Vic lm, tri thc v

k nng mi cho
cng nhn CNTT

Tc gi: John V

Ngi dch v bin tp: Ng Trung Vit

H Ni, 12/2012
Ngun t liu: John Vu, Carnegie Mellon University
http://www.science-technology.vn
 Mc lc

1. Vic lm thi ton cu ho ................................... 1

C hi lm vic ton cu .......................................................... 1
Vic lm vi ton cu ............................................................... 6
Th trng vic lm ngy nay ................................................. 12
Xu hng thu ngi ca cng nghip 2012-2018 ............... 14
Li khuyn v vic lm trong th trng ngy nay ................. 18
Li khuyn khc v th trng vic lm ................................. 22
T ng ho v th trng vic lm tng lai ....................... 26
Th trng vic lm CNTT ...................................................... 28
Vic lm tt nht M ............................................................ 32
Vic nng, lng cao ............................................................. 34
Cu hi v vic lm ................................................................ 36
Vic lm phn mm ................................................................ 40
K nng v vic lm ................................................................ 43

2. Tm vic v phng vn vic ................................ 47

Tm vic lm-1 ........................................................................ 47
Tm vic lm-2 ........................................................................ 49
Tm vic lm-3 ........................................................................ 52
Tm vic lm-4 ........................................................................ 55
Tm vic lm trong thi kinh t km ....................................... 60
Tm vic lm chin lc ......................................................... 64
Xin vic ................................................................................... 70
Li khuyn t ngi qun l thu ngi ................................ 73
Phng vn vic lm ................................................................ 80
Phng vn xin vic ton cu .................................................. 83
i vic lm ............................................................................ 86

i
3. Ngh nghip trong CNTT .................................... 91
Ngh phn mm ..................................................................... 91
Ngh k ngh phn mm ........................................................ 95
Ngh qun l h thng tin ....................................................... 97
Ngh kim th phn mm .................................................... 100
Ngh khoa hc my tnh ...................................................... 103
Ngh khoa hc my tnh chuyn su ................................... 107
Ngh k ngh my tnh ......................................................... 112
Ngh nghip trong thi bt nh ........................................... 116
Pht trin ngh nghip ......................................................... 119
Vn o c .................................................................... 122
i ngh-1 ............................................................................ 125
i ngh-2 ............................................................................ 128

4. Nh doanh nghip ............................................. 131

L nh doanh nghip ............................................................ 131
Nh doanh nghip-1 ............................................................. 133
Nh doanh nghip-2 ............................................................. 135
Lm sao l nh doanh nghip thnh cng? ......................... 138
K nng ca nh doanh nghip ............................................ 141
Nh doanh nghip cn g? ................................................... 145
Huyn thoi v nh doanh nghip ........................................ 148
Bill Gates: Nh doanh nghip ............................................... 151
Steve Jobs: Nh doanh nghip ............................................ 153
Steve Jobs ............................................................................ 158

5. Hc c i .......................................................... 163
Con ngi ca x hi tri thc ............................................... 163
Hc c i ............................................................................ 167
Ngi hc c i .................................................................. 170
t mc ch hc tp ca bn .............................................. 174
La chn lnh vc hc tp .................................................... 176
Hc nhng iu mi ............................................................. 180
ng c ................................................................................ 183
Hc ci g? ............................................................................ 185
La chn lnh vc hc tp .................................................... 187
c chun b ...................................................................... 190
Chun b cho tng lai ca bn ........................................... 193

ii
 Tri thc ton cu .................................................................. 195
Cnh quan h thng ............................................................. 199

6. Tri thc v k nng ............................................ 203

Tri thc v k nng - 1 .......................................................... 203
Tri thc v k nng - 2 .......................................................... 206
Tri thc v k nng - 3 .......................................................... 208
K nng hc tp .................................................................... 212
K nng mm ........................................................................ 217
K nng con ngi ................................................................ 219
K nng v tin b................................................................. 221
K nng cng ngh no c cn ti? ................................. 225
K nng chuyn i c ..................................................... 227
K nng c cn ................................................................. 229
Cnh quan k nng ............................................................... 232
K nng mm ........................................................................ 235
K nng nghe, ni, trao i ................................................... 238
K nng lng nghe ................................................................ 242
K nng trnh by .................................................................. 244
K nng gii quyt xung t .................................................. 247
K nng gii quyt vn ..................................................... 251
K nng ngoi ng ................................................................ 252
Thi quen c ....................................................................... 254
Li khuyn v c ................................................................ 255

iii
 1. Vic lm thi ton cu ho

C hi lm vic ton cu
Ti nhn c mt s cu hi lin quan ti tnh trng
vic lm do cuc khng hong ti chnh v ton cnh lm vic
cho cc cng ti ton cu. Mt sinh vin hi: Ti mun lm
vic cho cng ti ton cu v i nhiu nc, iu c th c
khng?" Sinh vin khc hi: Ti sp tt nghip i hc v
khoa hc my tnh nm nay. Ti mun lm vic nc ngoi.
Thy c th cho li khuyn no khng?
y l mt s xu hng trong cng nghip cho c sinh
vin sp tt nghip v sinh vin ang ng k vo hc i hc
bt k ngh nghip ca h trong min phn mm.
Khi cuc khng hong ti chnh bt u, nhiu vic lm
bin mt khi cc cng ti trn ton cu, c bit l trong ti
chnh, doanh nghip, ngn hng v thng mi ton cu. S c
lc nhng vic lm ny quay li bnh thng v hin thi th
trng b bo ho vi nhiu ngi th trong nhng lnh vc
ny, ti mc khng th tm ra ngi s dng lao ng. Trong
vi nm trc, s sinh vin ghi danh vo Ti chnh, Ngn hng
v thng mi quc t tng qung 35% ring M cn by

1
gi nhiu ngi ang tt nghip trong "tnh hung ti t" ny
cho nn h i tm vic lm hay chuyn sang lnh vc nghin
cu khc. Trong cuc khng hong ny, nhiu cng nhn
CNTT cng mt vic bi v cc cng ti ang gim chi tiu v
khon ngoi vic lm cho cc nc khc. Ngy nay bo ch y
nhng cu chuyn v vic chuyn ra nc ngoi, v nhiu i
hc M cng quan st vic ghi danh vo lnh vc my tnh v
phn mm gim st ln.
Vic ghi danh thp thc t bt u t vi nm trc
ri, bi v sinh vin tr M v chu u u ghi danh vo ngn
hng, ti chnh, thng mi ton cu ni h ngh h c th lm
c nhiu tin. Kt qu l c s st gim 40% v s sinh
vin vo hc khoa hc my tnh hay lnh vc c lin quan.
Theo nhiu nghin cu, sinh vin c trao cho li khuyn
ti. Nhng ngi t vn v cha m ang khuyn h rng phn
ln vic phn mm u l khon ra nc ngoi, iu ny gy
tc ng ti vic ghi danh vo cc mn c lin quan ti phn
mm. Bn cnh , phn mm b quan nim khng ng l
dnh cho "bn am m v lp d" v nhiu sinh vin n trnh
iu v h khng mun b coi l "lp d." Hollywood cng
thch khc ho hnh nh nh khoa hc my tnh nh nh khoa
hc in trong nhiu phim ca h v to ra hnh nh xu
cho nhng ngi trong lnh vc my tnh.
Khi "th h bng n tr con" (ngi c sinh t 1945
ti 1965) v hu, h em theo tri thc chuyn mn ca mnh
i, lm ny sinh l hng tri thc trong nhiu cng ti. Tc ng
ny s c cm thy nhiu nht cc vic lm trong chnh
ph, bnh vin, chm sc sc kho v tin ch cng cng, iu
trong nhiu nm khng th no thay th c h thng ca h
bng cng ngh hin i hn. Nghin cu gn y nm 2006
ni rng, "Ngn hng, bnh vin v cc c quan chnh ph,
nhng ni ph thuc vo h thng cc nhiu giao tc s c
bit kh tc ng vo." "C nhiu h thng c qun l bi

2
con ngi vo cui nhng nm 50 hay 60 nhng khng c
thanh nin trong cc min bi v ngi lm vic trong chnh
ph v c s chm sc y t thng lm vic trong mt
thi gian di v khng i vic lm. Cho nn khi h v hu, ai
s duy tr nhng ng dng ? Tu chn duy nht l khon
ngoi nhiu hn cho cc nc khc hay thu cng nhn t cc
nc khc ti v duy tr chng. Vi s phn i mnh m vic
khon ngoi vic lm ca chnh ph cho nc ngoi t c
thng v h ngh vin M, nhiu ngi d on rng chnh
ph M s phi em cng nhn t hi ngoi vo duy tr cc
h thng ny. Theo mt s ngun, chnh ph M s cn vi
trm nghn ngi lm phn mm duy tr ring nhng h
thng ny v c s chm sc sc kho v cc c quan khc c
l c nhu cu tng t. Tnh hung ny khng phi l duy nht
M bi v chu u (c, Php, Anh v Italy) cng ang i
din vi cng vn vi nhiu ngi v hu v khng cng
nhn c k nng thay th h.
Ngy nay, nhiu ngnh cng nghip cng ang i din
vi nhng th tin thoi lng nan tng t vi nhiu t ng
ho hn, nhiu h thng my tnh hn nhngkhng c cng
nhn c k nng lm cng vic. Phn ln cc CIO u lo
ngh rng khng tng v cng nhn phn mm, i ng ti nng
hn hp ny, s lm bng pht cuc khng hong CNTT trong
tng lai gn v y nhiu t chc vo ri ro nghim trng.
Mt s ngi cho rng khon ngoi s bo v h chng li s
thiu ht tng lai nhng khng phi tt c mi vic u c th
c khon ngoi v chung cuc h s phi mang cng nhn
vo lm vic cho h. C vi ngh thay i lut di tr cho
php Cng nhn k nng cao hn, c bit trong lnh vc y t,
iu dng v phn mm c vo v lm vic M v chu
u, nh cc di dn hp php.
Nghin cu gn y d on rng chi tiu CNTT v
khon ngoi s tng ti $168 t la, tng ln t $64 t la

3
trong 5 nm ti bi v vic thiu ht cng nhn. Sc p cnh
tranh khng ch hi t vo vic tm cc nc c chi ph thp
hn khon ngoi, m cn vo chin lc l s thiu ht
tng lai c th c gim nh bi khon ngoi bt k k nng
no c cn ti t lao ng ton cu. 80% CIO c phng
vn u ng rng h s khon ngoi nhiu hn, khng t i.
Mt CIO ni: "Thiu ht k nng CNTT xy ra Bc M, ti
s phi thu cng nhn t bt k u. Ti s phi i ti nhiu
i hc, nhng khng nht thit l i hc M." Nhiu nghin
cu ch ra rng nhiu vic lm lp trnh s c khon ngoi
cho th trng c lao ng chi ph thp, nhng thu cng
nhn t cc nc khc ti v lm vic M, quan chc iu
hnh CNTT ang da vo nhng cng nhn lm ch c
ting Anh v nhng ngi c tri thc v qui trnh nghip v,
ngi c th gip thit k cch thc mi v tt hn dng
cng ngh. Mt s ngi qun l cp cao ni rng: "C nhiu
u t th vo vic a ngi t nc ngoi vo M cho nn
cc cng ti c th chn tp k nng lm tng thm nhiu gi tr
cho doanh nghip nh k ngh phn mm, kin trc s, ngi
thit k v qun l h thng tin. Phn ln lp trnh v kim th
s c khon ngoi cho nh cung cp nc ngoi."
Tuy nhin, cc nghin cu gn y v nng lc ca mt
s quc gia thy rng tri thc v k nng ca sinh vin trong
hu ht cc nc ang pht trin khng bt kp vi nhu cu
ca cc nc pht trin. Phn ln cc i hc cc nc
ang pht trin ch to ra ngi lp trnh v kim th c th
phc v cho doanh nghip khon ngoi tt nhng khng phi l
nhng k nng k s phn mm hay qun l h thng tin m
ngnh cng nghip phn mm cn nhp khu vo M v
chu u.
Phn ln cc cng ti ngy nay u tm ngi vi nhng
k nng k thut mc cao c kh nng trao i tt trong ting
Anh. Nhiu ngi qun l cp cao xc nhn rng a s nhng

4
vic ny yu cu tng tc thng xuyn vi cc cn b khc,
i tc kinh doanh, v cp qun l. Do h yu cu ngi c
k nng trao i ni v vit tt, k nng phn tch, k nng qui
trnh phn mm, v tri thc doanh nghip. Nhiu sinh vin
phn nn rng chng trnh bc i hc ca h khng nhn
mnh vo nhng k nng ny. Donald Ingram, mt nh qun
l cp cao Google ni: "Sinh vin cn tt nghip ng t i
hc c k nng ni, thng lng v qui trnh. Nu h c iu
, h c nhiu c hi hn, v h c tr nhiu tin hn trn
ng tin." Mt ngi qun l cp cao khc cng ni: "Cng
ngh thng tin khng phi l ng kt thc; n l cnh cng
vo cc vai tr khc trong doanh nghip. Trong khi nhn vin
c thi c kh nng tham gia vo mt min k thut v
thnh ngh nghip, cc v tr CNTT khng cn l im chm
dt cho h. Tri thc qui trnh v nn tng gio dc a dng to
kh nng cho nhng cng nhn k nng cao hn ny chuyn ln
cc chc nng khc trong cng ti ton cu bi v doanh nghip
khng cn trong mt nc m trn ton th gii. Chng ti
thy rng ngi k thut c k nng doanh nghip c tm
kim nhiu trong cc chc nng khc. Cp qun l ca chng ta
thch dng h qun l mt cch hiu qu hn. Ngi vn
hnh ca chng ta thch h bi v h hiu iu ang din ra
trong vn hnh ca chng ta tt hn nhng ngi ang trong
vn hnh."
Ti tm tt xu hng hin thi trong cng nghip
cho bn bit iu g ang xy ra. Ti tin rng vi ton cu ho
mi th u c th v vic lm tng lai s l mi ni nu
bn c tri thc v k nng. Li khuyn ca ti l chn la i
hc v chng trnh o to tt nht u t thi gian v n
lc ca bn. Hi t vo c k nng k thut v k nng trao i
ri bn s c c hi bn mun.

5
 Nhn tin, quan im ca ti v c hi KHNG PHI l
"ci g ngu nhin xy ra hay ci g xy ra bi may
mn m l ci g ch xy ra khi bn sn sng.
Cu hi ca ti cho bn l: Bn sn sng cha?, Bn
c nhng k nng m cng nghip cn khng?, Bn c u t
thi gian v n lc ca mnh vo ci tin k nng trao i ca
bn khng?, Bn c chng trnh o to ng c th gip
ci tin tri thc v k nng ca bn khng?

Vic lm vi ton cu
Mt s trong cc bn hi ti lm sao kim c vic
lm, c bit vi cc cng ti ton cu v cc bn c trong
blog ca ti rng nhiu cng ti tuyn ngi phn mm hi
ngoi. Kim vic lm vi cng ti ton cu c nhiu iu hn l
ch c k nng ng; c mt s iu bn phi c chun b
lm ti a c hi kim vic ca mnh. Sau y l mt s li
khuyn bn c th xem xt ti.
1) Gio dc: Bng cp v khoa hc my tnh hay k ngh
phn mm l cn cho ngh phn mm hi ngoi. Phn
ln cc cng ti ton cu u yu cu t nht bng i hc
t cc i hc c truyn thng m h quen thuc. i hc
tt vi kt ni ton cu mnh l rt quan trng cho cng
vic ton cu. Mt s i hc c cng tc vi cc i hc
nc ngoi v trao i chng trnh, trao i ging vin
hay xy dng chng trnh ca h da trn chng trnh
ca cc i hc nc ngoi ni ting, chnh l nhn t
tch cc trong con mt ca cng ti ton cu. Xin nh rng
bng cp ch l cha kho m cnh ca lao ng,
khng phi l m bo cho vic lm. Gio dc ca bn
khng chm dt vi bng cp m ch l bt u. Nu bn

6
 mun vn cn c tnh cnh tranh v tin ln trong ngh
nghip ca mnh, c bit trong mi trng lm vic ton
cu, bn cn thng xuyn ci tin k nng ca mnh, v
theo kp vi xu hng trong cng ngh. C nhiu mn
o to chuyn nghip ci tin k nng ca bn m bn
c th cn trong khi gio dc hn lm truyn thng c th
khng . Do cnh tranh cao, mt mnh cht lng s
khng cho bn vic lm m bn s cn thm vo gio dc
ca mnh bng vic chng minh k nng v s sn lng
tip tc hc nhng iu mi.
2) Kinh nghim: Bn c th c bng cp nhng kinh
nghim s l nhn t chnh trong kim c vic lm ca
bn. Ngy nay nhiu vic lm yu cu mt s nm 'kinh
nghim,' iu c th dng nh kh vi sinh vin mi tt
nghip dnh mi thi gian trng. Khuyn co ca
ti cho cc sinh vin l tm vic lm bn thi hay lm
vic tp trung trong cng nghip khi bn vn cn ang
theo hc trng. Nu bn thiu kinh nghim, bn cn
bao qut l hng ny bng vic ni vi ngi s dng lao
ng l bn c th chng t k nng ca mnh trong
phng vn hay em bn mu cng vic ca mnh cho h
xem. Chng hn, bn thit k v h tr cho website
ca trng, duy tr cp nht hng ngy - nhng kinh
nghim nh vy s chng minh k nng ca bn cho
ngi s dng lao ng tim nng.
3) Ngoi ng: lm vic cho cng ti ton cu, bn cn t
nht phi thng tho mt ngoi ng. Khng c k nng
ngoi ng tt, c hi ca bn c l l s khng khi c
nhiu ng c vin khc. Tt nhin, iu tu thuc vo
cng ti v ni bn s lm vic m bn phi bit ngn ng
no . Nu bn xin lm vic vi cng ti Nht Bn th
bn cn bit ting Nht Bn nhng theo kin ca ti,
ting Anh c l l tt nht bi v n c dng gn nh

7
 mi ni. Lm ch tt ting Anh c th m ra nhiu c hi
cho bn v cho php bn lm vic nhiu ch trn th
gii v cng d dng chuyn t cng ti ny sang cng ti
khc.
4) Tri thc v k nng: Nu bn c yu cu ti cuc
phng vn, bn phi c chun b. Bn phi ngh v vic
lm m bn ang xin v t hi mnh liu bn lm loi
vic ny trc y cha? Nu bn xin vic lp trnh, t
hi mnh loi ngn ng lp trnh no vic lm ny yu
cu? Bn bit bao nhiu ngn ng? Ngh v s hon
thnh ca bn trong hon cnh vic lm c bit. Chng
hn, bn vit hai nghn dng m trong C++ cho mt
vic trng. C th bn vit mt chui lnh trong
ngn ng truy vn cho c s d liu trng hc t
chc cc bn ghi sinh vin v.v. V c bn phn ln cc
cng ti ton cu s dng phn loi sau xc nh mt
ng c vin c khp vi yu cu ca vic lm ca h
khng:
a) K nng hot ng: bn bit g v pht trin phn
mm (lp trnh, kim th, hay qun l d n v.v.)
Nhng k nng ny hu ht c dy trong
trng.
b) Tri thc chuyn gia min: Bit v cc khu vc min
c bit hay bn hc nhanh chng v nm r th no
v cc vn v c kh nng gii quyt cc vn .
y l nng lc ca bn ti cng vi vic cp dng
tri thc ca bn.
c) Cng c v cng ngh: bn bit cng c v cng
ngh no. Chng hn: Eclipse, Ruby, Java, C#, v
Unix v.v.

8
 d) Kinh nghim: Bn lm cng vic phn mm
c bao lu, h gi thit rng bn tng lm vic
ri. Chng hn: ERP, CRM, c s d liu, nh
kho d liu, giao tc ti chnh, v an ninh my tnh
v.v.
Bn cng cn ngh v cht lng, u tin v cc k nng
phi k thut bn mun biu l cho ngi s dng lao ng v
nng lc ca bn. C th bn gii qun l hot ng ca trng.
C th bn gii trong lm vic t vi ngi khc to ra
websites. C th bn rt gii bn ngoi cc hot ng trng
hc nh cm tri, hot ng t thin, hay lm vic vi cng
ng cho cc l hi c bit. Phn ln cc cng ti ton cu tm
kim "ngi ton b" KHNG ch l ngi k thut cho nn
cc hot ng ph m bn lm bn ngoi trng bao gi cng
l iu tch cc. Bn phi ngh v nhiu iu m bn lm
thnh cng.
C nhng vn nhiu cng ti ton cu i hi m bn
c th c chun b trc. (Ti thu thp cc cu hi ny t
nhiu sinh vin k cho ti v kinh nghim ca h khi ti hng
dn h tm vic) Chng hn: cu hi "Ti sao bn mun lm
vic y?" (y l cu hi v bn c chun b k v cng ti
th no.) Tt nhin bn phi bit ci g v cng ti bn xin
vo lm. Cho nn li khuyn ca ti l lm nghin cu v cng
ti . NG BAO GI tr li: Ti thch cng ti ca cc ng,
ti cn vic lm v ti s lm vic chm ch cho cc ng. iu
ngha l bn chng bit g v h v hin nhin h c th
ngh: V bn khng quan tm tm hiu v chng ti, bn chng
bit g v cng ti chng ti th sao ti phi chm lo v bn.
Cu tr li tt hn c th l nh th ny: "Ti hiu rng
cc ng ni ting trong lnh vc XYZ v cc ng c vi d n
ang tin hnh " (Bn mun chc chn rng bn bit ci g
v cng ti ny v bn c iu tng t trong tm tr). Bn c

9
th ly bc u tin trong vic gii thch nng lc ca bn
bng vic ni "Ti lm vic trn mt d n nh trng
dng cng ngh XYZ m cc ng c th thy quan tm " (By
gi bn c c hi gii thch thm cht t v d n trng
dng XYZ nhng NG i vo chi tit qu k thut.) Ri bn
c th ni: "Ti thc s thch th mt phn ca cng vic ny."
(Bng vic ni iu ny, bn c th gii thch vai tr ca bn,
cch d n c tin hnh, v cch bn thnh cng.)
iu bn lm l ly cuc phng vn lm cuc hnh trnh
cng bn khi bn thuyt phc cng ti v k nng ca bn,
nng lc ca bn, v mc ch ca bn. Bn phi gi cu tr li
ngn gn v chnh xc ngi phng vn s c c hi nh
gi bn v hi bn nhiu cu hi hn. Nu ngi phng vn
thch bn, cu hi tip c th s ging th ny: "iu rt tt l
k cho ti v nhng im mnh v im yu ca bn." (y l
cu hi v phm cht khi ngi phng vn nh gi liu c nn
cho bn vic lm hay khng, cho nn gi cu tr li ngn gn
bi v c mo y.) Bn c nm pht gii thch tt nht v
mnh kiu nh: Ti thch XYZ v ti c l ti c th lm
nhiu hn nhng phn ln d n trong trng u nh, ti c
l ti c th lm vic cho d n ln hn cho ti c th hc
thm v XYZ. (Bn c c hi gii thch v XYZ chnh l khu
vc min lm vic ca cng ti ton cu ny v by t rng bn
mun hc thm.)
Mo l ngi phng vn c th hi, " l im mnh;
by gi ni cho ti v im yu ca bn?" (ng ri vo by
bng vic ni iu g tiu cc. Cho nn nhiu sinh vin
phm phi sai lm y. Bn nn bin iu tiu cc thnh tch
cc nh mt trong nhng sc mnh ca bn.) Cu tr li a
chung ca ti l "L ngi phn mm, ti thch lm cng vic
phn mm v i khi ti lm vic qu cn mn. im yu ca
ti l ti lm vic qu nhiu v qun mt thi gian." (Hnh
dung iu ngi phng vn ngh: Ngi ny l nh k thut tt

10
v ngi ny lm vic rt cn c mnh cn c th tm c
ci g khc ai mun lm iu cho cng ti.)
T tin: iu ny c l l iu kh nht vi nhiu sinh
vin phn mm, nhng t tin l k nng ln phi c trong khi
phng vn xin vic. Ti bit rng phn ln nhng ngi phn
mm v cn bn hng ni, mc du h c k nng nhng
khng bit cch truyn t ngh ca h mt cch r rng. T
tin khng c ngha l bn phi bit mi th nhng n qu c
ngha l bn phi khng hong s khi bt gp mt cu hi hay
ch bn khng quen thuc. Nu bn khng bit, c thnh
thc nhng ni vi ngi s dng lao ng rng bn sn lng
hc ci mi. NG kiu ngo v bn khng mun ngi s
dng lao ng ngh rng bn ang thch thc h. Bn cn l
php nhng vn t tin v iu bn c th em ti cho cng ti v
iu ngha l bn phi c chun b.
Vic chun b tt ngha l bn chn thnh, am m v
trin vng ca mnh c lm vic cho cng ti ton cu v
thng iu s ch ra trong cuc phng vn. Nu ngi
phng vn thy rng bn sn lng tho lun v ch c th,
v l php vi h khi bn tr li theo cch chnh xc th h c
l cho bn im tch cc. H bit rng hu ht cc sinh vin
mi tt nghip khng c kinh nghim v h cha bao gi trng
i rng bn l chuyn gia trong min ch ny. iu s
ti vi thi gian cho nn thi ca bn, vic chun b ca bn
cng nh hot ng ngoi kho ca bn, nh cc hot ng
sinh vin, bo trng, cng vic t thin s to hnh nh n
tng v gip phn bit bn vi nhng ngi khc.

11
Th trng vic lm ngy nay
Theo tin tc mi nht, phn ln cc cng ti u tin tng
v phc hi kinh t v bt u thu ngi. u tin hng u l
v cng ngh thng tin (CNTT) v n l yu t then cht trong
cnh tranh ton cu. Nu bn ang hc v k ngh phn mm,
khoa hc my tnh, hay qun l h thng tin th bn c th nn
bit rng th trng vic lm cho cc khu vc ny c v rt tt
trong vi nm ti v cu ang vt xa cung.
Tt nhin, khng ch sinh vin tt nghip i tm vic lm
m c nhng cng nhn c kinh nghim, ngi b sa thi do
khng hong ti chnh cng i tm. c c vic lm bn
mun, bn phi c chun b v bit k nng no ang c nhu
cu cao. Khi cc cng ti bt u thu ngi, h s hi t ch
yu vo nhng ngi c th h tr cho nhu cu tc khc ca h
nh qun l mng, an ninh mng, h tr bn lm vic, pht trin
phn mm, v qun tr c s d liu. Phn ln cc vic lm
cng s yu cu bng cp i hc l ti thiu.
Bi v ngy nay nhiu cng ti ang dng internet, nhu
cu v mng s tip tc tng trng. Cc cng ti cng da
nhiu vo nhng ngi qun l h thng tin gi cho h thng
ca h vn hnh tri chy, h cn t hp nhng cng ngh mi
cho nn nhu cu v k nng qun l h thng tin ny s l cao.
CNTT khng cn ch l sn phm m cn l dch v cho ngi
dng ni b cho nn c tri thc v dch v CNTT nh qun l
nhu cu, qun l thay i, qun l nng lc v qun l vn l
bn cht c c ngh vic lm tt. Bi v nhiu thng tin
c trao i qua internet, an ninh mng l k nng ct yu
trong vic bo v d liu v thng tin ca cng ti. Vi vic
tng ln v phn mm c hi, vi rt, v nhng hc khch ti
phm c t chc, an ninh mng l mt trong nhng vic lm c
nhu cu cao nht trong cng nghip ngy nay. Mc du phn
ln vic lm an ninh yu cu kinh nghim nhng mt s cng

12
ti s thu sinh vin tt nghip c nn tng mnh v mng v h
iu hnh ri gi h i o to thm. H tr bn lm vic l k
nng ang c yu cu mc tip theo. Vic lm ny cung
cp h tr cho ngi dng khi cng ngh thay i nhanh chng
vi nhiu phn mm mi v cp nht. Mt trong nhng tp k
nng then cht trong loi ny bao gm qun tr Windows v cc
sn phm ca Microsoft c s dng rng ri trn ton th
gii. Khi cc cng ti phi "chuyn bit ho" sn phm phn
mm khp vi nhu cu ca h, vic pht trin phn mm
cng c nhu cu cao. Phn ln cc cng ti s yu cu ng c
vin c k nng ngn ng lp trnh trong C, C++, C# hay Java.
Bn cnh ngn ng lp trnh, ng c vin cng phi c tri thc
v vng i phn mm, mt s phng php pht trin v cc
khi nim chuyn su. Mt k nng c nhu cu cao khc l
qun tr c s d liu. Vic lm ny hi t vo duy tr v pht
trin h thng c s d liu m cng ti dng lu gi, phn
tch v truy lc d liu. Tri thc v cc c s d liu khc nhau
nh SQL Server ca Microsoft, Oracle, v Sybase l ng
mong mun.
V nhu cu ton cu l cao nhng cung cp l thp, nhiu
cng ti s hoc phi khon ngoi cng vic cho cc nc khc
hoc thu ngi t nc khc ti v lm vic cho h. C k
nng ngoi ng ang tr thnh yu cu trong vic c vic lm
c tr lng tt. Ngn ng tt nht s l ting Anh v n
c dng ti nhiu ni. Th trng cng ngh ang thay i
nhanh chng cho nn cho d bn c cc k nng, bn vn
cn nhn din l hng trong tp k nng ca bn v tm cch
lp y chng. L sinh vin bn c th cn thm hiu mt s
cng vic tm thi thu ly kinh nghim cng nghip. y l
cch tt nht xy dng k nng mi, tri thc mi bi v mt
s cng ti sn lng cung cp o to min ph cho cng nhn
bn thi.

13
 Li khuyn ca ti l sinh vin nn tm bt k vic lm
bn thi no c lin quan ti o to ca h bi v c cng vic
vi kinh nghim no l tt hn khng c kinh nghim no.
Th trng vic lm bao gi cng thay i khi hon cnh doanh
nghip thay i cho nn doanh nghip gi v tr tt nht bao
gi cng i ti nhng ngi lin tc mi sc k nng ca h, ci
tin tri thc ca h, v gi cho bn thn h nhn bit y v
iu ang din ra trong th trng ton cu.

Xu hng thu ngi ca cng nghip 2012-

2018
Theo mt nghin cu cng nghip, vic thu ngi ca
cng ngh thng tin (CNTT) cho nm nm ti s n phn ln
l t chu bi v n c th to ra nhiu ngi tt nghip c k
nng CNTT p ng cho nhu cu cng nghip hn l M
hay chu u. Ngi ta c lng rng trong nm nm ti,
cng nghip CNTT s to ra thm 4.5 triu vic lm CNTT,
trong s xp x 3 triu cng nhn s c thu t chu .
Tuy nhin, do chnh sch di tr cn b gii hn, cc cng ti
phn mm khng th em tt c h vo M hay chu u c
cho nn nhiu cng ti s phi m cc tin nghi pht trin cc
nc m k nng CNTT c nhiu v phn ln cng vic tng
lai s c phn phi trong nhiu t cc mi gi khc nhau.
Theo nghin cu ny, mi vic lm CNTT chu s
to ra vic lm cho t nht tm ngi bn ngoi CNTT, tng 24
triu vic lm c th c to ra chu v s c cnh tranh
trong cc nc v ch cc trung tm pht trin s c thnh
lp. Quyt nh then cht v v tr s c a ra da trn ch
yu l h thng gio dc v nng lc ca cc cng nhn CNTT
ca h. Mt quan chc iu hnh ni: y l lc tng tc thay

14
i gio dc. Cc nc phi xc nh liu gio dc CNTT ca
h c th h tr cho nhu cu ton cu hay khng. Cc chnh
ph v nh gio dc phi lnh o thay i ny mt cch nng
n bi v chng ta ang nhanh chng chuyn vo pha tip ca
tnh ton ni tnh ton my, mng x hi, v d liu ln l cc
yu t chnh.
Theo nghin cu ny, tnh ton my s l nn tng ca
hu ht cng vic CNTT tng lai. Vi lc lng lao ng
tng lai dng in thoi thng minh, pht trin phn mm s
tp trung vo cc nn di ng v my tnh bng. Di ng s l
im vo cho mi ng dng tng lai. Tnh ton x hi cng
ang di chuyn nhanh chng thnh li ca nhiu vn hnh
doanh nghip. N s lm thay i qun l t cu trc phn cp
v cc t chc nng c xc nh sang cu trc phng bt
ngang qua bin gii t chc ni nhng ngi pht trin, khch
hng, ngi dng u dng tnh ton x hi cng tc, trao
i thng tin v cung cp phn hi. Vi vic dng cc nhiu
CNTT trong hu ht mi kinh doanh, cc cng ti s phi c
cch tt hn ra quyt nh nhanh chng, v khm ph ra
nhng c hi mi ti u kinh doanh. Vi nhiu d liu sn
c (d liu ln) s c nhu cu khng l v phn tch d liu,
lu gi d liu, v t chc d liu bin chng thnh thng
tin c ngha. iu ny s lm tng tc vic tng trng trong
kinh t ton cu v to ra nhiu vic lm CNTT hn.
Pht trin phn mm ton cu bng cc t phn b khng
phi l mi nhng vi vic dng ngy cng tng ca CNTT
trn khp th gii, ngy cng nhiu cng ti s phi chuyn
nhanh chng vo cch tip cn ny. Bng vic pht trin phn
mm 24 gi v 7 ngy mt tun, cc cng ti c th c c sn
phm phn mm a ra th trng nhanh hn. Trong thi
i thng tin ny, tc l qui tc. Bn cng nhanh ra th
trng, bn cng nm c n tt hn, v nm c th trng
l u th chnh trong lm kinh doanh trong th trng cnh

15
tranh ton cu ny. Do , lm vic t v ngoi ng (ting
Anh) s l yu cu then cht cho vic lm bn cnh k nng k
thut.
Nghin cu ny thy rng 65% cc cng ti CNTT ang
lp k hoch m cc trung tm pht trin nc ngoi vi
IBM, Microsoft v Google lnh o hip c vi t hp ca
trn trm trung tm pht trin khi xa trong nm nm ti. Mt
quan chc iu hnh ni: Khi bn nhn vo xu hng th
trng, CNTT l trong s hai hay ba cng nghip trn nh vn
ang tng trng. CNTT dn li hu ht iu doanh nghip
lm, t nng sut ti trao i ci thin tc ra quyt nh
doanh nghip tt hn. V mi cng ti u u t nhiu hn vo
CNTT, h cn cng nhn nhng hin thi h khng th tm
c s ngi M hay chu u cho nn vic thu cng
nhn CNTT cc nc khc v m cc trung tm pht trin
l gii php logic. Cc k nng c s m h ang tm kim
l lp trnh v pht trin ng dng. V pht trin phn mm
ang ngy cng ln hn v phc tp hn, cc cng ti s cn
cng nhn vi t nht l bng i hc trong Khoa hc my tnh,
K ngh phn mm v Qun l h thng tin.
Hin thi pht trin phn mm l nhu cu khn thit nht
bi v n l nn tng ca mi cng vic CNTT. Mi cng ti u
cn ngi pht trin to ra ng dng mi bng vic dng
cng ngh mi nht. K nng c s l Java, C++, J2EE v Dot
net. Khi nhiu doanh nghip dng in thoi thng minh v
my tnh bng, cc cng ti ton cu ang tm cch thu nhiu
ngi pht trin phn mm, ngi cng c th gii quyt c
cc nhu cu lin quan ti nhng thit b ny. K nng c s l
Java, Objective C, C++, IOS, Android v Window 8. Bn cnh
cc k nng k thut, cc k nng mm nh lm vic t, trao i
trong ting Anh l c yu cu.

16
 Vic pht trin phn mm s c thc hin bi cc t
phn b, k nng quan trng tip m cng ti cn l qun l d
n phn mm. Mt quan chc iu hnh gii thch: Nhu cu
vn ang tip din v nhiu ngi pht trin phn mm cng
to ra nhu cu v k nng qun l d n. Nhiu d n ngha l
nhiu ngi qun l d n, v c khc bit ln gia ngi qun
l d n v ngi qun l d n phn mm cho nn chng ti s
ch cht ch v kinh nghim cng nh phm cht v cc d
n ang tng trng ln hn, phc tp hn khi tnh kt ni gia
cc ng dng tng ln. Chng ti sn lng tr nhiu hn cho
nhng ng c vin thnh cng m c h s theo di c
chng minh. H phi l ngi lnh o, c lm ch tt ting
Anh v c k nng k thut mnh."
Khi nhiu cng ti ang chuyn vo my, tt c h u
cn chuyn gia tnh ton my v ngi qun l dch v v iu
chuyn d liu v cng vic ca h cho cc nh cung cp
dch v my bn ngoi. K nng c cn ang hi t vo kha
cnh qun l cc cng vic k thut v tri thc v cch thc by
cc h thng ca cng ti lm vic tt vi cng ti tnh ton
my. Nhng ng c vin sng gi nht ny phi hiu cch lm
vic tt vi cc nh cung cp bn ngoi, thng lng hp
ng, v tho thun mc dch v (SLAs), cch lp cu hnh h
thng, cch thng lng hp ng v phi chc rng mi th
s lm vic ng. Mc a chung s l ai tt nghip
Qun l h thng tin (ISM) c hai nm kinh nghim trong qun
l trung tm d liu hay h thng mng.
V cng vic phn mm s c thc hin trn khp th
gii, an ninh tr thnh mi quan tm chnh yu khc v nhu
cu v cc nh chuyn nghip an ninh ang tng trng v
nhim v bo v v canh gc h thng v d liu tr nn phc
tp tng thm. Ngy nay an ninh h thng v mng c dy
ch yu mc tt nghip i hc cho nn mt bng thc s v
an ninh tnh ton l iu bn cht c c vic lm vi cc

17
cng ti ton cu ny. Mt chuyn vin an ninh c phm cht
phi c t nht nm nm kinh nghim phn mm v mt bng
cp chuyn su v an ninh. H phi c tri thc chuyn gia
trong trin khai tng la, cng c pht hin e do, cng ngh
m ho v cc h thng an ninh khc.
K nng k thut then cht khc vn cn c nhu cu cao l
ngi qun trr c s d liu, ngi phn tch d liu, chuyn
vin khai ph d liu v chuyn vin trinh st doanh nghip.
y l nhng k nng c thm d nhiu nht m kh tm
c v n yu cu bng i hc v Qun l h thng tin, Khoa
hc my tnh v t nht by nm kinh nghim lm vic trong
trung tm d liu qun l cc b su tp, lu gi v phn
tch d liu bin thnh thng tin hu dng.
Vi nhiu cng tin dng CNTT khi lng d liu s
tng ln ng k (d liu ln). y l khu vc m rng v
nhanh chng tin ho thnh mt trong nhng u tin hng u
cho doanh nghip ton cu. Tuy nhin c tri thc chuyn gia v
t chc d liu thnh thng tin hu dng l thch thc. D liu
ln l vic lm hng u vi lng cao nht trong cng nghip
CNTT v n yu cu nhiu nm kinh nghim. Cc ng c vin
phi c c tri thc k thut v doanh nghip v nn tng ton
hc v thng k mnh. a s mi ngi lm vic trong d liu
ln u xut thn t nhng ngi lm vic nh ngi phn tch
d liu, qun tr d liu v ngi phn tch trinh st doanh
nghip.

Li khuyn v vic lm trong th trng ngy

nay
Mt cu sinh vin ti gp ti. Anh ta tht nghip v thy
kh kim c vic trong th trng ngy nay. Anh ta tng

18
l ngi lp trnh trong nm nm qua. Ti hi anh ta loi vic
no anh ta ang i tm v anh ta ni: "Bt k vic pht trin no
trong C v C++, khng Java hay J2EE bi v ti khng thch
loi vic . Ti hi anh ta "Bn c xt cc vic khc nh
thit k, kin trc hay qun l d n khng?" Anh ta ngn ng
mt chc v ni: Ti c th th nhng ti khng bit my v
nhng vic v ti l ngi lp trnh lu ri. C th ti lm
c kim th nu c vic ny."
Tm vic trong th trng cnh tranh cao l kh nu bn
ch c k nng gii hn nh lp trnh v kim th. Nhng k
nng ny l ph hp cho ngi mi bt u, cho sinh vin mi
tt nghip nhng vi ai c nhiu nm trong cng nghip,
iu s kh khn hn. Ti sao cng ti phi thu mt ngi
c nhiu nm kinh nghim, tr lng cao khi h c th thu ai
vi cng k nng vi lng thp hn nhiu. y l vn
thng thng cho nhng ngi tin rng h c vic lm an ninh
da trn iu h hc trong trng nhng khng tip tc hc
nhng iu mi.
Cng nghip phn mm ang thay i rt nhanh vi
cng ngh mi v nhng k nng mi ni ln mi thi. Bt kp
vi nhng thay i ny khng d nhng sng cn, mi
ngi phi lin tc ci tin k nng v tri thc ca h. Khng
c k nng thch hp, h c th b loi b khi th trng vic
lm. Tri thc v k nng l cc nhn t then cht trong kim
vic tt trong th trng cnh tranh cao ny v hng nm, ngy
cng nhiu ngi vo lnh vc ny. Vi ton cu ho, ngi
phn mm c th ti mi ni, mi nc, v h c ng vin
kim nhng vic tr lng cao. Nu bn khng lin tc nng
cp k nng ca mnh, bn s khng c kh nng cnh tranh.
Qui tc ca th trng l hc tri thc mi, k nng mi v bao
gi cng tm c hi tt hn thng tin ngh ca bn. Sau
y l mt s tng bn c th theo:

19
1) Bit iu bn mun lm. Nu bn thy mt vic m bn
mun nhng khng kh nng, nh gi li k nng ca
bn v hc thm thu ly k nng v chun b cho c
hi tip.
2) Hng nm, bn nn nhn vo th trng vic v nhn din
ci g l nng v ci g khng. Lm danh sch tt c cc
vic lm tt ri kim im li k nng ca bn nhn din
im mnh v yu ca bn ri ly hnh ng cn thit
m bo rng bn c k nng cn thit. Cp nht bn s yu
l lch ca bn v thm vo nhng hon thnh mi ca bn.
(Chng hn: Hon thnh mn hc qun l phn mm, kt
thc nhiu lp v qun l d n v qun l h thng tin v.v.)
3) Hon thnh v k nng ca bn l gi tr ca bn vi ngi
khc. Trong th trng hin thi, mi cng ti u tm ngi
c k nng vi khuyn khch hc lin tc cho nn thi
gian ni v im mnh ca bn v cch bn c th c gi
tr trong vic a thch ca bn.
4) Mc du k nng v tri thc l rt quan trng, nhiu cng ti
ang nhn vo kinh nghim thc hnh bn trong mt vai tr
c lin quan nh mt nhn t quan trng tng ng
trong vic chn ng c vin ng cho mt vic. Nu bn
ang lm cho mt vic hn bn nm m khng c thng
tin no, bn c th khng c coi l tt. Lp trnh l
tt cho sinh vin mi tt nghip nhng sau vi nm, bn
phi tin ln cc vic khc nh ngi lnh o k thut,
kin trc s h thng, ngi qun l d n v.v.
5) Phn ln cc cng ti khng mong i nhiu vo cc sinh
vin i hc hay ngi mi tt nghip, bi v h bit rng
phn ln nhng ngi ny khng c kinh nghim lm vic
nhng h mong i nhiu t nhng ngi c vi nm lm
vic trong cng nghip. Nu bn khng chng t c kh
nng i ln hay thu ly tri thc thm th bn s khng c

20
 coi l thun li bi v lng khc ng k cho cc cng
nhn c kinh nghim v khng kinh nghim.
6) Vi nhng ngi lm vic trong vic lm, bn cn lin
tc ci tin tri thc v k nng ca mnh bng vic gi nh
gi nhiu trch nhim hn. Trong nhiu trng hp, cng ti
c th sn lng cho nhn vin ca mnh tham gia cc
kho o to thm, qun l cc d n hay cc vai tr thm
khc m nu khng th s i hi h thu nhn lc ph. Vi
nhn vin, y l cch tt chng minh gi tr ca h cho
ngi ch hin thi v cng l c hi xy dng k nng
ca h cho khi c vic lm tip.
Ngy nay, Cng ngh thng tin v doanh nghip c
tch hp y . K nng k thut l nn tng tt nhng sau vi
nm lm vic trong cng nghip, bn cng cn c tri thc
doanh nghip na. Nng lc chng t hiu bit tt v mi
trng doanh nghip s lm cho bn l ng c vin tt hn
nhiu cho thng tin trong qun l hay v tr cp cao trong
cng ti. Trn danh sch hu ht cc cng ti hng u, ngi
Cng ngh thng tin, ngi c th qun l cng vic k thut
p ng cc mc tiu doanh nghip l c mong mun nht
vi lng cao nht c th. l l do ti sao Qun l h thng
tin l mt trong nhng lnh vc nng nht trong cng nghip
ngy nay.
Nh tt c chng ta u bit, Cng ngh thng tin l cng
nghip thay i thng xuyn v iu quan trng l sinh vin
nhn bit v n v thch ng vi nhng thay i tt nht h c
th lm c. Khi n xin vic hay tm thch thc mi, bit
iu ngi ch lao ng ang tm kim s gip bn a k nng
ca mnh ln u danh sch "phi thu" ca h.

21
Li khuyn khc v th trng vic lm
Ti nhn c nhiu email lin quan ti th trng
vic lm t cc blog trc y. Mt s trong cc bn vit rng
vi th trng ti chnh ang khng hong, mi iu cc bn
nghe thy u l ct gim chi ph, thi ngi v khon ngoi
nhng ti tip tc vit v nhiu vic lm cng ngh hn v s
thiu ht ngi lm phn mm trn khp th gii. Nhiu ngi
hi vic lm u v vic lm nng trong khu vc phn
mm l g trong tng lai gn.
Trong blog trc y, ti vit rng ti tm thy trn
40,000 vic lm phn mm trn internet (Dice.com) trong vng
na gi cho nn nu bn tm vic th l ch tt bt u.
T nghin cu i hc gn y, ti thy rng trong nm ngoi
s vic lm c lit k trn internet l 70,000 vic lm phn
mm mi thng nhng nm nay ch cn l 40,000 vic lm
phn mm c lit k mt thng cho nn c s st gim trong
c hi vic lm nhng da trn thng tin ny th mt s cng ti
vn ang thu ngi. Tt nhin nu bn nhn cn thn vo m
t vic, bn s thy rng h ang thu nhng ngi c k nng
no , c bit l t hp ca k nng k thut v doanh nghip.
Mt s vic yu cu nhiu nm kinh nghim trong sinh vin
tt nghip c th khng c. Ngay c nhng ngi c nhiu
nm kinh nghim cng c th thy rng h phi nng cp k
nng ca mnh lm vic trong th trng vic lm ngy nay
bi v cng ngh bao gi cng thay i. iu h bit vi nm
trc y c th lc hu ri. Khi ti nhn vo nhng vic
ny, ti thy rng nhiu vic c lit trong min kinh doanh
rng nh khch sn, bnh vin, v nh my, v khng c cng
ti phn mm. i a s trong yu cu nhng ngi c th
thit k h thng vi nhiu tch hp phn cng v phn mm v
an ninh d liu. y l nhng k nng khng c dy trong
chng trnh my tnh chnh qui.

22
 Bn ti, ngi lm vic bnh vin, bo ti rng trong
vng nm nm ti, tt c cc bnh vin s phi t ng ho h
thng ca h cho nn s c nhu cu cao trong khu vc qun l
h thng tin hi t vo chm sc sc kho. Nhng vic lm ny
s yu cu cc k nng trong c s d liu, khai ph d liu v
tin tc doanh nghip ghi li, lu gi, lu tr, cp nht v tm
bn ghi bnh nhn cho nn vic qun tr c s d liu s l vic
lm rt nng. Vi thiu ht hin nay trong cng nghip phn
mm, cng nghip chm sc sc kho s phi thu nhiu cng
nhn qun l h thng tin t nc ngoi nh n , Philippines
v Trung Quc. y l vic lm mc u vo cho nn chng
c v rt c a chung cho sinh vin tt nghip hn l
nhng ngi c nhiu kinh nghim bi v h s phi cung cp
o to thm v chng nhn cho nhng ngi lm vic trong
bnh vin. Khi ngnh cng nghip chm sc sc kho tip tc
tng trng nhanh chng trong nm ti mi nm tip, s c
nhiu vic lm hn lin quan ti ngnh cng nghip ny nh y
t, qun tr bnh vin, v an ninh mng.
Theo d liu t Phng thng k lao ng thuc B Lao
ng M, t l s dng nhn cng i vi cng nhn phn mm
l qung 3.6% nm 2008 rt thp so vi cc lnh vc khc.
Trong khi khon ngoi r rng c tc ng vo vic thu ngi
no nhng phn ln cc cng ti c tham gia vo nghin cu
ny ca chnh ph u ch ra rng h ang thu t ngi lp
trnh my tnh m nhiu k s phn mm v chuyn vin h
thng tin p ng nhu cu ca h. Phn ln cc cng ti u
coi lp trnh v kim th l nhng k nng c th d dng c
khon ngoi nhng k ngh phn mm c cn ti kin
trc v thit k cc h thng ng dng v chuyn vin h thng
tin nh qun l ri ro, qun l an ninh v tch hp h thng l
bn cht gi cho doanh nghip vn hnh hiu qu.

23
 Cho nn k nng v vic lm no s c nhu cu nhiu
nht? Theo nhiu nghin cu, y l nhng k nng c yu
cu cao trong mi nm ti:
1) Kin trc s doanh nghip. Mt trong nhng u tin hng
u ca nhiu cng ti vn cn l hp l ho, hp nht v
n gin ho kt cu nn ca h. Vic to ra kin trc v
cc chun ton cng ti s yu cu kin trc s doanh
nghip v gi yu cu ny mc cao trong tng lai thy
trc c.
2) Ngi phn tch doanh nghip. CNTT thnh vn khi n
c ging thng vi doanh nghip v h tr cho cc mc
tiu chin lc doanh nghip. Cha kho cho vic a ti
nht qun gi tr t u t vo CNTT l cn b phn tch
doanh nghip xut sc v ngi qun l mi quan h -
nhng c nhn ny di chuyn thoi mi gia doanh nghip
v cng ngh. vai tr ny yu cu cc k nng v thi v
bn, t vn gii php.
3) An ninh. Chuyn vin an ninh s vn cn l nhu cu rt
cao, c bit vi nhng ngi c chng ch CISSP v/hoc
CISM/CISA. Cc chng ch ny, c tha nhn bi Lin
don xc nhn an ninh h thng tin quc t c danh ting
cao - International Information Systems Security
Certification Consortium - v Hip hi kim nh v kim
sot h thng tin - Information Systems Audit and Control
Association, tng ng, m bo rng s thnh vng ca
vic thu ngi c nhiu kinh nghim v phi by ra a
dng vn an ninh. Vic phi by an ninh lin quan ti
cc s v biu th cho mt trong nhng ri ro doanh
nghip ln nht, v vic xy dng kt cu nn, h thng v
qui trnh CNTT khng t vt l mu cht.
5) Dch v Web. Cc ng dng th h tip s c xy dng
trn kin trc dch v Web. Nhiu c nhn vi kinh

24
 nghim v chng ch v SOAP, XML, .NET, s c cn
ti, vi nhu cu c th b xa cung cp, c bit trong vi
nm ti.
6) Linux/ngun m. Linux v lc lng ln ngun m s
khng dng li. Phong tro ngun m thu c mi
ngy v ngy cng nhiu sn phm i theo con ng
ngun m. Khi lng u t v vn tr tu ang c
vo phong tro ngun m l cha h c trc y.
7) Lp trnh mau l Agile. Xp x hai phn ba cc t chc ln
ang chp nhn hnh thc no ca cc qui trnh mau l
cho n lc pht trin ng dng ni b ca h. Nhng c
nhn bao qut c cc qui trnh ny v c nghim trc
tip s c c nhu cu ln.
8) Tin tc doanh nghip /Phn tch c s d liu. Cng ti
thu thp d liu khch hng v th trng trong nhiu nm
v cht ng cc c s d liu khng l. S hi t by
gi l vo vic bin tt c nhng d liu thnh tri thc
v dng n lm tng thu nhp, nm bt th phn nhiu
hn, v ci tin tnh sinh li. Cn tri thc chuyn gia cng
tin tc doanh nghipv cng c phn tch hon thnh
cng vic ny, v nhng k nng ny s c nhu cu cao.
9) M hnh ho qui trnh doanh nghip. u th cnh tranh
cng CNTT c xy dng quanh cc qui trnh doanh
nghip mi ngy cng phc tp v c ti k ngh. Kh
nng m hnh ho nhanh chng v t ng ho cc qui
trnh doanh nghip ang tr thnh tuyt i cn thit cho
t chc CNTT, v nhng ngi c k nng v kinh nghim
lm cc nhim v ny hin ang khng c cung cp .

25
T ng ho v th trng vic lm tng lai
Trong sut th k 19 v na u th k 20, ngi s dng
lao ng lm vic nh cng nhn nh my, cng nhn xy
dng, thao tc vin my, v cng nhn vn phng pht trin
nhanh hn do vic xy dng ln v kt cu nn nh lm nh
cao, xa l, cu v cc sn phm ch to. Nhng qung u nm
1980, iu g thay i khi th trng lao ng trong cc
nc pht trin bt u st gim vi nhiu vic lm c
dch chuyn sang cc nc c chi ph thp hn. Thay v vy,
ngi s dng lao ng trong vic lm tri thc bt u tng ln
vi t l nhanh hn nhiu. L do chnh l vic pht trin cng
ngh thng tin (CNTT) vi cc robot do my tnh iu khin
thay th lao ng th cng trong nhiu nh my. Ngy nay, ch
to t, ca hng my, cng nghip thp v cng nghip hng
khng, tt c u dng cc h thng iu khin t ng lm
cng vic.
Tt nhin, my tnh khng th cnh tranh c vi cc
nhim v mang tnh phn tch ca cng nhn tri thc k nng
cao nhng chng c trc tip nh hng ti nhu cu v ngi
lao ng nh cng nhn trong dy chuyn lp rp hay nhng
ngi lm nhng lao ng th cng no . Nhng cng vic
ny c th c dch thnh tp cc mnh lnh m my tnh
kim sot cc my mc v chng c th d dng tun theo (t
ng ho). C kh nng cao l nhiu trong s nhng vic lao
ng th cng ny s hon ton b thay th v cho vn hnh
robot sinh li nhiu hn l tr lng cho cng nhn con ngi.
Theo nhiu nghin cu, nhiu vic lm th cng k nng thp
s b kh b cc nc pht trin trong vng mi nm
na.
Theo mt nghin cu ca David Autor Vin cng ngh
Massachusetts (MIT) ngi dng d liu t B lao ng M v
cc nhim v c trong cc ngh khc nhau, bng cch phn loi

26
nhng nhim v ny l lao ng th cng/thng l hay lao
ng khng th cng/ khng thng l, Ts. Autor c kh
nng nhn din cc ngh t nhiu mong manh vi vic t ng
ho. Chng hn, ng y nhn din cc vic lm ca th k,
nhn vin tr tin ngn hng v th k k ton l trong s
nhng vic s b thay th bi t ng ho. (Chng ta thy
nhiu ngn hng dng my rt tin t ng (ATM) thay th
cho ngi tr tin ngn hng v cng vic g my ch ca th
k c phn mm x l vn bn thc hin.) Mt nghin
cu khc ca t Trng kinh t London (LSE), dng d liu
cng nghip t 11 nc ( 9 nc chu u cng vi Nht Bn
v M) cng thy rng cng ti chp nhn CNTT vi t l nhanh
hn c tng trng nhanh nht, li nhun cao hn cc cng ti
khng dng CNTT. H cng c nhiu nhu cu hn v cng
nhn c gio dc cao, sn lng tr lng cao hn cho tri
thc ca h nhng c st gim sc nt trong nhu cu v nhng
ngi vi mc o to thp hn hay cng nhn lao ng.
Ngy nay, vic chp thun CNTT l cnh tranh then cht
trong ton cu ho. Theo mt nghin cu t i hc Stanford,
phn ln cc cng ti ang chp thun CNTT nh phng tin
lm tng li nhun, tng trng nhanh hn v bnh trng
ra th trng ton cu nhng cn c l do khc. Tc gi nhn
vo t l chp thun CNTT bn trong M v chu u v thy
rng vi ton cu ho, nhiu cng ti ang i din vi cnh
tranh trc tip t cc nc ang pht trin nh Brazil, n
v Trung Quc khi h vo T chc thng mi th gii
(WTO). c u th cnh tranh tt hn, nhng cng ti ny
phi p ng nhanh chng bng canh tn nhiu hn i ln v
tr cao hn trong dy chuyn gi tr. Trong tng lai gn, cnh
tranh khng cn l v chi ph m v nng sut v canh tn. Tuy
nhin, s kin th v l cc nc ang pht trin tng ln nh
n , Brazil, v Trung Quc cng dng ngy cng nhiu cc
h thng iu khin bng my tnh v h ang ci tin nng

27
sut v tnh sinh li cho cnh tranh ton cu, mc cho s kin
l h c dn s lao ng rt ln. Nghin cu ny kt lun rng
hiu qu ca cng ngh thng tin ln ngi s dng lao ng
v th trng vic lm s tip tc thay i v th chnh tr ca
nhiu nc. Cng ngh s to kh nng cho cc vic lm u
cao hn chuyn cc nc vi i ng cng nhn c gio
dc cao v to ra lin minh gia h. iu ny s to ra nhiu
cnh tranh hn gia cc lin minh khi ton cu ho tip tc tc
ng ti mi th. Tt nhin, iu ny cn cha l xu hng
yu t chnh nhng n c th lm thay i mi quan h gia
cc nc v s cn bng quyn lc th gii.
Da trn cc nghin cu ny, iu hin nhin l vi phn
ln th k 21, thnh vng vic lm ca mi ngi s ny ra
cng vi gio dc h c. Gio dc cng cao hn, thnh vng
vic lm cng tt hn v t nc vi h thng gio dc tt
hn s c u th ln so vi cc nc khc. Th gii tng lai
s tr nn phn cc hn, khng v "giu" v "ngho" m v "c
gio dc" v "v gio dc".

Th trng vic lm CNTT

Hm qua, ti nhn c mt email ngi gi vit: Tht
l hay khi bit rng th trng vic lm cho cng ngh thng
tin (CNTT) ang ci thin v c nhiu vic lm M v u
khc. Tuy nhin, nc ti, chng ci g thay i c. Th
trng vic lm vn gay gt, nhiu sinh vin CNTT vn gp
kh khn tm vic lm. Chng ti nn lm g ci thin th
trng vic lm ca chng ti? Thy c li khuyn no
khng?"
p: C hai yu t c th ci thin th trng vic lm
CNTT. Nu nn kinh t ca nc bn ang tng trng mnh

28
th cc cng ti a phng s cn thu thm cng nhn CNTT,
gi nh tt c h u c k nng cn thit. l yu t bn
trong hay tng trng vic lm t bn trong. Yu t khc hay
yu t bn ngoi ngha l vic lm c a vo t bn ngoi.
Vi ton cu ho, iu xy ra trong th trng vic lm
ca nc ny cui cng s tc ng ln nc khc. Ngy nay,
c thiu ht trm trng cng nhn CNTT c k nng c M v
chu u. Bn ngh cc nc ny s phi tm cng nhn c k
nng u p ng cho nhu cu ca h? Mt s cng ti s
phi m vn phng cc nc c cng nhn c k nng, cng
ti kia s khon ngoi cng vic CNTT cho nc khc, hay thu
cng nhn nc ngoi v a h vo nc mnh. Bt k ti
chn la ca h, khng cng ti no s ch la chn ngu nhin
bt k nc no thu cng nhn nhng u tin hnh kho
st tm ra nc no l tt nht cho h. Ngy nay, n ,
Trung Quc v Nga l ba im n chnh nhng c ba cng
ang ht cng nhn c k nng. Vic tm cc im n khc
bt u v s phc hi ca kinh t ton cu. Cha kho cho yu
t ngoi i vi ci thin th trng vic lm l bit h ang
tm g v chun b cho iu .
iu u tin nc khch hng (nc cn cng nhn c
k nng) mun bit l h thng gio dc ca nc cung cp
(nc c cng nhn c k nng) tt th no. H cn d liu v
h thng gio dc nh loi chun gio dc quc t no m
nc cung cp tun theo; phng php o to no m nc
cung cp dng; s lng cc mn hc no c trong chng
trnh o to CNTT (chng trnh ging dy) v liu n c
quan h g vi cc trng khc nc khch hng so snh
v tham chiu khng. H cng cn thng tin v nghin cu v
pht trin i hc, cht lng ging vin cc khoa, d liu v
s sinh vin ghi danh vo CNTT v s ngi tt nghip CNTT
mi nm. Mt nc vi h thng gio dc tt nhng ch cho tt
nghip mt s gii hn sinh vin CNTT c th khng phi l

29
tt nht do qui trnh chn lc. (V trung bnh, phi mt t mi
ti hai mi ng c vin mi thu c mt cng nhn c k
nng t cch.)
iu th hai m nc khch hng mun bit l chi ph
lm kinh doanh khi so snh vi nc ca h. N c thp hn
khng? Bng, hay cao hn? Chi ph lm kinh doanh KHNG
ch l chi ph lao ng (lng) m cn chi ph kt cu nn (in
thoi, internet, cc tin ch v.v.), v chi ph sng trung bnh. H
cn d liu v cc loi thu (thu xut/nhp khu, kinh doanh
v thu nhp) v lut ca chnh ph nh bo v quyn s hu tr
tu, lut bn quyn v cc qui ch khc.
iu th ba m nc khch hng mun bit l k nng
ca cng nhn CNTT. K nng ny khng ch l k nng k
thut m cn c k nng mm v k nng ngn ng (nh ting
Anh, ting c, ting Nht Bn v.v.) v s cng nhn sn c
(bao nhiu ngi sn c lm vic hm nay v vi nm ti).
Sau y l cu hi mu m nhiu cng ti ton cu ang dng
trong kho st ca h kim (c hay khng):
1. H thng gio dc c chun b thch hp cho sinh vin
vi vic lm trong cng nghip khng.
2. H thng gio dc c cung cp cho sinh vin tri thc v
k nng m c th ng gp cho hiu nng vic lm
khng.
3. H thng gio dc c ci tin lin tc qua thi gian
khng.
4. Sinh vin c k nng k thut tt khng
5. Sinh vin c k nng trao i tt khng, c bit l k
nng ngn ng.
6. Sinh vin c k nng t chc v k nng mm tt khng.

30
7. Sinh vin c nhn c o to cao lin quan ti nhng
thc hnh tt nht trong cng nghip khng.
8. Trng c danh ting trong nhiu nm khng (khng
phi l trng mi m gn y).
9. Trng c tun theo chun gio dc quc t khng.
iu th t h mun bit l h thng chnh tr v mi
trng kinh t (nh n nh hay khng n nh) cng nh h
thng php l (nh tt, kh hay yu) v h tr ca chnh ph
dnh cho h ti u trong trng hp tuyn m hay m doanh
nghip nc (nh mnh, va hay yu) v.v. Ti chc cn
c nhiu na v tng cng ti c th c nhu cu c bit.
Khi thiu ht cng nhn CNTT c k nng tip tc tng
ln v cc cng ti ton cu ang tm kim cng nhn mi ni,
cu hi ca ti l: Nc bn c p ng c nhng yu cu
v c iu cc cng ti ton cu ang tm khng? Nu cu
tr li l "C" th cu hi th hai ca ti l: Cc cng ti ton
cu c bit v nng lc ca nc bn khng? H tm u ra
thng tin v iu ? Nc bn c "chin dch tip th", hay
"qung co" v nng lc ca nc bn khng? Nu cu tr li
l "C" th vn ch l thi gian, th trng vic lm CNTT
ca bn s ci thin.
V bn l mt sinh vin CNTT, cu hi ca ti l: Bn
s lm g t khi bn bit cc cng ti ton cu ang tm ngi?
Bn c c nhng k nng lm cho bn c t cch lm cc
vic khng? im mnh ca bn l g? im yu ca bn l
g? Bn nh lm g ci tin c hi ca bn c thu?"
Bn s cho cc sinh vin khc gi g, nhng ngi mun xy
dng ngh nghip trong cng ngh thng tin?

31
Vic lm tt nht M
Hm nay tp ch Money cng b danh sch 100 vic lm
tt nht M v trong s vic lm cng ngh thng tin
(CNTT) c xp hng rt cao. Trong 100 vic lm to nn
danh sch ca tp ch Money, hn mt phn t (26) vic lm l
v CNTT. Vic lm s mt trong danh sch ny l kin trc s
phn mm. Su vic lm CNTT l qun tr c s d liu, ngi
qun l h thng tin, k s an ninh, k s phn mm, ngi qun
l dch v CNTT, v ngi phn tch doanh nghip (k s yu
cu) c xp hng trong s 30 vic lm tt nht M. Lnh
vc duy nht nh bi CNTT v s vic lm c xp hng tt
nht l chm sc sc kho. Vic lm chm sc sc kho chim
27 ch trong danh sch ny. Tp ch Money xc nh vic lm
tt nht l nhng vic c tr lng cao, c hi tng trng
vng chc, nhiu tho mn vic lm, v cht lng cuc sng
tt (linh hot v an ninh).
Vi danh sch y cc vic hng u M, bn c th
kim li trn website ca tp ch Money:
http://money.cnn.com/magazines/moneymag/bestjobs/20
10/sectors/#1

Theo vi nghin cu, nm nay (2011), th trng vic

lm hu i tng ln cho cc k nng cng ngh v ton hc.
K s phn mm, v k ton vin u c xp hng trong
nhng vic lm tt nht M. Tuy nhin, dng nh l t gi
tr i, khi ni ln cc cng ngh chuyn mn to ra cng
nghip mi, cc ngh tt nht trong tng lai s yu cu tri
thc nhiu v my tnh. Phn ln nhng vic lm ny yu cu
gio dc i hc, mt s cng yu cu bng cp chuyn su.
Ch mt vic lm khng yu cu bng i hc.

32
1) K s phn mm, vic lm ny bao gm thit k v to ra
phn mm cho mi th t h iu hnh cho ti ng dng
in thoi di ng cho ti tr chi tng tc, c xp
hng l vic lm tt nht nm 2011. iu g gip cho
k s phn mm chim c danh hiu Vic lm tt nht
M? Hiu nng mnh ca hai ngnh cng nghip mi
ni ln: ng dng Web v tnh ton my cng vi nhu
cu v ng dng cho in thoi di ng v my tnh bng.
Lng khi im cho mc k s phn mm vo ngh bt
u t $90,000 mt nm.
2) Nh ton hc, vic lm bao gm ng dng cc l thuyt
v cng thc ton hc gii quyt cc vn trong
doanh nghip, gio dc hay mi trng cng nghip. V
ton hc dng nh l "ch kh" vi t ngi ghi danh
trong sut 20 nm qua cho nn cng c thiu ht gio s
dy ton M. Lng khi im ca nh ton hc bt u
t $94,200 mt nm.
3) Chuyn vin thng k, vic lm c bao gm trong din
gii thng k xc nh xc sut ca tai nn, au m v
cht v mt mt ti sn do trm cp v thm ho t nhin.
a s nhng chuyn vin thng k lm vic trong cc
cng ti ti chnh v bo him. Mc lng khi im cho
chuyn vin thng k bt u ti $87,204 mt nm.
4) Ngi thng k, vic lm c bao gm lp bng, phn tch
v din gii kt qu con s ca thc nghim v iu tra.
Phn ln ngi lm thng k lm vic cho chnh ph v
cng ti nghin cu. Mc lng khi im bt u ti
$80,300 mt nm.
5) Ngi phn tch h thng (K s yu cu), vic lm ny
bao gm lm vic vi khch hng hiu nhu cu ri lp
k hoch v pht trin h thng my tnh gii quyt
cc vn doanh nghip v khoa hc. a s nhng ngi

33
 phn tch h thng c bng cp trong k ngh phn mm.
Lng mc khi im bt u ti $77, 160 mt nm.
6) Nh kh tng hc, vic lm bao gm nghin cu cc c
trng vt l, chuyn ng v tin trnh ca bu kh hu
tri t. Vi vic m ln ton cu v thay i trong kh
quyn trong vi nm qua, dng nh c nhu cu cao
trong lnh vc ny. Phn ln cc nh kh tng u c
bng tin s v lm vic cho cc phng th nghim nghin
cu i hc hay cc c quan chnh ph nh NASA.
Lng khi im l ti $ 85, 200.
7) Nh sinh vt hc, vic lm bao gm nghin cu mi quan
h ca cy trng v con vt vi mi trng ca chng.
Vic lm ny yu cu bng chuyn su, thng mc
tin s, mt s cng vic trong i hc, mt s cng vic
trong cng ti dc t nhn. Lng khi im ti $74,300
mt nm.
8) V sinh rng, vic lm tr gip cho nha s trong cc kha
cnh chn on v tr liu ca hnh ngh nha khoa. Vic
lm ny khng yu cu gio dc i hc, thng bng 2
nm trong trng k thut l . Lng khi im ti
$67,000 mt nm.
Tt c cc vic lm tt nht u cung cp mi trng lm
vic thoi mi, lng tt vi tim nng tng trng v vin
cnh thu ngi nhiu (iu c ngha l rt d tm vic lm)

Vic nng, lng cao

Khng c g ngc nhin vi nhng ngi tham gia
vo chng trnh k ngh phn mm i hc Carnegie Mellon
(CMU) rng vic lm ca kin trc s phn mm c xp

34
hng l vic tt nht M. Kin trc s phn mm to ra "bn
k hoch tng th" kin trc hay "bn xy dng" m ngi
k s phn mm dng trong d n phn mm. Kin trc s lm
vic cng tc vi c khch hng v ngi pht trin trn cc d
n thch thc gii quyt cc vn . Tri thc chuyn gia ca
h c thng bng tr lng rt cao v s tng trng cng
vic xut sc. CMU c tha nhn v t duy tin phong trong
nhn din kin trc phn mm l b mn then cht cho lnh
vc phn mm.
Ging nh cc kin trc s thit k cc to nh, kin trc
s phn mm cng to ra "bn k hoch tng th" hay "bn
xy dng" cho cc k s phn mm tun theo. Kin trc s
phn mm thng lm vic vi khch hng v ngi qun l
phn mm nhn din v nm bt cc yu cu cho d n phn
mm (i khi c gi l ngi phn tch doanh nghip hay k
s yu cu). H phc v nh mc ni gia ngi cng ngh v
ngi doanh nghip.
Vic lm ny thch thc mt cch sng to v n yu cu
tri thc trong c pha k thut v pha doanh nghip. Ngi k
s phn mm c kinh nghim vi nhng k nng con ngi tt
(k nng mm) v k nng doanh nghip trong nhiu nm
thng c bt vo vic lm ny. Lng cng cao hn
nhiu so vi vic lm phn mm khc, v cng vic in hnh
c nhiu bin thin. David Koch, mt sinh vin tt nghip
CMU ngi lm vic ti Microsoft m t vic lm ca mnh:
"Th hai, ti tho lun chin lc doanh nghip vi qun
l cp cao, ri lm vic vi khch hng hiu yu cu ca h.
Th ba, ti kim im mt s d n v nhn din vn m ti
phi gii quyt. Th t, ti tho lun vn thit k vi t d
n v nhn din ri ro d n. Th nm, ti tham gia vo kim
im m v t mnh c th lm vic lp trnh no gip
cho cc d n. Th su, ti gp ngi dng gii quyt mt

35
s vn v t chc cuc hp gia ngi dng v ngi lp
trnh. Cng vic ca ti bao gm a dng iu m c th kh
gii thch. V cn bn, ti l ngi gii quyt vn , ngi
lnh o k thut, ngi thit k, ngi bn hng, ngi qun
l, v ngi lp trnh tt c trong mt ngi. Ti lm mi th
cn thit gip cho d n p ng mc ch.
Vic lm ny yu cu bng i hc v k ngh phn mm
vi t nht 5 nm kinh nghim. Nhiu cng ti a thch bng
thc s vi mt s kinh nghim.
So snh vi cc ngh khc v lng M:
Bc s y t: $325,000 ti $412,000
Nha s: $230,000 ti $285,000
Dc s: $187,000 ti $250,000
Y t c ng k: $160,000 ti $250,000
Kin trc s phn mm: $145,000 ti $220,000
Ngi qun l phn mm: $120,000 ti $180,000
K s phn mm: $85,000 ti $115,000
V danh sch nhng vic tt nht M:
http://money.cnn.com/magazines/moneymag/bestjobs/20
10/full_list/index.html

Cu hi v vic lm
Ti nhn c mt s email t nhng ngi hi ti li
khuyn. Nhiu ngi i thng vo mt ch nh: Ti c k
nng lp trnh trong Java, C++ v mt s kinh nghim mng,
thy cho rng ti c th kim c vic tt trong th trng
hin thi khng?, Ti c chng ch Microsoft v Cisco, thy
c cho rng ti c th i lm vic cho cc cng ti ny khng?
C ng l c thiu ht ton cu v ngi pht trin phn

36
mm khng? Lm sao ti c th kim c vic lm nh mt
ngi pht trin phn mm vi cng ti nc ngoi? v nhiu
cu hi tng t. Tt nhin, ti khng th cho bn cu tr li
cho nhng cu hi nh vy m khng c thng tin thm. Sau
y l mt s bnh lun ca ti m bn c th xem xt:
1) Bng cp gio dc ca bn l g? (Tt nghip ph thng?
Bng hng ngh hai nm? Bng c nhn i hc? Bng
thc s hay cao hn?) Khng c bng i hc l ti thiu,
khng th kim c vic lm tt u c v ngy nay
cnh tranh l gay gt.
2) Kinh nghim lm vic ca bn l g? Bao nhiu nm lm
vic, v loi cng vic no bn lm? Kinh nghim ca
bn c lin quan ti gio dc ca bn khng? Kinh
nghim lm vic ca bn c lin quan ti vic lm bn
ang tm khng? Khng c kinh nghim vic lm no ,
rt kh cnh tranh vi cc ng c vin khc ngi c vi
nm kinh nghim lm vic. Mt s cng ti coi lm vic
bn thi c kinh nghim trong lnh vc c chn ca
h l c a chung v bn c kh nng gi vic lm khi
cn trong trng. Nhiu cng ti nc ngoi coi khng c
kinh nghim lm vic l "li".
3) Bn bao gi lm cng vic tnh nguyn cha? Bn
bao gi lm cng vic t thin cha? Nhiu cng ti coi
ngi sn lng lm vic khng v ci g nh ngi tnh
nguyn, dnh thi gian cho cng vic t thin l tch cc
hn nhiu so vi ngi khng c kinh nghim cng vic.
4) Nhu cu ca th trng vic lm a phng ca bn l
g? Trc khi nhn ra ch khc, bn nn tm ci g gn
nh trc. Bn c bit nhu cu th trng vic lm a
phng l g khng? C hi l g cho ai nh bn? H
c thu ngi mc mi vo vic khng? Nu bn khng
th kim c vic lm trong th trng a phng, c

37
 hi lm vic trong th trng ton cn c l b gii
hn.
5) Bn c k nng no khc bn cnh lp trnh? C k nng
ngn ng lp trnh trong Java, C++ l KHNG
phn bit bn vi cc ng n khc. Mi ng c vin
trong cng nghip phn mm cng c k nng lp trnh.
Bn cn nhiu k nng hn l ch k nng lp trnh
cnh tranh. Bn cn tri thc v vng i phn mm,
phng php lun v cng c l ti thiu.
6) Bn c k nng c bit v ngoi l no? Cc cng ti phn
mm ln nh Microsoft hay Google rt la chn trong
vic thu ngi ca h do qu nhiu ng c vin. Yu
cu ti thiu l bng i hc hay thc s trong lnh vc
chuyn t cc trng chuyn. Chng ch v cc sn phm
Microsoft, Cisco phn ln l cc h tr k thut, vic lm
mc vo ngh cc cng ti khc c dng cc sn phm
ca h, KHNG trong cng ti ca h.
7) C t nht hai tnh hung vi cng ti nc ngoi m phi
c gii thch y: Mt s cng ti nc ngoi m vn
phng khu vc a phng, thu ngi pht trin a
phng lm vic trong khu vc a phng. Trong
trng hp , bn cnh cc k nng k thut, ting nc
ngoi ph thm s c yu cu. Tnh hung khc l cc
cng ti nc ngoi thu ngi pht trin t cc nc
ngoi v em h v nc ca h lm vic, iu ny
cn nhiu hn tnh hung c bit m yu cu cc ng c
vin ngoi l c k nng cao m nhng cng ti nc ngoi
cn.
8) Ting Anh ca bn tt ra sao? Bn c th c, vit hay
tin hnh i thoi vi h qung mi lm pht bng
ting Anh khng? Nu bn khng c hay vit bng ting
Anh hay tin hnh i thoi bng ting Anh, bn s c c

38
 hi no lm vic vi cc cng ti nc ngoi ni ting
Anh?
9) Bn c k nng no khc bn cnh k nng k thut m
bn hc trong trng? K nng k thut mt mnh n l
KHNG , bn cn c k nng mm no . Bn c
nhn din loi k nng mm no bn c khng?
10) Nu bn lm vic nh ngi pht trin phn mm
nhng mun tm v tr khc, bn c quan tm ti vic
qun l hay a thch vn trong vic k thut? Bn cn
bit ch xc bn mun g v pht biu r rng ch nh.
Chun b tr li nhiu cu hi v l do ti sao bn mun
chuyn vic lm.
11) Bn ang lm loi vic lm no by gi? Bn mun lm
loi vic no? Ti sao bn mun i vic lm? Lng
quan trng th no vi bn? S tho mn vic lm quan
trng th no? Nu bn c th c bt k vic lm no, n
s l ci g? Phi cn thn khi tr li nhng cu hi ny.
Bn phi sn sng v bit ch xc bn mun g bi v
chng l nhng cu hi then cht xc nh c thu hay
khng thu mt ngi. Khi i vic lm, i cng ti bn
phi c chun b tr li nhng cu hi nh th ny.
12) Ti sao bn tm cng cng vic nh v tr hin thi ca
bn? Ti sao bn mun tm cng v tr? Bn KHNG
thoi mi vi cng ti hin thi ca bn? Bn mong i g
t cng ti ca bn? Ti sao bn mun lm vic vi chng
ti? Bn phi rt cn thn v nhng cu hi ny. NG
BAO GI tiu cc v bt k ci g, NG BAO GI ni
iu g xu v bt k ci g. Bao gi cng duy tr tch cc
v tr li theo cch r rng rng bn ang tm thch thc
mi, c hi mi m c th gip bn hc nhiu thm.

39
13) Bn bao gi qun l d n phn mm cha? Phi chun
b tho lun v kinh nghim ca bn v loi k nng
no bn hc v qun l. Bn s cn gii thch mi pha
ca d n v cch bn lp k hoch, cch bn gim st v
theo di, cch bn c lng v.v. Qun l d n l c
tm kim cao, bao gi cng c nhu cu cao, c lng tt
nhng n i hi "kinh nghim thc hnh" c ngha
da trn nm qun l d n.
14) Mc ch ngh nghip di hn ca bn l g? Bn thn
bn thy g trong nm nm k t by gi? Nu bn
KHNG bit bn thn mnh, nu bn KHNG c bn k
hoch cho ngh nghip ca mnh th bn KHNG sn
sng.
Vi cu tr li cho nhng cu hi ny, bn s bit nhiu
hn v bn thn mnh cng nh nng lc ca bn m bn ang
suy ngh. Bng vic i qua mt s trong nhng cu hi v tr
li ny, iu s gip bn chun b bn thn mnh trong vic
tm cng vic l to ra "l trnh ngh nghip" c th hng dn
bn lm iu bn mun. Ti hi vng iu c th gip bn
xc nh cc mc ch ngn hn v di hn ca bn m bn c
th p dng vo bt k v tr hay tnh hung c bit no.

Vic lm phn mm
Nhiu sinh vin tin rng bng vic c k nng lp trnh
nh Java, C, v C++ h c th thnh cng trong cng nghip
phn mm. K nng lp trnh l cn nhng KHNG .
thnh cng, h phi c kh nng lm vic trong t, a ra vic
trnh by, trao i t nht l trong mt ngoi ng, v bit cch
lm vic vi khch hng hiu nhu cu ca h. tng v
ngi lp trnh ngi trc my tnh c ngy lp trnh l

40
"quan nim sai" ln nht v vic lm phn mm. Mi d n
phn mm u l n lc t v phn ln cng vic phn mm
u bao gm trao i v tng tc vi mi ngi.
Vi ton cu ho, ngy nay hu ht cc cng ti u khng
xy dng phn mm mt ch, hay mt nc na. a s cng
vic phn mm c phn phi ton cu da trn khi nim v
"xy dng 24 gi" hay "pht trin phn mm ton cu ni
cng vic d n c phn phi cho nhiu t, nhiu nc hay
mi thi gian. Khi t ny hon thnh cng vic ca h v v
nh th t khc tip tc cng vic cho nn phn mm c th
c xy dng khng ngng. Mt khi nim khc c gi
l Khon ngoi ni mt phn ca cng vic d n c gi
cho t nc c chi ph thp hn lm gim chi ph. Bi v
vic phn phi ny, thnh cng ngi phn mm phi ni
chuyn vi khch hng, ni chuyn vi nhau, ni chuyn vi
ngi h tr, ni chuyn vi nh cung cp v.v. l l do ti
sao k nng ngn ng tt l bn cht trong cng nghip phn
mm. Mu thun vi khi nim m hu ht ngi phn mm l
"hng ni" v khng thch ni chuyn vi bt k ai ngoi my
tnh, thc t ngi phn mm ni nhiu hn hu ht cc vic
lm khc.
Bn cnh cc k nng k thut v trao i, ngi phn
mm phi c k nng tng tng tt vi "b no canh tn"
mnh khi h to ra ci g t ci khng. Ngi phn mm
bt u t mt tng, mt khi nim v dng cc cng c v
ngn ng lp trnh to ra "phn mm" chy trn "phn
cng" thc hin "ci g cho ngi khc dng. Loi cng
vic ny rt i hi v c bit c sc p cao v cc d n
thng phi p ng nhng yu cu no trong mt thi gian
gii hn. (Nm ngoi, ti ti thm mt cng ti tr chi phn
mm v thy hng trm ngi lm vic 80-gi mt tun trong
vi nm ch to ra tr chi Halo 2.)

41
 Tu theo cc k nng c a dng ng dng phn mm
nh:
Phn mm tnh ton c nhn: ng dng phn mm
chy trn my tnh c nhn c dng cho c nhn v
doanh nghip nh nh x l vn bn, tr chi hay ti
chnh c nhn.
Phn mm h thng: Phn mm c vit phc v
cc chng trnh khc nh h iu hnh, trnh bin
dch, qun l tp.
Phn mm doanh nghip: Phn mm dng qun l
h thng tin c dng bn trong cng ti qun l
hot ng nh k ton, tnh lng, v ti chnh Nhiu
trong cc ng dng ny c th l phn mm bn sn
(COTS) nh Peoplesoft, SAP v.v.
Phn mm nhng: Phn mm nm thng tr trong b
nh iu khin cc sn phm cho vic dng tiu th v
cng nghip nh phn mm trong l vi sng, in
thoi, tivi, robots trong ch to, my bay, rada v.v.
Phn mm khoa hc: Phn mm tnh ton v c
dng cho mc ch khoa hc nh ch to t ng, thit
k c my tnh h tr (CAD)
Phn mm chuyn gia: Tnh ton tr tu nhn to gii
quyt cc vn phc tp nh qui trnh i bo him,
ng c tm kim internetv.v.
Khi cng ngh thay i thng xuyn, ngi cng nhn
phn mm tt phi tp trung vo vic gi cc k nng k thut
ca h mnh, nhng cng m bo h theo kp vi thay i.
thnh cng, ngi phn mm phi lin tc hc nhng iu mi,
phng php mi, ngn ng mi, cng c mi, cng nh hc
nhiu hn v kinh doanh nghip v ca cng ti. Bng vic c

42
cc k nng ny, h thnh c gi tr hn cho cng ti hn ch l
vit m v mt gi Java hay vi trm dng m C++. Ngi
phn mm tt thng thng tin ngh nghip ca h ln cc v
tr khc, nh ngi lnh o d n, kin trc s phn mm, hay
ngi qun l d n khi h thu c kinh nghim trn ng.
Bng vic hiu cng ngh, hc nhng iu mi nhanh chng,
thng xuyn ci tin h c th p dng c qui trnh t duy
logic v sng to gii quyt cc vn doanh nghip. Ngi
phn mm tt c th lm bt k ci g h chn, d l i vo
qun l hay m cng ti ring ca mnh.

K nng v vic lm
Khi ti du hnh nhiu ni, c chu v chu u, v
mi iu ti nghe mi ngi ni u l v vic lm, vic lm
v vic lm. Mt ch tuyt i chi phi l vic lm l vn
s mt nhiu nc. Mt gio s c bo ti rng bt k
ci g xy ra chu u s sm lan sang cc nc khc bi v
nhiu thanh nin th ang i din vi tng lai bt nh v
tht nghip. Nhiu chnh ph ang bt u lm vic v cc k
hoch to ra nhiu vic lm hn.
Tt nhin, to ra vic lm s l iu tuyt vi v n gip
ci tin vn kinh t m nhiu nc ang i din ngy nay.
Nhng l mt nghin cu vin v ton cu ho v cng ngh,
ti ngh mi ngi khng nhn ra rng c nhiu vic lm tt
sn c, vic lm khng c lp y nhiu nc. Thng
trc, khi ti dy mt xmina ti c, ti yu cu sinh vin ln
trc tuyn v tm vic lm "cng ngh thng tin". H thy trn
300,000 bn lit k v cc cng ti ang tm cng nhn c k
nng ng. c khuyn khch bi pht hin ny, ti gi in
cho bn b Php, Ty Ban Nha, Nga, Nht Bn, Trung Quc

43
v n v yu cu h lm cng iu . Tt c h u bo
ti rng c hng trm nghn vic lm trong CNTT sn c
nc h. iu xc nhn tin tc rng c thiu ht ng k
cng nhn c k nng trong cng nghip CNTT. iu ng
quan tm hn l ch khng phi mi v tr m u c
lit k trc tuyn hay trn bo ch bi v mt s v tr m thc
t khng c qung co. Trong trng hp ny, con s thc
cc v tr cn m ch i cho ai lp vo chng c th cao
hn nhiu.
Quan im ca ti n gin l nhng phn nn thng
thng v "chng ta cn nhiu vic lm hn" che giu mt vn
chnh: L hng ang tng ln gia k nng m cng ti cn v
iu mi ngi c di dng cht lng. y l im m tt c
chng ta u cn lm: cp ti vic lm tt hn. Cc chnh
khch a ra ha hn thng cc cuc bu c da trn vic
lm m h s to ra. Cc quan chc chnh ph li cho khng
hong kinh t l nguyn nhn cho vic thiu vic lm. Cc nh
kinh t ni rng ton cu ho to ra tht nghip. Tt c h c
th ng theo cch nhn ring ca h. Tuy nhin, l nh gio
dc chng ta cn nhn vo s kin ny: Vn nhiu nc
ang i din ngy nay l vic khng c kh nng thay i theo
cng ngh. Mt s nc thay i nhanh hn do vn t
nghim trng hn. Mt s nc chm thay i do vn
bng n khi n ti nh trng hp ca mt s nc chu u.
Gii php l cung cp o to tt hn v "k nng vic
lm c gi tr th trng" cho mi ngi. Ngy nay h thng
gio dc l "th trng t do" khng c chiu hng r rng v
khng c vin kin. Sinh vin c th la chn bt k ci g h
mun hc bt k liu nhng lnh vc l cn hay khng. Mt
s gio s thch dy mt s lnh vc khng cn c cn na
v h c th gi c vic lm ca h. Tt nhin, sinh vin tr
khng bit cch chn, hay la khu vc no hc tp.
Nhiu ngi s chn bt k ci g d dng vo hc, bt k ci

44
g vui vui, bt k ci g khng yu cu nhiu n lc. y khng
phi l li ca h m l li ca chng ta nh cc nh gio dc
v chng ta khng lm tt vic t vn cho h.
Ngy nay c l hng trao i ln gia cng nghip v i
hc. y l lc c hai bn phi lm vic cng nhau khp li
l hng ny. Cng nghip phi i hc bit iu h cn v
h sn lng thu bao nhiu cng nhn. i hc phi bc ra
khi "cm tnh hn lm" v hi t vo o to cc k nng cn
thit snh c vi nhng thay i nhanh chng trong cng
ngh ang l nhu cu ca cng nghip. i hc v cng nghip
phi l i tc gip cho sinh vin cc k nng c cn
ch lm vic. Ngy nay, trn khp th gii, cc cng ti ang
dnh nhiu thi gian v tin bc gi li nhng ngi tt nghip
bc cu k nng c hc trong i hc v cc yu cu c
cn trong cng nghip. Vn ny b lm ti t thm bi vic
bng trng ton cu v cnh tranh gia cc cng ti, iu ang
to ra tp k nng mi m nhiu sinh vin tt nghip khng c
nng lc gii quyt.
Mt s ngi c th bt ng vi gi ca ti v h tin
gio dc l chn la m sinh vin phi lm. o to hn lm l
pht trin "con ngi ton b", khng phi l cng nhn cho
cng nghip. Khi nim c th ng trong qu kh nhng
khng cn hp thc trong th gii thay i nhanh chng ny.
Nhng ngi hn lm khng nn duy tr cm tnh rng sinh
vin bit iu h mun, chn iu h mun, bi v vic lm
ca nh gio dc l dy hc ch khng nh hng ti chn la
ca h. Thi i ang thay i v nhu cu ny l khn thit.
y khng phi l lc cho tho lun v chng ta tt c u ang
ngi trn qu bom n chm v khng bit khi no n s n.
Sinh vin l tng lai ca x hi, nu h khng c o to
ng th l nh gio dc chng ta khng lm vic ca mnh.
Ti khng bin lun p buc bt k ai hc bt k ci g. Ti
ch khuyn ngh cng tc gia cng nghip v i hc cho

45
tng lai ca sinh vin. Chng ta cn ph v tho lun "trit l"
v gio dc v quay li khi nim v o to, v u t vo o
to bi v sinh vin ca chng ta ang hm h hc ci g
mi. Tt c h u mun c ngh nghip tt cho h c th
ng gp cho s thnh vng ca t nc, tt c h u xng
ng vi tng lai tt hn.

46
 2. Tm vic v phng vn vic

Tm vic lm-1
Ti nhn c vi email t cc sinh vin trch dn
cuc khng hong ti chnh v tc ng ln th trng vic
lm. Mt s sinh vin bo ti rng h khng th tm c vic
sau vi tun tm v nhiu ngi dng nh tht vng v mun
t b. Cho nn ti quyt nh t mnh nghin cu th trng
vic lm bi v theo nghin cu ca ti ti Carnegie Mellon, c
nhu cu cao v cc nh chuyn mn phn mm. Ti dng
internet i vo Dice.com ni nhiu vic c lit k v trong
vi pht thy c hn 40,000 vic phn mm c lit k.
Ti kim im li lng c ngh v tnh trung bnh cho
mi vic lm c lit k. L ngi nghin cu phn mm, ti
tip xc vi mt s cng ti ang thu thm ngi cho cc vic
ring h thc s cn. Phn ln cc cng ti u bo ti rng h
gp thi kh khn tm c k s phn mm gii, c bit
trong cc min c th. Phn ln cc cng ti ny khng thu
ngi lp trnh nhng a chung cc k s phn mm c hiu
bit v b mn v qui trnh. H cng bo ti rng h b
khon ngoi nhiu d n cho n , Trung Quc v s tip tc
khon ngoi nhiu hn trong tng lai gim chi ph ca h.
Vi ton cu ho v khng hong ti chnh, h s phi khon
ngoi nhiu hn, ch khng t i. Nhiu nh qun l ni rng

47
nu h c th tm c cng nhn c k nng cao, bt k u
h cng khng bn lng em nhng ngi v y lm
vic hay khon ngoi cho bt k ch no h c th tm thy k
s phn mm gii.
Sau y l pht hin ca ti (ti lit k trong Blog ti
Carnegie Mellon v cng chia s vi cc bn b khc). Theo
pht hin ny, ti c th t tin kt lun rng c nhiu vic lm
phn mm sn c M v cc nc khc (n , Trung
Quc) ngay c trong cuc khng hong ny.
1) Boston, Massachusetts: Vic phn mm sn c: 1,902
c lit k. Lng trung bnh cho k s phn mm:
$92,630.
2) San Jose, California: Vic phn mm sn c: 2,534
c lit k. Lng trung bnh cho k s phn mm
(Chuyn gia an ninh) $83,842.
3) Los Angeles, California Vic phn mm sn c: 2,022
c lit k. Lng trung bnh cho k s phn mm
(my tnh/mng): $62,302.
4) Dallas, Texas: Vic phn mm sn c: 1,451 c lit
k, Lng trung bnh cho k s phn mm (kt mng
my tnh): $88,327.
5) Seattle, Washington: Vic phn mm sn c: 1,195
c lit k, Lng trung bnh cho k s phn mm
(Qun tr c s d liu): $73,716.
6) New York/New Jersey: Vic phn mm sn c: 5,341
c lit k. Lng trung bnh cho k s phn mm (kt
mng my tnh): $69,700
7) Washington D.C./Baltimore: Vic phn mm sn c:
6,817 c lit k. Lng trung bnh cho k s phn
mm: $92,028

48
8) Atlanta, Georgia: Vic phn mm sn c: 1,372 c
lit k. Lng trung bnh cho k s phn mm: $80,798.
9) Chicago, Illinois: Vic CNTT sn c: 2,056l c lit
k, Lng trung bnh cho k s phn mm: $70,337
10) Philadelphia, Pennsylvania: Vic phn mm sn c:
1,557 c lit k. Lng Lng trung bnh cho k s
phn mm (Chuyn gia an ninh): $51,912
Ti khng bit ti sao sinh vin khng th tm c vic
lm khi trong na gi ti c th bit ti nhiu vic m ra trn
internet. Theo kin ca ti, nu bn khng tm vic mt cch
nghim chnh th bn s chng thy g c. Tm vic l vic lm
ton thi m bn phi lm vic vt v c c iu bn
mun.

Tm vic lm-2
Trong th trng vic lm y cnh tranh ngy nay, tri
thc v k nng l quan trng hn bao gi ht. Cc cng ti trn
ngp vi nhiu ngi xin vic cho nn h c th chn la
thu ng c vin gii nht c th c. Tri thc ca bn l iu
bn c th phn bit bn thn mnh vi ngi khc bi v khi
bn c k nng ng, vic cnh tranh tr thnh khng lin quan.
V bn cht, k nng ca bn lm sng ln nhng phm cht
tch bit bn vi nhng ngi cn li, chng t r rng bn c
th lm c g tt hn ngi khc.
Tt nhin, trc khi bn c th c c u th c tnh
cnh tranh ny, bn phi bit k nng ca mnh l g v th
trng i hi ci g. y thc s l lut cung cu cho nn bn
phi thi gian v cng sc vo khm ph nhu cu th trng,
ci g l nng v ci g khng. Nu bn khng bit bn phi c

49
k nng no hay bn mun c bit ti v ci g th kh cho
cng ti bit bn hay thu bn. Chng hn, nu bn c th lp
trnh trong Java v C++ nhng c c nghn ngi cng c th
lm cng iu th bn chng my khc bit vi h. Tuy
nhin nu bn c th lp trnh Java v C++ trong nhiu nn nh
Window, Unix, v nn di ng th bn c th phn bit c
bn thn mnh vi nhng ngi cn li. Nu bn nhn vo hu
ht cc gio trnh ca cc i hc, chng gn nh nhau v tt c
cc sinh vin u hc cng mn hc, bn cn chn cc mn
c bit hay ly o to thm m c th phn bit bn r rng
vi ngi khc. Mt sinh vin c o to thm trong thit k
phn mm, kin trc h thng s c v th tt hn nhiu
c thu so vi ngi ch c th lp trnh. Mt sinh vin hc
cc mn c bit nh qun l d n phn mm, an ninh mng s
c v c chung hn nhng ngi ch bit cc mn my tnh
c bn.
Nhiu sinh vin ch theo cch tm vic thng l ch
khng c tm vic chin lc. H tin rng nu cng ti mun
bn l lch th ti gi cho bn l lch. H khng hiu rng iu
cng ti cn l ai c th gii quyt c vn cho h, h tr
h, cung cp gii php cho h ch khng ch l ai vi bn l
lch. Tm vic chin lc bt u bng t nh gi mnh k
lng qua vic xc nh bn l ai, bn c g, v bn mun i
u vi ngh nghip ca mnh. H cn bit h mun ng c v
ci g, im mnh ca h l g, nng lc ca h l g, v cn
bn c tnh ca h. Nhiu sinh vin khng bit cch t nh gi
mnh cho nn ti bo h ngh v lp hc a thch ca h
trng ph thng, loi vic g lm h xc ng v loi vic g
h thc s mun t ti trong cuc sng. Bn cnh nng lc
ring ca h, sinh vin cn bit nhu cu ca th trng l g v
khu vc k nng no cng ti cn ti.
Theo bo co mi nht ca chnh ph M, nm nay hn
1.5 triu sinh vin tt nghip t cc i hc nhng ch 20 phn

50
trm c ngh vic lm. Tht nghip hin thi M l 9%,
nhng chu u l 13% cho nn rt kh kim c vic lm
trong thi khng hong hu ti chnh ny. Tuy nhin c vi
vic lm sn c trong mt s khu vc nhng khng c cng
nhn. Khu vc nng l chm sc sc kho, dc phm, nng
lng phc hi c, k ngh phn mm, qun l h thng tin,
v gio dc. l l do ti sao tt c cc i hc u bo co s
lng ln sinh vin tr li trng nm nay chuyn k nng
ca h sang cc khu vc ny. Nu bn khng tt nghip trong
cc khu vc 'nng", c th bn mun xem xt tr li trng
hc cc mn hc thm.
Sinh vin nn nhn vo m t vic cho cc v tr m bn
mun lm v xc nh liu c yu cu no bn b thiu
khng, chng hn k nng k thut hay ngn ng cn ly o
to thm lp l hng ny. Bn c th nhc ti trong bn l
lch ca mnh rng bn hin thi ang theo hc nhng lp no
v lit k thi gian hon thnh mong i. Nu vic phng
vn vic no xy ti trc khi bn kt thc cc mn hc
ny, cng ti s b n tng bi quyt tm ca bn v s sn
lng ci tin k nng ca bn v iu s c v r rng c
trin vng cho h rng bn l ngi ng.
Bn cn gi thi tch cc v nhit tnh. Dnh cho mnh
mt s thi gian khng phi i tm vic m dnh thi gian vi
bn b, ngi trong gia nh, v ng thoi mi. Sc kho tt, c
v tinh thn v th cht, l iu sng cn cho tm vic thnh
cng v chuyn t i hc sang ngh nghip. Khng g ti hn
vic i ti cuc phng vn vic lm m trng m yu hay sc
kho km.
ng thi, mt iu tt khc m bn c th lm l tnh
nguyn tham gia t chc t thin c ngha i vi bn. iu
ny s gi cho bn bn rn v s nng cao tinh thn ca bn v
lm cho bn ra khi nh. cng l cch tt pht trin k

51
nng ph thm a vo trong bn l lch ca bn v c th l
mt c hi ngh nghip tim nng. Vi nm trc, mt sinh
vin vit trong l lch ca mnh: Ngi tnh nguyn thit
lp h thng mng v website cho tri m ci v qun l h
thng tin ca h trong su thng. iu ny lm ly c mt mi
quan tm ca cng ti v anh ta c thu bi v anh ta c
kinh nghim khi so snh vi bn anh ta nhng ngi cng tt
nghip nhng khng lm g c.
Trong th trng vic lm cnh tranh cao ny, bn cn
tch cc v nh rng tm vic thc s l vic lm ton thi cho
nn c k nng ng, thi ng v mt s hot ng tnh
nguyn ph thm c th cho bn u th tt hn ngi khc.

Tm vic lm-3
ti chia s vi cc bn mt cu chuyn hay ti c
t bo hm nay (5/5/2009) v hai sinh vin khoa hc my tnh
John Smith v Thomas Jones. C hai u tt nghip nm nay
v ang tm vic.
John Smith tt nghip i hc Illinois ti Urbana-
Champaign vi bng v khoa hc my tnh. Anh y lit k cc
k nng ca mnh trong s yu l lch l nh sau: Ngn ng lp
trnh: Java v Perl v chng trnh c s d liu: SQL Server
v My SQL. Anh y cng lit k cc s thch ca mnh l: Ti
bt u mt Website bn cc ph cht vitamin trong c m
ti mua t nc ngoi cho sinh vin trong trng ti v ti
lm c vi nghn la trong 2 nm.
Thomas Jones tt nghip t i hc California Irvine
vi bng v khoa hc my tnh. Anh y lit k trong s yu l
lch ca mnh l nh sau: Ngn ng lp trnh: Java, C++, Perl

52
v c s d liu SQL server v My SQL. Anh ta cng lit k s
thch ring: c sch, tr chi my tnh, m nhc.
Bng v k nng k thut ca Smith lm cho anh ta c
c cuc phng vn vic nhng k nng doanh nghip ca anh
ta y anh ta ra ngoi s bn b my tnh cn li ca anh ta v
anh ta kim c ngh lm vic vi lng $70,000/nm.
Bng v k nng k thut ca Jones cng cho anh ta c
vi cuc phng vn nhng li chng kim c ngh lm
vic no.
Vn y l g? Theo bo co mi c a ra tun
ny bi Hi qun l thng tin - Society for Information
Management (SIM) trong thi k khng hong ti chnh ny,
bn cn nhiu th hn k nng k thut kim c vic. Da
trn cc cuc phng vn vi trn nghn thnh vin SIM, tt c
h u l nhng ngi qun l phn mm cp cao, bi nghin
cu ny thy rng k nng doang nghip chim t 5 ti 10
thuc tnh m cc cng ti ton cu mun c trong mi nm
qua. Nm k nng c yu cu nhiu nht bao gm qun l d
n phn mm; qun l khon ngoi; doanh nghip v kin trc
h thng v k nng k thut k ngh.
Ts. Kate Kaiser, mt gio s ti i hc Marquette
Milwaukee, ngi qun l nghin cu ny ni: "C k nng
doanh nghip by gi cn quan trng hn ch c k nng k
thut. Cc cng ti nhn bit nhiu hn v Cng ngh thng tin
c th lm c g cho h. Trong khi mt s vic k thut nh
lp trnh v kim th vn tip tc c khon ngoi cho cc
nc khc, nhng vic lm c th c gi li nht s nhn
mnh vo k ngh phn mm v k nng qun l h thng tin
nh phn tch nghip v, k ngh yu cu, ti k ngh nghip v
hay qun l d n, thay v k nng lp trnh thun tu."

53
 "iu a ra c hi ln lao cho cc k s tr c k
nng ng v cch ngh ng," Ts Kate Kaiser ni. B y ch ra
hai cu sinh vin c ct nhc t lp trnh vo vic qun l
d n ch trong hai nm thay v nm ti by nm nh vic
bt in hnh thng yu cu. "Tui trung bnh ca CIO ti gp
ngy nay l tr hn tui trung bnh ca CIO mt thp k trc."
iu rc ri l ch nhiu sinh vin tr qun mt
thng ip ny. Nhiu ngi t ging Smith m ging Thomas
Jones hn, mt sinh vin tt nghip khoa hc my tnh ti i
hc California, Irvine. Ngoi lp "Nhp mn kinh t ", anh
thanh nin 21 tui ny trnh hc cc mn doanh nghip v
qun l. "Cc mn k thut ca ti nh C++, Java v Cu trc
d liu chim hu ht thi gian ca ti ri," Jones ni.
Trong khi anh sinh vin UC Irvine ny tng tm kim vic
lm phn mm mc vo ngh trong nhiu thng v gn y
c nhiu cuc phng vn nhng li l ch phi by ra vic
thiu nn tng doanh nghip ca anh ta. "H chng hi ti cu
hi k thut no trong cuc phng vn," Jones ni mt cch
gin d. "H mun bit v k nng ca ti trong qun l h
thng tin v liu ti c bit to ra SWOT cho sn phm CNTT
ca h khng. H hi v chin lc, k ngh qui trnh nghip
v v mi th m ti chng c tng chng t u ti c."
Ngy nay cc i hc l mt phn ca vn , v h vn
cung cp nhiu o to lc hu cho sinh vin. Phn ln cc o
to vn hi t vo lp trnh v kim th trong khi cng nghip
cn cc k nng khc. Nhiu CIO ni vi Ts. Kate Kaiser rng
k nng doanh nghip v qun l -- c bit kh nng trao i
tt -- l iu h mun nht t cc cng nhn ca h.
"Ti bao gi cng ni vi sinh vin ca mnh v tm
quan trng ca vic hiu doanh nghip, bit cc l thuyt qun
l v hi t vo vic vit, trao i v nghe," b y ni. "H c
b qua iu bi v h cn dnh nhiu thi gian hn vo

54
Ton hc, Vt l, v ngn ng lp trnh. Sau khi tt nghip, h
khng th kim c vic bi v iu h c khng phi l iu
cng nghip cn."
Ngay c trong min c th k thut hn ca tnh ton, k
nng doanh nghip vn l bn cht, Jim Michael, ngi qun l
ca IBM ni. "Ti khng ngh mi sinh vin u phi i hc v
kim bng v doanh nghip," Michael ni. "Nhng nu h
mun kim vic tt, h nn hiu r hn cch CNTT c th dn
li gi tr doanh nghip."
Cu hi l: Sinh vin tt nghip l tng c nn hc gp
i mn hc trong khoa hc my tnh v qun tr doanh nghip
khng? Khng nht thit, Ts. Kaiser ni, b ch ra nhng kh
khn hu cn ca vic phi hp bng kp. Hc mu v cc mn
qun tr v doanh nghip trong khi c c bng khoa hc my
tnh thng l , b y ni.
Nhng Ts. Kaiser ni b y cng tin rng cc i hc
phi bt u iu chnh cc yu cu cho cc mn khoa hc my
tnh hay k ngh phn mm thm cc mn v qun l h
thng tin. "Khi ti tt nghip bng khoa hc my tnh, ti phi
quay li hc qun tr doanh nghip nhiu nm sau bt kp,"
b y ni. "Ti ngh cc i hc phi nhanh chng chuyn sang
to ra nhiu sinh vin tt nghip vi k nng hn hp p
ng cho nhu cu ca cng nghip."

Tm vic lm-4
Trong mi nm qua, cc trng doanh nghip v c
bit l Thc s v Qun tr doanh nghip (MBA) l lnh vc
ph bin nht vi s ln sinh vin ng k hc nhng cuc
khng hong ti chnh ang to chn ng ti tt c cc trng

55
doanh nghip. Bn cnh mt s ln cc cng nhn mt vic v
khng c vic cho sinh vin doanh nghip l cuc tranh ci v
liu cc trng doanh nghip c phi chu trch nhim no
cho cuc khng hong ny khng. Tt c cc bo ch, phng
chat trc tuyn v tho lun trn truyn hnh trn khp th gii,
cc nh ph bnh u cng khai buc ti cc trng doanh
nghip dy sinh vin hi t phn ln vo ci li ngn hn, thao
tng ti chnh, v thu hi vn u t cho c ng. Tun trc,
mt gio s ni ting ca trng doanh nghip, Ts. Joshua
Parker thm ch tha nhn trn truyn hnh rng Phn ln
cc trng doanh nghip ang dy nhng gio trnh tin dng,
hn hp, vi ng c li nhun bi v l iu ngnh cng
nghip ti chnh v ngn hng mun. ng y kt lun rng
Khng c g ng ngc nhin l cc trng doanh nghip
ng vin mt th h cc nh qun l hnh x theo cch thc
ngn hn, ch k v v o c. L cc gio s, chng ti
ph hu mt th h sinh vin theo cch m s phi mt nhiu
nm mi cha lnh vn ny bi v h hng b gy ra cho
thanh nin ca chng ta. Sau cuc tranh lun ny trn truyn
hnh, nhiu ngi ph bnh yu cu rng t gi tr i, trng
doanh nghip phi dy o c nh mt yu cu, khng phi
thu li ti chnh vi bt k gi no. Nhng ngi ph bnh cn
cng rn ti mc nhiu trng doanh nghip phi ti i truyn
hnh gii thch rng h khng th b trch mng bi sai lm
ca vi ngi xu, nhng ngi lm vic trong min ngn
hng v ti chnh. Tuy nhin, cng chng, ngi chu thit hi
nht t cuc khng hong ti chnh ny, cng nh h rt gin
qun l cp cao nht, nhng ngi vn ang nhn hng triu
la vo ti, by gi bt u gin cc trng doanh nghip v
vic o to ca h. Mt kch bn c tho lun nhiu ln
trn truyn hnh l tnh hung ba sinh vin ti xin vic trong
ngn hng ln M. Ngn hng ny cho h mt danh sch cc
con s thu nhp, chi ph v yu cu h a ra cu tr li li

56
nhun ng. Sinh vin th nht rt gii v ton hc, tnh ton
rng li nhun bng thu nhp tr i chi ph v i ti mt con
s. Anh ta khng c nhn lm vic. Sinh vin th hai, cn
thn hn sinh vin u, dng my tnh tay v i ti mt con s
v c bo anh ta cng khng c nhn lm vic . Sinh
vin th ba mm ci v ni vi ngn hng: Tha ngi, cu tr
li ng l bt k con s no ngi mun ti in vo trong ct
li nhun. Anh ta lp tc c nhn lm vic. l iu
truyn hnh chiu v trng thi thc t ti trng doanh nghip
hin thi. Tt nhin iu ny l h cu thi v truyn hnh v
bo ch thi phng mi s bn bo v hp dn khn gi
nhng cng chng tin rng trng doanh nghip nh trch
v mt s vn hin thi. Cuc tranh lun vn cn tip din
v n a nhiu trng doanh nghip ti vic nh gi li o
to ca h v cch h dy sinh vin. iu ny c l cn nhiu
nm o to thay i nhng ng thi, s sinh vin ng k
hc gim i nhanh chng khi th trng chng khon tip tc
chm xung thp v nhiu gio s doanh nghip thm ch cn
lo lng v ngh ca h.
Nm hc cn cha ht nhng sinh vin ti gp ti xin li
khuyn v vic lm cn nhiu hn cc nm trc. Cuc khng
hong ti chnh hin thi ang tc ng ti nhiu cng ti vi
nhiu ngi b buc tr nn tht nghip cho nn rt kh cho
sinh vin tt nghip tm c vic trong nm nay v c l c
trong vi nm ti. Cu hi u tin nhiu sinh vin thng hi
l khi no cuc khng hong ny s ht. Tt nhin chng ai bit
nhng ti tin rng tnh hung ny l tm thi cho sinh vin
cng ngh thng tin nhng s kh khn hn cho cc sinh vin
trong cc min khc trong vi nm ti. Theo cuc iu tra ca
ba t bo ln nht M, cc min ngn hng, ti chnh v
doanh nghip sa thi gn by trm nghn ngi trong su
thng qua. Gi s rng mt na trong nhng ngi ny s tip
tc tm vic trong bn nm ti, iu ngha l h s chim ba

57
trm nm mi nghn vic lm t cc sinh vin tt nghip
trong nhng lnh vc ny. l l do ti sao theo nhng t bo
, qu na sinh vin trong doanh nghip v ngn hng ang
i lnh vc ca h nhanh chng v chuyn vo lnh vc cng
ngh thng tin. Sinh vin M thc t v nhy cm nht vi th
trng vic lm hn bt k nc no trn th gii v h gim
st tin tc th trng ny rt thng xuyn m bo rng h
s kim c vic tt khi tt nghip. Cc i hc M cng l
nhng trng linh hot nht cho php sinh vin i lnh vc
nghin cu ca h trong hai nm u tng i d dng m
khng c vn g nhng cc nn nhn ca cuc khng hong
ny phn ln l sinh vin nm th ba v nm th t.
Trong vi tun qua, ti thy nhiu sinh vin t cc
trng doanh nghip ti hi li khuyn lin quan ti i lnh
vc nghin cu, bao nhiu tn ch h c th chuyn vo cng
ngh thng tin v bao nhiu mn h s cn hc trong min ny.
Ti khuyn mt s sinh vin doanh nghip nm th ba
chuyn sang lnh vc qun l cng ngh thng tin v h hiu
nhiu khi nim nn tng ca doanh nghip v nhu cu dng
cng ngh thng tin to kh nng cho doanh nghip cnh
tranh ton cu. Trong trng hp ny, h c th phi hc thm
mn ph m c th mt thm mt nm na trc khi h c th
tt nghip. Ti cng khuyn cc sinh vin doanh nghip nm
th t hon thnh bng cp ca h ri xin bng tt nghip v
Qun l H thng tin (MS).
Khi cc sinh vin hi ti v tm vic, ti thy rng mt
iu hu ht cc sinh vin u c chung l ch h tt c u
dng Web tm vic. Nhng v qu nhiu ngi ang tm
vic v cnh tranh li cao, iu quan trng l h bit cch tch
mnh ra khi mi ngi khc. Ti bo h rng h phi hc
cch phn bit bn thn mnh vi mi ngi khc trong cnh
tranh. u tin h phi lm vic thc s cn mn v phi sn
lng n lc trn c s hng ngy bi v tm vic bn thn n

58
thc s l mt vic. Th hai, h phi vn ti mi ngi h
bit v c tham d nhiu nht c th c. Nu h cho php
c hi tri qua, khi thi gian tip tc qua i, h s phi cnh
tranh vi ngy mt nhiu ngi hn bi v trong vi thng ti,
nhiu cng ti s thi thm nhiu ngi. Nhng li khuyn quan
trng khc l khi h thy mt m t vic, h phi chc rng h
t nht khp ng ti 75-phn trm cht lng c lit k
bng khng h ch ph thi gian ca mnh. Trong th trng
cnh tranh cao ny, cc cng ti rt la chn v h thng b
i nhng ngi h cm thy khng cht lng hay khng
snh ng vi iu h ang c lp vo ch trng. Ngy nay,
nhiu sinh vin c th phi chp nhn lng t hn iu h
on trc v mt s ngi c th phi i ti cc ch khc
kim vic ch khng phi ch h sng.
Sau y l mt s li khuyn:
Chc chn bn cn chuyn bit ho bn l lch ca
mnh khp vi m t vic.
Lm nhiu cuc phng vn c nhn nht c th c.
Phng vn l thc hnh tt cho bn t tin hn trong
cuc phng vn tip.
Gp g cc sinh vin khc ang tm vic chia s
thng tin v li khuyn.
p ng rt nhanh chng vi bt k vic no m ra t
nhng nh tuyn dng tin nng, ng ch i.
Tnh nguyn lm vic cc cng ti thu c kinh
nghim, cho d vi lng ti thiu. Cht t lng vn
cn tt hn l khng c g.
Hc cch ci tin nng lc ca bn snh ng vi c
hi vic lm mong mun.
Thm him cng vic hp ng v tnh nguyn lm
vic ch thu c kinh nghim.

59
 Vn cn ci m vi cc chin lc tm vic mi v
khc.

Tm vic lm trong thi kinh t km

Cuc khng hong ti chnh ang to ra thi k gay go
cho mi quc gia v mi cng ti. Th trng vic lm trong
nhiu khu vc ang phn nh cuc khng hong ny vi mt
s khu vc b nh hng nhiu hn cc khu vc khc kinh
doanh, ti chnh, thng mi ton cu, u t, v ngn hng
dt khot b ng chm gay gt hn khi cc cng ti ang ng
ca kinh doanh. Tuy nhin, thiu ht ton cu v cng nhn
cng ngh thng tin ngha l tnh hung cho sinh vin trong
lnh vc ny khng t nh nhiu ngi tng. Suy thoi kinh t
cui cng s chm dt nhng khng ai bit khi no, cho nn
kh m d on c tng lai, c kin nhn v to ra k
hoch cho ngh ca bn s gip bn vn cn i u trong thi
khng chc chn ny.
lm vic trong ngnh cng nghip phn mm trong
nhiu nm, ti kh lc quan v th trng ngh phn mm. B
Lao ng M c lng rng s c thiu ht vi triu ngi
CNTT n nm 2010, cho d c lng ny c a ra t
nm 2007, trc cuc khng hong hin thi, ti ngh con s
c lng ny c th cn t nhng vic thiu ht cng nhn c
k nng vn hp thc. Mc cho cuc khng hong ny, c
Trung Quc v n vn ang lp k hoch pht trin thm
cng nhn CNTT p ng nhu cu ton cu bng vic u
t s tin kh ln vo h thng gio dc ca h. Nhiu sinh
vin M v chu u ng k hc trong cc lnh vc khc ang
chuyn vo lnh vc CNTT theo s ln v nhiu i hc
cng b rng h khng c lp dnh cho sinh vin v bt u

60
gii hn vic ng k tuyn sinh. Da trn nhng thng tin ny,
sau y l mt s suy ngh ca ti v ch tm vic trong thi
kinh t xu:
Nu bn lm vic trong cng nghip CNTT v c vic
tt, khng c l do g hong ht c. Rt c th l cng ti ca
bn c th vt qua c tnh hung gay go hm nay v kinh
doanh s i ln cn sm hn bn ngh. Nu bn hi lng vi
cng vic ca mnh v mun cn , iu c th c ch cho
bn l bn theo hc cc kho o to thm lm mnh cc k
nng ca mnh v a gi tr mi vo cng ti ca bn. Nu bn
khng hi lng, y khng phi l lc lm thay i, bn c
th mun li cho ti khi s khng chc chn qua i. Vi
ngi chuyn mn c k nng v kinh nghim tt, bao gi cng
c nhiu c hi v khng c l do phi lo ngh.
Nu bn l sinh vin trong lnh vc CNTT, bn lm
vic chn la ng v ngh ng ri. iu quan trng by gi
l kim im li k nng ca bn xc nh l hng khi bn
gim st th trng vic tng lai. Gn nh mi vic trong
min CNTT u i hi k nng lp trnh, c bit trong Java
v C++ nhng bn cng cn c tri thc v khi nim h iu
hnh, h thng vin thng cng nh cht lng, qui trnh v
cng c phn mm. Cho d bn cn cha tt nghip, bn c th
mun kim vic ang c ng ti tm xem cc cng ti
ang kim loi k nng no v xc nh mn hc no bn s
cn hc cho bn s c nhng k nng khi tt nghip. Bn
cnh mt s mn c yu cu, c cc mn tu chn m bn
c th mun xem xt nu chng c th gip cho vic tng lai
ca bn. Qu vy, mt s k nng c nh gi cao v lc ti
gin st nhiu qung co vic lm gi ti vn phng ca ti, ti
thy dng nh c vi c hi cho nhng ngi pht trin c k
nng trong .NET, Java, CRM, ERP dng SAP v cc ng dng
PeopleSoft. C vi qung co vic v an ninh h thng, kin
trc cng ti, qun tr c s d liu, v qun l d n phn mm.

61
 Nu y l nm cui ca cc bn trong trng khi bn s
mau chng tt nghip v th trng vic vn cn cha c ci
thin, ng hong ht. Vn c cc c hi , nhng cn tu
thuc vo k nng c bit ca bn m bn c th kim c
ngh vic hay bn c th phi i mt cht v nhiu cng ti
ang thn trng v bt k vic thu ngi no trong thi khng
khong ti chnh ny. Trong thi gian chuyn tip lc ra trng
v tm vic, bn c th mun ci tin k nng ca mnh bng
vic ng k hc o to thm no , c bit trong vic hc
ngoi ng nh ting Anh v cc kho o to k thut ngn hn
gi cho k nng ca mnh c hin hnh vi nhu cu ca
cng nghip. iu quan trng l vn cn lc quan trong tm
kim ca bn v vic mi bi v mt khi phc hi xy ra; nhiu
cng ti tng bo th trong thu ngi s phi thu nhiu
ngi p ng nhu cu vic lm dng ln.
Mt iu na m ti coi l quan trng khi xin vic l vit
s yu l lch v in n xin vic. y l k nng mu cht m
i hc khng dy cho nn ti mun cho cc bn i li
khuyn bi v cc sinh vin hi ti mi lc. Bn s yu l lch
ca bn i din cho bn trc cng ti c c hi p ng bn.
Bn cn dnh thi gian vit n cn thn v n phi cho cng ti
bit bn l ai v bn c th lm c g cho h. Bn khng nn
dng cng bn s yu cho mi vic m bn xin lm m bn
phi vit cn thn bn s yu cho tng vic. Ti bit nhiu sinh
vin ch lm hng trm bn sao v gi ti hng trm cng ti vi
hi vng rng ai s gi h ti phng vn. Cch lm ny
chng bao gi c tc dng v bn s yu ca bn c th khng
khp vi m t vic. Bn cn hiu rng ngi ph trch nhn
s ca cng ti khng c thi gian c n v s yu ca bn
tht cn thn u. Nu bn khng c iu h ang tm kim th
h s qung n vo thng rc v bn s chng bao gi c c hi
th hai.

62
 Khi vit s yu, bn phi ngh cn thn v vic chn t
ca mnh. Nu bn ang xin vic c qung co trn bo, trn
cc bng vic trc tuyn th hy nhn cn thn vo cc t c
dng trong qung co v dng cng nhng t trong bn s
yu ca bn. Ti khng gi rng bn nhc ti k nng v kinh
nghim m bn khng c nhng iu qu c ngha l dng
cng nhng t nu c th c. Khi lit k cc k nng
CNTT ca mnh bn cng nn c gng dng ng tng t m
b phn nhn s ca cng ti quen thuc. Chng hn nu vic
yu cu Java Micro Edition v bn lit k k nng Java ME
th n c th khng khp ng bi v ngi ph trch nhn s
cng ti, c th l mt th k, ngi xem n ca bn, li khng
phi l ngi k thut v khng th phn bit c yu cu v
"Java Micro Edition" v Java ME. l l do ti sao ti bao
gi cng nhn mnh rng khi tm vic, bn phi dnh thi gian
in cc n xin bi v y l lc bn u t cho tng lai
ca mnh. Nh rng n xin vic v bn s yu u trn bn
ca ngi ph trch nhn s ca cng ti cng vi hng nghn
n ca ngi khc. Bt k sai lm no cng u c th lm
mt c hi.
Dng tiu vic ng cng l nhn t quan trng khc.
Nhiu cng ti dng tiu vic c lin quan ti hon cnh
doanh nghip ca h. Nu bn s yu ca bn ni rng bn
l "Ngi qun l phn mm " m thc t bn ang tm v tr
"Kim th phn mm" hay "Pht trin phn mm" th bn c
th qu mc yu cu, cho nn hy kim tra li v tr c qung
co trc khi np n chc chn rng n khp ng vi vic
tm vic ca bn. Phn ln cc cng ti u a thch ngi c
kinh nghim, cho d bn c th khng c kinh nghim v bn
phn ln thi gian trong trng, bn vn c th lit k mt
s kinh nghim nh Thit k website cho bn b", Gip cha
m ti vn hnh doanh nghip nh, Gip thy ti lm nghin
cu (Lit k ci g c lin quan ti vic ny). Ngi

63
qun l nhn s ca cng ti hiu rng l sinh vin ton thi, bn
c th khng c iu h ang tm kim v kinh nghim nhng
t nht bn c ci g cn hn khng c g. Ti thc s
khuyn rng sinh vin nn dnh thi gian ma h lm vic
cho cng ti phn mm a phng, cho d khng lng, thu
c kinh nghim. M trn 70% sinh vin lm vic trong
ma h v nhiu ngi vi lng ti thiu, ch thu c
kinh nghim. Ti coi y l u t tt cho ngh ca bn.
Ti tin mt khi cuc khng hong ny qua i, nhng c
hi ln hn s ni ln trong mi doanh nghip v s c nhng
thay i c ngha khi cc cng ti s tranh u chi phi v
chim th phn. Nhng cng ti c chin lc c thit k tt
s chim u th hn cc cng ti ch ch i cho ti khi thi
tt hn ti hay khng chun b cho iu c th xy ra. Hm
nay, kh m ni ch xc khi no thi s ti, nhng v nim
tin th trng pht trin nh vy nn s l tu chn cho cc
cng ti c chin lc ng v ngi ng thc hin chng.
Hn bao gi ht, ti tin cng ngh thng tin s ni ln nh lnh
vc mong mun nht v c tm kim nht. Vi ton cu ho,
mi cng ti s cn ngi c k nng phn mm.

Tm vic lm chin lc
L sinh vin tt nghip, khng g tht vng hn l
khng c c ngh vic lm. Sau nhiu nm lm vic vt
v trong trng m khng th tm c vic tng ng vi
iu bn hc l rt nn lng. Bn a n xin vic ti
mi vic c qung co, gi bn l lch ca mnh i v ch
i nhng khng c p li. Th nht, t l thnh cng khi gi
n xin cc "vic lm c qung co" l thp bi v loi thu
ngi kiu l tu tin, gn nh x s. Thnh thong, "vic

64
lm c qung co" c dnh ring cho nhng ngi c
mi lin h vi ngi qun l thu ngi cho nn cc ng c
vin bn ngoi him khi c c hi.
Thay v th ng, li khuyn ca ti l lm ci g khc
i v nm quyn kim sot nh mnh ca ring bn. Ti sao
bn nhm vo tm vic lm c cnh tranh mnh v vi phng
php la chn tu ? Bn phi bt u vi tm vic chin lc
bng vic bit bn thn mnh v bit th trng vic lm (th
trng vic lm l kiu cc cng ti cn ngi c tri thc v k
nng c th). Bng vic bit bn thn mnh v ci g c cn
ti trong th trng s cho php bn hi t vo ngi ch no
ang thu ngi v vic lm no s cung cp cho cho bn c
hi tt hn. Vic lm tt nht phi l vic lm khp vi bn v
cho php bn tn hng lm vic trong thi gian di.
bt u, bn phi nh gi li k nng ca mnh, im
mnh v im yu ca mnh, nh c ngi ch s dng
nhn cng nhn. ti cho bn mt v d, khi bn nh gi
mt my tnh hay in thoi di ng trc khi mua, bn hi ci
g? Bn hi Sn phm ny cung cp ci g cho ti? N khc
vi cc sn phm khc th no? Nhn hiu ny khc vi cc
nhn hiu khc th no? N gi bao nhiu? Cng cu hi ny
cng p dng cho tm vic ca bn. Bn lm cho bn thn mnh
khc vi cc ng n khc th no? Tri thc v k nng ca
bn l g? Bn c th cung cp ci g m ngi khc khng
cung cp c? K nng ca bn c gip ch cho doanh nghip
ca ngi ch s dng lao ng khng? Tr li nhng cu hi
ny yu cu ci nhn su vo nng lc ring ca bn. Bn cn
lit k mi iu bn lm tt v thch lm. iu rt quan trng l
thi gian v cng sc nghim chnh vo hiu bn thn bn
v kh nng ca bn. ng gi nh rng bn c bng cp l
bn s c m bo c vic lm. Trong th trng vic lm
cnh tranh cao ny, bn phi cnh tranh vi nhiu ngi nh
bn. Tt c h u c bng cp v tt c h u mun c vic

65
lm. Bn khng bit h l ai v h ti t u cho nn bn phi
c chin lc cho tm vic.
Sau y l vi bc bn c th lm, cho d chng dng
nh n gin, nhng chng ng nhiu iu hn l bn tng:
1) Bc th nht l bn ngh cn thn v iu g s l vic
lm tt nht v cng ti tt nht m bn mun lm vic cho.
Vit ra vic lm l tng ca bn trn mt mu giy, lit k
mi k nng h yu cu. Phi chn thc v hin thc v
iu bi v l ci g bn mun theo ui. NG
ln ln iu bn hc trng v iu nhng cng ti ny
cn. Chng c th KHNG nh nhau v nhiu trng
KHNG c chng trnh o to da trn xu hng cng
nghip.
2) Bc th hai l lit k phm cht ring ca bn (tri thc v
k nng ca bn). Bt k ci g bn lit k ra, bn u phi
chc chn rng bn lm n mt cch chn thc v khch
quan. Ngh cn thn v am m ca bn, iu bn tn
hng nhiu nht bi v y l nhng im mnh ca bn
v tim nng ca bn. Bn c th nhn vo bn thn mnh
t cnh quan rng hn ch nhng k nng k thut, ngh v
c tnh ca mnh, tnh hung v thch thc m bn vt
qua v ngh trong cuc sng iu bn l tt. i khi, iu
c ch l ly phn hi t bn b thc s hiu c tnh ca
bn.
3) Bc th ba l i snh k nng ca bn vi yu cu k
nng vic lm mong mun, c bit v mi im mnh ca
bn m s l mong mun cho cng ti thu ngi. Mi cng
ti u cn ngi c c trng v tim nng no m
khng th c lit k bi 'k nng vic lm'. H cn ngi
c phm cht no ta nh tin tng, qu quyt, sng to,
am m, quyt tm, t bi, ton vn, nhn xa, lun l, v c
tri thc v ton th ngnh cng nghip, k c kha cnh

66
 doanh nghip, kha cnh cng ngh, vi k nng trao i tt
v.v.
4) Bc th t l nhn din mi l hng gia "vic lm m
c" ca bn v nng lc ring ca bn. Nu l hng ny l
ln th bn phi xem xt li liu bn c phm cht cho
vic lm m c ny hay khng. Bn c th cn ci tin k
nng ca mnh bng vic ly o to thm trc khi a
n xin "vic lm m c" . Bn phi chn thc v iu
ny bng khng bn s t "la" mnh y.
5) Bc th nm l vit li phm cht ca mnh, lit k
nhng im mnh ca bn v nhng phm cht ca
bn, khng ch k nng k thut m cn c am m ca bn
v nhng k nng khc. Bng chn thc vi bn thn mnh,
bn c th thy mt con ngi mi ni ln, ngi duy nht,
c kh nng cung cp phm cht c bit cho ngi s
dng lao ng. y s l hnh nh mi m bn khm ph ra
cho bn thn mnh.
6) Bc th su l Kim theo thc ti tc l bn nhn vo
cc kiu vic lm khc nhau - khng phi vic lm m c
ca bn m vic lm khp tt hn vi iu bn c th lm
da trn bn c phm cht g.
7) Bc th by l to ra danh sch cc cng vic v kiu
ngi s dng lao ng s khp nht vi iu bn c th
lm. By gi phi lm hp li vic tm kim vic lm ca
bn vi t ch hn thay v tm trong ton b ngnh cng
nghip. Khi bn quyt nh cc cng ti khp nht l u,
bn phi i tm vic lm m khp vi im mnh ca
bn iu c th khng c qung co. Dng bn l lch
ca bn tip th bn thn bn vi cc cng ti bng
vic gi n cho d h KHNG qung co vic lm. Tip
cn t nht 20 cng ti m bn ngh c th cn ai nh bn.
Tm ra nhng cng ti ny v ngi lin h s yu cu n

67
 lc no nhng bn phi bn b. Ngy nay internet v
in thoi lm d dng cho vic thu thp mt s chi tit v
ai l ngi bn cn lin h. Tt nhin, cc bn b gia nh,
thy gio, hay bn cng lp c th cho bn mt s ci tn
bn c th lin h. Bn cn gi bn l lch ti ngi qun
l doanh nghip, ngi c th ra quyt nh, khng thnh
vn liu bn c c tham chiu ti ngi ph trch
thu ngi khng bi v bn lm iu bn c th lm.
Nh rng nhng ngi qun l ny bit h c nhng vic
no cn thiu ngi v h cn g, v h c th lm cho mi
s xy ra. Nu h nhn ra im mnh trong bn l lch ca
bn v cch tip cn bn ly th h c th b n tng.
Bn phi thn trng y bi v tn vic lm ca ngi
qun l doanh nghip s ph thuc vo kiu vic lm bn
ang tip cn, v iu ny yu cu suy ngh v nghin cu
no . Bn KHNG gi l lch ca mnh cho ch tch
cng ti khi bn ang xin vic lm mc mi vo. Tt
nhin, iu tt l gi bn l lch ca bn cho nhiu ngi
trong cng ti ln.
Xin nh gii thiu bn thn bn trong bn l lch ca bn
di dng iu bn c th lm c cho cng ti. iu rt quan
trng l m t bn thn bn theo cch lp tc gy hp dn cho
ngi c, iu ny c ngha l t bn thn bn vo v tr ca
h v hnh dung h c bit cn ci g. Ci g l u tin m h
s cn mt nhn vin mi thc hin v ci g l tiu ch ca h
c lin quan ti tri thc, k nng, c tnh, gi tr, v.v, iu nhn
vin mi phi c? Bn phi thay i bn l lch ca mnh
khp vi tng cng ti bi v tng cng ti c th c cc nhu cu
khc nhau. Bn phi tip cn t nht l 20 cng ti bi v mc
ch ca bn l c c t nht hai cuc phng vn vic lm.
C nhiu cuc phng vn l c ngha v n a bn vo v th
mnh. Bn c chn la by gi, v phn ln nhng ngi s
dng lao ng u mun c bn nu h ngh bn ang c

68
cn u khc. Bn b v trng nom v NG bao gi t
b. Ghi chp mi c hi cho bn c th ci tin hiu bit ca
mnh v 'tm vic' c nhn ring ca mnh. Hin thc, iu
khng c ngha l tm vic m bn KHNG c phm cht
hay vic lm khng c nhu cu. Theo di cuc phng vn nu
bn khng kim c vic lm. Cu tr li ti sao bn khng
c chn l bi hc c gi tr cho bn cho bn c th ci
tin bn thn mnh. Gi thi tch cc v tip tc lm tt hn
danh sch ca bn v bn l lch ca bn v bn c c cm
gic v ci g c tc dng tt nht.
Nh rng bn l lch ca bn phi duy nht v c lin
quan bi v n gip phn bit bn vi ngi khc, di dng
iu bn c th lm cho cng ti. N KHNG nn l mt trong
hng trm bn l lch khc m mi ngi gi i mi ngy v hi
vng rng h c th kim c vic lm. Bn l lch ca bn
phi c bit v n phi c ch . Nu bn tun theo qui
trnh ny iu khng trnh khi l bn s kim c p ng
tch cc no . Nhiu ngi trong cc sinh vin ca ti ly
cch tip cn ny, h bo ti rng iu cho ngi s
dng lao ng vic qung co vic lm. Nu cch tip cn ca
bn trng vi vic lm cn thiu ngi th bn s nhn c
p ng ngay lp tc, iu tit kim cho cng ti n lc
tuyn ngi, v chi ph qung co. i khi, cch tip cn ny
c th lm cho ngi s dng lao ng to ra vic lm c bit
cho bn bi v h b n tng v iu bn c th cung cp. Mi
cng ti u cn ngi ch tt v khi ngi tt i cng, nhiu
ngi s c tm c hi khp vo, d h hin thi c l ngi
c cn hay khng.
Chc bn may mn trong tm vic.

69
Xin vic
Mi nm cc cng ti phn mm u nhn hng nghn n
xin vic lm. Sau khi xem xt v loi b nhiu n, b phn
nhn s gi vi bn l lch ti cp qun l xem xt v ra
quyt nh v vic tuyn ngi. Nhiu ngi qun l bo ti
rng khi h xt cc n ny h thy nhiu ngi thc s l
km. L ngi qun l quyt nh vic tuyn ngi, h
KHNG mun ph thi gian phng vn nhng ngi c bn l
lch vit km. Mt ngi qun l bo ti: Khi ng c hai mi
hay nm mi bn l lch xem xt, ng ch c th dnh mt
hay hai pht cho tng bn l lch thi. Nu ti khng thy iu
ti cn vo lc , ti chuyn sang l lch tip. Tuy nhin, nu
ti thy thng tin l quan trng vi iu ti cn ngay ch bt
u bn l lch th ti s tip tc c thm.
Cha kho l cung cp thng tin ng theo dng thc d
c ngay t u bi v bn l lch l cch i ti pha sau:
ngi phng vn v ngi phng vn xc nh ai s c
tuyn. Mi cng ti phn mm thng nhn c hng trm bn
l lch cho mi vic lm m ra v khng th no phng vn
c tt c cc ng n cho nn b phn nhn s kim im
v kh b bt hu ht cc n xin vic da trn bn l lch ca
h. Ngy nay, vi ng dng in t, rt d cho ngi qun l
nhn s nhn phm DELETE my tnh ca h sau khi c
lt qua bn l lch, cho nn thu ht c ch ca h, bn
l lch ca bn phi HON HO.
C vi iu m ng n cn xem xt: Nu bn
KHNG c ng phm cht, NG np n xin vic . Khi
bn in v vic lm ni "Kin trc s cp cao c 5 nm kinh
nghim," NG np n xin nu bn ch mi tt nghip v
bn s KHNG c v tr v ch mt thi gian. Ti bit
rng nhiu sinh vin vit mi mt bn l lch v gi n i xin
mi vic lm m h thy qung co trn bo ch hay internet.

70
y l SAI LM LN bi v nu bn l lch KHNG c
iu m vic lm ny yu cu th n s b VT B. Cha
kho trong vic vit bn l lch l bn phi iu chnh bn l
lch ca mnh cho khp vi yu cu vic lm cho bn c th
c c hi c phng vn. Li khuyn ca ti l xem tht cn
thn m t vic c ng cho v tr tr v vit li bn l lch
ca bn snh ng vi vic lm .
Chng hn, m t vic phn mm: Yu cu c bng i
hc v Khoa hc my tnh, c hai nm kinh nghim trong lp
trnh Java v C/C++ vi tri thc v c s d liu Oracle. Vy
bn c th bt u bn l lch ca mnh bng cu: Ti ang tm
mt v tr thch thc nh mt k s phn mm c tp trung vo
c s d liu Oracle. l tn hiu u tin ca bn cho
ngi c bn l lch ca bn rng bn quan tm ti v tr m ra
ca h v bn c phm cht cho vic . Ri bn c th thm
vi cu sau: C bng i hc v Khoa hc my tnh t i hc
XYZ, c 2 nm kinh nghim lp trnh C, C++ v Java trong vi
b mn my tnh cng nh h tr cho website ca trng khi
dng cc ngn ng ny. Tr gip cho cn b ca trng trong
qun l bn ghi sinh vin dng c s d liu Oracle. Thc t,
bn ly cc yu cu vic ca h v phn x chng li cho ngi
c l lch. Bn cn nu nhng k nng v phm cht quan
trng ny ngay t u bn l lch. K thut ny s lm d dng
hn cho b phn nhn s xem bn p ng nhu cu ca h ti
mc no.
Bn l lch l ci g i din cho bn khi thiu vng
bn, cho nn n phi c vit ra mt cch cn thn c bit l
ngy nay khi nhiu cng ti ang dng internet v cc n xin
tt c u dng in t. Bn phi kim im li iu bn
vit trc khi nhn nt SEND. Ti khuyn rng bn nn c
v c li cn thn bn l lch ca mnh nhiu ln, nu cn th
nn c ai kim im li n nhn din li chnh t v cc
li vn phm khc. ng vn phm v ngt cu l rt quan

71
trng nu bn mun gy n tng cho ngi s dng lao ng.
Bn NG BAO GI dng "thng ip vn bn ging nh
bn Chat vi bn b trong bn l lch ca mnh v iu ny
KHNG thch hp cho cng vic. Bn nn c a ch email tt
dng tn thc ca bn trong email nh trng hay ci g
thch hp email kiu nh HipHopMan ti hotmail.com hay
Crazygirl ti gmail.com KHNG gy n tng cho cng ti
nghim chnh nh tuyn bn.
Gn nh mi i hc u c hun luyn vit bn l lch
v cch xin vic v sinh vin cn tn dng u th ca cc dch
v ny. Khi ngi qun l nhn c bn l lch vit km, iu
ngha l ng n KHNG quan tm ti vic c tuyn
lm g v nu ng n KHNG quan tm bn c cho
rng ngi qun l thc s quan tm khng? Bn l lch xin
vic KHNG phi l c hi, KHNG phi l nh bc, v
KHNG v vn may m l cng vic NGHIM CHNH.
Phn ln cc nh qun l ni vi ti rng iu h quan
tm ti l ai am m c gng lm vi bt k ci g. Chng
hn mt sinh vin phn mm to ra website cho trng hc,
gip km bn b trong mn lp trnh v tch cc trong cng
ng bi vic tnh nguyn. Cch tt nht thu ht s ch l
c cc hot ng ph trong cuc sng ca bn, KHNG ch l
danh sch cc mn hc ca i hc. Nhng ngi qun l thch
cc ng n ni cho mnh v h l ai v h lm g trong
cuc sng ca h. Chng hn: "Ti dnh ba nm va qua
qun l website cho trng ca ti, thit k, thc hin cc cu
hi v tr li cho sinh vin hay Ti tnh nguyn gip cc
nn nhn bo lt v nhiu ngi trong s h l bn ti. Cht
thng tin ny lm cho h quan tm bi v n k cho h ci g
v ng n nh "con ngi". H c th thy rng cc
ng n ny c chm nom ti trng ca mnh, bn b
mnh, cng ng ca mnh v KHNG ch l ci tn vi cc
k nng ngn ng lp trnh.

72
 Nu bn mi tt nghip i hc v Khoa hc my tnh
hay K ngh phn mm, ngi qun l tuyn ngi s mong i
rng bn bit cch lp trnh trong C, C++ hay Java. t nht bn
c tri thc no v kin trc v thit k phn mm cho nn
bn KHNG cn dnh nhiu thi gian v cc ch ny. C
th mt cu nh K nng trong C, C++, Java, v kin trc,
thit k phn mm s l . NG lit k nhng th tm
thng nh Window 7, hay Google, hay Word, Excel,
Internet, Facebook, You Tube hay bt k tr chi my tnh no
m bn thch v.v.

Li khuyn t ngi qun l thu ngi

David l gim c cp cao ca cng ti phn mm ton
cu, chu trch nhim v tuyn m ngi. Mi nm, cng ti
ng y thu qung 6,000 ti 12,000 ngi phn mm trn khp
th gii cho nn ti mi ng y ti cho bi ging v th trng
vic lm ton cu hin thi cho lp ca ti ni sinh vin c th
hiu ng y cc cu hi. Sau y l ghi chp ti ghi li trong
bui hp:
Sinh vin: ng tp trung vo vic lm no khi thu
ngi nm nay v vi nm ti?"
David: L cng ti ton cu ln, chng ti c vn phng
nhiu nc v tu theo nhu cu a phng th no th chng
ti s tp trung vo thu cc k nng c bit. Tuy nhin, chng
ti thch thu sinh vin mi tt nghip v d o to li h
lm vic da trn cc yu cu qui trnh c bit ca cng ti ti.
Ngy nay, chng ti ang tm ngi c k nng pht trin Web,
ngi pht trin Java, ngi pht trin Dot.Net, chuyn vin an
ninh, qun tr c s d liu.

73
 Sinh vin: Tt c chng ti u bit v ngn ng Java
trng nhng iu c khng hay chng ti cn ci g
khc?"
David: iu tu vo trng. Chng ti bao gi cng
kim im chng trnh o to ti tng trng xc nh
liu vic o to l hay khng. Tt nhin, CMU l ni m
ngn ng lp trnh Java c to ra cho nn chng ti khng
hi cu hi v cht lng y. Nhng ngi pht trin Java
ca chng ti lm vic trn phm vi rng cc ng dng, c
pha ngun phc v v pha ngi dng qua ng dng my
bn, trnh duyt Web v in thoi di ng. Ngy nay Java l
ngn ng c dng trong min rng cc ng dng trn khp
th gii cho nn c k nng lp trnh Java l cn kim vic
lm trong cng nghip CNTT. Vi Java, c nhiu chn la
cng c v nn cho nn bn c th cn chuyn mn ho trong
cc nn no nh my bn hay di ng. iu quan trng
nht cho bt k ngi pht trin Java no l "tri thc y v
vng i pht trin phn mm, t thu thp yu cu ti lp
trnh, kim th v bo tr. l l do ti sao chng ti CH thu
sinh vin i hc v KHNG thu ngi c o to vi
chng ch ngn hn. Cc bn c l cng rng ti dng t
"ngi pht trin" ch KHNG "ngi lp trnh". Trong cng
nghip CNTT ngy nay, vi thng o to v ngn ng lp
trnh KHNG tt. Chng ti cn ngi c tri thc y v
vng i pht trin phn mm. Ngi pht trin phn mm
KHNG ch l ngi k thut m cn l ai c tri thc v qui
trnh doanh nghip. Ngi pht trin phi hiu nhu cu ngi
dng v h lm vic trn Web v ng dng di ng. H phi
chng t v hiu giao din khch hng v lm vic cht ch vi
ngi dng v hiu ch xc ng dng cn lm g."

74
 Sinh vin: V Microsoft Dot. Net th sao? ng cng c
nhc ti n.
David: C, chng ti qu c cn ngi vi k nng
Dot.Net. Nhng ngi pht trin Dot.Net ca chng ti vit v
duy tr ng dng my tnh bn v ng dng kinh doanh da
trn Web, cng nh chuyn bit ho cc nn Microsoft cho ng
dng nh qun l quan h khch hng (CRM), lp k hoch ti
nguyn doanh nghip (ERP). Ngi pht trin gii Dot.Net
phi c k nng kim th tch hp v kim sot cht lng. V
cn bn ngi pht trin phi c tri thc y v vng i
pht trin phn mm. l l do ti sao chng ti KHNG
thu ngi c o to ngn hn v h ch vit m mc du
mt s ngi thm ch c chng ch Microsoft. iu chng ti
tm l nhiu hn ch l ngi lp trnh. Ngy nay cng ngh
Dot.Net c mi ni, c bit trong cc giao din ngi dng
ng dng. l mt trong nhng k nng m nhiu cng ti
ton cu cn v n l mt tin ca hu ht cc ng dng. Vi
Dot.Net, cc bn cn hiu kin trc phn mm v khi nim
khun kh v n cho php cc cng ti lm ti li giao din ca
cc ng dng tha t, ni chng vi Internet v chuyn bit
ho cc ng dng hin c. Phn ln mi ngi nhn Dot.Net
ch nh th vin phn mm nhng n cn nhiu hn th bi v
iu then cht ca Dot.Net l khun kh tch hp cho nhiu h
thng nh trong cc ng dng CRM v ERP. Chng ta bit
rng phn ln cc trng KHNG dy v cng ngh Dot.Net
trong chng trnh ca h cho nn chng ti a thch thu sinh
vin tt nghip ri o to h v cng ngh ny. V h c tri
thc tt v vng i pht trin phn mm v lp trnh hng
i tng, th h c th hc Dot.Net nhanh chng. Nu h c
tri thc thm v Silverlight ca Microsoft th iu cn tt
hn nhiu.

75
 Sinh vin: Chng ti c bo rng ngy nay vic nng
l chuyn vin an ninh CNTT. ng c th ni cho chng ti
thm v vic lm ny v yu cu l g?
David: Cc bn ng y, vic tt nht ngy nay c l
l chuyn vin an ninh CNTT. Tuy nhin, vic lm ny thng
yu cu bng cp chuyn su v nhiu kinh nghim trong an
ninh mng. Chuyn vin an ninh CNTT gii quyt mi kha
cnh ca an ninh CNTT, to ra v thc hin cc thc hnh an
ninh CNTT cng ti v m bo rng cc nhn vin tun theo
cc th tc . Chc v ny bao gm gi an ninh mng cng ti,
gii quyt vic lu tr bng t sao lu, thit lp chnh sch an
ninh v nhiu iu na. Nhng s c gn y ca tn cng xi
be (mng), hc khch nh cp bn ghi mt, ph hu website
cng tin, v nhiu iu ti t to ra nhu cu khn thit v vic
lm ny. Ngy nay khng c chng trnh no trong an ninh
my tnh mc di i hc cho nn cc bn cn i ln mc
tt nghip i hc v ly thc s h thng tin, chuyn mn v an
ninh my tnh. Hin thi, chng ti ang thu ngi vi t nht
nm ti by nm kinh nghim an ninh CNTT. Chng ti cng
thu ngi vi c t cch nh chuyn mn an ninh h thng tin
c chng ch - Certified Information Systems Security
Professional (CISSP) nu h c kinh nghim. Bi v chuyn
vin an ninh CNTT cng phi qun l cc e do an ninh nh
truy nhp ca nhn vin vo nhng ti liu b hn ch, mt
laptop cha thng tin nhy cm, nhng ngi ny cng phi c
k nng v trao i, dy, qun l v b quyt ngn nga nhng
ri ro ny. Do thiu ht nhng ngi ny, cng ti ca chng ti
la chn ngi pht trin phn mm c kinh nghim ca ring
mnh, o to h thnh chuyn vin an ninh v khuyn khch
h ly chng ch CISSP.

76
 Sinh vin: ng c th ni thm cho chng ti v qun tr
c s d liu c khng. N c dy trong chng trnh
qun l h thng tin ca chng ti.
David: y l vic lm nng khc trong th trng ngy
nay. Chng ti qu c cn nhiu ngi qun tr c s d liu.
Ngi qun tr c s d liu (DBA) chu trch nhim thit lp,
sao lu, kim th, gi an ninh v thc hin thay i c s d
liu. Nhng ngi ny h tr cho cc d n pht trin bng
cch lm vic vi ngi pht trin v ngi dng. Tuy nhin,
vic lm ny cng yu cu nhiu kinh nghim bi v d liu l
ct yt v phi c t chc v bo v tt. in hnh, chng ti
thu ngi vi t nht nm ti mi nm kinh nghim trong
nn ph bin nh Oracle, SQL server, v y l v tr rt quan
trng nn chng ti KHNG thu ngi c o to ngn
hn, cho d h c chng ch. L do n gin, y l v tr mc
cao h tr cho nhiu d n hay d n rt ln v DBA phi c
kh nng tng tc vi cc n v nghip v khc nhau trong
cng ti. Thnh thong, DBA phi tng tc vi ngi dng v
khch hng thu thp yu cu v bn phi chng t tri thc
chuyn gia ca mnh cng nh nng lc ca mnh gii quyt
vn v thng lng hp ng vi khch hng.

Sinh vin: "Vy y khng phi l v tr mc vo vic?

Lm sao ti c c vic ny nu ng yu cu nhiu nm kinh
nghim? ng ngh g v nn My SQL hay DB/2?"
David: Qun tr c s d liu (DBA) KHNG phi l
mc vo ngh m l v tr qun l. Bi v n cn nhiu kinh
nghim, chng ti a chung o to ngi ring ca mnh
trong lnh vc ny. Chng ti la nhng ngi pht trin phn
mm c kinh nghim trong qun l yu cu v kin trc h
thng v h lm vic nh tr l cho ngi DBA ni h s h
"trong vic lm". V cn bn ngi qun tr c s d liu gii

77
l kh tm v hin thi cng nghip c nhiu vic DBA hn c
ngi lp vo ch . Ti bit rng phn ln cc bn c l ch
hc mt hay hai mn trong c s d liu trng, y l
nhng khi nim nn tng cho bn tri thc c s i xa thm.
l ngi DBA gii, bn cn kinh nghim, c bit k nng
trong qun l yu cu, k nng thng lng khch hng, k
nng qun l v k nng trao i. Cc bn phi bit r v vn
hnh cng ti thit k v qun l c s d liu hay nh kho d
liu. Ngy nay, nhu cu v cc nn khc, nh DB/2 v cc
cung cp ngun m nh My SQ, khng c nhu cu cao thm
na nhng nu bn bit v chng r, iu bao gi cng l
ci g tt.

Sinh vin: L sinh vin, chng ti khng quan tm ti

chc v yu cu kinh nghim. C cc v tr khc m sinh vin
nh chng ti c th lm c khng?"
David: Tt nhin c, c nhiu v tr KHNG yu cu
kinh nghim. Phn ln cc bn c l s c thu lm ngi
pht trin phn mm, ngi kim th phn mm. Mt s trong
cc bn cng s c thu lm ngi qun tr h thng. Nhng
vic ny l mc vo ngh v n tu thuc vo iu bn thch
lm trong cng ti ca chng ti. Mt s trong cc bn c th
thch pht trin phn mm, mt c thch qun l ng dng phn
mm.

Sinh vin: Ngi qun tr h thng lm g?"

David: V c bn vic lm l m bo rng vn hnh
CNTT chy tri chy. Ngi qun tr ci t, nng cp, gim
st v bo tr h thng CNTT, qun l ng dng doanh nghip,
kim sot h thng c s d liu, kim tra m bo rng mi
c s d liu v ngun phc v lm vic ng n. Ngi qun

78
tr cng qun l vic sao lu d liu v phc hi, qun l phn
cng mng, cng c phn mm, ngun phc v web, h thng
email v mi ng dng my bn nh Window, Offices, v
cc cng c c lin quan. V cn bn, ngi qun tr h thng
l chuyn gia v c phn mm v phn cng v vic ca h l
m bo rng mi th vn hnh tng ng. Thay v pht trin
phn mm, h qun l vn hnh ca h thng CNTT. Vic lm
ny yu cu rng ngi qun tr phi c tri thc y v mi
thay i cng ngh nh hng ti h thng CNTT ca cng ti
v thng xuyn kim im vic dng cng ngh. Ngy nay
hu ht cc h thng u tng trng ngy cng ln v phc
tp hn, c nhiu thay i th vi nhng sn phm v cng
ngh mi cho nn ngi ny bao gi cng phi hc nhng iu
mi v nh gi chng bo m rng h thng lm vic hiu
qu. lm iu , ngi qun tr h thng phi c tri thc v
doanh nghip v cch cng ti c vn hnh. Vic lm ny yu
cu ngi qun tr phi quen thuc vi qui trnh doanh nghip
v kt cu nn CNTT. Bi v bn cht ny, chng ti ch thu
nhng ngi vi t nht l bng tt nghip i hc bi v ngi
c o to ngn hn s KHNG c kh nng c tri thc su
sc.
David kt lun: Khi cng ngh thng tin ngy cng ln
hn v phc tp hn, n yu cu mi ngi phi c c tri thc
chiu rng v chiu su. Theo kin ca ti, yu cu ti thiu
l bng i hc. Mt s trong cc bn hc v khoa hc my
tnh, k ngh phn mm hay qun l h thng tin. Chng tt c
u l nhng khu vc tuyt vi lm vic trong cng nghip
CNTT v cc bn KHNG c vn g tm vic trong mi
nm ti bi v c thiu ht trm trng ngi c k nng trn
khp th gii. Cc bn la chn ng khu vc hc tp, ng
cng ngh v ng trng cho nn cc bn khng phi lo ngh
nhiu. Ti tng thu nhiu sinh vin t CMU v sung sng
vi hiu nng ca h cho nn li khuyn cui cng ca ti l

79
tip tc hc ci tin k nng ca bn v ng bao gi ngng
hc tp. Ti hi vng rng ti s gp nhiu ngi trong cc bn
cng ti ti.

Phng vn vic lm
Theo mt kho cu cng nghip, khi bn c phng vn
vi mt cng ti bn c xp x 50% c hi c thu lm. Bn
c la trong s hng trm ng n c c cuc
phng vn. Bc tip l chng t rng bn l "ngi tt nht
cho vic ny" v bn cnh tranh vi hai hay ba ng c vin
trong cuc phng vn. Tuy nhin, nhiu sinh vin hng trong
phng vn vic lm v h khng c chun b.
Trc bt k cuc phng vn no, bn phi bit ci g
v cng ti. Bn phi tm ra thng tin v cng ti v bt k ci g
lin quan ti v tr m bn ang c phng vn vo. Ngy nay
vi internet, vic tm v mt cng ti qua trang web ca h d
dng hn. Bn phi bit v kinh doanh ca cng ti; vn hnh
ca h th no v cng ti lm tt n u trong th trng. Bn
phi bit ch nh ca cng ti v vic lm bn xin vo c lin
quan ti cng ti th no cho trong cuc phng vn bn c
th "chng t" rng bn l "ngi tt nht" khp vi v tr .
Tng tng nu ngi phng vn hi bn: Sao bn mun
lm vic cho chng ti? v cu tr li ca bn l: Ti khng
bit, ti ch mun c vic lm. Cu tr li ca ng c vin
khc l: Cng ti ca ng l cng ti tng trng nhanh nht
trn th trng, cng ti thu c nhng hp ng chnh vi
khch hng mi v ang tng trng vng chc, v ti mun
xy dng ngh nghip vi cng ti vng chc nh th ny
on xem ai s c c ngh vic lm?

80
 Khi ti cuc phng vn, bn phi hiu rng cuc phng
vn bt u lc bn vo ca. Bn phi cn thn v thi ca
bn v cch bn i x vi mi ngi. Nhiu sinh vin khng
ch ti chi tit ny. Mt s cn eo tai nghe iPod nghe
nhc trong phng ch. Mt s ni chuyn a vi l tn m
khng bit rng thnh thong ngi qun l hi kin ca tip
tn v bn. Vi nm trc, c mt s c mt ph ch tch l
ph n tnh c ang ly mt gi bn tip tn. Mt ng
c vin vic lm bc vo v ni ci g vi b y hay hi b
y ci g lm xc phm b y. Anh ta c l tng b y ch
l ngi tip tn. n lc anh ta c phng vn, b y vo v
yu cu ch thn b y phng vn. Bn c th on iu g s
xy ra . C nhiu ln ngi tip tn bo co cho ngi
qun l v nhng hnh vi no t cc ng c vin, c bit
nhng ngi khng knh trng c y. Khng mt ng c
vin no s c vic lm v bn bit ti sao. iu bn lm, cch
bn c x, thm ch ngay c trc cuc phng vn c th xc
nh liu bn l "ngi ng" cho cng ti hay khng. Bn phi
hnh ng chuyn nghip v lch s vi mi ngi. Khng c
g tt hn l mm ci v lch s "cm n" sau .
Trong cuc phng vn, bn phi nghe cn thn tng cu
hi v tr li ng. Tt nhin bn bn chn, mi ngi u bn
chn trong phng vn vic lm nhng nu bn khng hiu cu
hi, bn c th ngh ngi phng vn nhc li cu hi. Mt
s sinh vin khng lng nghe cho k v tr li ci g chng
lin quan g ti cu hi. Ngi phng vn c th ngh rng h
c "trn" cu hi kh bng vic a ra cu tr li v ngha.
Cch tt nht l a ra cu tr li chnh xc, v a ra cc v d
c bit v vic hon thnh v kinh nghim ca bn. Bn cng
a ra nhiu chi tit, cu tr li ca bn cng tt hn. Chng
hn, bn c th ni rng bn lm k thut c th
trng v gii thch n chi tit chng t kh nng k thut
ca bn. Bn c th ni rng bn hc v lm vic t v bn

81
 thc hin d n Capstone vi t gm su sinh vin, ri gii
thch v hot ng t v.v. Nu bn khng bit, c thc th ni
vy i. Chng hn: Ti c nghe ni v k thut nhng gio
s ca ti ni rng chng ti s hc v n khi chng ti i lm
v trng chng ti khng dy k thut . Ti tin l nu ti c
c vic lm trong cng ti cc ng ti s c o to v k
thut . NG ni iu g m bn khng bit. Thc th
v chn thnh l rt quan trng trong phng vn v cng ti nh
gi bn nhiu v thi ca bn hn l tri thc k thut ca
bn. H bit sinh vin tt nghip i hc no ch c tri thc no
v khng mong i bn bit mi th. NG hnh ng nh
bn bit mi th.
n cui cuc phng vn, iu thng thng l ngi
phng vn hi bn liu bn c cu hi no khng. Nhiu sinh
vin ri vo ci by ny bng vic tr li "Khng" v h khng
mun hi cu hi. Tuy nhin, iu c th c ngha l h
KHNG quan tm tho lun ci g thm na, v l cu tr
li tiu cc. Nh rng bn bao gi cng c nhng cu hi
hi ngi phng vn. Bn mun ni nhiu hn; bn mun
chng t rng bn l "ngi ng cho vic lm"; ti bao gi
cng khuyn rng sinh vin ngh v mt s cu hi hi trc
cuc phng vn v chun b hi h. l du hiu rng bn
quan tm ti cng ti; l du hiu rng bn nghim chnh vi
vic lm ny v bn mun xy dng ngh nghip cng cng ti.
Tuy nhin, ng bao gi hi v lng, ln lng hay quyn li
v iu s c gii thch cho bn, sau khi bn c c
ngh. Bn phi hi v c hi ngh nghip; v pht trin chuyn
nghip; v o to thm; v tim nng tng lai kiu nh ng
coi ci g l kha cnh quan trng nht ca vic lm ny? hay
ng c th ni thm cho ti v phng php pht trin phn
mm cng ti ca ng, ng thy g pha trc cho cng ti
trong nm nm na k t nay? hay C c hi no trong pht

82
trin tng lai nh o to thm khng? iu s chng t
rng bn quan tm lm vic cho h.
Mi ngi u bn chn trong cuc phng vn vic lm
nhng c mt s ngi c chun b v mt s ngi khng.
Bn c th on ai s c c vic lm?

Phng vn xin vic ton cu

Ti nhn c nhiu email hi v vic lm vi cc
cng ti ton cu m ti vit vi tun trc y. Nhiu
ngi hi v cch qua c cuc phng vn vi h, cho nn
sau y l vi li khuyn:
Sau khi bn xin vic vi cng ti ton cu, bn c th c
c hi c c cuc phng vn vi h. C phng vn ngha l
bn c 50% c hi c thu vic bi v h la bn t hng
nghn n xin vic cho nn bn phi c chun b. lm tt
bui phng vn xin vic, bn phi bit i iu v cng ti m
bn c th lm vic cho v k nng cn thit thc hin vic
. Nhiu sinh vin phm sai lm tp trung vo iu "h ngh"
l quan trng thay v tm ra xem cng ti thc s ang "tm
kim" ci g. Nu bn bit tiu ch no cng ti dng nh gi
ng c vin, bn s c c hi tt hn kim vic bng vic
nhn mnh vo tiu ch . Tt nhin, tiu ch ring thay i t
cng ti n sang cng ti kia v n ph thuc vo nhu cu ca
cng ti cng nh vo ngi lm phng vn. Nhng c nhng
im chung m phn ln cc cng ti ton cu u tm kim cho
nn bit nhng iu ny c th c ch cho bn.
iu th nht h bao gi cng mun bit l Bn c th
lm c vic ny khng? Cu hi ny l hin nhin bi v
cng ti ton cu mun bit liu bn c tri thc v k nng

83
lm vic khng. Ngi phng vn s c gng hnh dung ra
liu bn c k nng cn thit cho vic khng. H cng mun
bit liu bn c kinh nghim hay thi m s cho php bn
hot ng c hiu qu v tr khng. Tt nhin, bn cn
thuyt phc h, dng cc v d ring t kinh nghim gio dc
ca bn nh s cc lp k thut bn hc v m bo vi h
rng bn c th lm c vic tt.
iu th hai h mun bit l Bn c khp vi cng ti
ca h khng hay Bn c kh nng khp vi v tr h dnh
cho bn khng? Nh bn c l bit rng c k nng l khng
m bn phi lm k nng trong cu trc cng ti. V tng
cng ti c cch lm mi vic ring ca n v cc cch tng
tc no gia cc thnh vin t, ngi phng vn mun bit
liu bn c khp c vi h khng. Bn c kh nng hi ho
vi cc thnh vin t ca bn khng v c lm vic tt trong
mi trng lm vic t khng? Nu bn c th gii thch cho
h v kinh nghim ca mnh lm vic trong t hay bn quen
thuc vi cc nguyn tc ca lm vic theo t th bn c th
lm tt ri. H cng mun bit v k nng trao i ca bn
cng nh vic lm ch ngoi ng ca bn. y l ch bn gii
thch c v cc lp ngoi ng m bn hc v cc sch
ngoi ng m bn c. Bn c th khng ni ngoi ng gii
trong cuc phng vn nhng hu ht nhng ngi phng vn
hiu vn ny. Nhiu sinh vin thy khng thoi mi v kh
nng ni gii hn ca h nhng bn phi chn thnh v gii
thch cho h rng bn khng c nhiu c hi dng ngn ng
th hai nhng bn l ngi hc nhanh.
iu th ba h mun bit l Bn c thc s mun lm
vic cho h khng? Ni cch khc, bn c hiu cng ti ca h
khng? Bn c bit iu g v h khng? Bn c thc s
mun lm vic cho h khng? y l c hi m bn c th
chng t cho h rng bn bit ci g v cng ti ca h.
Nhiu sinh vin khng tr li c cu hi ny bi v h khng

84
 thi gian tm hiu v cng ti m h hi vng lm vic cho.
iu bn cht l bn lm nghin cu no v cng ti ny m
bn vit n xin lm v t nht th cng bit ci g v h bi
v iu c ngha l bn quan tm ti h. Cu tr li m h
ngha l bn khng quan tm ti h v iu ngha l bn
khng quan tm ti vic ny. Tt nhin cng ti mun bit liu
bn c th lm vic vi h mt thi gian di hay khng hay
liu bn s lm vic vi nm vi h ri i vic.
Bt k kiu cng ti bn np n xin vic, bn c th chc
h mun bit v cc nhc im ca bn, ti sao bn mun lm
vic cho cng ti h, loi k nng no bn c th ng gp cho
h m nhng ng n khc khng th c, v loi mc ch
no bn t ra cho bn thn mnh. Nhng iu ny s cho h
thng tin v bn m h c th ra quyt nh liu h mun thu
bn hay khng.
Sau khi bn tr li l php cc cu hi m h mun bn
ni cho h th thng thng cu hi cui cng s l Ti sao h
nn thu bn? y l ch nhiu sinh vin cm thy tht vng
bi v bn gii thch v lp ca bn, trng ca bn, bng
cp ca bn, k nng ca bn, im mnh ca bn, iu bn bit
v cng ti ca h th ri cn ci g na bn c th ni cho h
c? NG ri vo by, y l cu hi in hnh th
phn ng ca bn. Nc bi ca cu hi ny l mi ngi c
phng vn cho vic ny u tr li cho cng nhng cu hi
v c l tr li tt cho nn cu hi ny thc s l v cch
tch bit bn vi ngi khc. Cu hi cui cng ny l nhiu
iu hn l mt cu hi n gin. N l c hi bn phn bit
bn thn mnh vi cc ng c vin khc.
V cn bn, ngi phng vn cho bn c hi khc
gii thch bn c th em ci g ti cho cng ti, v lm sao bn
s l nhn vin c gi tr, c nng sut v l iu h mun
bn ni cho h. iu quan trng nht l cu tr li khng phi

85
l v bn (H bit ri) m v cch bn c th gip h. Nu
h thu bn, cho bn lng tt, phc li, o to nhng bn
cung cp cho h ci g. y l ch nhiu sinh vin tht bi bi
v h khng chun b gii quyt vi "cu hi m. Nu
bn ni qu nhiu v mnh th bn c th khng qua c php
th ny v nu bn ln ln v ni huyn thuyn khng mch
lc v tim nng th bn c th khng kim c vic u.
Cch tt nht lm l thc hnh v c chun b. Bn phi
duy tr hi t vo nhng im mnh ca mnh v a ra cu tr
li i thoi bng vic cho cc v d. Chng hn: Ti bao gi
cng sn lng lm nhiu hn cng vic yu cu, trong d n
capstone trng, ti lm thm nhng iu ny . (cho v
d) hay Thy ti bo ti rng kh nng lnh o ca ti a
ti ln cao hn ngi khc, l ngi lnh o ca lp, ti
lnh o nhng hot ng nh th ny (cho v d). Bn phi
chun b cu tr li ca mnh bng vic a ra cc v d v
iu bn lm trong v ngoi lp v m t cch chng lm
cho bn thnh thnh vin c gi tr ca t. C nhiu cu tr li
cho cu hi ny cho nn cu tr li ca bn phi duy nht, chn
thnh phn nh c tnh ca bn, k nng ca bn v phong cch
ca bn. Bn cn chun b cho loi cu tr li ny bng vic
thc hnh chng vi bn b mnh, cc nh t vn trng hc
cho bn c th i ti cu tr li r rng, chnh xc. Bng thc
hnh, bn s tin trc cc ng c vin khc.

i vic lm
Mt ngi qun l phn mm vit cho ti: Khng c
trung thnh trong nhng ngi pht trin phn mm. Ti thu
h t i hc, cung cp cho h o to nhng sau mt nm, tt
c h u b i lm vic cho cng ti khc. iu xy ra
nhiu ln. Mi ln ti thu h, o to h, ri h li b i.

86
Ngy nay ti khng mun thu sinh vin tt nghip i hc
na. Ti sao ngi pht trin phn mm i vic lm thng
xuyn?"
p: Chng ta cn nhn vo vn ny k cng bi v c
nhiu l do ngi pht trin phn mm i vic lm. Cu tr
li ca ti l khng ch dnh cho ngi qun l m cn cho c
ngi pht trin phn mm:
1) Lng tt hn: Tin l nguyn nhn s mt m ngi pht
trin phn mm i vic lm. H thng c th c tng
lng cho vic lm mi. Do thiu ht ngi pht trin c k
nng, nhiu cng ti sn lng tr lng nhiu hn cho ngi
c kinh nghim. iu ny xy ra mi ni, k c M,
chu u, n v Trung Quc. Khi c nhu cu cao v
ngi pht trin c kinh nghim, iu s tip tc xy ra.
Tuy nhin, c nhng hu qu xu cho nhng ngi tham
lam v i vic lm qu thng xuyn. Nu ngi s dng
lao ng nghi ng rng mt ng c vin cho vic lm l
khng nghim chnh v lm vic m ch tn dng u th
ca s thiu ht th ngi s khng bao gi c thu.
Theo nghin cu cng nghip, nhng ngi pht trin i
vic c sau mt hay hai nm th sau vi ln, h s khng c
kh nng tm c vic lm. L do l lng ca h cao
v l lch ca h ch ra rng h cha bao gi li lu
cho bt k vic lm no. Trong phng vn vic lm, cng ti
bao gi cng hi l do mt ngi ri b cng ti trc.
Nu h khng tho mn vi cu tr li, h s kim tra vi
ngi s dng nhn cng trc y thm tra iu .
Bn ngh g nu h tm ra rng bn lm vic cho bn
cng ti trong ba nm? Bn c th nu c l do no khi
bn khng th lm vic cho bt k cng ti no qu mt
nm?

87
2) Vic lm tt hn: Nhiu sinh vin khng bit ch xc h
mun g t ngh nghip ca h. Mt s chp nhn bt k
vic lm no ngh vi h khi h tt nghip. Tuy nhin,
khi h thu c kinh nghim, h bit iu h mun hay
iu g s l "vic lm ng". Nu h khng hnh phc vi
vic lm hin thi, nu vic lm khng p ng mc ch
ngh nghip ca h, h s tm vic lm tt hn cng ti
khc. Theo kin ti, tm vic lm tt hn snh ng vi
nhu cu ca bn khng phi l iu xu. Nu bn bit mc
ch ngh nghip ca bn l g th bn nn cn thn v loi
vic lm m bn s xin lm. Nu bn vn ch "tm vic
ng" th l iu ng cn lm. Tuy nhin, iu ny s
yu cu cn nhc cn thn v lp k hoch bi v bn khng
mun ngi s dng lao ng tim nng ngh rng bn i
vic lm v cc l do khc.
3) S a dng tt hn: Nhiu ngi pht trin khng thch lm
cng vic lm mi ngy. N l n iu v ng chn cho
nn h tm nhng iu mi hc. i vic lm cung cp
tnh a dng ca s vic m h c th hc, p ng nhng
thch thc mi v tip tc thu c a dng k nng. iu
ny l tt nu h nghim chnh v hc tp v duy tr lu
hc nhng k nng k thut ny. V phi mt vi nm
rt gii v kha cnh k thut, cho d h i vic lm nhng
iu khng phi l thng xuyn. Tuy nhin, c nhng
ngi i vic lm ch v nhng iu kch ng v gp
g bn mi. Trong trng hp , h c th khng c
kinh nghim trong bt k ci g v k nng ca h l kh
nng. Nu h ch lm vic tng ch trong mt thi gian
ngn v i vic lm sang nhng th kch ng, h khng
hc c g. H khng c c hiu bit su sc v k
nng k thut nn h s phm sai lm ln.
4) Trnh B phi ra: Nhiu sinh vin tt nghip c "bng
cp" nhng khng c k nng. H c thu nhng khng

88
 bit cch lm vic. Nu h khng hc khi h cn trong
trng, h khng c c hi no hc cng vic. Tt
nhin, h s gi v lm vic, h s c che giu nhc im
ca h, h s nh ngi khc gip , cng ging nh h
lm trong trng. Chng chng th chy, cc cng nhn
khc s mt mi vi vic gip h v h cng bn rn.
trnh ngi qun l thy bt ti ca mnh, trnh b sa
thi, h bao gi cng tm nhng vic lm mi v i vic
nhanh chng nht c th c. Tuy nhin, sau khi i vic
lm vi ln, h khng th thot c s thc l h khng
c k nng. H c th la ngi khc i lc nhng khng
la c bn thn h. Nhiu ngi s cm thy xu h, mt
s s gin d, phn ln s tht vng v chung cuc b i
tm vic. Cm gic s b phi ra thng dn ti t nhn
thc tiu cc v bn thn mnh v cm gic tht vng trong
c i h.

Gii php: Cng nghip cng ngh thng tin bao gi

cng thay i. Cho d bn c vic lm tt nhng KHNG lin
tc hc nhng iu mi, bn c th khng sng st c. Nu
k nng ca bn khng cn c cn ti na, bn c th khng
c kh nng gi c vic lm ca mnh. Phn ln mi ngi
i vic thng xuyn s hi tic v quyt nh ca h. H ri
vo by ca tham lam ring ca h. H b che m bi o tng
ring ca h rng h c th "la c h thng". S kin l
ngy nay, c thiu ht trm trng ngi pht trin phn mm
trn khp th gii nhng cng c nhiu ngi pht trin phn
mm khng th tm c vic lm. a s nhng ngi pht
trin phn mm "tht nghip" l nhng ngi khng c k nng
v thng c gi l k nhy vic". Nu bn l loi ngi
, xin thi gian nh gi ti sao bn hnh x theo cch
. Ti sao ci g ang xy ra cho bn v lm sao n nh
hng ti mc tiu ngh nghip lu di ca bn. Bn phi pht

89
trin bn k hoch vt qua vn ny cho bn c th
lng ng vo mt vic lm m s gi bn lm vic trong thi
gian lu. Nu bn c bng cp nhng khng c k nng, hy
mnh bo v tr li trng ly o to thm v lm mnh
kh nng ca bn lm vic nh mt nh chuyn mn phn
mm. V cng ngh thay i nhanh chng, tr li trng hc
iu mi l thng thng trong nhng ngi pht trin phn
mm. Bn khng nn cm thy km v vic tr li trng v
bn hc bi hc tt v cuc sng v cuc sng l v lin tc
hc tp. Chng no bn cn hc, bao gi cng c hi vng.

90
 3. Ngh nghip trong CNTT

Ngh phn mm
Nhiu sinh vin hi ti h c th lm g sau khi lm
vic nh ngi pht trin phn mm trong nhiu nm. C nhiu
con ng ngh nghip m ngi pht trin c kinh nghim c
th la chn. Sau y l mt s con ng:
1) K s yu cu hay Ngi phn tch nghip v: Ngi pht
trin c vi nm kinh nghim k thut, v c chiu su no
v tri thc k thut c th lm vic nh k s yu cu
nhn din nhu cu nghip v ca ngi dng. K s yu cu
lm vic vi khch hng, ngi dng, ngi qun l d n,
v kin trc s h thng m bo rng cc yu cu c
vit ra r rng v c hiu bi c hai pha. Vic lm ny l
mt ngh tng trng nhanh, c cn ti trong cng
nghip phn mm bi v n c th to ra khc bit gia
thnh cng v tht bi. Bn cnh cc k nng k thut, n
cng yu cu k nng trao i tt nh k nng trnh by, k
nng vit, k nng thng lng v k nng quan h khch
hng.

91
2) Lnh o k thut hay kin trc s: Nhng ngi pht trin
c kinh nghim, c nhng k nng k thut chuyn su
nhng khng mun lm vic vi khch hng c th lm vic
nh kin trc s h thng. V tr ny c tnh k thut cao; n
thng bao gm vic ra quyt nh then cht v cch h
thng mi s khp vo trong kin trc tng th ca t chc.
Kin trc s phi hiu cc yu cu ca khch hng, ra quyt
nh v cch phn r nhng yu cu ny thnh cc cu phn
khc nhau m s c cn cho h thng mi, cch khp cc
cu phn ny vo trong kt cu nn hin c, v theo trt t
no thc hin tng cu phn. Kin trc s phi nhn din
cc vn v ri ro cng nh yu t chi ph v trnh by
chng cho cp qun l c chp thun.
3) Ngi qun l d n: Nhng ngi pht trin c kinh
nghim c k nng k thut qua kinh nghim lm vic c th
tin ln v tr ngi qun l d n. Ngi qun l d n l
ngi lp k hoch, t chc v qun l cc h thng my
tnh mi hay ngh ra cch p dng cc h thng hin c vo
cc vn hnh ph. Ngi lm vic ny thng phi chu
trch nhim thu nhn vin, lp lch biu, v gi du vt ca
tin qua mi pha pht trin. Ngi ny cng chu trch
nhim phn cng cng vic, gii quyt cc vn hng ngy
c nh hng ti cng vic , v m bo tng ngi lp
trnh u lm vic theo phn cng cho ring mnh. Ngi
qun l d n c th tin hnh tt nht chc nng ny nu
ngi hiu y cng vic m mnh qun l. Ngi
qun l d n phi va l "ngi ca mi ngi" cng nh
"ngi ca k thut" thnh cng bi v ngi phi lm
vic vi cn b k thut v phi k thut mi mc ca t
chc. Bn cnh , ngi qun l d n phi qun l t ca
mnh to ra sn phm mong mun ng thi gian.
4) Ngi qun l: Vic lm ti thng cho ngi qun l d n
nhn vo i ln l tr thnh ngi qun l. C vi kiu

92
 ngi qun l, ngi qun l cp trung hi t vo cng vic
chin thut qun l hng ngy v ngi qun l cp cao nh
Gim c thng tin (CIO) hay Gim c iu hnh (CEO),
ngi qun l ton cng ti. V tr ny ph hp nht cho mi
ngi c kinh nghim vi nhiu nm kinh nghim lm vic
bi v cc cng ti cn nhng ngi hiu nghip v v cch
p dng cng ngh lm cho n tt hn. Vic lm ny yu
cu o to thm, c bit v nghip v, ti chnh v quyn
lnh o bi v c kh nng tun theo cc ch o l quan
trng, nhng c kh nng a ra nh gi ring ca bn
cng quan trng tng ng.
Bn cnh k nng k thut, ti tin rng k nng trao i l
rt quan trng cho mi ngi phn mm, d bn l ngi lp
trnh hay ch tch cng ti. Mi ngi phi hc l mt ngi
trao i tt. Tt nhin k nng trao i cn nhiu thi gian hn
pht trin bi v n yu cu c kinh nghim v o to tr
nn hiu qu. Ngy nay, phn ln cc khch hng khng hiu
k thut m t yu cu ca h cho ngi pht trin phn
mm cho nn iu quan trng l ngi k s yu cu phn mm
hiu nhu cu ca h bng vic tho lun nhng iu vi h
qua vic dng ngn ng thng tc. Mt khc, nhiu ngi k
thut khng hiu nghip v m h phi thc hin trong d n
bi v nhiu ngi khng thch ni vi khch hng cho nn
ngi kin trc s h thng hay ngi lnh o k thut phi
gii thch cc yu cu ny bng vic dng "ngn ng k thut
m h hiu r. Hc cch trao i, v c kin nhn thu ly tri
thc l k nng bn cht m nhiu ngi lm phn mm khng
c v nhiu trng khng dy. Trao i khng phi l v ni
m cn l v nghe, hiu v c kh nng gii thch mi s theo
cch r rng v chnh xc.
Cha kho thng tin trong ngh nghip ca bn trong
bt k cng ti no l cp qun l bit bn bit g. Bn khng
th c ch ngi lp trnh mi c bi v bn phi pht trin

93
k nng mi, hc nhng iu mi v i ln. Bn phi hc cch
tr li cc cu hi m cp qun l hi, gii quyt cc vn khi
chng xy ra, chp nhn trch nhim mi trong d n mi, v
khng ngn ngi m ng v tr lnh o v khng ngn ngi
chia s tng tt hn. Bng d ng thay v phn ng, bn c
th i xa bi v l khc bit gia "ch l ngi lp trnh
khc" hay l ngi hng u cho vic bt.
Cng vic phn mm l rt thch thc nhng cng rt
ng thng, bn cnh vic chng l vic lm c tr lng
rt cao Phn ln ngi lm phn mm u lm ra nhiu tin
hn cc lnh vc khc v l ngh tng trng nhanh nht
trn ton cu. N cng c nhiu c hi hn lm vic qui
m quc t, theo nhiu nghin cu, trn 40% ngi lm phn
mm s du hnh trn th gii lm vic hi ngoi trong
mi nm ti v nhu cu ny l rt cao trn ton cu. Tt nhin,
lm iu bn cng cn c k nng ngoi ng.
tr li cu hi ca bn v ci g cn lm sau vi nm
lm vic nh ngi lp trnh, cu tr li ca ti l i ra khi
vic lp trnh vo cc khu vc k thut cao cp hay cc v tr c
xu hng doanh nghip nh kin trc s h thng hay ngi
qun l d n. Tt nhin iu yu cu thi gian v n lc v
phn bn nhng ti tin bn l trnh ngh nghip ny c th gip
bn quyt nh phi lm g.
Trong cuc i chuyn mn ca mnh, xin ng qun
rng l nh chuyn nghip bn phi bit cch cn bng cuc
sng v cng vic bi v cuc sng khng phi l lm vic v
lm tin m bn phi nh rng Th nht bn l ngi v ngh
chuyn nghip phn mm ti sau cho nn cn tn hng cuc
sng ca bn nh mt ngi c trch nhim vi bn thn mnh,
gia nh mnh, x hi mnh v t nc mnh.

94
Ngh k ngh phn mm
K ngh phn mm c xp hng l ngh nng nht
trn th gii. V cn bn, k s phn mm chu trch nhim v
sng to sn phm phn mm cht lng p ng yu cu ca
khch hng. Sinh vin k ngh phn mm c o to kin
trc gii php phn mm da trn tp cc cu phn cng ngh.
H hc thit k bn mu chc rng gi php p ng cho
nhu cu ca khch hng, v vit m to ra sn phm da
trn cc bn mu . Sinh vin hc tun theo qui trnh phn
mm, vng i phn mm, v phng php phn mm v dng
cng c cho n lc h tt nghip, h c tp k nng m c
th c p dng cho nhiu khu vc. Bn cnh , h cng duy
tr nhn bit v xu hng cng nghip v cng ngh mi nht,
v cung cp li khuyn k thut cho nhng ngi khc.
Tng lai ca lnh vc ny l sng ln v c nhiu c hi
vic lm ngy nay v trong tng lai. iu th vi nht v k
ngh phn mm l ch ngi tt nghip c th lm vic trong
nhiu lnh vc khc nhau th. K ngh phn mm l mt phn
ca mi cng nghip.
Nu bn l k s phn mm lm vic cho cng ti phn
mm nh Microsoft, Google, Facebook v.v. bn s lm vic
vi cc k s phn mm khc v c chuyn mn ho trong
kim th, lp trnh, pht trin, m bo cht lng, kin trc,
v qun l d n v.v. Nu bn l k s phn mm lm vic trong
cng ti ch to hay kinh doanh, bn c th lm vic v h Qun
l quan h khch hng (CRM); h Lp k hoch ti nguyn
cng ti (ERP); hay h Qun l dy chuyn cung cp (SCM) v
pht trin phn mm hay chuyn bit ho phn mm bn sn
trn th trng (COTS) nh SAP hay PeopleSoft cho cng
ti. Khi nhiu cng ti ang c gng t ng ho h thng tin ca
h, h cn nhiu k s phn mm hn.

95
 Lnh vc cng ngh thng tin (CNTT) ngy nay c bao
gm Khoa hc my tnh, K ngh phn mm, Qun l h thng
tin v K ngh my tnh l mt trong nhng ngh tng trng
nhanh nht trn th gii. Thc ra, c thiu ht nhng ngi ny
mi nc bi v cu vt qu cung. Tng trng ny s
tip tc bi v c nhiu doanh nghip cn cc cng ngh mi
hp l ho tnh hiu qu ca h thng my tnh ca h. Tt c
nhng tng trng v nhu cu ny dn ti vic tng lng ng
k. Ngy nay lng khi im cho ngi tt nghip k s phn
mm M bin thin t $89,000 ti $105,000; vi tng nm
kinh nghim c thm $5,000 ti $7,000. Ngi k s phn
mm c nm nm kinh nghim c th c mong i lm ra
$120,000 ti $135,000 mt nm.
Ngy nay, nn di ng v my tnh bng tr thnh khu
vc "nng". C nhu cu cao v ngi tt nghip c k nng
trong pht trin ng dng cho thit b di ng vi nhn mnh
vo iPod, iPhone v iPad ca Apple hay Androids ca Google.
Thay i trong cng ngh yu cu thay i trong chng trnh
o to hi t nhiu hn vo cch tip cn di ng. Nhiu
lp lp trnh ang m rng bao qut Java, C++, C#, Python,
v Ruby trn Rails.
Vi nhu cu ton cu cao, by gi l thi gian tt hc
v k ngh phn mm hay cc lnh vc cng ngh thng tin
khc. Khi bn lp k hoch cho ngh nghip tng lai ca bn,
nh thm ngoi ng nh ting Anh v nhiu vic lm trong
tng lai yu cu k nng ngn ng. Ngy nay, gn nh mi
vic lm trong cng nghip CNTT u yu cu bng c nhn,
mt s thm ch a thch bng cp chuyn su. Mc du trong
mt s nc, trng chuyn nghip hay chng ch 2 nm vn
l tt c vic lm nhng th trng thay i nhanh chng.
Ngy nay phn ln phn mm u tr nn ln hn v phc tp
hn, thi gian o to ngn s khng cho cng nhn k nng

96
m cng nghip yu cu, c bit nu bn mun lm vic cho
cng ti ton cu, cng ti cung cp lm khon ngoi.
Mc du m t vic lm bin thin trong cc cng ti v
khu vc chuyn mn nhng phn ln cc cng ti u mun
thu ngi tt nghip c kinh nghim trong pht trin phn
mm (d n Capstone thng c tnh nh kinh nghim 6 ti
8 thng); nhng ngi tt nghip c tri thc v qui trnh pht
trin phn mm, vng i, th tc thit k vi cc k nng mm
ph thm nh k nng trao i, k nng trnh by, ra quyt nh,
k nng lnh o v iu quan trng nht l k nng lm vic t
(d n Capstone thng c tnh nh c k nng lm vic t).
Trong phng vn vic lm, phn ln cc cng ti s hi
cc ng c vin v cc k nng nh thit k v kin trc h
thng phn mm tng ng vi c t yu cu; kh nng lm
vic vi cc thnh vin t phn b v c kh nng tch hp cc
gi v thay i (y l l do ti sao k nng ngoi ng l mu
cht); cch tin hnh cu phn kim th n v m bo tnh
chc nng mc m un v nht qun cu trc d liu; k nng
trong thit k v thc hin / kim im m ca thnh vin t
khc; k nng trong vit m theo cch ng hn v vi cht
lng cao, nht qun vi chun cng nghip. Kh nng trao
i vi khch hng v ngi dng (y l l do ti sao ngoi
ng l quan trng); v tri thc v xu hng cng nghip v
cng ngh mi nht (y l l do ti sao sinh vin phi c tin
cng ngh v xu hng cng nghip thng xuyn).

Ngh qun l h thng tin

Nu bn ang nghin cu qun l h thng tin hay sp tt
nghip trong lnh vc ny, bn ang ra ng quyt nh. Ngay
c vi khng hong ti chnh ton cu, tng lai vn tip tc

97
sng ln cho nhng ngi trong khu vc cng ngh thng tin
v c nhiu c hi vic lm cho nhng ngi c th qun l h
thng tin. Nhiu ngi trong cc bn c th hi loi vic lm
no bn c th lm vi bng cp trong qun l h thng tin
(ISM), cu tr li l bn c th lm vic trong bt k doanh
nghip no, bt k lnh vc no c h thng tin. T cc h
thng ca chnh ph, ngn hng, cc cng ti ti chnh cho ti
cc cng ti ch to v cng ti t v h tt c u cn dng h
thng thng tin.
Nu bn lm vic cho cng ti pht trin phn mm, bn
s lm vic vi cc k s phn mm, ngi pht trin phn
mm nh ngi qun l d n ca h. Nu bn lm vic cho
cng ti dng cng ngh thng tin ci tin dch v ca mnh,
bn s lm vic vi ngi dng v khch hng nh ngi qun
l dch v ca h. Nu bn lm vic cho chnh ph, bn s lm
vic nh ngi qun l chu trch nhim vn hnh h thng tin.
Nu bn lm vic cho cng ti chuyn v khon ngoi, bn s
lm vic nh ngi qun l nghip v, lm vic vi khch hng
hiu nhu cu ca h v thng lng hp ng cho cng ti
ca bn. Nu bn lm vic cho cng ti nh bn phn mm, bn
s lm vic nh ngi tr l cho ng ch pht trin chin
lc tip th. iu ng quan tm v qun l h thng tin l
ch ngi tt nghip n ra c th lm vic trong nhiu khu vc,
nhiu ch th bi v cng ngh thng tin l mt phn ca hu
ht mi ngnh cng nghip.
L sinh vin mi, nhiu ngi trong cc bn bt u l
ngi phn tch cng ngh thng tin. Vic lm ny yu cu k
nng qun l vn hnh h thng cng ngh thng tin, m bo
vic dng n hiu qu nht c th c. L ngi phn tch,
bn d liu cc vn v ly hnh ng phng nga cho
chng s khng xut hin trong vn hnh. Cc vn in hnh
c th l hiu nng, tnh sn c, nng lc, an ninh hay ri ro.
Bn c th ch o nhng ngi vn hnh h thng x l d

98
liu tng ng vi ch dn vn hnh. Bn c th t kim sot
ca h thng cho chy cc vic c th tng ng vi tho
thun vi khch hng. Bn c th ch o thit t cc trang
thit b nh my phc v, bng t v my in cho vn hnh
bnh thng. Bn c th gim st vn hnh ca h thng my
tnh pht hin ci ra hng li hay my dng chy. Bn s
lu cho qun l cp cao v bt k li hay hng hc thit b no
v kim im theo lch bo tr. Bn c th tr gip cho
ngi dng khi h gp phi vn bng lm ti liu, phn lp,
lm danh mc vn cho bn c th duy tr h thng tng
ng.
Sau khi thu c nhiu nm kinh nghim, bn s chuyn
ln gim c hay v tr qun l cp trung. Vic lm ny yu cu
bn iu phi dch v thng tin cho ngi dng v khch hng,
k c thit k h thng, lp trnh, thit t v vn hnh. Bn s
lm vic vi khch hng xc nh nhu cu ca h v qun l
cc dch v cng ngh thng tin ca mnh t ti k qu
mong mun qua vic dng cc hp ng ng, v ra quyt nh
hiu qu. Bn s phi hp, cng tc vi nh cung cp thc
hin cc cng ngh no v qun l thit t v vn hnh h
thng tin cho cng ti.
Sau nhiu nm kinh nghim, bn c th i ln v tr Gim
c thng tin - Chief Information officer (CIO), y l mc cao
nht trong h thng tin ni bn lm vic vi Gim c iu
hnh - Chief Executive Officer (CEO) lp cc mc tiu
chin lc cho cng ti. Bn phi m bo rng cng ngh
thng tin s to kh nng cho cng ti t ti li nhun, tng
trng, hay cc mc ch doanh nghip khc. Bn s nhn din
v trao i cc mc tiu chin lc v xc nh cc hnh ng
c th cho ngi qun l ca mnh. Bn s kim im mi d
n da trn yu cu v u tin ca khch hng. Bn cng cn
gi cho mnh bm st theo cng ngh hin hnh hay mi, v
cc k hoch cho nng cp tng li v nhng thay i t chc.

99
 Theo mt s nghin cu ca chnh ph, trong nm ti
mi nm na ci nhn ngh nghip v qun l h thng tin l
rt sng ln. Bi v cnh tranh ton cu, nhiu cng ti ang c
t ng ho nghip v ca mnh nhanh chng nht c th c
bng vic dng cng ngh thng tin v h cn ngi c tri thc
v k nng qun l h thng ca h. Qun l h thng tin
c d phng l mt trong nhng ngh tng trng nhanh
nht thp nin u ca th k 21. Tt c nhng tng trng v
nhu cu ny dn ti vic nng cao lng na. M lng khi
im cho ngi qun l h thng tin bin thin trong min t
$75,000 ti $110,000 v ngi qun l cp trung s bt u t
$150,000 ti $220,000 v hu ht cc gim c thng tin u
c lng gia $250,000 ti $450,000.

Ngh kim th phn mm

Cng nghip CNTT c cu: ng sau mi ngi pht
trin phn mm ln, c ngi kim th phn mm ln tng
ng. Ngy nay th gii c thiu ht c ngi pht trin
phn mm v ngi kim th phn mm. Khi nhiu phn mm
c xy dng, nhiu ngi kim th hn c cn ti. V sn
phm phn mm ang ngy cng ln hn v phc tp hn, k
nng ca ngi kim th phn mm ang tr nn phc tp hn.
c bit nhng ngi kim th c cn ti lm cho sn
phm tiu th d dng m khng c li. Nu bn l sinh vin
yu thch tr chi video v c th chi Xbox c ngy, kim th
tr chi c th l ngh cho bn na.
Ngy nay cc cng ti ang da nhiu vo cng ngh
thng tin (CNTT) hn vi nm trc. Vi mi ngi pht trin
phn mm h thu, h cng thu ngi kim th phn mm
na. Qung 40% s ngi lm vic cc cng ti phn mm

100
nh Microsoft, Google, v Facebook l ngi kim th. Mt
ngi qun l phn mm gii thch: C ngi kim th c k
nng l ging nh mua bo him. V sn phm phn mm
khng bao gi hon ho, bn cn kim th n chc khch
hng khng phn nn. Nu bn l ngi ch ca ca hng trc
tuyn, bn khng mun thy website ca bn b sp, l l do
ti sao bn phi thu ngi kim th tt. Nu bn lm kinh
doanh trc tuyn, bn khng mun vi rt hay phn mm hi ln
vo, l l do ti sao bn phi thu ngi kim th gii."
Vi nm trc, phn ln ngi kim th c th nhanh
chng c o to trong mt hay hai nm. Cc chng trnh
hai nm ca cc chng trnh hng ngh hay thm ch su
thng c chng ch kim th l tt kim c vic lm
trong cng nghip CNTT. Th trng thay i nhanh
chng trong nhng nm gn y v phn mm ang ln hn v
phc tp hn. C nhu cu tng ln v ngi kim th c k
nng cao, c bit trong cc khu vc sn phm tiu th v dch
v ti chnh. Vi vic ph cp ca thit b vin thng, nh in
thoi thng minh v nhiu kinh doanh di ng (m-business),
ngi dng yu cu phn mm cht lng, v nhng ngi
kim th c k nng cao vi bng i hc by gi ang c nhu
cu cao. Mt ngi qun l cp cao gii thch: Nhiu ngn
hng ang dng cc h thng ATM v ERP t ng, y l
nhng sn phm phn mm phc tp yu cu ngi kim th
c k nng cao, v chng ti khng th c ai vi vi thng
o to ng chm c ti chng. H c th sa mt li
nhng to ra thm nm li trong h thng.
Cc cng ti vin thng ang thu nhiu ngi kim th
do vic bng n ca in thoi di ng v my tnh bng. Mt
ngi qun l ni: Mi ngi ang dng in thoi thng
minh ngy nay, n khng ch l in thoi m cn l my tnh.
Mi ngi ni chuyn, chp nh, tm web, hi ng, chi tr
chi, ln lch hp, v mua cc th trc tuyn dng in thoi di

101
ng ca h. Tng in thoi u c hng trm ng dng di
ng v nu chng c li hay b tt, s l thm ho cho nn
chng ti phi kim th mi th. Tng in thoi c th c
hng triu dng m cho nn khng c cch no ngi kim th
vi vi thng o to c th lm vic trn n. Chng ti ch
thu cc cng nhn vi t nht l bng i hc trong Khoa hc
my tnh hay K ngh phn mm v chuyn mn ho trong
kim th phn mm." Ngy nay ngi tt nghip trong Khoa
hc my tnh hay K ngh phn mm chuyn mn ho trong
kim th c th lm ra $92,000 ti $105,000 la mt nm.
C nhiu c hi cho nhng ngi thch kim th cc th
phc tp nh thit b di ng hay trang thit b y t. C nhu cu
tng ln v ngi kim th c k nng bi v nhng sn phm
phc tp ny. Chng hn sn phm c nhiu ngn ng lp
trnh, phn mm tng tc vi cc chng trnh phn mm
khc, phn mm yu cu mc an ninh cao, v phn mm kt
ni nhiu thit b vi nhau. Trong nhiu nm, kim th phn
mm c dy nh mt mn trong chng trnh Khoa hc my
tnh hay K ngh phn mm, nhng n ang i thnh mt khu
vc chuyn mn ho m c nhiu mn nh kim th vin
thng, kim th qui m ln, kim th an ninh, v kim th
thit b v.v.
Trong khi kim th phn mm bao gm phn ln kim
th sn phm phn mm nhng vn c kha cnh khc ca
kim th hp dn nhiu sinh vin ngy nay: kim th tr chi
video. Mt sinh vin ku : N qu tt thnh ra khng ng.
Bn c th chi vi tr chi video c ngy v c tr nhiu
tin v vic lm n. iu l ng; phn ln cc cng ti tr
chi video u c nhu cu khn thit v ngi kim th tr
chi. Nhng ngi ny phi thm tra li giao din v tnh ton
vn ca cc cu phn tr chi v chng t rng cc cu phn
phn mm p ng cho cc yu cu thit k v k thut ca h.
Ngi kim th mc vo ngh phi chi mi tr chi hng

102
thng chc rng tr chi lm vic theo cch n c thit
k. Ngi qun l tr chi gii thch: Khng ai c th chi
cng tr chi ht ngy n ti ngy kia, ht tun n ti tun kia
m khng pht r. C mt s ngi kim th mun lm iu
v chng ti phi tr cho h nhiu tin. Tuy nhin, sau vi
nm phn ln nhng ngi kim th ny s chuyn ln v tr
thnh ngi pht trin tr chi ri cui cng ln ngi thit k
tr chi. Ngi thit k tr chi video l "ngi sao nhc rock"
ca tr chi v h c i x vi s knh trng v c nhiu
fan hm m. Nu ngi hm m thch cc ngi sao phim nh
ca h, ngi chi tr chi video bit ti ngi thit k tr
chi v thng mua tr chi mi ca h mi lc. Ngi thit
k l ngi c k nng c bit cao, iu yu cu nhiu sng
to nhng bn phi bt u nh ngi kim th tr chi trc.
Ngy nay tr chi video l kinh doanh nng lm ra nhiu tin.
Cc cng ti tr chi video nh Disney, Fox v EA c nhiu c
hi vic lm bi v vic tng trng s bn trong tr chi
video. Tr chi video l cng nghip mi tng trng nhanh
hn bt k ngnh cng nghip no v v n tng trng, n cn
nhiu ngi pht trin v ngi kim th.
Sinh vin mun theo ui ngh nghip trong kim th
phn mm phi hiu ton b qui trnh pht trin phn mm v
cch n khp vo trong cch tip cn doanh nghip. H phi
hiu phng php v cng c phn mm nhng phn ln ca
tt c, h phi c k nng mm tt bi v kim th yu cu c k
nng trao i v k nng ngoi giao. H phi duy tr mi quan
h tt vi ngi pht trin v ngi qun l.

Ngh khoa hc my tnh

Th trng vic lm cho ngi tt nghip Khoa hc my
tnh (CS) ang bng n trn khp th gii do thiu ht trm
trng ngi pht trin phn mm. Lnh vc my tnh ang m

103
rng theo nhiu hng th bn ngoi mi d on. Nhng khu
vc mi v lnh vc mi c to ra mi nm thm vo cc
nhu cu khn thit. C nhng vic lm thm ch khng tn
ti nm nm trc y nh ngi pht trin di ng, ngi
qun tr an ninh mng, ngi phn tch mng x hi v ngi
pht trin mng x hi v.v. nhng ngy nay h ang c nhu cu
cao. Theo mt bo co cng nghip, c ba vic lm sn c cho
mi ngi tt nghip CS. Mt ngi qun l phn mm ni vi
cc phng vin: Vi nm trc y, chng ti rt chn lc v
ngi chng ti cn thu. Ngy nay nu chng ti khng thu
nhanh, ai s thu mt. Cnh tranh v ngi tt nghip CS
l d di. Chng ti thm ch ngh cc vic lm cho sinh
vin nm th ba ngn cn h lm vic cho cng ti khc.
Cc bo co v m ra vic lm CS sn c gy sng st
ln. Mt kho cu nm 2011 ni ti vic thiu ht qung
150,000 v tr khng c lp y ring M. Bo co ny c
lng rng th gii s cn qung 4.5 triu ngi pht trin phn
mm p ng nhu cu ton cu nm 2020. L do l thay i
cng ngh nhanh ti mc khng trng no c th o to
sinh vin p ng nhu cu. Mc du nhiu vic lm c th
c rt y bi nhng ngi CNTT c o to li, nhng
khng c ngi o to c phm cht o to h. Cc
thnh ph cng ngh nh San Jose, San Francisco, Boston,
Seattle, v Austin c trn 8000 cng ti thu cng nhn CNTT
"nh in". Nu bn vn khng chc cn hc g i hc, bn
c th nhn vo khoa hc my tnh nh ngh tng lai ca bn.
Ngy nay mi ngnh cng nghip u da vo cng ngh
thng tin. Trong khng hong ti chnh, cc cng ti dng thu
ngi v ch i cho ti khi kinh t phc hi cho nn nhiu
vic khng c lm. Khi vic phc hi bt u h khng
th ch i lu hn c v t nhin mi cng ti u thu
ngi ngay, iu to ra vic dng ln trong nhu cu. V mi
doanh nghip u cn phn mm mi ci tin hiu qu ca

104
h, CNTT tr thnh khu vc tng trng nhanh nht. ng
thi, th trng cho nn di ng v my tnh bng ct cnh v
t thm nhu cu v ngi pht trin phn mm c k nng.
Khu vc pht trin ny dn ti khu vc khc, to ra nhu cu
mi v nhiu cng nhn phn mm hn. Khi cc ngnh cng
nghip thy ch li ca cng ngh phn mm mi, h phi bo
m h thng ca h dng nhng cng ngh mi nht na cho
nn h a thch thu nhng ngi mi tt nghip v ngi
CNTT ca h c th khng c k nng mi nht.
Vic a vo in thoi thng minh to ra nhu cu cho
tch hp tnh ton v vin thng v in thoi by gi l my
tnh na. Xem nh kt qu, tch hp h thng v kin trc phn
mm ang tr thnh "k nng nng". Vi nhu cu cao th, phn
ln nhng ngi tt nghip CS khng phi tm vic lm v vic
lm phi tm h. Ngi tt nghip CS ngy nay thng c vi
cng ti chn t vi lng rt cnh tranh. Mt ngi mi tt
nghip CS c th lm c $90,000 ti $110,000 la mt
nm tu theo trng h tt nghip ra. Sinh vin t cc i hc
c chng trnh o to ging thng vi nhu cu cng nghip
thng lm c nhiu hn.
V cng ngh thay i, nhu cu trong cng nghip cng
thay i, iu yu cu i hc phi thay i gio trnh ca h
na. Ngy nay c cc xu hng lin quan mi ni ln trong
khoa hc my tnh m sinh vin cn ch :
Khi lng phn mm hi di dng vi rt, su v.v. ang
to ra quan ngi ti mc no rng iu by gi c
coi nh mi e do chnh cho cng nghip. Cng nghip
CNTT c yu cu khn thit vi mi i hc rng h phi ch
ti vn an ninh v "an ninh tnh ton" phi l mn hc
c yu cu cho mi ngi tt nghip CNTT. Mc du vn
v an ninh thng c dy trong mn Nn tng ca k ngh
phn mm hay Nhp mn khoa hc my tnh bng vic

105
nhc ti dng mt khu, quyn truy nhp, vic dng tng la,
dng cc k thut mt m ho, an ninh d liu. Tuy nhin,
nhiu vi phm ti qua vic ch khng thch hp ti vn c
s nh k thut lp trnh. Khng lp trnh ng c th gy ra li
phn mm b khai thc c nh trn b m v cc vn
lin quan. Bn cnh an ninh lin quan ti vi phm web ang
tng, v li cn c cp ti mt cch thch hp. Cng
nghip CNTT khuyn co rng mn "an ninh tnh ton" v
"vit m an ninh" cn c dy cho mi chng trnh o to
khoa hc my tnh v k ngh phn mm i hc.
Pht trin ca cc b x l a nhn l ng gp ln
cho kin trc tnh ton. tn dng u th mi ny y ,
vic o to cn p dng tnh song hnh trong cc mn lp
trnh. iu ny t nhn mnh ln hn vo cc nguyn l, k
thut v cng ngh v song hnh trong cc mn logic nn tng
v lp trnh. Vi s bng b ca nn di ng v my tnh bng,
c nhu cu khn thit cp nht vic o to hin thi a
vo tnh nng song hnh, v vi nhn mnh vo cc yu t
song hnh. Mt yu cu nh vy t cng nghip i din cho
dch chuyn nn tng hng ti ch nhiu hn vo song hnh
nh tng lai ca mi yu cu gio trnh tnh ton.
Vic dng web l thay i chnh khc trong cc mn tnh
ton. Cng nghip CNTT cng yu cu rng i hc i hi
sinh vin CS xy dng tri thc trong cc khu vc cp ti lp
trnh, k ngh phn mm, qun l d liu, di ng, tng tc
ngi my tnh, an ninh v h thng minh. K ngh Web by
gi ni ln nh mt b mn mi ca CS, v khoa hc web
ang ni ln nhanh chng na. Nhng pht trin ny gip
lm m i phn bit truyn thng gia cc khu vc h iu
hnh v mng/truyn thng. Cc ch khc nh tnh ton tr
chi hay tnh ton gii tr, cng nh m phng v m hnh ho
c xu hng ni ln nhanh chng nh cc b mn CS mi
khc.

106
 Trong nhiu nm, khoa hc my tnh l khu vc hi t
vo cu trc d liu, logic, thut ton, v ngn ng lp trnh
nhng n ang thay i nhanh chng vi nhng khu vc mi
ni ln, yu cu nhng thay i ln trong cch i hc gio dc
sinh vin ca h. Khi cc khu vc mi c cn ti bi cng
nghip, khi cc cng ngh mi ang tin ho, sinh vin CS cn
hiu nhng thay i ny gi cho tri thc v k nng ca h
c cp nht vi nhu cu cao t cng nghip.

Ngh khoa hc my tnh chuyn su

Vic s dng tng ln ca cng ngh thng tin trn th
gii ngy nay lm sinh ra nhu cu cao v cc nh khoa hc
my tnh pht kin vi chuyn mn trong mt s khu vc.
c vo mt chng trnh tin s i hc M, sinh vin phi
c h s hn lm xut sc vi k nng trong nghin cu v
nhiu i hc a chung nhng sinh vin t nht cng b vi
bi bo khoa hc trong cc tp ch hn lm v khoa hc. iu
quan trng l sinh vin hiu nhng yu cu ny v c chun
b cho n. Sinh vin nn lm vic cng gio s trong i hc
ca h hc v nghin cu v h tr cho h trong cng b
cc nghin cu ca h. Ti thy nhiu sinh vin xin vo
chng trnh bng cp chuyn su m khng c chiu hng r
rng v hc ci g. Sinh vin khoa hc my tnh mun theo
ui bng thc s hay tin s c th cn nhn vo cc khu vc
chuyn mn ny nhn din khu vc no h mun theo ui.
Ngn ng lp trnh: Khu vc chuyn mn ny hi t ch
yu vo thit k v thc hin cc ngn ng my tnh, vi
mc ch ci tin nng sut ca ngi lp trnh v cht
lng chng trnh. Ch bin thin t cc l thuyt tru
tng v ngn ng tnh ton cho ti cu hi thc hnh v

107
 vic dng v thc hin cc ngn ng cp cao. Phn ln cc
nh khoa hc trong chuyn mn ny c cc i hc s
dng ni h tip tc nghin cu nhng cng dy v khoa
hc my tnh.
Thut ton v l thuyt: Khu vc chuyn mn ny hi t
vo thit k v phn tch cc thut ton v cu trc d liu
cho cc vn ny sinh trong nhiu khu vc ca khoa hc
my tnh nh trc nghim phn mm t ng, hnh hc tnh
ton, khai ph d liu, v hc my. Phn ln cc nh khoa
hc trong chuyn mn ny c cc i hc s dng ni h
tip tc nghin cu ca h nhng cng dy v khoa hc
my tnh.
H iu hnh: Khu vc chuyn mn ny hi t vo qun l
ti nguyn phn b, phn mm gia c suy ngh, phn mm
gia "h siu iu hnh," thit k h iu hnh hng i
tng, giao din ngi dng cho php mt ngi dng
tng tc vi nhiu my tnh, dch v h iu hnh ngang
quyn, v h thng tp phn b cm ng cnh, qun l
ngun cho trung tm d liu, h thng tp/lu gi, tnh ton
t tr, h tr h thng cho s vng chi phn mm, v h
tr h thng cho c s d liu. Phn ln cc nh khoa hc
trong chuyn mn ny c cc i hc s dng ni h tip
tc nghin cu ca mnh nhng cng dy v khoa hc my
tnh. Mt s ngi cng lm vic cho cc cng ti phn
mm nh Microsoft, Oracle v.v.
Kin trc & tnh ton song song: Khu vc chuyn mn ny
hi t vo vic pht trin thit k phn cng, ngn ng lp
trnh, v trnh bin dch ca chng cho my tnh th h tip
v cc cu phn tnh ton. Khu vc chuyn mn ny v tnh
ton song song hi t vo cc d n vi kch c a dng v
nghin cu cc kha cnh phn mm ca tnh ton trn my
tnh bao gm nhiu b x l. Phn ln cc nh khoa hc

108
 trong chuyn mn ny c cc i hc s dng ni h tip
tc nghin cu ca h nhng cng dy v khoa hc my
tnh. Mt s cng lm vic cho cc cng ti phn mm nh
Microsoft, Google, Facebook, Oracle v.v.
Tnh ton khoa hc: Cc nh khoa hc lm vic trong khu
vc ny tin hnh nghin cu v pht trin v phn tch cc
k thut s cho cc m hnh ton hc xp x v cc h thng
vt l v trn cc thut ton gii phng trnh trn cc h
thng tnh ton hiu nng cao. Cc ng dng khoa hc v
k ngh chuyn mn c xt ti bao gm ng hc phn
t sinh hc, khoa hc vt liu, m phng bn dn, vt l
thin vn, v thit k tn la y vng chi. Mt s nh
khoa hc trong chuyn mn ny c cc i hc s dng
ni h tip tc nghin cu ca h nhng a s h ang lm
vic trong cng nghip khng gian v tr, phng th
nghim khoa hc, v c quan nghin cu ca chnh ph.
H thng thi gian thc v nhng: Cc nh khoa hc lm
vic trong khu vc ny tin hnh nghin cu trong cc h
thng thi gian thc, lp lch thi gian thc v giao thc
truyn thng, thit k tch hp cc b iu khin v b lp
lch thi gian thc, tch hp gia thi cc giao thc gian
thc, dung sai v an ninh, v kin trc thi gian thc ng
vng chi cho thit b c kt mng v khng gian thng
minh. Phn ln cc nh khoa hc trong chuyn mn ny
c cc i hc s dng ni h tip tc nghin cu ca h
nhng cng dy khoa hc my tnh. Mt s nh khoa hc
trong chuyn mn ny c cc i hc s dng ni h tip
tc nghin cu ca h nhng a s h lm vic trong cng
nghip khng gian v tr, cng nghip in t v bn dn,
phng th nghim khoa hc, v cc c quan nghin cu ca
chnh ph.

109
 Tr tu nhn to & Cng ngh ngn ng t nhin: Khu vc
chuyn mn ny hi t vo min rng cc cng ngh ngn
ng c bao gm biu din tri thc, hc, nhn, lp lun,
robotics, lp k hoch thng tin. Cc khu vc ng dng bao
gm sinh hc phn t, ch to, l thuyt iu khin, v lp
lch. Mt s nh khoa hc trong chuyn mn ny c cc
i hc s dng ni h tip tc nghin cu ca h nhng
nhiu ngi ang lm vic trong ngnh cng nghip phn
mm, c bit cho cng ti xy dng ng c tm kim nh
Google, Microsoft, IBM v.v.
Sinh tin v sinh hc tnh ton: Nghin cu trong khu vc
ny bao gm pht trin cc thut ton hiu qu v i qui
m c cho m phng sinh hc phn t v p dng khai
ph d liu, hc my thng k, x l ngn ng t nhin, v
truy lc thng tin phn tch v khai ph cc loi d liu
sinh hc, bao gm cc dy DNA, dy v cu trc protein,
d liu vi mng (microarray data), v ti liu sinh hc, vi
mc ch to iu kin thun tin cho khm ph sinh hc.
Mt s nh khoa hc trong chuyn mn ny c cc i
hc s dng ni h tip tc nghin cu ca h nhng hu
ht lm vic trong cng nghip dc hay cng nghip cng
ngh sinh hc v.v.
C s d liu v h thng tin: Cc nh khoa hc lm vic
trong khu vc ny tin hnh nghin cu trong c s d liu,
khai ph d liu, khai ph web, truy lc thng tin, v x l
ngn ng t nhin. Khu vc hi t hin thi c th bao
gm tch hp d liu, thm him v tch hp "Web su;"
i snh lc ; an ninh; khai ph lung d liu v d liu
tun t v na cu trc; h tr h iu hnh cho h thng
lu gi; truy lc v khai ph vn bn; sinh tin hc; h tr
c s d liu cho tnh ton hiu nng cao; v x l truy vn
top-k. Mt s nh khoa hc trong chuyn mn ny c

110
 cc i hc s dng ni h tip tc nghin cu ca h
nhng nhiu ngi ang lm vic trong cng nghip phn
mm cho cc cng ti nh Microsoft, Oracle v.v.
ho, trc quan v giao din ngi my tnh: Cc nh
khoa hc lm vic trong khu vc ny hi t phn ln vo
nghin cu ho v trc quan bao gm m hnh ho v
hot hnh cc hin tng t nhin, t p tnh ton, s dng
phn cng ho, ti to da trn nh, b mt khng tng
minh, x l mng li v n gin ho, m hnh ho th tc
v kt cu, m hnh ho hnh dng, tham s ho b mt, v
x l tnh thy c. Nghin cu giao din ngi my tnh
bao gm cc cng c tng tc ngi dng m h tr tt
hn cho nhim v thit k sm, h thng v mi trng
gip ngi dng duy tr nhn bit thng tin, cng c cho
vic lm tc gi v thit k a phng tin, giao din thc
y tng tc x hi, v tng qut hn, tng tc ngi
my tnh. Mt s nh khoa hc trong chuyn mn ny c
cc i hc s dng ni h tip tc nghin cu ca h
nhng nhiu ngi ang lm vic trong cng nghip
robotics, cng nghip thit b y t, cng nghip my ch to
v cng nghip hiu qu phim c bit v tr chi.
H thng v kt mng: Nghin cu nhm cc h thng kt
mng v h thng phn b bao gm min rng cc ch
m c cha h thng di ng, giao thc khng dy, mng
khng th thc, cht lng ca qun l dch v, kt mng a
phng tin, kt mng ngang quyn, nh tuyn, m phng
mng, qun l hng i tch cc, v mng cm bin. Phn
ln cc nh khoa hc trong chuyn mn ny c s dng
bi cc i hc ni h tip tc nghin cu ca h nhng
cng dy khoa hc my tnh. Mt s cng lm vic cho cc
cng ti phn mm nh Google, Microsoft, v Cisco v.v.

111
 Nghin cu an ninh: Khu vc chuyn mn ny bao gm
kin trc an ninh ng; an ninh cho mng tch cc; tnh
ring t, xc thc, thm quyn, kim sot truy nhp, v tin
cy trong mi trng tnh ton khp ni c ngi dng di
ng; xc thc trong mng cm bin; c t v kim
nghim chnh sch kim sot truy nhp an ninh; m phng
vn an ninh mng v gii php bao gm t chi dch v;
v an ninh in thoi th h tip. Phn ln cc nh khoa hc
trong chuyn mn ny c s dng bi chnh ph v cc
cng ti an ninh phn mm.

Ngh k ngh my tnh

Cng ngh thng tin (CNTT) l ci tn chung cho vi
khu vc bao gm Khoa hc my tnh (CS), K ngh phn mm
(SWE), Qun l h thng tin (ISM) v K ngh my tnh (CE).
Khi cc khu vc khc hng theo phn mm, K ngh my tnh
(CE) l t hp ca c phn cng v phn mm. CE l nghin
cu v phn cng my tnh, c bit pht trin, ch to v ci
t phn cng my tnh nh chip my tnh, bo mch, h thng
my tnh, h thng mng, thit b a phng tin, v cc trang
thit b lin quan nh bn phm, b nh tuyn, my phc v,
v my in.
Lnh vc ny khng nn b ln ln vi K ngh in t
(EE) hi t vo qui m ln hn ca vic thit k cc cu phn
in t. K ngh my tnh (CE) thu hp vo ch cc cng vic
lin quan ti my tnh v trang thit b my tnh. Lnh vc CE
ang tin b nhanh chng trong nhng nm gn y do nhu cu
cao trong thit b in t tiu th nh in thoi thng minh,
my tnh bng, thit b y t, h thng mng cng nh tnh ton
my.

112
 Sinh vin CE hc v thit k, lp k hoch, pht trin,
kim th v ngay c gim st ch to phn cng my tnh, t
chip ti b iu khin thit b, t mng my tnh ti vic truyn
d liu v a phng tin qua intranet v internet. Sinh vin
hc v giao din gia cc thit b phn cng; gia phn cng
v phn mm i ti nhng nng lc mi hay ci tin h
thng hin c. Khu vc CE c da trn phn cng in t
nh mch ti chip nhng cng da trn h iu hnh, kin trc
h thng, v giao din phn mm. K s my tnh phi hiu
thit k logic, thit k b vi x l, kin trc my tnh, giao tip
my tnh, v hi t lin tc v yu cu v thit k h thng.
Theo Cc thng k lao ng M, lng khi im cho
ngi tt nghip k ngh my tnh l $82,160 ti $92,000. V
lnh vc ny yu cu nhiu kinh nghim trong cng nghip, CE
cp cao vi nm nm kinh nghim c th lm c $125,000
ti $145,000 v c th i ln cao hn l ngi thit k chip, k
s trong mt s cng ti bn dn v in t nh Intel, Motorola,
ARM hay Texas Instrument. Ngy nay a s ngi trong CE
hi t vo nn di ng thay v nn my tnh v c khc bit
trong tr lng cho cc nhim v vic lm khc nhau, nhng
nhng bin thin ny c mc ni vi kinh nghim. Chng
hn, k s c trch nhim qun l k thut lm c nhiu nht;
tip l ngi trong thit k, nghin cu v ch to. Mc vo
ngh hu ht trong h tr, kim sot cht lng v thc hin
h thng.
Sinh vin mun theo ui bng cp chuyn su trong K
ngh my tnh c th la vo khu vc chuyn mn nh:
Th gic my tnh: trong khu vc ny sinh vin s hi t
vo gic quan nhn, trong hnh nh ca khung cnh c
ly lm ci vo v c lng cc c trng ba chiu ca
khung cnh l ci ra. Sinh vin s cp ti m t th gic
hiu qu v trao i ca mi trng, v th ri thng tin thu

113
 c c dng thc hin cc nhim v nh dn ng
v lp rp. ng dng then cht l ci tin trao i hnh nh,
v giao din ngi-my tnh, cng nh cc thit b nh
camera chuyn dng vi cm bin th gic linh ng.
Ngi tt nghip trong chuyn mn ny thng lm vic
cho cng ti in t v phng th nghim nghin cu ca
chnh ph.
Thit k mch tch hp, tch hp qui m rt ln (VLSI):
trong chuyn mn ny, sinh vin s hi t vo vic nng
cao tc , tin cy, v hiu qu nng lng ca mch
tch hp qui m rt ln (VLSI) v vi h thng. Sinh vin
hc v qui trnh thit k, thut ton v kin trc VLSI, dung
sai ting n, v b x l tn hiu s thc, thit k mch tch
hp trn ln, h thng vi c in cho cc cu phn tn s
radio th ng tch hp, m phng nhit in v bo v
phng tnh in cho mch CMOS cht cch in trn bn
dn (cht bn dn c b sung xt kim loi). Ngi tt
nghip trong chuyn mn ny thng lm vic cho cng
nghip bn dn hay in t nh Intel, National
Semiconductor, ARM, Motorola v.v.
X l tn hiu, hnh nh, v ting ni: K s my tnh lm
vic trong khu vc ny hi t vo nhng ci tin pht trin
trong tng tc ngi-my tnh, nhn dng v tng hp
ting ni, ly hnh nh y hc v khoa hc, hay h thng
truyn thng. Cc nhim v th gic my tnh nh nhn
din khun mt, khi c t hp vi c s d liu a
phng tin v cc lc mi cho biu din v nn, l
cc v d v cng vic trong khu vc ny. Cng vic trong
k ngh ting ni v ngn ng s tm kim hiu kh nng
ngn ng con ngi v pht trin h thng my tnh vi
kh nng c th snh c. Phng php chiu ng nhanh
c tnh ton MRI (Magnetic Resonance Imaging), hin

114
 vi in t, x l laser cc m i dng, v ly hnh nh
radar th ng t my bay bng vic dng tn hiu radio v
truyn hnh l mt s phn trong cc h thng ly hnh nh
hin ang c pht trin. Cc d n x l tn hiu c th
hi t vo cc tin b mi trong cng ngh tr gip vic
nghe. Ngi tt nghip trong chuyn mn ny s lm vic
cho cc cng ti thit b y t nh Siemens, GE, Phillips v
cc phng th nghim nghin cu t nh Bell Labs v.v.
Truyn thng v mng khng dy: Khu vc chuyn mn
ny hi t vo min rng cc ch m s lm tin b
bin gii ca h thng truyn thng v mng khng dy,
iu ch v m kim sot li, v l thuyt thng tin. Sinh
vin lm vic trong khu vc ny c th thm him cc c
hi truyn thng khng dy tn dng u th ca cc
bng tn mi v tng hiu qu ca bng tn hin thi. Cc
khu vc tp trung khc l k thut thit k cho mng tc
cao, chn nhiu v iu ch, thit k v phn tch h thng
dung sai, v cc lc lu gi v truyn pht. Ngi tt
nghip trong chuyn mn ny thng c cc cng ti vin
thng s dng.
Mng my tnh, tnh ton di ng, v h thng phn b:
Sinh vin lm vic trong khu vc ny s xy dng mi
trng tch hp cho tnh ton, truyn thng, v truy nhp
thng tin qua cc cng ngh hn tp. Sinh vin s hc v
mng khng dy dng chung knh, qun l ti nguyn thch
ng trong h phn b ng bao gm cc h thng di ng,
ci tin cht lng dch v trong mi trng di ng v
ATM, nn cho tnh ton thch ng v b nh khng ngng
qua mng khng dy hn tp, v truyn thng tin cy v
hiu qu trn cm Ethernet. Ngi tt nghip trong chuyn
mn ny thng lm vic cho cc cng ti vin thng v
trang thit b vin thng nh Cisco, Google v.v.

115
Ngh nghip trong thi bt nh
Vi cuc khng hong ti chnh ton cu M v chu
u, nhiu sinh vin tt nghip s thy kh kim c vic lm
h mun. Nhng vi nhng ngi c vic v by gi ang
lm vic, h cn hiu rng chuyn vn kinh t hin thi theo
cch no vi nhiu ln xung, khc bit vi cc chu k trc
v khng ai c th d on c iu g s xy ra tip. Nu bn
khng bt u ly cch tip cn c lu tm hn vi ngh
nghip ca mnh, bn c th b thi loi sau .
Thay i nhanh nht ngy nay l trong cng nghip cng
ngh thng tin ni mi s u thay i hng nm. Vi vic m
rng ca cng ngh thng tin vo mi doanh nghip, ngi
CNTT s ng vai tr ln hn nhiu trong cng ti m h lm
vic cho. tin b trong ngh nghip, ngi CNTT phi nh
gi nhng thay i ny tc ng th no ti vic lm ca mnh
v c hnh ng ci tin c hi vn cn c s dng lao
ng. Nu h khng lm, h c th sm b loi ra ngoi cng
vic. V truyn thng, phn ln b phn CNTT u cung cp
h tr cho doanh nghip bng vic pht trin cc ng dng
qun l kinh doanh ca cng ti nhng ngy nay nhiu trong
nhng hot ng ny ang b thay th bi cc sn phm bn
sn trn th trng (COTS). Ngy nay hot ng chnh ca
cng ngh thng tin l cung cp dch v thay v to ra ng
dng. Nhng m hnh mi nh Phn mm nh dch v -
Software As A Service (SaaS), tnh ton my, khon ngoi
ang chi phi th trng. Trong qu kh, cng ti thng mua
phn mm no nh h iu hnh v ngi CNTT to ra ng
dng chy n v iu tt c u l t pht trin trong nh
vi vic tch hp h thng thiu s. Ngy nay, tt c u v
mua phn mm bn sn COTS, chuyn bit ho n, tch hp

116
n, v cung cp n nh dch v cho ngi dng vi rt t t
pht trin trong nh v phn ln phn mm bo tr u c
khon ngoi ra nc ngoi h thp chi ph vn hnh.
Ngy nay mi trng CNTT phc tp hn bi v cng ti
ang lm vic vi cc phn mm c pht trin u
(COTS, khon ngoi). Tt c nhng iu ny lm thay i
iu ngi CNTT trung bnh phi lm. S c t pht trin hn,
t lp trnh nhng nhiu kin trc, thit k v tch hp by gi.
Ngi CNTT phi hiu doanh nghip cn g v vai tr ca h
tng tc vi cc chc nng khc ca doanh nghip l g. H s
qun l mt tp cc dch v v m bo rng nhng dch v ny
cung cp gi tr cho doanh nghip. S c nhiu vic r sot li
ton b b phn CNTT thay th nhng ngi pht trin v
vai tr ca h khng cn c cn ti na v thay th h bng
nhng ngi mi lm vic nh ngi qun l dch v CNTT.
Mt s cng ti khng th lm vic r sot b y c th
phn b ton th chc nng CNTT cho cc hng CNTT chuyn
mn ho (tnh ton my phn mm nh dch v) hay khon
ngoi ng dng cho cc cng ti nc ngoi gii quyt ton
th ng dng thng tin.
Vi nhng ngi lm vic trong khu vc cng ngh
thng tin, bn s cn nh gi li k nng ca mnh v ng gp
ca bn cho doanh nghip. Bn c th ni c r rng cch
bn cung cp gi tr cho doanh nghip nh lm ra tin hay tit
kim tim cho cng ti ca bn khng? Bn c lin tc i mi
hay tng hiu qu cho cng ti khng? Hay bn thin v chp
nhn mi th nh chng vy v ch i iu ti t nht ti?
Lm sao bn bit rng bn l ngi tt nht v bn lm g v
khng ch n thun l cng nhn trung bnh? Ci g c trong
danh sch cc vic hon thnh gn y ca bn? Bn c c
trao tch nhim tng ln hay nhn c o to thm khng?
Bn c c tha nhn l chuyn gia trong lnh vc ca mnh
khng?

117
 An ninh ngh nghip ng ti khi bn c th b b i
khi v tr hin thi ca mnh, t vo trong mi trng mi v
vn c kh nng thnh cng. V cch duy nht lm cho iu
xy ra l hiu ci g s l quan trng cho cng ti v hc
nhng iu mi khp vi nhu cu . Ni cch khc, bn
phi c mt tp cc k nng, c kh nng c tham gia vo
nhng hot ng quan trng, v pht trin c s mnh v tri
thc k thut. Bn phi thng xuyn kim im li xu hng
k thut, xu hng th trng v iu ang xy ra trong cng
nghip. Nu bn ngh iu s l k nng mi m bn cn c,
cn c hnh ng hc v chng, i o to thm, c nhiu
sch k thut, c mi thng tin bn c th tm thy trn
internet. Bn phi lm iu ny vi mi vic bn c. Ngay c
bn bt u nh mt nhn vin mi, bn phi tm kim thch
thc hay d n mi ni bn c th ci tin tp k nng ca mnh
v lm quen vi cc chuyn gia khc bn ngoi cng ti ca bn.
Nu bn l ngi c nhiu nm kinh nghim, phi cn thn
rng tp k nng ca bn ng tr thnh qu chuyn mn, ch
hu dng cng ti hin thi ca bn nhng c th khng c
cn ti trong th trng. Ln na, bn phi tm cc d n mi
dng cng ngh mi ci tin k nng chuyn giao c ca
bn v bt kp vi xu hng hin hnh.
Bn khng phi r sot li ton b ngh nghip ca mnh,
nhng ging nh chi c, nu bn c th ngh vi nc trc
th bn s t c kh nng b thi loi v nhiu kh nng tip tc
thnh cng. Xin nh rng trong thi bt nh ny, ch tri thc
v k nng mi c th gip bn ci tin ngh nghip ca mnh
thnh cng.

118
Pht trin ngh nghip
Mi nm, ti u nhn c nhiu emails t cc sinh
vin tt nghip hi li khuyn v ngh nghip ca h. Thiu
thng tin no v pht trin ngh nghip v iu ny cn
c xua tan i, cho nn ti tm tt li i iu chia s vi
cc bn:

Hi: Ti tng c bo rng c lm vic cho tt i,

lm vic chm ch vo v cng ti s "chm lo cho ti", iu
ng hay khng ng?
p: iu ny KHNG ng. Thc t khng ai s chm
lo cho bn c ngoi tr khi bn cn tr v cha m bn chm lo
cho bn. By gi l ngi ln, bn phi chm lo cho bn thn
mnh. Hy lm vic xut sc, tt hn bt k ai khc. Hc k
nng mi tt hn bt k ai khc th bn KHNG phi lo ngh
v bt k ci g. Bn phi t tin rng bn c th i ti bt k ch
no; lm bt k ci g bi v bn c tri thc v k nng. Cu
chuyn v cc cng ti cung cp h tr cho nhn vin ch xy ra
trong "Sch kinh doanh" do nhng ngi hn lm vit ra,
ngi cha bao gi lm vic trong cng nghip.
Hi: Mi ngi khuyn ti ho nhp x hi nhiu hn
vi nhng ngi quan trng bi v "vn khng phi l iu
bn bit, m vn l bn bit ai s gip cho bn t ti thnh
cng."
p: iu ny KHNG ng. iu bn bit l mi th
bi v n l iu bn c v khng ai c th ly c n khi
bn. Tri thc ca bn v k nng ca bn l ti sn ca bn v
mi ngi knh trng bn da trn iu bn bit. Bn bit ai v
h bit g v bn ch l s gip . Theo kin ti, iu bn c

119
th lm v iu bn c th hon thnh l cha kho cho thnh
cng ca bn.
Hi: Ngi qun l ca ti ni vi ti rng ng y s gip
ti trong tng lai ca ti chng no ti cn lm vic chm ch
v lm bt k ci g ng y ni. Thy ngh g v iu ?
p: Sao bn cn ai chm nom cho tng lai ca bn?
Ngi qun l ca bn KHNG phi l b bn v vic ca ng
y l lnh o. ng y khng c thi gian, k nng, kh nng
hay ng c chm nom cho ngh nghip ca bn v tng
lai ca bn. Ngi qun l ca bn c th l thy km hay
ngi lm gng vai tr (tt hay xu) v c th h tr cho bn
trong vic lm ca bn. Ch bn mi bit iu bn mun trong
cuc sng v iu bn sn lng lm vic chm ch c c
n.
Hi: Thy ngh g v li khuyn: Ngi qun l khng
chm lo v hiu nng vic lm nhng chm lo v lng ca
bn v vic nng lng tu thuc vo iu h thch bn hay
khng. iu quan trng l "lm hi lng ngi qun l ri mi
s s tt.
p: l li khuyn XU. Phn ln ngi qun l u
chm lo ti hiu nng cng vic rt nhiu bi v hiu nng ca
bn phn nh vo trong hiu nng ca h mt cch cht ch.
C th l iu duy nht h chm lo ti bn d h thch bn
hay khng. Hy lm vic cho gii, gi thi tt v bao gi
cng hc nhng k nng mi th nhng iu tt c th xy ra
bi v ngi qun l ca bn cn nhng ngi nh bn. l
nhu cu cn v knh trng ln nhau, KHNG phi l v thch
hay khng thch trong mi trng chuyn nghip.
Hi: Bn ti ni vi ti l ti ch c th tin ln c nu
ti lm vic trong khu vc "thy c cao " nhng ngi
quan trng bit ti l ai. Xin thy cho li khuyn.

120
 p: Thc t, lm vic trong khu vc "thy c cao
" nh th c th gip hay khng gip c cho bn. Nu bn
lm vic gii v c k nng lnh o tt th iu c th c
tc dng nhng nu v bt k l do g, bn phm sai lm th iu
cng l thy c cao na. Nu k nng ca bn l tt
hn khi snh vi khu vc khc, bn c th c c hi thnh
cng tt hn .
Hi: Bn ti ni vi ti anh y th c may mn cn
hn l gii. Trong cuc sng vn may l mi th v chng ta
cn nhiu may mn trong ngh ny. C ng may mn l quan
trng khng?
p: Gi thi tch cc v hy l tuyt ho trong mi
th bn lm. Vn may i khi l quan trng, nhng hiu nng
ca bn l iu tt nht bn c th kim sot c. Kt qu l
quan trng trong ngh nghip ca bn v bn c th c c
kt qu bng vic lm vic gii.
Hi: Xin cho ti bit con ng ngh nghip m ti cn
t ti mc ch ca ti.
p: Rt tic, khng c con ng ngh nghip tng
minh hay cng thc thn cho mi ngi. Ngh nghip l
chuyn c nhn tu thuc vo tng c nhn. C ngh nghip
chung cho ngi lp trnh i t ngi pht trin ri qua nhiu
con ng nh ngi qun l d n, kin trc s h thng v
vn vn nhng l chn la ca bn v bn phi chn con
ng no tt nht cho bn t ti mc ch CA BN.
Hi: Ti thch cng vic k thut v mun to ra mt
ngh trong lnh vc ny thi gian lu, y c phi l chn
la ng khng?
p: Nhiu k s mi tt nghip c thu vo cng ti,
c a vo nhm k thut, trng thnh trong nhm ny v
mun to ra ngh c i trong khu vc hp ny. iu ny

121
tng t vi vic ngi c bng tin s mun to ra ngh
nghip theo ch lun n hp ca mnh m khng hc ci g
mi. Thc t l ch cc vn k ngh ngy nay ang m
rng v rt a dng. Trong khi gii v k thut trong mt
chuyn ngnh hp c th l rt tt v c th ng cho bn, iu
thng khn ngoan hn l trc ht nhn quanh v kim cc
phn cng vic a dng. Bn vn cn rt tr, bn cn m rng
kinh nghim ca mnh v tr nn c gi tr hn. Ko cng bn
thn bn ra rng v trng thnh ln, nu bn chn chuyn su
vo mt lnh vc, bn s gii hn nhiu. ng kho bn thn
mnh vo trong bt k ci g sm qu. iu tt l bn ang tn
hng cc cng vic k thut nhng bn c th c nhiu vui
hn qua s a dng. Bn s thy bc tranh ln hn.

Vn o c
Hm qua ti nhn c mt email ngi gi vit: Em l
sinh vin my tnh nm th ba ang lm vic bn thi cho mt
cng ti phn mm. Cng ti ny khng tr lng nhiu nhng
em cn lm vic tr tin cho i hc v gip b m em.
Gn y mt ngi qun l ca mt cng ti i th cnh tranh
lin h vi em mt cch c nhn v mun thu em lm vic.
ng y hi em liu em c sn lng cho ng y thng tin ti
chnh ca cng ti ca em, danh sch tn cc khch hng, v
mt s chi tit v d n ca chng em. ng y cng nh em
tuyn mt s cng nhn khc v lm vic cho ng y. Tin
lng tt hn nhiu v em c vic lm ton thi sau khi tt
nghip. Em qu thc cn tin nhng cm thy khng thoi mi,
v khng bit phi lm g? Thy c li khuyn no khng ."
p: iu cng ti kia ang yu cu bn lm r rng l v
o c. ng y ngh bn gip cho cng ti ca ng y nh

122
cp thng tin kinh doanh t cng ti ca bn (danh sch khch
hng, thng tin ti chnh, chi tit d n). y l cnh tranh
khng ngay thng v hon ton khng th chp nhn c. N
c th l nguyn nhn cho sa thi nu cng ti ca bn pht hin
ra. iu dng nh l cng ti kia khng kinh doanh tt cho
nn h phi cnh tranh bng vic nh cp cc th t ngi
khc. Trong khi ti hiu bn cn tin trang tri cho chi ph
i hc v gip b m bn, ti ngh bn khng nn lm iu
. iu hon ton sai tri, nhng ngi lm chn la v
o c thng khng thot c lut php. Cho d bn c th
thnh cng nu khng ai bit nhng bn khng th trnh c
lng tm ring ca bn. L sinh vin, bn c tng lai sng
ln pha trc v lng tm ca bn l thun khit. ng ci
g lm nh nhuc n.
L nh chuyn mn phn mm tng lai, bn phi quyt
tm tun thep "Lut ng x", nu bn lm iu cng ti kia
ngh, bn s vi phm bao nhiu nguyn tc?
1. K s phn mm s hnh ng nht qun vi quyn li
cng chng.
2. K s phn mm s hnh ng theo cch c quan tm tt
nht ti khch hng v ngi s dng lao ng nht qun
vi quyn li cng chng.
3. K s phn mm s m bo rng sn phm ca h v
nhng sa i c lin quan p ng cho chun chuyn
nghip cao nht c th c.
4. K s phn mm s duy tr tnh ton vn v tnh c lp
trong phn xt chuyn nghip ca h.
5. Ngi qun l v ngi lnh o k ngh phn mm s
ng v thc y cch tip cn o c i vi qun l
pht trin v bo tr phn mm.

123
6. K s phn mm s nng cao tnh chnh trc v danh
ting ca ngh nghip nht qun vi quyn li ca cng
chng.
7. K s phn mm s cng bng v ng h cho ng nghip
ca mnh.
8. K s phn mm s tham gia vo vic hc c i lin
quan ti vic hnh ngh ca h v s thc y cch tip
cn o c trong hnh ngh.
Xin cn nhc iu ny: Bn ngh b m bn s lm g nu
h thy rng bn gip ai nh cp thng tin kinh doanh t
cng ti ca bn? Gi tr danh d ca gia nh bn c km hn
s tin bn thu c khng? Bn c cho b m bn xu h
v a con v o c khng? Cho d bn l nhn vin bn
thi nhng bn vn c ngha v v quan h vi ngi ch lao
ng hin thi ca bn. Bn khng th lm hi v mt o c
v mong i gi c vic lm lu. Nu bn vi phm vo tn
nhim m cng ti c vi bn, mi ngi c th pht hin ra
v li ni ra rng bn l con ngi khng ng tin cy th
tng lai ca bn s th no?
Nhn tin, bn c cho rng cng ti kia s thu bn khng
khi h bit rng bn khng phi l ngi ng tin? iu bn c
th lm cho cng ti hin thi ca bn, bn cng c th lm vi
h na ch. ng b ln ln bi li ha hn no hay tin
thng no s li bn xung bn cng h. Nu bn gip h,
bn cng chp nhn ri ro rng cng ti ca bn c th pht hin
ra v a ra vn php l vi bn. Ri ro ny cng c
khuch i ln bi vic tuyn m nhng ngi khc cng vi
bn lm vic cho cng ti khc. Li khuyn ca ti: NG lm
iu ! ng bao gi lm bt k ci g c hi cho tnh chnh
trc ca bn. ng bao gi lm bt k ci g lm cho b m bn
cm thy ti t. Nu cn, c cho cng ti hin thi ca bn

124
bit v tnh hung ny v cho h gii quyt vi cng ti v
o c kia.

i ngh-1
Mt sinh vin vit cho ti: Em tt nghip qun tr kinh
doanh ba nm trc v hin thi lm vic cho mt cng ti nh.
N khng tr lng nhiu v vic li chn cho nn em tng
ngh v i ngh sang ci g khc tt hn. V nm ngoi em
lp k hoch quay li trng c c bng cp khc
nhng em khng chc ngh no s l tt hn cho em? Xin thy
li khuyn."
p: Bn phi ra quyt nh ring ca bn v ngh no
bn mun theo ui. Bng vic ngh v i ngh nhng khng
lm g c v n th ch ph thi gian qu bu ca bn. i ngh
l quyt nh ln yu cu bn tin hng nghin cu ring v
gim st xu hng th trng nhn din lnh vc hc tp no
s l tt nht cho bn. y khng phi l v tm ra cng ti no
ang cn thu ngi tm c vic khc m l v ly thng
tin v ngh mi, iu cho php bn tn hng v c tng lai
tt hn. y khng phi l v tm vic v bn c vic ri
nhng l tm ra ngh no s l tt nht cho bn.
V bn bit vic lm hin ti ca bn l khng tt cho
bn, bn nn cn thn phn bit gia vic lm v ngh nghip
cho bn s khng phm phi cng sai lm ln na. Nu bn
khng hiu bn thc s thch g, am m ca bn l g, bn
thch th k nng no, v bn quan tm ti khu vc no, lm
sao bn c th ra quyt nh tt cho ngh nghip tip c?
Tr li trng l tng hay nu bn mun hc ci g
mi nhng l u t v thi gian v tin bc cho nn bn

125
phi nghim chnh v iu . Bng vic tr li trng ln th
hai, bn phi tp trung vo hc tt xy dng k nng ca
bn. Bn s cn ai gip bn khi bn tri qua qu trnh ny v
s c lc bn cm thy mun t b. Ni chuyn vi b m hay
h hng bn nhng ngi c th gip bn v ng vin bn khi
bn ng lng. Trong bc ny, bn khng nn t mnh lm
iu m cn h tr.
Bn cng cn hiu rng nguyn nhn ca tht nghip cao
v kinh t km ngy nay l v th gii ang tri qua thi k dch
chuyn ni mi th u thay i nhng phn ln mi ngi
khng iu chnh theo n. Khng hong ti chnh c to ra
bi gim st qun l km ni nhng ngi c coi l phi
gim st n khng lm iu . N l kt qu ca h thng
phn cp li thi ni khng ai chu trch nhim v bt k ci g
v c ch i ai trn nh ra quyt nh cho h. Cng iu
xy ra vi th trng nh t ni qun l cp thp khng
th ra quyt nh cn ngi mc cao nht li khng bit cch
tin hnh bin php sa cha. Chng ta ang thy cng iu
xy ra vi cuc khng hong hin thi chu u, v chng
my chc n s lan sang cc nc khc na. Bn cn hiu y
l lc chn la ngh tip ca bn thay i v bn phi t hi
mnh Ci g s l khu vc c nhu cu cao tip m mnh c th
da vo xy dng ngh nghip ca mnh. Nu bn phi
u t thi gian v n lc vo bng cp khc, n phi gip cho
bn thng tin v tng trng, khng ch l tm ra vic khc
cho bn.
Khi bn tm mt khu vc m c th ng quan tm vi
bn, bn cn i v ni chuyn vi nhng ngi ang lm vic
trong khu vc bit thm v vic lm ca h. Mt s
ngi c th chia s vi bn thng tin v cng vic ca h nu
bn bit cch hi. Tt nhin mi ngi c th cho bn kin
ca h nhng h khng bit ci g l tt nht cho bn. y l

126
ch bn phi ra quyt nh. Bn phi quyt nh ci g l ng
cho bn bi v bn l ngi phi sng cng n.
Vn ngy nay l vi ton cu ho v cng ngh thay
i, mi nc u tri qua vn k nng khng l do kt qu
ca h thng gio dc khng theo kp vi nhu cu k nng tng
ln, v n c ti t thm. C vic ni ln trong nhu cu v cc
k nng cao hn m phn ln cc i hc n gin khng th
gi c nhp . Cho nn bn cng phi la chn ng trng
c o to ng bi v khng phi mi trng u c th dy
cc k nng c cng nghip yu cu. Ngy nay cng nghip
khng cn chm lo ti vic bn bit g; cng nghip ch chm
lo v bn c th lm g vi iu bn bit. Vi nm trc y,
ngi tt nghip i hc c th c c vic lm tt trong vn
phng hay c xng kim cho gia nh, cho con ci ti
trng. iu khng cn c th na v vn khng phi l
v ti chnh kinh t nh c din t trong cc l thuyt kinh
t v m v vi m m l v cnh tranh ton cu ni thiu ht l
trong vic hiu v gio dc v vai tr ca gio dc trong nn
kinh t tri thc.
Bng vic tr li trng bn phi la chn ci g c
cn v s c cn, ci g c nhu cu cao ngy nay v ngy mai
cho bn c th xy dng ngh nghip di hn. Bn phi
nghin cu; kim im c th trng a phng v th trng
ton cu bi v rt c kh nng l bn lm vic cho cng ti ton
cu. Tt nhin khng d dng lm thay i ngh nghip. Bt k
thay i no cng l kh v yu cu chun b v lp k hoch
nhng vi quyt tm v dng cm, ti ngh bn s lm tt.

127
i ngh-2
Ngy nay, t ngi lm vic trong mt cng ti sut c
i. Sm hay mun mi ngi s chuyn vic lm hay thm
ch xem xt i ngh. i vic lm ngha l bn vn lm cng
vic lm nhng cng ti khc. Chng hn, cng nhn phn
mm lin tc pht trin phn mm nhng cng ti khc. i
ngh ngha l bn lm vic khc cng ti khc. Chng hn mt
k ton vin mun i ngh sang pht trin phn mm. Nhiu
ngi phm phi sai lm khi i ngh c bit nu h:
1. Sn ui theo tin: Mt s ngi i ngh n gin
lm nhiu tin hn. C nhng vic lm hp dn mi
ngi bi v lng cao nhng c th khng phi l
tng tt m sn ui ch mi tin. Thnh ng c cu
Tin khng mua c hnh phc. Phn ln mi ngi
lm thay i ngh vi mc ch duy nht lm ra nhiu
tin hn u thy in hnh h khng hnh phc hn vi
ngh mi so vi vic h tng hnh phc vi ngh c.
2. Ght vic hin thi ca bn: Nhiu ngi ngh bi v h
khng thch vic lm ca h nn h cn tm ngh mi.
NG ln ln vic lm ca bn vi ngh nghip ca bn.
Bn c th c vn vi ng ch ca bn, hay cng ti ca
bn nhng iu khng c ngha l ngh ca bn l
xu. Bn phi chc rng bn khng ri b vic lm ca
bn chng no bn cha c bn k hoch tm v tr
mi. Mt trong nhng sai lm ln nht bn c th phm
phi l b vic ca bn m khng c vic lm mi.
3. Khng lp k hoch ngh nghip mi: Sai lm thng
thng m mi ngi thng phm phi l i ngh m
khng c k hoch. Trong khi ngh mi c th dng
nh l th, vic i ngh khng phi n gin nh chuyn
vic lm. N yu cu bn k hoch chun b k nng

128
 ca bn cho ngh mi. Phn ln mi ngi lm vic i
ngh m khng c k hoch thng gp phi kinh nghim
rt xu. Trc khi chuyn ngh, bn phi c bn k hoch
chi tit bao gm o to, ti chnh, nghin cu v ngh
mi v.v.
4. Chuyn ngh m khng c k nng cn thit: lm vic i
ngh nghim chnh m khng c gio dc cn thit l mt
sai lm nghim trng. c i ngh thnh cng bn
phi tm cch truyn k nng bn c trong ngh hin ti
sang ngh mi ca bn. Trong khi nhng k nng chuyn
c (k nng mm, trao i, v.v.) l quan trng th cn
c o to ph chuyn vo trong lnh vc ngh mi.
Trc khi bn ri ngh nghip hin thi hy tm ra k
nng no c yu cu thnh cng trong ngh mi.
Nghin cu gio dc thm, o to, hay cc chng nhn
m s gip bn tr thnh c t cch.
5. i ngh m khng thm d mi kh nng: Bn ng bao
gi nhy vo trong ngh mi m khng xem xt mi kh
nng. Bn c th ngh bn bit ch xc ngh no bn
mun chuyn sang c yu cu nhng khng tin hnh
nghin cu k lng bn c th phm sai lm. Bn phi
ni vi nhng ngi trong ngh , v cn nhc gp g
vi c vn ngh nghip trc khi bn lm thay i ngh.
Bn cng hc nhiu v cc ngh khc nhau bn cng
c thng tin tt hn i ti chn la ngh chung cuc
ca bn.
6. i ngh bi v nh hng bn ngoi: Lm vic i ngh
do sc p t b m hay v chng l tng km. Bn c
th hnh phc c bao lu trong ngh m bn khng
thch v ngh m bn chn bi v ai p bn vo n?
Bn c th chm dt vi vic ght ngi p bn lm

129
 vic i ngh v bn s khng hnh phc trong ngh mi
ca bn.
7. i ngh m khng c t nh gi: Mt trong nhng cu
phn ct yu ca thnh cng i ngh l nh gi mi
quan tm ring ca bn bit bn thch hay khng thch
ci g. Lm i ngh m khng c t nh gi thch hp
c th to ra nhiu vn v sau. Bn phi hiu bn thc
s thch th lm ci g gip bn ra quyt nh i ngh
tt. Mt khi bn ra quyt nh i ri, bt u tm ai
lm thy km cho bn, ai c th gip bn hc thm v
gii thiu bn vi cc nh chuyn nghip khc.

130
 4. Nh doanh nghip

L nh doanh nghip
Mt sinh vin khoa hc my tnh vit cho ti: Em thch
bt u cng ti phn mm ring ca em v l nh doanh nghip
nh Bill Gates hay Steve Jobs nhng tt c bn b em u bo
em rng em ang m. Ngi ta cn ci g tr thnh nh
doanh nghip?"
p: Vi nhiu ngi l nh doanh nghip ch l gic
m nhng c vi ngi c th lm cho gic m ny tr thnh
tht. y l nhng ngi c ham mun trn ngp bt u
cng ti ring ca h. H c dng cm cng hin mi th
t ti mc ch ca h. H sn lng nhn ri ro v chp nhn
hu qu v iu h lm. H lm n KHNG v h mun giu
hay ni ting NHNG v h yu n. V, qua mi thng trm,
thi tt v xu, h vn tin vo vic lm iu h yu mn. y
l c trng ca nh doanh nghip. Ni n gin, h lm n v
h yu thch thc.
L nh doanh nghip, bn phi c tri thc, c tri thc k
thut v doanh nghip. Bn nn c tri thc lm vic v doanh
nghip m bn mun bt u TRC KHI bn bt u n.

131
iu ngha l bn phi hc nhiu nht c th c v doanh
nghip, khng ch c tng no m tri thc lm vic v
cch doanh nghip c vn hnh. Bn phi bit mi th chi
tit nh nhn din khch hng, phn tch th trng, v kim
sot ri ro ca bn bng vic t ra gii hn v bn u t bao
nhiu cho doanh nghip ca bn. Vic bt u mt cng ti yu
cu nhiu chun b.
Vn hnh "doanh nghip sai" l sai lm chnh hu ht nh
doanh nghip vp phi. Bn phi dnh thi gian phn tch th
trng trc khi ra quyt nh. Bn phi chn doanh nghip
ng cho bn. Vic chun b cn nhiu lp k hoch v tri thc
y thnh cng. ng bt u ci g m c th qu
thch thc. Bt u nh th ri tng trng ln hn l bt u
ln ri lm vo rc ri. Th tm th trng c tim nng di
hn. i ti ni th trng S C, ng i ti ni n ang c
by gi. Nhiu ngi bt u cng ti da trn iu l thi
thng vo lc m khng bit rng doanh nghip khng
phi l s thch ring lm khi bn c thi gian v tin
tiu. Chng hn, ngy nay lm my tnh c nhn khng phi l
kinh doanh tt khi bn cnh tranh vi HP, Dell, Lenovo hay
Apple v.v. Cho d bn c th lm gi thp hn nhng bn
khng c vn duy tr lu v "thng hiu" cnh tranh vi
h. Bn nn lm vic "thng minh" ch khng "cn c".
Mi cng ti u cn tin bt u v vn hnh. L
doanh nhn, bn phi hc cch d bo yu cu tin mt v
kim sot lung tin mt. Nhiu cng ti c th bt u trn qui
m rt nh vi u t nh. Khi doanh nghip tng trng v
bn thu c nhiu kinh nghim hn, bn c th chi tiu nhiu
hn cho tng trng. Lc ban u, phi rt thn trng vi vn
nh ca bn. Bn phi hc cch khim tn v sn lng lng
nghe khch hng cn g. ng bao gi gi nh rng bn bit
iu khch hng mun hay chc nng no cn xy dng. Nh

132
ly, chnh khch hng lm cho doanh nghip ca bn thnh
cng hay khng.

Nh doanh nghip-1
Nh doanh nghip c th c nh ngha l ngi khi
u mt cng ti nh to ra cc sn phm mi hay dch v mi
v tng trng thnh cng tr thnh mt doanh nghip. Tt
nhin thut ng "nh doanh nghip" thng c lin kt vi
nhng ngi ni ting nh Bill Gates, Steve Jobs hay Mark
Zuckerberg v.v. Tuy nhin, c hng nghn nh doanh nghip
m mi ngi thm ch khng bit ti tn h. Nhng ngi ny
u thnh cng nhng thng sng cuc sng yn cho nn
mi ngi c th khng nghe ni v h.
Mt quan nim sai v nh doanh nghip l ngi c
tng v khi u mt cng ti. Tuy nhin, c yu t b thiu:
thnh cng. C tng l khng bi v bt k ai cng c
th c tng. To ra cng ti l khng bi v c hng trm
ngi khi u cng ti ring ca h nhng khng bao gi xem
bn thn h l "nh doanh nghip" v h l thng nhn hay
ngi ch cng ti. Cho nn "nh doanh nghip" thc s l g?
Khi u cng ti bao gi cng ri ro. Bng vic bit cc
ri ro c trong khi u cng ti, nh doanh nghip l ngi sn
lng chp nhn ri ro, lm k hoch gim ri ro v chp
nhn cc hu qu khi ri ro xy ra. Cho nn c trng th nht
ca nh doanh nghip l "ngi nhn ri ro." c trng th hai
l c " tng doanh nghip mi." C khc bit gia tng
v tng doanh nghip. tng doanh nghip l tng c
gi tr doanh nghip. Gi tr doanh nghip l ci g m mi
ngi sn lng tr tin cho n, iu ngha l bn c th lm
ra tin, nhiu tin t tng . T mi cng ng ci g

133
duy nht. Nu tng ca bn l m nh hng th khng
phi l tng mi, n ch l mt tng doanh nghip. Bn
c th lm tin bng nh hng nhng tng ny khng duy
nht. tng mi khng nht thit phi l sng chi nhng n
phi p ng cho nhu cu hay cho "c hi." Nh doanh nghip
l ai thy c hi v nm ly n hoc ai thy iu c
cn v tm ra cch p ng nhu cu theo cch thc sinh li
c.
Ngy nay thut ng nh doanh nghip thng c
lin kt vi cng ngh. Nn tng ca khi nghip l tri thc v
cng ngh v tng mi thng c lin quan ti cng ngh
nh cng ngh thng tin, cng ngh sinh hc v cng ngh na
n (ti chc l cn na). Vn vi nhng ngi c tri thc
cng ngh v tng mi l h khng bit cch khi u cng
ti. iu na cng quan trng cn ch ra l "Nh doanh nghip
l thi , khng phi l vic lm." Nu c vic lm l quan
trng cho bn th bn s khng l nh doanh nghip. Trc khi
khi u mt cng ti bng tng mi ca bn, bn c th
mun xc nh liu bn c nhn cch c cn l nh doanh
nghip thnh cng hay khng bng vic tr li trung thc
nhng cu hi sau: Bn c thc s thch thch thc khng?;
Bn c t tin vo kh nng ca bn tip tc cho d bn tht
bi nhiu ln khng?; t c cc mc ch c l quan
trng vi bn khng?; Bn c sn lng nhn mi ri ro c th
tc ng ti bn v ti chnh v tm l khng? v Bn c sn
lng hc nhng iu mi v tip tc hc t tht bi ca bn
khng? Nu bn c th tr li "C" mt cch trung thc, th
bn c "nhn cch" ca nh doanh nghip.
Phn ln sch gio khoa m t nh doanh nghip l ai
c tham vng, phiu lu, nng n, lc quan, hng ngoi,
thng thi, chan ho, v t tin. Tuy nhin, ti mun thm bn
b, nhn xa, v hiu bit doanh nghip. Nu bn ng vi ti
th chng ta c th tip tc vi ch tip.

134
Nh doanh nghip-2
C mt bo co mi ca chnh ph v cc xu hng
doanh nghip. N thy rng suy thoi kinh t hin thi l s
kch thch cho vic khi nghip. Bng vic xem xt s phn
trm ngi khi u cng ti ring ca h, n thy rng trong
nm 2008 c 3% tng ln ti 6.5% nm 2009, th ri 12%
nm 2010, v 18.5% nm 2011. S kin th v l tnh hung
tng t cng xy ra trong nm 1978. Trong thi suy thoi
kinh t ny (1978-1982) Steve Jobs khi u Apple v Bill
Gates khi u Microsoft, iu kch thch cho vic bng n
ca cng nghip in t, my tnh v phn mm. Bo co ny
kt lun rng kh khn kinh t c xu hng kch thch tinh thn
nh doanh nghip.
Nu lch s lp li n, chng ta c th d on rng suy
thoi kinh t hin thi c th to ra xu hng khc trong khi
nghip vi nhng cng ti mi v ngnh cng nghip mi. Cu
hi l xu hng ang ni ln s l g? Ngy nay chng ta ang
thy rng doanh nghip v cng ngh thng tin ang hi nhp
v to ra ngnh cng nghip mi ni cng ngh di ng, cng
ngh tnh ton my, cng ngh sinh hc v cng ngh na n
ang to ra nhng cch thc mi p ng cho nhu cu x
hi. Nhng pht kin ny khng cn thuc vo cc phng th
nghim nghin cu hay i hc m nhanh chng tr thnh gi
tr doanh nghip, iu to iu kin cho vic khi u cng ti.
Cng ngh v cnh tranh ton cu tng ln ang buc cc cng
ti phi a ra sn phm v dch v mi lm khc bit h vi
nhng ngi khc. Chin lc doanh nghip ang thay i v
chng b dn li bi cc c hi mi trong th trng ton cu
ng thay v th trng a phng. Bng vic tun theo cht
ch cc xu hng doanh nghip v th trng, nh doanh

135
nghip c th nhn din cc nhu cu mi, a chung ca khch
hng mi, v nm ly nhng c hi .
Trong nhiu nm, phn ln cc sn phm u l cc i
tng vt l v hu ht cc pht minh l c bn cht vt l. Khi
u mt cng ti yu cu vn (nhiu tin) u t vo vn
phng nh ca, c xng, nh kho ct gi vt t th, my
mc v trang b ln, v nhiu cng nhn pht trin sn
phm. ( t, my bay, thp, v.v.) Chuyn giao sn phm cho
khch hng cng yu cu vn ti (xe ti, xe bus, ng st, tu
thu hay my bay). V cn bn ch nhng ngi c nhiu tin
mi c th khi u cng ti. Trong thi i cng nghip, cc
cng ti ln l nn tng ca nn kinh t khi h thu hng trm
nghn cng nhn (cng ti xe hi, cng ti du ho, cng ti my
bay, cng ti thp).
Ngy nay vi cng ngh thng tin, sn phm khng cn
nht thit di dng vt l m c th di dng s thc hay bit
(phn mm). Khi u mt cng ti khng yu cu nhiu tin v
khng c nhu cu v c xng ln, nh kho, my mc ln hay
nhiu cng nhn. C th khi u mt cng ti phn mm vi
ch mt hay vi ngi; h c th lm vic nh (hay i hc)
dng laptop ca h. Sn phm c th c chuyn giao cho
khch hng qua internet (khng cn vn ti). Nu chng ta nhn
li, Microsoft khi nghip vi hai ngi, Apple cng khi
nghip vi hai ngi, v Facebook khi nghip vi bn ngi
nhng c mt yu t quan trng: Tt c h u c tri thc v k
nng trong cng ngh. Thnh cng ca h cng tu thuc vo
cng nhn ca h c nhng k nng ny. Bi l do ny, vn
khng cn l ti sn chnh m nng lc ca cng nhn mi l
ti sn ca cng ti. (iu g s xy ra cho Microsoft, Google
nu h khng c ngi c k nng? Cu tr li: To nh rng).
Trong thi i thng tin ny, l cng ti nh; nhiu cng ti
trong h s l nn tng ca nn kinh t. Tt nhin, khi h thnh
cng h c th tng trng ln v thu nhiu ngi hn. Bn

136
cnh cng ti phn mm, Internet cng to ra nhm cng ti mi
bn mi th, k c sn phm vt l, qua internet: Ca hng
trc tuyn nh Amazon, Zappos, Dell v nhng cng ti ny
ang lm thay i th trng thng mi.
Cc sn phm vt l c bn qua knh chuyn giao vt l
(ca hng vt l v vn ti) l cch c lm kinh doanh. Cch
mi l cc sn phm s thc c bn qua knh chuyn giao s
thc hay internet c khch hng ton cu. Th trng ton cu
gp c chc c trm ln th trng a phng, nu bn thnh
cng, li nhun ca bn c th gp chc hay trm ln hn. To
ra sn phm s thc yu cu u t nhng l u t khc: u
t gio dc. thnh cng trong thi i thng tin, gio dc
i hc trong cc khu vc STEM l iu phi c (khoa hc,
cng ngh, k ngh v ton hc) v STEM l nn tng pht
kin c to ra. Nu bn mun to ra ci g trong lnh vc
ny, bn phi c tri thc v k nng, iu c ngha l bn phi
u t vo gio dc STEM.
Khi nhu cu th trng thay i, khi u chung ca khch
hng cng thay i, bn c th thay i nhanh hn, bn c th
chuyn giao sn phm nhanh hn p ng cho nhu cu th
trng l cch mi lm kinh doanh. Qui tc mi ca thi i
thng tin l: Ln s khng nh bi nh, nhng nhanh s nh
bi chm. Ngy nay tc l qui tc mi v cng ti phi thch
ng vi cch mi ny lm kinh doanh nhanh chng. l l
do ti sao cng ti nh c u th bi v h c th thay i nhanh
hn. Bng vic thu thp thng tin ca khch hng, bng vic
tun theo xu hng th trng, bng vic gim st nhng thay
i cng ngh v nhanh chng iu chnh v t th mi trong
th trng nng ng ny, nh doanh nghip c th nm ly c
hi v thnh cng nhanh chng.

137
Lm sao l nh doanh nghip thnh cng?
Nh doanh nghip thng khi u cng ti t mt
tng. H tin rng tng da trn tri thc ca h l .
tng ch tt khi n to ra gi tr. Gi tr l iu khch hng tin,
KHNG phi l iu nh doanh nghip ngh. Gi tr l l do ti
sao khch hng sn lng tr tin cho n. Gi tr l l do ti sao
khch hng mua t bn ch khng t ai khc. Gi tr l gii
php cho vn ca khch hng m h khng th t mnh gii
quyt c. V cn bn, gi tr l ch li m cng ti khi
nghip em li cho khch hng.
Ngy nay gi tr l v cch dng cng ngh lm li
cho khch hng, x hi v nhn loi. N l v vic thay th
cch lm kinh doanh lc hu v li thi bng cch lm vic mi
v pht kin. Chng hn, vi iPod v iTunes, Apple to ra
cch thc pht kin lm bin i cng ti my tnh thnh lc chi
phi trong cng nghip m nhc. Vi iPhone v App store,
Apple to ra cch lm mi lm bin i cng ti my tnh
thnh lc chi phi cng nghip vin thng.
Mt tng l mt quan nim c nhn m bn c trong
u bn. N phi c pht trin thnh pht biu vin kin c
chi tit v cch em gi tr ti cho khch hng. Lm sao bn
to ra gi tr trong th trng cnh tranh cao? Bn khng th i
theo qui trnh hin c v trong mi th trng, c nhng cng ti
c uy tn. Bn l ngi mi ti v khng th cnh tranh
c vi h chng no bn cn cha c ci g m h khng
c. l l do ti sao phn ln cc cng ti khi nghip u bt
u bng cng ngh. Chng hn, Jeff Bezos mun bn sch
nhng ng y bit rng ng y khng th cnh tranh c vi
cc ca hng sch c uy tn. M c nm cng ti khng l
kim sot vi nghn hiu sch. Cch duy nht i vo trong
kinh doanh sch l dng cng ngh t ph th trng. t
ph l ci g l ngt qung th trng, lm ny sinh vic thay

138
th hay lm gin on mt kinh doanh. t ph lm thay i
doanh nghip c uy tn theo cch m n khng ng ti. Jeff
Bezos dng cng ngh thng tin bn sch trc tuyn. Trong
vng mi nm, ng y tng trng Amazon, doanh nghip
trc tuyn thnh cng ti khng l, ph hu hu ht cc hiu
sch v y bn trong nm cng ti sch khng l ra khi kinh
doanh.
thnh cng, nh doanh nghip phi dng pht kin
cng ngh to ra th trng mi hay t ph th trng c.
l l do ti sao ngy nay hu ht cc nh doanh nghip u
l nhng ngi hc trong lnh vc STEM (khoa hc, cng
ngh, k ngh, v ton hc). Lch s nhn loi y nhng t
ph cng ngh. Chng hn: Vo th k mi lm, Johannes
Gutenberg pht minh ra my in v hon ton lm thay i
chu u. Trc , m th phi c sao chp bng tay v
iu l tn km. Ch ngi rt giu mi c th c c
sch; ch qu tc mi c th truy nhp c vo tri thc. Vi
sch in, mi ngi c th c v hc nhng iu mi. Khi tri
thc lan to, chu u nhanh chng chuyn t x hi nng
nghip sang x hi cng nghip. Cng iu ang xy ra
ngy nay vi Internet v in thoi di ng. Khng lu trc
y, lin lc l t, c bit gi in thoi ng di. Vin
thng b kim sot bi vi cng ti khng l mi cho ti khi mt
cng ti nh tn l Skype to ra gi tr pht kin mi: gi ng
di gi r v gi khng mt tin t Skype ti Skype. Ngy nay
Skype l cng ti vin thng ng di ln nht trn th gii.
iu g xy ra cho cc cng ti vin thng khc? Phn ln
trong h ra khi kinh doanh v qui trnh kinh doanh truyn
thng ca h b ph v v ph hu.
Lm sao nh doanh nghip c th pht minh, thit k, v
t ph cch lm kinh doanh c v a cng ti khi nghip
thnh doanh nghip mnh? Lm sao cng ti khi nghip nh c
th thch thc cc cng ti ln v rt c uy tn? Lm sao nh

139
doanh nghip c th bin tng vin kin ca h thnh doanh
nghip thnh cng? iu tt c u bt u vi tri thc cng
ngh. l l do ti sao STEM c coi nh nn tng ca mi
cng ngh tng lai, mi doanh nghip tng lai, v dn li
then cht ca mi tng trng kinh t.
Khi cng ti khi nghip tri qua tin trnh ca n t cng
ti nh ti doanh nghip ln, tng bc u phi c kim
nghim. Khi n i t ga ra ni tng v vin kin c pht
trin ti th trng a phng, n cn dng cng ngh nhiu
nht c th c. Trong nn kinh t ton cu cnh tranh ny,
tc l qui tc. Nu bn i chm, bn s b l c hi. Do ,
cc cng ti khi nghip phi c thit k l lc cnh tranh
m c th t ph th trng khi n i t th trng a phng
sang th trng quc gia v ton cu. Khi cng ti khi nghip
i t th trng ny sang th trng tip, n s ng u vi
ton th nhng vn v thch thc mi. Mi mt trong chng
s l c hi hc tp mi. Nh doanh nghip phi hc nhanh
chng v iu chnh cch h lm kinh doanh sng cn v
tin ln trc i th cnh tranh ca h.
Nh doanh nghip thng khi u cng ti da trn tri
thc ca h. Nhng BIT l KHNG . H cng phi HC
nhng iu mi khi h ng u vi thch thc. Khng hc
iu mi, khng c tm tr ci m, vi thi t tho mn
rng h bit ri, h s tht bi. Nhiu nh doanh nghip thnh
cng cng tht bi v h KHNG TH HC c iu mi.
Tri thc cng ngh thay i nhanh chng, iu bn bit hm
nay c th li thi ngy mai. Bn khng th da vo iu bn
bit sng cn trong th gii ang thay i nhanh ny. Nh
ti nhc ti trc y, nh doanh nghip phi i theo "qui
trnh ng." Cng ti khi nghip ch l t chc lm thi m vn
cn ang tm th trng v khch hng. N s tin ho v iu
chnh vi mi trng mi v thch thc mi. Do nh doanh
nghip phi tip tc hc v l NGI HC C I.

140
 Nu Steve Jobs m khng lin tc hc iu mi, Apple
khng bao gi tr thnh cng ti ln nht trn th gii. Nu
Steve Jobs m bng lng rng tri thc ca ng y l , Apple
vn l trong kinh doanh my tnh vi Apple 2, v Apple 3 v
khng th cnh tranh c vi th trng PC v Microsoft. Nu
Steve Jobs m hnh phc vi thnh cng ca ng y trong my
tnh, Apple khng bao gi i vo kinh doanh m nhc, hay kinh
doanh in thoi di ng.
Nu bn mun l nh doanh nghip v khi u cng ti
ring ca bn, bn cn ba k nng: tri thc cng ngh (t
STEM); sn lng nhn ri ro theo ui m c ca bn bt
k tht bi; v thi hc c i.

K nng ca nh doanh nghip

Tun trc trong lp, mt sinh vin hi ti: Em
mun l mt nh doanh nghip nh Steve Jobs hay Bill Gates
v bt u cng ti ring ca em. Em cn lm g bit trc
khi em tt nghip? t nhin, vi sinh vin cng mun bit
cch bt u cng ti ring ca h. Dng nh l mi ngi u
mun l ng ch ring ca h thay v lm vic cho ai khc.
Ti gii thch cho lp rng vic bt u mt cng ti yu
cu nhiu cng vic nhng yu t mu cht nht l k nng l
nh doanh nghip. Mun l nh doanh nghip l mt iu; l
nh doanh nghip l iu khc. Nhiu sinh vin mun l Bill
Gates nhng cu hi ca ti l h c iu ng y c khng hay
h ch mun danh ting ca ng y v tin ca ng y? Tt
nhin cu hi ny dn ti nhiu tho lun trong sinh vin v
mi sinh vin u c kin khc nhau v n.

141
 Ti ni vi lp: L nh doanh nghip, bn s cn trch
nhim khc hn nhng ngi lm vic cho cng ti. Chnh thch
thc c th rt gng. Chng no bn cn cha c chun
b c v tinh thn v tnh cm, bn s khng i xa. Bn phi t
hi mnh liu bn c l ng ngi cho vic l nh doanh
nghip khng. L ngi ch ca cng ti, bn chu trch nhim
cho mi iu, t thit lp vin kin ca cng ti ca bn, em ti
thu nhp, v qun l cng vic hng ngy. Khi bn tr thnh
ngi ch cng ti, bn lm vic cho bn thn mnh bi v kinh
doanh ca bn v thnh cng ca bn ph thuc ch vo bn.
iu bn ni v lm phi tch cc khi bn i ti t vin kin
ca bn. Nhng ngi lm vic cho bn s chia s vin kin
v quyt tm ca bn thnh cng, ngay c di nhng hon
cnh kh khn. Nu bn khng c tm th tch cc mnh, lm
sao bn c th thuyt phc c mi ngi lm vic cho bn?
Nu bn khng i x vi h bng knh trng, lm sao bn yu
cu h cng bn trong thi kh khn?
Mt sinh vin hi: Vy yu t then cht l tch cc trn
mi th nhng chng ti cn gii c k thut na ch?
Ti gii thch: Tt nhin, bn phi c tri thc k thut
nhng l nh doanh nghip phn ln l am m, k nng qun l
v cam kt. Qun l mt cng ti yu cu cam kt mnh vi cht
lng v tho mn khch hng ca bn. Bn khng th i tt
c ci g, bn khng th b l hn cht, bn khng th
chuyn giao sn phm xu hay a ra ha hn bn ngoi nng
lc ca bn. Bn phi c kh nng chng li mi cm d v
phn tn v lm cho cng vic ca bn c thc hin tng
ng vi phm cht cao nht v o c. Bi v th trng thay
i thng xuyn cng nh cng ngh, bn phi lin tc hc
iu mi, tm kim thng tin mi, tm tng mi, kim c
hi tt hn cho thnh cng. Bn phi theo xu hng th trng
v iu chnh sn phm v dch v ca bn tng ng vi nhu
cu ca khch hng. Bn phi hi t vo vic cung cp gi tr

142
tt nht cho khch hng ca bn. Bn phi lin tc ci tin u
th cnh tranh v hiu qu ca mnh lm cc i ho thu
thp ca bn. Bn phi gim st mi th nhn din vn
tim nng trc khi chng c th gy hi cho cng ti ca bn.
Mt sinh vin khc hi: Dng nh l ton th s vic
l v qun l. C phi cu hi l v vic thy c th qun l mt
cng ti? iu c ng khng?"
Ti gii thch: iu cn nhiu hn ch l qun l mt
cng ti. Bn c th l ngi qun l trong mt cng ti nhng
nh doanh nghip cn nhiu hn vic qun l. Bn phi bit
cch nhn ra c hi kinh doanh v tip th n cho ngi khc.
Nhiu ngi KHNG ch ti tip th v h coi vic ny l
ca ngi bn hng. l sai lm ln. Khng doanh nghip
no, d tt ti u, thnh cng c m khng c mt loi tip
th no . Ngi tip th gii nht trn th gii ngy nay c l
l Steve Jobs. ng y KHNG l ngi k thut nh nhiu
ngi ngh. (Trong Apple, Steve Wozniak l ngi k thut).
ng y cng KHNG l ngi qun l tt. (ng y thu
ngi khc qun l cng ti ca ng y v phm sai lm
ln khi h chim quyn kim sot cng ti, ot mi tin bc ri
ng y ra Vng, Steve Jobs b Apple sa thi). Nhng
khi ng y quay li, ng y xy dng cng ti ca mnh da
trn tip th sn phm mi thay v bn my tnh v trong lnh
vc ny ng y l s mt. ng y bit rng ng y khng th
cnh tranh c vi Microsoft v phn mm. ng y bit rng
ng y khng th cnh tranh c vi HP. Dell, Toshiba, Sony,
Samsung v my tnh. Tuy nhin, ng y bit iu th trng
cn, ng y bit mi ngi cn k thut no, ng y bit khch
hng mun g, ng y ch ti iu i th cnh tranh ca ng
y ang lm, v ng y bit cch lm khc bit sn phm ca
ng y vi ngi khc. L nh doanh nghip, ng y bit cch
nhn ra c hi v c hnh ng trc khi ngi khc thm ch
hiu ra n. Bn c bit rng chut my tnh c pht

143
minh bi Xerox ti Menlo Park khng? Mi ngi ti Xerox
khng thy c tim nng ny v n chng lin quan g ti
sao v in ci g cho nn h em n cho Steve Jobs v ng
y tn dng u th ca n. l l do ti sao Apple thnh
cng th vi my tnh Mac vo thi u. Ngy nay mi my
tnh u c "chut" v "tr v bm" l d dng hn g ch lnh.
Bn c bit rng my chi MP3 c pht minh ra c v
c em ti Microsoft trc khng? Mi ngi
khng thy c tim nng ny v n l phn cng v khng
phi phn mm cho nn ngi pht minh em n ti Steve
Jobs. Steve to ra iPod v thay i ton b cng nghip
m nhc vi khi nim iTunes ca ng y. Bn c bit rng
in thoi thng minh c IBM pht minh ra nhng mi
ngi khng thy tim nng no v IBM khng phi l cng
ti in thoi. IBM bn n cho Nokia nhng Nokia khng th
lm cho n lm vic c bi v n cn nhiu phn mm v
Nokia khng phi l cng ti phn mm. Nokia cp php n cho
Microsoft ngi xy dng ra Window CE lm cho n hot
ng. in thoi thng minh ca Microsoft khng thnh
cng bi v n rt kh dng vi nhiu nt th bm. Cui
cng h t b v Steve Jobs chp ly tng ny, i n thnh
mn hnh phng khng c nt bm, ch c mn hnh chm v
tip th n l iPhone. Bn c l bit phn cn li ca cu
chuyn ny. iu Jobs lm l nng lc nhn ra c hi kinh
doanh khi ngi khc khng nhn ra v ng y bit cch tip
th n. Tt nhin, ngy nay nhiu ngi sao chp n, cnh tranh
bng sn phm gi thp nhng ngi tiu th vn a thch bn
gc v Apple vn lm rt gii. l nh doanh nghip, bn
phi c loi k nng , kh nng nhn ra c hi kinh doanh
tim nng khi ngi khc khng nhn ra.
C lp bng dng dng nh im lng. Nhiu sinh vin
bt u ngh su sc v h khng ngh v loi k nng ny v
h ch yu quan tm ti kha cnh tng k thut.

144
 Ti kt lun: Ngay c c tng hay vn KHNG
tt bi v thc ti c th khc. Bt k ai i ti mt tng hay
quan nim nhng bn phi t hi bn thn mnh liu c nhu
cu cho tng c th ca bn khng? Bn c th tip th
c n khng? Bn c th bn c n khng? Bao nhiu
ngi s mua n? L nh doanh nghip, bn phi lm tnh ton
no y. Bn phi c cu tr li cho nhng cu hi sau:
Th trng ca bn ln th no? Ai l i th cnh tranh ca
bn? Bn phi u t bao nhiu tin trong sn phm ca bn?
Bn s sinh ra bao nhiu li nhun? Bn cn bao nhiu nhn
vin xy dng sn phm ny? Bn phi mua bao nhiu trang
thit b? C nhiu cu hi bn phi ngh rt cn thn v c cu
tr li cho chng trc khi bt u bt k ci g. Ngi ch
cng ti gii phi bit cch phn tch nhng vn ny t nhiu
cnh quan v hiu v sc mnh v gii hn ca tng vn
. Cho nn cu hi cui cng ca ti l bn c k nng ,
am m , tri thc k thut, tri thc doanh nghip, cam kt c
hnh ng theo m c ca bn khng? Bn c k nng dn
li doanh nghip ca bn ti thnh cng v chu trch nhim
vi mi nhn vin ca bn khng? Bn s lm g nu th trng
thay i? Bn s lm g nu cng ngh thay i? Bn s lm g
nu khch hng ca bn i ? Bn vn cn am m, tnh yu,
dng cm trong tnh hung o ngc khng? Khi bn lm
vic cho bn thn mnh, bn phi bit ch xc bn ang lm
g.

Nh doanh nghip cn g?
Mt sinh vin hi ti: iu u tin m nh doanh
nghip phi lm l g trc khi khi u mt cng ti? Ti p:
Tm khch hng v hiu th trng. Anh ta dng nh ngc
nhin: Lm sao thy c th tm c khch hng hay th

145
trng trc khi xy dng sn phm? Nu thy chng c g,
lm sao thy c th c c khch hng? iu c phi logic
khng?
Ti gii thch: Nu bn pht trin sn phm hay cng
ngh m khng bit ai s l khch hng ca bn th ch l
phng on. Nu bn khi u mt cng ti ch da trn phng
on th iu khng logic cht no. iu quan trng nht
cho cng ti khi nghip khng phi l sn phm m l khch
hng. Khch hng l quan trng nht cho bt k doanh nghip
no. Khng c khch hng, khng c khng ti khi nghip.
Trc khi bn xy dng bt k ci g, bn phi nhn din khch
hng ca bn l ai v tm ra h cn g? Vn ca h l g?
Lm sao bn vn ti h? H s nh tr bao nhiu cho sn
phm ca bn? Bn c th c c bao nhiu khch hng? Th
trng bn lm kinh doanh ln th no? Ai c th l i th
cnh tranh ca bn? Ai c th l i tc ca bn? V cn bn
bn phi c cu tr li cho nhng cu hi ny trc khi khi
u cng ti ca bn.
Anh ta dng nh khng thoi mi. L ngi phn mm,
anh ta bao gi cng ngh v gii php k thut: Nhng lm sao
thy c c nhng cu tr li ny m khng c sn phm,
thy chng c g c?"
Ti gii thch: l l do ti sao bn cn tin hnh
nghin cu th trng bng vic hi khch hng. Bn c
tng, bn c vin kin v cng ti khi nghip ca bn lp k
hoch lm g nhng y ch l phng on. Bn khng c s
kin; bn khng c bng chng h tr cho vin kin ca
bn. Bn cn kim nghim phng on ca bn, vin kin ca
bn, v tng ca bn xc nh liu n l ng hay khng.
Bn khng th xy dng c bt k ci g chng no bn cn
cha tr li nhng cu hi . Tt nhin, c th bt u bng
tng hay, xy dng sn phm, to ra cng ngh v xy dng

146
cng ti nhng iu g xy ra nu khng c khch hng? iu g
xy ra nu khng c th trng v khng c nhu cu v sn
phm ca bn? Cho d bn c vi khch hng nhng n c
cho bn c li khng? iu g s xy ra nu th trng l
nh v bn khng th lm ra tin? Bn c tip tc vn hnh
cng ti m ang lm mt tin khng? Th gii y nhng
tng hay nhng khng c khch hng, chng ci g s xy ra.
Cng ti khi nghip ch l t chc lm thi trong tm kin
khch hng v p ng cch thc lm kinh doanh sinh li
c. Bn c th c tng hay nhng khi u mt cng
ti, bn cn nhiu hn ch l tng, bn cn hiu doanh
nghip. Bn bt u mt cng ti vi nh lm ra tin, nhiu
tin. Khng ai mun khi u cng ti lm mt tin cho nn
bn phi tun theo qui trnh ni tng bc u phi c kim
nghim. Bn cn d liu ra quyt nh, bn phi i nhanh
nm bt c hi nhng bn khng th lm iu mt cch bt
cn c. Bn phi bt u bng vic nhn din khch hng v
c lng bao nhiu ngi trong h sn lng tr tin cho sn
phm ca bn. Bn cng mun bit th trng ln th no. C
th trng ln cho bn lm ra li nhun v bn c th lm
c bao nhiu? Khng c nhng d liu ny bn ch ging
nh ngi bc i trong bng ti m khng c phng hng.
L nh doanh nghip bn phi ngh bn thn mnh l ngi
doanh nghip trc nht. Bn khng th ra quyt nh da trn
phng on v hi vng. Bn phi pht trin vin kin chi tit
v kim nghim n bng vic hi khch hng. Bn khng th
tm c cu tr li trong vn phng ca bn. Bn khng th
tm c cu tr li nh. Bn khng th tm c cu tr li
t bn b v bn khng th tm c cu tr li bng vic c
sch kinh doanh. Bn phi i ra v hi mi khch hng tim
nng v vin kin v tng ca bn; bn bin phng on
thnh s kin. Nu d liu xc nhn vin kin ca bn hp thc
th bn c c hi tt thnh cng.

147
 Anh ta dng nh c thuyt phc: iu l logic
nhng iu g s xy ra nu tng ca thy sai? iu g s
xy ra nu khch hng khng ng vi thy?
Ti gii thch: l ch nh chnh ca nghin cu th
trng. Trong trng hp , bn khng mt tin hay ph thi
gian vo iu v gi tr. L nh doanh nghip bn hc bi hc
mi cho nn bn s i ti tng khc, vin kin khc v bt
u li. Bn khng bao gi nn t b, l tnh cch ca nh
doanh nghip. Chng no bn cn theo qui trnh ny, bn s
trnh c nhiu vic th v sai v bn s lm tng c hi
thnh cng ca bn. Nh doanh nghip gii khng ch l nh k
thut m cn l ngi hc c i v mi vic th, d tt hay
xu, u l c hi hc tp.

Huyn thoi v nh doanh nghip

Nhng ngi nh Bill Gates, Steve Jobs, Mark
Zuckerberg v cc t ph cng ngh cao khc to ra "huyn
thoi" rng "Sinh vin b i hc c th bt u cng ti v tr
thnh t ph. Khng may, l ci g m nhiu sinh vin
mun theo. Khi ti dy Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc, v
n , sinh vin thng bo ti rng h m c tr thnh
Bill Gates hay Steve Jobs khc. Thm ch mt s ngi
bo ti rng h mun b trng v bt u cng ti ring ca
bn. Sinh vin khng hc i hc cng dng n nh ci c rng
h khng cn gio dc i hc bi v cc anh hng ca h,
ng Gates v ng Jobs, cng khng hc i hc. Cho nn
ti chia s vi bn mt kho cu mi v mt s quan nim sai
v vic l nh doanh nghip.
C mt kho cu ca chnh ph v cc nh doanh nghip
cng ngh cao thnh cng. H kim li 600 ngi ch cng ti

148
cng ngh cao thnh cng v gio dc ca h, lin kt gia nh,
v cc yu t cho thnh cng. iu h thy lm thay i
"huyn thoi" ph bin ny. Kho cu ny thy rng tui trung
bnh ca cc t ph ny khi h bt u cng ti ca h l 40. Ch
vi ngi l tr hn 30. Phn ln trong h (92%) tt nghip
t i hc, nhiu ngi c bng cp chuyn su (thc s v tin
s). Phn ln u c gia nh (72%) khi h bt u cng ti
ca h. Nhiu ngi c con (60%), v 13% l ph n. Gn nh
tt c h u lm vic trc khi h bt u cng ti ring ca
h. L do thng thng: h khng mun lm vic cho ai . Tt
c h u c tng v doanh nghip mi da trn kinh
nghim ca h thu c khi lm vic. Kho cu ny kt lun
rng "huyn thoi" v mt sinh vin i hc b trng, bt u
cng ti, tr thnh t ph l rt him nu khng phi l khng
th c.
Tt nhin, c vi "ngi c bit" thnh cng m khng
c gio dc i hc. Nhng kho cu ny thy rng gn nh
mi nh triu ph cng ngh cao u c gio dc rt tt.
Trong phng vn, mt ngi ni: Nu bn ngh bn c th
thnh cng trong cng ngh m khng c tri thc cng ngh,
hoc bn l ngu hoc bn phi l ngi thng minh nh Albert
Einstein. Nh triu ph khc gii thch: Bn c th giu bi
vic u t vo th trng chng khon, hay mua x s. Khng
ai c th thnh cng trong cng ngh m khng c tri thc
cng ngh mnh. Nu bn nhn vo mi ngi thnh cng
trong cng ngh cao, gn nh tt c h khng ch c gio dc
i hc tt m cn l chuyn gia trong lnh vc cng ngh.
im chung duy nht trong nhng nh doanh nghip
thnh cng ny l tt c h u bt u gn nh khng c g.
Gia nh ca h khng giu hay c lin kt tt. Nu bn nhn
vo Bill Gates, Jeff Bezos, Steve Jobs, Sergey Brin v Mark
Zuckerberg, b m h l lut s, gio vin, cng nhn bu
in, cng nhn xng my, v ti x xe bus. Khng ai trong

149
s h xut thn t gia nh giu. Khng ai trong s h nhn
c s gip no t chnh ph. Tt c h u thnh cng v
h c am m v iu h lm v h c vin kin v doanh
nghip h theo ui.
c s kin th v l ph n bt u mun trong khu
vc cng ngh cao. H ch chim qung 13% ca lc lng lao
ng cng ngh. Tuy nhin h l nhng ngi sao ln nhanh
nht trong cc triu ph v t ph. Trong mi nm, h
chim nhiu v tr qun l hn n ng. Cc cng ti cng ngh
cao c qun l bi ph n c li nhun cao hn v hiu nng
tt hn cc cng ti c qun l bi n ng. Kho cu ny
thy rng ngi qun l ph n nhiu tnh bo th hn trong chi
tiu, h cn thn hn trong vic ra quyt nh ca h v thng
tm kim li khuyn t bn b. Nhng ngi qun l l n ng
c xu hng ra quyt nh nhanh, i khi khng ngh k. H
sn lng nhn ri ro v thng ra quyt nh mt mnh khng
c t vn. Kho cu ny kt lun: n ng thng hnh ng
nh k nh bc hn ngi qun l. Tt c h u c bn ng
ln v khng ngh h cn gip . H tm kim quyn lc v
thng phm sai lm nhng him khi hc c t chng. n
b ngc li l cn thn hn, h qun l theo ng thun v
chm sc ti ngi ca h. H khng chi tin mt cch bt cn
v rt trung thnh vi cng ti ca h. Kho cu ny thy rng
gn nh khng khc bit trong cc yu t dn ti thnh cng
cho n ng hay ph n. H c cng ng c, cng tui,
c mc kinh nghim v bnh ng trong gio dc. Tuy
nhin, n b c nhc im khi h c con ci. Nhiu ngi
by t rng h cm thy mc cm v khng dnh thi gian
cho con h. Nhiu ngi ri b hay bn cng ti ca h khi c
con cho d cng ti ca h ang lm n tt.
Cho nn nu bn vn m c tr thnh ng Gates hay
ng Jobs, kt thc gio dc i hc ca bn i . Hc nhiu
nht c th c v chuyn mn ho trong khu vc k thut

150
trc khi bn bt u cng ti ring ca bn - Bn s c c hi
thnh cng tt hn.

Bill Gates: Nh doanh nghip

Ti nhn c mt email ngi gi vit: "Em mun l
mt nh doanh nghip nhng b m ti mun em vo i hc.
Em bo h rng nh doanh nghip nh Bill Gates v Steve
Jobs, tt c u l nhng ngi b i hc d chng. H
KHNG cn i hc lm ra nhiu tin nhng b m em
khng ng . Thy c cho rng nh doanh nghip cn gio
dc i hc khng? Xin thy ch bo."
p: Bn c bit nh doanh nghip l g khng? Theo
nh ngha, l Ngi no c s hu tri thc duy nht v
nhn ra c hi kinh doanh truyn tri thc vo trong sn
phm mi v m nhim vic v nhn may ri v vic .
Chng ta hy nhn vo trong nh ngha ny mt cch cn thn
hn. Th nht, nh doanh nghip phi c tri thc duy nht. Bn
ngh tri thc ti t ci g? Ngi ny c c sinh ra vi tri
thc khng hay ngi ny hc n t u ? Th hai,
bn c bao gi ngh v c hi kinh doanh khng? C hi
KHNG phi l ci g xy ra thng xuyn m l hon
cnh him hoi v n ch xy ra khi ai sn sng cho n.
Nhiu ngi ln ln gia c hi v vn may nhng vn may
chng lin quan g ti iu . Nu bn KHNG sn sng, c
hi s KHNG bao gi ti bi v bn thm ch khng bit n l
g. Nu bn ng vi nh ngha ca ti th chng ta nhn vo
nhn vt nh doanh nghip: ng Bill Gates.
Khi h cn l hc sinh ph thng, Bill Gates v Paul
Allen "ln" vo lp my tnh ca i hc Washington
hc lp trnh. H thm ch dng th sinh vin "gi" mn

151
sch my tnh t th vin. H t nhp vo trong my tnh
i hc vit chng trnh. Cui cng, h b bt, nhng gio
s thy nim am m hc my tnh t nhng a tr 15 tui
ny v cho php h tip tc. ng y dy cho h v cho php
h dng my tnh ca i hc vit nhiu chng trnh. iu
gii thch ti sao lc ban u, hai ngi sng lp ca
Microsoft c tri thc my tnh cho d h KHNG d i
hc (h mi hc lp 9).
Cui cng Bill Gates tt nghip ph thng vo i vo
hc lut ti Harvard (b anh ta l lut s v mun anh ta theo
ngh ny) nhng am m ca Bill v my tnh mnh ti mc
anh c gi theo ui xu hng cng ngh. Mt hm Paul Allen
ch cho anh ta mt bi bo v my tnh c tn l Altair ( l
mt gi cc linh kin cc k s lp rp). V my tnh ny
khng c phn mm, Bill v Paul quyt nh vit phn mm
cho n (c hi kinh doanh) nhng cng ti Altair khng mun
mua phn mm. Cui cng Bill v Paul phi to ra cng ti
ring ca mnh bn phn mm cho nhng ngi mua my
tnh Altair. lm iu , Paul phi lm hu ht vic lp trnh
cn Bill phi lm hu ht vic bn, iu yu cu anh ta i li
nhiu. Anh ta quyt nh b hc Harvard tm thi mc du
b m anh ta khng ly g lm sung sng v iu . Anh ta
dng tin tit kim i bn phn mm Altair v m nhn
mi may ri ( l tinh thn nh doanh nghip). Tuy nhin,
my tnh Altair khng kinh doanh tt v Microsoft cng trn
b vc ph sn th Bill nghe ni rng IBM cng c my tnh c
nhn tng t m khng c phn mm. Bill Gates ti IBM v
hi liu anh ta c th vit phn mm cho PC khng. V IBM l
cng ti phn cng, ngi qun l khng chm nom qu nhiu
v phn mm cho nn h ng mt cng ti "v danh tiu
tt" c tn Microsoft vit phn mm iu hnh cho n. Bn c
l bit phn cn li ca cu chuyn ny.

152
 Nhng ngi nh Bill Gates v Paul Allen C TH
KHNG cn i hc (H c tri thc, am m, ng c v
sn lng chp nhn may ri). Ngy nay ch c mt Bill Gates
nhng c hng triu ngi mun l Bill Gates. Tt c h u
mun c tin ca ng y, danh vng ca ng y nhng
KHNG chm nom v tri thc, c hi hay may ri m
Bill Gates cng c. l l do ti sao KHNG c Bill Gates
khc.
Nu bn vn mun l Bill Gates, bn phi bt u vi
iu ng y bt u: S hu tri thc. Bn ly loi tri thc
ny u? Trong i hc, tt nhin ri. Li khuyn ca ti:
Xin hy hc tp chuyn cn v li trng. C tri thc k thut
s cho php bn nhn din c hi kinh doanh v n CH ti khi
bn sn sng.
Ngy nay, cng ngh phn mm l lnh vc tng i
mi. N mi c nm mi tui, mt lnh vc rt tr khi so
snh vi k ngh cng trnh cng cng, k ngh ho hc vn
vn. Phn mm c nhiu tim nng v nhiu c hi hn cc
lnh vc khc. Ti ngh bng vic chn lnh vc ny hc tp,
bn ra quyt nh ng. Ti tin tng lai ca lnh vc ny l
rt ha hn vi nhiu khm ph mi v nhiu c hi mi.
tr li cu hi ca bn: Nh doanh nghip c cn gio
dc i hc khng? Cu tr li ca ti l: Dt khot c. Ti
s ni thm cho bn v ti sao ti ni "c" trong blog tip ca
ti v nhn vt khc ca bn: Steve Jobs.

Steve Jobs: Nh doanh nghip

Trong blog trc, ti vit v nhu cu c tri thc no
nh tin iu kin cho lm doanh nghip. nh ngha ca ti

153
v nh doanh nghip l Ai c s hu tri thc duy nht v
nhn ra c hi kinh doanh truyn tri thc vo thnh sn
phm mi v m nhim vic v nhn ri ro v vic .
Tt nhin, bn cnh tri thc c bit, nh doanh nghip phi c
am m mnh, ng c, "trinh st doanh nghip", v ham
mun tip tc hc thnh cng trong khu vc ny.
C l bn bit rng Steve Jobs v Steve Wozniak l
nhng ngi sng lp ra Apple Computer. ( bit thm thng
tin v Steve Jobs, xin c bi din vn ca ng y cho sinh vin
tt nghip ti i hc Stanford). Sau khi tt nghip ph thng,
Steve Jobs ti i hc Reed College nhng b hc na chng
sng nh mt Hippie, du hnh ti nhiu ni cho ti khi
anh ta ht tin. Anh ta tm c vic lm trong mt ca hiu
in t ni anh ta gp Steve Wozniak. Wozniak l mt ti t
in t c am m v bt k ci g lin kt vi in t. Anh ta
thch ly cc thit b in t v ri dng li chng hc mi
s lm vic ra sao. Wozniak cng l mt ngi b i hc na
chng v anh ta ngho v khng th m ng c vic ng
hc ph i hc. Tuy nhin, vi am m mnh v hc tp, anh
ta tip tc "ln" vo cc lp i hc cho ti khi trng pht
hin ra v yu cu anh ta phi i ra. (Anh ta hc tri thc c s
ph thng). Anh ta cng "ln" vo d cc bui x mi na k
ngh v hi ngh in t bng vic gi v l ngi phc v
n ung, cho nn anh ta c th hc c nhiu. (Anh ta hc tri
thc in t chuyn su trong cc hi ngh). Mt hm anh ta
thy trnh din v my tnh Altair trong mt cuc hi ngh, anh
ta b n tng v quyt tm xy dng ci g tng t nh ci
. Anh ta bt u thit k bn mu my tnh dng chip Intel
8080 v biu din cho mi ngi xem ti Cu lc b my tnh
bia ti i hc Stanford (Anh ta pht minh mt sn phm duy
nht). iu anh ta mun l chng minh rng c th dng my
tnh nh dng cc linh kin n gin nh bng cassette v mn
hnh ti vi. Khi Steve Jobs thy bn mu ny, anh ta thuyt phc

154
Wozniak rng h cng nhau c th bn c n v lm ra mt
s tin (C hi kinh doanh). Da trn ng vin ca Jobs,
Wozniak ng thnh lp cng ti v Apple Computer c
thnh lp thng t 1976.
My tnh u tin l Apple I. N c xy dng trn bo
mch in vi bng cassette lm b nh v c qung 4 KB b
nh truy nhp ngu nhin (RAM). Ngi dng phi mc n
vo ti vi lm mn hnh iu khin. My tnh ny c bn ch
nh b lp rp nhng n c mt s khch hng. Da trn
phn hi t ngi dng, Wozniak thit k v sn xut Apple II.
M en ny c mn hnh in khin, v a mm, bn phm
v 48KB RAM. l thnh cng khng l v lm cho c
Jobs v Wozniak thnh triu ph. Sau khi cng ti thnh cng,
Steve Wozniak tr v i hc Berkeley hon thnh bng c
nhn v k ngh my tnh (Anh ta mun hc thm v tt nhin
anh ta c th m ng c vic ti trng by gi) v b
cho Steve Jobs qun l cng ti ang pht trin nhanh Apple
Computer.
Steve Jobs c tham vng lm Apple Company tt hn v
ln hn IBM. Anh ta tuyn m sinh vin t cc i hc hng
u nh Stanford, Berkeley, v Carnegie Mellon xy dng
my tnh tip c tn l The Lisa m anh ta tin s l my tnh
c nhn tin tin nht v phc tp nht vo thi . Thay v
dng cc linh kin hin c nh Apple II, anh ta mun t n
ln nhng pht minh mi nht, cha bao gi dng trc y.
Trong thi gian , Apple Company pht trin ln th vi
nhiu triu la vo tng thng nhng Jobs khng c tri
thc v ti chnh, k ton v qun l doanh nghip. (y l
nhc im ca ngi k thut, thiu tri thc v k nng doanh
nghip.) Anh ta thu John Sculley, mt ngi qun l doanh
nghip nng n t Pepsi Cola v lm vic vi mnh. Cu ni
ni ting anh ta dng nh Sculley v Apple l: Ti sao mt
ngi ti nng nh anh li ph thi gian i bn nc ng cho

155
tr con khi anh c th c c hi tham gia cng ti v lm thay
i th gii. Cng nhau chng ta c th lm ra lch s.
Vi John Sculley lm vic nh gim c iu hnh ca
Apple (CEO), Steve Jobs c th dnh ton b thi gian ca
mnh lm vic vi t k thut xy dng The Lisa. (Tin n
l Lisa l tn c gi i hc Reed lm tan v tri tim Steve
Jobs.) V sau cng ti i tn Lisa thnh Mac Intosh hay
Mac). The Lisa l my tnh u tin c giao din ngi dng
ho phc tp (GUI) v chut. Bi v phn ln cc linh
kin u l cng ngh mi, cha bao gi c dng trc y,
t k thut v Steve Jobs phi dnh nhiu thi gian lm cho
chng lm vic v khng c thi gian cho bt k ci g khc.
Khng c Jobs trn nh, John Sculley chim c hi c
cu cn b ca cng ti bng nhiu ngi qun l hn, nhiu
ngi trung thnh vi ng ta v cui cng chim quyn kim
sot cng ti. u nm 1984, ng ta ui Steve Jobs v nhng
ngi k thut. t nhin nh doanh nghip sng lp Apple
Computer b khng c vic lm. (y l l do ti sao tri thc k
thut l KHNG , nh doanh nghip hay ngay c k s phn
mm phi c c hai loi tri thc.)
Bn c th hnh dung bn thn mnh nh Steve Jobs vo
lc . Ngi sng lp mt quyn kim sot v nhn c
thng bo sa thi t cng ti ring ca mnh. y l "bi hc"
ni Steve Jobs hc v s kin ca cuc sng, v dt nt ca
mnh trong tri thc doanh nghip. Sau mt thi gian di au
kh, Steve Jobs nhn ra im yu ca mnh nhng anh ta
KHNG t b am m. Anh ta i to ra cng ti khc: NeXt
Computer, mt cng ti cn chuyn su k thut cao hn nhng
ngi khc vo thi . Tuy nhin, c hi kinh doanh tri
qua. im yu ca Apple Computer cho php Microsoft tin
nhanh v chim th trng.

156
 Trong by nm, Apple Company khng c sn phm mi
hay tng mi. John Sculley l ngi kinh doanh, KHNG
phi k thut. Vic sa thi t k thut ca ng ta v thay th h
bng bn b ng ta lm cho nhiu ngi k thut xa lnh,
ngi coi Jobs nh "anh hng" ca h. Trong th trng kinh
doanh, Apple KHNG th cnh tranh c vi Microsoft v
c phn ca n mt phn ln gi tr. Cui cng, John Sculley
phi t chc, Apple Computer sn sng np n ph sn v
ai gi rng Apple nn thu Steve Jobs tr li. Apple
Computer mua cng ti NeXt v thu Jobs tr li lm CEO mi
trong nm 2000. Steve Jobs quyt tm em am m, ng
c, cng ngh tin tin, "k nng doanh nghip" m anh ta
hc c trong nhng nm "i y" tr li Apple. T tr i,
khng nhn li, Apple tr nn thnh cng hn vi nhiu sn
phm pht kin nh Mac, IPod, IPhone, v IPad v.v. n lc
ny, bn c l bit phn cn li ca cu chuyn ny.
tr li cu hi liu nh doanh nghip c cn gio dc
i hc khng, ti ngh Steve Jobs C TH KHNG cn phi
c gio dc i hc (Anh ta c tri thc, am m, ng c v
sn lng chp nhn ri ro nhng trn ht, anh ta cng c ham
mun hc t bi hc cuc sng v tip tc hc). Ngy nay ch
c mt Steve Jobs nhng c hng triu ngi mun l Steve
Jobs. H ch mun c tin ca ng y, danh vng ca ng y,
ca ci ca ng y nhng h KHNG c "tri thc", "am m",
"trinh st doanh nghip", "kh nng nhn din c hi, sn lng
nhn "may ri", v dng cm hc t "bi hc cay ng ca
cuc sng" m Steve Jobs cng c. l l do ti sao KHNg
c Steve Jobs khc.
Nu bn vn mun l Steve Jobs, bn phi bt u
bng iu ng y bt u: C am m trong iu bn lm,
hc nhiu v tri thc k thut, c ng c ngay c khi bn i
xung, dng cm ngay c khi cuc sng ca bn tr nn cay
ng v khng th chu ni, v trn ht, sn lng hc khng

157
ngng cho d t "kinh nghim cuc sng ti t". Bn xy dng
loi tnh cch ny t u? Trong i hc, tt nhin. Li khuyn
ca ti: Xin hy hc tp chm ch v trong trng. KHNG
ci g lm sao lng bn khi mc ch ca mnh, KHNG
bt k tht bi nh b no a bn xung, KHNG bt k
ci g lm ng lng bn, i theo m c ca bn, i theo tri
tim bn, hnh thnh t chia s tri thc, c mc ch c i
tip tc hc. Ti sao bn hc nhng iu ny trong i hc?
Bi v bn c th tht bi vi ln trong lp, nhng bng vic
hc t chng, bn s KHNG tht bi trong cuc sng. i
hc l ni bn hc v chun b i din vi ci g ln
hn, to hn, v thch thc hn: bn thn cuc sng.
Ngy nay, cng ngh l lnh vc mi nhng c nhiu
tim nng v c hi. Bng vic chn lnh vc ny hc tp,
bn ang ra quyt nh ng n. Ti tin tng lai ca lnh vc
ny l rt ha hn vi nhiu khm ph mi v nhiu c hi
hn. tr li cu hi ca bn: "Nh doanh nghip c cn gio
dc i hc khng?" cu tr li ca ti l: Dt khot c.

Steve Jobs
Vi ci cht ca Steve Jobs, phn ln bo ch u c li
co ph di, cc bi tiu lun c nhn v cu chuyn kinh
doanh v con ngi lm thay i th gii. Steve Jobs lm
bn thn mnh ni bt so vi nhng nh lnh o khc v
"phong cch c nhn" ca ng y m khng my ngi bit ti.
ng y khng thch ni nhiu, ngoi tr vi cu ngn v trong
bi ni ng y ni cho sinh vin ti i hc Stanford. Ti
thu thp vi cu ngn ca ng y m bn c th thy thch th:

158
 Ti c vin kin rng nu chng ta c th xy dng my
tnh nh, chng ta c th n trong mi h gia nh trn th
gii.
Chng ti i ti Atari v ni: Chng ti to ra mt
th ng ngc nhin ny, mc du c xy dng bng mt s
b phn ca cc ng, v cc ng ngh g v cp ngn qu cho
chng ti? Hoc l chng trao n cho cc ng, chng ti ch
mun n c lm ra. Tr cho chng ti mt s lng, chng
ti s ti lm vic cho cc ng." V h ni: Cc anh ngu,
chng ai mun c my tnh nh h. Th l chng ti i sang
HP, v h ni: Chng ti khng cn ngi nh cc anh. Cc
anh thm ch cn cha tt nghip i hc.
Ti ng gi trn $1 triu la khi ti 23 tui, v $10
triu khi ti 24 tui, v trn $100 triu khi ti 25 tui, nhng
iu khng quan trng v ti cha bao gi lm ra ci g v
tin. Ti yu iu ti lm.
Bill Gates s l anh chng tt hn, nu anh ta khm ph
"ci g " v i sang n tm chng ng khi anh ta cn
tr.
Ti sao mt ngi c ti nh anh li mun dnh phn
cn li cuc i anh i bn nc ng v ko ngt cho tr
con? Sao anh khng tham gia cng ti v lm thay i th
gii?
K thut l khng , bn cn bit v doanh nghip na.
Khng c n, nhng iu xu c th xy ra.
Ti cm thy ging ai thc vo d dy ti ti mi
ch 30 tui v ti mun c c hi tip tc sng to mi th. Ti
bit rng ti c t nht mt thit k my tnh ln hn trong
ti. Nhng Apple khng cho ti c hi lm vic . H sa
thi ti.

159
 Ti khng thy iu , nhng s vic li ho ra l b
sa thi khi Apple l iu tt nht m tng c th xy ra cho
ti. S nng n ca thnh cng c thay th bng s nh
nhng ca vic l ngi bt u mt ln na. N cho php ti
i vo thi k sng to nht ca i ti.
Ti l ngi duy nht m ti bit mt c t l trong
mt nm. iu thc s xy dng nn tnh cch ca ti.
Ti c mt k hoch c th cu Apple nhng khng ai
nghe ti. Apple c ti sn mnh mng v ti tin khng c ch
no , cng ti c th cht.
My tnh c nhn qua ri. Xong ri. Kt thc ri.
Microsoft thng mt thi gian di trc y.
Khi bn phm phi sai lm, iu tt nht l tha nhn
chng mt cch nhanh chng, v tip tc vi vic ci tin pht
kin ca bn.
Pht kin phn bit gia ngi lnh o v ngi theo
sau.
Pht kin khng lin quan g ti bn tiu bao nhiu
la. Khi Apple to ra Mac, IBM tiu t nht 100 ln hn vo
nghin cu. Vn khng phi l v tin. Vn l v nhng
ngi bn c, cch h c lnh o, v h yu vic ca h
bao nhiu.
Vi hu ht mi ngi, thit k ngha l v bn ngoi,
m phm. N l trang im nh vi mn hay trng k. Nhng
vi ti, thit k l linh hn ca sng to nhn to, din t bn
thn n cc tng bn ngoi hn ca sn phm hay dch v.
Khi ti thu ai , nng lc l cha kho. H phi thc
s thng minh. Nhng vn thc vi ti l h c ri vo tnh
yu vi Apple khng? Bi v nu h ri vo tnh yu vi
Apple, mi th khc s t chm nom cho n. Nu h c am

160
m v ci g h s lm. H s mun lm iu tt nht cho
Apple, khng phi l iu tt nht cho h hay iu tt nht cho
Steve Jobs, hay cho bt k ai khc.
Nhng ngi ang lm vic l lc chuyn ng ng
sau Apple. Vic ca ti l to ra khng gian cho h cho h
c th lm iu h yu thch v gt i phn cn li ca sao
lng.
Vic ca ti khng phi l tt vi mi ngi. Vic ca
ti l nhn nhng ngi chng ti c v thc y h v lm
cho h tt hn.
Bn khng th ch hi khch hng iu h mun v ri
c gng trao ci cho h. n lc bn lm cho n c xy
dng ra, h s mun ci g mi.
Bn khng th lm cng mt th lp i lp li mi. Bn
phi khao kht ci g mi. C tnh sng to.
Gn nh mi th, lng t ho, ni s, bi ri, thng,
thua, thnh cng, tht bi s nht nho i trong i din vi ci
cht, ch li ci g thc s l quan trng. Nh rng bn s
cht l cch tt nht trnh ci by ngh v bn thn mnh hay
v ti c g mt. Khng c l do khng i theo tri tim
bn. C khao kht, c di kh.
Kt ni cc chm v i theo gic m ca bn.
Thi gian ca bn c hn thi cho nn ng ph hoi n
vo ci g khc. ng ting n ca kin ngi khc
lm ln t i ting ni bn trong ca bn. C dng cm i theo
tri tim v trc gic ca bn v chng bit iu bn thc s
mun tr thnh. Mi th khc l khng quan trng. i theo
am m ca bn i.
Chng ta khng c c hi lm nhiu iu, cho nn
mi ngi nn thc s xut sc. Bi v y l cuc sng ca

161
chng ta. Cuc sng l ngn ngi, v th ri bn cht. V tt c
chng ta phi chn iu c lin quan ti cuc sng ca chng
ta. Cho nn tt hn c l phi rt tt. Tt hn c l xng ng
vi n.
L ngi giu nht trong ngha a khng lm ti bn
tm. Ln ging ban m v bit rng mnh ang lm ci g
k diu. l iu thnh vn vi ti.

162
 5. Hc c i

Con ngi ca x hi tri thc

V truyn thng, nh x hi hc phn loi mi ngi
vo cc th h da trn bin c x hi xy ra trong thi gian
. Chng hn nhng ngi c sinh ra gia cc nm 1946 v
1964 c gi l th h Bng n tr em bi v sau Th chin
2, ngi lnh tr v ly v v c con. Nhng ngi c sinh
ra gia cc nm 1964 v 1980 c gi l Th h X, hay St
gim tr em" bi v vic st gim ln v t l sinh i theo sau
vic bng n tr em. Nhng ngi c sinh ra gia 1980 v
2000 c gi l Th h Y hay Th h thin nin k cho vic
chuyn t th k 20 sang th k 21.
Tuy nhin, x hi tri thc to ra mt th h mi
nhng ngi khng ging nh nhng ngi khc bi v h
khng th c xc nh theo tui, gii tnh, ngy sinh hay
bin c x hi. Thnh vin ca th h ny c th l doanh nhn
50 tui hay hc sinh trung hc 15 tui nhng h tt c u c
chung mt iu: Dng phng tin s thc trong th gii o.
y l nhng ngi a thch tham gia vo phng chat trc
tuyn ni chuyn, chia s cc blogs, wiki, chi tr chi
video v cc s thch khc vi nhng ngi c cng mi quan

163
tm. Nhm ngi ny c gi l Th h V. (V vit tt cho
Virtual - o.)
Trong x hi tri thc, cng ngh ang tr thnh mt phn
tch hp ca x hi v ng vai tr ngy cng tng trong vic
hnh thnh cc hot ng ca con ngi, cng ti, cng nghip
v chnh ph. Chung cuc, iu nh hng ti x hi v
hnh vi ca mi ngi sng trong . Vic truy nhp d dng
vo cng ngh, c t hp vi trao i ton cu thc hin
c cho mi ngi, ph v cc rng buc a l v trao i
v tng tc. Cc c trng ca th h V l s sn lng ca h
trong tng tc v cng tc vi ngi khc trong mi trng o
v to ra cng ng ton cu vi nh hng cha h c trc
y. Ngi th h V bao gi cng tm kim nhng ngi chia
s cng tng, tri thc, mi quan tm trong th gii o, l
l do ti sao Facebook, My Page, hay Twitter ph bin th vi
h. Trong khi th h X v th h Y ch yu l ngi tiu th
vt cht, th h V ch yu l ngi tiu th CNTT, h mua
bt k ci g lin quan ti CNTT nh tr chi video, in thoi
di ng, laptop, Netbook v.v. Khi nhng ngi ca th h
bng n tr em c bo, ngi ca th h V c bo trc
tuyn. Khi ngi th h X mua CD cho h thng m thanh ni
ca h, ngi th h V a thch ti nhc v my nghe iPod ca
h. Khi ngi th h Y mua DVD cho ti vi mn hnh phng ca
h, ngi th h V a thch xem You Tube trn laptop ca
h. Thay i trong thi quen mua sm to ra kh khn cho
nhiu doanh nghip trn ton th gii. Cc ca hiu m nhc,
phng tin mng ti vi, bo ch tt c u chu st gim ln
trong kinh doanh nhng cc websites ti nhc, bo trc
tuyn v ti vi Internet chng kin kinh doanh ca h tng ln
nhiu.
Nhng ngi thuc vo th h V u quen thuc vi
cng ngh mi nht v sn lng s dng n nh cng c hng
ngy to iu kin thun li cho trao i mi ni. Sau

164
nhiu nm b c lp bi Chin tranh lnh t nhin c vic
m ra trao i d dng v t do do internet to kh nng v vi
cng ngh in thoi di ng qui c, nhiu ngi x vo kt
ni vi ngi khc nh cha bao gi c trc y. Xy dng
trn nng lc trao i ca h, nhng ngi Th h V th hin
ham mun trn ngp tham gia, qua vic tham d tch cc
vo cng ng ton cu c to kh nng qua nhng nhn vt
trc tuyn do h t to ra. Cng ngh chuyn giao phng
tin to ra ni dung trong s phong ph a dng cc dng
thc phng tin, v Internet to kh nng cho phn phi ton
cu vi chi ph bng khng m vn hiu qu. Kh nng ny
vy, v tip tc l nh vy vi nhp cng tng tc hn. Nhn
t then cht l ham mun tham gia tch cc vo mi th ch
khng ch l vic tiu th th ng. Th h V mong i i
thoi ch khng ch l trao i. Nh nhiu nh x hi hc
bt u nhn ra rng vi x hi tri thc, nhiu iu bt u ni
ln. Gi tr ca Th h V l rt khc vi cc th h trc n,
Th h X v Th h Y, bi v ngi Th h V c nim tin trn
ngp vo gi tr ca cng tc, rng Chng ta cn gi tr hn
ti xem nh biu tng ca Th h X v Th h Y. Cuc
khng hong ti chnh ton cu hin thi l kt qu ca th h
"ti" hay th h ch k, ngi ch ngh v bn thn mnh ch
khng ngh ti ai khc. S thc tnh ny cng c thm nim tin
vng chc ca Th h V bi v h chia s ci g c gi tr
hn ch l "nhng th vt cht. Bng chng v gi tr ny c
th theo di v s trng thnh ca m hnh pht trin ngun
m, iu cc doanh nghip qui c khng thch xt ti bi
v n khng hon ton khp vi m hnh "h thng thng"
truyn thng ca cng ti phn mm s hu ring nh
Microsoft, IBM hay Oracles. Cc bng chng thm na c th
c thy vn ho m nhc i chng (s ni ln ca vic
trn ln v ly mu v dng li cc ti liu hin c to ra
cng trnh mi) v trong Web 2.0, ni nhng 'ng dng" mi

165
mnh m ang c xy dng qua cc hot ng tp th, lp
li ca nhiu c nhn.
Trong x hi tri thc, cng ngh tr thnh nhn t to
kh nng v hnh v l cht xc tc cho tng tc v thng
mi. Th h V by gi ang lm iu thnh nn tng cho
tm thc tp th, iu ang hnh thnh li theo ng t ny v
s cn bng quyn lc trong cng ngh, doanh nghip kinh
doanh v c nhn. Thc t, mt s ngi Th h V e do m
hnh kinh doanh truyn thng bi v n i din cho ham mun
sng to, t thc hin v tm thc ton cu. Tuy nhin, theo l
thuyt kinh t v m, trong nhng giai on sau ca cch mng
cng ngh, khng phi l cng ngh mi dn li s tng trng
m cch thc mi trin khai cng ngh v cch thc mi
tin hnh kinh doanh, iu mi chuyn giao gi tr mi.
Tronh nhng ngy u ca cng ngh thng tin, chnh IBM,
Microsoft, Oracles v Google dn li s tng trng nhng by
gi chnh Phn mm nh dch v, Ngun m nh cng ngh
trin khai mi to ra gi tr mi? Ta hy i v xem
Mt s d liu ng quan tm v th h V:
1) 80% s h dng tin nhn xp x 30 gi/tun;
2) 45% s h xem tin tc qua internet khng qua ti vi;
3) 65% s h c bo trc tuyn v khng mua bo giy;
4) 25% s h s hu v vit blogs;
5) 67% s h c cc blogs;
6) 72% s h ti nhc c tr tin;
7) 28% s h ti nhc t chia s tp khng tr tin;

166
Hc c i
H thng gio dc c to ra p ng nhu cu ca x
hi. X hi cng nghip cn cng nhn xy dng sn phm
da trn nguyn l "sn xut theo dy chuyn lp rp". l l
do ti sao sinh vin c dy mi th h cn lm vic trong
xng my v vn phng doanh nghip tng ng vi nhng
qui tc v nguyn l no . Khng may, h thng gio dc
khng cn hp thc khi nhu cu ca x hi thay i t cng
nghip sang thng tin. Ngy nay, sinh vin c gio dc
bng cc nguyn l ca thi i cng nghip s KHNG thnh
cng trong thi i thng tin.
Cng iu cng p dng cho qun l. H thng qun l
hin thi l sn phm ca thi i cng nghip vi cc nguyn
l nh ng u, kim sot, chun v tp trung ho. Trch
nhim thuc v ngi qun l, ngi ra mi quyt nh. Cng
nhn tun theo mnh lnh v thc hin mi th tng ng theo
th tc. o to b gii hn vo cc k nng vic lm chuyn
mn v chc v. Loi nguyn l c tc dng tt trong thi
i cng nghip khi mi th l n nh, nhng n sp khi
cng ti phi vn hnh trong thi i thng tin v trong mi
th c th thay i nhanh chng. Sng cn ca mi doanh
nghip i hi rng cng nhn v ngi qun l phi bit cch
p ng nhanh chng vi thay i th trng. Nu ngi qun
l KHNG hiu khc bit ny, h s KHNG c kh nng
qun l ci g v cng ti s KHNG sng st c.
Ngy nay cng ngh thay i nhanh hn kh nng ca
mi ngi kim sot chng, tr phi h bit v chng v chun
b cho thay i. Mi ngi s khng bit v cng ngh mi tr
phi h bao gi cng hc, c, v i theo xu hng trong cng
ngh. Peter Drucker, mt tc gi vit v th k 21: "Nhng
ngi thnh cng nht trong 10 ti 20 nm ti c th khng
phi l ngi thng minh nht ngy hm nay, hay bit ci ng

167
nht by gi. Cng ngh h bit by gi s lc hu vo lc .
Thnh cng trong thi i thng tin s c xc nh bi kh
nng hc v hc lin tc. V tri thc s tr nn lc hu nhanh
chng ti mc ch nhng ngi thnh cng s l ngi hc c
i.
Ta hy nhn li cng nghip cng ngh thng tin hin
thi (CNTT). Nm 1995, n xut khu gi tr $24 triu
la v phn mm. Nm 2009 h xut khu $75 t la v c
th t ti $100 t nm nay. Ti sao n thnh cng th?
Cu tr li c th c tm thy trong thi ca h i vi
o to. Cc cng ti phn mm n u t nhiu vo o to
k nng v chng trnh gio dc tip tc bt kp vi pht
trin cng ngh. Mt s cng ti chi qung 8 phn trm thu nhp
hng nm ca h cho o to, hn bt k cng ti no trn th
gii. (Cc cng ti Nht Bn v chu u chi 4 phn trm cho
gio dc nhn vin ca h, trong khi M chi ch qung 2 phn
trm). Bn c th on cng ti no s thnh cng hn trong
tng lai. V CNTT l mt trong nhng kinh doanh sinh li
nhanh nht, nhiu nc ang pht trin cng ang chuyn vo
CNTT xem nh xut khu then cht nhng phn ln trong s
h c lng thp kha cnh o to v hc tp. Khi ti nhn
vo ngn sch o to ca cng ti hay ngn qu o to ca mt
quc gia, ti c th d bo liu cng ti hay quc gia c
thnh cng hay khng. V c bn, nu h khng u t vo
gio dc v o to, h khng th mong i thnh cng trong
th k 21 ny.
Trn th gii trong thay i xy ra nhanh chng, k
nng ct yu m mi ngi phi c l kh nng hc lin tc.
y khng phi l k nng m sinh vin c dy trong h
thng gio dc truyn thng m l k nng mi ngi phi thu
nhn bi v n l k nng sng cn. Tt nhin, trch nhim v
hc tp bt u t c nhn. Khi ti tham d v bui l tt
nghip i hc mi nm, mt s sinh vin bo ti: Ht sch

168
ri, ht thi ri, v tm bit thy gio. Ti thng bo h:
Trong vi nm na, nhiu ngi trong cc bn s quay li gp
ti y. Tt c h dng nh ngc nhin nhng nhiu ngi
qu c quay li v ly o to thm sau vi nm lm vic trong
cng nghip. y l nhng ngi lm vic tt v s sng st
qua thay i bi v ngi hc c i KHNG dng vic gio
dc ca h khi h tt nghip khi i hc.
L mt gio s, ti thng nhn sinh vin trong lp
xc nh ai s thnh cng v ai s khng thnh cng da trn
thi ca h vi hc tp. Sinh vin gii thng KHNG phi
l ngi thng minh nht trong lp nhng h bao gi cng
mun hc. H l nhng ngi thng hay hi cc cu hi bi
v h mun bit thm. Sinh vin thng minh thng khng hi
v h ngh h c th hnh dung ra v sau. Mi lc sinh vin
khng hi cu hi, ngi lm mt c hi hc tp. Sinh vin
gii thng hi ti sao, hay ci g, hay th no bi v h nng
n hc thm. L sinh vin, bn phi ra quyt nh tr thnh
ngi hc c i hay khng. Cho d bn l thng minh nht
ngi bit mi th trong ch ca bn ngy hm nay, bn s
b lc hu trong vi nm nu bn KHNG hc ci g mi. Nu
bn cam kt hc c i hm nay bng vic c thm, kim
thm nhng th k thut trn internet, v sn lng thi gian
hc thm, bn s sm l ngi lnh o k thut.
Nu bn i lm, thnh cng ca bn tu thuc vo kh
nng ca bn lm vic tt vi ngi khc, m rng nng lc
v kh nng ca bn, v lin tc hc nhng iu mi. Bng
vic lm iu , bn s thng tin trong ngh nghip ca mnh
nhanh hn ngi khc. Nu bn l ngi qun l hay ngi
lnh o ca cng ti, bn phi nhn ra rng u th cnh tranh s
tu thuc vo kh nng ca bn o to ngi ca bn bt kp
vi thay i. Bn phi xc nh mc ch hc tp cho cng ti
ca mnh, trao i nhng mc ch vi ngi ca bn, v
phn b ti nguyn h tr cho cc mc ch . Bng vic

169
lm iu , cng ti ca bn c th cnh tranh v kinh doanh
thm v thnh cng. Tuy nhin, nu bn chn dng li, khng
u t vo o to, rt c th l bn s mt kinh doanh thm
ch trc khi bn nhn ra iu .

Ngi hc c i
Khi ngy tt nghip ti gn, mt s sinh vin bo ti rng
sau khi h c c bng tt nghip h s khng phi lo ngh v
hc hnh thm na. l cch ngh sai v vic hc phi tip
tc vi phn cn li ca i ngi ta. C hai kiu hc: Hc
kim vic lm v hc c gio dc. Vi nhiu sinh vin,
mc ch ca hc tp l c c vic lm. Ph huynh cng
bo con ci ti trng, ly bng, v kim vic cho nn mc
ch ca hc tp b thu hp xung n gin kim sng. Tuy
nhin, ngy nay bng cp khng cn l ci m bo cho vic
sng c i. Nu bn nhn quanh, bn s thy nhiu ngi c
bng cp nhng khng tm c vic lm. iu dn chng
ta ti kiu hc khc hay hc c gio dc. Trong kiu hc
ny, sinh vin khng ngh v kim vic lm hay kim sng m
mun c gio dc. H hc tp bi v h yu vic hc v h
s tip tc hc nhiu nht c th c. Tt nhin, h s c bng
cp, h s c vic lm nhng h nhm ti nhiu hn iu .
H mun c gio dc, h mun l nh chuyn nghip, v h
mun tip tc hc vi phn cn li ca i mnh v h yu hc
tp.
Ngy nay th gii b chi phi bi cng ngh thng tin v
n thay i rt nhanh. Khng ai c th d on c ci g s
xy ra tip. Khng d theo kp vi cng ngh. Sinh vin phi
hiu rng bng cp ch l cha kho m cnh ca i vo th
trng vic lm. duy tr trong th trng vic lm bn cn l

170
ngi c gio dc v l ngi hc c i. Nu bn c bng
cp nhng khng c k nng, bn c th khng c kh nng
kim c vic lm. Nu bn khng gi k nng ca mnh
c cp nht, bn c th khng c kh nng gi c vic
lm ca bn lu. Ngy nay, c nhiu ngi khng mun hc k
nng mi m ch l thuc vo iu h bit da trn iu h
hc trong i hc. H c th khng bit rng sau vi nm h c
th khng c kh nng gi c vic lm ca mnh v k nng
ca h c th tr nn lc hu.
Khi cng ngh thay i, kinh t tr nn linh ng hn.
Cc cng ti phi cnh tranh d di sng cn nhng ch vi
cng ti dng cng ngh mi nht v lc lng lao ng tt nht
mi cn li. Cng nhn cng ngh khng lin tc ci tin k
nng ca h s khng cn c cn ti. Cng nhn cng ngh
hc k nng mi c th lm thng tin ngh nghip ca h
nhanh chng bi v h bit ci g m ngi khc khng bit.
Hc k nng mi khng ch sng cn m cn lm tng c
hi, thng tin ngh nghip trong th trng cnh tranh.
C mt s ngi c th t hc nhng k nng mi. Tuy
nhin cch tt hn l hc trong t. T thnh cng nht thng
tn hng vic hc cng nhau ni mi ngi trong t hc
nhng iu mi v chia s vi nhau. H hc v doanh nghip
cng nh k nng k thut cho nn h c th i ti tng mi,
gii php duy nht m c th khng xut hin cho nhng ngi
hc ch ring bit. Vic hc theo t cng gim cng thng v
khuyn khch cng tc. N to cho bn kh nng thc y pht
kin v l ngi xc tc cho pht trin t. Khi bn em vo
tng mi cho t ca mnh, bn thch thc cc thnh vin khc
ngh v cch mi v tt hn lm mi th. Bit rng bn c
k nng mi s gi cho bn khi lo ngh v mt vic lm. Khi
bn thng xuyn dnh thi gian hc, bn gi cho no bn
tch cc, v bn t tin rng bn c th nhanh chng hc bt k
ci g bn cn bit.

171
 Li bing l vic sa st ca nhiu t. Thnh vin t t
mn v thng pht trin thi quen xu. Nhiu ngi t chi
hc nhng iu mi v h ngh rng h bit chng ri. Thi
kiu ngo ny l ngu xun bi v h s phm sai lm v
khng th ci tin c cch h lm doanh nghip. Ngy nay,
c nhiu cng ti vt ln tn ti trong mi trng cnh tranh
cao. Mi ngy, bo ch u in tin tc v nhng cng ti no
np n xin ph sn v nhiu ngi mt vic lm. Phn ln
tht bi v ngi lnh o ca h khng bit cch iu chnh
doanh nghip ca h trong th trng thay i nhanh ny. L do
n gin l h tin rng h "bit ci g " v khng cn hc
nhng iu mi. Nhn vo nguyn nhn ca tht bi, bn c th
thy rng nhiu trong nhng cng ti ny khng t chc
tng ng theo cu trc c xc nh tt vi chnh sch v
chiu hng, hay khng tun theo bt k qui trnh no c chu
trnh o v phn hi. Mi th u da trn chiu hng c
nhn ca ngi ch cng ti v cp qun l. Khng c chu trnh
phn hi v cch o no phn tch v d bo ri ro sm,
cng ti khng v tr gii quyt chng khi chng xut hin.
Chng hn, mt s t phn mm b qua li thay v sa chng.
Mt s thm ch cn nhy qua kim th tit kim thi gian
v hi vng khng ai s bit. Khng c qui trnh ti ch nhn
din nhng vn ny, t s chuyn giao phn mm km ri
dnh mi thi gian sa li. Khi chi ph pht trin tng ln,
khch hng khng hi lng v quyt nh lm kinh doanh vi
ngi khc. Khng c khch hng, cng ti khng th tn ti.
L c nhn, bn nn hi t vo vic c gio dc bng
hc lin tc. Bng vic lm iu no ca bn s khng b
chm li, ngay c khi bn lm vic trong nhiu nm. Tnh
yu hc tp ca bn, kinh nghim ca bn, c t hp vi no
tch cc s cho php bn hc k nng mi, c tng mi, v
lm cho bn c gi tr hn cho bt k t no m bn lm vic
cng. Hc lin tc cng cho bn c hi tr thnh mt phn ca

172
nhm nh t tng. Bn s vn ln thnh ngi lnh o
ch bn hc, dy v phn nh vo cng vic ca bn. Bn s
chia s tng ca bn vi cc nh chuyn nghip khc, ngi
cng yu mn hc iu mi. Bn c th tho lun vi h v m
rng i thoi ca bn vi cc nh t tng pht kin khc.
Vng hc tp tip tc khi mt ngi ng gp mt tng v
ai khc ci tin n v em n sang mc tip. Bn c th chia
s tng v kinh nghim vi ngi khc bng vic trnh by
n trong hi ngh, x mi na, hi tho hay thm ch vit bi bo
trong blog.
Cng tc vi nhng ngi lnh o khc c th gip xy
dng ngnh cng nghip thnh cng. C nhiu c hi hc t
ngi khc v nhiu doanh nghip ang c phn b khp
ton cu. L ngi c gio dc, bn c th c chun b
khng ch cho kha cnh cng ngh ca cng tc, m cn cc
khc bit vn ho. Thu c tri thc chuyn gia trong min
kinh doanh ca cng ti ni bn lm vic to cho bn kh nng
lm vic tt hn, cng nh gip cho ngi lnh o ca bn
gii quyt vn ca h v cu trc cng ti da trn thc hnh
tt nht. Bng vic gip cho cng ti ca bn t chc doanh
nghip ca h da trn chun ton cu, bn c th vn ln v
tr chin lc, c ngi ch cng ti v cp qun l tin cy. L
ngi c gio dc cho php bn cung cp ng gp c gi tr
cho cng ti ca bn, cho ngnh cng nghip ca bn v cho x
hi ca bn.
Ti tin k nng quan trng nht ngy nay vi mi sinh
vin l t thch thc bn thn mnh l ngi hc c i. N l
k nng bn cht cho mi ngi mun c gio dc v iu
s l mc ch ng ca gio dc.

173
t mc ch hc tp ca bn
Trong sut cc nm dy i hc v ni chuyn vi nhng
sinh vin gii nht, ti thy rng tt c h c mt im
chung. Tt c h u c k hoch ngh nghip r rng cho bn
thn h v tun theo chng mt cch cn thn. Ngay c khi h
bt u k hoch ca h vi cht t hoi nghi v mc ch h
t, chung cuc tt c h u tin vo n v quyt tm lm
cho n thnh hin thc.
Nhiu sinh vin bo ti rng h ngc nhin v sc
mnh ca vic t mc ch v lp k hoch ngh nghip. Bi
v iu , tt c h u hon thnh tt hn nhiu so vi h
tng tin l c th trong i hc. V sau h qui thnh cng
ca h cho qu trnh t duy qua mi kha cnh ca vic lm
ca h ri pht trin bn l trnh chi tit, c vit ra lm
cho h i ti ni h mun i.
Mt sinh vin bo ti: Khi em lm vic dn tng bc
hng ti mc ch ngh nghip m em t cho bn thn
mnh, bng cch no em lm pht sinh ra bn trong bn thn
em cm gic lin tc v thnh cng v thnh t. Em cm thy
tch cc v c ng vin hn. Em cm thy nhiu kim sot
hn v cuc sng ring ca em. Em cm thy hnh phc hn
v c hon thnh hn. Cui cng em chng my chc pht
trin c tm l, ci to cho em kh nng vt qua
chng ngi khi em tin ti t mc ch ca em.
Lp k hoch ngh nghip bt u bng vic xc nh
bn mun lm g vi tri thc v k nng ca bn. Tri thc ca
bn l ci my li bn i, k hoch ngh nghip l bn l trnh,
v mc ch ngh nghip ca bn l ch n. C mc ch
ngh nghip s gip cho bn t ra chiu hng t lc bt u
gio dc i hc ca bn. Bn vo i hc c gio dc v
vi gio dc ca bn, bn c th t ti ci g c ngha cho

174
bn. Vi tri thc bn thu c trong i hc bn c th lm
nhiu iu. Tri thc ca bn, k lut ca bn, quyt tm ca bn
v nim tin ca bn l ci trc quanh bnh xe cuc sng ca
bn quay. Mi iu trong i hc u bt u vi vic bn lm
sng t mc ch ngh nghip ca bn v cam kt bn thn bn
lm cho n thnh thc ti.
Sinh vin thnh cng l thnh cng v h rt r rng v
iu h mun t ti. Sinh vin khng thnh cng l khng
chc v tng lai ca h. H thng thay i chiu hng v
mc ch mi ln h i din vi chng ngi. Ngy nay,
nhiu sinh vin vo i hc m khng c tham vng ngh
nghip v khng c mc ch no. H ch ngh v c bng cp
v vic lm, KHNG ngh v ngh nghip v mc ch. Nhiu
ngi b lc trong thi gian i hc v h khng c l trnh
hng dn h. Khng c chiu hng r rng hay mc ch, h
ch tri git t lp ny sang lp khc. Mt s c th tt nghip
nhng khng c k hoch ngh nghip r rng, h s ly bt k
ci g ti trn ng ca h v cho mi th xy ra cho h.
Nu ci g tt xy ra, h tin rng h may mn v nu ci g
xu xy ra, h trch s phn ca h.
C chiu hng v mc ch r rng l bt u ca qu
trnh xy dng s t tin, lng t trng v tnh cch c nhn.
Khi bn thi gian ngh v im mnh ca bn, c vng
ca bn, m c ca bn ri t mnh cam kt theo ui n, bn
cm thy dng tro sc mnh tinh thn v quyt tm mnh. Bn
cm thy nhiu nng lc hn, nhiu nng lc hon thnh mc
ch bn t cho bn thn mnh.
Vi sinh vin nm th nht, quyt nh cho bn thn bn
iu bn thc s mun t ti v ri t chc thi gian ca bn
trong i hc quanh n. Vit ra mc ch ngh nghip ca bn,
lm k hoch t ti chng v lm cho n xy ra.

175
La chn lnh vc hc tp
Trong qu kh, t sinh vin i hc phi lp k hoch cho
ngh nghip ca h v cuc sng l n gin. Nu h vo i
hc v c c bng cp, h c th tm c vic lm, th ri
i lm theo vic sut phn cn li cuc i h. Ngy nay s
vic phc tp hn vi ton cu ho, cng ngh thay i nhanh,
cnh tranh kinh t, v nhiu ngi cnh tranh vi t vic lm
hn. Do , sinh vin i hc phi lp k hoch cn thn v
ngh nghip ca h, nhn hng dn chn lnh vc hc tp
ng, thu c k nng ng tm ra vic lm tt. H se i
vic vi ln trong i bng vic hc lin tc nhng k nng mi
khi nhu cu thay i.
Mc du sinh vin l nhng ngi m mng thiu thc
t, h cn gi cn bng nhng m c vi thc ti. Nu h
mun theo m c ca mnh, h cn gi cn bng n vi thc
ti ca vic kim sng. Sinh vin cn hiu rng c khc bit
gia bng cp v k nng. Bng cp khng phi l th m bo
cho vic lm. N ch l cha kho m cnh ca c hi nhng
chnh k nng ca h mi cho php h nm ly c hi. Phn
ln cc cng ti coi bng cp l mt yu cu xin vic lm
nhng h thu ngi da trn ton b k nng ca ngi
lm vic.
Ngy nay phn ln vic lm tt u yu cu k nng c
bit. Nhiu k nng thm ch khng tn ti mi nm trc.
iu ny yu cu sinh vin phi nghin cu v nhn din nhu
cu cng nghip trc khi chn lnh vc hc tp ca h. Nhiu
sinh vin i hc c xu hng i ti trng, lang thang i
quanh xem ci g lm h quan tm, la chn mt lnh vc
th, th ri chuyn n sau cht thi gian, trc khi lng ng
vo lnh vc h thch. Khng c chiu hng r rng, h c th
lm ph thi gian v b l c hi tt. Nu h chn lnh vc hc
tp sai, h c th gp kh khn sau khi tt nghip.

176
 iu tt nht cn lm l chun b sm nht c th c
trc khi h vo i hc nu khng th chm khi h bt u i
hc. H phi chn lnh vc hc tp cung cp cho h c hi tt
nht t ti mc ch ca h. H phi hiu loi vic no h
c th kim c, loi lng no h c th lm ra, v vic no
s l sn c khi h tt nghip. La chn ng lnh vc hc tp
khng m bo vic lm nhng n c th lm cho thi gian
i hc ca h c tt hn khi h c chiu hng r rng vi
con ng ngh nghip c xc nh sau tt nghip.
Phn ln i hc u cung cp hai kiu bng: bng
hng ngh v bng tng qut. Bng hng ngh hi t vo
vic chun b cho sinh vin v ngh xc nh. Chng hn, khoa
hc my tnh hay iu dng cho sinh vin cc k nng k thut
v tri thc h cn lm vic nh ngi pht trin phn mm
hay ngi chm sc ngi bnh. Bng tng qut cho sinh vin
mt tng quan v nhiu ch lm giu tri thc ca h.
Sinh vin hc trong cc khu vc bng tng qut khng xy
dng k nng k thut v mt ngh c bit, m hc tri thc c
gi tr v kh nng lm nhiu th mt cch sng to. Nu h
chn khu vc tng qut, h s hc cc lp c a dng rng
v cc ch nh vn hc, lch s, ngh thut, x hi, kinh t,
khoa hc chnh tr, chnh ph v trit hc lm giu cho cuc
sng ca h. Nn tng ny c th gip cho h i vo cc ngh
nh trong lut, dy hc, cng nhn x hi, vn phng chnh
ph, hay nghin cu hc thut. Cc lnh vc hng ngh yu
cu sinh vin hc cc mn trong mt khu vc c bit. Nhng
khu vc ny thng c nhiu yu cu mn hc hn l khu vc
tng qut. Chng hn, bng k ngh s yu cu sinh vin hc
cc mn v ton hc, cng ngh, vt l v k ngh v.v... Nu h
chn lnh vc hng ngh, con ng ngh nghip ca h
c xc nh v h bit loi vic no h c th c c v
ngnh cng nghip no h s lm vic sau khi tt nghip.

177
 Ngay c ngy nay, nhiu sinh vin i hc ch c khi
nim m h v chn lnh vc hc tp no. Nhiu ngi khng
bit im mnh v im yu ca h hay cc ngh ph hp nht
vi h. Theo mt kho cu i hc, nhiu sinh vin nm th
nht vo i hc m khng c chiu hng; h khng th ra
quyt nh c v h b ln ln. Khng c mc ch r rng v
quyt tm, h thng chn la sai. Vi nhiu thng tin sn c
th trng, trong bo ch, v trn internet, khng c c g
m khng bit. iu quan trng cho sinh vin l lm nghin
cu v lm vic vi cc c vn ngh nghip ca nh trng
ra quyt nh ng. l tng lai ca h v l chn la
ca h.
La chn lnh vc hc tp l chn la mu cht khi sinh
vin chuyn t trng trung hc vo i hc. N i hi lp k
hoch cn thn v thng l nhng quyt nh kh. Ch vi hc
sinh mi bit mnh mun hc g cn phn ln hc sinh
KHNG bit lnh vc hc tp no l tt cho h hay h nn
theo ui ngh nghip no. Mt s ngi cho cha m quyt
nh cho h. Mt s ngi theo li khuyn ca bn b. Mt s
s chn ci g h hc tt trng trung hc v hi vng rng
h s hc tt i hc. Nhiu ngi thay i lnh vc hc tp
nhiu ln khi h khng hc tt trong thi gian i hc.
L hc sinh, bn cn thi gian nh gi nhng im
mnh v im yu ca mnh, nhn din cc ch v hot
ng bn thch th cng nh mc ch cuc i mnh. Ngh v
loi vic bn s lm trong tng lai i, ni bn mun lm vic,
v mc lng bn mun kim. Bn cn thu thp thng tin v
bn thn mnh nh mi quan tm, k nng, s thch, nhu cu
pht trin, vi tr v gi tr ca mnh trong cuc sng. Nhng
ngi bit im mnh ca mnh v p dng chng vo ngh
nghip l thnh cng hn nhng ngi khng bit my v bn
thn mnh. Bng vic bit bn thn mnh, bn c th nhn din
cc lnh vc hc tp c th xc nh ci no l tt nht cho

178
bn v nh gi nhng khu vc ny mt cch cn thn cng
nh cc phng n cho tu chn ca bn. iu ny s l k
hoch ngh nghip ca bn, iu s hng dn bn la chn
lnh vc hc tp.
Bn cn tho lun k hoch ngh nghip ca mnh vi
cha m, thy gio v bn b tm ra ngh no c th nht s l
chn la tt nht. Nu bn vn khng chc chn, th ni
chuyn vi nhng ngi ang lm vic lnh vc bit
thm thng tin. Hi h v bn cht cng vic ca h, iu kin
lm vic, o to cn c, th trng vic lm, v h thch v
khng thch ci g v vic lm ca h. Ri so snh cu tr li
ca h vi mong i ca bn. Bn c th mun nghin cu v
gio dc v o to c cn ti v tho lun vi cc hc sinh
khc, ngi ang hc trong khu vc bit thm thng tin
trc khi lm hp chn la ca bn vo vi khu vc.
Sau khi c vi khu vc quan tm, bn c th kim li vi
th trng vic lm. Ti gi iu l Thc t kim. C
nhng khu vc bn c th thch hc tp nhng nu vic lm b
gii hn th bn c th xem xt li. C hi vic lm l mt yu
t quan trng trong quyt nh v ngh nghip. Nn kinh t
ton cu m ra nhiu c hi trong mt s khu vc nhng cng
lm kh khn hn trong cc khu vc khc. L hc sinh bn cn
nhn vo d bo th trng vic lm, iu c th gip bn trong
thm nh nhu cu tng lai v nhu cu vic lm c th vi
vic lm xc nh v ra quyt nh v lnh vc hc tp no s l
tt nht cho bn.
Tt nhin, nhiu hc sinh s phi gii quyt vn v
"cha m c ch nh sn" c chn mt ngh cho h m
khng xt my ti s thch v k nng ca con h. iu ny c
th to ra cng thng trong mi quan h v c th l ngun gy
tht vng. Tuy nhin, cha m bn s rt quan tm khi h thy
rng bn thi gian chun b cho k hoch ngh nghip

179
vi thng tin gip bn ra quyt nh. y l lc chia s
cng h v k hoch ngh nghip ca bn, lng nghe quan
im ca h, tho lun cng h v tng lai ca bn cng nh
nhng im mnh v yu ca bn.
iu rt quan trng cn gi ton cnh v mi s. Cn
quan trng hn thnh cng v tht bi l cch qua bn phn
ng li h. Bn nn cm n cha m mnh v khim tn trong
thnh t ca ring mnh. Bn cng nn kin nhn trong mi
tnh hung v hc lng nghe chm ch bi v mi ngi u c
ci g ni. Nu cn, bn nn gii thch quan im ca
mnh mt cch cn thn v vi s sng t, gi cho xc ng
ca mnh lun c ti, v l tng lai ca bn, ngh
nghip ca bn, lnh vc hc tp ca bn m bn nh gi
cn thn trc khi rt ra bt k kt lun no. Tuy nhin, bn
QU THC gi mi tu chn m v mi s bao gi cng
thay i.

Hc nhng iu mi
Vic hc c i l nhiu hn ch bt kp c vi tri thc
cng ngh. Bn cng hc t kinh nghim v t vic phm sai
lm. Nhiu sinh vin tin bng hc tp cng ngh mi nht s l
nhng khi bn trng thnh gi hn v tin ln trong ngh
nghip, bn s hc nhiu iu hn m c th chng lin quan g
ti cng ngh. V cn bn, bn ang trng thnh v tr nn tr
hu hn.
Khi bn cn trong i hc, bn hc t thy, t sch, t
vic c bi v lm bi tp nh v bn pht trin tri thc v
mt ch c th. y l iu bn bit v bn gii. Tri thc
v bng cp bn thu c gip cho bn kim vic lm. Tuy
nhin tri thc hn lm ny l khng gip bn trong bc

180
tip. Trong cng vic, bn cn p dng tri thc vo ci g c
gi tr. Ch qua hnh ng lm n, bn pht trin k nng ca
bn. l k nng gi cho bn cn trong vic lm v gip
bn tin b trong ngh nghip. Bng vic lin tc hc tri thc
mi v p dng n, bn ang ci tin k nng ca bn v tin
vo nhng chc v cao hn.
Tuy nhin cc k nng lm cho bn c thng cp khng
phi l k nng m bn cn thnh cng trong bc tip.
y l s kin quan trng m nhiu ngi khng hiu.
iu tt nht bn hc vi nhiu nm kinh nghim l nng lc
ca bn "Bit iu bn khng bit." L ngi c kinh nghim
bn bit nhng im mnh v yu ca ring bn. Bn hc da
trn ngi khc v h em ti k nng no m bn khng c.
Nhiu ngi tin rng v h thnh cng v vo chc v quan
trng, h bit mi th. y l ch nhng ngi qun l phm
sai lm. y l ch nhng ngi lnh o ra quyt nh sai.
Ngi qun l gii nht v ngi lnh o gii nht l ngi
hiu s kin ny. H bit iu h khng bit cho nn h da
vo nhng ngi c tri thc v k nng no m h khng c.
H ph thuc vo nhng ngi gip cho h ra quyt
nh. Ngc li, ngi qun l kiu cng, khng bit nhc
im ca h v cch nhn gii hn ca h s phm sai lm v
khng bao gi tin b g thm na, mt s ngi thm ch cn
chm dt ngh nghip ca h. Vic hc c i ngha l hc k
nng mi thnh cng v tr tip, k c vic bit gii hn
ca bn, bit iu bn khng bit v ra quyt nh ng sa
n.
Tuy nhin k nng ny l khng a bn sang bc
tip.
Bc tip l v c tm tr ci m. Vic hc c i nn
a ngi ta ti pht trin sng sut trong kh nng Khng
bit iu bn khng bit. y l iu trit gia Hi Lp Socrates

181
gi l vic m ca ngi lnh o. ng y vit: Ngi lnh
o thc s phi c kh nng hiu "vic m" ca mnh bng
tng tc vi ngi khc trong cuc truy hi, t cu hi vi
nhng quyt nh no , phn tch bng tm tr ci m v
nhng kin m c th khng ging thng vi kin ring ca
ngi . Theo kin ca ti, bn ch c th lm c iu ny
bng vic c t duy su sc v su lng vi bn thn bn
hc iu mi. Vic hc su sc xut hin trong cuc i thoi
ni bn c th nhn vo lun c t quan im ca ngi khc
v thy cch h i ti kt lun ca h, cho d nhng thng tin
mi ny c th mu thun vi bn.
Khi bn ang trong tho lun ni tng thnh vin t c
kin ring ca h, bn c c hi pht trin vic hc mi.
Bn hc phn bit gia s kin v din gii v cch ngi khc
i ti suy lun ca h. y l nhng iu quan trng m bn
phi hc. Khi iu ny xy ra, n s m ra nhng kh nng mi
cho bn. By gi bn lm l ra vic m ca bn, v vic hc
su sc xut hin. y l iu ngi Hi Lp gi l "tri thc
tr hu".
Lm sao bn i vo trong bc tip?
Bn cht cho vic hc c i l lng nghe vi tm tr ci
m. K nng lng nghe thng b b qua trong th gii kinh
doanh ngy nay. Mi ngi u mun l ngi trnh by,
ngi lm vic ni, ngi c kin mnh, ngi c ting ni
ln. C nhiu mn hc v k nng trnh by hay ni cho cng
chng nhng khng c my v lng nghe v hc tp. Ngi
lnh o ln thng khng phi l ngi lm vic ni nhng l
ngi lm vic lng nghe. y l ch ngi lnh o c tm tr
ci m hiu iu ngi khc ni m khng mc ni n vi
cch n c th khp vi kt lun ca ngi . Nu bn c th
pht trin k nng ny, bn s lm tt, hn rt nhiu ngi khc
v c th t ti v tr cao nht c th c. Bng vic lng

182
nghe kin khc, bn c th hc nhng iu mi, tng mi,
suy lun mi, v bn c th i ti sng sut mi nh: Mnh
cha bao gi ngh v n theo cch . N c th tt hn cch
ngh ca mnh.
y l iu ti tin v hc c i l g.

ng c
Khc bit chnh gia sinh vin tt nghip i hc v
nhng ngi khng l sinh vin tt nghip l ng c. Sinh
vin c ng c hc hnh chm ch, hc nhiu nht c th
c. Sinh vin thiu ng c thng b trn ngp bi cng
vic trong lp; gp kh khn trong hc tp ca h p ng
yu cu i hc. Khng c ng c, h d dng b nh hng
bi cc bn b khng c ng c khc dnh thi gian cho
tr chi hay tic tng thay v hc tp. Mt s b sao lng bi
quan h vi bn trai hay bn gi.
Theo mt nghin cu i hc, c nhiu yu t nh hng
ti ng c ca sinh vin: Mi quan tm ca h vi mn hc;
cm nhn ca h v tnh hu dng ca n; ham mun ca h
thnh t; t tin ca h; v kin nhn ca h. Tt nhin, mt
s ngi cng c ng vin bi vic chp thun ca gia nh
v bn b h.
Nhiu sinh vin bo ti rng nhit tnh ca gio s l then
cht cho vic hc ca h. Mt gio s gii c th to ra khc
bit ln. Nu gio s tr nn nhm hay chn, sinh vin cng s
chn. Nhit tnh ca gio s ti t tin tng v kch ng v ti
liu mn hc m h dy. Nu gio s thch th dy, sinh vin
s cm thy iu na.

183
 Yu t khc l s tham gia ca sinh vin trong lp. Ngy
nay sinh vin rt tch cc, h khng mun ngi yn tnh v
lng nghe na. Phn ln mun tham gia v tho lun v ti liu
trn lp. Sinh vin hc tt nht bng vic lm v gii quyt vn
. Gio s nn hi nhiu cu hi trong lp, thch thc sinh
vin tm cu tr li. ng ni cho h ci g khi bn c th
hi h. Khuyn khch h tho lun trong chnh h, gii quyt
cc vn ca tng hon cnh nghin cu.
Thnh thong sinh vin khng bit tnh hu dng ca ti
liu. Nhiu ngi thng hi: Sao ti phi hc ci ny hay ci
n?" Cch tt hn dy l dng v d, cng nhiu v d cng
tt. Gio s nn ch ra s lin quan ti ti liu mn hc vi
iu h s cn v sau trong cuc sng. Mt bi bo t bo ch;
mt cu chuyn trong tin tc, hay din n ca website c th
ch ra cho h chiu hng ng. Gio s nn ni cho sinh vin
iu h cn lm thnh cng trong lp. ng cho h on
m ci g c mong i h.
Mt k thut khc l tng s kh ca ti liu khi tin trnh
tip din. Bt u vi vi kim tra d dng khuyn khch
sinh vin thnh cng lc bt u. Mt khi sinh vin cm thy
h c th thnh cng th tng dn mc kh. Mi bi tp ln
hay k thi nn bao gm c cc cu hi d v kh cho sinh
vin c c hi kinh nghim thnh cng cng nh thch thc.
Cch truyn thng lm cho k thi thnh kh loi bt sinh
vin khng bao gi nn dng. N to ra cng thng m c th
can nhiu vo hc tp. Cch c v so snh sinh vin vi nhau
cng nn c trnh.
Nhiu sinh vin khng hc tt i hc v h c mc
ch ngh nghip khng r rng. Cc gio s nn yu cu h
to ra nhng mc ch ngh nghip hin thc m thch hp vi
kh nng v mi quan tm ca h. Nhc nh h rng nhng
mc ch c nhn ngn hn c th thng xung t vi mc

184
tiu gio dc di hn. cho h bit rng cng vic trng
hin thi c lin quan ti mc ch ngh nghip tng lai ca
h.
Gia nh l yu t ng vin s mt cho hu ht cc sinh
vin. l l do ti sao iu quan trng l gio s tranh th s
gip ca gia nh sinh vin ng vin v gip lp k
hoch cho gio dc i hc ca ngi . Cha kho l xy
dng mi lin h vi ph huynh hc sinh v gio s c th gip
cho ph huynh hiu mi bc cn thit trong vic lm cho sinh
vin thnh cng i hc.

Hc ci g?
Nu bn c cc bi trong website ca ti, c l bn bit
quan im ca ti v cng ngh thng tin. Li khuyn ca ti
l n gin: Nu bn mun c vic lm c tr lng cao khi
tt nghip khi i hc, hy hc khu vc cng ngh thng tin
nh Khoa hc my tnh, K ngh phn mm, hay Qun l h
thng tin. C vi nghin cu ch ra rng trin vng vic lm
trong khu vc cng ngh l tt hn v lng khi im ca
chng cng cao hn cc khu vc khc. ( M, lng cho ngi
tt nghip trong khu vc ny l gia $87,000 ti $116,000 nm
2010).
Trong ba nm qua, ghi danh trong khu vc cng ngh
thng tin tng ln ng k khi ngy cng nhiu sinh vin
khm ph ra rng y l khu vc tng trng nhanh. Ngay c
trong khng hong ti chnh, cc cng ti thu sinh vin tt
nghip CNTT khng c g thay i v khng c du hiu v
vic chm li. Nhu cu v sinh vin CNTT ang ln cao mi
lc trong nm nay khi phc hi kinh t bt u. Theo vi
bo co i hc qung 97% sinh vin CNTT tm c vic lm

185
ngay sau khi tt nghip c M v chu u. Ti khng c d
liu t chu nhng c n v Trung Quc cng bo co
thiu ht trm trng cng nhn CNTT c k nng cho nn ti
tin rng y l vn ton cu. cc trng hng u nh
CMU, Stanford v MIT, phn ln sinh vin tt nghip u
nhn c trung bnh 3.4 ngh vic lm trong nm 2010.
Nhiu cng ti quan tm ti sinh vin CNTT ngy nay hn cc
nm trc, cho d mt s cng ti khng trong khu vc cng
ngh.
Ts. Mehran Sahami ti i hc Stanford cng b mt
cuc iu tra v sinh vin i hc v thy rng 68% coi Cng
ngh thng tin l chn la an ton hn trong thi kinh t thch
thc ny. S sinh vin hc lp my tnh tng ln 25% mi nm
cho d nhiu ngi khng chuyn v cng ngh thng tin. Sinh
vin trong khoa hc t nhin v y hc cng phi hc lp my
tnh bi v c cc khu vc mi trong y tnh ton, sinh hc tnh
ton, cng ngh sinh hc v sinh tin hc. Sinh vin v kinh
doanh cng hc cc lp my tnh v c cc khu vc mi nh
tnh ton qun l ri ro, tnh ton u t v ngn hng u t.
Ti tin xu hng ny s tip tc trong mi nm ti khi nhiu
khu vc ang thm cc mn my tnh v nhiu cng ti ang
dng my tnh t ng ho cng vic ca h.
C mt s khc bit gia Khoa hc my tnh, K ngh
phn mm, v Qun l h thng tin cho d chng tt c u l
cc b phn ca khu vc Cng ngh thng tin. Khoa hc my
tnh lin quan ti c cc kha cnh vt l v chc nng ca cng
ngh. N gii quyt vi cc l thuyt v nghin cu v cch
my tnh lm vic mc rt thp (c phn mm/phn cng).
Phn ln cc chng trnh u hi t vo cu trc d liu, thut
ton cho ng dng c bit. Nu bn thch ton hc, qui lut, l
thuyt v phc tp ca thut ton no th y l lnh vc
dnh cho bn.

186
 K ngh phn mm lin quan ti mi kha cnh ca pht
trin phn mm my tnh gii quyt cc vn . N bao qut
ton b vng i pht trin t quan nim ti thc hin v n
ch trng rng mi ngi lm vic trong t gii quyt vn
. Sn phm phn mm phi tun th theo yu cu ca khch
hng cho ton b vic pht trin phi c 'k ngh' gii
quyt cho bn cht phc tp v ln. Nu bn thch ci g
thc t, t l thuyt hn th lnh vc ny l dnh cho bn.
Qun l h thng tin lin quan ti vic qun l h thng
tin trong mi trng doanh nghip. N hi t vo ci vo, thao
tc v ci ra ca d liu v ng dng ca h thng p ng
mc ch v mc tiu ca doanh nghip. Nu bn khng thch
k thut nhng vn mun trong khu vc CNTT th lnh vc
ny dnh cho bn v n c nhiu kha cnh qun l hn l kha
cnh k thut.
Chng hn, nh khoa hc my tnh thit k h thng tin,
c phn cng v phn mm (thut ton). Ngi k s phn
mm pht trin kin trc phn mm, xy dng sn phm phn
mm tng ng vi yu cu gii quyt vn . Ngi qun
l h thng tin qun l ton th h thng (phn cng, phn
mm) chc chn rng n p ng nhu cu ca doanh nghip.
Sinh vin qun l h thng tin ISM cng hc cc mn doanh
nghip v cch tip cn CNTT theo cnh quan qun l.

La chn lnh vc hc tp
La chn lnh vc hc tp l chn la mu cht khi sinh
vin chuyn t trng trung hc vo i hc. N i hi lp k
hoch cn thn v thng l nhng quyt nh kh. Ch vi hc
sinh mi bit mnh mun hc g cn phn ln hc sinh
KHNG bit lnh vc hc tp no l tt cho h hay h nn

187
theo ui ngh nghip no. Mt s ngi cho cha m quyt
nh cho h. Mt s ngi theo li khuyn ca bn b. Mt s
s chn ci g h hc tt trng trung hc v hi vng rng
h s hc tt i hc. Nhiu ngi thay i lnh vc hc tp
nhiu ln khi h khng hc tt trong thi gian i hc.
L hc sinh, bn cn thi gian nh gi nhng im
mnh v im yu ca mnh, nhn din cc ch v hot
ng bn thch th cng nh mc ch cuc i mnh. Ngh v
loi vic bn s lm trong tng lai i, ni bn mun lm vic,
v mc lng bn mun kim. Bn cn thu thp thng tin v
bn thn mnh nh mi quan tm, k nng, s thch, nhu cu
pht trin, vi tr v gi tr ca mnh trong cuc sng. Nhng
ngi bit im mnh ca mnh v p dng chng vo ngh
nghip l thnh cng hn nhng ngi khng bit my v bn
thn mnh. Bng vic bit bn thn mnh, bn c th nhn din
cc lnh vc hc tp c th xc nh ci no l tt nht cho
bn v nh gi nhng khu vc ny mt cch cn thn cng
nh cc phng n cho tu chn ca bn. iu ny s l k
hoch ngh nghip ca bn, iu s hng dn bn la chn
lnh vc hc tp.
Bn cn tho lun k hoch ngh nghip ca mnh vi
cha m, thy gio v bn b tm ra ngh no c th nht s l
chn la tt nht. Nu bn vn khng chc chn, th ni
chuyn vi nhng ngi ang lm vic lnh vc bit
thm thng tin. Hi h v bn cht cng vic ca h, iu kin
lm vic, o to cn c, th trng vic lm, v h thch v
khng thch ci g v vic lm ca h. Ri so snh cu tr li
ca h vi mong i ca bn. Bn c th mun nghin cu v
gio dc v o to c cn ti v tho lun vi cc hc sinh
khc, ngi ang hc trong khu vc bit thm thng tin
trc khi lm hp chn la ca bn vo vi khu vc.

188
 Sau khi c vi khu vc quan tm, bn c th kim li vi
th trng vic lm. Ti gi iu l Thc t kim. C
nhng khu vc bn c th thch hc tp nhng nu vic lm b
gii hn th bn c th xem xt li. C hi vic lm l mt yu
t quan trng trong quyt nh v ngh nghip. Nn kinh t
ton cu m ra nhiu c hi trong mt s khu vc nhng cng
lm kh khn hn trong cc khu vc khc. L hc sinh bn cn
nhn vo d bo th trng vic lm, iu c th gip bn trong
thm nh nhu cu tng lai v nhu cu vic lm c th vi
vic lm xc nh v ra quyt nh v lnh vc hc tp no s l
tt nht cho bn.
Tt nhin, nhiu hc sinh s phi gii quyt vn v
"cha m c ch nh sn" c chn mt ngh cho h m
khng xt my ti s thch v k nng ca con h. iu ny c
th to ra cng thng trong mi quan h v c th l ngun gy
tht vng. Tuy nhin, cha m bn s rt quan tm khi h thy
rng bn thi gian chun b cho k hoch ngh nghip
vi thng tin gip bn ra quyt nh. y l lc chia s
cng h v k hoch ngh nghip ca bn, lng nghe quan
im ca h, tho lun cng h v tng lai ca bn cng nh
nhng im mnh v yu ca bn.
iu rt quan trng cn gi ton cnh v mi s. Cn
quan trng hn thnh cng v tht bi l cch qua bn phn
ng li h. Bn nn cm n cha m mnh v khim tn trong
thnh t ca ring mnh. Bn cng nn kin nhn trong mi
tnh hung v hc lng nghe chm ch bi v mi ngi u c
ci g ni. Nu cn, bn nn gii thch quan im ca
mnh mt cch cn thn v vi s sng t, gi cho xc ng
ca mnh lun c ti, v l tng lai ca bn, ngh
nghip ca bn, lnh vc hc tp ca bn m bn nh gi
cn thn trc khi rt ra bt k kt lun no. Tuy nhin, bn
QU THC gi mi tu chn m v mi s bao gi cng
thay i.

189
c chun b
Ngy nay chng ta ang sng trong mt thi bt nh ni
bt k ci g cng c th xy ra rt nhanh chng. C l bn may
mn c vic lm khi ngi khc mt vic nhng trong thi thay
i ny, mi ngi u cn c k hoch tm vic v duy tr vn
c lm vic. Ai ngh ti ch vi thng qua, vi triu ngi
trn th gii mt vic? Ai ngh rng ngay c cc cng ti ln
nh Toyota, AIG, IBM, Microsoft cng phi thi ngi? Ngy
nay vi ton cu ho, bt k ci g cng c th xy ra cho nn
iu quan trng l bn phi cn thn trong lp k hoch ngh
nghip. Sinh vin phi xem xt nghim chnh v tri thc v k
nng ca h khi h chn gio dc, la i hc, quyt nh o
to, v quyt nh vic lm v.v.
Hn bao gi ht, iu quan trng l c "k nng v tri
thc tip th c bi v l nhng yu t c th bo v bn
trong thi thay i ny. C k nng c bit trong vic ny lm
cho bn thnh tng i duy nht so vi ngi khc. Nu bn
k nng ca mnh thnh lc hu hay khng c lin quan ti
iu th trng cn th bn s mong manh. Bn khng nn ch
i cho ti khi bn nhn c thng bo thi vic mi bt
u tm vic. Bn phi thng xuyn bit ai ang tuyn ngi
trong cng nghip v h ang tm k nng no. Bit k nng no
l nng c th gip cho bn hc v cc c hi thay i ngh
nghip khi bn khng trong nhu cu ro rit tm vic. iu ny
c th gip cho vic chuyn ngh ca bn c lp k hoch
tt hn l ch np n xin bt k vic g bi v bn ang b sa
thi.
Tt nhin, bn c th khng cn tm vic by gi nhng
bn phi c chun b trong trng hp . Bn bao gi cng

190
phi c bn l lch c hiu qu v gi n c cp nht khi thay
i k nng v khi thnh tu ca bn tch lu li. Bn nn bit
rng vi mi danh sch vic lm, bao gi cng c nhiu ng
n sn sng vi bn l lch bao gi cng l tt nht. Bn
phi bit rng ngi qun l tuyn ngi bn rn v h khng
c mi bn l lch mt cch cn thn. Khi h thy ci g tt,
h ra quyt nh ngay. Nhng c bn l lch c cp nht th
hin r rng tri thc, k nng v thnh tu ca bn theo mt
cch no m ngi qun l bn rn c th nhanh chng c
v ra quyt nh s c c li th.
Cho d bn c bng cp i hc nhng o to ph
bao gi cng c ch. Chng ch khng lm cho ngi ny tt
hn ngi khc nhng chng c cho ngi qun l tuyn ngi
n tng no rng ng c vin ny c ci g hn nhng
ngi khc khng c chng nhn. Khi ngi qun l tuyn
ngi b trn ngp vi qu nhiu bn l lch m h phi c, h
s b cc ng c vin khng c chng nhn v nhng k
nng no c cn ti. Chng ch cng cho ngi qun l
tuyn ngi m bo rng ng c vin l nghim chnh v vic
hc c i v l chuyn gia trong khu vc no . Nhng
ngi cng ngh mun thng tin trong ngh nghip ca h
phi xem xt o t c chng ch ph thm sau vi nm gi
cho h duy nht hn nhng ngi khc.
Ngy nay, ngi k thut c th lm vic cho bt k cng
ti no t bt k u. C nhiu vic lm t cng ti ton cu hn
cng ti a phng cho nn c th l bn lm vic cho cng ti
ton cu nhng vn nc ca bn. Cng nhn o l iu
mi v nhiu ngi c k nng ang lm vic "o" nh h.
lm iu , bn cn c kh nng trao i trong ting nc
ngoi. Ting Anh l ngn ng c a chung vi phn ln
cng nhn o. Rt d tm cc cng ti ang tuyn ngi ngy
nay, ngc vi vi nm trc. L ngi tm vic, trch nhim
ca bn l khng ch bit bn thn mnh m cn phi bit c

191
cng ti bn ang nh xin vic lm. C nhiu website lit k
vic lm v nhiu ni ang tm kim mt cch ro rit ngi c
k nng. Nghin cu cc website cng ti, cc bi bo, ti liu
tip th v lc s ca cc cng ti tuyn ngi trc khi n
xin vic.
iu rt quan trng l bit tri thc v k nng ca bn
trc khi n xin vic. Ch bn mi bit bn gii v g hay
thc s quan tm ti lm vic trong ngh chn ca bn. Ch
bn mi c th chng t gi tr m bn c th em ti cho
ngi s dng lao ng. Bn c th khng bit mong i g
trong cuc phng vn vic nhng mt iu bn c th chc
chn l bit mnh l ai v bit lm sao bn s c kh nng
chng t ti nng ca mnh hay cho v d v iu bn lm
vi ngi s dng lao ng tim nng. La chn vic m bn
thc s thch v vic khp vi k nng ca bn, nu khng bn
s c th phi i tm vic lm mi sm.
Trong cuc phng vn vic lm, ngi s dng lao ng
s hi nhiu cu hi k thut cng nh cu hi doanh nghip,
nghip v. H mun bit k nng ca bn l g? bn tt nghip
t trng no? Thnh tu ca bn l g? v ti sao bn mun
lm vic cho h? Bn s cn chng t cho h v tri thc ca
bn, k nng m bn c t cch cho vic lm bn ang xin
vo v rng bn tm cng ti ny v bit iu g v h na.
Bng vic lp k hoch cn thn cu tr li ca bn trc cuc
phng vn, bn s tham gia vi h trong cuc i thoi khi h
chia s quan im ca h vi bn. Bng vic lng nghe mi
quan tm ca h, bng vic hiu nhu cu ca h, bn s c kh
nng by t cho h v k nng t duy phn tch v ph phn
nghip v ca bn cng nh vin cnh ca ngi m bn s c
th nng m ng nu h tuyn bn.
Trong thi bt nh ny, bn bao gi cng phi c
chun b v l ngi c chun b tt s c nhiu c hi tt

192
hn nhng ngi ngi y v ch i c hi m c th chng
bao gi ti.

Chun b cho tng lai ca bn

Nhiu sinh vin tt nghip tin rng mt khi h c vic
lm, h th gi c chng c i. iu c th l ng nm
mi nm trc nhng khng ng trong th trng vic lm
cnh tranh ny. C nhiu ngi c vic lm tt ri t nhin
thy bn thn h b tht nghip. i khi bi v kinh t km
nhng i khi bi v thay i trong nhu cu th trng. Sinh
vin thng hi ti: Chng em nn lm g gi vic lm?
Cu tr li ca ti l: Bit nhu cu th trng, chc rng k
nng ca bn l c gi tr, v lin tc ci tin k nng ca bn
trong th trng thay i ny.
Vi ton cu ho, ro chn a l ang ngy mt t lin
quan. Thnh vin t ca bn, khch hng, v ngay c nhng
ngi qun l trong tng lai c th t bt k ch no trn th
gii. Theo nghin cu mi nht, trn 75% ngi pht trin
phn mm s lm vic trong mi trng lm vic phn b.
thnh cng, bn phi pht trin cch ngh ca vic l cng nhn
ton cu ngi c nng lc lm vic bt k ch no v vi bt
k ngi no. Bn phi bit t nht mt ngoi ng (ting Anh l
hn c). Bn phi bit v ngi t cc nc khc bng vic
hiu vn ho v phong tc ca h. Bn cng hiu vn ho nc
ngoi bn s cng c t tin khi lm vic trong th trng ton
cu. iu ny s lm cho bn c gi tr hn cho cng ti ca bn
hay hp dn hn cho ngi s dng lao ng tng lai.
Bn cn c bn k hoch ngh nghip gip bn thng
tin trong ngh nghip ca bn. Nu bn gii vi iu bn lm
th bn c th c bt ln chc v tt hn trong cng ti ca

193
bn. iu g xy ra nu ngh nghip ca bn b ai cn li,
bt k vic bn lm vic chm ch n u hay bn gii n
u? Khng c bn k hoch ngh nghip, bn c th gin di,
tht vng hay chn nn. Tuy nhin, vi vic c bn k hoch
ngh nghip, bn c th kim im cc tu chn ca bn v ly
hnh ng cn thit nh tm vic lm mi. Nhiu ngi ch
ngh v vic tm vic lm khi h khng cn c cn ti hay b
sa thi. l qu tr v h ang phn ng li tnh hung. Thi
gian tt nht ngh v i vic lm bao gi cng m ra cho
nhng c hi mi, bt k khi no n ti. lm iu , bn
phi c tnh d ng v bit iu bn lm tt, vai tr v trch
nhim ca bn, v nhng thnh cng bn t ti v lm ti
liu v chng trong s c nhn ca bn. Khi xin vic, mi
ngi s dng lao ng mi u mun bit bn c th lm
c g cho h cho nn s d dng hn nhiu khi c mi thc
sn sng trong lc vit ra cho nn bn khng cn kim im li
ngh ca mnh.
L mt nh chuyn mn tch cc, bn nn pht trin mi
quan h vi cc nh chuyn mn khc, c bn trong v bn
ngoi cng ti ca bn. Mt s l bn b, mt s c th l thy
km ca bn. H c th gip bn khi mi s thay i, cung cp
c hi khi vic lm hin thi ca bn c v km. C thy km
l iu tt nht bi v h c th dy bn k nng mi, cng
ngh mi v mi th gip cho bn thng tin ngh nghip theo
hng bn mun. Trong thi thay i nhanh ny, bn bao gi
cng phi nhn bit v thay i trong kinh t v cng nghip.
Khng ai c th d on c tng lai nhng bng vic gi
cho bn thn bn c thng tin, bn s c u th tt hn h.
Ti bit rng phn ln ngi lp trnh u bn rn v khng
c sch nhng ti khuyn rng bn c c mt s sch gi
cuc sng ca bn c cn bng. Khng cn phi c sch k
thut m bt k sch no c th gy hng khi cho bn hay lm
bn quan tm l c.

194
 Bn l ai, bn lm g, khng thnh vn , bn c l s
gp phi kh khn trong ngh nghip ca bn. Nu bn chun
b tt, bn c th ni ln thnh cng v coi nhng vn nh
th l kinh nghim hc tp. Bn cng hc nhiu, bn s cng
tr nn gii hn v n lm pht trin tnh cch ca bn mnh
hn, vng chi hn vi sc p bn ngoi. L sinh vin, bn s
gp phi vn trong trng nhng ti th thy rng bn tht
bi v hc c bi hc ca bn trong trng hn ngoi
i. Khng ai l hon ho cho nn phm sai lm l c hi
hc chng no bn khng phm cng mt sai lm hai ln. Bn
chu trch nhim cho bn thn bn v tng lai ca bn ph
thuc duy nht vo bn ch khng ai khc. Mi th bn hc
trong trng c th rt hu dng v bn bt u chun b cho
ngh nghip tng lai ca bn. V tng lai bao gi cng bt
nh, bn cn tnh gic v bao gi cng sn sng xy dng
ngh nghip tng lai ca bn.
V vic lm ca bn c th thay i trong tng lai, bn
phi chc k nng ca bn bao gi cng c cp nht. Vi
vic lp k hoch no , bn c th kim sot c ngh
nghip tng lai ca bn vo hm nay. Cha kho khng phi
l d on ci g s xy ra m l bn chun b tt ti u cho
nhng ch bo sm ny ca thay i. Khi bn nhn ra rng thay
i l thng hng v bn thng xuyn hc cho bn duy tr
pha trc, bn s thy bn thn bn trong v th ln nm
ly cc c hi ti trn ng ca bn.

Tri thc ton cu

Hm qua, ti gp Alex Young mt quan chc cp cao
ca mt cng ti ti chnh ln New York. ng y ni: "C
cm nhn trong cc sinh vin rng khng cn vic lm na, v

195
 l sai. C nhiu vic lm, nhng ngi tt nghip khng
nhn ra k nng no c cn c thu. K nng k thut l
khng . Trong th gii thay i nhanh chng ny, nhiu vic
lm thay i v nhng k nng mi c cn ti."
Ti hi: Chng thay i th no? Ci g l k nng
mi?
ng ta gii thch: Ngy nay mt trong nhng k nng
vic lm c thm d nhiu nht l "nng lc ton cu," hay
s quen thuc vi cch doanh nghip lm vic theo qui m
quc t. Cc cng ti ln m vn phng mi x xnh trn th
gii by gi, v h cn cng nhn cho nn nu bn c th
chng t c rng bn c k nng v cc vn ton cu hay
ni c ngoi ng th bn c u th ng k. Tun trc, ti
Trung Quc ni chuyn vi sinh vin tt nghip, nhng ngi
mun lm vic cho cng ti ti chnh ca ti. Phn ln trong h
u c k nng k thut nhng khng c tng v iu g
ang xy ra bn ngoi nc h. l vn vi nhiu sinh
vin chu ngy nay, h hc chm ch, h lm vic cn c
nhng h thiu tri thc v th gii quanh h. Ngay c ci g
n gin nh xu hng ton cu ho, khng hong ti chnh,
hay tan chy kinh t chu u v.v. nhiu ngi khng bit g v
chng v h bo ti rng h mun lm vic cho cng ti quc t
v i ra th gii."
Ti ngc nhin: Tht kh m ngh c rng ngy nay
sinh vin i hc khng bit v nhng iu nh vy.
ng ta ci: Khi ti hi mt ng c vin: C ngh g
v th gii phng? C y ngh rng ti hi cu hi mo, cho
nn c y tr li: Th gii trn ch c phng u. Ti bo c
y rng iu ti ng l nh ngha ca Thomas Friedman v
Th gii l phng v ti mun bit ton cu ho tc ng th
no ti kinh doanh ngn hng? C y ni: Ti cha bao gi

196
nghe ni ti Thomas Friedman, v chng bit g v th gii
phng v n khng c dy trong trng.
ng ta lc u: y l sinh vin tt nghip ti chnh t
trng hng u y. Nu c y khng bit g bn ngoi
chng trnh o to th chng ti c vn vi h thng gio
dc y. iu chng ti cn ngy nay l mi ngi c k
nng k thut tt v k nng ton cu cho h c th ly cnh
quan chin lc hn trong vic lm ca h. Chng ti khng
ch thu ngi hon thnh nhu cu ngy nay, nhng cng
cn v nhu cu trong nm ti mi nm na. Ngay c vi vic
lm mc vo ngh, chng ti cn nhng ngi c th nhn xa
hn vo tng lai. Chng ti mun c nhng ngi nng n,
ngi c tri thc v lm bo co ti chnh, k ton, v bn k
li nhun tn tht nhng h phi hiu cch th gii vn hnh
na bi v chng ta ang sng trong th gii ton cu ho. iu
xy ra mt nc c tc ng ti phn cn li ca th gii.
Mt sai lm thng thng m cc sinh vin hay phm phi l
dn mi nhn mnh ca h vo o to k thut v khng g
khc. Trong khi ng l cc k nng k thut l quan trng
nhng bn phi khng c b qua cc khu vc khc. Khi
nhiu cng ti a phng ang chuyn sang ton cu, chng ta
cn cc cng nhn c ci nhn ton cn. Phn ln cc cng ti
ton cu trong nhng ngy ny u thu ngi c s trn ln c
k nng k thut, k nng mm cng nh k nng nhn ton cu.
y l ch m cc sinh vin M v chu u ang lm tt, o
to ca h cn bng hn. o to chu l qu cht v qu
hp. Sinh vin c dy nhiu v tri thc hn lm nhng khng
thc hnh. H b chng cht vi nhiu l thuyt ti mc h
khng th ngh c ra ngoi iu bnh thng. Th gii ang
thay i nhanh chng; nu h khng thay i nhanh chng th
h s b b li sau.

197
 Ti hi: Nhng ng c cho rng cc cng ti t cc
mong i khng hin thc v bao nhiu iu m ngi nhn
vin c th gii quyt c khng?
ng ta ni: Theo mt cch no h c th nhm ti
hi qu cao, nhng iu l cn thit. Nu ng nhn vo cc
m t vic ngy nay v hai mi ti ba mi yu cu m h
phi c p ng, phn ln cc cng ti s chp nhn rng sinh
vin c th ch bit c mt s nhng khng phi tt c.
Nhng iu s sm thay i v vi ton cu ho, nhiu m
t vic lm s thay i. iu l tu trng hay sinh vin
c chun b cho n. Ngy nay cc cng ti cc nc pht
trin ang i din vi th kh x chnh l hu ht cc cng
nhn ca h ang v hu v h cn vic thay th. Ngay by
gi, qung 65 phn trm cng nhn khng th v hu c bi
v h s vic ri b trong tnh hnh kinh t hin thi, nhng
iu s sm thay i. S c nhu cu khng l khi kinh t
phc hi v mi ngi bt u v hu. Ti d kin rng s c
vi triu vic lm m ra trn khp th gii v khng c
ngi c k nng lp vo. L cng ti ton cu ln, chng ti
khng th ng yn c. Chng ti c k hoch m vn
phng by mi nhm nc trong nm nm ti v chng ti
c th thu vi trm nghn ngi. chc rng ngi ca
chng ti hiu cch cng ti ton cu vn hnh, chng ti c k
hoch ti nh v cng nhn ca chng ti c mi hai nm. a
s cng nhn ca chng ti s i lm vic nc khc hc
cch mi s vn hnh v l l do ti sao chng ti thm
nhiu yu cu vo m t vic lm v yu cu ca chng ti.
p ng nhu cu ca th trng ton cu ho, iu
quan trng i vi sinh vin l bit rng nhiu k nng vic lm
s thay i v h cn m rng tri thc ca h bng vic hc
nhng iu mi, c th nhiu hn iu trng ca bn ang
dy cho bn ngy nay. Tuy nhin mt s tri thc c th c
hc m khng cn o to chnh thc. C nhiu mn hc trc

198
tuyn, websites v bi hc ngy nay, nu bn cn, bn c th
hc chng mt cch nhanh chng.

Cnh quan h thng

T u th k 20, cc qui trnh ch to da trn "dy
chuyn lp rp" do Henry Ford to ra tr thnh chun.
tng l chia cc qui trnh phc tp thnh nhng nhim v nh
nht v n gin nht cho cng nhn c th c o to l
mt cch hiu lc hn v hiu qu hn. Vic phn on nhim
v ny l bn cht vo thi do gii hn ca k nng ca cng
nhn lao ng v tnh hiu qu cn thit ca ngnh cng nghip
t. Henry Ford ni: Cch duy nht mt nhm cng
nhn lm vic trong cc qui trnh phc tp nh lm xe hi l
cho tng ngi trong h mt vic lm v h tp trung
vo vic lm iu mt cch hiu qu v nhanh chng nht
c th c.
Phng php ny cng t biu l n theo cch mi ngi
t chc mi s thnh chc nng v chuyn mn ho. N c tc
dng rt tt trong ton th k 20, c bit trong khu vc ch to
vi cng nhn lao ng th cng. Tuy nhin, n khng lm
vic tt trong khu vc cng ngh vi cng nhn tri thc ca th
k 21. Ngy nay, hu ht cng vic yu cu tri thc nhiu, c
bit cng vic cng ngh. l l do ti sao c l hng ln
gia cng nhn c k nng v cng nhn khng k nng. Khng
may l nhiu cng ti CNTT vn ang vn hnh nh khi h
trong th k 20. H phn chia cng vic thnh cc nhm chc
nng, tng ngi ch bit mt th da trn cng ngh v nn.
Chng hn, mng, my phc v, c s d liu, my tnh bn v
ng dng. Rt t ngi bit cch ton th h thng lm vic v
cch n tc ng ti doanh nghip. Trong pht trin phn mm,

199
cng nhn b chia thnh nhiu chc nng, tng ngi c
chuyn mn ho trong mt chc nng nh lp k hoch, thit
k, vit m, hay kim th nhng t ngi bit ton th cng
vic phn mm. l l do ti sao nhiu d n tht bi trong
khi tch hp.
Vn vi phn on nhim v l ch bng vic chia
cc qui trnh phc tp thnh cc nhim v ring l, cnh quan
ton th b mt. Cng nhn ch bit vic lm ring ca h, chc
nng ring ca h. Bt k ci g bn ngoi h u khng phi l
mi quan tm ca h. Nguyn nhn gc r c th di v h
thng gio dc. Cc gio s hn lm nhn phn mm v coi lp
trnh v kim th l cc hot ng chnh ri hi t chng trnh
o to vo ch mi hai k nng ny. Trong nhiu nm, sinh
vin tt nghip cc chng trnh ny ch bit r mt iu
nhng mt ci nhn v ton th h thng.
Sinh vin nm th nht thng hi ti: Ti sao chng
em phi hc nhiu th th trong k ngh phn mm ni m mi
iu em cn l vit m kim vic lm trong cng nghip?"
Ti bo h: Cc bn c o to l k s phn mm, khng
phi ngi lp trnh. Ngi k s xy dng ra h thng, ngi
lp trnh ch xy dng mt cu phn ca h thng. Ngh ca
cc bn bao qut ton th vic pht trin phn mm v nhiu
hn na. Ngh ca ngi lp trnh b gii hn vo vit m v
kim th. Bn c th bnh trng tri thc ca bn ra rng hn
v su hn v khng c gii hn no v iu bn c th lm.
Ngi lp trnh khng th lm c iu v ngy nay,
khng c l do g tr lng cao cho ai ch vit m v bn
c th khon ngoi vic vit m cho cc nc c chi ph thp
hn. Khng cng ti no khon ngoi vic ca k s phn mm,
ch khon ngoi vic ca ngi lp trnh. Bn mun thy ton
th khu rng, khng ch mt cy. Bn mun bit cch h thng
lm vic v h tr cho doanh nghip, khng phi l cch mt
cu phn vn hnh. ng gii hn bn thn bn vo mt th,

200
m rng ng chn tri ca bn ra th bn c th i nhanh
nh tim nng ca bn cho php.
Ti thng k cho sinh vin cu chuyn v ngi lp
trnh gii nht trn th gii. Khng ai c th vit m gii hn
anh ta. Anh ta c th vit c nghn dng m mt ngy. Anh ta
bit rng c h thng m phn mm ca anh ta vn hnh nhng
anh ta khng hiu k n. Cha bao gi xut hin vic anh ta hi
ngi dng h cn g v anh ta cha bao gi ni chuyn vi
ngi dng. Anh ta khng c tng no v cc chc nng v
ngi khc, nhng ngi cng lm vic trn h thng. Anh ta
khng c tng v cch ton th h thng vn hnh. Anh ta
khng c khi nim v qun l cu hnh hay qun l thay i.
Anh ta ch bit mt iu: Vit m.
Trong d n, anh ta nhn c yu cu t ngi qun l
v trong vng vi ngy, anh ta kt thc n. Vo ngy hm sau,
ngi qun l ca anh ta ni rng khch hng i cho nn
c yu cu mi. Anh ta khng bn tm v sa m ca mnh cho
nn anh ta thm vi nghn dng m. Vi ngy sau, ngi qun
l ni rng khch hng mun thm nhiu chc nng cho nn
anh ta bt u vit thm vi nghn dng m na. Vi tun sau,
khch hng i v mun bt u vi cc yu cu mi hn v
tt hn. Anh ta phi vt i mi th anh ta lm v bt u
mi th mi. Anh ta vit nhiu nghn dng m. Khch hng li
i cho nn anh ta phi vit li m ln na. Anh ta phi lm
iu t nht thm hai mi ln na trong vi thng. Anh ta
bit rng anh c l vit ti trn nm mi nghn dng m v
anh ta thc s b ln ln v mt mi v mi thay i. Cui
cng, d n hon thnh nhng khi anh ta chuyn giao phn
mm, khch hng phn nn: khng phi iu ti mun, xin
lm li n. Cui cng, ngi lp trnh gii nht b vic lm v
tr li trng, ln ny anh ta hiu iu anh ta thc s cn, anh
ta mun hc v k ngh phn mm.

201
 Ngy nay, ngi pht trin phn mm khng lm vic
mt mnh. H bao gi cng lm vic trong t bi v phn mm
ang ngy mt ln hn v phc tp hn. iu ngi pht trin
cn l tri thc v ton th h thng, v mi quan h ca mi
cu phn chnh v cch chng lm vic cng nhau h tr
cho mc ch ca doanh nghip. H phi hiu ton th qui trnh
phn mm, khng phi l tng mnh ca n. H phi bit cch
lm vic vi khch hng nhn din nhu cu ca h v ly
c yu cu tt hn. H phi bit cch kin trc h thng
bng vic nhn din mi cu phn cng nh cc giao din
ngi dng, thuc tnh cht lng. H phi bit cch thit k
tng cu phn bng vic tin hnh b tr v t u tin gim
ri ro. H phi bit cch thc hin cc cu phn ny v chc
chn rng chng tt c u lm vic tt cng nhau. H phi bit
cch tin hnh kim th thm tra rng mi th lm vic nh
c thit k v p ng yu cu khch hng. H phi bit
cch h tr cho khch hng khi h thng vn hnh y v
chy. V cn bn, h phi bit mi th.
Ngy nay, cng nhn phn mm cn o to v gio dc
ton din. l l do ti sao gio dc i hc tt l mu cht
th. l l do ti sao vic la chn trng tt vi chng
trnh o to tt l quan trng th. Mi sinh vin u phi ra
"quyt nh ng" bi v tng lai ca bn tu thuc vo n.
Thy gio tt ch c th m cnh ca tri thc cho bn nhng
bn phi i vo n. Chng trnh o to tt c th ch ra cho
bn bn l trnh ti ch n ca bn nhng bn phi ch thn
i con ng ny. Trong th gii thay i nhanh chng ny,
mi s c th ti v i nhanh chng. Vn may c th thay i
nhanh hn thi tit nhng tri thc v k nng l iu duy nht
bn c v khng ai c th ly n i c.

202
 6. Tri thc v k nng

Tri thc v k nng - 1

Tun trc, ti tho lun vi sinh vin v k nng m
cng nghip phn mm cn. Khi ti bo h rng c nhiu vic
lm cho xy dng ng dng di ng v lm vic vi cc ng
dng bn sn trn th trng Commercial Off The Shelf
(COTS) nh SAP v PeopleSoft, mt sinh vin lp tc ln
ting lo ngi rng nhng iu khng c dy trong trng.
Ti gii thch: Nhiu sinh vin KHNG bit khc bit
gia iu c dy trong trng v iu c lit k trn th
trng vic lm. iu h hc trong trng l "tri thc", khi
nhng tri thc ny c p dng vo ci g c bit, chng
c coi l "k nng". Th trng vic lm thng KHNG lit
k tri thc m yu cu k nng no . Phn ln cc trng
khng dy ng dng COTS c bit nh SAP hay PeopleSoft
nhng c dy tri thc v Lp k hoch ti nguyn doanh nghip
Enterprise Resource Planning (ERP), qun l quan h khch
hng Customer Relations Management (CRM) hay qun l dy
chuyn cung cp Supply Chain Management (SCM). Chng
hn, trong mn Nhp mn Qun l h thng tin, sinh vin
CMU hc v nhng tri thc v vn ny lin kt vi vic

203
thc hin ca chng. Cng iu ny c th c gii thch rng
sinh vin hc cc ngn ng lp trnh nh C++, C# hay Java v
dng tri thc ny pht trin ng dng di ng. L sinh vin,
bn cn bit cch p dng iu bn hc hon thnh ci g
trong cng nghip v tip tc hc nhng iu mi khi lm
vic. iu bn hc trong trng l iu c th c dy nhng
iu bn hc khi lm vic l iu s gip bn trong phn cn
li cuc i mnh. Ngy nay, cng ngh thay i nhanh chng,
nu bn khng bt kp bn s b b li ng sau.
Nm ngoi, IBM tin hnh mt nghin cu v sinh
vin i hc v thy rng 80 phn trm sinh vin tin rng h
s ng u vi cng ngh mi khi h lm vic trong cng
nghip. Hn 74 phn trm s h sn lng tr li trng c
ti o to. Nghin cu ny cng thy rng 68 phn trm sinh
vin c o to thm, bn ngoi lnh vc hc tp ca h,
m bo rng h s hu k nng no trc khi tt nghip
cho nn h c c hi tt hn kim c vic lm. Nghin
cu ny thy rng sinh vin trong kinh doanh, ti chnh v k
ton ly nhiu lp "cng ngh thng tin" bi v h bit
khng c tri thc ny, h s KHNG i xa c trong ngh
nghip ca h. Nghin cu ny kt lun rng ngy nay sinh
vin hiu rng h cn k nng cng ngh kim vic lm
ngang qua nhiu lnh vc.
Ngy nay th trng vic lm ton cu hin thi ang
tri qua thiu ht ln v k s phn mm, nh khoa hc my
tnh, v ngi qun l h thng tin. Thiu ht ny KHNG phi
duy nht M hay chu u m cn c n v Trung Quc
v nhu cu ny ang dng ln cao i vi cng nhn c k nng
cng ngh. Hin thi, c tranh ci quc hi M v liu c cho
php nhiu ngi c k nng hn c vo v lm vic M
chm dt xu hng khon ngoi tng xy ra trong mi
nm qua. Nhiu ngh s tranh ci rng di dn m s gip lm
tng thu nhp thu v cng nhn nc ngoi cng phi ng

204
thu v gip cho kinh t M. iu ny l tt hn khon ngoi
em cng vic sang cho nc khc, m khng c li cho M.
Tuy nhin, thiu ht hin thi li nghim trng ti mc phn
ln cc cng ti s phi lm c hai iu: em cng nhn c k
nng vo (di dn m) v gi vic sang nc khoc (khon
ngoi cng vic).
Ton cu ho l hin tng mi ca th k 21. N m ra
nhiu c hi pht trin cc nc, nu h bit cch nm ly
chng. Yu t then cht l c "lc lng lao ng tri thc"
mnh bi v vi tin b ca cng ngh, my mc, v khoa hc
tin tin, "lc lng lao ng" s phn ln b thay th bng
my mc do cng ngh thng tin (CNTT) iu khin. l l
do ti sao nhng cng vic CNTT ny s bng n v nhu cu
vn tng ln. Vi ton cu ho, mi cng ti u phi vn hnh
hiu qu v hiu lc v cnh tranh l ln. sng cn, cc
cng ti phi ci tin bng vic p dng nhiu t ng ho, thm
nhiu my mc, nhiu robots, nhiu trang thit b v nhng
iu ny yu cu nhiu cng ngh thng tin tin tin. Ni cch
khc, cc cng ti s cn cn nhiu kin trc s phn mm,
ngi thit k phn mm, chuyn vin mng, ngi qun l h
thng tin, chuyn vin yu cu phn mm, chuyn vin c s
d liu, ngi pht trin phn mm, ngi kim th, v ngi
m bo cht lng. Ngy nay, cc cng ti khng th kim
c ngi c k nng ny trong nc ring ca h, cho
nn, h phi tm cng nhn cc nc khc nh ng u,
Trung Quc, n v ng Nam . S kin l trong mi
nm qua, mi nm M cho php xp x 60.000 cng nhn
CNTT t n ti v lm vic qua chng trnh visa H1B, l
bng chng v thiu ht trn trng ny. Tuy nhin, s cc cng
nhn CNTT t cc nc khc khng c lm ti liu tt
nhng c gi nh l n cng gn mt trm nghn ngi.
chu u, bin gii m hn cho nn s cng nhn CNTT nc
ngoi ang lm vic c c lng l hn mt triu. Ngay c

205
vi cc cng nhn nc ngoi thm vo cho lc lng lao ng
hin thi, th trng vic lm cho CNTT vn trong thiu ht v
cu vn tng ln nhanh hn cung.
Cho d vi suy thoi kinh t, nhu cu v cng nhn
CNTT vn cao. Hin thi, cc cng ti ang tm ngi c tri
thc cng ngh thng tin rng c th c p dng qua nhiu
khu vc. Khng cn vic cng nhn phn mm s lm vic
trong cng nghip phn mm m h c th lm vic trong
nhiu khu vc, t ti chnh, bo him, ngn hng ti ch to,
bn v thm ch trong kinh doanh gii tr. Nhu cu nh vy
dn nhiu i hc ti cung cp cc mn "lin ngnh" gia cc
trng k ngh, khoa hc my tnh v kinh doanh. Bt k liu
sinh vin chuyn v kinh doanh, ti chnh hay thng mi, vic
hc cc mn cng ngh thng tin thm l iu ng cn lm.
N s gip cho sinh vin hiu cch cng ngh c th c p
dng cho cc doanh nghip khc nhau v cho sinh vin u th
hn trong tm vic tng lai ca h.

Tri thc v k nng - 2

C l hng gia iu sinh vin hc trong trng v iu
cng nghip cn. Tri thc ca sinh vin trong lp c th khng
lm l ra k nng ca h trong cng nghip. im cao ch c
ngha l h lm tt trong bi thi, KHNG phi iu h c th
lm trong th gii thc. C mt s sinh vin hng u KHNG
thc hin thnh cng trong cng nghip.
Trong nhiu nm, i hc hi t vo gio dc sinh
vin da trn iu nhng ngi hn lm tin l tt. H gi nh
rng c quan h tng h gia tri thc gio dc v k nng
nhng thc ra tri thc KHNG phi bao gi cng c dch
thnh k nng m cng nghip cn. Tri thc l iu sinh vin

206
hc trong trng v k nng l iu h p dng tri thc ca h
t ti mc tiu no . T cch nhn ca cng nghip,
KHNG phi tri thc trong trng m l k nng trong vic
lm mi l quan trng. Khng may, nhiu ngi hn lm vn
tin dng nh bng cp i hc ngha l sinh vin c th lm
c mi th trong cng nghip.
Ngy nay c nhiu ngi tt nghip phn mm m khng
th gii quyt c vn hay qun l c d n. H khng
phi l ngi la di trong cc k thi hay sao chp bi tp v
nh t bn b v bng cch no qua c cc lp c
c bng. H l sinh vin gii nhng nhiu ngi vn thy
kh trong lm vic theo t v iu chnh tri thc ca h gii
quyt vn th gii thc. Hc tp hn lm ca h l tt, im
thi ca h l c n tng nhng hi t vo vic hon thnh gio
dc ca h i khi biu th sai cho k nng ca h bn ngoi
trng hc. i hc lm tt vi vic truyn tri thc nhng
khng truyn k nng. Tuy nhin, vic thu ngi ca cng ti
hi t vo k nng ch khng my vo tri thc.
Ngy nay, cng ti phi tm nhng ngi c k nng cho
cc v tr m ra ca h. H mun thc t thy nhng k nng
trong vic vit, trong tnh ton, trong thit k v trong trnh
by. H thng i hi cc ng c vin chng t k nng ca
h bng vic bo cc ng c vin ch ra cch h c th gii
quyt c vn , vit mt chng trnh ngn trong mt ngn
ng lp trnh c th hay thch ng mt thit k tng ng vi
kin trc no . Bn cnh nhng k nng k thut ny, k nng
mm nh ni tri chy, k nng trnh by, v quyn lnh o
cng l quan trng. c thu, sinh vin phi c kh nng
chng t cc k nng chuyn nghip ny v y l ch nhiu
sinh vin thy n l kh khn.
Cho d c thiu ht ngi trong th trng vic lm ton
cu, cc cng ti vn c tnh la chn nhiu hn trong vic thu

207
ngi ca h bi v u t vo o to sau khi thu l rt tn
km. Nhiu ngi tt nghip yu cu vi thng trc khi h c
th c nng sut v iu l khng chp nhn c trong th
gii cnh tranh. Cu hi ca ti l: H c dy iu trong i
hc khng? Bn c hiu khc bit gia tri thc hn lm v k
nng cng nghip khng? Nu khng, bn s hc iu
u? Lm sao bn truyn c tri thc ca bn thnh k nng
m cng nghip cn? Xin hiu cho rng bng cp ch l cha
kho m cnh ca vo mt c hi nhng vo kim c
vic lm, bn phi c k nng chng minh cho tri thc ca
bn.

Tri thc v k nng - 3

Trong qu kh, cc k nng sinh vin c hc trong
trng c th gip h gi c vic lm trong c i h. Ngy
nay, hc c i l cn thit. iu rt quan trng vi sinh vin
i hc l hiu rng gio dc khng chm dt khi h tt nghip
m ch mi l bt u ca vic hc c i.
C nhng thay i do ton cu ho m sinh vin khng
ch . Ngy nay doanh nghip khng bn trong bin gii ca
mt quc gia m tr thnh ton cu v "th gii l phng".
Ngy nay cng nhn khng lm vic mt ch m c th lm
vic bt k u dng internet v tr thnh "cng nhn o".
Ngy nay cng nhn khng phi i xa tm vic lm m vic
lm phi i ti ni cng nhn c k nng sng. Ngy nay, cc
cng ti mong i ngi mi tt nghip c nng sut v sn
sng lm vic ngay. Cc cng ti thng sa thi nhng ngi c
k nng lc hu v thu ngi thay th c k nng ng lm
cc i li nhun ca h. Trong th trng ton cu cnh tranh,
cc cng ti khng th m ng c vic khng c nng sut

208
hay tin bc v thi gian ph hoi cng nhn hc khi lm
vic. H mong i sinh vin c k nng cn thit c o to
bi nh trng ch khng phi bi h. iu t nhiu sc
p ln sinh vin v trng ca h. Hn bao gi ht, tri thc v
k nng l yu t chnh cho ngh nghip tt hn v cuc sng
tt hn.
Vi thng trc y, mt gio s Trung Quc hi ti:
Khi nhiu sinh vin t c im cao hn, iu c ngha
l chng ti c sinh vin gii hn, chng trnh o to tt
hn. Lm sao chng ti o thc s cht lng ca h thng
gio dc ca chng ti?" Ti bo ng y: Khi nhiu sinh vin
t c im thi cao, tt nhin quan chc nh trng s nhanh
chng kt lun rng h c chng trnh o to tt hn. C th
iu ng. C th trng c sinh vin gii, nhng c th l
chun b thp qu na.
Ngy nay mt s trng vn o cht lng gio dc ca
h bng s sinh vin qua c k thi hay t c im cao
hn. Tuy nhin, c cch o cht lng khc tu thuc vo vn
ho. Khi bn nhn vo cc nc khc nhau bn s thy cc cch
o khc nhau. Chng hn, nu bn hi mt thy gio M ti sao
sinh vin khng hc tt v ton, thy gio c th ni rng y
l ci g lin quan vi thng minh hay IQ. Hi cng cu hi
Nht Bn, thy gio s trch hc sinh khng hc chm
ch. Thy gio Php s ni rng sinh vin c ti nng khc nhau
v ton hc khng phi l mt trong nhng ti ca ngi .
Thy gio Trung Quc s trch gia nh sinh vin v khng p
sinh vin hc ton. Tng ni u nhn cht lng gio dc t
cc gc nhn khc nhau.
Ngy nay, sinh vin chu ang hc gii v ton v
chng trnh gio dc ca h hi t nhiu vo mn ny. Cu
hi thng c hi nht l liu h c gii ton khng, lm sao
c rt t pht minh v pht kin khi so snh vi M hay chu

209
u? Cu tr li c th trong cch ton c dy. T iu ti
thy Trung Quc, Hn Quc v Nht Bn ni phn ln sinh
vin ghi nh cng thc v phng trnh qua c kim tra
thay v hi t vo p dng cc tri thc khoa hc ny vo k
nng. S kin l chu c nhiu sinh vin qua c k thi vi
im cao nhng cch o ny c hp thc khng? C cch o
tt hn khng? Chng ta c nn nhn vo im thi hay ci g
khc nh k nng?
C v d tt t n v s lng v cht lng. Vo
cui nhng nm 1990, cng nghip CNTT ca n nhn
c nhu cu ln t cc cng ti phng Ty gip cho h sa
vn phn mm Y2K. Nhng cng nghip n i din
vi vn nghim trng: N cn thu hng trm nghn k s
phn mm, mt s ln hn nhiu so vi cc i hc k ngh to
ra. Nm 1999, n cho tt nghip ch 70,000 k s phn
mm mi nm. Chnh ph lp tc "yu cu" cc i hc cng
ca h m rng o to tuyn v cho tt nghip nhiu ngi
hn. Trong mi nm, cc trng ca n cho tt nghip
qung 500,000 k s phn mm mi nm. Kt qu l "c mng"
vi trn 70% s h khng p ng nhu cu k nng c s ca
cng nghip, do khng th tm c vic lm.
Cng nghip n b buc phi ngh li cch n o
to cng nhn ca n. N bt u bng vic thch nghi thc
hnh tt nht ca cc cng ti phng Ty ri ci tin chng.
Cc cng ti hng u xy dng h thng gio dc ring ca h
o to cng nhn ca h. Khi ngi tt nghip i hc
c thu bi cc cng ti nh Infosys, Tata Consulting
Services hay HCL Technologies, h phi tri qua ba ti bn
thng o to k nng tp trung trc khi bt u lm vic. H
c dy khng ch k nng k thut m cn cc c s v qun
l khch hng, trao i v xy dng t.

210
 Chng trnh ca Infosys tn hn $6,000 cho mi sinh
vin. Cng ti chi $120 triu la xy dng trung tm gio
dc Mysore s dng hn 300 gio vin khoa dy ton thi v
c th o to 13,500 nhn vin mt lc. Tata Consulting qun
l 10 trung tm o to trong ton n c th o to 30,000
ngi mt lc. Cc cng ti ny yu cu rng mi nhn vin
phi nhn mt ti ba tun o to chnh thc hng nm hc
k nng mi. Vic hc c i l yu cu gi vic lm ca
bn. Nhn vin phi d o to k nng thm mi lc c thay
i nhu cu ca th trng.
Kt qu: Cng nghip CNTT ca n pht trin t
gn nh khng c g trong nm 1990 ti trn $90 t la nm
2011. Nm cng ti hng u tng trng 30 ti 40 phn trm
mt nm t 2003 ti 2009. Khi li nhun ca h tng ln,
lng nhn vin cng tng ln. V nng sut tng ln, t l
qung co ca h cng tng ln. Khi nhiu ngi c s dng
c lng cao hn, cc vic lm khc c to ra h tr cho
nhng ngi ny v chung cuc nn kinh t ci thin vi t l
c ngha.
Ngy nay, cc k s n ang thit k ng c my
bay, cc cu phn xe hi v nh my ch to, cc b vi x l th
h tip, cc sn phm vin thng v thit b y t cho cc cng ti
phng Ty. Cc k s ca h ng c lng gn tng
ng vi k s cc nc pht trin. Ngy nay, n
ang c thay i hnh nh "Lao ng chi ph thp" thnh "Lao
ng c k nng cao" v h mong i nm nay kim c qu
$100 t l v t ti $200 t la trc nm 2018.
Lm sao n c th i t h thng gio dc yu v
bin sinh vin ca n thnh cc chuyn vin cp th gii? Cu
tr li n gin l h i cch o t s sinh vin tt nghip (
o ca chnh ph) sang k nng v cng vic ( o cng
nghip). Cch o ca h khng phi l v bao nhiu sinh vin

211
qua c k thi m bao nhiu ngi trong s h c vic lm tt
hn, lng tt hn, v cuc sng tt hn. Thay v hi t vo s
lng, h hi t vo cht lng nh c o bi kt qu cui
cng.
Sinh vin n hiu rng ngy nay h khng cnh tranh
trong th trng lao ng a phng ca h m h phi cnh
tranh vi moi sinh vin trn th gii v iu khuyn khch
vic hc ca h. H hiu rt r rng vi ton cu ho, bt k ai
u c th cnh tranh, bt k ai u c th kim c vic lm
tt hn, lng tt hn bng vic pht trin tri thc v k nng
tt hn. Mt ngi qun l bo ti: Chng ti khng cn nhc
ti v chi ph thp na, chng ti ang ni v nhng k nng
cao, k nng m mi nc u cn nhng khng c. By gi
cc nc pht trin cn chng ti v h khng th lm g m
khng c chng ti. l u th ca chng ti.

K nng hc tp
K nng hc tp mi l iu quan trng nht ci tin
v duy tr ngh nghip ca bn. Khi cng ngh tip tc thay
i, bn phi theo kp vi nhng thay i duy tr ngh
nghip k thut ca mnh. lm iu , bn phi nhn din
cc k nng bn cn, ri xy dng tri thc v ch bng
vic c hiu bit cn bn v cc nguyn l c bao hm. Sau
khi thu c tri thc bn c th thit lp k nng bng vic p
dng tri thc mi vo d n hay bi tp thc v hc t vic
thc hin khi bn tip tc ci tin k nng ca mnh trong ngh
chuyn mn. Nu bn khng thch tng v hc c i, ngh
trong cng ngh c th khng phi l chn la tt nht.
nhn din k nng mi, bn cn theo xu hng trong
cng nghip bng vic c cc bi bo k thut, sch, hay tho

212
lun vi bn b v cc nh chuyn mn phn mm. Internet,
blogs v mng x hi c th l l cch tt theo kp vi
nhng xu hng v k thut mi nht. tm ti nguyn hay
phng php sn c bn trong min no , cc ng c tm
kim nh Google hay Bing c th gip bn tm ra thng tin bn
cn. C nhiu blogs chuyn cho min c bit v cc ch c
th gip bn gi cho tri thc ca mnh c cp nht.
Sch, c bit sch k thut c th cho bn mt ci nhn
tng quan v min ch c bit nhng i khi chng li kh
c v i hi kin nhn, bn c th c thng vi nn tng
vng chc v tri thc ca mnh. Tuy nhin, sch k thut bao
gi cng i sau xu hng bi v thay i cng ngh i nhanh
hn hu ht cc tc gi c th vit sch. Cui cng bn c th
i din vi ci g m bn khng bit hay khng gii
quyt trc y, cho nn hc trc tip trong cc mn o to
c bit c th gip bn thu nhn k nng v lm iu ng.
o to k thut c bit nh hi tho, seminar v lp tp
hun ngn hn v ch c bit c l l gii php tt nht
cho ngi hc tch cc. iu m sch, tp ch hay Internet
khng th cung cp c, bn c th kim n t cc lp tp
hun o to c bit bi v bn hc t cc hng dn vin
chuyn nghip, ngi s hng dn bn tng bc mt trong
qu trnh hc. Bn cng c cc bn cng lp tho lun v
chia s kinh nghim hc tp v bn hc t bn b cng nh t
ging vin. Trong loi o to ny, bn phi lm bi tp v nh
xy dng k nng ca mnh v bn s c ging vin cho
im v bn hc tt th no. Theo kin ti, cc mn o to
c bit l cch tt nht hc k nng mi hay i tng mi.
Mc du o to c bit thng i hi ci gi no , nhng
n vn l u t tt nht m bn c th lm duy tr v th
mnh trong mi trng cng vic c tnh cnh tranh ny. Ngy
nay nhiu cng ti nh gi ngi ca h theo ai c k nng m
cng ti cn v ai c k nng m cng ti c th khng cn na.

213
Da trn cc nng lc ny, quyt nh qun l s c a ra
v ai s c gi li v ai h khng mun gi. Theo kin ti,
c k nng hin thi nht l cch tt nht duy tr ngh nghip
ca bn. Bng vic c nhng k nng hin thi nht bn cng
to ra nhiu c hi cho bn khi cc cng ti ton cu by gi
thu ngi do thiu ht cng nhn c k nng trong ngnh cng
nghip ny.
Mt s ngi trong cc bn cm thy rng cc bn tt
nghip vi bng cp i hc v c vic lm cho nn ti sao cc
bn cn hc thm nhng iu mi? tng v bng cp nh
"mc ch ti thng" v chm dt hc tp l hon ton sai bi
v hc tp bao gi cng tip tc trong c i bn v bn khng
nn dng hc tp. Bng i hc ch l cha kho "m kho
cnh ca lm vic nhng chnh tri thc v k nng mi gi
bn vn cn lm vic. Theo nhiu nghin cu t cng nghip,
nhiu sinh vin tt nghip khng c k nng m cng nghip
cn v phi tri qua o to ph trc khi h c th lm vic.
Nhng nghin cu ny cng thy rng c l hng ln gia iu
cng nghip cn v iu trng ang dy cho sinh vin. Trong
phng vn xin vic, ngi qun l thu nhn cng khng hi
iu sinh vin trong lp hc g m hi v h c k nng no v
y l ch nhiu sinh vin hng. Nhng cng ti hng u nh
Microsoft, Google dng k thut phng vn theo kch bn bng
vic yu cu ngi xin vic gii quyt cc vn trong thi
gian gii hn. Ngi xin vic phi chng t k nng ca h v
kh nng gii quyt cc vn thc ny c thu. Phn ln
cc cng ti ton cu by gi ang p dng k thut no trong
vic thu ngi ca h na.
ti nu cho bn vo v d n gin v phng vn theo
kch bn. Ngi qun l thu nhn cng ni vi ngi xin vic:
Anh l ngi qun l d n phn mm, khch hng cho anh
yu cu ny v lch biu. Xin anh hy c lng anh cn ngn
sch bao nhiu, anh chia nh cc yu cu ny ra th no, anh t

214
chc thnh cc nhim v v phn cng vic th no, anh nhn
din anh cn bao nhiu ngi hon thnh cc nhim v ny
v xc nh liu anh c th lm theo lch biu cho hay
khng. Anh c na gi hon thnh bn k hoch d n s b
v ti mun kim im bn k hoch ca anh. Nu bn khng
c k nng c lng v lp k hoch, bn s khng th hon
thnh kch bn ny v s khng c kh nng kim c vic.
Trong mt kch bn khc, ngi qun l thu nhn vin
ni vi ngi xin vic: Xem nh l khch hng ca anh, ti
cho anh yu cu ny, xin anh kim im v xc nh liu anh
c hiu khng v c kh nng hon thnh nhim v ny khng.
Nu anh c cu hi no, anh c th hi ti. Anh c mi pht
kim im cc yu cu ri ti s quay li. Nu bn khng c
k nng k ngh yu cu, bn khng bit cch t chc v trc
nghim li yu cu; bn khng bit hi ci g v cc yu cu
bao gi cng c nhng khon mc thiu. V nhiu sinh vin c
l s tr li rng h hiu cc yu cu v c th lm n m
khng hi g. H s khng kim c vic lm bi v h khng
c k nng phn tch yu cu.
thnh cng trong ngh ca mnh, bn cn t hi mnh
bn mun c loi thnh cng no. Bn c mun i ln cc chc
v qun l khng? Bn c mun l ngi lnh o k thut
c knh trng khng? Bn c mun s hu mt cng ti phn
mm khng? C th bn mun lm ra nhiu tin trc khi bn
ti tui no . D c mun ca bn l g, cha kho ph
thuc v tri thc v k nng ca bn v cch bn s p dng n
trong ngh ca mnh.
ti cho bn mt v d v iu xy ra cho mt trong
cc sinh vin ca ti. Tn c y l Margie v c y tt
nghip nm nm trc y, Margie khng mun lm vic cho
cng ti m mun l nh t vn c lp cho nn c y hi li
khuyn. Ti bo c y rng vic lm t vn ph thuc nhiu v

215
tri thc, k nng v trn tt c l nhiu kinh nghim. Bi v
Margie lm vic trong ngnh cng nghip phn mm trong
nhiu nm hi c y cn trng nn c y c t cch. Ti
bo c y rng vic qun l mt cng ti c lm vn hn l
vic c k nng k thut. C y l ngi ch, ngi s hu,
gim c, nh t vn, k ton vin, ngi qun l tip th v
ngi bn hng v.v. Cu hi ca ti l c y c tt c nhng k
nng c cn lm iu khng? C y bo ti l c y c
th khng c mi k nng nhng c nhng c hi trong cng
nghip m c y khng mun b l cho nn c y sn lng th
n.
Nm ngoi, c y quay li trng v cho ti bit rng c
y thnh cng v lm ra nhiu tin. C y ni: Ti bt u
gip mt cng ti to ra website ri h gii thiu ti vi cng ti
khc. V ti lm mt vic tt, h gii thiu ti vi bn b h
cho nn ti c nhiu cng vic m ti khng th lm ht cho
nn ti thu vi ngi lp trnh phn mm ri cui cng cng ti
ca ti bnh trng ra 20 ngi nhng ri ti kinh nghim
nhiu vn do nhiu d n tht bi, ti mt mt s tin, khch
hng khng hi lng v ti khng th qun l c nhiu iu
bn ngoi k nng ca ti. Ti nh ti li khuyn ca thy nn
ti nhn ra rng ti l ngi lm k thut tt nhng ti
khng c k nng qun l cai qun cng ti cho nn ti tr v
trng hc k nng mi tr thnh ngi qun l tt. C y
ni: Mc ch ca ti l lm pht trin cng ti nhng ti
khng th lm c iu nu khng hc k nng mi. Ti
ng vi thy rng khi mi s thay i, ngi ta phi iu
chnh theo tnh hung mi v vic hc khng bao gi nn dng
li. iu quan trng cn bit l vic hc lin tc trong c i
nu chng ta nh lm nhng chn la c thng tin v cuc
sng ca mnh v v x hi m chng ta ang sng trong.
Margie by gi tham d hc chng trnh thc s v h
thng tin v c y chia s nhiu kinh nghim vi lp, ti chc

216
chn rng c y s lm tt khi c y hc tri thc v k nng
mi. Trong lp ca ti, phn ln sinh vin u l cc nh
chuyn mn phn mm thnh cng, ngi mun ci tin v hc
cc k nng mi, h i din cho nhm nhng ngi lnh o
tng lai trong cng nghip vi nhiu nng lc v ng c.

K nng mm
Mt sinh vin hi ti trong mt email: C bao nhiu "k
nng mm" v lm sao em pht trin c chng? K nng no
l quan trng nht cho ngi pht trin phn mm? C cc
trng dy k nng mm hay c bng cp v k nng mm
khng? Xin thy cho li khuyn.

p: K nng mm hay k nng lin con ngi l s

thnh tho m mi ngi p dng khi tng tc ln nhau. C
nhiu "k nng mm" nh k nng trao i, k nng gii quyt
xung t, k nng thng lng, k nng t duy chin lc, k
nng xy dng t, k nng bn hng v.v. V cn bn, k nng
mm khng phi l ci g bn c th hc trong thi gian
ngn m pht trin qua thi gian trong cuc i. C vi k nng
mm bn hc trong trng nh k nng trao i, k nng trnh
by, k nng lm vic theo t, k nng qun l thi gian, k nng
gii quyt vn gip ci tin tng tc ca bn vi ngi
khc, nng cao hiu nng hc tp ca bn v gip thng tin
ngh nghip ca bn.
Ngi pht trin phn mm gii phi pht trin mt s k
nng mm v chng l quan trng v phn ln cng vic phn
mm u c thc hin trong t. ng gp c nhn ca bn
cho t l quan trng cho thnh cng ca d n v cho cng ti.

217
Khi bn i ln v tr cao hn nh k s yu cu hay ngi phn
tch doanh nghip, bn s phi lm vic vi khch hng. Kh
nng trao i trc din, k nng trnh by, k nng lng nghe v
k nng thng lng tr thnh mu cht cho thnh cng ngh
nghip ca bn. Khi bn ln ti v tr ngi qun l d n, k
nng qun l thi gian ca bn, k nng lin con ngi, k nng
lnh o, k nng gii quyt xung t v k nng ra quyt nh
tr thnh quan trng hn cho thnh cng ca d n. iu
c gi l khi ngi ta i ln trong ngh nghip, k nng
mm tr nn quan trng v di hn hn l k nng k thut. Bi
l do ny, k nng mm ang c cc cng ti phn mm tm
kim bn cnh phm cht k thut.
C nhiu lp o to "k nng mm". Mt s dy cc k
nng mm tng qut v mt s hi t vo k nng chuyn su
nh thng lng hay trnh by. Tuy nhin, khng c bng cp
"k nng mm" hay mt lnh vc c th ca nghin cu v k
nng mm. Li khuyn ca ti cho ngi pht trin phn mm
l trc ht hi t vo k nng k thut, ri hc lm ch tt v
ngoi ng. Ti ngh ting Anh l chn la tt bi v bn c th
dng ting Anh gn nh mi ni v n cng l ngn ng chung
nht dng trong cng nghip phn mm. Bng vic c c k
nng k thut v k nng trao i trong ting nc ngoi, bn c
th tin ln trong ngh nghip ca mnh nhanh hn nhng
ngi khc. Vi xu hng ton cu ho, phn ln nhng ngi
pht trin phn mm s khng lm vic mt ch m phi i
ti nhiu ch cho nn c k nng ngoi ng l iu cn thit.
Ti tin vi nm na k t by gi, ch c k nng k thut s
KHNG nhng mi ngi pht trin phn mm cng phi
c k nng trao i, c bit kh nng ni t nht mt ting
nc ngoi.

218
K nng con ngi
Hu ht d n phn mm thnh cng u c hai yu t
quan trng: Ngi qun l d n phn mm gii v t c k
nng cao trong min h ang lm vic. V c bn, y tt c
u l v con ngi v k nng ca h. Qua 40 nm lm vic
trong cng nghip phn mm, ti cha bao gi gp mt d n
phn mm tht bi v vn k thut nhng ti thy nhiu
tht bi do "vn con ngi" v y l mt khu vc nhng
ngi hn lm khng bit r. Hu ht cc trng ch hi t vo
vn k thut m cha bao gi chun b cho sinh vin gii
quyt vi "vn con ngi.
tng rng ngi k thut ch lm vic vi my tnh l
hon ton sai. Nhiu sinh vin ngh chng no h cn c th
vit c m, h c th vn lm vic tt, iu l sai. Ngay
khi sinh vin vo cng nghip, h s thy rng h s dnh n
na thi gian gian ni vi ngi khc: thu ly yu cu t
ngi dng, tho lun v thit k, kim im cch tch hp,
tranh ci v ai s thc hin chc nng no, phn tch m un
no s lm iu g, v ai s qun l giao din v.v. H s bit
rng mi ngi u c tnh cm v cch h tng tc vi mi
ngi s xc nh cch h c th lm cho d n thnh cng hay
khng. Mi ngi u mun c i x mt cch knh trng,
mt cch nh nhn v nu h hiu rng nu h mun dc i
x tt th h phi i x vi ngi khc cng ht nh vy.
Chung cuc, h s bit rng khi mi ngi lm vic vt v m
khng c ngh ngi, h s to ra khim khuyt. Khi mi ngi
qu b cng thng, h s khng ngh c r rng v s phm
nhiu sai lm hn. Khi mi ngi cm thy khng thoi mi h
s d dng tc gin v nu h ra i trc khi d n kt thc, d
n s khng p ng c lch biu.
Ngi c k nng cao c th vt qua cc vn k thut
v lm cho d n thnh cng nhng h KHNG th vt qua

219
c vic qun l km. Qun l km ph hu mi th. Nu
ngi qun l c lng thiu v lch biu, mi ngi s
KHNG c thi gian lm vic tt v cht lng s b
nh hng. Nu ngi qun l KHNG bit cch qun l mi
ngi, t d n s c xung t vi nhau v d n s tht bi.
Nu ngi qun l khng i x vi mi ngi mt cch cng
bng, t s KHNG lm vic vi nhau tt v tranh ci trong
cc thnh vin t s xy ra. v.v. Cu hi ca ti l bao nhiu
ngi qun l d n c o to v qun l con ngi? Bao
nhiu vic o to d n hi t vo "vn con ngi"?
Bao nhiu chng trnh i hc c mn hc v "k nng con
ngi" hay "k nng mm"? Nu trng khng dy bn th bn
phi tm cch khc hc thm v k nng ny.
Ngi qun l d n gii tha nhn ti nng ca t mnh
v hiu rng thnh cng ca d n ph thuc vo n lc ca
ngi ca h. H bit v ri ro d n v cch gim nh chng.
Mi d n phn mm u c ri ro nhng ngi qun l km
KHNG bit v chng hay khng bit cch ngn cn chng.
Bi v ri ro c th xut hin bt k u v bt k lc no,
ngi qun l km thng s ri trch mi ngi ca mnh ch
khng hiu trng thi ca d n ca h. Khi mi ngi b i
x khng cng bng, h bc bi, cng thng v nng sut s
gim.
Cc cng ti thnh cng hiu vn con ngi cho nn h
rt cn thn trong vic thu ngi v ch chn nhng ngi c
th thnh cng trong mi trng lm vic ca h. Trong phng
vn vic lm, h s hi t nhiu vo cu hi lm vic t v k
nng con ngi hn l cu hi k thut. H hiu rng phn ln
sinh vin tt nghip u c nn tng gio dc k thut tt cho
nn h khng hi v cu hi k thut. H bit rng, nu cn c
th o to li mi ngi v k thut. Nhng h s cn thn vi
c tnh, thi , hnh vi bi v nhng c trng ny l kh thay
i. Cc cng ti thnh cng nht c u t vo o to, khng

220
ch k thut m cn c cch lm vic t v k nng con ngi.
Mi ngi trong cc cng ti ny u hiu rng vic lm ca h
khng ch l chuyn giao sn phm m cn l lin tc xy dng
nng lc v lm vic cng nhau t ti mc ch chung:
Lm cho cng ti thnh cng hn.
Mi cng ti u cn ngi hiu vic ca mnh v bit
cch p dng k nng ca h xy dng sn phm phn
mm. Mi cng ti u cn ngi qun l c hiu bit, nhng
ngi hiu cch qun l c d n v con ngi, ngi bit
v doanh nghip ra quyt nh ng.

K nng v tin b
Ci nhn truyn thng ca o to v Khoa hc my tnh
l pht trin ngi lp trnh vit m v sa li. Phn ln
nhng ngi lp trnh KHNG gp khch hng, KHNG kin
trc hay thit k h thng, KHNG vit yu cu, hay vit
trng hp kim th t ng m ch vit m. Ci nhn ny by
gi l LC HU v vit m ch l mt phn nh ca ton b
vic pht trin phn mm. Ngy nay, ngi phn mm tt
nghip t Khoa hc my tnh hay K ngh phn mm phi lm
nhiu th HN vic lp trnh. Tu theo ch h lm vic, liu
l cng ti nh hay ln, vic o to ca h c th thc s to
ra khc bit trong thnh cng hay tht bi ca h.
Trong cng ti nh, ngi lm phn mm phi lm nhiu
iu khi c yu cu. KHNG th no ch vit m hay kim
th c. Cc cng ti nh cn ngi phn mm c kh nng
lm bt k ci g cn thit gip cho d n thnh cng. l
l do ti sao hu ht cc cng ti nh u th thu ngi k s
phn mm hn l sinh vin khoa hc my tnh bi v h bit v

221
vic o to cho cc bng cp ny. Nhn t then cht trong
cng ti nh l s linh hot v nhanh nhn ca ngi phn mm.
Cng ti ln t chc qui trnh pht trin thnh cc khu vc
c bit cho nn h a thch thu cc chuyn gia c kinh
nghim. Vic lm ca h thng yu cu nhiu nm kinh
nghim trong khu vc c bit nh Kin trc s phn mm, K
s yu cu, Ngi phn tch nghip v, Ngi kim th phn
mm, Chuyn vin m bo cht lng v.v. Trong trng hp
ny, mi vic u c bit hi t vo chuyn mn. Chng hn
Kin trc s thit k; Ngi lp trnh vit m; Ngi lnh o
k thut qun l ngi lp trnh; Ngi qun l d n lp k
hoch v gim st hot ng d n. Nhn t then cht trong
cng ti ln l phn bit vai tr, trch nhim v m nhim.
Tnh linh hot v vai tr i khi to ra vn cho ngi
phn mm. Mt ngi lm tt trong cng ti ln c th
KHNG cm thy thoi mi trong cng ti nh v ngc li.
Theo cnh quan gio dc v o to, ti tin mi sinh vin phn
mm trc ht phi hc khi nim nn tng v pht trin phn
mm hay lp trnh (vit m v sa li). Sau khi lm ch lp
trnh, sinh vin cng phi hc cc k nng h tr nh Kim th,
Qun l cu hnh, m bo cht lng, Lm ti liu, Phn tch
yu cu. Thc t l nhng k nng h tr to ra s khc bit
gia ngi lp trnh v ngi pht trin. Ngi pht trin c
ci nhn rng hn nhiu v c kh nng thy ton th qu trnh
pht trin. Ngi lp trnh ch vit m v kim th cng vic
ca h c ci nhn hp hn nhiu v KHNG bit qui trnh
pht trin. o to k s phn mm i xa hn vo ton th h
thng bng vic hiu vn doanh nghip, gii php kin trc
v thit k, la chn phn cng thch hp v trn ht tt c, h
cng hiu kha cnh qun l ca d n phn mm.
Bi v s khc bit trong chng trnh v o to, mt s
sinh vin lm tt hn nhng ngi khc. Ngi lp trnh tt c

222
th KHNG phi l ngi pht trin phn mm tt. Vit m l
quan trng nhng khng di dng pht trin phn mm.
Ngi pht trin tt c th KHNG phi l ngi c th gii
quyt c vn doanh nghip. Bit thit k v vit m l bn
cht nhng khng thch hp di dng gii quyt vn doanh
nghip. iu quan trong vi sinh vin l hiu cc chng trnh
o to khc nhau, iu h bao qut v la chn chng trnh
thch hp. Nhiu gio s hn lm tranh ci rng chng trnh
bc i hc hin thi phi dy nhiu ch th, sinh vin phi
hc nhiu mn th nn o to thm v pht trin phn mm l
qu nhiu. Tt hn c l ngi lp trnh vit m v thu
ngi khc, ngi c nhiu kinh nghim hn lm cc hot
ng khc. Ti KHNG ng vi cch nhn bi v n gii
hn sinh vin vo k nng tm thng v cch li h vi mi th
trong pht trin phn mm. Ngy nay, cng ngh thay i
nhanh th, c cnh quan hp s lm hi cho h nhiu hn l
gip h tin vo chuyn nghip phn mm. Ngy nay, cng
nhn phn mm phi hiu cng vic ca khch hng v ngi
dng. H phi gip khch hng gii quyt cc vn . Nu nh
trng khng dy nhng k nng ny th iu quan trng i
vi cng nhn phn mm l i o to thm v qun l cu
hnh, m bo cht lng hay h tr k thut v.v.
Mt s sinh vin KHNG mun l ngi pht trin phn
mm hay k s phn mm. H ch mun l ngi lp trnh v h
thch vit m v hc C, C++. Java, Dot.Net, Network, J2EE
v.v. Tt nhin, h c th tm c vic lm nhng tng lai ca
h b rt gii hn. H c th hc k nng thm ti cng ti ca
mnh, v h c kinh nghim h c th chuyn t ngi lp trnh
sang ngi pht trin nhng iu mt thi gian. Cng
nghip phn mm ang thay i nhanh chng bi v cng ngh
thay i nhanh chng. Cng nhn phn mm khng theo kp
nhng thay i ny c th b tt li sau. Cng nhn phi bt kp
vi cng ngh mi nhn din c hi v xc nh cch cc

223
cng ngh ny tc ng ti vic lm ca h. Nu h khng lm
nh vy, h c th b ra ngoi cng vic.
Ngy nay mt s ngi lp trnh vn kim sng tt ch
bng vic vit m nhng vic lm lp trnh s thay i khi
ngi lp trnh t cc nc c chi ph thp hn ang i vo
trong th trng ny v cnh tranh. Vi nm trc, c nhiu
ngi lp trnh M v chu u nhng khi nhng ngi lp
trnh t n v Trung Quc vo th trng ny, phn ln
trong h hoc i vic lm hoc phi hc k nng mi vn
cn c thu. Ngy nay, ngi lp trnh n v Trung
Quc s mt vic cho cc nc c chi ph thp nh Nam M v
chu Phi. Ti thy nhiu ngi lp trnh t cc nc nh
Chile, Argentina, Nicaragua, Nigeria, Congo, v Kenya cnh
tranh thnh cng vi n v Trung Quc khi h lm qung
20% ca iu ngi lp trnh trung bnh Trung Quc lm.
Ti tin hoc bn hc by gi hoc hc v sau nhng bn
khng th dng li vi cng mt k nng mi mi c. Th
gii ang thay i nhanh chng v nu bn KHNG i cng
n, bn s b tt li sau. Ngy nay khi nhng cng ngh mi
nh dng cc b x l a li v lai, tnh ton o ho v kt
cu (cc b x l ni kt qua mng), kt mng x hi, tnh
ton my, cng ngh Web, tnh ton ph cp, tnh ton ng
cnh, thc ti gia tng (d liu do my tnh sinh ra v d liu
th gii thc hn hp), v ng ngha nng cao (ngn ng phn
mm c gn ngha) lm thay i cng nghip phn mm
rt nhiu khi so snh ch trn hai nm. Chng my chc nhiu
cng ti s bt u vi tnh ton o ho v my, cng ti phn
mm hay b phn CNTT vn hnh theo cch truyn thng s
KHNG c kh nng cnh tranh, ngi lp trnh c k nng
hu ht vit m trong Pascal hay C s khng c kh nng
tm c vic.

224
 V cng ngh vn c thay i ngy mt nhanh chng hn
mi nm, bn phi tip tc hc iu mi p ng cho nhu
cu th trng. Trong tng lai rt gn, nhng th nh Ruby,
Ajax, Enterprise 2.0, Web 2.0, SEO, Phn mm x hi, M
hnh tiu th, Phn mm nh dch v (Saas), Tnh ton my,
Hng ng cnh s l thng dng nh C++, Java, Dot.Net, hay
J2EE ngy nay v mi trng lm vic tip tc thay i v tr
nn phc tp hn. Tt c nhng iu ny thm vo iu
ngi pht trin phn mm trung bnh phi bit. Trong tng
lai rt gn, ngi pht trin phn mm phi lm vic cht ch
vi doanh nghip bi mt phn ca doanh nghip tng tc vi
phn khc ca doanh nghip. H phi hiu khi nim v Qun
l quan h khch hng (CRM), Lp k hoch ti nguyn doanh
nghip (ERP), v Qun l dy chuyn cung cp (SCM) v iu
ny phi c qun l ti mc chng trnh hay tuyn tp
chng trnh. l l do ti sao thnh cng, sinh vin cn
chp thun vic hc c i v tip tc hc nhng iu mi khi
chng ti.

K nng cng ngh no c cn ti?

Mt s trong cc bn hi ti v cc k nng cng ngh
l quan trng trong kinh doanh ngy nay. L sinh vin k ngh
phn mm, bn mun bit k nng no bn s cn c kim
c vic tt trong th gii ton cu ny. Ti son mt danh
sch cc khu vc m bn c th xem xt ti, tt nhin n c th
b gii hn da trn iu ti bit nhng l khu vc bt u
tt cho mt s trong cc bn.
lm vic nh k s phn mm, bn cnh cc k nng
lp trnh c bn nh C, C++, Java, Ruby, v Python, bn c th

225
xy dng tri thc chuyn gia k thut ph trong cc khu vc
sau:
Nn tnh ton: UNIX (AIX, HP-UX, v Solaris),
Linux; phn mm nhng (Symbian, BREW, Microsoft
Windows Mobile, mLinux, iPhone, v ng dng
iTRON); ng dng di ng: J2ME, K-Java, M-Flash;
PC (Windows, Vista, Windows Server, v.v.);
Nn h iu hnh: Windows Server, Sun/HP,
Unix/IBM AIX, v Linux;
Ngun phc v c s d liu DB: Oracle 9i/10g; SQL
Server 2000, 2005; DB2; Sybase; Informix, v
MySQL;
Ngun phc v OLAP: Hyperion Essbase; Cognos
PowerCube; Microsoft SQL Server 2005/2008,
Analytic Service (SSAS) v Oracle OLAP;
ETL (cng c trch rt, bin i v np thng tin):
Informatica; IBM Websphere Datastage; Cognos
Decision Stream; Microsoft SQL Server Integration
Service (SSIS); v Oracle Data Integrator.

Khu vc cng ngh khc m bn c th cn xem xt l

Kin trc hng dch v - Service Orient Architecture (SOA).
y l khun kh thit k ti kin trc cc chc nng ri rc
thnh cc m un qui trnh nghip v chun. Do cc nim
linh hot v hng kinh doanh, SOA chng kin vic chp
nhn nhanh chng trong cc ngnh cng nghip v cc t chc.
Theo Gartner Inc., nh t vn cng ngh, SOA s c dng
trong hn 80 phn trm cc ng dng vn hng c s mnh
then cht v cc qui trnh nghip v trong nm nm ti. Phn
ln SOA/Middleware s dng cc cng ngh sau: IBM

226
WebSphere; MQ Series, DB2, Tivoli, v Rational,TIBCO
Product Suite, Rendezvous; Oracle/BEA AquaLogic,
WebLogic, Tuxedo, Fusion; Microsoft .NET, BizTalk.
Bi v phn ln cc doanh nghip ang dng cc gi
phn mm bn sn trn th trng cho cc h thng ERP,
CRM, SCM ca h, bn s cn c tri thc v c cc gi SAP v
Oracle. Vi th trng chu u, SAP l rt ph bin nhng vi
Bc M, Oracle v Peoplesoft l ph bin hn.

K nng chuyn i c
Yu t quan trng gip bn c vic lm l tri thc v k
nng. T quan im ca ngi s dng nhn lc, tri thc l
iu bn hc trong trng, k nng l iu bn lm hay
kinh nghim lm vic ca bn (bao gm c cng vic tm thi,
thc tp ma h v.v.). Phn ln nhng ngi s dng nhn
cng KHNG trng i nhiu t sinh vin mi tt nghip, h
hiu rng nhng sinh vin ny khng c nhiu kinh nghim cho
nn h nhn nhiu hn vo tri thc ca sinh vin (bng cp,
lnh vc hc tp v bn hc tt th no trong trng). Tt
nhin, bt k kinh nghim lm vic no cng s c ch nhng
n KHNG l yu t xc nh then cht trong vic thu bn.
Khi bn c tri thc tt v p ng tt trong phng vn, bn c
c hi tt c thu.
Sau khi bn lm vic trong vi nm, kinh nghim ca
bn tr thnh quan trng hn. Nu bn nhn vo vic lm thay
i, bn phi c kh nng chng minh rng kinh nghim ca
bn vi ngi s dng nhn cng hin thi c th ng gp
cho ngi s dng nhn cng tim nng. Nu bn ang tm
cng loi cng vic th iu l d dng, mi iu bn cn l
phi chc rng bn c nhng k nng m ngi s dng nhn

227
cng tim nng ang tm. Tuy nhin, sau vi nm lm vic, mt
s ngi c th khng hi lng vi ngh ca h v mun i
sang ngh khc. Chng hn, bn tt nghip trong gio dc v
lm vic nh gio vin trng ph thng nhng bn thy rng
bn khng thch dy hc v mun i ngh sang qun l doanh
nghip. Nhiu sinh vin hc kinh doanh v lm vic cho ngn
hng nhng sau vi nm, h mun chuyn sang khu vc cng
ngh, khng nh ngi pht trin phn mm m nh ngi
qun l. Tt nhin trong nhng trng hp ny, bng cp trong
gio dc hay kinh doanh khng th gip bn i sang ngh mi
c. Bn cn c "k nng chuyn i c" m c th c p
dng cho ngh mi. i ngh yu cu rng bn s phi da
trn cc k nng bn pht trin bn ngoi ngh ca bn.
K nng chuyn i c l nhng k nng bn pht
trin trong cuc sng lm vic ca bn. Chng l k nng mm
(trao i, thng lng, lm vic t v.v.), k nng phn tch
(nghin cu, phn tch, ti chnh, thng k v.v), v k nng t
chc (qun l d n, quan h khch hng, lnh o v.v.). Trc
khi i ngh, bn cn dnh thi gian nhn din k nng
chuyn i c ca mnh bng vic so snh vic lm hin thi
ca bn vi vic lm bn ang tm. Bn cn lm mt danh sch
cc yu cu vic lm mi, phm cht v trch nhim ri so
snh iu ny vi k nng chuyn i c ca bn nhn
din liu c snh ng m bn c th chuyn t vic n sang
vic lm kia khng.
Mt khi bn nhn din cc k nng chuyn giao c
v chng khp vi yu cu vic lm mi th bc tip l chng
t cho ngi s dng nhn cng tim nng rng bn hiu nhu
cu ca h v thuyt phc h rng k nng chuyn i c ca
bn s p ng nhu cu ca h. Phi chc cung cp bng chng
xc nh v k nng ca bn v cc v d v cch nhng k nng
ny s lm li cho ngi s dng nhn cng mi ca bn. Bn
phi t hp mi k nng chuyn i c ca bn vo trong

228
bn l lch ca bn v dng cc v d c bit h tr cho k
nng ca bn. iu ny s gip bn pht trin bn l lch hiu
qu ci thin c hi ca bn cho thay i ngh thnh cng.

K nng c cn
Ti gp Steve Smith trn chic my bay t Thng Hi
ti San Francisco. Steve l ngi qun l nhn lc v thu k s
t hi ngoi cho cng ti phn mm ln ca M. Anh y bo ti:
Chng ti cn hng nghn k s phn mm mi nm
nhng ch tm c vi trm ngi M cho nn chng ti
phi i tm h hi ngoi, hu ht l n v Trung Quc.
iu ny l khng d bi v cc h thng gio dc ny khc vi
M. Ngay c trong cng nc, khc bit gia cc i hc cng
lm cho ti rt kh tm c ngi ng cho cng ti ti.
Ti hi anh y: Anh tuyn chn h th no? Anh tm
nhng k nng no?
Anh y bo ti: Qui trnh tuyn chn da trn mt s
thuc tnh v tiu ch khch quan. Tiu ch khch quan chnh
l: Cht lng da trn bng cp, chng trnh o to v kinh
nghim ca sinh vin. Ti cng tm cc "k nng mm" nh
trao i, thi , cam kt, tnh thch ng v tnh qu quyt. K
nng mm l quan trng nhng t trng chu dy v
chng. Trong qu kh, chng ti thu nhiu ngi k thut
tt nhng h KHNG th lm vic tt trong t cho nn chng
ti phi h i. Chng ti ang nh gi cc chng trnh o
to t cc i hc v ch thu sinh vin t nhng c c chng
trnh p ng nhu cu ca chng ti.
Ti hi: Loi bng cp no anh ang tm? Anh c xem
xt chng ch na khng?

229
 Anh y gii thch: "Chng ti ch thu cc sinh vin i
hc t nhng i hc tn ti lu di. Chng ti tm ngi c
bng c nhn hay bng thc s v khoa hc my tnh, k ngh
phn mm, qun l h thng tin. Chng ti khng thu nhng
ngi c chng ch o to ngh. C nhiu kiu chng ch
nhng hu ht u c cp bi cc trng dy ngh ng hoi
nghi, khng c bt buc g v nhng chng ch ny, mi ngi
c th la di trong cc k thi hay mua chng ch. Chng ti
kt lun rng chng ch khng phi l iu m bo cho cc k
nng chng ti tm kim.
Ti hi: Anh chn sinh vin tt nghip t i hc nh
th no? K nng no l quan trng cho cng ti ca anh?
Anh y bo ti: Nhiu sinh vin nhn mnh vo cc k
nng c thp nh ngn ng lp trnh hay cc cng c c th
(PowerPoint, World, Excel v.v). y KHNG phi l k nng
bn cht. Chng ti mong i bt k sinh vin tt nghip v
tnh ton no cng phi bit v chng ri. Ngi k s phn
mm c k nng phi bit cch gii quyt vn v cch lm
vic cng khch hng v ngi dng. H phi bit cch kin
trc v thit k h thng nh, thc hin v kim th sn phm
phn mm. V ton th, h phi hiu mi th trong vng i
pht trin phn mm t quan nim ti gii php. Vn chnh
chng ti thy chu l nhiu trng vn chn dy cc ngn
ng lp trnh.
Ti hi: Vy lm sao anh phn bit c sinh vin phn
mm tt vi nhng ngi tt nghip khng c tt nh vy?
Anh y ci: l kinh nghim ca ti. Ngi k s tt
bit cch nhn ton th nhim v nh mt k lut k ngh v
tip cn n t quan im vng i. Ngi nghip d s coi
nhim v ny nh mt phn cng vic v tip cn n nh on
m hay m un. Ngi k s tt nhn mnh vo gii php kin
trc vi cch tip cn cn bng ti ri ro nhng ngi k s

230
c o to s si s nhy vo chi tit k thut ca vit m m
thm ch khng xem xt ti khch hng hay ngi dng v
khng c tng g v ri ro d n.
Ti bo anh y: Nhiu ngi qun l ch quan tm ti
vit m v nu bn khng vit m, bn l khng tt.
Anh y lc u: C hng triu ngi c th vit m
nhng chng ti khng tm ngi lp trnh. Ngy nay phn ln
cc cng ti phn mm nh chng ti ang tm ngi k s phn
mm bi v phn mm KHNG phi l m. Phn mm l gii
php c th cung cp gi tr cho doanh nghip. Khi sinh vin
nhn c gio dc tt trong k ngh phn mm, m chnh l k
lut v cch tip cn ti gii php, h bit cch gii quyt vn
. Vit m ch l mt phn nh cng vic ca h. H bit cch
ly yu cu, bit cch tip cn ti vn , v bit cch cn bng
nhiu quan im trc khi thm ch bt u thit k gii php.
L hng gia ngi k s phn mm v ngi lp trnh l rt
ln nhng khng may nhiu trng vn ang hi t vo dy lp
trnh. ng KHNG cn ti bn nm i hc ch hc lp
trnh."
Ti bin minh: Nhng th gii vn cn ngi lp trnh
ch
Anh y bo ti: Nh ng bit y, ngy nay hu ht mi
th c th c vit m u c thc hin ri. ng c th
nhn vo th vin phn mm m hay th vin Dot.Net h
c c nghn th c lm v cng c lp rp chng thnh
sn phm phn mm. Ngy nay, phn ln phn mm u l sn
phm bn sn Commercial Off-the-Shelf products (COTS)
ni cng ti c th mua chng, thu chng thay v lm chng. K
nng c cn ngy nay l tri thc v chuyn bit ho COTS,
lp rp cc b phn phn mm dng li t th vin, v t chc
chng thnh gii php phn mm. l l do ti sao chng ti
cn ngi c k nng v k ngh yu cu, kin trc h thng,

231
thit k v tch hp, an ninh mng ch khng phi l ngi lp
trnh. y l nhng k nng cao hn vit m v kim th. Mi
sinh vin tt nghip trong khu vc k ngh phn mm u bit
cch vit m, nhng h cng bit nhiu hn v nhng k nng
c cn ti ny v l l do ti sao bng cp i hc l yu
cu ti thiu.
ti cho ng mt v d, ngy xa ngi ta xy nh
bng gch c lm t bn cho nn h cn ngi c k nng
bit cch lm gch. Ngy nay gch c lm trong nh my
gch cho nn ng c th xy nh m khng c tri thc v cch
lm gch. ng cn kin trc s v cng nhn xy nh bng
gch nhng ng khng cn chm nom ti bn v cch lm
gch thm na. Cng iu ang xy ra vi phn mm, cng
ti cn cc k nng khc ca cng nhn xy dng sn phm
phn mm. Khng may l v nhiu trng KHNG cp nht
chng trnh o to ca h, th gii c qu nhiu ngi lp
trnh nhng khng k s phn mm. l l do ti sao ti
phi i khp th gii tm nhng ngi c k nng ny."

Cnh quan k nng

Ti nhn c mt kho cu mi t mt cng ti qun l
ton cu v vn l hng k nng. Kho cu ny thy rng
qung 60 phn trm cng nhn cm thy sc p phi ci tin k
nng ca h duy tr vic lm ca h hay tm vic lm mi
trong cng ti khc. Hn hai phn ba cng nhn ni rng cp
nht k nng ca h l trch nhim c nhn ring ca h nhng
phn ln khng bit k nng no c cn. Trong s cc cng
nhn tht nghip, nhiu ngi b ln ln v h khng bit k
nng no s gip h tm ra vic lm hay k nng no c cn
trong vi nm ti.

232
 Kho cu ny thy rng hu ht cc cng nhn u thiu
cnh quan v k nng h c. Qu na tin rng cng ti gi bn
ghi v k nng ca h v h lm vic trong nhiu nm. Phn
ln khng nh h c g. a s ni rng cng ti ca h da trn
kinh nghim ca h v khng xem xt ti cc k nng c bit.
Chng no h cn lm vic lm tt, h c th duy tr vic lm
ca h. Tuy nhin, c nhng thay i trong th trng vic lm
ngy nay, c bit cc cng ti ton cu ln. Kho cu ny
thy rng nhiu cng ti s tin hnh kim k v mi k nng m
h phi chun b cho cnh tranh nhiu hn trong tng lai gn.
Mt nh phn tch ngh nghip d on: Mt khi vic kim k
k nng c thc hin, cng ti s c d liu chnh xc v bao
nhiu cng nhn c k nng m h cn v bao nhiu c k nng
lc hu. Nhiu thay i s xy ra. V cnh tranh ton cu ang
xy ra vi cc cng ti bnh trng hot ng ca h trn khp
th gii, h s cn cc kiu cng nhn khc nhau. iu s
lm cho nhiu ngi bt hnh. S khng c "vic lm an ton"
thm na v nhng ngi khng bit cch iu chnh k nng
ca h v gi cho h c cp nht s b loi b.
Kho cu ny thy rng hu ht cc cng nhn khng
bit h cn k nng no ci tin ngh nghip ca h. Gn hai
phn ba s cng nhn phi chuyn ngh do thay i th trng
vic lm nhng ch vi ngi c tng v k nng h s cn.
S cng nhn cn li s phi phn ng vi bt k ci g ti v
iu l rt khng thoi mi do tnh bt nh. S kin l cuc
khng hong ti chnh M trong nhng nm qua v vn
hin thi th trng chu u s lm cho mi cng ti cng nh
chnh ph phi nhn vo tnh hiu qu ca h. Khi tin tr nn
khan him, ngn qu b gii hn cho nn gim trong chi ph s
l u tin chnh. Kho cu ny d bo rng c cc cng ti t
nhn v chnh ph s quay sang cng ngh thng tin (CNTT)
nh cch lm tng tnh hiu qu v gim chi ph. iu s ly
c vic s ln cng nhn b sa thi trn khp th gii b thay

233
th bi cc h thng tin ln m c th t ng ho qui trnh
nghip v. Nhng ngi lm vic trong cc vn phng chnh
ph, lun chuyn giy t, hay tham gia vo tng tc vi cng
dn s b thay th bi cc h thng chnh ph in t. Nhng
ngi lm vic nh th k, bn hng, giao tip khch hng s b
thay th bi cc h thng qun l quan h khch hng (CRM)
v thng mi in t. Kho cu ny d on rng phn ln
vic lm trong mi nm ti s bao gm thay th v t ng
ho qui trnh thin v cc cng nhn c k nng cng ngh
thng tin. Kho cu ny cng ch ra rng s c thiu ht ln v
cng nhn c k nng CNTT do nhng thay i ny.
Kho cu ny cnh bo rng cng nhn s phn nn v
cc cng ti khng lm ci tin k nng ca h hay khng
o to h mt cch cng bng. S c biu tnh nh iu ang
xy ra Hi Lp, Ty Ban Nha v Italy gn y. Tuy nhin, cc
cng ti t nhn ang vn hnh theo li nhun, khng chm
nom ti con ngi. Khi h c th tng tnh hiu qu v gim
chi ph, mi s s xy ra. Tt nhin, s l tt nu mi cng ti
thi gian h tr cho cng nhn ca h lm tng trng ngh
nghip ca h nhng iu l khng c trong th gii chng
ta ang sng ngy nay. Phn ln cc cng ti khng c thi
gian, tin bc hay cm tnh tt lm nh vy. Chnh trch
nhim ca cng nhn l chm nom cho h.
Nu bn mun m bo k nng ca bn l c cn ti,
iu quan trng l phi duy tr hin hnh vi nhng thay i
trong th gii kinh doanh. Chnh trch nhim ca bn l hiu k
nng no bn cn c c thu, c bt hay chuyn
sang vic lm tt hn. L cng nhn, bn khng th da trn
cng ti ca bn h tr cho bn, bn khng th da trn th
trng vic lm a phng bi v vi ton cu ho, nhiu th
s xy ra v tc ng ln mi nc, mi doanh nghip. Nu
bn khng chun b v sn sng, bn c th b chong ln. Nu
bn l sinh vin, iu quan trng cn m bo rng iu bn

234
hc s c nhu cu cao bng vic hiu mi thay i trong th
gii kinh doanh. Bng vic bit k nng no c cn, bn c
th chun b cho ngh nghip tt hn vo lc bn tt nghip.

K nng mm
K nng mm hay k nng lin con ngi l s thnh
tho m mi ngi p dng khi tng tc ln nhau. C nhiu
"k nng mm" nh k nng trao i, k nng gii quyt xung
t, k nng thng lng, k nng t duy chin lc, k nng
xy dng t, k nng bn hng v.v. V cn bn, k nng mm
khng phi l ci g bn c th hc trong thi gian ngn m
pht trin qua thi gian trong cuc i. C vi k nng mm
bn hc trong trng nh k nng trao i, k nng trnh by, k
nng lm vic theo t, k nng qun l thi gian, k nng gii
quyt vn gip ci tin tng tc ca bn vi ngi khc,
nng cao hiu nng hc tp ca bn v gip thng tin ngh
nghip ca bn.
Ngi pht trin phn mm gii phi pht trin mt s k
nng mm v chng l quan trng v phn ln cng vic phn
mm u c thc hin trong t. ng gp c nhn ca bn
cho t l quan trng cho thnh cng ca d n v cho cng ti.
Khi bn i ln v tr cao hn nh k s yu cu hay ngi phn
tch doanh nghip, bn s phi lm vic vi khch hng. Kh
nng trao i trc din, k nng trnh by, k nng lng nghe v
k nng thng lng tr thnh mu cht cho thnh cng ngh
nghip ca bn. Khi bn ln ti v tr ngi qun l d n, k
nng qun l thi gian ca bn, k nng lin con ngi, k nng
lnh o, k nng gii quyt xung t v k nng ra quyt nh
tr thnh quan trng hn cho thnh cng ca d n. iu
c gi l khi ngi ta i ln trong ngh nghip, k nng

235
mm tr nn quan trng v di hn hn l k nng k thut. Bi
l do ny, k nng mm ang c cc cng ti phn mm tm
kim bn cnh phm cht k thut.
C nhiu lp o to "k nng mm". Mt s dy cc k
nng mm tng qut v mt s hi t vo k nng chuyn su
nh thng lng hay trnh by. Tuy nhin, khng c bng cp
"k nng mm" hay mt lnh vc c th ca nghin cu v k
nng mm. Li khuyn ca ti cho ngi pht trin phn mm
l trc ht hi t vo k nng k thut, ri hc lm ch tt v
ngoi ng. Ti ngh ting Anh l chn la tt bi v bn c th
dng ting Anh gn nh mi ni v n cng l ngn ng chung
nht dng trong cng nghip phn mm. Bng vic c c k
nng k thut v k nng trao i trong ting nc ngoi, bn c
th tin ln trong ngh nghip ca mnh nhanh hn nhng
ngi khc. Vi xu hng ton cu ho, phn ln nhng ngi
pht trin phn mm s khng lm vic mt ch m phi i
ti nhiu ch cho nn c k nng ngoi ng l iu cn thit.
Ti tin vi nm na k t by gi, ch c k nng k thut s
KHNG nhng mi ngi pht trin phn mm cng phi
c k nng trao i, c bit kh nng ni t nht mt ting
nc ngoi.

V cn bn, k nng mm nm trong ci nhn bit v

kim sot tnh cm, chuyn hng v t hon thin, ng cm
vi ngi khc, nhn bit trong cc tnh hung x hi, v kh
nng thc by nhng phm cht ny cho vic lnh o hiu
qu. Mt s k nng mm l mt phn c tnh ca bn nh lc
quan, lng tri, trch nhim v chnh trc v.v. Cc k nng
mm khc m bn c th hc bng thc hnh nh ng cm,
khuyn khch, lm vic t, lnh o, trao i, thng lng v
trnh by v.v. C tnh ca bn trong t hp vi nhng k nng
c hc ca bn l iu k nng mm tt c l g. Chng hn,

236
thnh thong bn phi ch huy bng vic ra lnh, bo mi ngi
lm g v thnh thong bn phi chm sc hn v ng vin h
v iu phi lm. Khng c qui tc r rng v n nhng "bit'
khi no bn cn ch huy v khi no bn cn chm sc l iu k
nng mm l g. Bit khi no v th no l k nng mm. y
l ch nhiu sinh vin khng r rng bi v n l "k nng lin
con ngi" v l l do ti sao n c gi l mm.
Cu hi v liu k nng mm c phi l phn b sung ca
chng trnh o to i hc hay khng. Ngy nay hu ht
cc chng trnh ging dy ca i hc u y vi nhiu
mn hc. Thay i chng trnh thm nhiu mn v k nng
mm c th khng phi l tng tt. Bn cnh , k nng
mm phi c pht trin qua thi gian qua kinh nghim v t
ngh suy ch khng qua bi ging hay bi kim tra. Nhiu k
nng mm yu cu lm vic t, trnh by trn lp, tho lun
trn lp v tham gia. C nhng lc m ngi ta phi bc ln
trc v lnh o. V c nhng lc ngi ta phi trong bi
cnh v khng i vo con ng ca ngi khc, iu l bn
cht ca u quyn v trao quyn.
Tuy nhin, iu c gi tr cho trng l h tr cho sinh
vin bng vic cung cp cc phin o to nhn bit cho
sinh vin c th hiu nhng im mnh v im yu ca h, c
tnh ca h v chun b cho h pht trin k nng mm ring
ca h. N bt u bng vic tha nhn ca c nhn v tm
quan trng ca iu , thng xuyn nhn bit v nhng k
nng ny v nhiu c nhiu nm thc hnh. Cho nn, cha kho
cho i hc l cp ti vic tha nhn v m rng kha cnh
nhn bit ca sinh vin trc khi h tt nghip vo th gii lm
vic.

237
K nng nghe, ni, trao i
V cn bn, k nng mm l k nng xc nh ra nng lc
ca mt ngi "khp vo" v lm xut sc trong mt mi
trng c th nh cng ti hay t d n.
C nhiu cng iu v k nng mm nhng thc ra
chng phn ln ch l theo ngha thng thng. C mt cun
sch nhan c nhn tm" do Dale Carnegie vit, xut bn
nm 1936. Cun sch ny c dch sang nhiu th ting v
ti khuyn rng sinh vin nn c n, khng ch mt ln m
nhiu ln. Ti c cun sch ny khi ti cn trng trung
hc v ti vn cn c n ngy nay. Nu bn c th p dng
phn ln nhng iu cun sch ny nhc ti, bn c mi "k
nng mm" m bn cn cho thnh cng trong cuc sng.
C cc trng, lp, cc x mi na dy v k nng mm.
Nhiu k nng c thit k o to ngi chuyn nghip
nhng l sinh vin, bn phi pht trin k nng mm ca bn
khi bn cn trong trng v bn cn chng sau khi tt nghip.
Danh sch cc k nng mm c th di nhng sinh vin i hc
cn pht trin t nht nm k nng bn cht: trao i, trnh by,
lm vic t, gii quyt xung t v lnh o.
Trao i l ni chuyn xut hin gia hai hay nhiu
ngi. K nng ny l kh nng ni theo cch r rng cho
ngi khc hiu c. Sinh vin thng hi ti: Em ni vi
bn em mi lc, sao em cn k nng ny? Cu tr li ca ti l
Trao i l bit khi no ni v khi no nghe. Mt s sinh
vin ni nhiu m khng bao gi nghe. Mt s sinh vin khng
ngh trc khi h ni, h ch to ra nhiu ting n. Nhng sinh
vin ny khng c k nng trao i.
Nghe l k nng quan trng nht ca qu trnh trao i.
Sinh vin phi hc cch nghe chm ch v trnh ngt qung
khi ngi khc ni. K nng ny l kh pht trin v n phi l

238
mt phn ca tnh cch ca bn. L ngi nghe tt ngha l bn
c kin nhn v thng cm. Bn phi c tm tr ci m v ham
mun hiu ngi khc.
Ni l k nng quan trng. Ngi ni gii bao gi cng
ngh trc khi h ni. H ni r rng v i vo vn chnh
mt cch nhanh chng cho ngi nghe c th p ng.
Nhiu sinh vin tin l ngi ni gii, h phi dng nhng t
khc thng. Ngc li, ngi ni gii bao gi cng dng
nhng t n gin lm cho quan im ca h d hiu. Sinh
vin cn bit rng t sai c th lm tn thng ai hay to ra
hnh nh tiu cc v ngi ni. Ngi ni gii chn t cn thn
to ra ngn ng tch cc; thng ip ca h bao gi cng
lch s, th v v thc t to ra tc ng tch cc n tng
ln ngi nghe. Sinh vin phi hc trnh dng cc thut ng k
thut trong ni chuyn hng ngy. Chng hn, sinh vin CNTT
thng dng thut ng k thut m khng bit rng ngi nghe
c th khng hiu n. Thut ng kim th hp en l thng
dng trong nhng ngi kim th. Thut ng kim th n
v l thng dng gia ngi kim th v ngi pht trin
nhng nhng ngi khc c th khng hiu. iu quan trng l
bit iu ny v trnh dng cc thut ng k thut trong trao i
hng ngy ca bn. Mt s sinh vin dng tin nhn vi t ngn
v n tr thnh thi quen trong ni chuyn ca h vi bn b.
Khi h i d phng vn vic lm hay lm vic trong cng
nghip, nhng thut ng ny l khng c chp nhn v n
ng thi bt knh.
C k nng trao i quan trng khc c gi l "trao i
v li" hay din t ngn ng thn th nh biu l nt mt, tip
xc mt, v c ch iu cng l mt phn ca qu trnh trao
i. Theo mt kho cu v trao i, gio s A. Mehrabian thy
rng 55% ca ngha trong ni chuyn ti t ngn ng nt mt
v thn th v ch 38% ti t chuyn iu pht m.

239
 Vi ngi phng ty, trong ni chuyn, bn phi nhn
vo nhau v c tip xc mt. Nu bn nhn xung hay n trnh
tip xc mt, l biu tng ca yu km hay khng chn
thc. Ngc li, phn ln vn ho chu coi nhn thng vo
mt ai v c tip xc mt l biu tng ca bt knh v
thch thc. Bn phi hiu khc bit ny v hnh ng tng
ng. Khi mi ngi trao i v ng, t th cng l quan trng.
Phn ln ngi chu khng thch ni khi ng tr khi l
ni chuyn ngn. Ngi phng ty coi ni chuyn l nghim
chnh khi ng v t th chn ca bn l quan trng. Nu bn
ng vi chn doi rng, th iu ch ra rng bn rt hung
hng v mun chi phi cuc ni chuyn. Nu bn ng vi c
hai chn khp cht vi nhau iu ngha l bn yu, d phc
tng v s. T th tt nht l ng vi chn rng bng vai. Vn
ho chu khng ch ti nhng tiu tit ny nhng vn ho
phng ty coi ngn ng thn th l quan trng v h thng
phn xt bn qua t th ca bn.
Trao i hiu qu ngha l chn ng t, chuyn giao
chng theo cch tch cc v ngn ng thn th ng. Mt
nghin cu cng nghip gn y v nhng ngi xin vic lm
thy rng vi mt trm ng c vin, ch mi lm ngi c
thu. Tm mi nhm ng c vin kia khng c chn v h
khng c k nng trao i ng. Mi ng c vin u c k
nng k thut v phm cht v h c chn ra t danh sch
hng nghn n xin vic phng vn. H khng gy n tng
cho ngi qun l thu ngi v k nng trao i ca h ngho
nn. Nghin cu ny l rng 30% s h khng chun b
tr li cc cu hi khng lin quan ti lnh vc hc tp ca
h; nhiu ngi chng c tng g v xu hng cng ngh
hay iu ang xy ra trn th gii. l ch dn rng h khng
c tri thc rng vn hnh tt trong cng nghip. 67% khng
ni r rng hay tr li cu hi mt cch ng n; nhiu ngi
bn chn v khng t tin. 58% c ngn ng thn th khng

240
ng v c ch khng ng trong ni chuyn, nh khng duy
tr tip xc mt, gi qu nhiu, khng ngi thng m ngi
thn tht trong gh. Nghin cu ny kt lun rng phn ln
sinh vin c k nng k thut tt nhng khng c kh nng din
t bn thn h ng n. Mt s ngi ni tri chy, nhng
khng th nghe c tt. Nhiu ngi c vn vi cch din
t ca h v ngn ng thn th hay dng c ch khng thch
hp.
Bn cnh ni v nghe, c, vit v trao i nhm cng l
mt phn ca k nng trao i. Phn ln cc i hc u yu
cu sinh vin c nhiu. Khng c k nng c tt sinh vin s
phi nh vt khi h vo i hc v thng b trn ngp bi
khi lng ti liu c. Ti thy rng vic c v vit gip
ci tin ni v nghe. Phn ln nhng c gi gii thng u l
din gi gii v h c khi lng tri thc bao la m h c th
dng. Ti bao gi cng khuyn sinh vin ci tin k nng trao
i ca h bng vic cho sinh vin thi gian c. H nn
c trn c s hng ngy cho tr nh ca h c lm ti
bng tri thc. Nhiu sinh vin CNTT tin rng h ch phi c
sch k thut. iu l sai lm. H nn c bt k ci g h
thch v lm vic c thnh hot ng then cht trong i h.
Vic c m mang tm tr vi nhiu iu khi h c tin tc, tp
ch, blogs, v bi bo m h quan tm cp nht tri thc ca
h. H cng nn c lch s, tin tc th gii, tin kinh t v
doanh nghip, gi cho h c cp nht vi bin c hin
thi.
Tho lun nhm l v trao i vi mt nhm ngi.
Trong tho lun nhm, mi ngi c a li cng nhau
din t kin ca h v trao i quan im v mt ch .
Trong tho lun nhm sinh vin hc v tnh ng ca nhm,
thu thp ni dung v thuc tnh lnh o. Trong tho lun trn
lp i hc, gio s nh gi sinh vin v ai c chun b
tt, ai c k nng ni tt v ai c k nng lnh o. Sinh vin

241
phi hc ni r rng v lch s cho nhm. H cn bit rng y
l tho lun ch khng phi tranh ci v kim sot ngh ca
h duy tr cng ch tho lun ch khng ni cc thng
tin khng lin quan. H cng nn kim sot xc ng ca h v
trnh nhng c ch khng cn thit.
K nng trao i l bn cht lm vic tt trong cng
nghip. Sinh vin nn pht trin k nng trao i ca h khi h
vn cn trong trng bng vic tham gia vo tho lun trn
lp; hc chn t cn thn to ra tc ng n tng ln ngi
nghe. H nn pht trin thi quen c tt lm giu cho t
vng ca h, m rng tri thc ca h ra bn ngoi khu vc k
thut hiu th gii ang thay i m h ang sng trong.

K nng lng nghe

Trong cc k nng trao i, k nng lng nghe l t c
nhc ti nht v l kh hc nht v n yu cu nhiu n lc. C
l l l do ti sao k nng lng nghe him khi c dy trong
o to k nng mm.
Sinh vin thng hi: Sao chng em cn k nng lng
nghe? Chng em hiu iu mi ngi ni cng nh chng em
bit iu thy ni trong lp. Ti gii thch: Mt s trong cc
bn c th nghe ti ni nhng tm tr cc bn c th u
khc. ch l vic nghe nhng KHNG phi lng nghe. Khi
bn gp bn b, tt c cc bn u ni v nhiu iu nhng sau
mt chc bao nhiu ngi trong cc bn vn cn thc s lng
nghe cuc i thoi? V bao nhiu ngi ang chuyn s ch
sang ci g khc? Chm ch ca phn ln mi ngi thng
l ngn v d b sao lng bi ngh khc cho nn bn khng
cn lng nghe na.

242
 Nhiu ngi ngh k nng trnh by hay k nng i thoi
l quan trng nhng ti tin cch tt nht thu c knh trng
t ngi khc l kh nng lng nghe. Nu bn chm ch v cn
thn lng nghe mt ngi ni, bn s bit c nhiu v iu
ngi mun ni cng nh nh v ao c ca ngi .
Bn s i ra ngoi li, ra ngoi cu ni, bi v bn hiu y
iu ngi din t. Khch hng s p ng tch cc khi
ngi cm thy ngi thc s "c nghe" v "c
hiu." Ngi lao ng s cm thy thoi mi v c nh gi
cao khi ngi bit rng ngi qun l ch ti iu ngi
ni.
Lng nghe l k nng m c th c hc v vi thc
hnh chng c th gip cho bt k ai tr thnh nh chuyn
nghip ti nng v ngi lnh o hiu qu. Lng nghe yu cu
ngi nghe hi t y vo cuc ni chuyn v khng c sao
lng no. iu cng quan trng l vn cn tch cc trong i
thoi bng vic thnh thong hi nhng cu hi lm sng t
vn . L do lng nghe l kh l v cha kho l ngi nghe
tt l thng cm hay kh nhng nhn bit v hiu cm gic ca
ngi khc. Ngi nghe thng cm khng ch lng nghe iu
ngi khc ni m h cng cn cm thy iu ngi kia ang
cm. Vic ny yu cu thi ch thc hng ti ngi khc
v lng nghe iu h ang c truyn t. Nu bn khng chm
nom ti h th s kh cho bn lng ngh cn thn mi quan tm
ca h. Gi tip xc mt cng l quan trng khi bn lng nghe,
nu bn thnh thong nhn ng h, iu cho n tng l
bn khng quan tmt ti iu ngi kia phi ni.
Vi i thoi di, ngi nghe tt thnh thong nn ghi
chp bng vic vit ra vi t hay cu then cht gi du vt
ca nhng iu quan trng. Kh nng lng nghe ngi khc l
mt trong nhng u th quan trng nht m ngi qun l gii
c th c. Bn cnh vic tr thnh ngi nghe thng cm,
ngi qun l c th to iu kin thun tin cho mi trng

243
m, ni nhn vin t do din t kin ca h cho cp qun l.
Ngi lm qun l v tr kh khn v hc cch l ngi nghe
tt l qu trnh tip din nhng bng thc hnh, n c th lm
cho vic lnh o hiu qu dng nh l v n lc.

K nng trnh by
K nng trnh by l k nng mm quan trng m sinh
vin i hc cn hc. K nng ny yu cu sinh vin trao i
ngh v tng ca h v mt ch c bit, cho mt nhm
ngi. Sinh vin cn pht trin k nng ny trong cc nm hc
i hc cho khi h i phng vn vic hay lm vic trong
cng nghip, h s khng cm thy khng thoi mi. K nng
trnh by l khng kh hc nhng n yu cu nhiu thc hnh
c hiu qu.
iu quan trng nht cho vic trnh by l chun b sm
nht c th c. ng i cho ti pht cui cng v bn cn
thu thp mi thng tin chun b cho n. Mt cch in hnh
bi trnh by c phn gii thiu, ch chnh vi cc im then
cht m bn mun khn gi bit, v phn kt lun. Mc ch
ca bn l lm cho khn gi hiu iu bn mun h bit trc
khi bn i ti kt lun. Bi trnh by ca bn cha bao nhiu
chi tit s tu thuc vo thi gian bn phi ni. Vi phn ln
cc sinh vin, li khuyn ca ti l gi cho bi trnh by khng
qu mi lm pht. Ngay c khi bn lm vic trong cng
nghip, bn c th khng phi trnh by di hn th, tr phi bn
ln v tr mc qun l cp cao hay iu hnh. Tuy nhin, bn
cn bit rng bt k bi trnh by no hn mt gi s lm cho
khn gi mt hng th, v t ngi c th gi c ch ca h
lu chng . Sau kt lun, bn c th mun hi khn gi liu
h c cu hi no v iu bn ni khng. Thnh thong, tho

244
lun v sau gia din gi v khn gi l ng quan tm hn l
bi trnh by.
Nhiu ngi tin k nng trnh by l kh v yu cu nhiu
o to. S kin l iu c th ch p dng cho din gi
cng chng hay chnh khch, nhng l sinh vin v k s tng
lai, bn khng cn nhiu o to. Phn ln iu bn trnh by
c l l nhng iu k thut m bn bit cho nn mi iu
bn cn l thc hnh thu c t tin.
C nhiu k thut trnh by, tng ngi c th thy k
thut no l hu dng hn nhng c hai iu bn phi trnh:
ng bao gi c t din vn vit sn v ng bao gi c
slide. Khn gi c ch gii hn v khng thch ai c din
vn. c t din vn c vit sn ngha l bn khng c
chun b v phi da vo ci g . Bng vic lm iu , bn
cho khn gi n tng rng c th ai khc chun b n cho
thay cho bn. Ti bao gi cng khuyn sinh vin lm dn bi
ngn vi vi im then cht c vit ln mu giy nh
nhc h, phng trng hp h qun. Qui tc l khng bi trnh
by k thut no nn c vit ra nh din vn. Bn khng"c
bi ging" cho khn gi m "ni chuyn" vi h bi v c din
vn l chn khi ni chuyn li th v.
Ngy nay, mi ngi thng cho bi trnh by qua vic
dng trang thit b a phng tin v PowerPoint v mt s
c t slide. S kin l khn gi c th c c slide nhanh
hn bn c th c. H s mt chm ch nu bn ch c slide
cho h. Li khuyn ca ti l bn nn trnh cho bi trnh by
bng vic c t bi ni c vit sn hay c slides vi nhiu
vn bn. Tt hn c l gi cho n n gin bng vic cho bi
trnh by ging nh bn ni chuyn vi bn b gip cho
khn gi tp trung vo iu bn ni thay v vo ci g khc.
Bi trnh by nn c t chc dn dt khn gi t
u ti cui. N ging nh k chuyn, bn phi bt u vi

245
nhng iu chung ri lm hp dn ti tng im quan trng v
chi tit cho ti khi khn gi hiu iu bn mun h bit. iu
cng quan trng l thm v d cho tng im then cht minh
ho ti sao n quan trng. Cng ging nh Cu trc phn vic
(WBS) trong thit k sn phm phn mm, bn nn chia bi
trnh by thnh vi im then cht cho nu cn, bn c th
thm, xo hay i chi tit m khng mt nhiu n lc.
Din gi gii l linh hot thch ng vi rng buc thi
gian. Thnh thong bn c th ni nhanh khi b sc p v thnh
thong bn c th ni chm khi v phi ci g m bn khng
c chun b. l l do ti sao thc hnh l quan trng. Tt
nht l thc hnh n ni to trc gng v o thi gian cho
bn bit n di bao lu. Chun b v d ngn hay cu chuyn
ngn trong trng hp bn c thi gian thm. Tng t, bn
phi a im quan trng nht ln trc cho nu bn ht
thi gian, khn gi vn c nhng iu quan trng nht. Bn
phi thc hnh bi trnh by ca bn cho ti khi bn cm thy
c chun b. Bn phi thc hnh ton th bi trnh by, k c
dng slide v trang thit b a phng tin m bn s dng.
Cch tt nht l ni ton th bi trnh by cho vi ngi bn v
hi kin phn hi ca h. iu ny s gip bn nhn din bt
k vn no cho bn c th iu chnh v lm cho n thnh
bi trnh by thnh cng.
Ti thng khuyn sinh vin bt u bi trnh by vi
cu hi bi v cu hi s lm cho khn gi ch . Chng hn:
Ti sao bn ngh chng ta nn dng ngun m trong d n
ny? bn c th tip theo iu vi mt gii thch ri tin
vo cc im then cht chi tit ca bn. n cui bi trnh by,
bn nn tm tt cc im chnh ca bn m bo khn gi
ca bn s nh chng. Trong bi trnh by, khn gi c th c
cu hi. Mt s cu hi c th to ra ln ln cho bt k ngi
trnh by no, cho nn cch tt nht l c d on trc mi
cu hi m khn gi c th c trong v sau bi trnh by ca

246
bn. Ngh v khn gi m bn s trnh by v ngh v bt k ci
g trong bi trnh by ca bn m h c th khng bit cho
bn c th thm v d lm cho n d hiu hn. Nu c th,
nhn din thng tin khng c cp ti trong bi trnh by
ca bn m khn gi c th hi. Chun b li p m c th
c dng tr li nhanh chng bt k cu hi no c th ny
sinh. C cu tr li sn sng l then cht chng t tri thc
chuyn gia ca bn v ch trnh by.
Trnh by k thut khng kh. N thc s l gii thch
hay chia s thng tin cho khn gi. thnh cng, bn phi thu
thp mi s kin v d liu kim nghim cc lun im ca
bn v h tr cho kt lun ca bn. iu quan trng nht l
thc hnh n sut thi gian khi bn vn cn trng thu
c t tin. Khi bn t tin v c chun b tt, ti s ni
nhng k nng trnh by m bn cn.

K nng gii quyt xung t

Gii quyt xung t l k nng mm quan trng m mi
ngi nn hc. D bn vn trong trng hay i lm vic,
xung t c th xy ra v nu bn khng th gii quyt c
n, bn s kinh nghim cng thng, iu c th dn ti nhiu
vn v sau. C hai kiu xung t: Xung t bn ngoi xy ra
gia bn v ngi khc. Chng hn, bn khng ng v ci g
vi ngi bn, hai bn ci nhau v bn gin. Xung t bn
trong xy ra bn trong mt ngi. Chng hn, bn mun dnh
nhiu thi gian hn cho hc tp nhng bng vic lm iu
bn khng th dnh thi gian cho bn gi ca bn. Tnh hung
ny to ra xung t bn trong bn thn bn v lm cho bn rt
bt hnh. Nguyn nhn ca xung t bn ngoi l cch nhn
rng bn ng v ngi khc sai v bn trch ngi khc v

247
khng ng vi bn. Nguyn nhn ca xung t bn trong l
bn mun c hai iu nhng khng bit cch gii quyt n cho
nn bn trch bn thn mnh.
Gii quyt xung t i hi bn kim sot xc ng ca
bn v khng phn ng vi n bng ci c, la ht v iu
lm cho vn thnh ti t hn. Ti thng khuyn cc sinh
vin khi xung t xy ra h nn trnh mi ng u bng vic
hc kim sot xc ng ca h. H nn ni: Ti cn thi gian
suy ngh v n cho nn chng ta tho lun ny qua ln ti
chng ta gp g. hay Mai chng ta gp li tip tc v ti
c cuc hp khc m ti phi i. Bng vic trnh phn ng v
by t xc ng, h c nhiu thi gian hn ngh v xung t
v c kh nng gii quyt n.
Phn ln cc xung t ngoi u bt u vi khc bit v
kin, mc ch hay cch nhn. Thnh thong n c th gy ra
bi khc bit trong nim tin v gi tr. Cch tt nht gii
quyt n l hiu nhng khc bit ny v th thu ly s ng
ln nhau hay tho hip. lm iu bn phi gt sang bn
xc ng ca bn, kin ca bn v sn lng lng nghe quan
im ca ngi khc m khng c tnh cm c nhn hay thin
v. iu ny khng d dng nhng nu t nht mt ngi vn
cn bnh tnh th xung t c th c trnh.
Gii quyt xung t yu cu bn thc hnh k nng nghe
v k nng trao i. Bng vic lng nghe cn thn ngi khc
m khng thin v; bn c th hiu quan im ca h r hn.
Bng vic gii thch r rng quan im ca bn theo cch bnh
tnh; h c th hiu bn c r hn. Bng tho lun v cc
khc bit theo cch bnh tnh v khng xc ng, c hai bn c
th i ti hiu bit chung hay mnh t gia v tip tc lm
vic hng ti mc ch chung. Ti thng khuyn sinh vin
nn tp trung vo Sa qui trnh, khng sa ngi. Nu bn
khng ng vi ai , c hai nn lm vic trn qui trnh dn

248
ti bt ng ch KHNG trn con ngi. Thnh thong, h
nn tho hip, iu c ngha l t nht mt ngi t b ci g
c ci g p li. Chng hn, bn t b kin ca bn
v chp nhn quan im ca ngi khc cho c hai bn c
th lm vic hng ti mc ch chung. iu quan trng l
nhn ra rng y KHNG phi l v ng hay sai M v hiu
bit v chp nhn. Bn hiu quan im ca ngi kia v sn
lng chp nhn n bng vic t b quan im ca bn. iu
khng c ngha l bn sai hay bn yu. Ngc li, n c ngha
l bn mun t ti ci g ln hn quan im ring ca bn.
Hnh ng ny yu cu nhiu dng cm v chn chn v l sc
mnh tch cc ca mt ngi. N cn tr hu ln lng nghe
v th i lp ca ai v nh gi khch quan n m khng c
thin v c th. Chng hn, trong d n phn mm, c nhiu
hn mt gii php cho mt vn nhng bn sn lng chp
nhn gii php ca ngi khc lm cho t tin ti thay v
tip tc tranh ci v gii php no l tt hn. Tho hip l cch
tt nht ho thun v ci tin mi quan h. Bng vic gi
cho mc ch d n c tp trung thay v gi kin ring ca
bn, bn gi cho s hi ho bn trong t v l thnh vin t tt.
Rt thng l cc thnh vin t khng ng v ci g nh
b ri thy bn thn h tranh ci iu a ti vn ci ln ln
hn v nhiu hn v ph thi gian. T c th gii quyt c
xung t ring ca n l t tt m s t ti nhng iu ln lao.
Nhiu ngi tin rng xung t ni b l kh gii quyt
bi v n xy ra bn trong mt ngi. Tuy nhin, n l d hn
bn tng. Trong tnh hung ny ngi ny b cng thng bi
hai iu v khng bit chn ci no. Bc u tin l thit lp
u tin bng vic xc nh ci no l quan trng v cp thit.
Bc th hai l lit k ra mi gii php v kch bn c th c.
Bc th ba l gi cn bng danh sch ny bng vic hi
kin th hai trnh thin v c nhn trc khi la ra gii php

249
tt nht. Thnh thong xung t ni b b gy ra bi quan nim
sai v thin v c nhn thay v s kin.
Vi thng trc, mt sinh vin trong lp ca ti trt k
thi. Anh ta th nhn rng anh ta b cng thng bi v anh ta
khng bit cch phn chia thi gian gia hc thi v vi bn
gi ca anh ta. Anh ta s nu anh ta hc qu nhiu, c y c th
trch anh ta pht l c y. Vi anh ta c hc v mi quan h
u quan trng ngang nhau cho nn anh ta khng th u tin
ho gii php c. Ti bo anh ta rng gii php tt khng
phi l c ci ny hay ci kia m phi l c hai. Ti gi rng
anh ta tho lun iu vi c bn gi c kin th hai
nhng anh ta ngn ngi: Em khng th lm iu c, nu
em bo c y iu , c y s pht in. Ti gii thch rng
xung t c th khng ti t c y nhng t tm tr anh ta v
kin ca anh v c y. V anh ta l sinh vin gii, ti sn lng
cho anh ta c hi th hai lm li bi thi sau vi tun. Anh ta
ng tho lun iu vi c bn gi. Vi s ngc nhin ca
anh ta, c gi khng gin g. C y ni: Em tht vng l anh
c kin sai v em. Lm sao em c th trch anh v hc tp vt
v? Nu chng ta mun xy dng tng lai ca mnh, chng ta
phi hc tt trng. Anh ngh em l loi con gi g? Em
khng mun thy anh kh nh th ny. Anh cn cm n gio
s v cho anh c hi th hai. Xung t ca anh ta c gii
quyt trong mt pht v anh ta tha nhn: l li ca em v
khng gii thch n r rng m gi n bn trong da trn cch
nhn sai ca em.
Gii quyt xung t l k nng quan trng nhng n yu
cu nhiu thi gian pht trin. Thnh thong, cn hiu rng
rng gc r ca xung t c th khng l li ca ai m l
ca bn. Chnh bn ng ca bn, quan im ca bn v quan
nim sai ca bn gy ra xung t. V phng nga l tt hn
cha tr, bn c th cn d on bt k xung t no c th xy
ra v c gng ngn nga n thay v cho n xy ra v c gii

250
quyt n. Gii php tt nht l bao gi cng vn cn bnh tnh
trong mi tnh hung v th lng nghe ngi khc. Bng vic
hc gii quyt xung t, bn cng thc hnh k nng trao i
v k nng lng nghe na.

K nng gii quyt vn

K nng gii quyt vn thng c dy trong cc lp
khoa hc v ton hc nhng mt s sinh vin khng nhn ra
iu . Khi h c trao cho mt l thuyt chng minh hay
bi ton ton hc gii, h ang hc v gii quyt vn . V
cn bn, gii quyt vn bao gm nm bc: Nhn din vn
(Vn l g?); thu thp thng tin v phn tch vn (Ti
c thng tin g?); pht sinh gii php tim nng (Ti c th gii
n bng bao nhiu cch?); la chn v kim th gii php (Gii
php no l tt nht v lm sao ti kim th c n?); v nh
gi kt qu (Ti gii c n cha? Gii php tt th no?).
im chung trong cc sinh vin l h c xu hng gii
vn ngay lp tc thay v phn tch mi phng n. H cn
bit rng c vi gii php v h cn phn tch tt c chng
trc khi la chn gii php tt nht. Ti khuyn co sinh vin
dng k thut Flowcharting (lu ) khi hc gii quyt vn
. Flowchart l bn hay biu ch ra mi bc trong qu
trnh. N gip sinh vin hiu qui trnh v m bo chc mi
bc trong qui trnh u c cp ti. Khi i din vi
nhiu tu chn, sinh vin nn dng k thut Decision
Matrix ma trn quyt nh. Mt Decision Matrix bao gm hai
ct, cc tu chn c lit k ct bn tri v tiu ch la chn
c lit k hng trn cng ca ct bn phi. Tng tu chn
u c phn hng theo tiu ch la chn i ti quyt nh
logic tt nht.

251
 Gii quyt vn thng c gn vi k nng trao i
v lm vic t bi v trong mt cng ti, cng nhn khng gii
quyt vn mt mnh m lm n trong t. Cha kho cho gii
quyt vn hiu qu v ra quyt nh l i qua qui trnh mt
cch h thng. Trong cuc hp t, ngi lnh o t nn hi
cu hi Vn ch xc l g?" Bng vic cho cc thnh
vin t tham gia vo nhn din vn , iu s gip mi
ngi hiu n r rng v trnh c bt k ln ln no v sau.
iu quan trng i vi ngi lnh o t l hi t vo tng
lai bng vic hi cu hi Chng ta i u t y? hay Gii
php ca chng ta l g. L do l nhiu t thng phm sai lm
bng vic hi t vo qu kh v iu xy ra v ai ng
trch, thay v hi t vo gii quyt vn . Bng vic nhn li
thay v nhn ti, cuc hp c th kt thc mt cch tiu cc
thay v c nng sut.
Ti thng nhc nh sinh vin rng gii quyt vn
KHNG phi l phn tch nguyn nhn, iu hi t vo nhn
li tm ra nguyn nhn. Cch duy nht gii quyt vn
l hi t vo vic sa cc th v i ln trc. T phi dng mi
n lc ni v gii php thay v vn . Ngi lnh o t
phi gi s ch ca cc thnh vin t v iu c th c
thc hin thay v iu xy ra. Bt k ci g v ai to ra
vn hay ai phm sai lm nn c trnh v n c xu hng
ngn cn tnh sng to ca t. T cng ngh v gii php, mi
ngi s cng sng to hn v h s i ti cc tng hay hn.
Khi cc thnh vin t thc hnh gii quyt vn cng nhau,
thi tinh thn ca h thay i t nhn thng tin th ng
sang ngi tham gia vo sng to gii php.

K nng ngoi ng
Tun trc, mt sinh vin gi cho ti mt qung co
trong bo a phng c ni rng bn c th hc ngoi ng nh

252
ting Anh, ting Php, hay ting Nht bng vic nghe vi CD
v hi kin ti.
Ti thy cc qung co kiu ny trn khp th gii c
bit l cc nc chu ni nhu cu hc ngoi ng l cao.
Li ngh ca ti: Khng ai c th hc ngoi ng bng vic
nghe CD nh nghe nhc. NG ph tin ca bn vo nhng
iu nh th ny. Nu mc ch ca bn l hc ngoi ng,
mua CD s KHNG gip g. C l bn KHNG hc c my
t "Sch c bit" m qung co rng bn c th ni ting nc
ngoi trong vng vi tun hay mt thng. y ton l qung
co gi.
Hc ngoi ng l KHNG d. iu c ngha bn phi
thc hnh v iu l mt thi gian. C thang v thnh tho
ngn ng c Vin dch v nc ngoi - Service Institute
(FSI) pht trin i t 0 ti 5. "0" ngha l bn ch bit vi t
nh Yes, No, Hello, Goodbye v "5" ngha l bn ni thng
tho nh ngi bn ng. FSI thy rng mc "2" l cn trao
i khi du hnh nc ngoi v mc 3 l tt hc tp
hay sng nc ngoi. t ti mc 2 yu cu qung by
trm ti mt nghn gi hng dn V thc hnh. Thng mt
6 thng ti mt nm t c mc ny. Mc 3 yu cu
hc tp trung v nhiu gi hn nhiu thc hnh.
ngh ca ti l nu bn mun hc ngoi ng bn nn
theo cc lp ngoi ng trong trng ca bn. Tt hn rt nhiu
nu bt u t lp cho ngi mi bt u ri chuyn ln cc
mn trung gian v chuyn su trong trng a phng ca
bn. Khng c php mu hay li tt trong hc ngoi ng, n
cn thi gian v bn phi kin nhn.
Ti tin rng trong th gii ton cu ho ny, mi ngi
nn bit t nht mt ngoi ng. Mt s ngi ch cn bit vi
cu, nhng mt s ngi c th cn nhiu hn tu theo ngh
nghip ca bn. Tr thnh ngi song ng hay a ng cn thi

253
gian lu hn, nhng phn thng l xng ng v trong nhiu
trng hp n l iu cn thit.

Thi quen c
Ngy nay nhiu sinh vin i hc c kh khn trong c
sch gio khoa. Nhiu ngi c ht trang n ti trang kia
nhng khng hiu g cho nn h phi c i c li v iu
tn nhiu thi gian. S kin l sch gio khoa i hc c vit
khc vi sch gio khoa ph thng v chng c nhiu thng tin
vi cc khi nim phc tp. L do chnh sinh vin khng c
tt v h khng ch v khng pht trin thi quen c tt khi
h cn tr.
thnh cng i hc, sinh vin bt u pht trin thi
quen c khi h trng ph thng. Tuy nhin ngy nay,
thanh nin khng thch c ci g di hn mt trm trang. H
ch c ci g ngn, d hiu v b sao lng bi cc th khc
nh tivi, phim, v tr chi. Nhiu sinh vin thm ch khng kt
thc cun sch, h ch c vi trang, nhy t chng n sang
chng kia ch ly tng m khng hiu ci g. Thi quen
xu ny s dn ti nhiu kh khn trong i hc. Nu h khng
th hiu c ti liu, h s khng thnh cng. H c th qua
c vi k kim tra nu tr nh ca h l tt nhng h s qun
iu h hc ngay sau bi kim tra v phi hc li chng trong
bi kim tra sau. iu ny dn ti nhiu ghi nh hn v "vic
hc thuc lng" ch qua k thi nhng khng dn ti hiu bit
v tri thc. Khng c tri thc su sc, h khng th pht trin
c k nng v khng c k nng, h s khng thnh cng
trong bt k ci g h lm trong ngh nghip ca h. l l do
ti sao c nhiu ngi c bng cp nhng khng bit g v phi
ph thuc vo ngi khc gip h.

254
 Vi nhng sinh vin mun hc rng, c l quan trng
hn v h s phi c trong ting nc ngoi. Nu h khng
th hiu r trong ting m , cn c hi no hiu trong
ting nc ngoi? Trong mi i hc, c trn ngp ti liu c
m sinh vin phi hc. Khng chun b, khng lm ch chc
ngn ng, khng c thi quen c tt, nhiu ngi s tht bi.
thnh cng i hc, sinh vin phi pht trin thi quen
c tt trc khi vo i hc. H phi c nhiu mi ngy v
bng vic kim im thi quen c ca h bit liu h c
gii hay cn ci tin. Nu h c ci g nhng khng th
hiu c cc t hay cu c bit, nu h phi c li vi cu
th h cn ci tin thi quen c ca h. iu quan trng l c
cun s vit ra cc t m h khng hiu r v ri kim tra vi
t in tm ngha. H cn ghi chp cc tng m h coi l
quan trng trong s tay. Thnh thong sinh vin cn c to
gi cho h tnh thc c hiu qu.
Khi c, sinh vin phi c n trong mi trng khng
c sao lng. Th vin l mt trong nhng ch tt nht, khi m
bn khng b lm sao lng bi bn b. C tm ra khu vc bit
lp ni bn b ca bn khng th tm c bn cho bn c
th dnh vi gi cho vic c. Cng vy, c gng c trong
thi gian ban ngy khi bn thc cho bn c th tp trung tt.
Ti khuyn rng sinh vin t ra mc ch h s c bao nhiu
trong mt tun v nh du vo n. Nu h c th lm iu
trong vi thng th h pht trin thi quen c tt.

Li khuyn v c
Bn khng phi c sch my tnh hay bi c khoa hc
xy dng k nng c ca bn. Cch tt nht bt u l
c bt k ci g bn quan tm ti. Bn c th bt u t bo
ch, tp ch, tiu thuyt hay bt k ch no bn quan tm.
Bn s bit nhiu thng tin bng vic c tn hng. Khi ti

255
cn tr, ti thch c cc tiu thuyt lch s c im nh "Tam
quc ch", "Thu H", "Ty du k", v cc tiu thuyt kim
hip. V cn bn ti c bt k ci g ti thy. Chung cuc ti
tm ra iu ti thch cho nn ti bt u la chn tc gi no
, kiu sch no v l cch ti pht trin thi quen
c ca ring ti.
ng coi vic c l nghim chnh th, bn nn tn
hng n trc. Chng hn, ti thch c tnh anh hng, s
trung thnh, cc nguyn tc, v chin lc trong tiu thuyt
lch s. Ti hc v tt v xu, danh d, tnh bn, bo v k yu,
v t bi trong tiu thuyt kim hip. iu then cht l ch
bn bit nhiu thng tin bng vic c tn hng. Khi ti
hc ting Anh trng ph thng, ti bt u c sch ting
Anh, ch yu l truyn c in nh Ba chng ng lm, B
tc Monte Cristo pht trin vic c ca ti trong ting
nc ngoi. Bng vic c sch nc ngoi, ti pht trin k
nng ngn ng ca ti v ti bit nhiu t vng hn. Vic c
tn hng gip ti xy dng k nng c cho nn khi ti
vo i hc, ti cha bao gi gp vn g vi sch gio khoa
dy hay vic c thm. V cn bn, c l k nng v bn cng
c nhiu, bn cng kh hn.
ng bt u bng ci g kh c. Bn nn pht trin
k nng c trc. N phi l ci g m bn yu thch v tn
hng iu gip cho bn thnh thi. Khi bn c k nng c
tt, bn c th c gn nh bt k ci g. Sau nhiu nm, ti vn
thch c v n gip cho ti tn hng t cng vic hng ngy
v s cng thng.

256