Sie sind auf Seite 1von 146

{ejUImmMm Owar H$mH$ :

m{eg/2014-15/h/^mfm/Owar/S>-505/727 {XZmH$ 23.2.2015

n[aga Amg
(^mJ 1)
BVm nmMdr

hmamQ> am nmR>nwVH$ {Z{Vr d


AmgH$ gemoYZ S>i, nwUo-411004.
em {df H$mJQ> gX : lrVr gwMoVm $S>Ho$ lr. {d. km. bmio lrVr gm bhao
lr. eboe JYo lr. A^ mdbH$a S>m. amOm^mD$ T>ono S>m. erZ nS>iH$a lr. {dZmoX Q>|~o
S>m. OqgJamd XoewI S>m. b{bV jragmJa S>m. Olr amXmg S>m. mZgr amOmj
lr. gXm{ed qeXo lr. ~m~m gwVma lr. AaqdX JwVm.

^yJmob {df H$mJQ> gX : lr. ^mBXmg gmoder lr. {dH$mg PmS>o lr. {Q>H$mam gJmo
lr. JOmZZ gyder lr. nXmH$a hmXamd Hw$bH$Uu lr. gZqgJ {^b lr. {demb AmYiH$a
lrVr a$V gX lr. JOmZZ mZH$a lr. {dbmg OmYS>o> lr. JmareH$a Imo~ao lr. nwS>{bH$ ZbmdS>o
lr. H$me qeXo lr. gwZrb moao lrVr AnUm $S>Ho$ S>m. lrH$U JmH$dmS> lr. A{^{OV XmoS>
S>m. {dO ^JV lrVr aOZm qeXo S>m. pVm JmYr

ZmJ[aH$em {df H$mJQ> gX : m. gmYZm Hw$bH$Uu S>m. Mm aoS>H$a S>m. lrH$mV namOno
S>m. ~mi H$m~io m. $H$$XXrZ ~oZya m. ZmJoe H$X lr. YwH$a ZaS>o lr. {dOM WVo

The following foot notes are applicable :-


1. Government of India, Copyright 2015.
2. The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher.
3. The territorial waters of India extend into sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate
base line.
4. The administrative headquarters of Chandigarh, Haryana and Punjab are at Chandigarh.
5. The interstate boundaries amongst Arunachal Pradesh, Assam and Meghalaya shown on this map are as interpreted
from the "North-Eastern Areas (Reorganisation) Act.1971," but have yet to be verified.
6. The external boundaries and coastlines of India agree wih the Record/Master Copy certified by Survey of India.
7. The state boundaries between Uttarakhand & Uttar Pradesh, Bihar & Jharkhand and Chattisgarh
& Madhya Pradesh have not been verified by the Governments concerned.
8. The spellings of names in this map, have been taken from various sources.

{ejH$mgmR>r/nmbH$mgmR>r
BVm nmMdrm VwV nmR>nwVH$mMo AmnZ H$aVmZm Imbrb ~m~r {dMmamV mmV.
"mhrV Amho H$m Vwhmbm' d "Oam S>moHo$ Mmbdm' m MmH$Q>r {dXmmMo Hw$Vyhb OmJV H$amgmR>r {Xm AmhoV.
nmR>nwVH$m~mhoa OmD$Z {dMma H$amg mogm{hV H$amgmR>r {Xbo Amho.
"gmJm nmh', "H$$Z nhm', "Oam S>moHo$ Mmbdm', H$m H$amdo ~ao? m erfH$mImbr {Xbobr m{hVr {dXmmZr
dV AZw^dmVyZ {eH$mMr Amho. {ejH$/nmbH$mZr {dXmmZm mJXeZ H$amMo Amho.
"AmnU H$m {eH$bmo' hr MmH$Q> nmR>mm eodQ>r {Xbobr Amho. {dXmmZr nmR>mVyZ H$moUVr m{hVr {idbr mMm
gmame {Xbobm Amho.
dmMm d MMm H$am, {dMma H$am m erfH$mImbr {Xbobr m{hVr, mVyZ {dXmmZr H$mhrhr V mS>mnydu
dVnUo {dMma H$$Z O~m~XmarZo V mS>mMr gd mZm bmJmdr mgmR>r {Xbo Amho.
VmdZm
"~mbH$mMm mo$V d gVrm {ejUmMm A{YH$ma A{Y{Z-2009', "amQ>r AmgH$ AmamIS>m-2005' Am{U
"hmamQ> am AmgH$ AmamIS>m 2010', Zwgma ammMm "mW{H$ {ejU AmgH$- 2012' Vma H$amV Ambm.
m emgZm AmgH$mda AmYm[aV nmR>nwVH$mMr ZdrZ mbm 2013-2014 m embo dfmnmgyZ nmR>nwVH$
S>i H$m{eV H$aV Amho. m mboVrb n[aga Amg ^mJ-1 BVm nmMdrMo ho nmR>nwVH$ Amnm hmVr XoVmZm
Amhmbm {deof AmZX dmQ>Vmo Amho.
gd AZ-AmnZ {H$m ~mbH|${V Agmdr, H${VYmZVm d kmZaMZmdmXmda ^a {Xbm Omdm, mW{H$
{ejUmm AIoarg {dXmmZo {H$mZ jVm Am{U OrdZH$meo mV H$amdrV Am{U {ejUmMr {H$m aOH$ Am{U
AmZXXmr hmdr, hm {Q>H$moZ gmoa R>odyZ m nmR>nwVH$mMr aMZm H$amV Ambr Amho.
m nmR>nwVH$mV Amembm AZw$n AZoH$ aJrV {Mo d ZH$meo {Xbo AmhoV. m nmR>nwVH$mV "gmJm nmh',
"H$$Z nhm', "Oam S>moHo$ Mmbdm', "dmMm d {dMma H$am', Aem erfH$mImbr H$Vrhr {Xm AmhoV. mwio {dXmmZm
nmR>memVrb g~moY d gH$nZmMo AmH$bZ d mMo T>rH$aU hmomg XV hmoBb. VgoM ho nmR>nwVH$ mm n[agamMo
{ZarjU H$amg CXwV H$ambm bmdUmao Amho. H$mbmZw$n Am{U AmegwgJV Aer OrdZyohr {dXmmda
ghOnUo q~~dmMm Z OmUrdnydH$ Ho$bm Amho.
nmR>memVrb g~moYmMr COiUr hmdr, dAZmbm oaUm {imdr hUyZ dmmmV {d{dYVm AmUbr Amho.
{ejH$mZm {dXmmMo gmVnyU gdH$f ymnZ H$aVm oBb Aem H$mao nwVH$mm mS>UrV {dMma Ho$bm Amho.
m nmR>nwVH$mVyZ {dXmmZm mm Zg{JH$, gmm{OH$ Am{U gmH${VH$ n[agamMr AmoiI hmoUma Amho. mMm
n[agamH$S>o ~KmMm {Q>H$moZ {Zam hmdm, mmV gmMo {ZamH$aU H$amMr Am{U CnmoOZmH$ H$meo
{dH${gV hmdrV Agm Z Amho.
m nmR>nwVH$mMr ^mfm dmoJQ>mbm AZw$n Amho. {dkmZ, ^yJmob d ZmJ[aH$em Ago {dfmMo H$no Z nmS>Vm gd
{dfmMr mS>Ur AmVa{dXmemIr Q>rZo H$amV Ambr Amho. mwio EImXm ZmMo d {dfmMo AZoH$ Amm EH$mM
doir {eH$mMr Q>r {dH${gV hmoUma Amho. hmamQ>mVrb gd {dXmmMo AZw^d{dd aUmV R>odyZ ho nmR>nwVH$
nmR>nwVH$ S>imZo Vma Ho$bo Amho.
ho nmR>nwVH$ OmVrV OmV {ZXm}f d XO}Xma hmdo, m Q>rZo hmamQ>mm gd ^mJmVrb {ZdS>H$ {ejH$, VgoM
H$mhr {ejUVk, {dfVk d AmgH$ g{Vr gX mmH$Sy>Z m nwVH$mMo grjU H$$Z KomV Ambo Amho.
Ambom gd gyMZm d A{^m mMm {df g{mZr mo Vmo {dMma H$$Z m nwVH$mbm A{V d$n {Xbo Amho.
S>imm em, ^yJmob d ZmJ[aH$em m g{mVrb gX, H$mJQ> gX, JwUdVm narjH$ d {MH$ma mm
AmWmnydH$ n[almVyZ ho nmR>nwVH$ Vma Pmbo Amho. S>i m gdmMo ZnydH$ Am^mar Amho.
{dXmWu, {ejH$ d nmbH$ m nwVH$mMo dmJV H$aVrb Aer Amem Amho.

(M.am.~moaH$a)
gMmbH$
nwUo : hmamQ> am nmR>nwVH$ {Z{Vr d
{XZmH$ : 5 mM 2015 AmgH$ gemoYZ S>i, nwUo.
AZwH${UH$m

A.H$. nmR>mMo Zmd nR> H$.

1. Amnbr ndr-Amnbr gy`_mbm ......................................................... 1


2. ndrMo {\$aUo ............................................................................ 6
3. ndr Am{U OrdgQ>r.................................................................. 11
4. nmdaUmMo gVwbZ ..................................................................... 18
5. Hw$Qw>~mVrb yo ...................................................................... 24
6. {Z gdmgmR>r ........................................................................ 28
7. AmnUM gmoS>dy Amnbo Z............................................................ 32
8. gmdO{ZH$ gw{dYm Am{U mPr emim .................................................. 35
9. ZH$mem Amnbm gmo~Vr ............................................................ 39
10. AmoiI ^maVmMr ....................................................................... 44
11. Amnbo Ka d nmdaU ................................................................ 51
12. gdmgmR>r AZ ......................................................................... 58
13. AZ {Q>H$dmm nXYVr............................................................. 64
14. dmhVyH$ ................................................................................ 68
15. gXoedhZ d gma mo ............................................................. 73
16. nmUr ................................................................................... 77
17. d- Amnbr JaO.................................................................... 82
18. nmdaU Am{U AmnU ................................................................. 89
19. AZKQ>H$ .............................................................................. 96
20. Amnbo ^md{ZH$ OJ ..................................................................103
21. H$mmV V Amnbr AmVa|{o ......................................................107
22. dmT> Am{U `pV_d {dH$mg ........................................................115
23. ggJO amoJ Am{U amoJ{V~Y ......................................................121
24. nXmW, dVy Am{U D$Om ..............................................................127
25. gmm{OH$ Amamo ....................................................................133
1. Amnbr ndr-Amnbr gy`_mbm
_XmZmV C^o amhZ da nm{hbo AgVm gy` hm EH$ Vmam Amho. BVa Vm`m`m _mZmZo
Amnmbm AmH$me {XgVo. amrm {Za^ Vmo Amn`mnmgyZ Odi Amho, hUyZ Vmo moR>m d
AmH$memV AZoH$ MmX`m {XgVmV. m ndrnmgyZ VoOdr {XgVmo. `m`m Ia H$mem_wio Amn`mbm
Iyn Xada AmhoV. {Xdgm MmX`m {XgV ZmhrV.
H$mhr MmX`m _moR>m d R>iH$ {XgVmV, Va
H$mhr MmX`m bhmZ d AYyH$ {XgVmV. AmnU
MmX`mH$S>o Oam {ZaIyZ nm{h`mg ~`mMem
MmX`m bwH$bwH$VmZm {XgVmV; nU H$mhr MmX`m
bwH$bwH$V ZmhrV.
AmH$memVrb gd dVyZm "IJmobr dVy'
Ago hUVmV. M, gy ho VwbZoZo ndrm Odi
AmhoV, hUyZ mMm Jmob AmH$ma AmnU ghO
nmh eH$Vmo. m{edm BVa Vmao, Jh hoXoIrb AmnU
gy
nmhVmo. `m gd IJmobr dVy AmhoV.
Jh `m MmX`m bwH$bwH$V ZmhrV `mZm Jh
. hUVmV. JhmZm dVMm H$me ZgVmo. `mZm
Vm`mH$Sy>Z H$me {_iVmo. Jh> dV^modVr {\$aVm
gmYmaU EH$m AmR>dS>mm AVamZo XmoZ doim {\$aVm Vm`m^modVr {\$aVmV.
AmH$memMo {ZarjU H$am. ho {ZarjU amr`m doir gymbm Amnbr ndr hm EH$ Jh Amho.
Imbrb wXXmm AmYmao H$am. gymnmgyZ {Vbm H$me {iVmo. Vr gym^modVr
IJmobr dVyMo aJ. {$aVo. mbm ndrMo n[a^U hUVmV.
mMo AmH$ma. ndr{edm` gym^modVr n[a^U H$aUmao
mm H$memMr IaVm/bwH$bwH$Uo. AmUIr gmV Jh AmhoV. ~wY, ewH$, Ji, Jw$,
mm WmZmVrb ~Xb. e{Z, waoZg, ZonyZ Aer mMr Zmdo AmhoV.
l Xmohr {ZarjUmm doir Mm`m H$m{eV
^mJmMo {M H$mT>m Am{U MmMm H$m{eV ^mJ amoO
H$gm ~XbVmo ho bjmV m.
{ejH$mgmR>r : AmH$me {ZarjU H$amgmR>r nmbH$mgh
{dXmmZm g^modVmbr H$r H$me, moH$ir OmJm d
{Za^ AmH$me Agob Aem {R>H$mUr ~mobdmdo.

Vmao `m MmX`m bwH$bwH$VmV `mZm Vmao hUVmV.


mMm H$me H$r-OmV hmoVmZm {XgVmo. Vmao
dH$m{eV AgVmV. H$[ CnJhmZo {Q>nbobo ndrMo N>mm{M
1
gymboVrb oH$ Jh gym^modVr R>amdrH$ ~Qw>Jh : gy`m^modVr X{jUm KmbUmm H$mhr
mJmd$Z n[a^U H$aVmo. m mJmbm m m bhmZ AmH$mam`m IJmobr` dVy AmhoV. `mZm
JhmMr H$jm hUVmV. gy hm Vmam Am{U ~Qw>Jh hUVmV. `m_`o m_w`mZo bwQ>mo gma`m
gym^modVr {$aUmm JhmZm EH${VnUo gymbm IJmobr` dVyMm g_mdoe hmoVmo. ~Qw>Jh gy`m^modVr
hUVmV. gymboV Jhm~amo~a BVahr H$mhr dVnUo n[a^U H$aVmV. ~Qw>JhmZm dVMr
IJmobr dVyMm gmdoe hmoVmo. H$jm AgVo.
gymboVrb BVa IJmobr dVy bKwJh : Ji d Jw$ m Jhmm XamZ
CnJh H$mhr IJmobr dVy> Jhm^modVr Ag bhmZ bhmZ IJmobr dVyMm EH$ nQ>Q>m
n[a^U H$aVmV, mZm CnJh hUVmV. CnJhmZmhr Amho. m nQ>Q>mVrb IJmobr dVyZm> bKwJh
gymnmgyZM H$me {_iVmo. amr AmH$memV hUVmV. bKwJh XoIrb gym^modVr dVnUo
Amn`mbm M {XgVmo. Vmo dV^modVr {\$aVm
n[a^U H$aVmV.
{\$aVm ndr^modVrhr {\$aVmo, hUyZ `mbm ndrMm
CnJh hUVmV. gymm VwbZoV gymboVrb BVa IJmobr
gymboV ~hVoH$ JhmZm CnJh AmhoV. Jh dVy> AmH$mamZo IynM bhmZ AmhoV. M ndrm
Amnmn`m CnJhmgh gym^modVr n[a^U H$aVmV. gJimV Odi Amho, hUyZ Vmo gymnojm AmH$mamZo
Iyn bhmZ AgyZgwXYm Amnmbm moR>m {XgVmo.
nm{Uom {Xder {XgUmao Imbr Amnm gymboMr AmH$Vr {Xbr
MmMoo d$n Amho. mV ^mJr gy Am{U m^modVr n[a^U
H$aUmm IJmobr dVy> d mm H$jm XmIdm
AmhoV. gy`_mboV Jh, CnJh, bKwJh, ~Qw>Jh mMm
gmdoe hmoVmo.

ZonyZ bwQ>mo
(~Qw>Jh)
e{Z waoZg
Jw$

Ji
ndr
M ewH$
gy
~wY$

bKwJh

gymboMr AmH$Vr - gy`_mbo`m AmH$VrV Ho$di ndrMm CnJh XmIdbm Amho. `mMr Zm|X `m.
2
gmJm nmh ! mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
^maVr AdH$me mohr
gymbom {MmMo {ZarjU H$am d nwT>rb
ZmMr CVao Xm.
(1) gymm gdmV OdiMm Jh H$moUVm?
(2) ndr gymnmgyZ {H$Vm WmZmda Amho?
(3) ndr d ~wY mm XamZMm Jh H$moUVm?
(4) Ji Jhmm H$jom ~mhoa AgUmm MmZ
JhmMr Zmdo H$mZo {bhm.
"^maVr AdH$me gemoYZ gWm' (I.S.R.O.:
(5) gymnmgyZ gdmV XaMm Jh H$moUVm?
Indian Space Research Organization) _m\$V
JwdmH$fU Mmda 22 AmQ>mo~a 2008 amoOr mZ gmoS>bo hmoVo.
IJmoobr dVyo EH$oH$mZm dVH$S>o "MmZ-1' m ZmdmZo hr mohr AmoiIbr OmVo.
IoMmMr, hUOoM AmH${fV H$amMr eVr "JbmZ' hm ^maVmMm AmUIr EH$ hdmMm
AgVo. m eVrbm JwdmH$fU eVr hUVmV. CnH$ Amho. hm CnH$ m (M.O.M. : Mars
gy`mMr Jhmda H$m` H$aUmar JwdmH$fU eVr Orbit Mission) m ZmdmZo {gXY Amho. 5 Zmoh|~a
VgoM JhmMr gy`mnmgyZ Xa Om`mMr dVr `m`m
2013 amoOr JbmZ Ji Jhmm {XeoZo
EH${V n[aUm_m_wio Jh gym^modVr RamdrH$
AVamd$Z, R>amdrH$ H$joV n[a^U H$aV AgVmV. Ponmdbo. ho mZ Ji Jhm^modVrm H$joV 24
mM nXYVrZo CnJhhr Jhm^modVr n[a^U H$aVmV. gQ>|~a 2014 amoOr Wm{nV Pmbo. n{hmM
ZmV BmoZo ho e mV Ho$bo Amho. ^maVmMr hr
nwT>rb JmoQ>r H$moUm {XeoZo nS>VmV?
Xmohr mZo mZd{da{hV AmhoV. M d Jimm
(1) PmS>md$Z Jibobr nmZo, w$bo, $io.
(2) S>m|Jamd$Z gwQ>o Pmbobo IS>H$. gImob AmgmgmR>r hr mZo nmR>dbr AmhoV.
(3) AmH$memVyZ oUmam nmD$g.
ndrm JwdmH$fUmwio ndrdarb gd
dVy ndrdaM amhVmV. EImXr dVy OmoamV da
o$H$br, H$s Vr eodQ>r O{ZrdaM oD$Z nS>Vo.
u ZdrZ eX {eH$m AdH$me - Jh, Vmao
mm XamZ AgUmar [aH$mr OmJm hUOo
AdH$me. mbmM AVami Agohr hUVmV.
JbmZ
ndrnmgyZ Xa AmH$memV {XgUmm IJmobr
dVy{dfr mZdmbm ZohrM Hw$Vyhb am{hbo Amho.
mg~Yr gemoYZ H$amgmR>r VoWnV Ombm
hdo, Ago mbm dmQ>o; naVw ndrd$Z EImXr dVy
AdH$memV nmR>dmgmR>r {Vbm ndrm
JwdmH$fUmm {dXY eVr Xmdr bmJVo.
mgmR>r dmnamV oUmm Vmg "AdH$me jonU
V' hUVmV. JbmZmZo H$mT>bobo ^maVr XoemMo N>mm{M
3
{Xdmirm $Q>mmo amHo$Q> ZmdmMm m{hVr {idm ^maVr` dem`m AVamidra H$nZm
$Q>mH$m AgVmo. mV {d$moQ>H$ nXmW R>mgyZ Mmdbm Am{U gwZrVm {dg mMo H$m.
^abobo AgVmV. mMo PnmQ>mZo dbZ hmoD$Z
Iyn D$Om {ZmU hmoVo. amHo$Q>m aMZowio $Q>mH$m H${ CnJh : eoVr, nmdaUmMo
R>amdrH$ {XeoV doJmZo T>H$bbm OmVmo. {ZarjU, hdmmZ AXmO, ZH$meo Vma H$aUo,
ndrdarb nmUr d I{ZO gnVrMm emoY
KoUo d gXoedhZ H$amgmR>r H${ CnJh
dmnaVmV. ndr^modVr EH$m n[a^U H$joV Vo
Wm{nV Ho$bo OmVmV. H${ CnJh AZoH$
dfmnV ndr^modVr {$aV R>odVm oVmV.

amHo$Q> \$Q>mH$m
A{Z~mUmm gmhmmZo AdH$me jonU ho Zohr bjmV R>odm.
AdH$me`mZmMo AdH$memV jonU H$a`mgmR>r
epVembr ApZ~mUmMm hUOoM amHo$Q>Mm CnmoJ ndrgmaIr gOrdgQ>r Agbobm EH$hr Jh
H$aVmV. amHo$Q>_`o MS> mUmda BYZ Omibo AdH$me gemoYH$mZm AXmn AmT>ibobm
OmVo Am{U `m_wio hOmamo Q>Z dOZmMo AdH$memZ Zmhr. mwio Amnbr ndr hm EH$ AZmob
AVamimV Zobo OmVo. {dgmm eVH$mV OJmVrb Jh Amho. ndrdarb n`mdaUmMr H$moUmhr
H$mhr XoemZr AdH$me jonU VgoM H$maUmZo hmoUmar hmZr gOrdgQ>rm hmgmbm
AdH$memZmg~Yr VkmZ {dH${gV Ho$bo. eoH$S>mo H$maUr^yV R>aVo.
AdH$memZo AVamimV nmR>dbr. Amnbm Xoe
AdH$me jonU VkmZmm {dH$mgmgmR>r {gXY
Amho. H$mhr AdH$memZo H$mMr AVamimVM AmnU H$m {eH$bmo?
amhVmV. H$mhr ndrda naV oVmV, Va H$mhr Xgm
Jhmda qH$dm CnJhmda CVadbr OmVmV. H$mhr gy hm Vmam Amho. gymboVrb BVa gd
mo{hmo dkm{ZH$gwXYm AdH$memZmVyZ OmVmV IJmobr dVyZm gymnmgyZ H$me {iVmo.
mZm AVamidra hUVmV.
gy d m`m ^modVr n[a^U H$aUmar
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? ndr, BVa gmV Jh, CnJh, ~Qw>Jh Am{U
^maVr AVamidra bKwJh mZm EH${VnUo gymbm Ago
amHo$e em : 1984 gmbr AdH$memV hUVmV.
OmUmao ho n{hbo ^maVr` AVamidra JwdmH$fUmwio ndrdarb dVy ndrdaM
hmoV. Bmo d gmophEV BQ>aH$mgmg amhVmV.
`m`m g`wV AVami mo{hogmR>r AdH$me AdH$me^U H$amgmR>r ndrm
WmZH$mV mZr AmR> {Xdg dmV` Ho$bo.
JwdmH$fUmm ~mhoa nS>mdo bmJVo.
AdH$memVyZ ^maVmH$S>o nmhVmZm mZr ^maVrmZm
mgmR>r A{Z~mUmMo VkmZ dmnaVmV.
"gmao Ohmgo AN>m, qhXmoVm hmam &' hm gXoe
nmR>dbm.
4
dmm
1. H$m H$amdo ~ao ? 4. r H$moU?
bKwJhmm nQ>Q>mVrb EH$ IJmobr dVy (A) ndrd$Z Vwhr bm nmhVm. Vwhmbm
{ZIibr Amho. Vr AmVm gymm {XeoZo PonmdV {XgUm`m mm H$m{eV ^mJmV
Amho. Amnbr ndr ZoH$s {Vm mJmV oUma {Z{VnUo ~Xb hmoVmo.
Amho. m IJmobr dVyer ndrMr Q>H$a (Am) r dH$mer Amho. mmnmgyZ
hmomMr eVm Amho. hr Q>H$a Q>mimgmR>r {ZKUmm H$memwioM JhmZm H$me
Vwhr H$moUVm Cnm gwMdmb? {_iVmo.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (B) r dV^modVr, Jhm^modVr Am{U
(1) gy AMmZH$ JS>n Pmbm, Va Amnm Vmm^modVrhr {$aVmo.
gymboMo H$m hmoBb? (B) r dV^modVrhr {$aVmo Am{U Vmm^modVr
X{jUm KmbVmo.
(2) Ago gOm, H$s Ji Jhmdarb Vwm
(C) mmgmaIr gOrdgQ>r BVa H$moUmM
gdJS>mbm VwMm nVm H$idmMm Amho.
Jhmda Zmhr.
Vwhr ZoHo$ H$moR>o amhVm ho mbm / {Vbm
(D$) r ndrnmgyZ gdmV OdiMm Vmam Amho.
ZrQ> H$ibo nm{hOo. Vwhr VwMm nVm H$gm
{bhmb? 5. (A) AdH$me jonUm_`o amHo$Q> H$m dmnaVmV?
3. gymboVrb H$moUm JhmMm H$ MwH$bm Amho, (Am) H${_ CnJh H$moUH$moUVr _m{hVr XoVmV?
Vo AmoiIyZ gymnmgyZ JhmMm mo H$ bmdm.

CnH$ (1) AdH$me gemoYZmgX^mV {^{VnHo$ Vma H$$Z mMo emioV XeZ ^adm.
(2) gymboVrb H$moUH$moUm JhmZm CnJh AmhoV mMr m{hVr {idm.
***
5
2. ndrMo {$aUo
n[adbZ
.
EH$ ^modam m. Vmo {$adyZ mMo {ZarjU N
H$am. CVa Ywd

^modam dV^modVr {$aVmo. dV^modVr ndrMm Aj


{$aUmar H$moUVrhr dVy jmV EH$m A
CVa JmobmY
aofo^modVr {$aV AgVo. dVym dV^modVr
{$ambm "n[adbZ' hUVmV, Va Vr dVy
m A aofo^modVr {$aVo {Vbm `m dVym {dfwddV
n[adbZmMm "Aj' qH$dm "Amg' hUVmV.
Aj X{jU JmobmY
X{jU Ywd
S
Amoi~m

ndrJmob

Aj H$bbom pWVroM ndr n[adbZ


^modam H$aV AgVo. {MmV ndrMm Aj NS m aofoZo
XmIdbm Amho. hr aofm ndrm q~XVyZ
OmVo. N d S m q~XZm ndrMo Ywd hUVmV.
ndrMo n[adbZ
N hm ndrMm CVa Ywd Amho, Va S hm ndrMm
. X{jU Ywd Amho.
EH$ ndrJmob m. Vmo {$adyZ nhm. Vmo H$moUm CVa Am{U X{jU Ywdmm mda
aofo^modVr n[adbZ H$aVmo Vo nhm. AmVm EH$ Amoi~m ndrm nR>^mJmda EH$ dVwi H$mT>mg
KoD$Z {MmV XmIdmmUo ndrJmobmOdi Yam. ndrMo XmoZ gmZ ^mJ hmoVmV. ndrdarb
(Amoi~m CnbY Zgmg ImoS>a~abm Xmoam ~mYyZ m H$mn{ZH$ dVwimbm "{dfwddV' hUVmV.
Amoi~m Vma H$am.) darb ndrJmob nhm. {dfwddVmwio hmoUmm
ndrm XmoZ gmZ ^mJmZm CVa JmobmY Am{U
Amoi~m Am{U ndrMm Aj m XmoZ aofm X{jU JmobmY hUVmV.
EH$oH$mer H$moZ H$aVmV ho Vwm bjmV oBb,
hUOoM ndrMm Aj H$bbobm Amho. Aem
6
.
EH$m moR>m Q>o~bmda YmoY EH$ oU~Vr
C^r R>odm. oU~Vr^modVr EH$ moR>o dVwi H$mT>m.
m dVwimm EH$m q~Xda ndrJmob R>odm. oU~Vr
noQ>dm. ImobrV AYma H$am. oU~Vr hUOo gy
Amho Ago gOm.
ndrJmobmm H$moUm ^mJmda COoS> nS>Vmo,
H$moUm ^mJmda COoS> nS>V Zmhr Vo nhm.
ndrJmobmda {XgUmam COoS> ndrJmobmdarb {XZ d am
hUOo {XZ
bmb {Q>H$brda EH$Xm gym}X PmmZVa
nwhm gym}X Ho$hm hmoVmo Vo nhm. Oohm ndrMr
dV^modVrMr EH$ o$ar, hUOoM EH$ n[adbZ
nyU Pmbobo AgVo, Vohm bmb {Q>H$brda nwhm
gym}X hmoVmo. ho Vwm bjmV oBb.
moJmMr mS>Ur ndrm EH$m n[adbZmm m H$mbmdYrbm
AmnU EH$ {Xdg hUVmo. EH$m {XdgmMo EH$ {XZ
Am{U EH$ am Ago ^mJ AgVmV. H$mbmnZmgmR>r
ndrJmobmH$S>o CVa YwdmH$Sy>Z nhm Am{U
EH$m {Xdgmm H$mbmdYrMo AmnU 24 gmZ ^mJ
KS>mimm H$mQ>mm {dXY {XeoZo {$adm.
H$$Z oH$ ^mJmbm 1 Vmg hUVmo.
Amnbr ndr hr dV^modVr `mM {XeoZo hUOo
npM_oH$Sy>Z nyd}H$S>o {\$aVo. ndrJmobmMo {d{dY
df
^mJ H$mH$mZo COoS>mV oVmV Am{U mM H$mZo
.
COoS>mnmgyZ Xa OmVmV. m ^mJmda COoS> nS>Vmo
VoWo {XZ Amho, Va OoWo COoS> nS>V Zmhr VoWo am ndrJmob Q>o~bmdarb dVwimd$Z
Amho, Ago AmnU hUVmo. nwT>o gaH$dm. Ago H$aVmZm ndrMm Jmob
gym}X Am{U gymV gVV {$aVm R>odm Am{U AjmMr {Xem ~XbUma
. Zmhr mMr H$miOr m.
dVwimd$Z> nwT>o gaH$V eodQ>r ndrJmob nwhm
EH$ bmb aJmMr {Q>H$br m. Vr ndrJmobmda gwdmVrm OmJr nmohmoMob. mMmUo ndrhr
{MH$Q>dm. darb moJmmUoM ndrJmob d dV^modVr {$aV {$aV gym^modVr "n[a^U' H$aV
oU~Vr KoD$Z moJ H$am. AgVo. ndrm gym^modVrm EH$m n[a^Umbm
ndrJmob KS>mim`m H$mQ>mm {dXY Omo H$mbmdYr bmJVmo mbm "df' hUVmV. EH$m
{XeoZoM {\$adm. bmb {Q>H$brda ndrJmobmm dfmV gwmao 365 {Xdg Am{U 6 Vmg AgVmV.
H$moUm pWVrV gym}X, mh Am{U gymV
hmoBb mMo {ZarjU H$am.
7
brn df Chmim, nmdgmim d {hdmim ho _w` F$Vw
JoJ[aZ nXYVrm {XZX{eHo$V dfmMo mZVmV. Vgo AmnU df^amV dgV, Jr, dfm,
gdgmYmaUnUo 365 {Xdg YaVmV. mMm AW eaX, hoV, {e{ea, Agohr F$Vy mZVmo. Ago ghm
Agm, H$s oH$ dfmV ghm Vmg H$r Yabo F$VwMohr MH$ AgVo. Amnm XoemV F$VwmZmer
{ZJS>rV gU d Cgd gmOao Ho$bo OmVmV. VgoM
OmVmV, hUOoM Mma dfmV 24 Vmg qH$dm 1
{d{dY JmUr hQ>br OmVmV Am{U Ioihr Ioibo
nyU {Xdg H$r Yabm OmVmo. hm {Xdg ^$Z OmVmV.
H$mT>mgmR>r JoJ[aZ {XZX{eHo$Vrb oH$
Mmm H$bm
Mmm dfmV o$~wdmar {hmV EH$ A{YH$Mm
gmJm nmh !
{Xdg OmoS>bm OmVmo. mdfu o$~wdmar {hZm 28
EodOr 29 {XdgmMm AgVmo Am{U Vo df 365 (1)
Amnmbm {XgUmm Mmm H$m{eV
EodOr 366 {XdgmMo AgVo. m dfmbm brn df ^mJmZm H$m hUVmV?
hUVmV. (2)
nm{Uobm M H$gm {XgVmo? Amdobm
M H$gm {XgVmo?
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? nm{Um Am{U Amdmm
M ndr^modVr n[a^U H$aVmo Am{U ndr
ndrda {XZ d amrMm H$mbmdYr gmaIm gym^modVr n[a^U H$aVo; naVw m XmoZ ^UH$jm
ZgVmo, ho AmnU _mJrb B`VoV nm{hbo Amho. EH$ooH$mZm N>oXVmV, hUyZ gy, M Am{U ndr ho
ndrMm Amg H$bbobm Ag`m_wio d ndr`m EH$mM gai aofoV ZohrM AgVmV Ago Zmhr.
n[a^_Um_wio hm \$aH$ hmoVmo. Amnmbm Mmm nR>^mJmMm ndrH$S>rb
22 _mM Vo 23 gQ>|~a `m H$mimV CVa AYm ^mJ {XgVmo, hUOo ndrd$Z Amnmbm
JmobmYmV {XZmZ OmV AgVo. hUOo {XZ _moR>m MmMr Zohr EH$M ~mOy {XgVo.
AgVmo. `m_wio VoWo CUVm OmV AgVo, hUyZ M dH$m{eV Zmhr. gymMm H$me
`m H$mimV CVa JmobmYmV Chmim AgVmo. mM Mmda nS>mwio Vmo Amnmbm ndrd$Z
H$mimV X{jU JmobmYmV m ammZ OmV {XgVmo. nm{Uom amr Amnmbm MmMm
AgVo. hUOoM am _moR>r AgVo. mwio m ndrH$S>rb nyU ^mJ {XgVmoo. Amdmom amr
^mJmV CUVm H$r mUmV {iVo. mwio
MmMm Hw$R>bmM ^mJ {XgV Zmhr.
X{jU JmobmYmV {hdmim AgVmo.
nm{UonmgyZ AmdmoonV MmMm ndrd$Z
23 gQ>|~a Vo 22 _mM `m H$mimV X{jU {XgUmam H$m{eV ^mJ H$r H$r hmoV OmVmoo.
JmobmYmV {XZmZ OmV AgVo. `m_wio VoWo
AmdmoonmgyZ nm{UonV Vmo nwhm dmT>V dmT>V
CUVm OmV {_iVo. hUyZ `m H$mimV X{jU
JmobmYmV Chmim AgVmo. mM H$mimV CVa OmVmoo. mbmM AmnU "Mmm H$bm' hUVmo.
JmobmYmV m ammZ OmV AgVo. mwio m Mmmg Am{U {VWr
^mJmV CUVm H$r mUmV {iVo. n[aUmr AmdmonmgyZ nm{UonVm nYam
CVa JmobmYmV {hdmim AgVmo. {Xdgmm H$bm Vwhr nm{hm AmhoV.
darb VmaIm_`o brn dfm_wio \$aH$ nSy> AmdmonmgyZ nm{Uom pWVrV omg Mmbm
eH$Vmo. `mMr Zm|X `m. ^maVmV mwmZo 14 qH$dm 15 {Xdg bmJVmV. m nYadS>mbm
"ewbnj' hUVmV.
8
nm{UoZVa MmMm ndrH$S>rb H$m{eV
^mJ H$r H$r hmoD$ bmJVmo. 14-15 {XdgmZr ho Zohr bjmV R>odm.
nwhm Amdmm oVo. m nYadS>mbm "H$Unj'
ndrm n[adbZmwio {XZ d am hmoVo.
hUVmV. Aem H$mao EH$m AmdmonmgyZ
ndrMm H$bbobm Aj d ndrMo n[a^U
nwT>m AmdmoMm H$mi gwmao 28 Vo 30
mwio F$VwMH$ hmoVo.
{XdgmMm AgVmo. m H$mimbm "Mmmg' hUVmV.
MmmgmVrb oH$ {Xdgmbm "{VWr' hUVmV.

Mmm {d{dY H$bm

Amdmm nYadS>m nm{Um = ewbnj

nm{Um nYadS>m Amdmm = H$Unj

ewbnj + H$Unj = Mmmg (EH$ _{hZm)

9
AmnU H$m {eH$bmo?

ndrm n[adbZmwio ndrda {XZ Am{U nVm H$mimbm "Mmmg' hUVmV.


am hmoVmV. Mmmg gwmao 28 Vo 30 {XdgmMm AgVmo.
ndrMo gym^modVrMo n[a^U Am{U ndrMm nm{Uobm eodQ> hmoUmm MmmgmVrb
H$bbobm Aj `mwio ndrda F$Vy hmoVmV. nYadS>mbm "ewbnj' hUVmV.
Mmm ndr^modVrm n[a^Umwio Amdmog eodQ> hmoUmm nYadS>mbm
Amnmbm Mmm H$bm {XgVmV. "H$Unj' hUVmV.
EH$m AmdmonmgyZ nwT>m Amdmo- MmmgmVrb {XdgmZm "{VWr' hUVmV.

dmm
1. H$m H$amdo ~ao? 4. H$embm hUVmV?
A{Vbm mm AmOrbm KoD$Z AmQ>o{bmbm (A) nm{Um (Am) Amdmm (B) Mmmg
OmMo Amho. AmOrbm WS>rMm mg hmoVmo, Va (B) {VWr
mZr AmQ>o{bmbm H$moU`m H$mbmdYrV Omdo?
5. ZmMr CVao {bhm.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (A) {dfwddV hUOo H$m?
(A) ndrm EH$m n[a^UmV {VMr {H$Vr (Am) {dfwddVmwio {ZmU hmoUmao ndrMo XmoZ
n[adbZo hmoVmV? ^mJ H$moUVo?
(Am) AUmMb XoemVrb BQ>mZJa oWo gym}X
Pmbm Amho. nwT>rb ehamo hmoUmm CnH$
gym}XmMm H$ mnwT>o {bhm. amR>r {XZX{eHo$Vrb H$moUmhr EH$m
w~B (hmamQ>), H$mobH$Vm (npM {hmm AmdmonmgyZ nm{UonVm
~Jmb), ^monmi (Xoe), ZmJnya VgoM nm{UonmgyZ Amdmon`V`m {VWtMr
(hmamQ>). Zmdo Zm|X H$$Z m{dfr A{YH$ m{hVr
3. [aH$mm OmJr mo eX ^am. m.
(A) ndrm dV^modVrm {$amg ***
......... hUVmV.
(Am) ndrm gym^modVr`m {$amg
........... hUVmV.
(B) ndrm n[adbZmwio ........... d
.......... hmoVo.

10
3. ndr Am{U OrdgQ>r

dmVmdaU

OrdmdaU

ObmdaU

{ebmdaU

gmJm nmh ! ndrMr AmdaUo

(1) Vwhmbm nmUr H$moRy>Z {iVo? {ebmdaU Am{U ObmdaU


(2) VwMo Ka H$moUm AmYmamda ~mYbobo Amho? ndrMo ~mhoarb H$dM H$R>rU Amho. Vo mVr
d IS>H$mMo ~Zbobo Amho. AmnU S>m|Jami ^mJmVyZ
(3) dmgmoN>dmg H$amgmR>r Vwhmbm H$emMr dmg H$aVmZm O{ZrMo qH$dm IS>H$mMo Wa nmhVmo.
JaO AgVo? hr JaO Vwhr H$er ^mJdVm? H$moR>o O{_ZrMm
(4) ndrbm H$me Am{U CUVm H$moUmnmgyZ _moR>m JdVmi
{iVo? {dVma {XgVmo, OrZ
1
Va H$moR>o AmogmS> 3
ndrm nR>^mJmda H$mhr ^mJmV OrZ Va O{_Zrda dmiyM nmUr
H$mhr ^mJmV nmUr {XgVo. ndr^modVr hdoMo AmdaU dmiy AgVo. 2
3
AgVo. O{Zrda, nmmV Am{U hdoV gOrdmMo H$moR>o O_rZ
ApVd AgVo. ndrdarb AZoH$ Zg{JH$ {nH$mZr, Va H$moR>o
KS>mmoS>tZm gy H$maUr^yV R>aVmo. ndrdarb OrZ, PmS>mZr PmH$bobr AgVo. H$mhr {R>H$mUr PmS>m`m
nmUr, hdm Am{U gOrd ho {ebmdaU, ObmdaU, _wimZr ^abo`m _mVrMo ImobdaMo Wa {XgVmV, Va
dmVmdaU Am{U OrdmdaU mMo {V{Z{Yd H$aVmV. H$mhr {R>H$mUr PmS>m`m _wimZr X^Jbobo IS>H$
OrdmdaU ho BVa VrZhr AmdaUmV {XgyZ oVo. {XgVmV. H$mhr {R>H$mUr ndVmMo CVma AgVmV.
11
ndV
qIS>
Xar
Xar
1
3 S>m|Ja

Q>oH$S>r
nR>ma

XmZ ZXr

gw{H$Zmam

~oQ>

gw

{d{dY ^y$no
Va H$moR>o IS>H$mMo CMM CM gwiHo$ {XgVmV. ndr`m nR>^mJmMm gwmao 23 ^mJ nm`mZo
ndrdarb hm O{_ZrMm Wa {ebmdaUmMm ^mJ `mnbobm Amho. mnH$s ~hVme nmUr hmgmJamo
Amho. ndrMm ~amMgm ^mJ nm`mZo PmH$bobm gmmdbobo Amho. hmgmJamYrb nmUr Imao AgVo.
Amho. `m nm`mImbrhr {ebmdaU AgVo. ndrMo AQ>bm{Q>H$, n{g{\$H$, AmpQ>H$, qhXr d X{jU
~mhoarb H$dM d `mImbrb WamMm H$mhr ^mJ _hmgmJa ho nmM hmgmJa AmhoV. hmgmJa d
{_iyZ {ebmdaU ~ZVo. O_rZ `m`m gr_m^mJmbm gmJaVQ> qH$dm
ndr`m nR>^mJmMm gwmao 31 ^mJ O{_ZrMm {H$ZmanQ>Q>r hUVmV. {H$ZmanQ>Q>rda doJdoJim
Amho. O[Zrm gbJ d moR>m ^mJmg IS> AmH$mamMr Ob$no Vma hmoVmV. CXmhaUmW, gw
hUVmV. ndrdarb gd OrZ gbJ Zmhr. Vr (gmJa), CngmJa, gmwYwZr, AmImV, ImS>r
gmV IS>mo {d^mJbr AgyZ Vo Am{e`m, `wamon, BmXr. hr Ob$no _hmgmJamMo ^mJ AmhoV.
Am{\$H$m, CVa A_o[aH$m, X{jU A_o[aH$m, O{Zrd$Z dmhUmao nmUr
AQ>mpQ>H$m Am{U AmQ>o{b`m `m ZmdmZr AmoiIbo ndrda, O{Zrd$Z dmhUmao bhmZ-moR>o
OmVmV. Am{em hm gdmV moR>m IS> Amho, Va nmmMo dmh AgVmV. mMo nmUr Imao ZgyZ
AmQ>o{bm hm gdmV bhmZ IS> Amho. JmoS>o AgVo. mZm Amohi, AmoT>m, ZXr Aer Zmdo
OrZ gJirH$S>o gnmQ> qH$dm gmam CMrMr AmhoV. m Ob$nmnH$s Amohi gdmV bhmZ, Va
ZgVo. {Vm CMgIbnUmwio O{Zrbm {d{eQ> ZXr gdmV moR>r AgVo.
AmH$ma mV hmoVmV, mZm ^y$no hUVmV. XmZ, Amohi, AmoT>o OmoS>bo OmD$Z CnZXm, ZXm
Q>oH$S>r, S>m|Ja BmXr ^y$no Vwhr {MmV nmh eH$Vm. ~ZVmV. EImXm OmJr ZXrMo nmUr Zg{JH$arm
12
OJ-IS> d hmgmJa, {ebmdaU
d ObmdaUmMo ^mJ

CMrd$Z Imbr nS>Vo. VoWo Y~Y~m Vma hmoVmo. Hy$nZ{bH$m mVyZ CngyZ dmnabo OmVo. AZoH$
ZXm eodQ>r gmJambm OmD$Z {iVmV. gamodamZm, {d{hatZm O{ZrImbrb Pmwio nmUr
gamoda O{Zrm EImXm gIb ^mJmV {iVo.
Zg{JH$arm nmUr gmRy>Z Vma Pmbom _moR>m ndrMm nR>^mJ mnUmao nmUr Am{U {h_,
Obmembm gamoda hUVmV. bhmZ Obme`mbm ^yOb Am{U dmVmdaUmVrb ~mn m nmmm
Vio hUVmV. gmR>mbm EH${VnUo ndrMo ObmdaU hUVmV.
{hd$nmVrb nmUr WS> XoemV
T>JmVrb nmmMo H$U JmoRy>Z mMo {hH$U Vma
hmoVmV. Aem Xoemo {hdfmd hmoVmo. EH$mda
EH$ {hmMo Wa O{Zrda gmMbo, H$s mMm ~$
~ZVmo. Ago ~$mMo Wamda Wa gmMV Jobo H$s mMm
AmH$ma MS> moR>m hmoVmo. O{Zrm CVmamd$Z
Vo Wa A{Ve XJVrZo Imbr gaH$VmV. mMr
{hZXr ~ZVo.
gwmda VaJUmao ~\$mMo Iyn moR>o VwH$S>o
AgVmV. mZm {hZJ hUVmV.
^yOb O{Zrdarb m ObgmR>m{V[aV
O{ZrImbrhr IS>H$mm WamV Iyn gmR>bobo nmUr
AgVo. mbm "^yOb' hUVmV. ho ^yOb {d{har,
13
dmVmdaU
ndr^modVr AgUmm hdom AmdaUmbm
dmVmdaU hUVmV. ndrm nR>^mJmnmgyZ AmnU ~mhm~a
OgOgo CM OmVmo, VgVer dmVmdaUmVrb hdm {dai
hmoV OmVo. hdoMo wdo ZmQ>moOZ, AmpgOZ,
~mn, H$m~Z S>mAmgmBS> ho KQ>H$ AmhoV. `m{edm AmZm~a
BVahr H$mhr dmy AV H$r mUmV hdoo
AmhoV, ho Vwhr {eH$bm AmhmV.
ndrm nR>^mJmnmgyZ dmVmdaUmMo Vnm~a,
pWVm~a, m~a, AmZm~a d ~mhm~a Ago
{d{dY Wa _mZVmV. ndrm nR>^mJmnmgyZ
gamgar 13 {H$bmorQ>a AVamnVm Wambm m~a
Vnm~a hUVmV. Vnm~amVrb hdoV AZoH$ ~Xb
hmoV AgVmV. m ~XbmMo ndrdarb gOrdmm pWVm~a
OrdZmda hdmMo n[aUm hmoVmV.
gymnmgyZ ndrbm CUVm {immwio AmoPmoZ dm`y
ndrMm nR>^mJ VmnVmo, hUyZ nR>^mJmbJVMr
Vnm~a
hdm gdm{YH$ Ja AgVo. Vnm~amV dada Jobo
AgVm hdm WS> hmoV OmVo. dmVmdaUmVrb
OdiOdi gd ~mn Vnm~amVM AgVo, hUyZ
T>J, nmD$g (nO`), YwHo$, dmao, dmXio Aem
hdmmZmer g~Y Agbom gd KQ>Zm Vnm~amVM
ndrMo dmVmdaU
hmoVmV. CM S>m|Jamda Jobo AgVm g^modVmbMr hdm
nR>^mJmm hdonojm {dai AgVo. dmhVwH$sgmR>r
Oam S>moHo$ Mmbdm.
dmnabr OmUmar gd {dmZo Vnm~amm CMmdam
^mJmV CS>VmV. `m CMrda hdm AmUIr {dai (1) gVaJr BYZw dmVmdaUmm H$moUm
AgVo. {dmZo CM Jomda dmemZm dgZmgmR>r AmdaUmV {XgV Agob?
nwaoer hdm {imdr, hUyZ {d_mZmV {deof gmo (2) {JmamohH$ CM ndVmda MTy>Z OmVmV. m
H$amdr bmJVo. ndVmMr CMr 5,000 rQ>anojm OmV AgVo,
ndrVbmnmgyZ Vnm~amm ~mhoa gwmao 50 Ago ndV MT>VmZm ~hVme {JmamohH$
{H$bmorQ>anVm Wambm pWVm~a hUVmV. AmpgOZMo {gqbS>a KoD$Z OmVmV. mMo
pWVm~amV Imb`m ^mJmV AmoPmoZ dmyMm Wa H$maU H$m Agob?
AmT>iVmo. gymnmgyZ oUmar A{VZrb {H$aUo
gOrdmgmR>r hm{ZH$maH$ AgVmV. AmoPmoZ dmy hr ZdrZ eX {eH$m
{H$aUo emofyZ KoVmo, mwio ndrdarb gOrdmMo gKZZ - ~mn WS> hmoD$Z mMo dmV $nmVa
ajU hmoVo. hmomMr {H$m.
14
ObMH$

nmD$g H$gm nS>Vmo? Am{U eodQ>r gwmbm {iVo. nmmMo ~mnr^dZ


gymm CUVowio ndrdarb nmmMo gVV d gKZZ Am{U nO` `m {H$m AIS>nUo EImXm
~mnr^dZ hmoVo. O{ZrV {Oabobo nmUrhr gymm MH$mmUo KS>V amhVmV, mbmM ObMH$ hUVmV.
CUVowio dm$ hmoD$Z hdoV {giVo. ~mn hdonojm OrdmdaU
hbHo$ Agmwio Vo dmVmdaUmV CMCM OmVo. gmJm nmh !
CMmda OmVmZm Vo WS> hmoV OmD$Z mMo gKZZ hmoVo
Am{U nm`mMo gy H$U ~ZVmV. ho nmmMo H$U {ebmdaU, ObmdaU d dmVmdaU mo `m
EdT>o bhmZ d hbHo$ AgVmV, H$s AmH$memV dZnVr Am{U mUr AmT>iVmV mMr e VodT>r
T>Jm`m $nmV VaJV amhVmV.$ gy_ H$U EH$ moR>r mXr H$am d m{hVr gmJm.
`oD$Z `mMo nm`m`m moR>m W|~mV $nmVa hmoVo. ndrda Ag H$maMo gOrd AmT>iVmV.
ho moR>o W|~ OS> AgVmV. mwio Vo VaJy eH$V ndrm doJdoJim ^mJmV doJdoJio Xoe
ZmhrV. Ago W|~ nmdgmm $nmV ndrda nS>VmV. AmhoV. H$mhr ^mJmV O{Zrda df^a ~$mMm Wa
nmdgmm $nmZo O{Zrda Ambobo nmUr Amohi, AgVmo, Va H$mhr ^mJmV df^a CU hdmmZ
Zmbo, ZXm_YyZ eodQ>r gwmbm {iVo. gymm AgVo. H$moR>o CM ndV Va H$moR>o XmZo AgVmV.
CUVoZo {hmN>m{XV XoemVrb ~$mMo nmUr ~ZVo. H$moR>o Iyn nmD$g nS>Vmo, Va H$moR>o H$moaS>o dmidQ>
ho nmUrhr ZXmZm oD$Z {iVo. AgVo. JmoS>m nmmm ZXm AgVmV, VgoM
~mnr^dZm_wio O{_Zrdarb nmUr da OmVo d Imm nmmMm hmgmJa AgVmo. {H$ZmmOdi
gKZZmwio nmdgmm $nmV nwhm O{Zrda oVo g_w CWi AgVmo. hmgmJa {H$ZmmnmgyZ Xa

15
AZoH$ {H$bmorQ>a Imob Agy eH$Vmo.
ndrdarb Aem doJdoJim
Xoemo amhUmm gOrdmo
Iyn d{d {XgyZ oVo.
CXmhaUmW, Ywdr ~$mi
XoemV amhUmao Ywdr Adb,
Am{$Ho$m JdVmi XoemVrb
Po~m qH$dm AmQ>o{bm IS>mV
AmT>iUmam H$mJm$ ho mUr BVa
Hw$R>mhr XoemV AmT>iV ZmhrV.
hVr Am{U qgh ho CU XoemV
AmT>iVmV. Aem doJdoJim
XoemV dZnVtohr {d{dYVm
AmT>iVo. gOrdmVrb hr {d{dYVmM
m XoemMo d{eQ> Amho.
ndrda gJirH$S>o hUOo
O{Zrda, nmmV d hdoV {d{dY
H$mam dZnVr, mUr d gyOrd
AgVmV. {ebmdaU, ObmdaU d
dmVmdaU `mV gOrdmMo ApVd
AgVo. `m AmdaUmVrb gOrd d
`mZr `mnbo`m ^mJmg EH${VnUo
"OrdmdaU' hUVmV.

ho Zohr bjmV R>odm.

ndrVbmdarb mUr, dZnVr, gyOrd VgoM Vo ndrm AmdaUmdahr Adb~yZ AmhoV.


BmXr gd gOrd EH$oH$mda Adb~yZ AmhoV, gd gOrdmMm O_, dmT> Am{U _`y OrdmdaUmVM
hmoVmo.
16
AmnU H$m {eH$bmo?

ndrMo ~mhoarb H$R>rU H$dM d `mImbrb ndr^modVmb`m hdo`m AmdaUmbm


WamMm H$mhr ^mJ `m`m EH${V AmdaUmbm dmVmdaU hUVmV.
{ebmdaU hUVmV. ndrdarb ObMH$ gVV gw$ AgVo.
ndrm nR>^mJmMm gwmao 31 EdT>m ^mJ pWVm~amVrb AmoPmoZ dmy gymnmgyZ oUmao
O{_ZrZo Va gwmao 23 EdT>m ^mJ nm`mZo KmVH$ A{VZrb {H$aU emofyZ KoVmo,
`mnbm Amho. `m_wio ndrdarb gOrdmMo ajU hmoVo.
O{_Zrdarb nmUr d ~\$, ^yOb Am{U dmVmdaU, {ebmdaU Am{U ObmdaU m
hdoVrb ~mn `mMm g_mdoe ndr`m {Vhr AmdaUmV gOrdmMo ApVd AgVo.
ObmdaUmV hmoVmo. gOrd d `mZr `mnbo`m `m ^mJmg
EH${VnUo OrdmdaU hUVmV.

dmm

1. H$m H$amdo ~ao? 5. m{hVr {bhm.


ChmV {\$abo H$s dModa MQ>Q>o nS>VmV. (A) ~mnr^dZ (Am) gKZZ (B) ObMH$
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. 6. H$moUVrhr XmoZ CXmhaUo {bhm.
(A) gyOrd hdmMo H$m AmhoV? (A) hdmmZmer g~Y Agbom KS>mmoS>r.
(Am) g_wmVyZ {_iUmao AZ, `mda {dMma (Am) nmUr CnbY AgUmar {R>H$mUo.
H$am, _m{hVr {_idm Am{U Xhm Amoir 7. ObMH$mMr Zm{ZX}{eV AmH$Vr H$mT>m.
{bhm.
3. Imbrb ZmMr CVao {bhm. CnH$
(A) T>J H$emMo ~Zbobo AgVmV? dmVmdaUmm Wam{dfr A{YH$ m{hVr
(Am) OrdmdaU H$embm hUVmV? {idm.
(B) Vwm n[agamV AgUmm {d{dY
^y$nmMr mXr H$am. mVrb H$moUmhr ***
XmoZ ^y$nmMo dUZ H$am.
4. nwT>rb XmoZ dmmVrb ^y$nXeH$ eXmZm
AYmoao{IV H$am.
(A) ArZMo Ka S>m|Jamm nmmer Amho.
(Am) [am nR>mar ^mJmV amhVo.

17
4. nmdaUmMo gVwbZ
b|S>m, >KaQ>r, H$moe, AS>r, YmMo nmoio
. BmXr.
Vwm KamVm dS>rbYmm~amo~a (2) gyOrdmMo {ZarjU H$aUo Vwhmbm e
n[agamVrb ZXr, Vbmd, AmoT>m Aem EImXm Pmbo H$m?
{R>H$mUr Om. (3) Vwhr Jobo m {R>H$mUr EHy$U {H$Vr H$maMo
gOrd {Xgbo? Vwm
{ZarjUmm doir {VWo amhUmao
gd H$maMo gOrd Vwhmbm
{Xgbo hmoVo, Ago dmQ>Vo H$m?
nmmm {R>H$mUr, eoVmV
qH$dm ~mJoV AmT>ibobo gOrd
doJdoJio hmoVo H$s VoM hmoVo?
EImXm ^mJmV
AmT>iUmm gOrdmo Or
{d{dYVm {XgVo, {Vbm VoWrb
"Od{d{dYVm' hUVmV.

gOrdmMo {ZarjU gmJm nmh !


VoWo {XgUmm gOrdmMr mXr H$am. VoWrb
Vwhr gOrdmMo {ZarjU Ho$bo. mnH$s
`m gOrdmMr Zmdo Vwhmbm mhrV ZgVrb mMr
{Mo H$mTy>Z qH$dm mMo AmH$ma, aJ, AmdmO, H$moUm {R>H$mUr A{YH$ Od{d{dYVm {Xgbr?
{Zdmao m{dfrMr {ZarjUo dhrV Zm|Xdm. mUr EImXm jomm Od{d{dYVoMm Amg
Am{U dZnVtMo EHy$U {H$Vr H$ma {Xgbo Vo H$amgmR>r dkm{ZH$ Or {ZarjUo H$aVmV,
moOm. mMr gm Iyn moR>r AgVo. {XZ-am,
AmVm Vwm Kam^modVr, emiom ~mJoV {d{dY F$Vy Aem gd n[apWVto emk
qH$dm Odim eoVmV OmD$Z hrM H$Vr nwhm H$am. Zm|Xr KoVmV. Iyn CMmdam ^mJmV d Imob
nmmV amhUmm gOrdmMo, VgoM gyOrdmMo
gmJm nmh ! {ZarjU H$amgmR>r Vo {deof gmYZo dmnaVmV.
(1) Oo gOrd j {Xgbo ZmhrV, nU Vo AZoH$ dkm{ZH$mZr Ho$bobr {ZarjUo Om Ho$br
{VWo hmoVo qH$dm oD$Z Jobo Aem H$mam OmVmV. mMm nwhm Amg Ho$bm OmVmo. Ago
mm H$mhr IwUmMo {ZarjU Vwhr Ho$bo gd Z XrKH$minV Ho$bo OmVmV, Vohm Hw$R>o
H$m? CXmhaUmW, AYdQ> Imbobr $io, dkm{ZH$mZm EImXm XoemVrb Od{d{dYVoMr
e|Jm, Jibobr {ngo, nmD$bIwUm, eoU, Imr dmQ>Vo.
18
nmdaU Amn`m OrdZmer g~Y AgVmo. OrdZmer
"n[aga' hm eX Vwhmbm mhrV Amho. g~Y Agbobo n[agamVrb gJio KQ>H$ {iyZ
"emioMm n[aga gwXa Amho', "~mOmamMm n[aga nmdaU ~ZVo.
AdN> Pmbm Amho', Aer dmo AmnU gOrd Am{U {Z{Od EH$_oH$mda
Zohr EoH$Vmo. n[aga hUOo AmgnmgMr OmJm. Adb~yZ AgVmV. mmo H$mhr XodmU-
Kamm, emiom n[agamnojm JmdmMm n[aga KodmU hUOoM AmVa{H$m hmoV AgVmV. `m
A{YH$ moR>m AgVmo. gyH$me, hdm, nmUr, AmVa{H$`mMm Amg nmdaUemmV Ho$bm
mVr, dZnVr d mUr Aem AZoH$ KQ>H$mMm OmVmo.

Imbrb MmH$Q>rV XmIdbobr gOrd d {ZOud KQ>H$mMr {Mo nhm Am{U nmdaUmVrb `m {d{dY
KQ>H$mm nana g~YmMr MMm H$am.

nmdaUmVrb gOrd d {ZOud KQ>H$

19
AZgmIir
gmJm nmh !
Imbrb {Mo nhm.
{Mo nhm.
[ haUmMo AZ H$moUVo?

ZmH$VmoS>m JdV d nmZo ImVmo. ZmH$VmoS>mbm njr


ImVmo.

gmJm nmh !
(1) nmbm H$moU H$moU ImV Agob? dmKmMoo AZ H$moUVo?
(2) dZnVrMo AZ H$moUVo?
Imbrb [M nhm.

gmIirV AZoH$ H$S>m AmhoV. mVrb


H$S>m gwQ>m Pmm, Va mZm gmIir hUVm
oBb H$m? gmIirVrb oH$ H$S>r EH$ gnyU
dVy Agbr, Var Vr mJo d nwT>o Agbom
H$S>mZm OmoS>bobr Amho. EImXr H$S>r {ZgQ>br, Imbrb {MmV EH$ AZgmIir XmIdbr
Va gmIir I{S>V hmoVo. Amho. mVrb EH$ H$S>r Vwhmbm AmoiImMr
Amho. n{hm d {Vgm H$S>rV H$moUVr {Mo
gwdmVr`m {Mmo gy, dZnVr,
AmhoV Vo nhm. mMm nanag~Y AmoiIm d
ZmH$VmoS>m, njr Ago doJdoJio KQ>H$ EH$m R>am{dH$
gmIir nyU H$am.
H$mZo oVmV. oH$ KQ>H$ hm nwT>m KQ>H$mMo
AZ R>aVmo. Vo AZmwio nanamer OmoS>bo
Jobo AmhoV, hUyZ Vo EH$m gmIirMo KQ>H$ [
AmhoV Ago AmnU hUVmo. Aem gmIirbm [
AZgmIir hUVmV. `mVrb oH$ KQ>H$
EH$m AZgmIirMr EH$ H$S>r Amho.

20
{ZgJmV AZoH$ AZgmIim AgVmV. AZgmIirVrb w AZ - dZnVr
`mVrb EImXr H$S>r$ {ZgJmVyZ Zmhrer Pmbr, oH$ gOrdmbm bmJUmao AZ nmdaUmVyZ
Va Vr AZgmIir {Q>Ho$b H$m? {iVo.
nmdaUmVrb AZoH$ mUr $V dZnVr
[ ImVmV. dZnVr ImUmao mUr ImD$Z BVa mUr
OJVmV. nmUr d hdoVrb H$m~ZS>mAmgmBS>
dmn$Z dZnVr gyH$memV dVMo AZ Vma

[
H$aVmV, hUOoM oH$ AZgmIirMm AmYma
dZnVrM AgVmV.
gyH$me

AZOmio H$m~Z S>mAmgmBS>

Imbrb {Mmo {ZgJmVrb H$mhr$


AZgmIim XmIdm AmhoV, m gOyZ m. AmpgOZ

gmJm nmh !
CXra Am{U Air ho H$moUm AZgmIimMo
nmUr
KQ>H$ AmhoV Vo emoYm.
EH$M gOrd doJdoJim AZgmIimMm
dZnVr
KQ>H$ Agy eH$Vmo. mwio {ZgJmV AZOmio
{XgVo.

{d{dY AZgmIim {iyZ Vma Pmbobo AZOmio


21
nmdaUmMo gVwbZ
Amnm nmdaUmV
AZoH$ AZgmIim
AgVmV. nmdaUmVrb
AZgmIimwio oH$
gOrdmbm AZ {iV
amhVo d Vmo OJV amhVmo.
nmbmnmMmoim, mmMr
V earao, by
ho nXmW Hw$Od`mMo
H$m mVro AgUmao
gyOrd H$aV AgVmV.
`m_wio _mVr_`o
dZnVtZm nmofH$ Ago
nXmW V`ma hmoVmV. `mMm dmna H$$Z dZnVr AZgmIim A~m{YV amhVmV. nmdaUmVrb
dmT>VmV. O{ZrVrb nXmWmMm dmna H$$Z gd MHo$ AIS>nUo Mmby am{hbr, H$s nmdaUmMo
dZnVtMr dmT> hmoUo Am{U mUr d dZnVtMo gVwbZ amIbo OmVo.
Adeof Hw$OyZ ho nmofH$ nXmW nwhm O{ZrV
OmUo, ho nmdaUmVrb
hdmMo MH$ Amho.
`m{edm` n`mdaUmVrb
ObMH$mwio gd gOrdmZm
nmUr {iV amhVo.
gOrd dgZmgmR>r
dmVmdaUmVrb AmpgOZ
dmnaVmV. mZr gmoS>bobm
H$m~Z S>mAmgmBS> dmy
dmn$Z dZnVr mMo AZ
Vma H$aVmV. m {H$oV
{ZmU hmoUmam AmpgOZ nwhm dmVmdaUmV ho Zohr bjmV R>odm.
{giVmo. hohr EH$ Zg{JH$ MH$ Amho.
nmdaUmV Aer BVahr AZoH$ MHo$ AgVmV.
gd gOrdmm ApVdmgmR>r nmdaUmMo gVwbZ
gOrd-gOrd d gOrd-{ZOud mo nana
{Q>Hy$Z amhUo JaOoMo Amho.
XodmUKodmU hmoV amhVo. mwioM nmdaUmVrb
22
AmnU H$m {eH$bmo?
nmdaUmVrb ObMH$, dmVmdaUmVrb
ndrda Ag H$maMo gOrd AmT>iVmV. {d{dY dmwMHo$, AZgmIim `m_wio
nmdaUmVrb gOrd$ Am{U {ZOud KQ>H$mMo n`mdaUmVrb gVwbZ {Q>Hy$Z amhVo.
EH$oH$mer g~Y AgVmV. mmo hOmamo dfmnmgyZ gVwbZ H$m
doJdoJim XoemV doJdoJio mUr, dZnVr am{hbobo Amho.
Am{U gyOrd AmT>iVmV.

dmm

1. H$m H$amdo ~ao? 4. dZnVtm dmT>rgmR>r O{ZrVrb H$moUm


H$sQ>H$ZmeH$ Z dmnaVm YmmVrb {H$S>o KmbdmMo nXmWmMm dmna AmdH$ Amho?
AmhoV. 5. MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (A) nmdaUmV gyOrdmMm gmdoe hmoVmo.
AZgmIir Vma H$am; (Am) Od{d{dYVm OnUo AmdH$ Amho.
~oSy>H$, Kma, Air, gmn, JdV. (B) ZmH$VmoS>m n`mbm ImVmo.
3. Imbrb ZmMr CVao {bhm. CnH$
(A) AZgmIir hUOo H$m? CXmhaU {bhm. 1. Amnm AdVr^modVr AmT>iUmm
(Am) nmdaUmMo gVwbZ H$go amIbo OmVo? nmMr m{hVr {idm.
2. nmdaU gVwbZmda AmYm[aV Kmofdmo
Vma H$am.

***

23
5. Hw$Qw>~mVrb yo
bmoH$gh^mJm`m H$mhr ~mV`m dmMVmo. Aem
gmJm nmh ! H$mhr m{V{Z{YH$ ~mV`mMm gmame Imbr {Xbm
Amho. `mVrb gmdO{ZH$ Z H$moUVm d `mgmR>r
(1) Vw`m Hw$Qw>~mV ghbrbm Om`mMm {ZU`
bmoH$mZr H$gm gh^mJ KoVbm `mMr dJmV MMm
H$gm KoVmV?
H$am.
(2) Vwhr ghbrbm Om`mMo {R>H$mU gwMdVm H$m?
(3) gwQ>Q>rV H$moU`m nmh`mZm ~mobdm`Mo, dmMm d MMm H$am.
`m~m~V Vwhr gmJVm H$m?
(4) Hw$Qw>~mVrb gU-gma^m`m V`marV Vwhr
hmZJanm{bHo$`m
AXmOnH$mV ZmJ[aH$mMm gh^mJ. IM H$moU`m ~m~tda
H$moUVr XV H$aVm? H$amdm ho ZmJ[aH$ R>adUma.
{ZU KomV gh^mJ
Hw$Qw>~mV AmnU gdOU EH$ amhVmo. `oH$m`m eham`m {dH$mg g hm JmdmZm
OmoS>Um`m a`mMo CXKmQ>Z
AmdS>r{ZdS>r doJdoJim AgVmV. {dMma Am{U AmamIS>mV JmdH$`mZm AmZX. a`mMm {ZU`
Vohr {^Z Agy eH$VmV. AmnUhr BVamnojm doJio gwYmaUm hmdm, hUyZ
gwMdmgmR>r ghm Jmdm`m ZmJ[aH$mMm
AgVmo. Ago Agbo, Var AZoH$ ~m~VtV Amnbo ZmJ[aH$mMr JXu.
EH${V `Z.
{dMma Am{U Vo BVamer Owiy eH$VmV. Amn`mbm
EH$oH$m{df`r o d AmnwbH$s AgVo. AmnU Amn`m n[agamV AZoH$ N>moQ>o N>moQ>o ~Xb
nanamMr H$miOr KoVmo, {dMmanyg H$aVmo. KamVrb hmdoV, Ago Amn`mbm dmQ>V AgVo. n[agamVrb
H$moUVrhr JmoQ> R>adVmZm EH$oH$mZm {dMmaVmo. ~Xbm{df`rMo {ZU` gdmZr {iyZ KoUo {hVmMo
nanamer ~mobyZ gdmZm nQ>Vrb Ago {ZU` KoVmo. AgVo. AmnU {ZdSy>Z {Xbobo gaH$ma gmdO{ZH$
Aem nXYVrZo AmnU gdOU Hw$Qw>~mVrb {ZU` Zm~m~VMm {ZU` KoVo. gaH$maZo KoVbobm EImXm
Ko`mV gh^mJr hmoVmo. {ZU Amo dmQ>mg m~m~V AmnU Amnbo
{ZU` Ko`mV gh^mJr hmoVm Am`mZo H$m` hmoVo? V Zm|Xdy eH$Vmo. Aem H$mao {ZU{H$oV AmnU
gh^mJr hmoD$ eH$Vmo.
Amn`mbm H$m` dmQ>Vo, ho gmJ`mMr `oH$mbm
{dMma H$am.
gYr {iVo.
EH$oH$mZm {dMm$Z {ZU` KoV`mZo `m Hw$Qw>~mV`m {ZU`mV Ad` gh^mJr
{df`mda MMm hmoD$Z gd ~mOy gOVmV. hm. Ho$di BVamMo hUUo EoHy$Z Amnbo V
KamV Amn`m Vmbm hd {Xbo OmV Amho, ho ~Zdy ZH$m. Amnmbm Oo hUmMo Amho
nmhZ Amnmbm Hw$Qw>~m~XXb A{YH$ OdirH$ mda Amnbo V mS>m.
dmQy> bmJVo.
Amn`m Hw$Qw>~mVrb H$mhr {ZU`mV Ogm gmJm nmh !
Amnbm gh^mJ AgVmo, VgmM Vmo Amn`m nwT>rb gJ H$miOrnydH$ dmMm. `mVrb
gmdO{ZH$ Zm~m~Vhr AgVmo. dVnmV AmnU H$moUmMo dmJUo mm{UH$nUmMo Amho Vo gmJm.
24
(1) Am$arZZo {ZyH$S>o nopgb m{JVbr. {bhZ dmJ`mg Amnbm Am{ddmg H$r hmoVmo.
Pm`mda {VZo nopgb naV Ho$br. Hw$Qw>~mV VgoM Amn`m gmdO{ZH$ OrdZmVhr
(2) em gm`H$bd$Z nS>br. AmBbm gmJVmZm AmnU mm{UH$nUo dmJbo nm{hOo. mm{UH$
m {VZo "ZohmZo bm nmS>bo,' hUyZ r `Vt~XXb gdmZmM AmXa dmQ>Vmo. mm{UH$nUm
nS>bo, Ago gm{JVbo. hr Amnbr VmH$X AgVo.
(3) [ajmV gmnS>bobr {nedr oarZo Odi`m
nmobrg MmH$sV Om Ho$br. gmdO{ZH$ OrdZmVrb mm{UH$nUm
mm{UH$nUm d Amm{UH$nUmMo n[aUm gmdO{ZH$ OrdZmVhr mm{UH$nUm Ag`mg
gmdO{ZH$ godm-gw{dYm Amn`mbm A{YH$
Amn`m hmVyZ ~`mdmBQ> JmoQ>r KS>V MmJ`m H$mao {iVrb. ~g qH$dm aodoZo
AgVmV. H$Yr MwH$mhr hmoVmV. EImXr MyH$ {dZm{VH$sQ> dmg Ho$`mZo H$m` hmoBb? Amnbr
Pm`mMo bjmV Am`mg `m{df`r AmBd{S>bmer, dmhVyH$dWm VmoQ>mV Mmbob Am{U H$mhr
^mdS>mer d {{Uter moH$ionUmZo ~mobmdo. {XdgmZr ~X nSy> eHo$b. mm{UH$nUo `oH$mZo
`mVyZ Amn`mbm Pmbobr MyH$ gwYmamMr {VH$sQ> H$mT>mg hr g`m {ZmU hmoUma Zmhr.
gYr {iVo Am{U Amnbm mm{UH$nUm {XgyZ mm{UH$nUmwio gmdO{ZH$ OrdZmVrb
oVmo. mM~amo~a Amnbo H$m gMmoQ>rZo H$aUohr H$m`jVm dmT>dVm `oVo. mm{UH$nUmMo ^mZ
AmdH$ Amho. ZmmYrb nana {ddmg Amn`m gmdO{ZH$ OrdZmVrb {eV d H$m`jVm
H$gmoerZo OnUo d H$moUmMrhr $gdUyH$ Z H$aUo dmT>d`mg Cn`wV R>aVo.
ho gwXYm mm{UH$nUmMo bjU Amho. mm{UH$nUm ghH$mmMm $mXm
Amn`mbm {Z^` ~ZdVmo. `mCbQ> Amm{UH$nUo Hw$Qw>~mV AmnU EH$oH$mZm ghH$m H$aV AgVmo.
VgoM gm{KH$ Ioi IoiVmZm IoimSy>o {OVHo$
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? ghH$m OmV {VVH$m mMm Ioi MmJbm hmoVmo.
IoimVrb ghH$mmMr ^mdZm IoimnwaVr m{XV Z
2011 gmbr ^maV {dXY doQ> BS>rO R>odVm Vr Amnm gmm{OH$ OrdZmV AmUbr
{H$Ho$Q> gm`m`o gwdmVr`mM EH$m nm{hOo. gmm{OH$ OrdZmV gdmZm ghH$m`mMr JaO
AgVo. Amn`mbmhr BVam`m XVrMr JaO bmJVo.
fQ>H$mV g{MZ V|Sw>bH$a `mMm Pob doQ>
Jmd qH$dm ehamVrb Om, C$g, oimdo BmXr
BS>rO`m JmobXmOmZo nH$S>bm. JmobXmOmZo H$m`H$ EH$oH$m`m ghH$m`mZoM `edrnUo nma
nMmH$S>o Anrb Ho$bo. M|Sy>Mm ne ~Q>bm nS>VmV.
Pmbobm Zmhr, Ago dmQy>Z nMmZr V|Sw>bH$a
H$m H$amdo ~ao?
Zm~mX Ag`mMm {ZU` {Xbm; naVw M|Sy>Mm
(1) aVm MwH$bobm wbJm Vwhmbm ^oQ>bm.
ne Amn`m ~Q>bm Pmbm Amho, ho mhrV (2) ghbrbm Jo`mda Vw`m bjmV Ambo, H$s
Ag`mZo, Zm~mX Kmo{fV AgyZhr g{MZ Vw`m {UrMm S>~m Kar {dgabm Amho.
V|Sw>bH$a XmZmVyZ nho{b`Z`o naVbo. (3) BmaVrV`m {bQ>`o H$mhr `Vr
AS>H$`m AmhoV.
25
dmMm d MMm H$am.
Imbrb gdmX dmMm. `mVrb dmXmMm wXXm H$moUVm Amho, Vmo H$gm gmoS>dbm Jobm `m{df`r
MMm H$am.
hmo, Jm`r hUVo Vo ~amo~a
Amnbo {ejH$ Amn`mbm {H$bm IaM H$s ! m`m bjmVM Amho. g{dVmH$Sy>Z AmnU ZdrZ
XmIdm`bm ZoUma AmhoV. Iyn Om hUyZ H$m` Pmb ? g{dVm
Zmhr Amb ! AmnU gJio JmU {eHy$. graH$Sy>Z AmnU
`oBb; nU Amn`m JQ>mV g{dVm JmU N>mZ hUVo. gra MmJbo
{iyZ ghbrMr V`mar H$$. N>mZ N>mZ {dZmoX EoHy$.
Am{U grabm m `m`M Zmhr h ! {dZmoX gmJVmo. AmnU mmer
g{dVm Iyn ~S>~S>Vo, Va gra ~moby`m. Vo Amnb EoH$Vrb.
gma`m ImoS>m H$mT>Vmo. AmnU `mZm dJim`M Zmhr.

g{hUy dVr Amn`m n[agamVrb g`mMo {ZamH$aU H$a`mMm


AmnUm gdmo H$mhr JwU-Xmof AgVmV. Z AmnU g{hUwVowio H$aVmo.
nmbH$mm, {{Ut`m XVrZo Amn`mVrb r-nwf gmZVm
Xmof Xya H$aVm `oVmV. EH$oH$mMo {dMma `oH$ doir mUyg hUyZ wbJm-wbJr qH$dm r-nwf
EH$oH$mZm nQ>Vrb Ago Zmhr. Amn`m gmZ AgVmV. `mMm XOm gmZ AgVmo. wbJm
{{Ut`o H$YrH$Yr V^oX hmoVmV. Aem doir Am{U wbJr Agm ^oX^md Z H$aVm XmoKmZmhr gmZ
AmnboM hUUo Iao Amho, Ago Z mZVm BVamMo mZUo hUOo r-nwf gmZVm hmo`. wbmZr d
hUUohr gOyZ KoVbo nm{hOo. gJr Xwg`mMohr wbtZr EH$oH$mMm AmXa Ho$bm nm{hOo. Amn`m
EoH$bo nm{hOo. `mVyZ g{hUwVoMr ^mdZm {ZmU hmoVo {{Ut`m ghdmgmV AmnU gJio EH$oH$mZm
d {VMr OmonmgZm H$aVm `oVo. Amn`mnojm doJim gmaIoM mZVmo. hr gmZVoMr ^mdZm nwT>o AmnU
VmMm AmXa H$aUo hUOo g{hUwVm. ZmJ[aH$ hUyZhr H$m` R>odbr nm{hOo.
gmZVoMr ^mdZm dmT>rg bmJ`mwio gdmZm
Amn`m XoemV g{hUy dVrbm {deof hd
JVr H$aVm `oVo, gdmZm {eH$Vm `oVo. AZ, d,
Amho. {d{dY Y, nW, nanam Am{U arVr[admO
{Zdmam, Amamo` Am{U {ejU `m r-nwfm`m
nmiUmao AZoH$ bmoH$ BWo amhVmV. mwio gdmZr gmZ JaOm AmhoV. gmZVogmR>r `m JaOmMr
g{hUwVm ~miJmMr AmdH$Vm Amho. {d{dYVoMo gmaIrM nyVVm Pmbr nm{hOo. Aem gmoBgw{dYmda
OVZ g{hUwVowio hmoVo. {d{dYVm Amnbo gmm{OH$ r-nwfmMm gmZ A{YH$ma AgVmo. VgoM gd
OrdZ gXY H$aVo. g{hUwVm hr gmm{OH$ r-nwfmZm JVrMr gmZ gYr {imbr nm{hOo.
gbmo`mMr n{hbr nm`ar Amho. Vr Amn`mbm r-nwf gmZ AgVmV, m {dfmda Kmofdmo
BVamMmhr {dMma ghmZw^yVrZo H$am`bm bmdVo. Vma H$am.

26
H$m H$amdo ~ao? ho Zohr bjmV R>odm.

H$mhr Hw$Qw>~m`o Imbr ZyX Ho$`mmUo mm{UH$nUmwio gmdO{ZH$ OrdZmVrb


n[apWVr Agy eH$Vo. H$m`jVm dmT>Vo. doi, ngm, Zw`~i `mMm
(1) H$mhr KamV n{h`mXm wbmMo XVa, An`` Q>miVm `oVmo.
JUdoe Am{U dhm IaoXr Ho$m OmVmV.
wbtm ~m~VrV m MmbT>H$b Ho$br AmnU H$m {eH$bmo?
OmVo.
Hw$Qw>~mV`m N>moQ>m-moR>m {ZU`m`o
(2) H$~S>S>rm gmmV nam^d Pmmwio
gdmMm gh^mJ Agmdm.
amOybm aS>VmZm nmhZ {XZoe hUmbm,
Amn`m `pVJV d gmdO{ZH$ OrdZmV
"aS>Vmog H$m wbtgmaIm?'
mm{UH$nUm Agbm nm{hOo.
(3) dXZmbm M|Sy> Am{U ~Q> Iyn AmdS>Vo; nU
{Vbm ^mVwH$br Ioi`mgmR>r Myb- g{hUwVm d ghH$m`mwio Amnbo gyhOrdZ
~moiH$s, ~mhbr AmUyZ {Xbr OmVo. {ZH$mon Am{U gbmo`mMo hmoVo.
(4) gm[aH$m AmBbm dnmH$ d KaH$mmV g{hUw dVrwio {d{dYVoMo OVZ hmoD$
XV H$aVo. {Vm ^mdmbm Vo H$m eH$Vo.
H$a`mg H$YrM gm{JVbo OmV Zmhr. r-nwf gmZ AgVmV. `m`mV ^oX^md
H$aUo `mo` Zmhr.

dmm
1. [aH$m`m OmJr mo eX {bhm. 3. nwT>rb ZmMr WmoS>`mV CVao {bhm.
(A) mm{UH$nUm hr Amnbr ............. (A) Hw$Qw>~mVrb {ZU`{H$`oV AmnU H$go
AgVo. gh^mJr hmoVmo?
(Am) gmm{OH$ OrdZmV gdmZm ............ (Am) g{hUwVoMr ^mdZm H$er {ZmU hmoVo?
JaO AgVo.
(B) Amn`m XoemV ...................
CnH$
dVrbm {deof hd Amho.
(B) gmZVoMr ^mdZm dmT>rg bmJ`mwio 1. g{hUwVm Am{U r-nwf gmZVm `m
gdmZm ................... H$aVm `oVo. y`mer g~{YV gmO gwYmaH$mm H$Wm
qH$dm `mMo AZw^d {idyZ `mMo
2. nwT>rb ZmMr EH$m dm`mV CVao {bhm.
dJmV H$WZ H$am.
(A) n[agamVrb ~Xbm{df`rMo {ZU` H$moUr
2. Vwhr Vw`m d`pVH$ OrdZmV mJrb
`m`Mo AgVmV?
nYam {XdgmV H$moUH$moU`m H$Vr
(Am) g{hUwVm hUOo H$m`?
(B) r-nwf gmZVm hUOo H$m`? mm{UH$nUo Ho$`m `mMr `mXr V`ma H$am.
(B) r-nwfm`m gmZ JaOm H$moU`m? ***

27
6. {Z gdmgmR>r
gy`mMo CJdUo d mdiUo qH$dm F$VwMH$mVrb ~Xb
gmJm nmh ! H$YrM Wm~V Zmhr. JwdmH$fUmMm {Z` ~XbV
(1) dmhVwH$sMo {Z` H$moUVo AmhoV? Zmhr. gwmMr ^aVr-AmohmoQ>r, Mm`m ~XbUm`m
(2) ho {Z` nmi`mZo H$m` hmoBb, Ago Vwhmbm H$bm `m gd JmoQ>r {ZgJ{Z`mZwgma Mmby AgVmV.
dmQ>Vo? {ZgJmVrb {Z` ho A{YH$ pWa d {ZpMV
AgVmV, Vo H$mb~mh hmoV ZmhrV; naVw mUgmgmR>r
(3) `mVrb H$moUVm {Z` Vwhmbm ~Xbmdmgm
AgUm`m {Z`mV n[apWVrZwgma ~Xb H$amdo
dmQ>Vmo?
bmJVmV. Amnbm Xoe {~{Q>em`m amOdQ>rImbr
(4) dmhVwH$sm {eVrgmR>r AmUIr H$moUVo hmoVm, VohmMo {Z` doJio hmoVo. Amn`mbm dmV
{Z AgmdoV, Ago Vwhmbm dmQ>Vo? {immZVa n[apWVr ~Xbbr Am{U `mZwgma
dmhVyH$ gwairV Mmbmdr hUyZ H$mhr {Z` gyhOrdZmMo {Z` ~Xbbo. CXm., dmV {imbo
AgVmV d AmnU Vo nmiVmo. VgoM gmm{OH$ Vohm 21 dfmdarb ZmJ[aH$mZm VXmZmMm hH$
OrdZmV `oH$mZo H$m` H$m H$am`Mo `mgmR>r H$mhr hmoVm. 1988 ZVa VXmZmMm hH$ Vrg 18
{Z` AgVmV. `oH$mMr O~m~Xmar d H$V`o df} nyU Pmmda XomV Ambm.
H$m` AmhoV ho H$imdo, `mgmR>r {Z` V`ma H$amdo
bmJVmV. {Z`m`m nmbZmZo Amn`m `dhmamV
{eV {ZmU hmoVo. AmnU A{YH$ H$m`jVoZo H$m .
H$$ eH$Vmo.
{Z` gdmgmR>r AgVmV. Vo gdmZm gmaIoM Amn`m nmbH$mZm Am{U AmOr-AmOmo~mZm
bmJy hmoVmV. {Z`mnwT>o H$moUrM loR> qH$dm H${ZR> `m`m doiog emioV H$moUVo {Z` hmoVo Vo
ZgVo. {Z`mMo nmbZ Z Ho$`mg {ejm hmoVo. {Z` {dMmam. VwMm, Vw`m nmbH$mMm Am{U
moS>`m~XXb {ejm XoVmZm H$moUVmhr ^oX^md Ho$bm AmOr-AmOmo~mMm Ago VrZ V^ V`ma H$am.
OmV Zmhr. Aem H$mao "gmZVm' hm {Z`mMm VrZ V^m`o emiogX^mVrb {Z`m{df`r
AmYma AgVmo. m{hVr ^$Z `mMr VwbZm H$am. H$moUVo {Z`
gmOmgmR>r AgUm`m {Z`mV hmoUmao ~Xb ~Xbbo AmhoV d H$moUVo ZmhrV `mda MMm
Amnbo gmm{OH$ OrdZ {Z`m`m AmYmao H$am.
MmbVo. ho {Z` AmnUM V`ma H$aVmo. Vo gdm`m
{hVmMo AgVmV hUyZ AmnU `mMo nmbZ H$aVmo. ho Zohr bjmV R>odm.
gmOmgmR>r AgUm`m `m {Z`m`o `mo` Vo ~Xb
H$amdo bmJVmV. gmO {Z`ZmgmR>r Ho$bo OmUmao wbJm d wbJr qH$dm r Am{U
{Z` d {ZgJmMo {Z` `mV $aH$ Amho. nwf `mMm XOm gmZ AgVmo.
{ZgJmMo `dhma {ZgJm`m {Z`mZwgma `mZm {dH$mgm`m gma`mM gYr
MmbVmV. {ZgJmMo {Z` AmnU ~Xby eH$V Zmhr. {im`m nm{hOoV.

28
H$moU`mhr H$maMm A`m` hmoD$ Z`o hUyZ
gd
{Z` H$amdo bmJVmV.
dmoJQ>mVrb
VtZm gH$g gmJm nmh !
AZmMr JaO
AgVo.
Imbr {Z`mMr EH$ gyMr {Xbr Amho. `oH$
{Z`mMm H$mhr hoVy Amho. H$mhr {Z`mMo AZoH$ hoVy
AmhoV. dJmV `mVrb `oH$ {Z`mda MMm H$am.
wbmBVm nmofH$ AmhmamMr wbtZm
JaO ZgVo H$m? Amm Kar Va "$V
"bm Ago dmQ>Vo' `m Zmdm`m nwpVHo$V Vwhr
^mdmbmM gH$g AZmMr JaO Amho.' mS>bo`m VmMr Zm|X H$am.
Ag hUVmV.
(1) gmdO{ZH$ {R>H$mUr d{ZjonH$mda amr Xhm
dmO`mZVa ~Xr.
(2) wbmwbtZm mo$V mW{H$ {ejU.
gmJm nmh !
(3) {Zm` d A` H$Mam ZXrV Q>mH$`mg ~Xr.
(1) wbr`m Zmbm Vwhr H$m` CVa Xmb?
(4) H$mQw>{~H$ qhgonmgyZ {hbmZm gajU.
(2) wbJm Am{U wbJr Agm ^oX^md AmUIr
H$moUH$moU`m ~m~VtV Ho$bm OmVmo Ago (5) ~mbH$mJmam`m ZoUwH$sda ~Xr.
Vwhmbm dmQ>Vo? (6) OJbVmoS> d {eH$marda ~Xr.
wbJm Am{U wbJr Agm ^oX^md H$aUo A`mo` Amn`m OrdZmV AmnU AZoH$ $T>r,
Amho. wbtZm AZ H$r XoUo qH$dm `mZm emioV Z nanamMohr nmbZ H$aV AgVmo. Amnbo AmB, dS>rb,
nmR>dUo ho `m`mda A`m` H$aUmao Amho. Agm AmOr, AmOmo~m, ZmVodmBH$ `mMo nmhZ AmnU `m
A`m` gmOmV`m A` KQ>H$mdahr hmoVmZm nanam nmiVmo. Amn`m gmOmV AZoH$ MmJ`m
{XgVmo. $T>r Am{U nanam AmhoV. AmnU gU-gma^mMm
m {Mmo H$moUVm Am hmoV Amho Ago
Vwhmbm dmQ>Vo?

EH$hr gwQ>Q>r Z KoVm


VwMo {hZm^a H$m H$$Z Vwhr
bm BVH$m H$r nJma
gJio ngo naV Ho$bo,
H$m XoVm?
Var H$O H$g
{ebH$
am{hb?

29
EH${V AmZX KoVmo. Kar Ambo`m nmh`mMo dmJV MwH$s`m $T>r-nanamwio gmOmV`m H$mhr
H$$Z `mMm gmZ H$aVmo. n`mdaUmMo gVwbZ bmoH$m`m dmQ>mbm Cnojm `oVo. `mZm {ejU KoVm
amIUm`m AZoH$ arVr AmnU nanaoZo nmiVmo. `oV Zmhr. JVr`m gYr {iV ZmhrV. amoOJma
m`m{df`r o d H$VkVm `V$ H$aVmo. Aqhgm {iV Zmhr, `mwio J[a~r dmQ>mbm `oVo. J[a~r
Am{U emVVm hr y`o mMrZ H$mimnmgyZ Amn`m Am{U {ejUmMm A^md `m Amn`m gmm{OH$
gmm{OH$ OrdZmV AmhoV. OrdZmVrb moR>m AS>MUr AmhoV. `m Xya Ho$`m
Ago Agbo, Var H$mhr $T>r d nanam m nm{hOoV, VaM AmnU gdOU EH${VnUo nwT>o OmD$
A`mo` AmhoV. `m Amn`m gmOm`m $m`Xm`m eH$Vmo.
ZmhrV. CXmhaUmW, Om{V^oX. `mwio gmOmV nmdaU ajU
C-ZrM Aer Xar {ZmU Pmbr. {dfVm dmT>br. gmOmV gVm d m Wm{nV H$amgmR>r
An`Vm hr EH$ AmZwf Am{U A`m`H$maH$ Ogo H$mXo AmdH$ AgVmV, VgoM nmdaUmm
Wm hmoVr. dV ^maVm`m g{dYmZmZo An`VoMr ajUmgmR>rhr H$mXmMr JaO AgVo. AmnU
Wm ZQ> Ho$br. AZoH$ ~m~VtV {ZgJmda Adb~yZ AgVmo.
{H$`oH$ doim H$m`Xo H$$Z A{ZQ>> T>tMo Amn`m AZoH$ JaOmMr nyVVm {ZgJmwio hmoVo.
{ZybZ H$amdo bmJVo. Amn`m XoemV gVr, Amn`mZVa `oUm`m {nT>mZmhr Zg{JH$
~mb{ddmh `mgma`m T>tda H$m`Xm H$$Z ~Xr gmYZgnVr nwabr nm{hOo. `mgmR>r AmnU `m
Kmb`mV Ambr. OmXyQ>moUm H$$Z bmoH$mZm gmYZgnVrMo OVZ Ho$bo nm{hOo. Vr H$miOrnydH$
$gd`mda ~Xr KmbUmam H$m`Xm gdW dmnabr nm{hOo.
hmamQmV H$a`mV Ambm. bZmV hS>m Ko`m`m
Wobm H$m`XmZo ~Xr KmVbr Amho.
Amnbo gmm{OH$ Z
{ZajaVm AYlXYm

~mb{ddmh ~mbH$mJma

30
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? gmOgwYmaH$mMo H$m` Amn`m gmOmV
MmJbo ~Xb KS>dyZ AmU`mg H$maUr^yV
Om{V^oX, r-nwf {dfVm Am{U r- R>abo.
{ejUmMm A^md ho Amn`m gmOmVrb
wI AS>Wio hmoVo. Vo Xya H$a`mMm `Z AmnU H$m {eH$bmo?
hmm OmoVramd w$bo, amOfu emhhmamO,
S>m. ~m~mgmho~ Am~oS>H$a `mZr Ho$bm. mUgmgmR>r AgUm`m {Z`m`o ~Xb
p`m`m {ejUmgmR>r gm{dr~mB w$bo hmoVmV.
`mZm moR>mM gKf H$amdm bmJbm. `m`m nydu`m H$mir {Z` ho Ym{H$ nanam d
ghH$mar $m{Vm eoI `mZr `mZm mobmMr gmm{OH$ $T>t`m d$nmV hmoVo.
gmW {Xbr. hfu Ym|S>mo Ho$ed H$d} `mZr A{ZQ> d AmZwf $T>r Am{U nanamm
r-{ejUmgmR>r moR>o H$m` Ho$bo. `m gd {damoYmV H$mXo Ho$bo OmVmV.

dmm

1. [aH$m`m OmJr `mo` eX {bhm. 3. nwT>rb ZmMr WmoS>`mV CVao {bhm.


(A) Amnbo gmm{OH$ OrdZ ............... (A) H$moU`m A{ZQ> Wm H$m`XmZo ~X
AmYmao MmbVo. Ho$m?
(Am) dV ^maVm`m g{dYmZmZo ........... (Am) nmdaUmm ajUmgmR>r {Z H$m H$amdo
Wm ZQ> Ho$br. bmJVmV?
(B) MwH$s`m $T>r-nanamwio gmOmVrb
H$mhr bmoH$m`m dmQ>mbm .............. CnH$
`oVo. emioV Imbrb gJr Vwhr H$moUVo {Z
2. nwT>rb ZmMr EH$m dm`mV CVao {bhm. nmiVm mMr mXr H$am.
(A) {Z` H$m V`ma H$amdo bmJVmV? (1) n[anmR>mm doir.
(Am) Amn`m gmm{OH$ OrdZmV H$moUVr y`o (2) mh ^moOZmm doir.
mMrZ H$mimnmgyZ AmhoV? (3) H$sS>mJUmda.
(B) Amn`m gmm{OH$ OrdZmVrb moR>m (4) emiom dmMZmbmV.
AS>MUr H$moU`m? ***

31
7. AmnUM gmoS>dy Amnbo Z
gmJm nmh !
Imbrb {MmVyZ Vwhmbm H$moU`m g`m {XgyZ `oVmV?
m`m n[agamV nmUr m`m ~m~mZm dmadma
ZXm `oVo.
AmR>dS>mVyZ $V Vr H$M`mMo T>rJ gmR>bo AmhoV. emioV gm`H$bd$Z `mdg Vmbw`m`m Jmdr Omd bmJV.
ZmH$ ~X H$$Z emioV `mdo {VWo O{Zrd$Z VQ>m
dmQ>V. nU gm`H$btgmR>r doJim Mmby Amho hUo!
bmJVo.
aVm H$moR>o Amho ?

gmdO{ZH$ gm
Amn`m gyhOrdZmV {d{dY g`m AgVmV. mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
`m g`mwio Amnbr Jagmo` hmoVo. H$YrH$Yr Amn`m am`mV 2007 nmgyZ "hmm
Amnbo gyhOrdZ {dH$irV hmoVo. g`mH$S>o
JmYr VQ>mwV Jmd `moOZm' am~d`mV Ambr
S>moioPmH$ Ho$`mg `m A{YH$ Vrd ~ZVmV, hUyZ
Amho. JmdmVrb VQ>o JmdmVM gmoS>dbo Omdo,
doi`mdoir g`mMo {ZamH$aU H$amdo. Amn`m
JmdmVrb qH$dm ehamVrb bmoH$mZm `m AS>MUr JmdH$`mZr Vo MM}Zo d gmO`mZo gmoS>dmdo hm
`oVmV qH$dm Oo Z ^oS>gmdVmV `mZm gmdO{ZH$ `m `moOZoMm hoVy Amho. `m mJmZo VQ>o gmoS>d`mg
g`m hUVm `oBb. n[agamVrb g`m AmoiIUo, JmdmVrb EH$monm dmT>Vmo. `m JmdmZr `m nXYVrZo
hrgwXYm EH$ hdmMr JmoQ>> Amho. gmdO{ZH$ VQ>o gmoS>dbo AmhoV, Aem JmdmZm emVVm
g`m EH$Q>r `Vr gmoS>dy eH$V Zmhr. `m nwaH$mahr {iVmo. ehamVrb mohbm g{`m
gdm`m `ZmZo Am{U gdm`m gh^mJmVyZ gwQy> VQ>m{ZdmaUmbm XV H$aVmV.
eH$VmV. g`m {ZdmaU
VQ>m {ZdmaU g`m {ZdmaUmMo ho `Z Vwhmbm mhrV AmhoV
Amn`m JmdmV qH$dm ehamV doJdoJim H$m ?
H$maUmd$Z hmoUmao VQ>o hrgwXYm EH$ g`m hmoD$ {hdao ~mOma AhXZJa {OhmVrb {hdao
eH$Vo. gVV hmoUm`m VQ>mwio JmdmMo dm` ~mOma `m bhmZ JmdmV nm`mMr moR>r g`m
{~KS>Vo. EH$monm amhV Zmhr. Jmdm`m JVrV hmoVr. `m JmdmVrb bmoH$m`m XVrZo d `m`m
AS>Wio {ZmU hmoVmV. VQ>mMo d$n J^ra gh^mJmVyZ hr g`m gmoS>dbr Jobr. OZmdam`m
Zgbo; Va nanamer ~mobyZ Voo gmoS>dVm `oVmV; naVw Mm`mMmhr Z gwQ>bm. AmO {hdao ~mOma `m
`m mJmZo VQ>o gwQ>bo ZmhrV, Va VQ>m {ZdmaUmgmR>r JmdmMm n[aga {hadmJX Amho.
AgUm`m gWmMr Am{U `m`mb`mMr XV `mdr AZoH$ JmdmV nm`mMr Q>MmB AgVo. `mMr
bmJVo. H$maUo emoYm d Cnm` gwMdm.
32
lXmZmVyZ Jmg$mB CmZm~mX (3) emVVmXyVmgmR>r {Z`mdbr V`ma H$aVmZm
{OhmVrb IwXmdmS>r m JmdmVrb bmoH$mZr `mV H$moUVo {Z` gm{dQ> H$amb?
lXmZmVyZ Jmg$mB Ho$br. JmdmMr dN>Vm (4) Vw`mVrb dmX {Q>d`mgmR>r emVVmXyV
JmdmVrb gdmZr {iyZ H$am`Mr, ho JmdH$`mZr H$moUH$moU`m mJmMm Adb~ H$aVmV?
R>adbo. `mgmR>r W gmS>nm`mMo {Z`moOZ Ho$bo. (5) emVVo`m mJmZo Z gwQ>VmV, ho Vwhmbm
C{H$aS>mdarb H$M`mMm dmna H$$Z JmSy>iIV H$go gObo?
V`ma Ho$bo. `oH$ KamgmR>r dN>VmJh ~mYbo.
emVVogmR>r gmOmVrb gd KQ>H$mm yb^yV
gV JmS>Jo~m~mZr H$sVZmVyZ Jmdmbm dN>VoMo JaOmMr nyVVm hmoUo AmdH$ Amho. oH$mg
hd nQ>dyZ {Xbo. dN>Vm, {ejU d dmdb~Z AmdH$ Vr gwa{jVVm {imbr nm{hOo. gmOmVrb
mm{edm Amnbr JVr hmoUma Zmhr, Ago gV emofU Wm~bo nm{hOo. {dfVm H$r Pmbr nm{hOo.
JmS>Jo~m~m bmoH$mZm gmJV. dN>Vm H$er H$amdr ho
gmdO{ZH$ OrdZmV gh^mJr hmomMr gYr
j H$VrVyZ Vo XmIdyZ XoV.
oH$mbm {imbr nm{hOo. emVVoMo hd
amQ>gV VwH$S>moOrhmamO mZrhr JmJrVoVyZ gOmdyZ KoUo, emVVoMo mJ jmV dmnaUo m
dN>VoMo hd nwT>rbmUo gm{JVbo Amho -
mJmZr AmnU Hw$Qw>~mV, emioV Am{U gmdO{ZH$
"{imoZr H$amdr Jmg$mB & OrdZmV emVVobm nyaH$ dmVmdaU {ZmU H$$
Zmbr, moar R>mrR>mr & eH$Vmo.
hVo nahVo gm$ gd{h &
MhyH$S>o mJ &' mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

OJmV emVVm ZmXmdr Am{U gdM XoemZm


Amn`m OZVo`m {dH$mgmgmR>r `Z H$aVm
`mdoV, hUyZ 21 gQ>|~a hm {Xdg g`wV
amQmV}$ "AmVaamQr` emVVm {XZ' hUyZ OJ^a
gmOam Ho$bm OmVmo. `m {Xder g`wV amQmMo
gV JmS>Jo~m~m amQ>gV VwH$S>moOr_hmamO w`mb` Agbo`m `y`mH$ ehamV, Wm{ZH$
doioZwgma gH$mir 10 dmOVm KQ>m dmOdbr OmVo.
dVmZnmV lXmZm`m AZoH$ ~mV`m mZVa H$mhr jU emVVm nmibr OmVo. gwmao
`oVmV, `mMo gH$bZ H$am. lXmZmVyZ H$m 60 XoemVrb bmoH$mZr {Xbo`m Zm`mnmgyZ hr
H$m` gm` hmoVo `mMr MMm H$am. KQ>m V`ma H$a`mV Ambr Amho.

gmJm nmh ! Vwhmbm `m~m~V AmUIr m{hVr hdr


(1) emioV emVVmXyVmMm JQ> Agmdm, Ago Agob, Va `m gHo$VWimbm ^oQ> Xm.
http://www.internationaldayofpeace.org.
Vwhmbm dmQ>Vo H$m?
(2) `m JQ>mVrb {dXmWu d {dXm{WZtMr {ZdS>
H$a`mgmR>r Vwhr H$moUVo {ZH$f R>admb?

33
AmnU H$m {eH$bmo?
ho Zohr bjmV R>odm.
gyhOrdZmVrb g`m gmoS>d`mMr O~m~Xmar
Hw$Qw>~mV, emioV, gmOmV emVVm Agob,
gdmMr Amho.
Va {VMm $m`Xm gdmZmM hmoVmo. emVVowio gdmZr ghH$m` Ho$`mg g`mMo {ZamH$aU
JVrg hmV^ma bmJVmo. `mnma, CXmoJ, hmoVo.
{ejU, H$bm, gm{h`, ZmoaOZ, {dkmZ, gdmX Am{U MM}VyZ VQ>m {ZdmaU hmoVo.
VkmZ, gemoYZ BmXr jomV ^a^amQ> H$a`mMr emVVo`m mJmZo g`m gmoS>dVm `oVmV.
gYr {iVo. `m Q>rZo emVVm hr Amnbr Hw$Qw>~mV, emioV d gmOmV emVVm Agob, Va
dpVH$$ JaO Z amhVm Vo EH$ gmm{OH$ y` {VMm $m`Xm gdmZm {iVmo.
~ZVo. emVVm ho EH$ gmm{OH$ y` Amho.

dmm
1. [aH$m`m OmJr mo eX {bhm. 4. nwT>rb gJr Vwhr H$m` H$amb?
(A) g`mH$S>o S>moioPmH$ Ho$`mda `m A{YH$ (A) dJwImbm dJmV emVVm {ZmU H$am`Mr
................... ~ZVmV. Amho.
(Am) n[agamVrb ...................AmoiIUo, (Am) J{UV {df`mMo {ejH$ H$mhr An[ahm`
hrgwXYm EH$ hdmMr JmoQ> Amho. H$maUmVd AmO dJmV `oD$ eH$V ZmhrV.
(B) H$sS>mJUmda Ioim`m gm`m`m doir
2. nwT>rb ZmMr EH$m dm`mV CVao {bhm.
XmoZ gKm`o dmX {ZmU Pmbm Amho.
(A) gmdO{ZH$ g`m hUOo H$m`?
(Am) gmdO{ZH$ g`m H$em gwQy> eH$VmV? CnH$
(B) dN>VoMo hd H$moUm gVmZr nQ>dyZ
1. Vw`m n[agamVrb H$Mmm
{Xbo?
g`o~m~V Wm{ZH$ bmoH${V{ZYtZm n
3. nwT>rb ZmMr WmoS>`mV CVao {bhm. Xm d `m`mer `m~m~V gj MMm
(A) "lXmZmVyZ Jmg$mB' hr gH$nZm nQ> H$am.
H$am. 2. Vw`m n[agamV moH$mQ> Hw$`mMm mg
(Am) emVVobm nyaH$ dmVmdaU H$go {ZmU H$aVm hmoV Agob, Va `m{df`r H$moUmbm
oBb? H$idm`Mo ho emoYm. moH$mQ> Hw$`mMr
g`m gmoS>d`m`m Cnm`m{df`r
m{hVr {idm.

***

34
8. gmdO{ZH$ gw{dYm Am{U mPr emim

gmJm nmh ! emioV Amn`mbm AZoH$ gw{dYm CnbY


AgVmV. VemM gw{dYm Amn`mbm ~mhoa`m
(1) Amn`m KamV Am{U Kam~mhoa {iUm`m gmdO{ZH$ OrdZmVhr CnbY AgVmV. ~g, aodo
gmdO{ZH$ gw{dYm H$moU`m? `m gmdO{ZH$ dmhVwH$s`m gw{dYm AmhoV. `m{edm`
(2) `mnH$s H$moU`m gw{dYm Vwhr dmnaVm? Q>nmbgodm, XyadZr, ApZeZ Xb, nmobrg, ~H$m,
AmnU gdOU gmdO{ZH$ godmgw{dYmMm ZmQ>Jho, ~mJ~{JMo, nmoh`mMo Vbmd `mgma`m
dmna H$aV AgVmo. nmUrnwadR>m, drOnwadR>m, AZoH$ gmdO{ZH$ godmMm AmnU Cn`moJ H$aV
Amamo`godm, {ejU Am{U dmhVyH$ `m H$mhr AgVmo. `m gw{dYmMm dmna AmnU O~m~XmarZo
hdm`m gmdO{ZH$ godm AmhoV. `m godm Ho$bm nm{hOo.
gdmgmR>r AgVmV. gmdO{ZH$ godm, `m
XoUm`m gWm Am{U AmnU `mMr {iyZ Amnbr emim hUOo Amnbo Kam~mhoaMo OJ
gmdO{ZH$ `dWm {ZmU hmoVo. Amnbr AgVo. Amn`mbm Ogo Amnbo Ka AmdS>Vo, VerM
emim hr gmdO{ZH$ `dWoMm EH$ ^mJ emimhr AmdS>Vo. `oH$ emioMr EH$ dV
Amho. AmoiI AgVo. Vw`m emioMr d{eQ>o emoYm
. Am{U `mMo EH$ {^pVnH$ V`ma H$am.

ImbrbnH$s `m gw{dYm Vw`m emioV {^pVnH$mMm ZwZm


CnbY AmhoV, `m`mnwT>o P Aer IyU H$am.
emioMo Zmd
nwaoem dJImo`m dmMZmb
WmnZoMo df
wbtgmR>r drOnwadR>m
dN>VmJh gWmnH$

wbmgmR>r moJemim ~rXdm


dN>VmJh ~moY{Mh
{nmMo nmUr AZ H$monam {dXmWu Am{U
an gJUH$ H$j {dXm{WZtMr g`m
H$sS>mJU dXH$s godm dJImomMr gm
JUdoemMm aJ
embo nmofU gwnXoeZ H|$
Amhma moOZm CboIZr H$m{Jar

emiobm Hw$nU {dmmoOZm mV Pmbobo nwaH$ma


35
emio`m _XmZmda IoiUmar _wbo
emim gdmgmR>r AgVo. emioV OmD$Z {eH$Uo `moJemim, H$sS>mgm{h` CnbY H$$Z XoUo `m
hm `oH$ wbmwbrMm hH$$ Amho. `mbm {ejUmMm H$mao gmOmVrb {d{dY KQ>H$mMr emiobm XV
hH$ Ago hUVmV. {ejU hH$ H$m`XmZwgma 6 hmoVo. emio`m OS>UKS>UrV gmOmMm dmQ>m AgVmo.
Vo 14 d`moJQ>mVrb gd wbmwbtZr emioV OmD$Z
Amnbo mW{H$ {ejU nyU Ho$bo nm{hOo. {deof JWmb
JaOm Agbo`m wbmwbtgmR>r H$mb d`mMr AQ>
14 EodOr 18 df} Amho.
emiom OS>UKS>UrV gmOmMm gh^mJ
Amn`m emio`m C^maUrV AZoH$ `Vr
Am{U gWm XV H$aVmV. {H$VrVar nmbH$, mOr
{dXmWu, gm{hp`H$, IoimSy>, emk Am{U
CXmoOH$ Ago AZoH$OU Amn`m emio`m dmT>rbm
hmV^ma bmdVmV. dJImo`m ~mYyZ XoUo, JWmb`, gmm{OH$ gWom XVrZo JWmb

dVn gyhmm XVrZo IJmob {dkmZ H|$


36
dmMm d MMm H$am.
emimhr gmOm`m JVrbm qH$dm EImXr
g`m gmoS>dm`bm XV H$aVo. JmdmVrb bmoH$mZm
dN>Vo`m gd`r bmJm`m, hUyZ EH$m emioVbo
Jm_dN>Vm H$mhr {dXmWu dN>VmXyV Pmbo. `mZr
emiom$V JmdmV dN>Vm A{^`mZ am~dbo.
a`mda WwHy$ ZH$m, H$M`mMr `mo` {dhodmQ>
bmdm, Aer KmofUmno `mZr V`ma Ho$br.
d`m`o nWZmQ>ohr gmXa Ho$br. `m
dN>VmXyVmZr a{hdmemZm dN>VoMo hd
dN>VmXV nQ>dyZ {Xbo. Jmdmbm {ZbJm nwaH$ma {idyZ
Xo`mV emioZo Agm gh^mJ KoVbm. JmdmV EH$OyQ>
{ZmU hmo`mg `mMr XV Pmbr.

gmJm nmh ! nmbH$ `m`mV gdmX hmoVmo. mwio emiom


(1) Vwhr hOa Agbo`m EImXm nmbH$- {d{dY CnH$mV nmbH$mMm gh^mJ dmT>Vmo.
{ejH$ g^oV H$moU`m {df`mda MMm emim gd nmbH$mMm gmaImM gmZ H$aVo.
Pmbr? emioV`m KS>mmoS>t{df`r AmnUhr nmbH$mer
(2) `m g^oV H$moUVo hdmMo {ZU` Pmbo? ~mobbo nm{hOo. {ejH$ d nmbH$ `m Xmohm|`mhr
(3) Vw`m gd {mMo nmbH$ g^obm Ambo hmoVo XVrZo AmnU {eH$V AgVmo. `m`mVrb XodmU-
H$m? KodmU Amn`m $m`XmMr AgVo.
(4) Amn`m emioV gd nmbH$mMm gmaImM AmXa
Ho$bm OmVmo, ho Vwhmbm H$emd$Z gObo? .
gd emimo {ejH$-nmbH$ Am{U mVm-
EH$ {Xdg VwMr gnyU emim nmbH$mZr
nmbH$ gK AgVmV. `m gKmwio Amnbo {ejH$ d
Mmbdmdr, `mgmR>r emio`m emgZmH$S>o {dZVr
H$aUmam AO H$am. nadmZJr {im`mZVa hm
H$m`H$ am~dm. VwMm AZw^d Wm{ZH$
dVmZnm`m ~mb{d^mJmH$S>o nmR>dm.

ho Zohr bjmV R>odm.

{ejU, hm `oH$ wbm-wbtMm


yb^yV hH$ Amho.
nmbH$mMo dmJV H$aVmZm {dXm{WZr
37
Agmhr nmbH$mMm gh^mJ

{dXmmZm gJrV {eH$dVmZm nmbH$


{dXmmZm H$dm`V
{eH$dVmZm nmbH$
AmnU H$m {eH$bmo?
emim
gmOm`m JVrV ^a KmbVo.
gmdO{ZH$ godmgw{dYmMm AmnU O~m~XmarZo
emioV OmD$Z {eH$Uo, hm `oH$ wbmwbtMm
dmna Ho$bm nm{hOo.
hH$ Amho.

dmm
(1) [aH$m`m OmJr `mo` eX {bhm. (Am) emioV {ejH$-nmbH Am{U mVm-nmbH$
(A) gw{dYmMm dmna AmnU ........... Ho$bm gK H$m AgmdoV?
nm{hOo. (4) H$m` hmoBb Vo {bhm.
(Am) Amnbr emim hUOo Amnbo Kam~mhoaMo (A) wbmwbtZm {ejUmMm gmZ hH$ {Xbm
............ AgVo. Zmhr, Va.
(B) emio`m OS>UKS>UrV .............. (Am) gmOmZo emiobm XV Ho$br Zmhr, Va.
dmQ>m AgVmo. (B) gmdO{ZH$ godmMm O~m~XmarZo dmna
(2) nwT>rb ZmMr EH$m dm`mV CVao {bhm. Ho$bm, Va.
(A) hdm`m gmdO{ZH$ godm H$moU`m CnH$
AmhoV?
Vw`m emiobm XV H$aUm`m `VtMr
(Am) gmdO{ZH$ `dWm H$er {ZmU hmoVo?
m{hVr {idm d `m`m XVrwio Vwhmbm
(B) `oH$ _wbm_wbtMm H$moUVm hH$ Amho?
H$moUVo $m`Xo {imbo `mMr m{hVr {bhm.
(3) nwT>rb ZmMr XmoZ-VrZ dm`mV CVao {bhm.
(A) AmnU H$moUH$moUm gmdO{ZH$ gw{dYmMm ***
CnmoJ H$aVmo?
38
9. ZH$mem Amnbm gmo~Vr
Amnm n[agamVrb OrZ gmam CMrMr CVabmV. {H$bm EH$m S>m|Jamda Amho. VoWo
ZgVo. CMgIbnUmwio O{Zrbm {d{eQ> AmH$ma OmmgmR>r Vwhmbm AmUIrZ EH$ S>m|Ja Am{U
mV hmoVmV. mwio S>m|Ja, Xm, nR>mao, XmZo, EH$ Xar AmobmSy>Z Omdo bmJUma Amho. Xmohr
~oQ>o BmXr ^y$no Vma hmoVmV. ho Vwhr {Vgm S>m|Ja Am{U Xar gmo~Vm MmH$Q>rV XmIdm. ho
nmR>mV Amgbo Amho. XmIdVmZm mV XarMr Imobr Am{U S>m|JamMr
Amnbm n[aga H$gm Amho Vo mo H$mao CMr H$er XmIdVm oBb, mMm {dMma H$am.
gOyZ KomgmR>r VoWrb ^yaMZoMr hUOoM
gmJm nmh !
mH${VH$ aMZoMr m{hVr AgUo AmdH$ R>aVo.
BVm MmWro AmnU ZH$memg~Yr m{hVr
KoVbr hmoVr. mV nmM hOma dfmnyduMm
ZH$memgwXYm hmoVm. mMm AW mZdmbm nydunmgyZ
ZH$mem Vma H$amMr JaO dmQ>V hmoVr. m doir
ZH$memMm CnmoJ wV wXYmgmR>r hmoV Ago.
wXY H$aVmZm Xoemm ^yaMZoMr/mH${VH$ aMZoMr ZH$mem "A'
gImob m{hVr AmdH$ hmoVr. eyMm nam^d
H$amgmR>r S>mdnoM AmIUo gmono hmoV Ago. ZH$mem "~'
mgmR>r n[agamm ^yaMZoMo ZH$meo dmnabo OmV.
^y$nmMr CMr, AmH$ma BmXtYrb $aH$
{dMmamV KoD$Z ZH$memV {d{dY ^y$no XmIdVm oVmV.
hr ^y$no ZH$memda doJdoJim nXYVtZr XmIdbr
OmVmV. ZH$memm AmYmao ^y$no H$moUH$moUm
nXYVrZr XmIdVm oVmV Vo AmnU gOyZ KoD$.
ZH$mem "H$'
.
Vwm emioMr ghb EH$m {H$mda
OmUma Amho. Vwhr ~gZo EH$m {R>H$mUr

darb ZH$memMo {ZarjU H$am. ho gd ZH$meo


EH$mM XoemMr ^yaMZm XmIdUmao AmhoV; naVw `m
ZH$mem`o $aH$ Amho. ZH$memMo {ZarjU H$$Z
nwT>rb ZmMr CVao gmJm.
ZH$mem "A' `o XoemMr CMr H$emm
AmYmao XmIdbr Amho?
39
ZH$mem "~' `o aJmMm dmna H$emgmR>r Ho$bm CVma d {d{dY {R>H$mUMr CMr gOmg XV hmoVo.
Amho? gmoM aofmYrb AVa H$r Agmg m
ZH$mem "H$' BVa XmoZ ZH$memnojm H$em H$mao {R>H$mUMm CVma Vrd AgVmo, Va ho AVa OmV
doJim dmQ>Vmo? Agmg O{ZrMm CVma X AgVmo ho bjmV m.
ZH$mem "A', "~', "H$' Yrb gdmV CM mgmR>r gmo~Vm AmH$VrMr XV m.
{R>H$mU H$moUm {Xeog Amho? (2) aJnXYVr hr gmoM aofmda AmYm[aV
"A', "~' d "H$' nH$s H$moUm ZH$memVyZ nXYV Amho. m nXYVrV g_moM aofmXamZ aJ
^yaMZm mo H$mao gOVo ? ^abo OmVmV. oH$ aJ hm CMrZwgma R>aVmo. Ogo,
H$mJXmda ZH$mem H$mT>VmZm ^yaMZoMr bm~r d Ob^mJmgmR>r {Zim aJ, Va mm bJVm
Xr ghO XmIdVm oVo. naVw ^yaMZoMr Imobr d O{ZrgmR>r JS>X {hadm aJ. mnojm OmV CMrm
CMr ghOnUo XmIdVm oV Zmhr. ZH$memV m ~m~r O{ZrgmR>r {$H$Q> {hadm d mhrnojm OmV
XomgmR>r doJdoJim nXYVtMm dmna Ho$bm OmVmo. CMrm O{ZrgmR>r {ndim, BmXr.
(1) gmoM aofm nXYVr (Contour Line Method) CMr rQ>ao
(2) aJnXYVr (Layer Tinting Method) gmo~Vm aJ 4880 nojm OmV
(3) CR>mdXeH$ AmamIS>m (Digital Elevation Model) 3660 Vo 4880
Vm{bHo$Mo {ZarjU H$am. 1380 Vo 3660
(1) gmoM aofm nXYVr m nXYVrMm dmna CMrVrb $aH$mZwgma 600 Vo 1380
ZH$memo O{ZrMm CMgIbnUm XmIdmgmR>r aJgJVrV hmoUmam ~Xb 300 Vo 600
H$aVmV. O{ZrMr CMr gwgnmQ>rnmgyZ moOVmV. bjmV m. gmoM 150 Vo 300
mZVa gmZ CMrMr {R>H$mUo {ZpMV Ho$br OmVmV. aofmXamZ dmnabom 75 Vo 150
ZH$memV mMr Zm|X mo {R>H$mUr Ho$br OmVo. 0 Vo 75
aJmwio ^yaMZoVrb 0 Vo -75
ZH$memda Zm|Xdbobr hr {R>H$mUo aofom gmhmmZo
$aH$ MQ>H$Z bjmV -75 Vo -150
EH$oH$mg OmoS>VmV. gmZ CMrMr {R>H$mUo
oVmo. ZH$mem "~' nhm. -150 nojm H$_r
OmoS>Umm m aofog gmoM aofm hUVmV. ZH$mem
"A' nhm. mo gmZ CMrm {R>H$mUmm (3) CR>mdXeH$ AmamIS>m hr gdmV
AmYmao aofm H$mT>bom AmhoV. m nXYVrwio
AmYw{ZH$ nXYVr Amho. mgmR>r H${ CnJhmMr
XoemMm CMgIbnUm ghO bjmV oVmo. XoemMm
XV mdr bmJVo. H${ CnJhmZr nmR>dbom
S>m|JamMm AmS>dm N>oX m{hVrMm dmna H$$Z ho ZH$meo H$mT>bo OmVmV.
_X CVma Vrd CVma ZH$mem "H$' nhm. CMrZwgma ^yaMZoV hmoUmao ~Xb m
ZH$memV WoQ> {XgVmV.
darb nXYVtMm dmna H$$Z ZH$meo Vma
Ho$mg XoemMr mH${VH$ aMZm qH$dm ^yaMZm
AMyH$ gOVo. hUOoM CMr, Imobr qH$dm CVma
BmXtMr H$nZm `oVo. gJUH$m`m AmYmao `m
ZH$memdarb `oH$ q~XMr CMr nmhVm `oVo.
_X CVma Vrd CVma mH${VH$ ZH$memMm dmna bH$ar H$madmm,
n`Q>Z, {J[a^_U mJ AmIUo, n[agam`m
gmoM aofm nXYVr {dH$mgmMo {Z`moOZ H$aUo, B`mXtgmR>r H$aVm `oVmo.
40
Oam S>moHo$ Mmbdm. Oam S>moHo$ Mmbdm.
aJnXYVrMm dmna H$$Z AmUIr EH$m nmR>mV
ZH$mem {Xbm Amho. Vmo H$moUVm Vo emoYm d mMo
erfH$ MmH$Q>rV {bhm.

.
Vwm emiom qH$dm Kamm n[agamVrb
{d{dY JmoQ>r XmIdUmam AmamIS>m Vma H$am.
Vwhr Vma Ho$bobm AmamIS>m d {mZo Vma
darb MmH$Q>rV doJdoJim CMrdarb {R>H$mUo {Xbr Ho$bobm AmamIS>m EH$oH$mH$S>o nmhmgmR>r Xm.
AmhoV. mVrb gmZ CMrdarb {R>H$mUmMo q~X {mm AmamIS>mYrb gObom ~m~r d Z
nhm. gmZ CMrdarb {R>H$mUmMo q~X aofmZr OmoS>m. hr gObom ~m~tMr doJdoJir mXr H$am.
H$Vr H$aVmZm Vwhr ZH$memo ^y$no XmIdmMr AmamIS>mVrb gObom d Z gObom
EH$ nXYV dmnabr Amho. Vr H$moUVr Vo Imbr JmoQ>t~m~V EH$oH$mer MMm H$am.
[aH$mm MmH$Q>rV {bhm. Vwm {mZo Vma Ho$bom H$mhr JmoQ>r Vwhmbm
H$m gOm ZgVrb, mda {dMma H$am.
ZH$memMm CnmoJ AZoH$OU H$aVmV. AmamIS>m
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? qH$dm ZH$mem mV {d{dY KQ>H$ XmIdbo OmVmV. Vo
doJdoJim nXYVrZr XmIdbo, Va AmamIS>m qH$dm
ZH$mem Vma H$amm AZoH$ AmYw{ZH$ ZH$mem gOUo AdKS> hmoVo, hUyZM ZH$memV
nXYVr AmVm {dH${gV Pmm AmhoV. mnydu XmIdbobo KQ>H$ gdmZm ghOnUo gOmdoV mgmR>r
"H$me-N>mm' nXYVrMm dmna H$$Z ZH$meo {Mho d IwUmMm dmna Ho$bm OmVmo. {Mho d IwUm
Vma Ho$bo OmV AgV. gmo~V {Xbobm ZH$mem ho gdgmYmaUnUo gdmZm gOVrb Aem {d{eQ> d
mMo CXmhaU Amho. gmZ nXYVrZo XmIdVmV.
gmHo${VH$ IwUm : ZH$memV doJdoJim JmoQ>r
XmIdmgmR>r gHo$VmZwgma dmnabom IwUm. m
~hYm ^m{{VH$ AmH$mm d$nmV AgVmV.
CXm., aofm, dVwi, {H$moU, q~X BmXr.
gmHo${VH$ {Mho : ZH$memV doJdoJim JmoQ>r
XmIdmgmR>r gHo$VmZwgma dmnabobr {Mho. {Mho
hUOo m m JmoQ>tgmR>r dmnabom {M$nmVrb
bhmZ AmH$Vr hmo. CXm., XoD$i, erX, {H$bm
BmXr.

41
{Mho d IwUmMm dmna Ho$mZo m m wXY^yr
{R>H$mUm~m~V WmoS>mV d AMyH$ m{hVr ZH$mem bmohmJ
dmMUmmbm {iVo. {Mho d IwUm H$emgmR>r
{dhra
dmnam AmhoV, Vr m{hVr ZH$memm gyMrV
{Xbr OmVo. Pam
Wm{ZH$ CMr
gmJm nmh !
dVr
Imbrb {Mho d IwUm AmoiIm d `mMr Zmdo
MmH$Q>tV {bhm. JdV
gmoM aofm
Vbmd
aVm
ImU
RF amIrd dZo

mhrV Amho H$m Vwhmbm ?


"^maVr gd}jU gWm' hr ^maVmVrb ZH$mem
Vma H$aUmar w gWm Amho. {VMr WmnZm
1767 gmbr Pmbr. m gWoZo j gd}jU
H$$Z ^maVr CnIS>mMo {d{dY mUmdarb
WbXeH$ ZH$meo Vma Ho$bo AmhoV. ho ZH$meo
AMyH$Vo~m~V OJm AmhoV. m gWoMo w
^maVr` gd}jU gWoZo ZH$meo Vma H$aVmZm H$mmb CVamIS> ammVrb "S>ohamSy>Z' oWo Amho.
dmnabobr H$mhr {Mho d IwUm gmo~V {Xm
AmhoV, `mMm A`mg H$am.
Q>nmb H$mmb

~Xa

XrnJh

{H$bm

emZ^yr
AmVaamQ>r grm
42
Oam S>moHo$ Mmbdm. .
Og~ra Am{U Z{OV ZH$mem dmMV AmhoV. AmVm nydu Ho$mmUo Amnm emioMm
`mZm Imbrb IwUm d {Mho H$iV ZmhrV. qH$dm Kamm n[agamMm AmamIS>m nwhm Vma
(1) IwUm d {Mhmm nwT>o `mMm AW H$am. mgmR>r dmnamMr {Mho d IwUm W_
{bhZ Vwhr `mZm XV H$amb H$m ? {ZpMV H$am. m AmamIS>mgmR>r mMm dmna
Q>nmb H$mmb ( IyU ) H$am.
....................... ( ) nhm ~a, AmVm EH$oH$mMo AmamIS>o Vwhmbm
gOmbm gmono dmQ>VmV H$m ?
....................... ( )
....................... ( )
AmnU H$m {eH$bmo?
....................... ( )
....................... ( ) ^y$nmMr AmoiI.
mH${VH$ aMZm ZH$memV XmId`m`m
....................... ( ) nXYVr.
CMr d ImobrgmR>r aJmMm dmna.
(2) mVrb {Mho H$moUVr d IwUm H$moUm
gmHo${VH$ {Mho d IwUmMm dmna.
Vo H$gmV Zm|Xdm.

dmm
1. Vwm n[agamV AgUmm {d{dY ^y$nmMr
mXr H$am. ^y$no XmId`mMr nXYV dmn$Z
`mVrb EImXo ^y$n dhrV H$mT>m.
2. Imbrb XmoZ dmmVrb ^y$nXeH$ eXmZm
AYmoao{IV H$am d mgmR>r {Mho d IwUm Vma
H$am.
(A) gmoZmbr Q>H$H$ S>m|Jamm nbrH$S>o amhVo.
(~) {Zoe Kmamnwar ~oQ>mda ghbrbm Jobm Amho.
3. Imbrb KQ>H$mgmR>r {Mho d IwUm Vma H$am.
Ka, Umb, H$maImZm, ~mJ, IoimMo XmZ,
aVm, S>m|Ja, ZXr.
4. gmo~VMm ZH$mem aJgJVrm AmYmao CMr
XmIdVmo, naVw mVrb EH$ aJgJVr MwH$br
Amho. m OmJr H$moUVr aJgJVr mo Amho Vo
Zm|Xdm.
CnH$ : n[a{MV n[agamMo CR>mdmMo ZH$meo nhm.
{ejH$mm XVrZo H$mJXmda X{d{Vr ZH$meo
Vma H$am. ***
43
10. AmoiI ^maVmMr

ZH$memer r CboI Amho. {d{dY ZXm, ndV d nR>mao `mZr


Amnbm Xoe gXY Amho. `mnH$s H$mhtMr Zmdo
Imbr {Xbobm ^maVmMm ZH$mem nhm. m ZH$memV {Xbr AmhoV. gmJm ~ao, ZH$memV {Xbom
ZH$memV ^maVmVrb {d{dY ZXm XmId`m AmhoV. ZmdmnH$s H$moUVr Zmdo Vwm n[aMmMr AmhoV ?
mnH$s H$mhr ZXmMr Zmdo AmnU Zohr EoH$Vmo Vr H$moR>o dmMZmV Ambr AmhoV mMm {dMma H$am.
qH$dm dmMVmo. {d{dY Xoe^pVna JrVmVhr mMm ZH$memYrb m ZmdmZm H$am.

44
ZH$memer r

^maV-mH${VH$ ZH$memMm H$miOrnydH$ H$$Z mMr dmhmMr {Xem H$moUVr Vo {bhm.


Amg H$$Z Imbrb ZmMr CVao dhrV {bhm. (5) H$moamoS>b {H$Zmmbm OmD$Z {iUmm
(1) ndV emoYm d mMr Zmdo {bhm. wI ZXmMr Zmdo {bhm.
(2) ZH$memVrb S>m|JamMr Zmdo {bhm. (6) JJm, ZXm, dZJJm, JmoXmdar Am{U H$mdoar
(3) ZH$memVrb nR>mao emoYm d mMr Zmdo {bhm. m ZXmm dmhmJmMo {ZarjU H$am.
(4) {hmbmV CJ nmdyZ qgYy ZXrg oD$Z mm ImomVrb O{ZrMm CVma H$moUm
{iUmm ZXmMr Zmdo {bhm. CMrMm {dMma {XeoH$Sy>Z H$moUm {XeoH$S>o Amho Vo Zm|Xdm.
45
(7) ZH$memVrb gamodao emoYm d Zmdo {bhm. dZ Xoe
(8) AmImVmMr Zmdo emoYm d Vr ^maVmm
H$moUm {Xeobm AmhoV Vo Zmdmgh {bhm.
(9) ^maVmm VrZhr ~mOyg Agbom Ob^mJmMo
{ZarjU H$am. mMr Zmdo emoYyZ Vo H$moUm
{Xeog AmhoV Vo {bhm.
(10) bjXdrn, AXmZ Am{U {ZH$mo~ma ho ~oQ>mMo
gyh emoYyZ mVrb H$mhr ~oQ>mMr Zmdo {bhm.
dmidQ>r Xoe
(11) CVaoH$S>rb XmZr XoemV H$moUm wI
ZXrMo Imoao Amho ?
AmnU ZH$mem Am{U mda AmYm[aV ZmXdmao
^maVmm mH${VH$ aMZoMr m{hVr OmUyZ KoVbr.
Amnbm Xoe {d{dY ZXm, ndV, nR>mao, XmZo,
~oQ>o B`mXtZr ZQ>bobm Amho. ^maVr ^yIS>mm VrZ
{XemZm nmmZo mnbom d X{jUoH$S>o {Zwim
hmoV Ommmm ^mJmg "^maVr XdrnH$n' hUVmV. XmZr Xoe
Amnbr CVaoH$S>rb grm {hmb`mgma`m A{VCM
ndVamJmZr V`ma Pmbr Amho. Amn`m XoemV$dZoo,
_XmZo, dmidQ>o B`mXr, AmhoV. gmo~VMr {Mo nhm.
Amnm XoemMm {dVma moR>m Amho. {edm
gwgnmQ>rnmgyZ CMrVrb $aH$ 8000 rQ>anojm
OmV Amho. mwio XoemZwgma ^maVmm hdmmZmV
{d{dYVm AmT>iVo. hdmmZmVrb m {d{dYVowio ndVr Xoe
dZnVr, mUr d nmYrb {d{dYVmgwXYm moR>m
mUmda nmhmbm {iVo. VgoM nrH$nmmVhr
{d{dYVm AmT>iyZ oVo. Ogo, CVa ^maVmV Jh ho
wI nrH$ Amho, Va {H$ZmanQ>Q>rMm Xoe d X{jU
^maVmV ^mV ho wI nrH$ Amho. ^maVmV dmarMo
CnmXZ moR>m mUmda hmoVo.
m gd {d{dYVoMm gdmJrU n[aUm Amnbo XbXbrMm Xoe
OrdZmZ, MmbrarVr, nanam, bmoH$OrdZ d
gH$Vrda Pmbobm AmT>iVmo.
Amnm XoemV {d{dY OmVr, OmVr d YmMo
bmoH$ amhVmV. {d{dY ^mfm ~mob`m OmVmV.
XoemZwgma AmhmamV, nohamdmV, gU-Cgd,
BmXto AmnU hr {d{dYVm ghO nmh eH$Vmo.
46
ZH$memer r

da {Xbom ^maVm`m amOH$s` ZH$memMo 4. A{Vnyd}H$S>rb amo doJdoJim aJmZo aJdm.


{ZarjU H$am d Imbrb ZmMr CVao dhrV Zm|Xdm. mMr Zmdo d amOYmm H$moUm Vo {bhm.
1. Amnbo am` AmoiIm. Vwm AmdS>m aJmZo 5. AmH$mamZmZo moR>o AgUmao am` {ndim aJmZo
Vo aJdm d amOYmZrMo Zmd {bhm. aJdm d amOYmZrbm H$am.
2. gdmV CVaoH$S>o AgUmao am` H$moUVo Vo {bhm? 6. bmb AjamZr {b{hbobr Zmdo H$moUVo jo
3. gdmV X{jUobm AgUm`m am`mMo Zmd {bhm. XmIdVmV?
47
^maV ho bmoH$emhr OmgVmH$ amQ> Amho.
{Xbr hr ^maVmMr amOYmZr Amho. jo$imm Oam S>moHo$ Mmbdm.
Q>rZo amOWmZ ho ^maVmVrb gdmV moR>o am
Amho. mZVa Xoe d {Vgm H$mH$mda 1) Amn`m am`m`m eoOmarb Am{U 2014
hmamQ> am Amho. Jmodm ho ^maVmVrb gdmV H$r gmbr ZmZo Vma Pmbobo am H$moUVo?
jo$i Agbobo am Amho. 2) ^maVmVrb EHy$U am`o {H$Vr?
3) ^maVr` _hmdmidQ> m_w`mZo H$moU`m
am`mV `oVo?
.

dJmVrb {dXm`mZr `oH$s EH$-EH$ am` AmVm Vwhr gH${bV Ho$bom oH$ ammm
{ZdS>m. {ZdS>bo`m am`mMr m{hVr Imbr {Xbo`m d{eQ>mMo VVo Vma H$$Z Vo dJmV {MH$Q>dm. ho
wXXm`m AmYmao {idm. H$aV AgVmZm gKam joo {dg$ ZH$m. Aem
(1) gmm{OH$/gmH${VH$ d{eQ>o : ^mfm, gU, H$mao VwMr {d{dY amm`m d{eQ>mZr wV
Cgd, nohamd, ZH$ma. Aer dJImobr Vma hmoBb.

(2) ^mJmo{bH$ d{eQ>o : ^y$no, Ob$no, dZo. ^maVmVrb {d{dY XoemZwgma {nH$mm
CnmXZmVhr Amnmbm $aH$ AmT>iVmo. ~mOmamV
hr m{hVr {id`mgmR>r Vwhr emioMo qH$dm XH$mZmV Amnmbm {iUmm Mhm, H$m$s,
JWmb`, dVmZno, m{gHo$, BQ>aZoQ>, XyaXeZ d gr, Am~o BmXr dVy Zom H$moR>o CnmXrV
{ejH$mMr XV `m. hmoVmV, m AmnmnV H$em nmohmoMVmV ho AmnU
nwT>rb nmZmdarb ZH$memd$Z gOyZ KoD$m.

mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

^maVr jomV ^maVmm w ^yr{edm m gd ~oQ>mMr WmZo Xoemm gajUmm


AZoH$ ~oQ>mMm gmdoe hmoVmo. Q>rZo AV hdmMr AmhoV. hmamQ>mm
1. Aa~r gwmVrb bjXdrn ~oQ>o. {H$Zmmm ajUmgmR>r mVrb H$mhr ~oQ>mda
2. ~Jmbm CngmJamVrb AXmZ Am{U {H$bo ~mYbo Jobo. ho Eo{Vhm{gH$ {H$bo ObXJ
{ZH$mo~ma ~oQ>o. hUyZ AmoiIbo OmVmV. H$moH$U {H$ZmanQ>Q>rda
3. ^maVmm w ^yrOdirb gwmVrb ~oQ>o. Ago {H$bo AZoH$ {R>H$mUr nhmbm {iVmV.

ObXJ : O{Oam
48
ZH$memer r

darb ZH$memMo ZrQ> {ZarjU H$am. m ZH$memV (2) MhmMo CnmXZ H$moUH$moU`m am`mV hmoVo?
^maVmVrb H$mhr wI ZJXr {nHo$ d {d{dY H$maMo (3) Amn`m am`mV bdJ AmU`mgmR>r mJ
dmhVwH$sMo mJ XmIdbo AmhoV. {ZpMV H$am d {Jadm.
ZH$memm AmYmao Imbrb ZmMr CVao
(4) g$aMXmMo CnmXZ ^maVmVrb H$moUH$moU`m
Xm.
am`mV hmoVo Vo emoYm. m ammm Zmdm^modVr
(1) Amn`m am`mV Ho$ea H$moRy>Z AmUmdo bmJob?
H$am.
mgmR>r gmoBMm _mJ {Jadm.
49
5. ZmJnyaMr gr {~H$mZoabm nmR>dmgmR>r mJ
{ZpMV H$am d {Jadm. ho Zohr bjmV R>odm.
6. npM ~Jmb ammV H$m$s d Am~o
Amn`m XoemVrb dZnVr, mUr, njr,
nmR>dmgmR>r mJ {ZpMV H$am d {Jadm.
mmV {d{dYVm Amho. dZXoemV Jo`mda Vr
7. _hmamQ>mVrb H$mXm AUmMb Xoe `m am`mV
Amn`mbm ghO nmhVm oVo. hr {d{dYVm
H$moU`m _mJmZo nmR>dmb?
AmnU Onbr nm{hOo.
H$m` H$amdo ~ao ?
AmnU H$m {eH$bmo?
hf d V{ZH$m w~Bbm amhVmV. `mZm AXmZ
Am{U {ZH$mo~ma ~oQ>o nmhm`Mr AmhoV. W Vo MoZB ^maVmMo dUZ ZH$mem`m AmYmao gOyZ KoVbo.
oWo mmH$S>o OmUma AmhoV. mZVa m ~oQ>mZm ^oQ> ^maVmVrb ^yy$no d Ob$no gOyZ KoVbr.
XoUma AmhoV. m dmgmgmR>r nR>> 49 darb ^maVmVrb {d{dY ^mfm, nohamd, gU, Cgd,
ZH$memV {Xbom mJmnH$s H$moUVo mJ Adb~mdo d{eQ>o `mMr m{hVr H$VrVyZ gOyZ KoVbr.
bmJVrb? ZH$memV ho mJ {JadyZ Vwhr mZm ^maVmVrb H$mhr H$fr CnmXZo d dmhVwH$sMo
XV H$amb H$m? mJ `mMr AmoiI H$$Z KoVbr.
dmm
1. nwT>rb {dYmZmVrb MyH$ XV H$$Z {dYmZo
CnH$
dhrV {bhm.
(A) {hmMb XoemV H$m$sMo io AmhoV. (1) ^maVm`m CVa grodarb H$moU`mhr
(Am) H$moH$U Xoe ^maVmm nyd ^mJmV Amho. EH$m KQ>H$ammVrb bmoH$OrdZm{dfr
(B) {nwam am AmH$mamZmZo gdmV bhmZ m{hVrMm g{M gJh V`ma H$am.
am Amho. (2) EH$m{H$H$m gmXa H$am. "r .... am`
(B) gm~aVr ZXr XoemVyZ dmhVo. ~mobV Amho.'
(C) ghmr ndV AmY XoemV Amho. (3) Vw`m n[agamV amhUmar mUg
2. nR> H$.44 d nR> H$. 47 darb ZH$meo A`mgm H$moUH$moU`m ^mfm ~mobVmV `mMr m{hVr
d H$moU`m ZX>m H$moU`m am`mVyZ dmhVmV Vo `m. `m ^mfm H$moU`m am`mer g~{YV
dhrV Zm|Xdm. AmhoV Vo dhrV Zm|Xdm.

***

50
11. Amnbo Ka d nmdaU

A ~ H$

S> B B
Vwhr emioV, ~mOmamV d naJmdr OmVmZm AmT>iVmV ? H$moUVr Kao mwmZo JmrU
dmgmV AZoH$ JmoQ>r nmhVm. Vohm AmdOyZ Kao ^mJmV AmT>iVmV ?
nmhm. KamMo {ZarjU H$aVmZm `mMr aMZm, AmH$ma, (6) Vwm n[agamMm d hdmmZmMm {dMma H$$Z
dmnabobo ~mYH$mmMo gm{h BmXr ~m~r {dMmamV mo KamOdirb MmH$Q>rV "P' Aer IyU
`m. Vwhr nm{hbobr H$mhr Kao da {Xbo`m Zw`mer H$am.
{iVrOwiVr AmhoV H$m , nhm ~ao !
(1) Kao ~Zd`mgmR>r H$moUH$moUVo gm{h` dmnaVmV ? {MmVyZ AmnU KamMo {d{dY H$ma nm{hbo.
(2) Vwhr nm{hbom H$moUmhr XmoZ Kamo H$m KamMm CnmoJ mwmZo Imbrb ~m~tgmR>r hmoVmo.
$aH$ hmoVm ho Zm|Xdm. * {ZdmmgmR>r.
(3) Kamwio Amn`mbm H$moUH$moUm ~m~tnmgyZ * {dlmVrgmR>r.
gajU {iVo ? * WS>r, D$Z, dmam, nmD$g mnmgyZ gajU
(4) "A', "~', "H$' m Kamo H$m $aH$ Amho? hmomgmR>r.
H$moUVo Ka OmV gwa{jV dmQ>Vo? * OJbr dmnXmnmgyZ gajU hmomgmR>r
(5) darbnH$s H$moUVr Kao mwmZo ehar ^mJmV * gmOH$Q>H$mnmgyZ gwa{jV amhmgmR>r.
51
ZH$memer r

darb AmH$VrV ^maVmMm ZH$mem d m m (1) OmV nmdgmMo Xoe (2) nmdgmMo
^mJmV nydunmgyZ dmnamV Agbobo KamMo H$ma Xoe (3) H$r nmdgmMo Xoe (4) dmidQ>r Xoe
XmIdbo AmhoV. Kamm aMZoo XoemZwgma (5) XbXb`wV Xoe (6) ndVr Xoe
hmoUmao ~Xb gOyZ m. (7) XmZr Xoe.

52
(A) ZH$mem d KamMr {Mo nhm d `mAmYmao nwT>rb VVm nyU H$am.
A. dmnabobo gm{h
Xoe H$ma AmH$ma/aMZm
H$. N>V q^V
1. XmZr Xoe YmmMo Ka AmVmH$Vr bmHy$S>, mVr> XJS>,mVr>
2.
3.
4.
5.
(Am) Kamm aMZoV XoemZwgma hmoUmm ~XbmMr gmYZ {iV Zgmwio qH$dm Vo nwaogo Zgmwio
H$maUo emoYm d Vr Zm|Xdm. AZoH$mZm ~oKa hmdo bmJVo.
m m XoemV Agbo`m hdmmZmZwgma d ~oKa AgUo hr EH$ gmm{OH$ gm Amho.
CnbY Zg{JH$ gmYZgnVrMm CnmoJ H$$Z emgZ Aem VtZm Kao ~mYyZ XomgmR>r AZoH$
mUgmZo Kao ~mYbobr AmT>iVmV. Kam`m H$mamV, moOZm am~dVo. H$mhr ehamo emgZmm$V
`m`m aMZoV, Vr ~mY`mgmR>r dmnabo`m ~oKamgmR>r am{ZdmaogwXYm CnbY Ho$bo OmVmV.
gm{h`mV {d{dYVm AmT>iVo. mwio Amn`mbm nadS>Umm
KamMo doJdoJio H$ma nmhm`bm {iVmV. Anwao Am{WH$
KamMm A^md CnZ
oH$mbm hdm, AZ, nmUr, d d
{ZdmmMr JaO AgVo; naVw m JaOmMr nyVVm
gdmm ~m~VrV hmoVoM Ago Zmhr. mwio Imbrb Xm[a ~oKanUmMr ~oamoOJmar
H$maUo
~m~r KS>VmV.
{Zdmam Zgbobo AZoH$ bmoH$ Amnm
AdVr^dVr {XgVmV. Ago bmoH$ amm ~mOym Zg{JH$ emar[aH$ d
miamZmda, nXnWmda, nwbmImbr, nS>m AmnVr mZ{gH$ AmOma
BmaVto, aodo Q>oeZ qH$dm ~gWmZHo$ Aem
AZoH$ {R>H$mUr {Zdmam H$$Z amhVmV. CnOr{dHo$Mo dN> nmUr, nwaogo AZ, {Zdmam d {ejU ho
Amnbo hH$ AmhoV.

H$m H$amdo ~ao?


A{OVm Kamgmoa ~mYH$m gw$
Amho. mwio moR>m mUmda AmdmO hmoVmo
d Yyi ngaVo. A{OVbm d `m`m
KamV`mZm `mMm Iyn mg hmoVmo Amho. m
goVyZ mJ H$mT>mgmR>r A{OVZo H$m
H$amdo?
nXnWmda {Zdmam
53
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

mUgmm {ZdmmV H$mimZw$n


hmoV Jobobo ~Xb

BmaVrMo ~mYH$m Mmby Agbom EImXm


{R>H$mUmbm ^oQ> Xm. VoWo AgUm`m gm{h`mMr
`mXr H$am. VoWrb XfUmMr _m{hVr `m.







~mYH$mmm {R>H$mUr ^oQ>
ho Zohr bjmV R>odm.
mZdmMr Kao {H$Vrhr doJdoJim H$maMr
Agbr Var, oH$mbm dVm KamMr AmoT>
AgVo. H$maU Ka ho Ho$di Xmao, {IS>m, q^Vr,
VwMr `mXr {-_{Ut`m `mXrer nS>VmiyZ N>na mZr Vma hmoV Zmhr. KamVrb mUgo,
nhm. ~mYH$m gm{h`mMo yi moV emoYm d darb mMm Zoh, EH$oH$m~XXbMr AmrVm mwio
MmH$Q>tV {bhm. Kambm KanU oVo.
54
Imbrc {Mmm AmYmao n`mdaU XyfU d AmnU mda MMm H$am :

dmiyMm Cngm H$aUmar ~moQ>


dUdm

dZH$Q>mB S>m|Ja nmoIaUo nmmMm Cngm


OJmMr bmoH$g`m gmVmZo dmT>V Amho, D$O}Mm dmna H$amdm bmJVmo. mVrnmgyZ {dQ>m,
`mwio moR>m g`oZo Kao ~mYbr OmV AmhoV. Kao MwZIS>rnmgyZ {g|Q>, dmiynmgyZ H$mM ~ZdUo
~mYmgmR>r moR>m mUmda Zg{JH$ gmYZo BmXtgmR>r D$O}Mm moR>m mUmda dmna Ho$bm
dmnabr OmVmV. hr gmYZo {idmgmR>r Imbrb OmVmo.
~m~r Ho$m OmVmV. mwio Ob, dmy, dZr d D$Om {ZmU H$amgmR>r AmnU H$moigm,
_XoMo XfU hmoVo,> VgoM n`mdaUmMr hmZr hmoVo. Zg{JH$ dmy d I{ZO Vob mgmaIr Zg{JH$ BYZo
S>m|Ja nmoIaUo. dmnaVmo. hr BYZo EH$Xm dmnabr H$s gnVmV. m
gw{H$Zmam VgoM ZXrnmmVyZ dmiy Cngm H$aUo. D$OmmoVmm dbZmVyZ dmy XyfUhr hmoVo. ho
O{ZrVyZ XJS>mVr H$mT>Uo. D$OmmoV {ZgJmV {ZmU hmomgmR>r bmImo df]
O{ZrVrb nmmMm A{VaoH$s Cngm H$aUo. bmJVmV. mwioM w~bH$ mUmV CnbY
OrZ moH$ir H$amgmR>r PmS>o VmoS>Uo. Agbom d XyfU Z H$aUmm gmaD$Om, ndZD$Om
Vir, AmoT>o, ZXm, ImS>m d gIb ^mJmV ^a mgmam D$OmmoVmMm dmna dmT>dmbm hdm. ho
KmbyZ OrZ Vma H$aUo. gnwQ>mV Z oUmao D$OmmoV AmhoV.
eoVr d BVa CnmoJmgmR>r Agbobr OrZ gd gOrdmZm {Zdm`mMr Amd`H$Vm AgVo.
dmT>m eharH$aUmwio dm d aVo C^mamgmR>r mUgmmUoM BVa H$mhr gOrdhr n`mdaUmVrb
dmnabr OmVo. eoVrgmR>r OrZ H$r nSy> bmJmZo {d{dY gmYZmMm dmna H$$Z {Zdmam V`ma H$aVmV.
dZmgmR>r amIbobr OrZhr eoVrgmR>r dmnaVmV. `mMo {Zdmao n`mdaUnyaH$ d VmnwaVo AgVmV. ho
mwio moR>m mUmda djVmoS> hmoD$Z dZmMm AmnU mJrb B`VoV nm{hbo Amho. Aer
Xoe H$r hmoVmo. n`mdaUnyaH$ naVw H$md$nr Kao Amnmbm
KamgmR>r bmJUmao gm{h Vma H$amgmR>r gwXYm ~ZdVm Ambr nm{hOoV.
55
nmdaUnyaH$ KamMr H$mhr d{eQ>o nmdaUnyaH$ Ka
Zg{JH$ gmYZmMm H$rV H$r dmna.
~mmoJg, ndZD$Om d gmaD$Om
mgmam Anman[aH$ D$Om gmYZmMm
dmna.
nmmMm nwZdmna.
Q>mH$mD$ dVyMm nwZdmna.
H${ gm{h d H${ aJmMm A^md.
Kamo Zg{JH$ H$me d hdm IoiVr
amhmMr gmo.
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
nmmImbrb {Zdmam ObnQ>Z hm EH$ hdmMm
dgm Pmbm Amho. H$mhr {R>H$mUr
nQ>H$mMo {Zdmao gwmImbr Vma
Ho$bo AmhoV. m {ZdmmVyZ
gwmm VimMo VgoM VoWrb
Zmohmar gmJar OrdZmMo
j AZw^dVm oVo. Ago {Zdmao
wamon, CVa Ao[aH$m oWrb
{H$Zmar ^mJmV nmhmbm {iVmV.

mhrV Amho H$m Vwhmbm ? Ob^mJ ~wOdyZ V`ma Ho$bobm hm Xoe gIb
^mJmV Ag`mZo AmOhr A{VdQ>r_wio `m ^mJmV
_w~B eha ho gmV ~oQ>mda dgbobo Amho. `m nmUr gmMVo.
~oQ>m`m Xa`mZ Agbo`m Ob^mJmda XJS> d
AmnU H$m {eH$bmo?
_mVrMo ^amd KmbyZ O_rZ V`ma Ho$br Jobr. ZVa
`mda dVr, aVo d CXmoJ {dH${gV Pmbo.
XoemVrb hdmmZm`m ~XbmZwgma Ka-
~mYUr`o {d{dYVm {XgyZ `oVo.
XoemZwgma Agbobr KamMr aMZm.
Kao ~mY`mgmR>r {d{dY gm{h` dmnabo OmVo.
Vo {ZgJmVrb KQ>H$mnmgyZM ~Zbobo AgVo.
D$O}Mm dmna VmaVmZo H$amdm.
Zg{JH$ D$OmmoVmMm dmna dmT>dUo JaOoMo Amho.
n`mdaUnyaH$ KamMr {Z{Vr Amd`H$ Amho.
n`mdaUmMr hmZr hmoUma Zmhr, `mH$S>o bj XoUo
JaOoMo AgVo.
56
H$m H$amdo ~ao?
Oam S>moHo$ Mmbdm.
n`mdaUmMr hmZr Q>miyZ Kao ~mY`mgmR>r
njr Amn`m KaQ>mMm dmna H$emgmR>r Amn`mbm H$m` H$m` H$aVm `oBb?
H$aVmV? Vwhmbm gwMUm`m Cnm`m~m~V dJmV MMm H$am.

dmm
1. (A) ndVr XoemV ImbrbnH$s H$moUVo Ka mo R>aob? mo {R>H$mUr "P' H$am. mmJMo H$maU {bhm.

(Am) ~hObr Ka ~mYVmZm w`V H$moUVo 3. Imbrb ZmMr CVao {bhm.


gm{h` dmnaVmV ? `mo` n`m` {ZdS>m. (A) Vwm KamVrb H$moUm ~m~r nmdaUnyaH$
(A) dmiy/H$moigm/{g|Q>/{dQ>m. AmhoV, mMr mXr H$am.
(~) {g|Q>/{dQ>m/H$mnyg/bmoIS>. (Am) KamVrb H$moUVr CnH$aUo AmnU gmaD$O}m
(H$) bmoIS>/{g|Q>/dmiy/{dQ>m. XVrZo dmn$ eH$Vmo?
4. ~mYH$mm`m {R>H$mUr H$moUH$moU`m H$maMo
2. Kao ~mYVmZm Imbrb ~m~tZm Vwhr H$gm XyfU AmT>iVo?
mYmH$ Xmb?
(A) Amam CnH$
(Am) aMZm (1) n`mdaUnyaH$ KamMr {VH$Vr V`ma H$am.
(B) hdmmZ (2) n`mdaUmMr hmZr hmoD$ Z`o hUyZ OZOmJVr
KS>dyZ AmU`mgmR>r, {ejH$mm XVrZo
nWZmQ> V`ma H$$Z gmXa H$am.
(3) bmoH$gh^mJmVyZ Vwm n[agamVrb Od
{d{dYVoMo hd {deX H$aUmao XeZ
^adm.

***
57
12. gdmgmR>r AZ
bmJVo. emJVrMr H$mo H$aUo AmdH$ AgVo.
gmJm nmh ! mM~amo~a eoVmVrb
(1) [Xdmirm gwmamg H$moUm ^mm {nH$mMo gajU H$amdo
oVmV? H$moUVr $io oVmV? H$moUVo bmJVo Am{U eodQ>r
Ym oVo? hmVr Ambom YmmMr
(2) dmar, ~mOar, VmXi, Am~m, gr, gwa{jV gmR>dU H$amdr
$Ug `mMm hJm_ Ho$hm AgVmo? bmJVo. `m gdM {H$`m
(3) AmnU dZnVtm H$moUH$moUm _hdm`m AgVmV.
AddmMm AZmgmR>r dmna H$aVmo? Amnm XoemMr bmoH$g`m dmT>V Agbr,
Var gdm`m AZmMr JaO ^mJdbr OmV Amho.
eoVr eoVrm gwYm[aV nXYVtMm dmna Ho$mwio ho
eoVrMo hJm dZnVtnmgyZ Amnmbm e Pmbo Amho.
AZ {iVo. `mgmR>r eoVm_`o {nH$mMr noaUr nman[aH$ eoVr nydmnma nXYVrZo eoVr H$aVmZm
d ~mJm`o $iPmS>mMr bmJdS> Ho$br OmVo. ~bmZo AmoT>mMo ZmJa, AmV dmnaV. VgoM eoVmbm
^maVmMm gwmao 60% ^y^mJ eoVrgmR>r dmnamV nmUr XomgmR>r moQ>oMm dmna hmoV Ago.
Amho. G$VwmZmmUo df^amV eoVrMo XmoZ _wI
hJm AgVmV.
OyZ Vo AmQ>mo~a nVm hJmmg Iarn
hJm hUVmV. `m hJm_mV nmdgm`m nm`mMm
`j dmna hmoVmo.
AmQ>mo~a Vo mMnVm hJmmbm a~r hJm
hUVmV. `m hJm_mV O{_ZrV _wabobo nmdgmMo
nmUr, naVrMm _mgyZ Am{U nS>Umao Xd `mMm
Cn`moJ hmoVmo. H$mnUr, iUr BmXr H$mo eoVH$mMo
m{edm mM Vo OyZo Or {nHo$ KoVbr Hw$Qw>~r dV qH$dm ~bmm XVrZo H$aV; naVw
OmVmV mZm Chmir {nHo$ hUVmV. AmVm eoVH$ar hr gd H$m_o `m`m gmhm`mZo H$aV
gmJm nmh ! Amho.
^mVeoVr H$moU`m hJm_mV H$aVmV?
eoVrMr H$mo Amnm eoVmVrb nrH$ MmJbo
dmT>mdo, Ago oH$ eoVH$mbm dmQ>Vo. nrH$ MmJbo
dmT>bo, Va mnmgyZ `mbm CnZhr A{YH$ {iVo.
^aKmog eoVr CnmXZmgmR>r CV_ O_rZ, CV
{~mUo d IVo VgoM nm`mMr CnbYVm Agmdr OrZ ZmJaUr
58
eoVrMo gwYm[aV VkmZ
gwYm[aV {~mUo nydu EH$m hJmmV Vma
Pmbom {nH$mMo {~mUo gwa{jV R>odyZ nwT>rb
hJmmV dmna`mMr nXYV hmoVr. `mnmgyZ
{_iUmao CnmXZ H$_r Ago. AmVm gemoYZ
H$$Z gwYm[aV {~mUo Vma Ho$bo OmVo. dmar,
Jh, ^mV, ^wByJ Aem oH$ {nH$mMo gwYm[aV
Vwfma qgMZ
{~mUo ~mOmamV {iVo. hr {~mUr A{YH$ nrH$
XoVmV. {H$S>rbm ~ir nS>V ZmhrV. VgoM H$mhr Vwfma qgMZ nXYVro bhmZ-moR>m
{~mmnmgyZ {nH$mMr dmT> PnmQ>mZo hmoVo. H$mhr H$mamYyZ {nH$mda nmUr $dmabo OmVo.
{~mUr H$r nmmVhr ^aKmog nrH$ XoVmV. m{hVr {idm.
qgMZmm AmYw{ZH$ nXYVr mo doir 1. dmar`m gwYm[aV {~mUmMr XmoZ Zmdo.
nwaogo nmUr {imbo, Va {nH$mMr dmT> MmJbr hmoVo. 2. eoVH$ar moQ> dmnamgmR>r H$moUmMr XV KoV
nmdgm~amo~aM ZXr, Vbmd, {d{har mVrb nmmMm AgV?
CnmoJ eoVrgmR>r Ho$bm OmVmo. ZXmda YaUo ~mYyZ
3. AmOH$mb O{ZrImbMo nmUr H$go CngVmV?
VgoM nmdgmMo nmUr AS>dyZ nmUrgmR>m Ho$bm OmVmo.
Ago Ho$mZo ^yOb nmVirhr dmT>Vo. IVo
{nH$mbm nmQ>mZo nmUr XomMr nydmnma nXYV O{Zro VrM VrM {nHo$ KoVbr Jomg
Amho. naVw m nmQ>mVyZ dmhUmm nmmnH$s ~aoM O{ZrMr gwnrH$Vm H$r H$r hmoV OmVo, hUyZ
nmUr O{ZrV {OaVo qH$dm mMo ~mnr^dZ hmoVo, Amnmbm mVrV IVo {giyZ mVrMr gwnrH$Vm
mwio Iyn nmUr dmm OmVo. AmVm qgMZm`m dmT>dmdr bmJVo. `m_wio {nH$mZm mo m
AmYw{ZH$ nXYVtMm dmna Ho$bm OmV Amho. mwio nmofH$mMm nwadR>m hmoVmo. Zg{JH$ IVo Am{U
nmmMr ~MV hmoVo. amgm{ZH$ IVo Aer XmoZ H$maMr IVo AgVmV.
{R>~H$ qgMZ Am{U Vwfma qgMZ m qgMZmm
AmYw{ZH$ nXYVr AmhoV. {R>~H$ qgMZ nXYVro Zg{JH$ IVo hr {ZgJmV CnbY Agbom
{N>o Agbo`m Z{bH$m dmnaVmV. mwio {nH$m`m nmbmnmMmoim d eoU Aem nXmWmMm dmna H$$Z
_wimnmer Amd`H$ VodT>oM nmUr {R>~H$Vo. `m_wio {idVmV.
CnbY nm`mMm nwaonya dmna hmoVmo. amgm{ZH$ IVo hUOo H${ IVo. m
IVmo eoVrbm CnwV Aem {d{dY amgm{ZH$
KQ>H$mMo Zom mUmV Ho$bobo {lU AgVo.
nydmnma eoVrnXYVrV eoUIV, b|S>rIV
{hadirMo IV, H$nmoQ> IV Aem Zg{JH$ IVmMm
dmna Ho$bm OmB. naVw CnmXZmV erK d A{YH$ dmT>
hmo`mgmR>r dmnabo`m amgm{ZH$ IVmm dmnamMo
VmoQ>ohr bjmV oD$ bmJbo. amgm{ZH$ IVmMm
{R>>~H$ qgMZ
59
~ogwma dmna Pmmwio, A{V[aV IVo O{ZrV eoVH$ar hmVr Ambobo Ym` ChmV MmJbo
{ebH$ amhVmV. `m_wio O{_ZrMr gwnrH$Vm H$_r dmidyZ nmo`mV ^aVmV. hr nmoVr KamV qH$dm
hmoVo. Aem O{_ZrV Ym` CnmXZ KQ>Vo. {dH$sZVa JmoXm_m_`o qH$dm XH$mZm_`o _moR>m
eoVrgmR>r nm`mMm A{Vdmna Ho$`mZo _mUmV gmR>dbr OmVmV.
O{_Zr jmanS> hmoV AmhoV. `m ^mJm_`o _w~bH$ gmR>dbom YmmMr ZmgmS>r XmoZ H$mamZr
_mUmV nmUr CnbY Amho `m {R>H$mUr jmanS> hmoVo. H$sS>-wJr, CXra-Kwer mmwio YmmMr
O{_ZrMo _mU dmT>bobo {XgyZ `oVo. CXmhaUmW, Iyn ZmgmS>r hmoVo; VgoM XQ> d H$m|XQ> OmJr Ym
YaUjombJV`m O{_Zr, ZXrH$mR>`m O{_Zr. gmR>dmg Ymmbm ~waer bmJyZ Vo ImmbmH$
O{_Zr jmanS> Pmmg mVrMo narjU H$$Z amhV Zmhr.
O{ZrVrb H$VaVm ^$Z H$mT>mgmR>r AmdH$ Ym JmoXm
Vo KQ>H$ Q>mH$Vm oVmV. mwio O{ZrMr gwnrH$Vm
dmT>Vo; naVw mV doi Am{U ngm dmm OmVmo.
mwio O{Zr jmanS> hmoD$ Z`oV hUyZ nmUr d
amgm`{ZH$ IVmMm A{Vdmna Q>miUo MmJbo.
{nH$mMo gajU {H$S>rwio qH$dm amoJ nSy>Z
{nH$mMo ZwH$gmZ hmoVo. `mda Cnm` hUyZ H$sS>
Am{U amoJOVy maUmar H$sQ>H$ZmeHo$ {nH$mda H$sS>-wJrMm Cnd hmoD$ Zo hUyZ Ym
$dmabr OmVmV qH$dm {~mUo noamAmYr mda gmR>dUrm OmJr mo Vr AmfYo $dmaVmV qH$dm
AmfYo MmoiVmV. YmgmR>m^modVr ngaVmV.
YmgmR>mV H$Sw>qZ~mMm nmbmhr KmbVmV.
YmgmR>mV R>odmgmR>r H$mhr gajH$ AmfYohr
~mOmamV {iVmV. mm dmgmZo Ymmbm H$sS>
bmJV Zmhr. Ymmbm ~waer bmJy Zo, hUyZ Ym
gmR>dmMr OmJm Zohr H$moaS>r R>odVmV. VgoM VoWo
hdm IoiVr amhrb mMr H$miOr KoVmV.

H$sQ>H$ZmeH$ $dmaUr
YmmMr gmR>dU eoVrVrb CnmXZ
dmT>dm~amo~aM eoVmVyZ {imbobo Ym ZrQ>
gmR>dUo hohr {VVHo$M hdmMo Amho.
Ym gmR>dmgmR>r H$moUm nXYVr
dmnaVmV? H$Sw>qZ~mMm nmbm
60
JmOa, ~rQ> hr m m
Oam S>moHo$ Mmbdm. dZnVtMr wio AmhoV.
H$UJr qH$dm Hw$S>mm Q>monmMm Ym m ^mJmo m dZnVr
gmR>dmgmR>r CnmoJ Ho$bm AgVm H$m $mXm AZgmR>m H$aVmV.
hmoVmo? AmnUhr Amn`m KamV
JaOonwaVm AZYmmMm gmR>m H$aV AgVmo.
AZgM Am{U nmdaU gdYZ ^maVmV gwYm[aV eoVr VkmZmwio w~bH$
_mUgm_mUo BVa H$mhr gOrdhr AZgmR>m Ym CnmXZ hmoV Amho. ho Ym moR>moR>m
H$aVmV. {d{dY gOrdmMr AZgmR>m H$a`mMr JmoXmmV gmR>dbo OmVo. EImXm dfr nya, AdfU,
nXYV doJir AgVo. CXmhaUmW, wm, _w`mgmaIo dmXio, JmanrQ> Aem AmnVrwio eoVrMo MS>
{H$Q>H$ AZmMm gM H$aVmV. VgoM Ymm ZwH$gmZ hmoVo. ^yH$nmgmam AmnVtwio bmoH$
w$bmVyZ {idbobm H$aX Ymm $nmV {dWm{nV hmoVmV. mZmhr AZYmmMr H$VaVm
nmoimo gmR>dyZ R>odVmV. ^mgVo. Aem doir JmoXmmVrb AZYmgmR>mMm
ImargwXYm djmm {~m gmR>dyZ R>odVmV. CnmoJ hmoVmo.
Aem H$mao AZgM Ho$mwio m mmZm
AmdH$ m doir AZ CnbY hmoD$ eH$Vo. dV Ym` XH$mZmbm ^oQ> aoeqZJ `dWm
OmUyZ Ko`mgmR>r Vw_`m n[agamVrb dV Ym`
XH$mZmbm ^oQ> Xm. VoWo H$moUH$moUVo Ym` H$ma
{_iVmV Vo nhm.
h[aVH$mVr AmO Amnbm Xoe AZYmmgX^mV
dmdb~r Pmbm Amho. mM~amo~a JaOohZ A{YH$
{nH$bobo Ym AmnU naXoemV {ZmV H$$
eH$Vmo. Amnm XoemV YmmonmXZmV Pmbobr
MS> dmT> "h[aVH$mVr' ZmdmZo AmoiIbr OmVo.
dkm{ZH$, {dkmZgmaH$ Am{U eoVH$ar `m`m
EH${V `Zm_wio hr h[aVH$mVr KSy>Z Ambr. Jh
d VmXimm {~mUmV gwYmaUm KS>dyZ AmUyZ
AZgM` h[aVH$mVr H$amMo lo H$fremk S>m. E. Eg.
dmrZmWZ mmH$S>o OmVo.

dZnVr mZm bmJUmm AZmMr {Z{Vr


gVV H$aV AgVmV. Varhr AZmMm gmR>m H$aUmm
H$mhr dZnVr {ZgJmV AmT>iVmV.
Vwhr dZnVtMo {Za{Zamio H$X nm{hbo
AmhoV. H$mXm, bgyU, ~Q>mQ>o, Ambo ho H$X hUOo
m dZnVtMm ImoS>mMm ^mJ hmo. aVmio, wim, S>m. E.Eg. dmrZmWZ
61
AZgwajm AZ hr Amnbr _yb^yV JaO
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
Amho. `oH$mbm Amd`H$ d nwaogo AZ {_imdo
`m hoVyZo AZoH$ XoemZr AZmMr h_r Xo`mgmR>r
g|{ eoVr : Zg{JH$ nXmW dmn$Z
H$m`Xo Ho$bo AmhoV. Vo "AZgwajoMo H$m`Xo' hUyZ
AmoiIbo OmVmV. 2013 _`o Amn`m XoemZohr Ho$bom eoVrbm "g|{ eoVr' hUVmV. hm
AZgwajoMm H$m`Xm Ho$bm Amho. `m_wio Hw$nmofU, nman[aH$ eoVrMm EH$ H$ma Amho. m eoVro
Cnmg_ma, ^yH$~ir B`mXr g_`mMm gm_Zm H$aUo O{ZrVrb nmofH$ Vdo {Q>Hy$Z amhVmV. Aem
e` Pmbo Amho. eoVro dmnabobr H$sQ>H$ZmeHo$hr Amnm
H$fr ghmH$ CnH$ `m CnH$_mXdmao earamda Xn[aUm H$aV ZmhrV. `m eoVro
eoVH$`mZm eoVrg~Yr AmYw{ZH$ VkmZ, CJdbobo AZYm H$gXma AgVo. m{edm
ObqgMZ gmoB, gwYm[aV {~`mUo, {d{dY IVo d Vo Mdrbmhr CV AgVo. mwio g|{ eoVr
H$sQ>H$ZmeH$mMm dmna BmXr _m{hVr {_iVo. H$aUo eoVH$ar ngV H$$ bmJbo AmhoV.
eoVH$ar AmVm hdmmZmMm AXmO, eoVr{dfH$ m eoVro dZnVtnmgyZ d mmnmgyZ
m{hVr H$fr ghm`H$ H|$mVyZ {idVmV. {iUmm IVmMm dmna Ho$bm OmVmo. `m
IVmo hmS>mMm Mwam, mgir, eoUIV,
mmMo by VgoM dZnVr d m`mMo
Hw$Obobo Adeof BmXtMm gmdoe AgVmo.

ho Zohr bjmV R>odm.

(1) eoVrgmR>r AmdH$ VodT>oM nmUr dmnamdo.


(2) amgm{ZH$ IVo, H$sQ>H$ZmeHo$ dmnaVmZm
H$fr ghmH$ H|$mVyZ m{hVr KoUmam eoVH$ar H$miOr mdr VgoM mMm A{V[aV dmna
Q>mimdm.
`m{edm `m`mgmR>r eoVremimhr gw$
H$amV Amm AmhoV. m emimV eoVH$ar AmnU H$m {eH$bmo?
Hw$Qw>~mVrb gX eoVr{dfH$ ZdrZ VkmZ
{eH$VmV. H$frCnZ ~mOma g{_m`m eoVrMo Iarn d a~r ho wI hJm AmhoV.
_m`_mVyZhr XeZo ^ad`mV `oVmV. gwYm[aV eoVrVkmZmwio AZYm CnmXZmV
emgZmMm H${f{d^mJ, H${f{dXmnrR>o, XaXeZ, dmT> hmoVo.
dV_mZno, eoVr{df`H$ {d{dY {ZVH$m{bHo$, H${fghmH$ CnH$mXdmao eoVH$mZm
eoVrda AmYm[aV {deofmH$ `mm_m\$V AmYw{ZH$ eoVr{dfH$ ZdrZ VkmZmMr m{hVr {iVo.
eoVrMm Mma d gma Ho$bm OmVmo. gd eoVH$mZm
gwYm[aV nXYVr dmn$Z ^aKmog CnZ KoUo e
Pmbo Amho. gnyU Xoembm `mMm \$m`Xm hmoV Amho.
62
dmm
1. H$m H$amdo ~ao? 5. OmoS>m Owidm.
Hw$S>rVrb amon dmT>V Zmhr. "A' JQ> "~' JQ
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (1) XQ> hdoVrb (A) Ymmbm ~waer Z
Kamo AZYmmMm gmR>m H$emgmR>r Ho$bobm YmgmR>m bmJUo.
AgVmo? (2) H$moaS>m hdoVrb (Am) H$sS>-wJr Z
3. MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm. MwH$sMo {dYmZ XV YmgmR>m bmJUo.
H$$Z {bhm. (3) YmgmR>mV (B) ~waer bmJUo.
(A) eoVr H$amMr $V EH$M nXYV Amho. AmfYo R>odUo.
(Am) Amnbm ^maV Xoe eoVrYmZ Amho.
(B) gwYm[aV {~mUmm dmnamwio CnmXZ CnH$
dmT>V Zmhr. 1. KamV gmR>m H$$Z R>odbom dVy Vwm
nmbH$mZr Ho$hm IaoXr Ho$m mMr Zm|X
4. Imbrb ZmMr CVao {bhm.
H$am.
(A) gwYm[aV {~mUmm dmnamwio H$moUH$moUVo
2. Ymmm nmM H$mam {~m Jmoim
$mXo hmoVmV?
H$$Z mMr N>moQ>r nm{H$Q>o H$$Z moR>m
(Am) qgMZmm gwYm[aV nXYVr H$moUm?
nwR>R>mda {MH$Q>dm d Ymm{dfr
mMo $mXo H$moUVo?
g{dVa m{hVr {idm.
(B) {R>~H$ qgMZ nXYVrMo dUZ H$am.
3. AmYw{ZH$ VkmZmMm dmna H$$Z eoVr
(B) H$moUH$moUm H$maUmwio dmT>m {nH$mMo
H$aV Agbom {R>H$mUr {ejH$m~amo~a
ZwH$gmZ hmoVo?
^oQ> XoD$Z m{hVr {idm.
(C) {nH$mMo ZwH$gmZ Q>mimgmR>r H$moUVo Cnm
moOVmV?
(D$) O{ZrMm H$g H$emwio H$r hmoVmo? ***
(E) AmYw{ZH$ VkmZmwio eoVrm nXYVrV
H$moUVo ~Xb Pmbo AmhoV?
(Eo) H$moUH$moUm nXYVrZo Ym {Q>H$dVm
oVo?
(Amo) eoVrgmR>r nmUr H$moRy>Z CnbY Ho$bo OmVo?

63
13. AZ {Q>H$dmm nXYVr
Jh, VmXi, S>mir, H$S>Ymo mgmam KamoKar AZoH$ H$maMo nmnS>-Hw$aS>m, wam~o-
YmmMr Amnmbm gVV JaO ^mgVo; naVw mMr bmoUMr, H$mXm, mgir, gmbo BmXr M{dQ>
{nHo$ dfmH$mR>r R>amdrH$ H$mimVM oVmV. ho nXmW nXmW df^amgmR>r {Q>H$dyZ R>odbo OmVmV. hbr ho
Zohr CnbY hmomgmR>r EH$m hJmmMo nrH$ nwT>rb nXmW {dH$Vhr {iVmV.
hJm oBnV df^a nwadmdo bmJVo d Vo gwa{jV
R>odmMr JaO AgVo.
{d{dY AZnXmW doJdoJim {R>H$mUr CnbY
hmoVmV. VoWyZ Xa Agbom bmoH$mnV Vo gwpWVrV
nmoMdmdo bmJVmV. CXmhaUmW, XY, XYmMo nXmW d nmnS>, Hw$aS>m
AS>r ho XYdgm H|$, Hw$Hw$Q>nmbZ H|$
`mnmgyZ bmoH$mZm {ionV {Q>Hy$Z amhmMr gmo
H$amdr bmJVo.
doJdoJim F$VyV doJdoJir $io Am{U ^mm bmoUMo d wam~o
^anya mUmV {iVmV. dnmH$KamV bmJUmm dVy AmUmgmR>r
nwhm nwhm ~mOmamV Omdo bmJy Zo, hUyZ AmnU
~aoM {XdgmgmR>rMo gmmZ AmUyZ KamV gmR>dVmo.
Xnmam OodUmgmR>r Vma Ho$bobo AZ Cabo, Va Vo
gmH$mir qH$dm Xgm {Xderhr ImVm `mdo
mgmR>rhr AZ {Q>H$dmm H$mhr nXYVr
dmnaVmo.
gmJm nmh !
Imbr {Xbom nXmWmm gX^mVrb ZmMr
CVao KamVrb moR>mH$Sy>Z {idm.
XY, ^mm, Ymo, {nR>o, gmIa, Jyi
BmXr.
(1) nXmW Iam~ Pmbm, Ago AmnU Ho$hm
mm Zg{JH$ hJmmV mMm dmXhr hUVmo? mV H$moUVo ~Xb Pmbobo
gdm}V AgVmo. moR>m mUmda Ambobr $io d AgVmV?
^mm dmm OmD$ ZoV VgoM df^a mMm AmdmX (2) AZnXmW Iam~ hmomgmR>r bmJUmam doi
KoVm mdm, mgmR>r AmnU Vr {Q>H$dmMm Z doJdoJim G$Vyo doJim AgVmo H$m?
H$aVmo. (3) gdmV bdH$a Iam~ hmoUmao nXmW H$moUVo?

64
(4) KamV AmUbobo nXmW OmV {Xdg MmJbo H$m AmT>iyZ oVo?
amhmdoV mgmR>r H$m H$m Ho$bo OmVo? S>mV ~X Ho$bom MnmVr`m VwH$S>mda
AZnXmW H$moUm H$maUmZr Iam~ hmoVmV H$mngmgmaIo nmT>ao qH$dm H$mio/{hado VVy dmTy>
ho gObo, Va Vo Iam~ Z hmomgmR>r bmJVmV d `mbm dmg oD$ bmJVmo. mCbQ>
H$m H$amdo hohr Amnmbm gOob. {$Oo R>odbobm VgoM nwhm ^mOyZ, WS> H$$Z
{idbom m{hVrd$Z nwT>rb JmoQ>r R>odbobm VwH$S>m ~aoM {Xdg Iam~ hmoV Zmhr.
Vwm bjmV Amm AgVrb. Ago H$m hmoVo?
MnmVr`m VwH$S>mda dmT>Umao H$mngmgmaIo
(1) {hdmimV hUOoM WS>rm {XdgmV VVy hUOo EH$ H$maMr ~waer AgVo. ~waer hm
AZnXmW OmV H$mi MmJbo amhVmV. gyOrdmMm EH$ H$ma Amho.
VgoM nXmW {$Oo qH$dm ~$mV WS>
R>odbo Va Vo AmUIr OmV H$mi {Q>H$VmV.
(2) Ymo ChmV dmidyZ gmR>dVmV. H$mXo,
~Q>mQ>o ChmimV moH$im hdoV R>odyZ
MmJbo dmidyZ H$moaS>m OmJr R>odbo, Va
Iyn {Xdg MmJbo amhVmV.
(3) XY CH$iyZ R>odbo, Va MmJbo amhVo. OodU
Pmmda, Cabobr AmQ>r, ^mOr nwT>m
OodUmnV MmJbr amhmdr hUyZ CH$iyZ gy_XeH$mVyZ {XgUmar ~waer
R>odVmV. ~waerMo ~rOmUy hdoV qH$dm nmmV AgVmV.
(4) Amag, XY ho bdH$a Iam~ hmoUmao nXmW S>mVrb MnmVr`m VwH$S>m_wio ~waerm dmT>rgmR>r
AmhoV. bmJUmao nmofH$ dmVmdaU hUOo AZ, nmUr VgoM hdm
(5) {H$S>o, wm, CXra, Kwer d mOatnmgyZ Am{U D$~hr {iVo.hUyZM S>mVrb MnmVr`m
Amnbo AZ Xa R>odmdo bmJVo. VwH$S>mda ~waer dmT>br.
AZ Am{U gyOrd
.
Amnm g^modVr hdoV, nmmV gJirH$S>o
(1) EH$m MnmVrMo VrZ VwH$S>o `m. gyOrd AgVmV ho Vwhmbm mhrV Amho.
(2) EH$ VwH$S>m VgmM ~X S>mV R>odm. gdgmYmaU n[apWVrV AZnXmWmm ~amo~a D$~,
(3) Xgam VwH$S>m nwhm Ja Vmda H$any Z XoVm nmUr Am{U hdm m gd JmoQ>r CnbY AgVmV,
MmJbm ^mOyZ WS> H$$Z, S>mV ~X H$$Z hUOo Amnm AZmV qH$dm AZnXmWmV
R>odm. gyOrdmMr dmT> ^a^a hmoUo ZohrM e AgVo.
(4) e Agmg {Vgam VwH$S>m S>mV KmbyZ Vo Amnmbm {XgV ZmhrV; naVw gyOrd AZmV
{$Oo R>odm. dmTy> bmJbo H$s AZ Iam~ hmoVo. Ago AZ
`m VwH$S>mMo XmoZ Vo VrZ {Xdg gH$mi- ImmZo nmoQ>XIr, Owbm~, CbQ>m hmoD$ eH$VmV.
g`mH$mi {Z[ajU H$am. Aem AZmMo nmofUy H$r Pmbobo AgVo. H$mhr
doiobm H$Vrbm YmoH$m hmoD$ eH$Vmo.
65
AZ {Q>H$dmm nXYVr
dmidUo AmnU nXmW dmidVmo Vohm
mVrb nmUr {ZKyZ OmVo. nmnS>, Hw$aS>m, gmS>Jo,
Jh, S>mir Ago nXmW dmidyZ {Q>H$dbo OmVmV.

mMm AW Agm H$s, AZnXmW {Q>H$dmgmR>r


mVrb gyOrdmMm Zme H$amdm bmJVmo.
AZnXmWmV gyOrdmMr dmT> hmoD$ eH$Uma Zmhr
Aem n[apWVrV Vo R>odmdo bmJVmV.
WS> H$aUo AZ {$Oo R>odVmo Vohm
gyOrdmm dmT>rgmR>r bmJUmar D$~ mZm .
{iV Zmhr.
bmoUMo
gm{h AmH$mamMr H$mMoMr ~aUr,
gwar, MMm, 7-8 qb~o, nmd dmQ>r rR>, 2 MMo
{VIQ>, XrS> dmQ>r gmIa.
H$Vr ~aUr dN> d H$moaS>r H$$Z m.
gwarZo oH$ qb~mm AmR> $moS>r H$am. m $moS>r
~aUrV ^$Z mda gmIa, rR> Am{U {VIQ>
CH$iUo nXmW CH$iVmo Vohm mVrb Kmbm. ho {lU H$moaS>m bmH$S>r qH$dm Q>rb`m
gyOrdmMm Zme hmoVmo. MmZo ZrQ> hbdm, hUOo gd KQ>H$ {gibo
OmVrb. m ~aUr`m Vm|S>mda dN> H$mnS>
KQ>Q> ~mYyZ ~aUr H$S>H$ ChmV gwmao Xhm {Xdg
R>odm. amoOm amoO MmZo T>dim. T>diVmZm
VwMo hmV d MMm Xmohr dN> d H$moaS>o R>odm.
OodUm~amo~a ho wabobo bmoUMo ImD$Z ~Km !
n[aajHo$$ bmoUMr, wam~o {Q>H$dmgmR>r mV
H$mhr {d{eQ> nXmW KmbVmV. mwio ho nXmW
hdm~X S>mV R>odUo hdm~X S>mV nXmW df^a {Q>H$VmV. Aem nXmWmZm "n[aajH$' Ago
R>odVmZm mVrb gyOrdmMm AmYr Zme Ho$bm hUVmV. gmIa, rR>, qhJ, _mohar, ImXVob,
OmVmo. mZVa mV hdm, nmUr {eaUma Zmhr mMr
phZoJa hr n[aajH$mMr CXmhaUo AmhoV.
H$miOr KoVbr OmVo.
66
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? ho Zohr bjmV R>odm.
Amn`m OodUmVrb nXmWmm MdrYrb ~X nm{H$Q>o, hdm~X S>~o mVrb Vma AZnXmW
{d{dYVm hr _gm`m_iw o AgVo. _gm`m`m `oH$ {dH$V KoVmZm mda {Xbobm CnwVVm
nXmWmMr Md doJir AgVo. gmmMr Md d dmg H$mbmdYr VnmgyZ mdm.
CJ AgVmo hUyZ Vo WmoS>m _mUmV dmnabo OmVmV.
_gm`mMo nXmW dmidyZ Iyn {XdgmgmR>r AmnU H$m {eH$bmo?
gmR>dVm `oVmV. `mm {_lUmMr nyS> H$$Z
F$VwmZmmUo bmoUMr, wam~o, nmnS>,
gmbo Vma H$aVm oVmV. {d{dY _gmbo {d{dY Hw$aS>B, gmS>Jo Ago nXmW H$$Z R>odbo H$s
dZnVt`m R>amdrH$ ^mJmnmgyZ {_iVmV. mMm df^a AmdmX KoVm oVmo.
hdm, nmUr d D$~ Agbom {R>H$mUr
AZnXmWmV gyOrdmMr dmT> PnmQ>mZo
hmoVo. H$mhr gyOrdmwio AZnXmW Iam~
hmoVmV.
dmidUo, WS> H$aUo, CH$iUo, hdm~X
S>mV R>odUo, n[aajHo$ dmnaUo m AZ
{Q>H$dmm {d{dY nXYVr AmhoV.
gmmMo nXmW

dmm
1. H$m H$amdo ~ao? (B) ChmimV dmidyZ R>odbobo nXmW df^a
(A) nmnS> gmXibo AmhoV. dmnaVm oV ZmhrV.
(B) {$Oo R>odmwio AZmbm D$~ {iVo.
(Am) Am~m, H$ar, Amdim, no$ Aer $io, Va
Q>ma, oWr, H$mXm, Q>moQ>mo Aem ^mm 4. Imbrb ZmMr CVao {bhm.
R>amdrH$ H$mimV ^anya mUmV CnbY (A) AZ H$moUH$moUm nXYVrZo {Q>H$dbo
AgVmV. Vo df^a dmnam`Mo AmhoV. OmVo?
(Am) Iam~ Pmbobo AZ AmnU ImmMo H$m
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. Q>miVmo?
eodm AZoH$ {Xdg MmJm amhVmV; naVw (B) $imMo wam~o H$m Ho$bo OmVmV?
eodmMr Ira bdH$aM Iam~ hmoVo, Ago H$m? (B) n[aajH$mMm dmna H$emgmR>r H$aVmV?
3. MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm. MwH$sMo {dYmZ XV (E) _gm`mMo {d{dY nXmW H$moUVo? Vo
H$$Z {bhm. dZnVtMm H$moUVm ^mJ AmhoV?
(A) nXmW CH$iVmo Vohm mVrb gyOrdmMm CnH$ ^oQ> Xm, m{hVr {idm d BVamZm gmJm.
Zme hmoVmo. 1. bmoUMr, nmnS>, ga~Vo ~ZdUmao JhCXmoJ.
(Am) gyOrd AZmV dmTy> bmJbo, H$s Amnbo 2. XY, _mgo qH$dm \$io erVH$aU H|$.
AZ Iam~ hmoV Zmhr. ***
67
14. dmhVyH$

wbmZmo, AmnU EH$ `moJ H$$`m. 3. H$moU`m dmgmV Vwhmbm dV gm{h` dmhZ
Vw`m KamnmgyZ gmYmaUnUo EH$ {H$bmorQ>a `mdo bmJbo?
AVamda AgUmao {mMo qH$dm {UrMo Ka, ~{JMm, 4. H$moUVm dmg AmamXm`r dmQ>bm?
XwH$mZ, emim B`mXtnH$s EH$ {R>H$mU {ZdS>m. 5. H$moU`m dmgmV BYZmMm dmna H$amdm bmJbm?
(1) {ZdS>bo`m {R>H$mUmnV n{h`m {Xder 6. Yya, AmdmO `mMm mg H$moUm dmgmV OmV
MmbV Om. OmUdbm?
(2) Xwgm {Xder gm`H$bda Om.
darb Zm|XtXdmao Vw`m bjmV Ambo Agob,
(3) {Vgm {Xder dM{bV dmhZmZo Om. H$s nm`r MmbV OmVmZm OmV doi bmJVmo d
ho H$aV AgVmZm VwMo emioMo XVa Zohr gm{h` dmhZ Zo`mgmR>r l H$amdo bmJVmV.
gmo~V R>odm. VrZhr dmgmgmR>r EH$M mJ dmnam. dmhZmMm dmna Ho$`mwio doioMr d lmMr ~MV
AmVm Imbrb wXXm`m AmYmao dhrV Zm|Xr H$am. hmoVo.
1. {Vhr {Xder dmgmg bmJbobm doi. mM~amo~a hohr bjmV Ambo Agob, H$s
2. H$moU`m dmgmg gdmV OmV d H$moUm dM{bV dmhZmgmR>r BYZmMm dmna H$amdm
dmgmg gdmV H$r doi bmJbm? bmJVmo. m dmhVyH$ gmYZmwio hdoMo d AmdmOmMo
68
XyfU hmoVo, hUOoM dmhVwH$sMo MmJbo d dmBQ>
Ago Xmohrhr n[aUm AmhoV.
AmOm J{VmZ wJmV dmg d gm{hmMr
Zo-AmU H$amgmR>r Amnmbm {d{dY
dmhVwH$sm gmYZmda Adb~yZ amhmdo bmJVo.
dmhVwH$sMo AZoH$$ $mXo AmhoV.
H$mo ObX JVrZo hmoVmV.
doi d lmMr ~MV hmoVo.
mnmadmT>rg MmbZm {iVo.
OJmVrb {d{dY Xoe dmhVwH$sm gmoBwio
EH$oH$mer OmoS>bo Jobo AmhoV. l {MmMo {ZarjU H$$Z Imbrb ZmMr/
wXXmMr CVao dhrV {bhm.
OmJ{VH$ VamdaXoIrb dVyMr dmhVyH$ ghO
d gmonr Pmbr Amho. 1. {MmVrb wbo H$moR>o Wm~br AmhoV?
{d{dY dVy ghO CnbY hmoD$Z bmoH$mMo
2. {VWo Vr H$emgmR>r Wm~br AgmdrV?
OrdZmZ gwYmabo Amho. 3. {MmVrb wbo H$m H$aV AmhoV?
nQ>Z, Amamo, {ejU BmXr gw{dYm J{VmZ
4. mZm H$emwio mg hmoV Agmdm?
l amm H$S>om d amnmgyZ Xada
Pmm AmhoV.
Agbom dZnVtYrb $aH$ nwT>rb
{d{dY H$mam dmhVwH$tm gmoBwio OJ
wXXmm AmYmao Zm|Xdm.
Odi Ambo Amho.
(A) nmZmMm VOobXmanUm.
dmhVwH$sMo $mXo mda dJmV MMm H$am. (Am) nmZmMm aJ.
(B) dZnVrMo d$n.
m {ZarjUmd$Z Vwm bjmV Ambo Agob,
gmJm nmh ! H$s dXirm amda dmhZmMr o-Om gVV Mmby
AgVo. BYZmm dbZmwio dmhZmVyZ gmVmZo
Yya d H$mhr {dfmar dmy gmoS>bo OmVmV. mo
mwmZo H$m~Z moZmoAmgmBS>, ZmQ>moOZ
S>mAmgmBS> d g$a S>mAmgmBS> ho dmy
AgVmV. VgoM YwamdmQ>o H$m~Z, {ego mMo gyH$U
~mhoa nS>VmV d hdoV {giVmV. m KQ>H$mMm
A{VaoH$ Pmmg n[agamVrb hdoMr JwUdVm H$r
hmoVo. mbmM AmnU hdoMo XyfU hUVmo.
hdom XfUmwio mUr d dZnVtda nwT>rb
n[aUm hmoVmV.

69
dmgZ{bH$m, S>moio d w$w$gmMo {dH$ma hmoVmV. md$Z Amn`m Ago bjmV `oVo, H$s
CXm., S>moio OiOiUo. Odi`m AVamgmR>r nm`r OmUo Va WmoS>m Xada
PmS>mMr nmZo H$anVmV d JiVmV. H$m|~ (AHw$a) Om`mgmR>r gm`H$b dmnaUo Aem gd`r AmnU
OiVmV. PmS>mMr dmT> d {dH$mg IwQ>Vo. bmdyZ KoV`m nm{hOoV. `m_wio d`M{bV
dZXoemVyZ dmhZmMr dXi dmT>mg VoWrb dmhZmMm dmna Q>miyZ XfU Q>miVm `oVo. BVa doir
mUr d dZnVr mm A{Ydmgmg ~mYm gmdO{ZH$ d ImgJr dmhZmMm dmna AmdH$VoZwgma
nmohMVo. m XoemVrb d Ord WbmV[aV Ho$mg doi d l mMr ~MV hmoVo. Aem[aVrZo
hmoD$ bmJVmV. dmhVwH$sm dmBQ> n[aUmmMr VrdVm AmnU H$r
dmhZmm gVVm AmdmOmZo moR>m mUmda H$$ eH$Vmo. m{edm XyfU H$r H$amgmR>r
Jm|JmQ> hmoVmo. mwio AdWVm, {MS>{MS> nwT>rb Cnm AmhoV.
hmoUo, S>moHo$ XIUo, bj Z bmJUo, Zmo{dH$ma (1) H$r XyfU H$aUm`m BYZmMm dmna H$aUo.
BmXr n[aUm hmoVmV. (2) doi`m doir dmhZmMr XoI^mb d XVr
dmhVwH$sMr H$m|S>r Pmmg m n[agamV hdoMo H$aUo.
d AmdmOmMo XfU dmT>Vo. (3) eVmo gmdO{ZH$ dmhZmMm dmna H$aUo.
dmhZmm AnKmVmwio OIr hmoUo, y (4) Amd`H$ VoWoM ImgJr dmhZmMm dmna H$aUo.
hmoUo d dmhZmMo ZwH$gmZ hmoUo ho H$ma KS>VmV.
dmhVwH$sMo dmBQ> n[aUm mda dJmV MMm H$am.

gmJm nmh !

(A) nm`r OmUo.


(Am) gm`H$bd$Z OmUo.
(B) ImgJr dmhZmZo OmUo.
(B) gmdO{ZH$ dmhZmZo OmUo.
Imbrb gJr darbnH$s H$moUVm n`m` {ZdS>mb?
djmamonU
(1) KamOdim {mH$S>o A`mgmbm Om`mgmR>r.
(5) dj bmJdS>, {deofV dS>, qnni, H$Sy>qb~,
(2) EH$ {H$bmorQ>a AVamdarb emioV H$aO, BmXr ^maVr` djmMr bmJdS> d
Om`mgmR>r. OmonmgZm H$aUo. Wm{ZH$ n`mdaUmer ho dj
(3) naJmdr {dkmZ XeZmg gm{h` KoD$Z ghO OwidyZ KoVmV d Od{d{dYVm dmT>`mg
Om`mgmR>r. `mMr _XV hmoVo.
(6) XfUH$mar BYZmMm dmna Q>miUo. dmhZmgmR>r
(4) eoOma`m JmdmV bZmbm Om`mgmR>r.
CNG qH$dm LPG gmaIr BYZo dmnaUo.

70
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

dmhVwH$sm XyfUmda Cnm mda dJmV MMm


H$am.

ho Zohr bjmV R>odm. AmOm AmYw{ZH$ wJmV AmnU BYZmda


MmbUmar dmhZo, OhmOo d {dmZo dmnaV AmhmoV.
mnydu dmnamV Agbobr OhmOo Aem H$mam
Amnbo n`mdaU gdoXZerb AgVo. `mwio
mda MmbV ZgV. hr OhmOo dmmm doJmMm
n`mdaUmda XyfUmMo {dKmVH$ n[aUm hmoVmV.
dmna H$$Z Mmbdbr OmV AgV. mZm {eS>mMo
Vo Amn`mgh gd gOrdmgmR>r hm{ZH$maH$
Jb~V qH$dm OhmO hUV. m H$mimV m
AgVmV. XyfU Q>miUo A`md`H$ Amho.
OhmOmMm dmna H$$Z mUyg OJ^a {$abm.

gmH$b dmnamMo {d{dY $mXo


emar[aH$ mm

WmoS>m mUmV gmmZ dmhZ ZoVm


dmhZmMr JXu hmoV Zmhr
oVo.

nemMr ~MV hmoVo XfU hmoV Zmhr

N>moQ>m OmJoV R>odVm oVo. dmdb~Z

doioMr ~MV hmoVo


71
H$m` H$amdo ~ao ? AmnU H$m {eH$bmo?

amohZ Am{U gm{Z`m Zohr emioV MmbV dmhVwH$sMo Amn`mda hmoUmao MmJbo d
OmVmV. KamnmgyZ Vrg {{ZQ>mda `mMr emim dmBQ> n[aUm.
Amho. AmO mm emioV gmH${VH$ H$mH$ dmhVwH$s`m gmYZmMm {dMmanydH$ dmna
Amho. mgmR>r mMr AmOr gmo~V `oUma Amho. H$aUo.
AmOrMo d OmV AgmZo Vr WH$bobr Amho.
dmhVyH$ gmYZmm XyfUmwio {ZgJmMo
{Vbm emioV ZomgmR>r nwT>rbnH$s H$moUVm n`m`
Ymo`mV `oUmao ApVd.
{ZdS>mdm, ho gwMdm.
{d{dY H$mam XfUmdaMo Cnm.
(1) nm`r OmUo (2) AQ>mo[ajmZo OmUo
(3) ~gZo OmUo (4) Hy$Q>aZo OmUo (5) moQ>marZo
OmUo.

dmm
1. dmhVwH$sm gmoBMm Vwhmbm Pmbobm $mXm, (Am) m dmhZmMo XfU H$r H$amH$[aVm
mda nmM dmo {bhm. Vwhr H$moUVm Cnm gwMdmb?
2. dmhVwH$sm gmoBwio Amnm n[agamV CnbY CnH$
Pmbom Mma gw{dYm {bhm.
1. nWZmQ>mXdmao XfU amoImMm gXoe
3. Amnm n[agamVrb dmhVwH$sdarb VmU H$r
gmOmV nmohMdm.
H$amgmR>r Mma Cnm {bhm. 2. gmaD$O}da d {dOoda MmbUmm
4. Vwm n[agamVrb gdmV H$r XfU Agbobm dmhVwH$rm gmYZmm {MmMm gJh H$am.
^mJ emoYm. hm ^mJ H$r X{fV AgmmJMr
H$maUo {bhm? ***
5. CNG d LPG Mr {dVm[aV $no {bhm.

6. (A) darb {MmVrb XfU H$aUmao dmhZ


H$moUVo?
72
15. gXoedhZ d gma mo
gmJm nmh !
(1) AmnU XaXeZ gMmda AZoH$ dm{h`mMo
H$mH$ nmhVmo. Vo H$moRy>Z oVmV?

(2) mo~mBbd$Z AmnU BVamer ~mobVmo. Amnbo


g^mfU Xgm Vrer mo~mBbd$Z H$go
hmoV Agob?

n{hm nmR>mV AmnU AdH$me jonU d


H${ CnJh m~XXb OmUyZ KoVbo Amho. AmYw{ZH$
nXYVrZo H$amm gXoedhZmgmR>r H${ CnJhmMm ApZ~mUmm gmhmmZo jonU H$$Z H${_ CnJh AdH$memV
CnmoJ Ho$bm OmVmo. ho gXoe AV H$r doimV EH$m gmoS>bo OmVmV. `mMm Cn`moJ gXoedhZmgmR>r H$aVmV.

{R>H$mUmhZ Xgm {R>H$mUmnV nmohMVmV. CXm.,


(1) OJmVrb H$moUmhr ^mJmV hmoUmm H$mH$mMo mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
WoQ> jonU AmnU XaXeZ gMmda nmh eH$Vmo. Ogo
w$Q>~mb, {H$Ho$Q>Mo gmZo BmXr. (2) mo~mBb ^maVmV gXoedhZmgmR>r H${ CnJhmMm
Xdmao AmnU naXoemVrb Vrer WoQ> ~moby eH$Vmo. Adb~ Ho$bm OmVmo. ho CnJh BZgQ> (INSAT
(3) amQ>nVr d nVYmZ ao{S>Amod$Z gd - Indian National Satellite) m ZmdmZo
XoedmgrmgmR>r EH$mM doir ^mfU/gXoe XoD$ AmoiIbo OmVmV.
eH$VmV.
73
gmJm nmh !

darb {MmMo {ZarjU H$am. {Mmo nmohMVmo. gXoedhZmXdmao Amn`mbm _m{hVr


XmIdbo`m Moh`md$Z Vwhmbm H$moUVo ^md {_iVo. m{hVrMr XodmUKodmU H$aUo hUOo
OmUdVmV Vo Moh`mImbrb MmH$Q>rV {bhm. gXoedhZ hmo`. m{hVrMo gmaU hmXoIrb
Mohmdarb ^md nmhZ Amnmbm m gXoedhZmMmM ^mJ Amho. _m{hVrMm Cn`moJ
Vrm ^mdZm gOVmV, hUOoM Mohmdarb kmZ{Z{_VrgmR>r hmoVmo.
^md qH$dm BVa hmd^mdmd$Z AmnmnV gXoe

gmJm nmh !

74
gmo~V`m nR>mdarb {MmMo {ZarjU H$am. AmOma hmoVmV. Zmo{dH$ma, EH$bH$m|S>onUm
{MmV H$moUH$moU`m gmam`mMm Cn`moJ Ho$bm dmT>Uo B`mXr mghr g^dVmV.
Amho Vo MmH$Q>rV {bhm. 2. XyaXeZ dm{h`m, BQ>aZoQ> mXdmao AZoH$ H$maMr
m{hVr {iVo. m{hVrMm XnmoJ H$$Z
gmOmMr emVVm d dm` {~KS>d`mMo
H$ma KS>VmV.
3. gmam`mdarb {d{dY H$m`H$ nmh`mV
doi KmbdmZo XmZr Ioi, emar[aH$ jVm
dVnm_YyZ Amnmbm H$moUH$moUm `mH$S>o Xwbj hmoVo. mMm {dnarV n[aUm
H$maMr m{hVr {iVo Vo Zm|Xdm. emar[aH$ dmmda hmoVmo.
ej{UH$ ------ -----
H$m H$amdo ~ao?
---- --- ------ -----
nmMm BVoV {eH$Umam AmmoX emioVyZ Kar
gmam`mMo MmJbo n[aUm
Ambm, H$s Zohr gJUH$mda doJdoJir gHo$VWio
1. Amn`mnmgyZ Xya Agbo`m `Vter ghO nmhVmo. Q>rhrdarb AmdS>Vo H$mH$hr Z MwH$Vm
gnH$ gmYVm oVmo. ~KVmo. AmBm mo~mBbda Jo IoiVmo. gmaIm
2. m{hVr {idmgmR>r d XomgmR>r bmJUmam KamV ~gyZ AgVmo. hbr mbm ^yH$ H$r bmJVo.
doi d l mV ~MV hmoVo. Pmonhr OmV oVo. mMo dOZhr Iyn dmT>bo Amho.
3. n`mdaU, r-nwf gmZVm, dN>Vm BmXr
~m~V gdoXZerbVm dmT>`mg XV {iVo.
4. dmXio, gwZmr, nya B`mXr Zg{JH$
AmnVt~m~V nydH$nZm {iy eH$Vo.
5. Amamo`, {ejU d gmOmVrb MmJ`m KQ>Zm
VgoM gJm~m~V OmJ$H$Vm {ZmU hmoVo.
6. bmoH$mgmR>r am~d`mV oUmm emgH$s` `moOZm
`edr H$a`m`o XV hmoVo.
7. AZ, d, {Zdmam, Amamo, {ejU m~m~VMr
OmUrd OmJVr hmoVo. mwio OrdZnXYVro
gwYmaUm hmoVo. AmmoXm AmBbm mMr $ma H$miOr dmQ>Vo
Amho. Vr H$er Xa hmoBb?
8. gmam`mwio `mnma, CXmoJYXo `m`o
dmT> hmoVo. ho Zohr bjmV R>odm.
gmam`mMo hm{ZH$maH$ n[aUm
gXoedhZ d m{hVr gmaU gmYZmMm
1. XyaXeZ, gJUH$, mo~mBb `m`m A{V VmaVmZo dmna H$amdm. mMm A{VaoH$ hmoUma
dmnamwio S>moimMo VgoM nmR>rMo d ldUmMo Zmhr mMr H$miOr mdr.
75
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? AmnU H$m {eH$bmo?
H$-lm` gXoedhZ - XadZr qH$dm gXoedhZ gmYZmMr AmoiI.
_mo~mBbd$Z BVamer ~mobVmZm AmnU gXoedhZmH$[aVm AdH$me jonUmMo V.
EH$_oH$mZm nmh eH$V Zmhr. _m{hVr gmaUm`m ZdrZ gmam gmYZmMr AmoiI.
Vm_wio _mo~mBbda AmVm ho e` Pmbo Amho.
gmammMo $mXo d VmoQ>o.
`m_wio Xg`m `Vrer g^mfU H$aVmZm AmnU
{Vbm nmhy eH$Vmo.

dmm
1. gmam`mMo ej{UH$ Cn`moJ {bhm. 2. AmH$medmUr H|$mbm ^oQ> XoD$Z `m
2. XadZrm dmnamnydu gXoe nmR>dmgmR>r {R>H$mUr hmoV AgUm`m H$mH$mOm~m~V
H$moUm gmYZmMm dmna Ho$bm OmV Ago? m{hVr `m.
3. gJUH$mwio Vwm OrdZmV H$moUVm $aH$ 3. ZeZb {OAmoJm$s, {S>H$har, kmZXeZ
nS>bm? B`mXr dm{h`mdarb ej{UH$ H$m`H$mMr
CnH$ dJmV MMm H$am.
1. XaXeZ gMmdarb doJdoJim dm{h`mYyZ
Vwhmbm H$moUH$moUVr m{hVr {iVo Vr ***
ImbrbmUo VVm H$$Z dhrV {bhm.
A.H$. dm{hZrMo/ H$m`H$mMo Cn`moJ
MZobMo Zmd Zmd
1.
2.
3.

76
16. nmUr
WmoS>o AmR>dm ! gmS>nmUr Am{U `mMr {dhodmQ>
(1) nmmZo ^abom ^mS>mV MMm^a gmIa, ehamMo, JmdmMo gmS>nmUr EH$ H$$Z
bmH$S>mMm ^wgm, mVr ho nXmW Q>mH$bo Va gmoBm {R>H$mUr moR>m ObgmR>mV gmoS>VmV.
H$m hmoBb? amh`m BmaVtYyZ VgoM CXmoJ, H$maImZo mVyZ
(2) nmmm AdWm H$moUm? {ZKUmm gmS>nmmV AZoH$ H$mam AewXYr
AgVmV. `mnH$s H$mhr {daKibom Va H$mhr Z
(3) {nmMo nmUr dN> d {ZYm}H$ H$amgmR>r
{daKibom Agy eH$VmV.
H$m H$aVmV?
nmmMo XfU
.

nmD$g nS>V AgVmZm moH$im OmJr


R>odbom dN> ^mS>mV nS>bobo nmdgmMo nmUr,
VgoM O{Zrd$Z dmhV OmUmao nmUr doJdoJim
^mS>mV KoD$Z mMo {ZarjU H$am.
H$m $aH$ {XgVmo? mMo H$maU H$m? AewXY ObgmRo

nmmV BVa nXmW {gibo H$s nmUr AewXY bmnmmV amoJ ngadUmao gyOrd Agy
hmoVo. H$mhr nXmW nmmV VaJV amhVmV. mwio eH$VmV. Va H$maImmm gmS>nmmV {dfmar
nmUr AdN> qH$dm JTy>i {XgVo. H$mhr nXmW nXmW AgmMr A{YH$ eVm AgVo. ho gd
nmmV {daKiVmV Am{U {XgoZmgo hmoVmV. nmmV gmS>nmUr Ogom Vgo ObgmR>mV gmoS>bo Va
{gibobo nXmW gOrdmgmR>r AnmH$maH$ Agbo ObmoVmMo XfU hmoD$Z Vo KmVH$ R>aVo. Ago
Va Vo nmUr X{fV Amho Ago AmnU hUVmo. ZXm, nmUr {n`mgmR>r qH$dm BVa Hw$R>mM H$mmgmR>r
gamodao ho Amnbo nmmMo moV AmhoV. mVrb dmnaVm oV Zmhr. hUyZ gmS>nmmda {H$m
nmmMo XfU H$go hmoVo? H$$ZM Vo ~mhoa gmoS>mMr H$maImZXmamda
gVr Amho. VgoM JmdmMo gmS>nmUr, bmnmUr
ObmoVmo gmoS>mnydu mda ewXYrH$aU
gmJm nmh ! {H$m H$aVmV. Ago Ho$mwio ObXfU Q>miVm
`oVo.
Vwm KamVrb dnmH$Ka Am{U ZXr`m dmh`m nm`mMo Zg{JH$ar`mhr H$mhr
hmUrKamVyZ ~mhoa nS>Umm gmS>nmmV _mUmV ewXYrH$aU hmoV AgVo.
H$moUH$moUVo nXmW {gibobo AgVmV? `m{edm Jmdmbm nmUrnwadR>m H$amnydu
mMo ewXYrH$aUhr H$amV oVo.
77
ObewXYrH$aU H|$
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
Vwm Jmdmbm nmUrnwadR>m H$aUmm
ZXr_`o OmV _mUmV AewXYr {_gi`m ObewXYrH$aU H|$mbm {ejH$mgh ^oQ> Xm Am{U
Jo`m Va ewXYrH$aUmMr Zg{JH$ {H$`m H$_r VoWrb A{YH$mmMr nadmZJr KoD$Z mMr
hmoVo. nm`mV {daKibo`m AmpgOZMo _mU wbmIV m. nwT>rb Z {dMm$Z ObewXYrH$aU
H$_r hmoVo. `m_wio ObMamZm YmoH$m hmoVmo. $ {H$oMr m{hVr {idm.
1. gmdO{ZH$ nmUrnwadR>mgmR>r nmUr H$moUm
nmmMo ewXYrH$aU
ObmoVmVyZ AmUbo OmVo?
. 2. amoO {H$Vr brQ>a nmmMo ewXYrH$aU Ho$bo OmVo?
bpQ>H$Mr EH$ ~mQ>br m. {Vm Vm|S>mda 3. nmUr dN>, nmaXeH$ d {ZOVwH$ hmomgmR>r
EH$ dN> H$mnS>mMm VwH$S>m ~mYm. {VMm ImbMm H$moUH$moUm {H$m Ho$m OmVmV?
^mJ H$mnm. ~mQ>br CbQ>r Y$Z {VmV H$moimmMr 4. m {H$m H$moUm H$mZo H$aVmV?
nyS>, ~marH$ dmiy d OmS> dmiy ^$Z AmH$VrV 5. nmmMr XJYr H$r H$amgmR>r H$m H$aVmV?
XmIdmmUo Wa Vma H$am.
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

OmS> dmiy dmgmV AZoH$Xm AmnU ~mQ>brVrb nmUr


{dH$V KoD$Z {nVmo. aodo, ~gWmZH$ Aem
~marH$ dmiy {R>H$mUr {nmm nmmm ~mQ>m {dH$V
{iVmV. m nmmm ~mQ>brda H$moUVr m{hVr
H$moiemMr nyS> AgVo, Vr dmMm Am{U BVamZm gmJm.

H$mnS>
~mQ>brV nmUr H$Yr ^abo Amho Am{U nmUr
H$YrnV dmnaVm oBb, hm H$mbmdYr nmmm
~mQ>brda N>mnbobm AgVmo. nmUr {dH$V KoVmZm
hr m{hVr Ad nmhmdr. ~mQ>br CKS>mZVa
nmUr bdH$a gndmdo. nmUr gnmZVa ~mQ>br
ObewXYrH$aUmMr MwaJiyZ H$MamnoQ>rV o$H$mdr, hUOo ~mQ>brMm
gmYr nXYV nwhm dmna Ho$bm OmUma Zmhr.
~mQ>br AmH$VrV XmIdmmUo _mS>m. AmVm
H$Mam Agbobo JTy>i nmUr ~mQ>brV hiyhiy ^am. gmJm nmh !
~mQ>brm H$mnbom ^mJmV nS>Umm EImXm ^mJmV XrKH$minV nmD$gM nS>bm
nmmMo {ZarjU H$am. ho nmUr dN> {XgV Agbo, Zmhr Va VoWrb bmoH$mm OrdZmda H$moUVo n[aUm
Var `mV gyOrd Agy eH$VmV. ho Vwhr {eH$bm hmoVrb?
AmhmV.
78
gmdO{ZH$ ObewXYrH$aU H|$mVrb {H$m

{ZdiUo - Jmdmm ObmoVmVyZ AmUbobo nmUr


Q>mmo pWa amh XoVmV Am{U VwaQ>r dmnaVmV. JmiUr mXdmao nmUr JmiyZ KoVmV.

{ZOVwH$sH$aU - bmoarZ {giyZ nmmMo


{ZOVwH$sH$aU H$aVmV.

AmpgOZrH$aU - nnmm XVrZo nmmV hdm IoidVmV. N>m`m{M gmO` ndVr ObewXYrH$aU H|$,
mwio nmmV hdoVrb AmpgOZ {giVmo. nwUo _hmZJanm{bH$m, nwUo.
XH$mi emgZmV}$ XH$miJV ^mJmVrb bmoH$mZm
~mnr^dZmwio nmmMr gVV dm$ hmoV Am{U mmZm gwa{jV OmJr VmnwaVo hbdbo OmVo.
AgVo. mwio AdfU AZw^dUmm ^mJmVrb VgoM doigJr Ym, Mmam d nmmMm nwadR>m
ZXm, Vir, {d{har, ~Ymao, YaUo mVrb nmmMr Ho$bm OmVmo. nmird OZmdamMr H$miOr KomgmR>r
nmVir ~mnr^dZmwio H$r H$r hmoVo qH$dm MmamN>mdm C^mam OmVmV.
mnH$s H$mhr H$moaS>ohr nS>VmV. VgoM OrZhr
H$moaS>r nS>Vo. Aem n[apWVrV OZmdamZm Am{U H$m H$amdo ~ao?
Amn`mbmhr {n`m`m nmmMr Q>MmB OmUdVo,
JmdmnmgyZ Xa Agbobm Vbmd nmhmgmR>r
eoVrgmR>rhr nmUr {_iV Zmhr. hUOoM XH$mi
Vwm dJmMr ghb OmUma Amho. {Xdg^a
nS>Vmo. XH$mi hr EH$ Zg{JH$ AmnVr Amho.
bmJUmm {nmm nmmMr dWm H$amMr
XH$mimV Ym Am{U Mmam {iUo H$R>rU Amho.
hmoVo. Amnm ammV, XoemV qH$dm OJmm
EImXm ^mJmV XH$mi nS>mMo Vwhr EoH$bo ObdWmnZ
Agob. m ^mJmV XH$mi nS>Vmo VoWrb bmoH$mZm
nmdgmwio Amnmbm nwhmnwhm nmUr CnbY
{dn[aV n[apWVrer gmZm H$amdm bmJVmo. m
hmoVo. gdgmYmaUnUo Amnmbm dfmVyZ Mma {hZo
^mJmVrb mUr, dZnVr mZmhr XH$mimMm
nmdgmMo nmUr {iVo. nmdgmMo nmUr gmR>dbo
VS>mIm ~gVmo.
79
Zmhr, Va Amnm XZ{XZ JaOmgmR>r Amnmbm gmR>dVm oVo. Aem gd nXYVtwio OmVrV OmV
nmUr CnbY hmoUma Zmhr. nmUr gmR>dbo OmVo.
"nmdgmMo nmUr Wm~dmbm {eH$m. CnbY nmmMm H$mQ>H$garZo dmna H$aUo
Wm~bom nmmbm {Oadmbm {eH$m.' VgoM nmdgmMo nmUr AS>dyZ O{ZrV {OadUo
df^a nmmMr JaO ^mJdmgmR>r nmdgmMo qH$dm Q>mmo gmR>dUo hdmMo AgVo.
nmUr AS>dmdo bmJVo. nmUr AS>dbo H$s, Vo O{ZrV Aem nXYVrZo nmdgmimZVam H$mimVhr
{OaVo. ^yObmMm gmR>m dmT>mZo PmS>mZm nmUr nmUro CncY hmoBb Aer gmo` H$aUo mbmM
{iVo, VgoM {d{hatZm nmUr {iVo Am{U eoVr "ObdWmnZ' hUVmV.
H$aUo e hmoVo.
nmUr O{ZrV {OamgmR>r doJdoJio Z
Ho$bo OmVmV. moR>r YaUo ~mYbr OmVmV, naVw gd
{R>H$mUr YaUo ~mYUo e ZgVo. Aem doir bhmZ
VbmdmMr {Z{Vr H$aUo, CVmamda bhmZ ~Ymao
~mYUo, AmS>do Ma IUUo, JmdmVrb AmoT>o, Zmbo
mda ~mY KmbyZ nmUr AS>dUo Aer H$mo emgZ
Am{U ZmJ[aH$ EH$ oD$Z H$aVmV.
nmdgmMo nmUr Q>mmo gmR>dUo

S>m|JaCVmamdarb gbJ g_Vb Ma


H$mhr {R>H$mUr ZXrm nmmV {d{har ImoXZ
VoWo nmUr gmR>dmMr dWm Ho$br OmVo. H$mhr
{R>H$mUr Kamm N>Vmda nS>Umao nmdgmMo nmUr
nmdgmMo nmUr O{Zro {OadUo
nhmimm XVrZo AJUmV R>odbom Q>mmo
m{hVr {idm d MMm H$am
Vwm n[agamV ObdWmnZ H$go Ho$bo
OmVo?
ho Zohr bjmV R>odm.

nmUr hoM OrdZ, hUyZ nmUr AS>dm, {Oadm,


AmoT>mdarb ~mY
gmR>dm, Am{U H$mQ>H$garZo dmnam.
80
AmnU H$m {eH$bmo?

nmmV gOrdmgmR>r KmVH$ nXmW XrKH$mi nmD$g nS>bm Zmhr, Va XH$mi


{_gibo H$s nmUr X{fV hmoVo. nS>Vmo.
ObgmR>mMo XfU hmoD$ Zoo hUyZ XH$miJV ^mJmVrb mZd, mUr,
mV gmS>nmUr gmoS>mnydu mda dZnVr m gdmZm XH$mimMm VS>mIm
AZoH$ {H$m H$aVmV. ~gVmo.
nmUrnwadR>m H$amnydu Jmdmm nmUr AS>dyZ, {OadyZ qH$dm gmR>dyZ
ObewXYrH$aU H|$mV nmmV nmdgmimZVam H$mimV CnbY H$$Z
{daKibobo d Z {daKibobo nXmW doJio XoUo, mbm ObdWmnZ hUVmV.
Ho$bo OmVmV VgoM nmmMo {ZOVwH$sH$aU
Ho$bo OmVo.

dmm

1. H$m H$amdo ~ao ? CnH$


O{_Zr`m CVmam_wio ~mJoVrb _mVr nm`m~amo~a 1. Vwm nmbH$mer qH$dm {mer ~mobyZ,
dmhZ OmV Amho. dVmZnmVyZ qH$dm gHo$VWimd$Z
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. Amnm ammV H$moUm dfu XH$mi
nS>bm hmoVm, Am{U XH$mimda mV
nmdgmMo nmUr O{ZrV wamgmR>r aVo d
H$amgmR>r H$moUVo Cnm moObo hmoVo,
nmXMmar mJ H$go ~mYmdo? mMr m{hVr {idm.
3. ZmMr CVao {bhm. 2. dVmZnmV N>mnyZ Ambobr dmhm
(A) XH$mimV H$moUVr n[apWVr {ZmU nmmMr, gmMbom nmmMr N>mm{Mo
hmoVo? Om H$am.
(Am) nmdgmimZVahr nmUr CnbY hmomgmR>r
emgZ Am{U ZmJ[aH$ H$moUVr H$mo H$aVmV?
***
(B) nmdgmMo nmUr H$emgmR>r AS>dmdo bmJVo?
(B) ObdWmnZ H$embm hUVmV?
4. MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm. MwH$sMo {dYmZ XV
H$$Z nwhm {bhm.
(A) nmdgmMo nmUr Amnmbm df^a {iVo.
(Am) emgZmV}$ XH$miJV ^mJmVrb bmoH$mZm
Am{U mmZm gwa{jV OmJr VmnwaVo
hmbdbo OmVo.
81
17. d - Amnbr JaO
gmJm nmh !
Imbrb {MmMo ZrQ> {ZarjU H$am.Amn`mbm AmdS>bobo/hdo Agbobo H$nS>o {ZdSy>Z
`m^modVr H$am.

82
AmVm {ZdS>bo`m H$nS>mMr EHy$U g`m (4) nmdgmimV H$moUVo H$nS>o dmnaVmV?
MmH$Q>rV {bhm. (5) gUgma^mgmR>r H$moUVo H$nS>o dmnaVmV?
{ZdS>bo`m H$nS>mMr g`m d Vw`m (6) {XdgmVyZ {H$Vr doim H$nS>o ~XbVmV?
{mZr {ZdS>bom H$nS>mMr g`m OwiVo H$m Vo darb H$VrVyZ Vw`m H$m` bjmV Ambo?
nhm.
(1) {ZdS>bobo H$nS>o H$moUH$moU`m {Xder KmbUma gmJm nmh !
AmhmV ? n{hmXm Ho$bobr "gmJm nmh' Mr H$Vr AmVm
(2) {XdgmVyZ {H$Vr doim H$nS>o ~XbUma nwhm H$am d Z`mZo dhrV Zm|Xdm. ho H$aV AgVmZm
AmhmV ? VwMr JaO bjmV m Am{U {MmVrb H$nS>mMr
(3) {ZdS>bo`m H$nS>mnojm AOyZ H$mhr H$nS>o {ZdS> H$am d gm MmH$Q>rV {bhm.
Amn`mH$S>o AgmdoV, Ago dmQ>Vo H$m? dmQ>V Vw`m n{h`m H$VrMr CVao d AmVm`m
Agmg {H$Vr Vr g`m MmH$Q>rV {bhm. H$VrMr CVao gmaIrM AmhoV H$m?

wbmZmo, `m ZmMr CVao {im`mda Ago


(4) H$nS>m`{V[aV AmUIr H$moUH$moU`m
dmQ>ob, H$s Amn`mbm hmem dmQ>Umm
dVy/Xm{JZo Kmbm`bm AmdS>Vrb?
H$nS>mMr g`m OmV Amho. H$nS>o hdo AgUo
(5) VwMo H$nS>o Vwhr {mZm Kmb`mgmR>r Xmb Am{U `mMr IamoIaM JaO AgUo `m Xmohr {^Z
H$m? ~m~r AmhoV. JaO ZgVmZm dVy h`m AmhoV Ago
(6) Om{hamVtYrb H$moUVo H$nS>o Vwhmbm dmQ>Uo, hm Amnbm h`mg AgVmo.
Kmbmdogo dmQ>VmV?
AmnU gma m`mXdmao H$nS>m`m {d{dY
Amn`mbm AZoH$ H$maMo nmoemI (H$nS>o) Om{hamVr nmhVmo Am{U `mH$S>o AmH${fV hmoVmo.
Kmbm`bm AmdS>VmV Am{U Amn`mH$S>o Vo Aem H$mao dVy~XXb {ZmU hmoUmao AmH$fU
AgmdoV Agohr Amnmbm dmQ>Vo. Amn`m h`mgm`o ^a KmbVo.

. H$nS>mMr JaO Am{U hmg -dJmV MMm H$am.

Vw`m Amgnmg`m n[agamV hUOoM aodo


Q>oeZ, drQ>^Q>Q>r, ~g WmZH$, miamZ, BmXr Oam S>moHo$ Mmbdm.
{R>H$mUr {Zdmam KoUmmMr ^oQ> `m. Imbrb
wXXm`m AmYmao `m`mer MMm H$am d dhrV
amohZ Am{U gm{Z`m `m`mH$S>o Iyn H$nS>o
Zm|X H$am.
AmhoV. mnH$s ~mM H$nS>mMm Vo dmna
(1) `m`mH$S>o Agbo`m EHy$U H$nS>mMr
H$aV ZmhrV. `m H$nS>mMo AmVm H$m` H$amdo,
g`m {H$Vr?
Agm Z `mZm nS>bm Amho. Vwhr `mMr
(2) ChmimV H$moUVo H$nS>o KmbVmV? g`m gmoS>d`mg XV H$am.
(3) {hdmimV H$moU`m H$maMo H$nS>o dmnaVmV?
83
3. d{Z{VrgmR>r H$moUVm H$Mm mb
. dmnaVmV?
4. H$Mm mb H$moRy>Z AmUbm OmVmo?
{ejH$mgmR>r gyMZm : hr H$Vr H$$Z Ko`mgmR>r
{dXmmgh Odi`m dmoXmoJ H|$mg ^oQ> 5. H$m mbmMo d$n H$m AgVo?
Xmdr AWdm VoWrb Hw$eb H$mJmambm 6. Vma hmoUmao CnmXZ {dH$sgmR>r H$moR>o nmR>dbo
wbmIVrgmR>r ~mobdmdo. OmVo?
7. `m dmMm dmna H$moU`m G$Vy`o H$aVmV?
8. `m CXmoJmgmR>r H$moUH$moUm H$maMo H$mJma
bmJVmV?
9. ho H$mJma H$moRy>Z CnbY hmoVmV?
10. AmVm dmoXmoJmV nydunojm H$moUH$moUVo ~Xb
Pmbo AmhoV?
11. `m CXmoJmV Vwhmbm `oUm`m gm
H$moU`m ?
hmVmJ AmnU darb wXXm`m AmYmao dmoXmoJmMr
m{hVr {idbr. AmVm AmnU hmamQ> am`mVrb
d{eQ>nyU d{Z{VrMr CXmhaUo nmh`m. nR>UMr
nR>Ur, `od`mMr gmS>r, AmaJm~mX`m {h$
embr, gmobmnyaMr MmXa, BMbH$aOrMo hmVmJ d
`mJmdarb H$mnS> B`mXr.
nwT>rb nR>mdarb ZH$memm AmYmao ho
Amn`m bjmV oBb.
Amn`mbm mhrV Agbobm naVw ZH$memV Z
gyV H$mVUo XmIdbobm dmoXmoJ m ZH$memm gyMrV {bhm
Vw`m n[agamV CnbY Agbo`m d ZH$memV mo {R>H$mUr XmIdm.
d{Z{Vr`m EH$m CXmoJmbm ^oQ> Xm AWdm
wbmIVrgmR>r VoWrb Hw$eb H$mJmambm ~mobdm.
m CXmoJmMr m{hVr nwT>rb wXXm`m AmYmao
{idm.
1. hm CXmoJ H$moUVm Amho?
2. `m CXmoJmVyZ {ZmU hmoUmao CnmXZ H$moUVo?
84
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
bIZdr {MH$Z, H$mpaMr {gH$, ~Zmagr
{gH$, H${S>b, {nVm~ar, nmoMnbr,
ZmamUnoR>, H$mOrda$, nQ>mobm, hgya {gH$
Ago gmS>mMo AZoH$ H$ma AmhoV. Xoemm
doJdoJim ^mJmVrb m gmS>m AmnmH$S>rb
{d{dYVm XmIdVmV.

dmVrb {d{dYVm OmUyZ Ko`mgmR>r


nmbH$m~amo~a H$mnS> ~mOmamV Om. VoWo Agbo`m
bmoH$mer {Xbom wXXm`m AmYmao MMm H$am d
dhrV Zm|Xdm.
1. dmMo {d{dY H$ma nhm d `m`m ZmdmMr
`mXr H$am.

85
2. m mXrMo ~mb, VU Am{U dXY Aem XoemZgw ma gmS>mm H$mamV AZoH$ nm
dmoJQ>mZwgma dJuH$aU H$am. {XgVmV. md$Z Ago bjmV oV,o H$s AmVmm
3. dmnH$s gmS>mMo {d{dY H$ma OmUyZ m. pWVrV Amnmbm dmMo {d{dY H$ma CnbY
4. gmS>mm {Z{VrMr {gXY {R>H$mUo Zm|Xdm. AmhoV. hdmmZmm {d{dYVoi w o d dmhVwH$s`m
5. Vwhr Zm|Xdbom gmS>mm ZmdmYrb gw{dYm_i
w o dmo Amnmbm AZoH$ H$ma
{R>H$mUo d Xoe bjmV KoD$Z mMr Zm|X darb CnbY Pmbo AmhoV. dmYrb {d{dYVm hr
ZH$memV H$am. Amnm Xoemm {d{dYVoMm EH$ ^mJ Amho.
86
{d{dY H$mimV dmnabom dmo {d{dYVm
. {XgyZ oV.o Am{X H$mimV gwdmVrbm mZd d
Vwm KamVrb/n[agamVrb dH$a VtZm dmnaV Zgo. mZVa PmS>mM r gmb d nmZo dmnabr
^oQ>Zy Imbrb m{hVr m. OmD$ bmJbr. nwT>o Vmo {eH$ma H$$Z mabom
mm bhmZnUr Vo H$moUH$moUVo H$nS>o dmnaV OZmdamMo H$mVS>o dmn$ bmJbm. H$mngmgmam
hmoV?o dZnVtnmgyZ gyV Vma H$amMr H$bm AdJV
mZr gm{JVbom H$nS>mMr mXr H$am. Pmmda gwVr H$mnS>mMm dmna hmoD$ bmJbm. Imbrb
hr mXr KoD$Z H$nS>mm XH$mZmV Om d VoWo {Mmd$Z ho Vwm bjmV oBb .
mnH $s H$moUVo H$nS>o CnbY AmhoV Vo nhm. ho Zohr bjmV R>odm.
Vwm mXrVrb H$moUH$moUVo H$nS>o m XH$mZmV
{iVmV mMr m{hVr m. {ZgJmZo `oH$mMr JaO ^mJob EdT>o {Xbo
H$moUVo H$nS>o AmVm dmnabo OmV ZmhrV Vo emoYm. Amho, naVw {ZgJ mUgmMm h`mg m nyU
ho H$nS>o H$moUm {R>H$mUmd$Z oV hmoVo mMr H$$ eH$V Zmhr. Zw`mZo Amn`m JaOmZm
m{hVr m. mYm` {Xbo nm{hOo. VaM {ZgJ Amn`m
VgoM mMm dmna H$m ~X Pmbm ho OmUyZ m. gdmMm gm^mi H$$ eHo$b.
- nanaoZgw ma d H$mimZwgma dmo ~Xb hmoV Jobo mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
AmhoV H$m, ho OmUyZ m.
w~B ho H$mnS >{JamgmR>r OJmVrb {gXY
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
{R>H$mU hmoVo. m ~oQ>mda XQ> hdmmZmwio bm~
mZdmm CH$mVrXamZ mm earamo YmmMo H$mnS> Vma H$aUo gwb^ hmoVo. mwio
AZoH$ ~Xb hmoV Job.o earamdarb Ho$gmMo mU w~B ho H$mnS> CXmoJmMo moR>o H|$ ~Zbo. H$mnS>
H$r hmoVo Job,o hm mnH $sM EH$ ~Xb hmo. CXmoJmm ^a^amQ>rwio ^maVmm {d{dY
earamdarb Ho$gmMo AmdaU H$r PmmZo mZdmbm XoemVyZ amoOJmamgmR>r oD$Z m {R>H$mUr bmoH$
F$Vw~XbmnmgyZ gajUmMr AmdH$Vm ^mgy bmJbr Wm{H$ Pmbo. VohmnmgyZ w~B ho ^maVmVrb
Am{U mVyZ d hr JaO {ZmU Pmbr. mZdmZo Am{WH$ KS>mmoS>tMo hdmMo H|$ ~Zbo.

dm_`o H$mimZw$n Pmbobo ~Xb


87
AmnU H$m {eH$bmo?
Oam S>moHo$ Mmbdm.
dVyMr JaO ZgVmZm `m h`mem dmQ>Uo
hdm_mZmVrb ~XbmZwgma doJdoJim
`mbm "h`mg' Ago hUVmV.
XoemV dmna`mV `oUm`m H$nS>m_`o ~Xb
hmoVmV. O_y-H$m_ra, amOWmZ, _hmamQ> d JaOoZwgma dVyMm dmna H$amdm.
Ho$ai `m am`mV dmna`m OmUm`m nmoemImMr Amn`m XoemVrb {d{dY XoemZm d{eQ>nyU
{Mo {_idm. `mAmYmao VoWrb hdm_mZm{df`r d{Z{VrMr nanam Amho.
dJmV MMm H$am. XoemVrb dmYrb {d{dYVm ZH$mem`m
gmhmZo gOyZ KoVbr.

dmm
1. ImbrbnH$s `m dVy VwmH$S>o AgmmV CnH$
Ago dmQ>Vo, `m dVyMr Zmdo dhrV {bhm.
(1) nmmMr ~mQ>br (2) M|Sy> (3) JmoQ>m (1) Odinmgm H$nS>mm XeZmbm ^oQ>
(4) bnQ>mn (5) bmdanmQ> (6) mo~mBb X>m. VoWo mS>bo`m H$nS>m`m
(7) gmH$b (8) Hy$Q>a (9) $moQ>moo$ Cn`wVVo~XXb A{YH$ m{hVr {idm.
(10) OodUmMm S>~m (2) Vwm n[agamV AgUmm ImXr
mnH$s H$moUm dVy Vwhr dV dmnaUma JmmoXmoJ H|$mbm ^oQ> Xm. H$nS>mMo
AmhmV? H$ma d Vo V`ma hmo`mMr {R>H$mUo
H$moUVr Vo g_OyZ `m.
2. nman[aH$ doe^yfom nY}gmR>r Vwhr H$moUH$moUm
H$nS>mMr {ZdS> H$amb, mMr Zm|X dhrV H$am. ***
3. Imbrb VmV Amnm XoemVrb H$mhr
ammMr Zmdo {Xbobr AmhoV. VoWrb {gXY
dmMm H$ma VmV {bhm.
ammMo Zmd d
hmamQ>
Amo{S>em
npM ~Jmb
H$ZmQ>H$
JwOamV
nOm~

88
18. nmdaU Am{U AmnU
gmJm nmh !
moR>m mUmda OJbVmoS> Pmmg H$m
hmoBb, Vo nwT>rb Zmm AmYmao gmJm.
(1) OJbmVrb gOrdmMo AZ d nmmMo moV
KQ>Vrb H$m dmT>Vrb? H$m?
(2) ho gOrd mM OmJr amhVrb, H$s
{ZdmmgmR>r BVa OmVrb? H$m?
(3) OJbmVrb dZnVtm d mmm bmohmJ
dmVmMr OmJm H$r hmoBb H$m dmT>ob? nmdaUmV doJdoJim gOrdmMo {Zdmao
H$m? AgVmV. OJbm_`o {d{dY H$ma`m dZnVr
(4) VoWrb gOrdmMr gm dmT>ob H$m H$r AgVmV. PmS>mda AZoH$ n`mMr KaQ>r AgVmV.
hmoBb? H$m? Adb, h[aU, _mH$S>, hVr, dmK mgmaIo
mUr OJbmo amhVmV. hUOo KZXmQ> OJb
OJbVmoS>
AZoH$ mmMm {Zdmam AgVmo. OJbmVM mm
OJ^amVrb EHy$U bmoH$gm AmVm gwmao JaOmMr nyVVmhr hmoVo. OJbo H$r Pmbr, H$s
ghmeo H$moQ>tm KamV Amho. m gd bmoH$mm VoWrb Od{d{dYVoMm hmg hmoVmo.
JaOm ^mJdmm ZmV mUyg ZdZdo VkmZ
emoYyZ H$mT>V Amho. dmnaV Amho. mgmR>r mZd Oam S>moHo$ Mmbdm.
A{YH$m{YH$ OrZ d ObmoV dmnaV Amho.
EImXm {R>H$mUr YaU ~mYbo Jobo, Va m
eoVr, dgmhVr, CXmoJYXo, VgoM aVo d
nmdaUmV H$moUVo ~Xb hmoVrb?
bmohmJ Vma H$amgmR>r Iyn moR>m mUmV
moH$ir OrZ AmdH$ AgmZo OJbVmoS>
gmJm nmh !
hmoVo.
{d{dY H$maMo mUr, njr, dZnVr `mMo
ApVd YmomV Ammm ~mV`m AmnU
doimodoir dmMVmo, EoH$Vmo d nmhVmo. `mMr H$maUo
~mV`m_`o {Xbobr AgVmV. Aem ~mV`m
EH$ H$am. `mVrb _m{hVr nwT>rb VmV ^am
d dJmV bmdm.
mUr, njr, H$moUVm ~mV_rV {Xbobr
aVo dZnVr `mMo Xn[aUm_ H$maUo.
H$mhr {R>H$mUr XbXbrm XoemV qH$dm Zmd. Pmbm?
ImobJQ> ^y^mJmV ^amd KmbyZ m OmJr O{ZrMo
gnmQ>rH$aU Ho$bo OmVo.
89
XyfU
gmJm nmh !
gmS>nmmda AmdH$ m {H$m Z
H$aVmM Vo ObmoVmV gmoS>bo Va ObmoVmMo (1) hdm X{fV H$emwio hmoV Agmdr?
XfU H$go hmoVo ho Vwhr nm{hbo Amho.
(2) noQ>mob, {S>Pob, Ho$amogrZ, Zg{JH$ dmy
H$moigm, bmHy$S> hr BYZo H$moUH$moUm
H$maUmgmR>r dmnaVmV?

BYZmMm KaJwVr dmna hmoVmoM. m{edm


mUgmZo moR>moR>o CXmoJYXo Am{U H$maImZo C^o
Ho$bo AmhoV. m H$maUmwiohr BYZmMm dmna
moR>m mUmda hmoD$ bmJbm Amho.
H$maImmVyZ n[agamV gmoS>bo OmUmao gmS>nmUr

H$maIm`mVyZhr n[agamV gmS>nmUr gmoS>bo


OmVo. Ago X{fV nmUr O{ZrV waV am{hbo, Va
Vr OrZ ZmnrH$ hmoVo.

H$maImmm YwamS>mVZy ~mhoa nS>Umao {dfmar dmy

EH$sH$S>o BYZmm dbZmVyZ H$m~Z


S>mAmgmBS> MS> mUmda hdoV {giVmo Va
XgarH$S>o MS> mUmda OJbmMm hmg hmoV
Amho. `m_wio dmT>bbo m H$m~Z S>mAmgmBS> emofZy
H$maIm`mVyZ ObmoVmV gmoS>bo OmUmao nmUr
KomgmR>r dZnVr Anwm nS>V AmhoV. n[aUmr
eoVrgmR>r moR>m mUmda amgm{ZH$ IVo hdoVrb H$m~Z S>mAmgmBS>Mo mU gVV dmT>V
Am{U H$sQ>H$ZmeHo$ dmnabr OmVmV. hr agmZo Amho. dmVmdaUmVrb H$m~Z S>mAmgmBS>Mo mU
mVrV {OaVmV Am{U nmdgmm nmm~amo~a
dmT>bo H$s VmnmZhr dmT>V.o Aer VmnmZ dmT>
dmhZ eodQ>r ZXmo nmoMVmV.
OJmm gd ^mJmV {XgyZ oV.o
Aem AZoH$ H$maUmZr nmmMo d mVrMo
`m{edm` BYZmm dbZmVyZ H$mhr {dfmar
XfU KS>V amhVo. mwio VoWrb mUr Am{U
dmy VgoM moR>m mUmda Yyahr {ZmU hmoVmo.
dZnVtZm YmoH$m nmohmoMVmo. Aem gOrdmMr
gm H$r H$r hmoD$ bmJVo Am{U gaVoeodQ>r mM~amo~a CXmoJYXmVZy hr hdoV H$mhr {dfmar
VooWrb AZoH$ gOrd Zmeof hmoVmV. dmy {giVmV. mwio hdoMo _moR>m _mUmda
XfU hmoV Amho.
90
gmJm nmh !

?
darb {MmV EH$ AZgmIir Amho.
mVrb EH$ H$S>r {ZIibr Amho. gmIirVrb
ZmH$VmoS>mda H$m n[aUm hmoBb? nmda ^maVr {MVm - Zmeof Pmbobm mUr
H$m n[aUm hmoBb? {ZIibom H$S>rVrb
{M H$moUVo Agob? H$S>rVrb gOrd Zmhrgm Amn`m JaOm Am{U n`mdaU
Pmbm Va gnyU OrdgQ>rbm H$moUVm YmoH$m AZ, nmUr, d m Amnm gdmm
nmohmoMob? mMr dJmV MMm H$am. JaOm AmhoV. mMr nyVVm hmo`mgmR>r AZoH$
JmoQ>r AmnU dmnaVmo. m{edm Amg, Ioi,
nmdaU gVwbZ amImMr JaO hmg, ZmooaOZ `mgmR>rhr AmnU AZoH$ gmYZmMm
mZdmm {ZgJmVrb hVjonmwio hdm, dmna H$aVmo. Amnmbm bmJVrb Vohm m
nmUr, OrZ Aem gd {R>H$mUr moR>o ~Xb KSy>Z CnbY AgmmV hUyZ mnH$s AZoH$ JmoQ>r
oV AmhoV. VgoM m AO{dH$ KQ>H$mMo XyfU AmnU KamV gmR>dyZhr R>odVmo. `mgd JmoQ>r
hmoV Amho. n[aUmr O{dH$ KQ>H$mMo ApVd Amn`mbm nmdaUmVrb nXmW dmn$Z {iVmV.
YmomV Ambo Amho, Va H$mhr O{dH$ KQ>H$ OJ^amVrb gd bmoH$mm AemM JaOm Am{U
ZQ>hr Pmbo AmhoV. nmdaUmm EH$m KQ>H$mV BN>m AmhoV. mwio nmdaUmMm doJmZo hmg
{~KmS> Pmbm, Va mMm BVa KQ>H$mer Agbom hmoV Amho.
g~Ymda n[aUm hmoD$Z nmdaUmMm gVmob mZd hm {ZgJmMmM ^mJ Amho. {ZgJmMm
{~KS>Vmo. ndrdarb O{dH$ KQ>H$ doimodoir gVmob {~KS>bm, Va mMm Amnmdahr
AVJV hmoVmV hUOoM Zmeof hmoV AgVmV. n[aUm hmoUma Amho, mMr OmUrd AmnU
gmm H$mimV hr {H$m Iyn doJmZo hmoV R>odm`bm hdr.
Amho. mwio gd OrdgQ>rbm YmoH$m Amho. nmdaUmMm hmg Wm~d`mgmR>r EImXo
gmYZ e {VVHo$ OmV {Xdg dmnaUo, Q>mH$mD$
dVynmgyZ {Q>H$mD$ dVy ~ZdUo, mMm gdmZrM
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? Jm^rmZo {dMma H$ambm hdm.
AmnU gd {ZYma H$$m !
{d{dY H$maMo mUr qH$dm dZnVr hiyhiy
Zmeof Pmbo, Va AZoH$ AZgmIimYrb Amnm amoOm dhmamVrb H$moUmhr
H$S>m ZQ> hmoVrb. mMm n[aUm ndrdarb H$Vrwio XfU hmoD$ Zo, OdgQ>rMo ZwH$gmZ
gdM OrdgQ>rda hmoBb Am{U {ZgJmVrb hmoD$ Zo mgmR>r d OdgQ>rm gdYZmgmR>r
nmdaUmMm gVmob H$mobS>m{edm amhUma AmnU e VodT>o Z H$$m.
Zmhr, Ago AZoH$ emkmMo V Amho.
91
~mobVo hm. MMm H$am. ajU Ho$mg mda Adb~yZ AgUmm
AmnmOdi JaOom JmoQ>tMm {H$Vr dOrdmMohr ajU hmoBb.
gmR>m Agmdm?
nwT>rb oH$ gmYZmm gX^mV Aer
MMm H$am. nmUr, AZ, d.
n`mdaU gajUmMo OmJ{VH$ `Z
{ZgJmMm gVmob amImgmR>r AmVaamQ>r
Vamda AZoH$ H$n am~dbo OmV AmhoV.
OJmVrb gd bmoH$mo m Ymom{dfr
OmUrdOmJVr H$aUo AV hdmMo Amho.
VgoM hdm, nmUr Am{U OrZ Xy{fV
hmoUma Zmhr, mgmR>r OJ^amVrb gd Xoe H$mXo
H$aV AmhoV.
Od{d[dYVm {Q>H$dmgmR>rMo Z
Od{d{dYVm CXmZo Od{d{dYVoMo ajU
d gdYZ H$amm Q>rZo amIyZ R>odbom
jombm "Od{d{dYVm CXmZ' hUVmV. mo
Od{d{dYVom ajUm~amo~a mMm Amghr
Ho$bm OmVmo. Od{d{dYVm CXmZmbm ^oQ> XoUmm
bmoH$mZm dZamBMm AmZX KoVm oVmo. mwio
{ZgJm{dfr AmWm dmT>rg bmJVo.
amQ>r CXmZo dOrd gajU d gdYZ
H$amm CXXoemZo H$mhr hdmMr joo amIyZ
R>odbobr AgVmV. CXmhaUmW, H$mPraJm amQ>r
CXmZ, VmS>m~o m amQ>r CXmZ.
A^mao {d{eQ> mmMo, dZnVtMo
gajU hmdo, gdYZ hmdo mgmR>r dZjo amIrd
R>odbo OmVo. Aem amIrd jombm "A^ma'
hUVmV. CXmhaUmW, amYmZJar A^ma.
ndrVbmda dZnVr ZQ> hmoD$ bmJmwio
mmMr gm H$r hmoVo. hUyZ OJbmVrb
dZnVtMo gajU d gdYZ H$aUo OarMo Amho.
OJbVmoS> Wm~dyZ, djmamonU H$$Z dZnVtMo
92
hmamQ>mVrb gmVmam {OhmV MmX ZXrda gmobmnya {OhmVrb ZmZO oWo miT>moH$
{~{Q>eH$mbrZ YaUmwio mUr Vbmd Vma Pmbm nmMo A^ma Amho. ho moR>o, dOZXma njr
Amho. CVa Am{emVrb gm~o[am XoemVyZ m mm S>mbXma Mmbr~XXb {gXY AmhoV.
VbmdmV amo{hV njr WbmVa H$$Z oVmV. {VWo
KaQ>r ~mYVmV, AS>r KmbVmV. {nbo moR>r Pmmda
Vo {nbmgh naV OmVmV.
AbrH$S>o VbmdmVrb nmUr H$r Pmmwio Vo
oBZmgo Pmbo hmoVo, naVw Wm{ZH$ bmoH$mZr mJUr
Ho$mda Vo nmMo A^ma hUyZ Omhra Pmbo
Amho.

miT>moH$ Za
JdVmi XoemVrb miamZmda A{Ydmg
AgUmao ho njr H$sQ>H$ ImVmV. mgmgmR>r d
AS>mgmR>r mMr {eH$ma Ho$mwio mMr gm
KQ>V Mmbbr Amho. hmamQ> emgZmZo ZmZOMo
jo miT>moH$ A^ma hUyZ a{jV Ho$bo Amho.
amo{hV njr d mMr KaQ>r mM miamZmV haUoXoIrb AmT>iVmV.

93
miT>moH$ mXr d haUo
nwUo-AhXZJa amda nwmnmgyZ gw_mao XodamB - EH$ daXmZ !
50 {H$bmorQ>a AVamda Agbobo moamMr qMMmobr
^maVr gH$Vro dZgajUmMm {dMma
ho Jmd moamgmR>r {gXY Amho. oWo gwmao 2500
Pmbobm Amho. XodamB ho mMo EH$ CXmhaU Amho.
moa AmhoV. oWo nydmnma bmdbobr qMMoMr PmS>o
XodamB hUOo XodmgmR>r amIyZ R>odbobo OJb, Aer
AgyZ PmS>mMr {ZJm amImwio VoWrb nmdaU m
^mdZm m ^mJmV amhUmm bmoH$mMr AgVo. m
nmZm AZwHy$b Amho. m JmdmV moamZm A^
^mdZowio XodamBYrb EH$hr PmS> VmoS>bo OmV
{imbo Amho.
Zmhr. mwioM XodamBVrb PmS>o AmOhr gwa{jV
AmhoV.
hmamQ>mV AZoH$ Xodam`m AmhoV. XoemV
AmT>iUmm Xodamm "eaUdZo' hUyZ AmoiIm
OmVmV. Xodammo dZnVtZmM Zho, Va
mmZmhr A^ {iVo. m Xodamm mMrZ
H$mimVrb A^maoM hUmdr bmJVrb.
XodamB

94
ho Zohr bjmV R>odm. dmVmdaUmVrb dmwMHo$, nmdaUmVrb
ObMH$, AZgmIim mmo hOmamo
{ZgJ gdmMr JaO ^mJdVmo, naVw hmd ^mJdy
dfmnmgyZ gVwbZ H$m amIbo Jobo Amho.
eH$V Zmhr.
nmmm XyfUmwio mV dmT>Umm
dZnVr d ObMamZm YmoH$m nmohMVmo.
mZdmm hVjonmwio T>iV Mmbbobo
AmnU H$m {eH$bmo? nmdaUmMo gVwbZ AmnUM amIbo nm{hOo
dZnVr d mUr mZm gajU {imdo
nmdaUmVrb O{dH$ d AO{dH$ KQ>H$mMo
mgmR>r XodamB, Od{d{dYVm CXmZo,
EH$oH$mer g~Y AgVmV.
amQ>r CXmZo d A^mao mMr {Z{Vr
doJdoJim XoemV doJdoJio mUr, dZnVr hmoVo.
Am{U gyOrd AmT>iVmV.
dmm
1. H$m H$amdo ~ao? 5. MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
ZXr, Vbmd `mo ObnUuMr MmXa ngabr (A) AO{dH$ KQ>H$mo _V dZnVr d
Amho. mmMm gmdoe hmoVmo.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (Am) Od{d{dYVm OnUo AmdH$ Amho.
EImXm {R>H$mUr Kmar am{h`m ZmhrV Va H$m` 6. Imbr {Xbom dVy/nXmW/KQ>H$ mMr
hmoBb? H$moU`m gOrdmMr g`m dmT>ob? mZd{Z{V d {ZgJ{Z{V Aem JQ>mo
H$moU`m gOrdmMr g`m H$_r hmoBb? {d^mJUr H$am.
3. Imbrb ZmMr CVao {bhm. mVr, KmoS>m, XJS>, ObnUu, nwVH$, gyH$me,
(A) WbmVa hUOo H$m? S>m$sZ, noZ, IwMu, nmUr, H$mnyg, Q>o~b,
(Am) nmMm OrdZH$ {bhm. PmS>o, drQ>.
(B) hdm XfUmMr XmoZ H$maUo {bhm.
(B) O{_Zrda`m CnbY dZjomMm dmna CnH$
AmnU H$emgmR>r H$aVmo? 1. dS> dmBS> \$S> $ma ZoMa. (WWF)
4. H$maUo {bhm. `m AmVaamQ>r` gWo`m H$m`m{df`r
(A) O{dH$ KQ>H$mMo gdYZ H$aUo hdmMo _m{hVr {_idm.
Amho. 2. nR> 89 darb H$VrV Vwhr H$mhr
(Am) dmmm goV {Xdg|{Xdg KQ> hmoV ~mV`mMm A`mg Ho$bm Amho.
Amho. gOrdmda hmoUmao Xn[aUm_ Q>mi`mgmR>r
Vw_`m n[agamV H$m` Ho$bo OmVo? `mMr
_m{hVr {_idm.

***
95
19. AZKQ>H$
WmoS>o AmR>dm
Amhma hUOo H$m? Amnmbm
H$moUH$moUm H$maUmgmR>r AZmMr JaO AgVo?
AZnXmWmZm H$moUH$moUm Mdr Agy eH$VmV?
m Amnmbm H$em H$iVmV?
AZnXmWm_`o earambm {d{dY H$mao {nQ> nXmW
Cn`moJr nS>Umao AZKQ>H$ AgVmV. ho Vwhr _mUmV {nQ> AgVo. Ym`mMo nrR> hmoVo. hr
{eH$bm AmhmV. `m AZKQ>H$m{df`r A{YH$ Ym`o Amn`m AmhmamVrb _w` nXmW AgVmV.
_m{hVr KoD$`m. moR>m mUmV {nQ> AgUmm nXmWmZm
H$~m}XHo$ {nQ> nXmW hUVmV. {nQ> nXmWmnmgyZ
earambm D$Om {iVo. hr D$Om earamm {d{dY
. H$mmgmR>r CnmoJr nS>Vo. m{edm eara mo
gm{h : qQ>Ma AmmoS>rZ, S>mna, VodT>o Ja amhmgmR>r m D$O}Mm CnmoJ hmoVmo.
~Q>mQ>mMr $moS>. ZdrZ eX {eH$m !
H$Vr : qQ>Ma AmmoS>rZo WmoS>o nmUr eH$am dZnVtnmgyZ {iUmao d Mdrbm
{giyZ nmVi H$$Z m. mMo Mma-nmM W|~ JmoS> bmJUmao nXmW hUOo eH$am hmo. gmIa
S>mnaZo ~Q>mQ>mm $moS>rda Q>mH$m Am{U {ZarjU hm eH$aoMm EH$ H$ma Amho.
H$am.
Vwhmbm H$m AmT>iyZ Ambo? mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
~Q>mQ>mm $moS>rMm aJ H$miga {Zim hmoVmo. AmnU {nQ> nXmW Imbo H$s mm
AmmoS>rZ nMZmVyZ eH$am ~ZVmV. m eH$aoMo earamm
gd ^mJmV X dbZ hmoVo. mVyZ D$Om ~mhoa
nS>Vo. hUOo {nQ>mm nMZmVyZ {iUmar
eH$am earamgmR>r BYZmMo H$m H$aVo.

Oam S>moHo$ Mmbdm.


~Q>mQ>m
Amnmbm Chmimnojm {hdmimV OmV ^yH$
{nQ> {nQ> m nXmWmer AmmoS>rZMm gnH$
H$m bmJVo?
Ambm, H$s mMm aJ H$miga {Zim hmoVmo. mMm
AW Agm H$s, ~Q>mQ>mV {nQ> Amho. dmar, gmJm nmh !
~mOar, Jh, VmXi Aem {d{dY VUYmm_`o (1) ImXnXmWmbm JmoS> Md AmUmgmR>r
VgoM gm~wXmUm, ~Q>mQ>m Aem nXmWm_`o _moR>m AmnU H$emMm dmna H$aVmo?
96
(2) AmnU Oo AZnXmW H$o ImVmo, mnH$s H$m|S>m hm VVw nXmW Amho. AZ_mJmV
JmoS> bmJUmao H$moUVo? VV_w ` nXmWmMm doJim CnmoJ AgVmo. Imbobo
AZ AZmJmVZy nwT>o nwT>o gaH$V AgVo. VVw
eH$am JmoS> nXmWmiw o Vo mo m JVrZo nwT>o gaH$Vo. Z
bmJUmm AZnXmWmo nMbom AZmMm ^mJ earambm {ZnmoJr AgVmo.
{d{dY H$mam eH$am `m {Z$n`moJr ^mJmnmgyZ {dR>m Vma hmomgmR>r
AgVmV. CXmhaUmW, VVw nXmWmMm CnmoJ hmoVmo. VVw nXmWmZm
Cgmm agmnmgyZ AmnU "MmoWm' Agohr hUVmV.
Jyi qH$dm gmIa Vma H$$ eH$Vmo, H$maU
mV "gwH$moO' ZmdmMr eH$am AgVo. {nH$bobm
Am~m, Ho$ir, {MHy$ Aer $io, VgoM Y, XY
mVhr doJdoJim H$mam eH$am AgVmV.
mmnmgyZhr earambm D$Om {iVo.

\$imm gmbr d ^m`mm {eam VgoM


gmbr, nmbo^m`m, Ymo, H$S>Ymo ho gd
VVw nXmW AmhoV. AmhmamV nwaogo VVw nXmW
Zgbo, Va ~XYH$moR>VogmaIm mg hmoD$ eH$Vmo.
AmVmnV AmnU AZnXmWmo AgUmao
. VrZ H$maMo nXmW nm{hbo - {nQ>_` nXmW,
eH$am d VVw nXmW. mZm EH${VnUo
gm{h : ~marH$ MmiUr, {JaUrVyZ XiyZ "H$~m}XHo$' hUVmV. H$~m}X>H$mMm w CnmoJ
AmUbobo nrR>. hUOo earambm D$Om mV H$$Z XoU.o
H$Vr : MmiUrVyZ nrR> MmiyZ m.
H$~m}XHo$
H$m AmT>iyZ Ambo?
~aoMgo nrR> MmiUrVyZ Imbr nS>Vo, naVw {nQ>_` nXmW eH$am VVw nXmW
H$mhr moR>o H$U MmiUrda amhVmV.
VVw_` nXmW Jh, dmar Ago Ym ~marH$ Oam S>moHo$ Mmbdm.
XiyZ AmUbo, Var Vo EH$gmaIo ~marH$ hmoV
Zmhr. ho nrR> MmiyZ nm{hbo AgVm MmiUrda {d{eQ> H$maMo Am~o ImVmZm XmVmV YmJo
Mmi {ebH$ amhVmo. MmiUrda am{hbobo ho H$U AS>H$VmV. Vo H$~m}XH$mm H$moUm H$mamV
m Ymmm H$m|S>mMo AgVmV. moS>VmV?
97
VgoM earamMr CUVm amImgmR>r bHo$Q> qH$dm
. JmoYS>rmUo m WamMm Amnmbm CnmoJ hmoVmo.
gm{h : dhrMo XmoZ nmT>ao H$mJX, N>mnrb
OHy$a Agbobo EH$ nmZ, WmoS>ogo JmoS>oVob.
H$Vr : XmoZ nmT>ao H$mJX m. EH$m
H$mJXmbm Vob bmdm. Xgam H$mJX VgmM R>odm.
Xmohr H$mJX AmirnmirZo N>mnrb OHw$amda R>odm
Am{U H$mJXmImbrb OHy$a dmMmMm Z
H$am.
H$m AmT>iyZ Ambo?
Vob Z bmdbom H$mJXmImbMm OHy$a pZY nXmW
dmMVm Ambm Zmhr, nU Vob bmdbom H$mJXmVyZ
Vmo OHy$a dmMVm Ambm, H$maU Vobmwio H$mJX gmJm nmh !
AYnmaXeH$ Pmbm.
ZdrZ Q>rhr, $sO, nIo, H$mMoMm ~~,
pZY nXmW bmg, Amagm `mgma`m \w$Qy> eH$Um`m d ZmOyH$
Vob hm pZYnXmW Amho. {ZY nXmW dVym Imomo AmVyZ nwR>R>o, WmH$mob
bmd`mZo H$mJX AYnmaXeH$ hmoVmo. H$mJX qH$dm w$Jra bpQ>H$ H$m bmdbobo AgVo?
AYnmaXeH$ hmoUo, hr AZnXmWmV pZYnXmW
AgmMr IyU Amho. ZmOyH$$ dVyZm nwR>R>o, WmH$mob BmXtMo
gajU {iVo. ImomMr hmbMmb Pmbr, Vo
AZmVrb pZY nXmWmnmgyZhr earambm
nS>bo qH$dm mZm ~mho$Z ma bmJbm, Var
D$Om {iVo. {nQ>mVyZ {iVo mnojm XnQ>
AmVrb dVyMo ZwH$gmZ hmoV Zmhr. mMmUo
D$Om pZY nXmWmnmgyZ {iVo. naVw Amn`m
earamVrb Ma~rm Wamwio AmVa|{mZmhr
AmhmamV ho nXmW {nQ>_` nXmWmnojm H$_r
gajU {iVo. ~mho$Z earamda ma bmJbm
_mUmV AgVmV. XYmnmgyZ {iUmar gm,
Var hmS>mZm qH$dm BVa AmVa|{mZm bJoM BOm
bmoUr, Vyn, dZnVtnmgyZ {iUmao Vob hr
hmoV Zmhr.
pZY nXmWmMr CXmhaUo AmhoV. `m{edm`
_mg, AS>mVrb ~bH$ `mVhr pZY nXmW
AgVmV. Oam S>moHo$ Mmbdm.
AmhmamV Ambom pZY nXmWmnmgyZ earamV
$aerda bmoIS>r Ib~mZo Hw$Q>VmZm
Ma~r V`ma hmoVo. H$mhr H$mi AZ {_imbo Zmhr
Ib~mm Imbr H$m R>odVmV? Ago H$m
Va `m Ma~rnmgyZ earambm D$Om {_iy eH$Vo.
H$aVmV?
Ma~rMm EH$ Wa Amnm dMoImbr AgVmo.
Ma~rm m Wamwio earambm AmH$ma {iVmo.
98
H$~m}XHo$, pZY nXmW d {WZo m
gmJm nmh ! AZKQ>H$mMr earambm moR>m mUmda JaO
g_Om, Vw_`m Kar EH$ q^V ~mYmMr AgVo.
Amho. mgmR>r bmJUmao {g|Q>, dmiy, nmUr moR>m mUmV bmJUmao AZKQ>H$
AmUbo Amho. H$mJma mMo gm{h KoD$Z
CnpWV AmhoV, Var wH$mX hUVmV, H$s w
gm{h AmUboM Zmhr. Vo H$m Agob? H$~m}XHo$ pZY nXmW {WZo
{WZo OrdZgdo d I{ZOo
w AZKQ>H$m{edm Amnmbm BVa
q^V ~mYmgmR>r Ogo XJS> qH$dm {dQ>mMr
H$mhr AZKQ>H$mMr A{Ve WmoS>m hUOo
JaO nS>Vo, VgoM Amnm earamm ~mYUrgmR>r
An mUmV JaO nS>Vo. ho AZKQ>H$ hUOo
{WZmMr JaO AgVo.
OrdZgdo d I{ZOo AmhoV.
earamMr gVV PrO hmoV AgVo. EImXm AnmUmV AmdH$ AZKQ>H$
doiog earambm N>moQ>r-moR>r BOm hmoVo. mMr
XVr Amnm ZH$iVM hmoD$Z OmVo. mgmR>r
{WZmMr JaO AgVo. earamMr dmT> hmoV AgVmZm OrdZgdo I{ZOo
Va {WZmMr ^anya mUmV JaO AgVo.
OrdZgdo : m AZKQ>H$mm {d{dY
H$mamZm BJOr Zmdo {Xbr AmhoV. CXmhaUmW,
OrdZgd E, ~r, gr, S>r, B Am{U Ho$ hr
w OrdZgdo AmhoV. m OrdZgdmMr
An mUmV AmdH$Vm Agbr, Var mm
A^mdmwio J^ra d$nmMo Xmof qH$dm {dH$ma
{ZmU hmoVmV. CXmhaUmW, "E' OrdZgdmm
gVVm A^mdmwio amVmYionUm oD$ eH$Vmo.
Va "S>r' OrdZgdmm gVVm A^mdmwio
hmS>o H$Hw$dV d {R>gyi hmoVmV. OrdZgdmwio
Amnm earambm amoJmMm {VH$ma H$amMr
eVr {iVo.
{WZmMo w moV
I{ZOo : bmoh, H$peA, gmo{S>A,
nmoQ>{eA hr earambm AmdH$ AgUmm
{d{dY H$S>Ymo, S>mir, e|JXmUo, XY d I{ZOmMr CXmhaUo AmhoV. earambm mMr JaO
Xhr, Idm, nZra `mgmaIo XwYmMo nXmW, AS>r, An mUmV Agbr, Var AZoH$ AmdH$
mg d mgo ho {WZmMo w moV AmhoV. {WZo {H$mo mMm moR>m gh^mJ AgVmo.
{idmgmR>r Amn`m amoO`m AmhmamV S>mir
d H$S>Ym`o VgoM XY d XYO` nXmWmMm CXmhaUmW, aVmVyZ AmpgOZ dmhZ
g_mdoe Agmdm. Zomm H$mr bmohmMm CnmoJ hmoVmo. aVmV
99
YmmMm H$m|S>m ho OrdZgdo d I{ZOmMo moV
AmhoV. hUyZM e Vr $io gmbrgH$Q> Imdr.
VgoM {nR>mVrb H$m|S>m MmiyZ o$Hy$ Zo.

gmJm nmh !
_`mh ^moOZmV {Xbo OmUmao AZ H$moUVo?
gVw{bV Amhma "mPr H$Vr CV Amho'
Ago AmnU hUVmo Vohm AmnU Amnm{dfr
H$m gmJV AgVmo?
H$Vr MmJbr Amho, mMm AW Amnbr gd
H$mo, Amg, Ioi BmXr ghO H$aVm omBVnV
Amnmo eVr Amho d Vr H$mo AmnU CgmhmZo
OrdZgdo d I{ZOmMo moV
d AmZXmZo H$$ eH$Vmo. Amnm earamMr dmT>
bmohmMo mU H$r Pmbo, Va AmpgOZMm mo arVrZo hmoV Amho. VgoM AmnU dmadma
nwaogm nwadR>m hmoV Zmhr Am{U AeVnUm d AmOmarhr nS>V Zmhr.
gVV WH$dm OmUdVmo. `m {dH$mambm "A{Z{_`m'
Amnbr H$Vr CV amhmdr Ago gdmZmM
- aVj` qH$dm nmSw>amoJ hUVmV. H$peA
dmQ>Vo. Aer n[apWVr amhmgmR>r H$~m}XHo$,
`m I{ZOmwio Amnbr hmS>o O~yV hmoVmV.
{WZo, pZY nXmW, OrdZgdo Am{U I{ZOo m
gdmMmM earambm mo VodT>m nwadR>m hmoUo JaOoMo
AgVo. gd AZKQ>H$mMm mo VodT>m nwadR>m
H$aUm`m Amhmambm "gVw{bV Amhma' hUVmV.

Oam S>moHo$ Mmbdm.


(1) nmbo^mm KmbyZ Ho$bobo WmbrnrR> Am{U
Xhr Ago OodU Ho$mg Amnmbm w
_moS> Ambobo _yJ
AZKQ>H$ {iVmV H$m?
{d{dY $io, \$i^mm, nmbo^m`m, moS> (2) ^oi Vma H$a`mgmR>r dmnabo`m {d{dY
Ambobr H$S>Ymo VgoM mm gmbr Am{U AZnXmWmnmgyZ H$moUVo AZKQ>H$ {iVmV?
AZ
D$OmXmr eara~mYUrMo amoJ{VH$ma d BVa {H$mgmR>r
AZKQ>H$ AZKQ>H$ An mUmV AmdH$ AZKQ>H$

H$~m}XHo$ pZY nXmW {WZo OrdZgdo I{ZOo


100
Amhmam{dfr H$mhr JagOwVrhr AgVmV.
H$mhtZm dmQ>Vo, XY, Vyn, gwH$m_odm, JmoS>mMo nXmW,
VobH$Q> nXmW, MmH$boQ>, Ho$H$, {~pH$Q>o Iyn ImD$Z
YQ>nwQ> Pmbobo yb gwT> AgVo; naVw Ho$di
AmdS>ob VoM Imbo Am{U gd AZKQ>H$ earambm
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? {imbo ZmhrV, Va Vr Hw$nmo{fV amhVo.

nXmW EH$ - AZKQ>H$ AZoH$ ho Zohr bjmV R>odm.


Amnm AmhmamVrb oH$ ImXnXmWmVyZ ~mOmamVrb bmo^Z XmIdUmao, AmH$fH$
Amnmbm EH$mnojm A{YH$ AZKQ>H$ {iV d MQ>nQ>rV V`ma nXmW Immnojm gVw{bV
AgVmV. Amhma {iob Ago nXmW Vma H$$Z Imdo.
CXmhaUmW,
JwS>XmUr qH$dm {MH$s e|JXm`mnmgyZ {WZo,
pZY nXmW, H$~moXHo$ Am{U JwimnmgyZ eH$am, AmnU H$m {eH$bmo?
bmoh.
Ho$io eH$am, H$mhr I{ZOo d VVw_` nXmW. l H$~m}XH$mnmgyZ earambm D$Om {_iVo.
CH$S>bobo AS>o {WZo, pZY nXmW, H$mhr l earamm dmT>rgmR>r, PrO ^$Z
OrdZgdo d I{ZOo. H$mT>mgmR>r {WZmMr AmdH$Vm AgVo.
AZKQ>H$mMo gd H$ma {_i`mgmR>r AmhmamV l pZY nXmWmnmgyZhr earambm D$Om
{d{dYVm AgUo JaOoMo AgVo. {iVo.
l I{ZOo Am{U OrdZgdmMr earambm
nmofU Am{U Hw$nmofU H$r mUmV JaO Agbr, Var mm
earamMo ZrQ> nmofU hmo`mgmR>r AmhmamV gd A^mdmwio AmOma hmoD$ eH$VmV.
AZKQ>H$ nwaoem d mo _mUmV {_iUo Amd`H$ l $io d $imm gmbr, ^mm, Ymo d
AgVo. EImXm `Vr`m AmhmamV H$mhr H$S>Ymo ho gd VVw nXmWmMo moV
AZKQ>H$mMr gVV H$_VaVm am{hbr Va {VMo ZrQ> AmhoV.
nmofU hmoV Zmhr. Vr Vr Hw$nmo{fV Amho Ago
l AmhmamVrb oH$ ImXnXmWmVyZ
AmnU hUVmo. Hw$nmofUmwio Vrm Amamomda
Amnmbm EH$mnojm A{YH$ AZKQ>H$
J^ra n[aUm hmoD$ eH$VmV.
{iV AgVmV.
CXmhaUmW, H$~m}XHo$ d {WZo nwaoem mUmV
l gd AZKQ>H$ mo m mUmV {imbo
{imbr ZmhrV Va earamMr dmT> IwQ>Vo. mUgmbm
Zmhr Va Hw$nmofU hmoVo. Hw$nmofUmMm
gVV WH$dm dmQ>Vmo. AmgmV VgoM IoimV d
Vrm OrdZmda J^ra n[aUm hmoVmo.
BVa H$mmV Cgmh dmQ>V Zmhr. EImXm
OrdZgdm`m qH$dm I{ZOmm A^mdmwio
H$mhr {d{eQ> AmOma hmoD$ eH$VmV.
101
dmm

1. H$m H$amdo ~ao? 6. OmoS>m Owidm.


earambm nwaoer {WZo {imbm hdrV. "A' JQ> "~' JQ>
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (1) pZY nXmW (A) dmar
(2) {WZo (Am) Vob
amoO XY mbm H$m gmJVmV.
(3) OrdZgdo (B) YmmMm H$m|S>m
3. Imbrb oH$ AZKQ>H$mMo XmoZ moV gmJm? (4) I{ZOo (B) H$S>Ymo
(A) I{ZOo (Am) {WZo (B) {nQ> nXmW (5) {nQ> nXmW (C) bmoh
4. [aH$mm OmJr mo eX ^am.
(A) ...............wio Amnm earambm
amoJmMm {VH$ma H$amMr eVr {iVo. CnH$
(Am) H$peAwio Amnbr hmS>o ........... 1. m nXmWmVyZ {d{dY AZKQ>H$ {iVmV
hmoVmV. Aem AZnXmWmm {MmMm gJh H$am.
(B) JmoS> bmJUmm AZnXmWmo {d{dY
H$mam ........ AgVmV. 2. AJUdmS>rV {X`m OmUm`m nyaH$
Amhmam~m~V _m{hVr {_idm. Vr dJmV
(B) gd AZKQ>H$mMm `mo` `m _mUmV gmJm.
nwadR>m H$aUm`m Amhmambm .............
Amhma hUVmV. ***
5. ZmMr CVao {bhm.
(A) {nQ> nXmWmm nMZmVyZ {imbom
eH$aoMm earambm H$m CnmoJ hmoVmo?
(Am) VVw nXmWmMo moV H$moUVo?
(B) H$~m}XHo$ H$embm hUVmV?
(B) Hw$nmofU H$embm hUVmV?

102
20. Amnbo ^md{ZH$ OJ

A{^ZXZ

$
J{VnwVH

A`mg H$gm
H$amdm ?

. ^mdZmerbhr AgVmo. {dMma Am{U ^mdZmMm mo


Vmo oi Amnmbm KmbVm Ambm nm{hOo. H$moUr
Imbrb ~m~VtVrb VwMr {ZarjUo Zm|Xdm.
Amnmbm XImdbo, H$s Amnmbm dmBQ> dmQ>Vo.
(1) gH$mir CR>mnmgyZ Vo amr PmononVMo Vo dm^m{dH$ Amho; nU {H$Vr dmBQ> dmQy>Z mMo
VwMo dmJUo. ho Amnmbm H$imbm hdo. EImXmZo MyH$ Ho$br,
(2) dVmZnmVrb Zg{JH$ AmnVtMr {Mo. Va Amnmbm amJ oVmo; nU {H$Vr amJdmMo mMr
(3) dVmZnmVrb {H$Ho$Q>m gmm{dfr mXm H$ibr nm{hOo. EImXr JmoQ> hdrer dmQ>Uo
~mVm. ho dm^m{dH$ Amho; nU mgmR>r {H$Vr hnmnbonUm
H$amMm ho H$ibo nm{hOo. {dMmarnUmZo ^mdZm
(4) dJmVrb {{Ut~XXb oUmam amJ.
AmdaVm oVmV. mmda g R>odVm oVmo.
(5) gH$erVrb {dXyfH$mm H$amVr. ^mdZmda Aem arVrZo {ZU R>odUo, ^mdZmMm oi
KmbVm oUo, m mo arVrZo d mo mUmV
mUgmm d^mdmMo {H$VrVar nby AgVmV.
V H$aUo, mbm "^md{ZH$ gmmoOZ' hUVmV.
mUyg H$Yr amJmdVmo, Va H$Yr H$moUmbm CXmanUo
^mdZmMm mo oi KmVmwio Amnbo
jm H$aVmo. mbm H$Yr H$moUm~XXb ga
pVd gVw{bV ~ZVo. BVamZm gOyZ KomMr
dmQ>Vmo, Va H$Yr H$moUm~XXb o dmQ>Vo. H$Yr Vmo
Amnbr jVm dmT>Vo. {VHy$b n[apWVrda mV
$V dmWunUo dmJVmo, Va gJr BVamgmR>r mJ
H$aVm oVo. BVamZm AH$maU Xmof XoUo, mMr
H$ambm, BVamZm XV H$ambmhr nwT>o gagmdVmo. CUrXUr H$mT>Uo, mMm ga H$aUo, mMo e
amJ, AmZX, XI, ga, Zam, ^rVr m gJim ghZ Z hmoUo m XmofmnmgyZ Amnbr gwQ>H$m hmoVo.
Amnm ^mdZm AmhoV. AmnU AmZXr amhVmo. BVamer OwidyZ KomMr
^mdZmMm oi H$gm Kmbmdm? Amnbr dVr dmT>Vo. AmnmVrb hoHo$ImoanUm
mUyg {dMmaj AgVmo, VgmM Vmo H$r hmoVmo.
103
Ambm. N>mmer ~mobmMo Zmhr, Ago {VZo
gmJm nmh ! R>adbo.
`m gJr Vwhr H$m` H$amb? {XZoeZo ZmoOm XVamVrb noZ d nopgb
(1) aU{OV Am{U A^ mmV n{hm H$mTy>Z bndyZ R>odbr. ZVa {XZoeZo ZmoOMr
~mH$mda H$moU ~gUma md$Z dmX Pmbm m$s m{JVbr Am{U nwhm Vgo Z H$amMo
Amho. XmoKohr Iyn amJmdbo AmhoV. EH$oH$mMo AmdmgZ {Xbo.
XVa CMbyZ Q>mH$mm pWVrV AmhoV. gwZrVmbm AmB~amo~a ~mOmamV OmMo hmoVo;
(2) hoVbm H$~S>S>rm nY}V ^mJ mMm naVw H$mhr H$maUmwio gwZrVmm AmBbm
Amho, nU Vmo ~wOam Amho. mbm {ejH$mZm bdH$a ~mOmamV Omdo bmJbo. Vr AmBda
OmD$Z gmJmbm gH$moM dmQ>Vmo Amho. amJmdbr; naVw {VZo W AmBbm bdH$a
(3) {ZemMr AmgmMr dhr aoImZo MwHy$Z Kar OmmMo H$maU {dMmabo. Vo {Vbm nQ>bo, J
Zobr. {VMm amJ {Zdibm.
AmZX d XI mmUoM amJ hrgwXYm Amnbr
AmnmVrb C{UdmMr OmUrd
EH$ ^mdZm Amho. AmnmnH$s oH$mbm H$Yr Zm
Amnbo Aja gwXa Amho, Amnmbm J{UV
H$Yr Am{U H$emMm Var amJ oV AgVmo. EImXr
N>mZ gOVo, {dkmZmm AmgmV AmnU OmV
JmoQ> Amnm Zm{dXY KS>br qH$dm Amnbm
aVmo, H${dVm Iyn AmdS>Vo Ago AmnU Am{U
AnmZ Pmbm, H$s amJ oVmo. VgoM EImXmda
Amnm {{Ur hUVmV. mMm AW Amnm
Am Pmbobm nmhZhr Amnmbm amJ oVmo. amJ
AmdS>r{ZdS>r Am{U jVmhr doJdoJim AgVmV.
dmadma oV Agob qH$dm AZmda hmoV Agob, Va
Amnmbm Amnm jVm Oem hiyhiy gOmbm
mMo mZ{gH$ d emar[aH$ Xn[aUm hmoVmV. AmnU
bmJVmV, Vgo Amnmbm H$m oV Zmhr hohr
amJrQ> d hQ>Q>r hmoVmo. gOgnUm d ghH$mmMr
gOy bmJVo. EImXm {dfmV, H$boV, IoimV
dVr H$r hmoVo. amJmm ^amV AmnU BVamMo Z
AmnU A{YH$ Va~oO AgVmo, Va Xgm EImXm
XImdVmo. Amnmbm S>moHo$XIr, {ZmZme, {Zgmh
~m~VrV VodT>r JVr ZgVo. Amnm jVm~amo~a
Aem H$mhr n[aUmmZm gmmoao Omdo bmJVo.
AmnmVrb C{Udmhr mhrV Agm nm{hOoV,
^mdZmda {ZU R>odmgmR>r nwT>rb hUOo Z H$$Z C{Udmda mV H$aVm oVo.
gJmVrb Oo MmJbo Amho mda () Aer IyU EImXr JmoQ> oV Zmhr, hUyZ Oo oVo mV mdr
H$am. Oo H$$ Zo Ago Vwhmbm dmQ>Vo mda ( ) {idmH$S>o Xbj H$$ Zo.
Aer IyU H$am. d^md ~XbVm oVmo
aoeZo gwaoebm mm~XXb A{VZo AmnmnH$s H$moUmMmM d^md nyUV MmJbm
H$mhrVar dmBQ> ~mobmMo gm{JVbo; naVw qH$dm nyUV dmBQ> ZgVmo. Amnm {{Uto
gwaoeZo mMr Imr H$$Z KoD$ZM {V{H$m Oo MmJbo JwU AmhoV, mMm W {dMma H$amdm.
XomMo R>adbo. C{Udm Xa H$amgmR>r EH$oH$mZm XV H$amdr.
N>mm Am{U rZm AmgmV gmaIrM JVr AmnmVrb MmJm jVm~XXbhr ~mobmdo,
H$aUmm AmhoV. {ejH$mZr N>mmm {Z~YmMo VgoM C{Udm~XXbhr moH$ionUmZo MMm Ho$br Va
Iyn H$mVwH$ Ho$bo. rZmbm mMm Iyn amJ Vo Amnm $mXmMo AgVo.
104
Amnm d^mdmVrb XmofmMr OmUrd Amnm d^mdmVrb Amnmbm d BVamZm
PmmZVa Vo Xmof Xa H$amMm Z Ho$bm nm{hOo. IQ>H$Umao nby ZnydH$ ~XbVm oVmV. Vo
{Utm KmoimV Zohm gdmV OmV ~mobV ~XbmMm doirM Z H$aUo AmdH$ Amho;
Ago. BVa {UtZm ~mobmMr gYrM {iV AWm mVyZ Amnm pVdmo C{Udm
Zgmwio {Ur {Vbm Q>miy bmJm. ho Zohmm amh eH$VmV.
bjmV Ambo. {VZo W H$mhr {Xdg ~mobmda
g R>odmMo Z gw$ Ho$bo. "OmV ~mobV AmnU H$m {eH$bmo?
AgoZ Va bm Wm~dm', Ago {VZo AmnUhZ
{UtZm gm{JVbo. hiyhiy Zohm BVamMohr ~mobUo ^mdZm V Ho$m nm{hOoV. {dMma Am{U
EoHy$Z KoD$ bmJbr d {VZo Amnbm A{V ~S>~S>m ^mdZmMm mo oi KmbVm Ambm nm{hOo.
d^md ~Xbbm. amJmda {ZU R>odmdo, AWm mMo AZoH$
gmJm nmh ! emar[aH$ Am{U mZ{gH$ Xn[aUm hmoVmV.
AmnmVrb jVm~amo~a C{UdmMrhr OmUrd
(1) "emioV OmVmo', Ago gmJyZ emioV Z OmVm Agbr nm{hOo.
ZmoO XmZmda IoiV ~gVmo, ho mo Amho
Amn`m d^mdmVrb C{Udm ZmZr
H$m?
~XbVm oVmV.
(2) EImXmH$Sy>Z AmUbobr H$moUVrhr dVy
doioV naV Z H$amMr gd Agbom
Vwm {/{Urbm Vwhr H$m gmJmb?

dmm

1. [aH$m`m OmJr `mo` eX {bhm. 3. nwT>rb ZmMr VrZ-Mma dm`mV CVao {bhm.
(A) _mUyg {dMmaj_ AgVmo, VgmM Vmo (A) ^md{ZH$ gmmoOZ hUOo H$m?
.......... AgVmo. (Am) amJmMo H$moUVo Xn[aUm hmoVmV?
(Am) Amnm {{Uto Oo ......... JwU (B) Amn`mVrb C{UdmMr OmUrd Amnmbm
AmhoV, mMm W {dMma H$amdm. H$m Agmdr?
2. nwT>rb ZmMr EH$m dmmV CVao {bhm. 4. Vwhmbm H$m` dmQ>Vo Vo {bhm.
(A) {Vd gVw{bV H$go ~ZVo? (A) Vw_Mo hUUo {ejH$ EoHy$Z KoV ZmhrV.
(Am) gOgnUm d ghH$mmMr dVr H$emwio (Am) KamVrb {ZU` KoVmZm AmB~m~m Vwhmbmhr
H$r hmoVo? {dMmaVmV.
(B) Amnm d^mdmVrb XmofmMr OmUrd (B) {_mbm _moR>o ~jrg {_imbo.
PmmZVa AmnU H$m Ho$bo nm{hOo?
(B) dJmVrb _wbo Vw_Mo H$mVwH$ H$aVmV.
(C) amohZZo dJmV Vw_Mm An_mZ Ho$bm.

105
5. Vwhr m gJr H$m` H$amb? (B) drUm emioV EH$Q>r dmdaVo.
(A) amo{hUrbm {Z~Y nY}V nwaH$ma {_imbm. (B) _H$aX hUVmo, "_mPm d^mdM hQ>Q>r Amho'.
(Am) H${dVmbm amJ Ammwio {VZo S>~m Imbm
Zmhr.

CnH$ Imbrb VVm ^am. {ejH$mm XVrZo Amnbm d^md OmUyZ m.


d{ZarjU
H$. H$Vr
Zoh_r AZoH$Xm H$YrH$Yr Zmhr
1. Iyn amJ `oVmo.
2. gVV Jnm maVo / _maVmo.
3. BVamZm _XV H$aVo / H$aVmo.
BVamMr AmnwbH$sZo MmH$er H$aVo/
4.
H$aVmo.
5. Iyn ^mS>U H$aVo / H$aVmo.
6. BVamZm em~mgH$s XoVo / XoVmo.
7. H$moUr dmBQ> ~mobbo Va aSy> `oVo.
8. AmZXr amhm`bm AmdS>Vo.

***

106
21. H$mmV V Amnbr AmVa|{o
WmoS>o AmR>dm. gmJm nmh !
dJmVrb gmYmaU CMr`m {dXmmEdT>m
Vwhr nwVH$ dmMV AgVmZmhr Vwm earamV
bm~ d OmS> H$mJX m. hm H$mJX q^Vrda nH$m
gw$ AgUmm H$moUH$moUm {H$mMr Vwhmbm
{MH$Q>dm. mnwT>o EH$m wbmbm C^o H$am. Xgm
OmUrd hmoVo?
wbmbm mm earamMr ~mhaofm H$mJXmda
H$mT>mbm gmJm.
Amnm earamV dgZ, nMZ Aem AZoH$
{H$m R>am{dH$ B{`m_m\$V gVV Mmby AgVmV.
`m H$mhr {H$m Am{U m KS>dyZ AmUUmar B{o
m{dfr AmnU m{hVr KoD$m.

{ZdmV ~gbom pWVrV EH$m {{ZQ>mV Vwhr


{H$Vr doim dmg KoVm Vo KS>mim`m _XVrZo
_moOm. md$Z Vwhr EH$m VmgmV gmYmaUnUo
{H$Vr doim dmg KoVm Vo gmJm.

dgZ
AmVm dJmVrb EHo$H$m {dXmmbm earamm
~mhaofom AmV nwT>rb AmVa|{mMr `mo` {R>H$mUo OJmgmR>r Amnmbm hdm, nmUr Am{U
Xedm`bm gmJm. |X, w$w$go, X, OR>a. AZ m VrZhr JmoQ>tMr JaO AgVo. hdoVrb
AmVm oH$ B{m{dfr nwT>rb JmoQ>r AmpgOZMm nwadR>m earambm gVV hmoV amhUo
AmR>dm . JaOoMo AgVo. `mgmR>r Amnbm dmgmoN>dmg gVV
1. Vo earamm H$moUm nmoH$irV AgVo? Mmby AgVmo. Amnm earamV dmgmoN>dmgmMo
2. mMo H$m H$moUVo? H$m H$aUmar B{o AmhoV. nwT>rb nmZmda mMr
Zmdo d mm{dfrMr WmoS>r m{hVr {Xbr Amho.
3. mMo gajU H$aUmar hmS>o H$moUVr?
Vr g_OyZ `m.

107
mM doir earamm gd ^mJmVyZ aVm~amo~a
Ambobm H$m~Z S>mAmgmBS> dmwH$moemYrb
hdoV {giVmo.
ZmH$
CN>dmgmm doir Vmo earam~mhoa Q>mH$bm
OmVmo. Aem H$mao dm`wH$moemV AmpgOZ d H$m~Z
dmgZ{bH$m S>mAmgmBS> dmyMr XodmUKodmU hmoVo.

\w$\w$go
mhrV Amho H$m Vwhmbm ?

dmgnQ>b
earam~mhoarb hdoV Yyi d YwamMo H$U
dgZgWm Agy eH$VmV, VgoM amoJmbm H$maUr^yV
darb AmH$VrV dgZ|{o XmIdbr AmhoV. R>aUmao amoJOVyhr Agy eH$VmV. `mMm
dmg KoVbm H$s ZmH$mdmQ>o KoVbobr hdm earambm mg hmoD$ eH$Vmo.
dmgZ{bHo$V OmVo. dmgZ{bHo$m XmoZ emImm$V dgZ|{mm AmVrb dMobm ~marH$
hdm w$w$gmV {eaVo. w$w$gmV m Xmohr emImnmgyZ Ho$gmgmaIr bd AgVo. dgZ|{m`m
AZoH$ emIm w$Q>VmV. m oH$ emIom Q>moH$mer AmV`m Vamda {MH$Q> ~wi~wirV bo_
hdom {nem AgVmV. m {ne`mZm dmwH$moe AgVo. hdoVrb H$U `mda {MH$Qy>Z
hUVmV. ~gVmV. n[aUm_r hdoVrb hm{ZH$maH$ H$U
CamonmoH$ir Am{U CXanmoH$ir XamZ bdMrH$ w$w$gmnV nmohMy eH$V ZmhrV.
nS>XmgmaIm Add AgVmo. mbm dmgnQ>b
hUVmV.
dmgnQ>b d mMr hmbMmb
dmgnQ>b Imb`m {XeoZo gaH$Vo Vohm
dmgmdmQ>o hdm ZmH$mdmQ>o oD$Z dmgZ{bH$m d .
{V`m emImVyZ nwT>o dm`wH$moemV ^aVo.
e^a _rQ>a YmdyZ AmmZVa Vwhr EH$m
dmgnQ>b dam {XeoZo gaH$Vo Vohm {_{ZQ>mV {H$Vr doim dmg KoVm Vo _moOm.
CN>dmgmdmQ>o hdm ~mhoa Q>mH$br OmVo.
Vwhr Pmonbobo AgVmZm EH$m {{ZQ>mV
dmyMr XodmUKodmU {H$Vr doim dmg KoVm mMr BVamm XVrZo
dmwH$moemo ~mhoarb hdm nmoMbr, H$s m{hVr {idm. m Xmohr doir Ho$bom
hdoVrb AmpgOZ dmwH$moemm ^modVmbr H$Vto dmgmm goV H$moUVm $aH$ Amho?
Agbom ~marH$~marH$ aVdm{hmV OmVmo Am{U
aVmVyZ earamm gd ^mJmV dmhZ Zobm OmVmo.

108
AZZ{bH$m
Oam S>moHo$ Mmbdm. AmnU ImVmo m AZmMo earamV nMZ
bo_ `m nXmWmbm amoO`m ^mfoV H$m` hUVmV? hmoVo. hUOoM AZmnmgyZ aVmV {giy eH$Umao
nXmW Vma hmoVmV. ho H$m Amnm earamVrb
Yy_nmZmMo n[aUm_ EH$m A{Ve bdMrH$ d bm~M bm~ Zir`m
gVV YynmZ Ho$m_wio YyamVrb {dfmar {d{dY ^mJm_`o nma nS>Vo. m Zirbm
nXmW \w$\w$gmV gmRy> bmJVmV `m_wio AZZ{bH$m hUVmV. m ZirMo daMo Q>moH$
\w$\w$gmV ^aUm`m hdoMo nwaogo ewXYrH$aU hUOo Amnbo Vm|S> Am{U ImbMo Q>moH$ hUOo
hmoV Zmhr. n[aUmr hdoVrb AewXYr JwXXdma.
w$w$gmV nmohmoMy bmJVmV. `m_wio w$w$gmMr Vm|S>mnmgyZ JwXXdmamnV EH$M Zir OmV
H$m`j_Vm H$_rH$_r hmoV OmVo n[aUm_r Agbr Var m ZirMm AmH$ma gd ^mJmV
w$w$gmMo {d{dY AmOma hmomMr eVm EH$gmaIm ZgVmo. AZZ{bHo$m doJdoJim
dmT>Vo.
{gJmaoQ> qH$dm {dS>rVrb V~mIym
YwamVrb H$UmMm {MH$Q> Wa dm`wH$moem`m
AmVrb ~mOybm O_y bmJVmo. mwio earambm
AmpgOZMm nwadR>m H$r hmoD$ bmJVmo.
{edm` V~mIyVrb H$mhr {dfmar nXmWhr
dmwH$moemV {eaVmV. Aem Xn[aUmmwio Vm|S>
bmiJWr
YynmZ H$aUmmZm dgZ|{mg~YrMo amoJ
VgoM \w$\w$gmMm H$H$amoJ Ago XYa amoJhr Jm{gH$m
hmoD$ eH$VmV.
A`j Yy_nmZ
Amnm Amgnmg YynmZ H$aUmao bmoH$
gVV Agmg, dV YynmZ Z H$aVmhr
Amnmbm mMo Xn[aUm ^moJmdo bmJVmV.
hUyZM gmdO{ZH$ {R>H$mUr YynmZ H$V-JWr
H$amda H$mXmZo {Z~Y AmUbm Amho. OR>a

Zdm eX {eH$m dmXqnS>-JWr


nmMH$ag - nMZ{H$oV Imbo`m AZmMo bhmZ AmVS>o
moR>o AmVS>o
nMZ hmo`mg _XV H$aUmam dnXmW.
JWr - {d{eQ> d dUmao B{`.
nMZ bme
AZZ{bH$m, nMZ|{o d mm H$mm{dfr JwXXdma
WmoS>r m{hVr KoD$. nMZgWm
109
^mJmMr aMZm d H$m doJdoJio AgVo.
AZZ{bHo$Vrb m {d{dY ^mJmZm nMZ|{o mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
hUVmV. AZZ{bHo$m ~mhoa AgUmm H$mhr
JWr nMZ{H$obm XV H$aVmV. (1) AZnMZmMo H$m hmomgmR>r VgoM
nMZ|{o AZmJmVyZ AZ nwT>o nwT>o gaH$V
AZ Vm|S>mV KoVm~amo~a nMZ{H$oMr gwdmV amhmgmR>r nwaoem nmmMr JaO nS>Vo.
hmoVo. AmnU nwaogo nmUr mbmo Zmhr, Va
Vm|S>mVrb XmV, Or^ Am{U bmi m gdm`m ~XYH$moR>VoMm mg hmoD$ eH$Vmo, hUOo
{H$mwio AZmMm {JiVm oBb Agm Amobga D$ emMmbm hmoVmZm IS>m nS>Vmo. VgoM
Jmoim Vma hmoVmo. Vmo AmnU ghO {JiVmo. {Jibobo emMmbm {Z{VnUohr hmoV Zmhr.
AZ Jm{gHo$m$V OR>amV OmVo earamVrb BVahr Hw$R>brM H$mo
OR>a ho {nedrgmaIo B{ Amho. mV AZ nmm{edm hmoD$ eH$V ZmhrV.
Kwgibo OmVo. OR>amVrb nmMH$ agm_wio H$mhr nMZ{H$oV Oo nmUr earamV emofbo OmVo
nMZ{H$m KS>VmV Am{U AZmVrb H$mhr amoJOVy `m nm`mMm BVa gd H$m_mgmR>r Cn`moJ
ZQ> hmoVmV. oWo AZmMo EH$m nmVi {Iargmam hmoVmo. hUyZ nwaogo nmUr {nUo AV
nXmWmV $nmVa hmoVo. Vo nwT>o bhmZ AmVS>mV _hdmMo AgVo.
T>H$bbo OmVo.
mT> `Vr_`o bhmZ AmVS>o gw_mao gmV
rQ>a bm~rMo AgVo. AmVS>mVrb nmMH$agm_wio (2) AZZ{bH$m d dmgZ{bH$m m
AZnMZmVrb AZoH$ {H$m oWo hmoVmV. oWo XmohtMr gwdmVrMr Q>moHo$ KemV
H$mhr JWtm mdmMr nMZmg XV hmoVo. EH$oH$mOdi AgVmV. {Jibobo
nMZmVyZ earambm CnwV Ago nXmW Vma
AZ Oohm AZZ{bHo$V OmVo,
hmoVmV d aVmV emofbo OmVmV. Cabobo nXmW
Vohm dmgZ{bH$m ~X amhVo.
moR>m AmVS>mV OmVmV.
KmBKmBZo AZ ImVmZm Vo
mT> `Vr_`o _moR>o AmVS>o gw_mao XrS>
dmgZ{bHo$V OmD$Z Amnmbm
rQ>a bm~rMo AgVo. Cabom nXmWmV Agbobo
R>gH$m bmJVmo, hUyZ AZ
~aoMgo nmUr oWo earamV emofbo OmVo Am{U
ImVmZm KmB H$$ Zo, VgoM
{dR>m Vma hmoVo.
~mobmMo Q>mimdo.
Vr bmemV Om hmoVo. _bme`mV {dR>m
hUOo _b H$mhr H$mi gmRy>Z amhVo.
ZVa JwXXdmamVyZ {dR>m earam~mhoa Q>mH$br
OmVo.
110
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? Oam S>moHo$ Mmbdm.

MmJbo XmV hdo Agmg mMr ZrQ> nMZgWo_`o H$moUH$moUm B{mMm


H$miOr KoUo hdmMo AgVo. Vm|S>mVrb oH$ gmdoe AgVmo?
XmVmbm EZb Zmdmm nXmWmMo AmdaU AgVo. earamVrb D$Om
EZb hm earamVrb gdmV Q>UH$ nXmW Amho. dgZ{H$owio AmpgOZ dmy earamVrb
`m_wio XmVm`m AmVrb ZmOyH$ ^mJmMo ajU aVmV oVmo Am{U earamm gd ^mJmV ngaVmo.
hmoVo; naVw XmV {Z{VnUo dN> Z Ho$mg ho nMZmVyZ Vma Pmbobo nXmWhr aVmV
EZbhr ZQ> hmoVo Am{U XmV {H$S>VmV. {giVmV d aVm~amo~a Vo earamm gd ^mJmV
nmoMVmV. mnH$s H$mhr nXmW earamgmR>r BYZmMo
OodVmZm AmnU AZoH$ dmXmMm AmZX
H$m H$aVmV.
KoV AgVmo. {O^oZo Md d ZmH$mZo nXmWmMo dmg
hdoVrb AmpgOZ aVm~amo~a earamm gd
Amnmbm H$iVmV; naVw H$mhr doim nXmWmMm
^mJmo nmohMbm, H$s VoWo nXmWmMo AmpgOZ`m
dmg qH$dm Md Zohrnojm doJir AgmMo _XVrZo X dbZ hmoVo Am{U earambm D$Om {iVo.
OmUdVo. AZ Iam~ Pmbo Agmwio Ago hrM D$Om earamMr gd H$mo hmomg CnwV R>aVo.
hmoD$ eH$Vo. Aem ~XbmH$S>o bj Xmdo. AZ
aVm{^gaU
Iam~ Pmbo Agmg Vo ImmMo Q>miVm oVo.
AZmVrb BYZnXmW d hdoVrb AmpgOZ
earamm gd ^mJmV nmoMdmMo H$m
gmJm nmh ! aVdm{hmVyZ gVV dmhV AgUmao aV H$aVo; nU
aV dmhV R>odmMo H$m H$moU H$aVo?
dmgmoNdmg KS>dZy AmUmo
ho H$m hmomgmR>r XmMo gVV AmHw$MZ-
H$moUH$moUm B{mMm gh^mJ AgVmo?
{e{WbrH$aU hmoV AgVo, ho Vwhr {eH$bm AmhmV.
XmnmgyZ aV dmhZ ZoUm`m VgoM {\$$Z
B{gWm naV XmnV aV AmUUm`m aVdm{hmMo EH$
AZoH$ B{o {iyZ dmgmoN>dmg KS>dyZ Omio eara^a ngabobo AgVo.
AmUVmV ho Vwhr nm{hbo. mnH$s Hw$R>bohr EH$ earamV aV gVV {$aV R>odmm {H$obm
B{ ZrQ> H$m H$aV Zgob, Va dmgmoN>dmgmMo "aVm{^gaU' hUVmV. Amnm earamV aVmVyZ
H$m nyU hmoUma Zmhr. earamMo EImXo H$m AmpgOZ {VarV Ag nXmW EH$m ^mJmVyZ
Xgm ^mJmV nmohmoMdbo OmVmV. Vohr
EH${Varm nyU H$aUmm B{mm Aem
aVm{^gaUmwio e hmoVo. X Am{U
JQ>mbm B{gWm hUVmV. hUyZ ZmH$, aVdm{hmm Omimbm {iyZ "aVm{^gaU
dmgZ{bH$m, \w$\w$go Am{U dmgnQ>b `mZm gWm' hUVmV. AmnU {OdV AgonV
EH${VnUo dgZgWm hUVmV. aVm{^gaUmMo H$m am{Xdg gVV Mmby amhVo.

111
MoVmgWm
dmgnQ>b, X, nMZgWm mMr H$mo
earamgmR>r BVH$s hdmMr AgVmV, H$s Amnm
H$iV ZH$iV Vr am{Xdg Mmby amhmbm hdr
AgVmV. H$mhr H$mo AmnU Amnm BN>omUo
hdr Vohm H$aVmo. CXmhaUmW, ~mobUo, YmdUo,
Amg H$aUo, IoiUo.
m gd H$ma`m H$mmda bj R>odyZ Vr mo
m doir, mo m nXYVrZo hmoVrb mMr Imr
H$aUo mbm gd gmYUo Ago hUVmV ho Vwhr
{eH$bm AmhmV. Agm gd gmYmMo H$m
|XMo AgVo. |X Am{U earamm {d{dY ^mJmo
gVV gnH$ AgVmo. mgmR>r Vo EH$oH$mZm gXoedhZ
H$aUmm AZoH$ VVyZr OmoS>bobo AgVmV. mZm
"MoVmVVy' hUVmV. _|X Am{U MoVmVVyMo Omio `mZm
EH${VnUo MoVmgWm hUVmV. MoVmgWm
earamo gd amImMo H$m H$aVo.

aVm{^gaU gWm

gmJm nmh !

1. Amnmbm ^yH$ bmJbr Amho, AmVm AmnU


Oodbo nm{hOo, ho Amnmbm H$go H$iVo?
2. Vm|S>mV AZ Amho Am{U mMo nMZ hmomgmR>r
bmi dmbm hdr ho bmiJWtZm H$go
H$iVo?
3. dgZgWm d aVm{^gaU gWmm B{mMr
H$mo gVV Mmby R>odUo Am{U nMZ|{mMr
H$mo mo m doirM hmoUo Ago AMyH$
{ZmoOZ H$go hmoVo?

MoVmgWm
112
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? ho Zohr bjmV R>odm.

XnmZ H$amMo AZoH$ {dnarV n[aUm


Amnm earamV EImXm B{gWoMo
hmoVmV. XnmZmMm MoVmgWoda n[aUm hmoD$Z
H$m dpWV Pmbo Zmhr, Va BVa B{gWmda
earamm hmbMmbtda Vm~m amhV Zmhr, mMm n[aUm hmoVmo.
gd H$r hmoVmo. hUyZ XnmZ H$$Z dmhZo
MmbdUo YmomMo R>aVo.
XrKH$mi XnmZ Ho$mZo nMZ|{mm AmnU H$m {eH$bmo?
AmVrb Vamda dU nS>VmV. VgoM H$Vmm
Am{U dH$m`m ({H$S>Zr`m) H$mmda J^ra
n[aUm hmoD$ eH$VmV. earamMo EImXo H$m_ {_iyZ nyU H$aUm`m
B{`mZm EH${VnUo B{`gWm hUVmV.
Oam S>moHo$ Mmbdm. ZmH$, dmgZ{bH$m, \w$\w$go, dmgnQ>b
{iyZ dgZgWm ~ZVo.
earambm D$Om {idyZ Xomm H$mmV
Vm|S>, Jm{gH$m, OR>a, bhmZ AmVS>o, _moR>o
H$moUH$moUm B{gWmMm gh^mJ AgVmo? AmVS>o, _bme` Am{U JwXXdma VgoM
AZZ{bHo$m ~mhoa AgUmm H$mhr JWr
earamVrb BVa gWm `mMm nMZgWoV g_mdoe hmoVmo.
dgZgWm, nMZgWm, aVm{^gaU gWm earam`m gd H$m_m_`o g_d` gmY`mMo
d m gdmo gd R>odUmar MoVmgWm m H$m_ MoVmgWm H$aVo.
gWm{dfr m nmR>mV AmnU WmoS>rer m{hVr aVm{^gaU gWm, ApWgWm, CgOZ
KoVbr. m{edmhr Amnm earamV AZoH$ gWm gWm Aem BVahr B{`gWm earamV gVV
AmhoV. H$m_ H$aV AgVmV.
CXmhaUmW, earambm AmYma, AmH$ma XoUmar, {ZamoJr OrdZmgmR>r gd B{`gWmMo H$m_
hdmm B{mMo ajU H$aUmar ApWgWm gwairV Mmby amhUo JaOoMo AgVo.
VgoM earamV Vma hmoUmao AZoH$ Q>mH$mD$ nXmW
earam~mhoa Q>mH$Umar CgOZgWm.
m gd gWmMr H$m} AV JwVmJwVrMr
AgVmV, m{dfr m{hVr AgUo hdmMo AgVo.

113
dmm
1. H$m H$amdo ~ao? 5. WmoS>mV CVao {bhm.
MH$a `oD$Z `Vr nS>br AgVm bmoH$mZr (A) earamV H$m H$aUmm gWmMr Zmdo
`m`m^modVr JXu Ho$br Amho. {bhm.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. (Am) w$w$gmo AmpgOZ d H$m~Z
(A) ^a^a OodVmZm OmoamMm R>gH$m H$m bmJVmo? S>mAmgmBS> dmyMr XodmUKodmU H$er
(Am) dmgmdmQ>o earamV oUmm hdoMo ewXYrH$aU hmoVo?
H$go hmoVo? (B) bmi hm md nmMH$ag H$m Amho?
6. H$embm hUVmV Vo H$gmVyZ emoYm d {bhm.
3. Imbrb [aH$mm OmJr mo Vmo eX ^am. (aVm{^gaU, dmgZ{bH$m, dmgnQ>b)
(A) ..............dm`y earamm gd ^mJmnV (A) `m`m daImbr hmoUm`m hmbMmbt_wio
nmohMdbm OmVmo. dmgmoN>dmg hmoVmo-
(Am) OR>a ho ........... gmaIo B{` AgVo. (Am) earamV gVV aV {$aV R>odmMr {H$m-
4. OmoS>m bmdm. (B) ZmH$mVyZ Ambobr hdm `m ZirV `oVo -
"A' JQ> "~' JQ>
(1) w$w$go (A) aVm{^gaU CnH$
(2) OR>a (Am) dgZgWm dJm_`o JQ> H$$Z B{`o Am{U `mMr H$m`
(3) X (B) MoVmgWm `mda AmYm[aV Z_Oyfm nYm `m.
(4) |X (B) nMZgWm

***

114
22. dmT> Am{U `pV_d {dH$mg
(5) mXrV ZmhrV nU Vwhmbm `oVmV Aem
gmJm nmh ! H$moU`m JmoQ>r AmhoV ?
Xmoardam CS>m maUo, {Z~Y {b{hUo, Ho$g
Vwhr ~mi AgVmZmMo VwMo H$nS>o Am{U ~yQ>- qdMaUo, Mhm H$aUo, JmUo/H${dVm nmR> H$aUo,
Mnbm Vwhmbm AmVm dmnaVm `oVrb H$m? nmohUo, JmoQ> gmJUo, gmH$b MmbdUo, ^mfU XoUo,
ngo moOUo, Ka AmdaUo, n {b{hUo, XmZr Ioi
. IoiUo, PmS>mda MT>Uo BmXr.

Vwm J{VnwVH$mdarb Vwm {dfrMr


m{hVr dmMm Am{U nwT>rb gmaUrVrb aH$mZo ^am.
n{hbr Xgar {Vgar MmWr nmMdr
CMr
dOZ

AZ KoD$Z gd gOrdmMr em[aarH$ dmT> hmoVo


VerM Amnbrhr CMr d dOZ OmnmgyZ
mT>mdWonV dmT>V amhVo. Vwm {{UtZr
mm{dfr darb gmaUro ^abobr m{hVr
nm{hbr Var AgoM {Xgob. H$mhtMr AmVmMr CMr d
dOZ Vwm CMr d dOZmnojm OmV Agob Va
H$mhtMo H$r Agob; naVw mm dVm n{hbr- H$meo Am{U H$mjVm
XgarVrb CMr d dOZmnojm Vo OmVM Agob, H$maU ~mi bhmZ AgVo Vohm Vo dVMr Hw$R>brM
gmYmaUnUo 18 dfmMo hmoBn V gd wbm-wbtMo ho H$mo H$$ eH$V Zmhr. H$mhr hdo Agob Va aS>Uo
dmT>rMoM d AgVo. Am{U hmVnm hmbdUo EdT>M o mbm oV.o nU H$mhr
{XdgmZr earamm doJdoJim ^mJmm hmbMmbtda
gmJm nmh ! mMo WmoS>o {ZU oD$ bmJVo Am{U {d{dY
hmbMmbto WmoS>m gd oD$ bmJVmo. CXmhaUmW,
(1) ~mi dVm hmVmZo Oody eH$Vo H$m ? nm{hOo m {XeoZo mZ didyZ ~mi dVyH$S>o ~Ky
(2) XmoZ dfmm bhmZ wbmZm H$nS>mm bmJVo. EImXr Vr AmoiIrMr dmQ>br, Va
KS>m KmbVm oVmV H$m? {VmH$S>o nmhZ hgVo. hmVmV dVy Yambm {eH$Vo.
(3) hr H$mo H$ambm Vr Ho$hm {eH$VmV? hmVmV Yabobr dVy Vm|S>mH$S>o mbm {eH$Vo.
(4) nwT>o {Xbom mXrVrb Vwhr H$moUm JmoQ>r H$moUrhr Z {eH$dVm hmbMmbtdarb {ZU
H$am`bm {eH$bm AmhmV ? AOyZ H$moUm Am{U gd dmT>bm, H$s AmUIrhr H$mhr H$mo Vo
{eH$mm AmhoV? AmnmoAmn H$$ bmJVo.
115
CXmhaUmW, dVy CMbyZ XoU,o MMm hmVmV Aer H$mohr AgVmV. CXmhaUmW, dV`m hmVmZo
Y$Z VmQ>mda AmnQy>Z AmdmO H$mT>U.o OodUo, Vm|S> YwU,o AKmoi H$aUo, H$nS>o KmbUo B`mXr.
dVm hmbMmbtda {ZU oD$Z EImXr
{dH$mg
ZdrZ H$Vr H$ambm oD$ bmJUo, mbm
"H$me {eH$Uo' Ago hUVmV. Amnbr dmT> hmoVo Vohm Amnbr CMr Am{U
~mi n{hm doir AmBbm qH$dm d{S>bmZm dOZ dmT>Vo. d`m_mUo Amnbr emar[aH$ VmH$Xhr
nmhZ "AmB' qH$dm "~m~m' hUVo qH$dm AmYma Z dmT>Vo. mM~amo~a AmnU AZoH$ H$meo {eH$V
KoVm n{hbo nmD$b Q>mH$Vo Vohm gdmZm H$m dmQ>V?o amhVmo. Aem H$mao oH$ VrMr JVr hmoV
Vohm Vo H$m H$aVmV? AgVo. mbmM "{dH$mg hmoUo' Ago hUVmV.
{d{dY H$meo {eH$VmZm dV ~mimbm d {ZarjU H$am
BVamZmhr AmZX hmoVmo. Vo ~mimMo H$mVHw $ H$aVmV. EImXr Jm qH$dm mOa Amnm {nbmgmR>r
~mi mM m hmbMmbr nwhm nwhm H$aVo. Ago H$m H$m H$aVo, VgoM Vo dmg$ qH$dm mOarMo
Ho$mZo m H$mmMm ~mimbm ^anya gamd hmoVmo {nby O PmmnmgyZ AmnUhZ H$m H$m {eH$Vo,
Am{U mMr VmH$Xhr dmT>V.o hiyhiy ~mi ZdrZ mMo {ZarjU H$amMm Z H$am.
{eH$bobr H$mo Z MwH$Vm d A{YH$ ghOVoZo H$$
bmJVo, hUOo ~mimMr H$mjVm dmT>V.o ho mUr dVMo AZ {idUo, D$Z-
{Xdg|{Xdg AmnU {eH$V amhVmo. mm nmdgmnmgyZ d eynmgyZ dVMo gajU H$aUo hr
AmYmao Zdr H$meo AmgmV H$aUo gmono hmoD$ H$meo Vo AmBH$Sy>Z hiyhiy {eH$VmV. mZVa Vr
bmJVo. CXmhaUmW, dVy Yambm oD$ bmJbo H$s AmBbm gmoSy>Z dV OrdZ OJy bmJVmV.
~mi M|S>y o$H$m`bm {eHy$ eH$Vo. Mmbmbm oD$ mmgmR>r AmdH$ Aer H$meo AJXrM
bmJbo, H$s YmdUo, {OZm MT>U,o o$H$bobm M|S>y m{XV AgVmV. mmZmZo dVnUo OJmgmR>r
nH$S>Uo Aer A{YH$m{YH$ H$R>rU H$mo {eH$Vm Amnmbm Iyn H$mhr {eH$mdo bmJVo.
oVmV. mV Amnm amoOm OrdZmVrb AmdH$

IoiUmar wbo
116
_m{hVr {_idm dVMo H$nS>o {edV Zmhr qH$dm dV eoVr
dmKmMr/hVrMr {nbo {H$Vr dfmMr Pm`mda H$aV Zmhr, naVw dVMr H$mo nyU hmoVrb mMr
dVnUo OJy bmJVmV? O~m~Xmar dV mbm {eH$bo nm{hOo.

VwbZm H$am. Oam S>moHo$ Mmbdm.


\w$Q>~mb IoiUo, bJmoar IoiUo, d`nmH$
~ZdUo, Br H$aUo, {H$aH$moi {H$amUm gm_mZ gmbr ghmdrV Amho. {VMm dJ ghbrbm
AmUUo, AmOmar `VrMr ewlyfm H$aUo, gmameboIZ OmUma Amho. AmB gdmgmR>r bmSy> H$$Z XoUma
H$aUo Aer H$m_o Vwhr H$$ eH$Vm H$m? Amho; nU {Vbm gmbrMr XV hdr Amho. mgmR>r
_VXmZ H$aUo, dmhZ MmbdUo hr H$mo gmbr AmBbm H$moUH$moUVr XV H$$ eHo$b?
H$amMr H$mXoera nadmZJr R>am{dH$ dmVM
mXr KoVbr Zm?
AgVo. Vr Vwhr H$$ eH$Vm H$m?
Oam S>moHo$ Mmbdm.
hmo ! {nedrV R>odbr Amho.
AmnU `m nmR>mV AmVmnV AZoH$ H$memMm
CboI Ho$bm. mnH$s H$moUH$moUVr H$meo
Vwhmbm Zmhr Ambr Var Mmbob? H$moUVr H$meo
AmdH$ AmhoV?

{dMma H$am.
(1) Vwhmbm H$moUVr H$mo H$ambm AmdS>VmV?
nwT>o H$moUVr H$ambm AmdS>Vrb?
(2) H$moUm JmoQ>r Vwhr H$YrH$Yr $V
ZmoaOZmgmR>r H$amb?
(3) H$moUm JmoQ>r Vwhmbm amoOm amoO `dgm`
hUyZ H$ambm AmdS>Vrb?
Mmbm-YmdmgmaIr gwdmVrMr H$mhr
H$meo AmnmV dmmUo AmnmoAmn oV
AgVmV; naVw ZVaMr AZoH$ H$meo Amnmbm
H$moUrVar {eH$dmdr bmJVmV. Amnbo AmBdS>rb,
{ejH$, BVa moR>r mUgo m gdmH$Sy>Z AmnU
AZoH$ H$meo {eH$V AgVmo.
{OVH$s OmV H$meo AmnU AmgmV H$aVmo,
{VVHo$M Amnbo BVamda Adb~yZ amhUo H$r hmoVo.
Varhr Amnbo oH$ H$m AmnU dV H$aVmo,
Ago H$YrM hmoV Zmhr. CXmhaUmW, oH$ Vr
117
dmMm Am{U {dMma H$am.
EH$m H$maImZXmamZo Iyn ohZVrZo Amnbm
dgm dmT>dbm hmoVm. mMo VrZ ghmH$ hmoVo.
AmnU WH$bmo, H$s hm H$maImZm gm^mimbm
H$moUmH$S>o Xmdm, ho R>admgmR>r mZo EH$
moJ H$amMo R>adbo. `mgmR>r `mZo oH$mbm
nmM bmI no {Xbo Am{U `m aH$_oMo `mZm
nm{hOo Vo H$amg gm{JVbo.
EdT>o H$m H$amgmR>r {Vbm H$moUH$moUVr EH$m dfmZVa H$maImZXmamZo {VKmZmhr ~mobmdyZ
H$meo CnmoJr nS>Uma AmhoV? mZr nemMo H$m Ho$bo Vo {dMmabo.
n{hbm ghmH$ Vwhr {Xbobo ngo r AJXr
AmZwd{eH$Vm gwa{jV R>odbo AmhoV. mm{edm Vo H$moUmm
Amnbr CMr {H$Vr dmT>Vo ? hmVr bmJy eH$Uma ZmhrV. Vwhr hUmb Vohm Vo
dmm 18 dfmnV gmYmaUnUo Amnbr Vwhmbm AmUyZ XoVmo.
CMr dmT>Vo, ho Vwhr {eH$bm AmhmV. Vwm
AmoiIrVbo 18 df] qH$dm mnojm OmV dmMo
bmoH$ AmR>dm. mnH$s, AmBd{S>bmnojm Iyn CM
qH$dm Iyn H$r CMrMo Agbobo {H$Vr bmoH$ AmhoV gwa{jV R>od
Vo nhm.
Amnbo {XgUo, Amnbr AJH$mR>r Aer AZoH$ Xgam ghmH$ AmnU dfmVyZ EH$Xm Amnm
em[a[aH$ bjUo gmYmaUnUo Amnm AmB- H$mJmamZm ~moZg XoVmo. m doiobm r gdmZm XnQ>
d{S>bmgmaIr AgVmV. EH$m Hw$Qw>~mVrb bmoH$mo ~moZg {Xbm Am{U oOdmZrhr {Xbr. Amnbo gd
AZoH$ ~m~VtV gm {XgyZ oVo. Amnbr H$mhr H$mJma Iyn Iye Pmbo. mmH$S>Mo ngo r Ago
bjUo Amnbo AmOr-AmOmo~m, mm-mder qH$dm gH$maUr bmdbo.
H$mH$m-AmmgmaIr AgVmV. hUyZ {H$oH$ doim XnQ>
mZm AmoiIUmao, nU nydu Amnmbm H$Yrhr ~moZg
H$m_JmamZm _oOdmZr
Z ^oQ>bobo bmoH$ Aem gmmd$Z Amnmbm
AmoiIVmV.
Amnm Hw$Qw>~rmgmaIr Amnmo
{Vgam ghmH$ Vwhr {Xbom nemVyZ r
OVM AZoH$ bjUo oUo, mbm "AmZwd{eH$Vm'
EH$ A{YH$ MmJbo erZ AmUbo. mwio Amnbo
hUVmV.
~H$
Amnbr AZoH$ bjUo Amnm ZmVodmBH$mgmaIr Zdo
_{eZ
Agbr, Var O_V Amnmo H$moUVr bjUo H$m_Jma
R>odr
AmZwd{eH$VoZo oVrb Am{U H$moUVr oUma ZmhrV {ebH$
aH$_
mda H$moUmMohr {ZU ZgVo.
118
CnmXZ nmM nQ>rZo dmT>bo. {edm CnmXZmMm XOm wbJm Agmo dm wbJr, oH$ Vrbm
gwYmabm. hUyZ mbm Iyn moR>r mJUr oV Amho. dVMm {dH$mg H$amMr d dVMo OrdZ gXY
gmV-AmR> {hmVM OdiOdi 25 bmI H$amMr gmZ gYr {imMm nyU hH$ Amho.
no $mXm Pmbm. OwamZm H$Q>rZMr JaO hmoVr.
hUyZ 10 bmI no dmn$Z r H$Q>rZ ~mYbo. r - EH$ doJio {Vd
5 bmI no Amnm H$maImmm H$mJma Vwm dJmV H$mhr wbo-wbr AmgmV nwT>o
H$mU {ZYrV Q>mH$bo. OwZo erZ bdH$aM ~Xbmdo AgVmV Va H$mhr IoimV nwT>o AgVmV. H$mhr N>mZ
bmJUma Amho. eodQ>Mo 10$ bmI no mgmR>r JmVmV, Va H$mhtZm ZmQ>H$mV H$m H$aUo N>mZ OVo.
dmnamdo Agm {dMma Amho.
H$maImZXmamZo H$moUmbm Amnbm dmag Ho$bo, ho
Vwhr AmoiIbo AgobM.
m JmoQ>rMo Vmn H$m?
MmJbm {dH$mg hmomgmR>r....
AZoH$ H$meo {eH$mm jVm AmnmH$S>o
AmZwd{eH$VoZo oVmV. dmT>rMo d hUOo
dVm jVm AmoiImMr Am{U H$meo
{dH${gV H$amMr gYr AgVo. H$memm
AmYmao dVnUo CnmoJr Am{U gXY OrdZ
OJmMr Vmar hmoVo.
MmJbm Amhma oH$ Vr BVa gdmnojm doJir AgVo.
dmT>rgmR>r AZmMr JaO AgVo ho Vwhmbm Amnbr emar[aH$ d mZ{gH$ OS>UKS>U mMr
mhrV Amho, naVw H$mhr n[apWVrV dmT>rm dmV BVamer VwbZm hmoD$ eH$V Zmhr.
Hw$nmofUmwio {d{dY AZKQ>H$ nwaoem _mUmV Amnmbm H$m H$ambm AmdS>Vo d AmnU
{iV ZmhrV. Vohm MmJbm Amhma {iyZ OodT>r H$emMm gamd H$aVmo mVyZ Amnbo {Vd
CMr Pmbr AgVr mnojm Vr H$r amhZ OmVo. {dH${gV hmoV AgVo.
dmT>rMo d Jomda MmJbm Amhma {imbm, Var dmT>rm dmV MmJbo H$m d dmBQ> H$m
mMm dmT>rgmR>r CnmoJ hmoV Zmhr. mMm gmamgma {dMma H$ambmhr AmnU {eH$Vmo.
{dH$mgmbm nyaH$ Aem BVa JmoQ>r Amnbo pVd VohmM MmJbo hUVm oVo,
CV_ {dH$mg hmo`mgmR>r nm{Q>H$ AZm~amo~a Oohm AmnU MmJm {dMmammUo AmMaU H$aVmo.
nwaoem `m`m_mMr JaO AgVo. MmJbm A`mg
H$a`mMr VgoM Hw$R>bohr gZ bmJy Z XoUo. mMrhr ho Zohr bjmV R>odm.
XjVm `m`bm hdr AgVo. N>X OmonmgmdoV, Ioi
d BVa H$me`m_`o gh^mJ `mdm. Aer H$miOr MmJbr yo Ho$di narjoV
KoV`mZo `oH$mMm MmJbm {dH$mg hmoVmo. {b{hmgmR>r ZgVmV, Va Vr
AmMaUmV AmUmgmR>r AgVmV.
119
AmnU H$m {eH$bmo?

OmnmgyZ mT>mdWonV Amnbr CMr d EH$m Hw$Qw>~mVrb bmoH$mo AZoH$ ~m~VtV


dOZ dmT>Vo. gm {XgyZ oVo. Varhr oH$ Vr BVa
~mi bhmZ AgVo Vohm Vo dVMr Hw$R>brM gdmnojm doJir AgVo.
H$mo H$$ eH$V Zmhr. {OVH$s OmV H$meo AmnU AmgmV
Amnbo AmBdS>rb, {ejH$ d BVamH$Sy>Z H$aVmo [VVHo$ Amnbo BVamda Adb~yZ
AmnU AZoH$ H$meo {eH$Vmo. amhUo H$r hmoVo.
H$me`m`m AmYmao dVnUo Cn`moJr
Am{U g_XY OrdZ OJ`mMr V`mar hmoVo.

dmm

1. H$m H$amdo ~ao ? 4. MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm.


H$~rabm m{Uem {dfmMm mmnH$ hmMo (A) ZmZo {eH$bobr H$mo ~mi hiyhiy Z
Amho. mgmR>r mZo AmVmnmgyZ H$m Vmar MwH$Vm H$$ bmJVo.
H$amdr? (Am) OVM AmnU H$meo AmgmV Ho$bobr
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. AgVmV.
(A) gmH$b Mmbdmbm {eH$mnydu (B) dVMr gdM H$mo AmnU dV H$aV
Amn`mV BVa H$moUH$moUVr H$meo Zmhr.
{dH${gV Pmbobr AgVmV? (B) OmnmgyZ dXYmdWonV Amnbr CMr
(Am) gwZbm nwT>o dVMo hmQ>ob MmbdmMo dmT>V amhVo.
Amho. {Vm nwT>rb OrdZmVrb H$mmV Vr
CnH$
AmVm {eH$V Agbobr H$moUVr H$meo
{Vbm CnmoJr nS>Uma AmhoV? KamVrb mOa, Hw$m qH$dm n[agamVrb
njr, H$sQ>H$, mmm {nbmMo OmnmgyZ
3. nwT>rb ZmMr CVao {bhm. mT>mdWonV {ZarjU H$am. Zm|Xr R>odm. `m
(A) AmZwd{eH$Vm hUOo H$m? CnH$mgmR>r nwT>rb wXXo bjmV m. dmT>,
(Am) ~mbdJmVrb wbo d nmMdrMm {dXmWu CMr, {dH$mg, H$meo BmXr. Vwm
mmV {XgUmao $aH$ gmJm. Zm|Xtm AmYmao EH$ OoXma JmooQ> {bhm.
(B) OmnmgyZ mT>mdWonV AmnmV
H$moUH$moUVo ~Xb hmoVmV? ***
(B) Vwhr AmgmV Ho$bobr H$moUVrhr VrZ
H$meo {bhm.
(C) emar[aH$ dmT> H$embm hUVmV?

120
23. ggJO amoJ Am{U amoJ{V~Y
Ago amoJ H$em_wio hmoVmV?
gmJm nmh !
ho amoJ gyOrdmwio hmoVmV. Aem amoJmbm
(1) VwMo {/{Ur IoiVmZm nS>VmV Am{U H$maUr^yV R>aUm`m gyOrdmZm amoJOVy hUVmV.
mZm bmJVo, Vohm "mmOdi OmD$ ZH$m, oH$ amoJmg EH$ {d{eQ> amoJOVy H$maUr^yV R>aVmo.
Vwhmbmhr bmJob' Ago H$moUr gmJVo H$m? earamV EImXm amoJmm OVyZm doe {imbm
(2) AmBMo S>moHo$ XIV Amho. {VmOdi JobmV Am{U Vo earamV dmTy> bmJbo, H$s amoJ hmoVmo.
Va VwMohr S>moHo$ XIy bmJVo, Ago hmoVo H$m? EImXmbm Pmbobm amoJ Xgmbm H$gm hmoVmo?
EImXmbm nS>go Pmbo Agob Va mMo amoJOVy
m Vrm qeH$ d ImoH$mVyZ hdoV {giVmV.
Vo amoJOVy Xgmm earamV Jobo, H$s mmnH$s
AZoH$mZm nS>go hmoD$ eH$Vo. mbm amoJgma
hUVmV. Q>m$mBS>JV `VrH$Sy>Z Q>m$mBS>Mo
({df_damMo) amoJOVy {ZamoJr `Vr`m earamV
JomZo Q>m$mBS>Mm gma hmoD$ eH$Vmo.
amoJgma
amoJmMm gma H$moUH$moUm nXYVrZo hmoVmo?

hdom$V amoJgma
ygmam amoJmMo OVy amom`m WwH$sV
AgVmV. amo`mZo WwH$mZo, ImoH$mZo qH$dm
qeH$mZo Vo hdoV ngaVmV. Amgnmg`m bmoH$mm
earamV ho OVy dmgmdmQ>o {eaVmV.
(3) AmOmar Vrm Odi OmD$ ZH$m, mZr
dmnabom ^mS>mVyZ Oody ZH$m qH$dm nmUr
{nD$ ZH$m, mMo mb, Q>mdob, H$nS>o dmn$
ZH$m, Ago Ho$hm gm{JVbo OmVo?
ggJO amoJ
AmBMm hmV ^mOyZ {Vbm Pmbobr OI qH$dm
AmOmo~mMr nmR>XIr XgmZm hmoV Zmhr, naVw CKS>mda WwHy$ ZH$m, ImoHy$ ZH$m.
`y, nS>go, Zm`Q>m, I$O, H$m{O`m, Jmoda Aem
hdodmQ>o N>mVrm d Kemm amoJmMm gma
H$mhr AmOmam`m ~m~VrV amo`mnmgyZ Xa amh`mMr
hmoVmo. CXmhaUmW, j, dmBZ y BmXr.
H$miOr `mdr bmJVo. m amoJmMr EH$mMr Xg`mbm
hUyZM ImoH$VmZm qH$dm qeH$VmZm Vm|S>mda,
bmJU hmoD$ eH$Vo. Aem amoJmZm ggJO` amoJ
ZmH$mda mb Yambm gm{JVbo OmVo.
hUVmV.
121
nmUdR>o Xy{fV hmoD$ Z XoUo hr
Amnbr O~m~Xmar.

nmmm$V amoJgma AZnXmWmm$V amoJgma


gmJm nmh ! gmJm nmh !
darb {MmV H$moUH$moUVr H$mo Mmby Imbrb {MmV H$m {XgVo Amho?
Agbobr {XgV AmhoV?

Q>m$mBS>, H$mbam, Owbm~mgmam


AmVS>mm amoJmMo OVy, VgoM H$m{dirMo
OVy amomm {dR>oo AgVmV. hr {dR>>m
nmmV {gibr, H$s ho amoJOVyhr nmmV
{eaH$md H$aVmV. Aem amoJOVyZr Xy{fV Pmbobo
nmUr mmwio ho amoJOVy nmUr {nUmmm
AmVS>mV OmVmV Am{U amoJmMr bmJU hmoVo.
Agm amoJgma Q>mi`mgmR>r nmUdR>mda AKmoi
EImXm gma^mV X{fV AZ ImmZo JQ>mo
H$aUo, H$nS>o YwUo, ZXrH$mR>r emMmgmR>r ~gUo,
qH$dm Owbm~mgmam amoJmMr bmJU PmmMo Vwhr
BmXr JmoQ>r Zoh_r Q>mimmV.
EoH$bo Agob, hUOoM AZnXmWmdmQ>o amoJgma
hmoVmo mbmM AZmVyZ {df~mYm Ago hUVmV.
122
AZnXmW PmH$mwio mda mm ~gy
eH$V ZmhrV. AmgnmgMm H$Mam, Yyi AZmV
{_giV Zmhr. mwio amoJOVy AZmV {eamMm
YmoH$m Q>iVmo Am{U AZmXdmao hmoUmm amoJgmamg
{V~Y hmoVmo.
H$sQ>H$mm$V amoJgma
{d{eQ> S>mg MmdmZo {hdVmnmMr hUOoM
CKS>mdarb OodUmMr nJV
bo[amMr bmJU hmoVo, ho Vwhmbm mhrV Agob.
mm KmUrda ~gVmV. amoJJV mUgmm {hdVmn Pmbom amomg {d{eQ> S>mg Mmdbm,
{dR>oda mm ~gm, H$s mm nmmZm Am{U H$s amomm aVmVrb {hdVmnmMo OVy S>mgmZo
earambm {dR>oVrb amoJOVy {MH$Q>VmV. mM mm emofbom aVm~amo~a S>mgmm earamV doe
ImXnXmWmda ~gVmV Am{U Vo amoJOVy m H$aVmV. hm S>mg Xgm Vrbm Mmdbm H$s
nXmWmo OmVmV. Ago ImXnXmW Imbo, H$s m Vrm earamV {hdVmnmMo OVy {eaVmV
ImUmmm earamV amoJOVy {eaVmV Am{U amoJmMr Am{U m Vrbm {hdVmnmMr bmJU hmoVo. S>mg,
bmJU hmoVo. hUyZM AZ Zohr PmHy$Z R>odUo {ngdmgmam H$sQ>H$mwio amoJgma hmoVmo, hUyZM
hdmMo AgVo. Aem H$sQ>H$mMr nXmg amoIbr nm{hOo.
gnH$mwio amoJgma
ZmQ>m, I$O dModa hmoUmao amoJ AmhoV.
mMo amoJOVy dModa dmT>VmV. Aem amoJ Pmbom
Vrm dMoer ne Pmbm qH$dm mMo H$nS>o
XgmZo dmnabo, Va mbmhr VmoM dMoMm amoJ
hmV dN> Ywdm, AZ PmHy$Z R>odm. hmoD$ eH$Vmo. hUyZM EH$oH$mMo H$nS>o dmnaUo
ImXnXmW Vma H$aVmZm qH$dm dmT>VmZm Vo Q>mimdo.
hmVmibo OmVmV. EImXm mUgmbm AmVS>mMm amoJmMr gmW
amoJ Pmbobm Agob Am{U emMmZVa `mZo hmV
`y, S>moio `oUo Aem amoJmMo amoJOVy hdo_m\$V
dN> YwVbo ZgVrb, Va ImXnXmW hmVmiVmZm
PnmQ>mZo ngaVmV. `m_wio EH$mM doir AZoH$
`m`m hmVmbm {MH$Q>bobo amoJOVy AZnXmWmV
bmoH$mZm ho amoJ hmoD$ eH$VmV. EImXm gm_mBH$
OmVmV. Ago AZnXmW amoJgmamg H$maUr^yV
moVmMo nmUr H$mbamgma`m amoJm`m OVyZo X{fV
R>aVmV. hUyZ Ago ImXnXmW ImD$ ZoV.
Pmbo, Va Vo nmUr {nUm`m gd bmoH$mZm H$mbam
gd {R>H$mUr dN>Vm nmiUo, ho AmamomgmR>r
hmo`mMm YmoH$m CX^dVmo. EImXm OmJr _moR>m
bm^XmH$ AgVo.
_mUmda S>mg hmoV AgVrb, Va VoWrb AZoH$mZm
gmJm nmh ! {hdVmn hUOoM _bo[a`m hmoD$ eH$Vmo.
EH$m {R>H$mU`m AZoH$ bmoH$mZm EH$mM doir
KamVrb AZnXmWmda Yyi-mm ~gy ZoV EImXm ggJO` amoJ Pmbm, Va `m "amoJmMr gmW'
hUyZ H$m H$amb? Ambr Amho, Ago AmnU hUVmo.
123
hdm, nmUr, AZ d H$sQ>H$ hr amoJgmamMr jmgmam ggJO amoJmMr bmJU Pmbom
mo AmhoV, hUyZ Amnm AZmV, nmmV, UmZm dV OmJr R>odmV oVo. hmpnQ>bohr
hdoV amoJOVy {eaUma ZmhrV, mMr gdmZr H$miOr ggJO amoJ PmbomgmR>r Img {d^mJ AgVmV.
KoVbr, VgoM amoJgma H$aUmm H$sQ>H$mMr nXmg UmZr dmnabobr ^mS>r, H$nS>o OVwZmeH$mZo YwVbo
amoIbr Va amoJgma Q>miVm oVmo. amoJmMr gmW OmVmV. jamomMr WwH$s EH$m ^mS>mV Om Ho$br
Q>miUo e AgVo, hUyZM dN>Vom gdr OmVo. {Vmda {$ZmBbgmaIo OVwZmeH$ Q>mH$bo
bmdyZ KoUo hdmMo AgVo. OmVo. m CnmmZr amoJgma Q>iVmo.
hdoVyZ ngaUm`m amoJmMm gma Q>mi`mgmR>r
gmJm nmh ! ImoH$VmZm, qeH$VmZm Vm|S>mda mb Yamdm.
VwMo S>moio Ambo AgVm Vwhr emioV H$m _moH$im OmJr WwH$`mMo Q>mimdo. Agm amoJ
OmD$ Zo? Pmbom VrOdi amhmdo bmJV Agob, Va
ZmH$ d Vm|S> PmH$bo OmBb Agm "mH$' dmnaVmV.
amoJ {V~Y
amoJ hmoD$ Zo hUyZ Ho$bom CnmmZm amoJ
{V~Y hUVmV.
nmmdmQ>o hmoUmam amoJgma Q>mimgmR>r
ObewXrH$aU H|$mV nmmMo {ZOVwH$sH$aU
H$a`mV `oVo. JmdmVrb nmmm gmdO{ZH$ moVmMo
brqMJ nmdS>aMm dmna H$$Z {ZOVwH$sH$aU Ho$bo
OmVo. JQ>mo qH$dm H$m{dirgmam amoJmMr gmW amoJggJ amoImMo Cnm
ngabr, H$s nmUr CH$iyZ {nmMm gbm {Xbm
OmVmo.

EImXm ggJO amoJmMr bmJU KamV


Pmbr, Va mg~YrMr m{hVr AmamoImmg XoUo
S>mgmm nXmerMo {R>H$mU {hVmMo AgVo. Ago Ho$mZo amoJmMr bmJU BVamZm
gmMbom nmmda S>mgmMr nXmg hmoD$ Zo, hmoD$ Zo mgmR>r mo Vr H$miOr KoUo e hmoVo.
hUyZ eVmo nmUr gmMyZ amhUma Zmhr mMr XjVm bgrH$aU
mdr. Vo e Zgmg H$sQ>H$ZmeH$mMm dmna EImXm amoJmMr gmW `oVo Vohm `oH$mbm Vmo
H$aVmV. mwio bo[amgmam amoJmm gmamg amoJ hmoVmoM H$m?
{V~Y hmoVmo. earamV amoJOVy {eaVmV, Vohm Amnbo eara
124
`m OVy{dXY bT>m XoVo, hUOoM amoJmMm {VH$ma H$mU{ZYr VgoM Udm{hH$m Aem godm VgoM
H$aVo. mwio ~hg`doim earamV amoJOVy Amamo gWm AmhoV. AmamogWmohr aV d
{ea`mdahr amoJ hmoV Zmhr. bKdr VnmgUr VgoM Eg-ao, H$Z, gmoZmoJm$sm
amoJ{V~YmMm AmUIr EH$ Cnm hUOo gw{dYmhr CnbY AmhoV. mwio UmZm VH$mi
bgrH$aU hmo. bgrH$aUm_wio earamV R>am{dH$ Amamogodm {iy eH$Vo.
amoJm{dX amoJ{VH$ma j_Vm {dH${gV hmoVo. {nmm nmmMr, VgoM AZnXmWmMr
yb Ombm Amm~amo~a bJoM mbm hmVmiUr H$er H$amdr `m~m~VMo {ejU bmoH$mZm
j{V~YH$ bg Q>moMmV oVo. yb XrS> {hmMo XomV oVo. n[aga dN> R>odmg~YrMm AmJh
Pmbo, H$s KQ>gn, S>mm ImoH$bm, YZwdmV Am{U Yabm OmVmo. gmdO{ZH$ {R>H$mUr WwH$mg AmVm
nmo{bAmo {V~YH$ bgtMo VrZ S>mog EH$-EH$ H$mXmZo ZmB Ho$bobr Amho. amoJgma hmoD$ Zo, ho
{hmm AVamZo mbm XomV oVmV. m ZmBmJMo w H$maU Amho. gmammXdmao
Amamomg~Yr OZOmJVr H$amV oVo.

nmUr
JmiyZ mdo.

bgrH$aU

KQ>gn, S>mm ImoH$bm Am{U YZwdmV {V~YH$ Q>rhrdarb OZOmJVr H$mH$


bg EH$ ~Zdbobr AgmZo Vr {JwUr m ZmdmZo
AmoiIbr OmVo. {JwUr bg Q>moMbr OmVo, Va mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
nmo{bAmo {V~YH$ bg Vm|S>mdmQ>o {Xbr OmVo. XodmMm H$mon, ^yV~mYm, OmXQ>moUm mwio
gmdO{ZH$ Amamo godm gw{dYm amoJ~mYm hmoVo, Aer nydu gOyV hmoVr. mda
gmWrm d ggJO amoJmg Amim ~gmdm, CnMma hUyZ AKmoar Cnmhr Ho$bo OmV. amoJ ho
hUyZ amQ>r Vamda Amamo Am{U gmOH$mU gyOrdmwio hmoVmV, Ago emkmZr gemoYZ
H$mH$ hmVr KoVbo OmVmV. H$$Z emoYyZ H$mT>bo Am{U nydum gOwVr ImoQ>m
gmwXm{H$ bgrH$aUmMo H$mH$ amQ>r AmhoV, hohr XmIdyZ {Xbo.
Amamo moOZoImbr am~dmV oVmV. ~mbH$mZm gyOrd ho EH$ H$maMo gOrd AmhoV.
Vk bmoH$mH$adr bg Q>moMmMr dWm Ho$br gJioM gyOrd amoJmg H$maUr^yV R>aV ZmhrV.
OmVo. mgmR>r Img {e{~ao Ammo{OV H$amV CbQ> H$mhr gyOrd mZdmbm CnmoJr R>aVmV.
oVmV. XYmnmgyZ Xhr ~ZmMr {H$m gyOrdmwio
JmdmoJmdr mW{H$ Amamo H|$mMr WmnZm hmoVo. Am~moir, BS>br, S>moemgmR>r {^Odbobo nrR>
H$amV Ambr Amho. {$aVm XdmImZm, AnJ gyOrdmwioM Am~Vo.
125
ho Zohr bjmV R>odm. oH$ amoJmMm EH$ {d{eQ> amoJOVy AgVmo.
nmmdmQ>o, AZmdmQ>o, hdoVyZ, WoQ> gnH$mwio
dN>Vm, gVw{bV Amhma Am{U bgrH$aU ho VgoM H$sQ>H$Xemwio amoJOVyMm gma hmoVmo.
amoJ{V~YmMo w AmYma AmhoV.
amoJOVy earamV {eaUma ZmhrV, mMr H$miOr

AmnU H$m {eH$bmo? KoVmg amoJgma hmoV Zmhr.


EH$mM doir AZoH$ bmoH$mZm EImXm ggJO
gyOrdmwio hmoUmm amoJmZm ggJO` amoJ amoJmMr bmJU Pm`mg m "amoJmMr gmW
hUVmV. Ambr Amho', Ago hUVmV.
amoJmbm H$maUr^yV R>aUmm gyOrdmZm bgrH$aU hm amoJ{V~YmMm EH$ CH$Q>
amoJOVy hUVmV. Cnm Amho.

dmm
1. H$m H$amdo ~ao? 6. H$maUo Xm.
(A) Iyn ^yH$ bmJbr Amho; naVw AZnXmW (A) JmdmV H$mbamMr gmW ngabr AgVm nmUr
CKS>mda R>odbo AmhoV. CH$iyZ mdo.
(Am) n[agamV nm`mMr S>~H$s hmoD$ XoD$ Z`oV.
2. Oam S>moHo$ Mmbdm.
S>mgmMr nXmg amoImgmR>r H$sQ>H$ZmeH$mMr
CnH$
$dmaUr H$aUo, nmUr gmMy Z XoUo `mnH$s A{YH$
MmJbm Cnm H$moUVm? H$m? Vwhr amhV Agbom {R>H$mUr Ambobr
3. nwT>rb ZmMr CVao {bhm. EImXm amoJmMr gmW m{dfr nwT>rb
(A) ggJO amoJ hUOo H$m? wXXmm AmYmao m{hVr {bhm.
(Am) amoJgmamMr mo H$moUVr AmhoV? amoJmMo Zmd, amoJOVyMo Zmd, gmamMo _m`_,
(B) amoJmMr gmW `oVo Vohm H$m` hmoVo? {V~Y H$a`mg Ho$bobo Cnm` BmXr.
(B) bgrH$aU hUOo H$m?
(C) ZdOmV ~mbH$mbm XomV oUmm bgtMr ***
mXr H$am.
4. nwT>rb {dYmZo ~amo~a H$s MyH$ Vo {bhm.
(A) AmVS>mm amoJmMm gma hdoVyZ hmoVmo.
(Am) H$mhr amoJ Xdr H$monmwio hmoVmV.
5. nwT>o H$mhr amoJ {Xbo AmhoV. mMo AZmVyZ gma,
nmmVyZ gma Am{U hdoVyZ gma Ago
dJuH$aU H$am.
_bo[a`m, Q>m$mBS>, H$mbam, j, H$mdri,
JQ>mo, hJdU, KQ>gn.

126
24. nXmW, dVy Am{U D$Om
gmJm nmh !
nwVH$mVrb H$moUVmhr WmoS>m OHy$a $imda
ISy>Zo {bhm. {bhZ Pmmda ISy>Mo {ZarjU
H$am.

H$moiemMo VwH$S>o Ib~mV Hw$Q>Uo


Amnm ^modVmbMm oH$ nXmW gy
H$UmnmgyZ ~Zbobm AgVmo. H$adVrZo bmHy$S>
H$mnVmZm bmH$S>mMm ^wgm hUOoM bmH$S>mMo H$U
Imbr nS>VmV ho Vwhr nm{hbo Agob.

ISy>o H$moUVm ~Xb Pmbobm {Xgbm?


$imda {b{hbobo S>Q>aZo nwgm Am{U
S>Q>a Q>o~bmda AmnQ>m.
Vwhmbm H$m {Xgbo?
ISy>Mm AmH$ma H$r Pmbm Amho Am{U S>Q>a
AmnQ>mda S>Q>abm {MH$Q>bobo ISy>Mo H$U
Imbr nS>bo. ho H$U ISy>mM aJmMo AmhoV. bmHy$S> H$mnUo
md$Z $imda ISy>Zo {b{hbo AgVm
$imbm ISy>Mo H$U {MH$Q>bo Am{U $im
nwgmZVa Vo H$U $imnmgyZ moH$io Pmbo,
ho gObo.

H$moigm qH$dm IS>rgmIaoMo VwH$S>o m, Vo


XiUo
Ib~mV Hw$Q>m.
bmoIS> qH$dm Vm~o H$mZerZo KmgVmZmhr
Vwm H$m bjmV Ambo? bmoIS>mMo, VmmMo H$U hmoVmV. nopgb, ISy>,
H$moigm qH$dm IS>rgmIa Hw$Q>br AgVm H$mJX, bmHy$S>, JhmMo XmUo, bmoIS>, Vm~o,
mMr nyS> hmoVo, hUOoM ~marH$ H$U {iVmV. H$moigm Ago gd nXmW gy H$UmnmgyZ ~Zbobo
AgVmV.
127
Amnm S>moimZm nXmWmMo Oo bhmZ H$U
{XgVmV VoXoIrb AZoH$ gy H$UmZr ~Zbobo Oam S>moHo$ Mmbdm.
AgVmV. ho H$U EdT>o bhmZ AgVmV, H$s
Vo Amnmbm Zwgm S>moimZr {XgV ZmhrV. (1) XZ{XZ dmnamV H$moUH$moUVo nXmW AmnU nyS>
EImXm nXmWmMm Amnmbm {Xgy eHo$b EdT>m d$nmV dmnaVmo, mMr mXr H$am.
H$U Vma hmomgmR>r m nXmWmMo bmImoo H$U (2) H$nS>mo S>m~aJmoim(ZWo{bZ Jmoim)
EH$ Agmdo bmJVmV. R>odVmV. H$mhr {XdgmZr H$nS>mZm S>m~a-
JmoimMm dmg H$m oVmo?
Oam S>moHo$ Mmbdm.
(3) dN>VmJhmo S>m~aJmoim R>odbom
{IS>H$sm $Q>rVyZ ChmMr {Varn Ambr, AgVmV. H$mhr {XdgmZr m JmoimMm
H$s mV bhmZ bhmZ H$U {XgVmV. Vo H$emMo AmH$ma H$em_wio bhmZ hmoVmo?
AgVmV?
S>m~aJmoirMo gVV dmw$nmVrb bhmZ
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? H$UmV $nmVa hmoV AgVo. H$nS>mo R>odbom
JmoimMo bhmZ H$U H$nS>mda ~gmwio
"nXmW gy H$UmMo ~Zbobo AgVmV,'
mZm S>m~aJmoirMm dmg oVmo. H$mhr {XdgmZr
ho V H$UmX hfvZr mS>bo. H$UmX hfvMm
m Jmoim bhmZ bhmZ hmoV Zmhrmm hmoVmV.
O Bgdr gZmnydum ghmm eVH$mV
amJmoirm H$UmMm AmH$ma {nR>mmUo
JwOamV ammVrb gmoaQ>r gmoZmWOdim
~marH$ AgVmo. amJmoirMo aJ bhmZ IS>mm
^mgjo oWo Pmbm. mMo yi Zmd CbwH$
d$nmVhr AgVmV.
hmoVo. MamMa gQ>rVrb dVyMo gmV JQ>mV
dJuH$aU hmoVo, Ago V mZr mS>bo hmoVo.
OJmVrb oH$ dVy gy H$UmMr ~Zbobr
AgVo, hr gH$nZm H$UmX hfvZr mS>br.
mZr m H$Umbm "nrbd' Ago Zmd {Xbo.

gmJm nmh !
AMmZH$ nmD$g gw$ Pmbm, H$s AmnU
diMUrbm C^o amhVmo. AJmda nmD$g nS>V
ZgVmZmhr AmnU H$mhr mUmV {^OVmo. Ago
H$m ~ao hmoVo?
Oam S>moHo$ Mmbdm.
nmUr O{Zrda nS>bo, H$s mMo qeVmoS>o
CS>VmV. qeVmoS>o hUOo nmmMo bhmZ W|~. VwmOdi amJmoir Zmhr. Aem doir Vwhr
ho W|~hr nm`m`m gy H$UmnmgyZ ~Zbobo H$moUH$moUVo nXmW KoD$Z amJmoir H$mT>mb?
AgVmV. mwio Amnmbm {^Ombm hmoVo,
hUOo dnXmWhr H$UmMoM ~Zbobo AgVmV.
128
nXmWmm AdWm {ZgJmVrb nmUr ho nXmW Am{U dVy
Wmy, d Am{U dmy Aem VrZ AdWmo
AmT>iVo. AdWm ~Xbbr Var m VrZhr gmJm nmh !
AdWmo nmmMm oH$ H$U EH$gmaIm
AgVmo, VWm{n Wmy, d Am{U dmy m ApVm _mR> AmU`mgmR>r Jobr hmoVr.
AdWmo mMr mS>Ur doJir AgVo. {VWo {VZo {dH$mbm R>odbom AZoH$ dVy
nm{hm.
m gdmYyZ {Vbm hdm hmoVm Vgm mR>
{VZo H$emd$Z AmoiIbm?
m gd dVy Hw$^mamZo H$moUm nXmWmnmgyZ
~$ nmUr ~Zdbom AgVmV?
nXmW Am{U dVy mVrb H$moUVm $aH$
Amnmbm gOVmo?

WmyYrb H$U dmYrb H$U

T>J

dVyZm {d{eQ> AmH$ma AgVmo. mm


^mJmMr {d{eQ> aMZm AgVo. dVy nXmWmnmgyZ
dmyYrb H$U ~Zbom AgVmV.
mwio ~$, nmUr Am{U ~mn mm JwUYmVhr
$aH$ {XgyZ oVmo. {ZgJmV AmT>iUmao gd nXmW
H$U$n AgVmV. gmmnUo oH$ nXmW EH$m
R>am{dH$ AdWoV AgVmo. md$Z m nXmWmbm
Wmy, d qH$dm dmy nXmW hUVmV. CXmhaUmW,
Aw{{ZA, H$moigm ho Wmy AmhoV. Ho$amogrZ,
noQ>mob ho d AmhoV, Va ZmQ>moOZ, AmpgOZ
ho dmy AmhoV.
doJdoJim nXmWmo doJdoJio JwUY
AgVmV. nXmWmo H$R>rUnUm, nmaXeH$Vm, darb gd dVy H$moUm nXmWmnmgyZ
aJ, dmg, Md, nmmV {daKiUo Ago {d{dY ~Zbom AmhoV?
JwUY AgVmV.
129
D$Om
gmJm nmh !

{d{dY nXmWmnmgyZ AmnU AZoH$ CnwV BYZ ~mmoJg/Jmo~aJg


dVy ~ZdVmo. nXmWmMm EH$ hdmMm CnmoJ
hUOo nXmWmnmgyZ D$Om {iVo. EbnrOr
EH$ JmS>r C^r Amho. {VmV BYZ ^abo Amho.
naVw Vr nwT>o Mmby eH$V Zmhr. Ago H$m?
AmnU Iyn AVa Ymdbmo, Va Amnmbm AZoH$ o BYZmMm CnmoJ H$$Z MmbdVm
WH$dm oVmo. Amnmbm Wm~mdo bmJVo. Ago H$m? oVmV. H$moigm, {S>Pob, grEZOr, EbnrOr, noQ>mob
m gd nXmWmnmgyZ CUVom $nmV D$Om mV
hmoVo.
YmdUm`m `pV qH$dm YmdUm`m
JmS>m_`o CUVoMo $nmVa JVr`m d$nmV hmoVo.
J{V`m d$nmVrb D$O}bm "J{VO D$Om' hUVmV.
gd J{VmZ dVyo J{VO D$Om AgVo.
CXmhaUmW, dmhm dmmwio ndZMmMr nmVr
[$aVmV. {eS>mm ~moQ>r VgoM AmH$memVrb T>J
BH$Sy>Z {VH$S>o OmVmV. hr H$mo dmmVrb J{VO
D$O}wioM e hmoVmV.
H$m hUOoM H$m. H$m H$amm jVobm
"D$Om' hUVmV.
moQ>maJmS>rV noQ>mob qH$dm {S>Pobm dbZmVyZ
H$m H$amMr jVm, hUOoM D$Om _wV hmoVo.
noQ>mob gnbo qH$dm mMo dbZ Wm~bo H$s JmS>rhr
Wm~Vo. dbZmVyZ CUVom d$nmV D$Om {iVo.
Amnm earamV H$mhr nXmWmm dbZmVyZ D$Om
{ZmU hmoVo ho Vwhr {eH$bm AmhmV.

130
J{VO D$O}wio MmbUmar AmUIr H$moUH$moUVr {dXwVmMo $nmVa H$me Am{U dZr D$O}V hmoVo.
o Vwhmbm mhrV AmhoV? mZm H$emnmgyZ D$Om gyMyb Am{U gma~~mV gmaD$O}Mm dmna hmoVmo.
{iVo? gyH$memMm dmna H$$Z dZnVr mMo AZ
Amnm KamVrb nIo, dnmH$KamVrb Vma H$aVmV. m {H$oV gyH$memVrb D$Om
{ga, nmmMm nn m CnH$aUmo J{VO AZnXmWmV gmR>dbr OmVo. mM AZnXmWmm
D$O}wio H$mo hmoVmV. hr J{VO D$Om mZm {dXwV dbZmVyZ Amnmbm H$mo H$amgmR>r D$Om
hUOoM {dOonmgyZ {iVo. `mMm AW Agm H$s {iVo.
{dXwV hohr D$O}Mo EH$ $n Amho. H$moigm, I{ZO Vob Ago BYZnXmW AmnU
m{hVr {idm OmiVmo Vohm mVrb gmR>bom D$O}Mo nmVa
AmpUH$ {dXwV H|$mV D$O}Mo yi moV CUVm D$O}V hmoVo.
H$moUVo AgVmV? D$O}Mo moV {d{dY H$m} H$amgmR>r AmnU
CUVm, H$me, dZr, {dXwV Am{U J{VO D$Om
Oam S>moHo$ Mmbdm. Aem D$OmMm dmna H$aVmo. AmOm OJmV BYZo
Am{U {dXwV ho Amnbo D$O}Mo w moV AmhoV.
amoOm OrdZmV AmnU CUVm D$Om BVa {dXwV{Z{Vr H$amgmR>r AZoH$ H|$mo
H$moUH$moUm H$mmgmR>r dmnaV AgVmo? BYZmMmM dmna hmoVmo.
D$O}Mr BVa $no mhrV Amho H$m Vwhmbm ?
AmnU Aer AZoH$ o dmnaVmo, mV hmoUmao
H$moigm, I{ZO Vob mMo gmR>o m{XV
H$m J{VO D$O}wio hmoV ZgyZ D$O}m BVa
AmhoV. ^{dmV Amnmbm drO{Z{VrgmR>r
$nmwio hmoVo. CXmhaUmW, AmnU Q>rhr
gmaD$Om, AUwD$OoMm dmna moR>m mUmda
MmbdmgmR>r {dXwV D$Om dmnaVmo. Q>rhr o
H$amdm bmJob.

131
mhrV Amho H$m Vwhmbm ? AmnU H$m {eH$bmo?

gyH$memMm dmna H$$Z {dXwV{Z{Vr


Amnm ^modVmbMm oH$ nXmW
H$aUmm ~Q>arhr AgVmV. `mZm "gmaKQ>' gyH$UmZr ~Zbobm AgVmo.
hUVmV.
EH$mM nXmWmnmgyZ AZoH$ dVy ~ZdVm
gymMr CUVm, dmhVo dmao, nmUr, ho H$Yrhr oVmV.
Z gnUmao AmhoV. mmnmgyZ drO{Z{Vr
nXmW Wmy, d qH$dm dmy AdWoV
Ho$mg XfU hmoV Zmhr, naVw `m nXYVr Iyn AgVmV.
hmJ AmhoV; m Hw$R>mhr nXYVrZo drO{Z{Vr
H$m H$amm nXmWmm jVobm D$Om
H$amgmR>r n`mdaUmVrb gmYZmMm dmna hUVmV.
hmoVmo.`m{edm` IM hm oVmoM. mwio Hw$R>mhr
gd J{VmZ dVyo J{VO D$Om AgVo.
H$mam D$O}Mm dmna H$rV H$r mUmV
{d{dY H$m} H$amgmR>r CUVm, H$me,
H$amMr gd hmoUo ho AmOm OJmV JaOoMo
dZr, {dXwV Aem {d{dY D$Om $nmMm
Amho.
dmna hmoVmo.
gymMr CUVm dmam, nmUr ho D$O}Mo Z
ho Zohr bjmV R>odm.
gnUmao moV AmhoV.
gymMr CUVm, dmam, nmUr ho Z gnUmao
D$OmmoV Amho. mMm dmna nmr D$OmmooV
hUyZ OmVrV OmV Ho$bm nm{hOo.

dmm
1. H$m H$amdo ~ao? (Am) {ZgJmV nmUr H$moUH$moUm AdWmo
(A) nmhmgmR>r nQ>H$Z ga~V H$amMo Amho. AmT>iVo?
KamV Ho$di IS>rgmIa Amho. (B) nXmWmMr Wmy, d, dmy hr AdWm
(Am) mm H$Ugmda bmdmbm rR> hdo H$emd$Z R>aVo?
Amho nU $V IS>orR> CnbY Amho. (B) D$Om H$embm hUVmV?
2. Oam S>moHo$ Mmbdm. CnH$
(A) H$mnamm dS>mMm AmH$ma hiyhiy H$r
1. mVrnmgyZ {d{dY dVy Vma H$am.
hmoVmZm H$m {XgVmo.
2. bmH$S>r dVy Vma hmoVmV m {R>H$mUmbm
(Am) gmdO{ZH$ dmhZmMm CnmoJ Ho$mZo ^oQ> Xm d {ZarjU H$am.
BYZmMr ~MV H$er hmoVo? 3. hmamQ>mVrb {d{dY drO{Z{Vr H|$m{dfr
3. Imbrb ZmMr CVao {bhm. m{hVr {idm Am{U dJmV gmJm.
(A) S>m~aJmoim R>odbom H$nS>mbm S>m~a-
JmoimMm dmg H$emwio oVmo? ***
132
25. gmm{OH$ Amamo
dmMm Am{U MMm H$am. gmm{OH$ Amamo YmomV AmUVmV. Aem
AmOmamnmgyZ gdgmm OZVoMo gajU H$aUo Am{U
amYm amhV Agbo`m n[agamV 150 bmoH$mZm mZm AmZXr d dmnyU OrdZ CnbY H$$Z
AZmVyZ {df~mYm Pmbr. EH$M hmhmH$ma CS>mbm XoUo, hUOo gmm{OH$ AmamomMr OmonmgZm hmo.
hmoVm. VoWrb H$mhr a{hdmmmZr Ymdni H$$Z
VmVS>rMr dXH$s XV {idyZ {Xbr. amYm`m gmm{OH$ AmamomMo hd
emioV Xgm {Xder H$WmH$WZ nYm hmoVr, nU XoemMr JVr Am{U {dH$mg mVrb gdmV
mV {Vbm ^mJ KoVm Ambm Zmhr. H$maU darb hdmMm KQ>H$ hUOo m XoemVrb bmoH$. dN>
gJmwio {Vbm Iyn VmU Ambm. nwaoer Pmon nmdaU, nmofH$ Amhma, {ZYm}H$ nmUr Am{U
Pmbr Zmhr. nY}V ^mJ KomMr gYr hH$mZo Amamo OmonmgZogmR>r nwaoem gmoB-gw{dYm AgVrb
amYmbm dmBQ>hr dmQ>bo, nU {df~mYom UmZm Va bmoH$mMo dm` {Q>H$Vo. hUyZM {nmm
WmoS>r XV Ho$mMo gmYmZhr dmQ>bo. nmmMr H$miOr, VgoM AZnXmWmMr H$miOr
Ago gJ H$moUH$moUm H$maUmwio oVmV Komg~YrMo {ejU gmOH$mU H$mH$mImbr
Ago Vwhmbm dmQ>Vo ? bmoH$mZm XomgmR>r gma mmMmhr CnmoJ
Amamom{dfr hbJOunUm Pmmwio H$amV oVmo.
BVm bmoH$mZm {df~mYm Pmbr, Ago Vwhmbm
dmQ>Vo H$m?
Amamoom~m~V OmJ$H$ AgUoo AmdH$
Amho. "dVm AmamomBVHo$M gnyU gmOmMo
Amamohr {VVHo$M hdmMo AgVo' m~XXb
Vwhmbm H$m` dmQ>Vo?
gmm{OH$ Amamo
nmofH$ Amhma, dpVH$ dN>Vm, mm n[aga dN> R>odmg~Yr gVV AmJh Yabm
Am{U N>XmMr OmonmgZm mVyZ CV Amamo OmVmo. gmdO{ZH$ {R>H$mUr WwH$mg H$mXmZo
{iVo. VrMm {dH$mg hmoVmo. Ogo AmnU Amnbo ZmB Ho$br Amho. amoJgma hmoD$ Zo ho m
"Amamo' gm^miVmo, Vgo gmOmVrb gd bmoH$mMo ZmBmJMo w H$maU Amho.
Amamo MmJbo amhmgmR>r AmnU Z Ho$bo gmm{OH$ Amamo H$emwio YmomV oVo ?
nm{hOoV. Amnm gdmZm VUmda{hV Am{U AmZXr gmm{OH$ Amamo AZoH$ H$maUmwio YmomV
OJUo hdohdogo dmQ>Vo VgoM Vo gnyU gmOmbmhr oVo. dN>Vom gdt~m~VMm {ZH$miOrnUm ho
CnbY Pmbo nm{hOo. pVJV Amamo d mnH$s EH$ hdmMo H$maU hmo. ImbrbnH$s
dN>Vom gdrVyZ Amnmbm gmOmMo Amamo H$moUm gdr gmm{OH$ Amamombm KmVH$ AmhoV
d gmdO{ZH$ dN>Vm mV H$aVm oVo. mda "' Aer IyU H$$Z mMo nQ>rH$aU
XfU, AdN>Vm, gmWrMo AmOma, dhrV {bhm.
`gZmYrZVm, H$sQ>H$XemnmgyZ hmoUmao AmOma 1. OwZo Pmbobo Q>ma OmiUo.
133
2. amda Hw$R>ohr WwH$Uo. {Zam OrdZ
3. gmdO{ZH$ dN>VmJhmMm dmna H$aUo. Amnmbm Amnbo Amamo CV H$mao
gm^miyZ {Zam OrdZ OJVm oVo. H$moUmMmhr
4. nmird mmMr mo XoI^mb H$aUo. Xdof Am{U _ga Z H$aUo, AmZXr d Cgmhr
5. ggJO AmOma Pmmg Vmo ng$ Zo amhUo, eara VXV R>odUo mwio {ZamnUo OJVm
mgmR>r S>mQ>amm gmMo nmbZ H$aUo. oVo. {ZamVo_wio Amnbo Am{U Amnm earamMo
dm dmT>Vo. dm`nyU g_mOmV gm_m{OH$
6. ZmVm d OodUmnydu hmV dN> YwUo.
VmUVUmd H$_r hmoVmV. {ZamVowio AmnmVrb
7. KamVbm H$Mam amda Q>mH$Uo. {dmMr ^mdZm dmT>Vo.
~mobVo Am{U {b{hVo hm. V~mIy godZ
Imbr gmm{OH$ Amamo YmomV AmUUmm V~mIy, JwQ>Im, {gJmaoQ>, {dS>r, eoar, mdm,
H$mhr w KQ>H$mMm CboI Ho$bm Amho. CXmhaUmW, nmZgmbm Aem AZoH$ V~mIywV nXmWmMr Zmdo
X{fV nmUr, Hw$nmofU BmXr. m oH$ ~m~rwio AmnU gVV EoH$V AgVmo. V~mIyMo godZ AZoH$
gmm{OH$ Amamo H$go YmomV oVo, ho mgmoarb Vr H$aVmZm {XgVmV. V~mIy qH$dm V~mIywV
n{hm MmH$Q>rV {b{hbo Amho. mImbrb Xgm nXmW ImUo ho Amamombm KmVH$ Amho. gwdmVrbm
MmH$Q>rV H$mhr CnmmoOZm gwMdm AmhoV. m EImXr Vr ghO H$moUrVar AmJh Ho$bm hUyZ
Xmohr MmH$Q>to Vwhr `mV A{YH$ ^a KmbyZ V~mIy ImVo. ghO hUyZ Imbm gwdmV Ho$bobr
hmoUmao Xn[aUm_ d `mdarb CnmmoOZm gwMdm. hr Vr V~mIy nwhm nwhm ImD$ bmJVo. dmadma
V~mIy ImmZo Aer Vr V~mIym Amhmar
OmVo. {Vbm V~mIy ImmMr gd bmJVo.
H$mbam, ----
X{fV nmUr : V~mIy Immm gdrMm n[aUm hUOo
dN> nmUrnwadR>m, ---- V~mIy Imm{edm MZ Z nS>Uo, H$moUmhr
H$mmV bj Z bmJUo B`mXr. Vm|S>mV H$m V~mIy
~mbym mUmV
dmT>, ---- AgVo. Ago Oohm hmoVo Vohm m Vrbm V~mIyMo
Hw$nmofU :
gZ bmJbo Ago hUVmV. Vr Vr V~mIy
gH$g Amhma, ----
ImD$Z gVV OmJmoOmJr WwH$V AgVo d n[aga KmU
nmdaUmbm YmoH$m, --- H$aV AgVo.
XfU :
nmdaU ajU, ---- V~mIy`m gZmMo Xn[aUm
Vm|S>mo hiyhiy dU nS>VmV.
emofU, $gdUyH$, --- dUmm moR>moR>m OIm hmoVmV. H$mhr
AkmZ d
{XdgmZr JmR>r hmoVmV.
AYlXYm {dkmZmda {ZR>m, ---
XdmImZm d AmfYmonMma gw$ hmoVmV. Vm|S>mVrb
H$mQw>{~H$ Adm, --- OIm ^$Z Amm ZmhrV Va J^ra mg
gZmYrZVm hmoVmo. d eodQ>r Vrbm Vm|S>mMm H$H$amoJ hmoD$
gZwVrgmR>r Z, --- eH$Vmo. H$H$amoJ hUOo H$ga.
134
V~mIy nmoQ>mV Jomda nmoQ>mm {Za{Zamim {M$Q> mVyZ V~mIyMo godZ H$aUo mnH$s
VH$mar gw$ hmoVmV. V~mIy gVV nmoQ>mV OmV H$moUmhr H$mao V~mIyMo godZ Ho$bo, Var Vo
am{hmZo AZZ{bHoo$Mm H$H$amoJ hmoD$ eH$Vmo. KmVH$M AgVo.
H$H$amoJ Pmbom Vrbm AmfYmonMmamMmhr Xm$, V~mIy `m_mUoM AmUIr EH$ ^`H$a
mg hmoV amhVmo. EdT>o hmoD$Zhr H$H$amoJ ~am `gZ AmOH$mb g_mOmV ng$ bmJbo Amho.
hmoVmoM Ago Zmhr. Vr Vr ~ar hmoBb qH$dm `m `gZmZo VU d`mVrb _wbm-_wbtMo Am`w`
Zmhr mMr Imr ZgVo. CXdV hmoVo. ho `gZ hUOo A_br nXmWmMo
XnmZ `gZ hmo`. H$moHo$Z, hoamBZ, B`mXr A_br nXmW
V~mIymUoM XnmZmMohr earamda {dnarV `m `gZmV dmnabo OmVmV.
n[aUm hmoVmV. XnmZ hUOo Xm$ {nUo hmo. V~mIygodZ d XnmZ - _`wbm AmhmZ
XnmZmwio JwJr oVo d |Xdarb {ZU V~mIy, Xm$ d {d{dY A_br nXmW Zem
gwQ>Vo. CnZ H$aVmV. mMo gZ eodQ>r VrMm
A{V XnmZmwio H$VmMo, AmVS>mMo VgoM mU KoVo. XnmZ, YynmZ d A_br nXmW `m
ymemMo amoJ hmoVmV. gZmMo dmBQ> n[aUm oH$mZo mZmV R>odmdo d
V~mIyMo godZ d XnmZ H$aUo m Xmohrhr dmBQ> Aem gZmnmgyZ Xa amhmdo. {d{dY H$maUo gmJyZ
gdr AmhoV. mgmam KmVH$ gdtnmgyZ H$mhr bmoH$ Amnmbm XnmZ qH$dm YynmZ
AmnU Zohr Xa amhmdo. dVm Amamom~m~V H$amgmR>r ^arg KmbmMr eVm AgVo.
{ZH$miOr Agy Zo. `m`m X~mdmbm ~ir nSy> Z`o.
XnmZ VgoM V~mIy godZmwio m VrMr _XnmZ d Yy_nmZm`m Amhmar OmV Ag`mg
AdWm XZr hmoVoM, nU m~amo~aM KamVrb `mVyZ ~mhao nS>`mgmR>r gbm Am{U dXH$s
BVamZm hmbAnooQ>m ghZ H$amm bmJVmV. XV mdr.
AmfYnmUr H$amgmR>r dmao_mn ngm IM Amnbm Amhma doi`m doir `mdm. ^anya
hmoVmo, doi dmm OmVmo, l hmoVmV. Hw$Qw>~mV Ioimdo. {d{dY N>X Omonmgmdo. Amn`m _Zmda g`_
Amamo Am{U AmZX CaV Zmhr d Hw$Qw>~mMr R>odyZ I~ranUo H$moU`mhr `gZmnmgyZ Xa amhmdo.
dmVmhV hmoVo.
Amnmwio Amnbo Hw$Qw>~hr CXdV hmoVo mMr
OmUrd Agmdr.

dmMmb
Va dmMmb

{d{dY N>X OmonmgUo.

.
`m gd`tnmgyZ Xa ahmdo.
AmnmnH$s AZoH$mZm nwT>o ZyX Ho$bom
bjmV m. gdtnH$s H$mhr gdr AgVmV. m gdtMo
V~mIy ImUo, {gJmaoQ>-{dS>r AmoT>Uo, VnH$sa MmJm, dmBQ> d {ZnmoJr Aem VrZ JQ>mV
hJUo, XmVmZm eoar bmdUo, {Mbr, hH$m, dJuH$aU H$am.
135
(1) AmnU H$moR>o OmV AmhmoV d naV Ho$hm
ho Zohr bjmV R>odm.
oUma ho Kar gmJyZ ~mhoa OmUo.
(2) Zohr Iao ~mobUo.
H$moU`mhr dmBQ> gd`r bmJy Zo hUyZ
(3) doUr, [a~rZ qH$dm _mo~mBber gVV IoiUo.
R>mnUo ZH$ma Xmbm {eH$m.
(4) ZIo Hw$aVS>Uo.
(5) doimnH$mZwgma emioMo XVa AmXm AmnU H$m {eH$bmo?
{Xder amrM ^$Z R>odUo.
(6) N>r, aoZH$moQ>, nopgb, noZ Kar qH$dm
gmm{OH$ Amamo MmJbo amhmgmR>r
emioV dmadma {dgaUo.
(7) Q>rhr nmhmMr doi R>adUo Am{U VodT>mM oH$mZo Z Ho$bo nm{hOoV.
doi Q>rhr nmhUo. gmm{OH$ d gmdO{ZH$ Amamom{dfr
Xj Agmdo.
Oam S>moHo$ Mmbdm. gmm{OH$ {ZamVm Amnbo d Amnm
gmOmMo dmW dmT>dVo.
gOm, Vwhr Vwm OrdZmMo o R>adbo gZmnmgyZ Xa amhmgmR>r H$mhr N>X
Amho. CXmhaUmW, w$Q>~mbnQy>, S>mQ>a qH$dm boIH$ Omonmgmdo.
hmMo Amho. Vo o JmR>mgmR>r Vwhr dVbm Zmm I~ranUmwio gZmnmgyZ Xa
H$moUm dmBQ> gdtnmgyZ Xa R>odmb? amhVm oVo.

dmm
1. [aH$m`m OmJr `mo` eX ^am. (Am) gmdO{ZH$ {R>H$mUr WwH$`mg H$m`XmZo
(A) {Zam_`Vo_wio Amn`mVrb.......^mdZm _ZmB Ho$br Amho. (-)
dmT>Vo. (B) nmofH$ Amhma, d`{VH$ dN>Vm, `m`m_
(Am) V~mIy gVV nmoQ>mV OmV am{hmZo ....... Am{U N>XmMr OmonmgZm `mVyZ CV_
_`ohr, H$H$amoJ hmoD$ eH$Vmo. Amamo` {_iVo. (-)
(B) A{V........._wio `H$VmMo, AmVS>mMo (B) Amnbo Amamo` CV_ H$mao gm^miyZ
VgoM _yme`mMo amoJ hmoVmV. {Zam_` OrdZ OJVm `oV Zmhr. (-)
(B) XoemMr JVr Am{U {dH$mg `mVrb gdmV 3. Imbrb ZmMr CVao {bhm.
_hdmMm KQ>H$ hUOo........... (A) CV_ Amamo` H$go {_idVm `oVo?
(C) `{VJV Amamo` d gd`rVyZ Amn`mbm (Am) gm_m{OH$ Amamo` Ymo`mV AmUUmao KQ>H$
g_mOmMo ............. d gmdO{ZH$ H$moUVo?
..........mV H$aVm `oVo. (B) V~mIy Im`mMo KmVH$ n[aUm_ H$moUVo?
2. Imbrb dm` MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm. MwH$sMo (B) _XnmZmMo KmVH$ n[aUm_ H$moUVo?
{dYmZ XV H$$Z {bhm.
CnH$
(A) XyfU, AdN>Vm, gmWrMo AmOma,
gmOmVrb gZmYrZVm Xa H$amgmR>r
`gZmYrZVm H$sQ>H$XemnmgyZ hmoUmao
EH$ Zm{Q>H$m {bhZ gmXarH$aU H$am.
AmOma, gm_m{OH$ Amamo` MmJbo
~ZdVmV.(-) ***
136

Das könnte Ihnen auch gefallen