Sie sind auf Seite 1von 6

vitruvius|projetos187.02tcnica vitruvius.com.

br

comocitar

WITTMANN,Angelina.Fachwerk,atcnicaconstrutivaenxaimel.Projetos,SoPaulo,ano16,n.
187.02,Vitruvius,jul.2016<http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/projetos/16.187/6131>.

Omtodoconstrutivoenxaimeladenominaodadaestruturademadeira,quearticulada
horizontal,verticaleinclinadaformamumconjuntorgidoeacabadoatravsdoencaixedoscaibros
demadeira.Somente.oconceitoatualepodemudardeacordocomorecortedoperodo
histrico,oumesmodeacordocomoconceitodotermoalemoFachwerk.

Fachwerksignificatextualmentetreliaespaodeumaparedefeitaapartirdaestruturade
caibrospreenchidacommaterialentrelaadoeposteriormentepreenchidocombarro.Otermono
estrelacionadosomenteaotipodeencaixecomapresenaounodepregosdemetaloude
madeira.necessrioconceituarotermodentrodecadarecortehistrico.Foiencontrado
edificaesFachwerkemstiosneolticodaEuropaetambmemoutroscontinentes,comono
Japo,ondemuitocomumousodamadeiranaconstruodascasas.

Muitosconcluemerroneamente,oudefinemconceitos,considerandosomenteumrecortedetempo
dentrodaevoluodeexperimentosetecnologiaconstrutiva,definindocomoaverdade,por
exemplo,queoenxaimelfeitodecaibrosdemadeiraencaixadoscomousodepregosdemadeira
enopregometlicodefiniodorecortedetempohistricorelacionadoaidademdiaperodo
dasguildas.

Oenxaimelumatcnicaconstrutivaenoumestilo,comomuitosdenominam.Surgiuapartirda
construodeedificaesfeitasdetorasetroncosdervoresbeneficiadossematecnologiadas
mquinasmodernas,massimcommachados,enxs,facesfeitos,geralmente,porarteses,ou
agricultores,apartirdeumaestruturademadeiraprontaparasuportargrandescargas.Anteriorao
tempodestasferramentaseramfeitascompedraseoutrasferramentasrudimentares.Atcnica
construtivatemsidousadapormilnios,emvrioslocaisdoplaneta.Hvriasmaneirasdese
construiroenxaimel.Geralmentesoclassificadospelotipodefundao,paredes,comoeondeso
feitososelementosdecontraventamento(caibrosinclinados),ousodecaibrosdemadeiraem
curva,eosdetalhesdeenquadramentodostelhados.

AtcnicaconstrutivaenxaimelveiocomimigrantealemoparaoBrasil.Foiconstrudoem
Rothenburg
algumasregiesdoBrasil,como:EspritoSanto,SantaCatarinaeRioGrandedoSul.Entresi
ob
der apresentamcaractersticasprpriasregionaisresponsveispelasdiferenasencontradasnas
construesdostrsestadosbrasileiros,contudonodeixamdeserlegtimosenxaimeis
Tauber,
Alemanha
Foto Estasdiferenas,tambmocorreramemoutraspartesdomundo,dentrodosdistintosrecortes
Angelina
detempo,istocontribuimuitoparaacomplexidadedeseestudarestatcnicaconstrutiva
Wittmann
milenar,comosefossealgonicoehomogneodefinidopormuitoscomoumaestruturade
madeiraencaixada,contraventadaecompregosdemadeira.Ser?

OqueEnxaimel?

OtermoalemoFachwerksignificaTrelia.
umconjuntoestruturaldeelementosordenadoseligadosentresiemambasasextremidades.
Cadahasteumcomponentedepelomenosumcompartimento,ouseja,umpolgono.Este
princpiospossvelapartirdoequilbriodadistribuiodeforasdepressoetraocargase
independedomodoquefixadonoperderacaractersticadeumatrelia.Tambmindepende
domaterialusado.Podesermadeiraouno.Napublicidadeistoestparaaqueleproduto,que
recebecomosinnimoamarca,queosupera.NoBrasil,porexemplopalhadeaopodeser
Bombril.Ouseja,defineseenxaimelsomentecomoaqueleFachwerkfeitodemadeiracompregos
demadeiraeorestomais,noo.ApartirdarevoluoindustrialcomincionaInglaterra,passou
seausarmetalparaconstruirestruturasemtreliasSeriamtambmconsideradosenxaimel?
Estasconstrudasdesdeoperodoneoltico,commadeirastoscaseamarradasentresi.

Nosprimrdioseramusadasferramentasdepedrasdepois,ferramentasdebronze.NoImprio
Construo
Romanoosromanostinhammachadosespeciaisparatrabalharamadeira.Comaproduo
torre
Eiffel,industrialdoferroparafabricaodearmaseferramentasaperfeioadasecomumgraude
1889grandedesenvolvimentonaidademdia,surgiuoenx,usadoatosdiasatuais.
Imagem
divulgao
Oenx(emalemoBreitbeil)umaferramentadacarpintariausadaparaplainartorasde
[www.parisdigest.com]
madeira,transformandoasemtbuasecaibros.Hversodireitaeesquerda.Aarestadecorte
afiadadeumladosobreoladovoltadoparaoeixo.NaAlemanhahcarpinteirosqueprimampela
originalidadeeretornaramautilizaraferramentanaatualidade.

Atcnicaenxaimelevoluiunoocidenteoriginriasdasmaisantigasconstruesprhistricas
palafitaseeramusadaspormotivosdesegurana.Foramencontradasvilasinteirasconstrudas
comatcnicarudimentaraopdosAlpes.Apartirdestasedificaespalafitasdoneoltico
evoluiusuamaneiradeconstruirnaregioaonortedoAlpes,queirradioupelaEuropaCentrale
paraaInglaterra.Estudosapontamqueestaspalafitasemenxaimelforamconstrudasentreos
anosde4.300a.C.e800aC.OsstiosencontradosvilarejosdepalafitasdosAlpeseentorno
foramincludosnalistadoPatrimniodaHumanidadedaUnesco.Os111stiosestolocalizadosna
Alemanha,ustria,Frana,Sua,ItliaeEslovnia.

AevoluotcnicadasconstruesneolticadosAlpesculminoucomatcnicadoFachwerk
Vila comousopredominantedamadeiraedobarro.
em
palafitas,
ondeOtermoEnxaimelprovavelmentederivadoaltoalemoMittelhochdeutschemumafaseque
usavamalnguaeramaisantigaporvoltade10501350originadodoVachquesignificapau.
trelia
madeira
Naidademdiaatosdiasatuais,amadeiraeraeoprincipalmaterialusadopeloscarpinteiros
em
formaZimmermannemalemo.Notempodasguildas,optavamporusarsomenteamadeira
evitandoqualquertipodecrava,pregoouparafusodemetalnaconstruodeumaedificao
rudimentar
paraFachwerkseusasseistonosignificariaquedeixariadeserumFachwerkmasareputao
construir
doartesopoderiasercomprometida,poisosferreirospertenciamaoutraguilda.
palafitas,
Alemanha
Foto Historicamente,comoconhecemosatualmente,asprimeirasedificaeseramconstrudasem
Angelina
umaelevaoouAufschnrung,depoispassouaserconstrudoeumgalpodeproduoe
Wittmann
atualmente,geralmentefazempartedeumalinhadeproduo(aosmoldesmodernos)
coordenadaporprofissionaisdaarquiteturaeengenharia,quedesenvolvemprojetoscriandoos
maisvariadosvolumesesugerindoosmaisvariadosmateriaisdefechamento.Osprojetosatuais
sodesenhadosapartirdeprogramasdeArquitetura.Nuncadeixoudeserconstrudoefazparteda
identidadedevriasregies,principalmentenaEuropa.
MateriaisdefechamentocomoporexemploumatipologiaEgerlanderEnxaimeldoAlto
Palatinado.Seresumeemumaestruturaexpostacomcompartimentosfechadoscomtranade
madeiraepique(Pauapique)taipademotaipadesopapotaipadesebeFlechtwerkund
Lehm.umatcnicaconstrutivamuitoantigapocaneolticaapartirdoentrelaamentode
madeirasverticaisfixadasnosolo,comvigashorizontais,geralmentedebambuamarradasentresi
porcips,dandoorigemaumgrandepainelperfuradoque,apsterosvospreenchidoscombarro,
transformavaseemparede.

Atcnicaconstrutivaatualsoboconceitodetcnicaenxaimelseresumeemumconjuntode
Blumenau
caibrosverticais,quesousadoscomoapoiosequereceberoosesforosdoscaibros
SC,
inclinados,horizontaisedasteras.Elementosusadosemngulos45sousadosparao
Brasil,
contraventamentotransversalintegradosaoselementosperpendiculares.OsStrebe(Caibros
diferentes
tiposinclinados)quasesempresoposicionadossimetricamenteedeveenrijeceroconjuntopara
de
suportarasforasdosventos.Oscaibrosarticuladosatravsdeencaixes,sopresoscom
fechamento
Foto pregosdemadeira,ouHolzngeln.OsHolzngelntmaproximadamente2cmdedimetro.A
Angelina
tcnicaconstrutivaenxaimelsesolidificounaidademdianascidadesmedievaisintramuros,
Wittmann
ondeasociedadeseorganizavadentrodaestruturafeudal.Nestaestruturasocialexistiamas
guildas.Aguildadoscarpinteirosnousariamaterialmanuseadoporoutraguildadoferreiroe
criouseusprpriospegosdemadeiraouHolzngeln.Tambmquandooscaibroseaestrutura
soconstrudosemontadanolocaldafabricaorecebemmarcaesconhecidaspor
Abbundzeichen,parafacilitaramontagemdoconjuntonolocaldefinitivo.Sousadosdiversas
marcaes,masamaisusualemnossaregioforamosnmerosromanoscriadosnaverdade,
pelosetruscosquefoiapropriadapelosromanos.

AmadeirausadanaestruturaenxaimelnopassadonaAlemanha,foiocarvalho.Atualmente
Esprito
continuamconstruindoedificaesenxaimelcommadeira,pormutilizammadeirade
Santo,
reflorestamento.NoBrasil,nopassadousavamcanelapretaeatualmentecontinuamusando
Brasil
Foto madeiranobre,masnodereflorestamento,masretiradadafloresta.
Armin
Miertschink
Omaterialutilizadoparaefetuarofechamentointercaibrosordenadosestruturalmente(Gefach),
e
podemserusadosapartirdepauapiqueoutaipa,alvenariadetijolosoudepedrasrebocados
Werner
ouno,madeira,vidro,ouqualqueroutromaterialqueacriatividadepermita(Nosmoldes
Bruske
atuais).

Opauapiqueconfeccionadodemadeiramaciaarticulada(Lehmstaken).

AdecoraoeartedeacabamentoemumaedificaoFachwerkouenxaimel,variadelugar
Esprito
paralugaretambm,dorecortedetempohistricoquefoiconstruda.Oselementospodem
Santo,
Brasilreceberdiferentesdenominaestcnicas,tambmdeacordocomcadaregioeperodo
Foto histrico.
Armin
Miertschink
Algumasdenominaesconhecidasaoclassificarodecorativismodeumafachadadeuma
e
edificaoenxaimelhistricoalemo:
Werner
Bruske
Andreaskreuz
Bundwerk
Doppelstrebe(Escoraduplas)
Diamantband(alsSteigerungdesKettenfrieses)
Inschriften
Fcherfries(ca.15351560)
Figurenfries
Knaggen
Kreuzfries
Laubstab(ca.15201550)
Treppenfries
Taustab

Osresqucioshistricosmaisantigos,presentenapaisagematualdeenxaimel,estoentreos
Rio achadosnoslagosdonortedaEuropa.Tambmforamencontradosemoutroslocais,submersos
Grande
do
vilasinteirasdepalafitasconstrudascomtecnologiasemelhanteaarquiteturadetrelia
Sul, enxaimel.Tambmconsideradoostiominoiconoqualfoiencontradomoldurademadeirade
Brasilconstruotipominoicade1700AC,emAkrotiriemSantorini.Eporltimoaedificao
Foto
Gil
encontradanacidadedoGolfodeNpolesHerculanoconstrudaapartirdeelementosde
treliaenxaimel.Herculano,comoascidadesdePompiaeStabie,tambmfoiatingidapelas
Jacobus
larvasdoVesvioem79AC.OarquitetoromanoMarcosVitrvioviveunosculo1ACe
deixouaobraDeArchitecturaaproximadamente33AC.Nestaobramencionouaconstruo
enxaimeldacidadedeHerculano.Oarquitetodescreveumedifcioconstrudoapartirdeuma
construoenxaimel(LatimOpusCraticium)naquelelocal.

Atoinciodaidademdia,emtodaaEuropafoiconstrudoapsHaustechnik.

AtecnologiatrusscomunsconstruesdaEuropaCentral,comeouaserusadasomentena
metadedosculo12.

Entreosaltosdaidademdiaatosculo19,iniciouaconstruocommaiorprofusonaregio
nortedosAlpesdaAlemanhaepartedaFrana,InglaterraeEscandinvia.

Asedificaesenxaimel,tambmforamencontradasemregiesdeflorestaemadeiraemoutras
Novapartesdoglobo,comonoantigoImprioOtomanoapartirdaBulgriaemdireoaSria.Na
Petrpolis,
Rio
Alemanha,oFachwerkfoiclassificadoem:StnderbaumaisantigoRhmbauou
Stockwerksbauomaisjovem,ondecadapavimentoerafabricadocomoummdulo
Grande
do independentemente.Acausadosurgimentodestatcnicaprovavelmente,foiaescassezde
Sul,
madeiranascidadesemdesenvolvimento.Tambm,odesejodeconstruiredificaesmaisaltas,
Brasil
Foto comelementosdemadeirascaibrosmenores,parafacilitarseutransportefezsurgiroJettying.
Angelina
Nestasregies,omaterialcomoaargila(Auffachungs)eramabundantes(Aproveitadoobarro
Wittmann
extradoduranteaconfecodopoo).Tambmamadeiraeradisponvelmuitomaisque
pedras,etambmmuitomaisleveparatransportar(ViafluvialRafted)emanusear.Emsntese,o
Jettyingfoiumatcnicaconstrutivamuitousadanaidademdia,ondeovolumedoandarsuperior
deumaedificaoiaalmdasdimensesdoandarinferiorIstofaziacomquealmdeasseguraa
estabilidadeumaestruturaprontadoandarinferior,tambmaumentavasuareaseminterferirna
rua.Oscaibrosquetranspassamoandarinferiorsomuitasvezesreforadospormofrancesas
curvasqueposteriormente,dependendoaregiorecebiamadornoscaractersticosdecadaregio.

UmareflexosobreoenxaimelconstrudonoBrasil,nasregiesdo:EspritoSanto,RioGrandedo
SuleSantaCatarina.

PorqueatcnicaconstrutivadoenxaimeldiferenteemtrsregiesdistintasdoBrasil,sendoque
foramconstrudaspelosmesmosimigrantes,oriundodasmesmasregiesdaAlemanha?

Medianterpidaexplanaohistricadaevoluodatcnicaconstrutivaenxaimel,introduzindo
umareflexoeentendimentosobreoprocessohistricoevolutivoeumanoosobresua
complexidadeeamplitude,comumnuancedecompreensosobreoenxaimeltrazidopelo
imigrantealemonasegundametadedosculo19(histriarecente)equeconhecemosno
Brasil.

Asprticasdohomemsocclicasnaescalahistrica,somenteemoutroelodoespiralhistrico.

OimigrantealemoatravessouomaratchegarastrsregiesmencionadasdoBrasil:Esprito
Santo,RioGrandedoSuleSantaCatarina.Trouxeconsigoumabagagemdeconhecimentos
tcnicosmilenares.Usouesteconhecimentoefezusodomaterialquetinhadisponvelnaregio
queescolheuparaconstruirsuaedificao.Trouxeomododefazeroenxaimel,quetiveracontato,
emsuaregio,naEuropa,nemtodossoiguais.Trouxeatcnicaconstrutivadoenxaimel.A
exemplodohomemneoltico,buscounoentornoimediatodolocaldaconstruodesuacasa
provisria,noterreno,nostio,omaterialdisponvelenecessrioparaconstruirasuacasa.Neste
tempo,comadiferenaqueestavamunidodaheranatcnicadaconstruo.

Porqueasedificaesenxaimelsodiferentesnastrsregiesmencionadas?

Porquenestasregiesjexistiamfixadasoutrasculturascommaneiraseidnticasprpriasde
construir.Commaisoumenosinterfernciasdeoutrasculturaspresentesnapaisagemde
assentamentodosimigrantesalemes.Asdiferenastinhamrelaocomocontextosocial,
geogrfico,econmicodolocal.Tambmdadisponibilidadedosprincipaismateriais,densidade
depessoas,cidadesprximas,edisponibilidadeetipodemateriaiscontriburamparaoresultado
finaldaedificaodoimigrantealemoquetrouxeemsuabagagematcnicaconstrutivado
Fachwerk.

Nosprimeirosmomentosemsolobrasileiro,nastrsregies,oimigrantealemoconstruiuacasa
provisria,comonoperodoneoltico,comoabrigoeproteo,depauapiqueusandomaterial
retiradodostio.

Apsalgumtempoconstruiusuacasapermanenteutilizandomateriaisindustrializadosna
regio,commodeobradaregioespecficodecadaregio.Emfunodaabundnciade
madeiranoBrasilnoperododechagadadosprimeirosimigrantes,foiadotadaaestrutura
enxaimel,commaisoumenosuso,deacordocomcadaeregiointerfernciacultural.
Finalmente,inciodosculo20,odescendentedoimigrantealemosesentiuvontadee
podendoeconomicamente,seguiratendnciainternacionalestiloarquitetnicovigente,
adotandoumaarquiteturainternacional,construdanascapitaisdosestadosbrasileirosedo
BrasileemtodosospasesdaEuropa.Algunspassaramadesprezarasedificaesenxaimelno
Brasil,porconsideraremnaaedificaodaquelesquechegaramelabutaramnaterra
relacionandoaaumaedificaoruraldoimigrantealemo.Erroneamenteafirmaramqueoenxaimel
foiumaedificaoestritamenterural,oquenoconferecomdadosdahistriaeilustramfotos
antigasdaColniaBlumenau,porexemplo,quemostraminmerastipologiasnareaurbanado
Stadtplatz.Comomencionado,naAlemanhaoenxaimel,emalgumasregiesestligadoa
identidadelocalenuncadeixoudeserconstrudo.NoBrasil,muitostmaideiadequeuma
edificaoenxaimelalgoquereportaaovelhoeaopassado,opatrimniohistricoarquitetnico
notovalorizadoepreservadocomodeveria.Hmuitasunidadespresentesnaspaisagensde
cidadesdoEspritoSanto,SantaCatarinaeRioGrandedoSul,comsuaadaptaoaolocal
construdos,perceptvelemsuasdiferenas.

Refernciasbibliogrficas
BECHNER,BerndundHilla.Fachwerkhauserdessiegenerindustriegebietes.Munchen,
Schirmer/Mosel,1977.

BERTUSSI,PauloIroquezetal.AarquiteturanoRioGrandedoSul.PortoAlegre,Mercado
Aberto,1983.

DEEKE,Jos.OmunicpiodeBlumenaueahistriadeseudesenvolvimento.Blumenau,Nova
Letra,1995.

GERNER,Manfred.Fachwerksunden.2aedio.Bonn,DeutschenNationalkomiteesfur
Denkmalschutz,1989.

WILLIAMSJ.H.RomanasdemateriaisdeconstruonoSudestedaInglaterra.InBritannia,Vol.2,
1971,p.166195.SociedadeparaaPromoodeEstudosRomanos.Acessadovia
jstor.org/stable/525807

KLOCKNER,Karl.Altefachwerkbauten:geschichteeinerskelettbauweise.Munchen,GeorgD.W.
Callwey,1978.

PARKER,JoynHenry(1875).Dicionrioclssicodearquitetura.4aedio.Facsmilepublicadoem
1986pelasEdiesNovaPomar,Pooole,Dorset,p.178179.

SANTOS,Mlton.Pensandooespaodohomem.3aedio.SoPaulo,Hucitec,1991.

VIDOR,Vilmar.Arquitetura,cultura,identidadelocal.RevistadeDivulgaoCultural.Volume17,n.
58,maio1995/abr.1996,p.4750.

VOLCKERS,Otto.DeutscheHausfibel.Bamberg,CarlBaessler,1949.

WEIMER,Gnter.Arquiteturapopulardaimigraoalem2aedio.PortoAlegre,Editorada
UFRGS,2005.

WEIMER,Gnter.Arquiteturadaimigraoalem:umestudosobreaadaptaodaarquitetura
centroeuropiaaomeioruraldoRioGrandedoSul.PortoAlegre,EditoradaUFRGS,1983.

sobreaautora

AngelinaWittmannarquitetaeurbanista,mestreemUrbanismo,HistriaeArquiteturadasCidades
pelaUFSC.Autoradoslivros:AFerrovianoValedoItajaEstradadeFerroSantaCatarina(2010).
AEstradadeFerronoValedoItajaresgatedotrechodeBlumenauaWarnow(2000).Coautora
dolivroFerroviaeDesenvolvimentoesteocaminho.

Das könnte Ihnen auch gefallen