ALBERTO BUSIGNANIMichel Seuphor, najtemeljitiji biograf slikara Mondriana, skanjujuci se nekako kad potinje opisivati njegovu zem- lju i njegovu kuéu (snepomiéna voda izmedu dva potpu- no uspravna zida, veliki nasip duz kojega se dizu crvene kuée«), gotovo kao da se pribojava usporedbe izmedu vid- ljive stvarnosti toga kraja, Holandije, i slikarstva tog njenog predstavnika, jednako kao to se éini da malo da- lje usputnim primjedbama o ocu »pravovjernom kalvini- stu« i majci (»na jednoj fotografiji snimljenoj kad joj je bilo dvadeset devet godina ona ima krute, gotovo bolne crte lica«) nekako kriomice priprema put k strogosti sli- karova izraza, njegovu »sklonost« za apsolutnu slikarsku pravovjernost. Doduée, ne bismo mogli re¢i da te kritiéave aluzije treba pripisati njegovoj Zelji da odmah u poéetku identificira jiénost slikara u etni¢ko-regionalnom smislu, a ne potre- bi koju osje¢a Seuphor, viSe pisac nego tumat i vie bio- graf nego historik, da litnost kojom se bavi na svojim stranicama i fizi¢ki smjesti u stvarnu okolinu. U svakom sluéaju, cinjenica je da se Mondrian oblikovao u toj stvar- nosti i prirodi, koja se danas, a posteriori, tako lako moze svesti na krajnju geometriénost jedne od njegovih slika; to je »zemlja pagnjaka, jednoli¢no ravna, posuta crvenom i bijelom stokom i izbrazdana kanalima i malim jarcima punim vode, a u tom vjeénom igaranom zelenilu blistaju se crvene mrlje: gradovi i sela izgradeni iskljucivo od opeke.« Bilo kako bilo, Piet Cornelius Mondriaan (grafiju Mon- drian, sa samo jednim a, preuzima tek godine 1912. s pr- vom pariskom zreloScu) roden je upravo u Holandiji, u Amersfoortu nedaleko od Utrechta, 7. oZujka 1872.eo Poziv, da je Zelio Span : a __ miadenatka sklonost koja se e ae Propovje 3 od $ duce ae thom Gitavog __ njegova kasnijeg razvoja Godine 1892. Mondrian odlazi iz Wi dam, gdje pet godina ponada ae au Amster. vrijeme pejzaze, portrete, mrtve aaa oahu aay ponavlja u stalnoj teznji da u njima nade Wine a ono Sto ce kasnije postati predmet Pa 3 pee mifljanja i njegova djela. Godine 1901, sa slike Se nom Marisom (u meduvremenu se sprijateljio 1 41 ae Sluytersom) odlazi na putovanje po Spanjolskoj ‘a je potpuno razofaralo i nije mu omoguéilo nikekay ku Bi Po8to se vratio u Amsterdam 1 ponora eta $20 sa svojim prijateljem Albertom van den Brielom, ko- __ Jega je poznavao veé od 1899. godine,’ uputio se s njim _ godine 1903. na putovanje po Brabantu. Bio je kao gro- mom o8inut; jednostavnost, ili bolje re¢i bistvo prirode i Ijudi uéinilo mu se tako skladno da ga je to navelo da se preseli u tu novu domovinu duha. Godine 1904, posto je 60 Mondrianu, all njemu se {pak koji teat za tim da moze poreti uloga sit 4 Fo zvuti pomalo neobiéno kad je rile _ zbog njegove apsolutne vjere u jedan se podudara s opéom racionalnoscu re Kara-proroke. | 2Seuphor kaze da se »svjetlo odvii ie au prvom redu da su mu »borbe " @ marod malo priviatan<. U stvari Spanjolsk " ‘edgovarati laganom sazrijevanju novog reda Sto Je 1 Minoralo mu se cinit: da je duboko neprijateljska niegov" © réavanju. ‘Van den Briclom Mondrian Je mnogo ras! ‘koji su ga narotito zaokupljali posto je ¢ ee a ohurée, ge raziikovalo od svjetla u Holandl: ¢ bikovima izgledale odviée divi ‘a stvarnost nije ni mogla ‘astajao u Mondrian ‘agumskom usa eozotskim Pro" pravijao 0 t gu Les Grands tao Kn} rasprodao slike i namjeStaj, ‘aslo Uden kod s'Hertogenboscha, ne godine. To je razdoblje u kome se zanimao za teozofske doktrine: put mistika u potrazi za pravom ri Kasnije otkriti kao posve ljudska i koja se moze pret Kevzumeku apsolutnost forme, u formu kao opée razum- Jjivu apsolutnost (to jest u cjelinu imanentnog razuma). Read se vratio u Amsterdam, ostao je tu do prosinea 191 u tom razdoblju ipak odlazi u Oele sa slikarom ‘Hulshof fom. evakako prije 1908, a od 1908, do 1911. svakog jets odlazi u Domburg, na otoku Walcherenu u Zeelandu, gdje upoznaje Jana Tooropa. U meduvremenu (sijeéanj 1909) izlade s Janom Sluytersom i Cornelisom Spoorom u Gi ‘kom muzeju u Amsterdamu. Lo prijem kod sluzbene keri. tike nadoknaduje mu podréka Sto mu je pruga Kickert, koji je veé od 1907. pisao povoljno o njegovu dje~ ju, i inteligentno razumijevanje ponekog manje poznatog kritigara ili fak kroniéara To se ponavija i naredne godine, kad Mondrian sudjelu- je, u istim prostorijama, na izloZbi grupe luminista, Te iste, 1910. godine Kickert osniva Moderne Kunstring (sru- Yok za modernu umjetnost) i poziva Mondriana, Tooropa i Sluytersa da udu u upravni odbor. Prva izlozba Kunst: ringa organizirana je u listopadu 1911, i to u potast C& zanneu; bilo je izlozeno dvadeset osam njegovih plata, ali takoder i djela Picassa, Braquea, Deraina, Dufuya, Vla- mincka, Redona, itd; Mondrian je izlozio Sest slika. Gini se da je prijateljevanje s Kickertom i s Moderne Kunstringom bilo od presudne vainosti u Mondrianovut formiranju, jer ono znaéi u prvom redu susret $ kubize mom, a time i prvo poglavije a ne samo uvod w mjegovo putovanje u Pariz 1911, Mondrian je ostao u Parizu do «Meu velikim imenima siudbene Kritike w to vrileme t Baresnils 2 ‘ie Seupnor navodi Frederika van Bedena, Tsratia Quisrida, BSGhS: Vickmane. Justa Havalaara, N. H. Wolfa; all me ématrsaa/pelsss tes vavede njinove rijeti, Koje pokaruju sva uobiéajenu banainost apHoESS neyativnih stajeligta u odnosu, na istinsid nove éinfenics. Uostslonst I Je nesto Siu se uvijek ponavijalo, pa 1 danas imamo ta s® mnoEs nnihe primjera,canis apstrak. godine 1920. objavio je raspee je pet godina i , om Newe Gestaltns proved isa. Godine 1926. izlaze prvi put jednu ep au uw Americi, u Brooklyn Museumu, a kupiia ju jc hoot S. Dreier. Godine 1929. sudjeluje u prupi sCorche a ¥€x, koju su osnovali Michel Scuphor i Tomés Geen «, koju s hor i Garcia, Kojom izlaze 1930; na grupu »Cercle et Carrée, koja se ra Spala zbog Seuphorove dugotrajne bolesti, nadovezuje se Vantongerloova i Herbinova grupa »Abstraction-Créations Kako svjedoti sam Seuphor, Mondrian je bio »osovina obi Gu ovih grupac, Uostalom, u to je doba veé poznati maj stor i njegov aiclje posjecuju umjetnici i kritigari iz dita vog svijeta. Godine 1938, kad je evropski kontinent veé uznemiren bog nacistickih nereda’, Mondrian napuSta Pariz i odla Ziu London, gdje ga primaju Ben Nicholson, Naum Gabo i Barbara Hepworth. Tu je ostao kratko vrijeme i nakon \vije godine nagovorio ga je Harry Holtzman, s kojim s€ 20 odnosu ma Mondrianov red taj izraz nije previte bezbojan, Neredl Fiabe nasilja, sudosts, zivorinjske bezumnosti 6 upoznao u Parizu jo8 1934, da se preseli Ney Lene W protivio posljednje éetiri godine svoga Zivota } wears e fuda 1944, godine. No bas u New i Mondrian oslobodio ratne opsesije 1 aaijate a 2 Jsiranje Ijudskog postojanja, najaublje zaaéenje; posljednje, nedovibens diele oar i sviedoka naSeg vremena ne nos! ajnc roka J ji kao da definitivno potkrepljuje i potvrduje jedne vis goli estetsko uyjerenje: to je, nimalo slur ike Victory Boogie-Woogie. vise moralno ne; éajno, naslov sli Pejzaz sa stokom, 1902—3. (v. popis na str. 28). 7vjerojatno jedan od najedl E . jevanj. j i fako prikazu stvarnog historijskoy sonst umietnosti, Or1JSKOg Tazvoja* toga slikara poet opasnost da ga ugu8i opSirnost istrazivanja i i Tesa, oji su mozda vredniji kao dokument hist: iiske atl — samoga Ragghiantij sie Primjedba moZe izgledati pleonastitna, jer je taj ba moz , jer je t ‘stupak uobiéajen i potreban za svaku vrst ititkog oa ‘spravijanja; mo manje je znacajan ako uzmemo u obzir kako = nepouzdano takvo raspravljanje u odnosu na é&- Wjenice kojih se aktualnost odrzava upravo u borbenom Michel Seuphor: Piet Mondrian, 1956. # Carlo Ludovico Ragghianti: Piet Mondrian, 1962. Upotrebljavam taj termin »historijski« jer mi se Cini da je razum- (6d drugih, kao sto su, recimo, »stilisti¢kt« ili »govorni«, koje bismo pvo deduktivnog Mondrianova linearizma lako mogli shvatiti na Jednostavan nadin, u smislu kronoloSkog razrjeSavanja potrebaih formula od isto tako potrebnih sintaktiékih premisa, Time Wim apasti formalizam ili purovizibilizam, koji su danas prirodno iskusavanja za definitive vremenske 1 mjesne sistematizaclle - Skola, ali nema sumnje da je kod Mondriana mozda po kod bilo koga drugoga povivati se na stvarni historljsk! ticki, ako gledamo éovjek aktivno biée, logiéne i prirodne. Upstalom, vrednovanje se ne moze mjer veto} politinosti ocjenjivanja, jer se inate. javija pas: vanje lako izopati u hagic : jednako nepravedne, iako su z6on politikén, drustveno mjeriti drugatije nego 4 elapse padne u formalno izlaganje u Kojem Bi se pow nofvnost ili negativnost uvijek mogle opravdati mm sa svojevoljno izabranim mjerilima® U pokugajima da na filoloski natin da politi¢kom stavit historijsko obiljezje", Ragghianti je prosirio kulturni ole vir: od priligno kratkog nabrajanja Mondrianovih osobnil jekustava (o umjetnosti i miSljenju, o prirodi i drustva uw Kojem je odrastao i s Kojim je postepeno dolazio u dodis, pilo sluéajno, bilo po viastitom izboru) do cijelog nize objektivno-subjektivnih podataka, koji sezu sve tamo do pejzainog slikarstva u 17. stoljeéu, a odavde do geneze pejzaznog slikarstva u 19. stoljecu (od ‘impresionista, ili bar nekih od njih, preko Jongkinda i barbizonske i fon- tainebleauske Skole sve do »gradanskoge ukusa u nizo- zemskom pejzaznom slikarstvu u 17. stoljeéu); uostalom, To je udinio jedan veoma ugledan uéenjak, Ranucclo Bianchi Bandinelll (w abu Organleita e Astrazione), 2a kojega se ostda temelfi na spornom ferazu ssoc\Jalisti¢ki realizame, Ipale treba upozoriti da su KorlJent suda Bianchija Bandineliija duboko »politidkis, to ¢e re¢i da sadrze egaistene jaini stav koji preko slikarsko-propagandne pozirije skre¢e u ocjenjiva~ nie umjetnidkog govora, koje bi po neko} ¢udno} nual moralo, bith shie storijskor, fe ovdje treba upozoriti da termin »politidikie, Koil upotrebiavam razliéitiom znagenju, ovdje ima Sire znagenje nego obiéno, jer ne alte Gira na pripadnost odredeno} ideologiji ves, prema etimologii na Po lotaj { angatiranost u polisu ii ljudskom drustvu. U tom smisiu je Mondrianova umjetnost »polititka« kao 1 umjetnost svakog velikog jetnika, a u osnovi je »politi¢ko« i Ragghiantijevo istrazivanje, da je on gledao na Mondriana sa tog stajalista.djelomice moze opravdati se ao erava ‘kad je rijeé on Mondrianova misaonog svijeta, ti te je Po i izbor, ili, to ga Bi Fogedalo 7 jo8 se uv! pokusava pomocu oe i ‘i ; smisao svoje : fa fons Tio smo do sada rekli ima vrijednost isku- sae éak osobnog misijenja Pisce ali Ginjenica je da se za isti ope emjetnike naSega vremena ne Bi moglo na¢i drugo ™ nog i politi¢kog, koje tra- % \judsku dime uostalom éini mi se da toda, daje svoje plodove i za , do van Don; gena, Jana Tooropa, pa sve do sus koji je bio doista presudan 7 cizmu, 0 je taj poticaj doga é se, fake j doSao, tako reéi, iznutra, { aeien ea pe etah doéekao kao zavr$nu i nuznu Tepe svom njem razvoju: prije kao osobni momen rik reta s kubizmom u Paria a skretanje prema neoplasti, & svojoj kulturi nego k ti 2 pantjev, necu da kaze me najprije eksternu erueeia kako pozitivnu reakciju na oy toot evs etc dugog razdoblja otudenja u Gisto} viz Seuphor je pokus SRE Finosti i Croceova ukalupljivanja na formulu umjetnostin- r je pokuSao shematizirati dvije faze Mondrianova ea je univerzainom i praktiénom momenta Oy slikarstva i s ti as ‘ es ‘a is tim u vezi izvesti dvije filijacije: »slikarstvo gici i etici) oduzela mogueno prosudivanja i sterilizirala a stic. Giji se prethodnici nizu u slijedu: Rembrandt poeziju na lingvistisku éinj straciju (intuiciju) greitner - van Gogh - van Dongen - Sluyters, i »stili- Fealnosti, a ne na intervenciju u nju Stitko« slikarstvo (»novi smjer, koji je poslije postao neo Sve nam to omogucuje da vise razmisljamo o sadrzaju (za Plasticizam«) s uporednom shemom Vermeer-der Kinde Koji bi mozda b no da se u filozofskom i kritié- fen-Thorn Prikker-Toorop-van Konijnenburg-van der kom procjenjivanju poklapa s motivom) umjetnickos dje- Teck. Bez obzira na to da bismo se tesko mogli slozitis tako ie Sto je uostalom u skladu s hipotezom o jstovetnosti $ nostavnjenim suprotnim oznakama obaju umjetnika Rirmom, o kojo} se uvijek govori, a ipak se naroéito u vest eet ori dvaju nizova (ne toliko cee afhoveskl eercelaim umjetnostima obiéno pretvara u tisto formalno Tealnosti koliko zato Sto bi iz toga nastale siroke tumagenje, i isto tako i zbog onoga Sto je reteno prihvata- rasporedivanje razvoja u nizove s tako jasnim ma: mo sadréaj kao odluéujuci konstitutivni element, da tako pretpostavijalo bi razbijanje kulture na kategorii kajem, »funkcionalnosti« umjetnine, to ée rei njene nu protiv toga je s pravom usmjerena sva Ragghian- ne i ne neosnovane uloge u odnosu pojedinca { drudtvast jstrazivatka djelatnost), Seuphorova se she {vFormaiuzam se nuino zavréava u hedonkzmu, 1 u bit hedeniseess fe filoloska afirmacija tis ae panier, Upleno formallstitka estetika kaa Mo ie Betas ija postavlja kao embrionalna WwTijalisti¢ka i vezana uz tehniéko i rijalistick ma uz 1 progresisti¢ko . Tjenje naivno pozitivistidkog tipa, da se Siroka mead @urativnosti, u koju su se u pro§losti prirodno slijevali Wostalom, treba voditi raéuna o tome da u jednom historljsko-krititkem Bogledu koji jos 1 danas tezi prije svega filolosko) sistematizacl ill shematizaciji »povijestic umjetnosti, 1 u Kojo) je litnost »poznavaocae @e8€a {wu prvom redu stimulativnija od liénosti historiéara, formalizam Mora biti najlositniji kanon vrednovania 1 istrasivanja. % Shematicna usporedba: iz raznolikog prepletanja 1 slaganja th intake eis @f sudova) o realnosti mogu se kao kod kompozicije triju primarall Bola izvesti sve pozicije umjetnosti u nasem stoljecu, izuzev motda Jol Wrlo aktualnog pokusaja pop-arta, o kojem bismo moralt drugatije # ‘Opiienije raspravijati. #3 Ovaj termin ima ovaje znacenje »realisti¢noge; realnost se java Miufsinim dogadajima iz kojih, kako se govorilo, umjetnicko Pri Vasile pravi povijest, ukijuéuje ih u Krug univerzainosti duna 4 Me ale opéeljudsko macenje u éemu | jest prvi 1 najistinskiti dept 2, jeStan sredstva bee THoat u trad smisiu (ol cfom) i dobiti nova univerzalnost { ‘énost_koriStenja)**. e i da se fell fu siromahae sa fresala 73 zl mogu vrsiti pokuse ne $ timjetnicima sictedae 22 janeeen ied reainost pri ko- dublin ve uvjet da se mora oblikovati u odredeni tip jem prige"*. ¥ je Seaghes vo razdoblje, ono Sto ga je Seupho: Cijelo eran apres ide moze se vec ocijeniti tako nazvao ><}ieeti size sa cjelinom realnosti na koju se od- da se Povista se odmah nakon poéetnih pokuaja, Koji st nostjjatno priliéno tijesno vezani s poukom strica =e Mondriaana (sl. 3, 5), veé godine 1904, javijaju te#nje Monte oslobodi svog sluéajnog sadriaja i dobije vrijed- se sYimbola; taj veoma raznoliéan put vodi preko pojed- nostavnjenja planova oblika, koji se ne moze bas lako rekonstruirati u jednom priliéno nestalnom razvojnom to- ku ali Koji ipak 1909—1910. godine dovodi do niza djela Gl, 1015) na Kojima stilisti¢ko oslanjanje na van Gogha ne umanjuje zamisao ili, bolje reteno, latentnu intuiciju $ Kojom spoznaje apsolutnu valjanost forme kao logosa u kojem se organizira realnost. Jasno je da svodenje sizea na simbol iskljucuje svaku moguénost uoblitavanja pripo- vjedaékih clemenata: veé godine 1908. Pejzad s crvenim oblakom (sl. 9) pokazuje duhovnu geometriju koja je iz- raiena u kromatskom dvovladu crvene i plave boje i po- 40 tome se vjerojaino rad! kod pop-arta To Je, kako Je reteno, latna hipoteza ili paradoks, all bi motda bilo orisno da seo tome vodi racuna kad se, kako se esto dogada, govort 6 vapstraktizmuc kod slikara kakav je na primjer Piero della. Francessa. Apstraktizam je ogito jedan odredent historijski trenutak {ne moze s Jsdnostarno mijn aa staloim stanjem aunovne 4 formaine ractonsle B :tatka Mondri ladle anove tema, rekli treba se pitati nest! ali nase janje u fazi prije sure eet Moe ie pada no neoplastice tike a posteriori zasnovai la u pogresku stvane? ss. Provudiner oe wiecaiem kasnijeg a to je, kao Sto je redene, setin® Po tee sti i izmjenjivanj “nO, Priliéno teg da smo se time Sto smo male pije nee ‘pokutaye 29k | Brimjere stanovitih obijezja ilo opasnont Slike tg da tim simplificiranim izborom pad ecto eleta emo potvrditi jednu tezu, Ali o tome dy tke Silent he Be tatke i zato s pravom i dobro predstarl jue ee Mov razvoj, svjedoti ne samo njihova heating onan Bie wii tacaka detinitivaa, ves posta te ee ‘one rezultat neprestanog ponavljanja on ee da sy flim da postanu ssadréaje 1 pokazuju da je eae meesianae:rarvstacg toka ne podnosi utjecaje, pogotova La a usa5eg povrinskog, irealnog slikara, kao Sto je van der Be Ssipet Bi pttoo allen. niegoe neavees ‘Mondsianovi prirastt (kel! Juhovni negoli tzratajni) proizlaze bitno iz Mondrianovih: Pre vx BroGiéavanjem njegove Bie, ako s jedne strane saginiy” 7 plasticizma, s druge strane wrote ‘corpus re. autobiografsk = ae ai pee og svjedoéanstva, Poetike kroz serij komen, ‘onu cjelokupnu realnost i uni Bz j i univerzaln ia je trazio ved k ih poj a 3 fio veé kod prvih pojednostavajenj bih rijecima samo; i 2 g Mondriana razjasnio principe nj Dees sie uct, doncsim, ove fednu rasp ee vdje ola ie fiko jasna koliko i odluéna u svojq} ja u Brabanty * =. Bruno Zevi, Poetica dell’architettura neoplastica, Milano 1969, Citiramo iz Seuphora (op. cit., str. 195—134) jedan pasus koj! nam Sateen Svcasian - ponove usvorsavia kostalt om ‘kom tradicijom, s tradicijom integralnog Covieka, Kraljevskog Covidka “Kkoxi me mis samo ‘ruxom’, vet i glavom, glavom Kola zna gledall a (Gamo tjelesnim ofima veé i duhovnim, Covjeka stvaraoca aivnth umfet @jela, ali i proizvodata utoplja (‘matina za stvaranje bogova, Ka Bergson) i koji se potpunoma izrazava u svojim ‘djelima. Svakd Je Coviek “Foden da bude univerzalan, 1 onaj koji vierule da slikati znaél upotre: TBeljavati samo Kistove a ne 1 glavu nesposobniak je iit strasiivte koji node ‘tovieka svede na razinu koja Je ispod njegove stvamn® vrijednomstiag “Mondrianom se ne nalazimo pred umjetnoscu Jednog politehnika, ma Vmislili oni slabo upuceni, veé pred umjetnose jednog humanists, [se odriée allkara Koji ssiikac cnomo faber) Jednog ‘materijalisti¢k0d Bef eeeaiecisires Jedno kompleino bie, tijelo 1 duh (am intel ‘Zog toga pred nekim Mondrianovim djetima covjek se tale ‘gane. iako za tu emociju ne moze naé! razjasnjenia koje 08 ‘podsmijeh filistara. Jos jednom se umjetnost otkriva Kao set ‘sfera, u kojoj svaka kritika, ma Koll \Estetsika emocija je apsolutnost u sebl, postojanje apsolutnosti.« eit., str, 159-154. jednu savladavii j ee v r JOS uvijek »vise i slikarsku« tehniku, to jest slutajnost caine = > Prong. ekspresehe a 5 sroje cerveno, Plavo i ets, arhitektury prazan eta postite se medusobnim odneses Se ee te mera na Tzrazena je ravnom linijom (gr ‘kovnog ot {ai el gravitas 5) Ravnoteza koja ‘spe walizira i poniStava likovna sted: ya postiée se kroz njinove ymedusobne proporcionalne 4 ju Zivi ritam. sitaose Koji stvaraju Zivi rita g) Tskijuéena je svake simetrija. oblik, U prirodi medusobne odnose prikriva materija, a otituju se'kao oblik, kao boja i kao zvuk. To je emorfoplastika« koju su u proslosti nesvjesno slije- ite sve umjetnosti. Tako je u proslosti umjetnost vila Senimanje prirodes. Stoljecima je slikarstvo likovne izra- ee eanose kroz prirodni oblik i prirodnu boju dolk se nije danas postigla likovnost samih odnosa. Stoljecima je ono komponiralo prirodnom formom i prirodnim bo- jama dok nije danas sama kompozicija postala Wkovna ekspresija, slika. 11, Neoplasticizam i IL. Neoplasticizam i boja. Usprkos svojoj »interioriziranoj« likovnoj ekspresiji, DEO — Plasticizam ostaje slikarstvo. Njegovo izrazajno 3 je dista i definirana boja, s planovima koji ostaju ekviva-_ IV. Psiholoske i drustvene Posljedice neo, »plastici; ‘ma, iu prirode j q ualnog i univerzaln j opéi princip Beare ence § manages nim umjetnostima vec i u ovjeke te oe samo ee BM crvivalencija onoga ito se oe od MM feree bdnosi na dul mote sive ne mater nepoznati sklad. ode stvoriti jedan do saga Kroz interiorizaciju o ; Teed Gace ito pomaiene ee ea ce de I 3 9oznajemo kao duh — kj su se do sada previse razlikovali! — materij koji jedinstvo. Neoplasticizam predstavlja a ee Zuje pravitnost, jer ekvivalencija u keeper ea sredstava odreduje, za sve, prava ekvivalene oe sti, Koja su ipak diferencirana. Kroz ontrastn) aa lizirajuéu_suprotnost ravnoteZa ponistava individue kao ar ae i stvara dakle buduce druStvo kao jedno jedinstvo.« Tzostavijajuci analizu ili komentiranje onoga Sto se od nosi na samu konstrukciju djela (pojmove opozicije i asi metrije), u ovoj raspravi treba objasniti osnovni pojam harmoniéne racionalnosti egzistencije koja se neposredno odrazuje s umjetnosti na drustvo, zbog éega je ‘umjetno Sti priznata osim estetske i et) ka vrijednost, ili estetska jer je etitka. U svemu tome neporeciva je neka vrst me Sijanskog tona, a modda i odraz dugotrajnog Mondriane ms interesa za teozofiju, ali mozda je tatnije ‘teozofija i neoplasti¢ka objava dva aspekta koji f nebulozan (ali u Mondrianu do smrti ostaje te2n} sveliki poznavalac tajnic, koja podsjeca na PPM misticizam Pierra Bezuhova u romanu Rat # _ drugi neobiéno jasan, s istom moralnom snovor redus, ili joS bolje da je neoplasti¢! 0 se pitati tyeno i apsolutno djelo Oe vai odnos izmedu, covieka Bj, vjegna vjewba duha (koje Geéaje), a sklad nije neperes i vmmoguénost. Sve Mondale ‘tom smislu, Dispozicija i ‘nom zlatnom broju odra- ja i ploba boje 4 wii Java neprestano raz! promatra ovaj Odn0S, (6 5 © jednom i 2 om dj Piege govoriti jedino ukollko je OS postirano za iaraz jed- sipmnafajan wu svaki put raaiiCitiin prikazivanjima i zahva: fima, u slikama koje zadrzavaju sv oju individualnost zbog te jedinstvenosti Tostalor, da je xazvoj zrelog Mondrianove. izraza mogué ada se kod toga ne smanji harmoniéna racionalnost koja je uvjetovala njegov razvojni tok veé od potetka, obja- injava sam Mondrian iz posljednjeg razdoblja. Taj Mon- drian, iz New Yorka, moze moZda zbuniti onoge tko u posljednjim ovitovanjima pariSkog razdoblja, u savrsenoj Se Moan ostaje sUkar Koji mozda jo8 uvijek izaziva »podsmilen a ee = Samo je #alosna spoznaja da ie naga zatahurena te = elegantne formalistike rasprave za kojih se Kelle ao moralizam nedjeljnog Katekizma, bilo da dolazt desna ee eee ts ie ‘Katollcki 1 protestantski, postavila pregrade 1 pred ae eatary nn seave profesiju, 1 priznaje Monérianu nepovre= Geis, ai no vierwie on wmjetnik, pridréavajucl taj naziv — Perens imperativ — makar 1 za postjednje mazalo mrtvih pripoda ee eee ies Tk a potion zanatliju Koji je u tretentu ili kya ee ts tanetien svote naivne Madone, premda obojica 1a se njima pozabave filolog 1 poznavalac.premj ja razmat ti a Jan nowt momenat isto, ah eure: 1 pobjedi rz ne racionalnosti i j ocinjao stva e ; jedne harm ayy ae se iz onije ob: . ¥ oot ae rada (gotovo eksplozivna, u poses Pier ence ORO osvrtima na | : i suprotnosti), sluéajnost ponovy Aa da bi piljeska © Ke yeéeg dijela histone ‘ : ean i ponovo zahvat u ae, 4 wm i morala bi se Sea : Bee emishd snorainosti kako ja je ai ie smrt, svjedote o k« jonije nad kaosom Kol oe eno: ge opSirnu Taspravy, at was ‘Mondrianovi Mondrianu, ee im knjigama pos’ jema, 20 opsirno u samom aA S atancis De Nieuwe Vereen in de schilder- ancl: 51718; Het bepaalde en het onbepa- : Dialoog over de nieuwe beelding,w sDe Stijle, 19195 Natuurlijke en abstracte realiteit, u »DE , 9-20; De boulevard, u »De nieuwe amsterdam mers, br. 272, 27, obujka 1920; Le néo-plasticisme, 4 »LEE rie Moderne«, Pariz, 1920; De bruiteurs futuristes en het fopuwe in de muziek, w 2De Stijle, 1921; Het neo-plasti- vise (de niewwe beelding) en zijn (hare) realiseertng in ite musiek, u »De Stijie, 1921; De realiseering van het neo -plasticisme in verre toekomst en in de huidige archite- ctuur, u »De Stijl«, 1921; Schilderkunst, wu »De Stijle, 19225 La manifestation du néo-plasticisme dans la musique les bruiteurs italiens, u »La vie des lettres et des arts«, Pariz, 1922; Le néo-plasticisme, ‘sa réalisation dans la mu . sique et au thédtre futur, U oLa vie des lettres et des arts¢, : Pariz, 1922; Die neue Gestaltung in der Musik und die fl turistischen italienischen Bruitisten, u »De Stijls,, 1923; Moet de schilderkunst minderwardig zijn aan de Kunst? u »De Stijls, 1923; Les arts et la beauté de notre ambiance tangible, u »Manometres, Lyon, 1924; Geen i ma maar beeldend principe, u »De Stijls, 1924; De naar den wind, u »De Stijl«, 1924; Die neue«, Pariz, 1931; Plasti. de »Cercle«, London, 1937; Hee and pus 1938; Toward the true vision to" 1942; Pure Plastic art, New York. 1949! this centurye, New York, 1942; 7 > plas: eirt (6 Zasprava), New York ‘94s ‘New z ; Pure beelding, A : ig, Am; aa ungen und Gedanken itber die Ne ung, Basel, ie valeur des oppositions, st hiers atte, Paria, 1947; Lexpression Plas eS ae dans ure, w »Cahiers darte, Patz 1947; El ns ; a 26 jiclo«, Buenos Aires, 1949; "Plastique Si gbstrait, ses origines, ses premiers mattres a 1949; lome — la rue — Ia cité, u »Art d’Aujourd’ : --Pariz, 1949; Extraits de lettres a Théo van Doestibe i Rerdam, 1951; New art — new life, (napisi objavijent ail 1917. do 1931. u »De Stijlu<), Amsterdam, 1956, WRasprave o Mondrianu: Guillaume Apollinai “Te Salon des Indépendants, u Mien jorees Pani ci ‘Théo van Doesburg, Moderne Kunst, u »Eenheid«, ‘Amsterdam, 1915; Théo van Doesburg, Aanteckeningen bij twee teeke- ingen van Piet Mondrian, u »De Stijl«, 1918; Herman “Hanna, Piet Mondrian, de pionier, u »Wil en Wege, Amster ‘dam, 1924; H, Kriller-Miiller, Die Entwicklung der moder- ‘en Malerei, Leipzig, 1925; M. Seuphor, Greco, u »Les ‘dances nouvelles«, Pariz, 1931; J. Bendien, Piet Mondrian . u »Elseviere, Amsterdam, 1932; Alfred H. Bait and abstract art, New York, 1936; Alberto Sarto pintor elementalista Piet Mondrian, u »Fabulas la “4931; Alberto Sartoris, Mondrian, u »Origini«, ROW: Sartoris, Piet’ Mondrian, u »Camposralie 1938; H. Felix Kraus, Mondrian, a great 1 agi . u oKnickerbocker Weekly«, New York, 17% in, u Art and ect Migrt abstrait, ses origines, 1949; M. Seuphor, Petite his Sclex, 1952; M. Seuphor, 2x or 41918, u. »Magazine of Art«, N Jirgetica dell architettura neoplasticns Milano, 1 M.Seuphor, Mondrian peintre figuratif, u >XXeme sieclene a G, C. Argan, Studi ¢ nile Rim, 1955; M. Seuphor, me de Mondrian, w wAujourd’huie, 1955; M. Seup- wdrian, sa vie, son oeuvre, Pariz, tal. iz- danje, Milano, 1960); H. L. C. Jaffé, De Stijl 191 (imsterdam 1956; M. Seuphor, De Stijl, u »L’Oeile, ©. Morisani, L'astrattismo di Piet Mondrian, Venecija, . Seuphor, Dictionnaire de la peinture abstraite, Pa- D. Lewis, Mondrian, London, 1957; C. Holty, Mon- ‘New York. A. Memoir, u »Artse, 1957; M- Seuphor, Sens et permanence de la peinture construite, u > ‘agghianti, Mondrian, Milano, 1962; rume, 1960; C. L. Ri Seuphor, Mondrian, u »Enciclopedia Universale dell’Artes, IX, Venecija—Rim, 1963. r,