Arrianus

See
discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/255815938
Arrianus'un Karadeniz Seyahati (Arriani

Periplus Ponti Euxini)
Book May 2005

DOI: 10.20480/lbr.2015115472
CITATIONS READS
2 514
1 author:
Murat Arslan
Akdeniz University
30 PUBLICATIONS 24 CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Murat Arslan on 26 May 2017.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

ARRIANUSUN KARADENZ
SEYAHAT
(ARRIANI PERIPLUS PONTI EUXINI)
Hellence Aslndan eviren ve Yorumlayan

Murat ARSLAN
ODN YAYINCILIK
ODN YAYINCILIK
Antik Kaynaklar Dizisi: 1
Murat Arslan
ARRIANUSUN KARADENZ SEYAHAT
(ARRIANI PERIPLUS PONTI EUXINI)
Yaynlayan ve Yneten
Huriye ARSLAN-Murat ARSLAN
Kapak Dzeni
DENGE AJANS
Odin Copy Center

Birinci Bask, Mays 2005
ISBN:975-9078-00-7
Her trl yayn hakk sakldr.

2005 Odin Yaynclk
Aydntepe Mah. zek Merkezi D Blok no: 8 Tuzla,
34947, stanbul
Tel.: 0 216 493 24 33 494 30 18 Fax: 0 216 493 27 38
e-mail: info@odinyayincilik.com
www.odinyayincilik.com
NDEKLER
NSZ.................................................................................. V
METNDE KULLANILAN STANDART VE SREL
YAYINLARA LKN KISALTMALAR LSTES ........... XV
METNE LKN NOT..................................................... XV
METNDE KULLANILAN HELLENCELERE LKN
TRANSKRPSYON LSTES...............................................XX
ARRIANUSUN KARADENZ SEYAHAT ................... 1
YORUM ...................................................................................51
METNDE KULLANILAN ANTK KAYNAKLARA
LKN KISALTMALAR LSTES ...................................... 171
BBLYOGRAFYA ...............................................................187
HARTALARIN LSTES .................................................. 196
INDEX ....................................................................................197
til kyllingen,

NSZ
Lucius Flavius Arrianus Ksenphn1, S. ca. 86 ylnda2
Bithynia Eyaletinin bakenti Nikomdeiada (zmit)
domutur. Lucius praenomeni (n ad) ve Flavius3
nomeni (soy/kabile ad), onun ve ailesinin Roma
vatanda stats tadna iaret etmektedir.
Bithyniann nde gelen aristokrat ailelerinden birine
mensuptur. S. I. yzyln sonlarnda ya da S. II.
yzyln balarnda, Stoac filozof Epikttosun yannda
1
Ksenphnun, Arrianus tarafndan lakap olarak alnd
Atinada bulunan bir yazt araclyla kantlanmtr (AE 1971,
437). Bu adn kendisine, askeri ve yaznsal baarlarndan tr,
mparator Hadrianus tarafndan m verildii; yoksa doutan
gelen bir n ad m olduu kesin deildir.
2
Arrianusun doum tarihi kesin bilinmemekle birlikte,
Romada consullk yapt S. 129-S. 130 ylndan hareketle,
greceli kronoloji nda, S. 85-S. 90 yllar arasnda domu
olabilecei zerinde modern tarihiler arasnda genel bir kan=
communis opinio vardr. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Syme
1982, 210 dn. 163-164.
3
Arrianusun ailesinin ne zaman Roma vatandal ald
kesin olarak bilinmemekle beraber, Flavius klan adnn S. 70 ve
S. 96 yllar arasnda younlukla alnd bilinmektedir. Yine
de, sz konusu n ad alan kiiler genellikle Lucius yerine ken-
dilerini Titus Flavius olarak adlandryorlard. Bu bakmdan,
byk bir ihtimalle Arrianusun ailesi Roma vatandaln S.
ca. 73/74 ylnda Musevilerin Masada kalesini ele geiren Ro-
mal general Lucius Flavius Silvadan alm olabilir.
viii ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
eitim almak zere, Kuzeybat Hellastaki Nikopolis
kentinde bir sre kalmtr4. Bu dnem Arrianus
zerinde, byk bir etki brakmtr. Lucanus (Alex. 2)
bu durumu,

= Romallar arasnda nde gelen bir
kii olan, Epikttosun rencisi Arrianus, btn hayat
boyunca renerek yaad eklinde ifade etmitir.
Arrianus, Epikttosu ziyaret eden gelecein Roma
mparatoru Hadrianusla byk bir ihtimalle burada ta-
nmtr5. Arrianusun Hadrianusla olan ilikisi, onun
yakn dostu ve S. 110 yl consul suffectusu Gaius
Avidius Nigrinus vastasyla olmutur. Ardndan C.
Avidius Nigrinusun, Hellasn Achaia Eyaleti legatus
Augusti pro praetore= imparatorun praetor mertebesin-
den valilii srasnda S. ca. 111-114 yllar arasnda6,
4
F. Millara (1965, 141 vdd.) gre, Arrianus, S. 108 ylnda
Epikttosun yannda eitim almaya gitmitir.
5
Hist. Aug. Vit. Hadr. XVI. 10.
6
Arrianusun, Achaia Eyaletinin consiliumluunu yapt
yllar ile Hadrianusun Roma mparatorluu tahtna k ara-
snda kalan sre iinde ne yapt belirsizdir. Bununla birlikte;
eer Arrianus cursus honorumuna (kariyerine) Roma atl sn-
fna bal biri gibi devam ettiyse, bu sre zarfnda Roma
legiolarndan birinde belki de Traianusun hizmetinde Dacia
ya da Parthia seferinde militia equestris= svari olarak hiz-
met etmi olsa gerektir (ayrca bk. Stadter 1980, 9; Syme 1982,
188; Bosworth 1983, 265 dn. 2; Liddle 2003, 4). Zira, daha sonra-
nsz ix
onun consiliumluunu= danmanln yapmtr. S.
112 ylnda Hadrianusun Atinada arkhon olduu
dnlrse, Arrianus ile Hadrianus arasndaki dostluk
daha da ilerlemi olmaldr.
Arrianusa ilikin dier bir belge, spanyann Baetica
Eyaletindeki Cordoba kentinden gelmektedir. Burada
Arrianus adl bir proconsul= consul mertebesinden va-
linin, av tanras Artemise yazd bir iir ele gemi-
tir7. Ayrca Ostia yaplarndaki tula mhrleri zerin-
deki yazlardan yola klarak, Arrianusun kariyerine
ilikin ip ularna ulalmaya allmaktadr. Mhrler
zerinde S. 125-S. 130 yllar arasna tarihlenmi olan,
S. 127 ve S. 128 yl consullerinin isimleri belirlenmi-
tir8. Yine de, S. 129 ile S. 130 yllar arasnda bir boluk
vardr. R. Symea (1982, 199 vd. dn. 107) gre, Arrianus,
dan Traianusun Parth Seferini konu alan bir kitap Parthika

kaleme almtr.
Bilindii zere Arrianus, S. 131 ylnda Cappadocia Eya-
letine proconsul olarak atanmtr. Romann Parthlara kar
dou snrn koruduu ve blgede iki legio konulanm olduu
gz nnde bulundurulduunda, Cappadociaya atanm vali
askeri konularda tecrbeli biri= vir militaris olmaldr. Ayrca
bk. Bosworth 1972, 167.
7
AE 1974, 370; SEG XXVI 1215; ayrca bk. Syme 1982, 182 vd.
dn. 7; 190 dn. 57; Oliver 1982, 122 vdd. no 4 dn. 2. Arrianusun
iirle ilgilendiine dair dier bir rnek de, Atinada ele gemi-
tir. Bowieye (2002, 191) gre, Arrianusun kaleme ald dier
bir iir, Atinadaki Vestinus Suna zerinde yer almtr (ayr-
ca bk. Liddle 2003, 20 dn. 52).
8
CIL XV 244; 252; PIR2 219; ayrca bk. Syme 1982, 183 dn. 8.
x ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
Romada byk bir ihtimalle Severusla beraber S.
129 yl consul seilmitir. Bir yl Romada bu grevi
yrttkten sonra, S. 131 ylnda Cappadocia Eya-
letine vali atanmtr9.
Bu greve balamadan nce de, Periplus Ponti Euxini
adl Karadeniz Seyahatini kaleme almtr. Bu yaz,
ayn zamanda Arrianusun Hadrianusa yazd bir
mektup ierii tamaktadr. Zira Arrianus, sadece g-
venilir bir ynetici deil; ayn zamanda imparator
Hadrianusun (S. 117-S. 138) yakn arkadadr. Bu ba-
kmdan, onun bu yazsnda, tpk S. 111-113 yllar
Pontus et Bithynia valisi Pliniusun, mparator Traia-
nusa (S. 99-S. 117) yazd mektuplarda olduu gibi,
dnemin ve imparatorun blge zerindeki politikas
yanstlmaktadr10. Arrianusun bu seyahatinin asl
amac, Pontus snrndaki Roma garnizonlarn denetle-
mektir. Yine de, Arrianus bu grevi bir gezi olarak alg-
lam gibi gzkmektedir. Bylece grd ve denetimi-
ni yapt blgeleri, Hadrianusun konuya ilikin ente-
9
Zira Symea (1982, 200) gre, consuller denizar greve git-
meden nce bir yl Romada ynetici olarak, ardndan bir
eyalete proconsul (vali) olarak atanyorlard. Arrianus da, Pe-
riplus Ponti Euxini adl eserinde (XVII. 3), Dioskouriastayken,
Kimmeria Bosporosu Kral II. Kotysn (S. ca. 131 ylnda) ksa
sre nce lm olduunu renmitir. Bu sebeple Symea
(1982, 200 dn. 109) gre, Arrianusun Romadaki consul olduu
tarih, S. 129 yl olsa gerektir. Konuya ilikin olarak ayrca bk.
Oliver 1982, 127 dn. 12.
10
Pelham 1896, 626 vd.
nsz xi
lektel ilgisini ve kltr seviyesini gz nnde bulundu-
rarak, bir gezi yazs ya da dosta bir mektup gibi, sade
bir slupla kaleme almtr.
S. 134 ylnda, Kazakistan steplerinin ykselen gc
Alan kavmine kar Satalada (Sadak) konulanm
olan legio XV Apollinaris ile Melitnde (Malatya)
konulanm legio XII Fulminatann11 banda sefere
kmtr. Yapt arpmalarla, dman Anadolu iin
bir daha tehlike yaratamayacak derecede bertaraf etmi-
tir. Daha sonra, Alanlara kar dzenledii sefer ze-
rine bir eser Alanike Historia yaymlamtr12. Yakla-
k yedi yl sren Cappadocia valilii grevini, S. 137
ylnn ardndan tamamlayarak13 Atinaya yerlemi ve
kentin onursal vatanda olmutur. S. ca. 145/146 y-
lnda ise, Atinann ynetiminde nemli bir grev
(arkhonluk) stlenmitir14. Bu tarihten itibaren Arria-
11
Cass. Dio LV. 23. 5.
12
Bu kitapta Arrianus, Roma generallerine gebelere kar
yapacaklar seferler zerine yararl tavsiyelerde bulunmaktadr.
Sz konusu alma, legiolarn yry ve sava dzenleri
hakknda nemli bilgiler veren nadir eserlerden biridir. Daha
detayl bilgi iin bk. Bosworth 1977, 217 vdd.
13
Pelham 1896, 628; Oliver 1982, 127 dn. 13; Liddle 2003, 12 dn. 35.
14
IG II/2 2055; ayrca bk. Bosworth 1972, 169 dn. 4; Stadter
1980, 16 vdd.; Oliver 1982, 122 no 2; 127 dn. 14. Bu sebeple onun
adna Atinada bir heykel dikilmi ve kaidesi zerine
[] []- []= L. Flavius Arrianus, con-
sul rtbesine haiz, filozof yazs kaznmtr.
xii ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
nus hakknda herhangi bir veriye rastlanmamaktadr.
S. ca. 180 ylnda ld zannedilmektedir15.
Arrianusun antikadaki asl n, phesiz
Makedonia Kral Byk skenderin Pers Savalarn
ve hayatn konu alan Aleksandrou Anabasis= sken-
derin Anabasisi adl eseridir. Arrianus ayrca, Hindis-
tann tarihi corafyasn, tarihini ve otokton halkn
gelenek greneklerini anlatt Indik= Hindistana
Dair; skenderin diodokhoi= haleflerini anlatt ta
meta Aleksandron= skenderden Sonra; Bithynia Ta-
rihi zerine Bithynika= Bithynia Hakknda etc. gibi
eserler de kaleme almtr.
Arrianusun, Periplus Ponti Euxini adl eseri, doktora
tezimi Mithradats VI Eupator ve Roma yayna ha-
zrladm srada ilgimi ekti. Bu yzden, Karadeniz
Blgesinin tarihi corafyasna ilikin bu eseri Hellence
aslndan evirip, konuya ilikin gerekli yorumlar yapa-
rak Trkeye kazandrmaya altm. Amacm, bu ese-
rin Hellence aslndan ya da yabanc dillerdeki evirile-
rinden yararlanma imkan bulamayan Trk okuyucula-
rna tantmaktr. Bylelikle, gnmzden yaklak iki
bin sene nce yaam zmitli hemehrimizin gznden,
Karadenizin tarihine ve tarihi corafyasna ilikin veri-
leri aktararak, evirinin bu alanda bilgi edinmek isteyen-
ler kadar, ileride bu konuda alacak aratrmaclar ve
renciler iin bir balang olmas hedeflenmitir.
15
Bosworth 1972, 181 dn. 3.
nsz xiii
eviri esas itibariyle, A. G. Rose and G. Wirthin
(1967, Flavii Arriani quae existant omnia. Leipzig
Teubner edisyonu), A. Dillerin (1952, Periplus Ponti
Euxini. The Tradition of the Minor Greek Geograp-
hers. Lancaster-Oxford), C. Mllerin (19902, Arriani
Indica et Ponti Periplus. Geography Graeci Minores I.
Paris) ile zellikle A. Liddlen (2003, Arrian, Periplus
Ponti Euxini. London) eserleri gz nnde bulundu-
rularak yaplmtr. Yer ve kii adlar Hellence ve Latin-
ce asllarna uygun olarak verilmitir. Metinde kullan-
lan standart, sreli yaynlara ilikin ksaltmalar, metne
ilikin not ve Hellencelerin transkripsiyon listesi, al-
mann banda; metinde kullanlan antik kaynaklara
ilikin ksaltmalar listesi ve bibliyografya ise, alma-
nn sonunda verilmitir. Sreli yaynlarda, L'anne phi-
lologique (Revue des publications pigraphiques relati-
ves a l'antiquit romaine. Paris)in LXIV. cildinin (1996)
17-39. sayfalarndaki ksaltmalar kullanlm; ancak ora-
da bulunmayan baz periyodikler iin baka kaynaklar-
daki ksaltmalardan yararlanlmtr. Alnt ya da gn-
derme yoluyla dorudan doruya kullanlan antik ya-
zarlar ve eserlerinin ksaltmalarnda, Trke ortografya-
daki farkllklar da gz nnde tutularak, Lexikon der
Antike (Hrsg. von J. Irmscher in Zusammenarbeit mit
R. Johne. Berlin-Leipzig 1971, 1987, 9. Aufl. Taschen-
buchasg: J. Irmscher, Das Grosse Lexikon der Antike.
Mnchen 1987, 1990) adl eserin I. cildinin (1971) 20-41.
sayfalarndaki ilgili ksaltmalar esas alnmtr. Eserle-
rin deerlendirilmesinde kullanlan metin ve eviriler
xiv ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
ise, ayrca gsterilmitir. Bibliyografya ksmnda, me-
tinde geen tm monografya ve makaleler, yazar soyad
+ yayn yl biiminde ksaltlm olup, bir yazarn ayn
yl iinde km birden fazla eseri sz konusu olduun-
da, eserlerin adlar alfabetik sraya konularak, bunlar
(a), (b) etc. eklinde ifade edilmitir.
Yararl olmas dileiyle,
Antalya 2005 Murat Arslan

METNDE KULLANILAN STANDART VE
SREL YAYINLARA LKN KISALTMALAR
LSTES
AE Lanne pigraphique. Paris.

AJAH American Journal of Ancient History. Cam-
bridge, Massachusetts.
ANRW Aufsteig und Niedergang der rmischen Welt:
Geschichte und Kultur Roms im Spiegel der
neueren Forschung. Hrsg. von H. Temporini I
vd. Berlin-New York 1972 vd.
Ark.San. Arkeoloji ve Sanat. stanbul.
CIL Corpus Inscriptionum Latinarum, consilio et
auctoritate Academiae Litterarum (Regiae)
Borussicae editum. I-XVI. Leipzig, Berlin 1826-
1843. Ed. Altera: Leipzig, Berlin 1893. [Eserin
birok ek cildi bulunmaktadr].
CQ The Classical Quarterly. Oxford.
DTCFD Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesi Dergisi. Ankara.
FGrHist Die Fragmente der griechischen Historiker. F.
Jacoby. I-XV. Berlin-Leiden 1923-1958.
G&R Greece & Rome. Oxford.
Historia Zeitschrift fr Alte Geschichte; Refvue d
Histoire Ancienne; Journal of Ancient His-
tory; Rivista di Storia Antica. Stuttgart.
HSPh Harvard Studies in Classical Philology. Cam-
bridge, Massachusetts-London, England.
xvi ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
IG Inscriptiones Graecae, consilio et auctoritate
Academiae Litterarum Borussicae ed. maior: I-
IV., VII., IX., XI., XII., XIV. Berlin 1873-1939.
IGB Inscriptiones Graecae in Bulgaria repertae. Ed.
G. Mikhailov. Volume I. Sofia 1970.
ILS Inscriptiones Latinae Selectae. Ed by. H. Des-
sau. Berlin-Zrich 1882-1916.
IOSPE Inscriptiones antiquae orae septentrionalis
Ponti Euxini Graecae et Latinae. Ed. B. Latys-
hev. St. Petersburg 1885-1901.
JHS Journal of Hellenic Studies. London.
JRS Journal of Roman Studies. London.
Klio Klio. Beitrge zur Alten Geschichte. Berlin.
KP Der Kleine Pauly. Stuttgart (Mnchen).
NC Numismatic Chronicle and Journal of the Nu-
mismatic Society. London.
Pontica Pontica. Muzeul de Istorie Nazional i Arhe-
ologie Constanta. Constanta.
RhM Rheinisches Museum fr Philologie. Frankfurt
am Main.
SEG Supplementum Epigraphicum Graecum (1-25
Leiden 1923; 26-7 Alphen 1979-80; 28 vd. Ams-
terdam 1982.
SIG3 Sylloge Inscriptionum Graecarum. Ed. W. Dit-
tenberger, et al. I-IV Leipzig 1883-1924.
METNE LKN NOT
Bu edisyonda kullanlm olan metin, esas itibariyle A. G.

Rose and G. Wirthin (1967, Flavii Arriani quae existant
omnia. Leipzig Teubner edisyonu), A. Dillerin (1952,
Periplus Ponti Euxini. The Tradition of the Minor Greek
Geographers. Lancaster-Oxford), C. Mllerin (19902,
Arriani Indica et Ponti Periplus. Geography Graeci Mi-
nores I. Paris) ile zellikle A. Liddlen (2003, Arrian,
Periplus Ponti Euxini. London) edisyonu gz nnde bu-
lundurularak oluturulmutur. Rose ve G. Wirthin met-
ninden ayrlan ufak tefek noktalama ve yazm farkllklar
aada belirtilmitir.
I (1) iin,
I (3) iin,
II (1) o iin,
III (4) iin,
IV (1) iin,
IV (2) iin,
IV (3) iin,
IV (4) iin,
VI (3) iin,
VII (1) iin,
VII (3) iin,
VII (4) iin, iin,

VII (5) iin,
xviii ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
VIII (1) iin,
VIII (2) iin, ; iin
VIII (3) iin,
VIII (4) iin, ; iin
VIII (5) A. G. Ross ve G. Wirth, tan sonra
eklemi; iin,
IX (4) iin,
IX (5) iin,
X (1) iin,
X (2) iin,
X (3) iin,
XI (2) A. G. Ross ve G. Wirthe gre,
XI (3) iin,
XI (5) iin,
XII (2) iin,
XII (3) iin,
XII (5) iin, iin
XIII (1) iin,
XIII (2) iin,
XIII (3) iin,
XIII (4) iki kez iin, ;
iin,
XIV (1) iin, ; iin,

XIV (2) iin,
XIV (3) iin,
Metne likin Not xix
XIV (4) iin, iin,

XV (1) iin,
XV (2) ve iin, ve -
kez iin,
XV (3) iin,
iin,
XVI (1) iin, iin,
iin,
iin,
XVI (3) iin, iin,
XVI (4) iin, -

iin, iin,
XVI (5) iin, iin,
XVI (6) iin, -

iin,
XVII (2) iin, iin,
iin,
XVII (3) A. G. Ross ve G. Wirth ve un
arasna eklemilerdir; iin,
XVIII (1) iin,
XVIII (2) iin, iin,

XVIII (3) iin,
iin, (A. G. Ross ve G. Wirth
burada fazladan bir eklemilerdir)
xx ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
XVIII (4) iin,
iin
XIX (1) iin, ; iin
iin,
XIX (5) iin,
iin, iin,
XX (1) iin, iin,
iin,
XX (2) iin,
XX (3) iin,
XXI (1) Ross and Wirth tan sonra [ ]
eklemilerdir; iin,
XXI (2) Ross and Wirth dan nce -
den nce dan nce -
dan nce eklemiler; fakat dan nceki
ikinci i atlamlardr; iin,
XXI (3) iin, iin,
XXI (4) iin, iin, -
iin, iin,
XXII (1) iin,
XXII (2) iin,
XXIII (1) iin, iin, -
XXIV (1) iin, ; iin,

XXIV (2) iin,
XXIV (3) iin, iin,
XXIV (4) iin,

Metne likin Not xxi
XXIV (6) iin,
iin, iin,
XXV (3) iin,
XXV (4) iki kez iin,
METNDE KULLANILAN HELLENCELERE

LKN TRANSKRPSYON LSTES
=a =e =m , =s
= ai = ei =n =t
= au = eu = ks =y
=b =z =o = ph
=g = = oi = kh
= ng = th =u = ps
= nk =i =p =
= nkh =k = r,rh =h
=d =l

ARRIANUSUN
KARADENZ SEYAHAT

.
I
, ,
, ,

. (2)
,
,
-
, .
,
. (3)

(4)

.
II

. ,
Arrianus, Imperator Caesar Traianus Hadrianus
Augustusu selamlar.
I
O nl Ksenphnun syledii gibi, deniz kenarnda ku-
rulmu olan Sinplilerin kolonisi, Hellen kenti Trape-
zousa geldik; Karadenize yukardan, Ksenphn ve senin
seyrettiin yerden hayranlkla bakyoruz. (2) Halihazr-
daki sunaklar eskiden kaba tatan ina edildiklerinden
harfler okunakl bir ekilde kaznmam; zerlerindeki
Hellen yazs ise, barbarlar tarafndan yazldn aa
vurur gibi, hatal bir ekilde yazlmtr. Bu yzden
sunaklar beyaz tatan yeniden ina etmeyi ve zerlerin-
deki yaznn belirgin harflerle kaznmasn kararlatrdm.
(3) Sizin ayakta duran heykelinize gelince, her ne kadar
tasarm bakmndan hosa da zira denizi iaret ediyor
iilii bakmndan ise, ne size benziyor ne de dier bir
adan gzel; (4) bu yzden ayn bu pozda sizin adnz
tamaya layk bir heykelinizi gnderin; nk sizin
ebediyen anmsanmanz iin buras son derece uygun bir
yer.
II
Tapnak dikdrtgen tatan zenli bir ekilde yaplmtr;
fakat Herms heykeli ne tapnaa ne de onun konumuna
layktr. Eer siz de uygun bulursanz, bana Hermesin
4 ARRIANUS

(2)
,
, ,
.
,
, ,
. (3) ,

,

.
. (4)
,

.
a
Arrianus burada, Ksenphnun Anabasisinde (VI. 4. 22) anlatt
olaya deiniyor.
b
Bir para sv dklerek yaplan kurban ya da adak treni.

, ,
Periplus Ponti Euxini 5
yaklak be ayak boyunda heykelini zira bana yle
geliyor ki, bu ebattaki tapnan boyutuna uyum
salayacaktr ve ayrca Philsiosun drt ayak uzunlu-
unda bir heykelini yollayn; (2) nk ortak bir tapnak
ve sunakta atasyla birlikte tapnm grmesinin sebepsiz
olmayacan dnyorum; ayrca bakarsnz biri
Hermse, bir dieri Philsiosa, bir bakas ise, buradan
geerken her ikisi iin de kurban sunacaktr. Bu ekilde
davrananlar hem Hermsi hem de Philsiosu memnun
etmi olacaklardr. Herms iin, kendi soyunu; Philsios
iin ise, kendi atasn onurlandrrlar. (3) Bu yzden ben
de, orada kendi payma bir boa kurban ettim, Kalp
Limannda kurban edilecek hayvan yoksunluundan
tr kz arabasndan bir sr kartan nl
Ksenphnuna bana gelen benim bama gelmedi; tersine
kusursuz bir kurbanl Trapezouslularn kendileri
saladlar. Ayrca orada hayvann i organlarn inceledik
ve onlarn zerine libasyonb yaptk. (4) yilii iin en
bata dua ettiimiz kiiyi, yani hem bizim geleneklerimizi
yakndan tanyan hem de herkesin; hatta iyiliinize bizden
daha az mahzar olanlarn bile iyilii iin dua etmelerine
layk olduunun bizzat kendinin de farknda olan sizi de
unutmadk.
III
Trapezoustan gemilerle yelken atktan sonraki, ilk
gnde Hyssos Limanna vardk ve orada yaya askerlere
talim yaptrdk; zira bu birlik= cohorsc, bildiiniz gibi pi-
c
Roma legiosunun yardmc birliine denir; yaklak 600 kiiden oluur.
6 ARRIANUS

. (2)

,
,
. ,
. (3)
, -
,

,

, ,
(4)
" , ."
.
,
.

Hom. Od. V. 469; XII 168 vd.
V

,
,
, . (2)

yadelerden olumaktadr ve yirmi kiilik atl birlii
hizmetine sahiptir; ayrca onlarn mzrak frlatma talimi
yapmalar gerekiyordu. (2) Oradan, sabahleyin
rmaklardan esen rzgarlarla yelken atk ve ayn
zamanda dzenli olarak krek ekerek ilerledik;
Homrosun dedii gibi; zira rzgarlar souk esiyorlard;
gene de hzl gitmek isteyenler iin yeterli deillerdi. Daha
sonra deniz duruldu, bu yzden sadece krekle ilerledik.
(3) Ardndan birdenbire ufukta zellikle douya doru
ykselen bir bulut belirdi ve korkun bir rzgar tam
olarak ters ynden esti, bu bizim tek avantajmzd; nk
ksa sre iinde denizi dalgalandrd, sadece kreklerin
boluklarndan deil; fakat ayn zamanda gvertelerin
zerinden ve yanlardan da, her iki taraftan bol miktarda
su aldmz iin, sanki bu tragedya msrasnda anlatld
gibi, (4)
ve biz onu dar atyorduk, o ise ieri giriyordu.
en azndan kk dalga gemi parapetinid amyordu. Bu
bakmdan meakkatle ve zorlukla krek ekmeyi ba-
aryorduk ve birok glklerden sonra, Athnaia ula-
tk.
d
Gemi kenar, halk arasnda kpete olarak da bilinir.
IV
Zira Karadenizde, bu ekilde adlandrlan bir yer ve orada
Hellenlere ait bir Athna Tapna vardr ve bu sebepten
dolay, bu yere bu adn verildiini sanyorum ve ayrca
burada terk edilmi bir kale de bulunur. (2) Yln bu mev-
siminde az sayda gemiyi barndran ve onlar gney
8 ARRIANUS

,
, .
(3)
, ,
,
, . (4)
,
,
,
.
e
Lips olarak adlandrlan bu rzgar, gneybatdan esmekte olup, buna
Libya rzgar da denmektedir.
V

.
,

. (2) ,
,
, ,
(lodos) ve bilhassa dou rzgarndan koruyan demir atma
yeri; kuzey/kuzeydou rzgarndan (poyraz) snan ge-
mileri de koruyabilirken; fakat Karadenizde aparkias ve
thraskios, Hellasta ise, skirn olarak adlandrlan kuzey-
bat rzgarna kar ayn derecede korumayabilir. (3) Ak-
ama doru kuvvetli yanklar uyandran gk grltleri
ve imekler ortal kaplad ve rzgar hep ayn kalmayp;
ama nce gneye ve ksa sre sonra da gneyden gney-
bat rzgarnae doru ynn deitirdi ve liman artk
gemiler iin gvenli olmaktan kt. (4) Bundan dolay
denizin tamamen patlamasndan nce, bir trirsf haricin-
deki btn gemileri Athnai barnann kabul edebildii
lde karaya ektik; nk bu sra krekli sava ge-
misi bir kayala yanap gvenle demir atmt.
f
Trirs, . VI. yzyln ikinci yarsndan itibaren uzun bir sre en ok
kullanlan sava gemisi niteliindeki yeni bir tekne trdr. Bu tekneye
Latincede triremis ad verilmekteydi. Kelime anlam itibariyle sra
krekli demek olan sz konusu hzl sava gemilerini, o an destroyer-
leri olarak kabul edebiliriz.
V
Gemilerin byk bir blmn, karaya ekilmeleri ama-
cyla komu sahillere gndermek bana uygun grn-
yordu. yle ki, biri dnda gemilerin hepsi kolaylkla k-
yya ekilebildi, ki tam onun limana getirildii srada ar-
pan bir dalga altna girip gemiyi kaldrarak, onu alabora
ettikten sonra, sahile doru frlatt ve parampara etti. (2)
Bylelikle sadece yelkenler, deniz donanmlar ve mret-
tebat deil; her ey kurtarlm oldu; fakat ayn zamanda
iviler ve balmumu da skld. Bu yzden gemi yapm
10 ARRIANUS
,
, , .
(3) ,
.

.
VI

, -

.
[ ] ,
. (2)

.
,
. (3)
-
,
.
, -
(4)

,

.
iin tahtadan baka hibir ey eksik deildi. Sizin de
bildiiniz gibi, gerekten bunlardan Karadeniz kys
boyunca olduka bol miktarda var. (3) Bu frtna iki gn
boyunca srd ve orada kalmak zorunluydu. Zira Karade-
nizdeki Athnai kentinden sanki terk edilmi ve isimsiz
bir liman yeri gibi, geip gitmek bize uygun grnme-
miti.
VI
Oradan afaa doru demir alp, yandan gelen dalga
vastasyla ilerlemeyi denedik; gn boyunca kar ynden
poyraz estii iin denizi biraz yattrd ve araf gibi
yapt. Bu bakmdan, leden nce 250 stadiadang fazla yol
kat ederek be cohorsun konuland Apsarosa geldik.
(2) Ordunun cretini dedim, silahlar, suru, hendei,
hastalar ve erzakn mevcut durumunu tefti ettim. Bu ko-
nular zerindeki grm size yazm olduum Latince
belgelerde bildirmitim. (3) Apsaros yresinin ok eski
zamanlarda Apsyrtos, Mdeia tarafndan burada ldrl-
d ve Apsyrtosun mezar burada grld iin
Apsyrtos olarak adlandrldn sylyorlar. Tpk birok
baka eylerin isimlerinin deitirildii gibi, sz konusu
isim de daha sonralar evrede ikamet eden barbarlar
tarafndan deitirilmitir: (4) rnein Kappadokiadaki
Tyana kentini Thoana olarak sylyorlar, ki ismini Tau-
roslarn kral Thoastan alyordu; zira Thoasn Orests ve
Pyladsi izlerken, bu lkeye kadar geldii ve orada
hastalktan ld syleniyor.
g
Yaklak 600 ayak uzunluundadr. Ancak, antikada bu mesafenin
lm belirli bir standarda balanmadndan, 1 stadionun uzunluu
177.6-192.28 metre arasnda deimekteydi.
12 ARRIANUS
VII

,
,
, ,

. (2)

.
.
,
. (3)
,

.

.
,
.
. (4)
.
,
.
,
. (5)
,
,
VII
Trapezoustan balayan deniz yolculuumuzda Trape-
zoustan 180 stadia uzaklkta olan ve adn Hyssos
Limanna veren Hyssos Irman ve Hyssos Limanndan
yaklak 90 stadia mesafede olan ve Kolkhislilerin
lkesiyle Thiannik arasndaki snr belirleyen Ophis
Irman atk. (2) Ardndan, Psykhros olarak adlandrlan
rmak Ophisten 30 stadia uzaklktadr. Daha sonra
Psykhros Irmana 30 stadia mesafedeki dier bir rmak
olan Kalosa gelinir. Psykhrostan sonra Rhiziosh Irma
vardr ve Kalos Irmandan 120 stadia uzaklktadr. (3)
Ondan 30 stadia mesafede dier bir rmak olan Askouros
ve Askourostan 60 stadia sonra Adinos adl bir rmak
vardr; oradan Athnaia 180 stadiadr. Zagatis Irma ise,
Athnaiya yaklak 7 stadia uzaklktadr. Biz o sabah
Athnaidan demir alp harekete getikten sonra, Athnai
ile aralarnda 40 stadia mesafe olan ve topraklarnda
Ankhilaosun saraynn bulunduu Prytanisin nnden
getik. (4) Prytanisten sonra, Pyksits Irmana gelinir
ve her ikisi arasnda 90 stadia uzaklk vardr. Pyksits ile
Arkhabisin aralarnda gene 90 stadia, Arkhabisten
Apsarosa ise, 60 stadia mesafe bulunur. Apsaros
Limanndan demir aldktan sonra, Apsarosla aralarnda
aa yukar 15 stadia mesafe olan Akampsisi gece getik.
(5) Bathys Irma ise, buradan 75 stadia ve Akinass,
Bathystan 90 stadia, Akinass Isis aras ise, gene 90 stadia
eker. Hem Akampsis hem de Isis rma, gemilerin
h
Rhizios= Rize Irmann isminin Lazlar tarafndan verilmi olup ma-
nasnn Lazcada insanlarn topland yer anlamnda olduu dnl-
mektedir.
14 ARRIANUS
.
,
. -
.
. .
VIII

,

. (2)
, ,
, ,
"
". (3)
,
, .

,
. (4)
,
,

,

. (5)

.
yzebilecei kadar derindir ve sabahlar rmaklardan
denize doru kuvvetli rzgarlar eserler. Isisten sonra
Mgrosa getik. Mgros ile Isis aras 90 stadiadr ve
Mgros Irma da deniz tamacl yaplabilecek lde
derindir.
VIII
Oradan, yani Mgrostan 90 stadia boyunca ilerleyip, tan-
dm rmaklar arasnda en hafif suya sahip olan ve
zellikle rengi bakmndan sra d olan Phasise doru
yelken atk. (2) Zira suyun hafifliine Homrosun
Titarsios Irmann Pneiosun zerinden ya gibi akp
gittiini syledii gibi, Phasisin suyunun da deniz
zerinde yzp, karmamasndanj hkmedilebilir. (3)
yle ki, birinin denize akan suyun yzne bir kova
daldrnca tatl su ekmesi; fakat eer kovay daha derine
batrdysa, tuzlu su ekmesi mmknd. Zaten btn
Karadeniz, dardaki denizden ok daha tatl suya sahiptir;
bunun sebebi ise, ok fazla sayda ve ok byk su
ktlesine sahip olan rmaklardr. (4) Son derece tatl
olmasnn kant ise eer kantlamak gerekliyse bu
aklamalar zerine kavranacaktr, ki deniz kysnda
ikamet edenler btn hayvanlarn deniz kenarna doru
srerler ve hayvanlar denizden su ierler; ve bu iecei
hayvanlarn zevkle itii grlr; zira hayvanlar iin bu
iecei imenin tatl su imekten daha yararl olduuna
ilikin yaygn bir kan vardr. (5) Suyu kurun ya da
kalay tarafndan boyanm olduu iin Phasisin yzeyi
son derece temiz olmutur. Bundan dolay Phasise yelken
j
Hom. Il. II. 752-754. Ayrca bk. Sen. Med. 213-214.
16 ARRIANUS

, ,

,
. ,
,
.
IX

.

,
.
. (2)

,
,
.
,
.
.
(3) ,
,
,

. ,
aanlarn su getirmi olmalar geleneksel olarak yasak-
lanmtr. Gemiyle Phasisin akntsna girdikten sonra,
gemilerdeki btn suyun dklmesi emredilir: Eer suyu
dkmezlerse, bu emre itaat etmeyenlerin rahat deniz yol-
culuu yapamayacaklarna ilikin bir kan vardr. Pha-
sisin suyu bayatlamaz; tersine on yldan uzun sre saf ka-
lr; ama suyu biraz kartrldnda ise, daha tatl olur.
IX
Gemiyle Phasise doru girerken solda Phasis tanrasnn
bir heykeli bulunmaktadr. Atribsnden yola karak
karar verilince, Rhea olduu da dnlebilir: nk
eliyle byk bir zil tutmaktadr ve tahtnda aslanlar
vardr; ayrca ayn Phidiasn yapm olduu Athna Ana
Tanrasnda olduu gibi oturmutur. Burada Arg
gemisinin apas da sergilenmektedir. (2) Ancak apann
demiri bana o kadar eski grnmedi ayrca byklk
bakmndan bizim imdiki apalara oranla daha kk,
biim bakmndan ise, biraz tuhaft: Yine de bende
(Argnautslerin) zamanndan daha ge olduu izlenimi
uyandryor. Orada ayrca, tatan yaplm bir baka apa-
nn krlm eski fragmanlar sergileniyordu. yle ki, bu
eylerin Arg gemisinin apasnn kalntlar olmas, o
eylerin varsayma dayanan betimlemesinden daha uygun
grnyordu. Burada bakaca hibir ey Iasna ilikin
efsaneleri anmsatmyordu. (3) Bizzat kaleye 400 kiilik
seme askeri birlik yerletirilmitir. Kalenin, arazinin
toporafyasna uygun olarak son derece salam olduunu
ve buraya yelken amak isteyenlerin gvenlii asndan
son derece stratejik mevkide kurulduunu zannediyorum.
Ayrca ikisinin her biri ayn genilikte olan iki sra hen-
18 ARRIANUS
. (4) ,

-
, , -

,
. (5)

-
, ,
, ,

.
X

.

,
. , ,
. (2)

.

.

dek suru evirmitir. (4) Eskiden sur topraktan yaplm,
kuleler ise, tahtadan ina edilmitiler. imdi ise, sur ve
kuleler pimi tuladan yeniden yaplmtr. Dahas,
temeli kuvvetlice atlm ve zerine sava makineleri
yerletirilmitir ksaca sadece kaleye barbar kavimlerden
herhangi birinin yryebilme olaslna kar btn
gerekli nlemler alnmakla kalmam; ayn zamanda gar-
nizon askerlerini olas bir kuatmann tehlikesinden koru-
yabilmesi iin de uygun ekilde donatlmt. (5) Gemiler
iin demir atma yerinin gvenli olmas ne kadar gerek-
liyse, kalenin dnda ikamet eden emekli askerlerin, ba-
kalarnn ve tccarlarn gvende olmas da o kadar gerek-
liydi. Bu yzden suru kuatm iki sra hendekten rmaa
kadar sadece liman deil; ayn zamanda surun dndaki
evleri de evreleyecek dier bir hendein yapm bana uy-
gun grnd.
X
Phasisten yelken atktan sonra, gemilerin yzebilecei
kadar derin Kharies Irman getik; bu ikisinin aras 90
stadiadr. Khariesten Khbos Irmana doru gene 90
stadia yol kat ettik ve orada demir attk. Bunun
nedenlerini ve orada yaptmz eyleri, size Latince
mektubumk aklayacak. (2) Khbostan sonra, yine gemi-
lerin yzebilecei kadar derin, Sigams Irman atk;
buras Khbostan yaklak 210 stadia mesafededir.
Sigamsten sonra, Tarsouras Irmana gelinir; bu ikisi-
nin aras 120 stadiadr. Hippos Irma ise, Tarsourastan
k
Sz konusu mektuba ilikin elimizde herhangi bir veri yoktur. Fakat bu
mektubun, daha resmi ve byk bir ihtimalle askeri bilgiler ierdii
dnlmektedir.
20 ARRIANUS
, .
(3)
, , -
,

,
-
,
. (4)

.
,
.
XI
. ,
, .

, ,
.
,
(2) , ,
,
.
, .

150 stadia uzaklktadr ve Hippostan Astelephos 30
stadiadr. (3) Khbostan demir aldktan sonra, As-
telephosu geride brakp leden nce Sebastopolis
kentine geldik, Astelephostan buras 120 stadiadr;
bylelikle ayn gn iinde askerlere cretini vermek;
atlar, silahlar ve atlarnn zerine srayan svarileri,
yarallar, hububat stokunu grmek; surlarn ve hendein
etrafn dolaarak denetlemek imkanm oldu. (4) Kh-
bostan Sebastopolise 630 stadia; Trapezoustan Sebas-
topolise ise, 2.260 stadiadr. Sebastopolis kenti eskiden
Dioskourias olarak adlandrlyordu ve Miltoslularn ko-
lonisiydi.
XI
Topraklarndan getiimiz etnik gruplar ise, unlardr:
Ksenphnun da syledii gibi, Kolkhoi kavmi Trape-
zouslulara snrdr. Gene Ksenphnun, son derece
cengaver ve Trapezouslulara kar son derece dman ol-
duunu bildirdii ve Drillai olarak adlandrd kavmin
ben, Sannoi olduunu dnyorum. Zira bu kavim
gnmzde bile son derece savadr ve Trapezouslulara
kar hl son derece dmandrlar; (2) tahkimli bir lkede
ikamet ederler ve kralsz bir halktrlar. Eskiden
Romallara tributum vermelerine karn, artk
haydutluk/korsanlk yaptklar iin vergi demeye hevesli
deiller. Fakat imdi tanrnn yardmyla bu
ykmllklerini yerine getirmek zorunda kalacaklar ya
da onlar yok edeceiz. Onlardan sonra, krallarnn ad
Ankhialos olan Makhelones ve Heniokhoi kavimleri
22 ARRIANUS
.
.
,
. (3)

.

. ,

.
(4)
,

,
.

. (5)

,

,
,
.
,

.
gelir. Makhelones ve Heniokhoiun ardndan Pharas-
mansin hakimiyeti altndaki Zydreitai kavmi bulunur.
Zydreitai kavminden sonra, Lazoi kavmi vardr: Lazoi
kavminin kral Malassastr ve krallk yetkisini sizden al-
mtr. (3) Lazoidan sonra, Apsilai kavmine gelinir, onla-
rn krallar ise, Iulianostur ve kendisine krallk sizin
babanz tarafndan verilmitir. Apsilai ile Abaskoi toprak-
lar snrdr ve Abaskoi kral Rhsmagastr ve kendisi
kralln sizden almtr. Abaskoidan sonra Sanigai kav-
minin ikamet ettii toporafyaya gelinir ki, burada Sebas-
topolis kenti kurulmutur; Sanigai Kral Spadagas da
krallk yetkisini sizden almtr.
(4) Apsarosa kadar Karadenizin sa tarafnda douya
doru seyrettik, Karadenizin uzunlamasna snrnn
Apsaros olduunu zannediyorum; zira oradan sonra, bizim
iin yolculuk Khbos Irmana kadar kuzeye doru oldu
ve Khbostan Sigams Irmana doru devam etti. Siga-
msten sonra, Hippos Irmana kadar Karadenizin sol
tarafna doru yn deitirdik. (5) Hippostan sonra,
Astelephos ve Dioskouriasa kadar ak ve net bir ekilde
Karadenizin sol tarafna doru yelken atk ve yolculuu-
muz gn batmna doru devam etti; Astelephostan Dios-
kouriasa dndkten sonra ise, yaklak Keltlerin Alpleri
kadar yksek olan Kaukasos Dan grdk. Burada
Kaukasosun bir zirvesini gzkmektedir zirveye
Strobilos ad verilmitir ve Promtheusun, Zeusun em-
riyle Hephaistos tarafndan burada zincire vurulmu ol-
duu efsanesi anlatlr.
24 ARRIANUS

. (2)
-
,
, .
. (3)

.
, . -
,
, .
(4)

.
.
(5) -
,
, -
, ,
.

.
, , .
.
XII
Bosporos Thrakiasndan Trapezous kentine kadar sahil,
bu ekildedir: (2) Byzantion kentinden 120 stadia mesa-
fede, Karadenizin az olarak adlandrlan ve oradan ge-
miyle Propontise (Marmara) girilen en dar yerinde, Zeus
Ouriosun tapna vardr. Bunlar bilmenize ramen,
gene de size anlatyorum. (3) Tapnaktan yelken anca
sa tarafta Rhbas Irma olup, Zeus Tapnandan 90
stadia uzaklktadr. Ardndan, Kara Burun olarak adland-
rlan yer 150 stadiadr. Kara Burundan Artan Ir-
mana, ki oras Aphrodit kutsal alan yaknlarnda k-
k gemiler iin bir demir atma yeridir, gene 150 stadia
mesafe eker. (4) Artanden sonra, Psilis Irmana 150
stadiadr ve rman azna doru ykselen kaya civa-
rnda kk tekneler demir atabilirler. Oradan Kalp Li-
manna 210 stadia mesafe vardr. (5) Kalp Liman
toporafyas ve gemilerin demir atmas iin uygun bir
liman olmas bakmndan nitelikli bir yerdir; zira oradaki
akarsularn souk, suyun temiz ve deniz tarafndaki or-
manlarn gemi yapm iin elverili aalar ve vahi hay-
vanlarla dolu olduunu Yal Ksenphn sylemitir.
XIII
Kalp Limanndan 20 stadia sonra, kk tekneler iin
bir liman yeri olan Rhoye gelinir. Rhoden sonra,
karann hemen aklarndaki kk bir ada olan
Apollniaya kadar gene 20 stadia mesafe vardr. Liman
26 ARRIANUS
. ,
. (2)

.
,
. , ,
. (3) -
,
, , .
.
. (4)
,
,
.
. -
. (5) -
. .
. ,
, ,
, .
.
.
, -
-
,
,
-
.
adann altndadr ve oradan Khlaia 20 stadia vardr.
Khlaidan 180 stadia sonra, Sangarios Irma Karadenize
dklr. (2) Oradan Hypios Irmann azna kadar, gene
180 stadia bulunur. Hypiostan Lilaion emporionunal ka-
dar 100 stadia ve Lilaiondan Elaiona 60 stadia bulunur.
Oradan dier bir emporion olan Kalse 120 stadiadr. (3)
Kalsten Lykos Irmana 80 stadia, Lykostan Hellen-
lerin Dr kkenli kenti, bir Megara kolonisi olan
Herakleiaya ise, 100 stadia vardr. Herakleiada, gemiler
iin bir liman bulunur. Herakleiadan Metron olarak
adlandrlan yere kadar, 80 stadiadr. (4) Oradan Posei-
deiona 40 stadia ve oradan Tyndaridaia 45 ve oradan da
Nymphaiona 15 stadia mesafe vardr. Nymphaiondan
Oksinas Irmana 30 stadia ve Oksinastan Sandarakye
90 stadiadr. (5) Sandarak kk tekneler iin liman
yeridir. Oradan Krnidaia 60 stadia; Krnidaidan Psylla
emporionuna 30 stadia mesafe vardr. Oradan deniz kena-
rnda kurulmu Hellenlerin In kkenli kenti,
Miltoslularn kolonisi Tiona 90 stadia eker. Tiondan
Billaios Irmana 20 stadia, Billaiostan Parthenios Ir-
mana kadar ise, 100 stadiadr. Buraya kadarki toprak-
larda Thrakia Bithyniallar otururlar ki; onlardan
Ksenphn kitabnda Asiada ikamet eden insanlarn en
cengaverleri olarak sz etmitir ve Arkadiallar Kheiriso-
phos ve Ksenphnun komutas altndaki birlikten ay-
rldktan sonra, Hellenlerin ordusu bu blgede birok kt
eye katlanmak zorunda kalmtr.
l
Emporion/emporium= ticaret merkezi.
28 ARRIANUS
V
.

. . -
. (2)
.
.
. . (3)
.
, , .
,
.
.

. (4)
-
.
. .

. . (5)

.
.
.
.
XIV
Buradan sonras, artk Paphlagoniadr. Parthenios Ir-
mandan gemiler iin demir atma yeri olan Hellen kenti
Amastrise 90 stadia mesafe vardr. Oradan Erythinoia 60
stadia ve Erythinoidan Krmnaya gene 60 stadia (2) Ora-
dan Kytros 90 stadiadr ve Kytrosta gemiler iin bir li-
man bulunur. Kytrostan Aigialosa 60 stadia; Thym-
naya 90 stadia ve Karambise 120 stadia, (3) oradan da
Zephyriona 60 stadiadr. Zephyriondan kk bir kent
olan Abnouteikhosa ise, 150 stadia bulunur. Liman
gemiler iin gvenli deildir; bununla birlikte; eer b-
yk bir frtna yoksa, denizciler zahmetsizce demir atabi-
lirler. Abnouteikhostan Aigintse gene 150 stadialk
mesafe vardr. Oradan Kinlis emporionuna 60 stadia
olup, Kinliste gemiler yln yaz aylar boyunca demir
atabilirler. (4) Kinlisten gemiler iin gvenli bir liman
yeri olan Stephanye 180 stadia, Stephanden Potamoia
150 stadia bulunur. Oradan Lept Burnuna 120 stadia ve
Lept Burnundan Armenye ise, 60 stadia olup, orada bir
liman vardr. Ayrca Ksenphn Armenden eserinde
bahsetmitir. (5) Oradan Sinpye 40 stadia mesafe var-
dr; Sinpliler Miltoslularn kolonistleridirler. Sin-
pden gemiler iin liman yeri olan Karousaya 150 stadia;
oradan Zagraya tekrar 150 stadia ve oradan da Halysl
Irmana 300 stadiadr.
l
Strabn (XII. 3. 12 c. 546), bu rman kaya tuzu yataklaryla (= halai
[]) kapl alanlarn yaknndan getii iin, Halys adyla anldn
belirtmitir.
30 ARRIANUS
V

,
, , ,
.
, .
(2)
, .
.
. (3)
. ,
, , .
,
,
.
.
.
, .
XV

. .
.
. (2)
.
.

. -
XV
Bu rmak, eskiden Kroisosun krallyla Persler arasnda
snrd. imdi ise, Romallarn hakimiyeti altndaki top-
raklarda, gneyden deil de Herodotosun syledii gibi,
gnein doduu ynden akmaktadr. Aada, Karade-
nize dkld yerde, Sinplilerle Amisoslularn top-
raklarn birbirinden ayrr. (2) Halys Irmandan Nau-
stathmosa, ki orada, bir liman bulunur, 90 stadiadr.
Oradan dier bir liman yeri olan Knpeiona tekrar 50
stadia, Knpeiondan Eusnye 120 stadia; (3) oradan
Amisosa 160 stadia mesafe vardr. Hellen kenti Amisos,
Athnaillarn kolonisidir ve deniz kenarnda kurulmu-
tur. Amisostan Iris Irmann Karadenize dkld
yerdeki Ankn Limanna, 160 stadiadr. Irisin azndan
gemiler iin demir atma yeri Herakleiona 360 stadia; ora-
dan Thermdn Irmana kadar 40 stadia mesafededir.
Amazonlarn ikamet etmi olduu sylenen Thermdn
burasdr.
XVI
Thermdndan Bris Irmana 90 stadiadr. Buradan
Thoarise 60 stadia; Thoaristen Oinoye 30 stadia;
Oinoden Phigamous Irmana 40 stadia; (2) oradan
Phadisan Kalesine 150 stadia mesafe vardr. Oradan
Polemnion kentine 10 stadia; Polemniondan Iasonion
Burnu olarak adlandrlan yere, 130 stadia bulunur.
Oradan Kilikiallarn Adasna 15 stadia ve (3)
32 ARRIANUS
. (3)
. . -
. -
,
, .
.
-
. . (4)
, -
.
.
.
.
. (5)
. .
.

. (6)
. -
.
, ,
.
V
-
.
,
Kilikiallarn Adasndan Bona 75 stadiadr ve Bonda
gemiler iin liman vardr. Oradan Kotyraya 90 sta-
diadr. Ksenphn, bu kentten bahsetmitir ve Sin-
plilerin kolonisi olduunu syler; imdi ise, kk bir
kydr. Kotyradan Melanthios Irmana yaklak 60
stadia mesafe vardr. Oradan dier bir rmak olan Phar-
matnosa 150 stadia ve oradan da Pharnakeiaya 120 sta-
diadr. (4) Pharnakeia kenti, eskiden Kerasos olarak
adlandrlyordu ve Sinplilerin bir kolonisiydi. Oradan
Arsm Adasna 30 stadia ve oradan da gemiler iin demir
atma yeri olan Zephyriona 120 stadia vardr. Zephy-
riondan Tripolise 90 stadia, oradan Argyriaya 20 stadia,
(5) Argyriadan Philokaleiaya 90 stadiadr. Oradan
Korallaya 100 stadia. Koralladan Hieros (Kutsal) Dana
150 stadiadr. Kutsal Dadan gemiler iin liman yeri
olan Kordylye 40 stadia mesafe vardr. (6) Kordylden
Hermnassaya ve buradaki liman yerine 45 stadiadr.
Hermnassadan Trapezousa 60 stadia bulunur. Burada
siz, bir liman ina ediyorsunuz; zira eskiden sadece yaz
aylar boyunca burada demirlemek mmknd.
m
Rhodoslu Apollnios (argon. II. 1165-1174), burada Arse adanm bir
tapnaktan ve Amazonlarn zerinde Sava Tanrs iin at kurban ettik-
leri siyah kayadan yaplm bir sunaktan sz etmektedir.
XVII
Trapezoustan Dioskouriasa kadar uzanan aralktaki r-
maklar arasnda llm olan mesafeler daha nce belir-
tilmiti. Trapezoustan imdi Sebastopolis olarak adland-
34 ARRIANUS
,
.
(2) []
, -

. (3) -
,
,
,
,
.
VI
,
.

, ,
. (2)

.
.
,
, ,
. (3)
.
,
.
rlan Dioskouriasa kadarki mesafelerin toplam 2.260 sta-
diadr.
(2) Bu ekilde, Byzantiondan sadaki sahil eridini takip
ederek Dioskouriasa doru yelken anca, o ordugah
Karadenizin sanda, Romallar iin gelinen son
hakimiyet noktasdr. (3) Fakat, Kimmeria Bosporosu
kral olarak adlandrlan Kotysn lm olduunu -
rendikten sonra, Bosporosa kadarki deniz yolculuunu
sizin iin aklamay kendime grev bildim, yle ki; eer
Bosporos civarnda bir ey yapmay planlyorsanz, sizin
iin hazr olsun ve bu deniz yolculuunu bilerek planla-
yabilesiniz.
XVIII
Dioskouriastan demir alndktan sonra, ilk liman yeri 350
stadia mesafedeki Pityousta mmkndr. Oradan Niti-
kye 150 stadiadr; orada eskiden, Herodotosunn bah-
settii Skythia halk ikamet ediyordu. (2) Ayrca onlarn
am fst yiyicileri olduklarn sylyor; yle ki, bu
yzden insanlar hl onlarn hakknda ayn kanya
sahiptir. Nitikden Abaskos Irmana 90 stadiadr.
Borgys ise, Abaskostan 120 stadia uzaktadr ve
Herakleion Burnunun bulunduu Nsis, Borgystan 60
stadia mesafededir. (3) Nsisten Masatik 90 stadia eker.
Oradan Akhaiousa 60 stadiadr ve orada Akhaious Irma
Zilkhoi ile Sanigai kavimlerini ayrr. Zilkhoi kavminin
kral Stakhemphakstr ve o kralln sizden almtr.
n
Hdt. IV. 109; ayrca bk. Strab. XI. 2. 1 c. 492; Mela I. 110; Plin. nat.
VI. 4. 14.
36 ARRIANUS
. -
.
, ,
. (4)
.

.

. .
-
-
.
,
.
,
. (2)

. []

"
, ,
."
,
"
."
Akhaioustan Herakleia Burnuna 150 stadia vardr.
Oradan buruna kadar 180 stadiadr ve buras gemileri
thraskios ile kuzey rzgarndan korur. (4) Oradan Palaia
Lazik olarak adlandrlan yere 120 stadiadr. Oradan
Palaia Akhaiaya 150 stadia ve oradan da Pagra Limanna
350 stadia mesafe bulunur. Pagra Limanndan Kutsal
Limana 180 stadia ve oradan da Sindikye 300 stadia
vardr.
XIX
Sindikden Kimmeria Bosporosu olarak adlandrlan ve
Bosporos kenti Pantikapaiona 540 stadiadr. Oradan
Eurpyi Asiadan ayrd sylenen Tanas Irmana
kadar 60 stadia vardr. Ayrca Maitis Glnden
balayp Karadenizde denize dklr. (2) Bununla
birlikte Aiskhyloso, Zincire Vurulmu Promtheus adl
eserinde Eurp ile Asia arasndaki snr Phasis yapar. Bu
yzden Titanlar, onun yanndayken Promtheusa derler
ki:
ey Promtheus! senin bu abalarna
ve zincire bal strabna ahit olmak iin geldik.
ardndan gelmi olduklar bu lkeyi anlatrlar:
burada Eurp ile Asia toprann
snrn byk Phasis iziyor.
o
Aiskh. Trag. Gr. Frag. III. 190; Fr. 32B. 322a3; konuya ilikin olarak
ayrca bk. Hdt. IV. 45; Prok. Bell. VIII. 6. 2-8.
38 ARRIANUS
(3)
.
-
. -
.
(4) ,
, .
-

. (5) ,
, .

.
, ,
, .

.
.

. (2)
.
,
, .
. .
.
. (3)
(3) Maitis Glnn etrafn gemiyle dolamann ise,
yaklak 9.000 stadia olduu syleniyor. Pantikapaiondan
deniz kenarnda kurulmu olan Kazeka Kyne 420
stadiadr. Oradan terkedilmi bir kent olan Theodosiaya
280 stadia vardr. (4) Buras eskiden Hellasn In kkenli
bir kenti olup Miltoslularn kolonisiydi ve kendisinden
birok eserde sz edilmitir. Oradan Skythotaouriallarn
terk edilmi limanna 200 stadia; ve oradan Tauros Liman
Lampasa 600 stadia mesafe bulunur. (5) Lampastan
Tauroslarn dier bir liman olan Symbolosa ise, 520
stadiadr. Oradan Tauros Kherronsosuna 180 stadia,
Kherronsostan Kerkinitise 600 stadia ve Kerkinitisten
Kalos Limanna bu da bir Skythia limandr dier 700
stadia mesafe bulunur.
XX
Kalos Limanndan Tamyrakye 300 stadiadr.
Tamyraknin iinde byk olmayan bir liman vardr.
Ayrca oradan limann dar doru taan ksmna dier bir
300 stadiadr. Limann dar doru taan ksmndan
Eina ise, 380 stadia vardr. Oradan Borysthens
Irmana 150 stadiadr; (2) Borysthensten aa doru
yelken anca Olbia ad verilen Hellen kenti kurulmutur.
Borysthensten kk, terk edilmi ve isimsiz adaya
kadar 60 stadia mesafe bulunur. Ve oradan Odssosa 80
stadiadr. Odssosta gemiler iin bir liman yeri vardr.
Odssostan sonra ise, 250 stadia mesafede, Istriallarn
liman yeri vardr. (3) Ardndan 50 stadia mesafede
40 ARRIANUS
. .

. .

,
, ,
.
,
. , -
. (2)
, . -
-
. ,

,
, -
,
, (3)

. -
, -
. (4) -
. -

, . ,
.
Isiakoslarn liman bulunur. Ve oradan Istrosun az
olarak adlandrlan Psilona 1.200 stadiadr. Bu iki yerin
aras ssz ve isimsizdir.
XXI
Bu azn karsna doru zellikle aparkias rzgaryla
direkt olarak denize yelken anca bir ada uzanr; ki bu-
ray bazlar Akhilleusun Adas; bazlar Akhilleusun
Kou yolu/Yar pisti, bazlar ise, renginden dolay Leuk
(beyaz) Adas olarak adlandrrlar. Thetisin buray ocuu
iin denizden ykselttii ve Akhilleusun burada yaad
rivayet edilir. Ayrca burada, Akhilleusun tapna ve
eski iilie sahip tahtadan heykeli vardr. (2) Ada, insan-
lar tarafndan terk edilmitir; fakat az sayda kei otlar.
Bunlarn Akhilleusa adandklar iin, burada bulunduk-
lar sylenir. Bununla birlikte, ayrca tapnakta olduka
deerli kaseler, yzkler ve talar gibi, birok adaklar yer
alr. Btn bu kran adaklar Akhilleus iin buraya bra-
klmtr. Ayrca, bazlar Romallara bazlar da Hellen-
lere zg vezinle yazlm yaztlar Akhilleusu verler;
ayn zamanda Patroklosu ven yaztlar da vardr: (3) Zira
Akhilleusu mutlu etmek istedikleri iin, Akhilleus ile
birlikte Patroklosu da onurlandrrlar. Saylamayacak
kadar ok karabataklar, martlar ve deniz kargalar gibi,
birok ku adada gecelerler. (4) Bu kular Akhilleusun
tapnanda hizmet ederler. Her gn denize doru umay
adet edinmilerdir; kanatlarn slattktan sonra, denizden
tekrar, abuka tapnaa doru uarlar ve tapnaa su
iseletirler. Bu ilemi gzel bir ekilde bitirdikten sonra,
tapnan tabann tekrar kanatlaryla sprerek temiz-
lerler.
42 ARRIANUS

,
, ,
(2)
,
,
,
,
. (3)

, ,
.
. (4)
, .

.
Bu eit kurban treninin, baz bakmlardan 1920li yllarda Rusya

kyllerinin dinsel ayinleriyle ortak zellikler tad dnlmektedir.
X

, ,
,
.
XXII
nsanlar, ayrca adaya gemiyle gelmi olanlardan: Belirli
bir ama uruna yelken aanlarn adaya kurbanlar ge-
miler zerinde adamak iin getirdiklerini, bunlardan bir
ksmn kurban ettiklerini ve bir ksmn ise, Akhilleus
iin zgr braktklarn; (2) bununla birlikte bazlarnn
frtna tarafndan buraya gelmeye zorlanm olduklarn,
bunlarn bizzat tanrdan kurbanlarn vastasyla kehanete
danmalar iin, bir kurban rica ettiklerini, bu yzden
otlaa giderek kendileri iin daha uygun ve daha iyi oldu-
unu dndkleri bir hayvan seip ve ayn zamanda
kendileri iin uygun grnen bir miktar bedel olarak
demelerinden sonra, kurban etmi olduklarn anlatrlar.
(3) Eer kehanet bildirilmek istenmezse zira tapnakta
kehanet merkezleri olduunu (sylerler), creti biraz
daha ykseltmek gerekir; eer hl kehanet bildirilmek is-
tenmezse, daha da arttrlmaldr. zin verildii zaman ise,
miktarn yeterli olduu anlalr. (4) O zaman kurban,
orada kendi isteiyle durur ve bir daha oradan kamaya
almaz. Ayrca, burada kurbanlarn cretinden dolay,
ok miktarda parann kahraman iin adak olarak koyuldu-
unu aktarrlar.
XXIII
Ayrca adada olanlara Akhilleusun grntsnn ryada
grndn ve adadan pek uzakta olmayan ve o civarda
yelken aanlara ise, adann neresinin daha iyi olduunu ve
nerede demir atlmas gerektiini iaret ettiini rivayet
ederler. Baz insanlar ise, tpk Dioskuroslar gibi, Akhill-
44 ARRIANUS

, (2)

,

, .
. (3)

. (4)

,

,
.
p
Homros (Il. XVIII. 98-99) da, Akhilleusun de syledii gibi: Madem
ki koruyamadm lmden arkadam, derhal ben de lp gideyim bari.
V

.
.

. (2)
,
eusun grntsnn onlara uyankken gemi direinin
zerinde ya da geminin pruvasnn zerinde grnm
olduunu sylerler: (2) Bu yzden, sadece bu bakmdan,
Akhilleusun Dioskuroslardan aa olduunu anlatrlar;
zira Dioskuroslar deniz yolculuu yapanlar iin her yerde
grlebilirdirler ve onlarn bilinen/grnen kurtarclar
olmulardr; Akhilleus ise, sadece adasna yaklaanlara g-
rnr. Bazlar ise, Patroklosun siluetinin onlara ryala-
rnda grnm olduunu sylerler. (3) Akhilleusun
Adas zerine raporumu ya adada bulunmu olanlardan ya
da bakalarndan duyarak renmi olduum eylerden
yararlanarak kaleme aldm ve bu eyler bana inanlmaz
deilmi gibi geliyor. (4) nk; eer gerei sylemek
gerekirse, soyluluu, yakkll, ruh gc ve yaamdan
erken ayrlm olmas bakmndan karar verince ve
Homrosun onun hakkndaki iirsel kompozisyonunda
arkadana kar besledii sevgisi ve dostluu nedeniyle,
sevdikleriyle birlikte lmeyi istemi olduu iinp ben,
Akhilleusun herhangi bir kahramandan stn biri oldu-
una inanyorum.
XXIV
Istrosun Psilon olarak adlandrlan azndan, ikinci aza
60 stadia mesafe vardr. Oradan Kalon olarak adlandrlan
aza 40 stadia. Ve Kalondan Narakon ismi verilen
Istrosun drdnc azna 60 stadia vardr. (2) Oradan
beinci aza 120 ve ardndan Istria kentine 500 stadia
46 ARRIANUS
.
. (3)
. -

.
.
, .
(4) -
. .
,
, .
. (5) -
.
, -
. (6)
,
, .

. -
. -
.
V
.
-
,
, ,
bulunur. Oradan Tomis kentine 300 stadia mesafe
bulunur. (3) Tomisten Kallatis kentine yine 300 stadia
olup, orada gemiler iin demir atma yeri vardr. Oradan
Kariallarn Limanna 180 stadiadr ve limann etrafn-
daki arazi Karia olarak isimlendirilir. Kariallarn Li-
manndan Tetrisiasa 120 stadia vardr. Oradan ssz bir
yer olan Biznye, 60 stadiadr. (4) Biznden Dionyso-
polise 80 stadia eker. Oradan Odssosa 200 stadiadr ve
orada gemiler iin demirleme yeri vardr. Odssostan
Haimos Dalarnn eteklerinin Karadenize ulatklar
yere ise, 360 stadiadr ve burada gemiler iin demir atma
yeri vardr. (5) Haimostan Mesmbria kentine 90 stadia
olup, orada da gemiler iin demirleme yeri bulunur.
Mesmbriadan Ankhialos kentine 70 stadia ve Ankhia-
lostan Apollniaya 180 stadiadr. (6) Bunlarn hepsi
Karadenizin sol yakasna doru yelken alnca grlen
Hellen kentleridirler ve Skythia topraklarnda koloni
olarak kurulmulardr. Apollniadan Kherronsosa 60
stadiadr ve burada gemiler iin liman yeri vardr.
Kherronsostan Aulaiouteikhosa 250 stadia; oradan da
Thynias Burnuna 120 stadia bulunur.
XXV
Thyniastan Salmydssosa 200 stadiadr. Yal Ksen-
phn, bu yerden eserinde sz etmitir ve son kez Thrakial
lider Seuthsle birlikte sefer dzenlerken kendisi ko-
mutasndaki Hellenlerin ordusunun buraya kadar gelmi
48 ARRIANUS
. (2)
, -
, -

. (3)
. -
. ,
,
,
. (4)
, -
, .
.
.

.
olduunu anlatr. (2) Ayrca yrenin liman bakmndan
son derece elverisiz olduuna ilikin birok eyler be-
lirtmitir, ki orada donanma frtnayla mcadele edip
batma tehlikesi altndayken yaknlarda oturan komu
Thrakiallar deniz kazasna uram/karaya oturmu ge-
miler zerine onlarla savarlarm. (3) Salmydssostan
Phrygiaya 330 stadia vardr. Oradan Kyaneai Adalarna
kadar 320 stadiadr. airlerin eskiden babo gezindikle-
rini/arptklarn syledikleri adalar, bu Kyaneaidr ve
bunlarn arasndan ilk Arg gemisinin Iasnu Kolkhise
gtrrken, gemi olduunu sylerlerr. (4) Kyaneai Ada-
larndan Karadenizin aznda yer alan Zeus Ouriosun
kutsal alanna 40 stadiadr. Oradan lgn Daphn olarak
adlandrlan limana 40 stadia eker. Daphnden Byzanti-
ona ise, 80 stadia mesafe vardr.
Kimmeria Bosporosundan Thrakia Bosporosuna ve
Byzantion kentine kadarki eyler bunlardr.
r
Arrianus, burada byk bir ihtimalle, Homrosun (Od. XII. 58-69),
szn ettii pasaj site etmitir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Apoll.
Rhod. argon. II. 317-340; 549-618; Amm. Marc. XXII. 8. 15.
Ia. Gneydou Karadeniz
YORUM
I
* (1) Arrianus (l.c.), nl Ksenphn (Anab. IV. 8. 22)
ve Roma mparatoru Hadrianus (S. 117-138) gibi, Ka-
radenizin en eski ve nemli yerleimlerinden biri olan
Trapezousa (Trabzon) gelerek, onlarn bakt yerden
Karadenizi seyreder.
Trapezous kenti, . ca. VIII. yzylda, Sinpliler
tarafndan, yrenin otokton halk Kolkhoi topraklarnda
kurulmutur (Ksen. Anab. IV. 8. 22; Diod. XIV. 30. 3;
ayrca bk. Tac. hist. III. 47; Euseb. Chron. II. 80). Kent
corafi konumu itibariyle, stratejik bir liman yeridir.
Territoriumu ise, olduka dalk bir toporafya zerinde
yaylr. Bu yzden Plinius1, Trapezousun monte vasto
clausum= geni da ktlesi tarafndan hapsedildiini
syler. Kent, hemen arkasnda birbiri zerinde ykselen
Paryadrs (Parkhal/Parkhar) Da silsilesindeki zengin
maden yataklaryla olan balantsyla nemli bir ko-
numa sahiptir (Drews 1976, 19 vdd; Liddle 2003, 91).
Hellenistik Dnemde, Pontos Krallnn stratejik
liman kentlerinden biri olan Trapezous, blgenin ve
kralln, . 64 ylnda Roma hakimiyetine gemesin-
den sonra da, neminden bir ey kaybetmemitir. Zira
1
Plin. nat. VI. 4. 11; ayrca bk. Ksen. Anab. IV. 8. 25-28; Ols-
hausen 1991, 26 vdd.
52 ARRIANUS: Periplus Ponti Euxini
Nero, hkmdarl srasnda (S. 54-68), Trapezousun
stratejik konumunu deerlendirmi ve S. 69 ylnda,
Gnaeus Domitius Corbulonun Parth Kral Tridatse
kar dzenledii seferde, classis Pontica= Pontus do-
nanmas Trapezousta konulanmtr (ayrca bk. Tac.
hist. III. 47; Mitford 1974, 163 dn. 15). Ge antik
dnemde ise, Romann nl legiosu XV Apollinaris,
Trapezousta konulanm olsa gerektir (Bryer and
Winfield 1985, 181).
Zira, kentte Roma legionariuslarna ait mezar ta-
lar bulunmutur. Bugn, Trabzon Hagia Sophia M-
zesinin bahesinde sergilenmekte olan bir mezar tann
zerinde:
D M D(is) m(anibus)
T AVRELIO T(ito) Aurelio
APOLINARIO Apolinario
MILITI militi
LEGXVAPOL leg(ionis) XV Apol(linaris)
DOMO CAESAR domo Caesar(ea)
STIPVIVEXILL stip(endia) VI vexill(arius)
LEGEVISDEM leg(ionis) eusdem
BM b(ene) m(erenti)
Yer alt tanrlarna. Titus Aurelius Apolinaris,
anavatan Caesarea (Mazaka/Kayseri) olan on
beinci legio Apollinarisin askeri; alt yl ayn
legioun bayrak taycs, hayrl olsun yazmak-
tadr.
Yorum 53
* (2-4) Arrianus (l.c.), Trapezoustaki kutsal alanlar
ve sunaklar2 tasvir ederken, Hadrianusun denizi iaret
eden heykeline deiniyor. Bu heykel Hadrianusun bl-
geye ya S. 123/124 ylnda veya S. 129 ylnda yapt
ziyaretten nce, ya da sz konusu ziyaretten hemen
sonra, Trapezouslular tarafndan kentlerini gzelletir-
mek amacyla dikilmi olsa gerektir.
II
* (1-2) Arrianus (l.c.), Trapezoustaki Herms ve yerel
kahraman Philsiosa adanm bir tapnaktan ve tap-
nakta bulunan heykellerden sz etmektedir. Bu tapna-
n kalntlar bugn byk ihtimalle Trapezousun mer-
kezindeki bir i hannn altnda olsa gerektir. Zira, sz
konusu yapnn inas srasnda, Trabzon Mzesi tara-
fndan bir kurtarma kazs yaplmtr. Bu kaz sonu-
cunda, eitli dnemlerde tamirat grm ve belki de
fonksiyonu deitirilmi nemli bir yapya ait kalntlar
aa karlmtr. Ayrca, bir stunun altnda kalm
Hermesin bronz heykeli ele gemitir. Heykel3, bugn
Trabzon Mzesinde sergilenmektedir.
Bu heykelin iiliine ve ebadna bakarak Arria-
nusun (l.c.), Hadrianustan rica ettii Herms heyke-
linin imparator tarafndan Trapezousa yolland ke-
sindir. Bu bakmdan Hadrianus, byk bir ihtimalle
2
Sz konusu sunaklarn ve kutsal alanlarn yeri, u ana kadar
kesin olarak saptanamamtr.
3
Heykel, Trabzon Mze Mdiresi, Sayn Nilgn Ylmazer
tarafndan yayna hazrlanmaktadr.
Arrianusun talep ettii Philsios ve denizi iaret eden
kendi heykelini de Trapezousa gndermi olsa gerektir.
* (3) Hellen ordusu ve Ksenphn (Anab. VI. 4. 22-
23), . 400 ylnda Asia Thrakiasndaki4 Kalp (Kerpe)
Limannda, tanrlara kurbanlar sunup kehanete bakmak
istemiler; fakat kurban edecek hayvan bulamadklarn-
dan koum kzleri satn alp kesmilerdi. Arrianus
(l.c.), bu duruma atfta bulunarak, bir bakma kendisiyle
Ksenphnu karlatrmtr. Zaten Arrianus, Ksen-
phn lakabn tamaktadr5. Yal Ksenphn gibi,
kendisi de bir asker ve ayn zamanda tarihi, filozof ve
deneme yazardr. Avclk zerine ve genliinde nl
filozoflarla olan anlarn anlatan eserler kaleme alm-
tr.
III
* (1) Antikada Hyssos Liman olarak adlandrlan
demir atma yeri, gnmzde Kara Derenin Karadenize
dkld yerde, Araklar ya da Srmene Liman
adyla bilinmektedir. Burann hemen yaknlarndaki
4
Herodotos (VII. 75), Ksenphn (Anab. VI. 2. 17-19; 4. 1) ve
Plinius (nat. V. 41. 145), Asia Thrakias olarak adlandrlan y-
rede ikamet eden halkn, Thrakia kkenli olduu ve buraya
Europden g ettii dnmektedirler (ayrca bk. Sevin 2001,
29).
5
Sz konusu durum, Atinada ele geen bir yazt (AE 1971,
437) vastasyla kantlanmtr. Bununla birlikte, bu lakabn
kendisine imparator tarafndan m verildii; yoksa doutan
gelen bir n isim mi olduu belli deildir (ayrca bk. Stadter
1980, 2 vd.).
Yorum 55
Canayer platosundaki Arakl Burnu zerinde bir kale
yer almakta olup, yukardan Hyssos Limanna bakmak-
tadr. Arrianus (l.c.), burada konulanm olan bir
cohors askere talim yaptrdn sylemektedir. Sz ko-
nusu cohors, byk bir ihtimalle Notitia Dignitatumda
bahsedilen, Romallarn Hysi Limannda konulandr-
m olduu birliktir (Or. XXXVIII. 34).
* (2) Arrianus (l.c.), burada Homrosun Odysseia
adl eserinin (V. 469; XII. 168-169) satrlarndan bir aln-
t yapmtr.
* (3-4) Yolculuk srasnda birden bulutlarn toplana-
rak havann patlamas Karadenizde ekseriyetle karla-
lan bir durumdur. Zira Karadeniz, en eski devirlerden
itibaren kuvvetli akntlar, sk sk oluan sisleri, nce-
den tahmin edilemeyen, aniden patlak veren frtnalar,
yksek dalgalar, adalarn ve snacak limanlarn azl
ve sahil boyunca ikamet eden kabilelerin dmanlyla
tannmaktadr6. Bu bakmdan sz konusu frtnalara ya-
kalanma talihsizliine urayan pek ok gemi batm7 ve
faciadan kurtulma ansna sahip olanlardan bazlar, bir
daha Karadenizde yelken amamaya yemin etmilerdir.
yle ki, Karadenizde frtnaya yakalanma talihsizli-
ine uram, S. XVII. yzyln nl Osmanl coraf-
yacs Evliya elebi, seyahatnamesinin ikinci cildinde
6
Strab. VII. 3. 6 c. 298; Arr. periplus IV. 4-V. 3; ayrca bk.
Koromila 1991, 75; Ik 2001, 1 dn. 4; West 2003, 152 dn. 4; 157.
7
Uzmanlar, Karadenizin derinliklerinde yaklak 50.000 ba-
tk geminin yattn tahmin etmektedirler.
bandan geen sz konusu olay yle tasvir etmekte-
dir:
Seferin drdnc gn Bahr-i Siyah acmaszca
gemiyi dvmeye balad; gn gece boyunca
gk grltleri, imekler, yamur, dolu, kar ve ti-
piye direnmekten yolcularda, artk gemi zerinde
duracak mecal kalmamt. Yolcularn bir ksm is-
tifra etmede, bir ksm dualar edip, kurbanlar, sa-
dakalar, adaklar adamakta; eer bu frtnadan sa
salim kurtulurlarsa hacca gideceklerini ifa etmek-
teydiler (264 b). Geminin direi kh ar alaya
ykselip bulutlara dokunuyordu, kh deryaya
doru alalp sanki cehennemin dibine kadar ini-
yordu (265 a). O andan itibaren bir daha Bahr-i
Siyaha gemiyle kmaya tvbe-i nash ettim. Hak
Tel cem mmeti-i Muhammedii errinden
emn eyleye. mn, y mun (268 a).
Bu bakmdan bir varsayma gre, Hellen gemicileri er-
ken dnemlerde Pontos olarak adlandrlan bu frtnal
ve mehul denizin tehlikelerinden korkarak, ona misafir/
yabanc sevmez (= aksenos/akseinos [/()])
epithetonu (lakab) takmlardr8.
8
Pind. Pyth. IV. 203; Eur. Andr. 793; IT. 253; 341; ayrca bk.
Diod. IV. 40. 3-4; Strab. VII. 3. 6 c. 298; Plin. nat. IV. 12. 76 a;
VI. 1. 1; Mela I. 102.
Akseinos ve eukseinos sfatlaryla anlan Pontos isminin
antikadan gnmze kadar gelen ve sonunda Seluklular ve
Osmanllar tarafndan Karadeniz olarak adlandrlmasyla
Yorum 57
IV
* (1) Athnai= son zamanlara kadar Atina olarak,
gnmzde ise, Pazar adyla bilinen Rizenin bir kaza-
sdr. Arrianus (l.c.), Karadenizde frtnaya yakaland
iin, bir sre bu limanda konaklamak zorunda kalmtr.
Burada kald sre zarfnda, yerleim hakknda bizi bil-
gilendirmitir. Prokopiosa (Bell. VIII. 2. 10) gre, Ath-
nai ismini buraya gmlm olan bir kadndan/kralie-
den almtr. Prokopios (l.c.), dier yazarlarn bu yerlei-
min ismini Atinal kolonistlere balamalarna kar k-
mtr. A. Bryer ve D. Windfielde (1985, 335 vd.) gre
ise, her iki aklama da yanltr; zira onlara gre, sz
konusu isim Lazcada glgeli yer anlamna gelen kelime-
den esinlenerek buraya verilmitir. Konuya ilikin olarak
ayrca bk. Liddle 2003, 94 vd.
* (2) Aristotelse (Meteorologica 363b29) gre, apar-
kias ya da aparktias kuzeyden esen rzgardr; thraskios
ve skirn ise, kuzey-kuzeydoudan eser.
V
* (1-2) Gemilerin Athnai Limannda karaya ekil-
mesi srasnda, biri haricinde hepsi kurtarlmtr. Sz
konusu frtna gze alndnda, bu kk bir bedeldir.
Zira Pontos Kral VI. Mithradats, . 72 ylnda
Kyzikos kuatmasndan dnerken, Karadeniz iin ya-
plm gemilere ve denizi tanyan tecrbeli denizcilere
sahip olmasna ramen, yakaland bir frtnada do-
neticelenen terminolojik ve kronolojik deerlendirmesine ilikin

daha detayl bilgi ve tartmalar iin bk. Arslan 2005, 1 vdd.
nanmasnn en iyi gemilerini ve en iyi askerlerini kay-
betmitir (Sall. Hist. III. 54-56; IV. 69. 14; App. Mithr.
78; Oros. hist. VI. 2. 24; ). yle ki, Plutarkhos (Luc.
XIII. 2) frtnadan sonra, Pontos sahillerinin paralanan
gemi enkazlar ve insan cesetleriyle dolduunu ve gemi
paralarnn btn ky eridini kapladn ifade etmi-
tir. Florusa (epit. I. 40. 18-19) gre, kraln sava malze-
mesi ve asker ykl 100den fazla gemiden oluan do-
nanmas, rzgarn iddetinden dalm ve gemilerin
birou batmtr.
Arrianus (l.c.), Hadrianusa batan gemideki mallarn
ve insanlarn sa salim kurtarlm olmasnn yan sra,
geminin keresteleri haricinde, btn donanmnn kurta-
rldn bildirmitir. Akabinde Hadrianusa, blgenin
gemi yapmnda kullanlan aa bakmndan olduka
zengin olduunu hatrlatmtr. nk, Pharnakeia ve
Trapezousia blgelerinin st tarafnda, kayalk bir da
olan Skydiss9 ile Paryadrs ve onun bir uzants kabul
edilen Moskhika Dalar sk ormanlarla kaplyd10. Bl-
genin lman ve youn yal iklime sahip olmas nede-
niyle am, kayn, kestane, mee, akasya, ceviz ve kkna-
9
Giresun ve Trabzon kentlerinin gneyinde Skoidiss, Skide-
ss, Skordiskos (Ptol. georg. V. 6. 8) olarak adlandrlan, lo-
kalizasyonu tartmal da/dalar silsilesidir. Byk bir ihti-
malle Giresun Dalarndan biri/Giresun Dalardr (ayrca
bk. Olshausen und Biller 1984, 167).
10
Strab. XII. 3. 18 c. 548/549; 28 c. 555; ayrca bk Themiskyra:
XII. 3. 15 c. 548; Kabeira: XII. 3. 31 c. 556/557.
Yorum 59
rn yan sra, gemi yapm iin elverili her eit aa ye-
tiirdi11.
VI
* (1-2) Arrianus, Athnaidan sonra, 250 stadia kat
ederek, Apsaros Irmann (Grc dilinde Adcharists-
qali), Akampsis (oruh) Irmayla birleip Grcis-
tandaki Apsaros (Gonio) Kalesi nlerinde Karadenize
dkld yere ular (Arr. periplus VII. 4-5; FGrHist
V 1; Skylaks periplus 81; App. Mithr. 101; Plin. nat. VI.
4. 12-13). Burada be Roma cohorsun konulandrlm
olduu bir castellum= kale bulunmaktadr (ayrca bk.
CIL X 1202=ILS 2660). Apsaros Kalesi, stratejik ve
corafi adan ok nemli bir yerde kurulmu olup, gn-
mzde iyi durumdadr12.
Plinius (nat. VI. 9. 25; 11. 29), Apsaros Irmann
Paryadrs Dalarndan doarak Karadenize aktn
ve bu dalarn Kolkhisin gneybatsnda yer alan
Armenia Minor Blgesiyle doal snr oluturduunu
ifade eder. Ayrca, blgenin gneybatsnda Trapezous
kentinden yaklak 240 km mesafede Apsaros isimli bir
kale ve ayn adla anlan bir rman varlndan bahse-
derken (nat. VI. 4. 12), sz konusu rman bize Kolkhis
11
Ksen. Anab. VI. 4. 4; Strab. XII. 3. 12 c. 546. Pliniusa (nat.
XVI. 76. 197) gre, bu ormanlarda, ayrca Alpler, Galiann Iura
ve Vosges dalar, Corsica, Makedonia ve Bithyniada, deiik
trlerde am aalar bulunurdu. Blgede yetien aa eitle-
rine ilikin daha detayl bilgi iin bk. Plin. nat. XVII. 37. 233;
Erciyas 2001, 38 vdd. dn. 60-61; Ik 2001, 110 vd.
12
Arslan 2000b, 27 vd.
ile Pontos blgelerinin doal snrn tekil etmi olabi-
leceini dndrr. Bu gr, Arrianus (periplus XI. 4)
tarafndan daha ak bir ekilde ifade edilmektedir.
Arrianus (l.c.), stratejik olarak ok nemli bir yere kuru-
lan Apsaros kalesi ve rmann, Pontos Blgesini son-
landran en nemli toporafik nokta olduunu ileri sr-
mektedir. Appianos (Mithr. 101) ve Florusa (epit. I. 40.
25) gre, Mithradats VI Eupatr, Romal general Pom-
peiusa yenildikten sonra, . 66 sonbaharnda krall-
nn kuzey blgelerine doru ekilirken Apsarosu aarak
Kolkhis Blgesine girmitir. Sz konusu antik kaynak-
lardan kan sonular bize, Akampsis Irmayla birlee-
rek Karadenize dklen Apsaros Irma ve ayn isimle
anlan kalenin Kolkhis ile Pontos blgelerinin snrn
izdii grn dndrmektedir (ayrca bk. Arslan
2000b, 27-28; 33-34).
* (3) Burada Arrianus (l.c.), Argonautlar Efsanesine
deinmektedir.
Antikada Kolkhis Blgesinin nlenmesi Argo-
nautlar (Arg Gemicileri) ve Altn Post efsanesi sa-
yesinde olmutur. Tradisyona gre, Arg gemicilerinin
Kolkhise yaptklar seferin nedeni: Hellastaki Ilkos
kentinin Kral Aisn, vey kardei Pelias tarafndan
tahtndan indirilmitir. Ama kraln olu Iasn, delikan-
llk ana gelince Peliasn karsna dikilerek, kendisi-
nin olan taht geri istemitir (Apoll. bibl. I. 9. 1; 6. 16 n.
1; Pind. Phyt. IV. 73 [129] vdd.; Apoll. Rhod. argon. I. 5
vdd.). Pelias, ondan kurtulmak iin, nce Kolkhise gidip
Yorum 61
Phriksosun13 orada brakt Altn Postu getirirdii
taktirde taht ona brakacana sz vermitir (Apoll.
bibl. I. 9. 16; Strab. I. 2. 39 c. 45-46; Lycoph. Alex. I. 175;
Hyg. Fab. 12. 1-13. 1; Verg. Ecl. IV. 34). Bunun zerine
Iasn, Hellasta ne kadar kahraman varsa, hepsini top-
layarak14, Arg adl gemiyle Kolkhise doru yelken a-
mtr (Hdt. VII. 193; Apoll. Rhod. argon. I. 5. vdd.;
Paus. I. 1. 4; 18. 1; II. 12. 6; V. 17. 9; VIII. 4. 10; IX. 32, 34;
Catull. LXIV. 3 vdd.; Diog. Laert. I. 111). Kolkhis Kral
Aitsin kz Mdeiann yardmlar sayesinde Altn
13
Athamas ile Nephelnin oludur. Athamasn vey kars
Inonun Phriksosu Zeusa kurban etmek istemesi zerine,
Nephel uma yetenei olan Altn Postlu Kou gndererek
olunu ve Hell adndaki kzn kartr. Rhodoslu Apollni-
osa (argon. II. 1140-1155) gre, Phriksos Hellastan Altn
Postlu Kola Phasis Irma kenarndaki Aia kentine gelerek
(Strab. I. 2. 39 c. 45), Kolkhis Kral Aitsin kz Khalkiopyle
evlenir (KP I 155). Uzun bir yaam srdkten sonra, Phriksos
Aitsin evinde, yalanarak lr. Diodorosa (IV. 47) gre ise,
Aits, Phriksosla kzn evlendirdikten sonra, kralln ona
brakmtr.
14
Troia efsanesi kahramanlarndan nceki jenerasyonun nl
kahramanlardr. Antik yazarlarn bunlar zerine verdikleri lis-
teler birbirlerini tutmamakla birlikte belli bal olanlar Iasn,
gemi ustas Argos, dmenci Tiphys, ozan Orpheus, Idmn,
Amphiaraos ve Mopsos adl kahinler, Boreasn oullar Kalas
ile Zts; Kastr ve Polydeuks, Pleus ile Telamn,
Meleagros, Herakles ve bakalardr: Apoll. bibl. I. 9. 16; 21;
Apoll. Rhod. argon. I. 25 vdd.; konuya ilikin olarak ayrca bk.
Erhat 19894, 56 vd.; Hamilton19895, 117 vdd.
Postu elde etmeyi baarm ve Hellasa geri dnmtr
(Apoll. Rhod. argon. II. 1260 vdd.; III. 1 vdd.; IV. 1-240;
Apoll. bibl. I. 9. 23 vdd. n. 4; Diod. IV. 48. 1-5; Val. Flac.
Arg. V. 177 vdd.; VIII. 139; Ovid. Met. VII. 1-158).
Argonautlar ve Altn Post yksn anlatanlarn
banda, . III. yzylda yaam olan Rhodoslu
Apollnios gelmektedir. Apollniosun Argonautika ad-
l eseri, esas itibariyle, Iasn ve Argonautlarn Hellasa
dnmeleriyle bitmektedir. Iasn ve Mdeiann ban-
dan geenler ise, . V. yzyln nl trajedi yazarlarn-
dan Euripidsin Mdeiasnda anlatlmtr. Iasn ve
Pelias ilgilendiren blmler ise, gene . V. yzyl
airlerinden, Pindarosun Pythia ve Olympia adl lirik
iirlerine; daha sonra da Apollodrosun Bibliotheka adl
mitoloji eserine ve Senecann Mdeia adl tragedyasna
konu olmutur. Bununla birlikte efsaneye ilikin ilk ya-
zl belgeler, Homrosla balar: Homros (Il. VII. 465-
475; Od. XII. 69-75), Kirk ile Kral Aitsin karde
olduunu; Arg gemisini; Iasnu ve onun Aitsin
lkesinden gidip oradan geri dndn, yani Argo-
nautlarn yolculuunu bilmekle birlikte, Argonautlarn
hikayesi ve Kolkhis konusunda ayrntl bilgi vermekte-
dir. Hesiodos (theog. 955-1002), Kirk ve kral Aitsin
karde olduklarndan, Phasis Irma, Aits, Arg ge-
misi, Iasn ve Mdeiadan sz etmektedir. Aitsin
kral olduu Kolkhis hakknda ilk kez bilgi veren antik
yazar, . VIII. . ca. 730 yzylda yaam olan
Yorum 63
Korinthoslu ozan Eumlostur15. Eumlosa (Paus. II. 3.
10-11) gre, Kolkhisin kral Aits aslen Korinthoslu
olup, lke ona Gne Tanrs Helios tarafndan veril-
mitir. Ayrca Eumlosa (l.c.) gre, Iasnun Kolkhise
gitme nedeni, Altn Postlu Ko deildir. Fakat Iasn,
Kolkhisten Aitsin kzyla birlikte Ilkos kentine dn-
dnde, Korinthos halk, ardnda hibir selef brakma-
dan len son krallar Marathonun yerine Kolkhis Kral
Aitsin kz Mdeiay geirmek isterler. Bu yzden
Mdeia, kocas Iasnla birlikte Korinthosa gelerek
krall devralr ve hkmdarl Iasna verir16.
. VI. yzylda Giritli Epimenids, Arg gemisinin
inas ve Iasnun Kolkhise olan seferi hakknda 6.500
satrlk bir eser kaleme almtr17. Ayn ekilde, . VI.-
V. yzyllarda yaam nl corafyac ve logographos
nesir yazar Hekataios (FGrH 171; 185-188), Argo-
nautlar ve Kolkhise olan yolculuklarna deinmitir.
. V. yzylda Hellen dnyasnda Argonautlarn hi-
kayesi eitli tiyatro eserlerine konu olmutur, bunlar-
dan en nemlisi Euripidsin Mdeia (1-1415) adl traje-
15
Paus. II. 1. 1; IV. 4. 1; Clem. Alex. Strom. I. 131. 8; Eum-
losun yaad tarihe ilikin yorumlar ve eitli teklifler iin
ayrca bk. Huxley 1969, 62; Bowra 1963, 145 vdd.; Drews 1976,
19 n. 13 vdd.; Braund 1994, 15.
16
Eumlosun bu yorumlar zerine ayrca bk. Lycophr. Alex.
1024; Drews 1976, 19 n. 13 vdd.; Braund 1994, 15 n. 32.
17
Diog. Laert. I. 111; konuya ilikin olarak ayrca bk. Catull.
LXIV. 3 vdd.
disidir. Herodotosa (i. 2) gre, Hellenler uzun bir gemi-
ye atlayarak Kolkhisteki Aia18 kentine ve Phasis Irma-
na kadar gelmiler ve kendilerini buralara kadar geti-
ren isteklerin hepsini yerine getirdikten sonra, kraln kz
Mdeiay da kararak Hellasa geri dnmlerdir. Kol-
khis kral pelerine adam salmasna ve kzn geri alabil-
mek iin istekte bulunmasna ramen, bundan bir sonu
elde edememitir19.
Arrianus (periplus VI. 3), ayrca Apsaros yresinde,
ok eski zamanlarda Apsyrtosun Mdeia tarafndan
burada ldrld ve Apsyrtosun mezarnn grld-
iin buraya Apsyrtos denildiini sylemitir. Bu-
nunla birlikte, Rhodoslu Apollniosa (argon. IV. 450-
481) gre, Mdeia Iasnla birlikte katktan sonra, ken-
disini takip eden kardei Apsyrtosa Adriatik kyla-
rnda bir tuzak kurmu ve Iasn, Apsyrtosu burada l-
18
Strab. I. 2. 39-40 c. 46-47.
19
Herodotos (I. 2; VII. 62), bu olay Persler ile Hellenler
arasndaki savan nedenlerinden biri olarak grr. nk
Persler, Kolkhis kralnn kz Mdeiay kendilerinden sayarlar
ve soylarn ona dayandrrlard (ayrca bk. Braund 1994, 9 n. 4).
Herodotos zamannda, yani . V. yzylda, Kolkhisliler ile
onlarn Kafkas Dalarna kadarki komular da (nk, bu d-
nemde Pers egemenlii Kafkas Dalarna kadar uzanmak-
tayd) Perslere kendi istekleriyle vergi vermekteydiler. Bu vergi,
her be ylda bir olmak zere, yz olan ve yz kzdan
olumaktayd (Hdt. III. 97). Ayrca Kolkhisliler, Kserkssin
Hellasa dzenledii seferde onlar desteklemilerdir (Hdt. VII.
79).
Yorum 65
drmtr. Ayn ekilde Strabna (VII. 5. 5 c. 315 dn. 8)
gre, Apsyrtides ad verilen adalar, bu yzden Pannonia
kylarndadr. Ovidius (Tristia III. 9), Stephanos
Byzantios (Eth. = Tomeus) ve Apollodros (bibl.
I. 133) ise, sz konusu olayn Tomiste (Kstence) gerek-
letiini iddia ederler20. Bununla birlikte Prokopios (Bell.
VIII. 2. 12-14), Arrianusu destekleyerek, sz konusu
olayn gerekletii yerin Apsaros olduunu belirtmitir.
Ayrca, Apsyrtosun mezarnn kentin dou tarafnda
bulunduunu bildirmitir.
* (4) Arrianus (l.c.) ve Anonymi [Arriani, ut fertur]
Periplus Ponti Euxini. (41 sat. 4-10) baka bir efsaneye
deinirler. Euripids, Iphigenia Tauriste adl eserinde
(1-1499), Agamemnnun kz Iphigeniann babasnn
kendisini Troiaya sefere kmas iin gerekli rzgar
salamas iin kurban etme ayininden mucizevi bir e-
kilde kurtularak Tauruslarn lkesine geldiini ve orada
nasl Artemis rahibesi olduunu anlatr. Kardei Ores-
tsin bir arkadayla Tauros topraklarna kmasnn
ardndan, iki karde birbirlerini tanrlar. Orests, Iphi-
geniayla birlikte Artemisin tapnandan tanrann
ahap heykelini de alarak kaar. Bunun ardndan Tau-
roslarn Kral Thoas, Orests ile Iphigeniay Kappado-
kiann Tyana (Kemerhisar) kentine kadar izler. Ancak
orada hastalanarak lr. Bu bakmdan Prokopiosa (Bell.
I. 17. 12-16) gre, Orests, Pontosa gelip, dik ykselen
da ve eteklerinden akan Iris Irman grdkten son-
20
Nawotka 1997, 11 dn. 14.
ra, kendisine kehanette anlatlan yerin buras olduuna
kanaat getirmitir. Bu yzden, burada bir kent ve Arte-
mis Tapna ina ettirmi ve san kazttktan sonra,
bu yerleime Komana (Gmenek) ismini vermitir. Bir
sylenceye gre, kentin ad Hellence sa (= kom [-
]) kelimesinden gelmektedir. Ayrca Artemis Tauro-
polos onuruna yaplan ayinlerin Kappadokia Koma-
nasnda (ar) olduu zere (Strab. XII. 2. 3 c. 535; Cass.
Dio XXXVI. 11 1-2), Orests ile kz kardei Iphigenia
tarafndan Tauroslar Skythiasndan getirildii ve ken-
te ismini veren yas sann buraya onlar tarafndan bra-
kld zannedilmektedir (Paus. III. 16. 8; Cass. Dio
XXXVI. 1-2).
VII
Arrianus (l.c.), burada hikaye anlatmna ara vererek,
Trapezoustan balayan deniz yolculuu srasnda ge-
tii yerlerin toporafik zelliklerini ve aralarndaki me-
safeleri stadia olarak verir.
* (1) Ophis= Istala Deresi.
* (2) Psykhros= Baltac Deresi.
Kalos= yi Dere.
Rhizios= Rize Deresi21.
* (3) Askouros= Tal Dere.
21
Rhizios Irma, adn yanndan akt Rhizion (Rize) kentin-
den almaktadr. A. Bryer ve D. Winfielde (336) gre, Rhizion=
Rize kentinin ismi yrenin otokton kavmi Lazlar tarafndan ve-
rilmitir. Manas ise, Lazcada insanlarn/askerlerin topland
yer anlamna gelmektedir.
Yorum 67
Adinos= Kbleda Deresi.
Zagatis= Pazar/Hemindere.
Prytanis= Frtna Deresi.
O sralar Ankhilaos, Romallarn blgedeki en nemli
vasal krallarndan biriydi. Makhelones ve Heniokhoi
kavimleri, onun ynetimi altndayd. yle ki, Cassius
Dioya (LVIII. 19. 2) gre, Traianus, Parth Seferine k-
madan nce, son hazrlklarn yapt Sataladayken
(Sadak) Ankhilaos, onu burada ziyaret etmiti (ayrca
bk. Liddle 2003, 97).
* (4) Pyksits= ayn zamanda Plinius (nat. VI. 4. 12)
tarafndan da deinilmitir. Barrington Atlasna gre,
Deirmen Dere; A. Bryer ve D. Windfielde (1985, 336
dn. 9) gre ise, Piskala Deresidir. Konuya ilikin olarak
ayrca bk. Liddle 2003, 98.
Arkhabis= Arhavi.
Akampsis= oruh Ima. Prokopios (Bell. VIII. 2. 6-
9), Akampsisin yukar koluna Boas demektedir.
* (5) Bathys= Batum Irma. Plinius (nat. VI. 4. 12)
tarafndan da deinilmitir.
Akinass= Kintrish Irma.
Isis= Natanebi/Nigrus Irma.
Mgros= Supsa Irma (daha detayl bilgi iin ayr-
ca bk. Liddle 2003, 97 vd.).
VIII
* (1) Daha sonra Arrianus (l.c.), Kafkas (Kaukasos)
Dalarndan doan22 (Strab. XI. 3. 4 c. 500; Hdt. IV. 45;
22
Pliniusa (nat. VI. 4. 13) gre, Moschi Dalarndan doar.
Vit. de Arch. VIII. 2. 6) ve Kolkhis Blgesinin merke-
zinden geerek Karadenize dklen blgenin en nemli
rma Phasise23, gnmzdeki adyla Rioni Irmana
gelir. Irmak adn Hellencede akan anlamna gelen (=
rhen []) ortacndan alm olsa gerektir. Bu bakm-
dan, Rhodoslu Apollnios (argon. II. 1261) Phasisten
sz ederken, onu geni akan rmak olarak niteler. Bu
durum, benzer bir ekilde Strabn (XI. 2. 16 c. 497) ve
Valerius Flaccus (Argon. I. 2) tarafndan da dorulanr.
Strabn (XI. 3. 4 c. 500), yamur sularnn eitli rmak-
lar olarak Kolkhis iindeki dalardan Karadenize doru
aktklarn vurgulamaktadr. Bu byk rmak, dalardan
23
Pliniusa (nat. VI. 4. 12-14) gre, Phasis, Karadenizin en
mehur rmayd. Yaklak 40 mil boyunca gemilerin yzmesi
iin elveriliydi. zerinde 120 tane kpr bulunurdu. Kyla-
rnda ise, birok kent kurulmutu (ayrca bk. Skylaks periplus
81).
lk olarak Hesiodosta (theog. 335-345) Okeanos ile Tethysin
oullarndan biri olarak zikredilen Phasis Irma, Kolkhis Bl-
gesinin en nemli akarsuyu olup, Nil Irma gibi Okeanostan
doard (konuya ilikin olarak ayrca bk. Pind. Pyth. 251-252;
Diod. I. 55; Merkelbach 1967, Fr. 241; Braund 1994, 17 vd. n. 50).
Herodotos (II. 21-23) ise, Okeanos Irma hakknda kesin bir
bilgiye sahip olmadn ve bilinmeyen bir eyi aklamak iin
masala bavurarak, Okeanostan sz aan adam rtmenin
kendisine kalmadn syleyip, bu tartmadan syrlr. Ayrca
. VI. yzyl yazarlarndan Hekataios (FGrH I F 18a) ve
Diodoros (IV. 56), Okeanosun Phasise kadar ulamadn
ileri srmektedirler. Daha detayl bilgi iin bk. Braund 1994, 18;
Arslan 2000b, 30.
Yorum 69
denize doru yolculuu srasnda birok kk akarsuy-
la, zellikle Glaukos, Hippos ve Kyaneos rmaklaryla
birleerek debisini arttrrd (Strab. XI. 2. 17 c. 498; 3. 4 c.
500; Hippokr. Aer. 15; Plin. nat. VI. 4. 13-14). Bununla
birlikte, her zaman iin temizliini ve berrakln korur-
du (Arr. periplus VIII. 1-5). Irmak kenarlarnda kamla-
rn bittiinden (Ps.-Plut. De Fluv. V. 2; Hippokr. Aer.
15) ve insan yiyen yaratklarn timsah varlndan
bahsedilmekteydi (Paus. IV. 34. 2; Ps.-Plut. De Fluv. V.
3). Ayrca antikada, nasl Msr, Nilin bir armaan
ise (Hdt. II. 5), Kolkhisin de Phasis Irmann arma-
an olduu sylenmekteydi (Mnaseas frg. 31=ap. schol.
vet. ad Theocritum XIII. 75; Prok. Bell. VIII. 6. 13-14).
Aelius Aristides (Ad Romam 82) Phasisi, Euphrats,
Aithiopia ve Britaniann yannda Roma snrnn ula-
t drt ke tandan biri olarak belirtir (ayrca bk.
Arslan 2000b, 30).
Bununla birlikte Phasis isminin kullanm ve dolay-
syla anlam antik kaynaklara gre deimektedir. Ba-
zen, Cassius Dionun (XXXVII. 3. 1) pasajnda olduu
gibi, yazar Phasis ismiyle Rioni Irmandan deil,
Kolkhis Blgesinden sz etmektedir. Zira, Strabn (XI.
2. 16 c. 497), Phasis adnn sadece rmak iin kullanlma-
yp, sz konusu isimle, kimi zaman yrede bulunan ve
ayn ad tayan kent, kimi zaman ise, Kolkhis Bl-
gesinin kastedildiini dile getirmektedir. Ksenphn
(Anab. V. 6. 36-37; VII. 7-10), Kral Aitsin soyundan
gelenlerin hkm srd Kolkhis Blgesini anlatrken,
Hellenlerin, Phasise yelken amay ve Phasislilerin
(Kolkhislilerin) lkesini ele geirmeyi dndklerini
bildirmektedir. Benzer biimde, Aristotels (Hist. an.
III. 21. 15 522b) ve Hippokrats (Aer. 15) hem Kolkhis
Blgesindeki iftlik hayvanlarndan hem de yrenin
ynetim organizasyonundan bahsederlerken, Phasis is-
miyle ne rma, ne de kenti nitelemiler; fakat genel ola-
rak Kolkhis Blgesini ve bu blgede ikamet eden halk
kast etmilerdir24.
* (2) Arrianus (l.c.), burada Homrostan (Il. II. 752-
754), alnt yapmtr.
* (2-4) Arrianus (l.c.), Phasisin suyunun deniz su-
yuna nazaran hafiflii ve Karadenizin dier denizlere
nazaran dk tuzluluk oran zerinde durur. Hatta de-
niz kysnda ikamet eden halkn btn hayvanlarn de-
niz kenarna doru srdklerini ve hayvanlarn denizden
zevkle su itiini ifade etmitir.
Zira, zaten tuzluluk oran dk (0/00 18-19) olan Ka-
radenize, Kolkhis sahillerinde bir de birok rman
karyor olmas, denizin tuzluluk orann daha da d-
rmektedir. Bu duruma Arrianustan nce ve sonra
yaam birok baka antik yazar tarafndan deinilmi-
tir. yle ki, Aristotels (Hist. an. VII(VIII) 13. 30-33
598a; Prob. XXIII. 6); Plinius (ibid.), Sallustius (Hist.
III. 65), Valerius Flaccus (IV. 719-725), Strabn (I. 3. 4 c.
49), Arrianus (periplus VIII. 3) ve Ammianus Marcelli-
nusta (XXII. 8. 46),
/mare Ponticum dulcius quam cetera=Karade-
24
Konuya ilikin olarak ayrca bk. Arslan 2000b, 27.
Yorum 71
nizin son derecede tatl bir deniz olduu/dier denizle-
rinden daha tatl olduu etc., ekillerde karmza k-
maktadr.
Kald ki, Karadenize on byk olmak zere
yaklak elli akarsu dklrd (ayrca bk. Hdt. IV. 82).
Ancak bu durum, Polybios (IV. 40. 4-42. 8) tarafndan
Karadeniz iin byk bir tehlike olarak grlmekteydi.
nk, bu rmaklarn tad yksek miktardaki alv-
yonlar denize akmakta; deniz kenarlarnda byk delta-
lar oluturarak zamanla denizi doldurmaktayd (ayrca
bk. Amm. Marc. XXII. 8. 46). Bu yzden, bu byk de-
niz, zaman iinde eski haline dnecek(?) (Diod. V. 47. 4;
Strab. I. 3. 6 c. 52), Paulus Maitis (Azak Denizi) gibi,
s ve tatl bir gl haline gelecekti. Hatta tarihiye gre,
bu nehirler buraya akt srece, kanlmaz son eninde
sonunda gerekleecekti zira, zaman snrsz, Karade-
niz havzas, snrldr. nk, Karadenize akan ne-
hirler, Maitise dklenlerden daha byk ve sayca
daha fazlayd. Osmanl corafyaclarndan Evliya e-
lebiye (Sey. 268 a) gre, Karadenize bykl/kkl
1680 rmak/dere/ay akmaktayd.
Bu durumun gereklemesi, gene de Polybiosun d-
ndnden biraz daha fazla zaman alacaktr. Zira
Karadeniz, dnyann en derin denizlerinden biridir. Bir-
ok noktada derinlii 2.100 mnin zerindedir. Pliniusa
(nat. II. 105. 224) gre, Kolkhis Blgesindeki Koraksi
kabilesinin yaad kylardan yaklak 37 mil akta,
Pontosun en derin yeri olarak adlandrlan yerde, deni-
zin usuz bucaksz derinliinden dolay, ses dalgalar
hibir zaman dibe ulamamaktayd (ayrca bk. Ik 2001,
4 vdd.; 17; West 2003, 166).
* (5) Arrianus (l.c.), Phasisin gemilerin seyahati iin
uygun bir rmak olduuna deinmektedir. Ayn duruma
Plinius (nat. VI. 4. 13) da deinmi olup, byk gemile-
rin yaklak 38.5 mil , kk teknelerin ise, ok daha ile-
rilere gidebileceini ifade etmitir.
IX
* (1) Arrianus (l.c.), Phasis tanrasnn Hellen pan-
theonundaki Rheayla ve onun da Phrygiann ana tan-
ras Kybelyle zletirilebileceini ifade etmektedir.
. 204 ylnda, Hannibalin basks altnda bunal-
m olan Romallar, Sibyllini Libriyi25 incelerken u ke-
hanete rastlamlardr26:
Yabanc rktan bir dman, sava Italia toprana
kaydrd zaman Roma ; ancak Pessinus Ana Tan-
rasn Romaya getirmekle, onu bu topraklardan
srebilir.
Bu kehaneti renen Senatus, Pergamon Kral I. Atta-
losa be senatrden oluan bir heyeti en nemli sava
25
Antik kaynaklara gre, kehanetlerin yazl olduu bu kitap-
lar Roma kentine Cymaeden (Verg. Aen. III. 441-455; VI. 1-
180; VI. 236 vdd.; Dion. Hal. ant. IV. 62; Plin. nat. XIII. 27. 88;
Ovid. Met. XIV. 124-153); buraya Bat Anadolu sahillerindeki
Erythraidan (Ildr) [Dion. Hal. ant. I. 55. 4] ve oraya da Ida
(Kaz) Dandaki Gergisten getirilmiti (Showerman 1969, 3;
apar 1979, 171 n. 6 vd.
26
Liv. XXIX. 4-11; App. Hann. 56; konuya ilikin olarak ayrca
bk. Cic. har. resp. 27 vdd.; Diod. XXXIV. 33. 2.
Yorum 73
gemilerinden be tane quinqueremis (be sra krekli
gemi) gndererek, ondan Pessinus Ana Tanrasnn
heykelini istemilerdir. Bunun zerine, Pergamon surlar
yannda yer alan Byk Kybel Tapna27 (Megalesion)
Rahipleri, Attalos adna Pessinus28 Tapna'ndaki
(Metron) meslektalaryla konumular ve Anadoluda
ok eski alardan beri taplan Ana Tanra idol'n29
Roma heyetine teslim etmilerdir30. Heyet daha sonra,
Tanrlarn Anas diye nitelenen kutsal ta, Phrygial
rahiplerden oluan bir kurulu da yanna alarak, deniz
yoluyla Roma'ya gtrmtr31. nl ozan Ovidius32,
Pessinusun byk rahibi ve Galat rahipler kurulunun
27
Varro ling. VI. 15.
28
Bazlarna gre, kent (Pessinus), adn tanrann tasvirinin
gkyznden dm olmas dolaysyla, Hellencedeki -
= dmek fiilinden almtr. Dierlerine gre, Dardanos
Kral Trosun olu Ilus kente bu ad vermitir. Theopomposun
iddiasna gre ise, kente adn veren Ilus deil; bir zamanlar
Phrygiann kudretli kral olan Midastr (Amm. Marc. XXII. 9.
7; konuya ilikin olarak bk. App. Hann. 56).
29
Bu siyah bir gktayd.
30
Liv. XXIX. 2. 6; XXXIV. 3. 8; konuya ilikin olarak ayrca bk.
Jones 19712, 117 n. 7; Hansen 1971, 50 vd.
31
. 4 Nisan 204 ylnda, Roma kentine byk bir trenle
getirilen idol Romann en temiz iki kiisi Scipio Nascia ve
Claudia Quinta tarafndan karlanarak nce Romada Victo-
ria Tapnana, daha sonra Palatinus Tepesinde ina edilen
kendi tapnana yerletirilmitir (Varro ling. VI. 15; App.
Hann. 56). Konuya ilikin olarak ayrca bk. apar 1979, 175; 178.
32
Ovid. Fast. IV. 255; ayrca bk. Magie 1950, 769 vd. n. 71.
bu ie; ancak tanrann bizzat u szleri sylemesinden
sonra, raz olduklarn yazar:
Buradan kaldrlp gtrlmeyi kendim diledim;
nk, btn tanrlarn bir araya gelmesine layk
tek yer Romadr.
Kybel tapnm, mparator Claudius Dneminde (S.
41-54) Romann resmi kltlerinden biri olarak kabul
edilmitir.
Arrianus (l.c.) akabinde, bu heykeli Klasik Dnemin
nl heykeltra Phidiasn (. ca. 490-. 430) Atina-
llar iin yapm olduu Ana Tanra heykeliyle kar-
latrmtr. Sz konusu yontuya, Pausanias (I. 3. 4) ta-
rafndan da deinilmitir.
* (2) Arrianus (l.c.), Arg gemisinin apasnn gerek
olup olmadn tartyor. apann dizayn ve yapld
malzemenin eskiliinden yola karak, bu gemi demiri-
nin Argya ait olamayacan dnyor. Zira,
Rhodoslu Apollniosa (argon. I. 955-960) gre, Ar-
gnun demiri, birok Bronz a apas gibi, tatan ya-
plm olsa gerektir (Ascherson 20022, 20).
Burada Phasisliler, bir bakma Argonautlar Efsa-
nesinden esinlenerek Klasik Dnemden itibaren Akde-
niz ve Karadeniz kenarndaki Hellen kentleri gibi, kendi
etnik kkenleri konusunda Hellen mitolojisinden yarar-
lanarak orijinlerini Hellasa balama eilimindedirler.
Yorum 75
* (3) Arrianus (l.c.), Phasiste yer alan ve 400 -
(seme askerden33) oluan garnizon birlii-
nin stratejik konumuna deinir. Kalenin ise, yrenin
kara ve deniz trafiini kontrol altnda tutarak, gvence
altna alabilecek mevkiine dikkat ekmeer.
* (4) Phasisteki garnizonun sur ve kuleleri, eskiden
toprak ve tahtadan ina edilmi olmalarna karn,
Arrianus zamannda, sur ve kuleler pimi tuladan
yeniden yaplm, temelleri salamlatrlm ve zerle-
rine sava makineleri yerletirilmitir. Bunun nedeni, bu
srada Phasisin, yrenin otokton halklarndan, belki
Alanlar, belki de Iberia Kral Pharasmansin etkisi al-
tndaki Zydritai kavminin basks altnda olmasyd
(Liddle 2003, 101).
* (5) Bununla birlikte Arrianus (l.c.), sadece garnizo-
nun tahkim edilmi olmasn yeterli grmemitir. Pha-
sisin, Kolkhis Blgesinin en nemi ticaret merkezi ol-
mas nedeniyle, kalenin dnda ikamet eden halkn, tc-
carlarn ve emekli askerlerin gvenliini salamak iin
kentin etrafna yeni bir hendek yaplmasn emretmitir.
Zira Kolkhis Blgesi, Pontos Kral Mithradats VI
Eupatrun, . 63 ylndaki intiharndan sonra, nceleri
dolayl olarak, ardndan dorudan Roma kontrol altna
girmitir. Blge, yrede ikamet eden barbar kavimler
tarafndan, S. I. yzyln ikinci yarsndan itibaren e-
33
Sz konusu birlikler, genellikle yardmc kuvvetler olarak bi-
linirler. Konuya ilikin olarak bk. Ksen. Anab. III. 4. 3; Polyb.
VI. 26. 6-8.
itli ekillerde taciz edilmeye balanmtr. yle ki, Ro-
mal nl tarihi Suetonius (Nero XIX. 2), Neronun
(S. 51-S. 64) Kolkhise bir sefer dzenlemeyi dn-
d iin, sadece taliklerden oluan bir legio hazrlad-
n ve bu legioya legio I Italica Byk skenderin
Mzrakl Alay lakabn taktn sylemitir34. Ardn-
dan, Musevi tarihi Iosephos (Bell. Iud. II. 363-368),
nceleri hibir otorite tanmayan Heniokhoi, Kolkhoi,
Taurioi kavimleri, Kimmeria Bosporos halk ve Karade-
nize komu kylarn, Romallarn yreye konulandr-
dklar 3.000 asker ile 40 sava gemisinden oluan do-
nanma tarafndan bar iinde idare edildiklerini vurgu-
lamaktadr.
Phasis, Strabnun (XI. 2. 17 c. 498) da, szn ettii
gibi, yrenin en nemli ticaret merkeziydi. Gemi yapm
iin gerekli her eit malzemeye sahipti. Yrede yelken
yapm iin keten; ipler iin kenevir ve balmumu; gemi
tahtalarnn korunmas iinse zift retimi bata geli-
yordu35. Ayca yrede bol miktarda kaliteli sedir, servi ve
am ormanlar vard. Bu bakmdan, kentte nemli lde
kereste ticareti yaplrd. Strabna (XI. 2. 17 c. 498) gre,
Kafkas (Kaukasos) Dalarndan kesilen aalar, rmak-
lar yardmyla zahmetsiz bir ekilde tanabilmekteydi.
34
Plin. nat. VI. 15. 40; Tac. hist. I. 6; Suet. Ner. XIX. 2.
35
Strab. XI. 2. 17-18 c. 498-499; Arr. periplus V. 2; daha detayl
bilgi iin bk. Hdt. II. 105; Verg. Georg. II. c. 440-443; Magie
1950, 48 dn. 85; 196; Arslan 2000b, 32 dn. 65 vdd.; King 2004, 30
vd.
Yorum 77
Bu yzden blgede ahap ilemecilii de gelimiti. Bu-
rada ilenen ahap sandklar antikada nl olup,
zellikle aranan bir rnd.
Phasis gerek civar yerleimlerle gerekse komular,
yani Iberia, Armenia ve Kafkaslarn kuzeyindeki blge-
lerle sosyal, kltrel ve ekonomik balantsn, rmak-
larn yan sra; ancak dalarn sarp toporafyas ve sk
bitki rts nedeniyle glkle geit veren ksmlarnda
ina edilmi yol ayla salyordu. yle ki, Kolkhis ile
Iberia arasndaki ana yol, yksek dalar ile derin vadiler
arasndan ve Surami Dandaki geitten gemekte
olup; ancak dar patikalardan kzler vastasyla ekilen
yk arabalaryla drt gnde alnabiliyordu36. Plinius
(nat. VI. 19. 52), Kolkhis Blgesinden Iberiaya Surami
Dalar zerindeki tek bir noktadan gei yaplabildiini
ve bu geidin ok g artlar altnda kullanlabildiini
belirtmektedir. Prokopiosa (Bell. VIII. 13. 3-6) gre,
Dou Roma Dneminde yol yapmnda usta olan
Persler, Iberia zerinden Kolkhise gitmek zere Surami
Dalarn aan ilk dzgn yolu ina etmek iin olduka
zaman ve para harcamlard. Bylelikle, blgeler ara-
sndaki ticaret rgtlenmi ve askeri birliklerin Iberia
zerinden Kolkhis Blgesine kolayca ve hzl bir ekilde
gitmesini kolaylatran bir yol a oluturulmutur. Kol-
khisin Kafkas Dalarnn kuzeyindeki blgelerle ba-
lants ise, blgenin kuzeydousunda yer alan Elbruz ve
Kazbeyi dalar arasnda ok saydaki kk ve almas
36
Strab. XI. 2. 17 c. 498.
g geitlerden salanmaktayd. Bu geitlerin en nem-
lisi, antik kaynaklarda Caspium Kaps olarak geen,
bugnk Dariel Geididir37.
lke iindeki ulam, esas itibariyle gemi tamacl-
na elverili rmaklar zerinden yaplrd38. Bu bakm-
dan blgede kurulan kentler ya rmak ya da deniz ke-
narlarnda yer almaktayd. Strabn39 ve Pliniusa40 gre,
Kolkhis Blgesinden balayan; Iberia zerinden Hazar
Denizine ve oradan da Hindistana kadar uzanan bir
ticaret yolu bulunmaktayd41. Plinius (nat. VI. 19. 52), bu
yolun Korostan (Hazar Denizi) Phasise kadar olan
blmnn, kara yoluyla yaklak be gnde alndn
belirtir. Hatta Pompeius, Kolkhis Blgesindeyken, bu
yolu bulmaya almtr42. Ayrca Hindistan ve
Baktriadan barbarlarn Phasise gelmekte olduklarn-
dan sz edilmektedir. Panopolisli Nonnos ise, Diony-
37
Plin. nat. VI. 12. 30; 15. 40; 17. 43 vdd.; Prok. Bell. I. 9. 25. El-
bruz ve Kazbeyi dalar arasnda, otuz alt tane geit vard.
Bunlardan yedi tanesini amak kolay, sekiz tanesini amak
zordu.
38
Strab. XI. 2. 16-17 c. 497-498. Daha detayl bilgi iin bk.
Arslan 2000b, 32 vd.
39
Strab. XI. 7. 3 c. 509.
40
Plin. nat. IV. 19. 52; VI. 12. 30; 15. 40; sz konusu yola ilikin
olarak ayrca bk. Ael. Anim. XVII. 32; Magie 1950, 1418 vd.
41
Fakat bu yol zerinde, zellikle Iberiann dousunda,
Hellen Arkaik ve Klasik dnemlerine ait az sayda seramik bu-
lunmutur (Braund 1994, 41).
42
Plin. nat. VI. 19. 52.
Yorum 79
sosun Hindistandan Himalayalar ve Kafkas Dala-
rndaki geitlerden geerek Kolkhis ve Karadenize ula-
tndan bahsederken, Hindistan ve Kolkhis arasnda
yer alan yolu vurgulamaktadr43. Seleukos Nikator (.
311-. 281) da, mitolojiyi gerekletirmek istercesine,
Kafkas Dalarnn kuzeyinden bir kanal aarak Hazar
Denizi ile Karadenizi birletirmeyi dnmtr44.
X
Arrianus (l.c.), yrenin jeolojik zelliklerini anlatmaya
devam ediyor. Sebastopolis= Dioskouriasa kadarki b-
lmnde yer alan rmaklar ve bunlarn birbirlerine olan
uzaklklar hakknda bilgiler verir.
* (1) Kharies= Khobi Irma. Plinius (nat. VI. 4. 14)
tarafndan bahsedilmi olup, rmak gemilerin yzebile-
cei oranda derindi.
Khbos= Enguri/Inguri Irma. Suania (Svaneti)
Dalarndan doup Phasis Irmana paralel akarak
Karadenize dklr (Plin. nat. VI. 4. 14). Sz konusu
rman hali yapt yerlerden birinde, S. 68/69 ylnda,
Roma mparatorluuna kar ayaklanan Aniketos, be-
lirli bir sre saklanmtr (Tac. hist. III. 47-48; Iosep.
Bell. Iud. II. 366). Pliniusa (nat. VI. 4. 14; 5. 15) gre,
Phasis Irmann kuzeyinde yer alan rmaklar Chorien,
Rhoan, Penius, Charieis ve zerinde Dioskourias kenti-
nin kurulduu Anthemustur (ayrca bk. Strab. XI. 2. 18
c. 499).
43
Nonn. Dion : Chuvin 1991, 281 vdd.; Braund 1994, 42 n. 11.
44
* (2) Sigams ve Tarsouras rmaklar, Plinius (nat.
VI. 4. 14) tarafndan Sigania ve Thersos olarak anlmak-
tadr. Sigams, byk bir ihtimalle bugn Grc dilinde
Galizga; Tarsouras ise, Tanoushtur. Astelephos, Pli-
nius (nat. VI. 4. 14) tarafndan, Asthelphus olarak veri-
lir. Gnmzde, Grcistandaki Kodor Irmann kol-
larndan biri olan bu rmak, byk bir ihtimalle
Stellippodur (Liddle 2003, 103).
* (3) Ardndan Arrianus (l.c.), eskiden Dioskourias,
sonralar Sebastopolis, gnmzde ise, Grcistannn
Sukhumi olarak adlandrlan kentine gelir.
Kent, Argonautlarn seferine katlan Dioskuroslar45
erefine, Kafkas Dalarnn bat ucunun denize yakla-
t yerde kurulmutur. Herakleiona 100, Sebastopolise
70 mil mesafededir (Plin. nat. VI. 5. 16). Appianosa
(Mithr. 101) gre, Dioskouriasllar kentin efsanevi kuru-
cular olan Dioskuroslara zel bir sayg beslemekteydi-
ler. Ayn ekilde Hellenler, Dioskuroslara olan hr-
metleri nedeniyle, bu kentin adn olduu gibi muhafaza
etmilerdir. Fakat Romallar, sz konusu kentin adn
Sebastopolis olarak deitirmilerdir46.
45
Dioskuroi, Zeusun delikanllar anlamnda olup, tanrnn
Ledayla birlemesinden doan Castor ve Polluks adl ocukla-
rdr. Erhat 19894, 104 v.d.
46
Arr. periplus X. 3-4; XI. 3; 5; XVII. 1; ayrca bk. Jones 19712,
173; Lordkipanidze 1977, 221 vdd.; Braund 1994, 30 dn. 130; 194;
Liddle 2003, 103 vd.
Yorum 81
Plinius (nat. VI. 4. 13), Phasis Irmann iki yakas
boyunca ok sayda kentin kurulmu olduunu bildirir.
Bunlardan, ismini Dioskuroslarn babas Tynda-
reustan47 alan Tyndaris, Surium48, Circaeus ve Aea
kentlerinden bahseder. Ptolemaios (geogr. V. 8. 2-6;
VIII. 19. 3-4), Kolkhis sahil yerleimlerinden Siganeum
ile Neapolis kentlerinin isimleriyle birlikte Dioskourias
yaknlarndaki birka kasaba ve i ksmlardaki baz ky-
lere ilikin bilgi verir. Plinius (nat. VI. 4. 13-14), Kolkhis
Blgesinde Cygnus kuu olarak bilinen iki kentte
daha deinir. Bunlardan biri Phasis Irma zerindeki
Tyndaris, dieri ise, Karadeniz kysnda yer alan Dios-
kouriasn yaknlarnda yer almaktadr. Dioskourias ya-
knlarndaki Cygnus (kuu) kenti, Pomponius Melaya
(I. 110) gre, frtnaya tutulan Hellen tccarlarnn ky-
daki kuularn bartlarn duyarak sa salim karaya
ktklar yerde kurulmutur49.
47
Dioskuroslar, ayn zamanda Tyndariai olarak da bilinirler.
48
Grcistandaki Vani kenti civarnda yaplan arkeolojik
aratrmalar sonucunda bronz bir tablet zerinde bulunan bir
yazt, sz konusu kentin Souris olarak da adlandrldn ka-
ntlamtr (Braund 1994, 148 n. 115 vdd.).
49
Braund 1994, 31. Karadeniz kysna yerleen ilk Hellen
kolonistlerin kurduklar kentler doal olarak kk boyutluydu.
Hellenler, ncelikle kendilerine yetecek kadar toprak paras,
sonra gvenli bir liman ve savunulmas kolay bir corafi ko-
numa dikkat ediyorlard. Bu nedenle, zellikle yarmada bo-
yunlarn ve rmak deltalarn yerleim alanlar olarak tercih
etmilerdir (Hammond 1967, 114 v.d.).
Dioskourias kenti, Kolkhisin Blgesinin Phasisten
sonra en nemli ticaret merkeziydi. Strabn (XI. 2. 16 c.
498) ve Pliniusa (nat. VI. 5. 15) gre, eskiden dalk
alanlarda yaayan ve farkl diller konuan 70ten fazla
kavmin bir araya geldii Dioskouriasta 70-300 dil konu-
ulurdu. Bu bakmdan Romallar, kentte tccarlara yar-
dmc olmas amacyla 130 tercman istihdam etmektey-
diler50. Kafkas Dalarnda ikamet eden kavimlerin b-
yk ounluu, Dioskouriasa zellikle tuz almaya geli-
yorlard. Dioskourias halk, bu tuzun belirli bir ksmn
denizden ektikleri suyu kaynatarak elde ediyorlard.
Kent antika tarihinde, Pontos Kral Mithradats
VI Eupatrun Skythia Geitleri olarak adlandrlan
mevkide, daha nce hibir ordunun gemeyi baarama-
d yolculuu srasnda, . 66/65 kn Dioskouriasta
geirmesiyle51 n plana kmtr. Kent halk, kral say-
gyla karlam ve k boyunca konuk etmitir.
Arrianus (l.c.), daha sonra Dioskourias kalesi ve
kentteki garnizona deinir. Arrianusun, S. 131 ylndaki
seyahati srasnda, burada konulanm olan askerleri
denetledii, kalenin hububat stokunu kontrol ettii ve
kalenin surlaryla hendeini tefti ettii yerler gnmz-
de su altnda kalmtr52.
50
Daha detayl bilgi ve literatr iin bk. Arslan 2000b, 33.
51
App. Mithr. 101.
52
Hind 1983/1984, 92; kaleye ilikin olarak ayrca bk. Prok. Bell.
VIII. 4. 4.
Yorum 83
XI
Bu blmde Arrianus, Trapezouslularn topraklarndan
Dioskourias= Sebastopolise kadar uzanan blgede ika-
met eden etnik gruplara ilikin bilgiler vermektedir.
* (1) Arrianus (l.c.), Ksenphn (Anab. IV. 8. 8; 19-24;
V. 2. 1) gibi, Kolkhoi kavmiyle Trapezous kentinin
territoriumunun snr olduuna iaret etmektedir. Ksen-
phna (Anab. IV. 8. 22) gre, Trapezous kenti Kolkhoi
kavminin topraklarnda kurulmutu. Burada dikkat edil-
mesi gereken nokta, Arrianusun szn ettii Kolkhoi
kavminin Pontos Blgesini snrlayan Apsaros (Adc-
haristsqali) Irmandan balayan, Dioskouriasn kuze-
yine kadar devam eden ve snrlar byk lde Kafkas
Dalar tarafndan izilen Kolkhis Blgesinden farkl
olduudur.
Zira, antikada Kolkhis ad verilen blgenin gne-
yinde Armenia, kuzeyinde Skythia, batsnda Karade-
niz, dousunda ise, Iberia ve Albania yer almaktayd53.
Herodotosa (II. 102-106) gre, Kolkhis/Phasisliler, M-
srllarla ayn soydan gelmekteydiler. Tarihi, bu tezini
ileri srerken Msr firavunlarndan, on ikinci slaleye
mensup III. Sesostrisin (. 1878-. 1842), Phasise
kadar sefer dzenlediini ve orada ordusunun bir kolunu
yerletirdiini belirtmitir (ayrca bk. Amm. Marc.
XXII. 8. 24). Bununla birlikte yazar (Hdt. II. 103), bu
askerlerin Sesostrisin uzun ve yorucu seferlerinden b-
53
Strab. XI. 2. 14-15 c. 497; 3. 2 c. 500; XII. 3. 17-18 c. 548; Plin.
nat. VI. 15. 39.
kp, burada kalmay kendilerinin mi istediini; yoksa
firavunun onlar zorla m orada braktn bilmediini
sylemitir. Ardndan bu tezini savunmak iin, Kol-
khislilerin aynen Msrllar gibi, derilerinin karalna
ve kvrck salarna, snnet olularna, keteni ayn e-
kilde ileyilerine, yaaylarnda ve dillerindeki benzer-
liklere deinmektedir. Ancak, Msrllarla Kolkhislilerin
akrabaln gsteren baka hibir belirti olmadn dile
getirmektedir54.
Arrianus (l.c.), . 400 ylnda yreye gelen Ksen-
phnla (Anab. V. 2. 1-32) ayn izlenimleri yanstarak,
Kolkhoi ve Trapezouslularn son derece sava olan ve
kendilerinden nefret eden komular Drillai kavminden
sz etmektedir. Ayrca, onlarn aslnda Sannoi kavmi ol-
duunu ileri srmektedir. Bununla birlikte Plinius (nat.
VI. 4, 12; 14), onlarn Heniokhoi kavmine komu olan bir
toporafyada ikamet ettiklerini, Strabn (XII. 3. 18 c.
549) ise, Sannoslara eskiden Makrnlar55 denildiini
iddia etmektedir.
54
Hdt. II. 104-106; konuya ilikin olarak ayrca bk. Diod. I. 55.
1 vdd.; 4-5; 9 n. 1.
55
Herodotosa (II. 104) gre, snnet olan halklar Msrllar,
Aithiopiallar (Etiyopya) ve Kolkhislilerdi. Phoinikliler (Fe-
nike) ve Syriallar, bu adeti Msrllardan almlard. Therm-
dn (Terme) ve Parthenios (Bartn) rmaklar arasnda yaayan
Hellenlerin Beyaz Syriallar dedikleri Kappadokiallar (Hdt. I.
72) ve komular Makrnlar ise, bu gelenei Kolkhislilerden
renerek uygulamlard (ayrca bk. Ioseph. Cont. Ap. I. 168-
172).
Yorum 85
* (2) Arrianusun (l.c.), Sannoi olduklarn syledii
Drillai kavmi, tahkimli bir lkede ikamet ediyor ve kral-
sz yayordu. Eskiden Roma hakimiyetini kabul edip
onlara tributum vermelerine karn; artk haydutluk/kor-
sanlk yaptklar iin vergi demeye hevesli deildiler56.
Ancak, Arrianus zamannda S. 131 ylnda, tanrnn da
yardmyla, ya bu ykmllklerini yerine getirmek zo-
runda kalacaklar ya da Arrianus onlar yok edecekti.
Ksenphn zamannda da (. 400), cengaverlikleriyle
n salm Drillai kavmi en azndan bir ksm yrede,
komularna kar dmanlk besliyor ve Karadenizde
korsanllk yapyordu. Bu bakmdan Arrianus, kendisin-
den be yz otuz iki sene evvel Ksenphnun balad
ii bitirmeye karar vermitir. Drillai/Sannoi kavminin,
bu kt alkanlklarna artk bir son vermeyi ve onlar
Strabnun (XII. 3. 18 c. 549) szn ettii Makrnlar, eski-

den arlkl olarak Pharnakeia ve Trapezousia territoriumun-
dan Armenia Minora kadar uzanan alanda ve sahil kesiminde
ikamet ederlerdi. yle ki, Ksenphn nderliindeki Hellenler,
. 400 ylnda sk aalarla kapl Makrnlarn dalk lke-
sinden gemek istedikleri zaman, onlarla bir anlama yapmak
zorunda kalmlard. Bu anlama uyarnca Makrnlar kendi
topraklar boyunca Hellenlere rehberlik etmi ve onlar Kolkhoi
hududuna kadar gtrmlerdi (Ksen. Anab. IV. 8. 1-9; Diod.
XIV. 30. 4-6).
56
Strabna (XVII. 3. 24 c. 839) gre, Sannoi kavminin komu-
lar olan Heniokhoi, Akhaioi ve Zygoi kavimleri de, ikamet
ettikleri dar ve steril ky eridinde korsanlk ve haydutluk yapa-
rak yaamaktaydlar.
tekrar Roma boyunduruu altna almay planlamakta-
dr. Bununla birlikte bu tarihten sonra, Drillai/Sannoi
kavminin akbetine ilikin antik kaynaklarda herhangi
bir yoruma rastlanmamaktadr.
Ardndan Arrianus (l.c.), Prytanis= Frtna Dere-
sinin yaknlarndaki bir kraliyet saraynda ikamet eden
Ankhialosun hakimiyeti altndaki Makhelones ve
Heniokhoi kavimlerinin yaadna deinir (ayrca bk.
yorum: Arr. Periplus VII. 3).
Ayrca, Pharasmansin hakimiyeti altndaki Zydrei-
tai kavminden sz eder. Iberia kral olan Pharasmans,
Ankhialosun tersine Romallarla mttefik deildir. Ha-
kimiyeti, Kafkas Dalar boyunca ikamet eden baz bar-
bar kavimlere kadar uzanmaktadr. Bu bakmdan,
Kolkhis Blgesi iin srekli bir tehdit kaynadr. Zira,
S. 129 ylnda yreye gelen Hadrianus, blgede hkm
sren Romaya bal vasal krallar ve yerel yneticilerle
toplantlar yaparken, Iberia Kral Pharasmansi de g-
rmelere davet etmitir. Fakat Pharasmans, Hadria-
nusun bu teklifini kabaca red etmitir57. Bunun en
nemli nedeni, Kolkhisteki Zydreitai kavminin, o sra-
lar Pharasmansin ynetiminde olmas ve belki de kra-
57
Bununla birlikte, Hadrianusun imparatorluunun son ylla-
rnda Pharasmansle ilikilerinin dzelmi olduu bilinmek-
tedir. yle ki, Pharasmans, Hadrianusun konuu olarak
Romay ziyaret etmitir. Konuya ilikin olarak ayrca bk.
Cass. Dio LXIX 15. 2; Liddle 2003, 10 dn. 27-28.
Yorum 87
ln blgeyi kendi hakimiyeti altna almak istemesiyle
aklanabilir58.
Arrianus (l.c.), Zydreitai kavminden sonra, Lazoi
topraklarna gelindiini ve krallarnn Malassas oldu-
unu bildirmektedir. Romaya bal vasal krallardan biri
olan Malassas ve Lazoi kavmine ilikin, o tarihlerde pek
bir ey bilinmemektedir. Zira, Lazoi kavmi tarihte, S.
V.-VI. yzyllarda nemli rol oynamtr.
* (3) Arrianus (l.c.), Apsilai59 kavminin Iulianus adl
bir kral tarafndan ynetildiini ve onun krallk yetkisini
Traianustan aldn bildirmitir (ayrca bk. Traia-
nusun konumas 114). Iulianusun ismi, bize bu kraln
Roma vatanda olabileceini dndrmektedir. Bunun
dnda Iulianus hakknda bir ey bilinmemektedir.
Arrianus (l.c.), burada Apsilaia snr olan Abaskoi
kabilesinden ve krallar Rhsmagasten bahsederek,
onun krallk yetkisini Hadrianustan aldn bildirmek-
tedir60. Abaskoi kavminden ve kralndan ilk defa Arria-
nus tarafndan burada bahsedilmitir. Sz konusu kav-
58
Liddle 2003, 10 dn. 29.
59
Plinius (nat. VI. 4. 14)de, Apsilai kavminden sz etmi ve
onlarn Astelephosun kuzeyinde yaadklarn ifade etmitir.
60
Arrianus, Roma mparatoru Hadrianusa sz konusu yerel
krallarn adlarn ve yetkilerini kimlerden aldn sk sk ha-
trlatmaktadr. Bunun nedeni blgelerde ufak vasal krallklarn
olduka fazla olmas ve Hadrianusun kime, ne zaman krallk
bahettiini ve krallarn isimlerini anmsamasnn olduka zor
olmasdr.
min ikamet ettii yre, bugn bile Grcistanda
Abkhazia (Abazya) olarak adlandrlmaktadr.
Arrianusa (l.c.) gre, Abaskoidan sonra, Dioskou-
rias/Sebastopolis kentinin kurulduu yrede Sanigai
kavminin ikamet ettii toporafyaya gelinirdi. Pliniusa
(nat. VI. 5. 15) gre, sz konusu sahil kesimi Melan-
chlaeni ve Coraxi kabilelerinin elindeydi61 (ayrca bk.
Mela I. 110; II. 14; Amm. Marc. XXII. 8. 29; 31). Melaya
(I. 111) gre, Iasnla sefere kan Castor ve Pollux
(Dioskuroi) tarafndan bizzat kolonize edilmiti. Plinius
(nat. VI. 5. 16), bu efsaneye baz insanlarn halen inand-
n belirtmektedir. Ammianus Marcellinusa (XXII. 8.
24) gre, kendi zamannda dahi S. IV. yzylda,
Diouskouriasn Spartal Amphitos ve Kerkios tarafn-
dan kurulduu sylenmekteydi62. Strabna (XI. 2. 11 c.
496 dn. 5) gre, Kolkhis kentlerinden biri olan Dioskou-
rias, Heniokhoi kavminin topraklarnda kurulmutu.
Pomponius Mela (l.c.), Kolkhis Blgesinde ikamet
edenlerde, Heniokhoi (= sava araballar []) kav-
61
Skylaksa (periplus 76-81) gre, Koraksoi ve Melankhlanoi
kavimleri Heniokhoi ile Kolkhisliler arasndaki sahil kesiminde
ikamet ederlerdi.
62
Ayrca bk. Amm. Marc. XX. 8. 15; Paus. III. 19. 7; 24. 7.
Plinius (nat. VI. 5. 16), Spartallarn isimlerini Amphitius ve
Thelchius olarak vermektedir.
Kentin Miltoslular tarafndan kuruluuna ilikin grler
ve arkeolojik buluntular iin bk. Magie 1950, 356 n. 10; Bouzek
1990, 30; Braund 1994, 77 vdd.; 87 vdd.; 99 vdd.; Koshelenko
1996, 26; Atasoy 1997, 11.
Yorum 89
minin Dioskuroslarn soyundan geldiine dair yerel bir
inan olduundan sz etmekteydi63. Ayrca Aristote-
lse (pol. VIII. 4) gre, bu kavim yamyamlk yapyordu.
* (4) Bu noktadan sonra Arrianus (l.c.), Dioskou-
riasa kadar olan yolculuu srasndaki baz izlenimlerini
anlatr ve getii yrelerin bir takm jeolojik zelliklerine
rmaklar gz nnde bulundurarak deinir (ayrca bk.
Strab. XI. 2. 14 c. 496-497).
Arrianusa (l.c.) gre, Pontosun uzunlamasna snr
Apsarostur. Arrianusun burada, byk bir ihtimalle
Apsarosla ifade ettii husus, Apsarosun hem
toporafik anlamda Pontos Blgesinin snr, hem de
onun Karadenize giriten itibaren sa koldan kyya
paralel olarak uzunlamasna yelken alnca ulalan en
son nokta olduudur. Karadenize giriten itibaren en
uzak mesafedeki yerleime, Arrianustan nceki ve son-
raki antik yazarlar da deinmilerdir. yle ki, Karade-
nizin en geni yeri, Herodotos (IV. 86) ve Prokopiosa
(Bell. VIII. 2. 32) gre, Phasis; Strabna (XI. 2. 16 c. 497)
gre, Dioskouriastr (ayrca bk. Liddle 2003, 106).
Ardndan Phasis Irmana paralel akarak, Karade-
nize dklen dier rmaklardan sz edilir. Bunlardan
Khbos (Enguri) Irma, Suania (Svaneti) Dalarndan
63
App. Mithr. 101; Mela I. 111 dn. 81; Sol. Coll. Mem. XV. 17;
Amm. Marc. XXII. 8. 24 dn. 3; konuya ilikin olarak ayrca bk.
Lucan. Bel. civ. III. 269-274; Strab. XI. 2. 12 c. 496; Paus. III. 19.
9; 24. 7.
doar64. Phasis Irmann kuzeyinde yer alan rmaklar:
Charieis, Chorien, Rhoan, Penius, Sigams Tarsouras,
Hippos ve zerinde Dioskourias kentinin yer ald An-
themustur65.
* (5) Arrianus (l.c.), Keltlerin yaad toporafyadaki
Alp Dalaryla kyaslad Kafkaslardan ve bu da-
larn zirvesi kabul edilen Strobilos66 Dandan sz eder.
Zeusun emri uyarnca, Promtheusun Hephaistos ta-
rafndan burada zincire vurulduuna ilikin sylenceye
deinir.
Arrianus gibi, antika boyunca Kolkhise gelen ta-
rihi kiilikler ve antik yazarlar blgeye ilikin mitolojik
ve tarihsel anlatmlara deinmeden geememilerdir.
. IV. yzylda Ksenphn (anab. V. 6. 36-37),
Kolkhislilerin lkesini kral Aitsin soyundan gelenle-
64
65
Plin. nat. VI. 4. 14; 5. 15; Strab. XI. 2. 18 c. 497-498.
66
Sz konusu dan ismi, Hellence dnen anlamna gelen
(= strobilos []) sfatndan gelmektedir. Tam olarak
yeri bilinmemekle birlikte E. H. Bunburye (1959, 512) gre, bu-
ras Dioskourias kentinden de grlebilen, Kafkas Dalarnn
en yksei olan Elbruz Dadr.
Promtheusun baland ve ac ektii yere ilikin deiik
yorumlar ve grler iin ayrca bk. Aiskh. Pr. 422; 719; Cic.
Tusc. II. 10. 23; Arr. anab. V. 3. 1-4; periplus XI. 5; XIX. 2; Strab.
XI. 5. 5 c. 506; XV. 1. 8 c. 688; Phil. II. 3 c. 45; Prok. Bell. VIII. 6.
15; Bunbury 1959, 512; Braund 1994, 11 vd.; Liddle 2003, 106 vd.
Yorum 91
rin ynettiini sylemektedir67. Byk skenderin Pers
seferi esnasnda, blgeye yakn olduu srada, Kolkhis
ve komular Amazonlar68 zerine bir sefer dzenlemesi
teklif edilmitir. Ancak skender, o sralar Hindistan
zerine yryeceinden bu teklifi ilerideki bir zamana
ertelemitir69. Appianosa (Mithr. 103) gre, Pompeius,
. 65 ylnda Kolkhise geldiinde, blgeye ilikin bilgi
edinmek istemitir. Bu bakmdan Argonautai, Diosku-
roi ve Heraklesin sefer yaptklar ve bulunduklar yerleri
grmek istemi ve zellikle Promtheusun Zeus ta-
rafndan zincire vurulduu Kafkas Dalarnda, koni
eklinde doruu olan Strobilos Dan ziyaret etmitir.
67
Strabn (I. 2. 39 c. 45) ise, Aitsin yerel bir isim olduunu
vurgulamaktadr. Ayrca Kolkhis Blgesinde, S. I. yzylda
dahi Aits isimli soylulara rastlandndan sz edilmektedir.
Konuya ilikin olarak ayrca bk. Ksen. Anab. V. 6. 37; Zos. hist.
I. 31.
68
Strab. XI. 5. 1 c. 503-504. Kolkhisin komular olan ve
Karadenizde yaadklar dnlen Amazonlara ilikin dier
bir sylence ise, skenderin Hyrkaniada olduu srada gerek-
lemitir. Amazon Prensesi Thalestrisin skenderi ziyaretine
ilikin olarak bk. Diod. XVII. 77. 1-3; Strab. XI. 5. 4-5 c. 505;
Curt. VI. 5. 24-32; Iust. XII. 3. 5-7; Arr. anab. VII. 13. 2-3. Fakat,
bu konu Plutarkhos (Alex. XLVI. 1-2) tarafndan pheyle kar-
lanmaktadr: Dier yandan Plutarkhos (Pomp. XXXV. 3-4)
Pompeiusun Kolkhis Blgesine dzenledii sefer srasnda,
Amazonlara ait olduu dnlen ara gereler bulunduunu;
fakat hibir Amazon cesediyle karlalmadn belirtmitir.
69
Arr. anab. IV. 15; konuya ilikin olarak ayrca bk. Plin. nat.
IV. 15. 39.
Strabn (I. 2. 39-40 c. 45-47; XI. 4. 8 c. 503) ise, Kolkhis
Blgesini anlatrken, nce Phriksosun (ayrca bk. Mela
I. 108) daha sonra da Iasnun yreye yapt seferlerin-
den ve onlara ait buluntulardan bahsetmektedir.
XII
Bu blmden itibaren Arrianus (periplus XII. 1-XVI. 6),
Byzantiondan (stanbul) Trapezousa kadar uzanan
Karadeniz sahil kesimi hakknda ksaca bilgi verir.
* (2) Arrianus (l.c.), Hadrianusun bu ksm hakknda
bilgisi olduunu bildirir. Hadrianusun, imparatorlu-
unda yapt iki geziden S. 123/124 ve S. 129 birinde,
bu sahil kesimini grd bilinmektedir. Her ne kadar
Hadrianusun Trapezousu ziyaret ettiini bilsek de,
onun Byzantiondan Trapezousa hangi yolu kullanarak
gittii konusunda kesin bir veri yoktur. Arrianus, burada
anlatt/anlataca eylerin Hadrianus tarafndan bi-
lindiini ima etse bile, bu durumun imparatorun genel
entelektel bilgisinden mi kaynakland; yoksa bu g-
zergh bizzat kendisinin de mi izledii bilinmemekte-
dir.
Arrianus (l.c.), Byzantion kentinden yaklak 15 deniz
mili mesafede, Bosporosun (stanbul Boaz) en dar ye-
rinde, Zeus Ouriosun tapnandan sz etmektedir.
Yazar, bu duruma daha sonra (periplus XXV. 4) tekrar
deinir. Zeus Ourios Tapna, Anadolu Hisar civa-
rndadr. Buras, bir Megara kolonisi olan Khalkdonlu-
Ib. Gneybat Karadeniz
lar85 (Kadky) tarafndan kurulmutur. Byzantionlular-
n Sarapieion Tapnann (Rumeli Hisar civar) tam
karsndadr (Strab. VII. 6. 1 c. 319 dn. 2; ayrca bk. XII.
4. 2 c. 563). Strabna (l.c.) gre, bu karlkl tapnaklar,
Karadenize girite, Bosporos Boaznn en dar yerinde
ina edilmilerdir (ayrca bk. Hdt. IV. 87; Skylaks
periplus 67; 92; Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini (1 sat. 3-4; 2 sat. 1-2). Bu bakmdan, Ano-
nymi Mensura Totius Habitae Terraenin yazar (2-5),
Karadenizin mesafelerini verirken Zeus Ourios Tap-
nan kendine mihenk noktas olarak almtr.
* (3) Buradan yelken anca sa kolda Rhbas (Riva)
Deresi bulunur (Skylaks periplus 92). Ammianus Mar-
cellinus (XXII. 8. 14)de, Rheba olarak gemektedir. Bu-
radan, ayn zamanda Plinius (nat. VI. 1. 4) da bahsetmi
olup, derenin adn Rebas olarak vermitir. Ancak, baz-
larnn ona Rhesus dediklerini ifade etmitir. Ayrca
85
. ca. 685 ylnda Megaral kolonistler tarafndan kurul-
mutur (Thuk. IV. 75; Plin. nat. V. 42. 149; Ps.-Scymnus 741).
Pliniusa (nat. V. 42. 149) gre, Khalkdon eskiden Procerastis,
ardndan Colpusa ve krlerin kenti olarak adlandrlmaktayd
(ayrca bk. Gyllius Cons. I). Herodotosa (IV. 144) gre, bu ad-
landrmann kkeni Dareiosun nl komutan Megabazosa
dayanr. Megabazos, Byzantionda bulunduu srada, Khalk-
donlularn kentlerini Byzantiondan on yedi sene nce kurmu
olduklarn rendii zaman; o zamanlar Khalkdonlularn kr
olmalar gerektiini syleyerek tarihe geecek bir sz brak-
mtr. Zira, gzleri kr olmasayd, ellerinin altnda bylesine
gzel bir yer dururken, gidip yle bir yer semezlerdi demitir.
Yorum 95
burada Riva Kalesi konulanmtr. Sz konusu kale
Rhodoslu Apollnios (argon. II. 349; 650; 789) tarafn-
dan da anlr (ayrca bk. Liddle 2003, 108).
= Kara Burun, gnmzde de ayn adla
anlmaktadr (ayrca bk. Apoll. Rhod. argon. II. 651). Ar-
dndan, Aphroditnin kutsal alan yaknlarndaki Arta-
n= Kuzgun(?) Irma civarnda gemilerin demirlemesi
iin uygun, kk bir limana gelinirdi. Sz konusu lima-
nn uygunluunu, corafyac Menippos (frag. 5704) ese-
rinde dorulamtr.
* (4-5) Arrianus (l.c.), Artanden sonra, Psilis86 (Gk
Su) Irma (Strab. XII. 3. 7 c. 543) ve ona mteakiben,
gemilerin demir atmas iin elverili Kalp (Kefkendeki
Kerpe) Limann anlatr. Ksenphn (Anab. VI. 3-4),
Kalp limannda Hellen ordusunun ne artlar altnda
konakladn kaleme almtr. Ayrca toporafya hak-
knda nemli bilgiler aktarmtr. yle ki, bu liman
Byzantion ile Herakleia Pontik (Karadeniz Erelisi)
arasnda Asia Thrakias olarak adlandrlan blgede
kurulmutur (ayrca bk. Strab. XII. 3. 2-3 c. 541). Ksen-
phn (Anab. VI. 4. 1-6), Herakleia Pontikye kadar
uzanan bu yrede, Hellenlere son derece dman olan
Bithynia Thrakiallarnn oturduklarn bildirir (Strab.
XII. 3. 3 c. 541). Daha sonra, kumsal batya bakan lima-
nn yaknlarnda byk bir tatl su pnar bulunduunu
ve sahil kesiminin, gemi yapm iin uygun olanlar bata
86
Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 14)de, Phyllis olarak ge-
mektedir.
olmak zere, her trden aala dolu olduunu anlatr.
Yrenin geri kalan ksmnn geni bir araziye sahip oldu-
unu, iinde birok kalabalk ky yerleimi bulunduunu
ve bu topraklardan arpa, buday, her eit sebze, dar,
susam etc. gibi her eit rn yetitirildiini belirtmi-
tir87.
XIII
* (1) Rho= Kumcaz Dere, Kefken yaknlarnda
Karadenize dklr.
Arrianus (l.c.), tarafndan Apollnia (Kefken Adas)
ismiyle adlandrlan ada, sonralar Daphnousa/Daphne
ismiyle tannyordu (Anonymi [Arriani, ut fertur] Peri-
plus Ponti Euxini (6 sat. 3-5; 8). Ayrca Anonymi [Arria-
ni, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (6 sat. 6-7)ye gre,
bu adada Herakleiallarn bir kolonisi olan Thynias
kenti yer alrd. Pliniusa (nat. V. 43-44. 150-151) gre,
burada Thynias adl bir ada olup, iinde Thyniallar
yaamaktayd88. Strabn (XII. 3. 7 c. 543), Skylaks (peri-
87
Kalp Limanna ve rmana ilikin olarak ayrca bk. Plin.
nat. VI. 1. 4; Apoll. Rhod. argon. II. 659; Strab. XII. 3. 7 c. 543.
88
Pliniusa (nat. V. 43-44. 150-151) gre, Bithyniann sahil ke-
simlerinde Thyniallar, i kesimlerde ise, Bithyniallar ikamet
ederlerdi. Bithynia Thyniay, otokton halk Bithynia olarak ad-
landrrd. Ammianus Marcellinusa (XXII. 8. 14) gre, Bithy-
niada, Thynia ve Mariandena adl blgeler yer alrd. Skylaksa
(periplus 91-92) gre, Mariandyniallardan sonra, Bithynia
Thrakiallarn topraklar balard. Bu civarda Sangarios ile Ar-
tansten (Uludere) baka, bir rmak ve iinde Herakleial-
larn yaad Thynias Adas bulunurdu.
Yorum 97
plus 92) ve Pomponius Melaya (II. 98) gre, bu ad b-
tn ada iin kullanrlard. Rhodoslu Apollniosa (ar-
gon. II. 672-720) gre de, adann ad Thyniastr.
Argonautlar, Kolkhise olan yolculuklar srasnda, bu-
rada Apolln adna bir sunak ina etmiler ve ona kur-
ban sunmulardr. Ayrca, adada Homonoia (Uyum/
Uzlama) Tanras adna, bir tapnak daha ina edil-
mitir. Strabn (XII. 3. 3-4 c. 541-542; 7 c. 543) ve Pompo-
nius Melaya (II. 98) gre, bu ada Mariandynlerin lke-
sinin hemen yanndaki Thyniallarn topraklarnda yer
almaktadr. Strabna (l.c.) gre, her iki kavmin kkleri
Thrakiallara dayanmaktadr.
Apollnia/Thynias Adasndan sonra, Khlaia (Pa-
zarba Burnu) gelinir. Oradan aa yukar 14 mil me-
Herodotos (VII. 75), Thrakiallarn Asyaya getikten

sonra, Bithyniallar adn aldklarn iddia etmitir. Ayrca bu
halkn, kendi sylemlerinde, Strymon kylarnda oturduklar
iin, eskiden Strymoniallar olarak adlandrldklarn belirt-
mitir. Plinius (nat. V. 41. 145), kimi otoritelerin Mysia, Phrygia
ve Bithyniallarn isimlerini Avrupadan Anadoluya g etmi
olan Moesi, Bryg ve Thyn adl kabilelerden aldklarn, ileri
srdklerini belirtmitir. Strabna (XII. 3. 3 c. 541-542) gre,
birok yazar Bithyniallarn isimlerini, buraya yerlemi olan
Thrakiallardan alm olduklarn bildirmektedir. Bu durumu
Thrakial Bithynlerin ve Thynlerin kabul ettiklerini ifade et-
mitir. Delil olarak ise, kendi zamanlarnda bile, Thrakiada
belirli insanlarn Bithynler olarak arldklarn; Thynler iin
ise, Apollnia ile Salmydssos yaknndaki kynn hl Thynia
olarak adlandrldn ileri srmtr.
safede, Sangarios (Sakarya) Irma Karadenize dk-
lr. Plinius (nat. VI. 1. 4), Phrygiadan doan Sanga-
riosun, aralarnda Tembogius/Tembris (Porsuk) ve
Gallusun (Mudurnu Suyu) da bulunduu birok r-
makla beslenerek debisini arttrdn ifade eder. Genel-
likle Sagiarius olarak adlandrldn belirtir. Myrlea-
nos, Sangariosa eskiden Sangaron denildiini; Hermo-
gens ise, Phrygia Hakknda adl eserinde Saggan
adnda birinin Tanra Rheay gcendirdii iin, rma-
n yatan deitirdiini ve adn Sangarion koydu-
unu syler. Ksanthos da, bu rman yaknlarnda Da
Anasnn Tapna olduunu aktarr (FGrH III C 795
[= Stephanos Byzantios]). Sz konusu rmak, Galatla-
rn Tektosages kabilesinin nemli yerleim merkezlerin-
den biri olan Pessinustan (Strab. XII. 5. 2 c. 567) 150
stadia= yaklak 30 km uzaklktaki Sangia ky dolay-
larnda (Strab. XII. 3. 7 c. 543), Dindymos Dandan
doar ve Karadenize dklr (Strab. XII. 5. 3 c. 568).
Irman byk bir blm Phrygia Epikttos, Bithynia
ve Hellspontos Phrygias blgelerinden akarak, nce
Galatia Blgesinin kuzeybat snrn, daha sonra de-
nize dkld yerde Bithyniann snrn meydana
getirir (Strab. XII. 3. 7 c. 543; 4. 1 c. 563)89.
Liviusa (XXXVIII. 18. 8) gre, Sangarios, Adreus
Dandan doup Phrygia boyunca akar. Bithynia ya-
89
Sangariosa ilikin olarak ayrca bk. Hom. Il. III. 187; XVI.
719; Plin. nat. VI. 1. 4-2. 5; Apoll. Rhod. argon. II. 722.
Yorum 99
knlarna geldiinde Thymbrios/Tembrios/Tembris90
(Porsuk) Irmayla birleip debisini iki kat arttrarak
Bithyniay geer ve Karadenize Livius burada yanl-
lkla Propontis (Marmara) demitir dklr. Bununla
birlikte tarihiye gre, Sangarios boyunun uzunluuyla
deil; fakat rmak civarnda ikamet eden halka salad
balk eitliliiyle nldr.
* (2) Hypios= Bykmelen ay (ayrca bk. Skylaks
periplus 91; Apoll. Rhod. argon. II. 795).
Lilaion= Akakoca. Sz konusu ticaret merkezi Pli-
nius (nat. V. 42. 149) tarafndan Lilaeus olarak adland-
rlmaktadr.
Elaion= Aftun Deresi(?).
Bir ticaret merkezi olan Kals= Alapldr. Kals
hakknda Thukydids (IV. 75. 2), Atinal komutan La-
makhosun, . ca. 425 ylnda mttefiklerinden para
toplamak zere 10 sava gemisiyle Karadenize yelken
atn; fakat Kals nlerinde demirledii srada, birden
balayan ve anszn bir takna yol aan saanak ya-
mur ve frtna yznden btn gemilerini kaybettiini
bildirmitir. Komutan, ancak takndan cann kurtara-
bilen askerleriyle birlikte, bu sefer kara yolundan, zar zor
Thrakia Bithyniallarn topraklarn geerek Khalk-
dona (Kadky) ulamtr.
90
Pliniusun (nat. VI. 1. 4), Tembrogius olarak tanmlad bu
rmak, bazen Thymbris, Thynbis ya da Thymbrios olarak ad-
landrlmaktadr.
* (3) Lykos91= Grn Su/Gl Su; bununla birlikte
A. Silberman (1995) tarafndan Kilidje Su olarak tanm-
lanmtr.
Herakleia Pontik= Karadeniz Erelisi. Kent, .
560 ylnda Megara ve Boiotiann Tangara kentinden
gelen kolonistler tarafndan kurulmutur92. . V.-IV.
yzyllarda blgenin en nemli yerleimlerinden biri ha-
line gelmitir93. Strabna (XII. 3. 4 c. 542-543) gre, iyi
bir limana sahip olan Herakleia Pontik, kurmu olduu
Khersonsos (Sivastopol) ve Kallatis (Mangalia) kolo-
nileriyle nemli bir yere sahiptir. Uzun sre bamsz ve
kendi kendini yneten yerleim, . III. yzylda blge-
nin bata gelen kentlerinden biridir. . III. yzyln ilk
eyreinde Herakleia Pontik Tiran Dionysiosun l-
mesinin ardndan, kraln dul ei Amastris, Byk sken-
derin generallerinden, Thrakiadan Halys Irmana
(Kzlrmak) kadar olan blgenin hakimi Lysimakhosla
evlenmitir. Bylelikle Herakleia Pontik, . 281 ylna
91
Ayrca bk. Skylaks periplus 91; Plin. nat. VI. 1. 4; Ksen.
Anab. VI. 2. 3; Apoll. Rhod. argon. II. 724; Liddle 2003, 110.
92
Ksen. Anab. VI. 2. 2; Arr. periplus XII. 3; Paus. V. 26. 7. Bu-
nunla birlikte Strabna (XII. 3. 4 c. 542) gre, Herakleia, Mil-
toslular tarafndan yrenin otokton kavmi Mariandynlerin
topraklarnda kurulmutur (ayrca bk. Skylaks periplus 91; Paus.
V. 26. 7). Ardndan Miltoslular, Mariandynleri klelik
yapmalar iin (= heilteuein []) satmlardr. Bu du-
ruma kar kan Mariandynler, bamszlklar uruna Mil-
toslularla atmlardr (Plat. nom. VI. 776c).
93
Jones 19712, 148 vdd.; Burstein 1976, 81 vdd.; Liddle 2003, 110.
Yorum 101
kadar Lysimakhos tarafndan ynetilmitir94. Daha son-
ralar kentin Anadoludaki Hellenistik krallklar, Ga-
latlar ve Karadeniz sahilindeki Hellen kentleriyle kimi
zaman dostluk kimi zaman da dmanlk ieren ilikileri
olmutur (Memnon 11. 1; 16; 18-19; 22. 1-2; Saprykin 1997,
165 vdd.). Hellenistik Dnem boyunca bamszln
koruyan kente en byk darbeyi, . 70 ylnda Roma-
llar vurmutur. Herakleiallar, her ne kadar Romal
generallere gvenip, onlara teslim olmu ve kaplarn
onlara amlarsa da Romallar kente girdikleri zaman,
verdikleri sz unutup ehri yamalayarak adeta bir
harabe haline getirmilerdir (Memnon 51-52). Kent, Ro-
mallara tabii olduktan sonra, belirli bir sre krallar tara-
fndan idare edilmi; fakat Caesarn, . ca. 46 ylnda
Romal kolonistleri kente yerletirmesiyle tekrar bam-
szln kazanmtr. Ardndan, . 40-30 yllar ara-
snda M. Antonius, kentin Herakleiallar tarafndan
iskan edilmi ksmna Galat tetrarkhsi Domneklei-
osun olu Adiatoriksi atamtr. Fakat Adiatoriksin,
. 31 ylndaki Actium Savandan nce, kentteki Ro-
mallar kltan geirmesinin ardndan, Octaviusun
Romadaki zafer treni srasnda kk oluyla birlikte
ldrlmtr. O tarihten sonra kent, Bithynia ve Pon-
tus Eyaletine tabii olmutur (Strab. XII. 3. 6 c. 542-543).
94
Lysimakhos, . 281 ylndaki Kurupedion Muharebesinde
Seleukos tarafndan ldrlmtr (Strab. XIII. 4. 1 c. 623; App.
Syr. 62; Pomp. Trog. prol. 17=Iust. XVII. 2; Polyain. Strat. IV.
9. 4; ayrca bk. Eus. chron. I. 234-235).
* (3-4) Metron, Poseideion, Tyndaridai ve Nym-
phaion byk bir ihtimalle Karadeniz kys boyunca ku-
rulmu kk dinsel merkezler ya da kk yerleimler
olup, henz konumlar kesin olarak saptanamamtr.
Oksinas= Ilk Su(?).
Sandarak= Zonguldak.
* (5) Krnidai= Kilimli.
Psylla= atal Az(?) (ayrca bk. Skylaks periplus
90).
Tion= Filyos/Hisarn. Arrianus (l.c.) gibi, Pompo-
nius Melaya (I. 104) gre de, buras Miltos kolonisidir.
. 288 ylnda Amastris (Amasra) kentini oluturan
drt dmostan biridir. Fakat, daha sonradan bu
birlikten ayrlmtr (Strab. XII. 3. 10 c. 544). Kentin is-
mini Memnon (16), Pomponius Mela (I. 104) ve
Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 14), Tios olarak
verirler. Plinius (nat. VI. 1. 4-5), sz konusu yerleimi
Tium; Skylaks (periplus 90) ve Strabn (XII. 3. 8 c. 543)
ise, Tieion olarak adlandrmaktadrlar.
Strabna (l.c.) gre, Tieion, hakknda sylenecek
nemli bir eyi olmayan bir kenttir. Ancak, Pergamon
Krallnn kurucusu Philetairos (. 281-261) buraldr.
Ayn ekilde Strabna (XII. 3. 8 c. 542) gre, Herakleia
Pontikden sonra, Parthenios Irmana kadar uzanan
kyda yaayan topluluklara antikada Kaukonlar de-
nirdi. Fakat, sz konusu kavmin etnik kkeni konusunda
ak bir bilgi yoktur. Bazlar bunlarn Skythiallarn, di-
erleri Makedoniallarn ve dier bazlar ise, Pelas-
Yorum 103
geslerin bir kolu olduklarn sylerler. Kallisthenes ise,
Gemilerin Dizilii adl eserinde, Krmna, Aigialos ve
yksek Erytinoi szcklerinden sonra, Parthenios Ir-
ma yresindeki grkemli evlerinde yaayan Kaukonlar
Polyklsin olu tarafndan ynetiliyorlard cmlesini
araya sktrmtr. Ardndan, Kaukonlarn Herakleia
Pontikye kadar uzandklarn, Tieion dolaylarndaki
Kaukon kabilelerinin Parthenios Irmana kadar yayl-
dklarn ve kendi zamannda dahi Parthenios Irma
dolaylarnda baz Kaukonitai95 topluluklarnn yaad-
n ifade etmitir.
Kent, . III. yzylda, daha sonralar Kuzey tti-
fak olarak adlandrlan Herakleia Pontik, Byzantion,
Khalkdon, Kieiros96 (Konuralp) kentlerinin oluturduu
paktn bir yesidir97. Fakat, . III. yzyln balarnda
Bithynia Kral Zipoits tarafndan Kieirosla birlikte
Tieion ele geirilmitir. Ancak Zipoitsin, . 280 y-
lndaki lmnden sonra, oullarndan Nikomds ile
95
Strabn (VIII. 3. 17 c. 345)de, Kaukoniata olarak geer.
96
Sz konusu yerleim, daha sonradan Bithynia Kral I.
Prusias (. 229-. 182) tarafndan tekrar kurularak, yaknn-
daki Hypios (Byk Melen ay) Irmandan dolay Prusias
ad Hypium (Hypios yaknndaki Prusias= skb) olarak
adlandrlmtr. Kent, Roma ve Dou Roma hakimiyetinde gi-
derek nemini arttrm ve S. IV. yzylda piskoposluk merkezi
halini almtr. Gnmzde, Roma ve Dou Roma dnemle-
rinden kalma surlar, kentin gney kaps, tiyatrosu ve gzl
kprs halen ayaktadr (Sevin 2001, 39).
97
Magie 1950, 1087 dn. 36; McGing 1986a, 16.
Zipoits arasnda taht kavgas balam ve sonunda
Bithynia Krallnda i sava patlak vermitir. Bu du-
rumdan yararlanan Herakleia Pontikliler, Tieion ile
Kieiros kentlerini geri almlardr98.
Tieion, . III. yzyln ilk eyreinde Amastrisle
birlikte Pontos Krallnn hakimiyeti altna girmi gibi
gzkmektedir. Bu hakimiyet, . 70 ylnda kentin
Romal general Triarius tarafndan zapt edilmesine ka-
dar srmtr99.
Billaios= Filyos/Yenice ay. Bu rmaktan Rho-
doslu Apollnios (argon. II. 791) da sz etmitir. Plinius
(nat. VI. I. 4-5) tarafndan Billis adyla anlr. Yazara
(l.c.) gre, bu rmaktan sonra Paphlagonia balar.
Parthenios= Bartn ay. Strabna (XII. 3. 8 c. 543)
gre, Parthenios Irma bol iekli blgelerden getii
iin bu ismi almtr100.
Parthenios Irma, ilk olarak Homros (Il. II. 854) ta-
rafndan menedilmitir. Ksenphn (Anab. V. 6. 9)da,
Sinpli Hekatonymos, Hellenlerin ilerlemeyi dn-
d Pontos ve Paphlagonia toporafyasndan bahse-
derken, onlara Halys (Kzlrmak) ve Parthenios (Bartn
ay) rmaklarnn tatsz alamayacak derecede geni
98
Memnon 16; ayrca bk. Memnon 19. 2; Paus. X. 23. 14.
99
Memnon 52. 3.
100
Hellence = parthenios sfat, saf/gen kz gibi an-
lamndadr. Ayn zamanda elenk yapmak iin kullanlan bir i-
ee ve beyaz mersin aacna verilen isimdir.
Yorum 105
ve derin olduunu bildirmitir101. Bylece Hellenler, ge-
miyle Thermdn, Iris, Halys ve Parthenios rmakla-
rnn nnden geerek Herakleia Pontikye varrlar.
Rhodoslu Apollnios (argon. II. 936-939) eserinde
Partheniosun, Artemisin ykanmay sevdii rmaklarn
banda geldiine deinir. Quintus Smyrnaeus (VI. 465-
467), Posthomrica adl eserinde, Partheniosu sessiz
akntsyla, yeil topraklardan ya gibi hafif hafif akp,
parldayan Karadenize dklen rmak olarak nitele-
mitir. Plinius (nat. VI. 2. 5), rman lokalizasyonunu
yanllkla Kytros (Stlce Liman) ile Karambis (Ke-
rempe Burnu) Burnu arasnda yapmtr.
Daha sonra Arrianus (l.c.), buraya kadarki toprak-
larda Thrakia Bithyniallarnn ikamet ettiini bildirir.
Akhaioi ve Arkadiallarn, Ksenphnu Herakleia
Pontikde terk ederek onun ordusundan ayrlmalarn-
dan sonra, Thrakia Bithyniallarnn hcumuna ura-
dklarn, ar kayplar verip, olduka zor anlar yaadk-
larn belirtir (ayrca bk. Ksen. Anab. VI. 2. 9-3.9).
Ksenphna (Anab. VI. 3. 10-26) gre, Arkadiallar; an-
cak onun bir hilesi sonucu, ans eseri kurtulmu ve
Kalp Limannda her iki ordu tekrar birlemitir.
XIV
* (1) Arrianusa (l.c.) gre, Parthenios Irma
Bithynia Blgesinin Paphlagoniayla102 olan dou sn-
Irmak, Ps.-Scymnus (968-969) ve Arrianus (Periplus XIV. 1)

101
zamannda, gemilerin yzmesine elveriliydi.

rn oluturmaktadr. Bu durum, Strabn (XII. 3. 8 c. 543)
tarafndan dorulanmaktadr. Pliniusa (nat. VI. 2. 5) g-
re, Bithynia ile Paphlagonia arasndaki hududu Billaios
(Filyos/Yenice ay) Irma izer; Pomponius Mela (I.
104) ise, bu snr Armen (Ak Liman) yerleimine ka-
dar uzatr.
Homrosa (Il. II. 850-855; V. 576-580) gre, Paphla-
goniallar, krallar Pylaimens nderliinde Troiallarn
102
Paphlagonia, Karadenizin gney sahillerinin ortalarnda yer
alan bir Kk Asya yresidir. Blge, dousunda Halys Irma
ile Pontos, gneyinde Galatia ve Phrygia, batsnda Bithynia,
kuzeyde ise, Karadenizle snrlanmtr. Blgenin batda
Bithynia ile olan snrn Partheinos (Bartn) ya da Billaios
(Filyos) rmaklar oluturur. Kk Asyann i ksmlarna
doru olan snr gneye doru deikendir. Douda, Halysn
(Kzlrmak) denize dkld yerde, Bafra Ovas (=
Gazlnitis []) yresi snr oluturur.
Paphlagoniallar, elimize geen az saydaki kalntya gre,
yerli Anadolu halklar grubuna dahildirler. Antikan erken
dnemlerinde Paphlagoniaya ilikin, sylence dnyasndaki
krallar ve kahramanlardan blgeye hkmeden kiilere kadar,
Heraklesin ileri, Argonautlarn Kolkhis Seferi ve Troia Sa-
vayla balant iinde baz eyler duyarz. Halk hibir zaman
nemli bir politik birlik oluturamamtr. Genellikle yerel bir
dynastn ynetimindeki etnik gruplar olarak, Kk Asyann
iinde, blnm farkl hakimiyet blgeleri altndaki az ya da
ok gl bir balla dayanrlar. Bundan dolay Paphlagonia
ve halknn anld birok antik literatrde corafik, etnografik
ya da politik verilerin sz konusu olup olmadna dikkat edil-
melidir.
Yorum 107
saflarnda Akhalara kar savamlardr. Homros (l.c.)
ayrca, Paphlagoniallarn Ssamos (Amastrisin eski
ismi) ve Kytrosta (Stlce Liman/Gideros) oturduk-
larn, Krmna (Teken ya da Kurucaile), Aigialos
(Karaaa Liman) ve yksek Erythinoi (akraz Burnu)
adl kentlere sahip olduklarn ve Parthenios Irma ev-
resinde saraylar kurduklarn bildirir.
Arrianus (l.c.) daha sonra, Gney Karadeniz sahille-
rinin en nemli limanlardan biri olan Amastrise (Amas-
ra) gelir. Kent, Herakleia Pontik Tiran Dionysiosun
kars ve Byk skenderin savat Pers mparatoru
Dareiosun erkek kardei Oksyathrosun kz Amastris
tarafndan kurulmutur (Strab. XII. 3. 10 c. 544; ayrca
bk. Memnon 4. 4; Ps.-Scymnus 962-967). Kralie, bir
yarmada zerinde ve berzahn iki tarafnda limanlar
olan Ssamos103 kentini, Kytros (Stlce Liman/Gide-
ros), Krmna (Teken/Kurucaile) ve Tieion104 (Hisar-
103
Ssamos, Amastrisin eski ismidir (Hom. Il. II. 852; Plin.
nat. VI. 2. 5; Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini
(15 sat. 1-4). Belki de bu yzden, Skylaks (periplus 90) ve
Rhodoslu Apollnios (argon. II. 941) kentten sz ederken, onun
eski ismini kullanmay daha uygun bulmulardr. Zira Strabn
(XII. 3. 10 c. 444), Ssamosun daha sonradan Amastris kenti-
nin akropolisi olduunu bildirmektedir. nl corafyac,
Amastristen sz ederken, ayrca en iyi cins imir aacnn, en
ok bu topraklarda yetitiini belirtmitir.
104
Fakat, daha nce de belirtildii zere, Tieion sonradan bu
birleimden ayrlm; ancak dier birlikte kalmtr (Strab.
XII. 3. 10 c. 544)
n) yerleimleriyle birletirerek, Amastris adyla yeni-
den kurmutur. Fakat, yal kralie Amastrisin, . 284
ylnda ocuklarndan II. Klearkhos ve Oksathars tara-
fndan ldrlmesinden sonra, Lysimakhos sulular ce-
zalandrm ve Amastris kentinin ynetimini adamla-
rndan Eumense105 brakmtr106.
Fakat Lysimakhosun, . 281 ylnda Kurupedion
Muharebesindeki savata eski arkada, yeni rakibi
Seleukos tarafndan yenilerek ldrlmesinden sonra,
Herakleia Pontikliler ve Pontos Kral I. Mithradats
arasnda Amastris kentinin kontrol zerine anlamaz-
lk kmtr. O sralar Amastrisin yneticiliini yapan
Eumens, sebebi kesin olarak bilinmemekle birlikte, ka-
rarn I. Mithradats ynnde vermi ve kenti kraln
naibi ve olu Ariobarzanse brakmtr107. Bu tarihten
. 70 ylna kadar, kent Pontos hakimiyetinde kalm-
tr. Ama Amastris tpk Tieion gibi, . 70 ylnda
105
Pergamon Krallnn kurucusu Philetairosun kardeidir
(IG XI 4, 1107; Hansen 19712, 16 vd.).
106
Pomp. Trog. prol. 16=Iust. XVI. 3. 3; Burstein 1976, 143 vd.
dn. 45; ayrca bk. Saprykin 1997, 151 vdd. Pomp. Trog. prol.
16=Iust. XVI. 3. 3; Burstein 1976, 143 vd. dn. 45; ayrca bk.
Saprykin 1997, 151 vdd.
107
Daha sonra da, kardei Pergamon Kral Philetairosun ya-
nna gitmitir.
Yorum 109
Triarius tarafndan zapt edilmi108 ve bu tarihten
itibaren Roma hakimiyeti altna girmitir109.
Erythinoi= akraz Burnu. Erythinoi, Krmna ve Ai-
gialosa (Karaaa Liman) ilikin ilk defa Homros (Il.
II. 855) Krmna ve Aigialos ve yksek Erythinoi diye
sz etmitir. Strabn (XII. 3. 10 c. 545) ve Rhodoslu
Apollnios (argon. II. 941), bu yerleimlere deinmiler;
ayrca ozan gibi, Erythinoiun atribs iin yksek
sfatn kullanmlardr. Strabn (l.c.), Erythrinoia eski-
den renginden tr, Erythinoi= krmzlar denildiini
ve bunlarn iki yksek kaya olduunu bildirmitir.
Krmna= Barrington Atlasa gre Teken, A. Sil-
bermana (1995) gre ise, Kurucailedir. Amastris kenti-
ni oluturan drt yerleimden biridir. Paphlagonia gemi-
lerinin sralann anlatrken Homros (Il. II. 855), bu
yerleimden sz etmitir (ayrca bk. Strab. XII. 3. 10 c.
544-545; Apoll. Rhod. argon. II. 942; Mela I. 104).
Plinius (nat. VI. 2. 5), sz konusu yerleimi Billaios Ir-
ma ile Amastris arasnda saymtr. Plinius (l.c.), ay-
rca Cornelius Neposun, Krmna civarnda eskiden
108
Memnon 52. 3. Appianosa (Mithr. 82) gre, Amastris, Lu-
cullus tarafndan ele geirilmitir.
109
Geri Amastris, ayn Tieion ve dier btn Pontos kentleri
gibi, . 68/67 ylnda krallna geri dnen, srgn kral VI.
Mithradatsin hakimiyetini tanmtr. Bu durum, . 66 y-
lna kadar devam etmitir. Daha sonra, kraln Pompeius kar-
snda gerileyerek Kimmeria Bosporosuna (Krm Yarmadas)
ekilmesiyle, kent tekrar Roma hakimiyetine gemitir.
Enet110 kabilesinin ikamet ettiinden yola karak, bun-
larla Italiadaki Veneti kabilesi arasnda balant kurdu-
unu bildirmitir. Tarihinin, Veneti kabilesinin kke-
nini Enetlere baladn belirtmitir. Ayn ekilde
110
Strabna (XII. 3. 8 c. 543-544) gre, Enetler Paphlagoniada
yaayan bir kavimdir. Antikada yazarlar, Homrosun lyada
(II. 851-851) adl eserinde Erkek yrekli Pylaimensin komuta
ettii Paphlagoniallarn yaban katrlaryla nl Enetlerin
yurdundan geldiini sylerken, Enetlerle kimleri kastettiini
merak etmilerdir. Zira, u anda Paphlagoniada grnrlerde
hi Enet olmadn sylyorlarsa da, kimileri Amastristen on
skhoinos uzunluu kesin olmayan bir l birimidir uzaklk-
taki Aigialosta (Karaaa Liman) Eneti veya Enet olarak
adlandrlan bir ky bulunduunu sylemekteydiler. Strabn
(l.c.), Zenodotostan yapt bir alntda, onun Enetden diye
yazdn ve ayrca Homrosun aka, bugnk Amisosa
iaret ettiini iddia etmitir. Ayrca, bazlar Kappadokiallarn
snrnda oturan, Enetler isimli bir kabilenin Kimmeriallara
kar sefer dzenlediklerini ve sonra Adriatik Denizine srl-
dklerini anlatmlardr. Fakat, Pylaimensin ait olduu Enet
kabilesinin, Paphlagoniallarn en saygn kavmi olduu ve
bunlarn kalabalk olarak Pylaimens ile sefere ktklar; ama
nderlerini kaybetmeleri zerine Troiann zaptndan sonra
Thrakiaya g ettikleri ve ba bo dolarken, imdi Enetik
(Strab. III. 2. 13 c. 150; V. 1. 4 c. 212) denen yere geldikleri husu-
sunda, genellikle herkes ayn fikirdedir. Kimi yazarlara gre ise,
Antnr ve ocuklar da bu sefere katlmlar ve Strabnun
Italia hakknda sylediklerinde (V. 1. 4 c. 212) olduu gibi Ad-
riatik Krfezine yerlemilerdir. Bylelikle, Enetlerin bu yz-
den ortadan kaybolduunu ve Paphlagoniada grnmediklerini
varsaymak akla yakndr.
Yorum 111
Quintus Curtius Rufus, skender Tarihi (III. 1. 22) adl
eserinde, baz insanlarn Veneti kavminin kklerinin
Paphlagoniadaki Heneti halkndan geldiine inandkla-
rn ifade etmitir.
* (2) Kytros= Stlce Liman/Gideros. Amastris
kentini oluturan drt yerleimden bir dieri olup, eski-
den Sinplilerin ticaret yeriydi111. Strabnun (XII. 3. 10
c. 544) Ephorostan yapt alntya gre, ismini Phrik-
sosun olu Kytrostan almtr (ayrca bk. Hom. Il. II.
853; Plin. nat. VI. 2. 5; Mela I. 104). Rhodoslu Apoll-
nios (argon. II. 942)de, Kytrosu aalk bir yer olarak
niteler.
Aigialos= Karaaa Liman. Rhodoslu Apollnios
(argon. II. 364-365; 945), Aigialosun uzun bir alan kap-
sadna deinir. Strabn (XII. 3. 10 c. 545), Aigialosun
100 stadiadan daha uzun bir ky olduunu ve burada
ayn ismi tayan bir ky bulunduunu bildirir.
* (3) Thymna = Timne.
Karambis= Kerempe Burnu. Pliniusa (nat. VI. 2. 6)
gre, Thrakia Bosporosundan (stanbul Boaz), buraya
kadar olan mesafe, buradan Kimmeria Bosporosuna
(Maitis Glnn Karadenizle birletii boaz) olan
mesafeyle hemen hemen ayndr. Strabn (XII. 3. 10 c.
545), Plinius (nat. IV. 12. 86), Pomponius Mela (II. 3) ve
Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 20), Karambisin ku-
zeye ve Skythia Khersonsosundaki Kriumetpon112
111
Jones 19712, 148; ayrca bk. Liddle 2003, 112.
112
Hellence = ko ba anlamna gelmektedir.
(Karadje) yerleiminin tam karsna doru uzanan b-
yk bir burun olduuna deinir (ayrca bk. Strab. II. 5. 22
c. 124; VII. 4. 3 c. 309; Mela I. 104). Rhodoslu Apoll-
nios (argon. II. 361-363) ise, Karambisin toporafyasn-
dan dolay, buradan kaynaklanan sert rzgarlardan bah-
seder.
Zephyrion= Doanyurt.
Abnouteikhos= nebolu. Ge Antik Dnemde ken-
tin ismi Inopolis olarak deitirilmitir. Sinp kolonisi-
dir. Ayn zamanda bir ticaret merkezi olsa gerektir113.
Strabn (XII. 3. 10 c. 545) Kinlisi ve Antikinlisi kk
bir kasaba olan Abnouteikhostan nceye koymutur
(ayrca bk. Mela I. 104; Skylaks periplus 90).
Aigints= Haciveli Burnu.
Kinlis= Ginolu(?).
* (4) Stephan= stifan ya da Usta Burnu.
Potamoi= Celebit Burnu.
Lept= nce Burun. Menippos (5912) tarafndan Syri-
as olarak adlandrlr (Liddle 2003, 113).
Armen= Ak Liman. Arrianusa (l.c.) gre, Sinp
ile aras 40 stadia; Strabna (XII. 3. 11 c. 545) gre, 50
stadiadr.
Ksenphna (Anab. VI. 1. 15-17) gre, Hellenler, .
400 ylnda Sinpnin limanlarndan biri olan Arme-
nde be gn konaklamlardr. Pomponius Mela (I.
104), Armenyi Paphlagoniann snr olarak gsterir.
113
Jones 19712, 148; ayrca bk. Liddle 2003, 113.
Yorum 113
Ksenphn (l.c.) Sinpnin Paphlagoniada olduunu
bildirir (ayrca bk. Plin. nat. VI. 2. 5-7). Plinius (nat. VI.
2. 6), Armennin bir Sinp kolonisi olduunu belirtir.
Strabn (XII. 3. 10 c. 545) ise, Armennin Sinpnin
kylerinden biri olduuna iaret eder ve onun liman
olduuna deinir. Ayrca, antikada
= ii olmayan Armennin duvar-
larn yapar atasznn buraya ait olduunu vurgular.
* (5) Sinp= Sinop. Paphlagoniann sahil blgesi
denize kadar youn bir orman tabakasyla ve kyya pa-
ralel uzanan dalarla evrili olduu iin, yrenin iyi li-
manlar yoktur. Sadece Sinp bir istisna oluturur.
Adn bir Amazon prensesinden alan Sinp, .
VII. yzylda burada ikamet eden otokton halkn zaafa
dtklerini gren Miltoslular tarafndan kurulmutur
(Ksen. Anab. VI. 1. 15; Diod. XIV. 31. 2; Strab. XII. 3. 11
c. 545; Ps. Scymnus 911-950; Arr. periplus l.c.). Ksa sre
iinde gelierek, . V. yzylda kendi sikkelerini basa-
cak kadar glenmitir. Daha sonra da, Dou Karade-
niz sahillerinde Kotyra, Kerasos ve Trapezous koloni-
lerini kurmutur (Ksen. Anab. IV. 8. 22; V. 3. 2; 5. 3; 10;
Diod. XIV. 30. 3; 5; 31. 1; Arr. periplus I. 1; XVI. 3-4).
Ancak kent, . V. yzyln ortalarndan itibaren tiran-
lar tarafndan ynetilmeye balanm olsa gerektir. Bu
srada, Perikls tarafndan kuatlr. Plutarkhosa
(Perik. XX. 1-2) gre, Atinallar, . ca. 436 ylnda ko-
mutanlar Perikls nderliinde Sinpye de tesir eden
Pontos Seferi dzenlemilerdir. Perikls, komutanlarn-
dan Lamakhosu 13 gemiyle orada brakm ve bunlarn
yardmyla kentin tiran Temsileos uzaklatrlnca, Pe-
rikls Atinadan buraya 800 kolonist gndermitir (ayr-
ca bk. Fernoux 1999, 193 vd.). Uzun sre Pers hakimiye-
tinden uzak yaayan kent, . IV. yzyln banda
zgr ve otonom olmasna ve kolonilerinden tributum
almasna karn (Ksen. Anab. V. 5. 7; 10) bu durum uzun
sre devam etmemitir. . 375 ylnda Pontos ve Paph-
lagoniann birok yresini hakimiyeti altna alan Pers
komutan Datams tarafndan ele geirilmitir (Polyain.
Strat. VII. 21. 2; 5). Bu durum, zerinde Datamsin ismi
bulunan ve yaklak . 370 yllarna tarihlenen Sinp
sikkeleriyle kantlanmaktadr (Pomp. Trog. prol. 10; Ro-
binsohn 1906, 246 dn. 4-5). . 375 ylndan nceki blge
sikkelerinde Hellen harfleri kullanlrken Datamsten
sonra, Arami harfleri kullanlmtr (Head 19773, 508;
Waddington et al. 1925, 199 vd.). Bu durum, Makedonia
Kral Byk skenderin Kk Asyaya geliine kadar
devam etmitir. Blge, Anadoludaki Pers mparator-
luunun geri kalan ksmyla birlikte, resmi olarak, .
334-330 yllar arasnda Makedoniallarn eline getiin-
de, skender Sinplileri =
Persler tarafndan ynetilmi olanlar eklinde grm-
tr (Arr. Anab. III. 24. 4).
Hellenistik Dnem Pontos Krallarndan II. Mithra-
datsin (. 250-. 220) hkmdarlnn son ylla-
rnda Sinpye kar bir harekata girimek zere hazr-
land zannedilmektedir. Fakat, bu harekatn gerekle-
Yorum 115
ip gereklemedii kesin deildir. ayet gerekletiyse
bile, Rhodos ve Ks114(?) kentlerinin Sinpye yardma
gelmesi sayesinde baarszlkla sonulanmtr115.
Bununla birlikte, dier bir Pontos Kral Pharnaks
(. ca. 197-ca. 160/159), . 183 ylnda ani bir basknla
Sinp ve onun Sinpis/Sinpitis olarak adlandrlan
geni territoriumunu ele geirmitir116. Ardndan krali-
yet bakentini Amaseiadan Sinpye tamtr117.
Sinp ayrca, Mithradats VI Eupatrun hem do-
duu hem de yetitii kenttir. Kral, buraya zel bir onur
payesi verirdi. Bu yzden, en byk sarayn buraya ina
etmi ve buray krallnn metrpolisi olarak kabul et-
miti. Diodoros118 ve Strabnun119 deimiyle dnyann
114
Ks Adasnda bulunan bir yazt (SEG XLVIII 1097; 1503)
uyarnca, ca. 220 ylnda Sinpliler Kslu Polution olu
Dionnosu savata gsterdii yararllklardan dolay onurlan-
drmlardr.
115
Polyb. IV. 56 1-9; 57. 1.
116
Polyb. XXIII. 9. 2-3; XXIV. 1. 1-3; Strab. XII. 3. 11 c. 545.
Liviusa (XL. 2. 6) gre, Sinpnin Pharnaks tarafndan ele ge-
irilmesinden sonra, Rhodoslular bu durumu protesto etmek
iin elilerini Romaya yollamlardr. Ayrca bk. Pastor 2000-
2001, 63.
117
Bu yzden Pontos krallar, artk Sinpde gmlmeye ba-
lamlardr (Plut. Pomp. XLII. 2-3; App. Mithr. 113; Cass. Dio
XXXVII. 14. 1-2). Kralln bakenti ve kraliyet saraynn bulun-
duu mevki iin bk. Cic. Leg. Man. VIII. 21; Diod. XIV. 31. 2;
Memnon 36. 3.
118
Diod. XIV. 31. 2-3.
o ksmndaki kentlerin en nemlisiydi. Kent hem doa
hem de insanlar tarafndan ok gzel bir ekilde sslen-
miti. Bir yarmadann boynu zerinde kurulmu olan
kent, dar yarmada berzahnn her iki tarafnda yer alan
i ve d limanlara ve olaanst verimli balk pala-
mut dalyanlarna120 sahipti. Yukar kent ise, hem ba,
bahe, bostan hem de tarla olmaya elverili verimli top-
raklarla evrilmiti. Btn yarmada, bolca ekilmi
sebze ve meyve baheleriyle doluydu. Kent, Pontos
krallar ve Mithradats VI Eupatr tarafndan gymna-
sion, agora ve stunlu caddelerle gsterili bir ekilde
sslenmiti. Kara tarafndan tahkimli yksek surlarla
gzel bir ekilde evriliydi. Yaklak 60 tane kuleyle
desteklenen, kesme talardan yaplma savunma duvar-
lar, yaklak 8 m genilie ve 25-30 m ykseklie ula-
yordu. Deniz tarafndan, yarmada boyunca sarp kylar
kenti kuatyor ve bunlar arasnda halkn khoinikidos
dedii kaya kovuklar bulunuyordu. Deniz ykselince
buralar su ile doluyor ve bu yoldan kente erimek ol-
duka tehlikeli bir hal alyordu. Dahas, deniz kys bo-
yunca girintili kntl, dik kayalarn yzeylerinin diken
gibi oluu, bir deniz ss olarak kurulan kente bu yoldan
girmeyi imkansz klyordu121. Sinp, . 70 ylnda
Romal general Lucullus tarafndan kuatldnda, VI.
119
Strab. XII. 3. 11 c. 545.
120
Strab. VII. 6. 2 c. 319; XII. 3. 11 c. 545; 19 c. 549; ayrca bk. bn
Batta Sey. 442.
121
Strab. XII. 3. 11 c. 545-546.
Yorum 117
Mithradatsin olu Bosporos Kral Makharsin iha-
neti sonucu alk tehlikesiyle kar karya kalmtr.
Sonunda, kenti savunmakla ykml kraln adamlar
Sinpyi atee vererek terk etmilerdir. Bylelikle Sin-
p, Romallarn eline gemitir122.
Karousa= Gerze. Plinius (nat. VI. 2. 7), hatal olarak
buray Halys (Kzlrmak) Irmann dou tarafna yer-
letirmitir.
Zagra= W. J. Hamiltona (19842, 301 vd.) gre, Ala-
am; Barrington Atlasa (87A3) gre ise, ayazdr.
Hamilton sz konusu yerleimin Zakelos Irmann
aznda olduunu dnmtr. Fakat A. Bryer ve D.
Winfield (1985, 89 vd.), buray Zaklon olarak adlandr-
mlardr.
XV
* (1) Arrianus (l.c.), Halys Irmann (Kzlrmak)
Anadolu tarihindeki corafi nemine deinir. Herodotos
(I. 72), bu rman eskiden Persler ile Lydiallar ara-
snda snr olduunu belirtir. yle ki, Halys Irma,
daha nceleri Lydiallar ve Medler arasndaki snr
iziyordu (Hdt. I. 73-75). . 301 ylndan sonra, sken-
derin generallerinden Lysimakhosun Thrakiadan ba-
layan hakimiyeti, Halys Irmana kadar uzanp orada
Seleukos Krallyla olan snr oluturuyordu. Antik-
ada Kk Asya olarak adlandrlan blgenin snrn
122
Strab. XII. 3. 11 c. 546; Memnon 54. 2; Oros. hist. VI. 3. 2;
Plut. Luc. XXIII. 2-3; App. Mithr. 83; ayrca bk. Cic. Leg. Man.
VIII. 21; Eutr. VI. 8. 2.
da Halys belirlerdi. Strabn (XII. 3. 12 c. 546; 37 c. 560),
kaynaklar Pontos ile Kappadokia snrnda yer alan
Halysn123 batya doru debisini arttrarak aktn,
muhtemelen Laviansn arazisi civarnda Pontos ile
Kappadokia snrn meydana getirdiini, Galatia ile
Paphlagonia arasndan kuzeye doru dnerek, bu iki
lke arasndaki hududu belirlediini, ardndan Kara-
denize doru olan yolcuu srasnda Pontos ile Paphla-
gonia arasndaki snr izdiini bildirmitir (ayrca bk.
Hdt. I. 6; 72; Strab. XII. 3. 1-2 c. 541; 9 c. 544). Coraf-
yac, ayrca bu rman kaynaklarnn Kulupn ve
Kamisn yrelerinde kaya tuzu yataklaryla (= halai
[]) kapl alanlarn yaknndan getii iin Halys
adn aldn belirtmitir.
Arrianus (l.c.), Halysn Bafra Deltasdan Karade-
nize dkld yerde Sinplilerin territoriumuyla (Si-
npis/Sinpitis), Amisoslularn territoriumunu (Ami-
sn) birbirinden ayrdn ifade etmitir.
(2) Ardndan Arrianus (l.c.), Halys Irma ile Amisos
arasndaki Naustathmos ve Knpeion adl liman yerle-
riyle Eusn ren yerine deinir. Sz konusu yerleim-
lerin hi biri, henz kesin olarak lokalize edilememitir.
123
Ksenphn (Anab. VI. 2. 1), Hellenlerin Karadenizdeki yol-
culuklar srasnda Halys Irmann kaynaklarn grdklerini
sylemitir. Bununla birlikte, bu aklamada bir yanllk vardr.
Ksenphn (l.c.), burada byk bir ihtimalle, Halysn Gaz-
lnitis yresindeki Bafra Deltasnda Karadenize dkld
yerden sz ediyor olsa gerektir. Ayrca bk. Ksen. Anab. V. 6. 9.
Yorum 119
Ic. Aigintsten Trapezousa kadarki sahil eridi

* (3) Amisos= Samsun. Strabnun (XII. 3. 14 c. 547),
Theopompostan yapt bir alntya mensuben, Ami-
sosun ilk defa Miltoslular124, daha sonra Kappado-
kial bir lider ve nc defa ise, Athnokls ve Atinal-
lar tarafndan kolonize edilerek, isminin Peiraieus olarak
deitirilmi olduunu sylemektedir (ayrca bk. Plut.
Luc. XIX. 6; App. Mithr. 8; 83; Arr. periplus XV. 3;
Waddington et al. 1925, 52 vdd. no 2-6; 8). Kent, . ca.
124
Ps.-Scymnusa (917-918) gre ise, Amisos Phokaiallarn
kolonisidir.
380 ylnda, tpk Sinp gibi, Pers komutan Data-
msin kontrol altna girmi olsa gerektir (Polyain.
Strat. VII. 21. 1; Aristot. Oecon. 1350b sat. 16-33). . ca.
333 ylnda, skender tarafndan zgrlne ve demok-
ratik ynetimine kavuturulmutur (App. Mithr. 8).
Bylelikle kent, tekrar eski ismini almtr. Ancak Ami-
sos, . III. yzyln ilk yarsnda, Ariobarzansin (.
ca. 266/265-ca. 250) hkmdarl srasnda ele geirilerek
Pontos hakimiyeti altna girmitir. . I. yzylda
Mithradats VI Eupatr burasn yeni yaplar, saray ve
tapnaklarla sslemi; ayrca kenti geniletmitir (Cic.
Leg. Man. VIII. 21; App. Mithr. 78; Plin. nat. VI. 2. 7).
Fakat Amisos, nc Mithradats-Roma Sava sra-
snda, . 72-71 ylnda Romal general Lucullus ve .
48 ylnda Bosporusu at srada VI. Mithradatsin
olu II. Pharnaks tarafndan kuatlarak byk lde
tahrip edilmitir. . 47 ylnda Caesarn bamsz ilan
ettii kent, sonradan M. Antonius tarafndan tiran
Stratonun hakimiyetine verilerek kt duruma drl-
mtr. Bununla birlikte, . 31 ylndaki Actium Sava-
ndan sonra, Octavius tarafndan yeniden bamsz
ilan edilmi ve iyi ekilde tekilatlandrlmtr.
Kaynaklar Pontosta olan Iris (Yeilrmak) Irma,
Pontostaki Komana (Gmenek) kentinin ortasndan ve
verimli bir ova olan Dazimonitisten batya doru aktk-
tan sonra, harap edilmi olan eski Gaziura (Turhal) Ka-
lesine doru kuzeye kvrlr. Skylaksn (ekerek Irma-
) ve dier rmaklarn sularn alarak debisini arttrdk-
Yorum 121
tan sonra, tekrar douya doru dner. ok salam bir
ekilde tahkim edilmi Amaseiann surlarn aarak
Phanaroia yresine ular. Burada, Armeniadan kan
Lykos (Kelkit) Irmayla birleir. Bylece, btn bu
akarsularla beslenen Iris, Thermdn (Terme) Ovas bo-
yunca akar ve Ankn Limanndan (Cva Burnu; ayrca
bk. Val. Flac. Arg. IV. 600) Karadenize dklr (Strab.
XII. 3. 15 c. 547; ayrca bk. Ksen. Anab. V. 6. 9; Strab.
XII. 3. 39 c. 561; Plin. nat. VI. 3. 10; Amm. Marc. XXII.
8. 17; Apoll. Rhod. argon. II. 367; 963).
Herakleion= atl Burnu. Semenlik Gl kenarnda
yer almaktadr. Arrianus (l.c.), burada Ankn Lima-
nyla Herakleion arasndaki mesafenin iki katn ver-
mitir (Liddle 2003, 115). Strabn (XII. 3. 17 c. 548), Ami-
sostan kalkp denizden ky boyu gidilirse, ilk nce
Herakleia Burnuna gelineceini ifade etmitir.
Thermdn= Terme Suyu. Ammianus Marcelli-
nusa (XXII. 8. 17) gre, Armonios Dandan doan ve
Amazonios (Mason) Dandan kaynayan akarsularla
beslenen Thermdn Irma, alvyonlu ova boyunca
akarak Terme Ovasndan Karadenize dklrd.
Pliniusa (nat. VI. 3. 10) gre, Thermdn, Phanaroia s-
nrndan doup, Amazonios Dann eteklerinden Ka-
radenize doru akard (ayrca bk. Strab. XII. 3. 15-16 c.
547/548; Apoll. Rhod. argon. II. 974-983). Arrianus (l.c.),
Amazonlarn ikamet etmi olduunu syledikleri Ther-
mdnun buras olduunu belirtmitir. Ayn ekilde
Strabn (XII. 3. 9 c. 544), Pindarostan yapt bir aln-
tya istinaden, Amazonlarn yaadklar toporafyann
Themiskyra olduunu aka iaret etmitir125. Ayrca
(XII. 3. 15 c. 548)de, Themiskyrann bir ova (aramba)
olduunu bildirir. Bir tarafn denizin yalad yrenin,
kentten yaklak 60 stadia uzakta olduunu ve dier
taraftan gzel ormanlarla ve kaynaklar dan iinde
bulunan kk akarsularla kapl dalk bir araziyle ev-
rili bulunduunu anlatr. Zira antikada, kuzeyi Ka-
radeniz, gneyi Mason (Amozonios) Da tarafndan
evrilen Themiskyray, batda Iris, douda ise, Bris
(Mili) Suyu snrlard.
XVI
* (1) Bris= Mili Deresi.
Phigamous/Phigamos= Ceviz Dere(?). Sz konusu
rmak sadece Arrianusta (l.c.), bu duruma Anonymi
[Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (30 sat. 3-4)
dahil deildir gemektedir.
Thoaris= Curi Deresi.
Oino= nye. Bununla birlikte Phigamos Irma,
A. Bryer ve D. Winfieldin (1985) haritasnda nyeye
denk gelmektedir126.
125
Ayrca bk. Aiskh. Pr. 721-727; Hdt. IV. 110; Diod. II. 44. 2-
46. 6; III. 52. 1-2; IV. 16. 1-2; 28. 1; Sen. Med. 215-216; Paus. I. 2. 1;
15. 2; Arr. periplus XV. 3; Apoll. Rhod. argon. II. 370-373; 970-
983; Curt. VI. 5. 24-25; Amm. Marc. XXII. 8. 17-19; 22; Mela I.
105; Ps.-Scymnus 882-884; Prok. Bell. VIII. 2. 2; 3. 5-11.
126
Liddle 2003, 115 vd. Phigamos/Phygamous Irma Anonymi
[Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (30 sat. 3-4)te,
Oinoden 40 stadia sonra, yer almaktadr.
Yorum 123
* (2) Arrianus (l.c.), Themiskyra gibi ok zengin ol-
mamasna karn, onun gibi alvyonlu bir ova olan
Sidn127 [] yresine gelir. Pontos krallar burada,
sahil boyunca tahkimli Phabda/Phadisan (Fatsa) ve
Sid/Polemnion (Bolaman) kalelerini konulandrm-
lard (ayrca bk. Amm. Marc. XXII. 8. 14). Yre, adn
Bolaman (Sidnos) aynn denize dkld yerde
kurulmu olan Sid isimli kaleden almtr128. Eskiden
Sid olarak adlandrlan kent, yeni ismini Polemn
isimli iki Pontos kralnn birinden almtr. Bunlardan
birincisi, . 37/36-. 8 yllar arasnda Pontos ve
Bosporos kral olan I. Polemn129 olup Pythodrisin ei-
dir. kincisi, S. 38-S. 64 yllar arasnda hkm srm,
127
Strab. I. 3. 7 c. 52.
128
Strab. XII. 3. 16 c. 548; Plin. nat. VI. 4. 11; ayrca bk. Wilson
1960, 199; Cramer 19712, 271 vd.; Umar 2000, 196 vdd.; Liddle
2003, 116.
129
Laodikeial (Goncal) Znonun olu; babasyle birlikte
Parthlarn, . 40 ylndaki Kk Asya istilas srasnda,
onlara kar koymutur. Bu yzden, . 39 ylnda M. Antoni-
us tarafndan Kilikia ve Lykaoniann bir blm Polemna
verilmitir. (Strab. XII. 6. 1 c. 568; 8. 9 c. 574; 16 c. 578; App. civ.
V. 75; Dio Cass. XLVII. 26-27). Ardndan, . 37/36 ylnda
Pontos Blgesinde ba gsteren bir ayaklanmay dier Roma
mttefiki Lykomdsle birlikte bastrdndan, o tarihten iti-
baren Pontosun da kral olmutur (Strab. XII. 3. 36-41 c. 560-
562; Dio Cass. XLIX. 25. 4). Daha detayl bilgi iin ayrca bk.
Arslan 2000a, 169 vd.
dier bir Pontos kraldr130. Bu bakmdan Plinius (Plin.
nat. VI. 4. 11), kentin adn Polemnium olarak vermi-
tir.
Iasn Burnu= Yasun Burnu. smini Argonautlar Ef-
sanesinin ba kahraman Iasndan almtr. Argo-
nautlarn Kolkhise giderken, burada karaya ktklar
varsaylmaktadr. Sz konusu niangahtan, Ksenphn
(Anab. VI. 2. 1) ve Strabn (XII. 3. 17 c. 548) eserlerinde
bahsetmektedirler (ayrca bk. Liddle 2003, 116).
Kilikiallarn Adas= Hoyrat Kale. Sz konusu ada-
dan Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini
(32 sat. 3-4) saymazsak bir tek Arrianus (l.c.) sz et-
mitir. Adann ismi, byk bir ihtimalle buray kendi-
lerine s olarak kullanan korsanlardan gelmektedir. Zira
antikada Kilikiallar korsanla bayldklarndan
(Diog. Laert. IX. 83) Kilikial ismi ayn zamanda korsan
anlamnda kullanlmaktayd (ayrca bk. App. Mithr. 92-
93).
(3) Bon= Barrigton Atlasa (87C3) gre, Perembe.
Bununla birlikte W. J. Hamilton (19842, 269) ile A. Bryer
ve D. Winfield (1985, 120) sz konusu noktaya halen
Bona/Vona-Vona Liman denildiini ifade etmektedir-
ler. Arrianusa (l.c.) gre, buras gemilerin demirlemesi
iin uygun bir limandr (Liddle 2003, 116). Evliya elebi
(Sey. 247 b) de, buray Vona olarak tanmlar ve gzel
demir tutan limann ver. Hatta gemilerin demir b-
rakmadan dahi burada yatabileceini bildirir. Benzer bir
130
Magie 1950, 486; 561 vd.
Yorum 125
durum, W. J. Hamilton (19842, 269) tarafndan belirtil-
mitir: yle ki, yazara gre (l.c.), Vona, stanbuldan
sonra, kn demir atmak iin en iyi limandr; hatta Si-
npden bile daha elverilidir.
Kotyra= Ordu. Sinp kolonisidir (Ksen. Anab. V.
5. 3; 10; Diod. XIV. 31. 1; Arr. periplus XVI. 3). Yrenin
otokton halk Tibaranoslarn131 arazisinde kurulmutur
(Ksen. Anab. V. 5. 3; Anonymi [Arriani, ut fertur] Peri-
plus Ponti Euxini (33 sat. 1-4). Bu civarda Paryadrs
Dalar kyya yaklatklar iin, kent geni topraklara
sahip deildi. Yine de, topraklarn ou zenle ilen-
miti. yle ki, Ksenphn (Anab. V. 6. 15-31) Koty-
radan etkilenmi ve burada yeni bir kent kurmay
131
Karadeniz sahili boyunca birbiri ardna devam eden dier
srada zincirleri gibi, kyya paralel uzanan Paryadrs
(Parkhal/Parkhar) Dalar, birok rmak tarafndan yarlm
vadilere sahipti. Buralarda Tibaranoi, Mossynoikoi, Kolkhoi ile
eskiden Khalybes denen Khaldaioi kavimleri; nceleri Mak-
rnlar denen Sannoslar ve eski zamanlarda Kerkitsler olarak
adlandrlan Appatsler ikamet ederlerdi (Strab. XII. 3. 18-19 c.
549; Amm. Marc. XXII. 8. 21; Plin. nat. VI. 4. 11). Bu blgede
yaayan insanlar tamamyla vahiydi. Bunlardan Tibara-
noslar, Kotyra (Ordu) sahil kesimindeki birka mstahkem
mevkinin yan sra, kentin hemen zerindeki Paryadrs Da-
larnda yaarlard. Blgeleri Mossynoikoi kavimlerine komu
olmasna ramen, daha dzlk ve dolaysyla daha verimliydi.
Bu yzden denizcilik, tarm ve hayvanclkla urarlard (Ksen.
Anab. V. 5. 2-6; ayrca bk. Diod. XIV. 30. 7; Apoll. Rhod. argon.
II. 377).
dnmt. . 183 ylna gelindiinde Kotyra132 sa-
kinleri, Pontos Kral I. Pharnaks tarafndan kraln ken-
di adna Kerasos (Giresun) zerinde kurduu Pharna-
keiaya g etmek zorunda kalmlardr (Strab. XII. 3. 17
c. 547-548). Bu bakmdan Kotyra, zamanla nemini yi-
tirmitir. Arrianus zamannda (S. ca. 131), ancak kk
bir kydr.
Melantios= Melet Irma. Plinius (nat. VI. 3. 11) ta-
rafndan anlm olup, sz konusu rmaktan sonra,
Makrnlarn yaad toporafyadan bahsedilmektedir.
Pharmatnos= Bazar/Pazar Suyu. Bu rmaktan yal-
nz Arrianus (l.c.) sz etmektedir.
* (3-4) Pharnakeia= Giresun. Sinplilerin dier bir ko-
lonisidir (Ksen. Anab. V. 3. 2; Diod. XIV. 30. 5; Arr.
periplus XVI. 4; Ps.-Scymnus 911; Anonymi [Arriani, ut
fertur] Periplus Ponti Euxini (34 sat. 9-10). Yrenin
otokton halk Khalybeslerin133 arazisi zerinde, kent eski
132
Strabn (XII. 3. 17 c. 547-548) Kytros olarak anmaktadr.
133
. V. yzyldan itibaren, eskiden Khalybs denen Khal-
daioi (Strab. XII. 3. 19-27 c. 549-555; ayrca bk. Skylaks periplus
88-89; Plinius [nat. VI. 4. 11; 11. 29] sz konusu kavmi Armeno-
chalybes olarak isimlendiriyordu), kavmi Themiskyrann do-
usundan Pharnakeiann karsndaki Paryadrs Dalarna
kadarki alanda ikamet ediyorlard. Demir madeninin bulucular
olarak kabul edilen Khalybsler (Ksen. Anab. V. 5. 1; Skylaks
periplus 88; Strab. XII. 3. 19 c. 549; Amm. Marc. XXII. 8. 21;
Steph. Byz. Eth. X= Khalybs) kardklar demiri
mkemmel derecede ilemeleri ve elik retimleriyle nlydler
(Aiskh. Pr. 714-716; Tr. 728-734; Eur. Alc. 980; Plin. nat. VII. 56.
Yorum 127
ismi olan Kerasos adyla kurulmutur. Fakat, . 183 y-
lnda Pontos Kral I. Pharnaks tarafndan Kotyra
sakinleri de buraya g ettirilerek, Kerasos kenti zerine
Pharnakeia kenti kurulmutur (Strab. XII. 3. 17 c. 547-
548; ayrca bk. Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini. (35 sat. 1-4). S. 64 ylndan sonra, kent
Pharnakeia ismini brakarak, tekrar eski ad olan
Kerasosu almtr (Jones 19712, 170; Liddle 2003, 117).
Pharnakeia kenti ve territoriumu olduka dar sahil
eridini kapsard. Bununla birlikte topraklar dar reti-
minin yannda meyve ve sebzecilie de elveriliydi.
yle ki, Romal general L. Licinius Lucullus, Kerasos
197; Amm. Marc. XXII. 8. 21). Hatta bu yzden, antikada

sertletirilmi demir-elik (= khalyps []) kendi isimleriyle
anlr olmutu.
Strabna (XII. 3. 19 c. 549) gre, zellikle Pharnakeia yre-
sinde yaplan balklk; bilhassa palamut av doann yre hal-
kna salad bir nimetti. Zira, bu balk ilk defa burada yaka-
lanmt. Karada ise, eitli maden yataklar vard. Orman ve
madenlerle dolu olan dalar, sahil eridinin hemen stnde yer
alrd. Eskiden blgede gm madenleri olduu halde; . I.
yzyln ikinci yarsnda sadece demir madeni aktif olarak ile-
tiliyordu. Bylece, madencilere hayatlarn kazanabilmeleri iin
madenler ve denizcilere geimlerini salayabilmeleri iin balk-
lk, zellikle palamut ve yunus av kalrd. nk yunuslar,
ayn cinsten olan kordyls, ton ve palamudu kovalar; bu suretle
sadece bunlar yiyerek imanlamakla kalmazlar; ayrca karaya
ve insanlara yaklamakta olduka istekli olduklarndan daha
kolay yakalanrlard.
Id. Karadeniz Blgesindeki etnik gruplar

evresinden talyaya ceresia= kiraz/vine aac ithal
etmiti134.
* (4) Ars Adas= Pharnakeia kentinin karsnda,
Hellenlerin Arteias (Ars Adas) olarak adlandrdkla-
r Khalkeritis Adas yer alrd. Burann Sava Tanrsna
adanm olduu dnlrd. Rhodoslu Apollnios
(argon. II. 1165-1174), burada Arse adanm bir tapnak-
134
Plin. nat. XV. 30. 102; Amm. Marc, XXII. 8. 16; ayrca bk.
Ath. Deip. II. 51 a. Bylelikle bu meyve, Kerasostan Avrupaya
yaylmtr. Biz de, bu meyveyi ilk kez yetitirildii kentin eski
ismine izafeten, kiraz olarak adlandrmaktayz.
Yorum 129
tan ve siyah kayadan yaplm bir sunaktan sz etmek-
tedir. Amazonlar, burada Sava Tanrs iin genellikle
at kurban ederlermi. Ayrca sylenceye gre, burada
yaayan kular, adaya kan yabanclara kanatlarn
rparak saldrrlarm (Plin. nat. VI. 13. 32; Arr. periplus
XVI. 4; Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti
Euxini (34 sat. 11-12; 36 sat. 1-6); Apoll. Rhod. argon. II.
1030-1230; Ps.-Scymnus 911-913). Bugn, ada zerinde
halen pek ok deniz kuu yaamaktadr. Ars Tap-
nandan geriye kalm antik bir kalnt izine rastlan-
mamaktadr. Ama, Amazonlarn dua ettii varsaylan
siyah kayaya gnmzde de yerli halk sayg gstermek-
tedir.
Zephyrion= Ulu Burnu/am Burnu. Buradaki liman
yeri halen Zefre Liman olarak adlandrlmaktadr
(Liddle 2003,118).
Tripolis= Tirebolu. Pliniusa (nat. VI. 4. 11) gre, bu-
rada Tripolis isimli bir kale ve rmak bulunmaktadr (ay-
rca bk. Bryer and Winfield 1985, 138 vdd.). Tripolisin
gneyinde, etekleri brtlen allar ve yabani kiraz-
larla kaplanm sk ormanl da sralar zerinde, bakr
madenleri yer alrd. Ayrca, Tripolisin yaklak 4 km
dousunda adn madenden alan Argyriada []
Halkavala gm yataklar bulunurdu. Sz konusu
madenler 1800 ylna kadar iletilmitir135.
135
Arr. periplus XVI. 4; Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini (36 sat. 6-10); ayrca bk. Shepherd 1993, 229; Liddle
2003, 118.
* (5) Philokaleia= Grele. Plinius (nat. VI. 4. 11),
tpk Tripoliste olduu gibi, burada da Philocalia isimli
bir kale ve rmak yer aldn belirtir. Kotyra ile Kera-
sosun (Giresun) hemen zerindeki dalardan Tripolis
ve neredeyse Trapezousia territoriumunun balad
Philokaleia zerindeki tepelere kadar uzanan, Paryadrs
da silsilesi boyunca yrenin otokton halklarndan
Mossynoikoslar136 ikamet ederlerdi.
Koralla= Grele Burnu.
Hieros (Kutsal) Da= Yaros Burnu.
Kordyl= Akakale yaknlarnda. Plinius (nat. VI. 4.
11)de, Cordule olarak gemektedir. Arrianus (l.c.) ise,
buradaki liman vurgulamaktadr. Plinius (l.c.), Cordu-
lenin lokalizasyonunun yanllkla Polemnion (Bola-
man) yaknlarnda olduuna iaret etmektedir. Bu du-
rum bize burann, ayn isimde baka bir yerleim olabi-
leceini dndrmektedir (ayrca bk. Bryer and Win-
field 1985, 158 vd.; Liddle 2003, 118).
136
Bu kavme ayn zamanda Heptakmtsler denirdi. Bunlar
ormanlarla kapl dalarn tepesinde, yabani hayvan eti, meyve,
ceviz ve bal yiyerek yaayp, yrelerinden geen yolculara ku-
lelerden atlayarak saldrmay kendilerine adet edinmilerdi. Bu
kavmin ikamet ettii kulelere/tahta evlere (= mossyn [])
denildiinden, antikada bu insanlar Mossynoikoi kulelerde/
tahta evlerde ikamet edenler olarak adlandrlmt. Bu yz-
den, bu kavmin ikamet ettii, Paryadrslerin douda Kolkhise
doru devam saylan dalara Moskhika (= Kakar [])
Dalar ad verilmekteydi.
Yorum 131
* (6) Hermnassa= Akaabat. Burada bulunan de-
mir atma yeri, kt havalarda Trapezous Limannn bir
alternatifidir. Sz konusu yerleimden ve limandan
Strabn (XII. 3. 17 c. 548) da bahsetmitir.
Zira Arrianusa (l.c.) gre, eskiden Trapezous Lima-
nnda sadece yaz aylar boyunca demirlenebildii iin,
Hadrianus burada bir liman ina ettirmitir. Bu limann
kalntlar gnmzde byk lde denizin altnda ol-
makla birlikte halen mevcuttur (Bryer and Winfield
1985, 180).
XVII
* (1-2) Arrianus, kitabn I-XI. blmlerinde; Trape-
zous ile Dioskourias/Sebastopolis arasn; XII-XVI. b-
lmlerinde Byzantiondan Trapezousa kadarki sahil
eridini anlatmtr. Kitabn nc ve son ksmnda ise,
XVII-XXV. blmlerde Romallarn son hakimiyet nok-
tas olan Dioskourias/Sebastopolis kentinden Karade-
niz turuna devam edererek, Byzantiona kadarki sahil
kesimini tasvir eder.
* (3) Arrianus (l.c.), bu noktadan sonraki deniz yol-
culuunu Hadrianusa aklama sebebi olarak Kimmeria
Bosporosu (Krm) kral Kotysn yeni lm olduunu
gsterir. Romaya bal krallardan biri olup, ayn za-
manda Roma vatanda olan , =
kaisar ve Roma dostu lakapl Titus Iulius II. Kotys, S.
ca. 123/124-S. 131 yllar arasnda Kimmeria Bosporosu
Kralln ynetmitir. S. II. yzylda Bosporos Kral-
l, sadece Romaya salad ykl miktardaki hubu-
bat asndan nemli olmakla kalmam; ayn zamanda
Romann Danuvius (Tuna) ve Dacia blgeleri zerin-
deki kontroln salamasna da yardmc olmutur.
yle ki, sz konusu krallk, yrede ikamet eden ve
Romallar asndan tehdit oluturan birok barbar kav-
min pasifize edilmesinde nemli rol oynamaktayd. Bu
bakmdan; eer Hadrianus, Bosporos civarnda bir ey
yapmay dnrse Neronun Corduboyu Armeniada
savamak ve Kaukasos civarnn haritasn karmak
zere Karadenize gnderdii gibi (Plin. nat. VI. 15. 40),
Arrianusun bu notlar imparatorun buraya yapaca de-
niz yolculuunu detayl bir ekilde planlayabilmesine
yardmc olacakt (Liddle 2003, 24 vd.; 119 vd.).
Bununla birlikte, II. Kotysten sonra, yerine olu
Titus Iulius Rhoemetalks geerek, S. 131 ylndan S.
153/154 ylna kadar Kimmeria Bosporos Kralln y-
netmitir. Rhoemetalks, kralln bana getikten
sonra, babasnn Roma yanls politikasn devam ettir-
mi olsa gerektir. Zira kral, Bosporosta Hadrianusun
bir heykelini yaptrm ve imparatoru onurlandran bir
yazt diktirmitir (Liddle 2003, 120).
Arrianus, her ne kadar Dioskourias/Sebastopolisten
sonra, Byzantiona kadarki yolculuu imparator iin
anlatm da olsa; onun bu seferi gerekletirip gerekle-
tirmedii belli deildir. nk yazar (periplus XIX. 3),
Maitisi (Azak Denizi) anlatrken ikinci elden bilgiler
vermektedir. Ayrca XXI-XXIII. blmlerde, Leuk
Adas hakknda bilgiler aktarrken (periplus XXIII. 3),
raporunu ya adada bulunmu olanlardan ya da bakala-
Yorum 133
rndan duyarak renmi olduu eylerden yararlanarak
kaleme aldn ifade etmektedir.
XVIII
* (1) Pityous= Grcistann Pitzunda yerleimi.
Strabna (XI. 2. 14 c. 497) gre, Kolkhisin kuzey snrn
Pityous belirlemektedir. Sz konusu kent, ismini
Hellencede am aac (= ) kelimesinden al-
mtr. Bunun nedeni ise, kent iinde ve civarnda
nemli miktarda kaliteli am aac bulunmasdr (ayrca
bk. Plin. nat. VI. 5. 16; Arr. periplus XVIII. 1-2; Braund
1994, 53-54 dn. 56; 198). Bununla birlikte, Plinius (nat.
VI. 5. 16), ar derecede zengin bir kent olan S. I. yz-
yln ikinci yars Pityusun Heniokhoi kavmi tarafn-
dan yamalandn ifade etmitir.
Belki de bu yzden, S. II. yzyln ikinci yarsnda
burada bir Roma garnizonu konulandrlmtr (Prok.
Bell. VIII. 4. 4; ayrca bk. Liddle 2003, 120).
* (1-2) Nitik= Gagra yresindedir. A. Liddlea
(2003, 120) gre, kentin ismi zaman iinde deiiklie u-
ram ve sonralar Stennitik olarak adlandrlmtr.
Arrianus (l.c.), Herodotosun (IV. 109), am fst
yiyicileri olarak tanmlad Skythia kavminin, bu ci-
varda ikamet ettiini iddia etmitir. Sz konusu kavim-
den, Strabn (XI. 2. 1 c. 492), Pomponius Mela (I. 110) ve
Plinius (nat. VI. 4. 14) bahsetmilerdir. Plinius (l.c.)
Saltiae kavmine, eskiden am fst yiyenler denildi-
ini bildirmekle birlikte, bunlarn Charies ve Khobos
rmaklar arasnda yaadn iaret etmitir.
IIa. Kuzeydou Karadeniz
Yorum 135
Abaskos= Lapsta Irma(?). Bu rmaktan Arrianus
(l.c.) haricinde, baka bir kaynakta sz edilmemektedir.
Arrianus (periplus XI. 3), ayrca Abaskoi kavminden ve
krallar Rhsmagasten bahsetmitir. Gerek kavmin ika-
met ettii yrenin gerekse rman, byk bir ihtimalle
Grcistandaki Abkhazia olarak adlandrlan blgede
yer ald dnlebilir.
Borgys= Lokalizasyonu kesin olarak saptanamam-
tr. Bununla birlikte, corafyac Ptolemaios (V. 8) tara-
fndan Broukhon adyla anlmtr. Sz konusu ad, Ge
Antik Dnemde Broukhoi olarak adlandran ve Abas-
koi ile Alanoi kavimlerinin ikamet ettikleri alanlarn
arasnda yer alan blgede yaayan kavmin arazisinden
akan bir rmak olabilir.
Nsis= Mzynta Irma(?).
Herakleion Burnu= Barrington Atlasa (87E1) gre,
Adler Burnu (Liddle 2003, 121).
* (3) Masatik= Rusyadaki Matsesta. Bu yerleimden
sadece Arrianus (l.c.) bahsetmitir.
Akhaios= Sochi Irma. Akhaios Irma Arrianusa
(l.c.) gre, Zilkhoi kavmi ile Sanigai kavminin snrn
belirler. Zilkhoi kavmi, Kuzeydou Karadeniz Bl-
gesinde ikamet eden bir halktr. Strabn (II. 5. 31 c. 129;
XI. 2. 1 c. 492; 12 c. 495; 14 c. 497), bu kavmi Zygoi olarak
adlandrmakta ve onlarn yaadklar blgede, kendi
isimlerine izafeten Zygopolis denen bir yerleim yerin-
den sz etmektedir (XII. 3. 17 c. 548). Mithradats, .
65 ylnda Bosporosa olan yolculuu srasnda, Zyges
kavminin ikamet ettii toporafyann olduka dalk ve
balta girmemi sk ormanlarla kapl olmas nedeniyle, bu
gzergh kk teknelerle ky eridi takip ederek a-
mtr. Geri, kraln bu karar almasnda elverisiz arazi
koullar kadar, kalabalk nfusa sahip blge halknn
vahi ve sava insanlar olmas etkili olmutur (Strab.
XI. 2. 13 c. 496).
Sz konusu kavim Plinius (nat. VI. 6. 19) tarafndan
Zigae; Prokopios (Bell. VIII. 4. 1-2) tarafndan Zkhoi
olarak anlmaktadr. S. 131 ylnda Arrianus (l.c.), bu ci-
vardayken, sz konusu kavim Stakhemphaks adl bir
kral tarafndan ynetilmekteydi. Bu krala ilikin antik
kaynaklarda herhangi bir veriye rastlanmamaktadr.
Ancak bu kral, byk bir ihtimalle Romaya baml
vasal bir ynetici olsa gerektir (Liddle 2003, 121).
Herakleia Burnu= Mys Kodosh. A. Liddlea (2003,
121 vd.) gre, Arrianusun (l.c.) Akhaios ile Herakleia
Burnu arasna verdii 150 stadialk mesafeye uyuma-
maktadr. Liddlea (l.c.) gre, bu uzaklk 500 stadia olup,
sz konusu nokta ya Mys Kodosh ya oradan sonraki bu-
run olan Tuapse ya da Mys Graznovadr.
* (4) Palaia Lazik= Tenginskaya(?).
Palaia Akhaia= Vulgan137(?). Hellence palaios=
sfat eski anlamna gelir. Bu bakmdan, burada
sz edilen Palaia Akhaia yresi, Akhaioi kavimlerinin
ikamet ettikleri alan olsa gerektir. Zira Akhaioi kavim-
leri, Appianos (Mithr. 67; 102) ve Ammianus Marcelli-
137
Daha detayl bilgi iin bk. Liddle 2003, 122.
Yorum 137
nusa (XXII. 8. 25) gre, Kolkhis Blgesinin kuzeyinde
yaarlard (ayrca bk. Skylaks (periplus 75-81). Gerekte
bunlar, Troia Savandan sonra, eve dn yollarn
kaybederek buralara yerleen Akhaioslarn Hellen-
lerin soyundan gelmekteydiler. Sz konusu kavim, .
80 knda Bosporos Krall ile Kolkhis Blgesi arasn-
daki topraklar Pontos Krallna balamak isteyen
Mithradats VI Eupatrun ordusuna ar kayplar ver-
dirmiti (App. Mithr. 67). VI. Mithradats, . 65 yl-
nn ilkbaharnda Akhaioi kabilesinin topraklarndan, bu
defa Kimmeria Bosporosuna doru ilerlerken, Akhaioi
halk krala kar gerilla taktiiyle arpmtr. Fakat
Pontos birlikleri tarafndan, ounlukla bozguna urat-
larak geri ekilmek zorunda kalmlardr138.
Pagra Liman= Gelendzhik.
Kutsal Liman= Novorossisk. Strabn (XI. 2. 14 c.
496) tarafndan buras, Bata olarak adlandrlan ky ve
ayn zamanda liman yeridir. Pliniusa (nat. VI. 17) gre,
burada Hiero (kutsal) adl bir yerleim ve rmak bulun-
maktadr.
Sindik= Anapa(?). Strabn (XI. 2. 14 c. 496), Bospo-
rostan 180 stadia uzaklkta, Sindik yresindeki bir
kent ve limandan sz etmektedir. Benzer bir duruma,
Skylaks (periplus 72-73)de rastlanmaktadr. Skylaks
(l.c.), Sindoi halknn ikamet ettii topraklarda Sindikos
138
App. Mithr. 102; Liv. perioch. 101. Strabna (XI. 2. 13 c. 496)
gre, Akhaioi kabilesi, kral iyi karlam ve onun lkelerinden
gemesine izin vermilerdir.
isimli bir limandan sz etmektedir. Buras byk bir
ihtimalle, Sindiknin en nemli kenti Gorgippa=
Anapa olsa gerektir139. Plinius (nat. VI. 5. 17) ise, isim
vermeden Sindicadaki bir kentten bahsetmektedir.
Arrianusun (l.c.), szn ettii Sindiknin Bospo-
rosa olan mesafesi 300 stadiadr. Sz konusu yerleim
ve kavim Pomponius Mela (I. 110-111)de, Sindones top-
raklarndaki Sindos olarak gemektedir.
XIX
* (1) Pantikapaion= Ukraynadaki Ker. Miltos ko-
lonisidir. Bosporos kylarnda kurulan dier Hellen
kentleri gibi, Skythia topraklarndaki otokton halkn
Hellenler tarafndan blgeden kovulmasnn ardndan
kurulmutur (Strab. XI. 2. 5 c. 494; ayrca bk. Plin. nat.
IV. 12. 87; Amm. Marc. XXII. 8. 26). Bosporos Kral-
lnn bakenti ve en nemli yerleimidir. Maitis
Glnn Karadenizle birletii Kimmeria Bosporosu
olarak adlandrlan boazn140 kenarnda ina edilmitir.
Kent, uzun sre krallar Leuko, Satyros ve Parisads
etc. tarafndan ynetilmitir (Strab. VII. 4. 4 c. 310).
Bosporos Kral Pairisads/Parisads, Pontos Kral
VI. Mithradatse, . 114 ylnda kendi isteiyle lke-
sini hediye olarak vermek istemitir141. Ardndan lkede,
139
Ayrca bk. Hind 1992/1993, 108; Liddle 2003, 122.
140
Prokopiosa (Bell. VIII. 4. 10) gre, bu boaza yerliler Tanas
adn verirlerdi.
141
Strab. VII. 4. 3 c. 309. Pairisads/Parisadsin kralln
Mithradatse devretmesindeki sebep, lkesi zerinde giderek
Yorum 139
bu duruma kar eitli isyanlar ba gstermitir. Fakat
kraln komutan Diophantos, btn isyanlar bastrm
ve Pantikapaion ile birlikte Bosporos Kralln Pon-
tosa balamtr (IOSPE I2 352 col. II sat. 44=SIG3 II
709; SEG XXX 963). Pantikapaion kenti, Pontos Kral-
l hakimiyeti altnda da nemini korumutur. Kent her
zaman iin, ya kraln oraya gnderdii valinin ikamet
merkezi olmu ya da kraln olu tarafndan ynetilen
Bosporos Krallnn bakentliini yapmtr. Mithra-
dats VI Eupatr, . 63 ylnda Pantikapaiondaki sa-
raynda kendisine kar ayaklanan olu tarafndan kua-
tlm ve kral burada intihar etmitir142. Bu tarihten
sonra, kentte baa geen krallar Roma vasallar olarak
hkm srmlerdir.
Tanas= Don Irma. Arrianus (l.c.), Maitis G-
lnden doup Karadenize dklen143 Tanas Irmann
artan Skythia basksyd. Kral belirli bir sre, bu basky onlara

tributum vermek suretiyle nlediyse de, her sene katlanarak ar-
tan yllk haraca dayanamam (Strab. VII. 4. 4 c. 310) ve so-
nunda kralln Mithradatse balamtr (IOSPE I2 352 col.
II sat. 31-44=SIG3 II 709; SEG XXX 963).
142
Liv. perioch. 102; App. Mithr. 111; Flor. epit. I. 40. 25-26.
143
Arrianusun (l.c.) bu pasajnda bir karklk vardr. Zira
Arrianus, Anabasis adl eserinin (III. 30. 8)inci paragrafnda
deindii zere, Tanasin bir glden doup Maitise dkld-
n ifade etmitir. Benzer bir durum Herodotos (IV. 57)de,
gemektedir. Tarihi, Tanasin ok uzaklardaki bir glden do-
up Paulus-Maitis adl bir gle dkldn ifade etmitir.
Asya ile Avrupay birbirinden ayrd sylencesini bil-
dirir144. Bu durum, Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini (43 sat. 1-2; 45 sat. 1-2); Skylaks (periplus
68; 70) ve Strabn (II. 5. 26 c. 126; 31 c. 129; VII. 4. 5 c. 310;
XI. 1. 1 c. 490; 5 c. 491; 2. 1 c. 492) tarafndan defalarca
tekrar edilmi ve sz konusu rmakla Nil Irma kar-
latrlmtr (Strab. II. 4. 5-7 c. 107-108 dn. 2; XI. 2. 2 c.
493). Ayn durum Plinius (nat. IV. 12. 78), Ammianus
Marcellinus (XXII. 8. 27) ve Ps.-Scymnus (874) tarafn-
dan da dorulanmaktadr (ayrca bk. Plin. nat. VI. 6. 18;
Mela. II. 1; Prok. Bell. VIII. 6. 2-7).
* (2) Bununla birlikte Arrianus (l.c.), Anonymi [Arri-
ani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (43 sat. 3-12) ile
Prokopios (Bell. VIII. 6. 15), Aiskhylosun Zincire
Vurulmu Promtheus tragedyasndan bir alnt yapa-
rak (Trag. Gr. Frag. III. 190) Avrupa ile Asya arasn-
Gerekte ise, Tanas Irma, Komeda (Mustak) Dandan

domaktadr.
Ayrca Arrianus (anab. III. 30. 7-8 dn. 3), Aristobulosa daya-
narak, Tanase yerli halkn Orksants dediini ve rman
kaynaklarnn Kafkas Dalarnda olduunu bildirmektedir.
Arrianus (l.c.), bu rman Herodotosun (l.c.) szn ettii
Tanasten farkl bir rmak olduunu belirtmektedir. Benzer bir
duruma Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 27)de, rastlanmakta-
dr. Bu tarihiye (l.c.) gre, Tanas Kafkas Dalarnn yaln
kayalklarndan domaktadr.
144
Arrianus, ayn ekilde Anabasis adl eserinde (III. 30. 9),
Maitis Glne dklen Tanasin Asyay Avrupadan ayr-
dna deinmektedir.
Yorum 141
daki snrn Phasis (Rioni) Irma olduunu belirtirler.
Ayrca Herodotos (IV. 45) ve Prokopios (Bell. VIII. 6. 2-
8), Asya ile Avrupa arasndaki snr Phasisin izdiini
ifade ederler ve kimilerine gre, bu snrn Tanas ve
Kimmeria Bosporosu tarafndan belirlendiini eklerler.
Herodotos (l.c.) eserinde, ad geen ktalara bu adlar ki-
min verdiini ve bu ayrmlar kimin yaptn bir trl
bulamadn aklamtr. Bu durumdan Herodotostan
alnt yapan, Prokopios (Bell. VIII. 6. 12-15) da bahset-
mektedir. Arrianus (l.c.) ise, Asya ile Avrupa arasndaki
snr konusunda herhangi bir yorum yapmamaktadr. Sa-
dece bu konu zerinde sylenenleri aktarp, yorumu oku-
yucuya brakmtr.
* (3) Arrianus (l.c.)de, Maitis145 Glnn evresi-
nin 9.000 stadia olduu sylencesini bildirir. Bu bilgiyi,
byk bir ihtimalle Strabn (II. 5. 23 c. 125)ten almtr.
Polybios (IV. 39. 1), bu mesafeyi yaklak 8.000 stadia
olarak verir. Bu uzunluk Pliniusa (nat. IV. 12. 78) gre,
1.406 mil; dier bazlarna gre, 1125 mil olup, Strabn ve
Polybiosun lmlerinin yaklak iki katdr.
Kazeka= Katschik Ky. Bu yerleimden, sadece
Arrianus (l.c.) ve Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini (51 sat. 1-2) sz etmektedir.
145
Azak Denizi; Roma Dneminde Palus Maeotis olarak ad-
landrlmtr. Olduka s bir denizdir en derin yeri 15 mdir.
Lykos, Oaros, Tanas ve Syrgis rmaklaryla beslendii iin
suyu olduka tatldr. Ayrca bk. Hdt. IV. 123; Diod. I. 55. 4 dn.
2; Strab. XI. 2. 1-4 c. 492-494.
IIb. Kuzeybat Karadeniz
Yorum 143
* (3-4) Theodosia= Feodosia/Kaffa. Miltoslularn,
. VI. yzylda Kuzey Karadenizde kurduklar koloni-
lerden biridir (Boardman 1964, 262 vd.). Strabn (VII. 4.
4 c. 309), bereketli bir ovada kurulmu olan Theodosia
kentinin yzlerce gemi alabilecek derece gzel bir limana
sahip olduunu ve Tauria kavmiyle Bosporoslular ara-
sndaki snr belirlediini ifade etmektedir (ayrca bk.
Mela II. 3; Plin. nat. IV. 12. 86-87). Arrianus (l.c.), kendi
zamannda, S. ca. 131 ylnda Theodosiann terk edil-
mi olduunu sylemektedir. Bununla birlikte arkeolojik
ve yazl kaynaklardan elde edilen bilgiler kentin, S. I.
yzyldan S. IV. yzyla kadar youn bir ekilde yerle-
ildiini iaret etmektedir (Liddle 2003, 124). Arrianus
(l.c.), Theodosiadan sz ederken belki de, . ca. 64/63
ylnda, burann da Bosporosun dier kentleri gibi
Mithradats VI Eupatra kar ayaklad iin, kral ta-
rafndan cezalandrlm olmasndan kaynaklanan bir
durumu belirtmitir.
* (4) Arrianus (l.c.), Skythotauriallarn terk edilmi
limanndan bahsetmektedir. Sz konusu kavim, Plinius
(nat. VI. 12. 85 b) tarafndan menedilmitir. Skythotau-
riallarn, . III. yzyldan itibaren bu toporafyada
ikamet ettikleri dnlmektedir. Blgenin, . ca. 114-
110 ylnda Mithradats VI Eupatrun eline gemesiy-
le, Pontos kralyla mttefik olduklar ve ardndan Bos-
poros Krall hakimiyeti altnda kaldklar varsaylmak-
tadr. Sz konusu kavimden Anonymi [Arriani, ut fer-
tur] Periplus Ponti Euxini (52 sat. 1-4)te bahsedilmekte
olup, Athnaion (Sudak?) adl bir limana sahip olduklar
belirtilmektedir. Bununla birlikte, bu kavmin nerede ika-
met ettii ve hangi kentlere sahip olduu u an iin ke-
sin olarak bilinmemektedir.
Lampas= Biyuk-Lambat. Tauroslarn bu limann-
dan Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini
(52 sat. 4-5) haricinde baka bir kaynakta sz edilmemek-
tedir.
* (5) Symbolos= Balaklava. Tauroslarn dier bir li-
man olan Symbolostan sinyal liman Strabn (VII.
4. 2-3 c. 308-309), Plinius (nat. IV. 12. 86) ve Anonymi
[Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (55 sat. 1-4) sz
etmektedirler.
Kherronsos/Khersonsos= Sivastopol. Paphlago-
niadaki Herakleia Pontik kentinin, . ca. 422/421 y-
lnda Krimeia (Krm) Yarmadasnn gney ucunda
kurduu kolonidir (Strab. VII. 4. 2 c. 308; Plin. nat. IV.
12. 85; Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti
Euxini (55 sat. 4-5). Pomponius Mela (II. 3) sylenceye
gre, kentin Artemis/Diana tarafndan kurulduunu
bildirmektedir. zellikle Khersonsosun nymphalara
(su perilerine) adanm maara eklindeki nymphaionu-
nun (eme binas) nl olduunu vurgulamaktadr.
Khersonsos, yrenin nde gelen ticaret merkezlerinden
biridir. Fakat, dier Hellen kentleri gibi, Skythia toprak-
larnda kurulduundan civar yrelerdeki barbar kabileler
tarafndan birok defa taciz edilmitir. Bu bakmdan,
. II yzyln ilk yarsnda artan Skyth tehdidine kar,
Yorum 145
kendilerine Pontos Kral I. Pharnaksi koruyucu se-
milerdir. Pharnaks, Khersonsosla146 ve blgedeki di-
er Hellen kolonileriyle mttefik olarak, onlar Skythia
(skit) aknlarna kar korumutur. Ayrca, bu Hellen
kentleriyle yapt iki tarafl dostluk ve mttefiklik ant-
lamasnda, sz konusu kentlere yaplacak herhangi bir
barbar saldrs karsnda, onlar koruyacana ve ardn-
dan kentlerin bamszlna sayg gstereceine dair
yemin etmitir. Bu durumu belgeleyen sz konusu yaz-
tn bir blm tahrip olmusa da Pharnaksin yemin
ksm hl mevcuttur147:
, -
, = bu yemin Kral
Pharnaksin yl sistemine gre, yz elli yedinci ylda,
Daisios (25 Nisan-23 Mays) aynda yerine getirildi.
Bylelikle Pharnaks, bir bakma Kuzey Karadeniz
Blgesindeki Hellen kentlerinin en nemli hamisi ve
kurtarcs olarak tannmtr.
yle ki, bu durum Mithradats VI Eupatrun
zamanna kadar devam etmitir. Bu bakmdan, . ca.
115/114 ylnda Khersonsos kenti ve Bosporos Krall
146
IOSPE I2 402; SEG XXX 962; ayrca bk. Burstein 1980, 1
vdd.; McGing 1986a, 32 vdd.; 1986b, 251; 2003, 76; Saprykin
1994, 85 dn. 4.
147
IOSPE I2 402; SEG XXX 962; yaztn tarihlenmesine ilikin
olarak ayrca bk. Hjte 2005, 137 vdd.; Stolba 2005, 161 vd.
giderek artan Skythia basksna kar148 Mithradatsi
koruyucu (= prostats []) seerek ondan yar-
dm istemilerdir149. Durumu gelecei asndan olumlu
gren kral, barbarlara kar Karadeniz havzasndaki
kentlerin koruyucusu ve kurtarcs sfatyla ortaya atl-
mtr. Ardndan, generali Asklepiodoros olu Sinpli
Diophantosu Khersonsosa gndermitir. Pontos kuv-
vetleriyle Khersonsosa gelen Diophantos, kent halk-
nn da yardm ve desteiyle Krimeia Yarmadasnda
konulanm olan Skythiallarn zerine yrm ve
eskiden yenilmez olarak bilinen Skythiallara kar150
148
Rubinsohna (1980, 65 dn. 58a) gre, bu sralar Skythia
kabilelerinin banda Palakhos; E. J. Solomonike (1977, 53 vdd.;
63) gre, Skilyros ile Palakhos; A. Avrama (2002, 69) gre ise,
Skilyros ile olu Palakhos bulunmaktayd (ayrca bk. Strab.
VII. 3. 17 c. 306; 4. 3 c. 309 dn. 1).
149
Strab. VII. 4. 3 c. 309; IOSPE I2 352=SIG3 II 709; daha de-
tayl bilgi ve tartmalar iin bk. Rubinsohn 1980, 51 vdd.; 65 dn.
59.
150
Skythiallar Pers mparatoru Kyrosu 20.000 kiiden oluan
ordusuyla birlikte kltan geirmiler (Iust. I. 8. 1-14; II. 3. 3;
XXXVII. 3. 2; Arr. anab. IV. 11. 9; V. 4. 5), Dareiosu (Arr.
anab. IV. 4. 3; 11. 9; Iust. II. 3. 2; 5. 9-11), Makedonia Kral II.
Philipposu bozguna uratarak geri ekilmeye zorlamlar (Iust.
IX. 1. 9-2. 16; XXXVII. 3. 2) ve skenderin generallerinden
Zopyrionun komutas altndaki 30.000 kiilik orduyu yok
etmilerdi (Iust. II. 3. 4; XII. 1. 4-5; 2. 16-17; XXXVII. 3. 2;
XXXVIII. 7. 3-5; konuya ilikin olarak ayrca bk. Curt. X. 1. 43-
44).
Yorum 147
savaarak, onlar malup etmeyi baarmtr151. Sonra-
snda, Skythiallara kar eitli kereler arpm ve
kenti barbar basksndan kurtarmtr152.
Khersonsos, bu tarihte bamszlna dokunulma-
mak kaydyla, Pontos idaresine girmitir. . 65 ylnda
Mithradats VI Eupatora ihanet eden olu Bosporos
Kral Makhars buraya kam ve burada hayatna son
vermitir153. Kent, . 64/63 knda Bosporos yerle-
imlerinin Mithradatse kar olan ayaklanmasn des-
teklemi ve kraln kentlerinde konulandrd garnizonu
kovmutur154. Bylelikle Bosporos Krallnn kontro-
lne geen kent, uzun sre Roma yanls yneticiler ta-
rafndan ynetilmitir.
Kerkinitis= Karkinitskiy/Kalancak. Sz konusu
yerleimden Herodotos (IV. 55; 99), Karkinits olarak
bahsetmi olup, kentin yaknlarndan Hyparkis (Kuban)
Irmann denize dkldn ifade etmitir. Kent ve
krfeze Karkinits isminin verilmesi Strabn (VII. 3. 18
c. 307)de, karmza kmaktadr. Benzer bir duruma
Pomponius Mela (II. 4)de rastlanmaktadr. Mela (l.c.)
151
Iust. XXXVII. 3. 2; XXXVIII. 7. 4-5.
152
IOSPE I2 352=SIG3 II 709; SEG XXX 963. Khersonsosta
bulunan metin ve evirisi iin bk. Rubinsohn 1980, 50 vdd. Daha
detayl bilgi iin bk. Callata 1997, 245 vdd.
153
App. Mithr. 102; Cass. Dio XXXVI. 50. 2; Oros. hist. VI. 5.
3.
154
App. Mithr. 107-108; Flor. epit. 1. 40. 26; ayrca bk. Callata
2005, 136.
da, tpk Plinius (nat. IV. 12. 84-85)de anld zere,
kent adn Carcine olarak vermitir.
Kerkinitis kenti de, . 115/114 ylnda Khersonsosu
Skyth basksndan kurtardktan sonra, Pontos Kral VI.
Mithradatsin komutan Diophantos tarafndan ele ge-
irilmitir (SEG XLVII 1177). Bununla birlikte Arria-
nusun (l.c.), Khersonsos ile Kerkinitis arasnda verdii
600 stadialk mesafe, Karkinitskiy/Kalancak yerlei-
miyle rtmemektedir. Ancak, burann daha gneyinde
yer alan Eupatoriaya (Yevpatoriya) denk dmektedir
(ayrca bk. Boardman 1962/63, 44 vd.; Hind 1992/1993, 97
vdd.; Liddle 2003, 125).
Kalos Liman= Chernomorskoye. Khersonsoslular
tarafndan, . III. yzylda kurulmutur. Buras Pom-
ponius Melaya (II. 3) gre, isminden de anlalaca
zere gzel liman gemilerin demir atmas iin elverili
birok liman olan bir krfezde kurulmutur.
Kalos Liman, . 115/114 ylnda Khersonsosu
Skyth basksndan kurtarp, Kerkinitis kentini ele geir-
dikten sonra, Pontos Kral VI. Mithradatsin komuta-
n Diophantos tarafndan kuatlmtr155. Abluka Kher-
sonsoslular tarafndan sklatrlarak devam ettirilmi
ve sonunda Kalos Liman dmtr156. Hellenistik D-
155
Kerkinitis kenti ve Kalos Limanna ilikin detayl bilgi iin
bk. Nalivkina 1963, 46 vdd.; Rubinsohn 1980, 67 dn. 66; Kutai-
sov 1990, 59 vdd.; Saprykin 1997, 203 dn. 86; 277 vdd.
156
IOSPE I2 353 sat. 2-6; IOSPE I2 352 col. I sat. 28=SIG3 II
709; ayrca bk. McGing 1986a, 52 dn. 35; Avram 2002, 69 dn. 3.
Yorum 149
nem boyunca nemli bir ticaret merkezi olan Kalos Li-
man, S. I. yzyln ortasnda terk edilmitir (Hind
1992/1993, 96; Liddle 2003, 125).
XX
* (1) Tamyrak= Tendra. Sz konusu yerleim ve
onun hemen kenarnda uzanan uzun sahil eridi, antik-
ada Akhilleusun pisti adyla anl-
maktayd157. Sz konusu duruma, Herodotos (IV. 55; 76),
Plinius (nat. IV. 12. 83), Pomponius Mela (II. 5) ve Ps.-
Scymnus (820-821) tarafndan da deinilmektedir. Arria-
nus (periplus XXI. 1), Leuk Adasndan sz ederken,
burann baz insanlar tarafndan yanllkla Akhill-
eusun yar pisti olarak adlandrldn ifade etmitir
(ayrca bk. Hind 1992/1993, 96; Liddle 2003, 126).
* (2) Ein= Tendrovskiy Burnu.
Borysthens= Dinyeper. Herodotosa (IV. 53) gre,
Borysthens, sadece Skythia rmaklarnn deil; M-
srdaki Nilden sonra, btn rmaklarn en verimlisidir.
Bu bakmdan, Nil ile boy lebilecek tek rmaktr.
Irmak, srler iin en gzel otlaklar ve bereketli ayr-
lar salar. Suyu tadna doyulmaz balklarla doludur.
Dereleri amurlu akan bu lkede, onun suyu berrak akar.
Suyu son derece lezzetlidir. Denize dkld yerde
usuz bucaksz tuz yataklar oluturmutur. Kaynaklar
157
Eski bir efsaneye gre, Akhilleus, Iphigeniay bu yarma-
daya kadar izlemi ve burada sahile karak idman yapmtr
(Strab. VII. 3. 19 dn. 9 c. 307). Ayrca bk. Anonymi [Arriani, ut
fertur] Periplus Ponti Euxini (57 sat. 11-58 sat. 11).
hakknda yine Nil gibi, kimse pek bir ey syleyemez158
(ayrca bk. Hdt. IV. 17-18; 53-54; 56; 71 etc.).
Benzer ifadelere Pomponius Melada (II. 6; 98) da
rastlanmaktadr. Yazara gre, Borysthens, Skythia
topraklar boyunca akan en sevimli rmaktr. Dier r-
maklar gibi, anafor yapmaz. ok sakin ve dzgn bir
ekilde akar. Suyu lezzetlidir. Irman kayna tek de-
ildir. Birok deiik pnarn suyuyla birlemesinden
doar. Kaynaklarna, ancak gemiyle gidilebilecek mesa-
feye ulatktan sonra, yaklak 40 gnlk bir yryle
varlr. Getii yerler civarndaki halk tarafndan tarm
ve hayvanclk iin kullanlmasnn yan sra, byk,
klksz ve lezzetli balklarla doludur (ayrca bk. Plin.
nat. IX. 45). Bu bakmdan rmak kenarnda Borystheni-
da ve Olbia gibi nemli yerleimler kurulmutur (ayrca
bk. Strab. VII. 1. 1 c. 289; 3. 17-19 c. 306-307 etc.; Ps.-
Scymnus 804-819).
* (2) Olbia= Parutino. Miltoslularn kolonisidir.
Borysthensin Karadenize dkld yerden gemiyle
200 stadialk (yaklak 40 km) mesafede kurulmutur
Pliniusa (nat. IV. 12. 82) gre, bu mesafe 15 mildir. Kent
ismini zerinde kurulduu Borysthens Irmandan al-
mtr (Strab. VII. 3. 17 c. 306). Bu bakmdan Borysthe-
ns olarak da adlandrlr (Plin. nat. IV. 12. 82). Bununla
birlikte kimileri kente Olbia adn verirler (Strab. VII. 3.
158
Borysthensn kaynaklar, Moskovann batsndaki tepeler-
den doar ve rmak buradan Karadenize kadar 1.420 mil bo-
yunca akar. Gnmzde Ukraynann en nemli rmadr.
Yorum 151
17 c. 306; Ps.-Scymnusa (804-809). Pliniusa (nat. IV. 12.
82) gre, kent eskiden Olbiapolis ve Miltopolis adla-
ryla anlmtr. Bu yzden Herodotos (IV. 18), burada
ikamet eden Hellenlerin kendilerini =
Olbia vatandalar olarak adlandrdn ifade etmitir.
Ayn kiiler, kent yaknlarnda oturan otokton halka ise,
Borysthensliler derlermi.
Olbia kentinin de, . ca. 115/114 ylnda Diophan-
tosun seferleri srasnda Bosporos Krall ve Krm
Yarmadasyla birlikte Pontos Krallna baland
dnlmektedir159. . 63 ylnda Bosporos Krallna
balanan kentte, S. II. yzyln ortalarndan itibaren
Antoninus Piusun imparatorluu (S. 138-S. 161) zama-
nnda Roma garnizonu konulandrlmtr160.
Arrianus (l.c.), Olbiadan sonra, kk, terk edilmi,
isimsiz bir adaca= Berezan gelindiini bildirir. Bory-
sthens Limannn hemen karsnda yer alan bu adac-
n, Miltoslular tarafndan Karadenizde kurulan ilk
kolonilerden biri olduu dnlmektedir (Euseb. Chron.
95b; ayrca bk. Solovyov 1999, 1 vdd.; Tsetskhladze 2004,
226 fig. 3; 230 fig. 5-13). Pomponius Mela (II. 98) ve
159
IOSPE I2 35 sat. 5-10. Daha detayl bilgi iin bk. Wilhelm
1936, 50 vdd.; McGing 1986a, 53; Avram 2002, 70 dn. 8;
Krapivina 2005, 252 vdd. dn. 42-43.
160
Daha detayl bilgi iin bl. Minns 1945, 109 vdd.; Liddle 2003,
126.
Plinius (nat. IV. 12. 83; 13. 93), bu adac Akhilleusun
Adas, Leukyle kartrmaktadrlar161.
Odssos= Ochakov yaknlarnda(?). Bu yerleim
hakknda pek bir ey bilinmemektedir. Bununla birlikte
Plinius (nat. IV. 12. 82), Dinyeper Irma yaknlarnda
eskiden Ophiusa olarak adlandrlan bir yerleimden sz
etmektedir. Burann Odssos olduu dnlmektedir
(Boardman 1962/63, 42; Liddle 2003, 127).
Istriallarn liman yeri, Arrianus (l.c.) haricinde sa-
dece Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini
(61 sat. 6-9)da gemekte olup, Kujalnik yaknlarndadr
ve gnmzdeki Luzanovka olabilir (Liddle 2003, 127).
* (3) Isiakoslarn Liman= Odessa. Arrianus (l.c.),
haricinde sadece Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus
Ponti Euxini (61 sat. 4-9)da sz edilmektedir.
Istrosun az olarak adlandrlan Psilon ile Arrianus
(l.c.), artk Romaniaya gelmitir. Yazar ilk olarak, Eur-
pnin en byk rma (Hdt. IV. 48; Arr. anab. I. 3. 2)
Istros/Hister-Ister162= Tunann Karadenize dkld
azlardan, Psilonu belirtmitir. Herodotos (IV. 47) ve
161
Adada, tpk Olbia kentinde olduu gibi, Akhilleuse adan-
m adak yaztlar bulunmutur. Daha detayl bilgi iin bk.
Solovyov 1999, 116 vdd.
162
Almanyadaki Karaormanlardan doan bu rmak Latincede
Danuvius adn tar. Avrupann gneydou kesiminde alt-
ma yakn rmakla beslenerek yaklak 1781 mil katettikten
sonra, Karadenize dklr. Herodotosa (IV. 48-50) gre, Nili
saymazsak antikada bilinen rmaklarn en bydr. Ayrca
bk. Hdt. II. 33; Plin. nat. IV. 12. 79; Amm. Marc. XXII. 8. 44.
Yorum 153
belki de Ephorostan (Strab. VII. 3. 15 c. 305) esinlenen
Arrianus (periplus XXIV. 1-2; Ind. VIII. 2. 5-6), Istrosun
be azdan Karadenize dkldn ifade etmitir.
Pliniusa (nat. IV. 12. 79) gre, Istrosun alt az vardr.
Doru olan ve genellikle kabul edilen gr; Istrosun
yedi az olduudur (Strab. VII. 3. 15 c. 305; Ovid. Tri.
II. 189; Statius Silvae V. 2. 137; Val. Flacc. IV. 718; VIII.
187; Tac. germ. 1; Mela II. 98; Amm. Marc. XXII. 8 44-
45). Bu noktada Arrianus (l.c.), byk bir ihtimalle eski
kaynaklar kullanm olsa gerektir (Liddle 2003, 127).
Arrianus (l.c.), Isiakoslarn Liman ile Istrosun Ka-
radenize dkld azlardan Psilon arasnn ssz ve
isimsiz olduunu bildirmitir. Yazar burada, Tyras Ir-
man ve kentini atlamtr (Strab. VII. 3. 15-16 c. 306;
4. 2 c. 307). Bu durum, Arrianusun yapt en byk
hata olarak kabul edilir163.
XXI
* (1) Akhilleus Adas= Zmeinyi ya da Romencede
Serpilor. Sz konusu ada, Istros Irmann karsnda
olup evresi 16 kmdir. Adaya ilikin deiik anlatlar
vardr. Bu tradisyonlardan birine gre, deniz nymphala-
rndan Thetis, bu aday Leuk (beyaz) olu Akhilleus
iin denizden ykseltmitir. Ayrca Akhilleusun mezar
buradadr (Plin. nat. IV. 12. 83; 13. 93; X. 41. 78; Arr. l.c.;
Mela II. 98 Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti
163
Liddle 2003, 128. Bununla birlikte P. A. Stadter (1980, 39 vd.),
o srada Tyras (Belgorad) kentinin bir sreliine terk edilmi
olabileceini ileri srmtr.
Euxini (66 sat. 1-4). Philostratosa (Her. 54. 6) gre ise,
Thetis, Poseidondan gemicilerin frtnadan snabilme-
leri iin denizden bir ada ykseltmesini istemitir (ayr-
ca bk. Arr. periplus XXII. 2; XXIII. 1-2).
Arrianus (l.c.), bazlarnn bu aday Leuk (Skylaks
periplus 68; Strab. II. 5. 22 c. 125; VII. 3. 16 c. 306; Paus.
III. 19. 11; Dionysii Orbis Descr. 542-546); bazlarnn
Akhilleusun Adas (Pind. Nem. IV. 48-49; Plin. nat.
IV. 12. 83; 13. 93); bazlarnn ise, Akhilleusun kou pisti
olarak adlandrdklarn syler (Plin. nat. IV. 12. 83;
Mela II. 5). Bununla birlikte Plinius (Plin. nat. IV. 12.
83; 13. 93; X. 41. 78) ve Pomponius Mela (II. 5; 98),
Akhilleusun kou pisti olarak adlandrlan adann loka-
lizasyonunu gnmz Ukraynasndaki Berezan Ada-
sna yapmlardr.
Zira, Berezan Adasnda da Akhilleusu onurland-
ran yaztlar ele gemektedir (Solovyov 1999, 116 vdd.).
Ayrca Olbia kentinde, Akhilleus iin bir klt merkezi
olduu ve kahramana ait kltn, . VIII. yzyla ka-
dar geri gittii ileri srlmektedir (Dzikowski 1939, 84
vdd.).
Ayrca Arrianus (l.c.), Akhilleusun adasnda kahra-
mana ait bir tapnak ve eski iilie sahip ahap bir hey-
kelden sz etmektedir (Eurp. Andr. 1260-1263; Paus. III.
19. 11; ayrca bk. West 2003, 162 vdd.). Bununla birlikte
u an iin her iki adada da Bezeran ve Zmeinyi
Akhilleusa adanan herhangi bir kutsal alana ve tapna-
a rastlanmamtr.
Yorum 155
* (2) Arrianus (l.c.), Leuk Adasnda Latince ve Hel-
lence hem Akhilleus hem de Patroklosu ven adak ya-
ztlarndan bahsetmitir. Arrianusun szn ettii
epigrafik belgelerden bazlar L. Robert (1960, 274) tara-
fndan yaymlanmtr.
* (3-4) Arrianus (l.c.), adaya gelenlerin Akhilleus ile
Patroklosu onurlandrdklarna dikkat ekmektedir. Bu
eit ikili tapnmlarn baka rneine, daha nce Arria-
nus (periplus II. 2) Trapezous anlatmnda deinmitir.
Ardndan adada ikamet eden kulardan ve onlarn garip
davranlarndan bahseder. Plinius (nat. X. 41. 78) ise,
adadaki kularn Arrianusun (l.c.) tasvir ettii ekiller-
de davranmadn bildirir.
XXII
* (1-2) Arrianus (l.c.) baz insanlarn Akhilleus Ada-
sna gemilerle gelirken, beraberlerinde kurbanlk hay-
vanlar getirdiklerinden ve bunlarn bir ksmn kurban
edip bir ksmn Akhilleus iin adada serbest braktkla-
rndan sz etmektedir. Bu bakmdan, bir frtnaya yaka-
lanp adaya snanlar (ayrca bk. Phil. Her. 54. 6), ada-
da kurban vastasyla kehanet almak istedikleri zaman
bu hayvanlardan yakalayarak, onlar Akhilleusa kurban
ederlermi.
* (3) Bununla birlikte Arrianus (periplus XXI. 2), ada-
da yaayan olmadn ifade etmitir. Bunun iin, bura-
daki kehanet merkezinde ne tr bir kehanette bulunul-
duu ve bunun nasl yorumland ak deildir.
* (4) Gemiciler, burada kurban edecekleri hayvana bir
deer bierek, onu tanrya adarlar ve kurban kendiliin-
den kesilmeye yanancaya kadar bu miktar arttrrlar.
Gelenee gre, artk hayvan kamaya almad za-
man, onu Akhilleusa kurban ederlerdi. Bu eit kurban
treninin baz bakmlardan 1920li yllarda Rusya ky-
llerinin dinsel ayinleriyle ortak zellikler tadna
ilikin eitli grler vardr (ayrca bk. Liddle 2003, 130).
XXIII
* (1) Arrianusa (l.c.) gre, o evrede ikamet eden halk
Akhilleusun adadakilere ve ada yaknlarndakilere rya-
larnda grndn; hatta bazlar uyankken gemileri-
nin pruvas zerinde, ayn Dioskuroslar gibi, belirdiini
rivayet etmekteydiler.
* (2-3) Ayn ekilde bu insanlar, Patroklosun da silu-
etinin onlara grndn iddia ederlermi. Arrianus
(l.c.), Akhilleus Adas zerine kaleme ald bu raporu,
adada bulunanlardan ya da bakalarndan duyarak kale-
me aldn ifade etmektedir. Bununla birlikte, bunlarn
kendisi iin inanlmaz eyler olmadn bildirmektedir.
* (4) Arrianus (l.c.) bu durumu, Homrosun lya-
dasndaki (XVIII. 98-99) iirsel kompozisyona dayana-
rak aklamaktadr. Arrianus, burada Akhilleus ile Pat-
roklosun dostluuyla bir bakma Hadrianus ile Anti-
nousun ilikisini ima etmektedir. Adeta bu ikisi arasn-
da bir paralellik kurmaya almtr. Antinousun, S.
130 ylnn Ekim aynda Nil Nehrinde boularak
lmesinin ardndan, Hadrianusun duyduu zntyle
Akhilleusun kederini karlatrmtr. Ayrca nasl ki,
Hadrianus, Antinous iin Msrda sanki tanrymcas-
na bir klt kurup, tapnm grmesini saladysa, Leuk
Yorum 157
Adasnda Akhilleusun yannda Patroklosun tapnm-
nn devam ettiini vurgulamtr. Bylelikle Arrianus,
Akhilleus ile Patroklos arasndaki sevgi ve dostluk ba-
nn yceliini Hadrianus ile Antinousun ilikisiyle kar-
latrarak, imparatoru bir bakma rahatlatmaya al-
mtr.
XXIV
Burada Arrianus (periplus XXI. 3), Istros Irmann ilk
az olarak tanmlad Psilonda brakt Karadeniz
turuna devam etmektedir.
* (1-2) Arrianus (l.c.), Istrosun be azn sayar.
Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 44-45) ise, eserinde
Istrosun yedi azn birden saymaktadr. Tarihiye (l.c.)
gre, Psilon= Yedinci azdan sonra ki amurlu, siyah
renkli ve olduka bataktr, srasyla Stenostoma, Bori-
onstoma, Pseudostoma, Calonstoma, Naracustoma ve
Peuce azlar vardr. Rhodoslu Apollnios (argon. IV.
303-313)de, Argonautlar kendilerini buraya kadar izle-
yen Kolkhislileri, Kalon stomadan geerek atlatmlar-
dr. Plinius (nat. IV. 12. 79) ise, bu azlarn, Psilon sto-
ma, Borion stoma, Pseudostoma, Calon stoma, Nara-
customa ve Sacer olmak zere alt tanesini sayar. Peuke
yerine Saceri= kutsal kullanr. Peuke yerine, Hieron/
Sacer kullanmna Strabn (VII. 6. 1 c. 318-319) ve Ano-
nymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxini (69 sat. 1-
2)de de rastlanmaktadr. Belki de bu yzden, hl bu
az kutsal olarak adlandrlmaktadr. Bugn, Aziz
Georgeye adanmtr. Ayrca rmaa giren ve rmaktan
kan ar tonajl tankerler halen bu az kullanmakta-
drlar (Liddle 2003, 131).
Istria/Istros= Istere. Herodotos (II. 33), Strabn
(VII. 6. 1 c. 319), Plinius (nat. IV. 11. 44) ve Ps.-
Scymnusa (767-772) gre, Miltoslularn kolonisidir.
smini hemen yanndan akan Istros/Hister-Ister Irma-
ndan almtr. Plinius (l.c.) ve Pomponius Mela (II.
22), buradan Histropolis olarak sz ederler164.
Tomis= Kstence. Hellenlerin Bat Karadenizdeki
en nemli kolonilerinden biridir. Miltoslular tarafn-
dan Skythia topraklarnda kurulmutur (Ps.-Scymnus
765-766). Ayn zamanda nl latin air Ovidiusun sr-
gn yeridir. Ozan, burada gnlszce kald srgn
yllarnda yazd iirlerle blgenin toporafyas, iklimi,
otokton halklar ve gelenek grenekleri hakknda nemli
bilgiler aktarmtr (Ovid. Pont. I. 1 vdd.). Sz konusu
yerleim, Pomponius Mela (II. 22) tarafndan Tomoe;
Plinius (nat. IV. 11. 44) tarafndan Tomos; Ps.-Scymnus
(765) tarafndan Tomoi olarak adlandrlmtr. Stra-
bna (VII. 6. 1 c. 319) gre, Istria ile Tomis aras uzaklk
Arrianusun (l.c.) ifade ettii gibi, 300 stadia deil; fakat
250 stadiadr165.
164
Daha detayl bilgi iin bk. Boardman 1962/63, 37 vdd.; 19803,
247 vdd.; Hind 1992/1993, 89 vd.; Nawotka 1997, 10 vdd.; 16 dn.
37; Liddle 2003, 131.
165
Daha detayl bilgi iin bk. Boardman 19803, 247 vdd.; Hind
1992/1993, 89 vd.
IIc. Kallatisten Byzantiona kadarki sahil eridi
* (3) Kallatis= Mangalia. Strabn (VII. 6. 1 c. 319;
XII. 3. 6 c. 542), Ovidius (Tristia I. 10. 39), Ps.-Scymnus
(761-763) ve Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti
Euxiniye (74 sat. 1-3) gre, Herakleia Pontiklilerin;
Pomponius Melaya (II. 22) gre, Miltoslularn kolo-
nisidir166. Plinius (nat. IV. 11. 44) ise, Kallatisten bahse-
derken, yerleimin eski isminin Cerbatis olduunu bil-
dirmitir167. Stephanos Byzantiosun (Eth. =
Kallatis) maddesine gre ise, kent ismini Hellence
= vazo biimli sepetten almtr168.
Kariallarn Liman= Bulgaristandaki Shabla. Plini-
us (nat. VI. 7. 20), Karadenizin kuzeydou kylarn ilk
olarak kolonize edenlerin Kariallar olduunu bildirmi-
tir. Sz konusu liman Pomponius Mela (II. 22) tarafn-
dan da Kariallarn Liman olarak adlandrlmtr. By-
lece, bu demir atma yerine Kariallarn Liman denmesi
artc deildir.
Tetrisias= Kaliakra Burnu. Pomponius Mela (II. 22)
tarafndan Tiristis Burnu olarak adlandrlmtr. Stra-
bn (VII. 6. 1 c. 319) ise, Tirizis Burnu adn kullanmtr.
166
Skylaks (periplus 67)de, Karadenize giriten Istros Irma-
na kadar sahil kesimindeki Hellen kentlerini sayarken,
Apollnia, Mesmbria ve Odssopolisle birlikte Kallatisin de
adn verir; fakat buralarn kimler tarafndan kurulduuna de-
inmez.
167
Konuya ilikin olarak ayrca bk. Boardman 1962/63, 35; Hind
1992/1993, 88 vd.; Liddle 2003, 132.
168
Daha detayl bilgi iin bk. Nawotka 1997, 12 vd. dn. 18-23; 20
vdd.
Yorum 161
Corafyac ayrca Lysimakhosun, . III. yzylnn ilk
eyreinde hazinelerini burada yer alan bir kalede muha-
faza ettiini bildirmitir (ayrca bk. Strab. VII. 3. 8 c.
302; 14 c. 305). Burann kesin lokalizasyonu henz yapl-
m deildir.
Bizn= Kavarna. Ps.-Scymnusa (758-760) gre,
Mesmbriallarn (Nesebur) kolonisidir. Strabn (I. 3.
10 c. 54; VII. 6. 1 c. 319), Plinius (nat. IV. 11. 44) ve
Pomponius Melaya (II. 22) gre, sz konusu yerleimin
byk bir blm, . 50 ylndaki bir depremle yok ol-
mutur. Daha sonra kent, baka bir yerde tekrar ina
edilmitir. Bu bakmdan Arrianus (l.c.), burada Biz-
nden bahsederken terk edilmi sfatn kullanmaktadr.
* (4) Dionysopolis= Balchik. Ps.-Scymnus (751-752)
ve Plinius (nat. IV. 11. 44), Dionysopolis kentine eski-
den Crunos denildiini belirtmilerdir. Bunun iindir ki,
Strabn (VII. 6. 1 c. 319) tarafndan Krounoi/Kroulioi
olarak adlandrlmtr. Pomponius Mela (II. 22), Cru-
nos Limanyla Dionysopolis kentini birbirinden ayr-
mtr.
Odssos= Varna. Kuruluu, . ca. 570 yllarna
tarihlenen bir Miltos kolonisidir (Strab. VII. 6. 1 c. 319;
Plin. nat. IV. 11. 45; Ps.-Scymnus 748-749; ayrca bk.
Mela II. 22) Skylaks (periplus 67)de, Odssopolis ola-
rak gemektedir. Kent ksa sre sonra, Dionysopolis/
Krounoi ve Bizn kolonilerini kurmutur. . II. yzy-
ln ilk yarsnda, Pontos Kral I. Pharnaksle mttefik
olmutur. Bylece Pharnaks, Odssosu da Kherson-
sos kenti gibi, Skyth barbar aknlarna kar korumu-
tur (IGB I2 40; ayrca bk. Danov 1979, 281 vdd.; 285). Bu
ittifak, VI. Mithradatsin Pontos hkmdarl sra-
snda da devam etmitir169. Odssos, S. 27 ylnda Ro-
ma kenti stats kazanmtr170.
Haimos (Strata Planina/ Byk Balkan) Dalarnn
Karadenize ulatklar burun= Emine/Ermine Burnu.
Arrianusun (l.c.) burada tarif ettii Haimos Da-
larnn denize uzand nokta, benzer ekillerde Strabn
(VII. 6. 1 c. 319) ve Plinius (nat. IV. 11. 45) tarafndan da
menedilmitir.
* (5) Mesmbria/Mesambria171= Nesebur. Megara
kolonisidir (Strab. VII. 6. 1 c. 319). Strabna (l.c.) gre,
buras eskiden Menebria olarak adlandrlmakta olup,
Menes kenti demekti. nk Thrakia dilinde bria kent
169
Bu durum kentin, . II. yzyln ikinci yarsndan, . ca.
72 ylna kadar bast sikke darplaryla aka dorulanmakta-
dr (ayrca bk. Price 1968, 6 dn. 4; 7; Reinach 19752, 66 dn. 8;
Danov 1979b, 285 vd.). Ayn durum Istria, Tomis ve Kallatis
kentleri iin de, geerlidir (Callata 1997, 260 vdd.; 2005, 123
vdd.; 131 vdd).
170
Daha detayl bilgi iin bk. Boardman 19803, 247; Hind
1992/1993, 87; Nawotka 1997, 24 vd.; Liddle 2003, 132.
171
Hellence = gn ortas/gney anlamlarna gelmek-
tedir. Bununla birlikte kentin asl ad, burada bulunan mezar
talarndan (IGB I2 345) anlalaca zere Mesambria olup,
Thrakiacadr. Zira Thrakiacada bria, kent demektir (Nawotka
1997, 13 vd. 27-29).
Yorum 163
anlamna gelmekteydi172. Herodotosa (IV. 93) gre, kent
Pers Kral Dareiosun, . 512 ylndaki Skythia Seferi
srasnda, ona savamadan teslim olma akllln gs-
termitir. . II. yzyln ikinci yarsndan, . ca. 72
ylna kadar, Pontos Kral IV. Mithradatsle ittifak
halindedir (Price 1968, 6 vd. dn. 6; 7 vd.). Zira, . 72
ylnda Makedonia proconsullne atanan, . 73 yl
consullerinden Marcus Terentius Varro Lucullusun
Thrakia Seferinden sonra Pontos sahillerindeki Apoll-
nia, Kallatis, Parthenopolis, Tomis, Istria, Burzaio,
Dionysopolis, Odssos ve Mesmbria gibi Hellen kent-
leri Roma hakimiyetine boyun emilerdir173.
Kent Roma egemenlii altndayken, Moesia ve Thra-
cia eyaletlerinin snr olmutur.
Apollnia= Sozopol. Strabna (VII. 6. 1 c. 319) gre,
Miltos kolonisidir. Ksa sre iinde gelien kentin ge-
ni bir territoriumu vardr. Ankhialos= Ankhialo yerle-
imi de bu snrlar iinde olup Apollniaya baldr.
Pliniusa (nat. IV. 11. 45) gre, kentin eski ismi An-
thiumdur. Herodotosa (IV. 93) gre, Apollnia,
Mesmbria gibi, Pers Kral Dareiosun, . 512 yln-
daki Skythia Seferi srasnda, savamadan teslim olu-
172
Kentte ilikin olarak ayrca bk. Plin. nat. IV. 11. 45; Mela II.
22.
173
Cic.Verr. II. (2) 8. 23-24; Liv. perioch. 97; Plut. Caes. IV. 1;
Sall. Hist. IV. 18; Strab. VII. 6. 1 c. 319; Plin. nat. XXXIV. 18.
39; Eutr. VI. 10; Flor. epit. I. 39. 6; App. Illyr. 30; Oros. hist. VI.
3. 4; Amm. Marc. XXVII. 4. 11 dn. 2-3; Fest. Brev. IX sat. 12-13.
tur. . II. yzyln ikinci yarsndan . ca. 72 ylna
kadar Apollnia da dier Bat Karadeniz kentleri gibi,
Mithradats VI Eupatrla mttefiktir. Bu durum,
Apollniada bulunan bir yaztta174 aka vurgulanm-
tr. Kent, kral tarafndan aralarndaki mttefiklik uya-
rnca gnderilen birlikler tarafndan dmanlarna kar
baaryla savunulmutur. Bununla birlikte, . ca. 72/71
ylnda M. T. Varro Lucullus tarafndan ele geirilmi-
tir. Lucullus, Apollniann yaklak bir mil aklarnda,
kentle ayn ismi tayan aday bu adaya ayn zamanda
Thynia da denilmekteydi (Plin. nat. VI. 13. 32) zapt
etmitir. Ayrca, burada bulunan kolossal/devasa
Apolln175 heykelini Romaya getirmi ve Capitolium
174
IGB I2 392; Danov 1937, 87 vdd. Sz konusu yaztta,
Apollnia halk ve meclisi aralarndaki symmakhia anlamas
uyarnca, Mithradats tarafndan blgeye gnderilen kuvvetle-
rin komutan Menekrats olu Tarsuslu Epitynkhanonu
onurlandrmlardr. Mithradats, byk bir ihtimalle, . ca.
72/71 ylnda Apollnia ve civarna sefer dzenleyen Romann
Makedonia proconsul Marcus T. Varro Lucullusa (Liv.
perioch. 97; Strab. VII. 6. 1 c. 319; App. Illyr. 30; Eutr. VI. 7-8;
10; Fest. Brev. IX sat. 13-24; Oros. hist. VI. 3. 4) kar blgeyi
savunmas amacyla Tarsuslu Epitynkhanonu gndermitir.
Ayrca bk. Danov 1937, 89 vdd.; Magie 1950, 1092 dn. 53;
Broughton 1952, 118 vd.; Avram-Bounegru 1997, 156.
175
Strabna (l.c.) gre, bu heykel . V. yzylda Atinada
yaam nl heykeltra Kalamisin eseridir. Pliniusa (nat.
XXXIV. 18. 39-40) gre, bu heykel 500 talanta antikada ge-
nellikle para tartmak iin kullanlrd ve bir talanton yaklak
Yorum 165
Tepesine dikmitir (Strab. VII. 6. 1 c. 319; Plin. nat. IV.
13. 92 b; XXXIV. 18. 39-40).
* (6) Kherronsos= Maslen Burnu(?) ya da Kolokita
ile Korakya burunlar arasnda bir liman yeridir. Arria-
nus (l.c.) haricinde, bir tek Anonymi [Arriani, ut fertur]
Periplus Ponti Euxini (87 sat. 3-4)te sz edilmitir.
Aulaiouteikhos= Akhtopol. Daha sonradan Agatho-
polis olarak adlandrlmtr. Arrianus (l.c.) haricinde,
yalnz Anonymi [Arriani, ut fertur] Periplus Ponti Euxi-
ni (87 sat. 5-6)da bahsedilmitir.
Thynias= Trkiyedeki Koru Burnu ya da neada
Burnu. Arrianus (l.c.) haricinde, Strabn (VII. 6. 1 c.
319), Plinius (nat. IV. 11. 45) ve Pomponius Mela (II. 23)
bu yerleimden ksaca sz etmilerdir.
XXV
* (1-2) Salmydssos= Midye. Arrianus (l.c.), Ksen-
phndan alnt yaparak Salmydssos ve civarn anlat-
mtr.
Ksenphn (Anab. VII. 5. 12-13), Hellenlerin, . ca.
400 ylnda Thrakial lider Seuthsle birlikte, Melino-
phagoslarn lkesindeki Salmydssos yerleimini ve
civarn yamaladklarn bildirmitir. Ayrca yazar (l.c.)
Salmydssos kentinden sz ederken, burann Karadeniz
sahilinden ok aklara kadar, olduka s olduunu ve
bunu bilmeyen gemilerin, bu civarda seyrederken sk sk
karaya oturduunu belirtmitir. yle ki, bu durum bu-
olarak 60 mnai, 6.000 gm drakhmai ya da 36.000 oboloia ve

yaklak 25.86 kgma eittir deerindedir.
rada ikamet eden Thrakia kavimleri iin bir geim kay-
na durumuna gelmitir. Burada karaya oturan gemileri
yamalayan Thrakia kavimleri, nceleri kendi alanlarn
snrlamadklar iin, ou kez nce birbirleriyle savar-
larm. Bu yzden ok kii lm. Sonunda, her kavim
kendi hududunu stunlarla belirlemi.
Strabn (VII. 6 1 c. 319), Salmydssosun ssz/tenha
ve talk kumsalnn limansz ve kuzey rzgarna ak
olduunu176 ifade etmitir. Ayrca kent civarndaki sahil-
lerin, burada ikamet eden Thrakiallarn Astai kabilesi
tarafndan yamalandn belirtmitir.
Plinius (nat. IV. 11. 45) ve Pomponius Mela (II. 23)te,
sz konusu yerleim Halmydesos olarak gemekte olup
buradan Karadenizin azna kadarki sahil eridinin
girintisiz ve kntsz olduunu sylemilerdir177.
* (3) Phrygia= Kara Burnu.
Hellence Kyaneai= karanlk, siyaha yakn/koyu laci-
vert renkli kayalar; Symplgades= arpan kayalar ola-
rak da adlandrlan Fanari Adalar, Bosporosun Kara-
denize knda, kydan yaklak 14 deniz mili uzak-
lktadrlar. Antikada, bu adalarn yzdklerine ve za-
man zaman arptklarna ilikin sylenceler bulun-
176
Corafyac (l.c.), sz konusu durumun, buraya 700 stadia
uzaklkta olan Karadenizin azndaki Kyaneai Adalarna ka-
dar, ayn olduunu sylemitir.
177
Bu yazarlar (l.c.), Halmydesos kentinden sonra, Karade-
nizin Bosporosa doru olan ksmnda; ayrca Zagora/Deul-
tum, Philiae ve Phinopolis yerleimlerine deinmilerdir.
Yorum 167
maktadr (Eur. Med. 1-3; 1260-1261; Hdt. IV. 85; Strab. I.
2. 10 c. 21; 3. 2. 12 c. 149; Sen. Med. 455-456; Plin. nat. IV.
13. 92; VI. 13. 32; Mela II. 99 dn. 84; Amm. Marc. XXII.
8. 14-15; Hyg. Fab. 20-21). Plinius (nat. IV. 13. 92), adala-
rn arptklarna ilikin bu sylenceyi, u ekilde ak-
lamaktadr: Karadenize Bosporostan direkt olarak
girerken bu adalara baknca aralarnda ok az mesafe
olduu grnr; fakat rotanz biraz deitirince bu iki
ada gznze tekmi gibi gelir. Arrianus (l.c.), Hom-
rosun Odysseiasndan (XII. 58-69) bir alnt yaparak,
Iasnu Kolkhise gtrrken, bunlarn arasndan ilk ola-
rak Arg gemisinin gemi olduunu anlatr. Sz konu-
su duruma Rhodoslu Apollnios (argon. II. 317-340; 549-
618) ve Ammianus Marcellinus (XXII. 8. 15) da dein-
milerdir (ayrca bk. Eur. Med. 1-3; Sen. Med. 455-456).
Herodotosa (IV. 85) gre, Pers Kral I. Dareios, .
512 ylnda Skythia Seferine karken, Khalkdondan
bir gemiye binerek Kyaneai Adalarna gitmitir. Ora-
daki kutsal duvarlar iine oturup, denizler iinde en a-
rtc olan Karadenizin doyulmaz gzelliklerini sey-
retmitir. Strabna (VII. 6. 1 c. 319) gre, Karadenizin
azndaki, Kyaneai= karanlk kayalar olarak adlandr-
lan bu adacklardan biri Avrupaya, dieri Asyaya ya-
kndr178 (ayrca bk. Strab. I. 2. 10 c. 21; 2. 1. 39-40 c. 91-92;
3. 2. 12 c. 149).
178
Strabn (l.c.) burada Apollnia ile Kyaneai arasndaki uzak-
l 1.500 stadia olarak vermektedir. Arrianusta (periplus
XXIV. 5-XXV. 3) ayn mesafe 1.280 stadiaya denk gelmektedir.
Zeus Ourios Tapna= Anadolu Hisar civar.
Arrianus (periplus XII. 2), buradan sz etmitir. Bo-
azn en dar yerinde, Byzantionlularn Sarapieion Tap-
nann (Rumeli Hisar civar) tam karsndadr.
Khalkdonlular tarafndan kurulmutur (Strab. VII. 6. 1
c. 319 dn. 2; ayrca bk. Skylaks periplus 92; Diod. XX. 111.
3; Zos. hist. I. 34).
Daphn= Umuryeri. Boazn Anadolu yakasnda-
dr.
Byzantion= stanbul. Pliniusa (nat. IV. 11. 46) gre,
eskiden Lygos adyla anlmaktayd. . VII. yzyln
ortalarna doru Megaral kolonistler tarafndan iskan
edilmitir (Dion. Perieget. 803; Steph. Byz. Eth. -
= Byzantion; ayrca bk. Georgacas 1947, 347 vdd.).
Bu tarihten sonra kent, stratejik konumu sayesinde Ka-
radeniz ticaretini denetim altnda tutan en nemli yerle-
imlerden biri olmutur. . VI-V. yzyllarda Pers
hakimiyeti altna girmekle birlikte, Atina balaklar
arasna katlmtr. Attika-Dlos Birliinin (. 477-
. 404) nde gelen yelerinden biri olmutur. Birlie
dedii 15-21.5 talanta gibi yksek vergiyle dikkat ek-
mitir. Peleponnsos Savalar srasnda (. 431-.
404) nemli rol oynamtr. . ca. 340 ylnda,
Makedonia Kral II. Philippos tarafndan muhasara
edildiyse de alnamamtr. Bununla birlikte, S. 193 y-
lnda Septimius Severusa (S. 193-S. 211) kar Nigeri
destekledii iin, kuatlarak ele geirilmi ve ar bir
ekilde tahrip edilmitir. Bu felaketten sonra kent belirli
Yorum 169
bir sre nemini yitirmi de olsa, I. Constantinus (S.
306-S. 337) tarafndan, S. 330 ylnda Constantinopolis
adyla Dou Roma mparatorluunun bakenti ilan
edilmitir179.
Bylelikle Arrianus (XII. 1), Byzantiondan balad
Karadeniz turunu gene Byzantionta (XXV. 4) tamam-
lamtr.
179
Gryllius Cons. I; konuya ilikin olarak ayrca bk. Georgacas
1947, 348 vdd.; Sevin 2001, 20 vd.
METNDE KULLANILAN ANTK
KAYNAKLARA LKN KISALTMALAR
LSTES
Ael. Anim. (= Aelianus, Peri Zn Idiotros)
Kullanlan Metin ve eviri: On the Charac-
teristics of Animals. With an English trans-
lation by A. F. Scholfield I-III. Cambridge,
Mass.-London 1958-1959 (The Loeb Classi-
cal Library).
Aiskh. Pr. (= Aiskhylos, Prometheus Desmotes)
Kullanlan Metin ve ve eviri: Suppliant
Maidens, Persians, Prometheus, Seven
Against Thebes. With an English transla-
tion by H. W. Smyth. Cambridge, Mass.-
London 1956 (The Loeb Classical Library).
Amm. Marc. (= Ammianus Marcellinus, Rerum Gesta-
rum Libri)
Kullanlan Metin ve eviri: Ammianus
Marcellinus. With an English translation by
J. C. Rolfe I-III. Cambridge, Mass.-London
2000 (The Loeb Classical Library).
Anonymi [Arriani, ut Fertur] Periplus Ponti Euxini
Kullanlan Metin: Anonymi Periplus Ponti
Euxini. Ed. C. Mller. Geography Graeci
Minores I. Paris 19902.
Anonymi Mensura Totius Habitae Terrae
Kullanlan Metin: Anonymi Mensura Toti-
us Habitae Terrae. Ed. C. Mller. Geogra-
phy Graeci Minores I. Paris 19902.
App. (= Appianus, Rhomaika)
civ. (= Bella civilia) Illyr. (= Illyrike)
Syr. (= Syriake) Mithr. (= Mithridateios)
Mac. (= Makedonike)
Kullanlan Metin ve eviri: Appians Ro-
man History. With an English translation by
H. White I-IV. Cambridge, Mass.-London
1912-1913 (The Loeb Classical Library).
Apollod. bibl. (= Apollodoros, Bibliotheke)
Kullanlan Metin ve eviri: The Library.
With an English translation by J. G. Frazer
I-II. Cambridge, Mass.-London 1963 (The
Loeb Classical Library).
Apoll. Rhod. argon. (= Apollonios Rhodios, Argonautica)
Kullanlan Metin ve eviri: The Argonau-
tica. With an English translation by R. C.
Seaton, Reprint. Cambridge, Mass.-London
Aristot. Hist. an. (= Aristoteles, Historia Animalium)
Kullanlan Metin ve eviri: Aristotle, His-
tory of Animals. With an English translation
by D. M. Balme VII-X. Prepared for Publi-
cation by A. Gotthelf. Cambridge, Mass-
London 1991 (The Loeb Classical Library).
Aristot. Oecon. (= Aristoteles, Oeconomica)
Kullanlan Metin: Aristoteles, Oeconomica.
Ed. B. A. van Groningen and A. Wartelle.
Aristotle Economique. Paris, Les Belles Let-
tres (1968) 1-35. (1343a1-1353b27).
Aristot. Prob. (= Aristoteles, Problemata)
Kullanlan Metin: Aristoteles, Problemata.
Ed. I. Bekker. Aristotelis Opera. vol. II. Ber-
lin: Reimer, 1831 (repr. De Gruyter 1960):
859a1-967b27.
Antik Kaynaklar Listesi 173
Arr. anab. (= Arrianus, Anabasis)
Kullanlan Metin ve eviri: Arrian. With an
English translation by P. A. Brunt I-II.
Cambridge, Mass.-London 1976-1983 (The
Arr. periplus (= Arrianus, Periplus Ponti Euxini)
Kullanlan Metin ve eviriler: Arrian, Peri-
plus Ponti Euxini. Edited with introduction,
translation and commentary by A. Liddle.
London 2003.
Periplus Ponti Euxini. The Tradition of the
Minor Greek Geographers. Ed. A. Diller.
Lancaster-Oxford 1952.
Arriani Indica et Ponti Periplus. Ed. C.
Mller. Geography Graeci Minores I. Paris
19902.
Ath. Deip. (= Athenaios, Deipnosophisticarum Epito-
me)
Kullanlan Metin ve eviri: The Deipnoso-
phistis. With an English translation by C. B.
Gulick. London-New York 1928. (The Loeb
Classical Library).
Catull. (= Catullus)
Kullanlan Metin ve eviri: Catullus. With
an English translation by F. W. Cornish.
Revised by G. P. Gooldy. Cambridge,
Mass.-London 1988 (The Loeb Classical
Library).
Cic. har. resp. (= Cicero, Oratio de Haruspicum Respon-
sis)
Kullanlan Metin ve eviri: The Speech
Concerning the Response of the Soothsa-
yers. With an English translation by N. H.
Watts. London, New York 1923 (The Loeb
Classical Library).
Cic. Leg. Man. (= Cicero, Pro Manilia or Oratio de Imperio
Cn. Pompei)
Kullanlan Metin ve eviri: The Speech on
the Appointment of Gnaeus Pompeius.
With an English translation by H. G. Hod-
ge. London, New York 1927 (The Loeb
Classical Library).
Cic. Tusc. (= Cicero, Tusculanarum Disputationum)
Kullanlan Metin ve eviri: Tusculan Dis-
putations. With an English translation by J.
E. King. Cambridge, Mass.-London 1971
(The Loeb Classical Library).
Cic. Verr. (= Cicero, In Verrem)
Kullanlan Metin ve eviri: The Verrine
Orations. With an English translation by L.
H. G. Greenwood I-II. London, New York
Clem. Alex. Strom. (= Clemens Alexandrinus, Stromateis)
Kullanlan Metin: Stromateis. Ed. O. Stalin.
Leipzig 1905-1909.
Curt. (= Quintus Curtius Rufus, Historiarum
Alexandri Magni Macedonis)
Kullanlan Metin ve eviri: Quintus Cur-
tius Rufus, The History of Alexander.
Translated by J. Yardley, with an introduc-
tion and notes by W. Heckel. London, New
York 1984.
Dio Cass. (= Cassius Dio, Rhomaika)
Kullanlan Metin ve eviri: Roman History.
With an English translation by E. Carry I-
IX. London 1914-1927 (The Loeb Classical
Library).
Diod. (= Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike)
Kullanlan Metin ve eviri: Diodorus of Si-
cily. With an English translation by R. M.
Geer. London, New York 1947 (The Loeb
Classical Library).
Diog. Laert. (= Diogenes Laertios)
Kullanlan Metin ve eviri: Lives of Emi-
nent Philosophers. With an English transla-
tion by R. D. Hicks. I-II. London, New York
Dionysii Orbis Descriptio
Kullanlan Metin: Dionysii Periegesis. Ed.
C. Mller. Geography Graeci Minores II.
Paris 19902.
Dion. Perieges. (= Dionysios, Periegesis)
Kullanlan Metin: Dionysii, Orbis Terrarum
Descriptio. Ed. F. C. Matthiae. Francofurti
ad Moenum 1817.
Dion. Hal. ant. (= Dionysios Hallikarnassos, Antiquitates
Romanae)
Kullanlan Metin ve eviri: The Roman An-
tiquities of Dionysius of Hallicarnassus. Ed.
and translated by E. Carry I-VII. London
Evliya elebi Sey. (= Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatna-
mesi)
Kullanlan Metin ve eviri: Evliya elebi
Seyahatnamesi. Haz.: Z. Kurun, S. A.
Kahraman, Y. Dal (II. cilt). stanbul 1992.
Eur. Alc. (= Euripides, Alcestis)
Kullanlan Metin ve eviri: Alcestis. Ed.
and translated by D. Kovacs. Cambridge,
Mass.-London 1994 (The Loeb Classical
Library).
Eur. Andr. (= Euripides, Andromache)
Kullanlan Metin ve eviri: Aldromache.
Ed. and translated by D. Kovacs. Cam-
bridge, Mass.-London 1995 (The Loeb
Classical Library).
Eur. IT. (= Euripides, Iphigenia in Taurica)
Kullanlan Metin ve eviri: Iphigenia in
Taurica. With an English translation by A.
S. Way. Cambridge, Mass.-London 1978
Eus. chron. (= Eusebios, Chronicorum)
Kullanlan Metin: Eusebi, Chronicorum (Li-
ber Prior). Ed. A. Schoene. Berlin 1875.
Eutr. (= Eutropius, Brevarium ab urbe condita)
Kullanlan Metin ve eviri: The Breviarum
ab Urbe Condita of Eutropius. Translated
with an introducion and commentary by H.
W. Bird. Liverpool 1993.
Fest. Brev. (= Rufius Festus. The Breviarium of Festus)
Kullanlan Metin ve eviri: The Breviarium
of Festus. A Critical Edition with Historical
Commentary by Cf. J. W. Eadie. London
1967.
FGrHist (= Die fragmente der griechischen Histori-
ker)
Kullanlan Metin: Die fragmente der griechi-
schen Historiker. Ed. F. Jacoby I-XV. Berlin-
Leiden 1923-1958.
Flor. epit. (= L. Annius Florus, L. Annaei Flori Epito-
ma De Tito Livio Bellorum Omnium Anno-
rum DCC Libri II)
Kullanlan Metin ve eviri: Lucius Annaeus
Florus, the Two Books of the Epitome, Ex-
tracted from Titus Livius, of All the Wars of
Seven Hundred Years. With an English
translation by E. S. Foster. London, New
York 1929 (The Loeb Classical Library).
Gyllius Cons. (= Petrus Gyllius, De Topographia Cons-
tantinopoleos et de Illius Antiquitatibus
Libri Quatuor)
Kullanlan Metin ve eviri: Petrus Gyllius,
stanbulun Tarihi Eserleri. ev. E. zbay-
olu. stanbul 1997.
Hes. theog. (= Hesiodos, Theogonia)
Kullanlan Metin ve eviri: Theogony.
With an English translation by M. L. West.
Oxford 1966.
Hdt. (= Herodotos, Historiae)
Kullanlan Metin ve eviri: Herodotus.
With an English translation by A. D. God-
ley I-IV. London, New York 1975 (The Loeb
Classical Library).
Hippokr. Aer. (= Hippokrates, Peri Aeron)
Kullanlan Metin ve eviri: Airs, Waters,
Places. With an English translation by W.
H. Jones I-IV. London, New York 1923 (The
Hist. Aug. Hadr. (= Scriptores Historiae Augustae, Hadria-
ni)
Kullanlan Metin ve eviri: The Scriptores
Historiae Augustae. With an English trans-
lation by D. Magie. Cambridge, Mass.-Lon-
don 1968 (The Loeb Classical Library)
Hom. Il. (= Homeros, lyada)
Kullanlan Metin ve eviri: lyada. ev. A.
Erhat-A. Kadir. stanbul 19937.
Hom. Od. (= Homeros, Odysseia)
Kullanlan Metin ve eviri: Odysseia. ev.
A. Erhat-A. Kadir. stanbul 19886.
Hyg. Fab. (= Hyginus, Fabellae)
Kullanlan Metin: Hyginus. Fabulae. Ed. H.
J. Rose. 1933.
Ioseph. Cont. Ap. (= Iosephus, Contra Apionem)
Kullanlan Metin ve eviri: Against Apion.
With an English translation by H. St. J.
Thackeray. Cambridge, Mass.-London 1976
Iust. (= Marcus Iulianus Iustinus, M. Iuliani
Iustini Epitoma Historiarum Philippicarum
Pompei Trogi)
Kullanlan Metin ve eviri: Epitome of the
Philippic History of Pompeus Trogus. With
an English translation by J. C. Yardley.
With introduction and explanatory notes by
R. Develin. Atlanta, GA 1994.
bn Batta Sey. (= E. A. M. bn Batuta Tanci, bn Batuta
Seyahatnamesi)
Kullanlan Metin ve eviri: bn Batuta Se-
yahatnamesi. ev.: A. S. Aykut I-II. stan-
bul 20042.
Ksen. Anab. (= Ksenphn, Anabasis)
Kullanlan Metin ve eviri: Anabasis. With
an English translation by C. L. Brownson I-
VII. Cambridge, Mass.-London 1968 (The
Liv. (= Livius, Ab Urbe Condita)
perioch. (= Ab urbe condita librorum periochae)
Kullanlan Metin ve eviri: Livy, From the
founding of the city. With an English trans-
lation by A. C. Schlesinger. I-XIV. London,
New York 1967 (The Loeb Classical Lib-
rary).
Lucan. Bell. civ. (= M. Annaeus Lucanus, Bellum Civile)
Kullanlan Metin: M. Annaei Lucani Belli
Civilis Libri Decem. Ed. A. E. Housman.
1927.
Lycoph. Alex. (= Lyophron, Tragoediae Alexandra)
Kullanlan Metin: Tragoediae Alexandra.
Ed. E. Scheer (cum schooliis). Berlin 1881-
1908.
Mela (= Pomponius Mela, De Chorographia)
Kullanlan Metin ve eviri: Pomponius
Melas Description of the World. With an
English translation by F. E. Romer. Ann
Arbor 1998.
Memnon (= Memnon)
Kullanlan Metin ve eviri: Memnon. With
an English translation by C. Mller. FGr-
Hist. III 536, Parisiis 1853.
Mnaseas frg. (= Mneaseas, fragmenta)
Kullanlan Metin: Mneaseas, Fragmenta.
Ed. C. Mller. Paris 1841-1870.
Nonn. Dion. (= Nonnos, Dionysiaka)
Kullanlan Metin ve eviri: Dionysiaca.
With an English Translation by W. H. Rou-
se. Mythological introduction with notes: H.
J. Rose and notes on text criticism: L. R.
Lind. London, New York 1962-1963 (The
Not. Dig. Or. (= Notitia Dignitarum, Oriens)
Kullanlan Metin: Notitia dignitatum: acce-
dunt notitia urbis Constantinopolitanae et
Laterculi provinciarum. Edidit Otto Seeck.
Oros. hist. (= Orosius, Historiarum adversus paganos
libri VII)
Kullanlan Metin ve eviri: Seven Books of
History Against the Pagans. Translated
with introduction and notes by I. W. Ray-
mond. New York 1936.
Ovid. Fast. (= Ovidius, Fasti)
Kullanlan Metin ve eviri: Ovids Fasti.
With an English translation by J. G. Frazer.
London, New Yok 1931 (The Loeb Classical
Library).
Ovid. Met. (= Ovidius, Metamorphoses)
Kullanlan Metin ve eviri: Metamorpho-
ses. With an English translation by F. J.
Miller. London, New York 1960 (The Loeb
Classical Library).
Ovid. Pont. (= Ovidius, Epistulae ex Ponto)
Kullanlan Metin ve eviri: Ovidius, Kara-
denizden Mektuplar. ev. . Drken. s-
tanbul 1999.
Ovid. Tri. (= Ovidius, Tristia)
Kullanlan Metin: Tristia (P. Ovidius Naso:
Tristia. Vol.I, Ed. G. Luck, 1967).
Paus. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados)
Kullanlan Metin ve eviri: Pausanian Des-
cription of Greece. With an English transla-
tion by W. H. Jones I-V. London, New York
Phil. (= Flavius Philostratus)
Kullanlan Metin ve eviri: Philostratus, In
Honour of Apollonius of Tyana. With an
English translation by J. S. Phillimore I-II.
Oxford 1912.
Phil. Her. (= Flavius Philostratus, Heroicus)
Kullanlan Metin: Flavii Philostrati opera.
vol. II. Ed. C. L. Kayser. Leipzig: Teubner,
1871 (repr. Hildesheim: Olms, 1964): 128-219.
Pind. Nem. (= Pindaros, Nemeian)
Kullanlan Metin ve eviri: Nemeian Odes.
With an English translation by W. H. Race.
Cambridge, Mass.-London 1997 (The Loeb
Classical Library).
Pind. Pyth. (= Pindaros, Pythian)
Kullanlan Metin ve eviri: Pythian Odes.
With an English translation by W. H. Race.
Classical Library).
Plat. nom. (= Platon, Nomoi)
Kullanlan Metin ve eviri: Platon, Yasalar
vol. I-II. ev. C. entuna-S. Babr. Ankara
19982.
Plin. nat. (= G. Plinius Secundus Yal, Naturalis
Historia)
Kullanlan Metin ve eviri: Pliny Natural
History. With an English translation by H.
R. Rackham, W. H. S. Jones, D. E. Eichholz
I-X. Cambridge, Mass.-London 1938-1971
Plut. (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi)
Alex. (= Aleksandros) Caes. (= Caesar)
Pomp. (= Pompeius) Luc. (= Lucullus)
Kullanlan Metin ve eviri: Plutarchs
Lives. With an English translation by B. Per-
rin I-XI. London, New York 1959 (The Loeb
Classical Library).
Polyain. Strat. (= Polyainos, Strategemata)
Kullanlan Metin ve eviri: Stratagems of
War. With an English translation by R.
Shepherd. Chicago 1974.
Polyb. (= Polybios, Historiai)
Kullanlan Metin ve eviri: The Histories.
With an English translation by W. R. Paton
I-VI. Cambridge, Mass.-London 1922 vd.
Pomp. Trog. prol. (= Pompeius Trogus, Prologues)
Kullanlan Metin ve eviri: Prologues to the
Philippic History of Trogus. With an Eng-
lish translation by J. C. Yardley. With intro-
duction and explanatory notes by R. Deve-
lin. Atlanta, GA 1994.
Prok. Bell. (= Prokopios, de Bellis)
Kullanlan Metin ve eviri: History of the
Wars. With an English translation by H. B.
Dewing. London-New York 1928 (The Loeb
Classical Library).
Ps.-Plut. De Fluv. (= Pseudo-Plutrachus, De Fluviis)
Kullanlan Metin: De Fluviis. Ed. C. Ml-
ler. Geography Graeci Minores II. Paris
19902.
Ps.-Scymnus (= Pseudo-Scymnus, Ad Nicomedem Re-
gem)
Kullanlan Metinler: Sub Titulo Orbis Des-
criptio. Ed. C. Mller. Geography Graeci
Minores I. Paris 19902.
Fragmenta Periegeseos Ad Nicomedem Re-
gem (Pseudo-Scymni). The Tradition of the
Minor Greek Geographers. Ed. A. Diller.
Lancaster-Oxford 1952.
Ptol. geogr. (= C. Ptolemaios, Geographika Hyphege-
gis)
Kullanlan Metin: Claudii Ptolemaei Geo-
graphia (lib. 1-3). Ed. K. Mller. Paris 1883.
Claudii Ptolemaei Geographia (lib. 4-8). Ed.
C. F. A. Nobbe I-II. Leipzig 1845. Reprinted
in Hildesheim 1966.
Quint. Smyr. (= Quintus Smyrnaeus, Posthomerica)
Kullanlan Metin: Quintus de Smyrne, Post-
homerica. Ed. F. Vian. La suite d'Homere
vol. I-III. Paris 1963-1969.
Sall. Hist. (= Sallustius, Historiae)
Kullanlan Metin ve eviri: Sallust, The
Histories. Translated with introduction and
commentary by P. McGushin vol. I (1992),
vol. II (1994). Oxford.
Sen. Med. (= Seneca, Medea)
Kullanlan Metin ve eviri: Medea. With
an English translation by F. C. Miller.
Classical Library).
Skylaks periplus (= Skylaks, Periplus Scylacis)
Kullanlan Metin: Periplus Scylacis. Ed. C.
Mller. Geography Graeci Minores I. Paris
19902.
Sol. Coll. Mem. (= Gaius Iulius Solinus, Collectanea Rerum
Memorabilium)
Kullanlan Metin: C. Iulii Solini Collecta-
nea Rerum Memorabilium. Ed by Th.
Mommsen. Berlin 1958.
Steph. Byz. Eth. (= Stephanos Byzantios, Ethnika)
Kullanlan Metin: Stephani Byzantii, Ethni-
kon. Ed. A. Westermann. Libsae 1839.
Strab. (= Strabon, Geographika)
Kullanlan Metin ve eviri: The Geography
of Strabo. With an English translation by H.
L. Jones I-VIII. London, New York 1917-1932
Suet. Ner. (Suetonius, De Vitae Caesarum, Nero)
Kullanlan Metin ve eviri: The Lives of the
Caesars. Ed. and translated by J. C. Rolfe I-
II. Cambridge, Mass.-London 1951 (The
Tac. germ. (= Tacitus, Germania)
Kullanlan Metin ve eviri: The Annals.
With an English translation by W. Peterson.
London, New York 1925 (The Loeb Classical
Library).
Tac. hist. (= Tacitus, Historia)
Kullanlan Metin ve eviri: The Histories.
With an English translation by C. H.
Moore I-II. Cambridge, Mass.-London 1968
Thuk. (= Thukydides)
Kullanlan Metin ve eviri: Peloponnes Sa-
va. ev.: T. Gkl. stanbul 1976.
Val. Flac. Arg. (= C. Valerius Flaccus, Argonauticon)
Kullanlan Metin ve eviri: Argonautica.
With an English translation by W. J. H.
Mozley. Cambridge, Mass.-London 1939
Varro ling. (= Marcus Terentius Varro, De Lingua La-
tina)
Kullanlan Metin ve eviri: M. Terenti Var-
ronis De Linguae Latinae Quae Supersunt.
Ed. G. Goetz-F. Schoell. 1910.
Verg. (= Vergilius) Aen. (= Aeneis)
Ecl. (= Eclogue) Georg. (= Georgica)
Kullanlan Metin ve eviri: Virgil, Eclo-
gues, Georgics, Aenid, the Minor Poems.
With an English translation by H. Fair-
clough I-II. Cambridge, Mass.-London 1966-
Vitr. de Arch. (= Vitruvius, De Architectura)
Kullanlan Metin ve eviri: On Architectu-
re. With an English translation by F. Gran-
ger I-II. London-New York 1931-1934 (The
Zos. hist. (= Zosimos, Historia Nova)
Kullanlan Metin ve eviri: Zosimus, The
Decline of Rome. With an English transla-
tion by J. J. Buchanan and H. T. Davis. San
Antonio, Texas 1967.
BBLYOGRAFYA
Arslan 2000a M. Arslan, Antika Anadolusunun Sa-
va Kavmi: Galatlar. stanbul 2000.
Arslan 2000b M. Arslan, Kolkhis Blgesinin Tarihi
Corafyasna likin Baz Notlar. Ark.
San. 97 (2000) 26-40.
Arslan 2005 M. Arslan, Mithradates VI Eupator:
Romann En Byk Dman. stanbul
2005 (Baskda).
Ascherson 20022, N. Ascherson, Karadeniz. ev. K. Emir-
olu. stanbul 20022.
Atasoy 1997 S. Atasoy, Amisos; Karadeniz Kysnda
Antik bir Kent. Samsun 1997.
Avram 2002 A. Avram, Ein Neuer Stratege des
Knigs Mithradates VI Eupator im Tauri-
schen Chersonesos. Bulletin du Musee
National de Bourgas, vol. IV (2002) 69-73.
Avram-Bounegru A. Avram et O. Bounegru, Mithridates
al VI-Lea Eupator i Coasta de Vest A
Pontului Euxin. n Jurul Unui Decret In-
edit de la Histria. Pontica XXX (1997) 155-
164.
Boardman 1962/63 J. Boardman, Greek Archaeology on the
Shores of the Black Sea. Archaeological
Reports 9 (1962-1963) 34-51.
Boardman 1964 J. Boardman, The Greek Overseas. Lon-
don 1964.
Bosworth 1972 A. B. Bosworth, Arrians Literary Deve-
lopment. CQ XXII (1972) 163-185.
Bosworth 1977 A. B. Bosworth, Arrian and the Alani.
HSPh 81 (1977) 217-255.
Bosworth 1983 A. B. Bosworth, Arrian at the Caspian
Gates: A Study in Methodology. CQ
XXXIII (1983) 265-276.
Bouzek 1990 J. Bouzek, Studies of the Greek Pottery in
the Black Sea Area. Praque 1990.
Bowie 2002 E. Bowie, Hadrian and Greek Poetry.
urada: Greek Romans and Roman
Greeks: studies in cultural interaction
(Aarhus Studies in Mediterranean Anti-
quity III. Ed. E. N. Ostenfeld). Aarhus
2002.
Bowra 1963 C. M. Bowra, Two Lines of Eumelus.
CQ XIII (1963) 145-53.
Braund 1994 D. Braund, Georgia in Antiquity: A His-
tory of Colchis and Transcaucasian Iberia
550 BC-AD 562. Oxford 1994.
Broughton 1952 T. R. S. Broughton, The Magistrates of
the Roman Republic. Volume II 99 B.C.-31
B.C. New York 1952.
Bryer and
Winfield 1985 A. Bryer and D. Winfield, The Byzantine
Monuments and Topography of the Pon-
tos I-II. Washington, D. C. 1985.
Bunbury 1959 E. H. Bunbury, A History of Ancient
Geography I-II. New York 1959.
Burstein 1976 S. M. Burstein, Outpost of Hellenism:
The Emergence of Heracleia on the Black
Sea. Berkley 1976.
Burstein 1980 S. M. Burstein, The Aftermath of the
Peace of Apameia. Rome and the Pontic
War. AJAH 5 (1980) 1-12.
Callata 1997 F. de Callata, Lhistoire des guerres
mithridatiques vue par les monnaies.
Bibliyografya 189
Numismatica Lovaniensia 18. Louvain-la-
Neuve 1997.
Callata 2005 F. de Callata, Coins and Archaeology:
the (Mis)use of Mithridatic Coins for
Chronological Purposes in the Bosporan
Area. urada: Chronologies of the Black
Sea Area in the Period c. 400-100 BC. Ed.
V. Stolba and L. Hannestad. Aarhus
(2005) 119-136.
Cramer 19712 J. A. Cramer, A Geographical and Histo-
rical Description of Asia Minor I-II.
Amsterdam 19712.
apar 1979 . apar, Roma Tarihinde Magna Ma-
ter (Kybele) Tapnm. DTCFD XXIX 1-
4 (1995) 167-190.
Danov 1937 C. M. Danov, Eine neue Inschrift aus
Apollonia Pontica. JOAI XXX (1937) 87-
94.
Danov 1979 C. M. Danov, Philippopolis, Serdica,
Odessos. Zur Geschichte und Kultur der
bedeutendsten Stdte Thrakiens von
Alexander d. Gr. bis Justinian. ANRW
II 7.1 (1979) 241 -300.
Diller 1952 (Ed.) A. Diller, The Tradition of the Mi-
nor Greek Geographers. Lancaster-Oxford
1952.
Drews 1976 R. Drews, The Earliest Greek Settle-
ments on the Black Sea. JHS XCIV
(1976) 18-31.
Dzikowski 1939 N. Dzikowski, The Olbian Inscription
CIG 2080 Rediscovered. JHS LIX (1939)
84-91.
Erciyas 2001 D. B. A. Erciyas, Studies in the Archaeo-
logy of Hellenistic Pontus: The Settle-
ments, Monuments, and Coinage of
Mithradates VI and his Predecessors.
(Doktora tezi) University of Cincinnati
2001.
Erhat 19894 A. Erhat, Mitoloji Szl. stanbul 19894.
Georgacas 1947 D. J. Georgacas, The Names of Cons-
tantinopole. TAPhA 78 (1947) 347-367.
Hamilton 19842 W. J. Hamilton, Researches in Asia Mi-
nor, Pontus and Armenia. With some Ac-
count of their Antiquities and Geology.
Two Volumus in one Volume. Hildesheim,
Zrich and New York 19842.
Hamilton 19895 E. Hamilton, Mythology: Timeless Tales
of Gods and Heroes. New York-London
19895.
Hammond 1967 N. G. Hammond, A History of Greece to
323 B.C. Oxford 1967.
Hansen 19712 E. V. Hansen, The Attalids of Pergamon.
Ithaca-London 19712.
Hind 1983/1984 J. G. F. Hind, Greek and Barbarian
Peoples on the shores of the Black Sea.
Archaeological Reports 30 (1983-1984) 71-97.
Hind 1992/1993 J. G. F. Hind, Archaeology of the Greeks
and Barbarian Peoples Around the Black
Sea (1982-1992). Archaeological Reports 39
(1992/1993) 82-112.
Hjte 2005 J. M. Hjte, The Date of the Alliance
between Chersonesos and Pharnakes
(IOSPE I2, 402) and its Implications. u-
rada: Chronologies of the Black Sea Area
Bibliyografya 191
in the Period c. 400-100 BC. Ed. V. Stolba
and L. Hannestad. Aarhus (2005) 137-152.
Huxley 1969 G. Huxley, Greek Epic Poetry from Eume-
los to Panyassis. London 1969.
Ik 2001 A. Ik, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bl-
gesi. Ankara 2001.
Jones 19712 A. H. M. Jones, The Cities of the Eastern
Roman Provinces. Oxford 19712.
King 2004 C. King, The Black Sea: A History. Ox-
ford 2004.
Koshelenko 1996 G. A. Koshelenko and V. D. Kuznetsov
Colchis and Bosporus: Two Models of
Colonisation. urada: Colloquia Pontica
I: New Studies on the Black Sea Littoral.
Ed. G. R. Tsetskhladze. Oxford (1996) 17-
30.
Krapivina 2005 V. V. Krapivina, Problems of the Chrono-
logy of Late Hellenistic Strata of Olbia.
urada: Chronologies of the Black Sea
Area in the Period c. 400-100 BC. Ed. V.
Stolba and L. Hannestad. Aarhus (2005)
249-257.
Kutaisov 1990 V. A. Kutaisov, The Ancient City of Cer-
cinitis. Kiev 1990.
Liddle 2003 A. Liddle, Arrian: Periplus Ponti Euxini.
Edited with introduction, translation and
commentary by A. Liddle. London 2003.
Lordkipanidze 1977 O. D. Lordkipanidze, K probleme gre-
cheskoy kolonizatsii severnovo nomorya
(Kolkhidy), in Problemy grecheskoy koloni-
zatsii severnovo i vastochnovo pricherno-
morya. Meterialy I simpoziuma, Tskhal-
tubo (Thilisi), 187-255.
Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor to
the End of the Third Century after Christ
I-II. Princeton 1950.
McGing 1986a B. C. McGing, The Foreign Policy of
Mithridates VI Eupator King of Pontus.
Leiden 1986.
McGing 1986b B. C. McGing, The Kings of Pontus: So-
me Problems on Identity and Date. RhM
129 (1986) 248-259.
Merkelbach 1967 R. Merkelbach and M. L. West, Fragmen-
ta Hesiodea. Oxford 1967.
Millar 1965 F. Millar, Epictetus and Imperial Court.
JRS LV (1965) 141-148.
Minns 1945 E. H. Minns, Thirty Years of Work at
Olbia. JHS LXV (1945) 109-112.
Mitford 1974 T. B. Mitford, Some Inscriptions from
the Cappadokian limes. JRS LXIV (1974)
160-175.
Mller 19902 C. Mller, Arriani Indica et Ponti Peri-
plus. Geography Graeci Minores I. Ed. C.
Mller. Paris 19902.
Nalivkina 1963 M. A. Nalivkina, Cerkinitis and Calos
Limen. Moscow, Leningrad 1963.
Nawotka 1997 K. Nawotka, The Western Pontic Cities;
History and Political Organization. Ams-
terdam 1997.
Olshausen und
Biller 1984 E. Olshausen und J. Biller, Historisch-geo-
graphische Aspekte der Geschichte des
Pontischen und Armenischen Reiches. Teil
1, Untersuchungen zur historischen Geo-
graphie von Pontos unter den Mithrada-
tien. Beihefte zum Tbiner Atlas des Vor-
Bibliyografya 193
derer Orients 29/1, Rehie B (Geisteswis-
senschaften) Wiesbaden 1984.
Pelham 1896 H. Pelhalm, Arrian as Legate of Cappa-
docia. The English Historical Review 11
no: 44 (1896) 625-640.
Price 1968 M. J. Price, Mithradates VI Eupator Di-
onysus and the Coinages of the Black
Sea. NC 7/8 (1968) 1-12.
Reinach 19752 T. Reinach, Mithridate Eupator, Knig
von Pontos. Hidesheim, New York 19752.
Robert 1960 L. Robert, Hellenica XI-XII: Recueil dpi-
graphie de numismatique et dantiquits
grecques. Paris 1960.
Rose-Wirth 1967 A. G. Rose and G. Wirth, Flavii Arriani
quae existant omnia. Ed. A. G. Rose and
G. Wirth Leipzig 1967.
Rubinsohn 1980 W. Z. Rubinsohn, Saumakos: Ancient
History, Modern Politics. Historia
XXIX/1 (1980) 50-70.
Saprykin 1994 S. Ju. Saprykin, Die Propaganda von
Mithridates Eupator und die Grenzfrage
im Pontischen Reich. urada: Stuttgarter
Kolloquium zur Historischen Geographie
des Altertums 4, 1990. Ed. E. Olshausen
und H. Sonnobend. Amsterdam (1994) 83-
94.
Saprykin 1997 S. Ju. Saprykin, Heracleia Pontica and
Tauric Chersonesus before Roman Domi-
nation /VII Centuries B.C./. Amsterdam
1997.
Sevin 2001 V. Sevin, Anadolunun Tarihi Corafyas
I. Ankara 2001.
Shepherd 1993 R. Shepherd, Ancient Mining. London-
New York 1993.
Showerman 1969 G. Showerman, The Great Mother of the
Gods. Chicago 1969.
Silberman 1995 A. Silberman, Arrien: Priple du Pont-
Euxin. Ed. A. Silberman. Paris 1995.
Solomonik 1977 E. I. Solomonik, (Rusa) The Evidence of
Strabo and of the Decree Honouring Dio-
phantos on the Reign of two Scythian
Kings. VDI 141 (1977) 53-63 (ngilizce
zet).
Solovyov 1999 S. L. Solovyov, Ancient Berezan: The
Architecture, History and Culture of the
First Greek Colony in the Northern Black
Sea. Leiden, Boston, Kln 1999.
Stadter 1980 P. A. Stadter, Arrian of Nicomedia. Cha-
pel Hill 1980.
Stolba 2005 V. F. Stolba, Hellenistic Chersonesos:
Towards Establishing a Local Chronolo-
gy. urada: Chronologies of the Black
Sea Area in the Period c. 400-100 BC. Ed.
V. Stolba and L. Hannestad. Aarhus
(2005) 153-177.
Syme 1982 R. Syme, The Career of Hadrian. HSPh
86 (1982) 181-211.
Talbert 2000 R. J. A. Talbert, The Barrington Atlas of
Ancient History. Princeton 2000.
Tsetskhladze 2004 G. R. Tsetskhladze, On the Earliest
Greek Colonial Architecture in the Pon-
tus. urada: Pontus and Outside World.
Studies in Black Sea History, Historiogra-
phy and Archaeology. Ed. C. J. Tuplin.
Leiden-Boston (2004) 225-278.
Bibliyografya 195
Umar 2000 B. Umar, Karadeniz Kappadokias. stan-
bul 2000.
West 2003 S. West, The Most Marvellous of All
Seas; The Greek Encounter with the Euxi-
ne. G&R L/2 (2003) 151-167.
Wilhelm 1936 A. Wilhelm, Knig Mithradates Eupator
und Olbia. Klio 29 (1936) 50-59.
Wilson 1960 D. R. Wilson, The Historical Geography
of Bithynia, Paphlagonia and Pontos in the
Greek and Roman Periods. (Doktora tezi)
Oxford University 1960.
HARTALARIN LSTES
Ia Gneydou Karadeniz
Ib Gneybat Karadeniz
Ic Aigintsten Trapezousa kadarki sahil eridi
Id Karadeniz Blgesindeki etnik gruplar
IIa Kuzeydou Karadeniz
IIb Kuzeybat Karadeniz
IIc Kallatisten Byzantiona kadarki sahil eridi
* Not: almamzda kullanlan haritalar A. Liddle (2003, map

I-II) gz nnde bulundurularak tarafmzdan oluturulmutur.
INDEX
Amisos (Samsun), 31, 110, 118-119,
A 121
Amphiaraos, 61
Abaskoi, 23, 87-88, 135 Amphitius, 88
Abaskos (Labsta Irma), 35, 135 Amphitos, 88
Abnouteikhos (nebolu), 29, 112 Aniketos, 79
Achaia, x Ankhialos, 21, 47, 86, 163
Actium, 101, 120 Ankn (Cva Burnu), 31, 121
Adiatoriks, 101 Anthemus, 79, 90
Adinos (Kbleda Deresi), 13 Antikinlis, 112
Agamemnn, 65 Antonius M., 101, 120, 123
Aits, 61-62, 69, 90-91 Antoninus Pius, 151
Aigialos (Karaaa Liman), 29, Aphrodit kutsal alan, 25
103, 107, 109- 111 Apollodros, 62, 65
Aigints (Hacveli Burnu), 29, Apollnia/Thynias (Kefken
112 Adas), 25, 47, 96-97
Aisn, 60 Apollnia (Sozopol), 47, 97, 160,
Aithiopia, 69, 84 163-164, 167
Akampsis (oruh Irma), 13, 59- Apsaros (Gonio/Adcharistsgali
60, 67 Irma), 11, 13, 23, 59, 64, 83, 89
Akhaios (Sochi Irma), 135-137 Apsilai, 23, 87
Akhaious, 35, 37 Apsyrtos, 11, 64
Akhilleus, 41, 43-45, 149, 152, 154- Ars/Kalkeritis Adas, 33
156 Arg, 17, 49, 60, 62-63, 74, 167
Akhilleusun Adas (Zmeinyi/ Argonautlar, 60, 62-63, 74, 91, 97,
Serpilor), 41, 45, 152, 154 124, 157
Akinass (Kintrish Irma), 13, 67 Argos, 61
Albania, 83 Argyria (Halkavala), 33, 129
Altn Post, 60-62 Ariobarzans, 108, 120
Amaseia (Amasya), 115, 121 Aristotels, 57, 70, 89
Amastris (Amasra), 29, 102, 104,
Arkadiallar, 27, 105
107-111
Arkhabis (Arhavi), 13, 67
Amastris (Oksyathros'un kz),
Armen (Ak Liman), 29, 106, 112-
100, 107-108
113
Amazonios (Mason Da), 121
Armenia, 59, 77, 83, 85, 121, 132, 190
Amazonlar, 91, 129
Armonios, 121
Artan (Kuzgun), 25, 95 C
Artemis, xi, 65, 105, 144
Askouros (Tal Dere), 13, 66 Caesar, 101, 120
Astai, 166 Cappadocia/Kappadokia, xi, xii,
Astelephos (Stellippo Irma), 21, xiii, 65, 84, 110, 118, 119
23, 80, 87 Caspium Kaps (Dariel Geidi),
Athamas, 61 78
Athna, 7, 17 Charieis, 79, 90
Athnai, 7, 9, 11, 13, 31, 57, 59 Chorien, 79, 90
Claudia Quinta, 73
Athnaion (Sudak?), 144
Claudius, 74
Athnokls, 119
Coraxi, 88
Atina, ix, xi, xiii, 54, 57, 114, 164, Corbulo, 52
168 Cordubo, 132
Attalos I., 72-73 Cygnus, 81
Aulaiouteikhos (Akhtopol), 47, Cymae, 72
165
Avidius Nigrinus, x D
B Daphn (Umur Yeri), 49, 168
Dardanos, 73
Baetica, xi
Dareios, 94, 107, 146, 163, 167
Bathys (Batum Liman), 13, 67
Datams, 114, 120
Bris (Mili Deresi), 31, 122
Dazimonitis, 120
Billaios (Filyos/Yenice ay), 27,
Dindymos, 98
104, 106, 109
Dionnos, 115
Bithynia, ix, xiv, 27, 59, 95-99, 101,
Dionysopolis (Balchik), 47, 161,
103, 105-106
163
Bizn (Kavarna), 47, 161
Dionysos, 79
Boiotia, 100 Diophantos, 139, 146, 148, 151
Bon (Perembe/Vona Liman), Dioskourias/Sebastopolis
33, 124 (Sukhumi) , xii, 21, 23, 33, 35, 79,
Borgys, 35, 135 80, 81, 82, 83, 88, 89, 90, 131, 132
Borysthens (Dinyeper Irma), Dioskuros, 43, 45, 80, 81, 89, 156
39, 149-151 Drillai, 21, 84, 85
Bosporos (stanbul) Boaz, 94
Byzantion (stanbul), 25, 35, 49, E
92, 94-95, 103, 131-132, 168-169
Ein (Tendrovskiy Burnu), 39, 149
Elaion (Aftun Deresi), 27, 99
Elbruz, 77, 78, 90
Index 199
Enetler, 110 Herakleion (Adler Burnu?), 35, 80,
Epikttos, x 135
Epimenids, 63 Hermes, 3
Erythinoi (akraz Burnu), 29, 107, Hermnassa (Akaabat), 33, 131
109 Hieros (Kutsal) Da (Yaros
Euphrats (Frat Irma), 69 Burnu), 33, 148
Eusn, 31, 118 Hindistan, xiv, 78, 91
Evliya elebi, 55, 71, 124, 175 Hippos, 19, 21, 23, 69, 90
Hyparkis (Kuban Irma), 147
G Hypios, 27, 99, 103
Hyrkania, 91
Galatia, 98, 106, 118 Hyssos Liman (Araklar/
Galatlar, 101, 187 Srmene), 5, 13, 54
Gazlnitis (Bafra Ovas), 106,
118 I
Gaziura (Turhal), 120
Glaukos, 69 Iasn, 17, 49, 60-64, 88, 92, 124, 167
Gorgippa (Anapa?), 138 Iasonion (Yasun Burnu), 31
Iberia, 75, 77-78, 83, 86
H Idmn, 61
Ilkos, 60, 63
Hadrianus, ix, x, xii, 3, 51, 53, 58,
In, 27, 39
86-87, 92, 131-132, 156
Iphigenia, 65, 149, 176
Haimos (Emine/Ermine Burnu),
Iris (Yeilrmak), 31, 65, 105, 120,
47, 162
122
Halys (Kzlrmak), 29, 31, 100,
Isiakoslarn liman (Odessa), 41
104, 106, 117-118
Isis (Natanebi/Nigrus Irma),
Hannibal, 72
13, 15, 67
Helios, 63
skender, xiv, 76, 91, 100, 107, 111,
Hellspontos (anakkale
114, 117, 120, 146
Boaz), 98
Istria (Istere), 45, 158, 162-163
Heniokhoi, 21, 23, 67, 76, 84-85, 86,
Istriallarn liman yeri
88, 133
(Luzanovka?), 39, 152
Hephaistos, 23, 90
Istros/Hister/Ister/Danuvius
Herakleia Burnu (Mys Kodosh),
(Tuna), 41, 45, 152-153, 157-158,
37, 121, 136
160
Herakleia Pontik (Karadeniz Iulianus, 87, 178
Erelisi), 27, 95-96, 100, 102, Ilus, 73
103-105, 107, 108, 144, 160
Herakleion (atl Burnu), 31, 121
K Khbos (Enguri/Induri Irma), 19,
21, 23, 79, 89
Kalas, 61 Kieiros (Konuralp), 103
Kalamis, 164 Kilikiallarn Adas (Hoyrat
Kals (Alapl), 27, 99 Kale), 33, 124
Kallatis (Mangalia), 47, 100, 160, Kimmeria Bosporosu, xii, 35, 37,
162, 163 131, 138, 141
Kalon, 45, 157 Kinlis (Ginolu), 29, 112
Kalos Liman (Chernomorskoye), Kodor, 80
39, 148 Kolkhis, 13, 49, 59-64, 68-71, 75, 77-
Kalp (Kerpe Liman), 5, 25, 54, 78, 81-84, 86, 88, 90-91, 97, 106,
95-96, 105 124, 130, 133, 137, 157, 167
Karambis (Kerempe Burnu), 29, Kolkhoi, 21, 51, 76, 83-85, 125
105, 111 Komana (Gmenek), 66, 120
Kariallarn Liman (Shabla), 47, Knpeion, 31, 118
160 Koralla (Grele Burnu), 33, 130
Karousa (Gerze), 29, 117 Kordyl (Akakale yaknlarnda),
Kaukasos (Kafkas Dalar), 23, 33, 130
64, 67, 76-77, 79-80, 82-83, 90- Korinthos, 63
91, 132, 140 Koros (Hazar Denizi), 78
Kaukonlar, 102-103 Ks, 115
Kazbeyi, 77,-78 Kotyra (Ordu), 33, 113, 125-127, 130
Kazeka (Katschik Ky), 39, 141 Kotys II., xii, 35, 131-132
Kerasos (bk. Pharnakeia), 33, 113, Krnidai (Kilimli), 27, 102
126-128, 130 Krimeia (Krm), 144, 146
Kerkinitis (Karkinitskiy/ Kriumetpon (Karadje), 111
Kalancak), 39, 147-148
Kroisos, 31
Kerkios, 88
Krmna (Teken ya da
Khalkdon (Kadky), 92, 94, 99,
Kurucaile), 29, 103, 107, 109
103, 167-168
Ksenphn, ix, 3-5, 21, 25, 27, 29, 33,
Khalybs, 125-126
47, 51, 54, 69, 83-85, 90, 95, 104-
Kharies (Khobi Irma), 19, 79
105, 112, 118, 124-125, 165
Kheirisophos, 27
Kutsal Liman (Navorossisk), 37,
Khlai (Pazarba Burnu), 27, 97
137
Kherronsos/Khesonsos Kyaneai/Symplgades/Fanari
(Sivastopol), 39, 144
(arpan Kayalar), 49, 166-
Kherronsos/Khesonsos
167
(Maslen Burnu?), 47, 165
Kybel, 72, 73, 74
Kyros, 146
Index 201
Kytros (Stlce Liman/ Miltos, 21, 27, 29, 39, 88, 100, 102,
Gideros), 29, 105, 107, 111, 126 113, 119, 138, 143, 150-151, 158,
160-161, 163
L Mithradats I., 108
Mithradats II., 114
Lamakhos, 99, 114
Lampas (Biyuk-Lambat), 39, 144 Mithradats VI., xv, 57, 60, 75,
Lazoi, 23, 87 82, 109, 115-117, 120, 135, 137-139,
Lept (nce Burun), 29, 112 143, 145-148, 162-164
Leuk, 41, 132, 149, 152-156 Mgros (Supsa Irma), 15, 67
Lilaion (Akakoca), 27, 99 Mopsos, 61
Lucullus, 109, 116, 120, 127, 163-164 Moskhika (Kakar), 58, 130
Lydiallar, 117 Mossynoikoi, 125, 130
Lykos (Grn Su/Gl Su), 27,
100
N
Lykos (Kelkit Irma), 121 Narakon, 45
Lysimakhos, 100, 101, 108, 117, 161 Naustathmos, 31, 118
Neapolis, 81
M Nephel, 61
Maitis (Azak Denizi), 37, 39, 71, Nero, 52, 76, 132, 184
111, 132, 138-141 Nsis (Mzynta Irma), 35, 135
Makedonia, 59 Nikomdeia (zmit), ix
Makhelones, 21, 23, 67, 86 Nikomds, 103
Makrn, 84-85, 125-126 Nikopolis, x
Malassas, 23, 87 Nil, 68, 69, 140, 149, 152
Marathon, 63 Nitik/Stennitik (Gagra
Masatik (Matsesta), 35, 135 yresinde), 35, 133
Mdeia, 11, 61-64 Nymphaion, 27, 102
Medler, 117
Megara, 27, 92, 94, 100, 162, 168
O
Melaina akra (Kara Burun), 25, 95 Octavius/Augustus, 101, 120
Melanchlaeni, 88 Odssos (Ochakov), 39, 152
Melanthios (Melet Irma), 33 Odssos (Varna), 47, 161-163
Melitn (Malatya), xiii Oino (nye), 31, 122
Mesmbria/Mesambria Oksinas (Ilk Su), 27, 102
(Nesebur), 47, 160-163 Oksyathros, 107
Metron, 27, 73, 102 Olbia (Parutuno), 39, 150-152, 154
Msr, 69, 83-84, 149, 156 Ophis (Istala Deresi), 13, 66
Orests, 11, 65
Orpheus, 61 Phasis (Rioni Irma), 15, 17, 19,
Ostia, xi 37, 61-62, 64, 68-70, 72, 74-79,
81-83, 89, 141
P Phidias, 17, 74
Phigamous/Phigamos (Ceviz
Pagra (Gelendzhik), 37, 137
Dere), 31
Palaia Akhaia (Vulgan?), 37, 136
Philsios, 5, 53
Palaia Lazik (Tenginskaya?), 37,
Philippos II., 146, 168
136
Philokaleia (Grele), 33, 130
Palatinus, 73
Phriksos, 61, 92, 111
Pannonia, 65
Phrygia (Kara Burnu), 49, 166
Panopolis, 78
Phrygia Epikttos, 98
Pantikapaion (Ker), 37, 39, 138-139
Pityous (Pitzunda), 35, 133
Paphlagonia, 29, 104-107, 109-110,
Polemn I., 123
112-114, 118, 144
Parisads, 138 Polemn II., 123-124
Parthenios (Bartn ay), 27, 29, Polemnion (Bolaman), 31, 123, 130
84, 102, 103, 104, 105, 107 Pompeius, 60, 78, 91, 109
Paryadrs (Parkhal/Parkhar), 51, Poseideion, 27, 102
58-59, 125, 130 Poseidon, 154
Patroklos, 41, 45, 155, 156 Potamoi (Celebit Burnu), 29, 112
Peiraieus, 119 Propontis (Marmara Denizi), 25,
Pelias, 60, 62 99
Pneios, 15 Prusias ad Hypium (skb), 103
Prytanis (Frtna Deresi), 13, 67,
Penius, 79, 90
86
Pergamon (Bergama), 72, 102, 108,
Psilis (Gk Su), 25, 95
190
Psilon, 41, 45, 152-153, 157
Perikls, 113
Psykhros (Baltac Deresi), 13, 66
Persler, 31, 64, 77, 114
Psylla (atal Az?), 27, 102
Pessinus (Ballhisar), 72, 73, 98
Pyksits (Deirmen Dere ya da
Phadisan/Phabda (Fatsa), 31, 123
Piskala Deresi), 13, 67
Phanaroia, 121
Pylads, 11
Pharasmans, 23, 75, 86
Pylaimens, 106, 110
Pharmatnos (Bazar/Pazar
Pythodris, 123
Suyu), 33, 126
Pharnakeia/Kerasos (Giresun), 33,
58, 85, 113, 126-128, 130
R
Pharnaks I., 115, 126-127, 145, 161 Rhea, 17, 72, 98
Pharnaks II., 120 Rhbas (Riva Deresi), 25, 94
Rhsmagas, 23, 87, 135
Index 203
Rhizion (Rize), 66 Strobilos (Elbruz Da?), 23, 90-91
Rhizios (Rize Deresi), 13, 66 Suania (Svaneti Dalar), 79, 89
Rhoan, 79, 90 Surami, 77
Rhodos (Rodos), 115 Symbolos (Balaklava), 39, 144
Rho (Kumcaz Dere), 25, 96
Rhoemetalks, 132 T
Romallar, x, 35, 72, 80, 82, 101, 132 Tamyrak (Tendra), 39, 149
Tanas (Don Irma), 37, 138-141
S Tangara, 100
Salmydssos (Midye), 47, 49, 97, Tarsouras (Tanoush Irma), 19,
165-166 80, 90
Sandarak (Zonguldak), 27, 102 Tektosages, 98
Sangarios (Sakarya Irma), 27, Tetrisias (Kaliakra Burnu), 47,
96, 98 160
Sanigai, 23, 35, 88, 135 Thalestris, 91
Sarapieion (Rumeli Hisar Thelchius, 88
yaknlarnda), 94, 168 Themiskyra (Terme), 58, 122-123,
Satala (Sadak), xiii, 67 126
Scipio Nascia, 73 Theodosia (Feodosia/Kaffa), 39,
Seleukos, 79, 101, 108, 117 143
Ssamos (Amasra), 107 Thermdn (Terme Suyu), 31, 84,
Sesostris, 83 105, 121
Seuths, 47, 165 Thetis, 41, 153
Sigams (Galizga Irma), 19, 23, Thiannik, 13
80, 90 Thoaris (Curi Deresi), 31, 122
Siganeum, 81 Thoas, 11, 65
Sindik (Anapa), 37, 137-138 Thrakia Bithyniallar, 27
Sinp (Sinop), 3, 29, 31, 33, 51, 104, Thymna (Timne), 29, 111
111-116, 118, 120, 125-126, 146 Thynias (Kara Burnu ya da ne
Skylaks (ekerek Irma), 120 Ada), 47, 165
Skythia, 35, 39, 47, 66, 82-83, 102, Tibaranoi, 125
111, 133, 138-139, 144, 146, 149- Tieion (Filyos/Hisarn), 102-104,
150, 158, 163, 167 107-109
Skythotaouria, 39 Tiphys, 61
Spadagas, 23 Titanlar, 37
Stakhemphaks, 35, 136 Titarsios, 15
Stephan (stifan ya da Usta Tomis (Kstence), 47, 65, 158, 162-
Burnu), 29, 112 163
Strato, 120 Traianus, x, xii, 67, 87
Trapezous (Trabzon), 3, 5, 13, 21, Zagra (Alaam ya da ayaz),
25, 33, 51, 53, 59, 66, 83-84, 92, 29, 117
113, 131, 155 Znon, 123
Triarius, 104, 109 Zephyrion (Doanyurt), 29, 112
Tridats, 52 Zephyrion (Ulu Burnu/am
Tripolis (Tirebolu), 33, 129, 130 Burnu), 33, 129
Troia (Troya), 61, 65, 106, 110, 137 Zts, 61
Tros, 73 Zeus, 23, 25, 49, 61, 80, 90, 91, 92,
Tyndaridai, 27, 102 168
Tyndaris, 81 Zeus Ourios Tapna (Anadolu
Hisar yaknlarnda), 25, 49,
V 92, 168
Veneti, 110 Zilkhoi, 35, 135
Zipoits, 103
Z Zopyrion, 146
Zydreitai, 23, 86, 87
Zagatis (Pazar/Susa Deresi), 13, Zygoi, 85, 135
67 Zygopolis, 135
View publication stats

Arrianus

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Arrianus

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

See

Arrianus'un Karadeniz Seyahati (Arriani

Book May 2005

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Hellence Aslndan eviren ve Yorumlayan

Odin Copy Center

Her trl yayn hakk sakldr.

dan Traianusun Parth Seferini konu alan bir kitap Parthika

Antalya 2005 Murat Arslan

AE Lanne pigraphique. Paris.

Bu edisyonda kullanlm olan metin, esas itibariyle A. G.

XVI (4) iin, -

XVI (6) iin, -

XXIV (1) iin, ; iin,

XXIV (4) iin,

METNDE KULLANILAN HELLENCELERE

Bu eit kurban treninin, baz bakmlardan 1920li yllarda Rusya

neticelenen terminolojik ve kronolojik deerlendirmesine ilikin

Strabnun (XII. 3. 18 c. 549) szn ettii Makrnlar, eski-

Herodotos (VII. 75), Thrakiallarn Asyaya getikten

Irmak, Ps.-Scymnus (968-969) ve Arrianus (Periplus XIV. 1)

zamannda, gemilerin yzmesine elveriliydi.

Ic. Aigintsten Trapezousa kadarki sahil eridi

197; Amm. Marc. XXII. 8. 21). Hatta bu yzden, antikada

Id. Karadeniz Blgesindeki etnik gruplar

artan Skythia basksyd. Kral belirli bir sre, bu basky onlara

Gerekte ise, Tanas Irma, Komeda (Mustak) Dandan

olarak 60 mnai, 6.000 gm drakhmai ya da 36.000 oboloia ve

* Not: almamzda kullanlan haritalar A. Liddle (2003, map

View publication stats

Das könnte Ihnen auch gefallen