UKD 55 (234.3'i'2.43:438-,lJ3): 552.31.4:551.736 + 552.'5:5S1.76:551.23.3/.

Przeglqd wybranych zagadnie geologii Tar

;WiSTP

Tatry pod wieloma wzgldami wyrniaj si jako 'd biekt bada geo-
logicznych nie tylko w Polsce, lecz take w Europie.
Jest to najdalej na pnoc wysunity masyw grski, nie tylko w uku
karpackim, lecz w , caych Alpidach, o budowie i facjach typowo alpej-
skich, 'Spotykanych gdzie indziej daleko na poudniu.
Tatry maj budow paszczowinow, wyraon w doskonay sposb.
Nale one do klasycznych .obszarw, gdzie teoria paszczowinowa zrodzi-
a si na przeomie XIX i XX w. i zostaa potwierdzona w ,caej peni
dziki pniejszym badand.om. Tutaj ''der:a!i si z'e sob V. Uhlig i M. Luge-
on, 'tw]}ca tej teorii, ktry udowlOd:IlIi jej suszno bezporednio w tereni,e,
podczas wycieczki Midzynarodowego Kongresu Geologicznego z.organizo-
wanego wWie'dniu w 19'03 r. Od tego czasu pan.owa nieustanny postp
w tej dziedzinie, znaczony wynikami bada takich geologw, jak M. Li-
manowski, F. RabowSki, W. Goetel, S. Sok.oowski i D. Andrusow. Tutaj
precyzoway si It akie pojcia, jak 'Czapka i okno tektoniczne, paszczo
wina czstkowa i uska paszczowinowa, fad antyklinalny i synklinalny,
faszywa antyklina i synklina, skrt antyklinalny i synklinalny, fad roz-
wIeczony itd.
Prowadzone po wojnie badania przyczyniy si nie tylko do dalszego
sprecyzowania tektoniki Tatr, lecz doprowadziy do zmiany pogldw na
styl tektoniki. Tatry cechuje jednolity uskowo-paszczowinowy slt yl bu-
dowy, przy ,c zym ruch paszczowin ku pnocy zosta stwierdzony ponad
wszelk 'wtpliwo dziki wykryciu.obecnoci poddartych i zamknitych
od poudnia skrtw synldinalnych w parautochtonie i w licznych jedno-
stkach paszczowinowych. Taki sztywny sltyl tektoniki wiadczy o po-
wierzchniowej genezie tektoniki tatrzaskiej, by moe przy znacznym
udziale czynnika grawitacyjnego. W Tatrach zadano ostateczny cios po-
gldom o dygitacyjno-paszczowinowym stylu budowy gr typu alpej-
skiegO', przyjmowanym ,czsto tradycyjnie w wielu syntetycznych uj
ciach.
Tatry s grami, w ktrych wici triumf analiza facjalna, bdca
podstaw uporzdkO'wania jednastek paszczawinowych i rekonstrukcji ich
pierwotnego pooenia w zbiarniku geosynklinalnym. Jest to jeden z nie-
6
304

licznych masyww grskich, w ktrych dokonano rekonstrukcji palinspa-

stycznej i odtworzono nie Ity lko pierwotne pooenie poszczeglnych serii
osadowych, lecz wyznaczono konkretne rozmiary zbiornikw sedymenta-
cyjnych. Z powodu potnych nasuni paszczowinowych nastpio tu
wielkie zblienie lub nawet nao' enie na siebie ska osadzonych uprzednio
w bardzo rnych czciachibiornika sedymentacyjnego. Dziki temu W
Tatrach mona w cigu jednego dnia przej pieszo w poprzek wielu je-
dnostek paszczowinowych o zupenie rnych facjach. Na j-ednymzbo-
czu mona tu zabaczy paszczowin o facji grno-wschodnioalpjskiej~
lec na paszczowinie o facji rodkowo- lub dolno--wsehodnioalpejskiej,
podczas gdy nieco dalej te wschodnioalpejskie jednostki paszczowinowe
nasunite s na penniskie jedno'siki -o typie zachodnioalpejskim (brian-
soskirn). Takiego zblienia facji w wyniku ruchw paszczowinowych nie
ma nawet w Alpach, gdzie trzeba kilometrami jecha samochodem, by
zobaczy to, co w Tatrach mona pozna podczas jednodniowej wycieczki.
Tatry s znanym miejsoem wystpowania skamieniaoci mezozoicz-
nych w osadach specyficznej facji alpejskiej, charakteryzujcych si w do-
datku wyranym zrnioowaniem, zalenie od pooenia w basenie sedy-
mentacyjnym. Wystpuj tu masowo Dasycladaceae - glony wapienne,
stanowice podstaw podziau 'triasu tatrzaskiego na pitra i podpitra
alpejskie i bdce wanym skadnikiem skaotwr,czym wapieni i dolo-
mitw. l,c h zrnicowanie Jest tak wyrane, e pozwala na snucie daleko
idcych rozwaa paleofitogeograficznych, dotyczcych zwizkw strefy
wierchowej z. prowincj briansosko-grnolsk, reglowej dolnej z dol-
nymi seriami wschodnioalpejskimi, reglowej rodkowej - ze rodkowymi
i czciowo grnymi seriami wschodnioalpejskimi, a serii 'reglowej gr-
nej - z grnymi !seriami wschodniO'alpejskimi, a nawet z seriamidy-
narskimi. Analogiczne rozwaania dotycz take fauny tria'sowej. Fauna
wierchowa ma charakter briansosko-grnolski, a reg'lowa grna -
z pierwszymi i jedynymi w Polsce amonitami triasowymi i daonellami -
ma wyrane zwizki z faun najwyszych alpejskich, a nawet dynarskich
serii osadowych. Wybitnie wschodnioalpejskicharakter serii reglow,ej gr-
nej podkrela rwnie obecno takich typowych ogniw litologicznych, jak
warstwy z Partnach i dolomit z WeUerstein.
Fauna jurajska rwnie ma wybitny medyteraski charakter, podkre-
lony , obecnoci amoniltw z rodzaju Phylloceras i Lytocer'as. W tytonie
wystpuj kalpionelle, a w najbardziej pnocnych profilach wierchowych
tytoskie pygopy, co podkrela zwizki z pooonymi da'lej na pnoc se-
riami pieniskiego pasa skakowego. Zrnicowanie facjalne byo szcze-
glniew)11bitne w jurze, ktra w pewnych miejscach ma charakter intra-
geoantyklina lny z licznymi lukami stratygraficznymi (seria wierchowa
i weporska), a w innych - intrageosynklinalny (seria kriniaska), pod-
krelony wystpowaniem radiolarytw w doggerze i malmie. W Tatrach
mona szczeg1 l nie wnikliwie lledzi nie tylko podzia geosynkliny na
ill1trageosynkliny i na intrageoantykliny, lecz take zrnicowanie tych
ostatnich na rowy i grzbiety, szczeglnie wyranie zaznaczone w jurze
wierchowej.
W Tatra'ch wystpuje tylko kreda dolna (zawsze w cznoci sedynien-
tacyjnejz jur) i rodkowa. Po turonie nastpio wynurzenie i odbyy si
ruchy paszczowinowe, zakoczone przed senonem. Najbardziej charakte-
 305

rys tycznym ogniwem litologicznym kredy wierchowej jest urg,o n (korao

wo-ornltolinowa facja barremu-aptu), wskazujcy na zwizki z'e stref
helweck Alp Zachodnich, 'oraz wapie glaukonitowy albu z bogat faun
amonitow
W . wyszym albie i eenomanie pojawia si po raz pierwszy facja fli-
szowa znaczca rozszerzenie si daleko ku poudniowi basenu fUszowego;
istniej-cego od dawna w Karpatach zewntrznY'ch.
Nowy zalew morza na obszarze dzisiejszych Tatr nastpi po grno-
kredowych ruchach pasz,czowinowych i dugotrwaej emersji dopiero w
eocenie. Powstay wwczas osady eocenu tatrzaskiego - zlepiece mo-
lasowe i wapienie z najbogatsz w Polsoe [aun numuHtow, a nastpnie
epimiogeosynklinalny flisz posttektogeniczny. Tatry i Podhale s typowy-
mi miejscami, skd zosta 'o pisany jedyny w swoim rodzaju flisz posttek'::'
togeniczny .(flisz podhalaski).
Tatry nie s wielkim masywem grskim. Jednake wanie dziki temu
zostay one poznane dokadniej ni jakikolwiek inny masyw grski tego
rzdu . Seryjna mapa w skali 1 : 10 000 okazaa si za mao szczegowa dla
przedstawienia zawiych sz,czegw budowy, Itote wykonano tu wY'cin-
kowe mapy w jeszcze szczegowszY'ch skalach, a budow poszczeglnych
zboczy przedstawiono na ,f otografiach z wyrysowanymi warstwami. Do
analizy budowy masywu krystalicznego uyto z powodzeniem zdj lotni-
czych. Ciekawych wnioskw o mechanizmie powstawania drobnych struk-
tur i 'ich zwizkach z jedrrostka'mi paszczowinowymi dostarczya analiza
mikrt.ektoniczna gmachu tattrzaskiego. Wykazaa ona m. in., e bez zna-
jom<:>ci wieku warstw, wyczni'e w oparciu o analiz mikrotektoniczn,
nie byoby mo'liw' e wycignicie wniosku o istnieniu zawiej 'budowy
paszczowinowej w Tatrach. Te szczegowe badania potwierdziy w 'Caej
peni wnioski o istnieniu sztywnego, uskowo-pasz, czowinowego stylu bu-
dowy Tatr, przy duym udziale dyslokacji niecigych.
Z upenie odrbn dziedzin bada stanowi geomorf.ologia Taltr w po-
wizaniu ze speleogeologi. W dziedzinie tej uzyskano ciekawe wyniki,
rzucajce nowe wiato na ostatni etap rozwoju Tatr - podczas ruchw
wydwigajcych w neogenie i w 'Czasie zlodowace czwartorzdowych. To
wasnie morfologia glacjalna, naoona na niezwykle skomplikowane i pre-
cyzyjne struktury tektoniczne, nadaa Tatrom t koronkow rzeb, klt rej
istnienie stanowi tak wielk atrakcj dla turystw, powodujc jednocze
nie powstawanie niezapomnianych wzrusze 'estelt ycznych, towarzysz
cych badaniom geologicznym w Tatrach.
Tatry s Parkiem NarodowY1m i dlatego nie s one obiektem poszuki-
wa surowc owych. Pozostan natomiast na zawsze wspaniaym pomni-
kiem natury i laboratorium przyrody, w ktrym badacz ,o dkrywa jej taj-
niki i prawa.

POO,ENIE ;T~TR IW 'OBRBIE KARtPAT ZACHODNICH I BUDOWA

MASYWOW WE'WNTRZNYCH

Tatry sltanowi najwysz grup grsk w Karpatach, :maj wiele

szczytw o wysokoci ponad 2500 m. Nale do Karpa t Zachodnich, a w ich
obrbie do Karpat wewntrznY'ch, lec na poudnie od pieniskiego pasa
skakowego, stanowicego lini podziau.
 306

W Karpatach wewntrznych ruchy paszczawinow- e odbyy si w gr-

nej kredzie, w fazie medyteraskiej (= przedgazawskiej), pa turonie
a przed senonem. Tatry stanawi jeden z wielu masyww grskich w Kar-
patach wewntrznych, ktre zastay wydwignite po asadzeniu si past-
tektogenicznego fliszu podhalaskiega wieku eoceska--oligaceskiego.
Obecno takich wanie owalnych masyww wznaszcych si spord fli-
szu podhalaskiegO', a zbudawanych ze starszych utwarw, stanawi cha-
rakterystyczny rys budowy Kar'p at wewntrznych.
Budawa masyww wewntrznych jest w zasadzie analogiczna, a nazwy
jednastek tek,t onicznych zastay zacz-erpnite z Tatr, gdzie maj one ju
niemal stuletni tradycj naukaw. Ich schemat budawy jest nastpu
jcy: trz'On krystaliczny, pakrywa wierchowa i nasunite jednostki re-
glawe. -
Trzan masywu tatrzaskiegO' stanawi jdra krystaliczne, zaone ze
ska magmowych i -m etamorficznych wieku hercyskieg'O. Skay t wy-
stpuj w Tatrach Wysokich i w paudniowej czci Tatr Zachodnich,
a take w kilku miejscach le na skaach asadawych, tworzc wiksze
lub mniejsze iczapki tektaniczne, zwane "wyspami krystalicznymi". Na
trzanie krystalicznym 'Osadzia si seria wierchowa zaana ze ska wieku
mezozaicznega, pod k:trymi w nielicznych miejscach zachawa si perm.
Nazwa "seria wier'c howa" wywodzi si std, e zbudowane s z tych
utworw "wierchy" 'widoczne z Zakapanega. Nazwa ta nie ma nic wspl-
nego z pazycj tektaniczn, jak by to maga wynika z terminw st'Osa-
wanych w jzykach zachadn'iaeurapejskich, urobi'Onych zgodnie z tradycj
alpejsk (hauttatrique, hochtatrisch, hightatric). Utw'Ory wierchowe mog
mie bardzO' rn pozycj tektaniczn - mag znajdo'wa si w pierwat-
nej pozycji sedymentacyjnej na trzanie krystalicznym (autachton wier-
chawy), mog by oddarte od podaa, sfadawane w fady synklinalne
i rozwleczone (wierchawe fady parautochtaniczne) i m'Og by nasunite,
twarzc paszczowiny wierchowe, zwane dawniej naj-czciej fadami
wierchawymi.
Najwysz pozycj tektaniczn zajmuj paszczawiny reglowe, w ca-
'Oci nasun'ite' z paudnia panad j ednastkami Wierchawymi. W niektrych
miejscach taka wanie pazycja tektoniezna utw'Orw reglowych zacha-
waa si d'O dzisiaj, przewanie jednak utwary t'e znajduj si abecn'ie na
pnoc od pasma wierchawego, w zalesionych wzgrzach na pnocnych
stakach Tatr, zwanych reglami. Nazwa serii reglawej w jzykach zachad-
nioeuropejskich .(subtatrique, subtatriS'ch, S'ubtatric) nie odnasi si - jak
w Alpach - da ich pazycji tektanicznej, lecz marfologicznej.
Utwary reglawe s tego samego wieku (mezazaik) OD i utwary wier-
chowe, rni si jednak od nkh wyksztaoeniem facjalnym. Podczas gdy
seria wierchawa 'ma charakter intrageaantyklinalny, ta seria reglowa ma
gwnie eharakter intrageasynk'linalny, a w kadym razie pelagiczny.
Utwory regl'Owe rni si zreszt midzy sab znacznie wyksztaceniem
facjalnym, cO' umaliwia kh padzia na paszczawin reglaw daln, rad
kow i grn. Podzia ,ten, wprowadzony przed la ty w Ta trach, przez
pewien czas by waciwie zarzucony na korzy podziaw i nazw regio-
nalnych, asta tnio jednak z'Osta znw przywroany i zyska naw defi-
nicj.
 307

W budowie wszystkich masyww wewntrznych, a gwnie Tatr, ude-

rza asym'etria :budowy. Jednostki paszczowinowe wierchowe i reglowe
zachoway si przy pnocnym brzegu masyww, dziki 'c zemu s one
bogaciej urzebione i bardziej rozcz.onk.owane. Na brzegu poudniowym
bezporednio z trzonem krystalicznym ,graniczy wzdu walnej dyslokacji
flisz podhalaski, w zwizku z czym zbocza s mniej urozmaicone i bar-
dziej poogie. Przyczyn tego jest poolig'Oeeskie wyniesienie masyww
i nacisk od poudnia, w zwizku z przesuwaniem si ,caeg.o bloku Karpat
wewntrznych ku pnocy, podczas fadowa fliszu Karpat zewntrznych
w miocenie.

SERIE OSAOOWE TA'TIR I KiARPAT 'WEWNTRZNYCH

Poniewa poszczeglne masywy Karpa t wewntrznych nie wi si ze

sob, a najwysze jednostki tektoniczne zachoway si tyl~o w nielicznych
miej'Scach, nie jest moliw'e przeledzenie geom'e trycznych 'zv.pzkw po-
szczeglnych jednostek paszczowinowych ze sob, lecz podstaw ich pa-
ralelizacji musi by analiza fa,c jalna. Na tej zasadzi,e, zupenie anal.ogicz-
nie jak w Alpa'ch, wyrnia si tzw. serie .osadowe, ,charakteryzujce si
swoistym wyksztakeniem facjalnym osadw J nastpstwem warstw. Se-
rie te powstay w okrel'Onych 'Strefach ge.osynkliny karpackiej, ktre na
znacznej dugoci wykazyway jednolity charakter paleotektoniczny i pa-
leogeograficzny. Strefy te stanowi kontynuacj okrelonych stref facjal-
nych z Alp,dziki c'Zemu moliwa jest paralelizacja 'Obu czci geosynkli-
ny karpacko-alpejskiej.
Niej przedstawion.o nas1tpstwo i stosunek posz'czeglnych serii osado-
wych do siebie, jak rwnie ich stosunek do serii alpejskich (od pnocy
ku poud.ni'Owi):
serie osadowe Karpat zewntrznych = serie helwe,c kie
serie pieniskiego pasa skakowego (lA i 18) =serie subbriansoskie

tatrzaskie seri'e wierchow'e } serie wier,chow'e (lA) = serie lbrian-

niskotatrzaskie serie wierchowe soskie

seria reglowa dolna (kriniaska) - 18 = dolna seria wschodnioalpejska

. . l ' , dk {wepors~a. (lA) = rodkowa seria wschodnio-

serIa reg owa sro .owa choC'zanska (lS) ) alpejska

. l
ser~a re~ 'Ow~
'
gorna (
s trazow'S
k a, F ur k ask'1-K orycls
. k) grne serie
wschodnio-
serIa gem'e rska a l peJs
. k'1e

Wszystkie 'wymienione serie maj charakter miog'eosynklinalny,

z przewag sedym'e ntacji wglanowej, przy czym jedne z nich s seriami
intrageoantyklinalnymi (lA), a inne - intrageosynklinalnymi (lS). Po-
wane rnice daj si rwnie zauway w skadzi,e faunistycznym i flo-
rystycznym, szczeglnie w triasie.
308

'~ATa:ZASlKrE ISEIRIE WIEiRJCiHOiWE I ICHW~WNTRZ.NE ,ZR~:nOOW NIE

Seria wierchowa w- Tatrach ma pewne cechy wsplne, waciwe

wszystkim seriom wierchowym, 'ma jednak take i cechy' swoiste, wyr':'
niajoe j 'Od serii wierchowych innych masyww wewntrznych (Ni
nychTatr, Maej i Wielkiej Fatry, Trybca, Inowca i Maych Karpat).
Cech wspln wszyst'kieh serii 'wierchowych jest iGh intrageoantykli-
nalny charakter, -polegajcy przede wszystkim na istnieniu luki straty-
graficznej -midzy triasem a jur, spowodowanej starokim,eryjskimiru-
chami dYktiogenicznymi. Ruchy te miay zreszt wielkie znac~enie wpie-
niskim pasie skakowym, w Beskida'ch i jeszcze dalej ku pnocy na
przedgrzu Karpat. Nastpn cech wspln wszystkich serii wierchowych
jest specj alny charakter facjalny triasu. Nie jest to cile mwic typowy
trias geosynklinalny, lecz racz,ej parap'latformowy, zupenie analogiczny
jak w stre~ie bnansoskiej w Alpach francuskich. Nastpstwo warstw
triasu wierchow'ego i wszystkie cechy litologiczne s zupenie analogiczne
jak w triasie briansoskim. Odnosi si to szczeglnie do kampilu i triasu
rodkowego, gdzie mona wyrni takie typy litologiczne, -wsplne dla
obu swef, jak doLcIDlHy i wapienie eukrowat'e, to wie!trz,ejce dolomity
pytow'e, wapieni,e roba'czkowe, brekcJe intraformacyjne, wapienie diplo-
porowe itp. Charakter faunistyczny i [florystyczny jest rwnie ten sam -
obie strefy maj ciekawy zesp karowatej fauny limakw i maw,
zwizanej ekologicznie z zarolami glonowymi. Niezwykle bujnie ~ozwina
si flora dasydadaceowa 'rodkow,ego i grnego anizyku, zoona gwnie
z gatunkw grupy Physoporella praealpina i Diplopora annulatissima.
Taki chara~ter fauny i flory (z uwzgldnieniem oczywicie istniejcych
rnic) zblia bardzo trias wierchowy i rbriansoski do triasu grnolskie
go i do triasu Starej Planiny w Bugarii. Naley sdzi, e istniaa ww-
czas waciwie jedna prowincja :faunistY'czna i florystyczna, ktrej roz-
przestrzenieni'e byo uwarunkowane czynnikami pa'leotektonicznymi, a
mianowicie istnieni'em na tych obszarach paraplaHormowego reimu tek-
tonicznego. Epihercyska .platforma rodkowoeuropejska sigaa wwczas
daleko na poudnie; a do poudniowych kracw strefy wierchowej. Pa-
ra platformowy charakter triasu Star,ej Planiny by zwizany natomiast
z wikszym ni dzisiaj 'zasigiem ku poudniowi platformy mezyjskiej.
Przy tym wszystkim naley jednak pamita, e trias wierchowy ma take
pewne cechy geosynklinalne, takie jak zrnicowana, cho na og znaczna
subsydencja (miszo samego tylko rodkowego triasu przekracza mi,ej-
scami 800m), zwizana z wyduonymi rowami, a take birumiczno-peli-
tyczny charakter niektrych utworw wglanowych.
Nastpn wspln cech triasu wierchowego w posz,czeglnych masy-
wach wewntrznych jest istnienie tzw. kajpru karpackiego, wystpujcego
zreszt tak'e w serii reglowej dolnej (kriniaskiej).
Wymienione wyej ,cechy triasu wierchow,ego zostay najlepiej zba-
dane w Tatrach, gdzie trias ma zreszt najpeniejszy rozwj. W innych
masywach trias zosta silnie zerodowany po ruchach starokimeryjskich
(nieraz cakowicie - Ma,e Karpaty), a 'cay profil mezozoiku jestzredu-
kowany z powiodu nik,ej subsydencji lub zerodowany z pow,oduerozji
poprzedzajcej nasunicia paszczowinow-e.
 309

Wewntrzne zrnicowanie serii wierchowej zostao naj peniej pozna-

ne w Tatrach. Nie ma tutaj jakiego jednego typowego profilu, reprez-en-
tujcego tatrzask seri wierchow, lecz jest wiele profilw charaktery-
zujcych poszczeglne serie w wszym znaczeniu (podserie lub sek-
wenc}e). Podstaw tego zrnicowania jest przede wszystkim 'SItosunek
jury do triasu, polegajcy na przejawach ruchw starokim,e ryjskich i la-
biskich oraz na zrnicowaniu facjalnym grnego triasu i jury. Ruchy
na pograniczu triasu i jury spowodoway zrnicowanie strefy wiercho-
wej na r'o wy (peniejsza sedymentacja i mniejsze luki stratygraficzne)
i grzbiety (zredukowana sedym,e ntacja, silniejsza 'e rozja i wiksze luki).
Ruchy Ite spowodoway przede wszystkim powstanie persystentnego
,g rzbietu Koszystej (seria Koszystej - transgresja doggeru na w,ertf.enie;
seria Liliowego i Biaej Wody - transgresja grnego liasu na werf-enie)
oraz utworzenie inwersyjnego grzbietu Iboibrowieekiego (seria hobrowiec-
ka - transgresja grnego triasu na werfenie). Najpeniejszy profil posiada
seria Kominw Tylkowych (transgresja dolnego liasu na Doryku - brak
tylko retyku) i seria Os Oibilt ej (transgresja wy;szego liasu na ladynie).
Znaczna luka stratygraficzna celc huje paszczowinowe serie Giewontu,
Czerwonych Wier'c hw i Szerokiej Jaworzyskiej (transgresja doggeru
na anizyku). Specytficzny charakter ma seria Tomanowej (transgresja gr-
nego liasu na klastycznym retyku warstw tomanowskich) i seria Cichej
(transgresja retyku na kampilu) oraz seria Wwozu Krakw (transgresja
grnego, liasu lub doggeru na .grnym anizyku). Wan rol, wic serie
paszczowinowe z seri-ami autochtonicznymi, ma parautochtoniczna seria
Rzdw-Spis Michaowej (transgresja doggeru na wglanowym noryku).
J 'e dyna w swoim rodzaju jest seria Swierkul, jedyna seria paszczowinowa
z kajprem i liasem.
Przestrz-enne ,ugrupowanie tatrzaskich' serii wierchowych, po doko-
naniu rekonstrukcji palinspastycznej ,<odfadowanie fadw i cofnicie
paszczowin) przedstawia fig. 1.
Zrnicowanie tatrzaskich s,e rii wierchowych jest porwnywalne
z zewntrznym zrnicowaniem serii hriansosk.iej, gdzie ju teraz rw-
nie nie mwi si o jednej typowej serii, lecz o wielu seriach (podseria,ch).
Najczd,ej SpOtykana hriansoska sekwencja warstw odpowiada Wiercho-
wym seriom p-aszczowinowym :(Itransgresja doggeru na rodkowym triasie,
a nawet na anizyku). Spotykane s 'take i inne sekwencje, np. z 'z achowa-
nym ladynem, grnym triasem, retykiem i 'liasem. Najbardziej zredukowa-
nej briansoskiej serii d' Acceglio odpowiada do pewnego stopnia seria
Koszystej . ~rekonstruowana szeroko 'tatrza:skiej strefy wierchowej wy-
nosia Iponad 30 km i obejmowaa obszar dzisiejszych Tatr i ~iptowa. Dalej
na poudnie Cigna si ni'skotia'trzaska: strefa wierchowa. Cakowita sze-
r.oko stl"Iefywiei->chowej wynosia zapewne ponad 60 km. Najbardziej p
nocne serie wierchowe (seriabobrowiecka i seria Osobitej) maj ju pewne
analogie ' skakow, e (wpyw ruchw modokimeryjskich - wylewy lim-
burgitw, tyton z pygopami oraz neokom rogowcowy). Serie skakowe
maj jednak peniejszy rozwj w kredzie (kreda gozawska wieku se-
noskiego) .
. Po ()sadzeniu, si wglanowych 'Osadw dogg'eru, malmu i neokomu
(dgo midzy . jur i kred) nastpia sedymentacjakoralowo-orbitoli-
nowego urgonu (wypenienie geosynkliny wierchow,ej przez osady), po
310

A l f
?
ZAKOPANE
---
?

'----'---'
511m

Fig. 1. RekonsUr'Ulkicjla poOOenia pateOlgoogrlaf'kznegotatrzaskioh serii wdeX1Ch<mych

(wedug Z. KiOO1asUci.eglO, 196!1)
re
IReOOlIliSltIriUiOtilOOl 1lhre lParrJa'elOlgieog:raPhiiJc:a!I. stlitUJaJtilQn af ifue High 'DaItra 1&er:1es
{accordiln.g to 1Z. ~otaSlki, 1961)
1 - granice serH. wyzn!3crone ze stosunkowo du !pewnoci; 2 - hlpotety-czne granice
serd..i; 3 - zasig rrozwi:nitych fadw autochtoniczny~h i parautochtonicznyooj
4 - oo,c zyzna paszczowiny c.zerwonych Wierchwj 5 - ojczyzna paszczowiny Gie-
wontu; 6, '1 - ojczyzna jedrnostek pasZC'Zow.iny !Szerokiej JaworzySk.iej; 8 - orogra-
ficzny brzeg Tatr; 9 - linia odniesienia
O - seria OSOIbjs,t ej; iB - seria bobrow.iecka; KT - serd.a Kominw Ty1kowych;
WJe - seria Wwozu Krakw; - seria wierkul; T - seria Tomanawej; C - seria
,Cichej; L - seria LHiowego; K - hipotetyczna seria 'Koszystej; BW - seria Biaref
Wody; SM - ser.ia S,pis-Michaowej; Kr - podseriakqperszadzka; C7JW - seria
Czerwonych Wierchw; Sz.J - seria Szerokiej Jaworzyskiej; G - seria Giewontu;
ChT - podseria Chudej Turni
1 - reLativeIy inevitable hounda,r ies of the seIiesj 2 - hy.pothe1rl.c,al boundar.ies o!
the series; i3 - range of the rdevelOjped autochthonous and parautochthonous foIds;
4 - source o.f the Czer,w one IWder,c hy nappe; 5 - samce of the Gdewont nappe;
6,7 - source of the uni,ts Ibelonging to the Szeroka Jaworzyska naJppe; 8 - orogralphic
mar,g in of the Tartra Mts.; 9 - reference 1ines
O - se,r ies of OSobistaj B - Bobro\Wec:ka senes; KT - Kominy Tylkowe sedes,.
WK - senes ofWwz Kraikw; - series of Swierkule; T - series of TOffiarn owa;
.c - series of Cicha; L - series of Liliowy; K - hypotheti>cal series of Koszysta;
BW - ser~es of Biaa Woda; SM - 5eries oLf Spis~chalowa; K.r - Koperszadz.ka
sub-series; C:tW - series of C~rwone WierchYi rSzJ - series of ISzeroka Jaworzyska;
G - se.ries of Giewont; ChT - sub-series of Chuda Turnia

czym nastpio krtkotrwae wynurzenie w ni'szym albie i ponowny za-

lew w albie wyszym. W albie i oenomanie doszo do znacznego pog
bienia geosynkliny, tworz si wwczas pelagiczne margle oraz zaczyna si
sedymentacja fliszu pretektogenicznego (podczas cenomanu i zapewne tu-
ronu), po ktrych nastpiy ruchy fadowe i paszczowinowe fazy m'e dyte-
raskiej (przedgozawskiej). Cech charakterystyczn rozwoju paleotekto-
niczn,ego strefy wierchowej jest stosun~owo pne pojawienie si formacji
fliszow'ej (w 'cenamanie), ktra w Karpatach zewntrznych powstawaa
ju od pocztku kr,e dy. Podobny pny flisz jest zreszt cech charakte-
rystyczn rozwoju paleotektonicznego strefy reglowej w Ka~paltach we-
wntrznych, a take strefy briansoskiej i piemonckiej w w,ewntrznej
strefie Alp Zachodnich.
 SE;RlIE REGUOWlE IW TATRAOH

Pojcie "serie r,eglowe" obejmuje () wiele bardziej zrnicowane sek-

wencje mezozoiczne ni serie wierchowe, przy czym zrnicowanie Iac-
ja'lne osadw waha si tutaj z jednej 'Strony od facji intra,geosynklinalnych
do intrageoantyklinalnych, a z drugiej - od typw zblionych do wier-
chowych (pnocnych) do typw poudniowoalpejskich, medyteraskich
i dynarskich.

ISERrA RIDG[A)W A DOLN\A (.KRI.NIASKA)

Seria reglowa dolna, zwana rwnie kriniask, jest najbardziej roz-

powszechniona w r,eglach tatrzaskich. Trias ma jeszcze w znacznej mie-
rze charakter wierchowy (briansoski) - dolomity ,cukrowate, wapienie
robaczkowe i brekcj,e intraformacyjne (a wrd brekcji osadowych ani-
zyjska brekcja podstawowa) oraz kajper karpacki (czerwone i pstre upki,
piaskowce i dolomity). Widoczne s j,ednake rwnie i znaczne rnice -
wybitnie dolomityczny charakter rodkowego triasu z nielicznymi tylko
wkadkami wapieni (wapie 'z Gutenstein i wapienie bra'chiopodow'e w nie-
ktrych jednostkach tektonicznych). Wybttnie dolomityczny i pelitowy
charakter ma profil rodkow'ego triasu w gwnej jednostce tektonicznej
w otworze wiertniczym Zakopane IG-l. Zrnicowanie facjalne triasu
w poszczeglnych paszczowinach czstkowych nie j,est du' e i polega
gwnie na rnym stosunku wapieni do dolomitw oraz dolomitw cukro-
watych do pelitycznych wapieni pytowych. Charakter fauny jest ju od-
mienny ni w serii wierchowej, trafiaj si wapienie brachiopodowe po-
ziomu Rhynchonella decurtata oraz brachiopody rodkowoladyskie. Bar...
dzo liczne s dolomity diploporowe dolnego ladynu z Diplopora annulata
i D. uniserialis. Pierwszy z wymienionych gatunkw jest charakterys-
tyczny raczej dla triasu wschodnioalpej'Skiego, a drugi - dla triasu brian-
soskiego. Miszo rodkowego triasu przekracza 1000 m, co wiadczy
o znacznej i do jednolitej subsydencji w tym czasie. Ruchy starokime-
ryjskie ni,e zaznaczyy si w strefie kriniaskiej, jednake miay tu miej-
sce ruchy z pogranicza ladynu i karniku (faza labiska). Retyk ma ju
wybitnie ws chodnioalp ej ski charakter, przy 'czym dominuje litofacja
szwabska i karpacka, a obok nich - koralowa, mega1odontowa i otwor-
nicowa.
W serii reglowej dolnej panuje cigo sedymenta'cyjna midzy ,tria-
sem a jur, co jest jednym z argumentw za intrageosynldinalnym cha-
rakterem tej strefy. Profi1 jury jest jU' taki jak w Alpach Wschodnich-
w liasie wyrnia si warstwy gresteskie, margle plamiste oraz 'czerwone
wapienie bulaste i spongiolity. Dogge r i dolny malm reprezentuj radio-
lary,ty z przewarstwieniami wapieni aptychowych, znaczce' faz przeg
bienia geosynkliny i wiadczoe dobitnie o intrageosynklinalnym ,charak-
terze tej strefy. Najwyszy malm stanowi biae pelityczne wapienie
z kalpionellami, typu biancone. Wyej le margle neokomu zamonitanli,
wrd ktrych w niektrych paszczowinach czstkowych tra:fiaj si
wkadki organodetrytycznyeh wapieni muraskich.
Najwyszym ogniwem serii kriniaskiej s warstwy fliszowe z otw,o r-
nkami cen O'manu , a osadzajce si zapewne rwnie i w turonie (znane
'312

tylko z Orawy). Jest ta flisz pretektogeniczny, :po osadzeniu si ktrego

nastpiy ruchy paszczowinowe fazy medyteraskiej (przedgozaws'kiej).
Ruchy Ite datowane s 'wSowaeji,na poudnie. od Ninych Tatr, gdzie
senon ,g.ozawski transgreduj e na rnych reglio wych j ednols tkach pasz,...
.czowinowych.
Zrnicowanie profilu jurajsko-:kredowego paszczowiny reglowej dol-
:nej ni'e jest due, co jest zrozumiae przy intrageosynklinalnym charakte-
rze tej serii. Pewne rnice notuje si gwnie w liasie i w dolnej kredzie.
W Sowacji znane s serie kdniaskie o pewnych analogiach wiercho-
wych (pytkomorskie wapienie w doggerze), cO' wiadczy o pooeniu st refy
kriniaskiej bezporednio na poudnie od strefy wierchowej. Ojczy zna
.paszczowin reg'lowyeh 'bya pooona na poudnie . od Ninych Tatr i jest
,obecnie zakryta przez nasunite, 'bardziej ' poudniowe paszczowiny re-
glowe.
Analogie facjalne serii reglowej dolnej z osadami dolnych pasz' czowin
wschodnioalpejlSkdeh s balrdzo wyra'ne 'i nie ulega wtpliwoci , . e ,o bie
te serie osadzay si w tej samej strefie paleotektonicznej - w intrageo-
.synklinie maksymalni,e przegbionej w dogg'e rze i malmie. DOKonana
w Sowacji rekonstrukcja palinspastyczna (bardzo zreszt utrudniona
.z powodu allochtonicznego pochodzenia wszystkich paszczowin krinia
skich) dowodzi,e szerok,Q strefy reglowej dolnej wynosia minimum
:50 km.

SERIA REGLOWA SRODKOWA

Obejmuje ona waciwie dwie rne serie, ktre do ni,e dawna nosiy
wsplne miano serii choczaskiej . Obecnie zalicza si tu seri weporsk
i seri 'chDczask ICw nowym ujciu).
S 'e r i a we p o r ska. Waciwa seria w,e porska znajduje si w So
wacji, na SE od Ninych Talt r, gdzie nale dO' niej utwory mezozoiczne
podlege epimetamorfozie alpejskiej. Pomimo trudnoci w ustaleniu pro-
fnu udao si stwierdzi, e jest to na og seria charakteryzujca si
istnieniem luk stratygraficznych. Taka wanie seria reglowa z lukami
stratygraficznymi -(transgresja liasu brachiopodowego na grnym anizyku)
"Zostaa stwierdzona w usce Upazu w Talt rach Zachodnich. uska ta jest
nasunita na jednostki kriniaskie i ceChuje si 'Obecnoci liasu podob-
nego do liasu choczaski, ego. Dlatego te bya dawniej uwaana za jed-
nostk chDczask. Stwierdzenie istnienia wielkiej luki w profilu straty-
g ra'iicznym pozwala na zaliczenie jej do serii weporskiej. Seria wepDrska
stanowia do wsk intrageoantyklin, dzielc intrageosynklin kri
' niask od choczaskiej.
Seria 'w eporska mo'e by porwnana ze rodkow seri wschodnio-
-alpejsk, k,tra rwnie cechuje si licznymi lukami w profilu i zajmowaa
analogiczne pooenie w zbiorniku geosynklinalnym.
Utwory uski Upazu nie s przeobraone, co wiadczy o tym, e nasu-
ny si one jeszcze wwczas, gdy seria weporska nie bya zmetamorfizo-
wana. uska Upazu "umkna" ni,e jako przed metamorfoz, ktra do-
tkna pniej jej weporsk ojczyzn. Analogiczne zjawisko znane jest
z Alp, gdzie unikn mnetamorfizowania flisz z Helminthoides, pochodzcy
.z przeobraonej pniej strefy piemonckiej (strefa upkw lnicych).
 313

tS e r i a c h o c z a ska. Jest()na potni' erozwinita w Sowacji,

;g dzie znany jest peny [Jrofil tej serii, poczwszy od permu le'cego na
fragmentach jeszcze starszego podoa paleozoicznego i tworzcego naj-
nisz cz niektrych paszczowin choczaskich. W Sowacji znany jest
bard~okompletny profil triasu choczaskiego, z werfenem obfitujcym
w amonity i z wieloma typowymi ogniwami litologicznymi, znanymi z Alp
Wschodnich (na przykad wapie z Gu'tenstein, wapie z Reifling, war-
's twy z Lunz, Hauptdolomit, wapie z Dachstein i retyk kesseski), a take
'z faun brachiopodow i amonitow .
. W Tatrach zachowane s tylko wysze ogniwa triasu choczaski, ego --
, c rodkowego triasu (?),' Hauptdolomit i retyk kesseski. LiaSOWe og-
niwa 'choczaskie znane s z uski Koczystej i Bramy Kantaka ~ war-
.stwy gresteskie, margle plamiste, wapienie rogowcowe, krynoidowe
i brachiopodowe. W sekwencji tej wane jest zastpienie facji kajpru kar-
packiego przez 'Ogniwa litologiczne znane z grnych serii wsc hodnioalpej-
skich. O intrage'Osynklinalnym charakterze tej serii wiadczy -cigo se-
dymentacyjna triasu z jur .
. Seria choczaska stanowi odpowiednik niszych paszczowin grnych
:serii wschodnioalpejskich, odpowiadajcych najbardziej paszczowinie
Frank,enfels. Bya to najbardziej pnocna cz rozlegej intrageosynkli-
nalnej strefy, w ktrej osadzay si grne serie wschodnioalpejskie.

SE'R IA REGL'OWIA .aORNA

Seria reglowa grna z Tatr w najnowszym ujciu stano'w i dsy odpo-

wiednik serii r,e glowej grnej ze Sowacji. W Tatrach naley do niej seria
FuI"kaski-Korycisk, odpowiadajca serii straowskiej i serii reglow,e jgr-
nej z Maych Karpa t.
Seria Furkaski-Korycisk skada si z nastpujcych, najbardziej cha-
rakterystycznych, ogniw litostratygraficznych: wapienie z Reif1ing z ko-
nodontami, wa'r stwy z Partnach (z amonitami, otwornicami, odzikami, da-
one:Hami, brachiopodami, jeowcami i pazami tarcz'Ogowymi), dolomit
z Wetterstein (z amonitami, li'makami, a przede wszystkim z wielkimi da-
:S)'icladaceamiz ,gatUiIlku Teutloporella herculea). Wy,s'lJe ogniwa straty-
graficzne zostay zerodowane i znajduj si w otoczakach transgredujcego
eocenu.
Seria reglowa grna ma ju wyrany charakter poudniowy i stanowi
,odpowiednik wyszych paszczowin grnych serii wschodnioalpejskich,
takich jak paszczowiny tyrolskie i niektre serie transylwaskie w Kar ....
'patach Wschodnich.
Oj czyzna serii reglowej grnej znajdowaa si na poudnie od strefy
-choczaskiej. J esz'cze dalej na poudnie leaa s!t refa sedymentacji serii
gemerskiej, stanowioej odpowiednik najwyszych paszczowin wschod-
nioalpejskich i najwyszych serii transylwaskich. Paszczowina gemerska
nasunita jest na nisze jednostki paszczowinowe. Naley do niej rwnie
czapka tektoniczna pyty Murania, wysunita daleko ku pnocy.
Zadaniem przyszoci jest dokonanie r ,e konstrukcji palinspastycznej
wszystkich serii osadowych K.a rpa,t wewntrznych i odtworzenie pooenia
i przebiegu wszystkich stref i podstref.
314

ZARYS TEKTONIKI TATR

STYL BUDOWY TATR lA REKONSl1RUKCJA PALINSPASTYCZNA

Jako i o glny wynik rekonstrukcji palinspastycznych zaley w znacz-

nym stopniu od przyjtego stylu sfadowa. W dawnych koncepcjach
przewaa zwyczajowo przyjty 'z ALp styl plastycznych fadw lecych,
z zachowanymi skrtami czoowymi i korzeniowymi. Uwaano, , e wielkie
fady wierchowe s fadami lecymi, a pasz'czowiny reglowe te powstay
z przefadowania i s wtrnie zdygitowane w sposb wybitnie plastyczny.
Takie ujcie utrzymywao si bardzo dugo w karpackich koncepcjach tek-
tonicznych po pierwsze dlatego, e ~dygitowane paszczowiny s bardzo
atwe w rysowaniu i mona przy ich pomocy wyrazi superpozycj po-
szczeglnych jednostek tektonicznych. Drug przyczyn tak dugiego
utrzymywania si dygitacyjno-paszczowinowego stylu budowy w synte-
tycznych ujciach tektonicznych byo rz'ekome stwierdzenie takiego wa
nie stylu w Tatrach - w palsmie wierchowym i w reglach zakopiaskich.
W wyniku szcz,egowych zdj kartograficznych, wykonanych po woj-
ni,e w opaTlciu 'O nlOwe wydzielenia /stratygraficzne w tTiasie, oka/zao si,
e styl dygitacyjno--paszczowinowy w Tatrach nie istnieje. Wielkie le'ce
fady wierchowe wogI.e ni'e istniej, a s :t o po prostu paszcz'Uwiny z od-
kucia, w ktrych spgu znajduj si z reguy poddarte i rozwleczone fady
synkHnalne. W pasmie reglowym rWTIiie nie ma zdygitowanych fantas-
tycznie paszezrowin, lecz panujcym stylem budowy jest 'styl uskowo
-paszczowinowy. Licznym paszcz'owinom czstkowym i uskom paszczo
winowym towarzysz w ich spgu poddarte fady synklinalne, zawsz,e
zamknite od poudnia, a otwarte ku pnocy. wiadczy to jednoznacznie
o kierunku nasuwania si paszczowin z poudnia ku pnocy. Styl sfado
wa jest z reguy baro'zo sztywny - wielokrotnie dochodzio do odku
wania si poszczeglnych, bardziej lub 'mniej sztywnych pakietw od pod-
oa i do licznych zuskowa. Zelizgiway si przy tym nie tylko warstwy
starsze i nasuway na modsz'e, tworzc,e pasz, czowiny 'czstkowe i uski
paszczowinowe, lecz rwnie i warstwy modsze przesuway si po star-
szych. Synne faszywe antykliny, z ktrych syny Tatry, istniej
wprawdzie, lecz nie s one cznikami midzy poszczeglnymi dygitacjami
czy te fadami lecY'mi, a s to skrty syklinalne, powsta,e w wyniku
poddarcia i wleczenia warstw w spgu wielkich jednostek paszczowino
w~. ~
Wszytkie te a:aktywiadcz o tym, e tak sztywny styl sfadowa mg
powsta ,tylko w warunkach powierzchniowych, by moe, przy znacznym
udziale czynnika grawitacyjnego. Podobny styl budowy istnieje w Pro-
wansji, Langwedocji i w Oorbieres (NW Pireneje).
W ,o becnej fazie bada jasne joest, , e tak wielkie jednostki tektoniczne,
jak paf?zczowina reglowa dolna, rodkowa i grna nie istniej jako okre
lone j.ednostki geometryczne. Wydziela si je gwnie na podstawie ana-
lizy facjalnej, grupujc poszczeglne zindywidualizowane jednostki geo-
me tryczne w jedn cao. Ua,twia t.o oczywicie ogromnie dokonywanie
rekonstrukcji palinspastycznych, jednake badania takie nie maj wik
szego znaczenia dla aktualnej tektoniki. Jeeli wymienione wy'ej wielkie
paszczowiny w ogle istniay, to tylko w pocztkowym etapie ich pow-
 315

stawania, w 'm.omencie ich "startu" z poszczeglnych stref geosynklinal-

nych. Pniej doszo do potnych odku, ci i zuskowa i w kadym
masyWie wewntrznym p.owstao wi'ele niezalenych geometrycznie pasz
czowin cztkowych, usek paszczowinowych i r.ozwleczonych fadw syn-
klinalnych.
Naczelnym zadaniem bada tektonicznych w Karpatach wewntrznych
jest obecnie wyrnienie cile okrelonych jednostek geO'me,t rycznych.
Zadanie to z.osta.o waciwie zakoczone w Tatrach, a jego realizacja po-
zwolia na zdefiniowanie .opisanego powyej uskowo-paszczowinoweg.o
stylu' budowy.
Podobny styl 'budowy istnieje take zapewne i w innych masywach
Karpat wewntrznych. Z dotychczasowych bada zdaje si jednak wy-
nika, e sty l budowy paszczowin reglowych midzy masywami j>est
mniej skomplik.owany. Jeeli Itak j-est, to jest to dowodem, e skompliko-
wany styl bud.owy uskow'O-paszczowinowej powsta podczas przekra-
czania istniejcych ju w zacztkowym stanie elewacji pod'Oa, nie za-
chowujcych si zreszt biernie, lecz dostarczajcych dodatkowych im-
pulsw migruj cym ku pnocy paszczowi om. Zagadnienie genezy pasz
cz'Owin wierchowych i reglowych wymaga jeszeze dalszych bada na 'Ob-
szarzecaych Karpat wewntrznych . Ju teraz jednak mona stwierdzi,
e stosowane w wielu syntetycznych 'Opracowaniach przekroj e tektoniczne
w stylu dygitacyjno-paszcz.owinowym, uywane d.o celw rekonstrukcji
palinspastycznych, nie powinny by wicej stosowane, nie maj bowieln
nic wsplnego z rzeczywistymi przekrO'jami istniejcymi w terenie. Od-
nosi si to zarwno do Karpat, jak i do Alp, gdzie rezygnuje si ostatnio
coraz. bardziej z dygitacyjno-lpaszczowinoweg'O stylu budowy na korzy
styl u uskowo-paszczowinowegO'.
BUDOWA T AT'RlZASK'I.EiGO 'DRlZONU KRYSTALICZNEGO

Na budow tatrzaskieg'O trzonu krystalicznego zoy'O si wiele faz

ruchw. Podczas ruchw hercyskich doszo do zmetamorfizowania osa-
dzonych tu uprzednio paleozoicznych utw'Orw morskich .( czciowo fliszo-
wych ?), osadzonych w ge.osynklinie Q zasadniczym kierunku pnoc-po
udnie, z odchyleniami ku W lub ku E. Intruzja granitu tatrzaskiego,
majca charakter batolitu, przynajmniej w Tatrach Wysokich, nadaa za-
sadnicze pitno trz'Onowi krystalicznemu. Utwory metamorficzne zacho-
waysi gwni'e w Tatrach Zachodnich.
W nastpnych ep'Okach tektonicznych trzon krystaliczny reagowa ju
tylko w sposb sztywny. W jeg.o Itektonice zaznaczyy si mezozoiczne
ruchy dyktiO'genkzne, f'Ormujce rowy i grzbiety w intrageoan:tykiinie
wierchowej. Dalsze dyslokacje niecig'e powstay podczas dwigania ele-
wacji tatrzaskiej w pocztkowej tfazie ruchw medyteraskich oraz p
niej, podcza's powstawania paszczO'win wierchowych i regl'Owych. Doszo
wwczas do ci, tncych rwnie i trzon krystaliczny, w wyniku czego
skay krystaliczne w ch'Odz w skad paszcz.owin wier,c howych, tworz
synne "wyspy krystaliczne". Moliw'e,e wicej takich pozi'Om.o nasuni
tych 'c zapek krystalicznych znajduj e si w trzonie krystalicznym (na
przykad na 'Wielkiej K'Opie K'Oprowej), jednake ich wykrycie jest utrud-
nione z powodu braku ska osadowych, dzielcych nasunite paty od trzo-
nu krystalicznegO'.
 N
mn.p.m. A'rJPsonicl
2/23
2200

2000

/300

/500

IlOO

i'foo
. .;'",

";jon

800

6M

,(00

?OO

2IJO-l < "f'/IJ t-/mYn}#/'

Fig. 2. Pil'ze!kil'j gleoJog,i,c'z ny prZJez Kocio Mu~lOwy li Wielk SWls:trW1k wed

GieoiltOlgiklall lSiecitri10lIl ;thil'lolu lgjh KJOtCliio iMufOWY ,and ' W;iclma wislt6wk,a. ctC
kr - skay krystaliczne; seria wier,c howa: td - tria's dolny: sd - seis d-olny
tg - trias grrny: tkn - karnik i nor yfk , tt - warstwy tomanowskie; r
ue-o kom; u - urg,Qn; a - alb; c - cenoman; rd - seri'a reglowa doLna
kr - crysta.lline rocrks; the High Tatra series: td - Lower TriaS'sl1c: sd - l
T-ri:aSlS~lc; tg - Upjpeir 'I1rliiaSls:t c: tkn - Carrnatn alnd Norla,n; ,tlt - 'Ilomanow;
mn - 1Ma,1 mand NQicQIllli!an; u - U!l"~oni,aln ; la - Alb1ani c - CenQ.marnira!n i r
 311

Ostatni etap deformacji ,trzonu krystalicznego wie si z pooligoce

skim dwiganiem Tatr oraz z przesuwaniem caego bloku Karpa t wewn
trznych ku pnocy w 'miocenie, podczas fadowa fliszowych.

-B U[)OWIA P ABMA WLER~HOWGO

W budowie pasma wierchowego wyrnia si elewacje i depresje

transweliscl'lne i lon:gitudinaln'e, fady autochtoniczne, sfadowania parau--
tochtomczne oraz pasz, czO'winy wi'erchow-e.
E l ,e w a 'c j e i d e p r e s j e t r a n s we r s a l n e stanowi wanY'
rys budowy autochtonu wierchowego. Powstay one w pierwszej fazie
ruchw medyteraskich podczals wypitrzania guza tatrzaskiego. Ich
rozmieszcz-e nie uwarunkowao powstanie i usytuowanie wszystkich p-
niej szych wierchowychelem,e ntw tektonicznych.
Posuwajc si 'Od wschodu ku zachodowi wyrnia si nastpujce
elewacje i depresje transwersalne: elewacja Jagnicego., depresja Szero-
kiej J aworzyskiej, elewacja Koszystej, depresja Goryczkowej-Jawora.
oraz elewacja Sa la tyskiego. Niektre elewacje i depresje s jeszcze we-
wntrznie zrnicowane. D,e presje i elewacje longitudinalne miay zna--
cz'e niew formow'aniu si poszczeglnych wierch'Owych paszczowin podczas,
ich ruchu ku pnocy oraz odegray znaczn rol w pows,tawaniu parauto-
chtonicznych fadw synklinalnych.
F a d y a u t o c h t <O n i -c z n e powsta way gwnie na zboczach de--
presji. S one silnie zuskowane. Najbardziej znanymi rradami tego typu
s fady kaskadowe w Wwozie Krakw, fady na zachodnim zboezu Do-
liny Chochoowskiej oraz zuskowania pod Osobit i w Dolinie atanej.
S f a d o w a n i a p a r a u t o c h t o n i c z n ,e s niezwykle wanym.
rysem budowy pa'sma wierchowego.. Nale tu przede wszystkim potne
skrty synklinalne, wrd ktrych najwikszy jest fad synklinalny St'O-
w. Ten fad synklinalny, zamknity od poudnia a otwarty od pnocy,.
powsta z poddarcia warstw na Zboczu jednej z elewacji longitudinalnych,_
pod wpywem nasuwania Isi paszczowiny Giew'Ontu z jej potnym
jdrem krystalicznym. W zwizku z tym rozwleczone fragmenty parauto-
chtonicznego fadu Stow, zawsze w 'Odwrconym pooeniu, nie znajduj
si poniej -eil ementw paszczowinowych, lecz s wkomponowane w ich
budow - le na paszczowinie Czerwonych Wierchw, a pod paszczo
win Giewontu. W innych miejscach pasma wierchowego w podobny spo-
sb form'Oway si inne skrty i synklina'lne fady parau'tochtoniczne -
fad Kominw D udowych, Liliowego, Maej Koszystej, Biaej Wody itd.
p a s z oc z o w i n y w i e r c h o w e. Paszczowina Cz'e rwonych Wier-
chw jest doln z dwch wielkich pasz-czowin powstaych w depresji
transwersalnej 'G oryczkowej-Jawora w Tatrach Zachodnich. Skada si
ona z dwch wielkich fadw synklinalnych - Organw i dziarw, nasu-
ni tych w no.rmalnym pooeniu na autochton wierchowy. Powierz.chnia
nasunicia pasz'czowiny Czerwonych Wierchw na kred autochtoniczn.
jest wietnie widoczna na zboczach Doliny Kocieliskiej. Oba wymienione
fady synklinalne, a waciwie sfadowane synklinalni e uski paszczowi
nowe, s oddzielone od siebie waln dyslokacj Organw, wzdu ktrej
poudniowa j'ednostka dziarw nasuwa si na pnocn jednostk Orga--
!l1w. Powstanie tych 'Obu fadw synklinalnych, o osiach pochylony,c h ku
 N
m n.p.m.
1300
Samkowa Czu.ba
1200
1100
1000
900

Fig. 3. P:r z'eikrj ,geologkzny prz.ez zachodnie zbocze Doliny StrYis'ktej Iw

Geol:CJlgkia,l se.ctioiIl thirough the west'eTU s10pe of the StrlYlska Dol
ta,ski (simpli.fi.ed)

s - seis; kd - kamipH dOIlny; kg - kampil grny; an - anizyk; Id - la

,J'g - 1o..a5 dD,Lny; rw - utwO!ry serii wjjerchowej; e - elOcell1; pcSW - powfue
W~eIDchu; lCT - pOlWi~er~cbn\ila nas, unicdla uskli Czarrlnej Turni; pcMS - ,powie
nicy; G - pD,w ierzchnLa nasunici<a uski Grzekwek; pcSC - ,powiertZchni
s - ,seis; kd - LDwer Campil; kg - U,wer Ca.mp.il; an - Anisian; Id -
r - Rhaetian; J ,g - LOWlerr Lias; w - f,ormations 'OIf the High Tatra sle'rieos; e
nalppe Dd: ISuchy W,i erch; CT - overthrust pIane OIf the Czarna Turnia scaIe st
'Df Maa ,S winica; lG - 'o,v 'e rthrust ,pIane Qf the Grze'kwki sc,ale structure;
IS a:mkowa Czuba
 319
---------------------------------------------------------------
poudniowi, nastpio pod wpywem nasuwania si paszczowiny Gie-
wontu, wlokcej w spgu fragmenty rozwleczonego synklinalnego para-
utochtonicznego f-adu Stow i wgniatajcej oraz fadujcej paszczowin
Czerwonych Wierchw. Powstay w ten sposb trzy koncentrycznie zwi-
nite f.ady 'Synklinalne, otulajce si kolejno od poudnia. Nagromadziy
si one w wyniku zelizgiwania si do depresji transwersalnej Goryczko-
wej-Jawora.
Najwiksz paszczowin wi'erchow w Tatrach Zachodnich jest pasz
,czowina Giewontu. Skada si ona z okrelonej sekwencji osadw mezo-
zoicznych oraz z utworw krystalicznych. Budowa t.ej paszczowiny jest
w zasadziem'o noklinalna, przy czym powierzchnia jej spgowego cicia
spycaa si ku pnocy, tak e w eifekcie jdro krystaliczne jakby pozosta-
wao z tyu. W spgu gwnej jednostki paszczowinowej znajduje 'Si
w pewnym miejscu uska Jaworowego Grzbietu, zoona z werfenu i kry-
staliniku. Inne ,uski znajduj si w rejonie Kopy Magury. W pewnych
miejscach (Wrtka) w spgu nasunicia paszczowin reg:lowych na pasz
,czowin Giewontu ,o bserwuje si poddarcie warstw i powstawanie fadvv
synklinalnych, poddbnie jak w spgu nasunicia paszcz,owiny Giewontu.
Paszczowina Giewontu jest najpeniej rozwinita w depresji Gorycz-
kowej, gdzie zachow,aa si wielka "wyspa krystaliczna Goryczkowej".
Mniejsze czapki tektoniczne tworz "wyspy krystaliczne" Maoczniaka
i Twardego Upazu na sz'czytach Czerwonych Wierehw.
Odpowiednikiem paszczowiny Giewontu w depresji Szerokiej Jawo-
rzyskiej jest paszcz'owina Szerokiej Jaworzyskiej, zoona gwnie
z werfenu i 'krystaliniku, wlokca w spgu liczne uski tektoniczne w poo
eniu normalnym i odwrconym i powoduj ca poddarcie warstw podoa
i powstanie parautochtonicznych skrtw synklinalnych.
Na eew-acjach transgresalnych 'paszczowiny wierchowe w ogle nie
powstay. Paszcz'owiny reglowe s tam nasunit.e wprost na autochton
wierchowy, lub wlok w spgu uski i porwaki wierchowe oraz powoduj
powstanie para u toch tonicznych skrtw synklinalnych.
Taki s.tyl budowy pasma wierchow'e go zachowa si waciwie bez
wilmzych zmian od ,c hwili powstania tych wszystkich struktur. Pniejsze
ruchy nie miay wikszego wpywu na widoczny ,o becnie styl budowy
pasma wierchowego, a spowodoway co najwyej pewne ze:stromienie
upadw warstw.
BUDQWIA PASMA m:GLOWiEGO

Pasmo reglowe w Tatrach, tworzoe pas zalesionych wzgrz 'Cign

cych si na pnocnym stoku Tatr, jest w caoci zbudowane ze ska wcho-
dzcych w skad serii reglowych. Nale one gwnie do paszczowiny re-
glowej dolnej (kriniaskiej), budujcej w caoci Tatry Bielskie na
wschodnim kracu Tatr, regle wschodnie u sltp Tatr Wysokich i regle
zakopiaskie, a take bdcej gwnym skadnikiem budowy regli zachod-
nich. Paszczowina reglowa rodkowa (w,e porska i choczaska) zachowaa
si w niektrych czdach regli zachodnich, a paszczowina reglowa gr-
na - tylko w ich zachodniej czci.
Paszczowina reglowa dolna (kri'niaska) skada si z wielu paszczo
win czstkowych i usek paszczowinowych, nie cigncych si wzdu ca-
ych regli, lecz zastpujcych si kuli'Sowo.

7
 320

T,ak na przykad Tatry Bielskie ~budowane s z dwch paszczowin

czstkowych - dolnej Hawrania i grnej Palenicy, midzy ktrymi poja-
wiaj si miejscami drobne uski paszcz'Owinowe, takie jak uska lebiny
i Bujaczego. Grna cz pa'szcz'Owiny Hawrania jest miejscami poddarta
w spgu nasunicia wyszych paszczowin, tworzc skrt synklinalny Mu-
rania i Holicy.
W reglach wschodnich zazbiaj si ze sob paszczowiny czstkowe
z Tatr Bielskich (paszczowina Hawrania) z paszczowinami dochodzcymi
tu z regli zakopiaskich (Sucheg'O Wierchu i Ma,ej winicy). Odrbn
pozycj zajmuje paszczowina czstkowa Skaek (Gsiej Szyi), z kilkoma
uskami 'w Ispgu ('m. in. uska Si'Oda).
Regle zakopiaskie, tworzce dwa pasma wzgrz przedzielone pasem
przeczy (m. in. Czerwona Przecz), s zbudowane z trzech paszczowin
czstkowych - Suchego Wierc hu (pasmo poudniowe), Maej winicy
i Sam'kowej Czuby (pasmo pnocne). Midzy dwiema ostatnimi paszczo
winami czstkowymi a paszczowin Suchego Wierchu znajduje si uska
Krokwi i 'Odwrcona uska Czarnej Turni, a take kilka usek kajpru
i retyku. Midzy paszczowin Maej winicy i S amkow ej Czuby jest
zaklinowana u'ska Grzekwek. Najwysze pooenie' zajmuje uska Spa-
dowca, bdca zapewne fragmentem odrbnej paszczowinyczstk'Owej.
W szystkie te j ednos!tki tektoniczne s ukonie cite od dou i od gry
i nasuwaj si na siebie allbo bez naruszania warstw z podoa, albo 'pod-
dzieraj' ce niej 1ece warstwy i tworzc skrty synklinalne. Taki wspa-
niale zachowany skrt synklinalny grnej czci paszczowiny czstk'Owej
Maej winicy zachowa si na Nosalu. PowISta on pod wpywem nasuwa-
nia si wy'szej, dzi zerodowanej jednostki, prawdopodobnie paszczowiny
czstkowej Samkowej Czulby lulb Spadowca.
Powizanie jednostek paszczowinowych z regli zakopiaskich z jed-
nostkami z regli zachodnich 'Odbywa si w bardzo zawiy sposb w rejonie
Upazu Mitusiego. Istnieje It.am wiele usek paszczowinowych (m. in.
uski nisze od pas?:'czowiny czstkowej Suchego Wierchu, a wrd nich
porwak wierchowy - U'ska Nied'wiedzia), cinajcych i zastpujcych
paszczowin Suchego Wierchu ('m. in. uska Kotaszki i Krowiego lebu).
Najwylsz.e poo,enie zaj'm uj'e uska Gadkiego Upa'ziskiego, leca
wprost na podou wierchowym i pat Gadkiego. Midzy paszczowin
Suchego Wierchu i usk Czarnej Turni pojawia si natomiast nowy ele-
ment - paszczowina czstkowa Bobrowca, rozrastajca si wybitnie ku
zachodowi i stanowica waciwie jedyn kriniask paszczowin czst
kow w reglach zach'Odnich. W rejonie Przy'sopu Mitusiego na usee
Czarnej Turni ley niezalena uska Czerwonej Skaki. W tym rejonie na
jednostkach kriniaskich le jednostki nalece do paszczowiny reglo-
wej 'rodkowej - Iw,e porska uska Upazu i choczaskie uski Koczy,stej
i Bramy Kantaka.
W reglach zachodnich dominuje wielka paszczowina czstkowa Bob-
rowca. Jest ona wewntrznie zuskowana, przy czym w przekroju Doliny
Kocieliskiej wyrnia si usk Starych Kocielisk, Kiry Mitusiej i J a-
damky. VV przekroju Doliny Chochoow'skiej wyrnia si natomiast usk
Gbowca i usk Parzdczaka. Midzy Dolin Lejow a Chochoowsk na
paszczowinie Bobrowca ley choczaska paszczowina czstkowa Siwej
Wody, podczas gdy dalej na zachd, 'midzy Dolin Chochoowsk i Bobro-
 321

wieck, wprost na paszczowinie Bobrowca ley wewntrznie zuskowana

paszczowina czstkowa Furkaski-Korycisk, naleca ju do paszczowiny
reglowej grnej.
Na zachodnim kracu Tatr jednostki choczaskie nasuwaj si wprost
na trzon krystaliczny, a tylko miejscami w ich podlou istniej uski
wierchowe lub kriniaskie.
Dokadny zasig ku pnocy pasz.czowin reglowych nie jest znany na
P.o dha lu , z powodu ich przykrycia przez flisz podhalaski. W otworze
wiertniczym Zakopane IG-l znajduj si dwie j,e dnostki kriniaskie, przy
czym gwna z nich ma w grnej czci wyranie zachowany skrt syn-
klinalny, w spgu nasunicia wyszej jednostki. W spgu gwnej jedno-
stki znajduj e si kilka usek reglowych i wierchowych. W dolinie Wagu
na Sowacji znane s czapki ,tektoniczne rodkowego triasu (paszczowina
choczaska lub naw,e t reglowa grna), lece na utworach pieniskiego
pasa skakowego. Na Podhalu paszczowiny reglowe dochodz co najmniej
do poowy odlegoci midzy Tatrami a pasem skakowym, jak o tynl
wiadczy wystpowanie utworw reglowych spod fliszu podhalaskiego
w antyklinie Drubak. Zagadnienie zasigu paszczowin reglowych ku p
nocy, wane z poszukiwawczego punktu widzenia (gorce wody mineralne
i bituminy), wymaga przeprowadzenia kilku gbokich wierce na Pod-
halu.
Instytut Geologkzny
Warszawa, ul. Rakowiecka 4
Nadesa'no dnia -15 maj,a 197\3 r.

36rrm eB KOTAHbCKll

Oli30P BbIliPAHHbIX TIPOliJIEM rEOJIOrlM TATP

Pe3IOMe

TaTpbI jlBJIffiOTCjl o,n;mlM H3 ropHbIX MaCCHBOB BHyTpeHHHX KaprraT. OHH COCTOjlT H3 KpHCTaJIJIH-
'leCKOrO 6JIOKa, BepxoBoro rrOKpOBa H Ha,n;BHHyTbIX perJIOBhIX :meMeHTOB. KpHCTaJIJIH'lec:ralli 6JIOK
COCTaBJIffiOT MarMaTH'leCKHe H KpHCTaJIJIHlfecKHe rrOpO.D;hI repn;HHCKoro B03pacTa. Ha HeM OTJIO-
iI(HJIaCb cepmi BepXOBaH, COCTOmn;ajl H3 rropo,n; Me3030HCKoro B03paCTa (B HeKOTopbIX MeCTax
COXpaH HJIHCb TaIOKe rrepMCKHe OTJIO)l(eHHjl). BepXOBaH CepHjl HOCIU HHTpareOaHTHKJIHHaJIbHbrH
xapaKTep (CTpaTHrpa<pH'leCKrrH rrepepbIB Me)K)JY TpuaCOM u IOpOM). XapaKTepHbIM $JIHeTCH rra-
parrJIaT<popMeHHoe <pan;UaJIbHOe CTpoeHre TpHaca.
BepXOBble OTJIO)l(eHHH B rrepBOHalfaJIbHOM rrOJIO)l(eHUH MOryT JIe)l(aTb Ha KpHCTaJIJIH'leCKOM
6JIOKe ( BepXOBbrH aBTOXTOH), MoryT 6bITb OTopBaHbI OT <pyH,n;aMeHTa, CMHTbI B CHHKJIHHaJIbHbIe
H paCTj{HyTble CICJIa,n;KH (BepXOBble rrapaBTOXTOHHble CKJIa,n;KH) II MoryT 6bITb Ha,n;BUHyTbI, o6pa3yjl
BepxoBbl e mapbjl)l(U (mapbjl)l( qepBoHbIX BepXOB H reBoHTa).1l3 rraJIHHCrraCTlIlfeCKOH peKoHcTpyK-
n;HH CJIe,n;yeT, 'lTO mHpHHa BepXOBOH cepRa COCTaBJIHJIa CBblme 30 KM (<pHr. 1).
K IOry OT BepXOBOH cepHH B IIHTpareOCHHKJIHHaJIH, MaKCHMaJIbHO rrporHyToH B ,n;orrepe
II MaJIbMe, OTJIO)l(HJIaCb HH)K~ perJIOBajl cepHH. OHa BeCbMa aHaJIOrH'lHa c OTJIOiI<:eHHH:MH HHJKHHX
322

BOCTOlflIOaJIbrrlllicKHX map:MI)lCeH. IIJ;HpHHa HH)KHeH perJIOBOH cepHH COCTaBmtJIa MHmIMYM 50 KM.

K rory OT Hee Haxo,n:HJIaCb ,n:OBOJIbHO Y3KaR HHTpareOaHTHKJIHHaJIbHaR BerropcKaR cepHR, KOTOPyro
MO)KHO cpaBHHTb C I(eHTpaJIbHOH BOCTOlJHOaJIbrrHHCKOH cepHeH. BerropcKaH cepHR oT,n:emtJIa KpH)K-
H}lHbCKyro HHTpareOCHHKJIHHaJIb OT XOlJaHbCKoH. XOlJaHbCKaR cepHR RBJIReTCR aHaJIOrOM HIDKImX
mapb}I)KeH BepxHHx BOCTOlflIOaJIbrrHHCKHX cepllli. XOlJaHbCKaR cepHR BXO,n:HT B COCTaB I(eHTpaJIbHOH
perJIOBOH cepHH. BepXH}I}I perJIOBaR cepHR RBJIReTCR aHaJIOrOM BbIcrnHX rnapMI)KeH BepXHHX
BOCTOlJHOaJIbrrlllicKHX cepllli. 3apo)K,D;eHHe :nOH ceplIH rrpOHCXO,lJ;HJIO K rory OT XOlJaHbCKOH cepHH.
EII(e ,n:aJIbrne K rory pacrrOJIaraJIaCb 30Ha ce,n:HMeHTaI(HH reMepcKoH cepHH, HBJUlloII(enCR aHaJIOrOM
CaMbIX Bepxmfx BOCTOlJHOaJIbrrHHCKHX rnapb}I)Ken. KaK BepxoBaR cepHR TaK H perJIOBbIe cePHH
HOCRT MHOreOCHHKJIHHaJIbHbIii: xapaKTep.
B TaTpax npeo6JIa,n:aeT lJernyitlJaTo-Ha,n:BHrOBbIii: CTHJIb cTpoeHHR (qmr. 2 H 3). MHorolJHCJIeH-
Hble 4JpaKI(HOHHbIe rnapb}I)KH H Ha,n;BHrOBble lJernyH COrrpoBO)K,n;aroTcR B rrop;olIIBe rrpHIIO,1l;HRTbIMH
CHHKJIHHaJIbHbIMH CKJIa,n;KaMH, Bcer,n:a 3aMKHYTbIMH C rora H OTKPbITbIMH C ceBepa. 3TO o,n:H03HalJHO
cBH,n:eTeJIbCTByeT 0 HarrpaBJIeHHH Ha,n;BHra rnapb}I)Ken C rora Ha ceBep. CTHJIb CKJIa,n;lJaTOCTH OlJeHb
:lKecTKllli, lJTO CBHp;eTeJIbCTByeT 0 TOM, lJTO OH Mor 06pa30BaTbCR TOJIbKO B IIOBepXHOCTID.IX yCJIO-
BHRX, B03MO)KHO npH 3HalJHTeJIbHOM yqacTHH rpaBHTaI(HOHHOro 4JaKTopa.

ZJbdJgniew KOT ANSKI

REVIEW OF SOME SELECTED PROBLEMS IN THE GEOLOGY OF THE

TATRA MTS.

S ummairy

TatI'la Mus. ,are ,Olne of the' mountain m'aslsdflS IsitUJated in the Internal Cacr.-pa!bruians.
T.hey IconiSdlSlt iOlf 'a lC['ylsrtia]1inre ICIOlrie~ Ithe Hi'~h TiaUrla IClOiV,elr 'and Ithe IOVlecr.-ltJhl"ustted Sub-
-T,a txa iUn!~ts. Trhe ,crYlsua,]JUllie 'ClOC.e cOllisists of m!agmlatirc and 'Cirys;talJlinre roakis IOf
He!l'cynltaln iage. The ,oO're 'i,s ,o:v<erJam W1itlh 'the High T'a'tr:a semels bunt UiP 0If tthe
M:elslo~lQIiic xoclk:s '(,alt few plaloes ,ai1so P<elrmdialn hl8.l8 !plreSrelrved). The High Tatra srer,i,es
lis of lain Ii!n'tTlagleoantkHllliallclhlaJrlaretea.- (stratilgr alp!hk:a:l grap between the T'rdlasSirc and
Jur:aslsli!c). A palI'1ar-IP[la!tJfroirm f!a,C/i,all Ide'VeiIJOlpmel!1lt 101 'tJhe 'Iir'i:asls;k flOlI'mlart;LonlS ills 'cb:alrIacte-
risibLe. T'he Higlh "IiaiUrla f,olrmlaluiJolllis 'e/aln IQIOOUJ:' :i!n :t heilr ,olr:ig:iJn,all :sredim,elIlltalry pO\SliitlTIoill
on theCTYls:ua['line 'cm' {the High '':Daltra autoch'thOlll}, they ,calIl be itorn. off the bas,ement,
fdJ..ded i1nto sY!llJc1ilIlal f'Oildis ,allld draglg'ed laM71ay (tihJe HJgh Taltra pariautochthonlOlus
folLds), or they ,Cain /be OVleirthr'Uslt alIlld m:alke the High T,a1tra naPPels (rCz1erlWonre Wd,eII'chy
and Gu'e'Wont naIPPe:s). Palms,pals:t ic cr.-,elc'OIlliSUriUction demOlnrstJriates thlalt 'the w;ldth IOf 'the
Higfh T,a:t:rra s'ecr.-les amlO'UIlllted to mOire than 30 km (Fig. 1).
South of the Hdgh T,atra serires !the Lower SUlb-T,atra s,exrie:s was liaid dlOWIn irrl .a._11
in t:r:agrerooyndine m ,a ximum deepened ,at ~the Dogg'er :alIld M'aJm time. The sell'1i:es is
very lalIlalogous to ,t he depolsiius ,oif the lOlWer Easlt-AJlptnre n,aippels. Tihe wldth of "the
Lower Stu,lb-Tia:Urla is'elrlilels laml()lUJU'ted 1!l1i~xdimum rbo 50 km.. SOlUJth lolf the ISlelriles la iflaliirlly
nlalf['1O!W i1IliUr'etg'elOIanlhltdli1Illall VlelPlOIf ISlelr'ilels 'WlalS :sliltUalteid. This !SleIf11e.s ICialn be ,compared
rwl1tlh itlhe mlLdidilie Elalslt-lAlltpi1Ille 10lIl!6. 'Dh e Viejplolr ISleidels SteI.Palr,alued the KTIi:m,a
llnl1ma/g'elooYIIlICiLirne flrlom 'the Oholc 'Olnle. The Ohoc \SlelrlLers dtS ralIl eqwv,a['elIl,t IOi:f the
WoiWielr !IlIalPPeJs iOIf the IUiPlpelr Elalslt-Ailipliine IserueSl. The Ch10c sielrii'es., ,a~lron;g wtiJt1h the
'Vejpo[' serliJeiS!, !a!rIe pa:rlt ,olf :tIhe Mirldlle Sub-Tialtrra Iser:ies. Tlhe UlPpreIl' SuIb-,TraJtl'a
 323

s,er:ies is, ,alIl, 'eq,UlilvlaiLenlt tOlf the 11lIWe!r lIlJawes iOlf tbie Iuppelr Easlt-AJJpilIlie setrlile's.
The SOUlI'1Ce of tJhlits 1S1eI'!iJes 'WIalSsliitru:alted :SiOlUlth of the Cihoc lS:eri'elS'. MiOire to the
slOlUth ttlb.ere !Slw~tclhied la iSleidimlelI1!talt~OIn, ~OII}ie lOif the Gemeil" sterliles' - alll equi'V1al1ient
of the uppermost Ea,st-AJ..pine IllI8!ppes. IB oth Ithe High-Tlatra seriJeIs and the Sub-TatJra
series disclose la mtitOgeosync1iInal,cihlail"laiCtter.
The Isoollie IlllajW)e lS'tyl1e iiIs 'thalt iPf,eod<mlUlIlialttiJnlg din the sitrucltUil"e 0[ 11JhIe TaIUr'a
M't s. (FtigiS 2 lalIlld ,3). ' Ilhe In.iUmle!I."lOUIS pa!l'!hlia[ !IlJa[>Ipe:s, a/nd 5C1a11es alr'e a!cciOimpalIldJed a,t
1

theliJr IOOtIWm Iby lSy!n!CiLilI1lail floilds IOOil"1I1 'o1ff ID lPalrrt;, ;al'WIa~iS dos'ed [rom the ISlOIUth I8lIld
OIPeII1 1I110000000008!1'1d:S,. 'Thlis :Ulnidiolubttetdly /pil'IOIV'elS 'thta!t l1Jhe II1laIPlPes lW'e!rle fOIVIEIDthirlUStt !flrlom
SiOIUtJh !to 1ll101r1tlh. The j'IOIldilnig ISltYI~e &s V'e\ry Ir'.ilgiitd, ih'OlU)s p1l."lo~tiJng thlalt :iJt 'ooiUll:d lhiave
or1gdJrualteld IUIllide!r lSIurtfa,eeoOllIlldwtdlOllIls, Imatylbte ,alccIOffilpalIlu'ed vi:Silbily Iby la Iglrtavti:ta'tiol!l
f !alcroOlr .