U sagledavanju uzroka koji su doveli do pada zida, morali smo se vratiti nekoliko decenija u

prolost i spomenuti neka deavanja koja predstavljaju sr i korijen njemakih problema

nastalih usljed rivaliteta svjetskih sila nakon Drugog svjetskog rata.

DOGAAJI KOJI SU PRETHODILI GRADNJI ZIDA

Dok su okupacione zone i sektorske granice ispoetka bile isto upravne, samim tim i
otvorene, preko njih je emigrirao veliki broj Nijemaca iz sovjetske okupacione zone u one
zapadnih saveznika. Ovaj egzodus u pravcu istok-zapad bio je nemjerljivo vei nego onaj u
pravcu zapad-istok. Glavnim i osnovnim razlozima su se smatrali bolja perspektiva, laki
dolazak do zaposlenja, ali i nesigurnost stanovnitva u sovjetskoj okupacionoj zoni sredinom
60-ih godina, pogotovo u istonom Berlinu.

Getoiziranje graana, kako Istonog Berlina tako i DDR-a je ilo do te mjere da su oni
mogli putovati samo s posebnim dozvolama, a ve je 50-ih godina bijeg s ovog podruja
smatran krivinim djelom.
Sovjetima je Njemaka predstavljala problem jer nije bilo formalnog mirovnog
sporazuma s njom, a takoer su se bojali da Zapad svjesno odugovlai u nadi da e
zapadnonjemako ekonomsko "udo" Istonu Njemaku i druge istonoevropske zemlje
odvui iz socijalistikog bloka.

U izuzetno napetoj atmosferi Istoni Nijemci su uz sovjetsku pomo 13. avgusta

zatvorili sve puteve izmeu Istonog i Zapadnog Berlina. Val izbjeglica u Berlinu se tokom
krize poveao, a dan prije zatvaranja granica dosegao je broj od 4000.

GRADNJA ZIDA

U noi s 12. na 13. avgusta 1961. godine u Istonom su se Berlinu uzdu cijele
granine crte unutar samog grada postrojile trupe Narodne policije te Tvornike borbene
grupe, koje su zatvorile granicu bodljikavom icom.

Posljedice su se mogle sagledati na konkretnim primjerima i brojkama. Do gradnje

zida, preko 50 hiljada stanovnika Istonog Berlina je radilo u zapadnom dijelu, a oko 12
hiljada Zapadnog Berlina u istonom. Zapadni Berlin je preko noi postao izolovan, te
izgubio oko 50 hiljada radne snage, dok je Istoni Berlin s druge strane postao glavnim
gradom DDR-a i najveim industrijskim centrom te novonastale drave.

1
 Gradnjom zida, Walter Ulbricht, je sprijeio ekonomski kolaps u Njemakoj
Demokratskoj Republici, do kojeg bi neminovno dolo usljed masovnog iseljavanja i
bjeanja. Uspio je dovriti svoj socijalistki eksperiment na njemakom tlu. Utoliko je 13.
avgust 1961. godine zaista "tajni datum osnivanja" Njemake Demokratske Republike (DDR-
a), s obzirom da je zvanini datum proglaenja DDR-a 7. oktobar 1949. godine.

OD ZIDA DO LEIPZIGA

Za stanovnitvo moda i najfatalnija posljedica nastala usljed gradnje zida, bila je

limitirana mogunost kretanja, posebno ljudi s podruja Njemake Demokratske Drave. Do
prvih promjena u dranju dviju njemakih drava dolo je poetkom 1970-ih godina.

U toku ovih deavanja dolazi do promjena u vodeem kadru dviju drava. U Saveznoj
Republici Konrad Adenauer podnosi ostavku 15. septembra 1963. godine, dok na vrhu
Socijalistike stranke jedinstva (SED-a) u Demokratskoj Republici na mjesto Waltera
Ulbrichta dolazi Erich Honecker, maja 1971. godine.

ATMOSFERA PRED RUENJE ZIDA

Pored unutranjonjemakih momenata, kao jako bitan meunarodni momenat treba

uzeti promjene na vrhu SSSR-a., gdje 1985. godine na mjesto generalnog sekretara sovjetske
komunistike partije dolazi prosvijetljeni reformator Mihail Gorbaov, koji je krenuo
revolucionarnim putem ekonomskih i politikih reformi pod dvostrukom parolom glasnosti i
perestrojke.

Od zemalja istonog bloka, lideri u sprovoenju demokratskih politikih reformi bile

su Poljska i Maarska. to se tie Istone Njemake, ve ranih 1980-ih nekolicina ljudi iz
istononjemakog vrha je dizala uzbunu. DDR su muila tri osnovna problema: prvi je bio
ekoloke prirode, usljed koritenja lignita u termoelektranama i visokim peima, u velikoj
mjeri je zagaivana ivotna sredina, zatim, kanjenje DDR-a u tehnolokom razvoju za
Zapadom, posebno na polju informatike i telekomunikacija i na koncu, DDR je neupitno
srljao u bankrot.

2
 U dananjoj nauci postoji dilema oko toga da li se takav privredni i drutveni sistem
uopte mogao reformisati, jer je u tadanjim politikim okolnostima, osamdesetih godina, ve
bio u metastazirajuoj fazi.
Izmeu 1984. i 1988. oko 150.000 Istonih Nijemaca (350.000 samo u 1989. godini)
napustilo je DDR.
Sva promjena je, zapravo, poela u Maarskoj. Istoni Nijemci poeli su u maju 1989.
godine masovno emigrirati iz svoje drave kad je Maarska, inom koji nije bio povezan s
njemakim dogaajima, ukinula ogranienja na granici sa Austrijom. Istoni Nijemci koji su
provodili praznike u Maarskoj otkrili su da im je kroz Austriju otvoren put u Zapadnu
Njemaku, u kojoj su automatski dobivali pravo na ulaz i dravljanstvo.
Do kraja septembra je oko 32.000 izbjeglica iz Maarske pristiglo u Njemaku
Saveznu Republiku. Na raun Maarske su stigle optube od DDR-a da su izdali socijalizam,
ali takve optube u trenutnim politikim konstelacijama i atmosferi nisu imali nikakvog
znaaja, a ni uporita. Prve znaajne demonstracije u DDR-u su poele u Leipzigu u ljeto
1989. godine. Bile su relativno malobrojne, ukljuujui nekoliko stotina ljudi koje je Stasi
(tajna politika policija) vrlo brzo uguio. Vano je istai da su rani demonstranti ili u pravcu
drutvene reforme, a ne eliminiranju Istone Njemake ili pripajanju iste Zapadnoj
Njemakoj.
U ovim bitnim kretanjima, jedna od najznaajnijih pojava jesu "Demonstracije
ponedjeljkom" (Montagsdemonstrationen), oficijelno zapoete u Leipzigu, 25. septembra
1989. godine. Stanovnitvo DDR-a koje je u njima uestvovalo, na ulice je izlazilo poslije
radnog vremena i protestovalo.
Kada je Gorbaov doao u posjetu Berlinu u oktobru 1989., rijeima koje su bile i
oprezne i nedvosmislene upozorio je Honeckera na opasnosti koje na njega vrebaju ako ne
bude iao ukorak s vremenom i privatno mu je jasno dao na znanje da istononjemaki reim
ne smije oekivati pomo od SSSR-a u guenju nasilnih demonstracija.
Na posljednjim Montagsdemonstrationen, odranim 6. novembra oko 500 hiljada ljudi
je krenulo prema centru Leipziga, izlazei sa zahtjevom da vrh SED-a mora stupiti sa vlasti, a
usput skandirajui Die Mauer mu weg Zid mora nestati.

DAN PROMJENE - 9. NOVEMBAR 1989. GODINE

U etvrtak uvee, 9. novembra 1989. novoizabrani sekretar za odnose sa medijima,
Gnter Schabowski, Budui da je govorio kako e biti ostvariva privatna putovanja koja
prethodno nee biti niim uslovljena, na pitanje italijanskog novinara kada ta odluka stupa na

3
snagu, on u 18:59 h, prethodno preturajui po nekim papirima, odgovara: "Koliko je meni
poznato... ovog momenta". Ovdje je nainio poetniku greku, jer je zakon o slobodnom
kretanju trebao stupiti na snagu tek sljedeeg dana, kako bi se dravnim slubama dalo
dovoljno vremena da se pripreme za novonastale uslove.
Iako na Brandenburkoj kapiji nije postojao granini prelaz, graani Istoka i Zapada su
se upuivali ka ovom mjestu i zapoeli slavlje na Zidu. 9. novembar ima veliki historijski
znaaj u njemakoj historiji.
Otvaranje zida u Berlinu, 9. novembra 1989, izazvalo je plimu nacionalnog
oduevljenja koja se u kratko vrijeme toliko razvila da su svi zahtjevi za temeljitim
reformama u DDR-u zamijenjeni zahtjevima za ujedinjenjem dvije njemake drave.
Uz, to osim euforije, pad zida izazvao je i veliku zabrinutost u Evropi, pa se Zapadna
Njemaka pribojavala vala izbjeglica, ekonomske propasti i pucanja socijalnog sistema, dok
je u zapadnoevropskoj politici zavladao nemir zbog ujedinjenja i stvaranja najsnanije drave
u Evropi.

NJEMAKI PUT KA UJEDINJENJU

Njemako stanovnitvo, uglavnom ono s podruja DDR-a je u masama prelazilo, sada
ve u velikoj mjeri razrueni Berlinski zid, te je samo tokom prve sedmice njih 9 miliona,
odnosno vie od polovine stanovnitva DDR-a, otilo na Zapad.
Gradonaelnici Zapadnog i Istonog Berlina sreli su se na Potsdamskom trgu 12.
novembra (gdje je nekada bio centar grada) i dogovorili se o raznim oblicima saradnje:
ponovno ujedinjenje Njemake poelo je na administrativnom nivou.
Vlada Helmuta Kohla provela je zimu 1989.-1990. u pozamanoj kampanji
uvjeravanja Evropskih lidera i javnog mnijenja da ujedinjena Njemaka nee predstavljati
prijetnju po Evropu ni NATO alijansi, niti e teiti primatu nad ostalim dravama. Ali
najuvjerljiviji argument je bio da se neto podhitno mora uiniti jer je Istona Njemaka
neupitno bila pred kolapsom.
Pregovori izmeu Istonog Berlina i Bona trajali su tokom cijelog proljea 1990.
Glavna tema bila je ekonomska pomo DDR-u, mjere koje treba preduzeti da bi se privreda
Istone Njemake integrisala, i, prije svega, kurs dvije njemake valute.
Raspad Istone Njemake izbacio je ujedinjenje Njemake na meunarodni dnevni
red. Gorbaov je nakratko pokuao osigurati neutralnost novoproirene drave, ali nije uspio,
to se moglo i oekivati. Na sastanku sa Kohlom 15. maja 1990. na Kavkazu mirno je

4
prihvatio lanstvo Njemake u NATO-u, ali je za uzvrat dobio odobrenje da se ruska vojska
zadri u bivoj istonoj Njemakoj do konca 1995. godine.
Pored sklapanja monetarne unije izmeu dvije njemake drave 1. jula 1990. godine,
vaan faktor uspostave jedinstva bio je i saglasnost nekadanjih ratnih saveznika i
okupacijskih snaga s njemakim ujedinjenjem u tzv. "pregovorima 2 + 4", kojima su utvreni
internacionalni okvirni uslovi za njemako jedinstvo.
Septembra 1990. ugovor o ujedinjenju je konano odobren. 3. oktobra 1990.
ujedinjenje je i formalno zavreno i istononjemaka drava pretvorena je u pet zemalja
(Lnder) Savezne Republike Njemake. Ta republika nije dijelila granice sa predratnom
Njemakom. Istona Pruska ostala je u sastavu SSSR-a, izgubljene zemlje iza linije Odra-
Nisa ostale su u sastavu Poljske. Nova drava, sastoji se od 16 saveznih pokrajina, radi ega je
uveden i novi lan u ranijem Ustavu Savezne Republike. Ovim lanom Ustava istie se da su
Nijemci samostalno i linim odreenjem priveli kraju jedinstvo i slobodu Njemake, te da
Temeljni zakon, odnosno Ustav sada vrijedi za cijelo njemako graanstvo.
Na svenjemakim izborima odranim u decembru 1990. godine politiari su sada po
prvi put vodili kampanju s obje strane zida. Na izborima je ubjedljivu pobjedu odnijela
konzervativna Kohlova vlada sada sa velikim brojem glasova bivih istonih Nijemaca,
Helmut Kohl se u kampanji najvie pozivao na ujedinjenje dvije Njemake i na tome je
izgradio veliku popularnost. Dobio je nadimak kancelar ujedinjenja.
ZAKLJUAK

Zid je nastao u vremenu najveih poslijeratnih tenzija izmeu zapadnog i istonog

bloka. Njegov slubeni naziv je bio Zid za zatitu od faizma. Ovaj aspekt iz dananje
perspektive izgleda dosta ironino, imajui u vidu faistike motive onih koji su ga podizali.
Rukovodstvo tadanje Njemake Demokratske Republike (DDR) bilo je svjesno da svojim
graanima ne moe pruiti uslove za prosperitetan i lagodan ivot, koje su uglavnom imali
njihovi sunarodnjaci Savezne Republike Njemake i Zapadnog Berlina. Jedini nain da se
stanovnitvo zaustavi u namjeri da ode za boljim ivotom, bilo je da se sagradi fizika
prepreka koja bi zatvorila stanovnitvo i na taj nain ga natjerala da ostane na teritoriji DDR-
a.
Budui da se istononjemaki reim olien u partiji SED vodio nehumanim motivima
pri gradnji zida i da je on kao tvorevina bio bedem koji je jedino sluio interesima zvaninog
Kremlja, bilo je i logino oekivati da e sudbina zida pratiti paralelno i sudbinu samog
Kremlja. To se upravo i desilo, kada je na elo SSSR-a doao prosvijetljeni reformator Mihail

5
Gorbaov 1985. godine temelji opstanka Istone Njemake i Berlinskog zida su se poeli
uruavati.
Berlinski zid je sruen kada je i sruen onaj politiki reim ili generalno politika, na
iju inicijativu je i dolo do njegovog graenja. Njemako stanovnitvo se u vrlo kratkom
roku nalo u jednoj, ujedinjenoj dravi koja je vrlo brzo postala vodea ekonomska sila, kako
Evrope, tako i svijeta.