U N I V E R Z I T E T U S AR AJ E V U

FI LO Z O FS K I FAK U LTE T
ODSJEK ZA HISTORIJU

Slike etnikog pokreta u asopisu tokovi istorije

(seminarski rad)

Student: Anela Lisica Mentor:ass. Amir Duranovi

Sarajevo

2012.
 Sadraj

1. Uvod.........................................................................................................................

2. O etnikom pokretu openito...............................................................................

3. etnici pokret u Srbiji............................................................................................

4. etnici u drugom svjetskom ratu..........................................................................

5. Zakljuak................................................................................................................

6. Literatura...............................................................................................................
 Uvod

etniki pokret je najznaajniji nacionalistiko-ovinistiki pokret srpskog naroda koji je

u poetku utemeljen kao sredstvo borbe protiv osmanske vlasti, a kasnije samo prividno i borba

protiv okupatora, raspadom prve Jugoslavije. Gotovo da nema pokreta na ovim prostorima te

vrste o kojem se vie pisalo, snimalo filmova, pa ak i crtalo stripova u dalekoj Americi na

etnikoj tematici poslije zavretka rata. A isto tako sasvim je sigurno da nema pokreta koji je sa

sobom donio vie krvoprolia, ubijanja, progonjena sa idejom stvaranja homogenog srpskog

teritorija koji je tokom rata vjeto zamazao oi itavom saveznikom svijetu, o svojim stvarnim

ideolokim ciljevima koji su na zapadu interpretirani kao borba protiv okupatora i ouvanja onog

to je Jugoslavija bila prije kobne 1941. godine

Ovaj rad ima za cilj da upravo pokae sve to kako je etniki pokret nastao, gdje je nastao

i pod kakvim okolnostima, te kako je od obinih gerilskih jedinica obojenih srbopatriotizmom

prerastao u jedan od najozloglaenijih pokreta te vrste u ovom dijelu Europe. Naravno ono to e

biti poseban centar panje je Ravnogorski pokret Drae Mihailovia nastao neposredno poslije

Hitlerove okupacije Jugoslavije, te kako je taj pokret od ideje jugoslovenstva i branjenja interesa

vlade u izbjeglitvu prerastao u pokret napavljen za ubijanje desetine hiljada muslimana, Hrvata

svega nesrpskog na ovim prostorima kako u tom tako i u posljednjem ratu. Rad e biti temeljen

na asopisima Tokovi istorije, koji u raznovrsnim lancima obrauju tematiku etnitva

pogotovo u vrijeme NOP-a, kada je etniki pokret uguen a njegovi glavni akteri pohapeni ili

su prosto pred kraj samog rata razbjeali i napustili Jugoslaviju. I to je vrlo bitno za kraj istai

pokret Drae Mihailovia je prestao da postoji, ali ne i etnitvo samo po sebi, ono je i dan danas

itekako prisutno u srpskim nacionalistikim krugovima.

 O etnikom pokretu openito

etnike organizacije se formiraju ve poecima XIX. stoljea. Rije etnik dolazi od

rijei eta. One su mogle brojati po nekoliko desetina boraca, koji su najveim dijelom

praktikovali gerilske borbe, koje su nastavljene i u period drugog svjetskog rata. Prve borbe u

kojima e doi do izraaja gerilski koncept ratovanja su prvi i drugi srpski ustanak. Poecima

XX. stoljea u rasponu od 1904-1912. godine je dolo do formiranja etnikih grupacija u

Makedoniji, koje su radile na ideji osloboenja Makedonaca od osmanske vlasti i njihovog

prisjedinjenja Srbiji.1 Te etnike grupacije su svoju podrku nale i meu oficirima

srpske vojske. Regrutacija meu ljudima je bila na dobrovoljnoj osnovi, i ukljuivala je irok

krug ljudi iz raznih krajeva Grke, Srbije, Makedonije i Bosne i Hercegovine. 2

U zavisnosti od dravnih i vojnih ciljeva Srbije etniki odredi su najveim dijelom

predstavljali pomone vojno-gerilske jedinice pod kontrolom vrha srpske vojske sa zadacima

policijskog, andarmerijskog i obavjetajnog karaktera.3 Snaga etnikog pokreta se posebno

iskazala za vrijeme balkanskih ratova, kada su masovno koriteni od strane srpske vojske, kao

tzv. gorski tabovi, koju su imali za zadatak da uspostavljaju kontrolu nad osvojnim podrujima.

Mjere koje su provodili nad stanovnitvom, su se esto ogledale u terorisanju i ubijanju to je

pogotovo na svojoj koi osjetilo albansko stanovnitvo za vrijeme ustanka u zapadnoj

Makedoniji. 4

1 Tomaevi, Jozo: etnici u drugom svjetskom ratu, Sveuilina Naklada Liber, Zagreb, 1979,113-114.

2 Isto.

3 Redi, Enver: Bosna i Hercegovina u drugom svjetskom ratu, Oko, Sarajevo, 1998, 211.

4 Isto,212.
 Kada su se ve pokazali toliko uinovitim, nije bilo razloga, da ih srpska vojska ne

upotrijebi i u prvom svjetskom ratu. Za vrijeme tog rata, etnike ete su se iskazale poprilinom

hrabrou, i borbenou zbog ega su unutar srpske drave i vojske bili visoko cijenjeni. 5

etnici su takoer bili vrlo karakteristinog izgleda, po kojem su se lako prepoznavali.

Nosili su duge brade, esto i duu kosu crne ajkae na glavama na kojima je bio simbol

dvoglavog bijelog orla rairenih krila (kokarde), sa crnima zastavama na kojima su bili simboli

kostura ljudske glave ispod kojeg su se nalazile dvije ukrtene ljudske kosti u obliku slova iks.

Nekada su se na tim zastavama mogli nai i neki natpisi poput za kralja i otadbinu, sloboda

ili smrt itd. Za vrijeme drugog svjetskog rata su koristili zastavu Jugoslavije, mjesto kostura

ljudske glave. etnika uniforma se nije mnogo razlikoval od odjee seljaka. Uniforma im je

bila sivomaslinaste boje, sa opancima na nogama, crne jagnjee ubare, gunja i akira. O

ramenima je okaeno oruje, i to najee jedna velika puka. Uniformu su nabavljali esto o

sopstvenom troku. Kao najvee slave su isticali Karaorev ustanak i Vidovdan6

Osim tradicionalnog odijevanja, bili su i vrlo tradicionalnog ponaanja. Unutar etnikih

grupacija je vladao veliki konzervatizam, koji je onemoguavao ili velikim dijelom ograniavao
7
enama bilo kakav pristup samom pokretu. To ih je znatno odvajalo od partizana u ijim je

grupacijama u toku ratu oko 20% vojne snage spadalo na ene. ak i kada je 1944. godine u

vrijeme pokreta Drae Mihailovia osnovana Jugoslovenska organizacija ravnogorki, njihovi

5 J.Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 114.

6 ehi, Nusret: etnitvo u Bosni i Hercegovini (1918-1941), Odjeljenje drutvenih nauka,

Sarajevo,1971,58.
zadaci su morali biti strogo odreeni na nivou onoga to se smatralo propisnim za jednu enu.

Njihov osnovni zadatak je bio na jaanju nacionalne svijesti meu srpskim stanovnitvom.8

etniki pokret je takoer bio dosta zadrt i po pitanju knjievnosti i umjetnosti za razliku

od partizanskog pokreta. 9Ako su i postojali neki vidovi etnike umjetnosti onda je ona bila

prepoznatljiva uz tzv. guslanje. (pjevanje uz gusle o hrabrosti etnikog pokreta, ili se pjevala

nekim pojedincima poput enerala Drae u iju ast je i nastajao najvei dio ovih pjesmi).

etniki pokret je takoer posveivao veliku panju formiranju etnikog podmlatka, gdje se ve

od 16 godina moglo pristupiti pokretu. Svaki od lanova je iamo za zadatak da popuni odreenu

prijavnicu sa podacima o zanimanju, roenju, kao i partijsko-politikom opredjeljenju sa

posebnom zakletvom koja se polagala na vjernost i odanost samom udruenju. lanom

udruenja nije mogao postati niko ko predhodno ne dokae da nije u prolosti poinjavao bilo

kakva prljava dijela ili veleizdaju 10

7 Sam Draa Mihailovi je vrlo kasno poeo da obraa panju na ulogu ena u samom pokretu. Tek pred kraj rata
1944. godine e biti osnovana Jugoslovenska organizacija ravnogorki. Uprkos tome Mihailovi je bio dosta
tradicionalnih shvatanja, koji su su imali za cilj vezati enu za kuu i odgajanje djece. U ovom je dokumentu izmeu
ostalog definisano da :srpsku majku vaspitaicu generacija treba vratiti njenom porodu i domaem ognjitu, u
njenu duu ponovo da budu unesene vjeite vrijednosti koje su srpski narod nosile kroz vijekove. Milan Ristovi:
Poloaj ena u ideoloko-propagandnom rijeniku kolaboracionistikog reima u drugom svjetskom ratu, Tokovi
istorije- asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 3/2009, 26.

8 Ristovi: Poloaj ena u ideoloko-propagandnom rijeniku kolaboracionistikog reima u drugom

svjetskom ratu, 27.

9 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 115.

10 ehi: etnitvo u Bosni i Hercegovini (1918-1941),57.

1. slika: etnici u prvom i drugom svjetskom ratu
(wikipedia)
 etnici pokret u Srbiji

Nakon propalog Ilidenskog ustanka u Makedoniji, i pojaanog terora Bugara nad Srbima

poecima XX. stoljea dolazi do njihovog okupljanja u vidu etnikih organizacija. Prva od njih

je bila Srpska revolucionarna organizacija 1903. godine. Ona je imala utemeljen i Centralni

odbor na elu sa Miloradom Goevcom. Ovo je bila etnika organizacija uspostavljena u

Makedoniji, koja je imala za primarni cilj obraunati se sa Bugarima i izbjegavati svaki sukob sa

osmanskom vojskom. 11 Od ovog etnikog pokreta srpska vlada se u potpunosti ograniila, zbog

straha da se time poloaj Srbije u vanjskoj politici ne pogora. Ipak to je bilo samo u

poetku.Ve tokom 1906. godine srpska vlada je poela primati otre kritike zbog nepodravanja

samog pokreta, nakon ega se njeno dranje prema etnicima naglo mijenja. Novac za opremanje

etnikih eta je obezbjeivalo srpsko ministarstvo vanjskih poslova, a oruje i municiju Vojno

ministarstvo. Finansiranje se takoer vrilo na principu dobrovoljnih priloga. 12

Dvije godine kasnije je dolo do osnivanja Srpske odbrane, na podruju Skoplja, u ije su

etnike ete najveim dijelom ulazili lokalni mjetani. Do 1907. godine te e etnike

organizacije uspjeti uprkos velikim rtvama da stave najvei dio Makedonije pod dvoju kontrolu.

U cilju to bolje obuke etnika osnivale su i posebne kole poput kole na upriji, gdje su na

obuku stizali etnici iz raznih krajeva Srbije. U toku 1908. godine i izbijanja Mladoturske

revolucije, ponovo je osnovana jedna etnika organizacija pod imenom Narodna odbrana, koja

je imala za cilj masovno slanje etnika preko Drine.Ona je imala i za cilj novanu pomo Srbima

u Bosni, ali je pod pritiskom velikih sila rasputena. 13

11 ehi: etnitvo u Bosni i Hercegovini (1918-1941), 17-18.

12 Isto, 20-21.
 Osim u prethodnom poglavlju datih napomena kako i na koji nain je etniki pokret

poeo da se uspostavlja, on e svoju punu afirmaciju i znaaj doivjeti za vrijeme prvog

svjetskog rata. U tom vremenskom periodu etnici e se pojaviti kao glavna srpska patriotska

grupacija. 14 Pred izbijanje prvog svjetskog rata etnici e biti rasporeeni u etiri odreda:

Zlatiborski pod vodstvom Koste Todorovia, Jadranski pod vodstvom Bojina Popovia,

Rudniki pod Bojislavom Tankosiem, i Gornjaki pod Belimirom Bemiem. I u periodu prvog

svjetskog rata ove jedinice su najveim dijelom ratovale protiv Bugara. Najvei broj njih e

kasnije vremenom prestati da postoji to e dovesti do formiranja novih etnikih udruenja

poput Udruenja srpskih etnika Petar Mrkonji, Udruenje etnika za slobodu i

ast

otadbine, Udruenje etnika za kralja i otadbinu itd.15 Njihovi su zadaci prevashodno

predstavljali irenje etnike historije, briga za udovice i siroad palih etnika kao i irenje

etnikih patriotskih ideja. Od 1925. godine dolazi do stapanja nekih etnikih pokreta i do

formiranja jedinstvenih pokreta, poput organizacije Udruenje srpskih etnika Petar Mrkonji

za kralja i otadbinu. 16

U toku uvoenja Aleksandrove diktature neke od ovih etnikih organizacija su bile

13 Isto 22-23.

14 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 115.

15 Redi: Bosna u drugom svjetskom ratu, 212.

16 Ovo udruenje je nastalo spajanjem Udruenja srpskih etnika za kralja i otadbinu i Udruenja srpskih
etnika Petar Mrkonji. Tomaevi,115.
kratkotrajno rasputene. Na njihovom elu do 1928. godine (ubistava u Narodnoj skuptini) se

nalazio Punia Raci. Njega je od 1928-1932 godine zamjenio Ilija Trifunovi Biranin a od

1934. godine Kosta Milovanovi Peanac, najznaajnija etnika linost prije pojave Drae

Mihailovia17

U poetku etnika udruenja su predstavljala zatvorene sredine, koje su najveim

dijelom popunjavane iz segmenta ratnih veterana. Kasnije se to postepeno mijenja, i svako je

imao pravo pristupa organizaciji. Za vrijeme Peanca etniki pokret se najveim dijelom

popunjavao iz segmenta seljatva i malograanstva. Intelektualni svijet, kao i omladina ostala je

potpuno rezervirana prema ovi pokretima. U toku prvog svjetskog rata, nakon to su odreeni

dijelovi Srbije bili okupirani od strane Bugara, dolo je do masovnog ustanka sprskog

stanovnitva predvoenog upravo etnicima. Na njihovom se elu nalazio Kosta Vujinovi,

kojem se kasnije pridruio i Peanac. Ustanak je krvavo skren, nakon ega su krenule krvave

represalije nad domaim stanovnitvom. U politikom ivotu Srbije tog vremena dominirale su

dvije partije Radikalna i Demokratska. One su takoer imale velikog udjela na razvoj etnikih

pokreta. 18

etniki pokreti su takoer ostvarivali i vrlo blisku saradnju sa prosrpskim

nacionalistikim udruenjima koja su bila stvarana u tom periodu poput Srpska nacionalistika

omladina (SRNAO) i Organizacija jugoslovenskih nacionalista (ORJUNA). 1929. godine nastalo

je djelo Uput za gerilsko ratovanje koje je izdalo ministarstvo vojske i mornarice, a zasnivalo

17 Kosta Milovanovi Peanac je roen 1879. godine u selu Deani u Metohiji. Iako nije posjedovao neko
obrazovanje, ve od najmlaih dana je pokazivao veliku zainteresovanost za vojsku. Nakon obavljanja kaplarske
funkcije u kaplarskoj slubi kod Vranja gdje je otputen pod nerazjanjenim okolnostima od
1904. godine postaje lan ete Jovana Stanojkovia Dovezenskog, gdje postaje etniki
vojvoda. Prilozi:Izmeu slave i optube Kosta Milovanovi Peanac 1919, Institut za
strategijska istraivanja, Beograd, 2007, 119.

18 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 115.

se na dva principa gerilskog ratovanja. Jednog u kojem gerilske jedinice potpomau djelovanje

redovnih vojnih snaga, i drugi u kojem kompletna vojska ide u gerilski rat. U ovom dokumentu

to je zanimljivo nije posveena neka velika panja, iako su oni bili nosioci gerilskog ratovanja u

Srbiji, a kasnije i zajednikoj dravi.etnike jedinice nisu se samo ograniavale na Srbiju. Oni

su se irili svugdje gdje su smatrali da dopire srpska zemlja, a pogotovo e jak utjecaj imati na

podruju Bosne i Hercegovine, zatim Crne Gore, Hrvatske, Dalmacije itd. Ipak pravi znaaj ovaj

pokret e dobiti tek za vrijeme drugog svjetskog rata, nakon aprilskog sloma Jugoslavije 1941.

godine.
 etniki pokret u drugom svjetskom ratu

Suvie je ovaj narod patio od nereda nasilja

i nepravde, i suvie navikao da ih podnosi

sa podmuklim roptanjem, ili da se buni,

protiv njih, ve prema vremenima i

okolnostima. Ponekad se ovjek pita da nije

duh balkanskih naroda zauvijek zatrovan i

da moda nikada vie nee ni moi nita,

drugo no jedno da trpi nasilje a drugo da ga

ini.

Ivo Andri

6. april 1941. godine je posljednji znaajan datum u historiji onoga to je poznato pod

imenom kao prva Jugoslavija. Hitlerovom 25. direktivom nakon iznevjerenog sporazuma o

pristupanju Trojnom paktu. Jugoslavija okruena faistikim dravama je pala u potpunoj

dezorganizovanosti i unutranjem neredu. 19I da bi tragedija bila vea jugoslovenska vlada je

odreeni period pred polazak Hitlerovih vojnih snaga, dobila obavjetenje o namjerama

njemakog voe. Jedan Slovenac pod imenom Vladimir Vauhnik asnik Kraljevine Jugoslavije

koji je tada boravio u Berlinu obavijestio se tadanju vladu o namjerama Hitlera, ali su njegove

rijei bile potpuno zanemarene.20

Bez saveznika, preputena sama sebi, uz slabo naoruanje jos iz prvog svjetskog rata, i

daleko manjim vojnim jedinicama sa preko 2000 njemakih aviona koji su potpuno gospodarili

jugoslovenskim nebom, za samo 12 dana Jugoslavija je kapitulirala. Jedino to je tadanja vlada

uspjela da uradili jeste da asno pobjegne prvo za Grku, Egipat Jerusalem, a zatim pod zatitom

saveznika da se skrasi u Londonu odakle je pratila tok zbivanja u Jugoslaviji. 21 I kako to obino

biva u istoriji, gradove i drave nekada je mnogo lake unititi nego duh samog naroda, koji se

neposredno nakon okupacije poeo naoruavati unutar razliitih pokreta, koji su zaista uprkos

svojim kasnijim razmimoilaenjima imali za cilj borbu protiv okupatora. 22

Sa jedne strane etniki pokret Drae Mihailovia, a sa druge partizani predvoeni

19 Prilikom Hitlerovog napada na Jugoslaviju nastalo je neto to se u literaturu nazivalo Hitlerovom doktrinom
naspram slavenskog naroda: Slovenski su narodi inferiornija rasa, to je ubre europske civilizacije. Budunost
Njemake lei u kolonizaciji slovenskih zemalja, to je nae pravo kao jaegi na zadatak kao superiornije
rase.Hitlerova strategija u Jugoslaviji, Tokovi istorije-Institut za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 2007, 262.

20 Petranovi, Branko: Istorija Jugoslavije 1918-1978, Nolit , Beograd, 1980, 181-182.

21 Pomo koja je Jugoslaviji slata od saveznika prvenstveno Britanije je bila gotovo nikakva. ak tavie rad
britankse obavjetajne slube. prouzrokovao je dravni udar u Jugoslaviji koji je bio praen javnim neredima. Ni
trunku kajanja tadanji premijer vlada eril nije izrazio ni u svojim memoarima, gdje istie da nakon 6 aprila kada
su se pojavili njemaki bombarderi nad Beogradom, ve 8 aprila 17.000 ljudi je lealo mrtvo na beogradskim
ulicama. Aleksej Timofejev: Strane specijalne slube i ivot ruskih emigranata u Srbiji 1941. godine, Tokovi
istorije- asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 1-2/2006, 174.

22 Petranovi: Istorija Jugoslavije, 222-227.

komunistima na elu sa Josipom Brozom Titom. etniki pokret Drae Mihailovia uspostavljen

je neposredno nakon okupacije. Nastao je od bivih dezertera iz jugoslovenske vojske (oficira,

podoficira), koji su odbijali da se predaju okupatorima, sa svojih poloaja u sjevernoj Bosni

nakon sloma jugoslovenske vojske. Pod vodstvom pukovnika jugoslovenske vojske Dragoljuba

Drae Mihailovia naelnika taba jugoslovenske vojske povukli su se prema brdima, doavi do

pastirskih koliba na Ravnoj Gori. 23

Neposredno nakon dolaska na Ravnu Goru, Mihailovieve pristalice e se proglasiti

etnikim odredima jugoslovenske vojske. Njihovo ime je trebalo primarno da asocira na

jugoslovenstvo, odnosno da ono za ta se oni bore je jugoslovenska drava, kao monarhija na

elu sa dinastijom Karaoreviima. Ali nije trebalo dugo vremena da pokret izgubi sve

karakteristike jugoslovenskog, i postane isto srpski pokret.

Osim u borbi protiv okupatora, etniki pokret se uspostavio i kao rezultat potrebe

obraunavanja sa ustaama koji su neposredno nakon osnivanja NDH, 10. aprila 1941. godine

donijeli itav niz zakona kojim su se na glavnom udaru nali Jeveji i Srbi.24 U cilju dalje

23 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 118.

24 U roku od nekih mjesec dana od uspostavljanja na prostoru NDH je zaivjeo itav niz zakona uperenih protiv
jevrejskog i srpskog szanovnitva sa velianjem faistike ideologije. Od znaajnijih zakona koji su stupili na snagu
spominju se Zakon o rasnoj pripadnosti, Zakon o zabrani upotrebljavanja irilice, Zakon o zatiti arijevske
krvi itd. Filip kiljan: Genocid nad Srbima, Romima,idovima u kotaru Nova Gradika tijekom drugog svjetskog
rata, Tokovi istorije,-asopis za noviju istoriju Srbije Inis, Beograd, 3/2009, 34-37.
diskriminacije srpskog stanovnitva zabranjuje se i koritenje srpske-pravoslavne vjere, i

srpskih-konfesionalnih kola.U dravi nije bilo nekog velikog obzira na injenicu da u njoj ivi

oko dva miliona Srba, za koje su ustae nale vrlo uinkovit nain njihove eliminacije. Jednu je

treinu trebalo pokrstiti, drugu raseliti a treu fiziki likvidirati. Osim ove tri mjere u velikom se

broju praktikovalo i hapenja i to pogotovo uglednijih Srba. Kako je trebala biti izgraena nova

drava, pogotovo govore rijei tadanjeg ministra pravosua NDH Milovana ania: Ova

drava, ova naa domovina treba da bude hrvatska i niija vie. I zato, oni koji su doli ovamo ti

i trebaju da idu.

Ravnogorski pokret e u narednom periodu pristupiti i to boljoj organizovanosti na

terenu, koja je izmeu ostalog podrazumijevala osnivanje i Centralnog komiteta sa znaajnim

linosti koje su ule u njegove okvire (Stevan Moljevi, Mladen ujovi Dragia

Vasi) itd. Naredni veliki problem na terenu za Mihailovia je predstavljala injenica sa njegov

pokret nije bio jedini te vrste. Kao najznaajniji etniki pokret tog perioda se isticao pokret

Koste Peanca, koji je ve tada poeo usko klaborirati sa Njemcima.Nakon njihovih neuspjelih

dogovora o tome koji e etniki pokret upravljati kojim dijelom Srbije u junu 1944. godine

Peanca e uhvatiti Mihailovi 25 i dati da ga strijeljaju ime e ostati jedini etniki pokret na tlu

Srbije.

25 Draa Mihailovi je roen 27. aprila 1893. godine u gradiu Ivanjici. 1910. godine je postao lan srpske vojne
akademije. Uestvovao je i u balakanskim ratovima 1912-1913. godine, da bi godinu dana kasnije bio unaprijeen u
postporunika. U periodu izmeu dva svjetska rata je stalno napredovao. U periodu izmeu 1927-1935, bio je
zamjenik naelnika, a zatim naelnik glavnog taba komadanta kraljeve garde. Sve do perioda 1941. godine
Mihailovi se niim nije izdvajao u odnosu na ostale. Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 126.
U toku 1941. godine su voeni bezuspjeni pregovori izmeu partizana i etnika oko

stapanja ova dva pokreta. Pregovori su vreni u toku 19.septembra 1941. i 26. oktobra iste

godine u Struganiku i Brajiima. Jedino do ega su se uspjeli usaglasiti jeste da izbjegavaju

meusobne sukobe, i dijele oruje. Meutim etnici su to vrlo brzo iznevjerili prvim ubijanjma

partizana i predajom ranjenika Njemcima. Nakon poetnih borbi u toku 1941. godine protiv

Njemaca, (prva se dogodila u mjestu Ljuljaci u blizini Kragujevca), ve u toku 1942. godine

etnici sve otvorenije poinju se priklanjati na stranu okupatora. Njima je u prilog ila i injenica

da su uz veliku potpomaganje saveznika bili priznati kao jedini legitimni pokret u

zemlji. Bilo je ak i ideja da se partizani stave pod okrilje etnika i time nastave borbu
26
protiv neprijatelja zajedniki, to su ovi odluno odbili.

Okretanje lea saveznicima od kojih nisu dobili oekivanu pomo nije donijelo mnogo

sree Drainim pristalicama. Njemci su smatrali za neophodnim kako razraunavanje sa

partizanima, tako i sa etnikim pokretom, i to u to brem vremenu. Sve prijedloge za saradnju

koje su etnici nudili okupatorima nailazile su na odbijanje uz traenja njihove bezuslovne

predaje. Mjesto nastanka i prvih vojnih operacija etnika predstavljala je zapadna Srbija, gdje je i

dolo do prve neprijateljske ofanzive na slobodni teritorij Uike republike. Ona je

predstavljala jedini slobodni teritorij na prostoru Srbije pod kontrolom partizana. Nakon gubitka

tog teritorija, (29. novembar 1941.) i to uz veliku etniku pomo ve u toku 1942. godine,

arite vojnih borbi prelazi na podruje Bosne i Hercegovine i to njenih istonih dijelova.

Dolaskom na to podruje etnici preko svojih emisara koju su slati Njemcima ponovo nude

svoju saradnju. Iako je ovi odbijaju, to ih nije sprijeilo da nastave sa svojim borbama protiv

partizana. Te borbe nisu bile uspjene, pa su partizani uspjeli u toku te 1942. godine da naprave

26 Isto, 137.
svoje prvo uporite u istonoj Bosni i to na podruju Foe. 27

Uprkos izdajnitvu, podrka saveznika na raun Drainog pokreta ni u toku 1942.

godine nije prestajala. I ne samo od saveznika, etniki je pokret uivao puno povjerenje i

tadanje jugoslovenske vlade. Ta ista vlada je u toku ratnih godina davala prijedloge koje su

Britanci prihvatili o slanju letaka koji su trebali biti bacani irom jugoslovenskog prostora sa

ciljem ulijevanja nade jugoslovenskom stanovnitvu da istraje u svojoj borbi protiv neprijatelja i

da e u tome biti iroko nagraeno, a izdajnici kanjeni. Bacanje letaka je nastalo kao rezultat

odravanja vrlo bliskih odnosa izmeu Mihailovia i presjednika vlade u emigraciji Slobodana

Jovanovia. Depee su esto sadrale kraljeve slike to je trebalo da podstakne narod na borbu.

Meutim Mihailovi se nije zaustavljao samo na ovome. Traio je od vlade izmeu ostalog da

bi podstaknuo prelaske ljudi meu etniki pokret da se takoer izrauju kokarde, kape u vidu
28
dvoglavog orla, i sve to je imalo etnika obiljeja.

Kolaboracija etnika nije se samo ograniavala na Nijemce. Ona je kasnije prela na

Italijane, pa ak to je zanimljivo i pripadnike ustakih jedinica. U toku samog rata etnici su

imali jasno uspostavljene ciljeve kako se boriti protiv neprijatelja, u prvo redu partizana. Ti

ciljevi su uspostavljeni za vrijeme etnikog kongresa u selu Ba, 1944. godine. Kao

najbitnije djelo nastalo u toku tog kongresa jeste memorandum Stevana Moljevia o homogenoj

Srbiji. Ona je podrazumijevala stvaranje isto srpske zemlje, koja je ukljuivala oko 60%

tadanjeg prostora Jugoslavije. (Bosna i Hercegovina, Makedonija, Srbija, Sandak, Kosovo,

Dalmacija, Srijem, Vojvodina, sjeverna Albanija, kao i dijelovi bugarskog i maarskog

27 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 139.

28Milan Terzi: Jugoslovenska kraljevska vlada i ubacivanje propagandnog materijala u Jugoslaviju

1941-1943. Tokovi istorije-asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 2006, 72-80.
teritorija).29

U toku prelomnih ratnih godina(1942-1943), na osnovu 35 Mihailovievih depea koje su

bile proslijeene jugoslovenskoj vladi u emigraciji, otkriveno je izmeu ostalog da je etniki

voa traio i bombardovanje odreenih dijelova Jugoslavije. U cilju destabilizacije neprijatelja

trebalo je bombardovati: Zagreb, Mostar gdje je bio smjeten ustaki logor, Omi (elektrina

centrala), Maribor, Celje, Metkovii (glavni italijanski saobraajni vor), dok je najvie depea

sa zahtjevima bombardovanja traeno za podruje Beograda. To bombardovanje se nije trebalo

ograniiti samo na prostor Jugoslavije, nego i Maarske, Bugarske kao i Njemake, dok je

Zagreb trebao biti bombardovan kao opomena za ustake zloine. 30 Dovoljan dokaz za to kakva

je bila politika Drae Mihailovia, govori i injenica da je ve na samim poecima rata odravao

vrlo bliske kontakte sa kolaboracionistikom vladom Milana Aimovia u Srbiji, (prva

profaistika osnovana vlada koju su uspostavili Njemci nakon okupacije). 31

Nakon smjene Milana Aimovia, te bliske veze se nastavljaju i sa Milanom Nediem,

gdje su etnici bili voljni da prihvate Nedievu komandu, i zajedniki nastave borbu protiv

partizana. Nedi je pruio Mihailoviu i dragocjeno utoite prilikom stvaranja Njemake

operacije Mihailovi koja je trebala rezultirati njegovim hapenjem. On je uspio pobjei, na

podruje Sandaka, ime je operacija propala, a etniki odredi postali su legalizirani segmenat

29 J. Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 155-158.

30 Milan Terzi: Jugoslovenska kraljevska vlada, general Dragoljub Mihailovi, i savezniko

bombardovanje ciljeva u Jugoslaviji 1942-1944. godine, Tokovi istorije-asopis za noviju istoriju
Jugoslavije, Inis, Beograd, 1-2/2005, 82-83.

31 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 181.

Nedievih vojnih trupa. U toku 1942. godine teite partizanskih snaga postepeno prelazi na

podruje Bosanske krajine, ime istona Bosna ostaje potpuno nebranjena pred naletima etnika,

koji osim fizike likvidacije mase muslimanskog stanovnitva, uspjeno osvajaju i Fou. 32

Koliko su Britanci bili slabo obavjeteni onim to se dogaa u samoj Jugoslaviji, ili

suvie lakovjerni na rijeima jugoslovenske vlade, koja je svim silama bodrila etniki pokret u

toku 1942. godine za svoju vjernu i hrabru borbu protiv okupatora Mihailovi e biti

nagraen itavim nizom inova od koje su neke bile u vrijeme prve Jugoslavije rezervisane samo

za kralja. Tako od 1942 godine Mihailovi postaje ministar vojske i mornarice u vladi, kao i

zamjenik vrhovnog zapovjednika vojske u vladi. I dok su partizani hrabro bez iije pomoi se

uhvatili u kotac sa okupatorom etnici pod svojim voom kitili su se raznim ordenjima, za svoju

borbu protiv neprijatelja, koje u stvarnosti nije ni bilo.33 Ipak etnika kvislinka politika nije

mogla biti dovijeka ignorirana u oima saveznika. Ve u toku 1943. godine saveznici ozbiljno

upozoravaju Mihailova da prestane da svojom pasivnou prema okupatorima, inae e njihov

odnos ozbiljno biti razmatran.

Ta nagla promjena politke Britanije prema Jugoslaviji nije bila sluajna. U toku 1943.

godine e se desiti uveni desant saveznika na podruje Sicilije, to ih je dovelo u veliku blizinu

Jugoslavije, pa su prilike na njenom tlu postale izuzetno bitne. I dok su saveznici, prijetili etnici

su od otvorenog potpomaganja na terenu preli i na potpisivanje sporazuma i to sa Italijanima.

Ta saradnja je bila pogotovo dobro uspostavljena na prostoru Crne Gore.34 Te iste etnike

Italijani e ukljuiti u dobrovoljne italijanske trupe. I ne samo to, osim sa okupatorima etnici e

32 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 182-183.

33 Matkovi, Hrvoje: Povijest Jugoslavije, Naklada Pavii, Zagreb, 2003, 214-215.

34 Matkovi: Istorija Jugoslavije, 216.

poeti uspostavljati i vrlo bliske veze sa ustaama. Ta veza je ozakonjena potpisivanjem

sporazuma 28. maja 1942. godine u selu Lipac.Najvei vojni obraun izmeu etnika i partizana

e uslijediti u toku etvrte ofanzive, poznate pod imenom bitka na Neretvi. U toj borbi

procjenjuje se da je svoje uee uzelo oko 12000-15000 Mihailovievih etnika.35 Nakon bitke

za ranjenike koja je trajala oko 40 dana partizani su pod komandom Vrhovnog taba sruili most

na Neretvi gdje su na drugoj obali nanijeli teak poraz etnikim jednicama i time nastavile svoj

proboj kroz Hercegovinu. 36

U toku te iste 1943. godine e doi do nove bitke izmeu partizana i okupatora koja je

donijela potpunu prekretnicu u daljim borbama. U domaim izvorima je poznata pod imenom

kao peta ofanziva, a u njemakim izvorima kao operacija Schwarc (Crno). Operacija je trebala

rezultirati i neuspjenim hvatanjem voe partizana Josipa Broza Tita. Odigrala se na podruju

Sutjeske i rezultirala pobjedom partizana. Od te 1943. godine etnike jednice su doivjele

potpunu kolaps.

Osim to su doivjele poraz u vojnim bitkama sa partizanima od te godine e se pristupiti

i njihovom razoruavanju. Jedini mjesto gdje su etnici imali jo neki utjecaj je podruje

Srbije.Postepenim gaenjem etnikog pokreta mase muslimanskog i hrvatskog stanovnitva su

mogle da odahnu, jer su tokom svih ratnih godina upravo oni bili glavna meta etnikog terora.

Osim muslimana i hrvata velika mrnja je bila ispoljavana i na raun partizana. Omraenost

35 Napad je poeo od strane okupatora i to pod kodnim imenom Fall Weiss. Cilj napada su bili artizanski
strateki poloaji u zapadnoj Bosni. Operacija je zapoela 20. januara 1943. godine. Nakon prve uslijedila
je i druga vojna operacija saveznika Weiss II i to 25. februara iste godine . Vrhovni tab je uspio da se
probije prema pravcu Neretve gdje su titili oko 4000 ranjenika. Partizani su uspjeli da izvre na desnu
obalu Neretve dok su se na lijevoj nalazile nalazile etnike snage Drae Mihailova.

36Isto,217.
partizana meu etnicima se ispoljavala i u stvaranju posebnih lista sa imenima pojedinaca koje

je trebalo to prije likvidirati. U tom cilju bile su formirane i posebne jedinice pod imenom crna

trojka, koja su likvidacije provodila klanjem noevima, pa su meu partizanima bili

prepoznatljivi pod imenom koljai.37 Te liste su imale i posebna imena pod kojim su se

prepoznavala tzv. Z liste (zakolji). Na tim listama se naao irok krug poznatih Srba, koji su na

taj nain fiziki likvidirani. Ove mjere se nisu mogle provoditi nad partizanima, jer su oni bili

izvan etnikog zakona. 38

U toku 1943 - 1944. godine veze izmeu saveznika i Drainog pokreta se potpuno

prekidaju. On se prestaje tretirati kao ratni saveznik, a u toku Teheranske konferencije 1943.

godine (Ruzvelt, Staljin, eril), donijeta je odluka da se izmeu ostalog partizanima prui

sva potreba pomo u hrani i vojnoj opremi. To je bio konani poraz Mihailovievih pristalica.

U toku 1943. godine Britanci e poeti sa organizovanjem slanja diplomatske misije kod Tita, u
39

cilju njihovog blieg povezivanja. A vrlo brzo poslije toga, na istoj ideji poee raditi i Sovjeti,

na elu sa naelnikom misije Nikolajem Kornjejevim. 40

Ostavljena od saveznika, nakon kapitulacije Italije jedina snaga u koju se etniki pokret

mogao pouzdati su njemake snage. I zaista, izmeu njih dolazi do sklapanja odreenih

37 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 233-234.

38 Isto,235.

39 Ono to Mihailovi nije znao jeste da sve informacije koje su slate jugoslovenskoj vladi u toku rata od strane
etnikog voe su bile tajnim kanalima pijunirane i proslijeivane britanskim vlastima. Time su Britanci na pravi
nain mogli da vide kakvu politku etnike snage vode na ratnom podruju.Isto, 259.

40 Aleksej Timofejev: Uloga i djelatnost zvanine sovjetske misije u Jugoslaviji u jesen i zimu 1944.
godine, Tokovi istorije-asopis za noviju istoriju Srbije Inis. Beograd, 1/2010, 36-37.
sporazuma, pogotovo od onog momenta kada je postalo sve izvjesnije da e se rat praktiki

zavravati na podruju Srbije. Patrizanske snage nita nije moglo zaustaviti. Kao posljednji

pokuaj konsolidacije etnikog pokreta u toku 1944. godine se odrao etniki kongres u selu

Ba. Rezolucija koju je kongres donio je odbacila AVNOJ i njegove odluke, a etnici su po prvi

put usvoji mogunost izgradnje budue drave poput poput federativne. U toku 1944. godine

NOVJ ( narodnooslobodilaka vojska Jugoslavije), uspostavila je kontrolu nad zapadnom

Srbijom uz nareenje da se pohapse glavne seoske voe, koje su vrlo blisko saraivale sa

etnicima. 22. septembra da bi stvar bila gora u jugoistone dijelove Srbije provaljuje i vojska

Crvene armije.41

Jedino to je Mihailoviu ostalo na rspolaganju jeste povlaenje iz Srbije, ali samo za

kratko. Iako je bilo oigledno da je rat gotov, to se nije tako inilo i etnikim pristalicama koji

preko Vujaka u sjevernoj centralnoj Bosni gdje su boravili kreu u svoj dugi mar sa ciljem

ponovnog povraka u Srbiju. Uprkos injenici to su ga pripadnici OZNE, stalno pratili da mu

uu u trag Mihailovi je sa malobrojnim pristalicama vjeto se skrivajui po planinama uspio da

doe do istone Bosne. Prelomni trenutak se dogodio hvatanjem jednog od etnikih komadanata

pod imenom Nikole Kalabi koji je pristao na saradnju oko otkrivanja poloaja etnikog voe.

Cilj je bio uhvatiti ga ivog. 42 Grupa oficira sigurnosti zajedno da Kalabiem je dola u podruje

Viegrada, gdje su poeli ispitivati tamonje seljake o tome da li im je poznato da se neko u tom

selu bavi etnitvom, Ti seljaci su imali za zadatak da dogovore sastanak sa jednim domaim

etnikom za kojeg se smatralo da je umjean u Mihailovievo skrivanje.

41 Tomaevi: etnici u drugom svjetskom ratu, 380-386.

42 Isto, 400-404.
 Namjera je bila predati Kalabievo pismo Mihailoviu, sa ciljem da se pojavi na

zakazanom mjestu. Taj prvi pokuaj hvatanja nije uspio. Meutim drugi pokuaj e uroditi

plodom. 43 Pratnja koja je dola do Mihailovia je bila sstavljena na taj nain da je ispred svakog

etnikog uvara se nalazio jedan tajni agent. Kada je dolo vrijeme otkrivanja, navodno svaki

od tih agenata je ubio etnika ispred sebe, bacivi Mihailovia na pod i zarobivii ga lisicama.

Naredni dan su ga prevezli u Beograd. Zajedno sa njim pre sud su izvedena jo 23 osumljienih.
44
Sud koji je trebao suditi Mihailoviu je bio Vrhovni vojni sud, koji je posebno donesenim

uredbama trebao da sudi svim onima koji su u ratu radili stvari protivne NOB. Veliki broj lica

koja su izala pred sud ukljuujui i samog Mihailovia je osuena na smrt. U toku 1945. godine

oko 15% izvedenih pred sud je dobilo smrtnu presudu. 45 Osim Vrhovnog vojnog suda, u Srbiji

je takoer ustanovljen Sud asti. Zloinom protiv srpske asti se smatrala svaka politika

propagandna, kulturna, saradnja sa okupatorom i domaim izdajnicima, sa kaznama trajnog ili

privremenog gubtika nacionalne asti, zatvorske kazne kao i prisilnog rada. Na ovim sudovima u

Srbiji je osueno preko 170 lica.46

10. juna 1946. godine, nakon skoro tri mjeseca ispitivanja Mihailovi je osuen zbog

veleizdaje i ratnih zloina. Mihailovieva molba za pomilovanje je odbijena, pa je 17 jula 1946.

godine izvrena kazna strijeljanjem. Mjesto gdje je pokopan, nikad nije otkriveno javnosti.

Zajedno sa njim likvidirano je jo sedam pripadnika etnike organizacije. Ostali su ili dobili

43 Isto,405-406.

44 Isto, 407-408.

45Dragan Krsmanovi: Upisnik vieg Vojnog suda u Beogradu za 1945. godinu, Tokovi istorije-
asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 2/2010, 197.

46 Sran Cvetkovi: Jedan spisak lica suenih od Suda asti 1945. godine, Tokovi istorije-asopis za
noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 1-2/2007, 267-269.
zatvorske kazne, ili na vrijeme pobjegli iz Jugoslavije.

Zakljuak

etnitvo je po mnogo emu najznaajniji pokret balkanskih prostora XX. stoljea. Ta

duga istorija etnitva, obiljeena je ubijanjem, likvidiranjem svega to nije imao srpski prefiks.

Poetni etniki odredi koji se stvaraju za razliku od onih kasnijih, nastali su prvenstveno sa

ciljem tienjem srpskog teritorija, uz izbjegavanje sukobljavanja sa Osmanlijama. Kako je

vrijeme prolazilo, iz odbrambenih formacija, etnici prerastaju u izuzetno okrutne,

nacionalistiki orijentisane grupacije koje su odgovorne za smrt mase muslimanskog, hrvatskog

ivlja na ovim prostorima, kao i mase partizana, koji su branili Jugoslaviju pred okupatorom.

Nain funkcionisanja etnika u drugom svjetskom ratu je bio poprilino nejasan, od poetnih

parola borbe protiv okupatora do oajnikog suprostavljanja partizanima, pa sve do saradnje sa

okupatorima i to najvie Italijanima, pa do stvaranja savezasa ustaama. Moda je i ova saradnja

sa ustaama najinteresantnija s obzirom na injenicu sa su etnike organizacije nastale kao

jedna vrsta revolta na raun ustakih zloina nad srpskim stanovnitvom.

Bjeei i sakrivajui se daleko u ume gdje su i nicale etnike formacije, njihova borba

nije mogla dobiti prefiks velikog junatva, kako to srpska nacionalistika istoriografija ima

potrebu prikazati. Sastavljeni najee od nekoliko stotina lanova nisu ni imali drugog izbora

nego ratovati protiv neprijatelja na gerilski nain, skrivajui se i napadajui tek kada su anse za

njihove gubitke bile minimalne, zazirui od svake bitke na otvorenom koje su u pravilu i gubili

od partizana u drugom svjetskom ratu. Od jednog pokreta, koji nije zazirao i od toga da

masovno mobilizira ljude i na prisilnoj osnovi, i koji je itav rat imao ogromnu savezniku

pomo kako u novcu, tako i u naoruanju, a poslije saveznika i ogromnu pomo okupatora,
rezultati na terenu su bili poprilino slabi u usporedni sa partizanima koji su se u najteim

godinama rata borili sami. Iz tog razloga etnitvo i njhove zloine uprkos shvatanjima samog

naroda, moemo smatrati jednom od najveih mrlja savremene srpske istorije.

 Literatura

1. Tomaevi, Jozo: etnici u drugom svjetskom ratu, Sveuilina Naklada Liber, Zagreb, 1979.

2. Milan Ristovi: Poloaj ena u ideoloko-propagandnom rijeniku kolaboracionistikog

reima u drugom svjetskom ratu, Tokovi istorije- asopis za noviju istoriju Srbije, Inis,
Beograd, 3/2009.

3. ehi, Nusret: etnitvo u Bosni i Hercegovini (1918-1941), Odjeljenje drutvenih nauka,

Sarajevo,1971.

4. Petranovi, Branko: Istorija Jugoslavije 1918-1978, Nolit , Beograd, 1980.

5. Aleksej Timofejev: Strane specijalne slube i ivot ruskih emigranata u Srbiji 1941. godine,
Tokovi istorije- asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 1-2/2006.

6. Filip kiljan: Genocid nad Srbima, Romima,idovima u kotaru Nova Gradika tijekom
drugog svjetskog rata, Tokovi istorije- asopis za noviju istoriju Srbije Inis, Beograd, 3/2009.

7. Prilozi:Izmeu slave i optube Kosta Milovanovi Peanac 1919, asopis za strategijska

istraivanja, Beograd, 2007, 119.

8. Milan Terzi: Jugoslovenska kraljevska vlada, general Dragoljub Mihailovi, i savezniko

bombardovanje ciljeva u Jugoslaviji 1942-1944. godine, Tokovi istorije-asopis za noviju
istoriju Jugoslavije, Inis, Beograd, 1-2/2005.

9. Milan Terzi: Jugoslovenska kraljevska vlada i ubacivanje propagandnog materijala u

Jugoslaviju 1941-1943. Tokovi istorije-asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 2006.

10. Aleksej Timofejev: Uloga i djelatnost zvanine sovjetske misije u Jugoslaviji u jesen i zimu
1944. godine, Tokovi istorije-asopis za noviju istoriju Srbije Inis. Beograd, 1/2010.

11. Sran Cvetkovi: Jedan spisak lica suenih od Suda asti 1945. godine, Tokovi istorije-
asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 1-2/2007.

12. Dragan Krsmanovi: Upisnik vieg Vojnog suda u Beogradu za 1945. godinu, Tokovi
istorije-asopis za noviju istoriju Srbije, Inis, Beograd, 2/2010.