BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Wybory w Nadrenii Pnocnej-

-Westfalii: zwycistwo CDU
w twierdzy socjaldemokratw
Piotr Kubiak

14 maja 2017 r. w Nadrenii Pnocnej-Westfalii najludniejszym

kraju federacji odbyy si wybory do parlamentu krajowego.
Bya to ostatnia i zarazem najwaniejsza prba si dla niemiec-
kich partii politycznych przed zaplanowanymi na 24 wrzenia br.
wyborami do Bundestagu. Zwycistwo odniosa CDU (33%), ktra
na finiszu kampanii wyborczej zdystansowaa rzdzcych tutaj
Redakcja:
Radosaw Grodzki (w koalicji z Zielonymi) socjaldemokratw (31,2% gosw dla
Jacek Kubera SPD). Do Landtagu w Dsseldorfie dostay si jeszcze: FDP
(redaktor naczelny) (12,5% poparcia), AfD (7,4) i Sojusz 90/Zieloni (6,4%). Konieczne
Piotr Kubiak bdzie zatem powoanie nowej koalicji rzdzcej, najprawdopo-
Krzysztof Malinowski
dobniej czarno-tej koalicji CDU-FDP, ktra wedug wstpnych
Korekta: wynikw wyborw bdzie dysponowa minimaln wikszoci
Hanna Ranek w Landtagu. Tym samym CDU odniosa ju trzecie zwycistwo
z rzdu w tegorocznych wyborach do parlamentw krajowych
(po Kraju Saary i Szlezwiku-Holsztynie), do tego bardzo presti-
Nr 307/2017 owe, bo w najwaniejszym kraju federacji uwaanym dotych-
16.05.17 czas za twierdz SPD. To bardzo dobry prognostyk dla kanclerz
Angeli Merkel i jej partii przed zbliajcymi si wyborami
ISSN 2450-5080
do Bundestagu.

Wybory w Nadrenii Pnocnej-Westfalii czsto s nazywa-

ne maymi wyborami do Bundestagu. Nadreni Pnocn-West-
fali zamieszkuje ok. 18 mln mieszkacw, co czyni j zdecy-
Biuletyny dostpne
take dziki: dowanie najludniejszym spord wszystkich szesnastu krajw
NEWSLETTER IZ federacji. Kraj ten reprezentowany jest przez szeciu przedsta-
FACEBOOK
SCRIBD wicieli w Radzie Federalnej. Jest to zarazem najbardziej
LINKEDIN
TWITTER
uprzemysowiony region, w sercu ktrego mieci si Zagbie
Ruhry z takimi orodkami przemysowymi jak Essen, Duisburg,
Gelsenkirchen, Bochum i Dortmund. Specyficzna struktura zawo-
dowa mieszkacw Nadrenii Pnocnej-Westfalii i silna pozycja

1z5
tamtejszych zwizkw zawodowych powodowaa, e od lat dominujc pozycj miaa
tutaj SPD. Socjaldemokraci zwyciali tutaj nieprzerwanie poczwszy od wyborw
z 1980 r. do elekcji z 2000 r., a w latach 1966-2005 wchodzili w skad rzdw krajo-
wych. Dopiero wybory z 2005 r. przyniosy zwycistwo chadecji i powoanie koalicji
CDU-FDP (2005-2010). Jak wielkie znaczenie dla losw Niemiec i SPD miaa klska
socjaldemokratw w Nadrenii Pnocnej-Westfalii wiadczy decyzja wczesnego
kanclerza Gerharda Schrdera, ktry w nastpstwie klski wyborczej swej partii zdecy-
dowa si uruchomi skomplikowane procedury, ktre doprowadziy do rozpisania przed-
terminowych wyborw do Bundestagu. Koalicja CDU-FDP premiera Jrgena Rttgersa
utrzymaa si u wadzy w Nadrenii Pnocnej-Westfalii tylko jedn kadencj. W kolej-
nych wyborach (9 maja 2010 r.) minimalne zwycistwo odniosa CDU, lecz dotychcza-
sowy rzd utraci wikszo i zosta zastpiony przez rzd mniejszociowy SPD-Zieloni
premier Hannelore Kraft (SPD), tolerowany przez Die Linke (zawarto specjalne poro-
zumienie). Pozycja rzdu bya saba, czynic go zalenym w wielu sprawach od sta-
nowiska Die Linke. Kryzys nastpi na pocztku 2012 r., gdy rzdowy projekt budetu
nie uzyska poparcia Landtagu. Stao si to powodem rozwizania Landtagu (12 marca
2012 r.) i wyznaczenia terminu nowych wyborw na dzie 13 maja 2012 r. Wybory
zakoczyy si sporym sukcesem SPD (39,1% poparcia), ktra wraz z Zielonymi (11,3%
gosw) powoaa rzd koalicyjny pod kierunkiem H. Kraft, dysponujcy wikszoci
128 na 237 miejsc w Landtagu.
Ordynacja wyborcza do Landtagu Nadrenii Pnocnej-Westfalii ma podobnie jak
w wypadku wyborw do Bundestagu i wikszoci parlamentw krajowych charakter
mieszany. Kady wyborca podczas gosowania oddaje dwa gosy1: pierwszy (Erststimme)
na konkretnego kandydata w swoim jednomandatowym okrgu wyborczym, drugi
(Zweitstimme) na list partyjn. Wybieranych jest co najmniej 181 posw, z czego
128 wyanianych jest w jednomandatowych okrgach wyborczych, a pozostali (co
najmniej 53) pochodzi z list partyjnych. Liczba posw pochodzcych z list partyjnych
moe by wiksza, w zalenoci od tego ile bdzie mandatw nadwykowych i wyrw-
nawczych. Gosy na mandaty przeliczane s na podstawie metody Sainte-Lagu, a partie
musz przekroczy granic klauzuli zaporowej (5% gosw drugich). Kadencja parla-
mentu trwa pi lat.
W Nadrenii Pnocnej-Westfalii powtrzony zosta scenariusz z wczeniejszych
wiosennych wyborw krajowych przeprowadzonych w Kraju Saary i Szlezwiku-
Holsztynie. W pocztkowej fazie kampanii wyborczej, gwnie pod wpywem efektu
Schulza, SPD prowadzia w sondaach, by na finiszu kampanii zosta zdystansowan
przez CDU. W marcu 2017 r. wedug kilku sonday, przewaga SPD nad CDU bya wy-
rana i sigaa 10 p.p. (punktw procentowych). Jeszcze ostatni kwietniowy sonda
orodka Forsa z 28 kwietnia sugerowa zwycistwo SPD, ktra cieszya si poparciem
35% ankietowanych, a CDU jedynie 29%. Wiele wczesnych prognoz przedwyborczych
bazujcych na sondaach wskazywao na zwycistwo socjaldemokratw, jednak po-
czwszy od drugiej poowy kwietnia uwidacznia si coraz wyraniej trend na korzy
CDU (zapocztkowany przez sonda Infratest dimap z 23 kwietnia).

1
Przykadowa karta do gosowania:
http://www.mik.nrw.de/fileadmin/user_upload/Redakteure/Dokumente/Themen_und_Aufga
ben/Buergerbeteiligung/Wahlen/2017landtagswahl/ltw17_musterstimmzettel.pdf

2z5
Tabela 1
Zestawienie wynikw wyborw krajowych w Nadrenii Pnocnej-Westfalii z 2012 i 2017 r.

Partia Wybory z 2012 r. Wybory z 2017 r.* Rnica

poparcia
% gosw mandaty % gosw mandaty (w p.p.)
SPD 39,1 99 31,2 69 -7,9
CDU 26,3 67 33,0 72 6,7
Sojusz 90/Zieloni 11,3 29 6,4 14 -4,9
FDP 8,6 22 12,5 28 3,9
Partia Piratw 7,8 20 1,0 - -6,8
Die Linke 2,5 - 4,9 - +2,4
AfD - - 7,4 - +7,4
Pozostae 4,4 - 3,7 16 -0,7
cznie 100,0 237 100,0 199

Frekwencja wyborcza: 2012 r. 59,6%, 2017 r. 65,2%.

* Tymczasowe wyniki ogoszone przez krajowego kierownika wyborczego.

SPD w swej kampanii wyborczej staraa si wykorzysta popularno (jednak

sabnc) premier Hannelore Kraft, ktra w rankingach popularnoci dystansowaa
lidera chadekw Armina Lascheta. Socjaldemokraci w swej agitacji wyborczej skupili
si przede wszystkim na hasach spoecznych, promujc sw ide sprawiedliwoci
spoecznej. Hasa te wzmocniy tutejszy twardy elektorat SPD, zapewniay spokj w par-
tii, ale nie zachcay wyborcw o orientacji centrowej i wahajcych si, ktrzy liczyli
na rozwizanie biecych problemw kraju. Innymi sowy kampania bya nietrafiona.
Duym atutem SPD bya osoba nowego przewodniczcego partii Martina Schulza, ktry
pochodzi wanie std, aktywnie popiera kampani wyborcz swej partii i mia silne
wsparcie lokalnych towarzyszy. Jednak efekt Schulza uleg w ostatnich tygodniach
kampanii wyranemu osabieniu.
Kampania wyborcza CDU bya nastawiona przede wszystkim na rozwizanie
biecych problemw kraju. Akcentowano przede wszystkim kwesti zapewnienia
bezpieczestwa obywateli zwizan z masowym napywem imigrantw (ju podczas
grudniowego kongresu CDU w Essen A. Laschet mocno podkrela t kwesti), uwypu-
klano problemy Nadrenii Pnocnej-Westfalii wynikajce z wysokiej stopy bezrobocia
i relatywnie duego dugu publicznego, punktowano niepowodzenia rzdu H. Kraft.
Wczeniej z inicjatywy CDU i FDP (przy wsparciu Partii Piratw) powoano dwie par-
lamentarne komisje ledcze: w sprawie sylwestrowych atakw na kobiety w Kolonii
oraz w sprawie Amriego. Obrady obu komisji wykazay wiele nieprawidowoci i zanie-
dba administracji krajowej i policji nadzorowanych przez rzd H. Kraft.
W ostatnich tygodniach kampanii wyborczej SPD znalaza si w trudnej sytuacji
w perspektywie znalezienia potencjalnego koalicjanta. Po tym jak notowania koalicji
SPD-Zieloni zaczy spada i istniao coraz wiksze prawdopodobiestwo utraty przez
rzd wikszoci po wyborach, nagle okazao si, e SPD trudno bdzie znale koali-
cjanta. Premier H. Kraft pomna dowiadcze z lat 2010-2012 i w obawie przed utrat

3z5
poparcia wyborcw o orientacji centrowej, zdystansowaa si od ewentualnej koalicji
z Die Linke. Tymczasem lider FDP Christian Lindner jednoznacznie odrzuci moliwo
zawarcia koalicji z SPD i Zielonymi. Tym samym potencjalnym koalicjantem SPD (nie
liczc osabionych Zielonych) pozostawaa jedynie CDU, ktra niechtna bya do zawar-
cia ewentualnej koalicji ze swym gwnym konkurentem (chyba e w roli silniejszego
partnera).
Wybory zakoczyy si zwycistwem CDU, na ktr gosowao 33% wyborcw
(wzrost o 6,7 punktw procentowych w porwnaniu do wyborw z 2012 r.), co prze-
oyo si na 72 mandaty (sam A. Laschet z wielkim trudem pokona w swym okrgu
jednomandatowym kandydata SPD). Na SPD gosowao 31,2% wyborcw (-7,9 p.p.),
co dao socjaldemokratom 69 mandatw. Socjaldemokraci najwiksze poparcie uzy-
skali na obszarze Zagbia Ruhry. FDP, na ktr gosowao 12,5% wyborcw (28 man-
datw), uzyskaa znaczny wzrost poparcia (3,9 p.p.). Debiutujca w tutejszych wybo-
rach AfD od razu staa si czwart si w Landtagu, uzyskujc 7,4% gosw i 16 manda-
tw. Osabiony Sojusz 90/Zieloni uzupeni skad parlamentu 6,4% gosw (-4,9 p.p.)
i 14 mandatw. Granicy progu wyborczego ponownie nie zdoaa przekroczy Die Linke,
ktr poparo 4,9% wyborcw (wzrost o 2,4 p.p.), a Partia Piratw poparta przez
zaledwie 1% wyborcw wypada z aw ostatniego parlamentu krajowego (-6,8 p.p.).
Wyniki wyborw przyniosy przede wszystkim sukces partiom bdcym w opo-
zycji w poprzedniej kadencji. To SPD i partia Zielonych poniosy najwiksze straty,
nie liczc Partii Piratw, ktrej sukces z lat 2011/2012 okaza si krtkotrway. Tym
samym wyborcy negatywnie ocenili prac rzdu H. Kraft. Ustpujca premier wzia
na swe barki brzemi poraki. Rwnoczenie nastpio przesunicie skadu nowego
Landtagu w stron centrum i prawicy. Kluczem do zwycistwa CDU i sukcesu FDP byo
przycignicie przez nie wyborcw o orientacji centrowej oraz niezdecydowanych,
ktrzy w ostatniej chwili poparli te partie, a nie SPD lub Zielonych. Cichym zwycizc
wyborw jest FDP i jej lider Ch. Lindner. Liberaowie uzyskali tutaj najlepszy wynik
od pocztku istnienia Nadrenii Pnocnej-Westfalii, a SPD najgorszy (tylko w wybo-
rach z 1947 i 1950 r. SPD uzyskaa zblione poparcie, tj. 32 i 32,3%). AfD zdoaa
po raz trzynasty z rzdu uzyska miejsca w parlamencie krajowym.
Zmieniony ukad si w Landtagu oznacza konieczno powoania nowej koalicji
rzdowej. Najbardziej prawdopodobnym rozwizaniem bdzie powoanie czarno-
-tej koalicji CDU-FDP, ktra o ile taki podzia mandatw si uprawomocni bdzie
dysponowaa minimaln wikszoci jednego mandatu (100 do 99). Lider chadekw
A. Laschet jednoznacznie opowiada si za takim rozwizaniem, tymczasem Ch. Lind-
ner podchodzi do takiej koalicji z ostronoci. Zdaje on sobie spraw, e liberaowie
bdc sabszym partnerem w koalicji, bd musieli wynegocjowa odpowiednie wa-
runki w umowie koalicyjnej, aby nie sta si jak to si czsto zdarzao w ostatnich
latach dodatkiem do chadekw w rzdzie. Teoretycznie moliwe s inne koalicje
np. wielka koalicja CDU-SPD, koalicja jamajska (CDU-FDP-Zieloni) czy koalicja wiate
ulicznych (SPD-FDP-Zieloni) lecz wydaj si mao prawdopodobne i bd rozwaane
tylko w wypadku niepowodzenia rozmw CDU-FDP.
W kontekcie zbliajcych si wyborw do Bundestagu wyniki wyborw w Nad-
renii Pnocnej-Westfalii mog wpyn negatywnie na SPD i spowodowa zrewido-
wanie dotychczasowej strategii wyborczej partii. Efekt Schulza w praktyce wygas,

4z5
 a dla lidera socjaldemokratw poraka w jego wasnym kraju jest niezwykle dotkliwa
i deprymujca. Jeszcze pod koniec marca, po niepowodzeniu w Kraju Saary, M. Schulz
mg mwi, uywajc porwnania pikarskiego, e na pocztku meczu CDU obja
prowadzenia 1:0, ale mecz trwa 90 minut i jego partia moe wyj na prowadzenie
przed decydujc batali o Bundestag. Patrzc na notowania sondaowe partii, mia
podstawy do takiej opinii. Teraz jest ju 3:0 dla chadecji, ktra zdobya przy tym
gwny bastion socjaldemokratw. Ponadto dystans midzy obydwoma wielkimi par-
tiami uleg powikszeniu (wedug sondau INSA dla dziennika Bild z 16 maja na CDU
chce gosowa 36% wyborcw, a na SPD 27%) u progu najgortszej fazy kampanii wy-
borczej. Czyby M. Schulz by kolejnym politykiem SPD, ktry w starciu z A. Merkel
poniesie porak? Odpowied poznamy 24 wrzenia 2017 r.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje

Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.

Instytut Zachodni tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

im. Zygmunta Wojciechowskiego email: izpozpl@iz.poznan.pl
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl
5z5