calulu cf. caruru
785. calumba (1) kalu)mb SC calumba
(a) a shrub with meaty arrow-shaped
medicinal fruit and a hart pit. Jateorhiza
palmata.
NL calumba
subarbusto da famlia das memispermceas.
RA calumba
(a) arbusto da famlia das rutceas, comum
nos sertes, especialmente no Amazonas
(b) nome de um arbusto da frica Oriental.
Cocculus palmatus.
786. calumba (2) cf. indumba
787. calumb kalu)mba YP calumb
calimb kali)mba LP (a) caldo da cana
(b) o cocho por onde o caldo da cana
escorre
ME calumb
cocho do caldo nos engenhos de aucar
RA calumb
(a) cocho de caldo nos engenhos de acar
calumb, calimba

62
(b) sumo de cana depois de extraido.
788. calumba-tubi kalu)mb tubija YP calumba-tubi
[tubi] LS vagalume
789. calumb kalu)mbE YP calumb, carumb
carumb kaRu)mbE LP vasilha ou gamela cnica, de pau, na qual se
conduz o cascalho que vai ser lavado nas
catas de ouro ou diamante
790. calumbi kalu)mbi RA calumbi
topnimo: ilha [Rio So Francisco]; serra
[BA]; lago [MA]
ME calumbi
topnimo: localidade
[NORDESTE]
791. calunda kalu)nd JF calunda
capricho
[RJ]
792. calundo kalu)ndU FJ calundo
esprito que protege parturiente
[RJ]
MV calundo
esprito protetor dos partos.
793. calund kalu)nd ME calund
topnimo: rio
[CENTRO]
JF calund
parteiro
[RJ]
794. calundu (1) kalu)ndu BH calundu
amuo
YP calundu
BR mau-humor, amuo
RA calundu
(a) alma de outro mundo, duende,
avantesma
(b) lugar dos mortos, cemitrio
(c) capricho, dengo, quindins
(d) frenesi, nervoso, zanga
[RJ]
ME calundu
(a) mau humor
(b) aborrecimento
MA calundu
aborrecimento, melancolia, cabea
inchada
[MG]
FP calundu
(a) tristeza
(b) aborrecimento
(c) resguardo de mulher parturiente
[MG]
FP calundu
mal humorado
[MG]
CA calundu
(a) m humor
(b) neurastnia
(c) irritao
(d) frenesi
BR calundu

63
(a) tipo de spleen
(b) neurastnia, tristeza
NORTE, NORDESTE, SP]
795. calundu (2) kalu)ndu ME lundu
calundum kalu)ndu) (a) dana dos negros africanos
(b) msica que acompanha esta dana
lundu lu)ndu RA lundu, lundum
lundum lu)ndu) (a) dana de pretos, espcie de batuque em
landu la)ndu que as danarinas se meneiam com
mulundu mulu)ndu bastante desenvoltura.
(b) denominao de uma certa cantiga j em
desuso.
mulundu
topnimo: rio
[ES]
CA calundu
at meados do sc. XVIII era sinnimo de
candombl ou macumba
NL calundu
(a) denominao dos antigos cultos afro-
baianos
(b) local onde se realizavam esses cultos
YP calundu, lundu
BR a mais antiga denominao de culto afro-
baiano, registrado no sculo XVII
lundu, mulundu
BR dana de origem africana de par solto,
acompanhada de canto, que teve seu
esplendor no Brasil em fins do sc. XVIII e
comeo do sc. XIX. Da em diante,
cano solista, influenciada pelo lirismo da
modinha e freqentemente de carter
cmico
796. calundum cf. calundu
797. calunga (1) kalu)Ng YP calunga, calungo, canunga
carunga kaRu)Ng LS (a) mar
LS (b) fundo da terra, o abismo
calungo kalu)NgU LS (c) divindade poderosa
canunga kanu)Ng LS (d) seus smbolos
[calungamb] LS (e) interjeio Salve! Viva!
[calunganzambe] LP (f) bibel, qualquer imagem pequena,
[calunganzimbe] estatueta
BR (g) cada uma das dias bonecas eminentes
[calungangombe] do maracatu
SC calunga, calungo
(a) a secondary divinity of the Bantu cult
(b) the fetish doll ofthis secondary divinity
(c) anything of a very small size
(d) a small articulated doll used to amuse
children
(e) a childs sketch of the human figure
(f) an adult of small stature
[BA]
(g) a small sketch of a human figure that
architects place on a drawing to give a
sense of scale.
[RJ]
(h) a boys miniature horse or another toy.
[PE, NORTH]
(i) a black person

64
[SC, GO]
CO calunga
mar
[ES]
RA calunga
(a) ente imaginrio e privilegiado
(b) quiteque, idolo, fetiche, manipano
(c) boneco, gravura
(d) indivduo de pouca altura
HO calunga
(a) entre as populaes de origem banta,
divindade ou entidade espiritual ou
sobrenatural que se manifesta como fora
da natureza.
(b) a divindade associada ao mar que
tambm considerado o grande cemitrio,
morte ou ao inferno.
(c) cada uma das divindades de importncia
secundria que, na umbanda, formam uma
falange subordinada a Iemanj e s so
associadas ao mar e gua.
(d) imagem ou fetiche de uma dessas
divindades
(e) boneco ou manequim, com formato de
silhueta humana, que serve como alvo em
exerccios de tiro.
(f) caricatura ou qualquer ilustrao em
matria publicada
(g) cada uma das duas figuras (D. Henrique
e D. Clara) que so carregadas nos
maracatus.
(h) nome de diversos arbustos e rvores da
famlia das simarubceas
(i) boneco ou boneca feito de pano,
madeira ou barro.
(j) qualquer objeto de pequeno tamanho.
(m) indivduo de baixa estatura.
(k) companheiro(a) prximo(a) ou fiel.
(o
l) pessoa de raa negra.
DO calunga
(a) cu
(b) morte
ME calunga
boneco
[PE]
BA calunga
(a) divindade bantu do mar e da morte
(b) boneco presente no cortejo carnavalesco
do maracatu
MA calunga
termo que se refere ao mar nas macumbas
cariocas.
[RJ, BA, MG]
CR calunga
mar
[BA]
CH calunga
nome dado, por deriso, aos incrdulos e
aos adversrios das imagens dos santos

65
VF carunga
rio
[SP-Cafund]
FJ calunga grande
mar
calunga pequena
cemitrio
[RJ]
JF carunga
mar
[RJ]
SS calunga
topnimo: rio
[PB]
798. calunga (2) kalu)Ng RA calunga
calungo kalu)NgU (a) ratinho do mato [RJ]
(b) qualquer rato [BA]
(c) vadio, ratoneiro
PE calunga
ratinho
[BA]
YP calunga
BA (a) rato pequeno, domstico
BA (b) por extenso: vadio, sabido, gatuno
SC calunga
a small domestic mouse
[BA, RJ]
BH calungo
variante de calunga 2
CD calunga
pequeno rato
[SE]
799. calunga (3) kalu)Ng VF calunga
(a) lngua africana
(b) meia lngua
BH calunga
falar banto da regio do Tringulo Mineiro
e Alto Paranaba
NL calunga
cada um dos habitantes da comunidade dos
Calungas, em Gois.
800. calunga (4) kalu)Ng SC calunga
a Central Brazilian shrub with very small
flowers
[BA, MG]
SU calunga
rvore cuja raiz indicada no tratamento de
males de estmago.
RA calunga
planta tnica amarga. Simaba ferruginea
801. calunga (5) kalu)Ng YP calunga
BR ajudante, carregador de caminho
RA calunga
ajudante de carroceiro [PE]
HO calunga
ajudante em carga e descarga de caminhes
e carretas.
SC calunga
the assistant to the driver of a huge

66
highway truck
[NORTHEAST]
802. calunga (6) kalu)Ng SC calunga
a dragonfly
803. calunga (7) kalu)Ng SC calunga
a kind of fish
[RJ]
RA calunga
peixe, o mesmo que pargo [Cabo Frio]
804. calunga (8) kalu)Ng JF calunga
espelho
FJ calunga
espelho da vida
805. calunga (9) kalu)Ng HO calunga
molho de mudas de arroz
806. calunga (10) kalu)Ng BH calunga
indivduo preto.
807. calunga (11) kalu)Ng BH calunga
pessoa de pouca estatura, principalmente
por ser aleijado da coluna vertebral.
808. calunga- kalu)Ng e SC calunga-
personagem mitolgico afro-brasileiro
809. calungamb kalu)Nga)mba YP calungamb
PS feiticeira
810. calungangombe kalu)Ng)Ngo)mbI YP calungangombe
LS (a) deus das profundezas do globo
LS (b) o alm tmulo, esprito do outro mundo
SC calungangombe
personagem mitolgica afro-brasileiro.
811. calunganzambe kalu)Ngza)mbI YP calungazambe, calungazimbe
calunganzimbe kalu)Ngzi)mbI LS deus da morte
812. calunganzimbe cf. calunganzambe

813. calungar kalu)Nga VF calungar


[calunga] falar
[SP-Cafund]
814. calungo cf. calunga (2)
815. calungui kalu)Ngi NL calungui
entidade dos antigos cultos afro-brasileiros.
816. cama cf. mucama
817. camafonge cf. vunje
818. camafonje cf. vunje
819. camafunje cf. vunje
820. camambembe cf. mambembe
821. caman (1) kamana FJ caman
azar
[RJ]
822. caman (2) cf. muana
823. camanaco cf. muana
824. camanante (1) cf. camano
825. camanante (2) cf. muana
826. camanje kama)ZI VF camanje
o outro
[SP-Cafund]
827. camano kamanU VF camano
camanante kamana)ntSI pessoa

67
camanante
pessoa
[SP-Cafund]
828. camanofu kamanofu VF camanofu
[camano] preto
[SP-Cafund]

829. camar cf. camba


830. camate kamatSI OC camate
gorro circular achatado, usado pelos
cabulistas.
831. camba (1) ka)mb YP camar, cabra, cambada
macamba maka)mb BR camarada, termo muito empregado em
cnticos folclricos
mucamba muka)mb macamba
camar kamaRa (a) camarada, companheiro
cabra kabR LP (b) fregus
cambada ka)mbad RA cambada
cambar (a) agrupamento de pessoas
ka)mba (b) grande nmero
(c) corja, scia
(d) enfiada
cambar
(a) ajuntar gente
(b) tender para, afeioar-se a
FP camba
camarada, amante, amiga
[MG]
FF camba
irmo, irm
macamba
mulher que filha de terreiro, na lei das
almas
mucamba
companheira
ME macamba
companheiro, camarada
OC camba
nome genrico dado aos iniciados na
cabula.
JF cambar
ajuntar, reunir coisas
[RJ]
FJ cambar
juntar
[RJ]
832. camba (2) cf. mucama
833. camb ka)mba YP camb
BR designao arcaica dada aos negros
brasileiros durante a guerra do Paraguai no
sculo passado.
834. cambada cf. camba
835. cambaio ka)mbajU BH cambaio
(a) de pernas tortas
(b) de pernas fracas, trpego
(c) torto de um lado.
836. cambalacho ka)mbalaSU BH cambalacho
(a) transao ardilosa e com inteno de
dolo; barganha

68
(b) tramia, conluio.
837. cambalenga ka)mbale)Ng YP cambalenga, camolenga
camolenga kamole)Ng BR variedade de abbora
838. cambambe (1) cf. bambi
839. cambambe (2) ka)mba)mbI MV cambembe
choa, cabana
840. cambambe (3) ka)mba)mbI MV cambembe
[cambembe] ordinrio, reles, toa
841. cambando ka)mba)ndU MC cambando
LS Alab ,o chefe dos ogs, no candombl de
Angola.
842. cambange cf. cambanje
843. cambango ka)mbaNgU BH cambango, cambo
cambo ka)mba)U9 pea de madeira com que se unem as juntas
de bois.

844. cambanje ka)mba)ZI YP cambanje


cambange ka)mba)ZI LS pnis
SS cambanje
pnis
845. cambo cf. cambango
846. cambaquer ka)mbakere MD cambaquer
dana praticada durante as festas das
senzalas.
847. cambar (1) cf. camba (1)
848. cambar (2) ka)mba ET cambar
fugir, escafeder-se
[mdio So Francisco]
849. cambarambanje cf. cambaranguanje
850. cambaranganje cf. cambaranguanje
851. cambaranguang cf. cambaranguanje
852. cambaranguanje ka)mbaRa)Ngwa)ZI YP cambaranguanje
cambaranguang ka)mbaRa)Ngwa)Ze LS Lemba (divindade)
OC cambarambanje
cambaranganje ka)mbaRa)Nga)ZI variante de cambaranguanje
cambaranguang ka)mbaRa)mgwa)ZI BA cambaranguanje
equivalente de Xang na nao congo.
853. cambarer ka)mbaReRe JF cambarer
afastamento
[RJ]
854. cambau ka)mbaU9 BH cambau
pea triangular de madeira que se pe no
pescoo das cabras para impedi-las de
atravessar cercas.
855. cambembe (1) cf. mambembe
856. cambembe (2) ka)mbe)mbI RG cambembe
trabalhador que no era escravo e e
contratava para trabalhar assalariado nos
engenhos.
857. cambemb ka)mbe)mbE SS cambemb
lugar escuso
858. camberera ka)mberer DO camberera
camberer ka)mberera carne
camberera de cangulo = carne de porco;
imberela i)mberel camberera de ossonje = carne de aves
cabera domsticas

69
kaber BT imberela
carne
[Tringulo Mineiro]
NL cabera
carne
VF camberer
(a) carne
(b) caa
(c) fruto
imberela
carne
859. cambia ka)mbiJ DO cambia
tabaco, fumo
860. cambia@ ka)mbiJa CO cambi
pote para feitio
[ES]
FJ cambi
fundamento que se enterra para firmar
ponto do terreiro
[RJ]
861. cambinda cf. cabinda
862. cambir ka)mbiRa FP cambir
perna
[MG]
863. cambirimba ka)mbiRi)mb SM cambirimba
cachaa
864. cambiroto ka)mbiRotU BH cambiroto
monte de argila
865. camboa ka)mboW BH camboa
lago artificial beira-mar.
866. cambona (1) ka)mbon ZN cambona
chaleira rstica
867. cambona (2) cf. cambondo (1)
868. cambonde cf. cambondo (2)
869. cambondo (1) ka)mbo)ndU ME cambondo
cambona ka)mbon amigo, amsio
[BA]
RA cambondo
amancebado
BH cambondo
amsio, amante, amigo.
YP cambona
LP concubina
870. cambondo (2) ka)mbo)ndU YP cambondo, cambona, cambono
cambona ka)mbon PS tocador de atabaque, dos toques sagrados
ME cambondo, cambone
cambono ka)mbonU auxiliar do pai de santo na feitiaria
cambonde ka)mbo)ndZI [BA, RJ]
cambone ka)mbonI CR cambondo
tocador de atabaque nos candombls de
Angola
[BA]
CO auxiliar do enbanda
[ES]
BA auxiliar dos sacerdotes e dos mediuns na
cabula e na macumba.
FF cambono
auxiliar de terreiro
FJ cambono-colof

70
pai pequeno que auxilia na celebrao
[RJ]
JF cambono
filho de santo auxiliar
[RJ]
BH cambona, cambone, cambonde
ajudante de pai-de-santo.
PA cambondo
um intermedirio entre a divindade
manifestada e os homens
871. cambone cf. cambondo
872. cambonge cf. cambonje
873. cambonja cf. cambonje
874. cambonje ka)mbo)ZI BH cambonje, cambonge
cambonge ka)mbo)ZI frango dagua
cambonja
cambonja ka)mbo)Z ave pernalta africana da famlia dos raldeos
875. cambono cf. cambando
876. cambraia cf. cumulaia
877. cambranganza ka)mbRa)Nga)nz CD cambranganza
(a) escorpio; lacrau
(b) mulher feia e mal feita de corpo
[SE]
878. cambraia ka)mbRaj SM cambraia
cachaa.
879. cambrinda ka)mbRi)nd SP cambrinda
prostituta
880. cambrocot ka)mbRkt MA cambrocot
[borocot] termo injurioso.
[MG]
881. cambuba ka)mbub FS cambuba, cambumba
cambumba ka)mbu)mb espcie de peixe marinho.
PC cambumba
peixes dos mares de Fernando de Noronha.
882. cambuca ka)mbuk CH cambuca, combuca
combuca ko)mbuk animal com os chifres dirigidas para frente.
[Marajo, AM]
883. cambula ka)mbul CF cambula
nome de um peixe brasileiro.
884. cambumba (1) ka)mbu)mb SM cambumba
cachaa
885. cambumba (2) cf. cambuba
886. cambund cf. quimbunda
887. cambundo cf qumbundo
888. cambungo ka)mbu)NgU MA cambungo
carbnculo, doena do carvo
[MG]
889. camburo ka)mbura)U)9 BH camburo
(a) vaso onde se transportavam dejetos
(b) carro de polcia para transporte de
presos.
890. camburi ka)mbuRi YP camburi
LP banana-roxa
891. cambuta ka)mbut YP cambuta
[cambuto] LP (a) raqutico, franzino, baixinho
LP (b) ir prs cambuta = morrer
LP (c) chuva da cambuta, ningum disputa =
verdade incontestvel

71
RA cambuto
(a) curto das pernas
(b) ano
892. cambuto (1) ka)mbutU FP cambuto
mo
[MG]
893. cambuto (2) ka)mbutU YP cambuto
LS ancio, velho
894. cambuto (3) cf. cambuta
895. cameria cf. omera
896. caminalo kaminaloWa FJ caminalo
nome de um exu que chefe da linha
mossurubi da quimbanda
897. camindongage kami)ndo)NgaZI SS camindongage
mentira, lisonga, cavilao, fingimento
898. camoa kamoW ET camoa
camua kamuW latrina
RN camua
latrina, sentina, privada, casinha.
899. camocite cf. camucite
900. camoeca cf. camunha
901. camolele cf. camolel
902. camolel kamolele BA camolel
camolele kamolelI bon usado pelos sacerdotes da cabula
NL camolele, camulele
camulele kamulelI gorro usado pelos cabulistas.
DO camolel
bon do enbanda
[ES]
903. camolenga cf. cambalenga
904. camona cf. muana
905. camon cf. muana
906. camondongo cf. camundongo
907. camonha cf. camunha
908. campar ka)mpa BH campar
(a) fugir
(b) sair noite cata de aventuras amorosas
SP campar
(a) sair (o escravo) a passeio noturno para
ir ter com amante, de noite, fora da hora
(c) copular, especialmente ao ar livre.
909. camua cf. camoa
910. camuca kamuk VF camuca
canuca kanuk me
[SP-Cafund]
911. camucando kamukandU EN camucando
ritual fnebre, nas naes angola e congo.
912. camucite kamusitSI CO camucite
camocite kamositSI lugar de reunio
[ES]
BA camocite
terreiro de cabula
913. camucit kamusitE FJ camucit
paramentos de cerimnia de terreiro
[RJ]
JF camucit
petrechos de culto

72
[RJ]
914. camueca cf. camunha
915. camuengo kamWeNgU BH camuengo
abelha da famlha das melipnidas.
916. camugo cf. impuco
917. camui kamWi YP camui
LS feio
918. camulaia kamulaj YP camulaia
cumulaia kumulaj LP bebedeira
cumulaia
[camonha] PS cachaa
919. camulele cf. camolele
920. camumbembe cf. mambembe
921. camund (1) kamu)nda MA camund
camunda kamu)nd (a) montculo, oiteiro
(b) topnimo
(c) antropnimo
[MG]
MA camund, camunda
morro, monte
922. camund (2) cf. quimbunda
923. camunda cf. camund (1)
924. camundongo (1) kamu)ndo)NgU YP camundongo, camondongo
camondongo kamo)ndo)NgU BR ratinho caseiro
ME camundongo
rato pequeno
VF camundongo
rato
[SP-Cafund]
RA camundongo
rato pequeno e domstico
BR camundongo
ratinho caseiro
[RS]
925. camundongo (2) kamu)ndo)NgU PC camundongo
madeira usada em construo civil.
926. camundongo (3) kamu)ndo)NgU PC camundongo
designativo de uma nao africana no
Brasil.
927. camunga kamu)Ng NL camunga
tambor, na linguagem dos jongueiros.
928. camunha kamu RA camunha, camonha, camunheca
camonha kamo bebedeira, embriaguez
DV camueca, camoeca
camunheca kamuek (a) porre, pileque
camoeca kamoWek (b) doena ligeira, achaque
camueca kamuWek (c) entorpecimento.
YP camunheca, camoeca
LP bebedeira
camonha
LP bebedeira
929. camunheca cf. camunha
930. camunhengue kamue)NgI RA camunhengue
camunhenque kamu)e)NkI morftico, leproso, lazarento
[SP]
RJ camunhenque
mal incrvel
[RJ]

73
931. camunhuque kamuukI FJ camunhuque
doena incurvel
[RJ]
932. camund kamu)nda MA camund
(a) morro, monte
(b) topnimo
[MG]
933. camunhenque cf. camunhengue
934. camunquenje kamu)Nke)ZI YP camunquenje
PS em Tata-camunquenje = pai-pequeno
935. camunz kamu)nzE FS camunz
rvore da famlia das leguminosas.
936. camuquengue kamuke)gI MA camuquengue
rapazinho
[MG]
937. camuringa kamuri)Ng NL camuringa
[moringa] cachaa.
938. camussungo kamusu)NgU VF camussungo
porco
[SP-Cafund]
939. camutu cf. mutu
940. cananenec kananeneko MA cananenec
termo injurioso
[MG]
941. canca ka)Nk SU canca
onda, vaga
942. candambi cf. zambi
943. candamburo cf. caramboro
944. candango (1) ka)nda)NgU YP candango
BR (a) designao que os africanos davam aos
portugueses
BR (b) pessoa de mau-gosto
BR (c) designao dada aos primeiros
habitantes e aos operrios que construiram
Brasilia
FF candango
indivduo portugus
ME candango
nome com que os negros designavam o
portugus
945. candango (2) ka)nda)NgU VF candango
feijo.
946. candangue ka)nda)NgI ET candangue
o emigrante pobre que vai para o sul do pas
947. candaru cf indaro
948. candembe (1) ka)nde)mbI BH candembe, candemble
candemble ka)nde)mblI certo aparelho de pesca.
949. candembe (2) ka)nde)mbI JD candembe
estragado, gasto.
NL candembe
velho, alquebrado, fraco.
950. candemble cf. candembe (1)
951. candengo cf. dengue
952. candengue cf. dengue
953. candiambe cf. cariambe
954. candiambi cf. zambi

74
955. candimba (1) ka)ndZi)mb YP candimba
LP coelho-do-mato
Kim kandimba
MA candimba
coelho
[MG, SP]
RA candimba
lebre
[SP]
DO candimba
coelho
956. candimba (2) ka)ndZi)mb BH candimba
dificuldades, apuros.
957. candimba (3) ka)ndZi)mb MC candimba
gruta
958. candimb ka)ndZi)mba BH candimb
cacarus
959. candobl cf. candombl
960. candobl cf. candombl
961. candomb ka)ndo)mba NL candomb
espcie de planta.
962. candombe (1) YP candombe
LP rede de pescar camares
RA candombe
rede para a pesca do camaro
963. candombe (2) ka)ndo)mbI YP candombe
candomb ka)ndo)mbE BR manifestao de religiosidade afro-brasileira
de origem banto em Minas Gerais, com
vocabulrio predominantemente umbundo,
onde se observam prticas catlicas e uma
comunidade liderada pelo Rei Congo.
ME candombe
dana sagrada, cangir dos negros
BA candombe
danas profanas dos negros
[SUL, URUGUAY, ARGENTINA]
CR candombe
atabaques
RA candombe, candomb
batuque de negros
964. candombe (3) cf. alombe
965. candombe (4) cf. candombl
966. candomb cf. candombe
967. candomb cf. candombl
968. candombel ka)ndo)mbele YP candombel, calomb
calomb kalo)mbE LP expresso muito usada em refro de
cnticos folclricos de base banto,
incentivando a participao no jogo, na
prdica, etc.
969. candombe-ser ka)ndo)mbI sere NL candombe-ser
personagem mitolgico afro-brasileiro.
970. candombl ka)ndo)mblE YP candombl, canomb
canomb kano)mbE BR (a) local de adorao e de prticas religiosas
afro-brasileiras d Bahia
candomb ka)ndo)mbE BR (b) o culto ou o conjunto de crenas
candobl ka)ndoble religiosas dedicadas a divindades africanas
candobl ka)ndoblE (santos)
candombl BR (c) a cerimnia pblica festiva

75
[candombe] ka)ndo)mble BR (d) pejorativamente, cerimnia de magia
[candombel] negra, de feitiaria, de macumba
candombl, candomb
PS (e) associaes religiosas afro-brasileiras,
espcie de igrejas independentes, cada qual
dirigida por uma personalidade sacerdotal
(pai ou me-de-santo), submetida apenas
autoridade suprema dos inquices, voduns
ou orixs, e organizadas por linhas
hierrquicas bem definidas entre homens
(cf. og) e mulheres, mas privilegiando as
mulheres, sempre a maioria no grupo
PS (f) local e conjunto de suas cerimnias
pblicas, geralmente na casa de residncia
do lder religioso
CR candombl
(a) o local em que se realizam as festas
religiosas em geral
(b) as cerimnias religiosas anuais
obrigatrias do culto
[BA]
PC candobl
dana, bailado.
ME candombl
primitivamente era um baile africano e, em
seguida, suas prticas religiosas
SS candobl, candombl
dana; bailado
971. candombl cf. candombl
972. candomb cf. caramboro
973. candomboro cf. caramboro
974. candonga ka)ndo)Ng YP candonga, candongo
candongo ka)ndo)NgU LP (a) fuxico
LP (b) falsidade, manha, lisonja enganosa
candongar ka)ndo)Nga candongar
(a) mexericar
LP (b) lisonjear, adular
LP (c) importunar
LP (d) sonegar impostos, contrabandear
LP
BH candonga
(a) lisonja, afagos, mimos
(b) carinho fingido, adulao.
(c) intriga, mexerico.
(d) contrabando.
AA candonga
maroteira, arteirice
ME candonga
(a) benzinho
(b) barulho, intriga
(c) topnimo: serra [CENTRO]
candongar
fazer intriga, mexericar
RA candonga
(a) lisonja enganosa, carinho falso
(b) chasco, motejo, zombaria
(c) arteirice, astcia
(d) enredo, intriga
(e) topnimo: serra [MG]; rio [RJ]

76
RP candongas
(a) feitios
(b) sorte
(c) pretextos
(d) amores
FF candonga
mentira
MA candonga
(a) melindre
(b) topnimo: serra
[MG]
975. candonga (2) ka)ndo)Ng YP candonga
LP bem-querer, benzinho, amor, pessoa
querida, em tratamento dado a mulheres
jovens
RP candonga
bem-querer, amor
976. candonga (3) ka)ndo)Ng FS candonga
rapariguinha gorda e embiocada.
977. candongar cf. candonga
978. candongo cf. candonga
979. candunga (1) ka)ndu)Ng BH candunga
ambor, peixe telesteo da famlia dos
gobdeos.
980. candunga (2) ka)ndu)Ng VF candunga
sol.
981. canduru cf. indaru
982. caneto kanetU DO caneto
(a) curto
(b) estreito
983. canfinfa cf. cafifa
984. canga (1) ka)Ng YP canga
BR tecido usado como sada-de-praia
985. canga (2) ka)Ng ME canga
trave de madeira adaptado ao pescoo dos
animais e usada nos carros de boi
BH canga
antigo instrumento de suplcio, formado por
uma tbua com furos onde se prendia a
cabea e as mos dos condenados.
986. canga (3) ka)Ng JF canga
poo
[RJ]
987. canga (4) ka)Ng GS canga
valento
988. canga (5) ka)Ng BH canga
retngulo de tecido de algodo, usado como
sada-de-praia
989. cang (1) ka)Nga CA cang
instrumento de msica africano feito de
canio ou de bambu
AA cang
instrumento musical de origem africana,
feito de cana ou bambu, com orifcios, e de
extremidades fechadas pelos gomos da
prpria cana.
990. cang (1) ka)Nga YP cang
LP espcie de alforje, fechado nas duas

77
extremidades e com abertura no meio
991. cangao (1) ka)NgasU YP cangao
BR o gnero de vida do cangaceiro
992. cangao (2) ka)NgasU YP cangao, engao
engao e)NgasU LP pednculo e esptula do coqueiro que se
desprendem da rvore quando secos
993. cangalha ka)Nga YP cangalha
BA cesto posto emlombo de burro, para
transportar galinhas, mantimentos, etc.
NL cangalha
pea de trs paus, unidos em tringulo, que
se enfia no pescoo dos porcos para que
no destruam hortas cultivadas.
994. cangalh ka)NgaE JR cangalh
objeto velho, ferramenta imprestvel
995. cangalho ka)NgaU BH cangalho
pessoa ou coisa intil ou velha.
996. cangamb ka)Nga)mba SC cangamb
marac
BH cangamb
jaritaca
997. cangap ka)NgapE ET cangap
brincadeira comum nos banhos do rio, que
consiste em dar-se uma reviravolta ao
corpo, dando uma pernada a flor dgua
[Mdio So Francisco]
998. canger cf. canjer
999. cangol ka)NgolE ET cangol
sincope
[Mdio So Francisco]
1000. cangoma cf. ingoma
1001. cangoncha ka)Ngo)S CD cangoncha
canguincha ka)Ngi)S (a) manha
(b) obra mal acabada
[SE]
1002. cangongo (1) ka)Ngo)NgU YP cangongo
LP entre os sertanejos, o que habita beira-mar
FF cangongo
palavra usada na expresso mucanda
cangongo papel escrito pela autoridade
competente, decreto
1003. cangongo (2) ka)Ngo)NgU YP cangongo
LS medroso
N
1004. cangonha (1) ka) go YP cangonha
LP diz-se das bananas geminadas
N
1005. cangonha (2) ka) go CF cangonha
bangue, cnhamo.
1006. cangoro ka)NgoRU DO cangoro
plvora
1007. cangoro cf. mongol
1008. cangote ka)NgtSI BH cangote, cogote
congote ko)NgtSI nuca, cachao
CH cangote, congote
cogote kogtSI (a) giba
(b) bcio
(c) protuberncia disforme
[Marajo, AM]
1009. canguara ka)NgWar BH canguara
cachaa

78
1010. cangia ka)Nguj MA cangia
(a) palavra injuriosa
(b) palavra cabalstica
[MG]
1011. canguio (1) ka)NgisU NA canguio
(a) lenha mida, acendelhas
1012. canguio (2) ka)NgisU BH canguio
indivduo muito magro
1013. canguincha cf. cangoncha
1014. canguinha ka)Ngi YP canguinha, canguinho
canguinho ka)NgiU LP (a) pessoa pequena, atarracada
LP (b) avarento, mesquinho
1015. canguinho cf. canguinha
1016. canguinja ka)Ngi)nz YP canguinja
LP orgulho, ousadia
1017. canguixa ka)NgiS SM canguixa
prostituta
1018. cangulo ka)NgulU YP cangulo, canguro
canguro ka)NguRU LS (a) porco
LS (b) toucinho
onguro o)NguRU MA canguru, cangulo, onguro
canguru ka)NguRu porco
anguro a)NguRU MG
congulo ko)NgulU DO cangulo
gulu porco
gulU RA cangulo
topnimo: serra
[PI]
FF gulu
porco
VF anguro, congulo
porco
canguro
(a) porco
(b) gorduro
(c) manteiga
[SP-Cafund]
BH cangulo
peixe telesteo do Atlntico tropical e
mediterrneo, conhecido como peixe-porco
1019. canguro cf. cangulo
1020. canguru ka)NguRu YP canguru
BA pessoa alta, magra, esqueltica
1021. canguru cf. cangulo
1022. canhambola cf. quilombola
1023. canhambora cf. quilombola
1024. canhembora cf. quilombola
1025. canhenga cf. canhengue
1026. canhengue kae)ngI YP canhengue
canhenga kae)ng LP avarento
ME canhengue
avaro, mesquinho
[PE]
SS canhenga
(a) apertado
(b) imprestvel
(c) sovino, avarento

79
1027. canhenha kae CF canhenha
peixe maritimo do Brasil.
1028. caninga kani)Ng FS caninga
azar, m sorte
1029. caningar kani)Nga RM caningar
fazer raiva; aperrear
1030. canja ka)Z SC canja
forma encurtada de canjica
1031. canj ka)Za NL canj
instrumento musical do terno de
moambique da festa do Rosrio de Patos
de Minas,
1032. canjanja (1) ka)Za)Z PC canjanj
coisa boa, apetitosa, saborosa.
1033. canjanja (2) ka)Za)Z MV canjanj
menino ladro
1034. canjer (1) ka)ZeRe YP canjer, canjir
canger ka)ZeRe BR (a) sesso de feitiaria
BR (b) feitio
canjer ka)ZeRE jar
canjir ka)ZiRe BA religio afro-brasileira praticada em
conjer ko)ZeRe Lenois, zona da Chapada Diamantina, no
cajer kaZeRe
Estado da Bahia, que no sculo XVIII
jar
exigiu grande contingente de escravos para
ZaRe a explorao dec suas minas
MA canjer
dana
[MG]
ME canjir, canger
reunio de escravos para cerimnias
fetichistas acompanhadas de danas
[MG, BA]
BA canjer
(a) cerimnias religiosas afro-brasileiras
(b) danas negras profanas
[MG]
CA canjer
(a) feitio no sentido de coisa-feita,
muamba, ebo
(b) dana religiosa afro-brasileira
[MG]
FJ canger
despacho feito em candombl
BH canjer
(a) reunio de pessoas para prticas
fetichistas
(b) feitio, mandinga
(c) dana profana de negros
JO cajir
magia negra
[Guapor RO]
1035. canjer (2) ka)ZeRe RL canjer
alimento preparado com camaro seco,
castanha e amendoim.
1036. canjica (1) ka)Zik YP canjica
BA (a) papa de milho verde ralado a que se
junta leite de coco, aucar, cravo e canela
LP (b) tocar fogo na canjica = insuflar
LP algum
LP (c) socar canjica = ficar muito tempo de

80
p
(d) fogo na canjica! = avante, pr frente,
vamos trabalhar!
AN canjica
(a) espcie de mingau feito com milho
branco, leite, aucar, etc.
(b) milho branco
(c) papa de milho verde.
ME canjica
papa de milho verde
1037. canjica (2) ka)Zik ET canjica
certa doena que ataca os porcos
[Alto So Francisco]
1038. canjinja ka)Zi)Z YP canjinja
LP (a) avarento
(b) mesquinho
1039. canjira (1) JF canjira
dana sagrada; Aruan
[RJ]
FJ canjira
local de dana
[RJ]
1040. canjira (2) ka)ZiR FF canjira
perna
1041. canjira (3) ka)Zir MV canjira
filho varo
1042. canjira-mungongo ka)ZiR mu)Ngo)NgU YP canjira-mungongo
LS nome de Bambojira
OC canjira-mungongo
divindade das antigas macumbas.
BA canjira-mungongo
um dos espritos da macumba, notadamente
na antiga nao cambinda
1043. canjiro ka)Zira)U9) AN canjiro
vaso grande
1044. canjir cf. canjer
1045. canj cf. inj
1046. canjongo ka)Zo)NgU MA canjongo
(a) osso, junto ao vergalho, tambm
chamado Pai-Joo
(b) qualquer coisa difcil de ser resolvida
[MG]
1047. canjonjo ka)Zo)ZU MA canjonjo
beija-flor, colibri
[MG]
1048. canjuru cf. canjururu
1049. canjururu ka)ZuRuRu FJ canjururu
canjuru ka)ZuRu mulher casada
[RJ]
FF canjuru
mulher casada
1050. cantofa ka)ntof PC cantofa
agulha de bordar
1051. canu kanWa VF canu
cabea
[SP-Cafund]
1052. canuca cf. camuca
1053. canunga cf. calunga

81
1054. canz (1) ka)nza YP canz, ganz
ganz ga)nza PS muito magro e fraco
1055. canz (2) ka)nza YP ganz
ganz ga)nza BR (a) idiofone feito de cortes transversais em
taquara de bambu no qual so feitos regos
ganj ga)Za transversais por onde se esfrega uma vareta
ganza ga)nz para ressoar.
anz a)nza (b) chocalho de bambu
MD anz
o mesmo que ganz
ME canz, ganz
instrumento msico feito de taquara em que
se do uns cortes transversais, por onde se
faz passar uma varinha, que a faz ressoar
[BA]
VF ganj, ganza
reco-reco
[SP-Cafund]
1056. canzaca ka)nzak BA canzaca
casaca kazak instrumento musical fabricado com um tubo
em ferro branco fechado e sacudido.
cassaca kasak GN canzaca
[canz] variante de canz
CA casaca, cassaca
instrumento musical feito de um cilindre de
madeira, conhecido tambm como reco-
reco usado nas bandas de congo.
[ES]
1057. canzamb ka)nza)mbe MD canzamb
instrumento de origem africana que
acompanhava danas de antigas festas de
So Joo
1058. canzanza ka)nza)nz YP canzanza
LS nome de Lemba
1059. canz ka)nzE RA canz
topnimo: rio
[BA]
1060. canz cf.inj
1061. canzo cf. canzu
1062. canzu ka)nzWa YP canzu, ganzu
ganzu ga)nzWa BA (a) a casa do candombl
(b) pejorativamente, casa suja e estragada
canzo ka)nzoWa CR canzu, ganzu, gantois
gantois ga)ntWa sinnimo de candombl, na acepo de casa
[inj] de candombl.
FF canzu
terreiro
NL canzu
casa, na linguagem dos terreiros
1063. canzu-de-quimbe ka)nzWa dZI ki)mbI YP canzu-de-quimbe
LS casa dos mortos, cemitrio
1064. canzu-de-vumbe ka)nzWa dZI vu)mbI YP canzu-de-quimbe
LS ver canzu-de-quimbe
1065. canzuim ka)nzui) DL canzuim
(a) forma de pesca praticada no rio So
Francisco
(b) a rede do aparelho com que se pratica
essa pesca

82
1066. canzumbi cf. zumbi
1067. cap kapa VF cap
mato.
1068. capanga (1) kapa)Ng YP capanga
BR pequena bolsa que se leva a tiracolo
RA capanga
bolsa ou saco de couro ou lona
BH capanga
(a) bolsa pequena, usada a tiracolo
(b) por extenso, moderna bolsa de mo
usada principalmente por homens
ET capanga
bolsa de couro em forma de sacola que se
conduz a tiracolo
[Mdio So Francisco]
1069. capanga (2) kapa)Ng YP capanga
BR (a) guarda-costas, jaguno
BA (b) partida de diamantes comprada por
capangueiro
ET capanga
sujeito assalariado para guarda-costas
[Mdio So Francisco]
RA capanga
(a) guarda-costas, peito-largo
(b) cangaceiro de potentado
(c) caceteiro
(d) assassino assalariado pequeno, que os
viajantes levam a tiracolo ou sob o brao.
FJ capanga
amigo ntimo
[RJ]
JF capanga
(a) valento
(b) guarda-costas
[RJ]
1070. capemba kape)mb SS capemba
(a) envolucro do caixo de palmeira quando
nova
(b) p da folha de uma palmeira
(c) palavra usada na expresso ganhar as
capembas rojadas = fugir, ocultar-se
RN capemba
floco de folhas da carnaubeira
PC capemba
invlucro do cacho da palmeira quando
nova
RM capemba
buxa de coco
1071. capenga kape)Ng YP capenga, pengo
peng pe)Ng BR (a) manco, coxo
BA (b) diz-se de um servio mal feito ou mal
pengo pe)NgU acabado
VF capenga
aleijado
[SP-Cafund]
FJ pengo
palerma
[RJ]
RA capenga

83
coxo, manco
peng
capenga apalermado [SP]
1072. capiangar cf. capiango
1073. capiango (1) kapiJa)NgU YP capiango
capiangu kapiJa)Ngu LP ladro
capiangar
capiangar kapiJa)Nga (a) furtar com destreza, surrupiar
LP (b) bater estrada
LP (c) procurar o que no est perdido
ME capiango
ladro, gatuno
capiangar
furtar com destreza
[MG]
FJ capiango
ladro
[RJ}
FF capiangar
roubar com destreza
RA capiango, capiangu
gatuno, ladro
[SP]
capiangar
furtar, bater estradas, procurar alguma coisa
ou o que no perdeu
1074. capiango (2) kapiJa)NgU YP capiango, capiongo
capiongo kapiJo)NgU LP triste, sisudo, macambzio
BH capiongo
(a) tristonho, macambzio
(b) diz-se da pessoa que tem defeitos numa
das vistas
1075. capiangu cf. capiango

1076. capiba kapib PC capiba


(a) grande, volumoso, alentado
(b) chefe, mando
1077. capicongo kapiko)NgU YP capicongo
BA roceiro que no conhece a cidade
1078. capiongo cf. capiango (2)
1079. capixo kapiSU BT capixo
cabelo
[Tringulo Mineiro]
1080. capoeira kapoei9R SC capoeira
jogo de luta afro-brasileiro
BH capoeira
jogo atltico afro-brasileiro
1081. caponga kapo)Ng BH caponga
(a) linha sem anzol e com uma boia com a
qual o pescador atrai o peixe para pesc-lo
com a mo
(b) pequeno lago de gua doce formado em
areais litorneos
1082. capuco kapukU YP capuco
BA sabugo de milho
1083. capungo kapu)NgU MA capungo, capungo turia
pessoa maldosa
[MG]

84
1084. capuxoca kapuSok BT capuxoca
cabelo
[Tringulo Mineiro]
1085. caquende kake)ndZI YP caquende
BA topnimo
RA caquende
topnimo: rio
[MG]
1086. caqui kaki MA caqui
(a) valente
(b) feiticeiro mestre
[MG]
BA caquende
feiticeiro
[MG]
1087. caquicar kakika RA caquiar
pretextar
[GO]
JF caquiar
pretextar
[RJ]
1088. caracax kaRakaSa YP caracax
cracax kRakaSa BR canz; reco-reco (instrumenton de
percusso)
1089. carafuzo cf. cafuzo
1090. caramboro kaRa)mboRU YP caramboro, candomboro, caramoro
caramoro kaRamoRU LS galo
MA candamburo
candomboro ka)ndo)mboRU galo
candamburo ka)nda)mbuRU [MG]
quindomboro ki)ndo)mboRU VF quindomboro
candomb ka)ndo)mbo galo
[carangoro] [SP-Cafund]
DO candomb
galo
1091. carambu kaRa)mbu ME carambu
topnimo:serra
[CENTRO]
1092. caramburu kaRa)mbuRu RA caramburu
bebida refrigerante semelehante ao alu
[SP]
1093. caramoro cf. caramboro
1094. caramuji cf. caranguji
1095. caranga cf carango 2
1096. carango 1 kaRa)NgU VF carango
(a) mulher
(b) mulher velha
[SP-Cafund]
1097. carango 2 kaRa)NgU SC carango, caranga
caranga kaRa)Ng carro

1098. carango 3 kaRa)NgU SC carango


(a) policial
(b) soldado de infantaria
1099. carangola kaRa)Ngol RA carangola
topnimo: localidade
[MG]
ME carangola
topnimo: localidade, rio

85
[CENTRO]
1100. carangono kaRa)Ngo)nsU YP carangono
LS escorpio
ET carangono
escorpio
[MG]
1101. carangoro kaRa)NgoRU YP carangoro
[caramboro] LS galo, sinnimo de caramboro
N
1102. caranguji kaRa) guZi YP caranguji, caramuji, gongoji
caramuji kaRamuZi LP centopia
gongoji
1103. carcunda cf. cacunda
1104. careca kaRek ME careca
calvo
1105. carenga kaRe)Ng VF carenga
mulher
[SP-Cafund]
1106. carerenga kaReRe)Ng YP carerenga

1107. caricunda cf. cacunda


1108. cari kaRiJa MA cari
sinnimo de cariapemba, o diabo
[MG]
1109. cariambe kaRiJa)mbI YP cariambe
candiambe ka)ndiJa)mbI LS ver Cariapemba
1110. cariapemba kaRiJape)mb YP cariapemba, cariapembe
cariapembe kaRiJape)mbI LS o demnio, o co, entidade malfica
MA cariapemba
[cariambe] o diabo. Trata-se de um esprito de origem
[cari] angola ou congo que perseguia os escravos
[pemba] e, s vezes, os incorporava
[MG]
BA divindade bantu que corresponde ao diabo
dos cristos
1111. cariapembe cf. cariapemba
1112. cariengue kaRiJe)NgI YP cariengue
LS gato
DO cariengue
gato
1113. carimbamba (1) kaRi)mba)mb YP carimbamba, carumbamba
carumbamba kaRu)mba)mb LS coruja
MA carimbamba
(a) coruja
(b) antropnimo
[MG]
1114. carimbamba (2) kaRi)mba)mb YP carimbamba, carumbamba
carumbamba kaRu)mba)mb PS curandeiro, feiticeiro, bruxo
1115. carimbamba (3) kaRi)mba)mb YP carimbamba, carumbamba
carumbamba kaRu)mba)mb BA (a) designao dada ao peixe xaru quando
magro
BA (b) localidade da praia de Armao, em
Salvador, que era conhecida pela pesca de
xaru
1116. carimbo kaRi)mbU YP carimbo
BR selo, sinete, sinal pblico com que se
autenticam documentos
ME carimbo

86
marca usada nas reparties e casa de
negcio
MA carimbo
topnimo
[MG]
RA carimbo
(a) selo, sinete
(b) pea metlica em que se abrem letras ou
outros sinais, para manter papeis oficiais
ou particulares, com tinta ou em relevo.
CH carimbo
marca aplicada ao gado com ferro
incandescente
[Marajo AM]
RA carimb
tambor feito de um tronco de rvore, oco,
com uma pele de carneiro ou outro animal
CH carimb
tambor feito de um tronco cavado com
cerca de um metro de comprimento e trinta
centimrtros de largura usado na dana
chamada batuque
[NORTE]
1117. carimboto kaRi)mbotU SC carimboto
apelido dado pelos insurrecionistas de 1835
1118. carionga kaRiJo)Ng SS carionga
mulher de vida fcil, dissoluta, devassa, de
baixo calo
1119. carirar kaRiRa JF carirar
odiar
[RJ]
1120. cariru cf. caruru
1121. caroo cf. caluo
1122. carofimba cf. orossimba
1123. caroqu kaRoke CR caroqu
solicitao de falar com os novios durante
o perodo de recluso do candombl
1124. carumbamba cf. carimbamba
1125. carumb cf. calumb
1126. carumbi kaRu)mbi MA carumbi
sertanejo, morador do serto
[MG]
1127. carunga cf. calunga
1128. carungar kaRu)Nga VF carungar
casar
[SP-Cafund]
1129. caruru kaRuRu YP caruru, calulu, cariru
calulu kalulu BR (a) iguaria feita base de quiabo cortado,
temperado com camares secos, dend,
cariru kaRiRu cebola, pimenta, prato tpico da cozinha
baiana
caruru
BR (b) nome genrico para vrias espcies de
folhas da famlia das amarantceas
BA (c) festa votiva, em homenagem a Cosme-
Damio e aos Ibji, geralmente para pagar
promessa ou por quem tem filhos gmeos
BA (d) qualquer festa em que for servido o

87
caruru
CR caruru
comida feita com quiabos, camaro e azeite
de dend
[BA]
ME caruru
guisado peculiar culinria baiana
1130. casaca cf. canzaca
1131. casatende cf. caxitende
1132. casibo kazibU SC casibo
garoa
1133. casima kazim SC casima
charco com gua estagnada
1134. cassaca cf. canzaca
1135. cassaca cf. saca
1136. cassange cf. caanje
1137. cassanje cf. caanje
1138. cassarangongo cf. caarangongo
1139. cassinge kasi)ZI MA cassinge
topnimo
[MG]
1140. cassumbeca cf. caumbeca
1141. cassumbenca cf. caumbeca
1142. cassuto cf. cauto
1143. catale katalI BA catale
candidato seita cabula
1144. catalambo gunza katala)mbU gu)nz SC catalambo gunza
divindade angolana da caa e dos
caadores. O equivalente do orisxa
oxossi
1145. catamba kata)mb YP catamba
LS nome de Lemba
1146. catanga kata)Ng YP catanga
LP termo que aparece freqentemente em
cnticos folclricos, seguido de Aruanda, a
exemplo deste refro do maculel Somos
negro da catanga de Aruanda
1147. catatu katatau9 CD catatu
lngua felina de quem fala de mal na
ausncia de algum
[SE]
1148. catende cf. catend
1149. catend (1) kate)nde YP catend
PS (a) o inquice das folhas
BA (c) topnima
CA catend
inquice angolano
BA catend
Tempo (uma das formas de Iroco)
1150. catend (2) kate)nde YP catend
catende kate)ndZI BA lagartixa
RA catende
lagartixa
[BA]
1151. catenga cf. catonga
1152. cateret kateRete SC cateret
dansa rural acompanhada de cantos na qual

88
os participantes ficam um frente ao outro
1153. catete katetSI YP catete
LP espcie de gavio
1154. catiar katSisa YP catiar
LS oferecer em sacrifcio, encantar
MA catiar
ajudar. usado na expresso
angananzambi to catia que significa
Deus ajude voc!
[MG]
1155. catimba katSi)mb YP catimba
catimbar katSi)mba LP manha, astcia, engodo
catimbar
LP usar de catimba
1156. catimbar cf. catimba
1157. catimbau cf. catimb
1158. catimbaua cf. catimb
1159. catimb katSi)mb YP timbau
catimbau katSi)mbaU9 BA atabaque
catimb,
catimbaua katSi)mbaw PS atabaque
timbau tSi)mbaU9 FJ catimb
trabalho em sesso no rito bantu
ME catimbau, catimb
prtica de feitiaria ou baixo espiritismo
catimb
topnimo: serra [CENTRO, NORDESTE]
1160. catinga katSi)Ng YP catinga, caxinga
caxinga kaSi)Ng BR (a) cheiro ftido e desagradvel do corpo
humano, de certos animais e de comidas
catingar katSi)Nga LP deterioradas
catinga
LP (b) avareza
(c) azar, m-sorte
caxinga
BA topnimo
catingar
BR ter catinga
ME catinga
mau cheiro
1161. catingar cf. catinga
1162. catira katSiR SC catira
dansa rural acompanhada de cantos. uma
variante de cateret.
1163. catita katSit YP catita
BR uma dana dramtica folclrica
1164. catita cf. catito
1165. DO catito
(a) pequeno
(b) curto
(c) com pequena quantia
Kim
VF catito
(a) pequeno
(b) criana
[SP-Cafund]
MA catita
pequeno

89
[MG]
1166. catito (2) katSitU YP catito
LP ratinho caseiro, camundongo
1167. catoco cf. cotoco
1168. catombo kato)mbU YP catombo
LP sinnimo de calombo
1169. catonga kato)Ng YP catonga, catenga
catenga kate)Ng LP lagartixa grande, de cauda amarelo-
avermelhada
ET catenga
lagartixa
[Baixo So Francisco]
1170. catol katolE ET catol
(a) bater o catol = falhar
(b) morrer
[Baixo So Francisco]
1171. catop cf. catup
1172. catota katot YP catota
LP meleca
1173. catraia katRaj YP catraia
LP ver biraia
1174. catucar cf. cutucar
1175. catular katula YP catul
PS raspar a cabea do novcio durante a
feitura-de-santo
1176. catule katulI A catule
palmeira (esp.)
1177. catungo katu)NgU FF catungo
parar
1178. catup katupE CA catup, catop
catop katopE (a) dana em cortejo de negros, que uma
variante dos congos mas sem enredo
MG
(b) dana de catup, registrada no Rio de
Janeiro em 1760
1179. caturet katuRete FJ caturet
muito bom
[RJ]
1180. catuta katut YP catuta
LP cachaa
1181. catuvira katuvir BT catuvira, gatuvira
gatuvira gatuvir caf
[Tringulo Mineiro]
1182. catuxa cf. caxuxa
1183. catuza katuz FJ catuza
catuzar katuza coisa imprestvel
[RJ]
RA catuzar
estragar, inutilizar, tornar sem serventia,
dito dos animais, preferentemente do gado
vacum
[SP]
JF catuzar
tornar imprestvel
[RJ]
1184. catuzar cf. catuza
1185. caula kawil YP cauila, cauira
caura kawiR LP avaro, mesquinho

90
1186. caura cf. caura
1187. cauza kawiz YP cauiza
LP saudao usada em cnticos folclricos,
como no maculel
1188. cavala-canga kaval ka)Ng PB cavala-canga
personagem folclrica que o mesmo
quefogo-ftuo
[MA]
1189. cavango cf. cavungo
1190. caveia kaveJ MA caveia
Quem est a?
MG
1191. caviuna cf. cabiuna
1192. caviungo cf. cavungo
1193. cavocango kavoka)NgU RA cavocango
topnimo: rio
[RJ]
1194. cavungo kavu)NgU YP cavungo, cavango, caviungo
cavango kava)NgU LS ver Imbalanganze
BA caviungo, cavungo
caviungo kavJu)NgU correspondente angola de Omulu, divindade
da variola
1195. caxambu kaSa)mbU YP caxambu
BR (a) espcie de membrafone, atabaque
BR (b) topnimo
ME caxambu
(a) um tipo de tambor
(b) a dana que este tambor animava
(c) morro em forma de tambor
(d) topnimo: localidade [MG]
FF caxambu
instrumento e dana ritual do Jongo
RA caxambu
(a) barril tapado com uma pele esticada, que
serve de instrumento de msica
(b) tipo de tambor
(c) espcie de dana que se executa ao som
desse tambor
[MG, GO]
(d) topnimo: rio [GO, MG, SP]; serra [RJ].
CA caxambu
(a) grande tambor
(b) dana executada ao som deste tambor
(c) usado numa dana dita moambique
[SP, MG, GO]
1196. caxanga kaSa)Ng YP caxanga
PS indisposio sbita
MA caxanga
achaque, macacoa
[MG]
1197. caxango kaSa)NgU YP caxango
BA (a) boi de corte
BA (b) topnimo
1198. caxaramba kaSaRa)mb MA caxaramba
aguardente
[MG]
1199. caxereguengue cf. caxirenguengue
1200. caxerenga cf. caxirenguengue

91
1201. caxerengue cf. caxirenguengue
1202. caxerenguenga cf. caxirenguengue
1203. caxerenguengue cf. caxirenguengue
1204. caxeringuengue cf. caxirenguengue
1205. caxexa kaSeS YP caxexa
LP muito pequeno, raqutico
1206. caxia kaSiJ A caxia
chegar; ser
1207. caxianguel cf. caxinguel
1208. caxico cupequerar kaSikU kupekeR A caxico cupequerar
dormir
1209. caxicovera kaSikoveR MA caxicovera
doena, molstia
[MG]
1210. caxicuniacar cf. caxicuniaco
1211. caxicuniaco kaSikuniJakU A caxicuniaco
caxicuniacar excremento
caxicuniacar
defecar
1212. caxilar kaSilar YP caxilar
LS chegar
1213. caxinga cf. catinga
1214. caxingar kaSi)Nga YP caxingar
LP retardar, fazer lentamento
1215. caxingo kaSi)NgU YP caxingo
LP pinguela, ponte
RA caxingo
topnimo: rio
[BA]
1216. caxing kaSi)Ng YP caxing, caxingue
caxingue kaSi)NgI LP magro, esqueltico (animal ou pessoa)
1217. caxingue cf. caxing
1218. caxinguel kaSi)Ngele YP caxinguel
caxinjanguel kaSi)Za)Ngele BR (a) serelepe, mamfero roedor da famlia dos
esquilos
caxianguel kaSJa)Ngele caxinguel, caxinxe, caxexa, caxing,
caxinxe kaSi)SI caxixe
caxexa kaSeS LP (b) indivduo magro, feio e de pequena
caxing kaSi)Ng
estatura
caxixe LP (c) mu carter
kaSiSI BR (d) porco-espinho
ME caxinguel
nome de animal
RA caxinguel, caxinjanguel, caxianguel
manmfero roedor da famlia dos esquilos
(Sciurus aestuans), que vive nos taquarais.
o quatipuru do Amazonas. e o
serelepe em So Paulo
caxinje, caxinxe
pessoa pequena, de pouca altura
1219. caxinje cf. caxinguel
1220. caxinxa kaSi)S YP caxinxa, caxixa
caxixa kaSiS LP sinnimo de . banguela
1221. caxinxe cf. caxinje
1222. caxinxe cf. caxinguel
1223. caxirengue cf. caxirenguengue

92
1224. caxirenguengue kaSiRe)Nge)NgI YP caxirenguengue, cacirenga, caxerenga,
cacirenga kaSiRe)Ng LP caxerengue, caxerenguenga, caxirengue,
caxerenguengue, caxiri, caxirim,
caxerenga kaSeRe)Ng xerengue, caxixe
caxerengue kaSeRe)NgI faca velha , sem cabo
caxerenguenga kaSeRe)Nge)Ng CD caxerengue
caxerenguengue kaSeRe)Nge)NgI faca velha, muito gasta
caxeringuengue [SE]
kaSiRi)Nge)NgI serenga
cacerenga kaseRe)Ng faca, faco
caxirengue kaSiRe)NgI RA caxirengengue
caxirim kaSiRi) caxirengue [RJ, BA], caxirenga [AL],
caxiri kaSiRi
caxerenga [SE], cacerenga [AL]
xerengue faca velha sem cabo
SeRe)NgI
irenguengue iRe)Nge)NgI
caxixe kaSiSI
serenga sere)Ng
1225. caxinjanguel cf. caxinguel
1226. caxiri cf. caxirenguengue
1227. caxirim cf. caxirenguengue
1228. caxito kaSitU RA caxito
topnimo: serra
[MA]
1229. caxixe (1) kaSiSI CD caxixe
licor extrado da palmeira
[SE]
1230. caxixe (2) kaSiSI YP caxixe
BA logro, barganha, negociata em torno de
terras de cacau
1231. caxixe cf. caxinguel
1232. caxixi kaSiSi YP caxixi
mucaxixi mukaSiSi BA (a) saquinho de palha, provido de ala, que
o tocador de berimbau segura juntamente
com a vareta com que tange o instrumento
musical
caxixi, mucaxixi
BA (b) miniatura de cermica (potes, panelas,
etc.) que serve de brinquedo para crianas
e onde se coloca o caruru oferecido a
Cosme e Damio
ME caxixi
instrumento musical de percusso, feito de
uma cestinha de vcime fechada e alongada,
caroos dentro
CR mucaxixi
saquinho de palha tranada, que contm
sementes de bananeira do mato, usado
pelos pais dos candombls de Angola para
acompanhar certos cnticos, especialmente
o ingorossi.
CA mucaxixi
cestinho contendo sementes utilizado no
jogo da capoeira e no candombl
1233. caxumba kaSu)mb YP caxumba
cachumba kaSu)mb BR parotidite, papeira
ME caxumba
inflamao das partidas

93
RA caxumba, cachumba
(a) inflamao das partidas
(b) esquinncia
1234. caxund kaSu)ndE YP caxund
BA topnimo, localidade antes habitada por
pescadores na priaia de armao, em
Salvador
1235. caxuxa kaSuS YP caxuxa, catuxa
catuxa katuS BA termo afetuoso dirigido a meninas,
geralmente precedida de minha
1236. cazambu kaza)mbu FJ cazambu
tambor usado em festa litrgica
[RJ]
1237. cazumba kazu)mb YP cazumba
LS cadeira, termo que aparece em contos
folclricos
ME cazumba
significado no identificado
1238. cazumb kazu)mba YP cazumb
BA sobrenome de famlia, nome de fazenda e
engenho de Recncavo
1239. cazumbi cf. zumbi
1240. cem cf. cen
1241. cen sena BT cen
cem sema barba
cem
cabelo
[Tringulo Mineiro]
1242. chapaquer cf. xapaquer
1243. chambote Sa)mbotSI VF chambote
agradvel
[SP-Cafund]
1244. chiamb SiJa)mbE FF chiamb
bom
1245. chibar cf. xibar
1246. chica cf. xica
1247. chicaca cf. xicaca
1248. chicombo Siko)mbU VF chicombo
sombra
[SP-Cafund]
1249. chicongo Siko)NgU VP chicongo
chapu
[SP-Cafund]
1250. chicuangu cf. ticuanga
1251. chila Sil SC chila
um anciem type de engenho para triturar o
algod
1252. chimbica cf. ximbica
1253. chimbimba Si)mbi)mb SS chimbimba
pelintra, valdevinos, troca-tintas
1254. chimbute cf. ximbute
1255. chimpamz Si)mpa)nzE YP chimpanz
BR espcie muito conhecida de macaco
1256. chingo Si)NgU FP chingo
pescoo
[MG]
1257. chinguvo Si)NguvU FP chinguvo

94
instrumento musical
FF chinguvo
caixa de madeira
1258. chipango cf. pungo
1259. chipoque mussurungue SipokI musuRu)NgI VF chipoque mussurungue
fornicar
[SP-Cafund]
1260. chipoqu cf. tipoqu
1261. chitongo Sito)NgU VF chitongo
cadeia
[SP-Cafund]
1262. chota Sot FP chota
lugar de reunio para debate de problemas,
Casa do Povo
1263. chuetar SuWeta YP chuetar
LP mofar-se de uma pessoa, no dar
importncia, desdenhar, por em ridculo
1264. chucho cf. inchusso
1265. chuncho cf. inchusso
1266. chusso cf. inchusso
1267. ciam siJama BT ciam
barba
[Tringulo Mineiro]
1268. cinda si)nd FF cinda
nome do orix Oxum, nos terreiros do
Omoloc
1269. cindoloc si)ndoloka FF cindoloc
at breve
1270. cipoya sipj SC cipoya
faixa usada para um brao ferido
1271. cissa sis SC cissa
esteira feita de canios geralmente usada
nos terreiros
1272. cita sit FF cita
nome do orix Ians, nos terreiros do
Omoloc
1273. coavera koaveR DO coavera
na expresso : viti de coavera undaru =
madeira para queimar
1274. coba kob YP coba
LS muito, bastante
1275. cob kobE YP cob
coub koU9bE BA (precedido de feiticeiro) curandeiro,
feiticeiro temvel, implacvel
1276. cobu kobu SC cobu
espcie de pequeno bolo preparado em cima
de folhas de bananeira
1277. cochich cf. cochicholo
1278. cochicholo koSiSolU YP cochicholo, cochich
cochich koSiS BR casinhola, aposento apertado, sem luz e ar
cachichola kaSiSol
1279. cochilar koSila YP cochilar
coxilar koSila BR (a) dormitar, dormir levemente
(b) descuidar-se
cuxilar kuSila cochilo
cuchilar kuSila BR (a) ato de cochilar
cochilo (b) descuido

95
koSilU ME cochilar
cabecear com sono
RA coxilar, cuxilar
(a) cabecear com sono
(b) toscanejar, escadelecer, estar a cair com
sono
1280. cochilo cf. cochilar
1281. cocora cf. cucuerar
1282. cocor kokoRo JF cocor
lagarto
[RJ]
FF cocor
palavra presente na expresso oj cocor
olho grande, inveja
1283. cocoroca cf. coroca
1284. coendar cf. cuendar
1285. cogote cf. cangote
1286. colol kololo JF colol
(a) gagueira
(b) gago
[RJ]
1287. colunga kolu)Ng CR colunga
palavra levantada numa cano
[PE]
1288. combaro cf. cumbara
1289. combaro catita ko)mbaRU MA combaro catita
(a) arraial, lugar pequeno
(b) comrcio
[MG]
1290. combaro uonene ko)mbaRU wonenI MA combaro uonene
cidade
[MG]
1291. combuca cf. cambuca
1292. comboero ko)mboWeRU MA comboero
grota
[MG]
1293. comunguer komu)NgeRe FJ comunguer
criana
[RJ]
1294. conema cf. cunena
1295. conena cf. cunena
1296. cong (1) ko)Nga MA cong
cang ka)Nga garrafa
[MG]
conga ko)Ng ME conga
gong go)Nga prmio dado ao dono da casa de farinha, de
congar ko)Ngar meia cuia em cada prensa
[PE]
YP cong, cang, gong
LP cesta ou caixa para guardar roupa e outros
objetos
MA conga
antropnimo
[MG]
1297. cong (2) ko)Nga JF cong
altar
[RJ]

96
FJ cong
altar
[RJ]
PA cong
(a) altar
(b) por extenso, a sala de reunio onde fica
o altar
1298. congar ko)Nga YP congar
LS amarrar os maus espritos
1299. conga cf. cong
1300. congembo ko)Ze)mbU MA congembo
(a) morrer
(b) morte
[MG]
DO congembo
morte, na expresso uenda congembo ir
para morte, morrer
1301. congo ko)NgU YP congo
quicongo kiko)NgU PS (a) toque, especialmente para Congombira
PS (b) naco-de-candombl cuja terminologia
quincongo ki)Nko)NgU religiosa de base essencialmente banto
[manicongo] BR (c) designao dada ao africano bacongo
proveniente do reino do Congo.
quicongo
BR lngua do grupo banto falada pelo povo dos
bacongo, hoje concentrado em Cabinda,
no norte de Angola, noo Congo-Kinshasa
e Congo-Brazzaville
DO congo
dana religiosa
PB
BA congo
congada, pea de teatro popular com temas
africanos
CA congo
espectculos populares brasileiros de
inspirao africana
[NORTE, CENTRO, SUL]
MA congo
topnimo
[MG]
SS congo
antiga e desusada folgana dos pretos,
geralmente escravos, celebrada em festas
religiosas, principalmente a N.S. do
Rosrio, sua padroeira
RA congo
topnimo: serra
[SE]
congos
folguedo prprio dos negros, com que se
festeja o dia de Reis
[SE]
VF quincongo
(a) raa de negros
(b) deus negro de Moambique
[SP-Cafund]
ET congos
tradicional folgana de fundo religioso,

97
tambm conhecida pelo nome de congada
ou de Marujos do Rosrio
[Mdio So Francisco]
1302. congo-angola ko)NgU a)Ngl YP congo-angola
PS ver congo
1303. congol ko)Ngolo ET congol
chocalho grande
[Mdio So Francisco]
1304. congombira ko)Ngo)mbiR YP congombira, gongombira
gongombira go)Ngo)mbiR PS inquice protetor dos caadores e do mundo
animal, equivalente a Oxssi
CR congombira
equivalente de Oxossi nos candombls
angola e congo
1305. congo-munjolo ko)NgU mo)ZolU YP congo-munjolo
PS ver munjolo
1306. congote cf. cangote
1307. conguembo cf. uenda conguembo
1308. congulo cf. cangulo
1309. conjenga ko)Ze)Ng VF conjenga
morte, palavra atestada na expresso
cuendar para conjenga carunga
[SP-Cafund]
1310. conjer cf. canjer
1311. conj joviti ko)Z ZovitSi DO conj joviti
cemitrio
Kim
1312. copequerar kopekeRa MA copequerar
cupequerar kupekeRa dormir
[MG]
VF cupequerar
dormir
[SP-Cafund]
VF caxico cupequerar
dormir
[SP-Cafund]
1313. coque kokI YP coque
BR pancada na cabea com o n dos dedos
1314. corcunda cf. cacunda
1315. corimar cf. curimar
1316. corimba cf. curimbar
1317. coringa cf. curinga
1318. coroca kRk YP coroca, cocoroca, curuca
cocoroca kkRk BA (a) velho, caduco, decrpito, adoentado,
pela idade avanada
curuca kuRuk BA (b) mulher velha e feia
1319. corofeca koRofek MA corofeca
pessoa ruim, imprestvel
[MG]
1320. corumba cf. curumba
1321. cota cf. macota
1322. cot kota FF cot
irm
1323. cot kt YP cot
[cotocor] BR (a) que tem o brao ou perna mutilada
BR (b) galinha sem rabo
1324. cotoco kotokU YP cotoco, catoco, pitoco

98
catoco katokU BR (a) faca pequena e ordinria
pitoco pitokU BA (b) qualquer pedao pequeno de alguma
coisa
CD cotoco
faca ou faco muito desgastado
[SE]
1325. cotocor kotokoRE YP cotocor, corocor
corocor LS galinha sem rabo
1326. ctua cf. macota
1327. cotuba cf. cutuba
1328. coub cf. cob
1329. covicanda cf. mucanda
1330. covocar cf. covuca
1331. covoc kvk RA covoc
carneiro ou levada, em geral funda, por
onde se despeja a gua que sai dos cubos
das rodas nos engenhos de aucar
1332. covucar kovuka RA covucar, covocar
covocar kovoka (a) cavar
(b) fossar
JF covucar
(a) cavar
(b) abrir cova
[RJ]
1333. coxilar cf cochilar
1334. coxito koSitU MA coxito
[xito] (a) pequeno
(b) porco de uma raa pequena
[MG]
1335. cozeca cf. cuzecar
1336. cracax cf. caracax
1337. cu cu kwa kwa RI cu cu
onomatopia que expressa a surpresa
1338. cuango kWa)NgU MA cuango
antropnimo
[MG]
1339. cuatar kWata MA cuatar
pegar
[MG]
1340. cuavera kWaveR MA cuavera
na expresso viti de cuavera undaru
madeira para lenha
1341. cuba kuba YP cuba, cumba
cumba ku)mba LP poderoso, forte, valente
cuba
cueba kWeba LP curandeiro, feiticeiro temvel
mancueba ma)NkWeba MA cumba
antropnimo
[MG]
RA cumba
(a) feiticeiro
[GO]
(b) decidido, forte, valente
[SP]
FJ cumba
feiticeiro
[RJ]

99
JF cumba
(a) feitiaria
(b) bruxa
[RJ]
1342. cubabar kubaba FP cubabar
bater palmas
[MG]
1343. cubango kuba)NgU YP cubango
BR topnimo
BA cubango
divindade bantu na macumba da antiga
nao cambinda
RA cubango
topnimo: bairro urbano de Niteroi
[RJ]
1344. cubata kubat YP cubata, libata
libata libat BR palhoa, choupana, casebre
libata
LS senzala
FF cubata
choupana africana
RA cubato
topnimo: rio
[SC, PR]
JF libata
aldia
[RJ]
ME cubata
choupana, morada dos pretos na frica
1345. cubatar kubata YP cubatar
LS bater, tocar tambor
1346. YP cuca, acuca, macuca, mucuca
BR (a) negra velha, coroca
BR (b) bruxa, bicho-papo
BR (c) bicho-papo do universo dos contos e
acalantos brasileiros, ser fantstico que
aterroriza crianas, imaginado como uma
mulher muito velha e feia como uma
coruja, geralmente associada figura do
negro e tida como devoradora de
criancinhas desobedientes
acoca, acuca, cuca
LS velha
macuca
LP mulher velha
JD acoca
velho
MA macuco
mulher velha e feia
CA macuco
(a) ser fantstico feminino e ameaador, que
devora as crianas
(b) em Pernambuco, mulher vela e feia que
uma espcie de bruxa
FJ cuca
velha feia
[RJ]
JF cuca
(a) velha feia
(b) megera

100
[RJ]
RA cuca, coca, coco
(a) muher feia e velha
(b) ser fantstico, com que se mete medo s
crianas
1347. cucangala kuka)Ngal YP cucangala
PS (a) jovem solteira que perdeu a virgindade e
por isso mais facilmente acessvel a
propostas sexuais
PS (b) prostituta, mulher sem dono
1348. cucata kukat YP cucata
LS (a) doena
(b) doente
1349. cuchicar kuSikar FP cuchicar
tocar instrumento
[MG]
1350. cuchipa kuSip DO cuchipa
cigarro
1351. cucuerar kukWera VF cucuerar, cocorar, cuerar
cocorar kokoRa casar
[SP-Cafund]
cuerar kWeRa YP acuer
acuerar akWeRa LS (a) esposar
LS (b) amancebar
1352. cucuete kukWetSI A cucuete
divindade da variole
1353. cucuia cf. cacuia
1354. cucumbe kuku)mbI ME cucumbe
comida usada na Bahia
1355. cucumbi kuku)mbi CA cucumbi, ticumbi
ticumbi tSiku)mbi (a) instrumento de msica africano, que deu
o nome dana
cacumbi kaku)mbi (b) variante de congo, congada, quilombo,
ticumbi
[SE, BA, RJ]
YP cucumbi, cacumbi
BR antigo folguedo de negros, que, vestidos de
peles e penas, figuravam um cortejo para a
celebrao do rito da puberdade e no meio
do qual se representava a morte e a
ressureio do filho do chefe
FF cucumbi
festa de circunciso dos meninos, na qual se
comia o cucumbe.
ME cucumbi
(a) instrumento de msica
(b) nome dado aos negros de face lanhada e
nariz deformado por uma crista de
tubrculos, que descia do alto da fronte ao
sulco mediano do lbio superior
1356. cucumbu kuku)mbu YP cucumbu, cacumbu
cacumbu kaku)mbu BR (a) enxada
BR (b) cf. cacumbu
1357. cucurucaio kukuRukajU SC cucurucaio
espritos de escravos venerados
1358. cucurucaje cf. cacurucaje
1359. cudiar cf. curiar
1360. cudimba kudZi)mb YP cudimba
LS pombo

101
1361. cueba cf. mancueba
1362. cuendar kwe)nda YP cuendar, quendar, puendar
quendar ke)nda LS (a) andar
LS (b) partir
qenda kwe)nda LS (c) viajar
puendar pwe)nda LS (d) ir
uenda we)nd DO uenda
uendar we)nda nas expresses: uenda congembo =
coendar morrer, uenda odira = viajar.
kowe)nda oronguenda
oenda owe)nda passeio
enda CO quendar
e)nd
cuend funcionar.
kwe)nde
nguenda [ES]
oronguenda Nge)nd VF cuendar, uendar
oRoNge)nd andar
[SP-Cafund]
BT cuendar, coendar
andar
[Tringulo Mineiro]
FP quend
morrer
MA oenda, cuend
entrar
nguenda
(a) pressa
(b) pequena fuga
[MG]
1363. cuend cf. cuend
1364. cuerar cf. cucuerar
1365. cuero kWeRU VF cuero
companheiro
[SP-Cafund]
1366. cufar kufa YP cufar, afar
acufa akuf LP morrer
cuf, af
afar afa PS modo de dizer que alguem morreu ou
afa af maneira de se referir ao morto, ao finado.
cuipa kWip PS afu
cuipar kWipa
exresso. dita aps pronunciar o nome de
cuf uma pessoa morta, equivalente expresso
kufo popular l-ele, que acompanhada pelo
af afo gesto de bater com os ns dos dedos em
afu algum objeto de madeira, a fim de isolar a
afu
possibilidade de uma corrente negativa
que atraia a morte.
EN afa
denominao da morte, em candombls de
origem angolo-conguesa.
FF cufar
morrer
ME cufar
morrer
[MG]
VF cuipa
morte
cuipar
matar
[SP-Cafund]

102
NL acufa
diz-se de esprito errante.
JF cufar
(a) morrer
(b) sucumbir
[RJ]
FJ cufar
morrer
[RJ]
RA cufar
morrer
[MG]
1367. cuf cf. cuf
1368. cuia kuj YP cuia
quicuia kikuj LS (a) alma, esprito do morte
(b) assombrao, fantasma
cacuia kakuj quicuia
cucuia kukuj LP assombrao
[quiruia] YP cacuia, cucuia
BR (a) ir para cacuia = morrer, acabar,
desaparecer
BR (b) nome de cemitrio no Rio de Janeiro
situado na Ilha do Governador
BR (c) sofrimento, azar, frustrao
1369. cuiavo cf. avuro
1370. cuiba kwib SC cuiba
um jogo de crianas
1371. cuica kWik YP cuca
BR instrumento feito com um pequeno barril
que temnuma das bocas uma pele bem
estirada e em cujo centro est presa uma
pequena vara, a qual, ao ser atritada com a
palma da mo, faz vibrar o tambor,
produzindo ronco
1372. cuipa cf. cufar
1373. cuipar cf. cufar
1374. culailai kulailai9 YP culalai
LP velhos tempos, tempos passados
1375. culana kulan YP culana
LS (a) lutar
(b) perseguir
1376. culina kulin YP culina
[masculina] LS saudao laudatria em honra s divindades
durante as cerimnias pblicas
1377. cumba (1) cf. cuba
1378. cumba (2) cf. cumbe
1379. cumba (3) ku)mb BT cumba, cumbo
cumbo ku)mbU ano
[Tringulo Mineiro]
1380. cumbara ku)mbaR YP cumbara
combaro ko)mbaRU LS cidade
DO cumbara
ambara a)mbaR cidade
cumbaca ku)mbak VF ambara, cumbara, cumbe
cumbe ku)mbI cidade
umbara u)mbaR [SP-Cafund]
cumbara, cumbaca, umbara
(a) cidade

103
(b) povoado
[SP-Cafund]
MA combaro
lugar habitado
[MG]
1381. cumbaraieto ku)mbaRajetU VF cumbaraieto
cidade grande
[SP-Cafund]
1382. cumbatar ku)mbata DO cumbatar
comer
1383. cumbe ku)mbI DO cumbe
cumbi ku)mbi (a) luz
(b) fogo
cumba ku)mb VF cumba, cumbi
cumbo ku)mbU (a) hora
ucumbe uku)mbI (b) dia
ucumbi uku)mbI (c) sol
cumbucumbe cumbe, ocumbe
ku)mbuku)mbI sol
[SP-Cafund]
ME cumbe
topnimo: localidade, serra
[NORDESTE]
RA cumbe
topnimo: serra [AL]; localidade [BA]; rio
[MG]; lago [PB]
CV cumbo
sol
[MG]
MA ucumbi
sol
[MG]
VF ucumbe
sol
[SP-Cafund]
1384. cumbo cf. cumba (3)
1385. cumbo cf. cumbe
1386. cumbucumbe cf. cumbe
1387. cumbuca ku)mbuk SS cumbuca, pumbuca
pumbuca pu)mbuk (a) reles, insignificante
(b) de bobagem
1388. cumbuco ku)mbukU YP cumbuco
LP animal sem cauda
1389. cumulaia cf. camulaia
1390. cundanga ku)nda)Ng VF cundanga
espingarda
1391. cundim ku)ndZi) SC cundim
comida feita de mandioca torrado com
cebolas, leo e vinagre
1392. cunema cf. cunenar
1393. cunemar cf. cunenar
1394. cunena cf. cunenar
1395. cunenar kunenar YP cunenar, cunemar, nenar
cunemar kunemar LS defecar
cunena, cunema, nena
nenar nena fezes
cunena kunen BT conema
cunema kunem nus

104
conema konem [Tringulo Mineiro]
nena nen VF nena
fezes
[daracunenar] nenar
[nenaconuna] defecar
[SP-Cafund]
1396. cuniar cf. curiar
1397. cunuar kunWa` YP LS cunuar, uanar
uanar wana beber
VF cunuar
beber
[SP-Cafund]
1398. cupapara kupapaR DO cupapara
festa
1399. cupequerar cf. copequerar
1400. cupia kupiJ VF cupia
cupiaro kupiJaRU cabea
cupiaro
cupi kupiJa alto da cabea, cocoruto
cupiara kupiJaR [SP-Cafund]
depia depiJ BT cupia, cupi, cupiara, depia
cabea
[Tringulo Mineiro]
1401. cupi cf. cupia
1402. cupiara (1) kupiJaR VF cupiara
mulher do outro
[SP-Cafund]
1403. cupiara (2) kupiJaR BT cupiara
na expresso cupiara axo bobo
[Tringulo Mineiro]
1404. cupiara (3) cf. cupia
1405. cupiaro cf. cupia
1406. cupopiar kupopJa DO pupiar
pupiar pupJa falar
MA pupiar
popiar popJa falar
cuppia kupopJ [MG]
VF cupopiar
falar
cuppia
(a) voz
(b) fala
(c) verdade
[SP-Cafund]
1407. cuppia cf. cupopiar
1408. cuqete kuketSI CR cuqete
correspondente de Omolu nos candombls
angola e congo
1409. CA curau
tipo de angu, feito de milho verde moido e
cozido com aucar
RA curau
espcie de angu, feito de milho verde,
modo e cozido com aucar
[SP]
YP curiar, cuniar, cudiar
LS comer
ingidiar

105
LS o-de-comer
MA curiar
comer
[MG]
ME curiar
comer
DO curiar
comer
CV curiar
cozinhar
[MG]
VF cudiar, curiar
comer
[SP-Cafund]
FJ curiar
(a) comer
(b) beber
[RJ]
JF curiar
(a) beber
(b) ingerir
[RJ]
BT curiatar
almoar
[Tringulo Mineiro]
RA curiar
comer
1410. curiacuca kuRiJakuk YP curiacuca
LS (a) cozinheira
(b) a encarregada da comida ritual
MA curiacuca
cozinheiro
1411. curiandamba kuRiJa)nda)mb MA curiandamba
velho
[MG]
1412. curiango kuRiJa)NgU YP curiango, curiangu, mariangu
curiangu kuRiJa)Ngu BR espcie de ave
mariangu maRiJa)NgU
1413. curiangu cf. curiango
1414. curiatar cf. curiar
1415. curimar kuRima YP curimar
corimar koRima LS trabalhar
MA curima
curima kuRim servio, trabalho
curim
trabalhar
[MG]
DO curima
trabalho, servio
VF curimar
(a) trabalhar
(b) rezar
(c) danar
[SP-Cafund]
FP corim
cantar
[MG]
FJ curim

106
cantar
[RJ]
CO curim
brincar
[ES]
1416. curimbar kuRi)mba YP LS curimbar
ndimba ndi)mb cantar em louvor
curimba
curimba kuRi)mb cnticas para Preto Velho
corimba koRi)mb VF curimbar
cantar
[SP-Cafund]
FJ curimba
dana
[RJ]
FF curimba
canto, ponto cantado
FP corimba
ponto cantado
[MG]
JF curimba
(a) ponto cantado
(b) conjunto instrumental
[RJ]
MA ndimba
cantador
[MG]
1417. curimba cf. curimbar
1418. curinga kuRi)Ng YP curinga
coringa koRi)Ng BR (a) pessoa esperta
(b) certa figura do jogo de cartas com valor
indeterminado
ME curinga
certas figuras do jogo de cartas
CH curinga, coringa
nome dado ao dois-de-trevo em certos jogos
de baralho
[AM]
SS curinga
timoneiro de barcaa de navigao costeira
1419. curirar kuRiRa VF curirar
chorar
[SP-Cafund]
1420. currumb kuxu)mba SC currumb
currumbu kuxu)mbU doce feito de coco ralado de fervido
1421. currumbu cf. currumba
1422. curuca cf. coroca
1423. curumba kuRu)mb YP curumba, corumba
corumba koRu)mb LP mulher velha
ME curumba
mulher velha
1424. curundu kuRu)ndu YP curundu
LP feitio
1425. cururu (1) kuRuRu YP cururu
LS velho, coroca
1426. cururu (2) kuRuRu ET cururu
transporte clandestino de mercadoria feito
pelos tripulantes dos navios

107
[Mdio So Francisco]
1427. curutu kuRutu YP curutu
LS coruja (termo freqente em acalantos)
1428. cusecar cf. cuzekar
1429. cusecar mutimbe kuzeka mutSi)mbI DO cusecar mutimbe
(a) ir para cama
(b) dormir dans um lit
1430. cusicar cf. cuzecar
1431. cusita kuzit VF cusita
cusitar kuzita urina
cusitar
urinar
[SP-Cafund]
1432. cusitar cf. cusita
1433. cussuar kususa YP cussuar
[daracussuca] LS urinar
1434. cusucanar kuzukana VF cusucanar
casar
[SP-Cafund]
1435. cut kuta VF cut
orelha
[SP-Cafund]
1436. cutar kuta VF cutar
cutaro kutaRU rezar
cutaro
reza
[SP-Cafund]
1437. cutang kuta)Nga FF cutanga
ler
1438. cutaro cf. cutar
1439. cutendar kute)nda FF cutend
louvar, adorar
1440. cutiliqu cf. quetiliqu
1441. cutuba kutub YP cutuba
cotuba kotub LP (a) excelente, timo, bonito
(b) forte, valente
FJ cutuba
(a) bonito
(b) muito bom
[RJ]
RA cutuba, cotuba
(a) forte, temvel, respeitado
(b) pessoa generosa, boa [RS]
1442. cutucar kutuka FJ cutucar
catucar katuka (a) insistir
(b) provocar
[RJ]
ET cutucar, catucar
tocar algum disfaradamente para lhe
despertar a ateno , sem que os demais o
percebam.
CV cutucar
palavra de origem africana
[MG]
1443. cutut kutut YP cutut, cuntunt
cuntunt ku)ntu)nt LS esprito dos mortos
1444. cuvalar kuvala YP cuvalar

108
LS nascer
1445. cuvera kuveR DO cuvera
dor
1446. cuvunga kuvu)Ng YP cuvunga
PS embarao, confuso, atrapalhao
1447. cuxilar cf. cochilar
1448. cuxipa kuSip ? cuxipa
(a) cigarro
(b) o que se fuma
1449. cuzeca cf. cuzecar
1450. cuzecar kuzeka VF cuzecar
cusecar kuzeka dormir
cuzeca
cuzicar kuzika sono
cusicar kuzika [SP-Cafund]
cuzeca kuzek DO cusec
cozeca kozek dormir
Kim
BT cozeca
cama
[Tringulo Mineiro]
FP cusicar, cuzicar
fazer sexo
1451. cuzicar cf. cuzecar
1452. dad cf. dand
1453. damat damata YP damat
PS
arco e flecha de ferro, em miniatura,
smbolo de Oxssi e Roxomucumbe
1454. dand da)nda YP dand, dad
dad dada BA (a) planta cipercea e aromtica, semelhante
gramnea, que serve para perfumar
roupas lavadas e tem propriedades
medicinais
LS (b) nome de Dandalunda
JF dad
orix do culto de Ossanhe
[RJ]
FJ dad
esprito dos vegetais
[RJ]
1455. dandalunda da)ndalu)nd YP dandalunda
[dandalunga] PS inquice das guas, equivalente a Oxum e
Iemanj, patrona das mulheres grvidas e
dos recm-nascidos
BA dandalunda
divindade angola correspondente
Yemanj, a rainha do mar
CA dandalunda
um dos nomes de Yemanj Anamburucu,
equivalendo a Me Dand.
[BA]
CR dandalunda
divindade das guas
1456. dandalunga cf. dandalunda
1457. dandazumba da)ndazu)mb YP danda zumba
PS nome de Dandalunda
1458. daqu dakE FF daqu
d licena

109
1459. dara dar YP dara
LS em daracunena, daracussua
1460. daracunenar daRakunena YP daracunenar
LS defecar
1461. daracussuar daRakususa YP daracussuar
LS ir urinar
1462. deciza cf. dijia
1463. delod delode FF delod
dar
1464. dembo de)mbU FF dembo
chefe de tribo
1465. dend de)nde YP dend
dend de)ndE BR (a) palmeira (Elaesis guineensis) ou sua
fruta
BR (b) leo vermelho obtido da palmeira dend,
de grande uso na culinria religiosa afro-
brasileira e baiana
BR (c) leo de palma no portugus de Portugal
BA (d) expresso vadiar na tina do dend =
esbofar-se, esfaltar-se
BA (e) topnimo muito comum para ruas,
ladeiras, etc
ME dend
(a) nome de uma palmeira do Congo e da
Guin, introduzida no Brasil desde o
sculo XVI
(b) topnimo: localidade [NORDESTE]
CA dend
a fruta de dend serve de feitio do orix If
e usasa para revelar o futuro
RA dend, dend
a palmeira Elais guineensis, muito cultivada
no Norte
1466. dend (2) de)nde YP dend
BA bruxaria, magia negra, coisa feita
1467. dend (3) de)nde YP dend
BA moa assanhada, espevitada
1468. dend cf. dend
1469. dendemburo cf. endemburo
1470. dengo cf. dengue
1471. deng cf. dengue
1472. dengue (1) de)NgI YP dengue, dengo, mendenga, mendengue
dengo de)NgU BR (a) choradeira, birra de criana
BR (b) manha, treta
deng de)Ng BR (c) melindre feminino, faceirice
ndengue nde)NgI BR (d) afeminao, trejeitos afetados
dongo do)NgU FJ dengo
ndongo ndo)NgU carinho
mendengue dengue
me)nde)NgI querido
mendenga me)nde)Ng [RJ]
candengue FF dengue
ka)nde)NgI
candengo qualidade feminina de requebros e vaidades
ka)nde)NgU
canengue ME dengo, dongo, ndengue, ndongo
kane)NgI designao familiar de menino.
dengue
(a) choradeira de criana
(b) manha

110
MB dengue
querido
[RJ]
RA deng
o mesmo que dengoso
dengue
(a) melindre das mes por causa dos filhos
(b) qualquer melindre ou capricho feminino,
requebro, afetao e esquisitice de
maneiras
(c) casquilhice, trejeito ou esgar de faceirice
(d) manha, choradeira.
(e) manha, choradeira, birra de criana
(f) enfado, fastdio, aborrecimento
(g) embriaguez, quando se referem ao brio
(h) enfermidade leve
VF canenge
filho
OC candengue, candengo
criana
1473. dengue (2) de)NgI RA dengue
mal epidmico prprio dos pases quentes.
1474. dengu de)NgE YP dengu
dengu de)Nge BA (a) milho branco cozido com um pouco de
aucar
(b) espcie de pudim ou mingau de milho
RA dengu
milho branco cozido, ao qual se junta um
pouco de aucar
[BA]
FF dengu
comida para Oxal, Ogum e Oxossi, feita de
milho branco com aucar.
FJ dengu
milho branco
[RJ]
1475. depia cf. cupia
1476. der deRE YP der
PS me-pequena, sacerdotisa auxiliar
1477. der-mumbidi deRE mu)mbidZi YP der-mumbidi
PS nome inicitico de um devoto de Lemba
1478. dia dZiJa YP dia
de (preposio)
1479. dialondir dZiJalo)ndZiRe YP dialondir, diualonguirei
dialonguirei dZiJalo)NgiReI9 LS nome inicitico de um devoto de
Imbalanganze
1480. dialonguirei cf. dialondir
1481. diamazi dZiJamazi YP diamazi
[mazi] PS nome inicitico de devoto de Dandalunda
1482. diamba dZiJa)mb YP diamba, liamba, riamba
liamba liJa)mb BR maconha
FJ diamba
riamba riJa)mb erva para cachimbo
aliamba aliJa)mb [RJ]
RO aliamba
maconha
ME diamba, liamba
nome de uma planta de que os negros
faziam fumo

111
RA diamba, liamba, riamba
pango (Cannabis sativa) que os negros
usavam guisa de tabaco para
caximbarem.
CH diamba, aliamba
cnhamo, maconha
[AM]
1483. diambarana dZiJa)mbaRan SC diambarana
planta medicinal da famlia das gencianas
usada como tnico estomacal.
1484. diassanje dZJiasa)ZI YP diassanje
LS (a) ovos (textualmente = de galinha)
(b) testculos
1485. dibungo dZibu)NgU YP dibungo
LS caneca, copo
n
1486. dicondo dZiko) dU YP dicondo
LS banana
1487. dijia dZiZis YP dijia, deciza
deciza desiz LS esteira
1488. dijina dZiZin YP dijina
PS denominao corrente para o nome-do-
santo, geralmente referente origem ou a
uma qualidade da divindade
1489. dilonga dZilo)Ng YP dilonga
LS caneca, copo
1490. dilong dZilo)Nga MB dilong
caneta
[RJ]
1491. dimb dZi)mb FJ dimb
dimbo dzi)mbU duvidoso
[RJ]
MB dimb
duvidoso
[RJ]
JF dimbo
duvidoso
[RJ]
1492. dimbo cf. dimb
1493. dindim dZi)ndZi) YP dindim
LP cltoris
1494. diteque dZitekI YP diteque
PS aafroa (Bixa Orellana), usada em
tinturaria, dando uma cor alaranjada e
vermelha
1495. divina cf. divuna
1496. divuna dZivun YP divuna, divina, nivuna
divina dZivin LS barriga
nivuna nivun
1497. djacut dZakuta FF djacut
pedra
1498. djaquelear dZakelesa FF djaquelear
(a) baixo
(b) ser baixo
1499. dongo do)NgU FF dongo
canoa de tronco de rvore
1500. dongo cf. dengue

112
1501. dudu dudu FF dudu
preto
1502. dumba cf. indumba
1503. dunda du)nd RA dunda
topnimo: rio
[BA]
1504. dunga du)Ng YP dunga
LP (a) homem valente, corajoso
(b) chefe, maioral
ME dunga
(a) senhor
(b) uma figura de jogos de cartas
FJ dunga
valento
[RJ]
JF dunga
(a) capoeira
(b) valento
[RJ]
RA dunga
indivduo valente e prestigioso, temido,
valento
1505. dungundar du)Ngu)nda VF dungundar
falar
[SP-Cafund]
1506. duque (1) dukI VF duque
tambor
[SP-Cafund]
1507. duque (2) dukI VF duque
inseto
[SP-Cafund]
1508. dzumba dzu)mb JF dzumba
concubina, amante
[RJ]
1509. ei eI9 VF ei
ruim
[SP-Cafund]
1510. ejica eZik JF ejic
ombros
[RJ]
1511. elima elim BA elima
fora mgica
1512. emba cf. pemba
1513. emb e)mba YP emb
LS mel de abelha
Kim wemba
1514. embamba e)mba)mb YP embamba
LS carrego, obrigao religiosa
1515. embanda cf. umbanda
1516. embelego e)mbelegU BT embelego
cabelo
[Tringulo Mineiro]
1517. embondo cf. imbondo
1518. embu cf. imbu
1519. embuete e)mbWetI VF embuete
pau, porrete, madeira
[SP-Cafund]
1520. embuziar e)mbuziJa SC Embuzi

113
(a) tornar-se aborrecido
(b) tornar-se nostlgico, melanclico
(c) enfurerer-se
1521. enba cf. pemba
1522. encabular cf. cabula
1523. encarambar e)NkaRa)mba FF encarambar
secar a terra
1524. encarangar e)kaRa)Nga RA encarangar
(a) perder o movimento, ficar tolhido e
encolhido pela ao do frio, do reumatismo
ou outra enfermidade
(b) tiritar de frio
(c) congelar [RS]
1525. encarrancar e)kaxa)Nka FJ encarrancar
prender
[RJ]
1526. enda cf. oenda
1527. endemburo e)nde)mbuRU YP endemburo, dendemburo
dendemburo de)nde)mbuRU LS (a) bode, cabra
(b) qualquer quadrpede, animal de grande
porte
1528. endiche e)ndiSI BH endiche, andiche
andiche a)ndiSI rede vertical que guarnece a boca de uma
armao de pesca.
1529. endoque cf. quindoque
1530. enfusar cf. infuzar
1531. engabelar cf. engambelar
1532. engao cf. cangao
1533. engambelar e)Nga)mbela ME engambelar, engabelar
engabelar e)Ngabela seduzir, agradar para enganar
[PE]
engarambelar e)Nga)mbela FJ engambelar
engrambelar e)NgRa)mbela enganar
gambelar ga)mbela [RJ]
engambelo e)Nga)mbelU FJ gambelar
enganar
[RJ]
JF gambelar
iludir
[RJ]
RA engambelar, engabelar, engarambelar,
engrambelar, gambelar
(a) enganar ou iludir jeitosamente.
(b) seduzir, ser agradvel a algum para
engan-lo
(c) embelecar, embalar com esperanas vs
para atrair a confiana.
1534. engambelo cf. engambela
1535. enganga cf. ganga
1536. engarambelar cf. engambelar
1537. engira cf. enjira
1538. engoio e)NgojU RA engoio
(a) tristeza;
(b) encolhimento, enfezamento, raquitismo.
1539. engolo cf. ongor
1540. engoma cf. ingoma

114
1541. engomadeira e)Ngomadei9r YP engomadeira
BA topnimo, bairro nos arredores da cidade de
Salvador
1542. engrambelar cf. engambelar
1543. enjiar cf. enjicar
1544. enjicar (1) e)jika YP enjicar, enjiar, injicar
enjiar e)jiJa LP implicar, embirrar
injicar i)jika
1545. enjicar (2) e)jika YP enjicar, enjiar, injicar
enjiar e)jiJa LP estar com frio
injicar i)jika
1546. enjira cf. jira
1547. enjo cf. inj
1548. entame cf. intambe
1549. enxacoco cf. xacoco
1550. escarambar iskaRa)mba RA escarambar
(a) secar muito (a terra) sob a ao do calor
a ponto de abrir-se em gretas.
(b) enrugar (a pele do rosto ou doutra parte
do corpo)
JF escarambar
secar
[RJ]
1551. escarumba iskaRu)mba RA escarumba
homem de raa negra.
FJ escarumba
preto africano
[RJ]
1552. et eta VF et
pnis
[SP-Cafund]
1553. fandango fa)nda)NgU FF fandango
festa profana
1554. farofa faRf RA farofa, farofia
farfia aRfJ (a) comida feita de farinha, ppassada na
frigideira com manteiga, banha ou azeite.
(b) coisa sem valor
(c) gabolice, roncaria, impostura
1555. farfia cf. farofa
1556. farramba cf. farrambamba
1557. farrambamba faxa)mba)mb RA farrambamba
farramba faxa)mb gabolice, pabulagem, estardalhao, bravata
NORTE
farromba faxo)mb
1558. farromba cf. farrambamba
1559. fimbo fi)mbU ME fimbo
lana, azagaia de madeira
1560. fiof fJof YP fiof
LP nus
1561. fole cf. ofole
1562. forr fox YP forr
[forrobod] BR arrasta-p, farra, folia
1563. forrobod foxobod YP forrobod
[forr] BR arrasta-p, algazarra, confuso, folia
SS forrobod
[frogod]

115
[fovoco] divertimento, pagodeiro, festana
1564. fovoco fovokU YP fovoco
LP sinnimo de forrobod
1565. frogod fRogodo YP frogod
LP algazarra, briga
1566. fruzu cf. fuzu
1567. fu fuWa YP fu
LP folia, algazarra
FJ fu
falange
[RJ]
ET fu
(a) rolo
(b) briga, conflito
FF fu
dana
RA fu
(a) assustadio, espantadio
(b) desconfiado
(c) arisco
[SP, PR, RS]
1568. fu cf. fub
1569. fua) fuWa) SC fu
barulho causado por ma briga
1570. fub 1 fub SC fuba

1571. fub 1 fub SC tumulto, desordem


1572. fub 2 cf. fuba
1573. fuba fuba YP fuba
fu fuWa BR (a) farinha de milho ou arroz
BA (b) espcie de doce de amendoim, farinha e
fub 2 fuba aucar pulverizado
fuba, fu
BA (c) p, pelcula finssima, esbranquiada,
que se desprende da pele ao coar-se ou
quando a arranham
BR (d) diz-se do gado de pelo ruo
(b) gado com pele branca azlada
SC fub, fuba
(a) farinha de milho ou de arroz
ME fub
farinha de milho ou de arroz
RA fuba
farinha de milho, mandioca ou arroz
1574. fubamba fuba)mb YP fubamba
BA resduos da cana-de-acar
PE fubamba
resduos da cana-de-acar
[BA]
1575. fubana fuban SC fubana
prostituta
1576. fubeca fubEk SC fubeca
<fubecar> (a) surra de aoites
(b) defeito;falha; desastre
(c) invectiva; censura acrimoniosa
JF fubeca
surra
[RJ]

116
FJ fubecar
espancar
[RJ]
1577. fubecar cf. fubeca
1578. fuar fusa YP fuar
LP (a) cansar, fatigar-se
LP (b) envelhecer
1579. fuchico cf. fuxicar
1580. fufio fufiJU MB fufio
gente ruim
[RJ]
1581. fuganga cf. fundanga
1582. fuinha cf. cafuinha
1583. fujicar cf. fuxicar
1584. fulo fulU YP fulo
BR colrico, furioso
1585. fumbanda fu)mba)nd BO fumbanda
aguardente
[PB]
1586. fumenga fume)Ng YP fumenga
LP em bangalafumenga
1587. fumulucar fumuluka FP fumulucar
(a) saber
(b) ver
(c) olhar
[MG]
1588. funca fu)Nk FJ funca
pessoa sem valor
[RJ]
JF funca
sem valor
[RJ]
1589. fundaga fu)ndag FJ fundaga
imundo, porco
[RJ]
1590. fundanga fu)nda)Ng FJ fundanga
fuganga fuga)Ng plvora
[RJ]
YP fuganga
LS plvora
MB fundanga
plvora
[RJ]
JF fundanga
feitio, bruxaria
[RJ]
1591. fundangombe fu)nda)Ngo)mbI CM fundangombe
topnimo: nome de um rego que atravessa a
cidade de Campanha
[MG]
1592. fundo cf. cafund
1593. funfar fu)nfa YP funfar
fofar fofa LS (a) bater
funfar, fofar, furunfar
furunfar fuRu)nfa LP (b) fazer sexo, copular (homem)
1594. funfia fu)nfiJ JF funfia
mulher ordinria
[RJ]

117
MB funfia
mulher sem vergonha
[RJ]
1595. funga cf. cafunga
1596. fungang fu)NgaNga SC fungang, fungang,
fungag fu)Ngaga peqena banda de msica com instrumentos
a vento
CA fungang
samba
1597. fungar fu)Nga YP fungar
funguar fu)Ngwa BR (a) aspirar fortemente com rudo
BR (b) respirar com dificuldade
cafungar kafu)Nga BR (c) absorver ou respirar pelo nariz
BR (d) cheirar rap
BR (e) resmungar
BR (f) ficar zangado
BR (g) farejar
FJ fungar
farejar
[RJ]
JF fungar
farejar
[RJ]
RA fungar
farejar, fariscar, procurar, buscar, remexer
FF funguar
farejar
BH cafungar
(a) fungar
(b) aspirar pelo nariz, cheirar cocaina.
RA fungar
farejar, fariscar, procurar, buscar, remexer
1598. fungo fu)NgU FF fungo
homem estpido
1599. funguar cf. fungar
1600. funje fu)ZI SC funje
festival de dansas populares
1601. furama fuRam YP furama
LS atestado em Lembafurama
1602. furanga fuRa)Ng YP furanga
LS atestado em Lembafuranga
1603. fur(a)-ingoma cf. cafuringoma
1604. furduna cf. furduno
1605. furduno fuxdu)nsU YP furduno, furduna
furduna fuxdu)ns LP (a) festana popular
LP (b) barulho, desordem
ET furduno
desordem
FJ furduna
confuso
[RJ]
1606. fur fuR YP fur
LP (a) nus
LP (b) orgos genitais femininos
1607. furunfar cf. funfar
1608. furungar fuRu)Nga YP furungar
LP (a) remexer
LP (b) misturar

118
1609. futrica cf. futricar
1610. futricar futRika ET futricar
futrica futRik fuxicar
futrica
intriga, fuxico
1611. futucar futuka YP futucar
LP procurar remexendo, babatando
1612. fuxica cf. fuxicar
1613. YP fuxicar
BR (a) mexericar, segredar, fazer fuxico,
BR candonga
(b) remendar, alivanhar
fuxico
BR (a) remendo, alinhavo com agulho e linha
BR (b) mexerico, intriga
BR (c) segredo, candonga
JF fuxica
intriga; milongas
[RJ]
FJ fuchico
intriga
[RJ]
1614. fuxico cf. fuxicar
1615. fuzarca fuzaxk YP fuzarca
LP farra, folia, pndega, estardalhao
1616. fuzo fuzU YP fuzo
LP festa, barulho
1617. fuzu fuzuWe YP fuzu, fruzu
fruzu fRuzuWe LP algazarra, barulho, confuso
ET fruzu, fuzu
algazarra, desordem, confuso
[Mdio So Francisco]
1618. gagau gagaU9 RA gagau
topnimo: serra
[BA]
1619. galalau galalau9 YP galalau, galapau, garajau, garapau,
galapau galapau9 varapau
BR homem magro, muito alto
garajau gaRaZau9
garapau gaRapau9
varapau vaRapau9
1620. galapo galapU BT galapo
brao
[Tringulo Mineiro]
1621. gambelar cf. engambelar
1622. gambelo ga)mbelU SC gambelo
coisa amvel, agradvel ou doce
1623. gmbia ga)mbJ VF gmbia
gambiar ga)mbJa perna
[SP-Cafund]
gambiar
andar
[SP-Cafund]
1624. gambiar cf. gmbia
1625. gamb cf. quigomb
1626. ganazambi cf. angananzambi
1627. ganazona cf. anganazambi

119
1628. gandu ga)ndu ET gandu
quingando kiNga)ndU jacar
[Mdio So Francisco]
YP gandu
LS (a) jacar
BA topnimo: nome de municpio na Bahia
quingando
LS (a) lagarta
LS (b) lagartixa
LP (c) personagem de conto popular
1629. gane cf. angana
1630. gananzambe cf. angananzambi
1631. gananzambi cf. angananzambi
1632. ganga ga)Ng YP ganga
unganga u)Nga)Ng LS (a) chefe
LS (b) ocultista, vidente
uganga uga)Ng LS (c) sacerdote
nganga Nga)Ng LS (d) nome de Bambojira
enganga e)Nga)Ng uganga
mganga m1ga)Ng
PS Deus
oronganga meganga
oRo)Nga)Ng PS tratamento respeitoso dos escravos para os
meganga senhores (arcico)
mega)Ng
[unganga-machiche] AR enganga
forma atestada na expresso Lemb
enganga
[BA]
ME mganga
senhor, termo respeitoso usados pelos
negros
DO unganga
(a) deus
(b) pai
(c) missionrio
BA uganga
(a) sacerdote do culto bantu
(b) correspondente bantu de Exu
(c) feitiaria
YF ganga
(a) parte de Exu
(b) lado de l
[SP-Cafund]
FP ganga
valente
[MG]
FJ ganga
chefe
[RJ]
JF ganga
(a) roupa
(b) vestimenta de pano inferior
[RJ]
FF ganga
chefe de terreiro na Linha das Almas
MA nganga, uganga
padre (catlico)
oronganga
soldato
[MG]

120
1633. gangana ga)Ngan YP gangana
BR (a) mulher idosa (expresso carinhosa e
familiar arcica)
BR (b) mulher respeitvel
1634. ganganzambi cf. gangazambi
1635. gangazomba cf. gangazambi
1636. gangassamba ga)Ngasa)mb YP gangassamba
PS nome inicitico de devoto de Dandalunda
1637. gangazambi ga)Ngaza)mbi YP gangazambi, gangannzambi
ganganzambi ga)Nga)nza)mbi LS Deus, Ser Supremo
[gangazumba]
1638. ganga zomba cf. gangazumba
1639. ganga-zona cf. gangazumba
1640. gangazumba ga)Ngazu)mb YP gangazumba
ganga-zumba ga)Ng zo)mb BR nome inicitico de devoto de Dandalunda
CA ganga-zumba, ganga zomba, ganga-zona
ganga zomba ga)Ng zon Deu grande, Senhor Deus
ganga-zona DO gangazumba
[gangazambi] Senhor Deus
1641. gangazumb ga)Ngazu)mba YP gangazumb
LS nome de Lemba
N m
1642. gangazumbi ga) gazu) bi YP gangazumbi
BR sucessor de Gancazumba
1643. gangento cf. inganja
1644. ganjento cf. inganje
1645. gango ga)NgU YP gango
LS
inteligncia, esperteza
1646. gangorra ga)Ngox YP gangorra
BA balano de crianas, formado por uma tbua
pendurada em duas cordas
1647. gangu ga)Ngu RA gangu
topnimo: rio
[BA]
1648. ganja (1) ga)Z VF ganja
pedao de bambu
[SP-Cafund]
1649. ganja (2) cf. inganja
1650. ganj cf. canz
1651. gantata ga)ntat YP gantata
LS o grande tata
1652. Gantois cf. canzu
1653. ganza cf. canz
1654. ganz cf canz
1655. ganzipar cf. ganzipe
1656. ganzipe ga)nzipI VF ganzipe
ganzipar ga)nzipa pnis
ganzipar
copular
[SP-Cafund]
1657. ganzu cf. canzu
1658. garapa gaRap YP garapa, guarapa
guarapa gWaRap BR (a) caldo da cana, quando destinado
destilao
BR (b) qualquer lquido que se pe a fermentar
para depois ser destilado
BR (c) bebida refrigerante de mel ou de aucar

121
com gua, a que pode se adicionar gotas de
limo
BR (d) coisa fcil de conseguir
RA garapa, guarapa [SP]
(a) nome de vrias bebidas refrescantes
(b) coisa boa, certa ou fcil de se obter
topnimo: localidade [CENTRO]
ME garapa
topnimo: ilha [PB]; rio [BA, MG]
1659. garapiapunha gaRapiJapu SC garapiapunha
espcie de rvore ornamental
1660. gararube gaRaRubI YP gararube
LS pente
1661. garingong gaRi)Ngo)Nga YP garingong
LS prato
n
1662. gatafundo gatafu) dU FF gatafundo
rabisco
1663. gatuvira gatuviR VP gatuvira
caf
[SP-Cafund]
1664. giribato cf. jeribita
1665. gimbo cf. jimbo
1666. gimbongo cf. jimbongo
1667. ginga cf. jinga
1668. ginge cf. jinje
1669. gira cf. jira
1670. gir cf. jira
1671. giribato cf. jeribita
1672. gobo gobU SC gobo
arco musical; berimbau
1673. godema godem VF godema
(a) mo
(b) punho
[SP-Cafund]
1674. goma cf. ingoma
1675. gomba go)mb VF gomba
casado
[SP-Cafund]
1676. gombe cf. ingombe
1677. gomb go)mbe MA gomb
antropnimo
[MG]
1678. gomb cf. quigomb
1679. gombo (1) cf. quigomb
1680. gombo (2) go)mbU FP gombo
adivinho
[MG]
1681. gome gomI FF gome
terra, casa
1682. gon gona VF gonar
dormir
[SP-Cafund]
1683. gonga (1) go)Ng YP gonga
LS preparado de carvo usado para fins
ritualsticos
1684. gonga (2) go)Ng YP gonga
LS saco, sacola

122
1685. gonga (3) go)Ng BT gonga
na expresso inj de gonga cadeia
1686. gong (1) go)Nga YP gong
LP pequena cesta com tampa
CO gong
caixa, boceta
[ES]
RA gong
cesto pequeno com tampa, o mesmo que
quitungo
ME gong
cestinha com tampa
[RJ]
BU gong
tipo de cestinho com tampa
[RJ]
1687. gong (2) go)Nga YP gong
BR espcie de sabi
BU gong
espcie de pssaro sabi
[NORTE]
1688. gong (3) go)Nga YP gong
PS santurio, templo congo-angola, geralmente
ao ar-livre, em espao aberto
MB gong
altar
[RJ]
FJ gong
altar
[RJ]
BA gong
nome do altar nas cerimnias de culto bantu
1689. gonganiumbanda go)Ngau)mba)nd YP gonganiumbanda
LS ttulo de Lemba
1690. gongapemba go)Ngape)mb YP gongapemba
LS ttulo de Lemba
1691. gongo go)NgU MA gongo
topnimo
[MG]
1692. gongo cf. ingongo
1693. gongogi cf. gongoji
1694. gongoji go)NgoZi YP gongoji
gongogi go)NgoZi BA centopia
RA gongogi
[ingongo] topnimo: rio
[BA]
ME gongoji
topnimo: rio; serra
[CENTRO]
1695. gongolo (1) go)NgolU YP gongolo
LP barulho, confuso
1696. gongolo (2) go)NgolU YP gongolo
LP chocalho feito de lata
1697. gongol go)Ngolo YP gongol
[ingongo] BR sinnimo de ingongo
FF gongol
centopia
RA gongol
(a) miripodo semelhante centopeia

123
(b) ambu
ME gongol
centopeia, miripodo
[MA]
1698. gongom go)Ngo) YP gongom
PS pequeno tambor feito de lata
1699. gongombera go)Ngo)mbeR YP gongombera
LS nome de Dandalunda
1700. gongombira cf. Congombira
1701. gongonbira cf. Congombira
1702. gongu (1) go)Nge YP gongu
LS galinha-de-Angola
1703. gongu (2) go)Nge YP gongu
PS (a) instrumento musical de uma s
campnula de ferro usado especialmente
PS nas cerimnias do peji
(b) pequeno tambor que produz um som
surdo e seco
CA gongu
tambor pequeno que acompanha as danas
zamb, bamblo, etc
[RN]
MA gongu
topnimo
[MG]
RA gongu
topnimo: serra
[MG]
1704. gongunh cf. gungun
1705. gonzemo go)nzemU CR gonzemo
santurio dos candombls de Angola
[BA]
FF gonzemo
santurio
1706. gonzom go)nzo) YP gonzom
LS bom, grande, excelente
1707. gor goRo YP gor
LS fora, poder
1708. granganz gRa)Nga)nza YP granganz, canz, grangar, grangaz
canz ka)nza LP pessoa muito alta e desengonada
grangar gRa)NgaRa
grangaz gRa)Ngaza
1709. grangar cf. granganz
1710. gronga gRo)Ng YP gronga
grongar gRo)Nga LP (a) feitiaria por meio de beberagem
LP (b) intriga
LP (c) coisa mal feita, geringona
grongar
LP fazer gronga
JF gronga
bebida inferior
[RJ]
FF gronga
bebida litrgica fermentada
FJ gronga
bebida
[RJ]

124
RA gronga
(a) feitiaria por meio de beberagens
(b) embrulhada [SP]
1711. grongar cf. gronga
1712. grungunh cf. gungunar
1713. grungunzar gRu)Ngu)nza YP grungunzar
LP (a) meditar, empregar esforo para decifrar
alguma coisa
LP (b) escarafunchar, remexer
1714. guambo cf. quigomb
1715. guando cf. guandu
1716. guandu gwa)ndu YP guandu, andu
guando gwa)ndU BR (a) fruto de anduzeiro (Cajamus Indicus
Lin.),
andu a)ndu leguminosa, esp. de lentilha (ervilha- d(e)-
oando oWa)ndU angola, ervilha-do-congo, guandu)
oando uWa)ndU (b) Guandu = topnimo
SC guandu, andu, oando, uando
tipo de feijo
ME guandu
fruto do guandueiro, planta leguminosa
RA guando, guandu
fruto do guandeiro, planta da famlia das
leguminosas (Cajanus indicus, cajanus
flavus, bytisus cajanus)]
guandu
topnimo: localidade [ES]; rio [ES, RJ]
CA guandu
feijo cajanus indica cozido em gua
salgada, ao qual se acrescenta carne de
porco, cebolas, alho e condimentos.
[BA]
1717. guanguana gwa)Ngwan YP guanguana
[guanguane] LS acabar, terminar, encerrar
w N w
1718. guanguane g a) g anI YP guanguane
LS apagar o fogo
1719. guarapa cf. garapa
1720. guatazambi gwataza)mbi BO guatazambi
palavra africana atestada num ponto-de-
jongo
[PB]
1721. gueba gweb YP gueba
LP animal forte e grande
1722. guiup gujupa VF guiup
pinga
[SP-Cafund]
1723. gulonga cf. gronga
1724. gulu cf. cangulo
1725. gumbo gu)mbU VF gumbo
(a) dia
(b) hoje
[SP-Cafund]
1726. gunga (1) gu)Ng YP gunga, gungo
gungo gu)NgU PS (a) berimbau mdio, geralmente
acompanhado do contra-gunga
gongo go)NgU PS (b) instrumento consagrado a Sulto-das-
ngunga Ngu)Ng Matas e usado apenas nas festas
[urucungo] cerimoniais

125
VF gunga
(a) sino
(b) guiso
[SP-Cafund]
FP gunga
chefe, maioral
ngunga
sino
[MG]
ME ngunga
(a) sino
(b) sineta de colgio
FP ngunga
sino
[MG]
RA gunga, gungo, gongo
(a) sino
(b) chefe, maioral (era o chefe do servio
quem tocava o sino para a chamada dos
escravos [SP].
1727. gunga (2) gu)Ng YP gunga, gungo
gungo gu)NgU PS homossexual
1728. gunga (3) gu)Ng YP gunga, gungo
gungo gu)NgU PS ladro
1729. gunga-muquixe gu)Ng mukiSI YP gunga-muquixe
PS manda-chuva, chefe, maioral
1730. gungo cf. gunga
1731. gungunar gu)Nguna YP gungunar
gongunhar go)Ngua LP (a) resmungar, murmurar comigo mesmo
gungunar, gogonhar
gogonhar gogoa PS (b) conversar com o santo
grungunhar gRu)Ngua RA gungunar
resmungar
[GO, SP]
FF grungunhar
(a) murmurar
(b) falar tolices
MA gungunar
resmungar
[MG]
1732. gurita guRit JF gurita
gua velha
[RJ]
FF gurita
gua velha
1733. gurumbamba guRu)mba)mb FJ gurumbamba
gurumbumba guRu)mbu)mb cacete, pau
[RJ]
JF gurumbumba
cacete, porrete
[RJ]
FF gurumbanda
cacete
1734. gurumbanda cf. grumbamba
1735. gurumbumba cf. gurumbamba
1736. gurunga cf. ingurunga
1737. guso cf. guzo

126
1738. gut gut YP gut
LS colher de pau
1739. guzo guzU YP guzo
guz guz LS fora
ME guzo
guso guzU fora, vigor
MB guzo
fora
[RJ]
FJ guzo
fora
[RJ]
JF guz
fora
[RJ]
FP guso
(a) fora
(b) compasso
[RJ]
RA guzo
fora
1740. guz cf. guzo
1741. guzunga guzu)Ng CA guzunga
tambor cilndrico coberto por uma pele
1742. humulucu cf. omoloc
1743. humulugu cf. omoloc
1744. ia iJ MA ia
de (preposio). Exemplo: ochito ia
ngombe = carne de boi
1745. i iJa YP i
[iadalunda] PS me, senhora (tratamento respeitoso dado
me-de-santo
[iamazi]
1746. iaca cf. aca
1747. iadalunda iJadalu)nd YP iadalunda
LS nome de Dandalunda
1748. iai jaja YP iai
nhanh aa) BR forma respeitosa de tratamento para
mulheres jovens, hoje arcaizante, mas
observada na fala de preto-velho
ME iai
senhora
RA iai, nhanh
tratamento dado pelos negros s moas,
solteiras ou casadas
1749. iamazi iJamazi YP iamazi
[mazi] LS sinnimo de r Dandalunda
1750. igongo cf. ingongo
1751. imbacaade cf. pacaa
1752. imbalanganza i)mbala)Nga)nz YP imbalanganza
LS lacrau, escorpio
1753. imbalanganze i)mbala)Nga)nzI YP imbalanganze, balanguanje, imbanganje
balanguanje bala)NgWa)ZI PS inquice das doenas de pele, equivalente a
Omulu
imbanganje i)mba)Nga)nZI NL balanguanje
compartimento, quarto para oferendas aos
mortos.
1754. imbambi i)mba)mbi YP imbambi

127
PS nome de er
1755. imbanda cf. umbanda
1756. imbanganje cf. imbalanganze
1757. imbelema cf. imbrema
1758. imbembo i)mbe)mbU YP imbembo
LS homem branco
1759. imbenje cf. imbinje
1760. imberela cf. camberera
1761. imbinje i)mbi)ZI BT imbinje, imbenje
imbenje i)mbe)ZI carne
[Tringulo Mineiro]
1762. imboana cf. imbuana
1763. imbondar cf. imbondo
1764. imbondo i)mbo)ndU YP imbondo
embondo e)mbo)ndU LS (a) mentira
LP (b) embarao, dificuldade, situao difcil
imbondar i)mbo)nda imbondar
LP enganar, mentir astuciosamente
RA embondo
enredo, embarao, dificuldade
[RJ]
FJ embondo
dificuldade, embarao
[RJ]
JF embondo
dificuldade
[RJ]
1765. imbot i)mbote YP imbot
PS expresso: salve, bem-vindo
m
1766. imbrema i) bRem YP imbrema
LS copular
m
1767. imbu i) bWa YP imbu
ombo o)mbWa LS cachorro
DO mbo, ombo
ambu a)mbWa co, cachorro
embu e)mbWa VF ambuaianque, mbu, imbu, arambu
mbo mbWa cachorro
mbu mbWa [SP-Cafund]
arambu NL boare
aRa)mbWa cachorro
ambuaianque a)mbWa ja)NkI BT ambu, embu, arambu
boare cachorro
boWarI
[Tringulo Mineiro]
MA ombo
cachorro
[MG]
1768. imbuana i)mbWa)ns` YP imbuana
imboana i)mbWa)ns LP situao difcil
FJ imboana
confuso, encrenca
[RJ]
JF imboana
encrenca
[RJ]
RA imbuana
(a) encrenca, complicao por abuso
[NORTE]
(b) abuso, confiana

128
1769. imbuele i)mbWelI VF imbuele
(a) pau, madeira
(b) rvore
[SP-Cafund]
1770. impambo i)mpa)mbU YP impambo
LS sinnimo de Bambojira
1771. impango i)mpa)NgU YP impango
LS nome de zazi
1772. impanzo cf. umpanzo
1773. impuco i)mpukU YP impuco
umpuco u)mpukU LS rato
MA npuco
npuco mpukU rato.
camugo kamugU [MG]
DO camugo
rato

NL
1774. inama cf. niama
1775. incabular cf. cabula
1776. incaca i)Nkak VF incaca
tatu
[SP-Cafund]
1777. incal i)Nkala YP incal
LS (a) caranguejo
LS (b) aranha
1778. inchusso i)SusU VF inchusso, chusso, chuncho, chucho
chusso SusU galinha
[SP-Cafund]
chuncho Su)SU
chucho SuSU
1779. incoce i)NkosI YP incoce
ncoce NkosI LS nome de Roxo
CR ncoce
palavra atestada em. ncoce mucumbe
1780. incoce-mucumbe i)NkosI muku)mbI YP incoce-mucumbe
ncoce-mucumbe NkosI muku)mbI LS sinnimo de Roxo Mucumbe
BA incossi-mucumbe
incossi mucumbe i)Nkosi muku)mbI correspondente congo de Ogum
[roxo mucumbe] CR ncoce mucumbe
divindade que corresponde a Ogun nos
candombls angola e congo
1781. incoiamambo cf. incoijamambo
1782. incoijamambo i)nkoi9Zama)mbU YP incoijamambo, incoiamambo
incoiamambo i)nkojama)mbU LS ver Matamba
1783. incossi mucumbe cf. incoce-mucumbe
1784. incio cf. inculo
1785. inculo i)NkulU YP inculo, incio, unculo
incio i)NkujU LS carvo
unculo u)NkulU
1786. indaca i)ndak YP indaca, aca
undaca u)ndak LS (a) boca
LS (b) lngua
ondaca o)ndak LS (c) maldio
aca ak LS (d) intriga
PS (e) discusso, bate-boca
PS (f) intriga, mexerico, fuxico

129
aca, indaca
LP (g) aborrecimento
LP (h) insulto
FF undaca, indaca
fala, conversa
DO undaca, ondaca
(a) lngua (rgo)
(b) lngua (idioma)
MA undaca, ondaca
lngua
[MG]
CV indaca
vagabundagem
[MG]
1787. indac-afof i)ndaka afofo MB indac-afof
lngua fofoqueira
[RJ]
1788. indambe i)nda)mbI VF indambe
indame i)ndamI mulher
[SP-Cafund]
BT indame
mulher
[Tringulo Mineiro]
1789. indame cf. indambe
1790. indaro (1) i)ndaRU YP undaro
undaro u)ndaRU LS fogo
MA anduro, ondara
andaro a)ndaRU fogo
undaru u)ndaRu [MG]
ondara o)ndaR DO andaro, undaro, undaru
anduro a)nduRU fogo
candaru CO candaru, andaro, andaru
ka)ndaRu fogo
canduru ka)nduRu [ES]
VF andaro, andaru
fogo
indaro
(a) fogo
(b) luz
(c) sol
[SP-Cafund]
FJ candaru
(a) fogo
(b) braseiro
[RJ]
FP anduro
fogo
FF candaru
brasa viva
JF candaru
(a) braseiro
(b) tocha em brasa
[RJ]
OC candaru
espcie de turbulo onde se colocam ervas
aromticas sobre brasas.
MV candaru
braseiro.
BA candaru

130
brasa de incenso ou de ervas aromticas
SC canduru
variante de candaru
1791. indaro (2) i)ndaRU BT indaro
amarelo
[Tringulo Mineiro]
1792. indarumin i)ndaRumi) VF indarumin
[undaro] lua
[SP-Cafund]
1793. indengue i)nde)NgI MC indengue
[dengue] LS cf. tateto-indengue, mameto-indengue
n
1794. indiequ i) dZiJeke YP indiequ
LS sacola usada a tiracolo
1795. indombe cf. alombe
1796. indoqui cf. quindoque
1797. indumba i)ndu)mb~ YP indumba
dumba du)mb~ PS (a) moa
PS (b) jovem prostituta
mandumba ma)ndu)mb PS (c) homossexual
mundumba mu)ndu)mb DO mandumba
undumba u)ndu)mb mulher
calumba kalu)mb mundumba
fmea. Por exemplo, mundumba do
canguru = porca
undumba
prostituta.
FP dumba
mulher
[MG]
FJ dumba
mulher
[RJ]
FP calumba
menina
[MG]
VF indumba
(a) mulher
(b) moa
SP-Cafund]
1798. indunga cf. jindungo
1799. inene inenI YP inene
uonene wonenI LS
grande
MA uonene
grande, na expresso combaro uonene =
aldia grande, cidade
[MG]
1800. infona i)nfona YP infona
BA frustrar um compromisso
1801. infuca i)nfuk YP infuca
LP intriga, fuxico
1802. infundi i)nfu)ndZi YP LS infundi
bolo de farinha de mandioca e gua usado
para fins ritualsticos e como comida de
caboclo
FF infundi
papa
1803. infunicar i)nfunika YP infunicar
LP desfigurar, mascarar

131
FF infunicar
deformar
RA infunicar
(a) desfigurar, cobrindo o rosto ou o corpo
(b) mudar as feies, deformar.
FJ infunicar
mudar a forma
[RJ]
1804. infuzar i)nfuza YP infuzar, enfusar
enfusar BA (a) no ter seguimento
BA (b) no ter sada, encalhar, no obter venda
BA (c) ficar solteirona
1805. ingana-inzo i)Ngan i)nzU MC ingana-inzo
LS Senhor-da-Casa, no candombl de Angola
1806. ingananzambe cf. angananzambi
1807. inganazambi angananzambi
1808. SS inganja
(a) vaidade, orgulho
(b) satisfao, contentamento
RA vaidoso; orgulhoso
YP ganja
LP (a) vaidade
LP (b) presuno
inganjento, enganjento, ganjento
= derivao portuguesa de ganja
BA (a) rabujento, malcriado (criana)
BA (b) cheio de si, atrevido
FJ ganja
orgulho, presuno
[RJ]
RA ganjento, enganjento
(a) vaidoso, soberbo, presumido
(b) atrevido, rixoso, bulhento
JF ganjento
orgulhoso
[RJ]
1809. inganjento cf. inganja
1810. ingoloci cf. ingoroci
1811. ingom cf. ingombe
1812. ingoma i)Ngom YP ingoma, zingoma, engoma
zingoma zi)Ngom PS (a) tambor cilndrico, de uma face, feito de
um toro oco, usado nas cerimnias congo-
goma gom PS angola
engoma e)Ngom (b) designao genrica para os tambores do
ingome i)NgomI culto
angoma a)Ngom CR engoma
ingomba o atabaque em geral nos candombls de
i)Ngo)mb Angola e do Congo
ingono i)NgonU ME ingome
agoma nome de um tambor sem pintura, feito de
agom
angoma barril. usado em Xang.
a)Ngom
angomba ML angoma, agoma, angomba
cangoma a)Ngomb (a) nome genrico, no Brasil, dos tambores
angona ? ka)Ngom da rea banta;
a)Ngon (b) jongo.
[xicarangoma] FP goma
tambor
goma-puita

132
tambor grande
AM angona
tambor de jongo
NL cangoma
pequeno tambor
FF engoma, ingoma
tambor cavado em tronco de rvore
1813. ingome (1) cf. ingoma
1814. ingome (2) cf. ingombe
1815. ingomba cf. ingoma
1816. ingombe i)Ngo)mbI YP ingombe, quingombe
quingombe ki)Ngo)mbI LS boi, gado
quingombe
ongombe o)Ngo)mbI LP ente fantstico, personagem de conto
ngombe N
go)mbI popular
gombe go)mbI DO orongombe
orongombe oRo)Ngo)mbI boi
orongome MA ngombe, ongombe, orocogombe
oRo)NgomI boi
orocogombe oRocogo)mbI [MG]
ingomo VF ingombe, ongombe, ingomo, ingom,
i)NgomU
ingom nhingomo
i)Ngom
nhingomo vaca, boi
ingome i)NgomU [SP-Cafund]
i)NgomI FF gombe
boi
BT ingome
boi
[Tringulo Mineiro]
ME ngombe
boi, gado.
1817. ingome cf. ingombe
1818. ingome cf. ingombe
1819. ingomo cf. ingombe
1820. ingondo i)Ngo)ndU YP ingondo
LP
dificuldade, embarao
1821. ingongo i)Ngo)N^ gU YP ingongo, gongo, igongo, ugongo
gongo go)N^ gU YP BA centopia
mingongo
igongo igo)N^ gU LP larva de um inseto que ataca o coco babao
ugongo ugo)N^ gU MA gongo
mingongo mi)Ngo)N^ gU topnimo:
[gongoji] [MG]
[gongol] ME mingongo
larva do inseto Bruchus nucleorum, que
ataca o coco babau.
[MA]
RA mingongo
larva de um inseto (Bruchus nudebrum),
que ataca o coco babau.
[MA]
gongo
topnimo: serra
[GO]
JF mingongo
(a) mosquito
(b) insetos
[RJ]

133
1822. ingono cf. ingoma
1823. ingora cf. ongor
1824. ingoro cf. ongor
1825. ingoroci i)goRosi YP ingoroci, ingoloci
ingorossi i)goRosi PS reza funebre do ritual congo-angola,
composta de 30 cnticos diferentes que so
ingoloci i)golosi acompanhados pelo batimento compassado
angoroci a)goRosi das mos, comeando no fim da tarde
angorossi a)goRosi angoroci
LS (a) noite, ao escurecer
LS (b) boa noite
CR ingorossi
reza da nao Angola
[BA]
1826. ingorossi cf. ingoroci
1827. inguidiar cf. curiar
1828. ingundar i)Ngu)nda YP ingundar
BA (a) franzir, preguear (um tecido)
(b) embaraar, intrincar
1829. ingunga i)Ngu)Ng YP ingunga
LS sino, sineta usada para fins ritualsticos
1830. ingurunga i)NguRu)Ng YP ingurunga, gurunga
gurunga guRu)Ng LP terreno muito acidentado e quase
intransponvel
1831. inhaca 1 cf. jaca
1832. inhaca 2 cf. aca
1833. inharra iax VF inharra
cobra
[SP-Cafund]
1834. inhofe iofI DO inhofe
serpente, cobra
1835. inhonj io)Z DO inhonj
palavra atestada na expresso inhonj do
paca = calado
1836. inhoto iotU VF inhoto
nhoto otU osso
nhoto
(a) magro
(b) duro
[SP-Cafund]
1837. iniama cf. niama
1838. inimig inimiZe FF inimig
dvida
1839. injara cf. inzala
1840. injara taguatana i)ZaR tagWatan CV injara taguatana
estou com fome
[MG]
1841. injeque cf. onjequ
1842. injequ i)Zeke VF injequ
(a) saco
(b) receptculo
(c) copo
(d) vasilha
[SP-Cafund]
1843. injimbe cf. jimbo
1844. inj i)Z YP unz
inzo i)nzU LS (a) casa

134
unz u)nz LS (b) terreiro
inju i)Zu quix
LP cabane, palhoa
enjo e)Z cajit
onj o)Z PS casebre
undi u)ndJ BA canz
canz ka)nz terreiro de macumba
canj DO undi
ka)Zo (a) casa
quix kiS VF inj
cajit casa
kaZit
[SP-Cafund]
VF enjo, inj
casa
[SP-Cafund]
FJ canj
casa
[RJ]
FP canz
casa
MA onjj, inj
casa, rancho, cafua
[MG]
1845. inju cf. inj
1846. inquenta i)Nke)nt YP inquenta
LS (a) pessoa, gente
LS (b) mulher, esposa
PS (c) amsia, concubina
1847. inquenta-naborod i)Nke)nt naboRodo YP inquenta-naborod
LS lsbica
N
1848. inquice i) kisI YP PS inquice
inquisse i)NkisI designao genrica das divinidades em
congo-angola
[gunga-muquixe] BA inquice
qualquer divindade das naes angola e
congo
[BA]
FF inquice
o santo (orix), o bacuro de Angola
CR inquice
nome dos orixs nos candombls do Angola
e do Congo
[BA]
1849. inquinzo i)nki)nzU YP inquinzo
LS fogo, fogareiro
1850. inquisse cf. inquice
1851. inquita i)Nkit YP inquita
PS (a) cerimnia congo-angola de provao a
que se submetem os iniciados, realizada na
roa, ao fundo do barraco, a fim de punir
aqueles que tenham cometido uma falta
qualquer, durante seu recolhimento
(b) o iniciado sob essa condio
1852. insanxi i)nsa)Si MC insanxi
LS ekdi ainda no confirmada, no candombl
de Angola
1853. insuco i)nsukU YP insuco, insuque
insuque i)nsukI LS (a) penacho
LS (b) cabelo

135
1854. insumbo i)nsu)mbU YP insumbo
LS nome de Imbalanganze
1855. insuque cf. insuco
1856. intambe i)nta)mbI YP intambe, entame
entame e)ntamI LS funeral
1857. intoto i)ntotU YP intoto
LS (a) terra, barro, solo, cho
LS (b) colcho, travesseiro
LS (c) nome de Bambojira
1858. intoto-aaba i)ntotU asab YP intoto-aaba
LS nome da divindade da variola que reside sob
a terra e no se manifesta
1859. invice i)nvisI YP invice
LS dente
1860. invoco i)nvokU YP invoco
LS feitio, sortilgio
CA invoco
feitio, muamba, canjer
1861. invumbe cf. vumbe
1862. invunje cf. vunje
1863. inzala i)nzal YP inzala, zala
injara i)ZaR LS fome
inzalar
zala zal LS (a) ter fome
zara zaR LS (b) repartio, entre os assistentes, das
anjara a)ZaR oferendas feitas aos deuses
isala isal VF anjara, injara
inzalar (a) fome
i)nzala (b) desejo, vontade
inzarar i)nzala [SP-Cafund]
MB isala
fome
[RJ]
FP zara
fome
[MG]
FF injara
fome
MA injara
fome
[MG]
1864. inzalar cf. inzala
1865. inzambi cf. zambi
1866. inzarar cf. inzala
1867. inzazi cf. zazi
1868. inzo cf. inj
1869. inzona i)nzon ET inzona
intriga
[Alto So Francisco]
1870. inzonze cf. unzonze
1871. inzunzi cf. zunzi
1872. iove jovI VF iove
eu
[SP-Cafund]
1873. iputa cf. viputa
1874. iputo iputU DO iputo

136
na expresso iputo de mavero = queijo
(comida de leite)
1875. irenguengue cf. caxixerengue
1876. isala cf. inzala
1877. isipaco cf. vipaco
1878. iss ise VF iss
p
[SP-Cafund]
1879. issu isu VF issu
leite
[SP-Cafund]
1880. itacaneno itakanenU YP itacaneno
LS encruzilhada
1881. itaco cf. mataco
1882. itanha ita FF itanha
sapo
1883. iteque itekI FF iteque
amuleto
1884. jabacul Zabakule YP jabacul
LP (a) gorjeta
b) dinheiro
1885. jaca Zak FJ jaca
inhaca 1 iak chefe supremo
[RJ]
SC jaca
(a) rei africano
(b) chefe supremo
1886. jac Zaka JF jac
capataz
[RJ]
1887. jaguno Zagu)nsU YP jaguno
BR (a) valento
(b) guarda-costa de algum senhor de
engenho ou fazendeiro
1888. jaj ZaZa YP jaj, xax
xax SaSa LP coceira, sarna
ME xax
governador, repreesentante do soba em uma
feitoria da costa de frica
1889. jamb Za)mba MA jamb
jamba Za)mb ouro
[MG]
VF jamba
diamante
[SP-Cafund]
1890. jamba cf. jamb
1891. jamb Za)mbE FJ jamb
jamb Za)mbe comida
[RJ]
JF jamb
mistura de legumes com carne, etc.
[RJ]
1892. jamb cf. jamb
1893. jambi cf. zambi
1894. jamb Za)mbi MA jambi
capim
[MG]
1895. jar cf. canjer

137
1896. jemb Ze)mbe JF jemb
jemb Ze)mbE carne de porco salgada
[RJ]
FJ jemb
carne de porco salgada
[RJ]
1897. jemb cf. jemb
1898. jeni Zeni YP jeni, zinim, jinim
jinim Zini) LS partes genitais da mulher
zinim zini)
1899. jenijibongo Ze)niZibo)NgU YP ?
1900. jerebita cf. jeribita
1901. jerebita ZeRebita ME jerebita
jeribita ZeRibita cabea, mandureba
ET jiribita
cachaa
RA jeribita
(a) bebida alcolica, feita das borras da
cana-de-aucar
(b) cachaa
1902. Jia Zija YP ji
LS atestado em Zambiaji
N
1903. jibongo Zibo) gU YP jibongo
LP malfeitor, assassino
1904. jibungo cf. jimbongo
1905. Jil Zil YP jil
BR
(a) fruto do jiloeiro, de sabor amargo
LP
(b) diz-se de um homem magro e cabeudo
ME jil
fruta do jiloeiro, planta da famlia das
solceas, de origem africana
RA jil
(a) planta da famlia das solneas (Solanum
melongena ou ovigerum).
(b) topnimo: serra [MG]
1906. jimba Zi)mb YP jimba, jiba
jiba BA (a) corcunda
BA (b) inchao
1907. jimbel Zi)mbele SC jimbel
minguau cremoso feite de milho verde com
aucar, canela, leite de vaca e leite de coco,
tambm conhecido como canjica
1908. jimbo Zi)mbU YP jimbo, jimbra, zimbo, zimbi
jimbra Zi)mb~ LP (a) bzios da costa
LP (b) dinheiro
zimbo zi)mbU jimbra
zimbe zi)mbe LP (a) moeda
zimbi zi)mbI LP (b) propina
injimbe VF injimbe
iZi)mbe dinheiro
ximbu
Si)mbU [SP-Cafund]
JF jimbo
dinheiro
[RJ]
ME jimbo, zimbo
(a) marisco com valor de moeda entre os
negros
(b) dinheiro

138
(c) zimbo
topnimo: rio [CENTRO]
FJ jimbo, zimbe
dinheiro
[RJ]
RA jimbo, zimbo, ximbu
(a) concha usada na frica como dinheiro
(b) dinheiro
zimbo
topnimo: rio
[BA]
DE jimbo
(a) conchinha
(b) dinheiro
1909. jimbongo Zi)mbo)NgU YP jibungo, jimbungo, jimbongo
gimbongo Zi)mbo)NgU LS dinheiro, bens, riqueza
RA jibungo, jimbongo, jimbungo, ximbungo
jimbungo Zi)mbu)NgU dinheiro
jibungo Zibu)NgU
ximbungo Si)mbu)NgU
[jimbo]
1910. jimbra cf. jimbo
1911. jimbungo cf. jimbongo
1912. jindungo Zi)ndu)NgU YP jindungo, urundungo
urundungo uRundu)NgU LS pimenta
MA urundungo
indunga i)ndu)Ng pimenta
[MG]
CA jindungo
pimenta
FF indunga
pimenta
ME indunga
pimenta
1913. jinga Zi)Ng YP jinga
ginga Zi)Ng BR (a) tipo de caneco usado nos engenhos para
baldear o caldo da cana
BR (b) movimento fundamental do jogo de
capoeira, do qual partem todos os golpes
defensivos ou ofensivos
BR (c) personagem rainha da congada
BR (d) nome de um povo e de uma lngua de
Angola
1914. jingar Zi)Nga YP jingar
BR (a) andar bamboleando o corpo
BR (b) curvar-se, dobrar-se num sentido e
noutro
RA jingar
(a) andar bamboleando o corpo
(b) curvar-se, obrar-se ora num sentido, oro
noutro.
1915. jingo Zi)NgU YP jingo
BR (a) ato de jingar, jingao
LP (b) tipo de cachimbo
1916. jingo cf. jingar
1917. jinguba Zi)gub YP jinguba
LS amendoim
1918. jinim cf. zinim

139
1919. jiningonongo FF jiningonongo
adgios e provrbios
1920. jinje Zi)ZI YP jinje
ginge Zi)ZI BA tremor de frio e arrepio de corpo
1921. jinjibira Zi)ZibiR RA jinjibira, jinjibirra
jinjibirra Zi)Zibix bebida fermentada, em cuja composio
entram frutas, gengibre, acar, etc.
1922. jinjim Zi)Zi) YP jinjim
LS formiga
1923. jira ZiR YP jira, enjira
gira ZiR PS (a) orao, reza, o ato de louvar as
divindades em congo-angola
gir ZiRa PS (b) sesso de umbanda.
enjira e)ZiR unjira
engira e)ZiR LS (a) estrada, caminho, rua
onjira o)ZiR (b) nome de Bambojira
ongira canjira
o)ZiR LP sesso de feitiaria, canjer
unjira u)ZiR MA ongira
canjira
ka)ZiR caminho, estrada.
odira [MG]
odiR
majirar DO ungira = odira
manjirar maZiRa caminho, estrada.
onjirar ma)ZiRa uenda odira
o)ZiRa viajar, pegar a estrada
[uanjiro]
FF gira
[bambojira] sesso no terreiro
[viramundo] FP gira
[jiramavambo] rua, caminho
[canjira-mungongo] [MG]
HO jira
(a) nos candombls angola-congo e na
umbanda, rode fiis em que se cultuam
com cnticos e danas rituais, geralmente
girando em crcula, as entidades do terreiro
ou centro: canjira, enjira.
(b) suposta corrente espiritual criada com
essa roda.
(c) sesso em que tais ritos acontecem.
CO engira
(a) grupo de iniciados em funo
(b) crculo
VF manjira, onjira
estrada, caminho
majirar, onjirar
(a) andar
(b) girar
[SP-Cafund]
CO gira
(a) grupo de iniciados em funo
(b) crculo
[ES]
BA gira
seita cabula
JF girar
partir; ir embora
[RJ]
BA engira
a seita cabula

140
1924. jiramavambo ZiRamava)mbU YP jiramavambo, unjiramavambo
unjiramavambo u)ZiRamava)mbU PS nome de Bambojira, criado de
Imbalanganze, cuja imagem um bordo
[jira] terminado em duas faces opostas e juntas
que representam o bem e o mal
respectivamente
1925. jiribita cf. jeribita
1926. jiselengenia Zisele)NgeniJ FF jiselengenia
ditos populares
1927. jitambe Zita)mbI YP jitambe, matambe
matambe mata)mbI LS velrio, funeral
1928. joo-congo cf. joncongo
1929. jocoi Zokojo FF jocoi
pousadeira, parte posterior do corpo
1930. jocorocoto ZokoRokotU VF jocorocoto
[coroca] velho
[SP-Cafund]
1931. jomb Zo)mbo MA jomb
(a) lama preta
(b) topnimo:
[MG]
1932. joncongo Zo)Nko)NgU RA joo-congo
joo-congo Zua)Nko)NgU (a) guaxe
(b) topnimo: serra [PE]; rio [RJ]
[recongo] BU joncongo, joo-congo
ave da famlia dos icterideos, sinnimo de
rei-congo
1933. jongo Zo)NgU ME jongo
dana dos negros nas fazendas
[RJ, MG, SP]
BA jongo
dana de roda dos negros
[SP, RJ, MG, ES]
FJ jongo
(a) tambor surdo
(b) dana fnebre
[RJ]
JF jongo
dana fnebre
[RJ]
FF jongo
ritual do Congo, com seu ponto mximo na
vspera da noite de So Joo
RA jongo
dana de negros, semelhante ao candombe
1934. jongo-caxambu Zo)NgU kaSa)mbu SC jongo-caxambu
uma das formas do samba
1935. jongor Zo)NgoRo VF jongor
(a) muro, parede
(b) janela
[SP-Cafund]
1936. joviti ZovitSi DO joviti
na expresso conj joviti = cemitrio
1937. jumbel Zu)mbele YP jumbel
LS nome de Besseim
1938. juna Zu)ns YP juna
LS em juna-dioro-diquigongo
1939. juna-dioro-diquigongo Zu)ns diJoRu dZikiko)NgU YP juna-dioro-diquigongo

141
LS terreiro angola na localidade de Campo
Limpo, em Feira de Santana, 120 kms de
Salvador
1940. lamba la)mb YP lamba
malamba mala)mb LP (a) chicote, verga
LP (b) tala de couro
LP (c) trabalho pesado, penoso, feito fora
malamba
LS (a) infelicidade
LS (b) lamria
MA lamba
(a) desgraa
(b) trabalho pesado, penoso
[MG]
SS lamba
chora a lamba = lamentar-se de suas
desventura, carpir as suas mgoas
FJ lamba
coisa ruim, desgraa
[RJ]
RA lamba
desgraa, tristeza, mgoa
FP malamba
muitas desventuras ou dificuldades
[MG]
ME malamba
desgraa, infelicidade
1941. lambamba la)mba)mb DE lambamba
bbado
1942. lambana la)mba)ns SS lambana
rezinga, barulho, desordem
1943. lambarenganga cf. lembarenganga
1944. landu cf. calundu
1945. langua la)Ngw SC langua
um terreno aluvial periodicamente inundado
1946. languenza la)Nge)nz YP languenza
LP clitris
Kik luNgenza
1947. lel lele YP lel
lelu leleU9 LP (a) maluco, adoidado
LP (b) ingnuo, simplrio
LP (c) indolente
1948. lemba le)mb YP lemba, lemb
lemb le)mba PS divindade da procriao, da paz, pai de
todos os inquices, equivalente a Lisa e
Oxal
CR lemb
equivalente de Oxal nos candombls congo
ou angola
BA lemb
divindade angola da gerao
1949. lemb cf. lemba
1950. lembacalunga le)mbakalu)Ng YP lembacalunga, remacalunga
remacalunga Remakalu)Ng LS nome de Dandalunda
1951. lembafurama le)mbafuRam YP lembafurama
LS nome de Lemba
1952. lembafuranga le)mbafuRa)Ng YP lembafuranga
LS sinnimo de Lembafurama

142
1953. lembarenganga le)mbaRe)Nga)Ng YP lembarenganga
lambarenganga la)mbaRe)Nga)Ng LS nome de Lemba
BA lembarenganga, lambarenganga
correspondente angola de Oxal
1954. lengar le)ga YP lengar
PS fugir
1955. lengalenga le)Ngale)Ng YP lengalenga
BR conversa fiada, enganosa, discurso sem fim,
longo, enfadonho
1956. lepo lepU VF lepo
(a) ferro
(b) faca
[SP-Cafund]
1957. liamba cf. diamba
1958. libambe liba)mbI YP libambe
LS intriga, fuxico
1959. libambo liba)mbU YP libambo
BR corrente de ferro que era usada para prender
escravos e prisoneiros
FJ libambo
corrente de ferro
[RJ]
JF libambo
cadeia
[RJ]
ME libambo
corrente que prendia o pescoo de um
escravo ao de outro, e tambm a que lhe
prendia o tornozelo ao tronco
RA libambo
(a) corrente ou cadeia de ferro a que se
ligava pelo pescoo um lote de
condenados, quando saiam das prises a
servio.
(b) cadeia que se punha ao pescoo do
escravo para castig-lo.
(c) priso
1960. libango liba)NgU YP libango
LS maldade
1961. libangu liba)Ngu DE libangu
palavra de origem obscura atestada no
Brasil no sc. XVI.
1962. libata cf. cubata
1963. libolo libolU YP libolo, rebolo
rebolo RebolU BR nome de uma antiga nao banto no Brasil,
proveniente de Angola
PE rebolo
etnia africana, os Libolo de Angola
AR rebolo
nome de uma linha da macumba carioca
1964. libombo libo)mbU SC libombo
grupo de pessoas do Nordeste que migram
anualmente para o Sul do Brasil procura
de trabalho
1965. libongo libo)NgU DE libongo
palavra de origem obscura atestada no
Brasil no sc. XVI.
1966. liquaqua likWakW BA liquaqua
liquaquar batidas das mo ritmadas para acompanhar

143
likWakWa um cntico
CO liquaquar
bater com as mos com ritmo
[ES]
1967. liquaquar cf. liquaqua
1968. lingongo li)Ngo)NgU BA lingongo
divindade bantu invocada nas macumbas da
antiga nao cambinda
1969. livembo live)mbU FF livembo
famlia
1970. loanda cf. aruanda
1971. loanga loWa)Ng MA loanga
antropnimo
[MG]
1972. loango cf. luango
1973. locoi lokoju YP locoi
LS termo encontrado na expresso locoi-
cozodi
1974. locoi-cozodi lokoju kozodiJjo YP locoi-cozodi
LS frmula de beno
1975. londa lo)nd YP londa
PS em londadialongo
1976. londadialongo lo)ndadZiJalo)NgU YP londadialongo
PS nome inicitico de devoto de Dandalunda
1977. londir lo)ndZire YP londir
LS em Dialondir
1978. longo lo)NgU YP longo
PS em londadialongo
1979. longuirei lo)ngirei9 YP longuirei
LS em Dialonguirei
1980. lorri loxi VF lorri, orrori
orrori oxoRi peixe
[SP-Cafund]
1981. luanda cf aruanda
1982. luango luWa)NgU YP luango
loango loWa)NgU LS ttulo de Zazi, identificado como So Pedro
e equivalente a Xang velho
RA loango, luango
nome africano do sorubim
1983. lubambo luba)mbU YP lubambo
LP (a) barulho, algazarra
LP (b) intriga
ET lubambo
engodo, trapaa
[MG]
1984. lubito lubitU YP lubito, nubito
nubito nubitU LS chave
Kik lubatu
1985. luilo luWilU YP lulo
[tata-muilo] LS cu
m m
1986. lumbambo lu) ba) bU YP lumbambo, lumbombo
lumbombo lu)mbo)mbU LS nome de Zazi
1987. lumbombo cf. lumbambo
1988. lumbuguro lu)mbuguRU YP lumbuguro
LS (a) estrela
(b) nome de vunje
1989. lunda lu)nd YP lunda

144
PS atestado em Dandalunda
ME lunda
topnimo: serra
[NORDESTE]
1990. lundu cf. calundu
1991. lundum cf. calundu
1992. lupanga lupa)g BU lupanga
espada curta que era usada antigamente
pelos cafres.
DE lupanga
palavra de origem obscura atestada no
Brasil no sc. XVI.
1993. lutemo lutemU YP lutemo
PS em Banculutemo
1994. lut lut YP lut
[gut] LS (a) colher
LS (b) garfo
1995. mabaa mabas YP mabaa, babaa, mabao
babaa babas BA (a) banana ligada a outra. Acredita-se que
quem a come ter filhos gmeos
mabao mabasU BR (b) gmeos, irmo ou irm
cabaa kabas cabaa
PS gmeo que nasce em segundo lugar
FC mabaa
gmeo
[MG]
RA cabaa
o segundo gmeo nascido
ME babaa, mabaa
gmeo
cabaa
gmeo que nasce em segundo lugar
1996. mabao cf. mabaa
1997. mabila mabil YP mabila
LS nome de Exu
1998. macaca makak YP macaca
LP (c) feminino de macaco
BR (d) expresso dar tiro na macaca = ficar
LP no barrico
1999. macaca cf. aca
2000. macaa makas YP macaa, macaar
macaar makasa BR tipo de feijo tambm chamado feijo-
fradinho ou feijo-de-corda, ou ainda
feijo-de-macaa
2001. macaar cf. macaa
2002. macaco makakU YP macaco
BR (a) smio
BR (b) esperto, finrio
BR (c) feio, horrendo
BA (d) maquinismo para levantar grandes pesos
BA (e) casa de penhor
BA (f) jogo da amarelinha
LP (g) soldado de polcia, mata-cachorro
2003. maagano cf. massagano
2004. macaia makaj YP macaia, macaio, macanha
macaio makajU BR (a) folha de tabaco, de fumo
BR (b) fumo de m qualidade
ocaia okaj macanho

145
macaibo makaI9bU LS charuto
macanha maka DO macaia, macaio
tabaco
macanho makaU Kim
[maconha] RA ocaia
tabaco, fumo
macaia
fumo de m qualidade
[SP]
FP macaia
erva
[MG]
MA ocaia
fumo
[MG]
FF macaia
(a) planta
(b) floresta, mata
VF macaia, macaibo
(a) erva
(b) cigarro
[SP-Cafund]
FJ macaia
(a) mata
(b) ervas
[RJ]
JF macaia
(a) fumo ordinrio
(b) mata
[RJ]
2005. macaibo cf. macaia
2006. macaio cf. macanho
2007. macam makama) YP macam
BR escravo fugitivo (arcico)
2008. macamba (1) cf. camba
2009. macamba (2) maka)mb YP macamba
BR espcie de inhame
2010. maambala cf. maambara
2011. maambar masa)mbaRa YP maambara, maambala
maambala masa)mbala BR
planta gramnea, sorgo
RA maambara, massambar
massambar masa)mbaRa planta da famlia das gramneas
(Trachypaiva avenaceus), de virtudes
medicinais diurticas.
2012. maamb masa)mbE YP maamb
BA espcie de sardinha
2013. macambila maka)mbil YP macambila
macambira maka)mbiR LS nome de Bambojira
macambira
nome de Roxomucumbe
LS
2014. maambique cf. moambique
2015. macambira cf. macambila
2016. macambuz maka)mbus SC macambuz
vaqueiro de origem mocambicana
2017. macambzio maka)mbuziJU SC macambuzio
nostlgico, triste, taciturno, mal humorado
ME macambuzio

146
tristonho, sorumbtico
2018. macan makana) YP macan
LS nome de Congombira
N
2019. maanga masa) g YP maanga
LS amante, concubina

2020. macang maka Ze DO macang
pepino, cogombro
2021. maango masa)NgU YP maango
massango masa)NgU LS milho
DO massango
massongo maso)NgU arroz
massuango masWa)NgU BT massango, mussango, mussunango
mussango musa)NgU arroz
mussunango musuna)NgU [Tringulo Mineiro]
VF massango, massongo, massuango
arroz
[SP-Cafund]
2022. macanha cf. macaia
2023. maarongo cf. massurongo
2024. macanho cf. macaia
2025. machac cf. maxac
2026. machi maSi VF machi
fogueira
[SP-Cafund]
2027. machuchu maSuSu SC machuchu
chuchu (legume)
2028. maco makU YP mao
macu maku LS (a) brao
LS (b) mo
DO mao
braos
2029. maconga makoNg FP maconga
cantiga
[MG]
2030. maconha mako CR maconha
cnhamo
YP maconha
BR variedade de cnhamo, cujas folhas e flores
so usadas como narctico
BA maconha
nome vulgar do cnhamo utilizado sob
forma de cigarro
RA maconha
canhamo Cannabis sativa
2031. macorongo cf. mucorongo
2032. macota makot YP macota, miacota
miacota mjakot PS (a) os mais velhos, mais importantes na
hierarquia religiosa congo-angola
cota kot macota, cota, ctua, macotona, macotano
ctua kotw PS (b) equivalente a ebome, ou seja, filha-de-
macotona makoton santo com sete anos de iniciao
macotano makotanU
PS (c) ttulo congo-angola para aqueles com
macotena mais de sete anos de feito
makoten macota
macoteno makotenU (d) o mestre do maculel, o mpuxador dos
LP cnticos
(e) chefe, maioral
LP macota, macotena, macoteno

147
(f) eufemismo usado em lugar do vocbulo
PS lepra considerado palavra tabu
miacota
PS (g) forma de tratamento dos iniciados ao
chefe religioso
ME macota
maioral, grado entre os negros
RA macota
(a) pessoa de prestgio ou influncia numa
localidade, magnata, maioral
(b) hbil num ofcio ou profisso
(c) grande (no tamanho) [MG, SP]
(d) grande, vultuoso, poderoso, generoso
[RS]
(e) topnimo: serra [SE].
2033. macotena cf. macota
2034. macoteno cf. macota
2035. macotona cf. macota
2036. macotano cf. macota
2037. macoza makoz YP macoza
LS camaro
2038. macu cf. maco
2039. macua makW CR macua
macu makuWa nome de um povo bantu de Moambique
importado ao Brasil
mucu mukuWa YP macu, mucu
[macuero] LS companheiro, camarada, amigo
2040. macuca cf. cuca
2041. macuco cf. cuca
2042. macuero makWeRU YP macuero
[macua] LS (a) nossos amigos
LS (b) nossos irmos
LS (c) nossa famlia
2043. macuero-tudo makWeRU tudU YP macuero-tudo
LS saudao dirigida a todos os presentes
2044. maculel makulele YP maculel
baculer bakulere BR dana de bate-pau, espcie de dana
guerreira do folclore baiano, tpica da
bacoler bakolere cidade de Santo Amaro, na regio do
[olel] Recncavo
MD baculer, bacoler
festa folclrica de Minas gerais, algum tanto
orgaca.
2045. maculo makulU YP maculo
BR espcie de diarria com dilatao do nus
que era doena dos africanos no Brasil
ME maculo
diarria com prolapso da mucosa anal
RA maculo
espcie de diarreia com relaxamento do
esfncter e dilatao da respectiva abertura.
FJ macuma
escrava
[RJ]
JF macuma
(a) escrava
(b) servial
[RJ]

148
RA macuma
escrava que acompanhava a senhora quando
esta saia rua.
2046. macumba maku)mb YP macumba
PS (a) denominao genrica para as
manifestaes religiosas afro-brasileiras,
de base congo-angola, que incorporam
orientaes amerndias, catlicas e
espritas, com predominncia do culto ao
caboclo e preto-velho.
BR (b) sesso de feitiaria, de magia-negra
BR (c) denominao popular das manifestaes
religiosas afro-brasileiras no Rio de Janeiro
e em zonas rurais de vrias regies
brasileiras
ME macumba
(a) feitiaria, candombl
[RJ]
(b) instrumento musical dos negros
BA macumba
nome dado s seitas africanas do Rio de
Janeiro e, por derivao, magia negra
SA macumba
(a) de acordo com o papa negro do Rio
de Janeiro, Tata Ti Inquice, se trata de uma
denominao errnea do umbanda
(b) instrumento de msico feito de uma
tbua furada por um buraco no qual o
msico introduz uma varinha.
CR macumba
essa palavra deve talvez ser relacionada
palavra antiga cumba. Antes de danar
os jongueiros (danadores de jongo)
executam movimentos especiais e pedem a
beno dos antigos cumbas, i. e. os
jongueiros famosos de outrora, que tinham
parte com o demnio, que praticavam a
magia, ou, seja, que organizavam
macumbas, ou seja, reunies de cumbas.
PA macumba
no Rio de janeiro, ocorreu uma ciso da
macumba em duas partes: o espiritismo
umbanda ou magia branca e a quimbanda
ou magia negra que ligada s foras
diablicas.
FF macumba
instrumento musical usado nos terreiros,
que consiste numa caixa de percusso
JF macumba
dana
[RJ]
MA macumba
topnimo
[MG]
2047. macumb maku)mbE YP macumb
LP em maria-macumb
2048. macund maku)nde YP macund
LS (a) feijo
BA (b) leguminosa comestvel, espcie de feijo
2049. macungo cf. urucungo

149
2050. macura makuR VF macura
(a) gordura
(b) carne
[SP-Cafund]
2051. macuro makuRU VF macuro
homem
[SP-Cafund]
JF macuro
bero
[RJ]
FJ macuro
bero
[RJ]
2052. macuta (1) makut ME macuta
antiga moeda de cobre de Angola
2053. macuta (2) makut YP macuta
macuto makutU LP (a) mentira
LP (b) coisa sem valor
ME macuto
mentira, inverdade
2054. macuto cf. macuta (2)
2055. madza cf. maza
2056. maenga mae)Ng YP maenga
PS (a) homem sem importncia, pobreto
(b) indolente
SS maenga
(a) tipo qualquer, sem cotao alguma
(b) soldado de polcia
2057. mafambura mafa)mbuR VF mafambura
doena de fora
[SP-Cafund]
2058. mafingue mafi)NgI VF mafingue
vermelho
[SP-Cafund]
2059. mafona mafon VF mafona, mafone
mafone mafonI banana
[SP-Cafund]
2060. mafone cf. mafona
2061. mafu mafu YP mafu
LS folha
2062. mafu cf. cafua
2063. mafufo mafufU VF mafufo
ndegas
[SP-Cafund]
2064. mafuim cf. mapor
2065. mafura mafuR VF mafura
(a) leo
(b) gordo
[SP-Cafund]
2066. magongu cf. mangongu
2067. maiaca majak YP maiaca
LS farinha de mandioca
2068. maianga cf. maionga
2069. maiate majatSI VF maiate
na expresso massa de maiate = comida,
almoo
2070. maiembe maje)mbI VF maiembe
remdio

150
[SP-Cafund]
2071. maionga majo)Ng YP maionga, maianga, manianga, manionga
maianga maja)Ng PS banho ritual dos novios, tomado pela
manh, em fonte ou riacho prximo ao
manianga maa)Ng terreiro. Cada qual carrega um pote de
manionga mao)Ng cermica, sendo o grupo lederado pelo
maiongar majo)Nga ganlet
maiongar
PS tomar banho, ir para a maionga
CR maionga, maiong
banhos rituais, durante a feitura do santo, na
fonte mais prxima, nos candombls no
nags
[BA]
2072. maiongar cf. maionga
2073. maji maZi VF maji
peixe
[SP-Cafund]
2074. majira cf. jira
2075. majir cf. jira
2076. malaca malak(s) YP malaca, malacas
malacas LP (a) testculos
(b) seios flcidos, pendentes
2077. malafa cf. malafo
2078. malafo malafU YP malafo, malafa, marafo, marufo
malafa malaf LS cachaa, bebida votiva de Exu e do caboclo
RA marufo, maluvo, maruvo
marafa maRaf vinho ou qualquer outra bebida alcolica.
marafo maRafU ME marafo
marufo maRufU aguardente, cachaa
malavo malavU [RJ]
malavra FP marufo
malavR vinho da palmeira
maluvo malafU CR malafa
maruvo bebida alcolica, servida numa cuia, a todos
maluvU
marau os assistentes, nos candombls do caboclo
maraU9
marafonar [BA]
maRafona VF marafa
cachaa
[SP-Cafund]
FJ marafo, marufo
aguardente, pinga
[RJ]
FF marafo
cachaa, que se oferece a Exu e a alguns
pretos-velhos que baixam na Linha das
Almas
JF marafa
aguardente
marufo
infuso; parati com ervas
[RJ]
BT marafo, marafa, marau
cachaa
[Tringulo Mineiro]
DO malafo, marafo
cachaa
VF marafonar
(a) beber

151
(b) embriagar
[SP-Cafund]
2079. malala (1) malal YP malala
LS doena, mal-estar
2080. malala malal YP malala
malara malaR LS laranja

VF malara
laranja
[SP-Cafund]
2081. malala-gonzom malal go)nzo) YP malala-gonzom
LS laranja grande, espcie conhecida por
laranja-de-umbigo
2082. malamba cf. lamba
2083. malampana cf. manampana
2084. malavo cf. malafo
2085. malavra cf. malafo
2086. malemba male)mb YP malemba
LS
nome de Dandalunda procriao
BA malemba
denominao de Lemba
CR malemba
na expresso Caboclo Malemba =
correspondente angola de um orix nago
2087. malemb male)mba YP malemb
BA nome de antigo engenho de Santo Amaro,
zona acucareira do Recncavo
2088. malembe male)mbI YP malembe, malembo
malembo male)mbU LS cntico fnebre, de misericrdia
CR malembe
maleme malemI cntico de misericrdia
[BA]
FJ maleme
perdo
[RJ]
MB maleme
perdo
[RJ]
JF maleme
misericrdia, perdo
[RJ]
2089. malembo cf. malembe
2090. malembo male)mbU QM malembo
amigo dos primeiros momentos de cativeiro
2091. maleme cf. malembe
2092. malombe malo)mbI YP malombe
LS luto
2093. malombo malo)mbU VF malombo
fruta
[SP-Cafund]
2094. maluco malukU SC maluco
excntrico
2095. malulu malulu YP malulu
LS nome de Bambojira
m
2096. malumbo malu) bU YP malumbo
LS companheiro, amigo
N
2097. malunga (1) malu) g YP malunga
LP aguardente, cachaa

152
CV malunga
aguardente
[MG]
2098. malunga (2) malu)Ng YP malunga
LS bracelete de ferro
ME malunga
manilha usada pelos negros como distintivo
de nobreza
2099. malunga (3) cf. malungo
2100. malungo malu)NgU YP malungo
malunga malu)Ng LS (a) companheiro, irmo de barco
LP (b) o negro companheiro de embarcao de
frica (arcico)
LP (c) irmo-de-criao ou irmo-de-leite
FF malungo
irmo de culto
MA malungo
(a) da mesma idade
(b) companheiro
[MG]
ME malungo
camarada, companheiro,
BA malungo
nome dado pelo escravo a seus
companheiros de viagem no navio negreiro
VF malunga
da mesma idade
[SP-Cafund]
RA malungo
(a) companheiro, camarada
(b) pessoa da mesma condio
(c) irmo de criao, colasso [SP]
2101. mamaiove mamajovI VF mamaiove
[iove] me
[SP-Cafund]
2102. mambembe ma)mbe)mbI YP mambembe, camambembe
quimbembe ki)mbe)mbI BR (a) mediocre, de m qualidade, inferior,
nfimo
zambembe za)mbe)mbI BR (b) ator ou grupo teatral de m qualidade
cambembe ka)mbe)mbI BR (c) lugar afastado, inspito, desabitado
rambembe xa)mbe)mbI cambembe
camambembe kama)mbe)mbI
LP desajeitado
camumbembe cambembe, camumbembe
kamu)mbe)mbI LP sem importncia
cacamambembe kakama)mbe)mbI camumbembe
[quimbembeque] LP (a) vagabundo, ordinrio, reles
LP (b) indivduo pobre
PS (c) prostituta, vagabunda
quimbembe
(a) cabana, habitao pobre
LP (b) pequenos objetos, penduricalhos
LP (c) traste
LP (d) medocre, de m qualidade
BR quimbembe, mambembe
vestido pobremente
BR zambembe
LP medocre
ME cambembe
ordinrio, -toa
quimbembe

153
pequena habitao de famlia pobre
[PE]
camumbembe
mendigo, vagabundo
[PE]
HO cambembe
(a) pessoa que tem pernas tortas.
(b) desajeitado, desastrado
(c) sem valor ou importncia
(d) indivduo livre que trabalhava ao lado
dos escravos em servios de lavoura
(e) habitante pobre de uma rea rural
mambembe
(a) localidade afastada,desabitada; ermo.
(b) conjunto teatral ambulante, pobre e de
m qualidade
(c) indivduo sem valor, sem prstimo,
mediocre.
quimbembe
(a) habitao pequena, simples
(b) habitao campestre, cabana.
(c) balangand, berloque de pouco valor
(d) objeto velho ou bastante usado
(e) cacareco, traste.
(f) pobre, mal vestido
camumbembe
(a) indivduo vagabundo, vadio
(b) indivduo de baixa condio social.
zambembe
sem valor, imprestvel, inferior, medocre.
SC cambembe
(a) a free man who does agricultural work
along with the slaves
(b) a person of low status living in the
countryside
[AL]
(c) unimportant
(d) bow-legged
(e) awkward, accident prone.
camumbembe
(a) a vagabond
(b) a beggar
(c) a poor person
(d) one who lives on a sugar mill
plantationb
[PB, Pe]
quimbembe
(a) a rude cabin or hut
(b) a rustic hut or simple lean-to of straw to
shelter travellers in the interior of B razil
(c) poor, badly dressed.
(d) charm trinkets worn on a chain around
the neck by children. Var. quimbembeque
[NORTH}
(e) old, broken plates and ustensils
[NORTH}
zambembe, mambembe
mediocre, ordinary, inferior
RA cambembe
(a) cambado

154
(b) desajeitado, mal-arranjado, deselegante,
tragalhadanas
camumbembe
vadio, homem de baixa condio
mambembe, ambembe
ordinrio, imprestvel, de pouqussimo
valor
quimbembe
(a) casoto, casebre, choupana
(b) no plural: cacarus, trastes velhos e
imprestveis
(c) grotes, quebradas da serra
rambembe
ordinrio, imprestvel; de nenhum valor
JF camumbembe
pessoa vil; pulha
quimbembe
casebres muito toscos
zambembe
ordinrio
[RJ]
SS quimbeb
cacareco, troo, traste velho
quimbembe
casinha pobre; choa, cabana em lugar ermo
NL camumbembe
(a) mendigo, vadio, vagabundo
(b) indivduo pobre
BH cambembe
cambaio, desajeitado, desastrado.
FJ quimbembe
casebre
[RJ]
camumbembe
pessoa m
rambembe
ruim
zambembe
ordinrio, ruim
[RJ]
2103. mambi ma)mbi VF mambi
(a) agulha
(b) faca
(c) fio
[SP-Cafund]
2104. mambo ma)mbU YP mambo
LS em incoijamambo
2105. mameto mametU YP mameto
PS nossa me, tratamento para sacerdotisa
congo-angola
2106. mameto-indengue mametU i)nde)NgI MC mameto-indengue
LS i keker Me-Pequena, no candombl de
Angola.
2107. mameto-d(e)-inquice mametU dZ(i) i)NkisI YP mameto-d(e)-inquice
PS me-de-santo
CR mameto de inquice
me-de-santo nos cultos angola e congo
[BA]
2108. mameto-inquice mametU i)NkisI MC mameto-inquice
LS ialorix no candombl de Angola, me-de-

155
santo com mais de vinte anos de iniciada
2109. mameto insanxi mametU i)nsa)Si MC mameto insanxi
LS ekdi j confirmada, no candombl de
Angola
2110. mameto-quissimbe mametU kisi)mbI YP mameto-quissimbe
LS nossa me Quissimbe
2111. mameto-zumb mametU zu)mba YP mameto-zumb
LS inquice das fontes e poos, equivalente a
Nanamburucu
2112. mana cot man kota FF mana cot
irm no terreiro
2113. manafundo manafu)ndU ME manafundo
prncipe, figura do cortejo na coroao de
um rei negro no Rio colonial
2114. manampana mana)mpa)ns DE manampana, malampana
malampana mala)mpa)ns palavra que talvez de origem kimbundu
2115. manau manauWe SC manau
bolo feito de milho e de outros ingredientes
2116. mancueba cf. cuba
2117. mandinga ma)ndZi)Ng YP mandinga
BR (a) bruxaria, ardil
BR (b) mau-olhado
JF mandinga
sortilgio; mgica
[RJ]
CH mandinga
magia, bruxaria.
[Maraj AM]
ME mandinga
feitio, talism para fechar o corpo
CR mandinga
(a) feitio
(b) arte mgica
2118. mandraca ma)ndRak YP mandraca
mendraca me)ndRak LP bruxaria
mandraque
mandraque ma)ndRakI BR (a) feiticeiro, mgico
[mundrunga] BR (b) figura de histria em quadrinhos
ET mendraca
tretas, velhacaria
[Baixo So Francisco]
BA mendraca
magia branca
2119. mandraque cf. mandraca
2120. mandu ma)ndu YP mandu
BA (a) tipo de mascarado que consistia se
colocar uma peneira na cabea, e outra
junto ao tronco, escondendo totalmente o
corpo e os braos por uma roupa qualquer
BA (b) espantalho, figura grotesca
BA (c) situao ou coisa inspita
BA (d) pessoa vestida com roupa maior do que
devia
BA (e) cortejo carnavalesco com a figura de um
ser enorme, de cabea gigante, revestido
com um lenol branco, muito mpopular no
Recncavo e no municpio de Mara, cerca
de 140 km de Salvador
BA (f) muito claro, parecendo albino.

156
ET mandu
logro, velhacada, intriga
[Mdio So Francisco]
2121. manducar ma)nduka YP manducar
LS comear
2122. mandumba cf. indumba
2123. manema manem DO manema
cuia
2124. maneputo maneputU YP maneputo
LS fsforo
2125. mangar ma)Nga YP mangar
BR (a) zombar, troar, vangloriando-se
BR (b) caoar, afetando seriedade
RA mangar
(a) impingir petas, enganar, iuludir,
remanchar
(b) zombar
2126. mangalao ma)NgalasU RA mangalao
indivduo sem prstimo e ordinrio
[GO]
2127. mangal ma)Ngalo YP mangal
BR leguminosa, tambm chamada de mangal-
da-costa e feijo-de-porco
FP mangal
feijo vindo da costa dfrica
[MG]
RA mangal
leguminosa (Peraltea erytrinafolia), muito
comum no Rio de Janeiro, cuja madeira
prpria para tabuados.
2128. mangal-da-costa ma)Ngalo da kst YP mangal-da-costa
BA ver mangal
2129. mangang ma)Nga)Nga YP mangang
LP pessoa importante, manda-chuva, maioral
RA mangang
(a) pessoa importante e poderosa
(b) enorme, muito grande
marimbondo-mangang
vespa social do gnero
2130. manganguera ma)Nga)NgWeR MA manganguera
sem gordura
[MG]
2131. mango ma)NgU FP mango
mentiroso
[MG]
2132. mangolar cf. bangolar
2133. mangol ma)Ngolo SC mangol
pessoa muito preguiosa
2134. mangona ma)Ngon YP mangona, mangonha
mangonha ma)Ngo PS preguia, indolncia
2135. mangonar cf. bangolar
2136. mangonga ma)Ngo)Ng YP mangonga
BA abbora-moganga
2137. mangongu cf. mangongu
2138. mangongu ma)Ngo)Nge SC mangongu, magongu
magongu ma)Ngo)Nge tambor cilndrco com ume pele nums nica
extremidade , batido alternativamente com
mangongu ma)Ngo)Ngu os dedos unidos de cada mo

157
mungangu mu)Nga)Nge
2139. mangonha ma)Ngo YP mangonha
PS mentira, hipocrisia, malcia, zombaria,
trapaa

2140. mangonha cf. mangona


2141. mangor ma)NgoRo JF mangor
(a) fruta
(b) manga
[RJ]
2142. mangula cf. bangula
2143. manguxo ma)NguSU YP manguxo
BA bambo, pedeculo interno da jaca
2144. manhangombe cf. mariangombe
2145. manianga cf. maionga
2146. manianga-nulele maa)Ng nulelI YP manianga-nulele
LS nome da cerimnia de lavagem de roupas
rituais dos iniciados
2147. manhangu maa)NgWa DO manhangu
espcie de abbora
2148. manicaca manikak YP manicaca
LP palerma, covarde, bobalho, insignificante
N
2149. manicongo maniko) gU YP manicongo
BR o rei do Congo cuja coroao celebrada no
auto popular dita congada
2150. manionga cf. maionga
2151. manipano manipa)nsU YP manipano
manipanso manipa)nsU BR (a) dolo, figura, imagem grotesca
(b) indivduo obeso, de barriga avolumada
ME manipanso
dolo
2152. manjangombe cf. mariangombe
2153. manjangome cf. mariangombe
2154. manjangue ma)Za)NgI MA manjangue
irmo; meu irmo
[MG]
2155. manjira cf. jira
2156. manjolo cf. monjolo
2157. manjuba ma)Zub YP manjuba, manjuva
manjuva ma)Zuv LP pnis muito grande, de tamanho
descomunal
RA manjuba
topnimo: ilha
[BA]
2158. manjuva cf. manjuba
2159. manqeba mankWeb ET manqeba
manco da mo
[Alto So Francisco]
2160. manuete manWetSi AR manuete
palavra atestada numa cantiga congo
2161. manzangonho cf. mariangombe
2162. manzanza ma)nza)nz YP manzanza, mazanza
mazanza maza)nz LP (a) pessoa indolente, apalermada
(b) desajeitado, desastrado
manzanzar ma)nza)nza manzanzar, mazanzar
mazanzar maza)nza LP (a) demorar na execuo de um trabalho,
remanchar

158
LP (b) ficar atoleimado, fazer manzanza
ME mazanza
relaxado, indolente
[PE, PB,RN]
2163. manzanzar cf. mazanza
2164. manzogonho cf. mariangombe
2165. manzu cf. munzu
2166. mapoim cf. mapor
2167. mapora mapoR DO mapora, uapor, apor
uapor wapoRE laranja
apor apoR
2168. mapor mapoRE DO mapor, mapuana
mapuana mapWan farinha
VF mapuim, mapoim, mafuim, mapuio
mapuio mapujU farinha
mapuim mapui) [SP-Cafund]
mapoim mapoi)
mafuim mafui)
2169. mapuana cf. mapor
2170. mapuc mapuka DO mapuc
animal
Kim
2171. mapuim cf. mapor
2172. mapuio cf. mapor
2173. maquemba make)mb YP maquemba
BA topnimo
MA maquemba
topnimo
[MG]
2174. maqende makWe)ndI CR maqende
antropnimo atestado num candombl
congo
2175. maraca maRak MB maraca
instrumento
[RJ]
2176. maracatu maRakatu ME maracatu
dana dos africanos
[PE, AL]
2177. maracuta maRakut DE maracuta
palavra de origem africana
2178. maracutaia maRakutaj YP maracutaia
BR engodo, trapaa
2179. marafa cf. malafo
2180. marafaia maRafaj SC marafaia
prostituta
2181. marafo cf. malafo
2182. marafonar cf. malafo

2183. marafunda marafu)nd BH barafunda, marafunda


barafunda barafu)nd mistura desordenada, confuso, baderna,
balbrdia.
2184. maramb mara)mba YP maramb
BA em tutu-maramb
2185. marambaia mara)mbaj YP marambaia, maramb
maramb mara)mba BA em tutu-marambaia

159
2186. marang cf. ongor
2187. marangolo cf. ongor
2188. marau cf. malafo
2189. marauangue maRawaNgI VF marauangue, marruangue
marruangue maxuwa)NgI (a) criana
(b) menino
[SP-Cafund]
2190. maria-anjica cf. marianjica
2191. maria-cond maRiJ ko)ndE YP maria-cond
[bacond] LP jogo de criana
2192. maria-escambona maRiJ eska)mbon YP maria-escambona
LP jogo de criana pega-esconde
2193. mariagombe cf. mariangombe
2194. maria-gome(s) cf. mariangombe
2195. maria-macumb maRiJ maku)mbE YP maria-macumb
LP ver maria-escambona
2196. maria-mucang maRiJ muka)je YP maria-mucang
LP ver maria-escambona
N m
2197. mariangombe maRiJa) go) bI YP mariangombe, manjangombe,
mariagombe maRiJago)mbI manzangombe, manzogonho, maria-
gome(s), manzangonho
maria-gome(s) maRiJagomI(s) BR erva da famlia das portulacceas, tambm
manjangombe ma)Za)Ngo)mbI conhecida como lngua-de-vaca
manzangombe manza)ngo)mbI RA mariangombe. miriangombe, maria
manjangombe n m
ma) Za) go) bI gomes
manhangome lngua-de-vaca, planta alimentar da famlia
maa)NgomI das portulceas (Talimum crematum)
manangome mana)Ngo)mbI manjangombe, manhangombe
manjangome ma)Za)NgomI
maria-gome(s) maRiJagomI(s)
manzangonho
ma)nza)NgoU
manzogonho
ma)nzogoU
miriangombe
miRiJa)Ngo)mbI
2198. mariangu cf. curiango
2199. marianjica maRiJa)Zik YP marianjica
maria-anjica maRiJ a)Zik LP larva de inseto que broca a cana
2200. maria padilha maRiJ padZi YP maria padilha
PS
entidade muito popular e muito temida, tida
como Exu, fmea, ladrona, maledicente e
escrava de Oxum
2201. maria zumba maRiJ zu)mb YP maria zumba
BA topnimo, logradouro na cidade de Salvador
2202. maribindo cf marimbondo
2203. maribondo cf. marimbondo
2204. marimba maRi)mb YP marimba
BR (a) instrumento musical, espcie de xilofone
LP (b) piano velho e desafinado
ME marimba
espcie de tambor
JF marimba
instrumento musical
[RJ]
RA marimba
instrumento musical composto de pequenas
lminas de vidro ou de metal, oblongas e

160
com o som graduado.
marimbas
topnimo: serra [PB]
DO marimba
variedade de abbora
2205. marimbau cf. berimbau
2206. marimbo maRi)mbU MA marimbo
espcie de jogo de cartas, em que o parceiro
que perde chamado pai de marimbo,
isto , o que paga por todos
[MG]
2207. marimbomb maRi)mbo)mb DO marimbomb
cu
2208. marimbondo maRi)mbo)ndU YP marimbondo
maribondo maRibo)ndU BR vespa
ME maribondo, marimbondo, maribindo
maribindo maRibo)ndU vespa
marimbondo
topnimo: localidade [NORDESTE,
CENTRO, rio, serra e cachoeiras
[CENTRO]
RA marimbondo
vespa himenptero de tamanho aprecivel,
dotado de ferro.
maribondo
topnimo: serra [MG]; rio [RJ]
2209. marimbondo-beju maRi)mbo)ndU beZu YP marimbondo-beju
BA marimbondo-chapu
2210. marimbondo-mangang maRi)mbo)ndU ma)Nga)Nga YP marimbondo-mangang
BR variedade de vespa
2211. marimbondo-tatu maRi)mbo)ndU tatu YP marimbondo-tatu
BR variedade de vespa
2212. marimbu maRi)mbu YP marimbu
BA brejo, pntano
2213. maromba maRo)mb YP maromba
LS (a) nome de Bambojira
LP (b) trapaa, esperteza
CR maromba
um dos nomes de Exu
SS maromba
esperteza, arranjo, negociata
2214. maronga maRo)Ng BA maronga
um dos caboclos das seitas sincrticas do
Norte e do Nordeste
2215. marrafa maxaf BO marrafa
(a) tipo de dana
(b) vida desregulada
[PB]
2216. marru cf. mavu
2217. marruangue cf. marauangue
2218. marruim maxuWi) YP marruim
LS acar
2219. marrunza maxu)nz YP marrunza
LS banana
2220. marrupa maxup VF marrupa
marrupar maxupa sono
marrupar
dormir
[SP-Cafund]

161
2221. marrupar cf. marrupa
2222. marufo cf. malafo
2223. marumbi maRu)mbi CR marumbi
brejo, pntano, mangue
[BA]
2224. maruvo cf. malafo
2225. masa cf. maza
2226. masculina cf. culina
2227. massagano masaganU RA massagano, maagano
maagano masaganU topnimo: rio [MA]; nome de uma fazenda
[PE]
massangano masa)NganU SS massangano
topnimo: povoado margem esquerda do
rio S. Francisco, perto de Petrolina
2228. massangana masa)Ngan YP massangana, maangana
maangana masa)Ngan BR topnimo
SS massangana
aguardente de cana
2229. massangano cf. massagano
2230. massango cf. maango
2231. massap masape YP massap, massap
massap masapE BA terra argilosa, comum na regio do
Recncavo, tima para cultura da cana-de-
aucar
DE massap [(SUL], massap (NORTE]
palavra de origem africana
2232. massap cf. massap
2233. massaranga masaRa)Ng CO massaranga
feitio
[ES]
2234. massongo cf. maongo
2235. massuango cf. maongo
2236. massurungo masuRu)NgU VF massurongo
maarongo masaRo)NgU mato
[SP-Cafund]
RA maarongo
topnimo: serra
[BA]
2237. mataca cf. mataco
2238. matacar cf. maticar
2239. mataco matakU YP mataco
itaco itakU LP ndegas, traseiro, bunda
MA itaco
taco takU (a) assento
mataca matak (b) anus
[MG]
VF mataco
vagina
[SP-Cafund]
FJ mataca
ndegas
[RJ]
FF itaco
assento
ME mataco
(a) assento
(b) coxas

162
RA mataco, taco
ndega
2240. matade matadZI YP matade
mataio matajU LP pedra
VF mataio
pedra pequena
[SP-Cafund]
2241. mataio cf. matade
2242. matalumb matalu)mbo YP matalumb
PS nome inicitico de um devoto de
Mutacuzamb
Kik
CR matalumb
nome de Oxossi nos candombls congo e
angola
2243. matalungo matalu)NgU FP matalungo
policial montado
[MG]
2244. matamba mata)mb YP matamba
LS inquice dos raios, troves e tempestades,
equivalente a Ians
BA matamba
correspondente angola de Ians
2245. matamba cf. mutamba
2246. matambe cf. jitambe
2247. matanga mata)Ng ME matanga
velrio, ato de velar um cadver
FF matanga
velrio
2248. matango mata)NgU DO matango
melancia
Kim
2249. mataro mataRU VF mataro
soldado
[SP-Cafund]
2250. matatu matatu YP matatu
BA nome de um bairro de Salvador
2251. mat mate YP mat
LS saliva, baba
2252. mateme cf. matende
2253. matende mate)ndZI YP matende, mateme
mateme matemI LS caf
2254. matet matete YP matet, batet
batet batete LP
(a) papa de milho pilado, de feijo ou
inhame com leite-de-coco e dend
BA (b) qualquer tipo de comida amolecida por
ter passado do ponto de cozimento
BA (c) quantidade de coisas sem nenhuma
consistncia, inclusive fezes
LP (d) caldo engrossado com farinha
CR batet
inhame cru, com azeite e sal
[BA]
2255. maticar matSika SC maticr, matacar
matacar mataika aplicar uma cobertura de barro; rebocar com
barro
2256. mat cf. matu

163
2257. matoco matokU FP matoco
homem
[MG]
2258. matomba mato)mb DE matomba, matomo
matomo matomU palavra de origem africana que designa uma
fruta pouco carnudo e muito odoriferante,
que parecida com um ovo de pata
2259. matombo mato)mbU YP matombo, matumbo
matomb mato)mbo LP (a) buraco, leiro, cova onde se planta a
estaca de mandioca
matumbo matu)mbU BR (b) elevao de terra entre dois sulcos
mutambo muta)mbU BR (c) topnimo comum em localidades do
mutamb muta)mbo interior
otomb oto)mbo RA matombo, matumbo
mutombo cova onde se coloca a estaca de maniva,
muto)mbU quando esta se planta de estaca.
DO mutambo, mutamb
mandioca
Kim
MA matomb
manioc
otomb
farinha de mandioca
[MG}
PE fossa
[BA]
FP matombo
montculo
[MG]
ME matombo, matumbo
canteiro, leira, em que se planta a mandioca
de estaca
[NORTE]
VF matombo
cabea
[SP-Cafund]
DO mutambo
mandioca.
Kim
RA mutambo
topnimo: lago
[CE]
VF mutombo
mandioca
[SP-Cafund]
2260. matombo cf. mutamba
2261. matomb cf. matomb
2262. matomo cf. matomba
2263. matu matu YP matu, mat
mat mato LS (a) ouvido, orelha
PS (b) precedido de ter, capacidade de ouvir
e aprender cnticos e toques rituais,
referindo-se aos novios
2264. matuara matWaR VF matuara
feitio
[SP-Cafund]
2265. matula matul ET matula
torcida, pavio rstico, de algodo, que se
embebe no leo depositado numa espcie

164
de concha de barro e que serve de candeia
[Mdio So Francisco]
2266. matumbi matu)mbi YP matumbi, matumbo
matumbo matu)mbU PS (a) matuto, homem rude
BA (b) antropnimo
2267. matumbo cf. matumbi
2268. matumbo cf. matombo
2269. matundo matu)ndU RA matundo
sinnimo de matungo
[NORDESTE]
2270. matunga matu)Ng FJ matunga
matungo matu)NgU marido
[RJ]
JF matungo
marido; esposo
[RJ]
2271. matungar matu)Nga VF matungar
comer
[SP-Cafund]
2272. matungo (1) matu)NgU DE matungo
mutungue cavalho velho
ME matungo
cavalo velho, intil
2273. matungo (2) cf. matunga
2274. matungo (3) cf. mutungo
2275. mauu mausu VF mauu
cabelo
[SP-Cafund]
2276. mavambo mava)mbU YP mavambo
[jiramavambo] LS nome de Bambojira
BA mavambo
nome de um dos Exus
2277. mavero maveRU DO mavero
avero aveRU leite, na expresso iputo de mavero =
queijo (comida de leite)
avere aveRI VF mavero
leite
[SP-Cafund]
NL avere
(a) na cuppia, leite
(b) homem branco
MA avero, mavero
leite
[SP-Cafund]
2278. mavu mavu YP mavu
marru maxu LS (a) p
LS (b) poeira
VF mavu, marru
[SP-Cafund]
2279. mavumba mavu)mb YP mavumba
Exu criado de Ogum
2280. maxamba maSa)mb YP maxamba
LS plantao, roa
2281. maxambomba maSa)mbo)mb ME maxambomba
topnimo: antigo nome da estao
ferroviria de Nova-Iguau [RJ]
DE maxambomba
palavra de origem provavelmente africana

165
SS maxambomba
nome dados aos trens do Recife
2282. maxambula maSa)mbul QM maxambula
carroa puxada a burros, utilizada para
transportar os escravos s plantaes de
caf
2283. maxixar cf. maxixe
2284. maxixe (1) maSiSI YP maxixe
BR fruto do maxixeiro
2285. ME maxixe
fruto de uma cucurbitcea
2286. RA maxixe
fruto de uma cucurbitcea (Cucumis
anguria), ou tambem essa planta
2287. maxixe (2) maSiSI YP maxixe
bachinche baSi)SI BR dana urbana, de par unido, originria do
Rio de Janeiro
maxixar maSiSa maxixar
[unganga-maxixe] danar maxixe
RA maxixe
(a) dana lasciva dos pretos em que os pares
se juntam apertadamente.
(b) msica para essa dana.
MA topnimo
[MG]
AC bachinche
arrasta-p
2288. maza maz YP maza, mazia
masa maz LS gua sagrada
FJ mazia
mazia mazJ gua
madza madz [RJ]
amaza amaz FP masa
[amazi] gua
[bandamaza] [MG]
EN amaza
gua.
JF madza
gua potvel
[RJ]
2289. maz maza YP maz
LS (a) sanguessuga
LS (b) lesma consagrada a Nan
2290. mazacalunga mazkalu)Ng YP mazacalunga
LS nome inicitico de um devoto de
Dandalunda
2291. maza-malemba maz male)mb YP maza-malemba
LS gua-de-Oxal, cerimnia propiciatria que
inicia o ciclo das festas pblicas de cada
terreiro
2292. maza-mazenza maz maze)nz YP maza-mazenza
LS gua doce, potvel
2293. mazanza cf. manzanza
2294. mazanz cf. manzanza
2295. mazenga maze)g YP mazenga
LS doido, maluco
2296. mazenza maze)nz YP mazenza
LS em maza-mazenza

166
2297. mazi mazi YP mazi
LS (a) azeite, leo
LS (b) azeite-de-dend = mazi vermelho
2298. mazia cf. maza
2299. mazombo mazo)mbU YP mazombo
BR (a) indivduo nascido no Brasil de pais
europeus, principalmente portugueses
(arcico)
BR (b) mal-humorado, macambzio
DE mazombo
palavra pejorativa, provavelmente de
origem africana
2300. mazungo mazu)NgU YP mazungo
LS sapo
2301. mbambe cf. bambi
2302. mbanda cf. umbanda
2303. mbanga mba)Ng MA mbanga
membro viril
[MG]
2304. mbembo mbe)mbU MA mbembo
(a) feitor
(b) moo branco
[MG]
2305. mbira mbira YP mbira
PS em Congombira
2306. mbo cf. imbu
m
2307. mbungururu bu)NguRuRu MA mbungururu
estrela
[MG]
2308. mbuta mbut DO mbuta
cobra
2309. measso cf. meu
2310. me cf. meu
2311. meu mesu YP me, meu
me LS olho(s)
DO zivassu
measso olhos
zivassu VF viss
viss olho
[tarame] [SP-Cafund]
2312. meganga cf. ganga
2313. meganha mega YP meganha, menganha
menganha LP mata-cachorro, soldado de polcia
2314. mei cf. menha
2315. mel melE VF mel
(a) cabrito
(b) bode
[SP-Cafund]
2316. mendenga cf. dengue
2317. mendengue cf. dengue
2318. mendraca cf. mandraca
2319. menemenm menemene) YP menemenm
LS (a) dia, manh
(b) de dia, de manh
(c) bom dia

167
2320. menga me)Ng YP menga
quimenga kime)Ng LS (a) sangue
(b) esperma
mengar me)Nga LS mengar
menguenzar meNge)nza (a) copular, ter relaes sexuais
LS (b) andar, mexer o corpo com movimentos
LP erticos
quimenga
LS ato cerimonial de abater aves e quadrpedes
menguenzar
estar menstruada e, por isso, proibida de
LS tomar parte nas cerimnias religiosas
MB menga
sangue
[RJ]
FJ menga
sangue
[RJ]
2321. mengar cf. menga
2322. menganha cf. meganha
2323. menguenzar cf. menga
2324. menh mea YP menha
menha me LS (a) gua
(b) crrego
mei meja DO omenha
omeia omeJ (a) gua
omenh omea (b) lago
omenha ome (c) terreno pantanoso
[angoromeia] VF menha, omenha
gua
[SP-Cafund]
BT omeia, omenha
gua
[Tringulo Mineiro]
MA omenh, menh
gua
[MG]
2325. menha cf. menh
2326. mepra mepR MA mepra
roa
[MG]
2327. meza mez YP meza
LS em mezacalunga
2328. mezacalunga mezakalu)Ng YP mezacalunga
LS saudao para Dandalunda
2329. mganga cf. ganga
2330. miacota cf. macota

2331. micia mikaj YP micia


LS nome de Dandalunda
2332. mianga misa)Ng YP mianga
missanga BR (a) contas de vidros coloridas, prprias para
colares, brincos
mossanga PS (b) guia, espcie de rosrio para o pescoo,
formado de colares de contas rituais nas
cores do santo
FJ missanga
contas

168
mossanga
contas midas de vidro
[RJ]
JF mianga
(a) contas de vidro
(b) fantasia
[RJ]
ME mianga
(a) contas de vidro
(b) joias de pouco valor
RA missanga, mianga
(a) contaria, contas muito midas de massa
vitrificada de vrias cores
(b) anel ou outro ornato feito com essas
contas
(c) pequenos enfeites, bagatelas, coisas
midas
(d) letra de imprimir muito mida
2333. michila miSil ET michila
pequeno tamandu
[Mdio So Francisco]
2334. milonga milo)Ng YP milonga, mironga
mironga miRo)Ng PS (a) palavra insultuosa, ofensa, xingamento
PS (b) mistura, mexerico, lbia
mirongo miRo)NgU PS (c) palavra muito utilizada por vunje e er
mulonga mulo)Ng milonga, mirongo
nironga niRo)Ng LP (d) feitiaria, bruxedo
FJ mironga
intriga
[RJ]
JF mironga
intriga; mexerico; fofoca
[RJ]
ME milonga
palavrada, mexerico
[PE]
mironga
segredo
[RJ]
RA mironga
dvida, briga, desinteligncia
[SP]
BA mironga
segredo
FP nironga, mironga
segredo, mistrio
[MG]
PA mironga
os mistrios da umbanda.
2335. milongo milo)NgU YP milongo
LS remdio, garrafada
2336. mimba mi)mb ME mimba
topnimo: serra
[CENTRO]
2337. mimbu cf. nimbu
2338. mimbune mi)mbunI BT mimbune
autoridade
[Tringulo Mineiro]
2339. mimbura cf. mumbura

169
2340. mind mi)nda YP mind
LS (a) luz, claridade
LS (b) fogo
LS (c) candeeiro
2341. mindacar mi)ndakaRa YP mindacar
[acar] LS torcida de fogo
n
2342. minduba mi) dub ET minduba
cachaa
[Mdio So Francisco]
2343. mingola mi)Ngol YP mingola
PS vaidade, vaidoso
2344. mingongo cf. ingongo
2345. mingera mi)NgWeR ET mingera
leitozinho
[MG]
2346. mingute mi)NgutSI SS mingute
uma pessoa de quem se fala, mas ocultando-
se o nome
2347. minhoca cf. quinioca
2348. minicongo miniko)NgU YP minicongo
LP em Bandaminicongo
2349. minjola cf. munjolo
2350. minjolo cf. munjolo
2351. mironga cf. milonga
2352. mirongo miRo)NgU FJ mirongo
insetos
[RJ]
2353. missanga cf. mianga
2354. mizacr mizakRe YP mizacr
PS (a) corno, marido trado
PS (b) tipo de insulto muito usado pelo er
2355. moange moa)ZI MA moange
antropnimo
[MG]
2356. mobica cf. mubica
2357. moc moka YP moc
LS
2358. moca mok VF moca
caf
[SP-Cafund]
2359. mocamau mokamau9 SC mocamau
escravo fugitivo vivendo num mocambo
2360. mocamb cf. mocambo
2361. moambique mosa)mbikI YP moambique
maambique masa)mbikI BR (a) nome genrico de negros trazidos de
Moambique e de fala majoritria ronga e
xagana
(b) dana folclrica brasileira, espcie de
bailado, que se encontra nas regioes centr-
oeste e sudeste do Brasil
MA moambique
contas de vidro
[MG]
maambique
antropnimo
[MG]
SC maambique, moambique

170
esp. de molusco bivalente
ME moambique
(a) nome que tiveram no Brasil os negros
procedentes de Moambique
(b) dana dos negros [MG]
RA moambique
topnimo: ilha
[PA]
BO moambique
dana religiosa de negros
2362. mocambo moka)mbU YP mocambo, mucambo
mucambo muka)mbU BR (a) esconderijo de escravos na floresta,
equivalente a quilombo
mocambar moka)mba BR (b) choa, palhoa, casebre
BR (c) cerrado de mato ou moita onde se
esconde o gado
BR (d) topnimo muito comum no Brasil
mucambo
BA (e) mucambo = nome de antigo engenho do
Recncavo
BA (f) mucambo = topnimo muito comum na
regio do Recncavo
mocambar
BR viver em mocambo
JF mocambo
casebre
[RJ]
RA mocambo
(a) choa que os pretos construiam nos
matos para se esconderem, quando fugidos
(b) choa ou abrigo dos vigilantes das
lavouras
(c) moita grande do serto em que se
esconde o gado
mucambo
topnimo: ilha [BA]; rio [BA, CE, PI]; serra
[BA, SE]
ME mocambo
(a) esconderijo, refgio gos escravos
fugidos
(b) topnimo: rio [CENTRO], localidade
[CENTRO, NORDESTE]
BA mocambo
(a) sinnimo de quilombo.
(b) cabanas, casas miserveis
[PE]
2363. moambo mosa)mbU YP moambo
LS milho
ME moambo
topnimo: localidade
[CENTRO]
2364. mocana mokan SC mocana
mocambo; refgio de um escravo fugitivo na
floresta
2365. mochila cf. muxila
2366. moc (1) mk YP moc
BA saco de palha tranado com alas para
transporte de mantimentos ou de pequenos
embrulhos

171
RA moc
sinnimo de capanga no sentido de saco
pequeno
2367. moc (2) mk YP moc
BA lugar em que caem, perdendo-se, os
papagaio de papel ou pipas
2368. moc (3) mk YP moc
LP amuleto
2369. moc (4) mk YP moc
BA nome muito comum de ruelas e becos
2370. moc (5) mk CV moc
p
[MG]
2371. moc (6) mk DO moc
faca
2372. moc (7) mk VF moc
(a) brao
(b) mo
[SP-Cafund]
2373. mocoangue mokoaNgI) VF mocoangue
faca
[SP-Cafund]
2374. mocoiu mokoju YP mocoiu
[locoiu] LS forma de beno entre os iniciados
2375. mocoiu-mozmbi mokoju moza)mbI YP mocoiu-(mo)zmbi
mocoiu-zmbi mokoju za)mbI LS
2376. mocoiu-zmbi cf. mocoiu-mozmbi
2377. moongo moso)NgU YP moongo
LS dor, sofrimento
2378. moconh mk BT moconh
brao
[Tringulo Mineiro]
2379. mooroca mosoRok A mooroca
chuva forte
2380. mocorongo cf. mucorongo
2381. mocoror RA mocoror
bebida refrigerante semelhante ao alu
[MA]
2382. mocot mokot YP mocot
BR (a) tornozelo, pernas grossas
BR (b) patas de bovinas, sem casco, usadas
como iguaria de mesmo nome
BR (c) mo-de-vaca
ME mocot
mo de vaca
CR mocot
comida feita com patas, focinho e vsceras
de boi
2383. mochafongo moSafo)NgU RA mochafongo
topnimo: pico montanhoso
[ES]
2384. mofumbar cf. mufumbar
2385. mofumbo cf. mufumbo
2386. mofumo cf. mufumbo
2387. moganga (1) moga)Ng YP moganga, mogango, muganga, mugango
mangonga ma)Nga)Ng LP abbora-moganga
ME munganga, moganga
mogango

172
muganga moga)NgU abbora grande
mugango muga)Ng DO munganga
variedade de abbora
munganga muga)NgU
mungango mu)Nga)Ng
mu)Nga)NgU
2388. moganga (2) moga)Ng YP moganga, mogango, muganga, mugango
mogango moga)NgU LP deboche, careta, trejeito, fingimento
SS munganga
muganga muga)Ng trejeitos, caretas, momices
mugango mugango
munganga mu)Nga)Ng
2389. mogango cf. moganga
2390. mogiganga cf. bugiganga
2391. moito cf. moitumba (2)
2392. moitumba (1) moI9tu)mb YP moitumba
LS mato, floresta

2393. moitumba (2) moI9tu)mb YP moitumba, moito


moito moI9tU LS encruzilhada
2394. molaia molaj JF molaia
acostumar
[RJ]
2395. molamba cf. molambo
2396. molambo mola)mbU YP molambo
molamba mola)mb BR (a) trapo, farrapo, pedao de pano velho,
roto e sujo
BR (b) fraco, sem carter, pessoa em completa
decadncia moral
SC molamba, molambo
(a) trapo
(b) covarde
2397. molejo moleZU FF molejo
movimento feminino das cadeiras
2398. molengo cf. molongo
2399. moleque molekI YP moleque, muleque
muleque mulekI BR (a) menino, garoto, rapaz
BR (b) meninote negro
BR (c) divertido, pilhrico, travesso
BR (d) canalha, velhaco
RA moleque
(a) preto pequeno, com poucos anos de
idade
(b) garoto, malandrim
(c) indivduo de sentimentos inferiores, de
procedimentos indignos
(d) canalha, patifrio
(e) pilhrico, engraado, divertido
(f) topnimo: lago [CE]; serra [CE, PB,
PE]; rio [GO]; ilha [PR]
moleques
topnimo: rio [BA]; porto [MG]
ME moleque
(a) menino, rapazote entre os negros
(b) topnimo: serra [NORDESTE]
2400. moleque-bamba molekI ba)mb YP moleque-bamba
LP valento, corajoso

173
2401. molong ml)Ng RA molong, moleng
moleng mole)Ng (a) fraco; adoentado, mofino, prehuoso
[AM].
(b) moleiro
JF molong
(a) fraco
(b) anmico
[RJ]
FJ molong
doente
[RJ]
2402. molulo molulU SC molulo
esp. de rvore da floresta hmida
Piptocarpha macropoda
2403. mombaa mo)mbas YP mombaa
bombaa bo)mbas BR topnimo
RA mombaa
topnimo: serra [BA, MG]; rio [MG]
bombaa
topnimo: rio [MG]
2404. mona cf. muana
2405. mona-d(e)-inquice mon dZ(i) i)NkisI YP mona-d(e)-inquice
PS filha-de-santo
2406. monangamba monaNga)mb MA mona ngamba
carregador
2407. monadej monadeZE YP monadej
LS irmo ou irm-de-leite
2408. mondi mo)ndZija YP mondi
LS mau-olhado, olho grande
ME mondi
(a) azar, jetatura
(b) rixas, desavenas
[MG]
2409. mondo mo)ndU FF mondo
tambor feito em madeira encarnada
2410. mondonga cf. mundonga
2411. mondongo (1) mo)ndo)NgU ME mondongo
nome de um povo negro introduzido na
Bahia
2412. mondongo (2) mo)ndo)NgU CH mondongo
mata fechada
2413. mondongo (3) mo)ndo)NgU YP mondongo, mundongo
mundongo mu)ndo)NgU BR intestinos, entranhas de certos animais

2414. mondongo (4) cf. mondrongo


2415. mondrongo mo)ndRo)NgU YP mondrongo, mondongo, mundongo,
mondongo mo)ndo)NgU mundrongo
BR (a) sujeito disforme
mundongo mu)ndo)NgU BR (b) pessoa desprezvel,suja e desmazelada
mundrongo mu)ndRo)NgU BR (c) alcunha depreciativa que era dada aos
portugueses
LP (d) inchao, tumor
2416. monga cf. mongo
2417. mongo mo)NgU DO mongo
monga mo)Ng sal
Kim
omung omu)Nga MA omung
mungo mu)NgU sal
[amazi amungo] [MG]

174
VF mungo
sal
[SP-Cafund]
YP mongo, mungo
LS sal
2418. mongol (1) mo)Ngolo ME mongol
rvore de um povo negro introduzido na
Bahia
[BA]
2419. mongol (2) mo)Ngolo YP mongol, cangoro
cangoro ka)NgolU LS com fora
[gor]
2420. monjolo (1) mo)ZolU YP monjolo
BR engenho tosco movido por gua, empregado
para pilar milho e descascar caf
2421. monjolo (2) mo)ZolU YP monjolo, munjolo, mujola
munjolo mu)ZolU PS pedra cilndrica, de cor marrom, consagrada
a Angor e Besseim
mujola muZol
2422. YP monjolo, munjolo, mujola
BR (a) antigo povo banto no Brasil, da etnia
vanonjolo, falante do grupo de lnguas
cuainama do sudoeste de Angola
PS (b) uma nao-de-candombl
BR (c) topnimo
2423. monjolo (4) mo)ZolU RA monjolo
topnimo: rio
[MG, SP]
monjolos
topnimo: serra
[MG]
2424. monzape mo)nzapI VF monzape
mo
[SP-Cafund]
2425. moqueca mokek YP moqueca, muqueca
muqueca mukek BR (a) guisado de peixe ou de mariscos,
podendo tambm ser feita de galinha,
carne, ovos, etc., regado a leite-de-coco,
azeite-de-dend e pimenta
(b) diz-se de alguma coisa mole, misturada,
sem consistncia
2426. moquio mokisU YP moquio, muquio
muquio mukisU BR (a) casebre, choupana
(b) lugar sujo
[quix] ET moquico
lugar srdido
[MG]
2427. moranga moRa)Ng DO moranga
moringa moRi)Ng variedade de abbora
YP moranga
muringa muRi)Ng BR abbora-moganga
moringue moRi)Nge YP moringa, moringue, muringa, muringue
muringue muRi)Nge BR bilha, cntaro de barro em forma de garrafa,
bojudo e comprido para conter e refrescar
gua
RA moringa, muringa
bilha de barro em forma de garrafa, bojuda
e de gargalo comprido
moringue, muringue

175
idem
2428. moringue (1) moRi)NgI ET moringue
cacete, porrete, pirunga
[Bom Jesus da Lapa]
2429. moringue (2) cf. moringa
2430. morumbo (1) moRu)mbU MA morumbo
montculo
[MG]
2431. morumbo (2) moRu)mbU MA morumbo
testculos do homem
[MG]
2432. mossoroca mosoRok MA mossoroca
chuva grossa
[MG]
2433. mossorongo mosoRo)NgU MA mossorongo
topnimo: serra
[MG]
2434. motete motetSI RA motete
planta da famlia das cucurbitceas, cujo
fruto em forma de cabaa ou quengo tem
igual nome em Alagoas
2435. motumbo motu)mbU RA motumbo
topnimo: rio
[SE]
2436. movongo movo)NgU YP movongo
BA baixo fundo entre elevaes ngremes
2437. moxinga moSi)Ng DE moxinga
palavra de origem africana, atestada no
Brasil no sculo XVIII.
2438. mozambo moza)mbU YP mozambo
LS tratamento equivalente ao popular meu
branco muito usado por preto-velho
m
2439. mtumbi tu)mbi FP mtumbi
cadver
[MG]
2440. muafa (1) mWaf MA muafa
tapa, safano
[MG]
2441. muafa (2) mWaf YP muafa
LP bebedeira, embriaguez
ME muafa
bebedeira, embriaguez
DE muafa
palavra de origem africana.
2442. muafa (3) cf. muafo
2443. muafo mWafU YP muafo, muafa
muafa mWaf LP (a) trapo, roupa velha
LP (b) coisas sem valor
muafos LP (c) trouxa de roupa
BH muafos
(a) panos velhos
(b) roupa velha
(c) cacarus
2444. muama mWam MB muama
escrava
[RJ]
2445. muamba mWa)mb YP muamba
boamba boWa)mb BR (a) feitio, bruxedo
BR (b) contrabando, fraude, roubo

176
ME muamba
(a) negcio ilcito
(b) velhacaria
[RJ, CE, NORDESTE]
RP boamba
roubo feito no mar
FF muamba
velhacaria
BA muamba
fetichismo, magia negra
ET muamba
(a) preguia, madraaria
(b) treta, trapaa
[Mdio So Francisco]
2446. muambo mWa)mbU JF muambo
(a) evangelho dos cafres
(b) tribo de Moambique
2447. muana mWan YP muana
mona mon LS criana
mona
bu bWa LS (a) irmo ou irm na religio
camona kamon LS (b) criana, menino-macho
camon kamona camona
caman kamana
LS (a) filho
camanaco LS (b) menino
kamanakU VF bu
camanante kamana)ntSI criana
[SP-Cafund]
camanante
menino
[SP-Cafund]
MB mona
mulher
mona de al
mulher a toa
[RJ]
JF caman
(a) novio
(b) inexperiente
(c) fantico
[RJ]
JD camon
(a) filho
(b) menino
ME muana
pretinho, criana negra.
DO camona
criana
VF camanaco
menino
[SP-Cafund]
2448. muanga muWa)Ng YP muanga
LS veneno
2449. mubango muba)NgU YP mubango
BR rvore ornamental de origem africana
(Croton Mubango)
2450. mubica mubik YP mubica
abica abik LS escravo, geralmente um Exu, auxiliar
subordinado a uma divindade
mobica mobik mobica

177
escravo liberto, alforriado (arcico)
AV abica
escravo africano
RA mobica
pessoa que deixou de ser escravo.
ME mobica
negro forro, escravo liberto
[BA]
2451. mucafo mukafU VF mucafo
velho
[SP-Cafund]
2452. mucai cf. ocaia
2453. mucama mukam QM mucama
cama kam escrava muito apreciada que cria os filhos
do senhor.Por vezes ama de leite.
mucamba muka)mb ME camba, mucama, mucamba
camba ka)mb escrava predileta que servia a senhora
JF mucama
bab
[RJ]
YP mucama, mucamba
BR (a) criada, escrava de estimao, que
ajudava nos servios domsticos e
acompanhava sua senhora rua, em
passeios
BR (b) amigo, companheiro
FF mucama
criada
BH camba
mucama
2454. mucamba (1) cf. camba
2455. mucamba (2) muka)mb FJ mucamba
armas
[RJ]
JF mucamba
(a) petrechos de uso, de trabalho
(b) objetos
[RJ]
2456. mucambo cf. mocambo
2457. mucanda muka)nd DO mucanda
vicanda vika)nd (a) carta
(b) papel
covicandar kovika)ndar VF mucanda
escrita, carta
vicanda
pena de escrever
[SP-Cafund]
MA covicandar
(a) escrever
(b) conversar
[MG]
2458. mucanda cangongo muka)nd FF mucanda cangongo
ka)Ngo)NgU papel escrito pela autoridade competente,
decreto
2459. mucangala muka)Ngal YP mucangala
LS grupo, associao
2460. mucang muka)Ze YP mucang
LP em maria-mucang

178
2461. mucanha muka AR mucanha
palavra atestada numa cantiga congo
2462. mucassau mukasawe VF mucassau
escrever
[SP-Cafund]
2463. muchinga muSi)Ng VF muchinga
nariz
[SP-Cafund]
2464. mucasso mukasU VF mucasso
mo
[SP-Cafund]
2465. mucaxixi cf. caxixi
2466. mucho-i-quimbungo muSU ja ki)mbu)NgU FP mucho-i-quimbungo
imposto de trnsito
2467. muco mukU YP muco
LS sangue
2468. mucondo muko)ndU YP mucondo
PS ritual fnebre
2469. mucongo cf. bacongo
2470. mucong muko)Ngo YP mucong
PS nome de Congombira
2471. mucorongo mukoRo)NgU CR mocurongo
mocorongo mokoRo)NgU designava o caipira que entrava numa roda
de negros
macorongo makoRo)NgU JF mucurongo
mucurongo mukuRo)NgU (a) grandalho
(b) estpido
(c) grosseiro
[RJ]
2472. mucota mukot VF mucota, micota
micota mikot boca
[SP-Cafund]
mucotar mukota BT mucota
boca
na expresso mucota na mucota beijo
mucotar
beijar
[Triangulo Mineiro]
2473. mucotar cf. mucota
2474. mucu cf. macu
2475. mucu mukWa VF mucu
cobra
[SP-Cafund]
2476. mucubile mukubilI FF mucubile
tambor menor
2477. mucubu mukubu YP mucubu, mucumbu
mucumbu muku)mbu LS (a) nus
LS (b) traseiro
LP (c) anca
2478. mucufa mukuf YP mucufa
LP (a) covarde
LP (b) fraco
LP (c) sem importncia
SS mucufa
(a) medroso, molengo
(b) soldado fraco que tem medo de enfrentar
um desordeiro
2479. mucufo mukufU(s) YP mucufo, mucufos
LP (a) trapos, roupa velha

179
(b) coisas sem valor
2480. mucuia mukWis MB mucuia
barriga
[RJ]
2481. mucui cf. mocoi
2482. mucum muku) YP mucum
LP mau cheiro
2483. mucumbe muku)mbI CR mucumbe
em ncoce mucumbe e em
Roxomucumbe
YP mucumbe
LS em incoce-mucumbe
m
2484. mucumbu muku) bu YP mucumbu
LP cacarecos
SS mucumbu
(a) arranjo, preparo
(b) ustenclios
2485. mucumbu cf. mucubu
2486. mucun mukuna) YP mucun
LS
pelo pubiano
2487. mucungo muku)NgU SC mucungo
esp. de pequena rvore da famlia de tlia.
guazuma ulmifolia. Sinnimo de
mutamba
2488. muununga musunu)Ng muununga
mussurunga musunu)Ng BA terra arenosa, de barro vermelho, mida e
fofa
BA mussurunga
topnimo, um bairro popular na cidade de
Salvador
2489. mucunz cf. mungunz
2490. mucurongo cf. mocorongo
2491. muuruca musuRuk VF muuruca, muuruco
muuruco musuRukU (a) cabelo
(b) bigote
[SP-Cafund]
2492. muuruco cf. muuruca
2493. muurunga (1) musuRu)Ng YP muurunga, muxurunga
muxurunga musuRu)Ng LP chicote
muurungar
muurungar musuRu)Nga LP chicotear, bater
2494. muurunga (1) musuRu)Ng ET muurunga
pavio, mecha para candeia
[Alto So Francisco]
2495. muurungar cf. muurunga
2496. mudi mudZi MC mudi
LS no candombl de Angola, me-de-santo
com menos de vinte anos de iniciada
2497. muengue mWe)NgI YP muengue
LS cana-de-aucar
2498. mufufa mufuf YP mufufa
LP confuso
2499. mufumba cf. mufumbo
2500. mufumbar mufu)mba YP mufumbar, mofumbar, amofumbar
amufumbar amufu)mba LP (a) esconder
(b) fazer algfuma coisa secretamente
mofumbar mofu)mba (c) ocultar em lugar escuro
2501. mufumbo (1) mufu)mbU YP mufumbo, mufumo, mofumbo, mofumo,

180
mufumo mufumU mufumba
mofumbo mofu)mbU LP leguminosa, da famlia das cucurbitceas
que vegeta nas margens do rio
mofumo mofumU
mufumba mufu)mb
2502. mufumbo (2) mufu)mbU YP mufumbo, mufumo, mofumbo, mofumo,
mufumo mufumU mufumba
LP lugar retirado, escuro, misterioso
mofumbo mofu)mbU
mofumo mofumU
mufumba mufu)mb
2503. mufumo cf. mufumbo
2504. muganga cf. moganga
2505. mugango cf. moganga
2506. muginga muZi)Ng FJ muginga
pipoca preparada para troca de cabea
[RJ]
FF muginga
ato de passar pipoca ou galinha pelo corpo
dom paciente
2507. mugiro muZirU BT mugiro
boi
[Tringulo Mineiro]
2508. muguingui mugi)ngi RA muguingui
topnimo: ilha
[AL]
2509. mugunz cf. mungunz
2510. mulo mWilU YP muilo
LS em Tata-mulo e em Tempo-quia-mulo
2511. muine mWinI YP muine
LS (a) luz
(b) dia
2512. muiombar mujo)mba VF muiombar
muiombo mujo)mbU morrer
[SP-Cafund]
muiombo
defunto
[SP-Cafund]
2513. muiombo cf. muiuomb
2514. mujola cf. monjolo
2515. mujolo cf. monjolo
2516. mujongo muZo)NgU FJ mujongo
forte, poderoso
[RJ]
JF mujongo
forte, poderoso
[RJ]
2517. mulaco mulakU RA mulaco
topnimo: rio
[RJ]
2518. ME mulambo
trapo, roupa esfarrapada
Kim
RA mulambo
(a) farrapo
(b) pedao de pano velho, roto, sujo.
2519. mulemba mule)mb YP mulemba

181
BR gameleira ou figueira branca, considerada
rvore sagrada
2520. mulembo mule)mbU YP mulembo
LS dedo
2521. muleque cf. moleque
2522. mulonga cf. milonga
2523. mulundu cf. calundu
2524. mulungu (1) mulu)Ngu YP mulungu
LP espcie de tambor zingoma muito grande,
comprido e estreito, de som retumbante

2525. mulungu (2) mulu)Ngu ME mulungu


(a) rvore leguminosa
(b) topnimo: localidade [NORDESTE]
h uma rvore africana chamada muluNgu
RA mulungu
topnimo: rio [AL, BA, CE, RN]; lago
[PB; ilha [MA]; localidade [CE]
2526. mumbaca mu)mbak DE mumbaca
Palavra provavelmente de origem africana
2527. mumbanda mu)mba)nd ME mumbanda
sinnimo de mucamba, escrava predileta.
[PE]
CH mumbanda
mulher cujos seios esto crescendo.
[BA, PE]
SS mumbanda
escrava moa de estimao
2528. mumbica mu)mbik YP mumbica
ximbica Si)mbik LP magro, raqutico, sem graa
ximbica, mumbica
chimbica Si)mbik LP pessoa de pequeno porte,raqutico, magro
[tutu-mumbica] SS chimbica
(a) mentiroso, fiteiro, contador de lorotas
(b) um indivduo qualquer
2529. mumbidi mu)mbidZi YP mumbidi
PS em Der-mumbidi
2530. mumbo mu)mbU FP mumbo
(a) msica
(b) msico
[MG]
2531. mumbundo cf. quimbundo
2532. mumbune cf. quimbundo
2533. mumuca mumuk YP mumuca
LP (a) negra velha, coroca
(b) bruxa
(c) bicho-papo
2534. munda cf. mutu
2535. mundel mu)ndele YP mundel
vindele vi)ndelI LS homem branco, estrangeiro, gringo
vindero vi)ndeRU
CV vindero
homem branco
vinderi vi)ndeRi [MG]
DO vinderi
homem branco
2536. mundia mu)ndis RA mundia
famlia, prole, filharada

182
2537. mundonga mu)ndo)Ng SC mundonga
mondonga mo)ndo)Ng mulher relaxada, suja
2538. mundongo cf. mondongo
2539. mundongo cf. mondrongo
2540. mundrunga (1) mu)ndRu)Ng YP mundrunga
LP bruxedo, coisa-feita
SC mundrunga
feitiaria
2541. mundrunga (2) mu)ndRu)Ng SC
2542. mundrungo cf. mondrongo
2543. mundu cf. mutu
2544. mundumba cf. indumba
2545. munduru cf. murundu
2546. munga cf. mongo
2547. munga mu)Ng VF munga
vagina
[SP-Cafund]
2548. munganga cf. moganga
2549. mungangu cf. mungangu
2550. mungo cf. mongo
2551. mungongo (1) mu)Ngo)NgU YP mungongo
LP
2552. mungongo (2) mu)Ngo)NgU YP mungongo
LS nome de Imbalanganze
espinhao, coluna vertebral
FP mungongo
povo reunido, multido
[MG]
JF mungongo
(a) ativo
(b) enrgico
[RJ]
2553. munguelend mu)Ngele)ndo AR munguelend
palavra atestada numa cantiga congo
2554. munguengue mu)Nge)NgI ME munguengue
topnimo: localidade
[RJ]
2555. mungunz mu)Ngu)nza YP mungunz, mucunz, mugunz
mucunz muku)nza BR milho debulhado, cozido em leite de cco,
sal e aucar
mugunz mugu)nza ME mugunz
munguz mu)Nguza massa de milho cozido, que faz parte da
culinria africana
[NORTE]
RA mungunz, mugunz, mucunz
(a) milho branco cozido em leite de coco ou
de vaca
(b) espcie de papa de milho verde.
MB mungunz
comida de Oxal
[RJ]
PE mugunz
bebida ou creme feita de milho e leite de
cco
CA mugunz
milho cozido com leite de vaca ou de cco.

183
2556. munha mu VF munha
trigo
SP-Cafund]
2557. munhambana mua)mban ME munhambana
nome de um povo negro importado do
Brasil, procedente du sul da frica.
2558. munhanha mua FF munhanha
nhanhar ato sexual
aa
A nhanhar
fazer sexo
2559. munjolo (1) mu)ZolU RA munjolo, minjolo
minjolo mi)ZolU bezerrinho
[BA]
minjolo mi)Zol ET minjola
bezerro novo
[MG]
2560. munjolo (2) mu)ZolU RA munjolo
mquina agrcola com que se limpa o milho,
tornando-o idneo para a fabricao de
farinha
2561. munjolo (3) RA munjolo
rvore leguminosa [RJ]
2562. munjolo (4) cf. monjolo
2563. munxa mu)S CR munxa
palavra de origem bantu identificada numa
cantiga de licena, nos candombls de
caboclo.
[BA]
2564. munzenza mu)nze)nz YP munzenza, muzenza
muzenza muze)nz PS o novio em congo-angola
CR muzenza
filha-de-santo nos candombls angola.
[BA]
2565. munzu mu)nzuWa YP munzu, manzu
manzu ma)nzuWa BR espcie de nassa afunilada para pescar
ME munzu
cesto comprido de boca afunilada para
pescar
2566. muqu mukWa ME muqu
companheiro
[MG]
2567. muquaete mukWaetSI AR muquaete
palavra atestada numa cantiga congo
2568. muqueca (1) mukek ET muqueca
cataplasma de sumo de ervas
[MG]
2569. muqueca (2) mukek ET muqueca
enfiada de peixes midos
[Baixo So Francisco]
2570. muqueca (3) cf. moqueca
2571. muquio cf. moquio
2572. muquifo mukifU BT muquifo
bordel
[Tringulo Mineiro]
2573. muquila mukil YP muquila
LP cauda, rabo
ME muquila
cauda, rabo

184
2574. muquirana (1) mukiRan YP muquirana
BR piolho pubiano, chato
2575. muquirana (2) mukiRan YP muquirana
LP avaro
2576. muquixe mukisI YP muquixe
[inquice] PS em gunga-muquixe
2577. muringa cf. moringa
2578. muringue cf. moringue
2579. murrudo muxudU VF murrudo
(a) grande, forte
(b) poderoso
SP-Cafund]
2580. murumbu muRu)mbu YP murumbu
LP planta da famlia das gramneas (Panicum
maximum)
2581. murumbar muRu)mba ET murumbar
ficar triste
[MG]
2582. murundu muRu)ndu YP murundu, murundum
murundum muRu)ndu) BR (a) montculo de terra
(b) amontoado de coisas
munduru mu)nduRu SC murundu, munduru
(a)
(b) monto, pilha
(c) tumulto.
RA murundu
topnimo: localidade
[RJ]
ME murundu
(a) morrete ou monte
(b) montculo de coisas, de roupas, de
pedras
(c) nome de um cemitrio no Realengo.
[RJ]
(d) localidade [CENTRO]
MA murundu
montculo
[MG, RJ].
2583. murundum cf. murundu
2584. murungar muRu)Nga YP murungar
LP remanchar, retardar no trabalho
2585. murungu cf. mulungu
2586. murungu muRu)Ngu YP murungu
BR (a) montculo de terra
(b) amontoado de coisas
2587. murungumbe muRu)Ngu)mbI YP murungumbe
LP casa de cupim
DO murungumbe
cupinzeiro.
2588. mussamba musa)mb FF mussamba
chocalho
2589. mussanga musa)Ng AC mussanga
palavra de origem africana.
[PE]
2590. mussango cf. maango
2591. mussunango cf. muango
2592. mussurunga cf. muununga

185
2593. mussurungue musuRu)NgI VF mussurungue
palavra contida na expresso chipoque
mussurungue = fornicar
2594. musueto musWetU DO musueto
(a) o outro
(b) o resto.
Kim
2595. mutaca mutak YP mutaca
LS arco de flecha, ferramenta de Muta-
cuzamb
2596. mutacalomb mutakalo)mbo YP LS mutacalomb
mutaculomb mutakulo)mbo nome de Congombira
BA mutaculomb
[mutalomb] equivalente angola de Oxossi
2597. mutaculomb cf. mutacalomb
2598. mutacuzamb mutakuza)mbe YP mutacuzamb
PS nome de Congombira
2599. mutacuzamb mutakuza)mbo YP mutacuzamb
PS nome de Congombira
2600. mutalomb mutalo)mbo YP mutalomb
PS nome de Congombira
BA mutalomb
equivalente angola de Oxossi
2601. mutamba (1) muta)mb FP mutamba
moa casadoira
[MG]
2602. mutamba (2) muta)mb YP mutamba, matamba
matamba mata)mb BR arvoreta (Tamarindus indica L. ou Guazuma
ulmifolia S.H.) de fruto medicinal e polpa
mutambo muta)mbU purgativa, e com fibras usadas em
matombo mata)mbU cordoaria
RA mutamba, mutambo, matombo
rvore mediana do Brasil, famlia das
bitnericeas (Guazuma ulmifolia), tambm
chamada ibixuma.
ME mutamba
(a) nome comum de uma planta no Brasil
(G. ulmiflia)
(b) topnimo: localidade [NORDESTE]
2603. mutambo cf. matombo
2604. mutambo cf. mutamba
2605. mutimbe mutSi)mbI DO mutimbe
cama. Expresso: cuseca mutimbe = ir
para a cama.
2606. mutinba cf. muxima
2607. mutombo cf. matombo
2608. mutongo muto)NgU VF mutongo
mandioca
[SP-Cafund]
2609. mutoto mutotU VF mutoto
cho
[SP-Cafund]
2610. mutu mutu MA mutu
mundu mu)ndu pessoa, palavra atestada na expresso
mutu gua cariapemba pessoa
munda mu)nd
incorporada por cariapemba
abanto aba)ntU [MG]
abant aba)nt VF mundu, munda

186
pessoa, gente
[SP-Cafund]
EF abanto
um dos nomes do inquice Tempo
[MA]
YP abant
LS (a) gente, povo
LS (b) freqentadores no-iniciados do terreiro
2611. mutu mutWe YP mutu, camutu
camutu kamutWe LS cabea, testa
camutu
utu utWE LS juzo, ciso
FJ camutu
cabea
[RJ]
DO utu
cabea
2612. mutungo mutu)NgU ME mutungo, matungo
matungo matu)NgU instrumento musical dos negros constitudo
por uma cuia com ponteiros de ferro
SS matungo
instrumento msico africano, constante de
uma cuia
2613. mutungue cf. matungo.
2614. muvuca muvuk YP muvuca
LP (a) confuso, agitao
LP (b) festa familiar de ltima hora,
improvisada
2615. muxaxa muSaS SC muxaxa
esp. de rvore de origem angolana
2616. muxiba muSib YP muxiba
BR (a) pelanca, carne de boi cheia de nervos e
magra
LP (b) peitos moles e cados de mulher
RA muxiba
carne magra e cada, pelanca.
ME muxiba
carne magra; pelanca
FJ muxiba
carne magra
[RJ]
2617. muxicongo muSiko)NgU CR muxicongo
nome de um povo bantu levado para o
Brasil.
2618. muxila (1) muSil YP muxila
mochila moSil LS bolsa pequena de caa, usada a tiracolo,
ferramenta deCatend e Oxssi
FF muxila
saco
2619. muxila (2) muSil YP muxila
LP pau-de-nag, pedao de galho de laranjeira
utilizado para escovar os dentes, ainda
comum no interior da Bahia
2620. muxima muSim YP muxima
utima utSim LS corao
DO utima, mutinba
mutinba mutSimb corao.
CO mutinba
corao.

187
[ES]
2621. muxinga muSi)Ng YP muxinga
LP chicote, aoite
FP muxinga
aoite
[MG]
RA muxinga
(a) sova, tunda
(b) azorrague, chicote, vergalho, gurinhm.
ME muxinga
(a) aoite
(b) surra, coa, tunda
CV muxinga
palavra de origem africana.
[MG]
2622. muxito cf. xito
2623. muxoxar cf. muxoxo
2624. muxoxear cf. muxoxo
2625. muxoxo muSoSU YP muxoxo, bixoxo
bixoxo biSoSU BR estalido com a lngua e os lbios,
semelhante a um beijo, demonstrando
xoxo SoSU enfado ou desdm
muxoxar muSoSa muxoxar, muxoxear
muxoxear muSoSJa LP fazer muxoxo
ME muxoxo
(a) sinal de agastamento, enfado
(b) som produzido com a lngua aderida aos
dentes
ET muxoxo, bixoxo
sinal de enfado feito com os lbios ou
enchendo as bochechas de vento e
expelindo-o de uma certa maneira.
RA muxoxo
estalo que se d com os beios,
semelhana de um beijo, ou com a lngua
aderida aos dentes para demosntrar
agastamento, endado ou desdm.
xoxo
(a) beijoca, bicota
(b) beijo rumoroso, estalado e demorado.
CV palavra de origem africana.
[MG]
2626. muxuango cf. mixuango
2627. muzamb muza)mbe YP muzamb
LP (a) espcie de papo do folclore brasileiro
LS (b) resposta do sacerdote ao filho que lhe
pediu a bno
FP muzamb
forte, vigoroso
[MG]
ME muzamb
o sentido dessa palavra no foi identificado
2628. muzambo muza)mbU RA muzambo
topnimo: rio
[MG]
2629. muzenga (1) muze)Ng YP muzenga
LS (a) amuleto
LS (b) tatuagem secreta, ritual

188
2630. muzenga (2) muze)Ng YP muzenga
LS loucura, raiva, ira
2631. muzenza cf. munzenza
2632. naborod naboRodo YP naborod
LS (a) coito, cpula
LS (b) copular
2633. nacuro nakuRU VF nacuro
homem
[SP-Cafund]
2634. nacaruacucua nakaRWakukW VF nacaruacucua
[acuca] homem velho
2635. naguete nagetSI VF naguete
homem
[SP-Cafund]
2636. nanga na)Ng VF nanga
nang na)Nga (a) folha
(b) pele
(c) fazenda, tecido
(d) pena
(e) roupa
[SP-Cafund]
FP nang
blusa
[MG]
BT nanga
camisa
[Tringulo Mineiro]
FJ nang
blusa
[RJ]
2637. nang cf. nanga
2638. narinar naRin DO narinar
cantar.
Kim
2639. nasseje naseZI VF nasseje
ir embora
[SP-Cafund]
2640. ncoce cf. incoce
2641. ncoce mucumbe cf. incoce mucumbe
2642. ndengue cf. dengue
2643. ndimba cf. curimbar
2644. ndongo cf. dengue
2645. nembanda cf. umbanda
2646. nena cf. cunenar
2647. nenar cf. cunenar
2648. nenaconuna MB neneconuna
fezes
[RJ]
2649. nen nene RA nen, nenm
nenm nEne) (a) tratamento com que a ama escrava
distinguia as irms mais velhas de uma
criana
(c) mais tarde, confundindo-se com o ingls
nany, aplicou-se a qualquer criana, bem
como foi usado como apelida familiar.
2650. nenm cf. nen

189
2651. nngua ne)NgW YP nngua
PS nossa me, tratamento para sacerdotisa
congo-angola
2652. nngua inzo ne)NgW i)nzU MC nngua inzo
LS Senhora-da-Casa, no candombl de Angola
2653. nenha ne YP nenha
LP esperma
2654. neuvangue neuva)NgI ME neuvangue
rei, figura principal na antiga coroao de
um rei negro.
2655. ngamba Nga)mb MA ngamba
em mona ngamba = carregador
2656. ngana iame cf. angana iangue
2657. nganga cf. ganga
2658. ngenda cf. cuendar
2659. ngombe cf. ingombe
2660. ngor cf. ongor
N
2661. ngor ocaia goRo okaj DO ngor ocaia, orangolo ocaia
orangolo ocaia oRa)NgolU okaj gua
2662. nguenda cf. cuend
2663. ngunga cf. gunga
2664. nhamanhara amaaR VF nhamanhara
homem
[SP-Cafund]
2665. nhambu a)mbuWe DO nhambu
pedra.
2666. nhanh cf. iai
2667. nhanhar cf. munhanha
2668. nhapecava apekav VF nhapecava
caf
[SP-Cafund]
2669. nhepar epa VF nhepar
copular
[SP-Cafund]
2670. nhingomo cf. ingombe
2671. nhoca cf. quinioca
2672. nhorra cf. quinioca
2673. nhoto cf. inhoto
2674. niama am YP niama
inama inam LS carne
quiama
iniama iam LS animal, quadrpede
quinama kinam inama, iniama, quinama
quinamba kina)mb LS (a) p
quinhama kiam
LS (b) pernas
quinhamba LS (c) patas
kia)mb PS (d) pernas grossas de mulher
quiama kJam VF quinamba, quinhama, quinhamba
viniama (a) perna
viam
vinhama (b) p
viam
[nhamanhara] [SP-Cafund]
DO quinhama
p
vinhama
(a) ps
(b) pernas

190
2675. nimbu cf. mimbu
2676. nimbune ni)mbunI VF nimbune
meu chefe
[SP-Cafund]
2677. nioca cf. quinioca
2678. nironga cf. milonga
2679. nivuna cf. divuna
2680. njamba cf. ongamba

2681. njequ Zeke MA njequ
sacola do tipo capanga
2682. npuco cf. impuco
2683. nubito cf. lubito
2684. nuende nWe)ndI BO nuende
palavra de origem africana encontrada num
ponto-de-jongo.
[PB]
2685. nulele nulelI YP nulele
LS em manianga-nulele
2686. numera taramba numeR taRa)mb VF numera taramba
o olho que no est bem
[SP-Cafund]
2687. numvurucema nu)mvuRusem YP nunvurucema
PS nome de Matamba
m
2688. numvurucemabuva nu) vuRusemabuv BA numvurucemabuva
divindade congo equivalente a Ians.
2689. nunanga nuna)Ng FJ nunanga
vesturio
[RJ]
2690. nunvurucema nu)nvuRusem YP nunvurucema
PS nome de Matamba
2691. nzambe nza)mbI YP nzambe
PS em quigongo-dinzambe
2692. oando cf. guandu
2693. obing obi)Nga MA obing
[ombing] chifre.
[MG]
2694. obiquanga cf. ticuanga
2695. obongo obo)NgU SC obongo
membro da etnia Obongo que vive nas
margens do rio congo
2696. oc oka DO oc
buraco, na expresso quitonga no oca do
umbunda = sodomizar, copular no buraco
do traseiro.
2697. ocai cf. ocaia
2698. ocaia okaj YP ocaia
mucai mukaI9 PS concubina, amante
RA ocaia
ocai okaI9 (a) esposa
ocaio okajU (b) companheira
DO (a) mulher
(b) fmea.
ME ocaia
amsia, amante, mulher, quase esposa
VF mucai, ocaia, ocaio, ocai
mulher
[SP-Cafund]

191
FJ ocaia
companheira, amante
[RJ]
FP ocaia
mulher que j conheceu homem
[MG]
2699. ocaia cf. macaia
2700. ocaio cf. ocaia
2701. ocar okaRa MA ocar
caf
[MG]
2702. ocema osem DO ocema, ucema
ucema usem fub, farinha de milho ou de arroz.
Kim
VF ucema
fuba
[SP-Cafund]
2703. ochito cf. oxito
2704. ocueto okWetU DO ocueto
(a) homem
(b) macho
(c) macaco
2705. ocueto tiaposoca no okWetU tSiaposoka DO ocueto tiaposoca no curima obtemu
curima otemu nU kuRima otemu trabalhador bom de enxada
2706. ocumbe cf. cumbe
2707. odira cf. jira
2708. oend cf. cuend
2709. ofeca ofek DO ofeca
terra
2710. ofole ofolI VF ofole, fole
fole folI vento
[SP-Cafund]
2711. oguaneji ogWaneZi YP oguaneji
LS muitssimo obrigado!
2712. oique cf. uique
2713. olal olala YP olal
BR refro muito comum na msica popular
brasileira
2714. olel olele YP olel
[maculel] BR cf. olal
[sambalel]
2715. ombera cf. anvul
2716. ombi o)mbiJa MA ombi
umbi u)mbiJa cigarro.
[MG]
DO umbi
cachimbo (tipo de)
2717. ombing o)mbi)Nga MA ombing
[obing] magro.
[MG]
2718. ombo cf. imbu
2719. omeia cf. menh
2720. omenha cf. menh
2721. omenh cf. menh
2722. omera omeR DO omera

192
amera ameR boca
cameria kameRJ MA omera
lngua.
[MG]
VF amera, cameria
rosto, cara
camria
boca
[SP-Cafund]
2723. omerar omeRa DO omerar
(a) comprar
(b) obter
(c) retirar
2724. ominho omiU FF ominho
gua
2725. omoloc omoloko FF omoloc
humulugu xumulugu umbanda primitiva do Rio de Janeiro, de
origem lunda-quioco
humulucu xumuluku RA humulucu
iguaria que se faz de feijo-fradinho,
temperado com azeite-de-dend e com
cebola, sal e camaro, moidos
conjuntamente na pedra.
[BA]
CA humulugu, humulucu
feijo-fradinho cozido com cebola, sal,
camar~es secos.
[BA]
2726. ompuco cf impuco
2727. omung cf. mongo
2728. ondaca cf. indaca
2729. ondara cf indaro
2730. ong o)Nga MA ong
alavanca
2731. ongamba o)Nga)mb DO ongamba, njamba, onjamba
njamba
Za)mb elefante.
onjamba o)Za)mb
2732. ongira cf. jira
2733. ongol o)Ngole FP ongol
arco-ris
[MG]
2734. ongombe cf. ingombe
2735. ongor o)NgR MA ongor
ongoro o)NgoRU cavalo
[MG]
ngor N
goRo VF angora, ingoro, ingora, ongoro, ngora,
orangolo oRa)NgolU marangolo
angora a)NgoR cavalo
ingoro i)NgoRU marang
ingora burro
i)NgoR [SP-Cafund]
ngora NgoR BT engolo, marangolo
marang burro
maRa)Ng
marangolo [Tringulo Mineiro]
maRa)NgolU
engolo
e)NgolU
2736. onguro cf. cangulo

193
2737. oninga oni)Ng MA oninga
mau cheiro, catinga
[MG]
2738. onjamba cf. ongamba
2739. onjequ o)Zeke MA onjequ
injeque i)ZekI milho
[MG]
VF injeque
(a) milho
(b) pipoca
[SP-Cafund]
2740. onjer o)ZeRe MA onjer
cabelo
[MG]
2741. onjira cf. jira
2742. onjirar cf. jira
2743. onj cf. inj
2744. onjundo (1) o)Zu)ndU MA onjundo
marro, porquinho desmamado
[MG]
2745. onjundo (2) o)Zu)ndU MA onjundo
martelo grande de ferro; marreta
[MG]
2746. onumuquacho onumukWaSU MA onumuquacho
parceiro; companheiro de servio
[MG]
2747. opepa opep VF opepa, pepa
pepa pep (a) po
(b) farinha
[SP-Cafund]
2748. opira opiR BT opira
bonito
[Tringulo Mineiro]
2749. opitirar opitSiR DO opitirar
derramar
2750. opitirar omenha opitSiR ome DO opitirar omenha
urinar (= derramar gua)
2751. opitirar omenha de omera opitSiR ome DO opitirar omenha de omera
dZI omeR cuspir (= derramar gua de boca)
2752. oputa cf. viputa
2753. oquep okepa MA oquep
uquepa ukep osso
[MG]
DO uquepa
osso
Kim
2754. or oRa DO or, ur
ur uRa cama, leito
2755. orangolo cf. ongor
2756. orangolo ocaia cf. ngol ocaia
2757. orela oRel DO orela
orer oReR toucinho.
MA orer
toucinho
[MG]
2758. orer cf. orela

194
2759. oricungo cf. urucungo
2760. oring oRi)Nga MA oring
poeira
[MG]
2761. orirar orira BT orirar
cantar
[Tringulo Mineiro]
2762. orobimba oRobi)mb VF orobimba
tchau! Bom dia!
[SP-Cafund]
2763. orobo oRobU ME orobo
topnimo: serra
[CENTRO]
2764. orocogombe cf. ingombe
2765. orofim oRofi) DO orofim
orofimba oRofi)mb lenha para queimar
VF orofim, orofimba
lenha
[SP-Cafund]
Kim
2766. orofimba cf. orofim
2767. orofombe cf. cafombe
2768. orogongi oRogo)Zi VF orogongi
ovo
[SP-Cafund]
2769. orombongue oRo)mbo)NgI VF orombongue
bango ba)NgU (a) dinheiro
(b) moeda
[SP-Cafund]
YP bango
LS dinheiro.
OC bango
dinheiro.
FJ bango
tipo de dinheiro
[RJ]
JF bango
dinheiro
[RJ]
MA bango
topnimo
[MG]
2770. oronanga oRona)Ng MA oronanga
orunanga oRuna)Ng (a) roupa
(b) calas
urunanga uRuna)Ng [MG]
arunanga uRuna)Ng DO urinanga
urinanga uRina)Ng (a) roupas
CV arunanga
calas
[MG]
VF orunanga
roupa
[SP-Cafund]
OC arunanga
(a) roupa ritual de Oxal.
(b) na linguagem das macumbas cariocas,
roupa, calas.
BT urunanga, urinanga

195
cala
[Tringulo Mineiro]
MB orunanga
roupa de santo
[RJ]
2771. oronganga cf. ganga
2772. oronganje oRo)Nga)ZI MA oronganje
orontanje oRo)Nta)ZI cachaa
[MG]
rongonja Ro)Ngo)Z VF rongonja, orongonja
orongonja oRo)Ngo)Z aguardente, cachaa
[SP-Cafund]
2773. orong oRo)Ze DO orong
cabea
2774. orongoia (1) oRo)goj VF orongoia
pinguela feito de pau
[SP-Cafund]
2775. orongoia (2) oRo)goj MA orongoia
diamante
[MG]
2776. orongombe cf. ingombe
2777. orongombe ocaia oRogo)mbI okaj DO orongombe ocaia
vaca
2778. orongome cf. ingombe
2779. orongonja cf. oronganje
2780. oronguenda cf. cuend
2781. oronguipoia oRo)Ngipoj VF oronguipoia
lenha
[SP-Cafund]
2782. oroni oRoni DO oroni
lenha para queimar
MA oroni
lenha
[MG]
2783. orontanje cf. oroganje
2784. oropemba oRope)mb VF oropemba
peneira
[SP-Cafund]
2785. oropungo (1) oRopu)NgU VF oropungo
cabelo
[SP-Cafund]
2786. oropungo (2) oRopu)NgU MA oropungo
[quipungo] bateia, recipiente de madeira para lavagem
das arias aurferas
[MG]
2787. ororaco oRoRakU DO ororaco
em ororaco do ofeca
2788. ororaco do ofeca oRoRakU dU ofek DO ororaco de ofeca
tatu = aquele que vive embaixo da terra
2789. ororeim oRoRei) DO ororeim
banana
2790. orossanje cf. ossanje
2791. orossanji cf. ossanje
2792. orossi oRosi DO orossi, uruxi
uruxi uRuSi peixe
2793. orossimba oRosi)mb MA orossimba
carofimba gato

196
kaRofi)mb [MG]
VF carofimba
gato
[SP-Cafund]
2794. orovanga oRova)Ng MA orovanga, orovungo
orovungo oRovu)NgU baeta, tela de algodo grossa
[MG]
2795. orovungo cf. orovanga
2796. orrori cf. lori
2797. orucungo cf. urucungo
2798. orumba oRu)mb MA orumba
carumb, vaso cnico que serve para lavar o
cascalho aurfero ou diamantfero
[MG]
2799. orume oRumI DO orume
objeto de ferro
2800. orunanga cf. oronanga
2801. osoco ozokU BT osoco
alavanca
[Tringulo Mineiro]
2802. ossange cf. orossanje
2803. ossange osa)ZI MA orossanje, orossanji
orossanje oRosa)ZI galinha
[MG]
orossanji oRosa)Zi DO ossange, ossonge
ossonge oso)ZI oiseau
ossonhe osoI ME ossonhe
sanje sa)ZI santo dos negros, de uma perna s
sanjei VF orossanje
sa)ZII9 galinha
sanjo sa)ZU sanje
ave
sanjei
(a) pomba
(b) esprito
sanjo
(a) frango
(b) galinha
[SP-Cafund]
YP sanje
LS galinha , palavra usada em diassanje, o
que significa de galinha
2804. ossange-ocaia osa)ZI okaj DO ossange-ocaia
galinha
2805. ossange-ocueto osa)ZI okWetU DO ossange-ocueto
galo
2806. ossem osema MA ossem
fub
[MG]
2807. ossengu ose)Nge DO capoeira, mato
sengu se)Nge Kim
CV roa, campo
sengue se)NgI MA sengu
sengo se)NgU mato
[MG]
VF sengo, sengue
mato, floresta

197
[SP-Cafund]
2808. ossenha ose VF ossenha
rua
[SP-Cafund]
2809. ossenh osee MA ossenh, senhl
senh see lua
[MG]
2810. ossito cf.. xito
2811. ossonge cf. ossanje
2812. ossonhe cf. ossanje
2813. ossumba osu)mb VF ossumba
medo
[SP-Cafund]
2814. otaia otaj VF otaia
dia
[SP-Cafund]
2815. otata cf. tata
2816. otatariangue otat RJa)NgI MA otatariangue
feitor, patro de servio
[MG]
2817. otatariove otat RJovI MA otatariove
insulto mximo, literalmente teu pai
[MG]
2818. otecame cf. oteque
2819. otemu otemu DO otemu
enxada
Kim
2820. oteque otekI MA oteque
otequ oteke dia
[MG]
tequi teki DO otequ, otecame
otequi oteki noite
otecame otekamI VF oteque
(a) noite
(b) cu
(c) abobada celeste
tequi, otequi
noite
[SP-Cafund]
2821. otequ cf. oteque
2822. otequi cf. oteque
2823. oter oteRe DO oter
algodo
Kim
2824. otia otSis MA otia
cativeiro
[MG]
2825. otomb cf. matombo
2826. oture otuRI VF oture, ture
ture tuRI terra
[SP-Cafund]
2827. ou cf. ov
2828. ov ove MA ov
ou owe voc, tu
[MG]
VF ou
voc, tu

198
[SP-Cafund]
2829. overar oveRa DO overar
parler
overar undaca de unganga
parler la langue de Dieu
Kim
2830. overar undaca de unganga oveRa u)ndak de DO overa undaca de unganga
u)Nga)Ng rezar, orar
2831. overime oveRimI DO overime
terra
2832. oviango ovJa)NgU MA oviango
foice
[MG]
2833. ovicai ovikaja MA ovicai
piarra
[MG]
2834. ovindanda ovi)nda)nd FF ovindanda
circuncidado
2835. ovini ovini MA ovini
me
[MG]
2836. oxile oSilI DO oxile
terra
2837. oxito (1) cf. xito
2838. oxito (2) oSitU MA oxito, ochito
ochito oSitU porco de raa pequena [So Joo MG]
2839. ozimendi ozime)ndZi DO ozimendi
dente
2840. ozimendi quiaqui ozime)ndZi kWiJakWija DO ozimendi quiaqui
o dente est bom
2841. pacaa pakas YP pacaa
imbacaade i)mbakasadZI LS boi
YP imbacaade
LS (a) boi
(b) carne de boi
2842. pacaia (1) pakaj YP pacaia
LS sovaco, axila
2843. pacaia (2) SC pacaia, pacaio
pacaio pakajU cigarro ou charuto de baixa qualidade
2844. pachanga paSa)Ng FF pachanga
prostituta
2845. padilha padi YP padilha
PS em maria padilha
2846. pagangu paga)gu RA pagangu
motejo, chacota, troa, escrneo
2847. paia paj SC paia
presilha ou argola usada no tornozelo com
esferas metlicas cncavas qe contm
bolinhas metlicas que produzem sons
rtmicos durante a dansa chamada
moambique
2848. palanga pala)Ng YP palanga, paranga
paranga PS (a) leigo, no iniciado
PS (b) homem fraco, covarde, sem autoridade
FP paranga
pas, terra, estado
2849. pamba pa)mb YP pamba

199
LS toa, sem motivo, em vo!
MA pamba
(a) valento
(b) principal em alguma coisa
[MG]
2850. pamonha pamo RA pamonha
molenga, preguioso, ocioso, palerma
2851. panco pa)NkU VF panco
carro
[SP-Cafund]
2852. panda pa)nd DE panda
rvore de origem africana
SC panda
planta leguminosa de origem africana
2853. pand pa)nda YP pand
LS nome de Dandalund
BA pand
correspondente congo de Iemanj, a deusa
do mar
2854. pandor pa)ndoRo YP pandor
LS feiticeiro, cob
2855. panga pa)Ng VF panga
vila
[SP-Cafund]
2856. pangaio pa)NgajU SC pangaio
peqeno marujo, servente de marinheiro
2857. pangaranguenga pa)NgaRa)Nge)Ng VF pangaranguenga
enterro
[SP-Cafund]
2858. pango pa)NgU YP pango
bango ba)NgU BR maconha
ME pango
erva mirtcea da frica (Cannabis indica),
de cujas folhas os negros fazem uma
espciede fumo para cachimbar
NL bango
cnhamo, um dos nomes da maconha.
RA pango
maconha
[MG]
MA pango
maconha
[MG]
2859. papaiove papajovI VF papaiove
pai
[SP-Cafund]
2860. paranga cf. palanga
2861. parongo paRo)NgU MA parongo
carneiro
[MG]
2862. patangoma pata)Ngom DO patangoma
caixa de ferro cheia de pedrinhas para
acompanhar a dana
2863. pemba pe)mb YP pemba
emba PS (a) caulim reduzido a p, de largo uso
ritualstico
enba LP (b) qualquer substncia branca, reduzida a
[sacurupemba] p que se acredita ter poderes mgicos
[upemba] LS (c) cf. sacurupemba

200
FJ pemba
cal sagrado que serve para riscar ponto e em
p para cruzamentos de corpo
CO enba
p sagrado feito de batinga seco
BA emba
p mgico
[ES]
2864. pembei pe)mbeje YP pembei
LS realizar a pemba, sacurupemba
2865. peng cf. capenga
2866. pengo cf.capenga
2867. pepa cf. opepa
2868. perendengue peRe)nde)NgI SS perendengue
penduricalho, brinco, berloque
2869. pererenga peReRe)Ng SC pererenga
tambor de origem africana com tamanho
mdio utilizado na dansa dita panga ou
dansa do tambor no Maranho
2870. peri-peri peRi peRi RA peri-peri
topnimo: serra
[BA]
CR peri-peri
topnimo: bairro da cidade de Salvador
[BA]
2871. perrengue pexe)NgI SS perrengue
(a) birrento
(b) tardonho, moroso [CE]
ET perrengue
doente em estado grave.
[MG]
2872. piambote piJa)mbotI BT piambote
bbedo
[Tringulo Mineiro]
2873. pichilinga piSili)Ng ET pichilinga
candeia de folha-de-flandres.
[Alto So Francisco]
2874. pichitito cf. pixitito
2875. pijerecu piZeReku SC pijerecu
esp. de peqena rvore que fornece uma
madeira com cor de castanheira
esbranquiada. Xylopiafructescens
2876. pimba cf. bimba
2877. pindungo pi)ndu)NgU ET pindungo
garrote magro, raqutico
2878. pinima pinim FF pinima
questo aberta ou disfarada entre duas
pessoas
2879. pipoqu cf. tipoqu
2880. piranga piRa)Ng ET piranga
volume flexvel qualquer que se pe no
meio da cangalha, servindo de calo para
facilitar o aperto da carga
[Alto So Francisco]
2881. pirunga piRu)Ng ET pirunga
cacete, porrete, moringue
[Mdio So Francisco]
2882. pisquila piskil YP pisquila

201
BA pessoa franzina e de pequena estatura
2883. pita pit DO pita
em. coma pita?= Como est?
2884. pitoco cf. cotoco
2885. pitombo pito)mbU YP pitombo
BA tumefao cutnea, caroo especialmente
formado na testa, resultado de pancada
2886. pixitito piSitSitU RA pixitito, pichitito
pichitito piSitSitU pequenino, muito pequeno
2887. poc pok YP poc
LS faca
2888. pomba gira cf. bambojira
2889. pombajira cf. bambojira
2890. pombe cf. bombe
2891. pombo po)mbU YP pombo
PS em Zambiapombo
2892. pomboca cf. boboca
2893. pomo gira cf. bambojira
2894. ponga (1) po)Ng SS ponga
espcie de jogo
2895. ponga (2) po)Ng YP ponga
pongar po)Nga BA pegar a ponga = ir de carona, levar
pequena vantagem ou aproveitar-se da
oportunidade em alguma coisa de outra
LP pessoa
pongar
subir ou saltar de veculo em movimento
2896. pongar cf. ponga
2897. pongo cf. punga
2898. pongo cf. bongo
2899. popiar cf. cupopiar
2900. possi cf. arapossi
2901. poqueca pokEk SC poqueca
2902. puendar cf. cuendar
2903. puta pWit YP puta
BR cuca
ME puita
tambor dos negros, de forma cilndrica
FP puita
instrumento musical
RA puta
instrumento musical dos negros, feito de um
tronco oco, tapado na parte mais larga por
uma pele
DO puta
instrumento de percusso sinnimo de cuica
2904. pumbuca cf. cumbuca
2905. ET pongo
cavalo velho de pisada dura
[Mdio So Francisco]
SS punga
cavalo ordinrio
2906. pungo (1) pu)NgU VF pungo
milho
[SP-Cafund]
2907. pungo (2) pu)NgU YP pungo

202
LS
VF chipango
chapu
DO pungo
chapeu
MA quipungo
chapu
[MG]
DO tipungo
chapeu
[MG]
2908. pupiar cf. cupopiar
2909. pupiar ondaca pupJa o)ndak MA pupiar ondaca
pupiar undaca pupJa u)ndak conversar na lngua dos pretos
[MG]
DO pupiar undaca
conversar (textualmente = falar a lngua)
2910. pupiar undaca cf. pupiar ondaca
2911. puto putU YP puto
LS em maneputo, anqueeputo (cf. puto =
portugus)
2912. quaquete kWaketSI AR quaquete
palavra atestada numa cantiga congo
2913. quatar kWata YP quat
quatan kWata) LS (a) pegar, tomar
(b) dar
CO quatan
bater com as mos. Sinnimo de liquaqua
2914. quatan cf. quatar
2915. quatessala kWatesal YP quatessala
LS em Zambinaquatessala
2916. queinguenge keJi)Nge)ZI YP queinguenge
PS (a) nome inicitico de um devoto de Zazi
(b) topnimo
BA
2917. quejanda keZa)nd BO quejanda
palavra extrada de um ponto-cantado
[PB]
2918. quejila cf. quizila
2919. quelel kelele YP quelel, quilel
lel lele LP mexerico, intriga, discusso
quilel kilele
2920. quelembe lele)mbI RA quelembe
topnimo: rio
[BA]
2921. quelempongo kele)mpo)NgU YP quelempongo
LS em Zaziquelempongo
2922. quelengue kele)NgI RA quelengue
topnimo: ilha
[BA]
2923. quendar cf. cuendar
2924. qendar cf. cuendar
2925. quend-quend (1) ke)nde ke)nde YP quend-quend
LS grvida, pejada, prenha
2926. quend-quend (2) ke)nde ke)nde YP quend-quend
LS (a) pinto
LS (b) criancinha

203
LS
(c) pouco a pouco
(d) em pedaos
2927. quenga ke)Ng YP quenga
quengo ke)NgU BA (a) guisado de galinha e quiabo
LP (b) cuia, vasilha feita da metade da casca de
LP um coco
LP (c) o contedo da vasilha
LP (d) prostituta de baixa classe
LP (e) coisa imprestvel, sem valor
(f) chupar na quenga = aborrecer-se,
vexar-se
quengo
LP (a) cabea de coco
LP (b) inteligncia, talento
LP (c) indivduo esperto, trapaceiro, que sabe
fazer quengada
LP (d) o endocarpo do coco
FJ quenga
gamela
[RJ]
ET quenga
(a) concha rstica feita da metade de um
coco, com um cabo de madeira comprido
que o atravessa. Usada para beber gua.
(b) meretriz de baixo estalo
(c) ensopado de ave com molho encorpado
com fub de milho.
quengo
cabea, talento, inteligncia
[Baixo So francisco]
FP quenga
vasilha
[MG]
RA quenga
(a) espcie de gamela ou tigela, feita da
metade da casca de um coco, depois de
esmiolado, para continente de comidas.
(b) guisado de galinha com quiabos. [BA]
(c) cabea, crnio.
(d) mulher prostituida
(e) coisa imprestvel ou intil
ME quenga
guisado de quiabo com galinha.
[BA]
2928. quengo cf. quenga
2929. quenguel ke)Ngele FJ quenguel
chefe de falange dos pretos-velhos
2930. quenquengue ke)Nke)NgI RA quenquengue
topnimo: ilha
[BA]
2931. quequer kekeRe YP quequer
LS pequeno
JF quequer
pequeno; menor
[RJ]
2932. querequer keRekeRe YP querequer
quer-quer PS nome de Mameto-Zumb, Quiumbel
CR quer-quer
equivalente a Nan nos candambls congo e
angola

204
[BA]
2933. quer-quer cf. querequer
2934. querequex keRekeSE SC querequex, quererequex
quererequex keReRekeSE uma pea de madeira entalhada que produz
um som rangedor com uso de uma vara
RA querequex, quererequex
sinnimo de canza
2935. quererequex cf. querequex
2936. quero-cango keRU ka)NgU RA quero-cango
topnimo: serra
[RJ]
2937. quetequete keteketSi JF quetequete
burro
[RJ]
2938. quetiliqu ketSilike SS quetiliqu, cutiliqu
cutiliqu kutSilike (a) coisa difcil, trabalhosa
(b) coisa delicada, fina.
A variante cutiliqu vetusta
2939. quezila cf. quizila
2940. quezilia cf. quizila
2941. quezilla cf. quizila
2942. quia kiJa YP quia
de (preposio)
2943. quiabo kJabU YP quiabo
BR fruto do quiabeiro (Hibiscus esculentus),
muito usado na cozinha cerimonial afro-
brasileira e baiana
RA quiabo
nome de vrias plantas do Brasil,
cucurbitceas (Cucumis africanus quiabo-
de-Angola ou carrapichinho, quiabo-de-
Caiena) e malvceas (Hibiscus esculentus
quiabo-chifre-de-veado, quiabo-comum)
quiabos
topnimo: serra
[MG]
ME quiabo
fruto do quiabeiro, planta da famlia das
malvceas, gnero Hibiscus
2944. quiau kJasu YP quiau
quiu LS em Quiaubanga, Quiaubenganga
N
2945. quiaubanga kJasuba) g YP quiaubanga
LS nome de Zazi
2946. quiaubenganga kJasuba)Nga)Ng YP quiaubenganga
quiassubangango kJasuba)Nga)NgU LS nome de Zazi
BA quiaubangango
correspondente angola da divindade do
trovo. Sinnimo de quibuco
2947. quia cusaca kJa kusak FF quia cusaca
feiticeiro
2948. quiala kal YP quiala
LS unha
2949. quiama cf. niama
2950. quiamba kJa)mb BO quiamba
quiambo kJa)mbU coisa-feita, magia, feitiaria, preparao
mgica
[PB]
YP quiambo

205
LS curandeiro
BA quiambo
sacerdote africano de culto bantu
2951. quiambo cf. quiamba
2952. quiambut kJa)mbute YP quiambut
LS beberro, bbado
2953. quianci kJa)nsi YP quianci, quianzi
quianzi LP (a) caranguejo
LP (b) aranha
LP (c) personagem de conto popular
2954. quianda kJa)nd YP quianda
LS seria
2955. quianzi cf. quianci
2956. quiapossoca kJaposok DO quiapossoca
bom
Kim
2957. quiaqui kJakJa DO quiaqui
bom, em bom estado
2958. quiassubangango cf. quiaubenganga
2959. quiba (1) kib YP quiba, quimba, quimbra
quimba ki)mb LP forte, corpulento (falando-se de animais)
RA quiba
quimbra ki)mbR (a) corpulento, forte (animal) [SE]
(b) topnimo: ilha
[BA]
FJ quimba
obsessor
[RJ]
FP quiba
(a) peludo
(b) corpulento
[MG]
2960. quiba (2) kib YP quiba, quimba, quimbra
quimba ki)mb LP testculos
quimbra ki)mbR
2961. quiba (3) kib MA quiba
(a) trouxa
(b) monte de roupas ou de objetos
[MG]
2962. quibab kibaba YP quibab
BA milho triturado, cozido com feijo verde e
temperado com torresmo, sal, cebola, etc,
acompanha lingia e farinha
CA quibab
milho pilado, cozinhado com feijo verde
2963. quibaca kibak YP quibaca
tibaca tSibak BA (a) brctea da inflorescncia das palmeiras,
cangao
BA (b) topnimo, engenho do Recncavo
JF quibaca
palmito
[RJ]
ME quibaca
(a) brctea das palmeiras
[AL]
(b) nome de um engenho da Bahia,
pertencente famlia Calmon
RA quibaca

206
espata ou brctea floral das palmeiras, de
que se servemos pescadores para
esgotarem a gua nas canoas.
2964. quibamba kiba)mb YP quibamba
LS (a) borboleta
LP (b) personageme de conto popular
2965. quibanda cf. umbanda
2966. quiband kiba)nda) YP quiband
quibandu kiba)ndu palmatria
JF quiband
palmatria
[RJ]
FF quibandu
palmatria, com que os velhos castigam
os filhos faltosos
2967. quibandar cf. quibando
2968. RA quibando
peneira ou joeira para senga ou sessa de
arroz, milho, etc. [RJ]
FJ quibando
peneira
[RJ]
ME quibando
peneira de junco
YP quibando, quibano
LP peneira grossa, em forma de disco, para
sengar o arroz, o caf, etc.
quibandar
LP usar o quibando
2969. quibandu cf. quiband
2970. quibango kiba)NgU FJ quibango, quimbango
quimbango ki)mba)NgU feiticeiro, bruxo
[RJ]
2971. quibano cf. quibando
2972. quibas kibs SC quibas
testculos
2973. quibata kibat YP quibata
LS pnis
2974. quibebe kibebI YP quibebe
BA pur de abbora, leite de coco e sal
CR quibebe
comida feita com abbora, leite de coco e
sal.
[BA]
JF quibebe
abbora cozida
[RJ]
ME quibebe
iguaria de abbora reduzida consistncia
de papas
RA quibebe
piro mole e aguado, ou pur de abbora,
em alguns lugares com folhas de vinagreira
ou outras ervas, ajuntando-se pimenta.
CA quibebe
espcie de sopa ou de pur, cuja preparao
varia de um estado para outro. Em Angola
feito de peixe,batata doce e azeite de
dend

207
2975. quibomb kibo)mbo YP quibomb
quibombo kibo)mbU LP quiabo.
quimbomb
quibomb kibo)mb LP espcie de pur de quiabo com farinha
quimbomb ki)mbo)mbo CA
quimbombo ki)mbo)mbU massa de quiabo frito com azeite de dend,
quimbomb ki)mbo)mb engrossada com farinha de mandioca,
[quigomb] sinnima dse gomb ou quingomb. Em
Angola, o kimbombo designa a cerveja de
milho
2976. quibombo cf. quibomb
2977. quibomb cf. quibomb
2978. quibuco kibukU YP quibuco
LS nome de Zazi. Ver Quiburo
CR quibuco
equivalente a Xang nos candombls angola
e congo
BA quibuco
deus do trovo
2979. quibuco-quiassubanga kibukU kiJasuba)Ng YP quibuco-quiassubanga
LS saudao para zazi
BA quibuco-quiassubanga
deus do trovo Sinnimo de
Quiassubangango
2980. quibundo cf. quimbundo
2981. quibungo kibu)NgU YP quibungo
quimbungo ki)mbu)NgU LP (a) figura de contos populares, espcie de
bicho-papo, meio homem, meio lobo, com
xibungo Sibu)NgU um enorme buraco nas costas por onde
[cabungo] costuma comer criancinhas acordadas,
durante susa andanas noturnas. Ver
LP (b) pessoa mal vestida
LP xibungo
(c) homossexual passivo.
RA quibungo, quimbungo
(a) diabo
(b) feiticeiro
(c) ser estranho e fabuloso, bicho meio
homem meio animal, com uma cabea
muito grande e enorme buraco nas costasm
o qual se abre quando abaixa a cabea e se
fecha quando a levanta.
(d) indiv~iduo desaceado, maltrapilho
(e) espcie de animal selvagem
ET xibungo
pederasta passivo
[Mdio So francisco]
2982. quiburo kibuRU YP quiburo, tiburo
tiburo LS nome de Zazi
2983. quiaa kisas YP quiaa
quiassa kisas BR terra rida de escassa vegetao
RA quiaa, quiassa
terra maninha de vegetao enfezada.
2984. quiama cf. quiamba
2985. quiam (1) kisama) YP quiam
LP variedade de cana-de-aucar
2986. quiam (2) kisama) YP quiam
quissam kisama) LP mingau de polvilho ou goma de mandioca

208
2987. quiamba kisa)mb RA quiama, quissama
quiama kisam (a) cesto ou jac pequeno, feito de palha ou
taquara.
quissamba kisa)mb (b) cesto usado para o transporte do caf em
quissama kisam gro para a tulha [SP]
ME quiama
(a) topnimo : nome de um afamado
engenho de aucar
[RJ]
(b) topnimo: localidade
[CENTRO]
MA quissama, quissamba
(a) saco de couro ou de pano que se carrega
nas costas para viajar
(b) trouxa
(c) mochila
JF quiama
(a) jac
(b) cesto tubular
[RJ]
2988. quianga kisa)Ng YP quianga
PS (a) cabaa, uma ferramenta de Ossaim
PS (b) cabaa com cabo e cheia de sementes de
frutas, usada como instrumento musical
BA (c) topnimo
RA quianga
topnimo: serra
[BA]
2989. quiassa cf. quiaa
2990. quic kisE DE quic
quic kise espcie de ave de origem africana
YP quic, quic
BR faca pequena e velha, geralmente partida ou
sem ponta
2991. quic cf. quic
2992. quicende kise)ndZI YP quicende
LS formiga
2993. quichaa kiSas SC quichaa
(a) obstinao; insistncia
(b) paixo
2994. quichiligangue kiSiliga)NgI SC quichiligangue
2995. quichinge kiSi)ZI FP quichinge
fonte
[MG]
2996. quicima cf. cacimba
2997. quicimbe cf. quissimbe
2998. quicongo cf. congo
2999. quicongo kiko)NgU JF quicongo
planta medicinal
[RJ]
RA quicongo
planta brasileira, cujo lenho medicinal e
que parece ser a mesma a que em Angola
chamam kiseko e tambem kikoNgo
3000. quiongo kiso)NgU YP quiongo
LS tesoura
3001. quiu cf. quiau

209
3002. quiubanganda kisuba)Nga)nd YP quiubanganda
PS nome inicitico de um devoto de Zazi
3003. quiubangango kisuba)Nga)NgU YP quiubangango
PS nome inicitico de um devoto de Zazi
3004. quicuca cf. cuca
3005. quicuia cf. cuia
3006. quiumbel kisu)mbele YP quiumbel
LS nome de Mameto-Zumb
3007. quicusa kikus FP quicusa
gago
[MG]
3008. quiuto cf cauto
3009. quifuba kifub YP quifuba
LS osso
3010. quifumba kifu)mb YP quifumba
LS cozinha
3011. quigila cf. quizila
3012. quigomb cf. quigomb
3013. quigomb kigo)mbo YP quigomb, gamb, gomb, gombo,
gamb ga)mbo guambo, quigomb, quingombo,
quingomb, quibomb
gomb go)mbo LP quiabo
gombo go)mbU ME quingomb
guambo gWa)mbU sinnimo de quiabo
quigomb kigo)mb [RJ]
quingombo SC quingob, quingob, quingomb,
ki)Ngo)mbU quingomb
quingomb ki)Ngo)mb okra
[quibomb] RA quingomb
fruto do quiabeiro comum.
MA gomb
topnimo
[MG]
3014. quigongo-dinzambe kigo)NgU dZiza)mbI YP quigongo-dinzambe
PS nome inicitico de um devoto de Tempo
3015. quiguingu cf. quinguingu
3016. quijila kiZil YP quijila
LS nus
Kik ndZiila
3017. quijila cf. quizila
3018. quijilar cf. quizila
3019. quijingue kiZi)NgI YP quijingue
BA topnimo
3020. quilangrilo cf. aquilo-grilo
3021. quilel cf. quelel
3022. quilombe cf. alombe
3023. quilombo (1) kilo)mbU YP quilombo
BR (a) povoao de escravos fugidos
BR (b) auto popular figurando escravos fugidos
que lutam pela posse da rainha, mas
terminam derrotados e vendidos como
escravos
RA quilombo
(a) pouso ou casa no mato, onde se
aoitavam os escravos fugidos
(b) mocambo
(c) topnimo: rio [MG, MT]; ilha [RS];

210
serra [GO]
ME quilombo
povoao fortificada dos negros fugidos ao
cativeiro
JF quilombo
casebres muito toscos
[RJ]
BA quilombo
(a) refgio dos quilombolas
(b) s vezes designava formas antigas dos
candombls
3024. quilombo (2) kilo)mbU VF quilombo
dia
[SP-Cafund]
3025. quilombola kilo)mbol YP quilombola
calhambola kaa)mbol BR escravo refugiado
MA caiambola
calhambora kaa)mboR topnimo
caiambora kaja)mboR [MG]
canhambola kaa)mbl SS calhambola
canhambora kaa)mbR escravo fugido reunido em quilombo ou
canhembora mocambo, ou mesmo isoladamente
kae)mbR refugiado nos matos
ME quilombola
escravo refugiado em quilombo
BH canhambola, canhambora, canhembora
variantes de quilombola
3026. quilulo kilulU YP quilulo
LS espritos maus
n
3027. quilulo sandi kilulU sa) dZi JF quilulo sandi
esprito mau
[RJ]
3028. quimama kimam ME quimama
quimana kiman iguaria de gergelim, farinha e sal
CA farofa-de-gergelim, uma comida muito
apreciada feita de gergelim, farinha e sal
3029. quimana cf quimana
3030. quimanga kima)Ng YP quimanga
quinanga kina)Ng LS (a) panela de barro
LP (b) cabaa ou vasilha feita de quengo de
coco, na qual pescadores e jangadeiros
levam comida para o mar
JF quimanga
cabea
[RJ]
ME quimanga
vasilha de madeira em que os jangadeiros
guardam comida
[AL, CE]
RA quimanga
cabaa preparada convenientemente para se
arrecadarem objetos como em caixa de
bolsa [NORTE]
quinanga
variante qui aparece entre os jangadeiros
3031. quimango kima)NgU FJ quimango
cabea
[RJ]
3032. quimano kimanU CA quimano

211
feijo cozinhado amassado e condimentado
RA quimano
sinnimo de quipoqu
3033. quimba cf. quiba
3034. quimbanda cf. umbanda
3035. quimbando ki)mba)ndU YP quimbando
quimbandon ki)mba)ndo) LS chicote, aoite
Kim kibandu
quimbandum ki)mba)ndu)
CO quimbando
chicote
[ES]
3036. quimbandon cf. quimbando
3037. quinbandum cf. quimbando
3038. quimbango cf. quibango
3039. quimbe ki)mbI YP quimbe
LS na expresso canzu-de-quimbe
CR quimbe
na expresso canzu-de-quimbe = casa
dos mortos, cemitrio
3040. quimbeb cf. quimbembe
3041. quimbembe cf. mambembe
3042. quimbemb ki)mbe)mbE ME quimbemb
quinbenb ki)mbe)mbe bebida feita com milho fermentado
[PE]
CA espcie de alu, uma bebida de milho
fermentado
[PE, NORTE]
RA quimbemb
bebida preparada com milho, de preferncia
milho branco
3043. quimbembeque ki)mbe)mbekI ME quimbembeque
[mambembe] berliques que as crianas trazem ao pescoo
[PE]
RA quimbembeques
berliques presos a um fio, como figas e
medalhas, que pem ao pescoo das
crianas.
[PE]
YP quimbembeque
LP (a) pequenos objetos
LP (b) penduricalhos
3044. quimbenge cf. quimbengue
3045. quimbengue ki)mbe)NgI YP quimbengue
quimbenge ki)mbe)ZI LS garrafa
DO quimbengue
garrafa
3046. quimbete ki)mbetSI ME quimbete
quimbet ki)mbete batuque dos escravos (forma arcica)
[MG]
3047. quimbet cf. quimbete
3048. quimbimba ki)mbi)mb VF quimbimba, quinvimba
quinvimba ki)nvi)mb defunto
quimbimbar
quimbimbar ki)mbi)mba morrer
[SP-Cafund]
3049. quimbimbar cf. quimbimba
3050. quimboa ki)mboW YP quimboa

212
BA planta de folhas comestveis, da famlia das
escrofulariceas
3051. quimbombe ki)mbo)mbI VF quimbombe
cachaa
[SP-Cafund]
3052. quimbombo ki)mbo)mbU ME quimbombo
feiticeiro mor, pai-de-terreiro
3053. quimbombo cf. quibomb
3054. quimbomb cf quibomb
3055. quimbomb cf. quibomb
3056. quimboto (1) ki)mbotU YP quimboto
LP
(a) sapo, tambm personagem de conto
popular
BA (b) topnimo da zona rural
MA quimboto
(a) sapo
(b) antropnimo
[MG]
FP quimboto
sapo
VF quimboto
sapo
[SP-Cafund]
3057. quimboto (2) ki)mbotU YP quimboto, caboto
caboto kabotU PS feiticeiro
ME quimboto
feiticeiro
3058. quimbra cf. quiba
3059. quimbundo ki)mbu)ndU JF quimbunda
quibundo kibu)ndU tribo angolana
[RJ]
ambundo a)mbu)ndU SS cambund
abundo abu)ndU linguagem incorreta falada ou escrita ao
mumbundo mumbu)ndU modo dos africanos. sinnimo de
mumbune mumbunI cassange
cambundo NL camund, cabund
ka)mbu)ndU designativo, no Brasil, de um dos grupos
bundo bu)ndU tnicos africanos aqui escravizados
vambundo YP cabund
va)mbu)ndU
quimbunda LP (a) salteador, ladro
ki)mbu)nd
bunda (b) escravo fujo e ladro (antigo)
cambund bu)nd ambundo
cabund ka)mbu)nda BR etnia de Angola, de lngua quimbundo,
kabu)nda prevalecendo em Luanda
camund quimbundo
[vimbunde] kamu)nda BR lngua banto de Angola falado pelo povo
ambundo
RA cambundo
etnia de Angola, de lngua quimbundo
MA quimbundo
negro
[MG]
ME ambundo, quimbundo, bundo
(a) natural de Angola
(b) como lngua, equivalente de quimbundo
VF mumbundo, mumbune, quimbundo,
vimbundo
preto, negro
[SP-Cafund]

213
BO quibundo
termo relativo ao tema da transmisso oral
[PB]
SC bundo, bunda
(a) lngua kimbundu
(b) falante dessa lngua kimbundu
(c) qualquer lngua africana
(d) maneira incorreta de se expressar ou
pronunciar
vimbunde
termo popular para escravo
3060. quimbungo ki)mbu)NgU FP quimbungo
na palavra composta mucho-i-quimbungo
imposto de trnsito
3061. quimbuta ki)mbut YP quimbuta
LS grande cobra venenosa
3062. quimbuto ki)mbutU YP quimbuto
LS nome inicitico de um devoto de Lemba
3063. quimenga cf. menga
3064. quimpracaca ki)mpRakak VF quimpracaca
gato
[SP-Cafund]
3065. quinar kina FF quinar
macerar, esprtemer as ervas, ao som dos
cnticos apropriados
3066. quinama cf. niama
3067. quinamba cf. niama
3068. quinanga cf. quimanga
3069. quinbemb cf. quimbemb
3070. quinaba ki)nsab YP quinaba
PS em Tata-quinaba = encarregado das folhas,
da plantao
3071. quinama ki)nsam YP quinama
LS (a) formiga
(b) trmita, cupim
3072. quincongo cf. quingongo
3073. quincongo cf. congo
3074. quind ki)nda YP quind
LS espcio de cesto
3075. quindim ki)ndZi) YP quindim
LP (a) dificuldades
(b) particularidades, mincias
BR (c) graa, meiguice
BR (d) doce feito de gema de ovo, coco e
BR acar
(e) benzinho, amorzinho (tratamento
carinhoso)
ME quindim
(a) meiguice
(b) enfeite
(c) dificuldade
[BA]
3076. quind cf. quindoque
3077. quindoque ki)ndokI YP quindoque, quind, endoque
quind ki)ndokI PS (a) feitiaria, bruxaria
PS (b) feiticeiro, bruxo, pai-de-santo tido como
indoqui i)ndokiI feiticeiro
endoque e)ndokI ME endoque

214
feiticeiro
web indoqui
um inquice
3078. quindomboro cf. caramboro
3079. quingando cf. gandu
3080. quinganj ki)Nga)Za YP quinganj
LS peixe grande do mar
3081. quinganj ki)Nga)ZE YP quinganj
LS peixe pequeno
3082. quingob cf. quigomb
3083. quingob cf. quigomb
3084. quingombe cf. ingombe
3085. quingombinga ki)Ngo)mbi)Ng DO quingombinga
soldado
3086. quingombo cf. quigomb
3087. quingomb cf. quigomb
3088. quingomb cf. quigomb
3089. quingongo ki)Ngo)NgU YP quingongo, tigongo
mungongo mu)Ngo)NgU LS Imbalanganze
BA quincongo, quingongo
quincongo ki)Nko)NgU correspondente congo de Omulu, deus da
tigongo tSigo)NgU variola e da medicina
3090. quinguiu ki)Ngisu JF quinguiu
sero; trabalho extra
[RJ]
3091. quinguid ki)Ngida RA quinguid
topnimo: serra
[SE]
3092. quinguingu ki)Ngi)Ngu ME quinguingu
quiguingu kigi)Ngu sero feito pelos escravos para limpar
moendas dos engenhos
xinguingu Si)Ngi)Ngu [PE, AL]
FJ quiguingu
trabalho pesado
[RJ}
SS xinguingu
sero de trabalho nos engenhos de aucar
em tempo de safra
RA quinguingu
(a) servio extraordinrio, a que os
fazendeiros obrigavam os escravos durante
uma parte da npote ou da madrugada.
(b) pequena lavoura [PB]
3093. quinhama cf. niama
3094. quinhambinda kia)mbi)nd RA quinhambinda
topnimo: rio
[BA]
3095. quinioca kiok YP quinioca, nioca, nhoca
nioca ok LP (a) cobra, serpente
LP (b) personagem de conto popular
nhoca ok minhoca
nhorra ox BR (a) verme aneldeo
minhoca miok LP (b) pessoa muito magra
VF nhorra
cobra
[SP-Cafund]
MA nhorra

215
cobra
[MG]
ME minhoca
verme anlido
SS minhoca
(a) pnis
(b) patranhas, enganos, embustes
3096. quinjengue ki)Ze)NgI SC quinjengue
tambor de tamanho mdio com uma
abertura sonora num lado e um suporte
dentado cumprido
3097. quinjongo ki)Zo)NgU YP quinjongo
LS Imbalanganze
3098. quinti ki)ntSi YP quinti, quiti
quiti kitSi LS (a) cacete
LS (b) pnis
3099. quinvimba cf. quimbimba
3100. quinzonga ki)nzo)Ng FF quinzonga
(a) mentira
(b) confuso
3101. quioio kiJojU CA quioio
planta medicinal
3102. quipongo kipo)NgU YP quipongo
LS (a) sapo
LP (b) personagem de conto popular
FP quipongo
sapo
[MG]
3103. quipongu cf. quipoqu
3104. quipoqu kipokE YP quipongu
quipongu kipoNge PS iguaria de feijo, comida de Tempo
quipoqu
LS feijo
RA quipoqu
iguaria de feijo partido e cozinhado com
vrios temperos.
FJ quipongu
comida de santo
[RJ]
3105. quipungo cf. pungo (2)
3106. quiquece (a) kikesI YP quiquece
LS cigarra
3107. quiquece (b) kikesI YP quiquece
LS caracol
3108. quirana kiRan SC quirana
uma medida para roupa
3109. quirica kiRik YP quirica
LP vulva, xoxota
3110. quirimba kiRi)mb FJ quirimba
sinal
[RJ]
MB quirimba
sinal
[RJ]
JF quirimba
sinal
[RJ]
3111. quiroto kiRotU YP quiroto
LP (a) vulva

216
(b) clitris
3112. quiruia kiRuj YP quiruia
[quicuia] LS assombrao
DO quiruia
apario; fantasma
3113. quisila cf. quizila
3114. quissabo kisabU ME quissabo
topnimo: localidade
[NORDESTE]
3115. quissama cf. quiamba
3116. quissamba cf. quiamba
3117. quissamb kisa)mbo YP quissamb
LS
nome de Quissimbe
3118. quissicarangombe kisikaRa)Ngo)mbI MC quissicarangombe
LS og, no candombl de Angola
3119. quissimbe kisi)mbI YP quissimbe, quiximbe
quiximbe kiSi)mbI LP (a) inquice que preside as guas salgadas,
equivalente a Iemanj
quicimbe kisi)mbI LP (b) personagem de contos populares
LP (c) seria, me dgua
CR quiximbe, quicimbe
a palavra se mantm na expresso o rei
Quicimbe, o vnculo com guas tendo
desaparecido
3120. quissonde kiso)ndZI MA quissonde
formiga vermelha
[MG]
3121. quissungu kisu)Ngu BA quissungu
nome de uma etnia bantu importada no
Brasil
3122. quitaca kitak SS quitaca
fsforo, na gria dos gatunos
3123. quitanda kita)nd YP quitanda
BR (a) pequeno estabelecimento onde se
vendem verduras e frutas
BR (b) tabuleiro em que os vendedores
ambulantes expem a sua mercadoria
BA (c) nome de um antigo engenho no
Recncavo
ME quitanda
venda de verduras, frutas e outros vegetais
comestveis
RA quitanda
(a) mercado, praa, lugar onde se compra e
vende.
(b) lojinha ambulante
(c) lugar onde se vendem frutas, verduras,
hortalias, ovos e aves.
(d) barco com hortalias para vender a
bordo dos navios surtos no porto.
(e) biscoitos, bolos [GO, MT, SP]
(f) quinqualhas, acervo de miudezas vrias
CA quitanda
(a) bolos
(b) biscoitos
(c) qualquer guloseima cozida no forno
[SP, GO, MT]
ET quitanda
guloseima, semelhante aos sequilhos, doce

217
seco
3124. quitand kita)nde YP quitand, quitund
quitund kitu)nde BR feijo mido e verde que serve para sopas e
outras iguarias
[and] RA quitand
feijo mido, do qual ainda verde, se tira
unha a pelcula para fazer sopa ou outra
iguaria.
3125. quitanga kita)Ng quitanga
sinnimo de quitanda
3126. quiteco kitekU YP quiteco
quiteque kitekI LS imagem, dolo
RA quiteque
idolo
3127. quiteque cf. quiteco
3128. quitembe kite)mbI YP quitembe
LS nome de Tempo
3129. quitembo kite)mbU YP quitembo
PS nome inicitico de um devoto de Matamba,
deusa da tempestade
3130. quiti cf. quinti
3131. quitite kitSitSI RA quitite
topnimo : rio
[RJ]
3132. quitoco kitokU YP quitoco
BR erva ruderal de propriedade medicinal e
efeito abortivo
3133. quitombe cf. alombe
3134. quitonga kito)Ng YP quitonga
quitongar kito)Ngar LS (a) coto, cpula
quitongar
LS (b) copular
LS (c) dormir com algum
DO quitonga
copular, coitar
3135. quitongar cf. quitonga
3136. quituche kituSI SS quituche
crime, na gria dos gatunos
3137. quitumba kitu)mb RA quitumba
topnimo : ilha
[RJ]
3138. quitumbo kitu)mbU YP quitumbo
PS nome inicitico de um devoto de Tempo
3139. quitund cf. quitand
3140. quitungo (1) kitu)NgU YP quitungo
LP casebre, choupana no meio do mato
RA quitungo
casebre, habitao humilde e pobre,
choupana
topnimo: rio [BA}; localidade [RJ]
3141. quitungo (2) kitu)NgU YP quitungo
LP a morte, em contos populares
3142. quitungo (3) kitu)NgU YP quitungo
LP espcie de cesta com tampa
ME quitungo
sinnimo de gong
[RJ]
Kim

218
FJ quitungo
cesta
[RJ]
RA quitungo
cesta pequena com tampa
3143. quitura kituR DE quitura
palavra de origem africana com significado
antigo mal identificado atestada no Brasil
no sculo XVI
3144. quitute kitutSI YP quitute
BR petisco, iguaria de apurado sabor
ME quitute
iguaria de apurado sabor
RA quitute
iguaria fina, delicada ou saberosa
3145. quitutu kitutu YP quitutu
LS nome de Cavango
3146. quitux kituSE CR quitux
sinnimo de cabala
3147. quiumba kJu)mb FJ quiumba
(a) esprito da mal
(b) sofredor
[RJ]
MB quiumba
esprito mau, sofredor
[RJ]
FP quiumba
esprito perturbador
[MG]
JF quiumba
obsessor; esprito treveso
[RJ]
3148. quiuta kJut JF quiuta
efeminado
[RJ]
3149. quiuvira kJuviR DO quiuvira, tiuvira
tiuvira caf
3150. quivonda kivo)nd YP quivonda
PS em Tata-quivonda = encarregado da
matana de animais
3151. quixaxa cf. cachaa
3152. quixilengue kiSile)NgI YP quixilengue
LP inseto da ordem dos malfogos, parasitrio
dos galinceos
3153. quixiligangue cf. quixiligangue
3154. quixilingangue kiSili)Nga)NgI YP quixilingangue, quixiligangue
quixiligangue kiSiliga)NgI LP insignificncia, ninharia, miudezas
3155. quiximbe cf. quissimbe
3156. quix cf. unz
3157. quizamba kiza)mb YP quizamba
LS (a) elefante
LP (b) personagem de conto popular
3158. quizeze kizezI YP quizeze
LS (a) mosca
LP (b) personagem de conto popular
3159. quizibu kiziubu CA quizibu
massa feita de milho verde, quiabos verdes
e toicinho, que se come com carne seca ou

219
peixe do mar chamado xang
[BA]
3160. YP quizila, quijila
PS (a) tabu, interdio religiosa, a exemplo de
no poder comer abbora para quem de
Ians, ou, amendoim, para quem de
Oxssi
BR (b) repugnncia, antipatia
quijila
LP tabu
quizilar
BR (a) causar quizila
BR (b) zangar, importunar
ziquizila, ziquizira, ziguizira
LP (a) impacincia, mal-estar
LP (b) qualquer doena que no se quer nomear
MB quisila
averso
[RJ]
SC quejila
ME quizila, quijila, quezilia, quezila
antipatia supersticiosa que os africanos
nutrem por certos alimentos e
determinadas aes
FJ quizila
averso a comida por ser do santo
[RJ]
RJ quijila
antipatia
[RJ]
RA quijila, quijilia, quizila, quizilia
(a) antipatia, inimizade, zanga
(b) aborrecimento, impacincia, mal-estar,
enfaro
(c) richa, pendncia
FP quizilia
o que no se pode comer ou fazer
ET quizila
caixeiro-viajante, negociante ambulante
[Mdio So francisco]
BA o que tabu, palavra usada nas
comunidades de origem bantu e que o
equivalente do ioruba e
3161. quizilar cf. quizila
3162. quizilia cf. quizila
3163. quizilla cf. quizila
3164. quizomba kizo)mb YP quizomba
PS festa, celebrao
3165. quizonga kizo)g FP quizonga
reunio; ajuntamento
[MG]
3166. quizongo kizo)gU RA quizongo
topnimo: serra
[SE]
3167. quizumba kizu)mb YP quizumba
LP rolo, briga, confuso
3168. quizuqui kizuki CA quizuqui
cuscus feito de milho verde, que se come
com maneiga ou com feijoada

220
3169. rambembe cf. mambembe
3170. rebolo cf. libolo
3171. rei-congo cf. recongo
3172. remacalunga cf. lembacalunga
3173. renga Re)Ng AR renga
na expresso sinh-renga, um santo da
nao cambinda
3174. renganga cf. lembarenganga
3175. requenguela xeke)Ngel YP requenguela
PS (a) pretencioso
(b) fingido
3176. rezingar Rezi)ga ET rezingar
rizingar Rizi)ga provocar, impertinente econtinuadamente,
por meio de palavras dissimuladas, ditas
rizungar Rizu)ga em voz baixa
[Baixo So francisco]
JF rizungar
muxoxo
[RJ]
RA rezingar, rizingar
(a) resmungar
(b) implicar, falando baixinho
3177. riamba cf. diamba
3178. ribimba Ribi)mb ET ribimba
na expresso de ribimba = de quebra, de
lambujem
[MG]
3179. ricomo RikomU VF ricomo
faca
[SP-Cafund]
3180. ricungo cf. urucungo
3181. ridunga Ridu)Ng SS ridunga
indivduo baixo, rolio
3182. rio-rio riJU RiJU MA rio-rio
psiu! Silncio! interjeio para provocar o
silncio
[MG]
3183. ritumba Ritu)mb FF ritumba
tambor cilndrico
3184. rizingar cf. rezingar
3185. rizungar cf. rezingar
3186. rocho macumbe cf. roxomucumbe
3187. rong Ro)Ng SS rong
mulher a toa
3188. rongonja cf. oronganje
3189. roxo xoSU YP roxo
LS sinnimo de roxomucumbe
3190. roxomacumbe cf. roxomucumbe
3191. roxomucumbe xoSomuku)mbI YP roxomucumbe, roxomacumbe
roxomacumbe xoSomaku)mbI LS inquice equivalente a Ogum
rocho macumbe xoSU maku)mbI
[mucumbe]
3192. roxumbor XoSu)mboRE YP roxumbor
LS ver Roxomucumbe
3193. rubembe Rube)mbI FF rubembe
equivalente angola ao agog dos nags

221
3194. rubudu Rubudu MA rubudu
moinho
[MG]
3195. rucema rusem YP rucema
PS em Bamburucema, Nunvurucema
3196. rucumbo Ruku)mbU ME rucumbo
instrumento dos angolas feito de um arco de
madeira flexvel curvada por um fio grosso
que se faz vibrar com uma varinha
3197. rucungo cf. urucungo
3198. ruduvu xuduvu YP ruduvu, vuvu
vuvu vuvu LP barulho, briga, confuso
3199. sabongo cf. sambongo
3200. saca sak YP saca, cassaca
cassaca kasak LS exorcisar, usando-se folhas
[sacuro]
3201. saca anga sak a)Ng FF saca anga
desmanchar um malfeitor
3202. sacamenem sakamene) YP sacamenem, cassacamenem
cassacamenem kasakamene) LS expresso usada para exorcisar
3203. sacana sakan YP sacana
LP (a) canalha, patife
LP (b) indivduo desprezvel, sem vergonha
LP (c) pessoa zombeteira, trocista, libertina
3204. sacu sakWe ME sacu
galinha de Angola
3205. sacuro sakuRU YP sacuro
LS sinnimo de saca
3206. sacurupemba sakuRupe)mb YP sacurupemba
[pembei] LS realizar a pemba, rito propiciatrio que
consiste em cruzar o recinto onde se vai
fazer uma cerimnia religiosa, salpicando o
cho com p-de-pemba
3207. samango sama)NgU YP samango, sambango, sambanga
sambango sa)mba)NgU LP (a) homem preguioso, indolente
PS (b) homosexual passivo
sambanga sa)mba)Ng JF samango
mole
[RJ]
MB samango
preguioso
[RJ]
FP sambango
toleiro
[MG]
ME sambanga
(a) indivduo que aparece em uma festa sem
ser convidado
(b) atoleimado, bobo
[MG]
FJ samango
preguia
[RJ]
RA samango
indivduo preguioso, descuidado,
desleixado, mal trajado.
3208. samba sa)mb YP samba, semba

222
semba se)mb PS
(a) ttulo de mameto
sambar sa)mba samba
PS (b) cerimnia pblica de macumba
[gangassamba] BR (c) dana e msica popular brasileira de
compasso binrio e acompanhamento
sincopado
BR (d) a msica que acompanha essa dana
BR (e) por extenso, festividade barulhenta
acompanhada de dana
BR (f) qualquer cerimnia pblica, religiosa,
afro-brasileira
BR (g) confuso, barulho, briga
sambar
BR (a) danar o samba
BA (b)diz-se de uma pea de roupa ou de outro
objeto de uso pessoal quando est ou fica
folgado, danando no corpo
(c) sair-se mal, ser preso
MA samba
saco pequeno feito de pano ou cestinha de
bambu ou taquara que se pe na boca dos
bezerros ou dos cabritos para desmam-los
semba
dana dos negros
MG
ME samba
(a) dana dos negros
(b) um tipo de composio musical
(c) topnimo: localidade
[NORDESTE]
JF samba
filha-de santo ordinria
[RJ]
FJ samba
(a) me-de-santo
(b) trabalhador do terreiro
[RJ]
FP samba
dana de invocao ao orix
[MG]
3209. sambar cf. samba
3210. sambacaote sa)mbakasotSI YP sambacaote
[caote] LP girino
3211. samba-diamongo sa)mb dZiJamo)NgU YP samba-diamongo
PS dijina de Edite Apolinria de Santana,
mameto-de-inquice do terreiro Kinasaba,
em Salvador, falecida em 1979
3212. sambalaji sa)mbalaZi YP sambalaji
PS doido
m
3213. sambalel sa) balele YP sambalel
BR refro muito usado em qualquer modalidade
de samba
3214. sambalol sa)mbalolo YP sambalol
PS confuso, agitao
3215. sambanga cf. samango
3216. sambango cf. samango
3217. sambangola sa)mba)Ngol YP sambangola
PS nome de Er

223
3218. samb sa)mbe RA samb
topnimo: serra
[RJ]
3219. samboj sa)mboZo YP samboj
LP pessoa gorda, barriguda e de pernas curtas
3220. sambongo sa)mbo)NgU SS sambongo, sabongo
sabongo sabo)NgU espcie de doce feito de coco
3221. sanga sa)Ng YP sanga
LS pote de barro, bilha
SS sanga
(a) porta dgua de viveiro de peixes
(b) boca afunilada de qualquer armadilha de
caa ou pesca
3222. sangangu sa)Nga)Ngu RA sangangu
(a) barulho, assoada, motim
(b) mexerico, intriga
(c) ajuntamento de gente que fala ou alterca.
3223. sangol sa)Ngolo YP sangol
LS (a) coito, cpula
LS (b) copular
3224. sangu sa)NgE JF sangu
vinho
[RJ]
3225. sanju sa)ZWe MA sanju
algazarra; briga; tumulto, barulho
[MG]
3226. sansa sa)ns ME sansa
instrumento de msica africano que veio ao
Brasil e que, no pas de origem, tem esse
mesmo nome entre os bechuanas (atswana)
3227. sanzala sa)nzal YP sanzala, senzala
senzala se)nzal BR (a) alojamentos que eram destinados aos
escravos no Brasil
LS (b) morada mtica dos inquices
PS (c) pequenas construes em espao aberto
no terreiro, nas quais se encontram
trancados os escravos de cada caboclo
RA sanzala, senzala
(a) alojamento ou conjunto de alojamentos
destinados aos escravos
(b) habitao
(c) prostbulo [RJ]
ME senzala (forma culta), sanzala (forma
popular)
alojamento dos negros nas fazendas
3228. saramba cf. sarambeque
3229. saramb cf. sarambeque
3230. sarambeque saRa)mbekI SC sarambeque, saramb, saramba, sarambu
saramb saRa)mbE dana licenciosa de origem africana que j
era popular em Lisboa na primeira metade
saramba saRa)mb do sculo 17.
sarambu saRa)mbu

3231. sarambu cf. sarambeque


3232. saranga cf. sarango
3233. sarango saRa)gU FP sarango, saranga
saranga saRa)g toleiro
[MG]

224
3234. sarapantar saRapa)nta RA sarapantar
(a) espantar, pasmar.
(b) perturbar, assurdir.
(c) ficar pasmado, perder o tino, afobar-se,
aturdir-se.
3235. secidamitara sesidamitaR YP secidamitara
LS nome de Congombira
3236. sema sem VF sema
farinha
[SP-Cafund]
3237. sem sema VF sem
cabelo
[SP-Cafund]
3238. semba cf. samba
3239. sendengo cf. xendengue
3240. sendengue cf. xendengue
3241. senga se)Ng YP senga
sengar se)Nga LP restos, migalhas
sengar
LP separar por meio de peneiras
RA senga
(a) ao de sengar
(b) conjunto de fragmentos ou gros pisados
de arroz, caf, etc.,
(c) moinha de mariscos.
sengar
(a) separar na peneira, agitando-a de um
lado para o outro e dando-lhe tambm
impulso para cima, gros de arroz, feijo,
milho, etc., pisados ou no, de sorte que,
livres da casca, se a houver, se distribuam
os maiores para um lado e os menores para
o outro.
(b) joeirar.
JF sengar
fazer arruaa, barrulho
[RJ]
3242. sengar cf. senga
3243. senge cf. ossengu
3244. sengue se)NgI YP sengue
LS areia
3245. sengue cf. ossengu
3246. senh cf. ossenhe
3247. sensa cf. sea
3248. senzala cf. sanzala
3249. serenga cf. caxirenguengue
3250. serigued seRigede VF serigued
panela de quatro ps
[SP-Cafund]
3251. sessar sesa YP sessar
sear sesa BR peneirar
RA sessar, sear
sinnimo de sengar
3252. sibilu sibilu YP sibilu
LS final, fim
3253. sinha-renga si Re)Ng BA sinha-renga
esprito invocado nas macumbas da antiga

225
nao cambinda
3254. soba sb YP soba
sova sov LS rei, chefe
FP soba
soma som chefe da aldia e do povo
SC soba, soma, sova
(a) chefe de tribu africana
(b) pessoa mandona, dominante
ME soba (forma popular), sova (forma culta)
rgulo africano
3255. solar sola RA solar
(a) conversar a ss com a namorada
(b) conversar com algum
(c) falar
3256. soma
3257. songamonga so)Ngamo)Ng YP songamonga
LP desajeitado, sem graa
3258. sora soR VF sora
lua
[SP-Cafund]
3259. soronga soRo)Ng SC soronga, sorongo
pessoa sem inteligncia ou sem juizo
3260. sorongo (1) cf. soronga
3261. sorongo (2) soRo)NgU SC sorongo, surungo
surungo suRu)NgU (a) dana de origem africana; uma forma de
fandango ou bolero
(b) dana popular das classes baixas
3262. soruma soRum SC soruma
marijuana, maconha

3263. sova cf. soba


3264. subia subis YP subia
LS (a) procurar, buscar
LS (b) suplicar alguma coisa
3265. sucanar sukana VP sucanar
casar
[SP-Cafund]
3266. sucutu sukutu VP sucutu
galo
[SP-Cafund]
3267. sula cf. caula
3268. sular cf. caula
3269. sumbanga su)mba)Ng MA sumbanga
pessoa insignificante, Joo-Ningum
[MG]
3270. sumbo su)mbU YP sumbo
PS nome de Roxomucumbe
CR sumbo
divindade bantu que corresponde a Ogum
nos candombls angola e congo
3271. sunanga suna)Ng FJ sunanga
(a) amante
(b) namoro
[RJ]
MB sunanga
namorada
[RJ]
3272. sundo su)ndU YP sundo

226
PS (a) nus
PS (b) partes genitais da mulher
3273. sunga su)Ng YP sunga
BR (a) cala de criana
BR (b) cales de banho-de-mar
BR (c) cuecas
3274. sungar su)Nga YP sungar
assungar asu)Nga BR (a) puxar para cima, suspender o cs de
calas ou saias
BR (b) subir, trepar
BR (c) erguer qualquer coisa
BR (d) fungar com dificuldades o muco do
nariz, deixando de assoar-se
VF assungar
vir
[SP-Cafund]
FP sungar
puxar o catarro do nariz
[MG]
ME sungar
puxar para cima
3275. sunguilar su)NgWila YP sunguilar
LS (a) venerar
(b) consagrar
3276. surecar suRekar DO surecar
roubar
3277. sureg suRega DO sureg
palavra atestada na expresso maco de
sureg mapuca do omenha = instrumento
de pesca
3278. suruf suRufa VF suruf
nariz
[SP-Cafund]
3279. surungo cf. sorongo (2)
3280. sussu susu YP sussu
unsua u)nsus LP ser terrificante, que atemoriza, freqente em
versos de acalantos
unsua
LS galinha
3281. tabaca cf. tabaco
3282. tabaco tabakU YP tabaco, tabaca, babaca
tabaca LP (a) vulva
LP (b) partes genitais da mulher
babaca
3283. tabaland tabala)nde YP tabaland
PS nome inicitico de um devoto de
Roxomucumbe
3284. tabalansame tabala)nsamI YP tabalansame
PS nome inicitico de um devoto de
Roxomucumbe
3285. taburicar cf. aburicar
3286. taca t` ak RA taca
(a) fasquia de madeira, em forma de bordo,
presa por uma correia ao pulso, empregada
para esbordoar os escravos e depois
substituda pelo relho
(b) tira de couro com que se aoitam os
animais.
3287. tacar takaRa YP tacar

227
PS faca em forma de espada, smbolo de
Angor, Besseim e Eu
3288. taco cf. mataco
3289. tamba ta)mb FJ tamba
concha
RJ
3290. tambi (1) ta)mbi SC tambi
estado ou situao triste ou solene
3291. tambi (2) ta)mbi SC tambi
lambari, espcie de pequeno peixe
3292. tambu ta)mbu SC tambu
instrumento de percusso utilizado na dana
chamada jongo
3293. ME tamina
rao de comida servida aos escravos em
uma tigela
FJ tamina
farinha
[RJ]
RA tamina
(a) rao diria de farinha, distribuda ao
escravo
(b) fornecimento peridico de roupa aos
escravos.
(c) medida, pequena quantidade.
3294. tanga ta)Ng YP tanga
BR (a) tapa-sexo, qualquer pano para tapar as
BR partes genitais
BR (b) calo de banho
BR (c) parte inferior do biquni
RA tanga
pea de pano que se pe na cintura
JF tanga
avental
[RJ]
ME tanga
pano que encobre as partes genitais
3295. tango ta)NgU SC tango

3296. tanglomanglo cf. tangolomango


3297. tangomango cf. tangolomango
3298. tangoro-mangoro cf. tangolomango
3299. tarameo taRamesU YP tarameo
taramesso taRamesU LS (a) ver, olhar
LS (b) predizer
[meo] LS C) vidente
PS (d) bisbilhoteiro, abelhudo
CR taramesso
a mesa a que se sente o olhador
[BA]
3300. tata tat YP tata, tat
tat tata PS (a) pai
(b) tratamernto respeitoso, ttulo equivalente
otata otat a og
[tateto] CR tata
pai-de-santo nos cultos angola e congo
[BA]
DO pai
BA esprito protetor na cabula e,s vezes, na

228
macumba
CO (a) esprito familiar
(b) esprito poderoso [ES]
VF tata
pai
[SP-Cafund]
FJ tata
(a) chefe
(b) pai-de-santo no culto angola
[RJ]
MA otata
pai
[MG]
3301. tat cf. tata
3302. tata-camunquenje tat kamu)Nke)ZI YP tata-camunquenje
PS pai-pequeno
3303. tata-d(e)-inquice tat dZI i)NkisI YP tata-d(e)-inquice
tata-inquice tat i)NkisI PS sacerdote congo-angola
CR tata de inquice
tata ti inquice tat tSI i)NkisI pai-de-santo, nos cultos angola e congo
[BA]
MB tata ti inquice
sabido no Santo
[RJ]
MC tata-inquice
LS babala no candomb de Angola, aquele
que joga, que tem a incumbncia de
aconselhar os zeladores. Cultua
Caumbenca
3304. tata-ingana-meu tat i)Ngan mesu tata-ingana-meu

3305. tata-inquice cf. tata-d(e)-inquice


3306. tataiova cf. tataiove
3307. tataiove tatajovI VF tataiove, tataiova
tataiova tatajov pai
[SP-Cafund]
3308. tata-lubito tat lubitU YP tata-lubito
PS encarregado das chaves do terreiro
3309. tata-mulo tat muWilU YP tata-mulo
LS um nome de Zazi
N
3310. tatangu tata) ge ME tatangu
nome de um pssaro
3311. tata-poc tat pok YP tata-poc
LS encarregado da matana, do abate de
animais
3312. tata-quimbanda tat ki)mba)nd YP tata-quimbanda
PS sacerdote de umbanda
3313. tata-quinaba tat ki)nsab YP tata-quinaba
PS encarregado das folhas, da plantao
3314. tata-quivonda tat kivo)nd YP tata-quivonda
PS ver tata-poc
3315. tatareji tataReZi YP tatareji, tatireji
tatireji PS o pai-pequeno, o padrinho
3316. tatarn cf. tatarn
3317. tatarn tataxne tatarn, tatarn
tatarn tataxna bicho de p
[MG]
3318. tata ti inquice cf. tata-d(e)-inquice

229
3319. tateto tatetU YP tateto
PS nosso pai, tratamento dado ao tata
3320. tateto-d(e)-inquice tatetU dZ(i) i)NkisI YP tateto-d(e)-inquice
PS nosso tata-de-inquice
n N
3321. tateto-indengue tatetU i) de) gI MC tateto-indengue
LS bab keker Pai-Pequeno, no candombl de
Angola.
3322. tateto unsaba tatetU u)nsab MC tateto unsaba
LS olosse colhedor de ervas, no candombl
de Angola
3323. tatireji cf. tatareji
3324. tauamin tawami) CR tauamin
correspondente angola ou congo de Oxossi
3325. temba te)mb SC temba
o diabo (cf. cariapemba)
3326. tempo te)mpU YP tempo
PS inquice que reside numa rvore sagrada,
tem o domnio do vento, da tempestade,
equivalente a Iroco e identificado com So
Loureno
3327. tempo-diabanganga te)mpU dZiJaba)Nga)Ng YP tempo-diabanganga
PS um nome de Tempo
3328. tempo-quiamulo te)mpU kiJamuWilU YP tempo-quiamulo
LS divindade ligada a Tempo, reside tambm
numa rvore sagrada que guarda as almas
dos mortos
3329. tenhora teoR VF tenhora
enxada
[SP-Cafund]
3330. tequi cf. oteque
3331. terrena texen DO terrena
at amanh
3332. terrenacalunga texenakalu)Ng YP terrenacalunga, terrenucalunga
terrenucalunga texenukalu)Ng LS saudao para Dandalunda
[calunga]
3333. terrenucalunga cf terrenacalunga
3334. tiaborera tSJaboReR DO tiaborera
tristeza
3335. tiadiambe cf. zambi
3336. tiamb tSJa)mba DO tiamb
roubar; furtar
3337. tiapo tSJapoWa DO tiapo
ruin, mau
3338. tiapossoca tSJaposok DO tiapossoca
(a) coisa boa
(b) bem
(c) alegre
MA tiapossoca
coisa boa
[MG]
3339. tiarrequer tSJaxekeRe YP tiarrequer
LS expresso usada durante o sacudimento
3340. tiassava tSJasav DO tiassava
raiva
3341. tibaca cf. quibaca
3342. tibuco tSibukU YP tibuco, quibuco
quibuco kibukU LS (a) salva, saudao para o santo, alusiva ao
pipocar dos foguetes em sua homenagem

230
[tibungo] tibuco
BA (b) sinnimo de tibum
3343. tibum tSibu) YP tibum
LP onomatopia referente ao mergulho, a uma
queda ngua
3344. tibungar tSibu)Ng YP tibungar
tibungo tSibu)NgU LP mergulhar
tibungo
LP mergulho
3345. tibungo cf. tibungar
3346. tiburo cf. quiburo
3347. ticuanga tSikWa)Ng CH ticuanga
chicuangu SikWa)NgE bolo feito com massa de mandioca,coco ou
castanha, aucar e manteiga
biquanga bikWa)Ng [AM, MA]
obiquanga obikWa)Ng VF biquanga, obiquanga
po
[SP-Cafund]
DE chicuangu
palavra de origem africana
3348. ticuangue cf. xicuangue
3349. ticumbi cf. cucumbi
3350. tigongo cf. quingongo
3351. timbau cf. catimb
3352. timbe tSi)mbI DO timbe
cama, leito
Kim
3353. timbuno tSi)mbunU CV timbuno
mulato
[MG]
3354. tipia tSipoj YP tipia
BR (a) suporte de rede
(b) rede pequena para dormitrio de criana
(c) leno ou tira de pano que se prende ao
pescoo para descansar brao ou mo
doente
3355. tipoqu tSipoke DO tipoqu
pipoqu pipoke feijo
MA pipoqu
chipoqu SipokE feijo
[MG]
VF tipoqu, pipoqu, chipoqu
feijo
[SP-Cafund]
3356. tipune tSipunI VF tipune
chapeu
[SP-Cafund]
3357. tipungo cf. pungo (2)
3358. tipunque tSipu)NkI VF tipunque
(a) arma
(b) revlver
[SP-Cafund]
3359. tiquera tSikeR VF tiquera
vagina
[SP-Cafund]
3360. tiridund cf. tirindund
3361. tirindund tSiRi)ndu)nde AR tirindund, tiridund
atestado na expresso Zambiapungo qui

231
tiridund tSiRidu)nde tirindund, num auto dos Congos
3362. tiritar tSiRita YP tiritar
BR tremer e/ou bater os dentes com frio e/ou
medo
3363. titica tSitSik YP titica
LP (a) merda, excremento de aves
LP (b) coisa sem valor
LP (c) titica de galinha = dito com desprezo
sobre algum ou alguma coisa
3364. tiuvira cf. quiuvira
3365. t t YP t
LS (a) gua
LS (b) rio
LS (c) fonte
3366. toba tob YP toba
LP nus
3367. tobiu cf. xibiu
3368. tomba to)mb YP tomba
BA topnimo, nome de uma localidade em
Feira de Santana
3369. tonga to)Ng YP tonga
LS (a) fora, poder
LS (b) forte, robusto
3370. tot totE YP tot
LS expresso que aparece em cnticos de
louvor aos inquices, na cantiga-de-licena
CR tot
palavra identificada num cntico em
homenagem aos inquices, nos candombls
congo e angola
[BA]
3371. tribuu cf. tribufu
3372. tribufu tRibufu YP tribufu, tribuu, trubuu
tibuu tibusu BA negro feio, mal encarado, maltrapilho
ET tribufu
trubuu tRubusu matrona gorda e feia
[cafuu] [Mdio So francisco]
3373. tubi tubiJa YP tubi
LS (a) fogo
LS (b) candeeiro, fogo
LS (c) quente, claro, aceso
LS (d) queimar, acender o fogo
3374. tubi-guanguana tubiJa gWa)NgWan YP tubi-guanguana, tubi-guanguane
tubi-guanguane LS apagar o fogo
3375. tubi-guanguane cf. tubi-guanguana
3376. tufo tufU VF tufo
fezes
[SP-Cafund]
3377. tuza tuWiz YP tuza
LS venha c, volte
3378. tumba-junara tu)mb Zu)nsaR YP tumba-junara
PS nome de um antigo terreiro congo-angola de
Santo Amaro, no Recncavo, hoje,
localizado em Salvador
3379. tund tu)nda
tu) SC tund
(a) inchao; protuberncia; tumor
(b) ndegas; traseiro
(c) tipo de saia circular gasta with com

232
muitas combinaes
3380. tunga tu)Ng YP tunga, zunga
zunga zu)Ng LP bicho-do-p, parasita que ataca a pele dos
ps
3381. tungar tu)Nga YP tungar
BR (a) teimar, renitir
(b) bater, dar pancada
(c) enganar, iludir
FJ tungar
bater em algum
[RJ]
JF tungar
surrar
[RJ]
RA tungar
(a) dar pancada, espancar
(b) agredir
3382. turia tuRiJ turia
em capungo turia
3383. turundu tuRu)ndu BA turundu
dana dramtica anloga s congadas
[MG]
3384. tutu (1) tutu YP tutu
BR papo, ente imaginrio que amedronta
crianas, freqente em acalantos e contos
populares
ME tutu
fantasma com que se faz medo s crianas,
bicho-papo
FJ tutu
esprito que amedronta
[RJ]
RA tutu
ente imaginrio, a que se faz aluso para se
meter medo s crianas.
3385. tutu (2) tutu YP tutu
BR feijo cozido, engrossado com farinha,
toucinho de porco e carnes salgadas
ME tutu
comida comum maior parte do Brasil,
feita com feijo preto e farinha de
mandioca
3386. tutu (3) tutu YP tutu
LP dinheiro
3387. tutu (4) tutu LP tutu
LP mandachuva, fanfarro, gabola
ME tutu
indivduo valento, maior mando
3388. tutu-congo tutu ko)NgU YP tutu-congo
BA papo
3389. tutu-maramb tutu maRa)mba YP tutu-maramb
BA sinnimo de tutu-marambaia
m
3390. tutu-marambaia tutu maRa) baj YP tutu-marambaia
BA bicho-papo
N
3391. tutu-moringa tutu moRi) g YP tutu-moringa
BA bicho-papo
3392. tutu-mumbica tutu mu)mbik YP tutu-mumbica
tutu-mumbuca tutu mu)mbuk BA personagem fantstica de conto popular
SC tutu-mumbuca

233
(a) chefe importante
(b) magnata
3393. tutu-mumbuca cf. tutu-mumbica
3394. tutu-zambeta tutu za)mbet YP tutu-zambeta
BA bicho-papo
3395. tutunqu tutu)NkE SC tutunqu
(a) chefe importante
(b) magnata
Sinnimo de tutu-mumbica
3396. uacasi wakasi VF uacasi
estar aqui
[SP-Cafund]
3397. uacueto cf. acueto
3398. uagueto cf. acueto
3399. uadilar wadila YP uadilar
LS chorar
LS choro
3400. uainjar waJi)Zar VF uainjar
cozinhar
[SP-Cafund]
3401. ualu cf. alu
3402. uamba wa)mb FP uamba
cuidado
3403. uanar cf. cunuar
3404. uanar mateme wana matemI YP uan mateme
LS beber caf
3405. uanar mazi wanamazi YP uanamazi
LS (a) beber gua
(b) tomar remdio
3406. uand wa)nda MA uand
rede
[MG]
3407. Uando cf. guandu
3408. uanga wa)Ng MA uanga
feitio, coisa-feita
[MG]
3409. uanga de sincora wa)Ng dZI si)NkoR MA uanga de sincora
feitio de mulata
[MG]
3410. uango wa)NgU DO uango
orelhas
3411. uanja wa)Z DO uanja
dia
3412. uanjiro waZiRU VF uanjiro
[jira] terreiro
[SP-Cafund]
3413. uantuafuno wantWafunU ME uantuafuno
grupo de escravos e de vassalos do rei em
festas tradicionais e genuinamente
africanas
3414. uapor cf. mapora
3415. uarangara waRa)NgaR VF uarangara
morte
[SP-Cafund]
3416. uasso wasU DO uasso
nariz
3417. uavuro cf. avuro

234
3418. ubele ubelI YP ubele
LS faca, navalha
3419. uca cf. aca
3420. ucaiara ukajaR FP ucaiara
sem vergonha
[MG]
3421. ucema cf. ocema
3422. ucueto cf. acueto
3423. ucumbe cf. cumbe
3424. ucumbi cf. cumbe
3425. u we RA u, u
u wE interjeio que indica espanto, admirao,
estranheza, de uso familiar e popular.
3426. u cf. u
3427. uenda cf cuendar
3428. uendar cf. cuendar
3429. uendar conguembo we)nda ko)Nge)mbU DO uendar conguembo
morrer
3430. uendar odira we)nda odZiR DO uendar odira
caminhar (ir caminho)
3431. uganga cf. ganga
3432. ugongo cf. ingongo
3433. uique wikI YP uique
oique wikI LS (a) mel
(b) aucar
(c) doce
BT uique
aucar
[Tringulo Mineiro]
VF uique
(a) doce
(b) aucar
[SP-Cafund]
MA oique
rapadura (aucar no refinado)
[MG]
3434. ulele ulelI YP ulele, ilele
ilele ilelI LS roupa. tecido, pano
3435. umbamba u)mba)mb VF urubamba
urubamba uRuba)mb (a) asa
(b) rabo
(c) barbatana
[SP-Cafund]
3436. umbananguane u)mbanaNgWanI YP umbananguane
PS nome inicitico de um devoto de
Imbalanganze
3437. umbanda u)mba)nd YP umbanda
quimbanda kimba)nd BR (a) religio afro-brasileira que surgiu no
sculo XX com assimilao de elementos
quibanda kiba)nd do espiritis mo kardecista e do catolicismo
embanda e)mba)nd BR (b) por extenso, bruxedo, magia branca
enbanda e)mba)nd quimbanda, embanda, imbanda
imbanda i)mba)nd
PS (a) curandeiro, vidente, ocultista, sacerdote
mbanda de macumba
mba)nd PS (b) feitio (pejorativo)
banda ba)nd PS (c) feiticeiro
nembanda JF umbanda

235
ne)mba)nd arte de curar
quimbanda
curandeiro
[RJ]
CR umbanda
magia branca, por oposio com a
quimbanda que a magia negra
BA (a) magia branca
(b) sacerdote
(c) forma africana do espiritismo
FP quimbanda
(a) curandeiro
(b) feiticeiro
FF quimbanda
parte negativa, malfica dos cultos de
origem africana
BA quimbanda
(a) magia negra
(b) nome dado macumba pelos
umbandistas
PA quimbanda
(a) uma realidade fluda, que a inimiga
formal e irreconcilivel da umbanda
(b) terreiro onde se pratica a magia negra
(c) tcnica usada para obter fortes efeitos
mgicos
(d) magia praticada individualmente para o
mal
CO embanda
chefe
[ES]
MA imbanda
feitor
mbanda
forma atestada num vissungo
[MG]
ME embanda
feiticeiro que dirigia a cabula, espcie de
maonaria negra
[BA]
nembanda
rainha, isto , segunda figura na antiga
coroao dos reis negros no Rio colonial
BA embanda
sacerdote de cabula ou de macumba
FJ embanda
mensageiro, arauto
[RJ]
JF embanda
(a) arauto
(b) porta-voz
[RJ]
FP banda
barrete
[MG]
CA embanda
chefe de macumba ou de terreiro
[RJ]
3438. umbanga u)mba)Ng DO umbanga
instrumento de msica parecido com a viola

236
3439. umbananguane u)mbana)NgWanI YP umbananguane
PS nome inicitico de um devoto de
Imbalanganze
3440. umbanguanje u)mba)NgWa)ZI YP umbanguanje
PS nome inicitico de um devoto de Zazi
3441. umbara cf. cumbara
3442. umbera cf. anvul
3443. umbi cf. ombi
3444. umbunda cf. bunda
3445. umbundo u)mbu)ndU YP umbundo
BR lngua falada pelo povo ovimbundo de
Angola, concentrado na regio do antigo
reino de Benguela
3446. umpanzo u)mpa)nzU YP umpanzo, impanzo
impanzo i)mpa)nzU LS esprito malfico que habita nas rvores
3447. unculo cf. incio
3448. unculuculu u)Nkulukulu CV unculuculu
palavra com sentido no identificado
[MG]
3449. undaca cf. indaca
3450. undaro cf. indaro
3451. undaru cf. indaro
3452. undi cf. inj
3453. undi de curi u)ndZJ dZI kuRja DO undi de curi
prato, pote, vaso
3454. undi de mavera u)ndZJ dZI maveR DO undi de mavera
seio, peito
3455. undi de opitir omenha u)ndZJ dZI opitSiR DO undi de opitir omenha
ome rgos sexuais masculinas ou femininos
3456. undi de uganga u)ndZJ dZI DO undi de uganga
cu (= morada de Deus)
3457. undi cf. inz
3458. undumba cf. indumba
3459. undundo u)ndu)ndU YP undundo
LS nome de Imbalanganze
3460. unganga cf ganga
3461. unganga-maxixe u)Nga)Ng maSiSI DO unganga-maxixe
prelado
3462. ungira cf. jira
3463. ungongo cf. ingongo
3464. unguala u)ngWal YP unguala
PS cachaa
3465. ungui u)Ngi SC ungi, ungi
ungi u)Ngwi preparao de feijo cozido e frito com
madioca ou milho
3466. ungi cf. ungui
3467. ungundo u)Ngu)ndU MA ungundo
(a) p
(b) rolo
[MG]
3468. ungura u)Ngu)R DO ungura
dinheiro
3469. unhama uam DO unhama
cabelo(s)
3470. unjira cf. jira

237
3471. unjiramavambo cf. jiramavambo
3472. unsaba u)nsab MC unsaba
LS erva
3473. unsongo u)nso)NgU YP unsongo
LS nome de Imbalanganje
3474. unsua cf. sussu
3475. unz cf. inj
3476. unzonze u)nzo)nzI YP unzonze
inzonze i)nzo)nzI LS peixe
3477. unzonze-amazi u)nzo)nzI amazi YP unzonze-amazi
LS (a) peixe de gua-doce
LS (b) peixe fresco
3478. unzonze-amungo u)nzo)nzI amu)NgU YP unzonze-amungo
[mungo] LS peixe de salpreso, de gua salgada
3479. uoneme cf. inene
3480. uonene cf. inene
3481. upemba upe)mb DO upemba
diabo
3482. uporo upoRU YP uporo
LS corpo, aparncia
3483. upunfo upu)nfU YP upunfo
LS pescoo
3484. upungo upu)NgU TR upungo
milho
DO upungo
milho
3485. uquepa cf. oquepa
3486. uquepa de omera ukep dZI omeR DO uquepa de omera
dente (= osso da boca)
3487. ur cf. or
3488. urango cf. urungo
3489. uricungo cf. urucungo
3490. urifunha cf. orofim
3491. urinanga cf. oronanga
3492. urocaia uRokaj FJ urocaia
veneno
[RJ]
3493. uruanda cf. aruanda
3494. urub uRuba ME urub
nome de certos negros da Bahia que tinham
a cara cortada
3495. urubamba cf. umbamba
3496. urubemba (1) uRube)mb FJ urubemba
peneira
[RJ]
3497. urubemba (2) uRube)mb FJ urubemba
flecha
[RJ]
3498. urucaia uRukaj FJ urucaia
orao
[RJ]
3499. urucubaca uRukubak YP urucubaca
LP m sorte, azar
3500. urucungo (1) uRuku)NgU YP uricungo, urucungo
uricungo uRiku)NgU BR arco-musical

238
urucongo uRuko)NgU macungo
aricungo aRiku)NgU LP arco-musical
NL urucungo, aricungo
oricungo oRiku)NgU ME urucungo, macungo
orucungo oRuku)NgU instrumento musical que consta de um arco
urucunju uRuku)Zu de madeira preso nas extremidades por
macungo maku)NgU dois ou mais fios paralelos. No centro do
ricungo arco, internamente, adapta-se uma cuia que
Riku)NgU age como ressoador. Nomes sinnimos so
rucungo Ruku)NgU gobo e gunga
macungo FP orucungo
maku)NgU
aricongo arco e cabaa, tocado com vareta
aRiko)NgU
urucango BA urucungo
uRuka)NgU arco-musical
BH urucungo, urucongo, urucango, aricungo
berimbau-de-barriga
CR instrumento musical africano sempre
associado capoeira
[BA]
3501. urucungo (2) uRuku)NgU BH urucungo, urucongo, urucango, aricungo
urucongo uRuko)NgU cavalo ruim
CR cavalo de qualidade inferior
urucango uRuka)NgU [SC]
aricungo aRiku)NgU
3502. urucunju cf. urucungu
3503. urunanga cf. oronanga
3504. urundungo cf. jindungo
3505. urungo uRu)NgU DO urungo
urango uRa)NgU carro
BT urungo, urango
automvel
[Tringulo Mineiro]
VF urungo
(a) carro
(b) trelha
(c) carroa
[SP-Cafund]
3506. urup uRupa YP urup
LS m-sorte
3507. urupim uRupi) YP urupim
LS recipiente contendo os restos das oferendas
feitas s divindades
3508. uruxi cf. orosi
3509. usema cf. ocema
3510. ut uta YP ut
LS arma de fogo
DO espingarda
3511. utema utem YP utema
LS espcie de machado, smbolo de Zazi
DO utema
machado
Kim
3512. utima cf. muxima
3513. utu cf. mutue
3514. utura utuR DO utura
sono
3515. vacueto cf. ucueto

239
3516. vacueto cf. acueto
3517. vapora vapoR VF vapora
discusso
[SP-Cafund]
3518. varand vaRa)nda VF varand
trigo
[SP-Cafund]
3519. vatap vatapa YP vatap
BR prato tpico da cozinha baiana, espcie de
pur de farinha de mandioca ou po de
vspera, leite de coco, zeite-de-dend,
amendoim, gengibre e castanha de caju,
ralados ou modos, tradicionalmente feito
para acompanhar o caruru
ME vatap
Yor
CR vatap
comida feita com fub ou farinha, leite de
coco, azeite de dend, camaro e pimenta
[BA]
3520. vatema (a) vatem VF vatema
(a) altura
(b) alto
[SP-Cafund]
3521. vatema (2) vatem VF vatema
amargo
[SP-Cafund]
3522. vatu vatu VF vatu
vamos
[SP-Cafund]
3523. vav vava VF vav
gua
[SP-Cafund]
3524. vavuc vavuka YP vavucar
LP (a) remexer
LP (b) misturar
3525. vavuco vavukU YP vavuco
LP ato de vavucar
3526. vavuro cf. avuro
3527. viang vJa)Ngo DO viang
viango vJa)NgU forragem para os animais
VF viango
viangu vJa)Nge cana
viangue
(a) cana
(b) pinga
[SP-Cafund]
3528. viango cf. viang
3529. viangu cf. viang
3530. vicanda cf. mucanda
3531. vicongo viko)NgU MA vicongo, vigongo
vigongo vigo)NgU torresmo, toucinho frito (pedaos de)
[MG]
3532. vicora vikoR DO vicora
rei
3533. viengu vJe)Nge DO viengu
bengala, cana
3534. vigongo cf. vicongo

240
3535. Vimbunde cf. quimbundo
3536. vindele cf. mundel
3537. vinderi cf. mundel
3538. vindero cf. mundel
3539. vinganga vi)Nga)Ng MA vinganga
arroz
[MG]
3540. vinh via DO vinh
remdio
3541. vinhama cf. niama
3542. vinhango cf. virango
3543. vinquim vi)ki) VF vinquim
lenha
[SP-Cafund]
3544. vipaco vipakU DO vipaco
vipaque vipakI ouro
BT zipoque, isipaco
zipaque zipakI dinheiro
zipoque zipokI inj de zipoque, inj de isipaco
isipaco izipakU banco
[Tringulo Mineiro]
VF vipaco, vipaque, zipaque
dinheiro
[SP-Cafund]
3545. vipaque cf. vipaco
3546. vipeque vipekI VF vipeque
osso
[SP-Cafund]
3547. viputa viput DO viputa
iputa iput angu, isto , uma massa de milho ou de
mandioca
oputa oput MA oputa
viputi viputSi angu
[iputo] [MG]
VF viputi
angu
[SP-Cafund]
3548. viquimbana viki)mban VF viquimbana
caixa
[SP-Cafund]
3549. viramundo viRamu)ndU YP viramundo
[jira] PS (a) nome de Exu
BR (b) grilho de ferro, pesado, com que se
mantinham presos os escravos
3550. virango vira)NgU BT virango, vinhango
vinhango via)NgU cana
[Tringulo Mineiro]
3551. viss cf. meo
3552. vissapa visap DO vissapa
couve, repolho
3553. vissepa visep MA vissepa
palha
[MG]
3554. vissungo visu)NgU DO vissungo
cantos
MA vissungo
cantigas, especialmente de minerao
[MG]

241
3555. viti vitSi DO viti
lenha, pau
3556. viti de cuavera undaru vitSi dZi kWaveR DO viti de cuavera undaru
u)ndaRu lenha para fogo
3557. ME vu
sinnimo de puta
YP vu
BR cuca
3558. vumbe vu)mbI YP vumbe, invumbe
vumbi PS esprito dos mortos, dos ancestrais
CR vumbe
invumbe denominao coletiva para as almas dos
vume antepassados, nos cultos congo e angola
FJ vumbi
cerimnia fnebre
JF vume
falecido, defunto
[RJ]
MB vumbi
cerimnia fnebre
[RJ]
FP vumbi
morto recente
3559. vumbi cf. vumbe
3560. vume cf. vumbe
3561. vunge cf. vunje
3562. vungo-vungo vu)NgU vu)NgU MA vungo-vungo, zungo-zungo
zungo-zungo zu)NgU zu)NgU certo brinquedo que as crianas
improvisam, com um pedacinho de
madeira ou de cuia enfiado a um cordel
[MG]
3563. YP vunje, invunje
LS (a) inquice protetor das crianas,
equivalente a Ibji
LP (b) muito esperto, sabido, atilado (de
referncia a crianas)
cafunje, camafunje, camafonje
LP moleque travesso, gatuno, larpio
RA vunje
(a) indivduo esperto, traquejado
(b) finrio, sabido
cafunje
(a) moleque travesso e larpio
(b) gatuno, patife
JF vunge
atilado; vivo; esperto
[RJ]
FJ vunge
esperto
[RJ]
FP cafunge
moleque sem vergonha
[RJ]
ME cafunge, camafonge
moleque travesso
PE, PB, RN, AL]
BH cafunge
moleque travesso e larpio.

242
vunje, vunge
(a) muito sabido, atilado, esperto
(b) em determinados candombls, esprito
traquinas, brincalho.
FJ cafunge
(a) vadio
(b) moleque
[RJ]
3564. vunvunar vu)nvun JF vunvunar
achar; encontrar
[RJ]
3565. vunzar vu)nza YP vunzar
BA remexer (malas, gavetas, etc.)
3566. vuvu cf. ruduvu
3567. vuvuvu vuvuvu YP vuvuvu
LP
pressa em fazer alguma coisa
3568. xacoco SakokU A xacoco
enxacoco e)SakokU tagarela; indiscreto
RA xacoco
diz-se de quem, pretendendo falar uma
lngua, a barbariza com defeitos de
prosdia, de construo, etc.
JF xacoco
lngua mal falada
[RJ]
YP xacoco, enxacoco
LP desengraado, sem graa, sem arte (no falar,
no andar, etc.)
3569. xamb Sa)mba YP xamb
PS variedade do culto afro-brasileiro em Recife
3570. xang Sa)N^ g YP xang
BA (a) espcie de peixe mido do mar, petitinga
(b) pessoa muito magra, esqueltica
3571. xapaquerar SapakeRa DO xapaquerar, chapaquerar
chapaquerar SapakeRa fechar
3572. xapaquerar meao SapakeRa measU xapaquerar meao
dormir, fechar os olhos
3573. xaque-xaque Saki SakI ME xaque-xaque
instrumento dos negros africanos
3574. xarula Sarul BT xarula
caf
[Tringulo Mineiro]
3575. xax cf. jaj
3576. xendengo cf. xendengue
3577. xendengue Se)nde)NgI YP xendengue, sendengue, sendengo,
sendengue se)nde)NgI PS xendengo
LP (a) homossexual afeminado
sendengo se)nde)NgU (b) magro, franzino, ordinrio, imprestvel
xendengo Se)nde)NgU ME xendengue
[dengue] (a) magro, franzino
[PE]
(b) topnimo: rio
[SE]
3578. xequer SekeRe ME xequer
instrumento musical dos negros
3579. xer cf. xerer
3580. xereca Serek YP xereca
LP vulva

243
3581. xerengue cf. caxirenguengue
3582. xerer SERERE ME xerer, xer
xer SeRe vasilha de cobre cheia de calhaus,
semelhante a chocalho e objeto de mistrio
na feitiaria
3583. xiba Sib CV xiba
dana de origem africana
[MG]
ME xiba
dana, samba
[RJ]
3584. xibar Siba YP xibar
chibar LS fumar
SS chibar
(a) comprar
(b) figurar
(c) ostentar
3585. xibamba Siba)mb YP xibamba, quibamba
quibamba kiba)mb LP ente fantstico, espcie de porco roncador
que amedronta as crianas
chibamba Siba)mb
3586. xibarro SibaxU YP xibarro
PS homem violento; gigante
LP bode velho
3587. xibimba Sibi)mb YP xibimba
LP (a) pessoa gorda, pequena e atarracada
(b) pessoa sem importncia
3588. xibiu SibiJu YP xibiu, tobiu
tobiu tobiJu LP (a) vulva
LP (b) partes genitais da mulher
LP (c) diamante pequenino
3589. xibungo cf. quibungo
3590. xibute SibutSI YP xibute
LP arma de fogo
3591. SS
bodega, chafarica, tasca
3592. xicam Sikama) YP xicam
LS sentar
N
3593. xicarangoma SikaRa) gom YP xicarangoma
PS tocador de atabaque, og-de-coro
3594. xila Sil SC xila
sujeira; lixo
3595. ximango Sima)NgU YP ximango
BR ave de rapina, falco (esp. de)
3596. ximbeque Si)mbekI YP ximbeque
PS casebre
3597. ximbica cf. mumbica
3598. ximbu cf. jimbo
3599. ximbungo cf. jimbongo
3600. ximbute Si)mbutSI SS ximbute
indivduo pequeno, enfezado
3601. xingar Si)Nga YP xingar
BR insultar, ofender com palavras, injuriar
ME xingar
injuriar, ofender
3602. xinguilar Si)Ngila YP xinguilar
LS rogar praga
3603. xingo Si))NgU SC xingo

244
cf. xingar insulta verbal
3604. xinguingu cf. quinguingu
3605. xinquengue Si)Nke)NgI DO xinquengue
papagaio
3606. RA xinxim
quizado de galinha, cozida com sal, alho e
cebola, ralados qual se adiciona azeite-
de-dend e camares secos, cebola,
pevides de abbora ou melancia, tudo
passado na pedra.
3607. xito SitU YP xito
ossito ositU LS carne
FP muxito
muxito muSitU pequena floresta
oxito oSitU MA oxito, ochito
ochito oSitU carne
[coxito] [MG]
VF ossito
carne
[SP-Cafund]
3608. xixilar SiSila YP xixilar
BA ser ou ficar sem vergonha, descarado
3609. xod Sod YP xod
BR (a) namoro, paixo, apego, chamego
BR (b) namorado
3610. xota cf. xoxota
3611. xoxo cf. muxoxo
3612. xox cf. muxoxo
3613. xoxota SoSot YP xoxota, xota
xota Sot LP vulva
3614. zabel zabele FP zabel
sujeito que se enfeita para namorar
[MG]
3615. zabiapunga cf. zambiapongo
3616. zabumba cf. bumba
3617. zacai cf. zacazi
3618. zacazi zakazi YP zacazi
zacai zakaI9 LS esprito temido que habita numa rvore
CR esprito inferior congo e angola que, junto
com Umpanzo, mora nas rvores
3619. zala cf. inzala
3620. zamafurama zamafuRam YP zamafurama, zamafuramo
zamafuramo zamafuRamu LS nome de Lemba
3621. zamafuramo cf. zamafurama
3622. zambe cf. zambi
3623. zamb za)mbe YP zamb
LP (a) espcie de atabaque pequeno
LP (b) dana popular do Nordeste
ME zamb
nome dado ao ingome pequeno
[NORTE]
CA zamb
dana popular do Nordeste
3624. zambembe cf. mambembe
3625. zambeta za)mbet YP zambeta
BA em tutu-zambeta

245
SS zambeta
pessoa que tem as pernas torta
YP zambi
PS Deus Supremo
inzambi
LS (a) deus Supremo
LS (b) expresso de saudao respeitosa
ME zambi
chefe de quilombo
JD candambi
(a) domingo
(b) dia santo
MA anzambe, anzambi, anzamb
Deus (forma atestada em vissungos)
[MG]
tiadiambe
Dia Santo
[MG]
VF jambi, zambi
santo
[SP-Cafund]
DO candiambi
Deus.
candambi
(a) domingo
(b) feriado
3626. zambi (2) cf. zumbi
3627. zambiaji za)mbiJaZiJa YP zambiaji
LS resposta s saudaes inzambi,
macuero
3628. zambiampongo cf . zambiapungo
3629. zambiampungo cf. zambiapungo
3630. zambiapongo cf. zambiapungo
3631. zambiapombo cf. zambiapungo
3632. zambiapunga cf. zambiapungo
3633. zambiapungo za)mbiJapu)NgU YP zambiapungo, zambiampungo,
zambiuapongo za)mbiwapo)NgU zambiapombo, zambiapongo,
zambiapunga, zambiupongo,
zambiapunga za)mbiJapu)Ng zamiapombo, zamunipongo,
zambiopungo za)mbiJopu)NgU PS zamuripongo
zambiampungo za)mbiJa)mpu)NgU BA (a) nome de Zambi
zambiampongo za)mbiJa)mpo)NgU
(b) grupo de mascarados (homens e
zamiuapongo mulheres) que se apresentam pela
zamiwapo)NgU madrugada, em diferentes datas, nas ruas
zamuripongo zamuRipo)NgU das cidades de Cairo, Tapero, Valena e
zamunipongo Nilo Peanha, com trajes e chapus
zamunipo)NgU
zamiapunga festivos, percutindo enxadas e fazendo soar
zamiJapu)Ng
zamuripunga bzios de pesca
zaniapongo zamuRipu)Ng CR zaniapombo
zambiapombo zaniJapo)NgU o Deus supremo nos candombls congo e
za)mbiJapo)mbU angola
zambiupombo MA zambiopungo
zamiapombo za)mbiJupo)mbU Deus
zamiJap o)mbU [MG]
3634. zambiazoqu za)mbiJazoke YP zambiazoqu
LS Deus me salve!, Deus vos salve!, acuda!
3635. zambinaquatessala za)mbinakWatesal YP zambinaquatessala
LS saudao em resposta ainzambi

246
3636. zambiopungo cf. zambiapungo
3637. zambiuapongo cf. zambiapungo
3638. zambiupombo cf. zambiapungo
3639. zamb za)mbo YP zamb
zambo za)mbU PS em mutacuzamb
ME zamb
filho de preto e ndio, que tem a pele escura
e os cabelos lisos
JF zambo
mestio
[RJ]
FJ zambo
mestio
[RJ]
3640. zambo cf. zamb
3641. zambu za)mbWe AR palavra atestada numa cantiga congo
3642. zambumba cf. bumba
3643. zamburar za)mbuRa FF zamburar
jogar os bzios
3644. zamiapombo cf. zambiupungo
3645. zamiapunga cf. zambiapungo
3646. zamiuapongo cf. zambiapungo
3647. zamunipongo cf. zambiapungo
3648. zamuripunga cf. zambiapungo
3649. zamuripongo cf. zambiapungo
3650. YP zanga
BR (a) irritao
BR (b) briga
zangar
BR (a) irritar-se, aborrecer-se
(b) provocar mau-humor
RA zangar
aborrecer, importunar, enfarar, inticar com
ET zangar
morrer
[MG]
3651. zangar cf. zanga
3652. zangango za)Nga)NgU YP zangango
LS aranha-caranguejeira
3653. zanguizama za)Ngizam YP zanguizama
LP (a) irritao
LP (b) briga
3654. zaniapombo cf. zambiapungo
3655. zanz cf. zanzo
3656. zanzo za)nzU YP zanzo
zanzar za)nza BR abobalhado, abestalhado
zanzar
BR vaguear, andar ao acaso, distrado
RA zanzo
(a) atnito, aturdido, atordoado
(b) zonzo
3657. zara cf. inzala
3658. zara mi cota zaR mi kot FP zara mi cota
estou com fome
[MG]
3659. zaratempo zaRate)mpU YP zaratempo

247
LS saudao para Tempo
CR zaratemp
exclamao com que se reverencia o deus
Tempo, nos candombls de Angola
[BA]
3660. zaz zazE CR zaz
equivalente a Xang nos candombls congo
e angola
3661. zaze-zaze zazI zazI FF zaze-zaze
relmpago, o raio de Xang
3662. zazi zazi YP zazi
PS inquice dos raios, equivalente a Sob e a
Xang
3663. zaziquelempongo zazikele)mpo)NgU YP zaziquelempongo
LS nome de Zazi
3664. zer zeRe RA zer
(a) cego do olho esquerdo
(b) zarolho
JF zer
(a) olho torto
(b) vesgo
[RJ]
3665. ziguizira cf. quizila
3666. zimbe cf. jimbo
3667. zimbi cf. jimbo
3668. zimbo cf. jimbo
3669. zinga zi)Ng YP zinga
LP vara comprida usada pelos canoeiros
3670. zingoma cf. ingoma
3671. zingrim zi)NgRi) VF zingrim
dente
[SP-Cafund]
3672. zinim zini) YP zinim, jeni, jinim
jeni Zeni LS partes genitais da mulher
jinim Zini)
3673. zipaque cf. vipaco
3674. zipoque cf. vipaco
3675. ziquizila cf. quizila
3676. ziquizira cf. quizila
3677. zivassu cf. meo
3678. zomba cf. zumba
3679. RA zombar
(a) escarnecer
(b) enganar com logros
(c) gracejar, no falar seriamente
(d) no ligar s coisas graves
(e) pilheriar, brincar, divertir-se
(f) desafiar
3680. zombi cf. zumbi
3681. zonz cf. zonzo
3682. zonzo zo)nzU YP zonzo
zonzar zo)nza BR atordoado, tonto, distrado
zonzar
BR ficar zonzo, sentir zonzeira
3683. zoqu zoke YP zoqu
LS em Zambiazoqu

248
3684. zor zoR SC zor
pessoa louca, doida
3685. zor zoRo ME zor
iguaria de camares e quiabos
YP zor
BR comida feita com camares e azeite de
dend
3686. zuelar zWela YP zuelar, azuel
azuelar azWela LS (a) cantar
LS (b) falar
azuela azWel LS (c) rezar
zuelar
BA (d) falar muito, dizer bobagens, tagarelar
azuela
PS ordem de bater palma e cantar nas
cerimnias em congo-angola.
CR azuela
ordem para bater palmas nos candombl
angola para animar uma festa [BA]
[BA]
MB zuelar
(a) falar
(b) bater palmas
(c) cantar
[RJ]
3687. zuera zWeR ET zuera
zumbido, rumor indistinto, zudo.
3688. zumba zu)mb SC zumba
zomba zo)mb alcunha, apelido comum no Nordeste
equivalente a Jos.
[gangazumba] AR zomba
forma atestada em Palmares
3689. zumb zu)mba YP zumb
[gangazumb] LS ver Mameto Zumb,
3690. zumbanganga zu)mba)Nga)Ng YP zumbanganga
LS
ver Mameto Zumb
3691. YP zumbi, zambi
BR (a) alma errante, fantasma que vagueia em
casa altas horas da noite
BR (b) pessoa de hbitos noturnos
zumbi, cazumbi
BA (c) pessoa muito magra e plida
BR (d) lder da Repblica de Palmares, o
Gangazumbi, sucessor de Gangazumba
canzumbi, cazumbi
LS alma penada, de outro mundo
FP zumbi
esprito mau
[MG]
ME zumbi
sinnimo de zambi no sentido de chefe de
quilombo
JF zombi
apario; alma de morto materializada
zumbi
chefe poderoso
[RJ]
FJ zombi
apario, fantasma, esprito

249
zumbi
rei ou chefe de culto
[RJ]
RA zumbi
(a) ente fantstico que, segundo a crena
popular, vagueia dentro das casas a horas
mortas da noite
(b) pessoa que tem o costume de sair de
casa noite [BA]
3692. zumbi (2) zu)mbi RA zumbi
(a) lugar ermo, tristonho, sem meios de
comunicao
(b) topnimo: rio [PB]; praia [RJ]; serra
[BA]; lago [RN, SE].
3693. zunga zu)Ng YP zunga
PS prostituta
3694. zunga cf. tunga
3695. zungo-zungo cf. vungo-vungo
3696. zungu (1) zu)Ngu YP zungu
BR casa dividida em pequenos compartimentos
que se aluga por baixos preos
FP zungu
cova; buraco
[MG]
RA zungu
(a) casa dividida em pequenos
compartimentos que se alugam por preo
baixo a gente inferior e de maus
precedentes, para dormida ou prtica de
atos abcenos.
(b) conjunto de pequenas habitaes
maneira de cortio.
3697. zungu (2) zu)Ngu YP zungu
LP barulho, confuso
ME zungu
briga entre os negros
RA zungu
confuso e tambm zum-zum
3698. zuninga zuni)Ng SS zuninga
aguardente
3699. zunzar zu)nza YP zunzar
LP fazer barulho, confuso, intriga irritante
3700. zunzi zu)nzi YP zunzi, inzunzi
inzunzi i)nzu)nzi LS (a) gmeo
(b) entidade dos gmeos
[vunje]
3701. zunzum zu)nzu) YP zunzum, zunzunzum
zununzun zunu)nzu) BR (a) barulheira
(b) boato
3702. zunzunzum cf. zunzum
3703. zurra zux JF zurra
zurrar zuxa (a) zunir
(b) retnir tenuemente.
[RJ]
RA zurrar
(a) soltar a vos (o burro), ornejar.
(b) dizer asnices, improprios
3704. zurrar cf. zurra

250

Das könnte Ihnen auch gefallen