HANDELSBLAD Vrijdag en zaterdag prijs per ex.: Nederland 1,25, Belgi Bfr.

.: Nederland 1,25, Belgi Bfr. 35, Duitsland DM 2,30, Engeland 0,60, Frankrijk Ffr. 6,, Luxemburg Bfr. 32, Zwitserland Sr. 2,50

Vrijdag 10 augustus 1984 14e jaargang no. 265

Algemeen Handelsblad (1828) en Nieuwe Rotterdamse Courant (1844)

Als bijdrage tot stabiel Europa Twee van de getuigen bij de niet in fort Zeelandia, maar sliep
Getuigen voor
Door onze redacteur tien mannen binnen de muren van
. VN-commissie zijn voormalige fort Zeelandia het leven lieten. hij in het huis van de Surinaamse
FRANS VAN KLAVEREN

Genscher verwacht
ROTTERDAM, 10 aug. Mi
nimaal drie Surinamers hebben te
genover een VN-commissie voor
lijfwachten van Roy Horb twee Na zijn bezoek aan Suriname politicus Lie Pau Sam.
Direkt al na de dood van de
VN-delegatie:
jaar lang na Bouterse de sterke kwam Wako voor een etmaal naar
man in Suriname die begin vo Nederland om een aantal aanvul vijftien rezen er sterke twijfels
rig jaar op mysterieuze wijze het lende verklaringen van uitgeweken over het waarheidsgehalte van de

Bouterse was
de rechten van de mens vorige leven liet tijdens zijn detentie. De Surinamers op te tekenen. officile lezing van Surinaamse
derde verklaring was afkomstig De officile lezing van de auto zijde. De verklaringen van de twee

Duits-Duits initiatief
week uiterst belastende verklarin
gen afgelegd over het aandeel dat van een ex-officier die omwille van riteiten in Suriname over de dood lijfwachten van Horb tegenover

bij executies
de Surinaamse legerleider Desi de veiligheid van zijn familie in van de vijftien is dat zij op de Wako, H. Karijwidjojo (23) en G.
Bouterse heeft gehad in de moord Suriname anoniem wenst te blij vlucht zijn neergeschoten. Leger Oord (22), bevestigen die twijfels.
op vijftien critici van zijn bewind. ven. leider Bouterse zelf heeft altijd bij Ook de ex-officier heeft tegenover
Volgens hen is Bouterse in de Drie weken geleden kreeg een stemming van de Surinaamse hoog en bij laaag volgehouden Wako verklaard dat Bouterse per
BONN, WARSCHAU, BOEDAPEST, 10 aug. De Westduitse minister van bui nacht van 8 op 9 december, toen onderzoekscommissie van de Ver autoriteiten om in het land zelf geen enkel aandeel in de dood van soonlijk bij de dood van de vijftien
de vijftien het leven lieten, per enigde Naties onder leiding van de een onderzoek in te stellen naar de vijftien te hebben gehad. In de betrokken is geweest.
tenlandse zaken, Genscher, verwacht van het komende bezoek van de Oostduitse leider,
soonlijk aanwezig geweest in fort Keniase jurist Amos Wako na de omstandigheden waaronder in nacht waarin zij hun leven verlo Pag. 3: Actie van Bouterse ruim
Honecker, aan Bonn een gemeenschappelijk initiatief van de twee Duitse staten over de eerder geweigerd te zijn toe- de nacht van 8 op 9 december vijf ren was hij naar zijn zeggen
Zeelandia. tevoren beraamd
kwestie van het afzien van geweld.
Genscher liet er geen twijfel aan bestaan dat Bonn grote waarde hecht aan een
dergelijk initiatief op basis van "de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid" van beide
Duitslanden.
. Op een persconferentie zei ten aan de stabiliteit in Europa "het is duidelijk dat de leiders in
Stamhoofd Charles vandaag
Genscher gisteren dat Bonn ver betekenen. (Oost-) Berlijn zich bewust zijn 26 pagina's
wacht dat het bezoek normaal In de Oosteuropese polemiek van de plannen van Bonn. Bonn
doorgang zal vinden. Hij keerde over de betrekkingen tusen Oost heeft jaren gezocht naar een sleu
zich tegen speculaties over het Op zijn zwerftocht door
en West-Duitsland heeft zich gis tel tot het probleem van de Duit
doorgaan, die zijn ontstaan naar Nederland belandt Jac
teren het Poolse regeringsorgaan se eenheid. Het probeert nu een
aanleiding van de felle Russische Rzeczpospolita gemengd. Het Heijer in Almelo, waar hij
loper, ervan uitgaand dat die past
kritiek op de Bondsrepubliek en blad publiceerde gisteren een op de poorten van het Reich." zich laat coifferen. Ook
drong aan op "een hoge mate van scherpe aanval op de Bondsrepu Andere Poolse commentaren verdiept hij zich in de Sen-
terughoudendheid". bliek, maar tekende daarbij aan waren gisteren milder ten aanzien timental Journey van Lau-
Volgens Genscher is het vraags het volste vertrouwen in de Oost van de Bondsrepubliek, al werd rence Sterne. Pagina 3.
tuk van het afzien van geweld een duitse partijleider Honecker te vastgesteld dat Bonn Warschau
belangrijk punt van overleg tussen hebban, volgens Rzeczpospolita is wel wat tegemoet zou kunnen ko Rond de verkiezingen in
Honecker en bondskanselier het duidelijk dat Bonn zijn in het men. Nicaragua is een psycholo
Kohl. Dit had de DDR zelf al te verleden gevoerde beleid van het Het Hongaarse partijblad gische oorlog ontstaan tus
kennen gegeven en het hoort bo isoleren van de DDR heeft inge Nepszabadsag schreef gisteren
vendien tot de doelstellingen van sen Washington en Mana
ruild voor "diplomatieke trucs" dat "Westduitse politici" streven
de twee bondgenootschappen in gua. Pagina 5.
en economische middelen, die ten naar annexatie van de DDR, maar
Oost en West. Bekrachtiging van doel heben de DDR te ondermij tegelijkertijd juichte het opnieuw Er komt in ons land aan
dit streven zou een belangrijke nen en uiteindelijk te annexeren. de verbeterde betrekkingen tus
bijdrage van de twee Duitse sta-
zienlijk veel meer cadmium
Maar, aldus Rzeczpospolita, sen Oost- en West-Duitsland toe. binnen dan eruit gaat en
een deel daarvan belandt in

Belgische machine niet

de voedselketen. Het effect
ABP in '83 voor de volksgezondheid is
nog een open vraag. Pagina

op winst naar Sovjet-Unie, VS

7.

van 4 miljard
\
Door een onzer redacteuren
ROTTERDAM, 10 aug. Het
Algemeen Burgerlijk Pensioen
fonds (ABP) heeft over 1983 een
'winst' van ongeveer vier miljard
gulden geboekt. Een woordvoerder
van het ABP wilde verder geen de
tails verstrekken omdat het jaar
verslag over 1983 tegen het einde
van deze maand zal worden gepu
Beurs. Pagina 2.
bereid tot financiering
BRUSSEL, 10 aug. Het Belgische bedrijf Pegard
zal een geavanceerde boor- en freesmachine niet aan de
Sovjet-Unie verkopen. De Amerikaanse regering heeft
toegezegd de aanschaf van de machine door het Belgische
leger te helpen financieren. Dit heeft de Belgische minis Met de versierselen van stamhoofd, waartoe hij juist was uitgeroepen, loopt de Britse kroonprins Charles in gezelschap van stamleden rond in
een dorp op het afgelegen eiland Manus, dat deel uitmaakt van Papua New Guinea. De prins is bezig aan een rondreis van vier dagen door het
ter van economische zaken, Eyskens, gisteren gezegd.
gebied, (foto UPI)
Eyskens zei dat dit het resul frank (2,3 miljoen gulden) bij te
taat is van besprekingen gisteren zullen leggen om te voorkomen

Lubbers voelt er niets voor te

bliceerd.
Over 1982 boekte het ABP een
verlies van vijf miljard en vertoon
de de algemene reserve een nega
tief saldo van 3,6 miljard gulden.
Overigens schreef de directie van
het fonds toen al een positief re
sultaat over 1983 te verwachten.
Het verlies van vijf miljard in
1982 was het gevolg van de om
vangrijke overboeking van geld
van de Algemene reserve naar de
actuarile voorzieningen (het be
drag dat aanwezig moet zijn om
een pensioenfonds aan zijn ver
plichtingen te kunnen laten vol
doen).
Pag. 11: Justitie onderzoekt rol
NMB
in Washington tussen de Belgi
sche minister van defensie, Vre-
ven, en zijn Amerikaanse collega,
Weinberge;r. De VS hebben zich
voortdurend verzet tegen de leve
ring van de machine die met een
computer bestuurd wordt omdat
zij menen dat de Sovjet-Unie de
machine zou kunnen gebruiken
bij de produktie van lanceerin-
richtingen van SS20 en SS21 ra
ketten.
De machine .zal nu worden ver
kocht aan het Belgische leger
voor zestig miljoen frank (onge
veer 3,3 miljoen gulden). Maar de
Sovjet-Unie was bereid 102 mil
joen frank (5,6 miljoen gulden) te
betalen. De VS hebben nu toege
zegd het verschil van 42 miljoen
dat de machine in Russische han
den komt.
De Belgische regering zat met
het probleem Pegard failliet
dreigde te gaan eri daarom in gro
te mate afhankelijk was van de
Russische order. De Belgische re
gering kwam onder grote druk te
staan nadat de 300 werknemers
van de fabriek in Andenne, in het
door een grote werkloosheid ge
teisterde Walloni, een nationale
campagne voor de levering ontke
tenden. Daarop liet de regering
weten bereid te zijn de machine
niet aan de Russen te verkopen
als de VS nog deze week met een
alternatieve koper op de proppen
zouden komen. (UPI, AP)
Pag. 11: Oostenrijk doorgeefluik
bezuinigen op ontwikkelingshulp
Door een onzer redacteuren
DEN HAAG, 10 aug. Mi
nister-president Lubbers voelt
niets voor de suggestie om te be
zuinigen op ontwikkelingshulp.
Hij heeft dit geantwoord op
schriftelijke vragen van het Twee
de-Kamerlid Scholten naar aanlei
ding van een suggestie van de
VVD'er De Korte. Deze had in
een weekbladartikel de mogelijk
heid geopperd het zogenaamde
stuwmeer (de reserves van ont
wikkelingssamenwerking) van 2'/i
miljard gulden in een keer leeg te
halen en het geld te gebruiken
voor het financieringstekort.
eens anderhalf miljard gulden om
Premier Lubbers verwijst bij
zijn weigering om hierop in te
gaan naar het regeerakkoord en
de regeringsverklaring van zijn
kabinet. In het regeerakkoord
staat dat nog niet uitgegeven
maar wel gereserveerde gelden
volgens een meerjarenplan zullen
worden besteed. Van schrappen
van de reserves kan geen sprake
zijn volgens het regeerakkoord.
Lubbers gaat niet in op andere
suggesties van De Korte bijvoor
beeld over het bezuinigen van nog
het tekort omlaag te brengen. De
premier wil hier niet op ingaan
"in het belang van een goede
voortgang van de werkzaamheden
van het kabinet". Vorige maand is
het kabinet er nog niet in ge
slaagd de begroting voor volgend
jaar af te ronden. Dit moet nu aan
het eind van deze maand gebeu
ren aan de hand van nieuwe cij
fers van het Centraal planbureau.
Wereldrecords
blijven in tact
bij atletiek
Door onze sportredactie
LOS ANGELES, 10 aug.
De Amerikaanse Valerie
Brisco-Hooks en de Brit Daley
Thompson waren vannacht de
uitblinkers tijdens de Olympi
sche atletiekwedstrijden in het
Coliseum van Los Angeles. De
24-jarige Valerie Brisco won
op de tweehonderd meter haar
tweede gouden medaille. Eer
der deze week veroverde ze al
goud op de vierhonderd meter.
Haar tijd op de tweehonderd
meter (21.81 seconden) was
Diane Arbus was een
Amerikaanse fotografe die
faam verwierf met foto's
van reuzen, lilliputters, nu-
disten, vuurvreters en ande
re zonderlingen, onder wie
de uitvinder van de geluidlo
ze soeplepel en een vrouw
die zich oefende onder wa
ter te eten en te slapen. K.
Schippers las de zojuist
verschenen biografie van
Diane Arbus en vroeg zich

Tijdelijkeen de op twee na beste tijd in de

atletiekhistorie. Dat Valerie
af waardoor zij werd gedre
ven.

Arafat meldt akkoord met Jordani

stuk voordeliger.
Tot 30 september betaalt u slechts twee
derde run de normale prijs V(x>r een
HP I IC super calculator met continue ge
heugen. Zo houdt u meer dan f100, in uw
zak. En dat net in een tijd dat velen voor
studie ot werk op zoek zijn naar het beste
voor hun geld. Zoek niet langer. U vindt
het bij de Hewlett Packard dealer.
Dealerlijst: Antwtx>rdnummer 57
II HO VB Amstelveen.
TUNIS, 10 aug. De PLO
heeft met Jordani een akkoord
bereikt over de vorming van een
confederatie van Jordani en een
in de toekomst te vormen Pale
stijnse staat. Dat heeft PLO-lei-
der Arafat in Tunis gezegd.
In een vraaggesprek met het
persbureau Reuter zei Arafat dat
omschrijving van het samenwer
kingsverband moet volgens Arafat
nog worden bepaald, maar hij zelf
omschreef die als "een gelijke re
latie tussen twee volkeren". Op
de vraag of dit betekent dat er
n staat komt of twee wilde hij
nog geen antwoord geven omdat
daarover nog wordt gesproken.
derhalf jaar. "Dit jaar is het jaar
van de hergroepering, het volgen
de jaar wordt dat van de oogst."
Een eerste ronde van Palestijns-
Jordaanse besprekingen over sa
menwerking werd vorig jaar ge
torpedeerd door extremisten bin
nen de PLO die Arafat dwongen
het overleg met Hussein af te bre
Brisco een bijzonder talent is
bewijst de wijze waarop zij
zich voorbereidde. Vanaf okto
ber trainde ze slechts twee
keer per week. Pas vanaf ja
nuari ging ze wat harder oefe
nen.
In het Coliseum maakte Da
ley Thompson eveneens veel
indruk. De Britse atleet leek
op de tienkamp lange tijd af te
stevenen op een wereldrecord,
Bijna een kwart eeuw ge
leden besloot een Amster
damse boekhandelaar zijn
assortiment uit te breiden
met een afdeling boeken
over beeldende kunst. Zijn
voorbeeld werd gevolgd
door een hele reeks colle
ga's, van wie enkelen zich
geheel op dit onderwerp

m
maar uiteindelijk zou hij net toelegden. Lien Heyting be

300. f.199,"
HEWLETT hij en de Jordaanse koning Hus-
sein de resolutie van de Palestijn
PACKARD
se Nationale Raad het PLO-
HP-1IC, programmeerbare calculator met
uitgebreide wiskundigefuncties, continue parlement in ballingschap over
Adviesprijs. Zolang de v<x>rraad strekt. geheugen en Rl'N rekensysteem. de vorming van een confederatie
hebben geaccepteerd. De juiste
Af en toe zon
Arafat maakte duidelijk dat
zich in het Midden-Oosten voor
lopig geen grote veranderingen
zullen voltrekken en verwees
daarbij naar de interne verdeling
binnen de PLO van de laatste an
ken. De Palestijnse Nationale
Raad keurde in februari vorig
jaar het principe van een samen
werkingsverband goed op voor
waarde dat het om twee onafhan
kelijke staten zou gaan. (Reuter)
n punt tekort komen. De
zocht hen en kwam tot de
verwachting is dat hij het we
conclusie dat de belangstel
reldrecord per januari 1985
toch krijg toegewezen door en ling voor hun aanbod nog
kele reglementswijzigingen. altijd toeneemt.
De Nederlandse zwaarge
Verder in het CS het
wicht bokser Arnold Vander-
lijde is er iet in geslaagd de nieuwe toneelstelsel van Pe
ter Schat, gedeelten uit een
finale te bereiken. Hij werd op

Verwachting van het KNMI voor

zaterdag, opgemaakt vrijdag 6.30
uur: Af en toe zon. In het oosten
mogelijk een bui. Minimum 15,
middagtemperatuur 22 graden.
Matige, aan de kust en op het IJs-
selmeer nu en dan vrij krachtige
noordenwind.
Vooruitzichten van zondag tot en
met woensdag: Zonnig en droog.
Middagtemperatuur 24 graden.
En hier
En
hier 100
100 dollar
voor een officieel
j protest tegen die
I staatssecretaris
Van der Reijden
Miljoenen liggen klaar voor Olympische kampioenen
Door onze correspondent
SYTZE VAN DER ZEE
WASHINGTON/LOS AN-
GELES, 10 aug. Ofschoon de
Olympische Spelen in Los Ange-
les nog niet eens zijn afgelopen,
zijn de Amerikaanse topatleten en
hun zakelijke adviseurs al druk in
de weer het gewonnen goud te
verzilveren. Met een beetje geluk
kunnen enkele van hen, onder wie
de zestienjarige turnkampioene
Mary Lou Retton, de superatleet
Carl Lewis en de bokser Mark
Breland, tegen het einde van dit
jaar veelvuldig miljonair zijn.
Op zichzelf is dit niets nieuws,
want ook in het verleden 25is het
1 naar Europa en Japan. Deze plan
vaak voorgekomen dat Ameri
kaanse Olympische kampioenen
aan hun goud miljoenen hebben
verdiend. Tot deze categorie be
horen Johnny Weismuller, Esther
Williams, Mark Spitz en Bruce
Jenner. Het persoonlijk vermogen
van Mark Spitz die tijdens de
Spelen van 1972 in Mnchen ze
ven gouden medailles won, wordt
thans op meer dan 5 miljoen dol
lar geschat. Behalve dat hij voor
ABC als presentator werkt, pro
duceert hij sportkleding.
Niet veel minder zal Bruce
Jenner hebben bijeengeschraapt,
nadat hij in 1976 tijdens de Spe
len van Montreal de tienkamp
had gewonnen. Sindsdien doet hij
televisiewerk en treedt hij in al-
Mary Lou Retton... wellicht straks veelvoudig miljonair... (foto UPI).
lerlei commercials op. Nieuw is
evenwel dat de Amerikaanse top
atleten dit keer al vr de Spelen
met hun adviseurs plannen heb
ben uitgewerkt, hoe zij munt uit
hun goud zouden kunnen slaan.
Van Carl Lewis en Mark Breland
is bekend dat hun adviseurs al ja
ren hebben vooruitgepland.
Het streven is om van hen na
tionale helden te maken, maar het
is nog niet zo zeker of dat zal
gelukken. Beiden zijn bij hun eer
ste optreden door het anders zeer
chauvinistische Amerikaanse pu
bliek zelfs uitgejouwd, omdat
men het gevoel had dat zij niet
alles hadden gegeven, kennelijk
om geen afbreuk aan hun com
mercile waarde na de Spelen te
doen.
Wanneer Breland er inderdaad
in slaagt Olympisch goud te ver
overen, wil hij meteen beroeps
bokser worden. Zijn adviseur is
ervan overtuigd dat hij al in zijn
eerste gevecht 250.000 dollar kan
verdienen. Afgezien dan nog van
de forse bedragen die hij met tv-,-
commercials zal kunnen opstrij
ken. Bijna wetenschappelijk zijn
de adviseurs van Carl Lewis te
werk gegaan die van hem een
filmacteur, een tv-presentator en
de tv-woordvoerder van een groot
concern willen maken, met uit
straling behalve naar de VS ook
nen zijn al voor de Spelen in Los
Angeles uitgedokterd.
In een interview met de New
York Times heeft gisteren de ma
nager van Lewis, Joe Douglas,
verteld dat wanneer de 23-jarige
bewoner van Houston vier gouden
medailles heeft gewonnen en
daarmee het rekord van Jesse
Owens heeft gevenaard, het geld,
zal binnenstromen: "Wij hopen
dat hij multimiljonair zal worden.
We moeten even afwachten, want
ik denk niet dat iemand weet, hoe
groot zijn waarde zal zijn." Vol
gens Douglas is al in 1981 een
begin gemaakt met de ontwikke
ling van een "marketingplan"
voor Lewis.
Pag. 9: vervolg
punten uitgeschakeld door de
Nederlandse Canadees Willie
Dewit. Gezien het verloop van
pas gevonden manuscript
dat Hugo de Groot om
streeks 1610 schreef en een
het gevecht leek het er op dat stuk van Maarten 't Hart
de jury Vanderlijde tekort over een ten onrechte wei
deed. De Limburger moet nu
nig bekende roman van To-
genoegen nemen met een
bias Smollett.
bronzen medaille.
LANDBOUW OF VISSERIJ?
Blijven vissers hun netten uitgooien in het Markermeer
of moeten ze het veld ruimen voor landbouwmachines? De
argumenten van voor-en tegenstanders zult u in principe alle
maal in NRC Handelsblad tegenkomen. Zonder ons journa
listiek in te graven in welke stelling dan ook. Daarmee is de
waarheid en zeker uw eigen meningsvorming 't best gediend.
1
Ja,ook ik stel een onbevooroordeelde berichtgeving op prijs."'
' Bezorg mij daarom NRC Handelsblad twee weken gratis.
J Aansluitend neem ik
I een kwartaalabonnement a f 78,15. >
, een jaarabonnement a f 291,40.
Ik betaal nadat ik bericht van u heb ontvangen.
I Naam: Ui
| Adres:
I Postcode: Plaats:
j Telefoonnr.; (voor controle op de bezorging.)
i NRC HANDELSBLAD
' Bon in een open envelop zonder postzegel naar
I NRC Handelsblad, Antwoordnummer 1168,
I 3000 VB Rotterdam. Of bel 010-146666 (tot 20.30 uur).
 NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984 Beurs 2

CONVERTEERBARE vorige koers

BEURS VAN AMSTERDAM

OBLIGATIES
6.75 Amro 73
8.50 Boskalis W.
11.00 Bredero 81
6.25 BuhrT.
koers om 12.15
100,00
89^80
105|20
103 50
100,50
89,50
105,50
Vaste stemming Damrak
vorige koers 7.25 Buhr T. 100 20 101,00
Door onze beursmedewerker
koers om 12.15 7.00 Credit L.B.N. 74-75 9530 95,80 BUITENLANDSE BEURZEN
ACTIEVE AANDELEN Vorige Voor Opening Koers 7.25 Furn. 73 9670 96.70 AMSTERDAM, 10 aug. De
koers
16.30 u.
beurs
10.00 u.
11.30 u. om
13.00 u.
83/1 Hunter D
IHC Caland
28,90
34,30
28,90
34,00
8.75 KNSM
8.75 KBB
9990
91,00
99,50
91,80
SYDNEY v.k.
8.90
l.k.
8,90
Amsterdamse effectenbeurs heeft BEURSPLEIN
Aberfoyle .....
83/2.30 IHC Inter 44,30 44,00 7.25 M'intosh 240,00 Bougainville 1.72 1,78 de week met een zeer vaste stem
81/14 Ind.Maatsch. 300,00 300,00 Carr Boyd 0.85 0,90 ming afgesloten. Vooral door de
9.00 Meneba 99,70 99,80
83/1+2s Aegon 119,00
83/25
79/1.40
IBB Kondor
Internatio M.
316,00
34,80
322,00
35,00
7.75 Nutricia
8.00 Nijverdal
140,00
137,00 138,00
Central Norseman
Cons. Rutile
4,90
5,32
4,50
5,60
koerssprongen in Wall Street (CENTRUM)
193,50 123,50 122,50 Conszinc Rio Tinto.., trokken de prijzen verder aan.
83/5+US$0.10 Ahold 20 192,00 194,80 80/6 Kempen Beg. 75,00a 75,00a 6.50 OvdGrinten 117,00 117,00 Cudgen 1,70
92,30 94,10 194,50 343,00 2,80 Het algemeen indexcijfer van het
83/4+2cl Akzo 20 95,10 83/15 Kiene S 343,00 10.00 Pont 103i00 103,00 Emperor 2.90
314,00 95,50 140,00 143,00 Gold Mines Kalgurli J'Jjj 6,80 ANP-CBS steeg tot ruim boven
83/10+5s A.B.N. 100 322,00 322,00 83/1.50+4S Kluwer 7.50 ProostB 97,50 97,50 2.92
83/5.60+2S AMEV/10 155,00 80/81/3.60 KBB 31,00e 31,20 6.50 Rolinco 76J0 76,50
Mount Isa Mines 2,88
2,36 de 160 en ligt nu minder dan 10 helft van dit jaar bekendgemaakt.
58,50 157,80 157,50 29,50
North Broken Hill 2.35
83/3.50 Amro 20 55,80 58,50 80/81/3.60 id eert 29,10 8.00 Rubber c. Asd.'84 98,50 98,50 Pancontinental 1,20 procent onder het hoogste peil Unilever en Kon. Olie sprongen
57,50 14,00 14,00 4,85
82/3.50 BosKalis Westm./10 26,50 26,50 80/81/1.20 id 6 cum 8.00 Sanders 100,00 100,00 Peko-Wallsend J-JjO
van 178,9 dat werd bereikt op 1 5,50 vooruit en de koers van
139,50 26,50 91,00 93,00 Renison J.05 3,10
83/8.12 Dordt.Petr.mij 5 145,00 144,30 83/3.50 Kon Ned Pap 8.75 Schuitema 194 00 198,00 Philips ging met 1,70 omhoog
138,50 109,00 Southland februari van dit jaar.
83/8.12 Dordt.Petr.mij 10%p 5 143,00 141,60 83/3.50+2s Krasnapolsky 14.00 SHV 130,50! 130,50 Utah (gld coal) 1.19 tot 50.
8.75 Stevin 91,50 91,50 Western Mining Corp 3,58 De internationale aandelen ga
1.93 ven grote winsten te zien. Mede
83/13 Landr & G 156,00 155,00 9.00 VMF-Stork 100,00 100,50 Aust. Cons. Ind ...# "J'JJJ
10,90 De uitkomsten die de Amro
79/80/11 Leidse Wol 8.50 VolkerStevin 89,90 89,90 Broken Hill Pty
94,00 94,00 CSR v/h Col. Sugar Ref 3,42 door buitenlandse belangstelling bank gistermiddag heeft gepubli
83/2+20s Elsevier-NDU 4 90,00 92,30 92,80 83/10+5S Macintosh 219,70 221,50 7.00 W'have 160,00 160,00 Electrolytic Zinc 6,42 trokken die koersen aan. Aande ceerd vielen mee en hadden tot
81/3.50 FGH/10 45,50 47,00 48,80 48,60 83/22.08 Max Petr. 356,00 367,00 7.00 W.sanen 104,50 105,00 Hooker
166 1,75
Medicopharm? 106,50 1109,00 Imp. Chem. Indus 2,20 2,16 len Akzo lagen vast in de markt gevolg dat de koers met circa 3
83/4 Gist Brocades 10 148,50 152,00 151,50 83/4.60 8.75 W.U.Hyp. 98,80 98,50 5,50
137,00 83/3.50 Meneba 60,50 8.75 W.U.H.'75 (achterg.) Tooth 5.50 doordat de DSM vanochtend herstelde. Aandelen ABN waren
83/3.50 Heineken 25 135,00 138,00 137,50 61,00 Westpac v/h Bank of NSW... '
83/3.50 Heineken hold 25 124,00 126,00 56/3 MHV A'dam 11,50 11,60 Woolworths 2.65 2,58 heeft bekendgemaakt dat de 8 hoger op 322. Aandelen Ne
126,50 126,50 0,72
3/7 Holl.Beton Groep 20 104,50 103,50 104,00 83/39.96 Moeara En. 640,00 645,00 AOD (oil development) ^.64 winst in de eerste zes maanden derlandse Middenstandsbank wa
83/519.40 id.-1-10 EUROBONDS Ampol Exploration . 2,95 2,90
76/2.05 Hoogovens n.r.cert. 20 51,80 55,00 54,30 7800,00 8050,00 n.bb Aegon Austr. Oil and Gas 1-37 1,35 van dit jaar is gestegen van 26 ren slechts 1 hoger op 137.
78/9/3+4S K.L.M. 100 178,40 182,00 183,20 83/110.68 id.-1-4 1680,00 1690,00 15.50 Aegon-Ennia 94,00 95,50 2,70
182,20
72 5%s Mulder 105,10 105,50
Bridge 2.80 miljoen tot 289 miljoen in de Het feit dat deze aandelen wat
83/8.85 Kon.Ned.Petr. 10 156,50 160,20 161,00 160,50 1525,00b 1550,00b 8.00 Amev NV Endeavour 0,12
224,00 81/10 Mijnb. W 800,00 825,00 95,50 Genoa 0,20 eerste helft van dit jaar. Maandag achterbleven werd toegeschreven
83/2+14V4S Nat.Ned.Cert. 10 221,50 225,50 225,30 13.00 Amrobank 0,19
82/5.50 Nedlloyd Groep 50 107,30 108,50 109,00 108,00 83/1.50+cl Naarden 38,90 39,70 100,00 100,50 Oil Search publiceert Akzo de kwartaaluit aan de mogelijke betrokkenheid
138,00 83/2.50 Naeff 141,00 10.75 Amrobank 89,50 90,00 Oil and Min. Resources "-24
komsten en als een gegeven wordt
83/8 Ned.Middenst.Bank 50 136,00 137,00 137,50 141,00 11.00 C.C.R.-Rabobank Santos 6,24 bij de ABP-affaire.
83/8.40+cl Oc-v.d.Grinten 20 236,00 239,00 239,50 83/1.08 Nagron 22,50 23,20 89,25 89,25 Vamgas 3,25 3.40 aangenomen dat die uitkomsten
11.38 DSM 84-91 91,50 91,90 1.19 De verzekeringsfondsen gaven
83/1.75 v.Ommeren 10 26,90 27,20 27,40 27,10 79/1.10 NM B-Bouw 7,80 8,00 Woodside V
zeer aanzienlijk hoger zullen zijn
83/2 Nedap 106,00 8.75 DSM 76-88 88,30 88,70 winsten te zien uiteenlopend tot
83/3.40 Pakhoed holding eert. 20 62,50 63,50 63,50 106,00 8.25 DSM 77-87
83/15 Ned.Sch.hyp. 161,50 163,00 89,40 89,50 dan die over dezelfde maanden f 4,50 en van de hypotheekbanken
83/1.80+10S Philips gloeil.g.b. 10 48,30 49,50 50,00 49,90 8.25 Gist-Broc. Int. TOKIO v.k l.k.
83/2.60 Robeco 10 64,90 83/300 Ned.Springstof 98,00 98,40 van 1983. was de Friesch-Groningsche Hy
63,70 64,90 64,90 12.25 Holl.Airl. Fin. 84-91 93,50
Canon 1260,00 1290,00
82/4+3S Rodamco 25 131,70 131,70 74/100 Nierstrasz 870,00 880,00 93,00 Dai Nippon.... 930,00 936,00 Aandelen Hoogovens gingen potheekbank ruim 3 in herstel.
131,70 Holl. Air. Fin. war.
82/83/1.48 Rolinco 10 61,20 62,50 62,30 62,30 83/5.50 Norit 108,50 112,00 4,15 4,15 Fuji Bank.... 860,00 880,00
De uitgeversaandelen waren om
8.00 Nat.Ned. Fin.C'ao Fuji Film . 1780.00 1800,00 ruim 3 vooruit tot 55. Rond
78/4.40+5S Rorento 50 201,90 202,60 202,60 83/3.80 Nutricia GB 100,10 102,50 89,50 89,50 Fujitsu Itd . 1310.00 1350,00
83/12 Nijv. t. Cate 177,00e 11.25 Ned.Gasunie 84-91 93,50 94,75 dat concern circuleerden geruch streeks 2 hoger en de scheep
83/13.02 Unilever eert. 20 265,50 269,50 271,10 269,70 174,00 Hitachi 844.00 855,00
83/22 Orenstein 248,00 247,50 11.25 Ned.Gasunie 83-90 93,20 94,60 Honda 1420.00 1450,00 ten dat er in de eerste helft van vaartaandelen trokken eveneens
83/6.20 Verenigd bezit V.N.U. 20 157,50 159,00 159,30 10.63 Ned.Gasunie 83-90
79/6 Volker Stevin 20 eert. 25,70 26,00 83/5 Otra 97,50 96,00 90,50 92,20 Japan Airlines . 3150.00 3070,00 dit jaar een winst zou zijn ge aan. De bouwaandelen waren licht
26,30 26,20 6.75 Philips (excl. warr.) 75,20 Kajima 287.00 285.00
80/16 West.Utr.Hyp. 50 eert. 81,50 82,50 83,30 83,20 76,00 Kirin Brewery 550.00 boekt van 120 miljoen. Dinsdag verdeeld.
Palembang 9.25 Unilever 90,10 90,30
562,00
76/5.25 9.75 Unilever Komatsu.. 460.00 457,00 middag worden de uitkoaisten
174/6 Palthe 93.50 94,00 Kubota 305.00 308,00 Mede door buitenlandse vraag
53,00 53,00 CONVERTEERBAAR van Hoogovens over de eerste
lun >i. 79/11 Pont Hout 61,00 62,00
Matsushita elee . 1650,00 1680,00 gingen de koersen van Heineken,
4.75 Akzo 89,75 Mits. Bank 870,00 870,00
vorige koers 73/2 Porcel. Fles 96,00 96,00 89,50 Mitsui Real est... 650.00 660,00 Gist Brocades en KLM met meer
AANDELEN koers om 12.15 83/10 Proost & Br. 156,00 158,00e 5.50 Amrobank 146,00 Nippon steel . 151.00 153,00 dan 3 tot 4 naar boven. Oc
dividend vorige koers 82/83/4.50 Centr.suik. 129,00 128,70 71/35 Rademakers 328,00 8.75 Elsevier-NDU
5.75 Gist-Broc.
127,00
196,00
129,00
202,00
Nissan motor
Nomura
674.00
697.00
660,00
701,00
Vreemd geld van der Grinten was 3 in herstel
boekjaar koers om 12.15 82/83/4.50 id eert 129,80 130,00 83/1 Ravast
5.25 Hoogovens 89,00a Pioneer. 2810.00 2870,00 op 239 en Ahold ging nog 2,80
83/18 Ceteco 173,50 173,50 83/20 Reesink 298,00 296,50 Ricoh 970.00 984,00 Amerikaanse dollar 3.18 3.30 vooruit tot 194,80.
83/7.60+10s ACF 180,00 185,00 83/18 ld eert 169,00 170,50 83/63 RIVA 1010,00 1014,00 OBLIGATIES Sanyo electric 520.00 515,00
Engelse pond 4.12 4.42
i 83/0.30 Asd Rubber 6,25 15,60 15,90 83/63 id eert 1002,00 1012,00 12% Ned 1981/91 127,30 127,50 Sekisui prefab.... . 571,00 572,00 Op de obligatiemarkt werden
6,00 75/1.50 Chamotte Sharp 1080.00 1100,00 Belgische frank (100) 5.38- 5.68
83/15 Asd Rijtuig 270,00 275,00 76/4 Cindu-Key 24,50 24,00 82/4 Rohte & Jisk 85,00f 12 Ned 1981/91 113,10 113,30 Shiseido 1140.00 1130,00 Duitse mark (100) 110.50 114.50 de winsten geboekt uiteenlopend
f
82/3/A/14.50Ant. Brouw 230,00 Claimindo 371,00 372,00 83/30 Rommenhll 412,00 417,00 11% Ned 1982/92 112,60 112,60 Sony 3400,00 3510,00 Ital. lire (10.000) 17.40 19.40 tot krap vijftig cent.
223,00 45,50 75/18 Rijn-Schelde 2,31 2,39 11% Ned 1982/92 112,20 112,20 Taisei corp 205.00 203,00 Port. escudo (100) 2.00 2.50
82A/16 Ant.Verf 223,00 81 claim Credit L.B.N. 46,10
83/5.779 Ass.St.R'dam 112,50 114,00e Deli Mij 74,30 74,80 82/3/12.50 Sanders 104,80 104,00 11 Ned 1982-88/92 111,40 111,50 Takeda 771.00 761,00 Canadese dollar 2.42 2.54
83/5.25 110,70 TDK electronic... . 5650.00 5660,00 In de lokale sector van de beurs
33/10 Audet 219,50 221,00 82/83/5 Desseaux 67,40 66,00 83/7.75 Sarakreek 111,50 111,50 10% Ned 1980/95 110,50 Tokio marine 580.00 Franse franc (100) 35.25 38.25
600,00 kwamen zeer veel koersstijgingen
0/40 Aut.ind.Rt 780,00 830,00 111,00 83/10 Schuitema 245,00 251,00 10% Ned 1981/91 108,20 108,40 Zwitserse franc (100) 131.50 136.00
81/10 Dorp&Co 112,00
109,00
Tokyo elec.pwr... . 1160.00 1210,00
83/3 BAM 60,00 58,00 Eeonosto 65,70 66,50 82/83/8 Schuppen 248,00 10% Ned 1982/92 108,80 Toshiba elee . 394.00 398,00 Zweedse kroon (100) 37.25 40.25 tot stand. Aandelen ACF waren
83/4.20 Schuttersv. 106,40 1440.00 1470,00 Noorse kroon (100) 37.50 40.50
83/30 Batenburg 358,00 360,00 83/12 EMBA 250,00 253,00 79/5 46,00 47,50 10% Ned 1982-86/89 106,30 Toyota motor 5 hoger en voorts was er een
87,00 82/3/2.75 Smit Intern. 35,10 35,10 10 Ned 1982-88/92 106,80 107,20 Deense kroon (100) 29.25- 32.25
83/5 Beek, van 89,00 83/8 Eriks 123,50 125,00e BRUSSEL Oostenr. sch. (100) 15.84- 16.34 reeks fondsen waarvan de koers
140,20 144,50 59,00 10 Ned 1982-86/89-1 104,30 104,60 v.k. l.k.
83/10+10S Beers 83/1+5s Fokker 61,40 107,50 Spaanse peseta (100) 1.94 2.19 met 3 opliep. Tot die groep be
72/4+5S 93,00 93,50 31,20 31,00 10 Ned 1982-86/89-2 107,30 Cockerill-o 250,00 250,00
Begemann 83/3.20 Furness 83/8 Telegraaf 232,00 232,00 106,00 106,00 E.B.E.S 2650,00 Griekse drachme (100) 2.50 3.30 hoorden onder meer Nijverdal-
Belindo 381,50 385,00 83/5.20+5S Gamma H 83/7 Textiel Tw 121,00 9% Ned 1983-87/90 2625,00
Finse mark (100) 51.75- 54.75
91,70 91,00 121,50 8% Ned 1984-90/94 101,30 101,80 GB Inno 3190.00 3170,00 Ten Cate, Borsumij Wehry, Klu-
79/2.40+6%s Berkel P 32,00 32,10 83/1.80 id5pet PW 21,30 21,30 83/20 Tw. Kabel H 302,00 305,00 Gevaert 3200,00 3250,00 Joegoslav. dinar (100) 1.60 2.60
287,00 8% Ned 1983-90/94 100,10 100,30 Hoboken 5300,00 wer, Nutricia en VMF Stork. De
83/9 BlydenstC 286,00 82/4 Gel. Delft e 133,00 126,00 83/2.25 Twynstra en G 33,50 34,00 5290,00 Ierse pond 3.31 3.61
81/9 124,00 124,00 8% Ned 1984-88/91-1 101,30 101,50 Kredietbank 6780,00 6750,00 Japanse yen (10.000) 131.00 136.00 koers van Biihrmann Tetterode
Boer Druk 68/10 Gerofabr. 55,00 83/8 Ubbink 160,50 162,50 Petrofina 6760,00
83/4+1Os Bols 91,00 92,00 76/8 Glessen 83/17 Ver.Glasv.nb 353,00 8% Ned 1984-88/91-2 100,50 100,50 68,70 Marokk. dirham (100) 35.50 37.75 liep met 2 op tot 67,50 en de
90,00 90,00 363,00 8% Ned 1984-88/91-3 100,20 100,20 Soc.Gener.de Beige 2325,00 2325,00
'83/14 Borsumij W. 228,00 231,00 81/5 Goudsmit 43,00 43,00 75/14 VMF 122,50 Sofina 6390,00 Turkse pond (100) 0.65 1.20
125,50 8% Ned 1984-90/94 100,10 100,50 Solvay 3845,00
6400.00
Tunesische dinar 3.85 4.20 notering van Mulder en Boskoop
83/8 Braat Bouw 168,00 169,00 83/2.40 Grasso 62,00 62,00 83/3 Verto 48,00e 49,00 3850,00
steeg met nog 25 tot een bied
Breevast 8% Ned 1983-93 99,70 99,70 U.C.B 4700,00 4740.00 ECU: giraal 2.5225-2.5275
83/5+5s 181,00 184,00 83/1.60+2 Hagemeijer 41,50 41,70 83/3.50+5S VRG Bee 70,20 70,50 99,00 Union Miniere
. 83/5+5s Breevt eert 183,00 Hoeks Mach 8 Ned 1983-89/93 98,90 (Rabobank Nederland) prijs van 1550.
180,00 83/2.60 55,00 55,20 83/2 Wegener C 60,20 61,00 97,00 97,00 Vieille-Montagne 4140,00 4200,00
83/10+4S Bredero 196,50 196,00 83/10 Holdoh 83/6.20 Wessanen C 128,00 7% Ned 1982-89/93
187,00 187,50 130,20 97,40 97,60

Prijzen weer omhoog

83/10+4S Bredero eert 184,00 186,00 78/8+2S Holec 80/12 Westhaven Asd 237,00 7% Ned 1983-87/90-1 FRANKFORT v.k. l.k.
80,70 81,00 234,00 7% Ned 1983-87/90-2 97,40 97,60
83/2.60 Buhrm. Tett. 65,50 67,50 82us$12 HAL Trust 220,00 221,00 83/8+cl Wolters Samsom 180,00 184,00 AEG-Telef 92,40 94,80
83^20.04 Calv-D eert 344,00 3% Ned staffel 1947-87 93,20 93,20 BASF 154*00
350,00 Holl.Sea Search 3,05 3,05 73/4/8+4s Wyers 41,50 42,10 116,00
154,10
83/154.20 id6pct eert 1830,00 1830,00 81/9 Holl-Kloos 11% BNG 1982/07 115,90 Bayer 164,40 164,50
96,50 97.00 83/5 Wijk en Her 127,00 127,00 90,60 90,80 B.M.W 381,50 381,50
7% BNG 1983-94/08 Commerzbank 150,00 151,00
a = laten Cont.Gummi 118,00 118,90
PARALLELMARKT WARRANTS b = bieden BUITENLAND (gld.yen x 50) BUITENLAND (dollars) Daimler-Benz 542^00 545,00 NEW YORK, 9 aug. Na een
vorige koers vorige vorige koers Deutsche Bank 329i50 334,00
Vandaag om 11 uur golden bij Broekman's d = ex-dividend koers Dresdner Bank 152^50 adempauze van twee beursdagen
koers om 12.15 koers koers om 12 150,50
Commisslebank de volgende koersen: e = gedaan-bieden om 12.15 Feiten und Guill 470,00 477,00 hebben beleggers in Wall Street
Ahold N.V. 330,00 350,00 f = gedaan-laten Am Express 31,80 33,20 Hoechst 166,40 166,80
gisteren weer flinke winsten ge
(Noteringen in guldens) Vr. Aanb. Akzo 34,80 38,20 Hoesch 90,20 92,80
g = bieden-exdiv. Allied Lyons 150,00 150,00d ATT 18,70 19,30 Horten .. 171,00 172,50 maakt. De Dow Jones index van
Alanheri (eert. 10) 15,80 16,20 Am.Expr. h = laten-exdiv. Amax 64,00 66,00 Asarco 21,40 22,30 Kali-chemie 350,00 355,00
Breevast 83 40,50 41,50 Atl Richfield 44,80 46,75 Karstadt - 229,50 228,00 de dertig belangrijkste industrile
Bathpolders (f 500) 4000 k = ged.bied.exd. Am Home Prod 165,00 167,00
Besouw Van {f 50) 60 65 Breevast 84 19,50 20,00 Am Motors 16,50 16,30 Boeing 50,00 51,80 Kaufhof 212,00 215,00 fondsen steeg met 27,94 punten
Gist Brocades 50,50 53,50 i = ged.lat.exd. Klckner 56,80 57,50 0Z&
Bever Bel. {f 25). 133 136 ATT 60,60 61,50 Burroughs 56,25 57,50 Lufthansa 156,50 156,00 naar een niveau van 1.224,05, het
e.l W.A. (part.bew) 2070 2080 KLM (Warr.B) 293,00 318,00 GELDMARKTRENTE Asarco 66,00 68,00 Citicorp 32,70 34,70 Mannesmann j. 140.50 140,50 hoogste niveau sinds de stand van
Btwkh./drukk. Brili (f 100) 300 330 Nat.Ned. (Warr.76) 1760,00 1810,00 Atl Richfield 146,00 150,00 Dupont 47,70d 48,90 Philips 42J0 43,00
Bosch & Keuning (f 100) 500 520 Nat.Ned. (Warr.78) 1495,00 1535,00 Vandaag om 12 uur golden bij J. Salm de Royal Dutch * 137,50 136,00 1.230,00 op 27 januari. >"
volgende tarieven voor bedragen van 1 mil Boeing 162,80 164,30 Eastman Kodak 74,70 76,00
Brink/Molyn (eert. 20) 67 68 Philips Gloeil. G.B. 58,30 60,50 joen en meer (gn richtsnoer voor particulie Burroughs 186,00 187,50 Exxon . 41,20
Rwe eletric
Siemens
!
...,
158,00
385.00
157,50
387,70
Het volume van de handel lag
C.O.I.C. (unlt-cert) 12200 12500 Ver. Bezit VNU NV 370,00 380,00 Fluor 16,50 opnieuw zeer hoog: ruim 131 mil
C.O.I.C (pref.a.C. $100) 350 360
ren): Can Pac Ent. 108,60 110,50 15,80 Thyssen Htte * 71,20 74,00
W.U.H. (Warr.B) 24,00a 24,00 Interb. Ind. Lag.ov.
Chrysler 95,00 Ford 44,40 46,20 Thyssen ind 6l]50 62,00 joen aandelen wisselden van eige
C.O.I.C. (6% obl. 82/87). 77% 78% (laatprijzen) Veba 168,50 169,20
Columbia Sec. ( 50) 102,50 105,50 Daggeld 5H5H - 5* Citicorp 107,30 111,50 Gen Electric 56,40 58,40 Volkswagen 176,50 naar, tegen 121 miljoen woens
WISSELMARKT Gen Motors 74,65 76,20d 177,50 DOW JONES
Compudata j 1) 21 22 1 mnd 6-6% 6% 6 Colgate Palm 73,00 73,00 dag. De gemiddelde prijs van een Industrie 1196,11 1224.05
Compudata (warrant)... 6,50 7,50 2 mndn 6%-6V 6* 6% Control Data 99,00 106,00 Honeywell 61,70 63,75 lONDEN v.k. l.k. Transport 511.38 519.22
New York 28475-28725 3,27725-975 3 mndn 6^6% 6V4 6'/4 IBM 118,35 123,30 aandeel ging met 68 dollarcent
Curacao I Trust (10 eert.) 2800 3000 Londen 4,2875-2925 4.2895-2945 6 mndn 6y6*4 6% 6V. Dart & Kraft 251,00 252,50 Allied Lyons 158,00 159,00 Nutsb. 125.67 128,13
Curacao II Trust (10 eert.)..... 2800 3000 Frankfort 112,71-76 112,665-715 7
Dow Chemical 95,50 98,00d ITT 24,40 24,80 Barclays Bank 462,00 457,00 omhoog en de New York Exchan Obligaties
12 mndn 6 *-7 7Vt 6% Beecham Goed term 127,58 127.83
Curacao Mljnmlj (winstbev 190 210 Parijs 36,705-755 36,705-755 Eastman Kodak 240,50 242,20 N Am Phillips 35,20 35,50 330,00 323,00 ge index steeg met twee punten
Brussel 5,5795-5845 5,5775-5825 Bat Ind Ord 254.00 251,00 Goed. loc. 129.78 129.60
Docdata (/ 10) 27 29
133,625-675 GOUD EN ZILVER Exxon 131,00 134,60 Philip Morris 72,90 76,20 Boots co naar een stand van 94,94.
Bern 133,81-86
Polaroid 30,25 162,00 161,00 STANDARD AND POOR
Doorn Bronwaterleld. (/ 50 4500 5000 Tokyo 135,00-10 134,70-4,80 Vandaag om 12.00 uur golden bij H. Uriji- Fluor 52,50 53,00 29,30 Brit Petr 465.00 460,00 Na beurstijd kregen beleggers
1 Baton ($1) 0,40 0,60 Schlumberger 44,90 46,30 Brit. Warloan 3,5 pet ... Industrie 183.98 188,46
Rome 18,345-395 18,335-385 hout & Zns de volgende prijzen in //kg: Ford 145,50 148,00e 34.88 34,75
goed nieuws door een mededeling Transport 136,16 139,56
Enraf Nonlus (/ 50) 85 ' 90 38,955-9,005 Sears Roebuck 35,30 36,60 Cadbury Schwep 137.00 136,00
Stockholm 39,015-065
onbewerkt 785855 Gen Electric 184,10 187,20 Cons. Goldf Nuts 66,79 67.92
Enral-Nonlus, 10%conv. obl. 100% 101% Kopenhagen 30,885-935 30,865-915
bewerkt (laatprijs) 900 Gen Foods 188,00 190,00 Shell Oil 54,20 55,60 Courtaulds
499.00 499.00 van het ministerie van financin Finance 16,26 16,59
Equlty Mortg. F. (eert. 10)... 106,70 108.70 Oslo 39,25-30 39.275-325 121.00 120,00
Montreal 2,.51775-52025 2.50675-925 Goud onbewerkt 36.47036.970 Gen Motors 246,50 252,00 Sperry 38,50 40,70 De Beers cons .. 572.00 568.00 dat veranderingen in de geldhoe- Alg. gem 161,75 165.54
Eur Dev. Cap ($0.20) 46 47
Grolsch (eert./ 10) 47 4e
Wenen 16,0510-0610 bewerkt (laatprijs) 38.820 Gillette 159,50 161,50 Tandy 29,40 30,75 Distillers co 299.00 299,00 veelheid in de afgelopen week de VERHANDELDE FONDSEN
Dublin 3.4670-4770 3.4610-4710 Texas Instr 135,00 139,20 Dunlop hold 38.00 38,00
Grontmlj (eert. 20) e8 50 50 Goodyear 87,90 89,80 Gen Electric co opwaartse druk op de rente zal Totaal 2006 1996
Madrid 1,9870-9970 1.9830-9930 Un Carbide 53,60 55,40 211,00 206,00 Hoger 679 1276
Groot Ver. Bedr. (eert. 2 17 2o
Canberra 2,7625-7725 2.7500-7600 BELEGGINGSFONDSEN Hitachi (yens) 850,00 850,00 Gen Mining fin 14.88 15,13 kunnen verminderen. Een stijgen Lager 926 392
HES Beheer (eert. 10) , qq . Willemstad 1,8175-8425 1.8100-8350 ABN-bel. pool Inco 31,50 31,50 US Steel 24,30 25,50 Grand Metrop 308.00 306,00 Gelijk 401 328
110.58 110.37 de rente maakt beleggen in staats
Holl. Energy Comp. (/ 1) 0 30 0 40 Paramaribo 1.8250-8600 1,8200-8550 ABN-rendement 56.12 56.19 IBM 383,00 391,00 Westinghouse 25,30 26,00 Guest Keen Nettlef 172,00 166,00
Kempen & Co [f 10) 100' 102' Riad 93.45-70 93.25-93,50 Amro obl.fonds 167.35 167.49 Woolworth 36,60 37,30 Great Univ Stores 568.00 575,00 leningen aantrekkelijker dan in OMZETTEN (in duizenden):
J Int Flavors 84,00 84,00 Imp Chem. Ind 604.00 586,00 Aandelen 121.240 -131 190
Maastr Zinkwit ij 250) 7q0 740 Amro obl.comb 161 66 162.30
ITT Corp. 82,70 81,00 Xerox 37,00 37,90 Imp Group 153.00 aandelen.
Marchand-Andrtes (f 500).... 3000 _ Amro aand.comb. 222.90 220.75 158,00
KOERSGEMIDDELDEN Amro aand 350 09 346.84 Kroger 120,00 122,50 Lloyds Bank 437.00 434,00
Melle Van (eert. 10) 123 Lucas Ind v.k. l.k. eastern airl 4% 4% phillips p 37 Ya 38%
Multi Bintang (eert Rp 100 9 5q 9 30 8/8 9/8
Amvabel 215.11 214.91 Litton 259,00 259,00 Marks and Spencer ...
188,00 187,00
H L Bel fonds Zeven 1562 15.69 Lockheed BELEGGINGSINSTITUTEN 121,00 117,00 eastm. kodak 74% 76 playboy 11% 11%
Nat Borg Mij ( 25) Bemco Dym Beheer 165.90
140,00 142,20 Penins and Oriental n. 311.00 311,00 acf indust. 53%
8;; 84 165.90 7 emery air 16% 16'/2 polaroid 29% 30%
Ned Elevator ( 500) 295c 3050
Algemeen 178 90 146 80 160 80 159 90
Bemco Japan 231 10 231.10 Merck 280,50 280,00 vorige koers Rio Tinto Zinc 569.00 572,00 alcan Itd. 28% 28 /a
Alg lokaal 172 50 134 10 145 20 144 40
P K C Groep (/ 100) 2000 internationals 185 80 160 50 177 60 176 80 Bemco Australi 82 30 82.30 Minn Mining 262,00 260,00 koers om 12.15 Shell Transport 616,00 610,00 allegh.pow 27% 2 7 Va esmark ine 59% proct & g 54% 54%
Tl-group 228,00 exxon corp 40 41% publ serv
F^hoemx Beh. (j 500) aand. B 480 500 Industrie 147 20 118 70 128 50 127 80 Bemco rendement 165 90 165 90 Mitsubishi (yens) 400,00 400,00 ABN aand.fonds 225,80
224,00 allied pow 33'/2 34 23% 24%
Canam fund 118.00 119.10 Nabisco 148,50 229,00 Unilever Itd 920,00 915,00 first i banc quaker oats
Public Stor. ( 20) 45 47 Sch luchtv 196 80 139 50 154 90 154 10
E&L vastr w 17.75 17.78
152,50 Alg.Fondsenb. 142,50 142,50 Vickers 730 170,00 alum of am. 36% 37 Ve 35'/2 36% 60% 61%
Bankwezen 303 50 196 <(" 214 70 212 90 N Am Phillips 113,00
Ruys Bel Mij. (eert f 50) 410 4 j0
418 00 398 40 394 70 E&L deposito 13.75 13.75 112,20
Alrenta 134,90 135,10 Woolworth 535,00 528,00 amax ine 19Vs 19'/2 fiorida p&l 39% 39'/2 ralston 29% 30
Verz 359 20 Pepsico 7
.JSaroas Groep (/ 100) 62 267 E&L akt beh 21.41 21.60 139,00 138,30 American Fnd. 248,00 MILAAN v.k. l.k. amerada h 26% 26% fluor corp 15 /a 16'/a raytheon 40% 41 %
. Verkade (eert. / 50)
2
14p !5o
Handel 169 90 135 70 149 00 148 40
Esmeralda 10047 100.47 Philip Morris 237,00 253,50
Obl index 102 50 97 70 100 20 100 30
Holl. obl.fonds
243,00 Binn.Belf.VG 134,00 134,00 Centrale 2110,00 2115,00 amer airl 27% 27% ford motor 44% 46 rca corp 34% 35%
Vezeno (eert 50) 26o Rend staal 8 71 7 99 8 33 8 32 116 90 116.80 Phillips Petr 121,00 123,00
VHS Onr Goed ( 500)
250
, 010 Holl. sel fonds 56 60 56.75 BOGAMIJ 137,00 137,00 Fiat Ord 4320,00 4320,00 amer brand 59 Ve 59% fruehauf c 34% 35'/2 rep steel 22%
960 W V 3-5 |r 8 63 7 90 8 29 8 26
Optimix 221.85 221.85 Polaroid 89,50 90,30 Chemical F.
Finsider 38,75 38,00 gen electr 56% 58'/e reynolds 60% 61%
Viba (J 100) 400 420 W V 5-8 jr 8 76 8 00 8 34 8 33
Proct & Gamble 178,00 27,30 27,40 Invest 2905,00 2905,00 am broadc 69% 69%
Rentabel 449.81 449.81 178,00 Col. Growth 27,30 27,30 gen food 57% 58% 30 31
rvigllanter Holding {f 100) 120
8jr en langer 8 77 8 36 8 52 8 52
Rentalent 1053 90 1054.80 Quaker Oats 197,00 197,00 Montec.-Edison 1164,00 1181,00 amer can 46'/? 46 Vz rockwell
Wereldhave bel.mij (pr. aanc .- QQ Nieuwste drie 8 76 8 35 8 54 8 52 Concentra 20,70 20,90 Olivetti Ord 4640,00 46,40 gen motors 75 Va 77% royal dutch 48% 49%
4 50
Rend b n g 8 72 7 96 8 42 8 41 Spec. Sit fund 128.07 125.39 RCA 112,50 114,00 Pirelli Spa Ord 1822,00 1849,00
am cyan. 49% 50
I Wolft & Co (/ 1000) 400 3500 Unico 70.70 71.00 Goldmines 1380,00 1390,00 am el pow 18 18 gen pub ut 10 10 Va schlumb 45% 46%
Rend.bank 8 58 8 20 8 44 8 45 Schlumberger 145,00 149,60 Snia Visc. Or<l. 1729.00 1738,00
' Zuid Pacific Koper (/1) 170 ^75 Rend.pandbr 8 97 8.49 8 eo 8 80 Unifonds 20.00 20.00
Sears Roebuck 113,00 Holland F. 38,60 39,20 am expres 32'A 33 gilette co 48% 49% searle co 47 48 V?
Unilife 26.50 26.53 115,30 Interbonds PARIJS v.k. l.k.
!' '* Shell Canada 50,00 51,50
609,00 611,00 amer home 50% 51'/2 goodrich 28% 29% sears r 35% 36%

Shell Oil Japan Fund. 37,10 37,30 Air Liquide 513,00 515,00
goodyear 27 V2 28'/2 sfe south p 24'/s 25%
172,00 175,00 Leveraged 142,50 141,50 Au Printemps 135,50 136,10 amer motors 5 5
GOEDEREN EN TERMIJNMARKTEN Sperry 125,00 130,80 BSN Gervais Ord 24.30 2440,00 am nat res 32 32 Vs grace 41 Va 42 shell oil 54% 55%
New York Ind. 1190,00 1220,00 Carrefour Ord 1445,00 1454,00 greyhound 21% 22% signal co 30% 31
Stand Oil Cal 113,50 114,00 Obam 128,60 amer stand 28 % 29
Tandy 130,50 Cie Bancavie 508.00 512,00 g te
LONDEN v.k. l.k. v.k. l.k. 95,00 97,50 Old Court 97,00 97,00 Club Mediter 882.00 890,00 am t&t 19 Va 19% 39% 41 Va south co 15% 15%
ALUMINIUM loco 887,00-88,00 889,00-90,00 PLATINA oktober 336,50-37.70 343,50-44,50 Texas Instr 441,00 447,00 Sci Tech. 9,60 _ C.F.P 227,50 228,00 amf tnc 16% 16% gulf oil 79% south w p 19 18%
( p. metric ton) 3 maanden 912,00-12,50 913,00-13,50 ($ p. ounce) januari 347,50 354,00 Un Pacific 129,00 138,00 Technology 33,50 Inco Ltd 105,10 104,50
amsted ind 34% 35 guif west 30% 30% sperry r 38% 40%
KOPER loco april 356,60 363,00 US Steel 78,00 33,60 Mach. Buil 34,70 33,35
1009,00-09,50 1015,50-16,00 81,40 Tokyo Pac H. 118,00 118,00 784,00 armco st 12% 12% halliburton 32% 33% st oil calif 35
l ( p. metric ton) 3 maanden 1029,00-29,50 1035,50-36,00 juli 365,90 372,00 Michelin 'b' 780,00
Warner Lambert 114,00 113,00 Unifonds 19,00
7 heinz co 36% 37% st oil indian 55 56%
i LOOD loco 346,00-47,00 355,50-56,00 ZILVER september 757,0-60,0 786,0-91,0
Westinghouse 18,90 Moet-Hennesy Ord 1655,00 1664,00 asa Itd 53 /a 54'/?
( p. metric ton) 3 maanden 347,00-47,50 356,50-57,00 ($ ets. p.ounce) januari 787,6 819,5 83,00 83,50 Vance Sand. 17,00 17,00 Moulinex 101,00 101,00 hewl.pack. 41V 42% st oil ohio 45% 46%
, NIKKEL loco mei 819,1 853,0-55,0 Woolworth 121,00 121,00 Perrier 515,00 524,00 asarco ine 22% 22
3660-3670 3655-3660 Viking 41,80 42,50 hilton corp 50% 51% sterling d 26% 26%
( p. metric ton) 3 maanden 3745-3755 3740-3745 juli 835,6 868,1 Xerox 116,00 116,00 Peugeot sa 200,00 195,00 ashi oil 22% 22%
' HN loco 9490-9500 9470-9480 CACAO september 2215-2225 2180-2193 Wereldhave 172,50 171,00 Roussel-Uclaf 1259,00 1255,00 atl richf 46 46 % honeywell I 61% 63'/2 sun oil co 51 51%
p. metric ton) 3 maanden 9420-9425 9410-9411 ($ p. ton) maart 2063-2069 2042-2045 Napoleon Coin 613,00 610,00 ic ind 26% 25% sup oil 43% 43%
ZfLVER loco december 2055 2045 avco corp 31 31'/e
575,0-76,0 575,0-76,0 inco lim 10% 10% syntex corp 46'/2 47%
/pene. p. troy ounce) 3 maanden 592,5-93,0 590,5-90,6 mei 2065 -2067I 2045b-2055 bmc 17% 18 Va
augustus 77,00 bank of am 17 Va 17V< ibm 1118%123% tandy corp 29% 30%
21NK loco 653,00-04,00 649,00-50,00 HEATING OIL
($ p. 100 gallon) september
77,31
78,44 77.99 OPTIEBEURS int flavour 61
( p. metric ton) 3 maanden 657,00-57,50 653,00-53,50 bausch 22% 23 25 25% tektrohix 63%
CACAO september 1873-1875 oktober 79,55 79.20
1868-1870
omzet vorige 12-uur beatrice 1 28% 28'/2 int harv 6% 6 % teledyne 262%263%
(.p. metric ton) december 1673-1674 1666-1667 november 80,85 80,42 optie serie omzet vorige 12 uur optie serie
maart 1647-1648 1646-1647 KATOEN oktober 66,74 66,15-66,25
koers koers koers Koers bell hoell 28% 28% int paper 53% 55% tennecoinc 36% 37%
GASOLIE augustus 224,75-25,25 ($ ets. p. Ib.) december 67,55-67,65 67,00-67,10 int t&t 24% 24% texaco ine 33% 34%
september
227,50-28,50
maart 69,15-69,20 68,70-68,80 bemis comp 25 Va 25
($jp.
'y ton) 229,00-29,25 japan fund 12% 12% 136% 138%
oktober
231,50-31,75
239,50-40,50 mei 69,99 -70,00 69,91-69,80 bethl st 19 Va 19 Va tex instr
236,00b d/fl c sep 325,00 25 5,50 3,90 gist p oct 130,00 40 0,60 0,50 johnson 31% 32% 23% 24
KOFFIE september 2309-2313 KOFFIE september 141,60-41,80 144,25-44,40 boeing corp 51% 51% texas util
( p. metric ton) november 2317-2319 ($ ets. p. Ib.) december 138,75-38,90 141,10-41.15 d/fl c sep 330,00 200 2,70 1,80 hein c oct 140,00 71 4,50 6,40 borden ine 60 59% kans p&l 30% 30 % toledo ed 14% 14%
januari 2248-2250 maart 137,00 138.60-38,75 d/fl p sep 320,00 4 3,20 4,20a hein c oct 150,00 119 1,70
september mei 135,40 136.50-36,60 3,10 borg warner 21 21 Vi kerr megee 28'? 29 twa 10 10%
RUBBER 650-670
( p. ton) november SUIKER september 4,11 4,02 - 4,03 d/fl p sep 325,00 15 5,00b 6,50 hein p oct 120,00 10 1,70b 1,00 burlingt i 25 25 Va kim 54% 56 ual ine 37% 37%
680-683
januari 700-710 ($ ets. p. Ib.) oktober 4,27-4,29 4,22-4,25 goud c aug 350,00 18 4,00a 6,10 hein p jan 130,00 57 6,00a 5,00 burlingt n 44% 45% kroger co 37 38 unilever 81% 83
SUIKER oktober 119,20-19,40 januari 4,75-4,79 4,72-4,73 goud c nov 375,00 15 8,00a 9,90 hoog c oct 45,00 57 7,80 10,60
($ p. metric ton) december maart 5,33-5,34 5,29-5,30 burroughs c 57% 57'? lehman c 14% 15% un carbide 53% 55%
128,20-28,40 goud p aug 350,00 35 7,00 5,10 hoog c oct 58,20 1,60
maart 144,60-44,80 143,00-43,20 32 2,80 can pac 34 34'? levi str. 26% 27% un electr 13 13'?'
SOJAMEEL oktober 126,00-34,00 125,00-35.00 goud p nov 325,00 7 4,00 4,10 hoog p oct 45,00 10 1,30 0,70 carling 13'? 13'? litton i 78% 78% un oil cal 37'? 39
( p. metric ton) december 134,00-34.60 CHICAGO v.k. l.k. zilv c sep 8,00 13 0,35a 0,40 hoog p jan 60,00 5 10,20 7,00
maart
133,40-34,00
Caterpillar 37% 38' lockheed 43% 44% un pac 40' 41 -%
140,50-41.10 140,00-40,40 TARWE september 350,00-49,50 363,20 sep 9,00 0,12a kim c 1
WOL ($cts. p. bushel) december 367,75-68,25 371,00 zilv c 12 0,15 oct 190,00 101 6,90 8,20a celan corp 71' 72% Itv 11 r 12% uniroyal 13'? 14
NEW 2EALAND maart 379,00 382,20 zilv p dec 6,00 40 0,10a 0,05 kim c oct 200,00 116 3,70 5,00b centra! soya 14% 14% martin m 39' 40 un brands 14'? 15%
crossbr. augustus 516-525 510-511 295,60 9,50 kim p
512-514
MAS september 293,75-93,25 abn c oct 320,00 63 15,00 oct 180,00 18 9,30 6,50 chase manh 42% 42 may dep 61 % 60% un steel 24% 25%
(Nw. 2 ets. p. kg.) oktober 516-522 ($ ets. p. bushel) december 280,00-80,25 283,60 ;
december 518-522 512-514 maart 291,20 abn c oct 360,00 50 1,50 2,50 kim p oct 190,00 35 13,70 11,50 chrysler c 30% 30% mca ine 43% 45' un techn 38' 39%
287,75-87,50
HAVER september 171,75 172,20 abn p oct 340,00 10 39,00a 30,00 nedl p apr 110,00 20 11,00a 9,00 citicorp 34 'k 34% medonn d 64' 6 4 upjohn co 50% 51 %
($ ets. p. bushel) december 177,20 abn p apr 280,00 10 10,00a 6,50 natn c oct 210,00 10 12,00 17,00 wrne com
AMSTERDAM l.k. 176,50
179.40 clark eq 29% 30% merek 86' 86% 18
maart 178,75 aegn c oct 110,00 20 12,00 16,50 nno c oct 218,20 8 7,30a
AARDAPPELEN 35/50 MM november 22,00 19,00n
SOJABONEN augustus 639,00-38,00 638,40 8,30 coca cola 63 63% mgm 13' 14' wrne I 32'., 33%
tfp. 100 kg) april 21,10-21,50 21,20-22,00 aegn c oct 130,00 21 2,20 3,30 phil c oct 45,00 264 4,50
AARDAPPELEN 50 MM november 21,50-22,00 ($ ets. p. bushel) september 629,00-28,00 628,60 5,40 colgate 22' 22'. minnes m 81% 83% west un 17' 18'.
21,80-22,00
(f P- 100 kg) april 26,10-26,20 26,10-26,20 november 624,00-22,50 624,00 aegn p oct 130,00 8 15,00a 10,50 phil c oct 50,00 581 1,70 2,50b colt ind 48 48' mobil oil 27% 27'.. westingh 22'.
januari 634,50 636,40 phil p
SLACMTVARKENS augustus 3,53-3,55 3,56-3,57
SOJAMEEL augustus 155,80 ah c oct 190,00 6 9,50 12,00 oct 45,00 126 0,60 0,40 columb gas 28 28% monsanto 48'. 49'.! winndixie 30% 3 0
september 3.64-3,65 3,66-3,67 155,50-55,70
3.65-3,66 ($ p. short ton) september 157,50-57,60 157,50-57,30 ah c oct 200,00 46 5,80 8,00 phil p jan 50,00 38 3,90 2,80 comm ed 25' 25'. motorola 39% 40% woolworth 36' 37%;
oktober 3,66-3,67
ZILVER onbewerkt 755-825 755-825 oktober 159,20-59,00 159,20-58.80 ah p oct 180,00 6 2,50a 2,00 pho c oct 40,90 50 7.80 9,00 comm satell 27' 27' nabisco b 45% 47' wrigley 54% 56'
december 164,10-63,80 164,20-64,00
9l bewerkt 870 870
augustus 27,98-27,95 akzo c oct 100,00 1039 3,70 5,40b pho c oct 45,50 39 3,60 5,00b consol ed 27'., 27% nat can 32' 32'.. xerox 37' 37'
' onbewerkt 36,250-750 SOJAOLIE 28,25
36,140-640
($ ets. p. Ib.) september 27,15-27,00 26,95-27,05 akzo c oct 110,00 596 1,70 2,60b pho p oct 45,50 21 1,20 0,70 cons foods 31 31' nat distill 23% 24 V xtra 23'.', 23%
tfper kg) bewerkt 38,590 38,480
oktober 25,80-25,75 25,80-25,85 akzo p oct 100,00 161 9,90a 7,60 olie c oct 150,00 964 8,90 11,70 cons n gas 32 'J 33 n gypsum 32% 33% zapata 18% 19'
december 25,05-25,10 25,05-25,10 2,00 1,40 olie c 1,40
ROUBAIX l.k. T-BILLS september
akzo p jan 80,00 130 oct 170,00 1149 2,70 contcan 56' 56% nat.int.g 26 29% zenith r 26'. 28
89,51 olie p 4,60
WOL oktober 51,60b december 89,15 amro c oct 60,00 167 1,90a 3,10 oct 150,00 121 2,50 conl tel 20% 21% n.c.r, 26 27
(frank p. kg) december 51,40b maart 88,87 amro c jan 55,00 60 5,00 6,70a olie p oct 160,00 70 9,50 6,20 contr data 30% 31' niaq moh p 14% 14%
maart 52,90-53.10 TREASURY BONDS september 65,14 amro p oct 55,00 14 3,70 1,30 unil c oct 300,00 13 1,20b 1,40
december 64,26 coming gl 72 72 nl ind 12% 13'
SINGAPORE l.k. maart 64,11 amro p oct 60,00 96 6,80 4,00 unil c jan 280,00 25 7,00 8,60 epe int 39 39% norfolk sth 55% 57% CANADESE
loco EURODOLLARS september 88,04 gist c oct 150,00 37 6,00 8,40 eoe aandelenindex 161,68 166,26 crown zeil 32% na philips 35% 35%
RUBBER 184,50-85,50
december 32% EFFEKTEN
(sing. ets. p. kg) augustus 186.50-87.50 87,69 gist c oct 160,00 27 3,20 4,40 csx corp 24 24
september 191,00-91,50 maart 87,39 alcan alu 37,00 36.38
contract het meest in de beurs, wat resulteerde in curtiss wr 33 33% occ oil 27% 28% bell t can 33.88 33,50
BRUSSEL l.k. WINNIPEG
Na drie drukke dagen ninklijke Olie met 7.702 dart kraft 76% 78
v.k.
belangstelling. een omzet rond het mid olin corp 29% 30% can pac 44,50 44.00
' KOPER 78,57 79,18 bleef het donderdag vrij opties, gevolgd door Ak deere comp 27'? 26% owens corn 2,46
ROGGE juli
Vrijdagmorgen kon daguur van meer dan 29% 29% dome petr 2,50
(can. $ p. metric ton) oktober rustig op de Europese zo en Philips met resp. delta air 34% 33 pac g&el 14% 14% domtar I 31,63 32,00
NEW YORK l.k. december optiebeurs. den de calls bij de aan 11.000 contracten. Akzo digital 95'? 94%
GOUD HAVER juli 3.450 en 2626 contrac pac light 32 32% huskey ol 10,63 10,88
De omzet kwam uit op delenopties flink in pre en Koninklijke waren de pan am 13,50
($ p. ounce) oktober 349,50-50,00 354,00-54,70 (can. $ p. metric ton) oktober ten. De onderliggende disney 55 ' 5 56 5% 4% int nickel 13,25
februari 363,30 368,00-68,50 december
18.891 contracten, te mie stijgen door de vaste actiefste fondsen. De dow chem 29% 30% pennzoil 34 34' 2 i nat gas 14,38
juni 378,10 GERST juli waarden van de aande 14,38
387,70
verdelen over 13.874 stemming op de Amster EOE aandelenindex no dresser ind 18' 8 19'a pepsico 43% 43% noranda 19,00 19,25
oktober 393,90 398,70 (can. $ p. metric ton) oktober lenopties namen in waar
KOPER december 60,25-60,30 61,25-61,40 december
calls en 5.017 puts. damse effectenbeurs. Er teerde om kwart voor du pont n 48% 48% phelps d 15% 16 shell can 21,25 21,00
($ ets. p. Ib.) maart 62,15 LIJNZAAD juli de af.
juli
61,15
De uitschieter bij de werd zeer levendig ge twaalf zo'n 4.5 punten dynamics 21 21' 2 ph morris 73% 76 walker g 23,75 24,13
64,75 65,65 (can. $ p. metric ton) oktober i Bij de valuta-opties
december 67,80 68.80 december
aandelenopties was K<> handeld op de optie- hoger.
stond het dollar/gulden
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984 Binnenland 3

Marine Antillen Zigeuners in Almere Getuigen tegen Wako:

niet voor strijd
tegen terreur
Door onze politieke redactie
DEN HAAG, 10 aug. Het detachement Nederland
se mariniers op de Antillen zal niet worden getraind voor
de bestrijding van terreurdaden zoals bijvoorbeeld de ka
ping van het Venezolaanse verkeersvliegtuig ruim een
week geleden.
Wel zal minister De Koning
(Antilliaanse zaken) volgende
week Nederlandse assistentie aan
bieden bij het opzetten van een
eigen anti-terreureenheid van de
Antilliaanse politie.
Bij de actie tegen de kapers van
het Venezolaanse vliegtuig heeft
de Antilliaanse premier Martina
de hulp ingeroepen van Venezue
la en de Verenigde Staten omdat
de Antillen zelf niet over een an
ti-terreurteam beschikken en bij
stand uit Nederland waarschijn
lijk te laat zou zijn gekomen.
Het detachement mariniers op
de Antillen is uitsluitend bedoeld
voor de externe verdediging van
de eilanden en heeft naar de me
ning van Nederland en de Antil
len geen taak bij terreurdaden als
vliegtuigkapingen.
Morgen vertrekt minister De
Koning voor een bezoek van twee
weken aan de Antillen. Hij zal
Nederland helpt Costa Rica
daarbij alle zes eilanden aandoen
voor het halfjaarlijkse overleg
over de besteding van de Neder
landse financile bijstand. Ook zal
hij zich op de hoogte stellen van
de jongste ontwikkelingen op
staatkundig terrein. Zoals gemeld
is de onenigheid tussen Aruba en
de vijf overige eilanden over de
totstandkoming van de status
aparte voor Aruba per 1 januari
1986 zo hoog opgelopen dat geen
van de Antilliaanse partijen meer
heil ziet in een gemeenschappelij
ke unie tussen Aruba en de vijf
overige eilanden, zoals was over
eengekomen op de Rondetafel
conferentie van begin vorig jaar.
Minister De Koning zal verder
prinses Margriet begeleiden die
volgende week met haar man naar
de Antillen vertrekt en daar onder
meer de nieuwe containerhaven
van Curacao officieel zal openen.
actie van Bouterse
ruim tevoren beraamd
Door een onzer redacteuren
. ROTTERDAM, 10 aug. De acties in december
1982 in Suriname die leidden tot de dood van vijftien
critici van het bewind van Bouterse, zijn van tevoren be
raamd. Dit hebben drie naar Nederland uitgeweken Suri-
namers verklaard tegenover Amos Wako, leider van een
onderzoekscommissie van de VN.
Twee getuigen, ex-lijfwachten' Oord voegde daaraan toe: "Een
van Roy Horb, Karijowidjojo en van de lijfwachten van Bouterse
Oord, hadden dat afgeleid uit op of van Bhagwandas zei tegen mij:
merkingen die Horb, in december Hee OOrd, ga jij wat munitie ha
de tweede man in het leger, onge len dan kan je vanavond mee
veer een week voor de executies
doen".
had gemaakt. Karijowidjojo deelde mee pre
De derde getuige, ex-officier,
mier Alibux, de linkse activist
heeft aan Wako verteld hoe hij in Krolis en de militairen Bouterse,
de Memre-Boekoekazerne hoorde
Horb, Bhagwandas en Sital in het
dat Bhagwandas thans tweede fort te hebben gezien.
man in de hirarchieke lijn
sergeant Kolf voor het schieten
begon naar het fort dirigeerde
Anoniem
met de opdracht uit het militair De ex-officier die anoniem
hospitaal brancards, desinfecte wenst te blijven bevond zich
rende middelen en plastic zakken
volgens zijn zeggen op het mo
(waarin lijken worden gestopt) ment dat er schoten uit het fort
mee te nemen. Volgens de offi werden gehoord in de Memre-
cier had Bouterse c.s. eerst een
Boekoekazerne. De dienstdoende
wapenleverantie van Venezuela commandant, kapitein Voigt, had
afgewacht, alvorens met de actie
vervolgens naar het fort opgebeld
te beginnen. Bij die zending zaten om te vragen wat er gebeurde. Na
granaatwerpers (3,5 inch muni lang aandringen had een vooraan
tie), die het in brand schieten van staande militair, A. Gorr, hem
twee radiostations en een vak laten weten dat er "niets aan de
bondsgebouw vereenvoudigden. hand" was. De volgende dag ga
"Men heeft met de acties ge ven Bouterse en Horb in de offi
wacht tot men over deze wapens ciersmess verschillende verklarin
Bij het Muiderzand in Almere heeft gisteren op een openbare parkeerplaats een groep zigeuners een aantal tenten neergezet. Omdat de beschikte", aldus de ex-officier gen over de toedracht in het fort.
parkeerplaats met slagbomen afgesloten was konden zij niet met hun caravans het terrein oprijden. Een fotograaf die een foto van onderhande tegenover Wako. Ook heeft hij tegenover Wako
lingen van de politie met de zigeuners wilde maken werd van het terrein verwijderd. (Foto Friedlander) De getuigenverklaringen van
Karijowidjojo en Oord ontlopen]
elkaar niet veel. Karijowidjojo
verklaard van de militair Ewoud
Leefland gehoord te hebben, hoe

met lening van 30 miljoen

deze samen met Roosendaal, Ma-
Rechter verbiedt
echtpaar bij bank
Vorig jaar bijna 8500 Onderzoek naar
berging chemisch
heeft aan Wako verklaard in het
fort vijf lijken te hebben zien lig
gen. Het waren de lichamen van
hadew, Tolud, Zeeuw, Bhagwan
das, Dendoe en Bouterse aan de
executies had deelgenomen. Leef

mensen land uitgezet

SAN JOS, 10 aug. Costa
Rica heeft van Nederland een le
ning van dertig miljoen gulden
gekregen om zijn betalingsbalans
in evenwicht te brengen, aldus
een mededeling van de minister
voor ontwikkelingssamenwerking,
Schoo. Mevrouw Schoo heeft een
bezoek van twee dagen aan het
Middenamerikaanse land ge
bracht.
De lening, die een looptijd van
dertig jaar heeft, is verstrekt te
gen een jaarlijkse rente van 2,5
procent. In een toelichting zei
Schoo dat Costa Rica, "een van
de oudste democratien op het
(Amerikaanse) continent", onmid
dellijk hulp nodig heeft ter ver
lichting van de druk die wordt
veroorzaakt door de stijgende
energiekosten die de betalingsba
lans van het land volledig uit
evenwicht hebben gebracht.
De minister maakte verder be
kend dat de Nederlandse regering
ruim anderhalf miljoen gulden
heeft geschonken aan het hoge
commissariaat voor de vluchtelin
gen van de Verenigde Naties om
Costa Rica te helpen bij de ver
zorging van vluchtelingen uit de
omringende landen. Schoo be
zocht gisteren een doorgangs
kamp voor Nicaraguaanse vluch
telingen in Tilaran, 200 kilometer
ten noorden van de Costaricaanse
hoofdstad, San Jos.
Schoo vertrok gisteravond naar
Nicaragua, waar zij zal bekijken
hoe de leningen zijn gebruikt die
Nederland aan dit land heeft ver
strekt in het kader van een vijfja
rige samenwerkingsovereenkomst.
Eerder deze week bezocht de mi
nister de bevolkingsconferentie
van de Verenigde Naties in Mexi
co. (AFP)
vakbondsleider Daal, de advocaat land, aldus de ex-officier, dronk
actie te voeren afval in zoutmijn John Baboeram en Eddy Hoost en
van de militairen Rambocus en
in die dagen buitensporig om ver
getelheid te vinden.
AMSTERDAM, 10 aug. De Sheombar. De laatste twee ge Volgens de ex-officier heeft
president van de rechtbank in Door een onzer redacteuren Het totale aantal uitzettingen is Door onze sociaal- noemden hadden in maart 1982 Bouterse opdracht gegeven de lij
Amsterdam, mr. B. J. Asscher, DEN HAAG, 10 aug. Vorig de afgelopen drie jaar overigens economische redactie een mislukte tegencoup gepleegd. ken van de vijftien vr de begra
heeft het echtpaar De Hoon uit jaar zijn 8478 vreemdelingen Ne belangrijk verminderd. In 1980 DEN HAAG, 10 aug. De Volgens Karijowidjojo waren op fenis veel eerder dan gebruikelijk
Noord-Brabant verboden de Ne derland uitgezet omdat de autori waren het er 10559, in 1981 ministers Van Aardenne (econo dat moment oud-minister Kam in Suriname van het ijs te halen
derlandse Middenstands Bank nog teiten hun verblijf ongewenst 10003 en in 1982 9527. Dat is mische zaken) en Winsemius (mi perveen en journalist Josef Slag- ten-einde het rottingsproces zo
langer lastig te vallen. Het echtachtten. Van hen zijn er 930 per vooral een gevolg van de daling lieubeheer) hebben opdracht ge veer nog in leven. spoedig mogelijk te laten begin
paar stond in juli een paar wekenvliegtuig naar hun land van oor van het aantal uitzettingen we geven de mogelijkheden tot ber "Ze zaten in de gang die je nen. "Ze waren bang dat de lijken
voor het hoofdkantoor van de sprong gebracht. Totaal 347 ma- gens illegaal verblijf. ging van chemische afvalstoffen doorgaat als je naar het terras zouden worden opgegraven", al
NMB in Amsterdam en deelde rechaussee's hebben vorig jaar in in droge zoutmijnen te onderzoe loopt. Ze werden bewaakt door dus de ex-officier. "Dan zou on
daar, onder meer met pamfletten, ternationale vliegreizen gemaakt Volgens een woordvoerder van ken. twee wachten. Zij konden de lij der andere aan het licht zijn geko
mee aan het publiek dat deze voor het begeleiden van naar hun de marechaussee wordt deze da ken ook zien liggen van de plek, men dat Cyrill Daal met een pis
bank niet zo'n meedenker" is als land teruggestuurde vreemdelin ling vooral veroorzaakt door het De Rijksgeologische dienst zal waar ze zaten." tool van een afstand van dertig tot
zij zegt. De familie voelde zich gen. feit dat de afgelopen jaren de vi het onderzoek in samenwerking Karijowidjojo en Oord hebben, veertig centimeter, gezien de
financieel gedupeerd door de De kosten van de uitzettingen sumplicht in ingevoerd voor Tur met het Rijksinstituut voor volks verklaard legerleider Bouterse zo brandwonden aan de linkerkant
NMB en maakte op deze manier waren volgens het ministerie van ken en Marokkanen die ons land gezondheid en milieuhygine uit wel voor als na de executies in het van het hoofd, was doodgescho
haar ongenoegen duidelijk. justitie vorig jaar 7,8 miljoen gul binnen willen. De marechaussee voeren. fort te hebben gezien. ten".
Ook al heeft de familie De den. Een woordvoerder van de heeft geen cijfers voorhanden Droge zoutwinning gebeurt nog
Uiterst giftig parathion in
Hoon gelijk, dan nog staat het marechaussee zegt ter toelichting over het aantal buitenlanders dat niet in Nederland, hoewel Akzo
haar niet vrij zich op onnodig op het jaarverslag over 1983 dat meer dan n keer ons land is uit concessies heeft voor vijf gebie
grievende wijze jegens de NMB de uitgezette vreemdelingen voor gezet omdat ze gewoon weer ille den, voornamelijk in Oost-Neder

Ondernemers: 20 pct. minimumloon

Door onze sociaal-economische
redactie
DEN HAAG, 10 aug. Een
op de vijf zelfstandige onderne
mers verdient niet meer dan het
minimuminkomen (1446,90 netto
per maand echtpaar met en zon
der kinderen). In totaal zijn dat er
63.800. In het eerste halfjaar van
1984 hebben er zoveel een een
malige uitkering gekregen. Dit
blijkt uit cijfers van het Centraal
bureau voor de statistiek (CBS)
De helft van de zelfstandigen
die deze uitkering ontvingen is
werkzaam in de agrarische sector,
een vijfde in de detailhandel. Ver
der is de overgrote meerderheid
van de echte minima onder de
zelfstandigen gehuwd en woon
achtig in kleine gemeenten (tot
50.000 inwoners)
De uitkering die in 1982 voor het
eerst werd verstrekt is bedoeld
lom de koopkracht van deze men
sen die over niet meer dan het
minimuminkomen beschikken en
dit moeten delen met hun gezin,
op peil te houden. Maar 15,7 pro
cent van de uitkeringen ging naar
alleenstaande zelfstandigen en 1,6
procent naar gezinnen met maar
n ouder.
uit te laten. De actie voor het
hoofdkantoor met als doel de
NMB in reputatie en goede naam
al zijn aangehouden in de grote
steden in het westen van het land.
De meeste 5339 vreemde
gaal zijn teruggekeerd. Dat komt
omdat de administratie van de
marechaussee nog niet is geauto
land. Deze winning is namelijk
duurder dan natte zoutmijnwin
ning, waarbij door mididel van
sloot Bergschenhoek geloosd
te schaden is grievend, aldus mr. lingen verbleven illegaal in ons matiseerd. waterinjecjties het zout uit de bo ROTTERDAM, 10 aug. krijgen van grotere hoeveelheden
Een rozenkweker uit Bergschen parathion is in de meeste gevallen
Asscher. land. Wegens "gevaar voor de dem wordt gehaald. Maar in com
hoek heeft door een lozing van dodelijk. Het spul wordt gebruikt
De familie De Hoon stopte openbare orde en rust" moesten Overigens is het aantal uitzet binatie met de berging van che
haar actie na behandeling van het 1114 personen de grens over. De misch afval wordt droge zoutwin 2,5 liter van het zeer giftige para voor de behandeling van rozen
tingen wegens gevaar voor de thion in een sloot achter zijn be blaadjes en geldt als een van de
geding half juli. Mocht zij toch ze hebben zich volgens de mare openbare orde de afgelopen jaren ning rendabeler.
drijf, een grote vis- en vogelsterf gevaarlijkste giftige landbouwbe-
opnieuw beginnen dan komt de chaussee "aan allerlei strafbare langzaam gestegen: van 952 in Daarbij gaat het om de berging
te in de omgeving veroorzaakt. strijdingsmiddelen.
familie dat te staan op 500 guldenfeiten" schuldig gemaakt. 1980 tot 1114 vorig jaar. Aan de van chemisch afval van de indus
Hoewel de uitslag van het labora De landbouwer zal vermoede
per overtreding, aldus bepaalde De grensposten waar de meeste grensovergangen controleerde de trie (jaarlijks 5 a 10 ton van n
torium onderzoek over de doods lijk strafrechtelijk worden ver
mr. Ascher. (ANP) vreemdelingen worden uitgewe marechaussee vorig jaar 117 mil soort). Het onderzoek moet uit
oorzaak van de dieren nog niet volgd voor de lozing, aldus een
zen zijn Schiphol, Roosendaal en joen mensen. Ruim 61.000 bui wijzen of droge winning in combi
Bergh autoweg. Van de per vlieg natie met de berging van afval in bekend is, vermoedt het hoog woordvoerder van het hoogheem
Doodgeschoten. InIn het
Doodgeschoten. het kamp tenlanders werden niet toegelaten, heemraadschap Schieland dat de raadschap. Ook bestaat de kans
aan de Zwolseweg te Weenum, tuig naar huis gebrachte vreemde van wie de meesten onvoldoende derdaad aan kosten scheelt en of
ze als gevolg van het gif dood zijn dat hij alle gemaakte kosten als
Apeldoorn, is de 29-jarige W. de lingen gingen de meesten 528 reisdocumenten bij zich hadden. de berging uit milieuhyginisch
gegaan. Het gaat tot nu toe om gevolg van de vervuiling zal moe
Roode voor zijn woonwagen dood-' naar Marokko. Turkije kwam oogpunt aanvaardbaar is. Met de
twee reigers, een aantal meeuwen: ten betalen. Dat kan volgens het
geschoten. Een 35-jarige verdach vorig jaar met 187 op de tweede Vijfduizend vreemdelingen wer berging van radio-actief afval van
en tientallen vissen. schap wel oplopen tot enkele tien
te uit Detinchem is aangehou plaats. Derde land was Ghana met den teruggestuurd omdat ze niet kerncentrales heeft het onderzoek
In afwachting van het laborato tallen duizenden guldens.
den. 54 gevallen. voldoende geld bij zich hadden. niets te maken.
riumonderzoek is een gedeelte Het meest kwalijke van de hele
van de sloten afgezet met platen affaire is volgens het hoogheem

Zoeken naar romance mislukt, dus naar de kapper

ZWERFTOCHT
DOOR
NEDERLAND 22
Omdat onze reizende redacteur,
op zoek naar de topartiest van
Almelo, niemand met een
fluwelen baret en vlinderdas
ontmoette, is hij het
gemeentehuis maar
binnengestapt.
Door JAC HEIJER
ALMELO, 10 aug. Wan
neer men per spoor Almelo be
reikt, stapt men niet uit in een
stad maar op een industrieterrein
uit de negentiende eeuw. Voof
deze bouw zal geen industrieel
archeoloog zich ooit inspannen.
Eerst achter de firma's Twenthe
en Nijverdal-ten Cate mag de
stad beginnen.
De geschiedenis vertelt een
ander verhaal. Eerst was er het
kerkdorp uit de vijftiende eeuw,
dat vier eeuwen later pas in de
vaart der Twentse volkeren zou
worden opgestoten. Juist nu de
stad daarvan zou kunnen profite
ren, gaat het mis. Er is een hoog
gemeentehuis verrezen een
blokkendoos met aan weerszij
den rechthoekige vijvers met
wuivend riet en waterlelies, een
rustieke vaart verbeeldend en
rondom verrijzen flatwoninkjes
j volgens de schattigheidsprinci
pes van de stedebouw jaren '80.
En nu telt Almelo dertig procent
werklozen.
Het kraakzindelijke gemeente
huis blijkt uiterst gezellig te
zijn. Aan de informatiebalie
meldt zich een jongeman die
vraagt waar de wc's zijn. De be
snorde portier wijst hem vrien
delijk de weg en legt mij uit dat
ik op de derde verdieping in ka
mer 2 de ambtenaar kan vinden
die belast is met de uitvoering
van de beeldende-kunstenaars re
geling.
i Een behulpzame collega heeft
mij namelijk getipt dat er in Al
melo wel 44 kunstenaars zijn die
van de BKR een uitkering krij
gen. Hij heeft me aanbevolen ge
woon de hoofdstraat van Almelo
in te lopen en de eerste de beste
drager van een fluwelen baret en
vlinderdas aan te spreken; deze
zou ongetwijfeld de topartiest
Ivan de stad zijn. Aangezien ik
niemand met zulk een uiterlijk
heb ontmoet, ben ik het gemeen
tehuis binnengestapt.
Verbijsterd
De twee ambtenaren die ik in
het aangewezen vertrek aantref,
zijn verbijsterd: 44 beeldende
kunstenaars in Almelo?! In
Overijssel zal ik misschien be-
Idoelen, er zijn er in Almelo
hooguit een dozijn en de ge-
fmeente heeft vorig jaar gedaan
wat zij kon om ze in de BKR te
houden.
Men heeft van iedereen werk
aangekocht, zodat zij aan de ver
plichte drieduizend gulden eigen
inkomsten konden komen. He
laas is er dit jaar geen geld meer
om hetzelfde te doen; de minis-
|ter eist nu zesduizend gulden
eigen inkomsten en dat kan Al-
|melo niet trekken. Daar smelt
mijn schrijnend verhaal als
sneeuw voor de zon en ik ga naar
de kapper.
In de kleine zaak die nog ge
woon Herenkapper heet, zitten
vijf oude mannen hartelijk te la
chen. Hier moet ik zijn om iets
,van Almelo te begrijpen. Helaas,
Ier is geen stoel meer over en ik
besluit dadelijk weerom te ko-
iinen. Ik wandel naar het vlak
naast de voornaamste winkel
straat gelegen Kasteel Almelo,
lommerrijk gelegen tussen zwar-
te grachten. Ik vind in een steeg
het museum Het Wevershuis,
een zorgvuldig gerestaureerd
boerenstulpje, maar het is dicht
en ik passeer een rijtje negen-
tiende-eeuwse huisjes, die de ge
meente heeft bestemd als kun-
'stenaarsateliers. Er is geen mens
thuis. Ik keer terug naar de kap
per. De oude mannen zijn weg
en ik vrees dat ook het lief en
leed van Almelo vroeger mij ont
houden zal worden.
Pommade
De klant zit op een ouderwet
se stoel voor de spiegel, waar
naast haarwater, pommade en
(scheergerei uitgestald staan. De
wasbak bevindt zich merkwaar
digerwijs niet onder de spiegel,
maar opzij tegen de muur. De
kapper, een rijzige man van in
de vijftig, gekleed in een keurig
donkerblauw jasje met witte
krijtstreepjes en epauletten,
Veegt de donkere lokken van een
zeventienjarige knaap onder de
opklapbare drempel van de deur
naar zijn woonkamer.
De prijslijst is kort en krach-
itig: kort model 9,40, gedekt
model 11,25, lang model
f 12,95. Voor "jongens" zijn de
prijzen iets lager en haarlotions
liggen in de prijsklasse van
f 2,25 tot 3,00. De kapper ver
telt de man die hij onder handen
heeft dat hij met zijn vrouw zo
juist enkele dagen te Amsterdam
heeft vertoefd. In dertig jaar was
hij niet in De Bijenkorf geweest,
hij had de Albert Cuyp weer ge
zien, de Kinkerstraat bezocht en
het Kwakersplein. Toen had hij
het wel weer gezien. "Daar hoef
ik voorlopig niet meer heen".
De klant staat op: "Zo, ik kan
er weer tegen". Hij betaalt en
hij brengt ze benijdenswaardig
gaat heen. De kapper neemt een
jongeman met dik, stug en krul
lend haar onder handen. "Ge
krulde haren, gekrulde zinnen",
zegt hij in mijn richting. De jon
gen kan er niet om lachen, maar
ik wel. "U zal het wel weten",
zeg ik. "Ach", zegt de kapper.
"de zinnen kunnen niet altijd ge
kruld zijn".
Dat is maar al te waar denk
ik, maar ik zou op deze zwerf
tocht toch eindelijk wel eens een
romance willen beleven. Om mij
te troosten heb ik in mijn bagage
de kostelijke reisbrieven mee
se verkering had leren kennen.
genomen van Laurence Sterne,-
Een sentimentele reis door
Frankrijk e"n Itali, uit de acht-'
tiende eeuw. Hij was een Engels
man die in Frankrijk en Itali
galante avonturen beleeft, onder
anderen met grisettes, die hem
handschoenen verkopen en
dienstmeisjes bij wie hij munt
stukken in heur keursjes laat
glijden. Zijn mededelingen zijn
op zichzelf nogal lebberig, maar
elegant onder woorden. Hij hoef
de dan ook niet dagelijks iets le
zenswaardigs te schrijven.
Ik ben aan de beurt en om het
ijs te breken vraag ik de kapper
,of hij de spreuk zelf verzonnen
heeft, die boven de spiegel
en drijvende schotten, om te voor raadschap dat de lozing is ge
komen dat het vervuilde water beurd, drie weken nadat een inza
wordt verspreid. Tevens zijn on melingsactie werd gehouden
geveer tien boeren uit de omge waarbij alle landbouwers hun
ving aangeraden het vee bij de overtollige en onbekende gif kon
prijkt; Uw kapper is de enige die sloot weg te halen. Het binnen den inleveren. (ANP)
u jong houdt. "Nee", zegt hij,
"dat is een hele oude".
Al 31 jaar knipt mijn kapper
op hetzelfde adres in Almelo,
maar eigenlijk komt hij uit Am
sterdam. In de oorlog moest hij
in de Arbeidsdienst van de Duit
se bezetters en hij werd tewerk
gesteld bij de ontginning van een
stuk heidegrond in het nabijgele
gen Wierden. De heide aldaar
moest omgespit worden, zodat
de vruchtbare bruine aarde bo
venop kwam te liggen; het idee
hebben ze overigens onmiddel
lijk na de bevrijding laten vallen.
Kamp
"Ze noemden het een kamp,
maar het waren gewoon barak
ken en 's avonds kon je eruit",'
vertelt de kapper opgewekt, "het
was net als in militaire dienst;
alleen had je schoppen over de
schouder in plaats van geweren.
Van dat militaire, daar geef ik
niet om, maar het is waar dat je
in dienst leert met elkaar om te sneeuwbui regen- en hagelbui regenbui regen met onweer met onweer zonnig mist wolkenvelden
sneeuwbui zonnige zonnige af en toe zon
'gaan". perioaen perioden
Hij "scharrelde" met een
meisje dat uit de buurt kwam en
wier vader in Almelo ondergedo Eerste zomerse augustusdag
ken zat. Na de bevrijding keerde graden aan zee tot 23 graden
Door HARRY OTTEN
hij terug naar Amsterdam en het plaatselijk in het binnenland.
meisje zou vergeten zijn als hij Zondag is de wind meest matig
DE BILT, 10 aug. Augustus
niet was opgeroepen voor militai
heeft tot nu toe zeker geen onaar uit het noordoosten. De aanvoer
re dienst en in de kazerne bij dig weer opgeleverd, maar een zo van de Noordzee valt daarmee
toeval de broer van zijn Almelo merse dag van 25 graden kon nog weg en de temperatuur gaat om
niet geregistreerd worden. Moge hoog, in het zuiden mogelijk tot
Het kwam toen toch tot een hu lijk is het zondag zover en het' 25 graden. Voor het zuidoosten is
welijk; vier zonen heeft mijn zuiden van het land heeft er dan er een kleine kans op een on
kapper. de beste kans op. weersbui.
"Van elk mensenleven valt een Begin volgende week blijft het
boek te schrijven", zegt hij. Ik
Een hogedrukzone die zich weer zomers met veel zon en een
knor belangstellend en wacht op over de Britse eilanden en Scandi temperatuur die meest tussen 22
meer. Dan blijkt mijn kapper navi uitstrekt bepaalt het weer. en 27 graden ligt.
ook nog 39 maanden in Indone In samenwerking met een depres- Bijzonder slecht is het weer in
si gediend te hebben tijdens de siegebied boven Midden-Europa Noord- en Midden-Itali. Op veel
politile acties. "Ik heb alles bleef een stevige noorden- tot plaatsen is daar de afgelopen da
meegemaakt", zegt hij, "maar ik noordoostenwind in stand. Het gen tegen de 100 mm regen ge
heb er geen spijt van". Hij han drukverschil en daarmee ook de vallen. De buiigheid neemt er pas
teert de tondeuse, de schaar en wind zal geleidelijk afnemen na morgen af. Ook in delen van
de kam zonder dat ik er ook waardoor het aan het strand een Zuid-Frankrijk zoals de Dordogne
maar iets van voel en voor ik het stuk aangenamer wordt. is het slecht vakantieweer ge
weet heb ik een keurig kaalge Morgen is de wind noordelijk weest. Het was er vaak maar 15
knipt kopje. "Wilt u de wenk en matig, kracht drie, aan de kust graden met behoorlijk wat regen.
brauwen ook nog gedaan heb- nog af en toe vrij krachtig, vijf. Daar knapt het morgen al op en
.ben?", vraagt hij, "of zijn het Er zijn na wolkenvelden ook zon voor de veel beoefende kanosport
nog geen voelsprieten?" nige perioden en de middagtem- moet er ruim voldoende water in
peratuur loopt uiteen van circa 19 de riviertjes zijn.
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984 Buitenland

'Kanaal dicht' bij vaststelling schuld Vrijheden op

Egypte dreigt Iran in
zaak mijnen Suezkanaal
KAIRO, 10 aug. President Mubarak van Egypte heeft Iran gewaarschuwd dat het
Suezkanaal voor Iraanse schepen wordt gesloten als zou blijken dat Iran betrokken is bij
het leggen van mijnen in de Rode Zee en het kanaal. Imam Khomeiny heeft gisteren
overigens een scherpe veroordeling uitgesproken van het leggen van mijnen.
Het Egyptische blad Al Ahram
maakte gisteren melding van de
waarschuwing van Mubarak aan
het adres van Iran. Mubarak
heeft dat kennelijk gezegd in Joe
goslavi, waar hij op bezoek is. Al
Ahram schreef gisteren in een
hoofdartikel dat Iran en Libi de
"hoofdverdachten" zijn in de
kwestie van de mijnen. Tot dus
verre zijn zestien schepen in het.
Suezkanaal of de Rode Zee op
mijnen gelopen. Gisteren over
kwam dat twee Chinese schepen.
In beide gevallen is de schade ge
ring.
Volgends Al Ahram is de
Egyptische waarschuwing Iran via
een derde land overgebracht. Mu
barak beriep zich op het in 1888
gesloten verdrag van Constantino-
pel dat bepaalt dat het Suezka
naal een internationale waterweg
is maar dat Egypte belast is met
de verdediging van het kanaal.
Volgens Al Ahram stelde Muba
rak dat Egypte het recht heeft elk
verdacht schip in het kanaal te
doorzoeken.
Imam Khomeiny veroordeelde
gisteren in zijn eerste toespraak
sinds 1 juli zowel het kapen van
vliegtuigen als het leggen van mij
nen als acties die de levens van
onschuldigen in gevaar brengen
en als zijnde "in strijd met de
Islam en de rede". De uitlating
over vliegtuigkapingen wordt ge
zien als een reactie op de kaping,
vorige week, van een Franse
Boeing door sympathisanten van
het Iraanse bewind.
Iran heeft zich eerder positief
uitgelaten over het leggen van
mijnen in Suezkanaal en Rode
Zee. Daarvan werd gezegd dat
het om "revolutionaire" acties te
gen "imperialistische" mogendhe
den gaat. Maar Khomeiny is het
daar niet mee eens. De radio
radio-Teheran, dat de acties heeft
geprezen moet volgens Kho
meiny de Iraanse regering "niet
jin opspraak brengen". "Hoe kun
nen we iets goedkeuren dat tegen
het gevoel van de wereld, de
Islam en de rede ingaat?", aldus
Khomeiny. "Hoe kan Iran, de
Islam, de regering of ons parle
ment het vernietigen van onschul
dige mensen goedkeuren?"
Een Amerikaanse regerings
woordvoerder heeft een Iraanse
beschuldiging, als zouden de mij
nen het werk zijn van de Ameri
kanen, als "bespottelijk" van de
hand gewezen. Hij wees erop dat
Iran zelf "deze daad van terroris
me nog onlangs heeft goedge
keurd".
Een internationale actie om
mijnen in de Rode Zee en het
Suezkanaal op te ruimen, begint
vaste vorm te krijgen. Amerikaan
se en Britse schepen en speciale
helikopters beginnen volgende
week met hun speurtocht naar de
mijnen, waarvan er overigens nog
niet n intact is gevonden. In
Westduitse regeringskringen is
gezegd dat een Russische mijnen
veger aan de opruimactie deel
neemt. Het schip zou in de zuide
lijke Rode Zee opereren. Volgens
dezelfde regeringskringen is Libi
de hoofdverdachte in de zaak.
(Reuter, UPI, AP, AFP)
Sri Lanka
meer beknot
COLOMBO, 10 aug. Onge
veer 70 guerrillastrijders van een
etnische minderheid op Sri Lan
ka, de Tamils, zijn in de afgelo
pen twee dagen gedood bij vuur
gevechten met regeringstroepen.
Dit is donderdag verklaard door
regeringsfunctionarissen in de
hoofdstad Colombo. Intussen ver
dedigde president Junius Jaye-
wardene in een toespraak een aan
tal nieuwe beperkingen van bur
gerlijke vrijheden.
De Tamils streven naar meer
autonomie en eventueel een eigen
staat. In het noorden van het
land, de machtsbasis van de af
scheidingsbeweging, hebben Ta-
mil-rebellen volgens de politie
twee banken beroofd in en om de
stad Jaffna. Een aantal bankro
vers is ontkomen met een niet na
der aangeduid geldbedrag en wa
pens.
Volgens de autoriteiten hebben
regeringssoldaten bij het uitkam
men van het noordelijk deel van
het eiland honderden Tamils gear
resteerd sinds het afgelopen
weekeinde, toen de nieuwste ron
de van etnisch geweld op Sri Lan
ka werd ingeluid.
Jayewardene zei dat de nood
maatregelen zijn genomen om ter
rorisme van de Tamils de kop in
te drukken en de grondwet te ver
In de haven van Cadiz in Spanje ligt een Amerikaanse mijnenveger die met enkele speciaal voor het opsporen van mijnen uitgeruste helikopters op dedigen. "Als de wet niet wordt
wee is naar het Suezkanaal en de Rode Zee. (Foto EFE) gehandhaafd, verzinkt dit land in
chaos, bloedvergieten en anar

Drie doden bij bomaanslag in W-Beiroet Provincie Quebec dreigt gevecht om

chie," aldus de president in een
toespraak tot een groep advoca
ten. Hij zei te vrezen dat echte
BEIROET, 10 aug. Gevech ning aan de slachtoffers. Het Li druk geschoten. wetgeving op grond van de nood

culturele soevereiniteit te verliezen

ten in de heuvels bij Beiroet en banese leger verscheen pas twin De diverse confrontaties onder toestand de loop van het recht en
een zware bomaanslag hebben gis tig minuten later ter plekke. De strepen het wankele karakter van de procesgang ernstig bedreigen
teren plannen van de regering om confrontatie tussen de militiele het veiligheidsplan van de rege en tijdelijke maatregelen daarom
het Libanese leger buiten Beiroet den en soldaten duurde een kwar ring, dat voorziet in een legering te prefereren. 'Tk ben bezorgd,
in te zetten, in gevaar gebracht. tier, waarna het leger weer ver van militairen ten noorden, oosten Door onze correspondent talig onderwijs binnen de provin anglofonen' (welke groep tussen Hierbij dient te worden aange en ik ben er zeker van dat alle
Bij de bomaanslag op een dween. en zuiden van Beiroet. Het leger andere voorstanders van de demo
JES VORST cie had gevolgd die traditie zou dat jaar en 1981 met 38 procent tekend dat er binnen de laatste
grOentenmarkt in West-Beiroet Later gisteren mondde een ru moet daar wegen heropenen en de groepering weinig meningsver cratie dat ook zijn, over de vraag
WINNIPEG, aug. De Ca den morgen voortzetten. Het inkromp) wat wegebben, terwijl
vielen drie doden en 25 gewon zie tussen leden van de shi'itische controle van de regering vestigen. jongste vonnis maakt hieraan een de vrijwel gestagneerde toevloed schil heerst over de wenselijkheid hoever iemand kan gaan met in
den. De explosie bracht onmid militie Amal en leden van de Volgens woordvoerders in Beiroet nadese Franstalige provincie Que stellen van daadwerkelijke wetten
einde. van hooggekwalificeerde arbeids van een pro-Frans beleid. Moch
dellijk bewapende leden van di eveneens shi'itische, pro-Iraanse is het de bedoeling dat onderhan bec dreigt het gevecht met de fe die zonder twijfel tegen de men
Het laat echter andere clausu krachten uit andere provincies ten de jongste opiniepeilingen
verse shi'itische milities de straat militie Partij van God uit in een delaars van de regering nu eerst derale autoriteiten om de culture selijke vrijheid indruisen", aldus
les, die een een ruimer gebruik weer op gang zou kunnen komen. over de electorale steun voor Re-
op, ondanks een akkoord met de schietpartij die pas eindigde toen gaan praten met de diverse mili le soevereiniteit te verliezen. De Jayewardene. Op Sri Lanka is
van het door vier-vijfden der Que- n Lvesque zich bij de binnen
regering dat ze zich niet meer het leger pogingen ondernam om ties om binnen negen dagen tot zer dagen heeft het Canadese sinds mei 1983 de noodtoestand
zouden vertonen. Ze zetten de de strijd te beslechten. Ook in de een tijdschema te komen (Reuter, hooggerechtshof de uit 1977 date
becois als moedertaal opgegeven
Frans beogen (zoals de verheffing
Taaltoets twee jaar te houden verkiezingen
voor de Nationale Vergadering van kracht.
straat af en regelden de hulpverle heuvels rond Beiroet werd weer UPI, AP). rende provinciale regelingen tot
ervan tot officile taal in het Overigens had de regering-L- waarmaken dan zal zijn opvolger
beperking van het volledig En
werkverkeer), ongemoeid. vesque in de afgelopen maanden Robert Bourasse (die van 1970
gelstalig onderwijs ongrondwettig
verklaard.
De uitspraak van het Hoogge zelf de scherpste kantjes van haar
taalwetten bijgeschaafd. Zo is de
tot 1976 reeds een Liberale rege
ring aldaar leidde) ongetwijfeld
Politieke
rechtshof komt bijna twee jaar na
De Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur van de Amsterdam-Rotterdam
Bank N.V. hebben besloten over het boekjaar 1984 op de gewone aandelen der ven
In een unaniem vonnis verwierp dat Lvesques regering in cassatie regel afgeschaft dat uit het En op de beleidslijn van de afgelopen gevangenen vrij
het hof het standpunt van Que- was gegaan tegen een vonnis van gelstalig onderwijs afkomstige twintig jaar doorgaan.
nootschap een halfjaardividend van f 1,50 per gewoon aandeel van f 20,- uitte keren in becs regering-Lvesque dat de een provinciale rechtbank, waar personen een Franse-taaltoets Het kamp van de PQ-aanhan- in Uruguay
contanten, dan wel naar keuze van de aandeelhouder, voor f 0,60 in contanten en voor pas in 1982 afgekondigde fe bij een aantal Engelssprekende moeten afleggen alvorens tot be gers zal dan in tween uiteenval
f 0,40 in nieuwe gewone aandelen ten laste van de agioreserve, welke aandelen gerech derale grondwet opschorting van groeperingen in hun protest tegen paalde beroepen te worden toege len. Wie het Franse feit boven al MONTEVIDEO, 10 aug.
tigd zullen zijn tot het slotdividend over het boekjaar 1984 en het dividend overde volgende de vrije taalkeuze bij het lager en de taalwetten in het gelijk waren laten. les stelt zal een streven naar volle Meer dan honderd politieke ge
middelbaar onderwijs zou toe gesteld. Volgens de grootste daar dige onafhankelijkheid onvoor vangenen in Uruguay zijn giste
boekjaren.
staan als zijnde "redelijkerwijs te bij betrokken organisatie, Allian- Voorstanders van strengere re waardelijk gaan of blijven steu ren vrijgelaten nadat hun proces
rechtvaardigen in een vrije en de ce Quebec, ligt een dramatische gels wijzen echter op het gevaar nen. Maar zij die de band met sen zijn herzien.
De uitkering in aandelen is niet onderworpen aan Nederlandse inkomsten- of dividend mocratische samenleving". groei van het leerlingenaantal bij van een herlevende dominering Canada boven de identiteit van De militaire autoriteiten had
belasting. Met dit oordeel zijn de tegen het Engelstalig onderwijs nu toch van het Engels en de daarmee Quebec stellen zouden dan het den hierover onlangs overeen
stellingen tussen Quebec en Otta niet in de lijn der verwachtingen. verbonden bevolkingsgroep (in hoofd in de schoot leggen en de stemming bereikt met politieke
Het halfjaardividend wordt met ingang van dinsdag 21 augustus 1984 betaalbaar gesteld wa, en ook tussen de rekkelijken Wel zal de "illegale" status van clusief nieuwe immigranten uit minst-federalistische onder de partijen in het kader van voorbe
bij: en de preciezenbinnen de provin vele huidige deelnemers aldaar niet-francofone landen). Volgens provinciale partijen ondersteunen. reiding van het herstel van de de
cie, verder toegespitst. worden opgeheven, met navenan sommige onderzoekers zou de Voor Ren Lvesque, die be mocratie. De vrijgelaten gevange
In Nederland: Om de sociaal-culturele toe te gevolgen voor de van de pro verfransing van het beroepsleven paald niet gelukkig is met de toe nen hebben allen de helft van hun
komst van het Frans veilig te stel vinciale overheid te ontvangen in Quebec eerder het resultaat nemende provinciaal-nationalisti- straf uitgezeten.
Alle kantoren van Amsterdam-Rotterdam Bank N.V.
len besloot de Nationale Vergade subsidies. Voorts zou de sinds de zijn van toenemende tweetalig sche geluiden vanuit zijn eigen Volgens goed-genformeerde
ring (Quebecs parlement) inder verkiezing in 1976 van de naar heid onder de Engelssprekenden achterban, is er weinig perspec bronnen zitten er nu nog 517
In Engeland: tijd dat alleen families waarvan onafhankelijkheid strevende Parti dan van een sociaal-culturele op tief voor een blijvende politieke mannen en zeventig vrouwen ge
Amsterdam-Rotterdam Bank N.V. te Londen. ten minste n der ouders Engels- Quebecois versnelde uittocht van mars van de Franse bevolking. rol. vangen. (AFP)

In West-Duitsland:
Deutsche Bank AG, Commerzbank AG, Dresdner Bank AG, Westdeutsche Landesbank Irak schiet Slachtoffers van atoomaanval op Nagasaki herdacht
Girozentrale, te Frankfort (Main), Dsseldorf en Hamburg, voor zover aldaar gevestigd en
de Handels- und Privatbank AG te Keulen. olieplatform
In Frankrijk:
Socit Gnrale.
Iran in brand
BAHREIN, KOEWEIT, 10
In Zwitserland: aug. Iraakse vliegtuigen heb
Schweizerische Kreditanstalt, Schweizerischer Bankverein, Schweizerische Bank- ben gisteren in de Golf een Iraans
gesellschaft, Amro Bank und Finanz en MM. Pictet & Cie. olieplatform aangevallen en in
brand geschoten.
In verband hiermede zal worden uitgekeerd op dividendbewijs nr. 60 van de bewijzen van Irak meldde een succesvolle
gewone aandelenf 0,60 incontanten pergewoonaandeel van nominaalf 20,-.uitmakende aanval op een "groot marinedoeF'
- na aftrek van 25% Nederlandse dividendbelasting - per dat later door Iran als een olie
platform werd gedentificeerd.
bewijs van 50 gewone aandelen: f 22,50 Het platform bevindt zich niet
bewijs van 10 gewone aandelen: f 4,50 ver van het eiland Kharg, de be
bewijs van 1 gewoon aandeel :f 0,45 langrijkste Iraanse olieterminal.
Volgens Iran is de brand op het
Voor zover aandeelhouders opteren voor een uitkering in aandelen ten laste van de agio platform inmiddels geblust. De
schade zou gering zijn.
reserve, als hierboven vermeld, zal tegen inlevering van dividendbewijzen nr. 61 van
telkens 50 gewone aandelen worden uitgereikt n gewoon aandeel, gerechtigd tot het Dinsdag vielen Iraakse vliegtui
slotdividend over het boekjaar 1984 en het dividend over de volgende boekjaren. gen een Liberiaanse olietanker in
de buurt van Kharg aan. Dat was
Voor zover na 9 november 1984 nog dividendbewijzen nr. 61 uitstaan, zullen de daartegen de eerste aanval op een schip in
validerende, niet opgevraagde aandelen worden verkocht en zal de opbrengst pro rata de Golf in een maand. De Iraki's
parte ter beschikking worden gehouden van de houders van dealsdan nog nietaangebo- hebben inmiddels duidelijk ge
den dividendbewijzen. maakt dat de blokkade van de
Iraanse havens ondanks deze in
formeel pauze gewoon doorgaat
Aan de Bedrijfsledenvande Vereniging voor de Effectenhandel zal ter zake van deomwis- "zolang de oorlog duurt". "Dit is
seling van dividendbewijs nr. 61 in nieuwe aandelen de reglementaire provisie worden geen tijdelijke taktiek," aldus het
vergoed, zodat bedoelde omwisseling voor de houders vrij van de in artikel 2 lid IV van het Iraakse blad Joumhouriya. Inte
Provisiereglement van de Vereniging voor de Effectenhandel genoemde provisie zal gendeel, de luchtoorlog in de Golf
kunnen geschieden. zal nog worden uitgebreid als de
oorlog zich uitbreidt en "Irak, en In de kathedraal van de Japanse stad Nagasaki herdenken roomskatholieke vrouwen en kinderen de slachtoffers van de Amerikaanse atoomaan-
Irak alleen, zal bepalen waar, val op de stad 39 jaar geleden. (Foto UPI)
Aan degenendieterzakevandeverwisseling hun bankinstelling om verzendingof uitleve
ring van waarden verzoeken, zal - overeenkomstig de reglementen van de Nederlandse wanneer en hoe het zal toeslaan,"

Gedragscode moet politieke leiders

Bankiersvereniging - uitleveringsprovisie in rekening worden gebracht. zo schreef Joumhouriya.
In Teheran heeft imam Kho
In verband met bovenvermelde uitkering in aandelen zijn de benodigde aandelen tot en meiny gisteren volgens het pers
met 9 november 1984 ten kantore van de vennootschap onherroepelijk gedeponeerd,
voor zover daarover door aandeelhouders niet is beschikt.
bureau Irna gezegd dat president
Saddam Hussein van Irak Iran
nimmer zal verslaan omdat "Irak
Indienaandeelhouders opteren voor een uitkering in contanten,zal worden uitgekeerd op in chaos is".(UPI)
dividendbewijs nr. 61 van de bewijzen van gewone aandelen f 0,90 in contanten per
gewoon aandeel van f 20,-, uitmakende - na aftrek van 25% Nederlandse dividendbelas
ting - per
Nudisten Israel
bewijs van 50 gewone aandelen: f 33,75
omstreden strand
bewijs van 10 gewone aandelen: f 6,75
bewijs van 1 gewoon aandeel : f 0,675
KAIRO, 10 aug. Israli
Bij inlevering van de dividendbewijzen dooreen bank of commissionair dienen deze aan sche nudisten hebben een
de achterzijde te zijn voorzien van een firmastempel. stukje omstreden gebied op de
Egyptenaren "veroverd".
Aan de houders van CF-stukkenzal hetdividend incontanten en hun rechten op uitkering Het omstreden gebied is ge
in aandelen ter beschikking worden gesteld door tussenkomst van de instellingen alwaar legen aan het strand aan de
de dividendbladen van hun stukken zich op 10 augustus1984 bij kantoorsluiting in bewa Golf van Akaba. Al jarenlang
maken Isral en Egypte aan
ring bevonden.
spraak op het gebied. Er is een
provisorische grenslijn getrok
Amsterdam, 10 augustus 1984. ken waarlangs prikkeldraad is
Nicaragua Vijftien leden van
de anti-sandinistische guerrilla
groep FDN zijn door speciale
rechtbanken veroordeeld tot ge
vangenisstraffen tot acht jaar we
gens hun plannen om de haven
stad Puerto Corinto aan te vallen.
veroveren
Egypte
king van de provisorische
grens zijn troepen uit het ge
bied heeft teruggetrokken om
hen de aanblik op Israelische
nudisten te besparen. Die nu
disten hebben zich aan de an
dere kant van het prikkeldraad
langs het strand genesteld en
de aanblik van zoveel onzede
lijks wil kolonel Zidane zijn
mannen niet aandoen.
in Zimbabwe in het gareel houden
Door onze correspondent ALLISTER SPARKS ven en anderen zich aan uitspat
tingen hebben schuldig gemaakt,
HARARE, 10 aug. Geconfronteerd met groeiende door de gedraglscode getroffen
publieke verontwaardiging over de corruptie onder haar zullen worden.
leiders heeft de Zimbabweaanse regerende Zanu (PF)H De code begint met een alge
partij gisteren een gedragscode voor politieke leiders ge mene verklaring waarin het partij
leiders wordt verboden zich in te
publiceerd. laten met tribalisme, discrimina
tie op grond van sekse, corruptie
' De regels verbieden ieder die treden. "Leiders mogen op open
een openbaar ambt bekleedt be bare plaatsen niet dronken wor of het vergaren van rijkdom.
"De Zanu is van mening dat
langen te hebben in een bedrijf of den gezien of aangetroffen, immo
onroerende goederen te bezitten rele handelingen verrichten, noch een leider die zich concentreert
anders dan het huis waarin hij of herhaaldelijk op slordige of onge op het verwerven van bezit, of die
zij woont. paste wijze gekleed gaan", aldus zich persoonlijk bezighoudt met
de code. het exploiteren van mensen door
De code, die naar verwacht Overtreders van de regels zul mensen, snel een vijand van het
wordt zal worden goedgekeurd len moeten verschijnen voor een socialisme en van het volk
door het tweede partijcongres van speciale strafcommissie, die de wordt", aldus deze verklaring.
de Zanu (PF) dat deze week in de bevoegdheid zal hebben hen als In het overigens zo strenge do
Zimbabweaanse hoofdstad Harare cument wordt n grootmoedig
partijlid te schorsen of hen uit de

I) amro bank
gelegd.
Het Egyptische oppositie
blad Al Wafd van de gelijkna
mige partij meldde gisteren
dat de Egyptische politiekolo-
Amsterdam-Rotterdam Bank N.V.
nel die belast is met de bewa
Volgens Al Wafd heeft Zi
dane de Israli's vergeefs op
geroepen zich te verwijderen,
waarop de Egyptenaren dat
maar hebben gedaan. De nieu
we grens is door El Wafd de
"lijn Zidane" gedoopt. (AFD)
wordt gehouden, verbiedt voorts
politieke leiders honoraria van
meer dan 700 dollar (ongeveer
2500 gulden) per jaar te ontvan
gen voor lezingen of professionele
activiteiten.
De lijst van verboden heeft ook
betrekking op het persoonlijk op
partij te zetten.
In de wandelgangen van het
partijcongres werd gisteren gespe
culeerd dat verscheidene zeer be
kende politieke figuren, van wie
sommigen omvangrijke belangen
in.onroerend goed hebben verwor
gebaar gemaakt. Aan de passage
waarin het leiders wordt verboden
zich in hun vrije tijd bezig te
houden met winstgevende zaken
is toegevoegd:" Dit slaat echter
niet op zulke kleine zaken als kip
penrennen, kleine stukjes grond
en tuinen bij het woonhuis."

4
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
Jacek Kuron
hekelt amnestie
na vrijlating
WARSCHAU, 10 aug. Jacek Kuron, algemeen ge
zien als de belangrijkste politieke gevangene van Polen, is
gisteren vrijgelaten onder de amnestie die in juli is afge
kondigd.
Kuron, die sinds december
1981 in de gevangenis heeft geze
ten en wiens proces werd afgebro
ken vlak voor de amnestie werd
bekendgemaakt, werd gisteren
door de politie van de Rakowiec-
ka-gevangenis in Warschau naar
huis gereden. Hij hekelde daar
prompt de amnestie, omdat die
hem van de kans heeft beroofd
"in de rechtszaal mijn onschuld te
bewijzen."
"Ik kan de amnestie in haar al
gemeenheid niet beoordelen maar
wat mezelf betreft zie ik haar als
Jacek Kuron staat na zijn vrijla
ting thuis de pers te woord. (Foto
UPI)
Moskou betwijfelt zin
van elk wapengesprek
door onze correspondent
RAYMOND
VAN DEN BOOGAARD
MOSKOU, 10 aug. De Sov
jet-Unie twijfelt aan de zin van
enige vorm van overleg over wa
penbeheersing met de Verenigde
Staten. Dat blijkt uit een artikel
van Leonid Zamjatin, de opper-
voorlichter van het Kremlin, in
het weekblad Moscow News.
De vraag naar de zin van onder
handelen is "natuurlijk", aldus
Zamjatin, "omdat de huidige
Amerikaanse regering de afgelo
pen jaren enorme schade heeft
toegebracht aan het bouwwerk
der Sovjet-Amerikaanse betrek
kingen (...) en alles in het werk
heeft gesteld om de fundamenten
van de samenwerking tussen de
UUSR en de VS op verschillende
terreinen te gronde te richten.".
Zamjatin vermijdt, voor zover
dit in de samenvatting van het
nog niet verschenen artikel door
het persbureau Tass valt op te
maken, zorgvuldig de suggestie
dat een Democratische overwin
ning bij de komende Amerikaanse
presidentsverkiezingen soelaas
kan bieden: "De hedendaagse ern
stige verslechtering van de toe
Amnestie in Roemeni ter
gelegenheid van herdenking
WENEN, 10 aug. In Roe
meni is een gedeeltelijke amnes
tie afgekondigd voor gevangenen.
Dat gebeurt ter gelegenheid van
de veertigste verjaardag van de
revolutie van 23 augustus 1944.
Volgens een decreet van de
Staatsraad geldt de amnestie ge
vangenen die straffen tot vijf jaar
uitzitten en mensen die wegens
overtredingen of misdrijven zijn
beboet. Ook personen die tot he
ropvoeding door dwangarbeid zijn
veroordeeld krijgen gratie, zo
meldde het persbureau Agerpres.
Parijs wijst Eta-lid uit,
denkt nog over andere
PARIJS, 10 aug. De Franse
regering heeft een leider van de
Baskische afscheidingsbeweging
Eta uitgewezen naar de Domini
caanse republiek. Een rechtbank
in Pau heeft bepaald dat vier an
dere vermeende Eta-leden zouden
moeten worden uitgeleverd aan
Spanje, waar zij zijn beschuldigd
van moord. Hierover moet de
Franse regering echter nog een
beslissing nemen.
Eugenio Etxeveste-Arizguren,
bijgenaamd "Antxon", is gisteren
'n de Dominicaanse republiek
aangekomen. Hij was op 30 juli
gearresteerd in Bayonne.
"Antxon" werd beschouwd als
een van de drie topleiders van de
Eta. Hij zou in een conflict zijn
gewikkeld met een andere Eta-lei-
er, Domingo Iturbe Abasolo, bij
genaamd "Txomin", over de aan
slagen op Franse doelen waar hij
voorstander van was.
De afgelopen maanden zijn
twintig Eta-leden uitgewezen naar
Latijns-Amerikaanse landen.
Een rechtbank in Pau heeft be
paald dat de moorden en moord
aanslagen waarvan vier Eta-leden
door Spanje zijn beschuldigd,
weliswaar zijn uitgevoerd omdat
<je vier lid zijn van de Eta, maar
dat de acties zelf gewone misda
den zijn en geen politiek karakter
nebben.
Omdat de misdaden waarvan
de vier worden beschuldigd zijn
begaan in een land dat de vrijheid
en fundamentele mensenrechten
een voortzetting van hel volstrekt
wetteloze proces dat begon met
mijn internering die daarna werd
veranderd in voorarrest en uitliep
op chantage waarbij me vrijheid
werd geboden als ik Polen zou
verlaten," aldus Kuron.
De vrijgelaten leider van het
oppositionele comit KOR wilde
geen commentaar geven op de po
litieke situatie in Polen: "Het zou
onverantwoordelijk zijn voor
iemand die na drie jaar de gevan
genis verlaat om zijn politieke
commentaar zo voor de vuist weg
te geven, maar ik heb mijn denk
beelden in die drie jaar niet ver
anderd."
Hij protesteerde tegen de waar
schuwingen van het bewind dat
de vrijgelaten gevangenen niets
tegen de amnestie hebben kunnen
ondernemen: "Dat is in strijd met
elke wettelijke daad in de wereld.
Het is een voorbeeld van wat de
autoriteiten zich in dit land kun
nen veroorloven." Kuron voegde
daaraan toe dat het vrijkomen uit
gevangenschap "een schok" is:
"Ik heb dat nu al tientallen keren
meegemaakt. Het praten in zo'n
toestand is niet goed. Mijn enige
perspectief is een nieuwe arresta
tie." (Reuter, UPI, AP)
stand in de wereld is een gevolg
van de negatieve veranderingen
die zich in het begin van de jaren
tachtig in het algemeen in de VS-
politiek hebben voorgedaan".
Zamjatin verwijt de Ameri
kaanse regering "schaamteloze
methodes en trucs" bij de voorbe
reidingen van onderhandelingen
over ruimtewapens, die erop ge
richt geweest zouden zijn "de
Russen te dwingen" weer met de
VS over kernwapens te onderhan
delen.
Zoals bekend heeft Moskou
verklaard dat door de Amerikaan
se houding gesprekken over ruim
tewapens "onmogelijk" zijn ge
worden. De Sovjet-Unie wenst
niet over tactische en strategische
kernwapens te onderhandelen tot
dat uit West-Europa de reeds ge
plaatste Pershings-2 en kruisra
ketten zijn weggehaald.
Meer in het algemeen herhaalt
Zamjatin het bekende Sovjet-
standpunt dat de Amerikaanse
houding op het streven naar mili
taire superioriteit over de USSR
is gericht, en dat dit streven de
basis voor constructieve Sovjet-
Amerikaanse onderhandelingen
wegneemt.
Uitgezonderd van de amnestie
zijn personen die misdrijven heb
ben begaan als moord, overvallen,
aanranding, ernstige misdrijven
tegen openbaar eigendom, corrup
tie en gewelddadigheden.
Westerse diplomaten hebben
gezegd dat de bekendmaking
neerkomt op een maar zelden
voorkomende erkenning dat er in
Roemeni ernstige misdaden wor
den gepleegd. Eerder dit jaar zijn
vanuit Boekarest berichten geko
men over een golf van ernstige
misdaden. (Reuter)
respecteert, moeten de vier wor
den uitgewezen, aldus de recht
bank.
Verwacht wordt dat de Franse
regering, die uiteindelijk de
knoop hierover moet doorhakken,
pas een beslissing zal nemen wan
neer de vier in beroep zijn gegaan
tegen deze uitspraak. De vier zijn
inmiddels in hongerstaking ge
gaan.
Totnogtoe heeft de Franse re
gering steeds geweigerd mensen
uit te wijzen naar Spanje voor po
litieke misdaden. De regering in
Parijs heeft echter laten doorsche
meren dat zij hiertoe zou kunnen
besluiten wanneer het om "gewo
ne" misdaden gaat.
Frankrijk en Spanje zijn de
laatste maanden nauwer gaan sa
menwerken tegen het Baskische
terrorisme. (Reuter, UPI)
Bonn: Europa moet M-Amerika helpen
BONN, 10 aug. De topcon
ferentie tussen Europese en La
tijns-Amerikaanse landen, volgen
de maand in Costa Rica, moet
volgens de Westduitse minister
van buitenlandse zaken Hans-Die-
trich Genscher bijdragen tot sta
biliteit in Midden-Amerika. Eco
nomische hulp kan hierbij een be
langrijke rol spelen.
Op de bijeenkomst in San Jos,
op 28 en 29 september, zullen de
ministers van buitenlandse zaken
van de tien EG-landen aanwezig
zijn, met hun ambtgenoten uit de
Het geraamte van een bus, die tijdens onlusten gisteren volledig uitbrandde, staat in een straat in Belfast.
Dode en gewonden bij rellen in Noord-Ierland
BELFAST, 10 aug. Bij ern
stige onlusten gisteren in Noord-
Ierland is een man gedood, raak
ten zeven mensen gewond en wer
den meer dan zestig arrestaties
verricht.
In meer dan tien Noordierse
steden, waaronder Belfast en Lon-
donderry, hebben zich geweldda
digheden en rellen voorgedaan die
de dertiende verjaardag markeren
Psychologische oorlog tussen Managua
en Washington over verkiezingen
Door JACK SERKOFF
MEXICO STAD, 10 aug. -
De voorgenomen algemene ver
kiezingen in Nicaragua beginnen
een belangrijke factor te worden
in de psychologische oorlogvoe
ring tussen de sandinisten en de
regering Reagan.
De sandinisten hopen duidelijk
dat ze de verkiezingen kunnen ge
bruiken ter weerlegging van de
Amerikaanse beschuldigingen dat
Nicaragua, om met de woorden
van president Reagan te spreken,
in een "totalitaire kerker" is ver
anderd.
De president en zijn mannen in
Washington proberen ze op hun
beurt te gebruiken als bewijs voor
hun stelling dat de sandinisten
marxistisch-leninistische dictators
zijn die geenszins van plan zijn de
democratie in Nicaragua te bevor
deren.
Met nog minder dan vier maan
den te gaan voor de verkiezingen
die op 4 november moeten plaats
vinden draaien de argumenten nu
vooral om de deelname van vier
oppositiepartijen, verenigd in de
"Coordinadora Democratica".
Hun plaats in het politieke spec
trum varieert van centrum (de
Sociaal-Christelijke Partij) tot
rechts (de Conservatieve Partij).
Hun kandidaat voor het presi
dentschap is Arturo Cruz, die de
Nicaraguaanse ambassadeur in
Washington was tot hij de sandi
nisten twee jaar geleden de rug
toekeerde.
De Coordinadora miste twee
successieve uiterste data waarop
zij zich als deelnemer aan de ver
kiezingen had kunnen laten regis
treren, (de tweede en laatste kans
was 4 augustus) nadat zij ge
klaagd had dat de regering niet
aan de voorwaarden van de oppo
sitie voor deelname was tegemoet
gekomen. De sandinisten willig
den de afgelopen weken het
grootste deel van de negen eisen
van de Coordinadora in, maar ble
ven vasthouden aan hun besliste
weigering om een "nationale dia
loog" te beginnen met leiders van
de door Washington gesteunde re
bellentroepen die strijden voor de
omverwerping van het Sandinis-
Ambassade van
Afghanisatan in
Bonn kort bezet
BONN, 10 aug. Een groep
van twaalf tegenstanders van het
Afghaanse regime is gisteren de
Afghaanse ambassade in Bonn
binnengedrongen en heeft het ge
bouw enige tijd bezet gehouden.
De twaalf Afghanen vernielden
in de ambassade meubilair en
gooiden dossiers uit het raam voor
ze door de Westduitse politie wer
den aangehouden. Ze riepen leu
zen als "Russen uit Afghanistan".
Bij de aanval zijn twee perso
neelsleden van de ambassade licht
gewond geraakt. (Reuter)
EG-landen-in-spe Spanje en Por onlangs een rondreis langs Euro
tugal. Zij zullen in Costa Rica
spreken met hun ambtgenoten uit
de vijf Middenamerikaanse lan
den en uit de vier Contaodora-lan-
den (Venezuela, Mexico, Panama
en Colombia).
Genscher zei gisteren op een
persconferentie dat de top die
Middenamerikaanse landen de ge
legenheid moet geven "hun bui
tenlandse en handelsrelaties te di
versifiren". De Salvadoraanse
president Duarte en de Costari-
caanse president Monge hebben
Buitenland
van het Britse besluit om het mo
gelijk te maken vermeende terro
risten gevangen te zetten zonder
proces.
In de grensplaats Newry kwam
een 24-jarige man, een lid van de
verboden Ierse republikeinse le
ger Ira, om het leven toen een
zelfgemaakte bom vroegtijdig in
zijn handen explodeerde. Daar
mee komt het dodental sinds het
tisch nationaal bevrijdingsfront
(FSLN).
Verlichting
Op 19 juli, de vijfde verjaardag
van hun revolutie, kondigden de
sandinisten een verlichting van de
perscensuur aan en werd een ver
bod op politieke bijeenkomsten en
massabijeenkomsten opgeheven.
Prompt daarop verklaarde de op
positie hierin bijgevallen door
de Amerikaanse regering dat
de maatregelen niet ver genoeg
gingen. Nog geen drie weken la
ter maakte de regering nog meer
concessies bekend.
Cordinator van de regerende
junta Danil Ortega zei toen dat
de sandinisten het recht van arres
tanten om de reden van hun ge
vangenneming voor de rechter te
zien vastgesteld en het recht om
te staken, hadden hersteld.
Hiermee.... zijn de garanties
voor de Nicaraguanen volledig
hersteld," zei Ortega.
In Washington kwam de woord
voerder van het State Depart
ment, Alan Romberg, enkele uren
daarna met de reactie dat de
maatregelen "geen oplossing aan
dragen voor fundamentele kwes-
Arturo Cruz
Senatoren VS bezorgd
over nucleaire plannen
WASHINGTON, 10 aug.
Zeven Amerikaanse senatoren
hebben gisteren gezegd dat enke
le Europese landen van plan zijn
gebruikte kernbrandstof aan Chi
na te leveren. De senatoren vre
zen dat de brandstof, die wellicht
afkomstig is uit de Verenigde Sta
ten, in China zou kunnen worden
gebruikt voor de produktie van
kernwapens.
De vijf Republikeinse en twee
Democratische senatoren drongen
er gisteren bij minister van defen
sie Caspar Weinberger, minister
van buitenlandse zaken George
Shultz en minister van energie
Donald Hodel op aan strenge
zal halen dat gebruikt kan worden
pese landen gemaakt waarbij
vooral Monge heeft aangedrongen
op meer Europese hulp, die moet
voorkomen dat landen als Costa
Rica, El Salvador, Honduras en
Guatemala te nauw aan de Ver
enigde Staten worden gebonden.
Het idee voor een topconferen
tie is vorig jaar in diplomatieke
contacten geopperd door Gen
scher en verder naar buiten ge
bracht door president Monge.
(Reuter, AP)
t
uitbreken van de onlusten in 1969
op 2.384.
Een Amerikaanse student werd
gearresteerd omdat hij een petro-
leumbom bij zich had. De jongen
maakte deel uit van een groep
Amerikanen van de organisatie
Noraid, die gelden inzamelt voor
Noordierse katholieken en is be
zig aan een reis door Noord-Ier
land.
ties en niet tegemoetkomen aan
de eisen van de belangrijkste Ni
caraguaanse oppositiegroepering,
de Coordinadora Democratica."
Romberg merkte op dat de op
positie de volledige opheffing had
geist van de staat van beleg die
in maart 1982 werd afgekondigd.
Hij verzuimde te vermelden dat
er in El Salvador een staat van
beleg was gehandhaafd bij twee
verkiezingsronden die door presi
dent Reagan werden toegejuicht
als een overwinning voor de de
mocratie.
Washingtons reactie versterkte
het bij de sandinisten levende ver
moeden dat de Verenigde Staten
proberen twijfels ten aanzien van
de verkiezingen op te roepen om
een voorwendsel te hebben voor
directe militaire interventie, of in
ieder geval voor een verzwaring
van de druk door anti-sandinisti-
sche rebellen die door de Verenig
de Staten worden gefinancierd en
bewapend.
Het baart ons zorgen dat zij
(de regering-Reagan) een gevaar
lijk publiciteitswapen gebruiken
en zeggen dat de geldigheid van
onze verkiezingen afhankelijk is
van de deelname van rechts," zei
Sergio Ramirez, de kandidaat van
het FSLN voor het vice-presi-
dentschap en lid van de uit drie
man bestaande regeringsjunta.
Volgens ons gaat het hier om
een nieuw voorwendsel voor di
recte Amerikaanse militaire inter
ventie."
Verdeeld
Hoewel het merendeel van de
Coordinadora-leiders voorstander
is van het niet meedoen aan de
verkiezingen voor een presi
dent, een vice-president en een
negentig leden tellende grondwet
gevende vergadering zijn vol
gens zegslieden van de oppositie
de meningen binnen de best geor
ganiseerde partij van het land, de
Sociaal Christelijke Partij, ver
deeld. De sandinisten weten dit
en hebben geprobeerd de sociaal-
christenen te verleiden om hun
partners de rug toe te keren.
De leiders hier weten dat een
voorwaarden te verbinden aan de
mogelijke levering van gebruikte
kernbrandstof van Amerikaanse
oorsprong.
De senatoren schrijven in brie
ven aan de drie ministers dat "on
dernemingen in zowel de Bonds
republiek als Oostenrijk met de
Chinese Volksrepubliek intentie
verklaringen hebben ondertekend
over het afnemen door China van
in hun landen gebruikte kernreac
torbrandstof". "Nutsbedrijven in
Zwitserland, Spanje en Itali heb
ben eveneens belangstelling ge
toond voor het sluiten van derge
lijke overeenkomsten", aldus de
senatoren.
Zij zijn bezorgd over de moge
lijkheid dat China uit het te leve
ren nucleaire materiaal een "aan
zienlijke" hoeveelheid plutonium
voor het maken van kernwapens.
Zij wijzen erop dat de "meeste,
zo niet alle" gebruikte kern
brandstof in de Europese landen
van Amerikaanse oorsprong is en
daarom conform de afspraken niet
zonder Amerikaanse toestemming
kan worden doorverkocht aan der
de landen.
Of zulke transacties doorgaan
zal voornamelijk afhangen van de
vraag of de Amerikaanse regering
algehele toestemming zal geven,
zo schrijven de senatoren. (UPI)
Bij ongeregeldheden in rooms-
katholieke wijken werden gisteren
zeven mensen gewond.
Een politiewoordvoerder in Bel
fast zei de komende dagen nog
meer ongeregeldheden te ver
wachten in verband met de her
denking van het uitbreken van de
onlusten in Noord-Ierland vijf
jaar geleden. (AP, ANP, Reuter.
UPI)
verkiezing waarbij de FSLN uit
komt tegen zichzelf slechte publi
citeit zal opleveren," aldus een
Europese diplomaat in Managua,
dus nu hopen ze verdeeldheid te
kunen zaaien in de oppositie zo
dat ze tenminste n opponent
hebben bij de verkiezingen."
De FSLN voelt zich zeker van
de overwinning, ongeacht wie er
aan de verkiezingen meedoet.
Maar de leiders komen niet lan
ger met in procenten uitgedrukte
prognoses, zoals de verklaring van
minister van binnenlandse zaken
Tomas Borge var,
minder dan zeventig procent een
nederlaag voor ons zou zijn".
Volgens diplomatieke bronnen
voorspelde een opiniepeiling die
vorig jaar november door een
Spaans instituut werd uitgevoerd
dat de sandinisten niet meer dan
55 procent zouden krijgen, inclu
sief de stemmen voor de linkse
partijen die met de FSLN ver
bonden zijn binnen het Nicara
guaanse Patriottisch front.
Sinds het opinie-onderzoek, dat
door de sandinisten als uiterst ver
trouwelijk behandeld werd, is de
economische situatie van het land
verder verslechterd, voornamelijk
als gevolg van de oorlog tegen de
opstandelingen. Er wordt nu
meer gemopperd dan in de tijd
van de opiniepeiling," zei en wel
ingelichte diplomaat.
De reden is simpel: tekorten
aan goederen varirend van bako
lie tot bonen, basisvoedsel in Ni
caragua. Ik ben voor de revolu
tie," zei Sonia Carmen del Rivas,
een huisvrouw uit de arbeiders
klasse in de wijk Villa Fraterni-
dad, maar ze doet nu pijn in ons
maag."
Met het oog op eventuele Ame
rikaanse beschuldigingen van on
eerlijke verkiezingspraktijken zijn
de sandinisten inmiddels op zoek
gegaan naar gerespecteerde getui
gen om deze verwijten te weerleg
gen. De voormalige Westduitse
kanselier Willy Brandt, president
van de Socialistische internationa
le, zal de laatste week van oktober
naar Managua komen om de laat
ste voorbereidingen voor de ver
kiezingen te observeren.
Abortus goede
geboortecontrole,
zegt China
MEXICO-STAD, 10 aug.
Chinese afgevaardigden op de Be
volkingsconferentie in Mexico-
stad hebben gisteren een felle
aanval gedaan op de Verenigde
Staten en gezegd dat abortus een
praktisch middel is om de geboor-
tencijfers te verlagen.
De Verenigde Staten hebben
gezegd dat zij geen programma's
voor geboortenbeperking zullen
steunen waarin abortus wordt ge
propageerd. Volgens de Chinese
afgevaardigden is China wel ge
dwongen tot drastische maatrege
len wegens de geboortengolf die
de komende tien jaar in China
dreigt.
Shen Guoxiang, woordvoerder
voor de delegatie, zei dat er in de
komende zestien jaar elf miljoen
Chinese echtparen bij zullen ko
men. Hij zei dat het huidige pro
gramma, waarbij ieder echtpaar
in principe slechts n kind mag
hebben, een tijdelijke zaak is.
Binnen twintig a dertig jaar zal er
een einde komen aan dit geboor-
tenbeperkingsprogramma, aldus
Shen.
Hij wees erop dat het huidige
beleid al heeft geleid tot een da
ling van de geboortencijfers van
2,1 procent in 1973 tot 1,2 pro
cent nu. (AP, UPI)
Dode en gewonden op
dag tegen politiek
geweld in Chili
SANTIAGO, 10 aug. Een man werd gedood, onge
veer zestien mensesn raakten gewond en tachtig werden
gearresteerd tijdens betogingen en rellen gisteren in Chili,
op een door de kerk georganiseerde actiedag tegen het
politieke geweld en voor de mensenrechten.
In de hoofdstad Santiago kwam verscheidene arme wijken in San
het vooral tot incidenten rond de tiago. Volgens een plaatselijke ra
kathedraal, waar duizenden de diozender is hierbij een negen
monstranten zich hadden verza tien-jarige jongen door een kogel'
meld om met brandende kaarsen in het hoofd getroffen en tater
op te roepen tot de vrede en te overleden.
protesteren tegen het politieke ge
weld. Bij protestdagen tegen het Ook in Valparaiso kwam het op
militaire bewind in Chili zijn het de dag "voor de verdediging van
afgelopen jaar meer dan honderd het leven" tot botsingen met de
mensen gedood. politie. Hier werden meer dan
Tijdens de processie die deel uit vijftig mensen gearresteerd.
maakte van de protestactie werd De katholieke bisschoppen had
ook geprotesteerd tegen martelin den opgeroepen tot een actie-dag
gen, gedwongen ballingschap en nadat zij eerder in een gezamen
andere repressieve maatregelen. lijke verklaring het politieke ge
Na het einde van de protestac weld hadden veroordeeld. De re*
tie trad de politie echter op met gering had aanvankelijk toestem
3
traangasgranaten en waterkanon ming gegeven voor de bijeen
nen om de betogers te verdrijven. komsten en processies, maar zei
Tijdens deze protestdag kwam later dat zij een te politiek karak
het ook tot kleinere incidenten in ter hadden. (Reuter, AP. AFP)
Oppositie Nicaragua
krijgt nieuwe kans
rillagroep van Eden Pastora zich
MANAGUA, 10 aug. Nica
op hetzelfde standpunt stelde.
ragua heeft de uiterste datum
Hiermee zou alle grond zijn pre
waarop oppositiepartijen zich
vallen onder de sandinistische
kunnen laten registreren met een
weigering een nationale dialoog te
week verlengd om een boycot van
beginnen over geschilpunten.
de oppositie te voorkomen.
Oppositieleiders hebben echter Een andere oppositieleider, de
herhaald dat zij zich niet zullen sociaal-christelijke politicus Adan
laten registreren voordat de rege Fletes, zei gisteren dat de opposi
ring instemt met onderhandelin tiecoalitie bij haar weigering blijft
gen met anti-sandinistische rebel aan de verkiezingen deel te ne
len.
In Washington riep gisteren
een leider van de anti-sandinisti
men zonder nationale dialoog. Hij
sprak hiermee een opmerking te
gen van de secretaris van de So
sche groep FDN (Nicaraguaanse ciaal-christelijke partij, die had
gezegd dat de oppositiecoalitie
democratische strijdmacht) de po
mogelijk terugkomt op haar be
litieke oppositie op de eis dat de
slissing.
rebellen deelnemen aan een "na
De voorzitter van de Nationale
tionale dialoog", te laten vallen.
raad voor politieke partijen in Ni
"Wij willen geen obstakel zijn,"
aldus Aldolfo Calero. "De natio caragua, Hugo Mejia, zei gisteren
dat de oppositiecoalitie tot volgen
nale dialoog kan zonder onze aan
de week donderdag de tijd heeft
wezigheid worden gehouden."
zich alsnog te laten registreren.
Calero zei dat de FDN-rebellen
(Reuter, AFP.UP)
hun wapens zouden neerleggen
wanneer de sandinisten de pers
Leeds Ongeveer zestig personen
censuur volledig opheffen en de
zijn donderdag in Leeds, in Engel
noodtoestand intrekken.
land, gearresteerd na geweldda
Met een verwijzing naar de op
digheden tijdens een demonstratie
merkingen van Calero zei opposi
tegen "de banden die banken heb
tieleider Arturo Cruz dat de guer
ben met de wapenhandel".
China en Argentini sluiten akkoord
BUENOS AIRES, 10 aug. op om tot nucleaire ontwapening
De Chinese minister van buiten te komen. Hij vroeg de beide su
landse zaken Wu Xueqian en zijn permachten hun "kern- en con
Argentijnse collega Dante Caputo ventionele wapens te vernietigen
hebben gisteren een akkoord tot en af te zien van overheersende
culturele samenwerking getekend principes die de grootste bedrei
en de hoop uitgesproken op vaste-' ging vormen voor de vrede."
re banden tussen de beide landen. Zaterdag zal de Chinese staats
man een bezoek aan Brazili bren
In de loop van zijn vierdaags gen, het vierde en laatste land dat
bezoek aan Argentini heeft Wu hij aandoet tijdens zijn Latijns-
de afgelopen dagen gesprekken Amerikaanse rondreis. Het be
gevoerd met onder andere de Ar zoek komt slechts drie maanden
gentijnse president Alfonsin. nadat de Braziliaanse president
Tijdens een receptie die te zij Figueiredo in China was om de
ner ere werd gehouden in de Ar viering bij te wonen over tien jaar
gentijnse hoofdstad Buenos Aires diplomatieke betrekkingen tuss$i
riep de Chinese minister de Ver de beide landen. (AP.AFP.Reu-
enigde Staten en de Sovjet-Unie ter)
maandblad extra dik zommernummer
HET HUWELIJK
IS ER VOOR DE MAN,
ECHTSCHEIDING
VOOR DE VROUW
Niet voor niets overwegen getrouwde vrouwen
vaker dan hun man echtscheiding. Ook nemen zij
beduidend vaker het initiatief daartoe, zo blijkt uit
de statistieken. Waar het huwelijk mannen rust en
verzorging biedt, betekent het voor vrouwen veel
al isolement, vrijheidsbeperking, financile af
hankelijkheid en ontneemt het hen maatschappe
lijke invloed. Alle lusten en lasten van getrouwd
zijn en uit elkaar gaan in het extra dikke zomer
nummer van Opzij.
Een beetje minder liefde en een beetje meer realisme,
dat zou vrouwen heel veel teleurstellingen besparen. Want in de
praktijk komt hun huwelijk neer op geven, geven, geven, zonder
dat zij zelf ooit krijgen wat ze verlangen.
Redden wat er te redden valt; voor het in stand hou
den van hun huwelijk hebben mensen werkelijk alles over. Dat er
zo makkelijk gescheiden zou worden, is een fabeltje, zoals de
grote belangstelling voor relatietherapien bewijst.
De mooiste dag van je leven bestaat uit zenuwen, een
huilende moeder, een slechte speech van vader, zes gloednieuwe
broodtrommels en veel bezopen ooms. Een fotoreportage.
Van 'wij' naar 'ik' is een enorm moeilijke stap. Maar na
een periode van paniek en angst gaan de meeste vrouwen er on
tegenzeglijk op vooruit.
'Jij berokkent je kind kwaad, je doet het verdriet en
dat wil je niet weten'. Dat is de reden waarom ouders niet met hun
kinderen praten over de naderende scheiding. Maar dat veroor
zaakt juist extra verdriet.
En verder: Kostwinners profiteren van tweeverdienerswet-
Arbeidsplicht ja of nee: wat wil het kabinet nu eigenlijk? - Kort
verhaal van Hannes Meinkema - en extra veel strips.
Opzij, voor vrouwen
die verandering willen
 NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
Enmansuit gever Pablo van Dijk maakt fraaie boeken voor de vitrinekast
Juiste auteurs gezocht bij lettertype
Door BETTY VAN GARREL
Zeven a acht maal per jaar
brengt de Rotterdamse nmans-
uitgeverij Bbert, genoemd naar
de kat van Cline, uitgaven uit
die vaak al zijn uitverkocht vr
de officile verschijningsdatum.
Het uiterlijk van deze publikaties
is soms dermate fraai dat men bij
inzage geneigd is om in navolging
van de huishoudster van professor
Kien in Canetti's Het Martyrium
een geborduurd fluwelen kussen
tje en witte glac handschoenen
te gebruiken. Zoals bij Gerrit
Komrij's Praag, een boekwerkje
met een omslag van azuurblauw
geverfd berggeiten-leer en perka
menten bladzijden. Of bij een re
cente portfolio als Schoonhoven
aan Zee van K. Schippers en J. J.
Schoonhoven, die verschenen is
ter gelegenheid van de zeventig
ste verjaardag van de laatste. De
ze portfolio bestaat uit een wit ge
schilderde houten kist die er uit
ziet als een groot, dun en maagde
lijk boek met een fijn gestructu
reerd oppervlak, een smalle rand
en een titel in verstilde grijstin
ten. De inhoud omvat een tekst
van K. Schippers, gedrukt op 250
grams Velin d'Arches Crme en
twee zeefdrukken van de Nul
kunstenaar J. J. Schoonhoven die
op de zelfde papiersoort in Blanc
zijn afgedrukt. Voor wie alsnog
over het hoofd ziet dat de uitge
ver deze uitgaven tot in de punt
jes doordacht heeft, bestaat er
ook nog het fameuze Bbert-colo-
fon. Door de nauwgezetheid waar
mee hierin mededelingen van fei
V.
Pablo van Dijk van uitgeverij Bbert met de recente portfolio Schoon
hoven aan Zee van K. Schippers en J. J. Schoonhoven: 'Ik heb een hele
goede smaak en organisatie-talent' (foto NRC Handelsblad/Leo van
Velzen).
van 76 genummerde en gesigneer
de exemplaren en kostte 550 gul
den. Die was onmiddellijk uitver
kocht en als ik hem nu op de vei
ling breng is hij al minstens dui
zend gulden waard. Als ik ontdek
dat iemand die alleen maar be
steld heeft om hem direct met
winst door te verkopen, krijgt hij
slang. Lvi Weemoedts Treur-
piet, 27 pagina's dik, waarin twin
tig door de auteur met de hand
geschreven gedichten plus een
zelfportret van zijn hand. Oplage
16 exemplaren, prijs 250 gulden.
Het Volledig Dichtwerk van de
Rotterdamse schrijver Bob den
Uyl van wie niemand vermoedde
Kunst
houd. Het mooist zijn de edities
waarin kleur, papiersoort, letterty
pe, lay-out en binding zo ingehou
den zijn gebruikt dat het geheel
haast als vanzelfsprekend aandoet.
Pablo van Dijk, met een tevre
den blik op zijn publikaties:
"Wat ik onder een goed boek
versta, is een eenheid tussen het
binnenste en het buitenste. Het
uiterlijk van een editie moet aan
sluiten bij de inhoud. Soms werkt
het ook andersom en denk ik, ik
zou zo graag eens de Magere Eg-
mont gebruiken. Bij dat letterty
pe zoek ik dan de juiste auteur."
Per post
Voor Van Dijk betekent zijn
uitgeverij in wezen een professio
neel uitgevoerde vorm van hobby
isme. Om die te kunnen beoefe
nen, werkt hij 48 uur per week bij
de Rotterdamse boekhandel Don-
ner waar hij een eigen hoekje
heeft mogen inrichten voor zijn
Bbert-uitgaven. Voor zover ze
daar niet worden afgehaald, ver
zendt hij de vaak enorme pakket
ten per post. Alleen al het inpak
ken in karton, afkomstig van do
zen uit de boekhandel, is een tijd
rovend karwei. "Tot voor kort
bracht ik die grote pakken achter
op mijn fiets naar het postkan
toor. Tegenwoordig hebben we
gelukkig een klein autootje. Mijn
vrije tijd is schaars, daarin moet
ik alles doen. De auteurs bezoe
ken, boekverzorgen, naar de druk
ker rennen enzovoort. Maar ik
vind het leuk, ik ben toch niet
6
Richard Burton begraven Derde beeld
Modigliani
boven water
LIVORNO, 10 aug. Giste
ren is bij het dreggen in het ha
venkanaal van Livorno een derde
beel van Modigliani boven water
gehaald. Het langgerekte stenen
hoofd heeft veel overeenkomsten
met de twee sculpturen die vorige
maand in hetzelfde kanaal werden
ontdekt.
Het gaat om beeldhouwwerken
van de voornamelijk als schilder
bekend geworden Amedeo Mo
digliani, die in Livorno werd ge
boren. Na kritische uitlatingen
van zijn vrienden zou Modigliani
begin deze eeuw een aantal sculp
turen woedend in het water heb
ben gegooid.
Voor zover bekend bestaan er
over de hele wereld slechts 24
beelden van zijn hand. Itali bezit
geen enkel exemplaar en als het
aan het stadsbestuur van Livorno
ligt zullen de drie boven water ge
haalde hoofden de stad niet verla
ten.
Hoewel nog twee jaar onder
zoek zal moeten worden verricht
naar de authenticiteit van de
vondsten, nemen Italiaanse des
kundigen met stelligheid aan dat
het hier om werken van Modiglia
ni gaat. De speurtocht naar de
verloren beelden en de restauratie
Sally Burton, de weduwe van de zondag overleden Britse acteur Richard Burton, legde gisteren bij zijn daarvan is in handen van het Villa
begrafenis in Cligny aan het Meer van Genve, waar Burton 25 jaar woonde, een verzegelde brief en een
Marinamuseum in Livorno (UPI/
roos op de kist. (foto AP) AP)
Weekeinde met
Vakkundig en geraffineerd concert
jazzfestivals

van Utrechtse groep Secret Sounds

telijke aard worden verstrekt,
overtreft dit wat lengte betreft al
les wat er op dit terrein gangbaar
is.
Vrouw
Ongeveer duizend bibliofielen
en kunstverzamelaars in Neder
land, Belgi, Duitsland en New
York worden schriftelijk op de
hoogte gehouden van nieuwe B-
bert-uitgaven. De oplagen zijn be
perkt en de prijzen relatief laag.
Pablo van Dijk, 27, die Bbert
in 1980 oprichtte: De bestellin
gen komen binnen op de summie
re informatie die in vooraf ver
strek. De mensen weten wat ze
van mij kunnen verwachten. Het
enige wat nog mooier is dan mijn
boeken is mijn vrouw. Mensen die
beginnen te zeuren, schrap ik uit
mijn kaartsysteem. Nare mensen
krijgen geen boeken van mij. Zo'n
portfolio als Schoonhoven aan
Zee is uitgebracht in een oplage
I speurt en selekteert voor u
I een service van uw krant
nooit meer een uitgave van mij."
De niet door valse bescheiden
heid gehinderde uitgever richtte
Bbert op omdat het boekenvak
hem het meest geigende uitdruk
kingsmiddel voor zijn eigen crea
tiviteit toescheen. Ik heb een he
le goede smaak, organisatie-talent
en ik ben creatief op het gebied
van vormgeven. Bovendien waren
de boeken die er zo goed uit zien
dat ik ze zelf zou willen bezitten,
niet te krijgen. Toen ben ik ze
zelf maar gaan maken."
De 31 uitgaven die hij sinds
dien liet verschijnen, worden door
de uitgever bewaard in een glazen
vitrinekast in zijn Rotterdamse
woonhuis.
De exemplaren worden er ter
plekke stuk voor stuk uitgenomen
en getoond als kunstvoorwerpen
waarover kleine bijzonderheden
worden vermeld. Biesheuvels Een
Gelukkige Oude Dag, waarvan
vier van de 204 exemplaren ge
bonden werden in rode water
)7
I
lusprSuPblBS
I I een service van uw krant
dat hij wel eens een vers had ge
schreven, zelfs zijn vrouw niet.
De Bibliofiel van Gerrit Komrij,
in een oplage van 99 door de
auteur genummerde en gesigneer
de exemplaren. Negen daarvan
werden in slangeleer gebonden en
bevatten een handgeschreven
kwatrijn en twee etsjes van Arie
van Geest. Broadway, een accor-
rfeon-fotoboek van de in New
York wonende Nederlandse kun
stenaar Jan Henderikse. De port
folio van de schilder Klaas Gub-
bels en K. Schippers met de
prachtige titel Verlegen Schadu
wen. En Gubbels' klapstuk Natu-
ra Morta, Tien Stillevens, waar
voor de schilder nog een extra
multiplex tafeltje met een uitge
zaagd stilleven van een koffiekan
en kop ontwierp dat tevens dienst
doet als standaard voor deze port
folio. De Bbert-uitgaven trekken
om verschillende redenen de aan
dacht. En soms is de vormgeving
zelfs belangwekkender dan de in
I
speurt en selekteert voor u
iemand die 's avonds in een caf
gaat zitten. En de uitgeverij kost
me verder niets, ik speel quitte en
van de extraatjes gaan we af en
toe lekker eten. Bovendien be
waar ik van iedere editie vijf
exemplaren voor me zelf. Als ik
nog twintig jaar doorga met B
bert zijn het er samen misschien
een kleine duizend geworden. Die
ga ik dan in n keer veilen. Van
dat geld gaan mijn vrouw en ik in
Itali wonen, espresso drinken en
pizza's eten".
Voorlopig staan er al weer nieu
we edities op stapel. Een portfolio
van Armando met litho's en eigen
teksten; nieuwe gedichten en met
de hand ingekleurde zeefdrukken
van Lvi Weemoedt en Anton
Vrede; 12 'water en zee -foto's
van Meinard Woldringh'; een fo
tocatalogus van het werk van
Rommert Boonstra met een tekst
van Jan Eykelboom. (Informatie
over de uitgaven van Bbert, Wil
lem Buytewechstraat 111 B, 3024
XB Rotterdam. 010-258659)
SURSEANCE
VAN BETALING
Door de besloten vennoot
schap Technische Handels
in Antwerpen
Door FRANK VAN DIXHOORN
ANTWERPEN, 10 aug. Het
Concert: Secret Sounds. "Free Music"-Festival, een jaar
Bezetting: Wilmer Wolf lijks terugkerende manifestatie
(zang/gitaar), Chip Visser van de Belgische Werkgroep Im
(bas/zang), Tony Peroni proviserende Musici vindt ko
(drums/zang), Gert van Veen mend weekeinde plaats in de Ant
werpse zaal King Kong, Keizer
(synthesizer), Klaas van Dijk
straat 38. Het festival staat dit
(piano), Igor van Zaaien
(koorzang). Gehoord: Melkweg, jaar in het teken van de piano.
De meest controversile gast op
;Amsterdam (9/8). Herhaling:
OJC Jailhouse, Sommelsdijk dit festival is ongetwijfeld de
(10/8), Buck Pop, Heiloo (11 /8), Amerikaanse pianist Borah Berg
Sociteit RSG, Rotterdam man, een energieke en technisch
(14/8), Alcazar, Puttershoek rijkelijk begaafde klavierleeuw
(17/8), Waterpop, Wateringen die naam maakte toen hij een
(18/8), Festival Groesbeek plaatkant volspeelde met improvi
(19/8). saties voor de linkerhand. Naast
Bergman (zondagavond) is de Bel
gische avantgardist Fred van Ho-
Door ALFRED BOS
ve in diverse verbanden te horen
, In de drie jaar die Secret (vrijdag- en zaterdagavond), ter
Sounds inmiddels actief is, is de wijl ook Guus Janssen en Misha
ze Utrechtse formatie van een be Mengelberg acte de prsence zul
scheiden trio uitgegroeid tot een len geven. Naast al deze pianomu
hecht en volwassen gezelschap. ziek kan men ook nog luisteren
Schuchterheid, waaraan de naam naar het Oostduitse Doppelmop-
van de groep enigszins doet den pel-kwartet van de gebroeders
ken, heeft plaatsgemaakt voor
muzikaal bravoure. De pakkende
Conny en Johannes Bauer, beiden
trombonisten. Deze groep, die on
composities van zanger en gitarist der een andere naam eind vorig
Wilmer Wolf wordt daarmee ze jaar ook te horen was in de Am

Festival van het

maatschappij Auditrade ker recht gedaan. sterdamse Meervaart, wordt ge
B.V., statutair gevestigd te Hoewel hun in eigen beheer ge completeerd door de gitaristen
Amsterdam, zaakdoende te produceerde singles zonder de Uwe Kropinsky en Joe Sachse.

Concerto Grosso. Mijdrecht aan de Groot

Mijdrechtstraat 13, is bij
de Arrondissementsrecht
steun van de platenmaatschappij
wisten door te dringen tot de Hil-
versumse radio, heeft Secret
Vandaag begint in Antwerpen
het Antwerp Left Bank-jazzfesti-
val in een tent aan de Kastanje
bank te Amsterdam een Sounds nog niet de erkenning ge
verzoekschrift tot het ver dreef op de linker Schelde-oever.
vonden die de groep op grond van
krijgen van sursance van Tot en met zondag zijn er van
ihaar originaliteit en kundigheid
betaling nedergelegd, bij 15.00 tot 24.00 uur optredens van
verdient. Dat hun persoonlijke
welk verzoekschrift geen Wilmer Wolf van Secret Sounds (foto Lex van Rossen) onder anderen de Ernie Wilkins
cocktail van uiteenlopende stijlen
ontwerp van akkoord is ge Big Band, Art Farmer, Fran<pois
'als reggae, funk en Amerikaans
voegd. Bij beschikking van vastgelegd, kaler en minder gen stuk een toonbeeld van composi Glorieux en Rita Reys en Pim Ja
georinteerde radiopop in het cobs.
26 juli 1984 heeft de recht spoor van Toto en Hall & Oates spireerd klonk dan wat het drietal torisch vakmanschap en komen
bank de sursance van beta appelleert aan een breed publiek, voorheen presteerde. De luxe van slechts in hun uitgebreidere ar Seminar. Van 19 tot 29 oktober
ling voorlopig verleend met wordt onderschreven door hun gastmuzikanten wordt als gewoon rangementen tot hun recht. organiseert de Associazione Ami-
benoeming van mr. W. D. concerten die bijna zonder uitzon ervaren, en dat komt het raffine Naast de geraffineerde koortjes
Luchtaanvallen H. Asser tot rechter-com- dering uitmonden in een dansen- ment van Wolfs composities en de en de vaak driestemmige zang
ci della Musica 'Gaetano Venezia-
no' in Bisceglie (Bari) in Itali
op Nederland missaris en mr. A. van den jde zaal. Het verwondert daarom kracht van de groep, het optimaal wordt het groepsgeluid getypeerd
uitbuiten van de beperkte bezet- door de wijze waarop Secret
een internationaal seminar over
End te Utrecht, Zamenhof- 'niet dat Secret Sounds een van de dirigeren, waaraan o.a. het symfo
1940-1945. dreef 35 tot bewindvoerder best draaiende bands van Neder ting, niet ten goede. Sounds elementen, ontleend aan nieorkest van Lublin, Polen, zal
Het Ferenc Liszt Kamerorkest o.l.v. Luchtgevaar is het eerste overzicht in boekvorm van de en de stemming door de land is. Het tweede deel van het con de reggae, naadloos heeft weten deelnemen. Inlichtingen verstrekt
luchtaanvallen op ons land. Het onthult het hoe en waarom van schuldeisers over de defini Sinds enige tijd wordt de kern cert, dat dankzij de video-opname in te voegen in zijn blanke pop. dezelfde organisatie, Via Tupputi
Janos Rolla met (o.a.) Janos Rolla, noodlottige bombardementen als die op Rotterdam. Nijmegen, tieve verlening bepaald op van de groep, het trio Wolf, Vis enige hinderlijke pauze's kende, Niet alleen het hakkelende ritme, 19, 70052 Bisceglie.
Walcheren en Bezuidenhout Tot nu toe ontsloten bronnen
Peter Gazda en Kalman Kostyal, viool. (interne rapporten, persoonlijke dagboeken en getuigenissen) dinsdag 16 oktober 1984 te ser en Peroni, regelmatig terzijde compenseerde dat euvel echter maar ook de listig gedoseerde Viool. Van 8 tot 14 oktober
en nooit eerder gepubliceerde luchtfoto's maken voelbaar hoe 11.30 uur, in raadkamer gestaan door enkele gastmuzikan ruimschoots. De groep is zijn trio echo bij de zang is ontleend aan wordt in Brescia, Itali, het derde
Strikt genomen bestaat het concerto grosso uit een groep
solo-instrumenten (b.v. twee violen en een cello) die in dialoog
de burgers op de grond en de vliegers boven hen de wrede van de tweede kamer van ten die ook op een onlangs ver fase duidelijk ontgroeid en num de vaak psychedelisch klinkende internationale vioolconcours Citt
luchtoorlog beleefden
musiceren met de begeleidende strijkers (tutti). De delen zijn Luchtgevaar. tot stand gekomen dank zij de medewerking van
genoemde rechtbank. Paleis schenen debuutalbum Wasteland mers als Cry Boy Cry, de schitte dub-reggae. Dat, gevoegd bij de di Brescia gehouden. De inschrij
snel. langzaam en snel Het genre ontwikkelde zich rond 1700 talrijke specialisten, is het resultaat van langdurige research van Justitie, Prinsengracht te horen zijn. Dat zal de reden rende ballad Tattoo, de voorlaat sympathieke presentatie, maakt ving sluit op 31 augustus. Inlich
uit de meerstemmige canzones voor instrumentaal ensemble,
kerk- en kamersonates en de opera, en beleefde met
door A. Korthals Altes. hoogleraar te Utrecht en schrijver van 436 te Amsterdam. zijn dat het triogedeelte van hun ste single State of Sound en de dat de groep verdient ook buiten tingen: Fondazione Romano Ro-
componisten als Gabrielli en Torelli zijn eerste bloei in Bologna
talrijke, voornamelijk historische artikelen in NRC Handelslbad,
De Griffier van de concert in de Melkweg, door de binnenkort te verschijnen nieuwe h e t c l u b c i r c u i t g e h o o r d t e w o r -j manini, c/o Teatro Grande, Via
Spiegel Historiael en Vrij Nederland.
(Academia Filarmonica). Arrondissementsrechtbank groep op video en geluidsband single Wasteland zijn stuk voor den. Paganora 19,25100 Brescia.
De uit Bologna afkomstige Corelli, de Columbus van de muziek Formaat; 14,8 x 23 cm Bestelnummer 81972 te Amsterdam.
uit zijn dagen, nam de fakkel over. Die werd overgedragen aan 348 pagina's Prijs 39,75

Film De vierde man succesvol in VS

Vivaldi, Handel en vervolgens Bach (Brandenburger Concerten)
Uit het concerto grosso ontwikkelde zich het soloconcert, in een
traditie die dus regelrecht teruggaat naar de vroege Barok U kunt het boek bestellen door overschrijving van het
verschuldigde bedrag plus / 4.- extra voor verzendkosten naar Bij beschikking van de
Het label Hungaroton heeft nu met 4 prachtige en bijzonder postgiro 438100 t.n.v Plusprodukties, Rotterdam, of naar
voordelige albums de markantste momenten uit de ontwikkeling Arrondissements-Recht-
rekeningnummer 640624790 bij AMRO Bank. Rotterdam.
bank te Zutphen d.d. I 5 ju Door onze kunstredactie dreamlike thriller turns out to be
van het concerto grosso prachtig gedocumenteerd. Corelli's Graag het bestelnummer vermelden. Na ontvangst van uw
concerten (waaronder het 'Kerstconcert'). al ontstaan rond overschrijving krijgt u het boek thuisges'uurd. U kunt het boek li 1984 werd de op 8 juni (among other things) a wickedly
1680 en gepubliceerd in Amsterdam in 1714, gelden als het ook inzien en kopen in onze winkel, Westblaak t80, Rotterdam. '.984 voorlopig verleende AMSTERDAM, 10 aug. De funny comedy') en Janet Maslin
hechte fundament in deze traditie. Vivaldi's concerten, ook de
sursance van betaling aan vierde man van Paul Verhoeven is in The New York Times: 'Zulk
oogst van een leven, werden in 1712 (Opus 3) en 1725 (Opus 8)
de besloten vennootschap de meest succesvolle Nederlandse materiaal zou kunnen profiteren
eveneens in Amsterdam gepubliceerd. (De Vier Jaargetijden SANYO ELECTRIC CO.
maakt deel uit van Opus 8.). Handel zorgde voor de synthese.
LTD. N.V. ROTTERDAM- pen Ufkes Bouwmaatschap speelfilm in de Verenigde Staten van een meer delicate aanpak dan
Zijn 12 concerti grossi, waarmee alle mogelijkheden van het
RIJNPIJPLEIDING pij BV.. Bouwhoeve B.V. tot nu toe. De recette in het New- die van Mr. Verhoeven. Maar wat
genre worden benut, ontstonden in n oktobermaand in 1739 hij te kortkomt aan subtiliteit,
en werden in 1740 in Londen gepubliceerd.
Curaao Depositary
MAATSCHAPPIJ en Maatschappij voor yorkse Plazatheater, waar gedu
Het Ferenc Liszt Kamerorkest. Hongaarse tegenhanger van 'The Receipts.
Bouwontwikkeling en rende het eerste weekeinde huis compenseert hij louter met inten
Academy' en van hetzelfde niveau, oogstte internationaal de Wij delen u mede, dat het Ufkes records gebroken werden, be siteit'.
hoogste lof door de warmte van zijn spel. de enorme dynamiek, Ondergetekende, als jaarverslag over het jaar Bouwbegeleiding
en 'de precisie als van een hecht strijkkwartet' (N.Y. Times). gemachtigde van Carneth 1983 gratis verkrijgbaar is B.V., alle drie gevestigd te draagt 180.000 dollar in vijf we Frontal Nudity
Bij elk album is een uitvoerig tekstboek gevoegd. Administration Company ten kantore van de Algeme Apeldoorn aan de van Has- ken; aan de kassa van Cineplex in
Deze vorstelijke opnamen van rijkgeschakeerde en N.V., deelt mede, dat ne Bank Nederland N.V., seltlaan no. 33/35, inge Los Angeles werd in vier weken Aangenaam verrast lijken de
triomfantelijke barokmuziek bevelen we warm bij u aan! bovengenoemde maat Amsterdam-Rotterdam trokken, onder gelijktijdige jtijd 60.000 dollar omgezet. De Amerikaanse critici te zijn door
Corelli (1653-1713) schappij over het per 30 Bank N.V. en Pierson, Hel faillietverklaring van voor 'film loopt ook uitstekend in To- de openlijke vertoning van (ho-
12 concerti grossi Op. 6 bestelnr. 74578 november 1984 eindigend dring & Pierson N.V. te melde besloten vennoot ronto en een aantal andere Atneri- mo)seksualiteit, geweld en reli
Vivaldi (1675-1741) boekjaar een interimdivi Amsterdam en ten kantore schappen. kaanse steden. De Noordameri- gieuze symboliek. Met name de
12 concerti grossi Op. 3 bestelnr. 74579 dend van Yen 3.50 per aan van de vennootschap. Bor- Tevens werd bij vonnis van kaanse distributeur Spectrafilm 'frontal nudity', van Krabb
Vivaldi (1675-1741) de Arrondissements-Recht- deelde producent Rob Houwer wordt verwelkomd als bewijs voor
12 concerti grossi Op. 8 bestelnr. 74580 deel heeft,uitgekeerd. weg 7, 2597 LR Den Haag.
Handel (1685-1759) Dit dividend zal, na aftrek bank te Zutphen d.d. 5 juli mee tot nu toe 257.422 dollar de afwezigheid van hypocrisie. Ja
12 concerti grossi Op. 6 bestelnr. 74581 van 20% Japanse belasting, De Directie. 1984 in staat van faillisse over te hebben gehouden aan de mes Verniere (SoHo Arts Week-
van 20 augustus 1984 af ment verklaard de besloten verhuur van The Fourth Man. ily): 'Ik kan me niet voorstellen
Prijs per album (3 LP's) 39,95 ten kantore van onderge vennootschap B.V. Make Volgens Houwer is het waar dat een dergelijke film in Ameri
U kunt deze albums bestellen door oveschrijving van het tekende betaalbaar zijn op Stichting tot Behartiging
laarskantoor van H. en me schijnlijk dat de film, die in Ne ka gemaakt zou kunnen worden.
verschuldigde bedrag (plus / 4 - extra voor verzendkosten) naar dividendbewijs no. 32 van van Medische Belangen vrouw E. Ufkes, gevestigd derland ongeveer 300.000 bezoe Jeroen Krabb en Rene Soutendijk in De vierde man Deze zou dan in ieder geval vanaf
postgiro 325200 t.n v Plusprodukties. Rotterdam of naar de depositary receipts voor der Drechtsteden en kantoorhoudende te kers trok, in het buitenland een de preekstoel veroordeeld wor
pseudoniem moet zijn, gezien het tendijk zijn vriendelijke woorden
-

- rekeningnummer 640624790 bij AMRO bank. Rotterdam Graag

2 bestelnummer vermelden. Na ontvangst van uw overschrijving
$ krijgt u het bestelde thuisgestuurd. U kunt de albums ook inzien
* en kopen in onze winkel, Westblaak 180, Rotterdam
Bij vonnis d.d. 7 augustus
1984 van de Arrondisse-
ments-Rechtbank te Am
sterdam is Korper en van
Duykeren B.V., gevestigd te
Amsterdam, h.o.d.n. Boe
tiek Typhoon, gevestigd te
Amsterdam aan de Kalver-
straat 103 in staat van fail
lissement verklaard met be
noeming van Mr. D. H.
Bij beschikking van de Ar-
rondissements-Rechtbank
te Arnhem d.d. 25 juli
1984 werd het faillissement
van de besloten vennoot
schap H. N. Wijnand, voor
heen gevestigd en kantoor-
houdende te Dieren, ge
meente Rheden, aan de
Zutphensestraatweg 17, we
Verpleeghuis Het Parkhuis. Apeldoorn aan de van Has veelvoud van de binnenlandse om gewijd: 'a sly, steamy temptress'
den'.
10 dep.shares van 50 ge visionaire karakter van de film. De meest fervente aanhang
gevestigd te Dordrecht. seltlaan no. 35; Mr. zet zal halen. Regisseur Verhoe- (Stewart Klein op WNEW-TV)
wone aandelen met S 5.70 M. B. C. Scholten van 'ven heeft inmiddels in Spanje de vindt Verhoeven in de gespeciali
20 dep.shares metj 11.40 Het jaarverslag over 1983, Aschat werd benoemd tot opnamen beindigd van zijn laat Loveliest import en 'the Loveliest import from seerde homoseksuele pers, waar
100 dep.shares met $ 57, waarin opgenomen het rap Rechter-Commissaris Holland since Heineken' (Step- men zich uitput in spitsvondige
en ste film, Flesh and Blood, een Pauline Kael (The New Yor-
hen Schaefer in V.S.).
Voor ingezetenen van lan port van de Trustee, de Ne- ondergetekende werd aan Nederlandse produktie die voor ker) heeft haar huiswerk beter ge koppen als 'The Amsterdamned'
en 'The Nether Regions'. In The
den, die met Japan een be derlandsche Trust Maat gesteld tot curator in de negentig procent werd gefinan daan: 'The picture is locked insi- De meest gemaakte vergelij
lastingverdrag hebben ge schappij B.V., Amsterdam, faillissementen van boven cierd door de Amerikaanse maat de Reve's I'm-a-bad-boy-but-I-lo- king in de Amerikaanse kritieken New York Native verheugt Mark
schappij Orion Pictures. ve-the-Blessed-Madonna Catholi- Helleek zich erover dat homosek
sloten, kan, uitsluitend is van heden af gratis ver vermelde vennootschappen. is die met Ingmar Bergman in
Na de premire in maart 1983 cism'. Kael vergelijkt Verhoevens sualiteit geen 'issue' is in De vier
achteraf, in Japan 5% belas krijgbaar bij de Nederland- Arnhem, zijn middelste periode en met Al-
werd De vierde man bekroond op film met The Third Man en Ku- de man. iets dat verdedigd, gex
ting worden teruggevor sche Middenstandsbank Sonsbeekweg no. 1, fred Hitchcock. Daily News
diverse festivals, bij voorbeeld in brick's Lolita ('when Krabb is cuseerd of gepropageerd moet
derd. N.V. te Amsterdam en de Derks & Partners moest denken aan Don 't Look
Avoriaz, Sorrento en Oxford. De sneaky, he's reminiscent of James worden: 'The Fourth Man arrivs
Ciediet- en Effectenbank Advokaten, Now en Das Kabinett des Dr. Ga-
BANK MEES & HOPE NV N.V. te Utrecht. film kreeg geen Oscarnominatie, Mason, courting Mrs. Haze while as if gay movies had been chur-
Mr. P.J.H. Nagel, ligari, J. Hoberman in Village
zoals in 1973 Turks Fruit van he can't wait to get his hands on Voice noemt de film 'the most de- ned out for decades and a good
Amsterdam, 10 aug. 1984. Utrecht, 10 augustus 1984. curator."
Verhoeven en Houwer. De Ame her daughter'), om pas in laatst liriously Chistian morality play one just happened to turn up. I
instantie te besluiten dat alleen de won't say that this is the movie

Beukenhorst tot rechter
commissaris en van onder
getekende tot curator.
Mr. H. E. Wierda
Keizersgracht 489-491
1017 DM Amsterdam
|
gens gebrek aan baten op rikaanse kritieken wijdden in het this side of Oberammergau' en
algemeen zeer lovende woorden rol van Jeroen Krabb die verge thrill-seeking, mystery-loving gays
geheven. een krant uit Newark heeft het
De Weekeditie voor het Buitenland zestien pagina's. ma's. H^
aan Verhoevens verfilming van de lijking gunstig kan doorstaan. Er have been waiting for, because
gedrukt op luchtpostpapier vindt elke week zi|n weo S over 'a more sophisticated Brian
Mr. P. J. H. Nagel, naar Nederlanders in Noorwegen Frankri|k. Grieken roman door 'one Gerard Reve'. is veel lof voor Krabb die door few would have anticipated that
lan:1 De Palma movie'. Iets voorzichti
curator J
J |
y
^ Z a m b
*al Ailfft
i a
Columbia. Canada, Cuba. m de Verenigde Staten ^
.Z u i d - A f r i k ae n n o g 8 1 l a n d e n I n l o v e r a b o n n e K Sommige scribenten vermoeden Alan Platt in Details 'een soort ger zijn David Ansen in News such an event was possible. As
Sonsbeekweg 1 ^fcTISV" menten Antwoordnr 1168. 3900 VB Rotterdam ^
dat de naam Reve een aan het Hollandse Mastroianni' wordt ge week ('What appears to be a Gerard might put it: Who says
6814 BA Arnhem Frans (rve-droom) ontleend noemd, maar ook aan Renee Sou death-obsessed, symbolladen, there's no God?'
jsjRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
BRIEVEN
Wereldbollen (1)
Als
h[1 de
respectievelijk voorzitter
Nederlandse Invaliden
jportbond (N.I.S.), en lid van de
medische commissie van de
n als abonnee van uw
j.rant maken wij ernstig bezwaar
iegen uw zogenaamde humor. Te
keer daar uw dagblad in tegen
stelling tot andere dagbladen na
joeg geen aandacht heeft be-
jteed aan de Olympische Spelen
(0or gehandicapten, laat staan aan
jehandicapten-sport in het alge-
jieen.
Van goede journalistiek en
cjndredactie stellen wij ons iets
jnders voor. U gaat uw verant
woordelijkheid betreffende o.a.
sociaal-maatschappelijke aspecten
(an deze minderheidsgroepering
uit de weg en verlaagt u tot een
zeer bedenkelijk peil. U realiseert;
gch daarbij waarschijnlijk niet,|
dat het verschil met andere min
derheidsgroeperingen gelegen is
het feit, dat U morgen ook
hiertoe kunt behoren.
De gehandicapten zijn de
pootste minderheidsgroepering in,
jus land nl. 10% van de bevol
king-
Het maken van een dergelijke
'grap' getuigt noch van enig in
zicht in het functioneren van een
iolstoel(st)er, noch van enig in
zicht in gehandicaptensport.
Door een dergelijke 'grap' wordt
liet goeddeels verdrongen beeld
van zieligheid en liefdadigheid
weer opgeroepen.
[r. P. J. I. van Eijsden
M.D.F. van Eijsden-Besseling
Rhoon
Wereldbollen (2)
Over het algemeen vallen de
opmerkingen van de "Wereldbol
len" wel in de smaak. Die van 6
augustus jl. vind ik, en velen met
mij, beneden peil, schandelijk,
smakeloos en grof, om geen ster
kere uitdrukkingen te gebruiken.
Beseft de maker wel wie -hij
kwetst?
M. H. Mulder
Heemstede
Lindemans- Bernhard
Klinkenberg, schrijver van de
'Politieke Biografie' van Prins
Bernhard, reageerde op 30 juli op
mijn Achterpagina-beschouwing
over W. H. Tiemans' Facetten
van de Slag bij Arnhem. Hij wil,
evenals Tiem'ens en net als in zijn
eigen boek, het spoor van Linde
man (alias King-Kong)'s 'verraad
van Arnhem' leiden naar (de staf
van) de Prins, die op 6 september
1944 in Brussel aankwam als Be
velhebber Nederlandse Strijd
krachten. Met dit doel 'criteert'
Klinkenberg diverse uitlatingen
van L. de Jong. Wanneer hij nu
correct citeerde, zou discussie zin
hebben. Maar De Jong's reactie
op het niet-uitgezonden tv-stuk
van W. F. Hermans over King
Kong brief aan de N.T.S. als
bijlage in pocket-uitgave (1972,
blz. 112) luidt letterlijk: "(ad
King Kong heeft zijn gegevens
niet in Nederlandse kring verza
meld maar in engelse. (...) (ad 2)
Prins Bernhard heeft met deze
zaak geen enkele persoonlijke be
moeiing gehad. Aannemelijk is
wel dat King Kong al voor 17 sep
tember 1944 in zijn hoofdkwar
tier verscheen."
Dit laatste heeft lijnrecht te
genover wat Klinkenberg schrijft
De Jong in zijn Koninkrijks'
geschiedenis (deel 10 A, Ie; pop.-
ed., blz. 422) teruggenomen:
Rechtstreeks contact tussen Lin
demans en het hoofdkwartier van
de Prins was er in die dagen niet
en men moet dan wel aannemen
dat Lindemans datgene wat hij
v
an Market-Garden (de code
naam voor de Luchtlandingsop
eratie, K.A.) bleek te weten, op
gestoken heeft in de geallieerde
milieus in en bij Antwerpen,
*aarin hij verkeerde voordat hij
'zijn geheime missie vertrok".
Anders dan De Jong komt mij
Joor, dat King Kong van Operatie
Parket-Garden geen weet heeft
gehad, noch van 's Prinsen staf of
Z-K.H., noch van 'geallieerde mi
lieus'. Voor meer gronden daar
voor en voor de (m.i. kleine)
piogelijkheid dat King Kong wl
jan hebben geweten van een eer
der 'mini'-plan voor luchtlandin
gen bij Arnhem en Nijmegen,
"toet ik hier kortheidshalve ver
rijzen naar Luchtgevaar, Lucht
aanvallen op Nederland 1940-45,
en
224-227 en aantekeningen 4
5; voorts mijn inleiding in Sep
tember 1944-Operation Market-
Garden, blz. 14-15. De bewering
^n
y
Tiemans dat King-Kong het
erraad' als een week eerder bij
e
Jk Dienst van Giskes pleegde,
nit in strijd met de vele getui
genverklaringen van mensen die
in bevrijd Belgi met King
^ng optrokken. Tiemens zegt
en
dit is aller hoop dat het
^"derzoekdossier van King-Kong
'ok het Britse!) bij de BVD be
rust.
Korthals Altes
De opiniepagina is iseen een
opiniepagina pod podium
v
oor discussie. Hoofdartikelen
Seven de mening van de krant
w dag.)
eer. De overige artikelen en
tekeningen zijn voor
verantwoordelijkheid van de
auteurs. De redactie behoudt
*'ch het recht voor ingezonden
bijdragen en brieven te
weigeren of in te korten.
Maximum lengte ingezonden
artikelen duizend woorden;
uiterste lengte brieven 250
woorden
Cadmium via voedselketen neemt toe
maar wanneer wordt het ongezond?
In NRC Handelsblad van
7-7-'84 beschrijft Dick Witten-
berg hoe de ramp in de Kempen
de milieu-activisten te dol wordt:
"De ramp wordt weggewuift
door de overheid." Ten bewijze
daarvan worden onder de kop
"sluipend gif' uitspraken gedaan
over de relatie tussen de milieu
verontreiniging met cadmium in
de Kempen enerzijds en de ge
zondheid van de bevolking an
derzijds. Deze uitspraken verdie
nen enige nuancering, respectie
velijk uitbreiding. Dat ismet na
me van belang omdat de cad
mium verontreiniging van de
Kempen gezien moet worden in
de bredere context van de belas
ting met cadmium van Neder
land, en van alles wat daar op
rondwandelt, kruipt of zwemt.
Als gevolg van de grootscha
ligheid waarmee de mens de af
gelopen decennia industrile ac
tiviteiten heeft onplooid, treedt
er in het milieu een herverdeling
op van een groot aantal elemen
ten. Een element als cadmium
dat vr het tot stand komen van
de industrile revolutie groten
deels veilig zat opgeborgen in de
aardkorst is nu zo wijd verspreid
aanwezig dat het niet uitgesloten
is dat de bevolking hoeveelheden
binnen krijgt die invloed hebben
op de gezondheid.
In het Cadmiumnotitie, die re
cent aan de Tweede Kamer is
aangeboden, wordt de balans op
gemaakt voor wat betreft de be
lasting van Nederland met cad
mium. Per saldo blijkt dat in ons
Door M. Vos
Inspecteur bij de hoofdinspectie
Milieuhygine, speciaal belast
met medische milieuzaken
land aanzienlijk meer cadmium
binnen komt dan er uit gaat. Via
de grote rivieren stroomt jaar
lijks 100 ton ons land binnen om
daar grotendeels in de delta te
bezinken. Met luchtstromingen
komt jaarlijks 10-20 ton over de
grenzen om met natte en droge
depositie op het land neer te ko
men. Andere cadmium bronnen
afkomstig van import zijn: fos
faaterts voor de kunstmestberei-
ding, resulterend in een lozing
op het oppervlaktewater van 16
ton en een toevoeging van 6
ton aan de landbouwgronden
met de gefabriceerde kunstmest.
Via de soja die op grote schaal
wordt gemporteerd als diervoe
der komt cadmium direct in de
voedselketen naar de mens te
recht. Zelf voegen we ongeveer
7 ton cadmium toe aan de lucht
via industrile emissies en vuil
verbrandingsinstallaties.
Zwarte lijst
Cadmium is een zogenaamde
zwarte-lijststof. D.w.z. het ge
bruik van Cd en de verspreiding
in het milieu dienen terugge
drongen te worden.
De activiteiten in het kader
van de EG hebben geleid tot een
kwaliteitsnorm voor oppervlakte
water.
Per saldo neemt het cadmium-
gehalte van de landbouwgronden
jaarlijks toe met 3-12 gram/hec
tare. Deze toename wordt be
paald door de aanvoer via kunst
en dierlijke mest, zuiveringsslib,
natte en droge depositie ener
zijds en de afvoer via de produc
ten en uitspoeling door de regen
anderzijds. De vermeerdering
van het cadmium in de land
bouwgronden zal tot een verho
ging van de hoeveelheid cad
mium in de landbouwproducten
leiden. De verhoging van de cad-
miumlast van de voeding zal nog
versterkt worden doordat de be
schikbaarheid voor de plant toe
neemt bij het dalen van de zuur
graad van de grond, bijvoorbeeld
door zure regen.
Ongeveer 5% van het in het
voedsel aanwezige cadmium
wordt daaruitoor door het li
chaam opgenomen. Voor kinde
1
ren en vrouwen is deze opname
waarschijnlijk hoger. Ook indivi
duen met een eenzijdige voeding
nemen meer zware metalen,
waaronder cadmium, op uit het
voedselpakket. Voor niet-rokers
is de voeding de belangrijkste
De logica van
senator Nunn
Dezer dagen door J. L. Heldring
Zeven jaar geleden kwamen de baar bij aanhangers van president uit Europa zouden moeten gaan
regeringsleiders van de lidstaten Reagan, die voorstanders zijn van terugtrekken.
van de Noordatlantische verdrags een nog veel sterkere verhoging
organisatie, te Londen bijeen, tvan de defensiebegrotingen. Ook Huis en Pentagon dus juist van
overeen hun defensie-uitgaven 'de oppositionele Democraten zijn de Republikeinen, die veronder
jaarlijks met 3 procent te verho ^ontevreden met de Europese pres steld worden minder pro-Euro-
gen (inflatie niet meegerekend). taties. Per slot van rekening werd 1 pees te zijn dan de Democraten
Namens Nederland aanvaardde het besluit van 1977 genomen op en dank zij zenuwachtige tele
minister-president Den Uyl deze initiatief van hun president, Jim- foontjes van Europese ministers,
verplichting. (Het is misschien my Carter.
niet aardig daaraan te herinneren
op de dag na zijn 65ste verjaar
Slechts weinig Europese landen
hebben dat percentage gehaald craten, senator Sam Nunn uit Ge- nomist, vanuit Washington over
(zo wordt de gemiddelde verho orgia (de staat waar ook Carter deze zaak rapporterende, schreef
ging in de Europese defensiebe vandaan kwam), die om die reden dat senator Nunns bluf was door
grotingen in 1984 op 1,2 tot 1,7 dit voorjaar een amendement op geprikt. Dit nu ontlokte een reac
procent geschat), en dat heeft tot de defensiebegroting indiende, tie aan de senator, in de vorm van
ongenoegen in de Verenigde Sta dat erop neerkwam dat, als de een ingezonden brief, die The
ten geleid, zelfs tot de vraag of de Europeanen de Londense afspraak Economist in zijn nummer van 28
Europeanen wel bereid zijn zich van 1977 niet zouden nakomen in juli jl. plaatste. Om verschillende
zelf te verdedigen.
Deze kritiek is niet alleen hoor enigde Staten geleidelijk troepen derend.
Opinie
Het terrein De Korenwaard bij Empel, Noord Brabant, waar giftige verontreinigingen waren gevonden, werd afgedekt en tot verboden gebied
verklaard, (foto ANP van 16 mei 1980)
blootstellingsbron van cadmium. krijgen zeker meer cadmium
Rokers worden door het cad binnen.
mium dat in de tabak aanwezig Een dagelijkse opname van
is blootgesteld aan hoeveelheden 200 microgram cadmium leidt
die de opname via de voeding na 50 jaar tot een concentratie
kunnen overtreffen. van 200 mg per kg nierschors.
Doordat het lichaam het opge Rekening houdend met grote
nomen cadmium zeer moeilijk spreidingen in consumptiege
kwijt raakt, neemt de hoeveel woonten en opname uit het voed
heid cadmium in het lichaam toe sel, berekende Kjellstrm dat bij
met het ouder worden. Ongeveer een gemiddelde dagelijkse opna
de helft vai de in het lichaam me door de bevolking van 21 mi
aanwezige hoeveelheid zit in de crogram, na 50 jaar 0,1% van de
lever en de nieren. Voor een bevolking de kritische grens van
beoordeling van de vraag wat de 200 mg per kg nierschors be
gevaren zijn voor de volksge reikt.
zondheid van de huidige of toe Onder de rokers, die additio
komstige blootstelling aan cad neel zijn blootgesteld, zal dit
mium, is het noodzakelijk te we percentage belangrijk hoger zijn.
ten bij welke cadmiumconcen-
tratie's in de nier gezondheidsef De Kempen
fecten optreden en na hoeveel
tijd deze concentratie's bereikt Als gevolg van de uitstoot
worden. naar de lucht gedurende vele de
Men gaat er in het algemeen cennia door de zink produceren
van uit dat boven bepaalde con de industrie in de Nederlandse
centratie's nierfunctiestoornissen en Belgische Kempen zijn daar
optreden in de vorm van een ver plaatselijk zeer hoge cadmium-
lies van eiwit, mineralen en ami concentratis in de bodem aange
nozuren via de urine. De criti- troffen.
sche grens waarbij dit functie
verlies gaat optreden wordt ge Consumptie van gewassen af
steld op 200 mg cadmium per komstig van verontreinigde bo
kg nierschors. Maar deze grens- dem kan op deze wijze bijdragen
concentratie is niet onomstreden. aan een verhoogde blootstelling
Enerzijds zijn er berichten dat van de bevolking ter plaatse.
bij lagere concentratie's al effec Ook de nieren en levers van run
ten optreden op de bloeddruk, deren kunnen in de Kempen
de mineraalstofwisseling en, via hoeveelheden cadmium bevatten
een effect op het voor de botaan- die hen ongeschikt maken voor
maak belangrijke vitamine D3, consumptie.
het botstelsel. Daartegenover Uitgaande van de veronder
staan de berichten dat het ver
stelling dat regionale verschillen
lies van eiwit pas bij veel hogere in de belasting van het milieu
waarden een betekenis voor de gepaard gaan met overeenkom
gezondheid krijgt. stige verschillen in blootstelling
aan cadmium zijn in de Kempen
Opname een aantal onderzoeken verricht.
In nauwe afstemming met de
Langs verschillende wegen WHO is een bevolkingsonder
heeft men in Nederland getracht
zoek uitgevoerd bij een steek
de blootstelling van de bevolking proef uit de bevolking. De uit
aan cadmium via de voeding in komsten van dit onderzoek zul
te schatten. Onderzoek van du len over ongeveer een jaar be
plicaatmaaltijden en van voe kend zijn. Ook is onderzocht of
dingsmiddelen in het boodschap- uit de bestaande gegevensbestan
penmandje geeft aan dat de Ne den informatie te verzamelen is
derlander per dag gemiddeld een die een indicatie geeft over de
hoeveelheid van 20-30 micro aanwezigheid van gezondheids
gram binnen krijgt. Het betreft effecten bij de bevolking als ge
hier echter gemiddelde waarden volg van blootstelling aan cad
die niet representatief zijn voor mium.
de Nederlandse bevolking. Uit Bij het analyseren van de be
schieters tot 80 microgram zijn staande informatie doen zich
gesignaleerd. Regelmatige ge grote problemen voor. Bijvoor
bruikers van schelpdieren of van beeld wordt een verscheidenheid
lever of nier van runderen uit aan nieraandoeningen waaronder
met cadmium besmette gebieden
de aandoeningen die het gevolg
Onder hevige druk van Witte
die hun standpunt in de raketten-
zaak liever niet op die manier be
loond wilden zien, verwierp de
Senaat het amendement-Nunn.
Het is juist een van die Demo Het Britse weekblad The Eco
de periode 19861988, de Ver redenen is die brief nogal verhel
zijn van zware metalen, geregis
treerd onder de benaming nefri-
tis/nefrose.
In geheel Brabant lag het aan
tal ziekenhuisopnamen voor de
diagnose nefritis/nefrose waar
onder cadmium flink onder het
landelijk gemiddelde. Er werden
minder mannen uit de zeven ge
meenten van de Kempen onder
de diagnose nefritis in het zie
kenhuis opgenomen dan op
grond van de cijfers voor heel
Noord-Brabant verwacht werd.
(13-16). Er werden evenveel
vrouwen onder die diagnose op
genomen als op grond van het
Brabantse gemiddelde verwacht
werd. De getallen zijn klein. Mo
gelijk is er vertekening van het
beeld opgetreden. Toch mag op
grond van deze cijfers geconclu
deerd worden dat er in de Kem
pen geen sprake is van een ver
hoogd voorkomen van nierziek
ten.
Van een zestal gebieden in
Nederland werd de sterfte aan
nierziekten vergeleken. Daaruit
komt naar voren dat de sterfte
aan nierziekten in Groningen ho
ger is dan het gemiddelde in Ne
derland, en in Noord-Brabant la
ger is dan op grond van het Ne
derlands gemiddelde verwacht
kan worden.
De sterfte als gevolg van chro
nische nieraandoeningen is in de
Kempen ongeveer de helft van
de sterfte die in geheel Noord
Brabant voorkomt. Ook uit deze
cijfers blijkt derhalve niets van
een oversterfte aan nierziekten
in de Kempen. Door de Stich
ting Medische Registratie is een
analyse gemaakt van het aantal
ziekenhuisopnamen op indicatie
van nierstenen. Rekening hou
dend met verschillen in bevol
kingssamenstelling werden de
opnamecijfers vergeleken van
129 sociaal economische gebie
den. De verdeling van de gebie
den in Nederland waar het aan saneringsmaatregelen te motive
tal opnamen meer dan 20% bo
ven het landelijk gemiddelde
ligt, vertoont grote overeenkomst
met de gebieden waar de belas
ting van het milieu met cad
mium hoger is dan elders. In de
ze benaderingswijze zijn echter
zoveel onzekerheden dat zeker
niet met stelligheid geconclu
deerd mag worden dat het cad
mium in de Kempen nierstenen
veroorzaakt. Verder dan het
vaststellen van een optische over
eenkomst mag men niet gaan.
1
De Europese bondgenoten",
zo schrijft Nunn, hebben op 't
ogenblik niet voldoende munitie
om te kunnen blijven vechten tot
dat de Amerikaanse versterkingen
zelfs indien snel vervoerd
ter plaatse zijn." Bovendien: De
ongenegenheid van de bondgeno
ten fondsen ter beschikking te
stellen voor een krachtig infra
structuurprogramma betekent dat
er geen beschutting zal zijn voor
snel ingevlogen Amerikaanse tac
tische vliegtuigen.
Deze twee omstandigheden
zijn op zichzelf al voldoende om
een vroege escalatie naar het ge
bruik van kernwapens nodig te
maken. Met andere woorden: de
Navo-verdediging heeft zichzelf
al gereduceerd tot die van een
'schrikdraad, en deze toestand
wordt niet veranderd door meer
of minder Amerikaanse troepen,
hetzij ter plaatse hetzij als ver
sterking overgevlogen.
ergens deze tekortkomingen
zou een aanzienlijk geringer aan
tal Amerikaanse troepen niet
(zoals The Economist had be
weerd) 'de tijd verkorten voordat
de Navo, in geval van een conven
tionele aanval, zich gedwongen
zou voelen over te gaan tot het
;gebruik van kernwapens'. De.(nu
cleaire) drempel is op 't ogenblik
laag, en hij kan alleen verhoogd
Wellicht dat een verdergaande
en zorgvuldige analyse van het
cijfermateriaal het mogelijk
maakt de rol van de cadmium
blootstelling bij het ontstaan van
nierstenen duidelijk te maken.
Kanker
Door het instituut voor epide
miologie van de Erasmus Uni
versiteit is met gebruikmaking
van de cijfers van de kankerre
gistratie van het Integraal Kan
kercentrum Zuid, een analyse
gemaakt van het voorkomen van
kanker in de Kempen. Prostaat
kanker komt in de Kempen min
der voor dan verwacht mocht
worden op grond van de gemid
delde cijfers voor Zuid Oost
Brabant. Niercarcinoom bij jon
ge vrouwen komt juist wat vaker
voor dan verwacht mocht wor
den. De getallen zijn klein en de
bevinding kan volstrekt op toeval
berusten. Kortom, het is niet
duidelijk welke betekenis aan
deze cijfers gehecht moet wor
den.
Door de districtsgeneeskundi-
ge dienst van Valkenswaard
werd een onderzoek uitgevoerd
naar het voorkomen van aange
boren afwijkingen. Bij dit onder
zoek werd een toename van het
aantal afwijkingen vastgesteld
tot het niveau dat ook elders in
het land gevonden wordt. Het
ligt voor de hand deze toename
bij te schrijven op het credit van
de toegenomen aandacht voor dit
onderwerp die door het onder
zoek zelf werd opgeroepen.
Samenvattend kan gesteld
worden dat de blootstelling van
de bevolking in de Kempen aan
cadmium hoger is dan elders in
Nederland, maar dat de thans
beschikbare informatie over de
gezondheidskundige betekenis
daarvan onvoldoende is om de
ren die de Brabantse Milieufe
deratie voorstaat.
De verontwaardiging van de
milieuactivisten over de veront
reiniging van de bodem in
Noord-Brabant is overigens be
grijpelijk en gerechtvaardigd
vanuit een milieuhyginisch per
spectief. De beschikbare infor
matie over de gezondheid van de
bevolking geeft echter geen aan
leiding om vanuit het perspectief
van de volksgezondheid te spre
ken van een ramp.
worden door verdere Europese da
den. niet door Amerikaanse."
Volgens senator Nunn zouden
dus minder Amerikaanse troepen
in Europa de nucleaire drempel
niet lager maken dan hij al is en
zouden meer Amerikaanse troe
pen die drempel niet verhogen
tenminste: zolang de Europeanen-
niet bereid zijn aan de twee ge
noemde voorwaarden te voldoen:
meer munitievoorraden aanleggen
en zorgen voor meer bescherming
voor Amerikaanse tactische-lucht-
machtversterkingen.
Senator Nunn, die zegt een
groot voorstander van de Navo te
zijn (dat is waar) en liever haar
conventionele defensie versterkt
dan Amerikaanse troepen terug
getrokken te zien, eindigt met de
opmerking dat hij niettemin zal
doorgaan met zijn actie voor ge
leidelijke terugtrekking van die
troepen zolang die conventionele
defensie niet versterkt is.
De Europese bondgenoten kun
nen zich dat voor gezegd houden,
ze hebben geen zekerheid dat
Nunn volgend jaar evenmin suc
ces zal hebben. Trouwens: ieder
een die tegen vroeg gebruik van
kernwapens is, zal moeite hebben
de logica van zijn redenering te
bestrijden. Iedereen die tegen
ieder gebruik van kernwapens is,
zal daar nog meer moeite mee
hebben.
7
Export van technologie
DE REVITALISATIE VAN DE VERENIGDE STA
TEN is pas enkele jaren oud. Het is pas tien jaar geleden
dat Nixon zijn drie regels tellende ontslagbriefje onderte
kende. Pas acht jaar geleden dat een onbekende gouver
neur uit Georgia naar Washington kwam met in zijn ran
sel Reinhold Niebuhrs theologische gedachtengoed: het
is een treurige plicht van politici om gerechtigheid in een
zondige wereld te brengen. Pas vier jaar geleden dat de
onfortuinlijke prediker uit de tempel werd verjaagd.
Dit alles ligt nog vers in het geheugen en in de Verenig
de Staten is de politieke elite die schok van de jaren
zeventig nog niet te boven. Telkens rijst de bezorgde
vraag tevens een uitdrukking van onzekerheid: hoe kon
het gebeuren? Gevolgd door het vaste voornemen: dat
nooit meer.
In vergelijking met de Verenigde Staten hebben de
diverse Europese landen nauwelijks zulke wisselbaden on
dergaan. En dat alleen al maakt dat Europese (voor zover
die bestaan) en Amerikaanse visies en percepties zo kun
nen verschillen.
HOE KON HET GEBEUREN? Dat is een vraag die
in de Verenigde Staten nog altijd met bezorgdheid wordt
gesteld wanneer men de groei van de Sovjet-Unie als
militaire supermogendheid overziet. Naviteit, preoccupa
tie met Vietnam, de valkuilen van de dtente dat zijn
de termen waarmee de jaren zeventig in het geheugen
zijn gegrift. Dat nooit meer, luidt het motto,'waarop zo
vele beleidsdaden en avontuurlijk klinkende plannen in
Washington zijn gefundeerd en die herhaaldelijk op onbe
grip en hoofdschudden in Europese hoofdsteden stuiten.
DE JONGSTE TWIST betreft de overdracht van
hoogwaardige technologien. In Amerikaanse ogen staat
vast en is het eigenlijk onvergeeflijk dat de Sovjet-bewa-
pening op gelijk technisch niveau met de Verenigde Sta
ten is gekomen door middel van Amerikaanse technologi
sche kennis. Sinds het eind van de jaren zeventig zijn
Amerikaanse planningsstaven dan ook bezig om de greep
op de export van hoogwaardige technologie te vergroten.
Na lang touwtrekken en na rellerige intermezzi zoals
twee jaar geleden tussen Amerika en Groot-Brittanni,
zijn de Navo-landen plus Japan het nu onlangs eens ge
worden over een gedetailleerdere Cocom-Iijst van produk-
ten die niet naar het Oostblok mogen worden uitgevoerd
wegens hun militaire bruikbaarheid.
Dit Cocom-compromis heeft niet alle Amerikaanse
wensen vervuld en de Amerikaanse ministeries van defen
sie en van handel dreigen nu op eigen houtje de regels
nog te verscherpen. Sinds 1982 geldt al het nieuwe voor
schrift voor geheimhouding en is het aantal patenten met
het stempel "classified" sterk toegenomen.
Bovendien ligt in een la van het Pentagon nog de nieu
we export administration regulation nr. 379, achter welke
steriele aanduiding een kleine tijdbom schuilgaat: de ex
port van alle gevoelige technische gegevens naar Westelij
ke. landen, bondgenoten dus, wordt daarin aan een strin
gent vergunningenstelsel onderworpen.
IN BONN CIRCULEERT hierover al enkele weken
en grondig werkstuk van een expert op dit terrein, die aan
de Duitse ambassade in Washington verbonden is. In dit
rapport wordt alarm geslagen tegen zulke nieuwe, unilate
rale plannen van de Verenigde Staten. Technisch-militaire
samenwerking tussen Amerika en West-Europa wordt bij
voorbeeld praktisch onmogelijk op deze manier, zo be
toogt Heim in zijn rapport. De Duitse minister van econo
mische zaken, Martin Bangemann, trok gestimuleerd door
dit rapport en door klachten uit het Duitse bedrijfsleven,
deze week nu ook openlijk aan de bel. De Duitse ITT-
dochter SEL, deed er nog een schepje bovenop door het
contract voor elektronische schakelsystemen voor Honga-
rij. Ook Frankrijk zocht naar sluipwegen.
HET IS DUIDELIJK dat het hier om meer gaat dan
een verschil van mening over technische kennis. Om te
beginnen is het al de vraag of het in het algemeen zin
heeft om zo'n lawine van voorschriften uit te strooien dat
alle grensoverschrijdende technologische activiteiten smo
ren in de bedrijfsjuridische afdelingen.
Verder is het de vraag of de Amerikanen in hun "dat
nooit meer" wel nuchter genoeg zijn gebleven om de
eigen mogelijkheden te relativeren. Bedrijfsspionage is
immers nog altijd een optie die voor de Oosteuropese
landen open staat.
MAAR LOS VAN zulke kanttekeningen gaat het bo
venal om de vraag hoe ver men in de technisch-economi-
sche afgrendeling ten opzichte van het Oostblok wil gaan.
Hier ligt het meer fundamentele verschil in perceptie
tussen enkele Europese landen en Washington, een ver
schil dat niet van vandaag of gisteren is, ook al heeft de
Westduitse minister Genscher deze week zijn uitgang
spunten van een ontspanning ("Verantwortungsgemein-
schaft" is het nieuwste begrip) zo demonstratief en breed
voerig onder woorden gebracht.
BIJ DIT ALLES is het frappant of zo men wil
gnant te zien hoe Nederland te midden van dit ge
schil zijn weg zoekt. De regering heeft zich bij monde
van staatssecretaris Van Eekelen in deze zaak afgemeld.
Het belang bij een soepelere exportregeling voor Neder
land is gering, aldus Buitenlandse zaken, want de Neder
landse handel met Oost-Europa betreft slechts drie pro
cent.
Wie deze redenering letterlijk neemt, vraagt zich af
waarom men op dat zelfde ministerie dan zo geporteerd
was voor stationering van 48 kruisvluchtwapens, want
daarvan is de potentile vernietigingskracht minder dan
n procent van alle in Europa staande kernwapens. Dat
deed er dus procentueel ook niet toe.
DE ANDERE VERKLARING uit Den Haag zegt dat
Nederland geen behoefte heeft aan een nieuw geschil met
de Verenigde Staten na drie jaar kruisvluchten. Dat doet
op zijn minst denken aan conceptionele armoede. Wie
weet waar hij staat, hoeft zich niet te verontschuldigen,
hoeft buitenlandse politiek met andere woorden niet in
termen van schuld en schaamte te bedrijven.
NRC HANDELSBLAD
Hoofdredacteur: W. Woltz; hoofdredactie: M. J. M. van Rooy, J.
H. Sampiemon en drs. J. R. Soetenhorst; commentatoren: J. M.
Bik, H. J. A. Hofland, mr. F. Kuitenbrouwer, drs. A. S. Spoor
(New York) en A. F. van Zweeden: chef redactie: drs. B. Knapen.
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
VAN HET
SCOREBORD
Atletiek
Tienkamp (resp. 100 m, verspringen, kogelsto
ten, hoogspringen, 400 m, 110m horden, dis
cuswerpen, polsstok hoogspringen, speerwer
pen, 1500m en totaaK
1. Thompson (Gbr) 10,44 8,01 15,72 2,03 46,97
14,34 46,56 5,00 65,24 4.35,00 8797 2. Hingsen
(Wdl) 10,91 7,80 15,87 2,12 47,69 14,29 50,52
4,50 60,44 4.22,60 8873 3. Wentz (Wdl) 10,99
7,11 15,87 2,09 47,78 14,35 46,60 4,50 67,68
4.33,96 8412 4. Kratschmer (Wdl) 8428 5. Motti
(Fra) 8266 6. Crist (VS) 8130 7. Wooding (VS)
8091 8. Steen (Can) 8047 9. Werthner (Oos)
8012 10. Refenacht (Zwi) 8924
Heren, 1500 meter series (eerste drie naar hal
ve finales plus zes snelste verliezers):
1e serie: 1. Chesire (Ken) 3.38.51; 2. Omar
(Soe) 3.38.93; 3. Mei (Ita) 3.39.25; 4. Rogers
(Nzl) 3.39.78;
2e serie:
1. Thiebault (Fra) 3.45.18; 2. Coe (Gbr) 3.45.30;
3. Vera (Spa) 3.45.44; 4. Donovan (Ier) 3.45.70.
1. Ovett (Gbr) 3.49.23; 2. Guimaraes
(Bra)3.49.26; 3. OSullivan (Ier) 3.49.65; 4. Mu-
raya(Ken) 3.51.61.
1. Cruz (Bra) 3.41.01; 2. Scott (Vs) 3.41.02; 3.
Hlllardt (Aus) 3.41.18; 4. O Mara (Ier) 3.41.76.
5e serie: 1. Abascal (Spa) 3.37.68; 2. Wirz (Zwi)
3.37.75; 3. Becker (Wdl) 3.37.76; 4. Materazzi
(Ita) 3.37.95.
8e eerie: 1. Cram (Gbr) 3.40.33; 2. Spivey (VS)
3.40.58; 3. O'Donoghue (Nzl) 3.40.69; 4. Blle
(Som) 3.40.72.
Heren, 5000 meter halve finales (eerste zes
finale plus drie snelste verliezers)
1. Waigwa (Ken) 13.38.59; 2. Leitao (Por*
13.39.76; 3. Ryffel (Zwi) 13.40.08; 4. Flynn (Ier)
13.40.74; 5. Martin (GBr) 13.41.70; 6. Padilla
(VS) 13.41.73; 7. Barie (Tan) 13.43.49; 8. Alcala
(Mex) 13.45.98.
2e serie:
1. Aouita (Mar) 13.28.39; 2. Moorcroft (GBr)'
13.28.44; 3. Walker (NZI) 13.28.48; 4. Cheruiyot
(Ken) 13.28.56; 5. Hutchings (GBr) 13.28.60; 6.
Kipkoech (Ken) 13.29.08; 7. Erixon (Zwe)
13.29.72; 8. Vainio (Fin) 13.30.48.
Dames, 100 meter horden, eerste drie van elke
serie en de vier snelste verliezers gaan over
naar halve finales:
Eerste eerie: 1. Benita Fitzgerald (VS) 13,13
seconden; 2. Michele Chardonnet (Fra) 13,32;
3. Sharon Denvllle (GBr) 13,46.
Tweede eerie: 1. Shirley Strong (GBr) 12,86; 2.
Edlth Oker (WDI) 13,14; 3. Glynis Nunn (Aus)
13,29.
Derde eerie: 1. Ulrike Denk (WDI) 13,32; 2. Kim
Turner (VS) 13,33; 3. Marie-Noelle Savigny
(Fra).
Vierde eerie: 1. Pam Page (VS) 13,32; 2. Maria
Usrto (Nlg) 13,54; 3. Sue Kameli (Can) 13,72.
Damee, 200 meter halve finale (eerste naar
eindstrijd):
1e eerie:
1. Florence Griffith (VS) 22.27; 2. Merlene Ot-
tey-Page (Jam) 22.47; 3. Randy Givens (VS)
22.69; 4. Liliane Gaschet (Fra) 22.73.Els Vader
23.43.
Damee, 200 meter finale:
1. Valerie Brisco-Hooks (VS) 21.81 (Olympisch
record); 2. Florence Griffith (VS) 22.04; 3. Mer
lene Ottey-Page (Jam) 22.09; 4. Katryn Cook
(GBr) 22.10; 5. Grace Jackson (Jam) 22.20; 6.
Randy Givens (VS) 22.36; 7. Rose-Aimee Ba-
coul (Fra) 22.78; 8. Liliane Gaschet (Fra) 22.86.
Damee, 1500 meter halve finale (eerste vier
naar finale plus vier snelste verliezers):
1. Chrtstine Benning (GBr) 4.10.48; 2. Doina
Melinte (Roe) 4.10.48; 3. Vita Lovin (Roe)
4.10.58; 4. Roswitha Gerdes (WDI) 4.10.64; Brit
McRoberts (Can) 4.10.64; 6. Elly van Hulst
4.10.69.
1. Gabrllla Dorio (Ita) 4.04.51; 2. Maricia Puica
(Roe) 4.05.30; 3. Ruth Wysockl (VS) 4.06.65; 4.
Christina Boxer (GBr) 4.07.40; 5. Lynne
McDougall (GBr) 4.09.08; 6. Debbie Scott (Can)
4.09.16.
Damee, verspringen finale:
1. Anisoara Stanciu-Cusmir (Roe) 6 m 96; 2.
Valy lonescu (Roe) 6.81; 3. Susan Hearnshaw
(GBr) 6.80; 4. Angela Thacker (VS) 6.78; 5. Jac-
kie Jonyer (VS) 6.77; 6. Robyn Lorraway (Aus)
6.67; 7. Glynis Nunn (GBr) 6.53; 8. Shonel Fer-
guson (Bah) 6.44; 9. Carol Lewis (VS) 6.43; 10.
Dorothy Scott (Jam) 6.40.
Damee, kwalificatie hoogspringen:
Geplaatst voor de finale: Brigitte Holzapfel
(WDI); Heike Redetzky (WDI); Niculina Vasile
(Roe); Wenqin Yang (Chi); Louise Ritter (VS);
Maryse Ewanje-Epee (Fra); Debbie Brill (Can);
Christien Stanton (Fra); Ulrike Meyfarth (WDI);
Dazhen Zheng (Chi); Joni Huntley (VS); Diana
Elliot (GBr); Pam Spencer (VS); Vanessa Brow-
ne (Aus) en Sara Simeoni (Ita) allen 1,90 meter.
Basketbal
3/4e plaats: Joegoslavi - Canada 8882
i9/10e plaats: Brazili - China 86-76
11/12e plaats: Frankrijk - Egypte 10278
Boksen
Papiergewicht, halve finales
Todisco (Ita) - Mwila (Zam): Todisco w.o.p.
(50); Gonzales (VS) - Bolivar (Ven): Gonzales
w.o.p. (50).
Vlieggewicht, halve finales:
Redzeposvski (Joe) - Bilali (Ken): Redzepovski
w.o.p. (50)
Bantamgewicht, halve finales
Lopez (Mex) - Walters (Can): Lopez w.o.p.
(50); Stecca (Ita) - Nolasco (Dom): Stecca
w.o.p. (50)
Vedergewicht, halve finales
Taylor (VS) - Peraza (Ven): Taylor w.o.p. (50);
Konyegwachie (Nig) - Aykac (Tur): Konyegwa-
chie w.o.p. (50).
Lichtgewicht, halve finales
.Ortiz (PRi) - Ebanga (Kam): Ortiz w.o.p. (32);
Whitaker (VS) - Chun (ZKo): Whitaker w.o.p.
(5-0).
Halfweltergewicht; halve finales
Page (VS) - Puzovic (Joe) w.o.p. (50); Um-
ponmaha (Tha) - Fulger (Roe): Umponmaha
w.o.p. (50)
Weltergewicht, halve finales
Su An (ZKo) - Nyman (Fin): An wint op punten
(32); Breland (VS) - Bruno (Ita): Breland
w.o.p. (50)
Halfmiddelgewicht, halve finales
Tate (VS) - Zielonka (WDI): Zielonka trekt zich
geblesseerd terug voor aanvang duel.
Middelgewicht, halve finales
Hill (VS) - Zaoui (Alg): Hill w.o.p. (50)
<8hin (ZdK) - Gonzalez (PRI): Shin w.o.p. (41)
< Halfzwaargewicht, halve finales
Josipovic (Joe) - Moussa (Alg): Josipovic wint
Door BOB VAN DE VELDE
In twee perioden van het jaar
leggen denksporters een bijzonde
re belangstelling aan de dag voor
breinbrekers: gedurende de zo
mervakantie en rond de kerstda
gen. Redakteuren van denksport
periodieken reageren hierop met
een stereotiep, maar afdoend ant
woord: de zomerpuzzle en de
kerstpuzzle. Dit jaar wil ik mij
eens bij deze traditie aansluiten,
en wel omdat dezer dagen mijn
oog viel op een probleem met een
kleine, maar zeer verrassende
pointe:
+ A B5 4
X A H V B 10 9 8 7 6 5 4
+ H B
A H V B 109
J H V 8
v 32
9 3
In een robberbridge-partij kijkt
Z met welgevallen neer op de 150
pnt. waard zijnde schop.-honneurs
en zegt meteen 1 Sch. Voor zijn
beurt! Want N moest openen.
Volgens de ijzeren bridgewetten
is N nu verder uitgesloten van het
bieden. Wat een straf! O ruikt
zijn kans en opent met 3 Hart. Z
volgt met 3 Sch. en besluit na
W's 4 Hart. nog eens 4 Sch. te
bieden. Hiertegen start W met
klav. 2. Ik laat u nu even met dit
spel alleen, om alvast een volgen
de opgaaf voor te bereiden. On
derstaand spel speelt u in een
viertallenwedstrijd. U opent als Z
met een zwakke SA en via Stay-
man komt u in 4 Sch. terecht,
waartegen W start met ruit.
Hockeyploeg
plaatst zich
bij beste zes
LOS ANGELES, 10 aug. Pas in de reeks strafbal-
len, die volgde op zeventig minuten reguliere speeltijd en
twee verlengingen van vijftien minuten, waarin niet werd
gescoord, versloeg het Nederlandse herenhockeyteam gis
teren Spanje. Ties Kruize, Doyer, Van Grimbergen, Van
't Hek en Den Hartog, pushten allen hun twee strafballen
raak. De Spanjaarden faalden zes keer, vooral dank zij
goed werk van doelman Lex Bos: 104.
Nederland speelt nu zaterdag
ochtend om de vijfde plaats tegen
India, dat met 10 van Nieuw-
Zeeland won. Hierdoor is Oranje
verzekerd van deelneming aan de
strijd om de Champions Trophy,
die in december in Karatsji wordt
gehouden. "Het zou een regel
rechte ramp zijn geweest als we
niet bij de eerste zes zouden zijn
gekomen", zei Van Heumen. "We
waren dan zelfs het vierde Euro
pese land geworden achter de
Britten, de Westduitsers en de
Spanjaarden. Dat zou hebben be
tekend, dat de bond veel meer
zelf had moeten betalen omdat de
subsidiekraan zou worden dicht
gedraaid. Ik ben echt heel blij dat
dit tenminste nog goed is afgelo
pen".
Na de uitschakeling voor de
halve finales van het Olympische
Lex Bos stopt strafballen
West-Duitsland
en Pakistan in
hockeyeindstrijd
LOS ANGELES, 10 aug **-
Pakistan tegen West-Duitsland
moet het onverwachte hoogtepunt
worden van het Olympische hoc-
keytoernooi, waarin het favoriete
Australi en poule-winnaar Groot
Brittanni in de halve finales
sneuvelden. Australi, de favoriet,
verloor verrassend van Pakistan.
De opmars van Groot-Brittanni,
de revelatie, werd gestuit door de
Bondsrepubliek Duitsland. Beide
wedstrijden eindigden met 10.
De botsing tussen de fanatieke
technici uit Pakistan en de gedis
ciplineerde vechters uit Duitsland
werd mogelijk door n enkel
doelpunt van beide landen. De
Pakistani, in Los Angeles tot dan
nauwelijks overtuigend, zegevier
den met een vroege treffer van
Sardar. Bij de Bondsrepubliek
Duitsland was Schmidt-Opper de
schutter. De Duitse verdediging
had verder weinig moeite over
eind te blijven tegen de Olympi
sche vervangers van de Sovjet
unie. Dat was anders met Pakis
tan. De Aziaten leverden een hek-
tisch gevecht tegen de Australi
rs. Het kwam na rust zelfs tot
handtastelijkheden op het veld,
die onbestraft bleven. (ANP)
BRIDGE
A-H-x. O bekent steeds en wat is
nu uw speelplan'
H 97 3
V B
C V B6
A B4 2
c> A 10 5
O 97 3
+ H V 10
Als u hierover hebt nagedacht,
gaan we maar meteen verder. Er
dreigen nog 2 verliezers, een troef
en hart. H. De oplossing is klas
siek. Z beproeft eerst de hart.-snit
en zit die goed, dan kan hij zich
een veiligheidsspeelwijze permit
teren in troef om het verlies hie
rin in elk geval tot n slag be
perkt te houden: sch. A en een
kleine schop, naar de 9. Dat was
de eerste stap van dit tweetraps-
probleem. W blijkt echter hart. H
te bezitten en wat doet u nu, na
dat W gewoon hart. heeft ge
speeld? Ik keer vast terug naar
het eerste probleem, dat werd ge
componeerd door Robert B.
Ewen, maar in een andere versie
onlangs werd gepubliceerd in het
clubblad Britsj. Hebt u gezien
dat het lot van dit contract af
hangt van wat u in de eerste slag
op tafel bijspeelt? Natuurlijk,
maar niet om de voor de hand lig
gende reden. Het gaat er niet om
wie klav. V dan wel klav. A heeft.
Het gaat erom wat u moet doen
als O zowel de V als het A heeft!
Het is heel uitzonderlijk, maar
Mi
toernooi, was het heel moeilijk de
spelers op te peppen voor de
"troostwedstrijden". Van Heu
men: "Toch hebben we ons goed
voorbereid, omdat iedereen wel
het belang inzag. Tegen onze ge
woonte in hebben we de dag voor
de wedstrijd echt getraind. En
steeds hebben we geoefend op de
strafballen. Dat kwam ons nu uit
stekend van pas. Het was de vier
de keer dat Nederland op een
groot toernooi een wedstrijd na
strafballen won.
De wedstrijd zelf zal niet lang
in de herinnering blijven voortle
ven. De Nederlanders leken te
slaapwandelen en konden zelden
echt gevaarlijk worden. De paar
kansen, die Hidde Kruize, Van 't
Hek, Van Grimbergen en Diepe-
veen (hij was in Los Angeles ze
ker de beste Nederlandse hoc
keyer) kregen, gingen vooral ver
loren door goed werk van de
Spaanse doelman Jose Agut.
Van tijd tot tijd kwamen de
door de Nederlander Bert Bunnik
gecoachte Spanjaarden vervaarlijk
opzetten, maar ook Lex Bos, die
opnieuw Pierre Hermans in het
doel had verdrongen, bleek goed
in vorm te zijn. Van Heumen:
"Er zijn mensen, die beweren, dat
we wel de halve finales zouden
hebben gehaald met Bos in plaats
van Hermans. Zo ver wil ik niet
gaan. Pierre was in Nederland de
beste doelman, dus was het lo
gisch dat ik het toernooi met hem
begon".
In de eerste helft streden beide
ploegen om het hoogste aantal
waarschuwingen van de scheids
rechters. Hidde Kruize, Hans
Kruize en Doyer kregen groene
kaarten, de Spaanse doelman
eveneens en Roca ontving zelfs
geel. Toch was het verder geen
onsportief duel.
Ook in de tweede helft stonden
de beide doelmannen succes in de
weg. Met Van Grimbergen voor
de licht geblesseerde Van 't Hek
zakte de toch al beperkte aanvals
drift van Nederland nog verder
weg.
De noodzakelijk geworden ver
lengingen van tweemaal vijftien
minuten toonden hetzelfde beeld.
Moeizaam hockey, veel onderbre
kingen, mislukte strafcorners. Het
werd spoedig duidelijk dat de be
slissing pas zou vallen bij het ne
men van strafballen. (ANP)
Italiaanse
keukens voor
komische
duo's
Ga eens kijken bij
Hilco ten Hoeve bv
Italiaans keukencentrum
Oostzeedijk 144a-148a
Rotterdam
Telefoon 010- 110091. udANVK
hier maakt het in dat geval alle
verschil van de wereld uit of de
leider in N klav. H of klav. B
speelt. Stel dat in N klav. H
wordt gelegd, O wint met het A
en wat hij nu ook naspeelt, OW
winnen nog een klav.- en een
hart.-slag, maar kunnen niet ver
hinderen dat Z aan slag komt om
troef te trekken en dummy's rui
tens te incasseren. Hiertegen is de
tegenpartij kansloos. Maar wat
voor kans krijgt O als in N in de
le slag klav. B wordt gelegd? De
kans om klav. B met het A te ne
men en dan de dummy door klav.,
eventueel klav. V, aan slag te
brengen. De leider zit dan in de
dummy opgesloten en kan alleen
maar ruiten spelen. Zowel O als
W gooien in de le ronde een an
dere kleur af, de volgende ruit.-
ronde wordt echter getroefd en de
leider moet N's ruit.-kleur voor
eeuwig vaarwel zeggen. Hij ver
liest hierna onvermijdelijk nog 2
hart.-slagen en is down. Het is
duidelijk dat de leider in slag 1
per se klav. H moet leggen. O zou
nog een elegante poging kunnen
doen door met kla. A-V-x-x- zo
wel klav. H als B te duiken, maar
dan heeft de leider van die prach
tige ruit.-kaart maar n slag no de rit van Annemarie Keyzer
dig om zijn contract te maken.
Hij verliest dan een ruit.-troever
en 2 hart.-slagen.
Nu de andere opgaaf. Ook de
tweede trap van het probleem be
staat uit een veiligheidsspeelwij
ze, maar een die vaak wordt ge
mist. Zo ook door Victor Mollo,
de bekende Engelse bridgepubli-
cist, die onlangs eerlijk opbiechtte
hier 'in de fout' te zijn gegaan.
Hij incasseerde sch. H en zag tot
zijn grote schrik dat bij O sch. V
viel! Zo verloor hij aan W's 10
nog een slag, de downslag. Hele
maal wakker geschrokken besefte
hij dat hier de veiligheidsspeelwij
ze was sch.H te laten liggen en
onmiddellijk met sch. B te snij
den. Dan had hij W's sch 10 wl
onschadelijk kunnen maken.
Catrien Eyken en Marijke Engelen maken een gracieus gebaar in de finale van het synchoon-zwemmen (foto
ANP).
Kunstzwemsters met aangepaste
muziek als zesde geindigd
Door onze redacteur
GUIDO DE VRIES
LOS ANGELES, 10 aug. -De
kunstzwemsters en hun begelei
ders kiezen bij hun vrije oefenin
gen steeds vaker voor muziek die
populair is of dat ooit is geweest.
In de finale van de duetten op dit
Olympische nummer, dat gisteren
in Los Angeles een thuiszege op
leverde voor Candie Costie en
Tracie Ruiz, toonden de zilve
ren" Sharon Hambrook en Kelly
Kryczka uit Canada hun sierlieke
bewegingen op de maat van The
Twist van Chubby Checker en
Rock around the clock van Bill
Haley.
Catrien Eijken en Marijke En
gelen, het tweetal dat in deze
Olympische show als zesde eindig
de, hadden hun muziek voor Los
Angeles in een laat stadium aan
gepast aan de Amerikaanse idee-
en. De meisjes", legde hun train-
ster Wil Roos gisteren in Califor-
Sportcompetities in Moskou
als alternatief voor Spelen
Door onze correspondent
RAYMOND
VAN DEN BOOGAARD
MOSKOU, 10 aug. In Mos
kou zullen later deze maand
sportcompetities op grote schaal
worden georganiseerd, die alles
weg hebben van een alternatief
voor de Olympische Spelen. Het
officile Sovjet-persbureau Tass
noemde de wedstrijden in het ka
der van 'Vriendschap-84' een "be
langrijke gebeurtenis in het
Olympische jaar".
Volgens Tass doen aan 'Vriend-
schap-84' sportlieden uit "tiental
len landen" mee, die onder ande
re op de onderdelen atletiek, wiel
rennen, schieten en roeien zullen
uitkomen. De wedstrijden vinden
plaats in de voor de Olympische
Spelen in Moskou van 1980 ge
bouwde sportfaciliteiten, die voor
deze gelegenheid een opknap
beurt hebben gekregen. Tegeli
Annemarie Keyzer rijdt voorzichtig op nerveus paard
Bijna brons voor dressuurruiters
Door JOEP BARTELS
LOS ANGELES, 10 aug.
Tot het allerlaatste moment bleef
Nederland gisteren bij de landen-
wedstrijd voor de dressuurruiters
in de race om het brons. Ook zag
het er lang naar uit dat twee Ne
derlandse combinaties zich zou
den plaatsen voor de finale, waar
in vandaag de twaalf beste deelne
mers zullen starten. Tineke Bar-
tels, achtste na de eerste dag,
werd door slechts zeer weinig
deelnemers gepasseerd. Zij stond
nog op de tiende plaats toen de
laatste vijf combinaties moesten
rijden.
Toen kwam eerst de Zweedse
Ulla Hakanson in de ring met
haar hengst Flamingo. De proef
liep zeker niet van een leien dak
je, Flamingo maakte fouten in de
piaffen en was in de hele proef
erg gespannen. De Nederlandse
ploeg veerde op, want als de
Zweedse achter Bartels zou eindi
gen, kon Nederland met een goe
(minstens 1580 punten) brons
winnen, terwijl er dan twee com
binaties naar de finale zouden
overgaan. De juryleden beslisten
anders, Hakanson kreeg liefst
1589 punten, en daarmee viel het
Zweedse team het brons in de
schoot.
Bovendien drukte de Zweedse
daarmee Bartels net uit de finale,
waarvoor zij slechts n enkel
puntje tekort kwam: de Canadese
amazone Christelot Boylen scoor
de 1540, Tineke 1539 punten. Al
leen een briljante rit van Amon
en Annemarie zou het Nederland
se team alsnog boven de Zweden
kunnen brengen, maar de 1632
punten die daarvoor nodig waren,
bleken te veel gevraagd.
Annemarie reed bijzonder voor-
ni uit, zouden in eerste instan
tie te water gaan met rustige
klanken op de achtergrond. Bij
nader inzien kozen we nu iets uit
de film ET en composities van
Michael Crtu, iets vlotters. We
'hebben dat gedaan om de jury
aan het begin en aan het eind van
de oefening wakker te maken".
Wil Roos heeft veel energie ge
stoken in het coachen van Eijken
en Engelen en over het bereikte
resultaat bij de Spelen is ze niet
ontevreden.
De buitenlandse duetten",
verduidelijkte ze, hebben de
kans gehad zich veel professione
ler op dit evenement voor te be
reiden dan wij. De Engelse meis
jes zijn wel een jaar lang dagelijks
met alln kunstzwemmen bezig
geweest. Voor de Zwitsersen, de
Westduitsen en de Frangaises
gold ongeveer hetzelfde. De Ame-
rikaansen en de Canadesen gingen
nog een stapje verder".
En jullie? Catrien woont in
jkertijd werden in de Estlandse
stad Talinn zeilwedstrijden gehou
den. \ De wedstrijden in het kader
'Vriendschap-84' zal op 18
augustus worden geopend met
een manifestatie waaraan 8000
mensen zullen deelnemen. Alle
deelnemers logeren in het giganti
sche hotel Rossija, dichtbij het
Kremlin, en de binnenstad van
Moskou zal voor verkeer worden
afgesloten om de bussen met de
deelnemers vrije doortocht van
het hotel naar de stadions te ga
randeren. Het olympisch perscen
trum zal voor deze gelegenheid
.worden heropend.
Tass zegt nadrukkelijk dat aan
'Vriendschap-84' atleten uit de so
cialistische landen zullen deelne
men die in navolging van de Sov-
jet-Unie eerder dit jaar hebben
besloten niet naar de Olympische
Spelen in Los Angeles te gaan.
Waar de andere deelnemers van
Annemarie Sanders-Keijzer met het
suurvoordracht (foto ANP).
zichtig en haar paard leek ner
veus: "Hij was niet met zijn
hoofd bij het werk. Ik kon hem
niet gedurfd rijden, omdat ik
bang was dat hij dan fouten zou
maken", aldus Annemarie, die
met 1591 punten desondanks nog
als vijfde werd geplaatst. Vandaag
neemt zij dus deel aan de finale,
waarin zij beslist niet kansloos
moet worden geacht. De bronzen
teammedaille ontglipte haar land
genoten met een achterstand van
44 punten op de Zweden.
Door de briljante rit van de
Reiner Klimke, die met Ahlerich
een vlekkeloze proef reed, greep
West-Duitsland het goud. Zwit
serland werd onbedreigd winnaar
Alphen en Marijke in Nijmegen.
De eerste studeert scheikunde en
de andere werkt voor halve dagen.
Drie keer per week zwemmen ze
een uur of vier samen. In Zeist of
in Papendal en soms kunnen we
dank zij een kruiwagen in Mon
ster terecht. Verder improviseren
ze individueel wat bij hun clubs.
Meer is niet haalbaar".
Na Los Angeles", waar het
Canadese en Amerikaanse jurylid
hun landgenoten gisteren zonder
te blozen een tien toekenden,
neemt Marijke Engelen afscheid
als kunstzwemster. Komende zon
dag treedt ze voor het laatst bij
de solisten in het Olympische bad.
De Gelderse, die op dit onderdeel
de vierde plaats bezet, zal haar
uiterste best doen een medaille te
bemachtigen, al zal dat heel moei
lijk ziin. Bij de vrije oefening zal
het aan de muziek niet liggen.
Die is uit de film Een vlucht re
genwulpen, gecombineerd met
een plaatje van Michael Jackson.
daan zullen komen is thans nog
onduidelijk.
van 'Vriendschap-84' worden al
dus door Tass voorgesteld als een
alternatief voor de Olympische
spelen, maar heten niet zo. Naar
westerse waarnemers vermoeden
omdat het Olympisch handvest
het organiseren van alternatieve
spelen verbiedt.
De Olympische Spelen in Los
Angeles worden inmiddels in de
Sovjet-media grotendeels veront-
achtzaamd. Kranten brengen wel
summier de uitslagen en daar
naast uiterst kritische commenta
ren over onder meer partijdigheid
van scheidsrechters, manifestaties
van Amerikaans nationalisme op
de Spelen, luchtvervuiling in Los
Angeles en klachten van buiten
landse bezoekers van de Spelen.
De Sovjet-televisie heeft tot nu
toe geen beelden van de Spelen
vertoond.
'Amon' tijdens haar dres-
van het zilver door de hoge scores
van Christine Stckelberger met
Tansanit en Otto Hofer met Li
mandus, het paard dat in Neder
land werd gefokt en door onze
Olympische deelnemer Jo Rutten
werd getraind en uitgebracht in
internationale wedstrijden.
Rutten verkocht Limandus en
kele jaren geleden nadat hij al
eerder zijn toppaard Banjo had
verkocht, waarmee hij op de
Olympische Spelen van Montreal
negende was geworden. Ook zijn
huidige paard Ampre, waarmee
de nuchtere Limburger gisteren
1456 punten behaalde, zal wel
weer dezelfde weg gaan. Rutten:
Lebbink en
Stevens voor
kanofinale
uitgeschakeld
LAKE CASITAS, 10 aug.
De Nederlandse inbreng in de fi
nales van het Olympische kano-
toernooi van Lake Casitas blijft
beperkt tot Annemiek Derckx.
Gisteren werden Ron Stevens en
Gertjan Lebbink, die eerder in de
halve finales van de K 2 500 me
ter vijfde en laatste werden, ook
op de kilometer uitgeschakeld.
Het Nederlandse tweetal eindigde
in de halve eindstrijden van de K
2 1000 meter als laatste in een
veld van vijf boten.
Halverwege de race leken er
nog rele mogelijkheden voor de
Nederlanders. De achterstand op
de Oostenrijkers Bachmayer en
Hartl, winnaars van het brons op
de wereldkampioenschappen van
1983, die in derde positie lagen,
bedroeg slechts tienden van se
conden. De Belgen Debucke en
Hanssens leken op dat moment op
een vaste laatste plaats te liggen.
Toen de Oostenrijkers het ver
schil met de Nederlanders ver
grootten, was voor Stevens en
Lebbink de strijd gestreden. Ech
ter niet voor Debucke en Hans
sens. Door een sterke tweede 500
meter hielden zij Bachmayer en
Hartl alsnog uit de eindstrijd.
Met de Belgen gingen de
Spaanse winnaars Menendez en
Del Riego en de Westduitse twee
lingbroers Matthias en Oliver
Seack, die tweede werden, over
naar de finale. (ANP)
;-
Doelman Ruud Misdorp
Polozevental
lijdt vierde
nederlaag
LOS ANGELES, 10 aug.
Het Nederlands waterpoloteam
heeft gisteren in de finalegroep
van het Olympisch toernooi zijn
vierde achtereenvolgende neder
laag geleden. De wedstrijd tegen
het eveneens onderaan staande
Australi werd verloren met
78. De periodestanden: 12,
32, 1 1 en 23.
Het inhalen van een achter
stand ligt het team van de ver
trekkende coach Denes Pocsik
evenmin als het verdedigen van
een voorsprong. In beide gevallen
straalt de ploeg geen overtuiging
uit en is de schotkracht minimaal.
Wel werd er door met name Stan
van Belkum en Ed van Es wat
meer gezwommen, waardoor er
meer mogelijkheden ontstonden.
De mensen, die de ploeg echter
min of meer op de been hielden,
waren opnieuw doelman Ruud
Misdorp en aanvoerder Tony
Buunk. Zij hebben inmiddels de
veteranen-leeftijd betreikt en den
ken over stoppen. (ANP)
"Je denkt toch niet dat ik me op
mijn leeftijd (vijftig, red.) nog
druk zou maken als het alleen
maar om de eer ging. Daarvoor
heb ik bovendien een te lage pet
op van het jureren in deze sport".
Teleurstelling
De Nederlandse deelnemers
hadden gisteren zo hun eigen ge
voelens over de jury. Ondanks het
feit dat zij gelukkig mochten zijn
met hun vierde plaats, de beste
klassering van een Nederlands
ruitersport team sinds vele jaren
Olympische Spelen, was er toch
ook wel teleurstelling over het feit
dat men net naast het brons had
gegrepen en dat een Nederlandse
combinatie met de kleinst moge
lijke marge de finale miste. De
juryleden krijgen in zo'n geval al'
snel de schuld.
Daarbij moet worden gesteld
dat de vijfde plaats van Keyzer en
de dertiende van Bartels in een
veld van 43 deelnemers goede
prestaties zijn. Een vierde plaats
in het landenklassement was meer,
dan men had mogen verwachten
en voor een betere prestatie in
een hippische discipline moeten
wij teruggaan tot 1936 (Berlijn)
toen het springteam zilver won en
1928 (Amsterdam) toen de dres
suurruiters brons wonnen. De Ne
derlandse ruiters lieten acht
teams achter zich, waaronder de
voor de zilveren medaille getipte
Denen, de hartstochtelijk toege
juichte Amerikanen, de Canade
zen en de Oostenrijkers, die de
regerende Olympisch kampioene
Sissi Max-Theurer in hun team
hadden. Een gevoel van teleur
stelling is dan ook zeker niet op
zijn plaats, maar als men zo dicht
bij eremetaal is geweest, valt het
wel te verklaren.
8
VAN HET
SCOREBORD
op punten (50); Barry (NZI) - Holyfield (VS)-
Holyfield in tweede ronde gediskwalificeerd.
Halfzwaargewicht, halve finanles
Tate (VS) - Zielonka (WDI): Zielonko door bie$.
sure niet aangetreden; O Sullivan (Can) - Tioz*,
(Fra): O'Sullivan w.o.p. (41)
Zwaargewicht, halve finalea
Tillman (VS) - Musone (Ita): Tillman w.oj>
(50); Dewitte (Can) - Vanderlijde: Dewm
w.o.p. (32) onder protest Vanderlijde.
Superzwaargewicht, halve finales
Damiani (Ita) - Wells (GBr). Damiani wint door
t.k.o. 3e ronde; Biggs (VS) - Azis (JOe). BiqQs
w.o.p. (50)
Boogschieten
Tussenstand (halverwege, 36 pijlen op elke af.
stand, 90, 70, 50 en 30 meter)
1. Pace (VS) 1317 punten; 2. McKinney (V$\
1295; 3. Yamamoto (Jap) 1276; 4 Poikolainen
(Fin) 1275; 5. Bjerendal (Zwe) 1275; 6. Rukimin
(Ind) 1268; 7. Matsushita (Jap) 1264; 8. De Ko!
ning (Bel) 1264; 11. Reniers (Ned) 1247.
Dames
Tussenstand (halverwege, 36 pijlen op elke af
stand, 70, 60, 50 en 30 meter)
1. Li Lingjuan (Chi) 1279; 2. Kim Jin-Ho (ZKo)
1276; 3. Seo Hyang-Soon (ZKo) 1275; 4. Katri-
na King (VS) 1265; 5. Aurora Breton (Mex)
1264; 6. Hiroko Ishizu (Jap) 1263; 7. Manuela
Dachner (WDI) 1260; 8. Paiva Meriluoto (Fin)
1259; 27. Carry van Gooi 1211.
Handbal
Dames
Joegoslavi - China 3125; Zuid-Korea .
West-Duitsland 2617 (910); Oostenrijk .
Verenigde Staten 2125 (911).
Eindstand:
1 Joegoslavi 510 (143102); 2. Zuid-Korea
57 (125-119); 3. China 55 (112115); 4
West-Duitsland 54 (91 100); 5. Verenigd*
Staten 54 (114123); 6. Oostenrijk 5-n
(91 117).
Hockey
Heren, halve finales
Pakistan - Australi 10 (10); West-Duits
land - Groot Brittanni 10 (00).
Wedstrijden om 5e tot en met 8e plaats
Nederland - Spanje 00, na verlenging, Ne
derland wint met strafballen (104). Scheids
rechters: Nash (GBr) en Perera (Sri Lanka).
Toeschouwers: 2.000.
India - Nieuw-Zeeland 10 (00).
Dames
West-Duitsland - Verenigde Staten 11
(01). 10. Beth Anders 01, 58. Birgit Hahn
1 1.
Stand:
1. Nederland 47 (126); 2. West-Duitsland
56 (99); 3. Australi 45 (95); 4. Ver
enigde Staten 55 (97); 5. Canada 43
(510); 6. Nieuw-Zeeland 40 (18).
Kanovaren
Heren, K1 1000 meter:
Eerste serie: 1. Boccara (Fra) 3.52,12. 2. Bar
ton (VS) 3.54,18. 3. Genders (Aus) 3.56,09.
Tweede serie: 1. Thompson (Nwz) 3.58,90. 2.
Sundvist (Zwe) 4.01,01. 3. Alegre (Spa) 4.02,40.
Derde serie: 1. Jackson (GBr) 3.56,57. 2. Janic
(Joe) 3.58,43. 3. Diba (Roe) 3.59,40.
Heren, C1 1000 meter:
Eerste serie: 1. Train (GBr) 4.23,15. 2. Inoue
(Jap) 4.23,73. 3. Lopez (Spa) 4.29,50.
Heren, K2 1000 meter, halve finales
Eerste serie: 1. Fisher/Morris (Can) 3.29,09. 2.
Kelly/Kenny (Aus) 3.30,24. 3. Bregeon/Lefgou-
lon (Fra) 3.32,35.
Tweede serie: 1. Menendez/Del Riego (Spa)
3.29,80. 2. Seack/Seack (WDI) 3.30,10. 3. De-
bucke/Hanssens (Bel) 3.31,00. 5. Lebbink/Ste
vens 3.36,36.
Derde serie: 1. Scarpa/Uberti (Ita) 3.28,25. 2.
Andersson/Sundqulst (Zwe) 3.29,80. 3. Kent/
White (VS) 3.29,81.
Heren, C2 1000 meter, halve finale
Een serie: 1. Miguez/Suarez (Spa) 3.53,83. 2.
Botting/Smith (Can) 3.54,49. 3. Ferrer/Velasco
(Mex) 3.58,70. 4. Fukuzato/lzuma (Jap) 4.10,77.
Heren, K4 1000 meter, halve finales
Eerste serie: 1. Nieuw-Zeeland 3.05,67. 2.
Zweden 3.06,78. 3. Groot-Brittanni 3.07,52. 4.
Noorwegen 3.07,97.
Tweede serie: 1. Frankrijk 3.06,57. 2. Spanje
3.09,03. 3. West-Duitsland 3.10,85. 4. Zwitser
land 3 10,36.
Derde serie: 1. Roemeni 3.08,44. 2. Canada
3.09,10. 3. Australi 3.09,98. 4. Finland
3.12,82.
Paardesport
Dreeauur, landenwedstrijd:
1. West-Duitsland 4955 punten. 2. Zwiterland
4673. 3. Zweden 4630. 4. Nederland 4586 (An
nemarie Sanders, Tineke Bartels. Jo Rutten). 5.
Verenigde Staten 4559. 6 Denemarken 4557.
7. Canada 4503. 8. Groot-Brittanni 4463.
Individueel: (eerste twaalf naar Grand Prix
Special van vrijdag)
1. Klimke (Wdl) met Ahlerich 1797 punten, 2.
Anne-Grethe Jensen (Den) met Marzog 1701,
3. Otto Hofer (Zwi) Limandus 1609, 4. Christina
Stckelberger (Zwi) Tansanit 1606, 5. Annema
rie Sanders-Keyzer Amon 1591, 13. Tineke
Bartels-de Vries Duco 1539, 27. Jo Rutten Am-
pere 1456.
Ritmische gymnastiek
Stand na de eerste dag (twee verplichte figu
ren):
1. Marta Bobo (Roe) 19.20; 2. Alina Dragan
(Roe) 19.15; 3. Marta Canton (Spa) 19.05, Dot-
na Staiculescu (Roe) 19.05; 5. Lori Fung (Can)
18.95; 6. Milena Reljin (Joe) 18.90.
Waterpolo
Finaleronde.
Verenigde Staten - West-Duitsland 87 (1 1.
21, 24, 22). Australi - Nederland 87
(21, 22, 23, 21); Joegoslavi - Spanje
148 (33, 31, 54, 30).
Stand: 1. Joegoslavi 48 (4228); 2. Ver-
engide Staten 48 (3829); 3. West-Duits
land 43 (3432); 4. Spanje 43 (3236);
5. Australi 42 (2738); 6 Nederland 4-0
(2333).
Worstelen
Vrije stijl
Tot 48 kilo:
1 Weaver (VS); 2. Irie (Jap); 3. Gab-Do (ZKo);
4. Wenhe (China); 5. Heugabel (WDI); 6. An-
dersson (Zwe).
Tot 62 kilo:
1. Lewis (VS); 2. Akaishi (Jap); 3. Yung-Khm
(ZKo); 4. Brown (Aus); 5. Herbster (WDI); 6. LJ
Bruna (Ita).
Tot 90 kilo:
1. Banach (VS); 2. Ota (Jap); 3. Loban (GBr); 4.
Davis (Can); 5. Appan (Nig); 6. Temiz (Tur).
Zwemmen
Duetten
1. Verenigde Staten (Candy Costie en Trac
Ruiz) 195.584 2. Canada (Sharonk en KeHy
Kryczka) 194.234. 3. Japan (Seko Klmura #
Miwako Motoyoshi) 187.992. 4. Groot-Brittan
ni (Caroline Holmyard en Carolyn Wilson)
184.050. 5. Zwitserland (Edlth Boss en Kan'1
Singer) 180.109. 6. Nederland (Marijke EngeW1
en Catrien Eyken) 179.058. 7. Frankrijk (Pass
ie Besson en Mirlel Hermine) 176.709. 8. Mexi
co (Claudia Novelo en Pllar Ramlrez) 176.409-
Tennis
NK in Scheveningen
Herenenkelspel, kwartfinales
Schapers - Feenstra 60, 62, 62; OostW
- Van Gelderen 64, 63, 64.
Kwartfinales gemengddubbelspel:
Jagerman/Don - Moos/Moos 61, 60; Pa*;
ker/Koever mans - Appel/Van Gelderen 75'
62; Warringa/Oosting - Bakkum/Bruin 63
63; Van de Torre/Mentink - Ter Riet/Ver-
meeren 63, 64.
Halve finale, damesdubbel:
Marriet Pakker/Marianne van de Torre - Nico#
Jagerman/Hellas ter Riet 46, 62, 6*
Digna Ketelaar/Hesther Witvoet - Carin Ba*-
kum/Manon Bollegraf 64, 64.
Medailles
op Spelen
LOS ANGELES, 10 aug.
Na 155 van de 221 wed
strijden op de Olympische
Spelen in Los Angeles is de
verdeling van de medailles
(goud, zilver, brons) als volgt-
1. Ver. Staten 59 50 21
2. Roemeni 17 13 10
3. China 14 7 7
4. West-Duitsland
11 14 \1
5. Itali 11 4 6
6. Canada 7 10 9
7. Japan 7 7 11
8. Australi 4 7 12
9. Groot-Brittanni
4 6 !
10. Frankrijk 4 3 I]
14. Nederland 3 2 ^
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
Els Vader haalt finale niet
Valerie Brisco
zet op 200 m
kroon op werk
Door THEO REITSMA
LOS ANGELES, 10 aug. De verrichtingen van
Daley Thompson zetten alle andere Olympische atletiek
wedstrijden gisteren in de schaduw. Maar het wegpinken
van een traan door Valerie Brisco-Hooks na het winnen
van een tweede gouden medaille gebeurde niet zomaar in
een stil hoekje. Zij is immers de uitblinkster bij de dames
met scherpe tijden die zelfs in het Oostblok zullen steken.
De 24-jarige Amerikaanse
kwam op haar tweede gouden ra
ce uit met een tijd (21.81) die de
derde aller tijden is. Slechts Ma-
rika Koch en Marlies Ghr, de
twee knarsetandend thuis zittende
Oostduitse atletes, zijn beter ge
weest (21.71 en 21.74). De beste
tijd van de Amerikaanse tot giste
ren was 22.16. Het verhaal van
Brisco over haar basis is nauwe
lijks te geloven. Vanaf oktober
trainde zij tweemaal in de week
om pas in januari regelmatiger in
actie te komen. Brisco doet dat in
het atletiek-stimulerende klimaat
van Californi en dat deel van de
wereld blijkt de bakermat voor
veel goede atleten. Haar man, een
ontslagen prof-footballspeler,
heeft het laatste jaar niet gewerkt
om de zorg van het gezin op zich
te nemen. Hij nam alleen de vi
deo's op, stimuleerde zijn vrouw
en staat nu steeds juichend naast
de kant met hun tweejarige kind
op de arm.
Start
Valerie Brisco was niet erg ge
lukkig met haar start in baan ze
ven, maar een hopeloos gevoel be
hoefde zij gisteren niet te hebben.
"Bij het uitkomen van de bocht
zag ik bijvoorbeeld Cook voor
me. Maar ik heb alles gegeven en
de laatste zestig meter gingen
prachtig." Na het winnen van de
400 en 200 meter wil zij nog in
actie komen op de viermaal 400
meter. "Eerst dacht ik: de estafet
tes, dat is me lichamelijk te veel.
De series zitten te dicht op de
200 meter. Maar ik doe het voor
de anderen".
Nadat de Verenigde Staten bij
de heren drie medailles op de 200
meter hadden gepakt, leverde dat
onderdeel bij de vrouwen dus ook
nog eens tweemaal een plak op.
Florence Griffith bleef Ottey uit
Jamaica nog voor. Het versprin
gen, de andere finale bij de dames
gisteren, bracht geen succes. Ca-
rol Lewis, het zusje van Carl, was
sip, toen zij al na drie pogingen
Valerie Brisco-Hooks weet zich verzekerd van een tweede gouden me
daille, dit keer op de tweehonderd meter (foto ANP).
Van der Reijden ziet twijfel
over begroting '92 bevestigd
LOS ANGELES, 10 aug.
Staatssecretaris Van der Reijden
heeft de bevestiging gekregen van
z<jn gedachten dat Amsterdam te
zuinig begroot heeft voor de Spe
len van 1992. Peter Ueberroth, de
voorzitter van het organisatieco
mit in Los Angeles, vertelde
nem dat alleen maar een redelijke
pzet kan worden gemaakt wan
neer wordt uitgegaan van kosten
'n de grootte van een miljard dol-
'ar- 3.350.000.000 gulden, en mis
schien nog wel vijftig procent
meer.
In het gesprek dat de staatsse
cretaris van WVC kort voor zijn
^rtrek uit Los Angeles met
Ueberroth had zei de Amerikaan
onverbloemd: "Wanneer je van
een lager bedrag uitgaat, hoef je
er niet eens aan te beginnen. Je
moet zelf je schema en de plaat-
s^n van handeling bepalen en je
mets aantrekken van wat het IOC
8faag zou willen. Wanneer je op
,Un spoor gaat zitten, ben je ver
loren."
. Ondanks zijn kritische benade-
van Amsterdam 1992 gelooft
Van der Reijden in de mogelijk
heden van Nederlands hoofdstad,
yeberroth heeft hem ook voor die
denkwijze de basis aangereikt.
an der Reijden: "Hij vertelde
efvan overtuigd te zijn dat Am-
^rdam een goede kans heeft,
"anneer je een aantal zaken af
veegt dan weet je dat het IOC
moest toekijken. Haar 6.43 ver
schafte niet eens toegang tot de
rijen van de laatste acht. Voor de
eerste keer klopte er iets niet in
de planning van de familie.
Jackie Joyner, die ook op de
meerkamp niet het hoogst bereik
bare haalde maar toen nog zilver
als troost kreeg toegewezen, ver
moedde in de vierde omloop nog
dat zij met 6.77 brons kon halen.
Eerst ontnam landgenote Thacker
haar die illusie, later sprong
Ionescu uit Roemeni met 6.81
naar zilver en ging het brons naar
de Britse Hearnshaw, die al in de
eerste ronde 6.80 haalde. Winna
res was de Roemeense Stanciu,
met 6.96 was de wereldrecord-
houdster veruit het beste. Haar
krachtige aanloop stampte iedere
illusie over succes bij de tegen
standsters uit de gedachten.
De halve finales vijf kilometer
en 1500 meter dames, alsmede de
series 1500 meter heren leverden
geen sensaties op. Elly van Hulst
plaatste zich net voor de finale op
het tweede onderdeel waaraan zij
meedeed (zesde in 4.10,69). Zij
klaagde over een onregelmatig lo
pende Keniaanse, waardoor zich
talrijke duwpartijen voordeden.
Van Hulst heeft wat problemen in
het Nederlandse Olympische
dorp omdat zij zich buiten de
deur wil voorbereiden nu haar
trainer is gearriveerd.
Els Vader
De tweede Nederlandse, Els
Vader, sloot haar optreden bij de
Olympische Spelen zonder ophef
af. Op de 200 meter verliet zij de
halve finales met een zevende
plaats en een tijd die geen indruk
achterliet (23.43). Vader voelde
zich goed in Los Angeles, maar
haar prestaties waren niet over
eenkomstig de daardoor gewekte
verwachtingen. Zij kwam niet in
de buurt van haar beste tijden en
verdween stilletjes. De vraag rijst
wat haar toekomst moet worden
nu de combinatie werk en atletiek
ook tot een keuzebepaling dwingt.
zal kiezen voor een land dat poli
tiek stabiel is. Nederland voldoet
aan die voorwaarde. Net als Aus
trali, dat Brisbane als kandidaat
heeft. Maar de keuze zal na Ame
rika en Azi vermoedelijk op
Europa vallen en dan zal er be
slist worden voor een land waar
regering, stedelijke overheid, het
Nationale Olympisch Comit en
het bedrijfsleven op dezelfde lijn
zitten."
Ueberroth maakte duidelijk dat
zijn begroting ook niet met
500.000.000 dollar ophield. "Er
was geen moment aarzeling bij
Ueberroth," aldus Van der Reij
den, "toen hij bedragen op tafel
legde. Dat betekent dat het be
drijfsleven op een enorme manier
heeft gesteund. Los Angeles had,
naar ik heb gehoord, 60.000 vrij
willigers. Wanneer je die mensen
moet betalen, komen er echte be
dragen los. Weinig mensen heb
ben zich gerealiseerd hoe moeilijk
'het zal zijn een dergelijk aantal
vrijwilligers in Nederland te vin
den. Ik was en ik blijf ervan over
tuigd dat wij niet buiten het be
drijfsleven kunnen en dat hun za
kelijke benadering van grote pro
jecten ook de onze zal moeten
worden. De organisatie zal kei
hard moeten zijn. Ik sta sceptisch
tegenover het rapport dat mijn se-
cretaris-generaal heeft gemaakt.
Wij zullen echt helemaal opnieuw
moeten beginnen."(ANP)
Willie Dewit (links) haalt uit naar Arnold Vanderlijde, die zijn bokshandschoen maar net kan ontwijken (foto ANP).
Britse tienkamper benadert topsport op ludieke wijze
Thompson evenaart niveau van Lewis
Door onze redacteur
HIDDE VAN DER PLOEG
LOS ANGELES, 10 aug.
De Brit Daley Thompson evenaart
voor menige atletiekinsider de
prestaties van de Amerikaanse
sprinter/verspringer Carl Lewis.
Zijn overwinning in de Olympi
sche tienkamp stond op een zeer
hoog niveau. Dat hij n punt on
der het wereldrecord van zijn be
langrijkste. rivaal, de Westduitser
Jrgen Hingsen bleef, doet daar
aan niets af.
Die curieuze marge van n
punt, op een totaal van 8789,
sloot mooi aan bij de ludieke ma
nier waarop Thompson zijn top
sport bedrijft. Die benadering
verschaft hem waarschijnlijk een
doorslaggevende voorsprong op de
drie Westduitsers (Hingsen, Gui-
do Kratschmer en als vierde Sieg-
fried Wentz) die vanuit een zeer
serieuze benadering zeker niet
minder hard trainen. Daley
Thompson verliest het speelse ele
ment alleen maar even uit het oog
op het moment dat er gelopen,
gesprongen of geworpen moet
worden. Tussentijds is hij de ont
spannenheid en relativering in
eigen persoon.
Het verschil werd met name
benadrukt tijdens de persconfe
renties die de toppers na twee da
gen maximale sportieve inspan
ning in verschillende ruimten ga
ven. Hingsen kwam voor een
klein (Duits) publiek tot zwaar
wichtige analyses. In de ruimte
daarnaast dolde Thompson bij tijd
en wijle wat met een veel groter
internationaal gezelschap. Onmid
dellijk na binnenkomst relativeer
de hij alle speculaties over wie nu
eigenlijk de grootste is, Lewis of
hijzelf. Thompson trok zijn trai
ningsjack uit waardoor een t-shirt
zichtbaar werd met de tekst Is
the second greatest atlete of the
world gay". En daarmee was het
onderwerp voor de eerste tien mi
nuten bepaald. Gay means hap
py in England", verklaarde Daley
Thompson bereidwillig de dubbe-
Daphne Jongejans veelgevraagd
fotomodel in de Verenigde Staten
Vervolg van pagina 1
Het plan is opgesteld door
Douglas die manager van de atle
tiekvereniging Santa Monica
Track Club is, alsook twee advo
caten met medewerking van de
filmacteur Bruce Dern. Deze
"management-groep" heeft in de
afgelopen jaren geprobeerd om
Lewis ook buiten de atletieksector
te lanceren, op de televisie, in
weekbladen als Time en News
week, in de bladen van Ameri
kaanse luchtvaartmaatschappijen.
Tegelijkertijd heeft de groep in
afwachting van de jack-pot alle
lucratieve aanbiedingen van grote
bedrijven hooghartig van de hand
gewezen. Tot de genteresseerden
behoorden een buitenlandse on
derneming die vitamine-pillen
produceert, en een frisdrankbe-
drijf, maar naar de mening van
Douglas hadden zij nog niet vol
doende geld geboden. Nul op rek
west kregen eveneens enkele film
producers die Lewis een rol had
den aangeboden. Volgens Douglas
heeft de groep besloten een gok
te wagen, vanuit de overweging
dat de waarde van Lewis na de
Spelen verder zal zijn gestegen.
Daphne . . .
Maar niet alleen de Amerikaan
se topatleten maken thans de kas
sa op, ook de commercie doet dat.
De grote bedrijven zijn koortsach
tig op zoek naar atleten, van wier
diensten zij na de Spelen gebruik
zouden willen maken, op grond
van hun sportieve prestaties of
hun voorkomen. In het laatste ge
val lijkt de Nederlandse schoon-
springster Daphne Jongejans hoog
te scoren. Een ABC-presentator
vertelde deze week dat zij al door
vier, vijf topfotografen en bedrij
ven was opgebeld die Daphne
Jongejans als fotomodel wilden
recruteren.
Tenslotte willen de grote con
cerns ook waar voor hun geld, na
dat zij vele miljoenen in de Spe
len hebben genvesteerd. Want
weliswaar nemen de sponsors on
geveer een kwart van de organisa
tiekosten voor hun rekening, maar
zij hebben nog eens een veelvoud
in t.v.-commercials en adverten-
Daley Thompson in actie op de 110 meter horden (foto UPI).
Ie bodem in de tekst voor de
slechte Amerikaanse verstaander.
De mogelijkheid dat er mensen,
onder zijn gehoor waren die de
betekenis homofiel niet toekenden
aan de Amerikaanse versie liet de
topatleet buiten beschouwing.
Zoals hij ook met grapjes een se
rieus antwoord ontweek op de
vraag wie nu eigenlijk die op n
na beste atleet was.
Wereldrecord
Ik was niet uit op het wereld
record", antwoordde Thompson
op een desbetreffende vraag.
Het belangrijkste was winnen.
Voor ik polshoog ging springen
had ik nog het gevoel negendui
Daphne Jongejans... fotomodel... (foto OSF).
ties gestoken om zich als Olym
pisch sponsor te manifesteren.
Terwijl bijvoorbeeld het ham
burgerconcern McDonald's 5 mil
joen dollar direct in de kas van
het Los Angeles Olympic Organi-
zing Committee heeft gestort en
voor 4 miljoen dollar het Olym
pisch zwemstadion heeft ge
bouwd, heeft het nog eens rond
25 miljoen dollar voor t.v.-zend-
tijd betaald. Niet veel anders is
de situatie voor Levi Strauss &
Co dat in de afgelopen vier jaar
de beschikking had over een
Olympische begroting van 50 mil
joen dollar. Hiervan is 12 miljoen
besteed aan de kleding van Ame
rikaanse ploegen die aan de
Olympische Spelen en de Pana-
zend punten te kunnen halen,
maar aan die ambitie heb ik niet
toegegeven. Jrgen was bij pols-
hoog lelijk in de problemen. Hij
was niet op zijn wereldrecordni
veau bezig. Hij kwam niet over
4,70 meter en voor de wedstijd
had ik dus ruim voldoende aan
vijf meter."
Gedurende de gehele wedstrijd
was duidelijk dat Thompson zijn
motivatie ontleende aan de presta
ties van zijn rivaal. Toen Hingsen
na het discuswerpen was gena
derd tot 32 punten won de Brit
prompt het achtste en negende
nummer. Het feit dat hij toen na
genoeg onbereikbaar was gewor
den, leidde tot een onregelmatige
1500 meter die hem dus het we
merikaanse Spelen deelnemen.
Ook de Olympisch staf draagt Le-
vi-kleding.
Voor 18 miljoen dollar is ver
der t.v.-zendijd tijdens de Winter
spelen en de Spelen in Los Ange
les gekocht. De resterende 20
miljoen zal aan allerlei promotie
activiteiten worden uitgegeven
die zijdelings met de Spelen heb
ben te maken. De grote vraag is
of dit werkelijk zal uitbetalen. De
situatie bij het Levi-Strauss con
cern is bepaald niet rooskleurig.
Als gevolg van de teruglopende
verkoop is het gedwongen een
aantal mensen te ontslaan. In zo
verre ziet het ernaar uit dat Levi
Strauss heeft gegokt en verloren.
reldrecord juist deed missen. Ik
holde alleen maar", deed hij vra
gen af over dit facet van zijn op
treden. Ik holde zoals ik me
voelde en zoals ik reageerde op
het publiek en de andere lopers.
Voor mij was het alleen maar van
belang de wedstrijd tot een goed
einde te brengen en iedereen te
amuseren, niet in de laatste plaats
mijzelf."
Een ook al weer bijzonder goed
passend aspekt in deze geschiede
nis is dat Daley Thompson per 1
januari 1985 alsnog het wereldre
cord krijgt toegewezen. Voorop
gesteld dat niemand in de tussen
tijd een nog betere tienkamppres
tatie levert dan die Hingsen in ju
ni van dit jaar het totaal oplever
de van 8798 punten en de 8797
die Thompson gisteren veroverde.
De technische commissie van de
internationale atletiek federatie
heeft vorige week namelijk beslo
ten de waardering voor de tien
kamp te herzien. Via een nieuwe
tabel probeert men de verschillen
de disciplines nog objectiever op
elkaar af te stemmen. Door de ja
ren heen heeft men het systeem
steeds vervolmaakt. Zo zou de
Fin Jarvinen die tweede werd op
de Spelen van 1928 en van 1932
op de tienkamp volgens de nu ge
hanteerde tabel beide malen de
overwinning hebben behaald. De
aanpassing per I januari 1985
waardeert de Olympische presta
tie van Daley Thompson iets ho
ger dan het huidige wereldrecord
van Hingsen.
Ontevreden
De Westduitser toonde zich
over die wijziging ontevreden. In
zijn persconferentie ging Thomp
son niet serieus in op deze zaak.
Liever wilde hij kwijt wat prinses
Ann na afloop tegen hem zou
hebben gezegd. You're a very
good looking guy", luidde die
tekst naar zijn zeggen en menige
sportjournalist wilde wel eens we
ten of ze dat nou echt had ge
zegd.
'Gevaar van
plaspillen
onderschat'
LOS ANGELES, 10 aug. -
Doktor Albert Dirix vreest dat
jer zeker nog Olympische deel
nemers zijn die het gevaar van
de zogenaamde "plaspil" on
derschatten. Mensen uit die
takken van sport", meent hij,
"waarin je gewicht van belang
is, "denken dat zo'n tabletje,
waardoor je extra veel urine
kwijt kunt raken, niet schade
lijk is. Boksers, gewichtheffers
en judoka' s bijvoorbeeld",
vervolgt hij, grijpen gemak
kelijk naar dat middel om van
een bepaalde categorie deel
uit te kunnen blijven maken.
Laten ze alstublieft oppassen.
Veel vochtverlies is slecht en
razendsnel kunnen daardoor
onontbeerlijke mineralen in
het lichaam worden afgebro
ken".
Gewonden bij
dameshandbal
LOS ANGELES, 10 aug.
Zeker tien mensen hebben ver
wondingen opgelopen tijdens de
prijsuitreiking van het Olympisch
dames handbal. In de Fullerton
hal begaf een deel van de afraste
ring van een tribune het, waar
door enkele tientallen toeschou
wers drie meter lager op de speel-
vloer terecht kwamen
En man liep een beschadiging
op aan de nekwervels, de andere
verwondingen waren van lichtere
aard. Het hekwerk begaf het toen
de speelsters van toernooiwinnaar,
Joegoslavi hun bloemen tussen
het publiek op de volle tribune
wierpen.
Boogschieten. De Nederlandse
Carry van Gool-Floris is op de
tweede dag van het Olympische
toernooi van de vijftiende naar de
zeventwintigste plaats gezakt. Ti-
ny Reniers daarentegen steeg
naar de elfde plaats. Na twee ron
den heeft hij zeventig punten ach
terstand op de leidende Ameri
kaan Pace.
Duel tussen Vanderlijde
en Dewit rakelt botsing
van boksopvattingen op
Door onze redacteur HIDDE VAN DER PLOEG
LOS ANGELES, 10 aug. Wie wint heeft gelijk, zo
luidt de grondwet van de sport. Dus zou bokser Arnold
Wandcrlijde zijn mond moeten houden na het op punten
verloren gevecht in de Olympische zwaargewichtklasse
tegen de Canadees Willie Dewit.
Vanderlijde wenste die beslis
sing aan te vechten en hanteerde
argumenten die de kern van het
amateurboksen raken. Gaat het
om punten scoren in een vuistge
vecht of om het platrammen van
de tegenstander? Is 'the noble art
of selfdefense' aan de orde of
wordt de ordinaire straatvechter
getooid met het goud? Het ant
woord gaf de jury gisteren na die
halve finale van de jonge Neder
lander verrassenderwijs niet eens
luidend. Want Vanderlijde rakelt
een discussie op die al lang gele
den is afgerond ten koste van 'the
nble art'. Vandaar dat de meeste
landen jongens opleiden en selec
teren die vooral hard kunnen
slaan en er niet tegen op zien
soortgelijke harde klappen te in-
jcasseren. Arnold Vanderlijde doet
daaraan niet mee: Ik ga geen ri
sico's lopen en geen stoten pakken
om die harde stoot te kunnen ge
ven. Dat doe ik gewoon niet."
Botsing
Het leidde tot een boeiende
botsing van opvattingen waarmee
het publiek geen genoegen nam.
Het voorafgaande gevecht in het
middengewicht tussen de Koreaan
Shin Joon-Sup en de Portoricaan
Aristides Gonzales had de aanwe
zigen opnieuw gestaafd in de po
pulaire mening dat straatvechten
een adembenemend kijkspel is en
daar kwam die bijna twee meter
lange, donkere Nederlander ze
lastig vallen met een geheel ande
re opvatting.
Willie Dewit werd gaande de
partij meer en meer uitgefloten
uit ergernis over het feit dat hij
geen korte metten maakte met
deze op snel voetenwerk en tak-
tisch inzicht gebaseerde opvat
ting. Toch dwong Arnold Vander
lijde respekt af bij een deel van
het publiek met zijn superieur
verdedigen en nauwgezet punten
scoren. Dewit kreeg geen kans
hem hard te raken en moest veel
treffers incasseren. In de tweede
ronde raakte hij zelfs even in
moeilijkheden, want Vanderlijde
is weliswaar niet uit op het force
ren van een knock-out, krachte
loos zijn de klappen die hij uit
deelt nu ook weer niet. Dat was
het gebrek waaraan die andere
Nederlandse bokser, Pedro van
Raamsdonk, eerder in het toer
nooi leed, tegen de al genoemde
Gonzales. Vanuit dezelfde opvat
ting als Vanderlijde ging hij dat
gevecht aan, maar hij scoorde
vrijwel niet en achter zijn spaar
zame slagen zat volstrekt geen
'Bokser soms jaren
later menselijk wrak'
Door onze redacteur
GUIDO DE VRIES
LOS ANGELES, 10 aug.
Het dragen van hoofdbescher
mers bij het boksen in Los Ange
les gebeurt op advies van de me
dische commissie van het Interna
tionaal Olympisch Comit. Albert
'Charles Dirix, internist en lector
aan de Universiteit van Leuven, is
secretaris van die commissie. Op
speciaal verzoek van voorzitter
Samaranch van het IOC maakten
Dirix en de zijnen een studie van
de medische aspecten van het
boksen.
Bent IJ het met de critici eens
dat deze tak van sport zou moe
ten worden verboden?
Dirix: De cijfers leren dat het
boksen bijzonder schadelijk kan
zijn. Maar pas op: dan praat ik
over de professionals, die hardere
klappen krijgen dan de (Olympi
sche) amateurs en per partij drie
keer zo lang in de ring staan. De
gevaren komen uit twee richtin
gen: de accute en de chronische.
Een bokser kan na een knock out
direkt aan een hersenbloeding
overlijden en het is mogelijk dat
de fysische en psychische aftake
ling pas vele jaren na zijn carrire
aan het licht treedt. Hij wordt
langzaam een wrak. Dat proces
schijnt, heb ik van collega' s ge
hoord, aan de gang te zijn bij Mu-
hammad Ali. Hij was laatst op de
Amerikaanse televisie te zien. Hij
praatte ongewoon zacht en uiterst
langzaam en kon niet meer nor
maal lopen. Als zo iets het gevolg
is van al die klappen dan denk ik:
laten we er mee stoppen. Er zijn
de afgelopen twintig jaar bij de
profs tientallen doden en enkele
honderden ernstig gewonden ge
vallen.
De amateurs mogen, wat U be
treft. doorgaan?
Dirix: Ik zeg niet dat ik de
amateursport zou willen verbie
den. Ten minste als aan een aantal
voorwaarden wordt voldaan".
Welke?
Dirix: Aan nog meer dan aan
die, die in ons rapport staan en
door de internationale federatie
van het amateurboksen voor wat
de Olympische Spelen en andere
grote toernooien betreft zijn over
genomen".
En dat zijn?
Dirix: Op de eerste plaats de
hoofdbeschermer. Onze commissie
kracht. Hij verloor die partij te
recht.
Vanderlijde niet, de overwin
ning kwam hem toe. De jury had
het moeilijk na zijn partij: drie
van dc leden hadden Dewit met
minimaal verschil als winnaar ge
noteerd, de andere twee spraken
hun voorkeur uit voor de Neder
lander. Scheidsrechter Davies uit
Australi drukte overigens een na
drukkelijk stempel op het gevecht
door Vanderlijde na herhaalde
waarschuwingen voor afklemmen
en omlaag duwen van zijn tegen
stander een openbare berisping te
geven. Die beslissing, die de jury
leden kunnen meenemen in hun
eindoordeel, sloeg op dat omlaag-
duwen. Het was een omstreden
waarneming want Dewit probeer
de zelf keer op keer met het
hoofd omlaag tot dicht bij zijn
langere tegenstander te komen.
Pas helemaal aan het eind van de
partij wees scheidsrechter Davies
hem eenmaal op die overtreding.
Waardering voor de gangbare ge
vechtsopvattingen en respekt voor
de reputatie van de Canadees
speelde ongetwijfeld een rol.
Punten
Door mijn officile waarschu
wing heeft Dewit gewonnen",
constateerde Vanderlijde na af
loop toen de discussie over wed
strijdopvattingen oplaaide. Ik
denk dat ik de winnaar was. Hij
slaat harder, maar ik maak de
punten. Hij heeft me niet geraakt,
omdat ik permanent beweeg. Mis
schien had ik in de eerste ronde
wat meer moeten doen. Hij toon
de veel respekt voor me, dat had
ik niet verwacht. Het publiek wil
bloed zien, maar ik had vertrou
wen in de jury. Ik ben een bokser,
hij is een vechter."
Ik wil vechten", beaamde
Willie Dewit bij wijze van uitzon
dering een stelling van Vanderlij
de. Deze jongen beweegt goed,
maar hij hield me permanent vast
als ik dichtbij hem kwam. Ze we
ten dat ik ze met n klap kan
neerhalen, daarom ontwijken ze
me. Hij liep ook de hele tijd
weg." Het was het thema waarop
Dewit, uitgenodigd door de vra
gen van de Canadese pers, gebio
logeerd bleef parafraseren.
Arnold Vanderlijde had zich in
middels verzoend met zijn bron
zen medaille. Mijn einde is nog
niet in zicht", zei hij. Ik ben 21
jaar, boks pas vijf jaar en ben pas
n seizoen zwaargewicht. Laat
Dewit maar prof worden. Ik wil
de beste amateur van de wereld
zijn. Ik begin onder aan de lad
der."
pleitte er voor die plastic kap in
Los Angeles toe te staan. Het
deed ons deugd dat de wereld -
boksbond hem na met ons te heb
ben gepraat niet alleen aanvaard
de, maar zelfs verplichtte. De kap
zorgt er, volgens insiders, voor
dat de slagen vijftien procent
minder hard aankomen. Er zijn
echter nog discussies over aan de
gang. Pas lang na de Spelen zul
len de onderzoeken uitwijzen wat
de exacte resultaten van dat ding
zijn".
Welke voorwaarden nog meer?
Dirix: In Sarajevo, ten tijde
van de Olympische Winterspelen
van dit jaar, heeft onze commissie
eisen gesteld: de bij het boksen
betrokken doktoren moeten speci
fieke kennis van zaken hebben en
de ringarts heeft mr bevoegdhe
den dan voorheen. Vroeger kon
hij de referee alleen adviseren het
gevecht te staken, nu kan hij de
arbiter verplichten dat te doen.
Verder is nu vast gelegd dat een
bokser na een knock out pas vier
weken, nee soms maanden later
weer mag trainen of aan een wed
strijd mag meedoen".
Uw commissie heeft verder be
reikt dat de medische keuring
van de boksers veel strenger
wordt?
Dirix: Ja. De schedel van een
vuistvechter moet vooraf uitge
breid worden bekeken, terwijl er
verder een neurologisch en car
diologisch onderzoek wordt ver
richt eer iemand de ring in mag.
We gaan zelfs nog verder. Er
komt een scanner aan te pas en
die test moet elk jaar worden her
haald".
Vallen er veel kandidaat-bok
sers door de mand bij die keu
ring?
Dirix: In Belgi blijkt vijf pro
cent van de jongens te worden af
gekeurd. Dat is enorm veel. Ze
hebben afwijkingen aan het cen
trale zenuwstelsel. Met die test
doet men dus uitstekend werk. Op
de eerste plaats voorkomt men
dat schijnbaar gezonde jongens
aan iets gevaarlijks beginnen en
op de tweede plaats verbetert
men het imago van de bokssport.
Want was zo iemand niet op en
top door de artsen bekeken en
had hij na twee jaar van gevech
ten een hersenletsel opgelopen,
dan had men iets gezegd van: dat
komt door het boksen. En dat
hoeft niet zo te zijn".
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
10

WUIHKVII iiian
wi j met vakantie?
VVV-informatie
RENESSE AAN ZEE WEEK

waddeneilanden Lijkt dit je wat?

Tel. 01116-2120
Dagje uit?... Dagje Strandstad! l24auV /m31^.
RENESSE: T.h. vanaf 17/8, 4-6-9 pers. bun
Den Haag-Scheveningen-Kijkduin GRATIS'TENNIS

Rijswijk-Wassenaar
galows en landhuizen. Inl. 01116-1328. isfsr Ga eens op vakantie in een luxe 6
pers, chalet aan het Noord Lim
BSSSJ. burgse water. Speel een partijtje
Vraag het Gratis Strandstad-ideenboekje 1984 tennis of doe een dansje in de disco. Te huur in CAP D'AGDE, Zuid-Frankrijk, halfvrijstaand 4-5 pers.
bij VW Groot Hertoginnelaan41, 2517 EC Den Haag Verwen jezelf in het subtropisch vakantiehuis op 10 minuten loopafstand van zowel naturisten- als

| HERFST*84 VAKANTIE'85 ]ARINO| t/m 24 aug. Scheveningen iedere vrijdagavond vuurwerk noord-brabant zwemparadijs, in de sauna en onder
het solarium. Ga lekker fietsen, sur
fen of zeilen. Kijk 's avonds naar
het video-filmnet. En rust eens uit.
gekleed zandstrand. Het huis bevat: woonkamer met open keu
ken, badkamer met ligbad en vaste wastafel, apart toilet, 2
slaapkamers. Het huis is nieuw en luxueus gemeubileerd en heeft
DRENTHE- FRIESE BOSSEN - TEXEL- t/m 26 aug. Circus Ross Hanson in het Circustheater in
In een gezellig chalet. een ommuurd achterterras met barbecue en een voort erras.
TWENTE -ACHTERHOEK-VELUWEMEER-ZEELAND.| Scheveningen

Vraag 't GRATIS Vakantie-ideenboek ^-
35Q~] Jarino Rekreatie 05908-16866
gl
TERSCHELLING, bungalows en appartementen. Vrij in
t/m 2 sept. in Madurodam tentoonstelling over d S O S
' tennisbanen en manege op loopafstand. Huurprijs vanaf 350,-
kinderdorpen
*EtlOC*'
t/m 1 okt. Internationale Rozententoonstelling in het
Westbroekpark
12 aug. Orievliet Rijswijk optreden van Vulcano
19 aug. Drievliet Rijswijk optreden van Bassie en Adriaan
Xeufeenmeen
~p-^^-^MRECREATIEPARK Tuinmeubels zijn aanwezig. Op het terrein is een zwembad en
RONDVAARTEN VANUIT WILLEMSTAD
Afvaarten iedere dag 12.00, 14.00 en 16.00 uur. per week, ook voor overwinteren. K. Knops, Tafelstraat 10,
Rederij Otter, tel. 01687-2814/2464. Maastricht, tel. 043-17034 b.g.g. 043-51559.
De Kamp 5. 5855 EG Well (N-Limburg) tel. 04783 2444
HOOGE MIERDE "Hart van Brabant"
Speciale week-weekend-midweek aanbieding van 9/3 t/m 25/5 en 7/9 t/m

luxemburg
voor- en naseizoen. Inl./folder Knop Bungalows, 05620- 22 - 25 aug. Internationaal Vuurwerkfestival 14/12 geheel verzorgd in n van onze LUXE BUNGALOWS v.a. / 200,-.
2068. Scheveningen Vraag gratis folder Rest. "Den Hooge Duin", Eendengoor 2a, 5095 AA
Hooge Mierde, tel. 04259-1439.

Voor nog(veel) meer tips: VWDen Haag- ZOEKT U RUST EN ii

BIESBOSCH RONDVAARTEN ZILVERMEEUW. Dag. t/m RUIMTE0 BUNGALOW- LUXEMBURGSE ARDENNEN. T.h. comf chalets en stacaravans.

drenthe 31 aug. 11.00, 13.00 en 15.00 uur, v.a. Zilvermeeuwsteigers,

Drimmelen (Gem. Made). 01626-2609.
PAM( HET WEKENB0SCH!
Rest., zwemb.,
09.352.90374.
speeltuin aanw. Inf. G. A. Kleyn, Telt.

Gees, bung. park De Kamp". Luxe 3, 4 en 5***** bun

galows 2-8 pers. Zeer vrij en rustig gelegen vlak tegen bossen.
Inl. Elders B.V., Dorpsstr. 48, Gees. 05248-1219/1884. STRANDSTAQ limburg , Alle voorzieningen, veel leeuu
rekreatiewofdtveelaandach
.
^ komfo^en oostenrijk
Luxe 6-persoons bungalows
drie slaapkamers. ,wemmen

CAMPING MOOI BEMELEN

, Gratis tennissen, overdekt zwiem
GROSSWALSERTAL, een ongerept bergdal, nog niet ontdekt d.h. grote

Overijssel
e.d. Zelfs de annuleringsverz. ftnV toerisme, waar rust, schoonheid en gemoedelijkheid als een weldaad over je
en toeristenbei. zijn bi) oe komen. Gasthof Lwen, Sonntag Voor gratis folder 09-43.5554.236.
de mooiste camping van Z.-Limburg, met vele attracties prijs inbegrepen
waaronder een waterglijbaan van 40 m. INGERICHTE Nog diverse vakantie-
CARAVANS TE HUUR, nog vrij na 11/8. Inl. Gasthuis mogelijkheden in augustus
102, Bemelen, tel. 04407-1321, b.g.g. 2327. ' PRIJS- ^
en september
WIERDEN. Ruime vrijstaande luxe 4- en 6-pers. bungalows, veel pri VOORBEELDEN:
vacy. Voor informatie en reservering Weelink's Rekreatie, Schurink-
straat 21, Ommen. Tel. 05291-1885.
Bel voor boeking en bro
-week 24-31 aug... f. 525,
MET EN ADVERTENTIE
chure: 'sav0"isn'"V

LIMBURG-EEN UNIEK weekend: 04784-1841

tijdens kantooruren:
w eekend
24-27 aug... f. 295,- BEREIKT U VOOR UW
VAKANTIELAND!
07047.21.01
De DINRELL-EXPRES rijdt rechtstreeks, en extra voor U kunt k boe
gelderland delig naar Duinrell: aankomst Duinrell 10.15 en vertrek
16 uur. Opstappen in: Dordrecht. Zwijndrecht, Ridderkerk,
Rotterdam, Delft, Zoetermeer. Eerst bellen: 070 - 824081.
Er zijn nog enkele Inlichtingen en boekingen
ken bij uw
ABN Bank
DAN 2.000.000 LEZERS.
"Waarheen gaan wij met vakantie", in 8 kranten, biedt u
bungalows en appar Vakantie Boekings- exact wat u van zo'n vakantierubriek verwacht. Precies
Centrale Limburg, op maat gesneden. Efficint in zijn uitvoering.
BEEKBERGEN. Nieuwe kamers met douche/toilet. Dichtbij bos tementen vrij. Postbus 210, 6300 AE
en zwembad, prima keuken. Voll. pension v.a. 45.-. Vr. kl. fol Heeft u belangstelling voor adverteren in deze goed

zeeland Als u dus plannen

der. Naseiz. spec. prijzen. Hotel De Zwaan, tel. 05766-1393. Valkenburg a/d Geul responderende rubriek, dan zenden wij u graag de folder

duitsland
Tel 0440615959/ 13993.
heeft om nog naar met uitvoerige informatie op. Als u onderstaande bon
invult en in een envelop, zonder postzegel, zendt aan
Limburg te komen, Vtkun Nederlandse Dagbladunie B.V., Afd. Waarheen gaan wij
otkiw^sComuUi met vakantie. Antwoordnummer 534, 3000 VB
bel dan n! LiMhuM, Rotterdam, heeft u de folder binnen enkele dagen in .

utrecht bungalowpark ffERKINGEN

MM
VAKANTIE AAN HET GREVELINGENMEER
AUSTERLITZ, gem. Zeist te huur 4 + 6 pers. recreatiebun
galows. Bosrijke omg. Oude Postweg 22, 03439-1212. NOG ENKELE BUNGALOWS VRIJ
ANWB
diMeru/egitvagavfaneC. Mooie vakantiedagen in Bad Benlheim
huis. U kunt natuurlijk ook even bellen 010-14 55 33.
^
Daar moet u geweest zijnl
Heerlijk gelegen luxe familiehotel in Bad Bentheim aan de zuidkant I Stuurt u mij informatie over de advertentie-
Publikatie in samenwerking met het Nederlands Bureau voor Toerisme van de Bentheimer Bergen, dicht bij de Nederlands-Duitse grens, | rubriek "Waarheen gaan wij met vakantie."
biedt u aan zeer comf. 2-pers kamers met douche, w.c., tetef., ra
dio, kleur en-TV en minibar. Verwarmd overd. zwemb., sauna, sola
rium en zonneterr., restaurant, sfeervol caf. | Bedrijfsnaam:

IN AUGUSTUS EMSDEN Z.L. Landg. omg. bos, watersp., bung. en app speelw. speelt Nu
lol/ 150 - red. N 25/8, 2e w. gratis. Tel. 04409-2034
6-daags verblijf met 5 overn., halfpension (3 menu's) voor slechts
DM 270 p.p.
(Aanvang arrangement naar wens, tevens weekend-arr.) Voor
Naam.
Luxe E-pers. bungalows met cv en kleuren-tv. Schit T.h a. aan Savelsbos ZUID-LIM prospektus of inl. 09/49.5922.2047 Familie Toffok), Postfach 129,
D-4444 Bad-Bentheim. Adres

zuid-holland
terend gelegen aan het schone water van de 'Gre- BURG deze gerest, vakwerk boer
velingen' op het eiland Goeree-Overflakkee. Uniek derij. Ind.: Living met open haard, Hoog-Sauerland, Gasthof Rppel, D-5780 Ramsbeck-Valme T. 09- Postcode: Plaats:
surf-gebied. In het park zwembad, tennisbanen, keuken, toilet. Voor- en achtertuin. 492905/774, gemoed, hotel, dir. aan bos, veel vrijetijdsmog., comf. kam. m.
douche/wc, Hp v.a. DM 30.,- VP v.a. DM 36.-. Vraag kleurprosp.
bar-restaurant. Folder/inlichtingen/reserveringen: Huur v.a. 350,- p.w. Ook v. week Telefoon:
CM
CO
Peuterdijk 45.Herkingen gem. Dirksland end en vrij v.a. sept. K. Knops, Ta-
ROCKANJE AAN ZEE. Pension La-Playa, log./ontb. v. felstr. 10, Maastricht, 043-17034, Nog KAM. VRUI Hp DM 32.- v.a. 1-9 DM 29.-, een kind gratis! Pension
tel. 01876-521 / 01876-626 Krausfeld, D-5591 Landkern bei Cochem/Moezel. T. 09-492653-3158
a. 27.50. Tel. 01814-2520. b.g.g. 043-51559.

ADRIATISCHE Zee in div. GEVERSHOF-ANTIEK. H:

Treffers
Verschijnen dagelijks in de gehele
oplage van NRC Handelsblad.
Prijs van 3 gezette regels 29,39, elke
regel meer 7,32 (incl. BTW).
Treffers worden achter elkaar plat
gezet met n woord inhoofdletters.
Breedte 1kolom.
Bij drie plaatsingen van dezelfde
tekst binnen n week worden
slechts twee plaatsingenberekend.
Regeltreffers
ONROEREND GOED-TREFFERS
Woningen te huur 16 Te huur
aangeboden
Aangeboden in Centrum Den
Haag, omgeving Binnenhof, ri
gestoff. kamer- en suite met
ante unieke, ruime drie
kamerflat met balkon etc.
Voor n of twee personen
van STANDING. Gemeubi
leerd of leeg te huur. Mogelijk
met op dezelfde etage praktijk
of kantoorruimte voorzien van
alle comfort ( 110 m2). Br.
21 Personenauto's
aangeboden
VOLPENSION aangeb. op
landgoed N.W. Veluwe. Mooi
gr. terras midden in nat. ge
bied. Prettig woonklimaat,
Inr. mog. 055-417989.
uitstekende verzorging. Voor
meer inf. na 18 uur 03418-
53290.
Kamers 23
AUTO-TREFFERS
46
te koop aangeboden
Spoed! PORSCHE 924, bj.
mei '79, zilver met., veel ex
tra's, goed onderh. 68.000
km. Schadevrij. / 19.750,-.
Weg. omst. t.k. van 1e eig.
PEUGEOT 505, bj. '82, km.st.
49.500. Pr. / 15.000,-. Tel.
01857-2440.
VOLVO 142, '72, kent. '76,
Ipg, 2e mot., 100%, car.
99%, d.groen, 01802-1149.
Weg. omst. MERCEDES 300
D, 1981, aut., prima st., pr.
n.o.t.k., 078-125900.
terd. naar Munchen, Inns-
MERCEDES 240 TD bj. juli
'83, Hansa blauw, 3 mnd. ga
inf. Uw reisadviseur en Intrali-
rantie. 010-125647 9-17 u.
BMW 320/6, bj. 10-'80,
71.250 km. Tel. 010-163549.
I Vakantie
buitenland
INTRALINES touringcar
lijndiensten Spanje, gegaran
deerd dagel. vertrek naar 14
bestemmingen t/m Alicante.
Min. 2 chauffeurs. Iedere za-
bruck, Zagreb, Athene, Thes
saloniki en Instanboel. Voor
nes 01804-27300. (lid gar.
fonds).
Laatste boekingen! Aktief
zeezeilen met de Clipper 'A-
102 badpl. nog app. vrij aug/sept
Gratis folder Swiss Residence
01899-17193. Ook 's avonds.
T.h. bij SPA, vak. huis bij
pracht, riviertje, 5 of 10 pers.
04904-4383.
Te huur onze appartement in
centrum PARIJS, telefoon
033-17473.
Weg. annul. v.a. a.s. zaterd.
11/8 t.h. zr comf. vak.woning
in VOGEZEN, 05293-1894.
I Caravans 103
te koop aangeboden
KOOP-TREFFERS adres voor antieke boerefr
meub. zonder franje en ouder
T.k. BENNER Sennen pups
wetse verlichting. Geversstr
63b, Oegstgeest. Koopav. Da-
I Boekenbeurs 152 met stamb. ing. + ontw., ou gel, geop. 071-170227.
ders HD vrij, 05296-3959
n.o.z. Gevr. schilderijen var
T.k. gevr. H.W. Ph. E. van den
T.H.TOOROP, vroege periode
Bergh van Eysinga, Revolutio Amerikaanse COC-
geen religieuze voorstellingen
naire Cultuur en Eros, een KERSPANIELS, 9 wek., zwart
Ben bereid een goede prijs Ie
boek van liefde en sexe. Tel. en black en tan met stamb.,
betalen. Br. gr. met f. o. nr
020-844310. gent en ontw. 04925-301.
43214280 bur. v. d. bl.
T.k. DOBERMAN PINCHER HILLEGOM-ANTIEK. Honder
I Computer 157 pups, 10 wkn. goede st.b.
den gezellige meub. in vele
goed verzorgd. 04920-36167. houtsoorten v. betaalbare prij
Aanbieding: COMMODORE
64 met Commander datare-
T.k. Duitse HERDERPUPS
met stamb., ingent en ontw.
zen. Ook
Leidsestr. 122. Dagel. ge
kleinantiek

aangeboden VOLVO 345 DLS, 2 L '83,

Gerubriceerde advertenties met een
of meer groot gezette regels.
Prijs per mm per kolom 3,98.
Breedte 1of 2 kolom.
Bewijsnummer alleen op aanvraag
k 2,05 per exemplaar. Deze prijzen
zijn exclusief 5% BTW.
Voor fouten in telefonisch opgegeven
advertenties, alsmede voor fouten
ontstaan door onduidelijk schrift,
behoeft de uitgeefster geen
tegemoetkoming te verlenen in de
vorm van reductie, dan wel gehele of
gedeeltelijke herplaatsing.
Treffers en Regeltreffers kunt u
telefonisch opgeven:Rotterdam:
tel. 010 - 145533, of schriftelijk:
Postbus 824, 3000 DL Rotterdam.
2.14.06
PERSONEEL-
TREFFERS
Divers personeel
gevraagd
Wij zoeken op korte termijn
freelance MEDEWERKERS-
(STERS) voor de direkte ver
koop van relatie- en ge
schenkartikelen. Voor aktieve
en akkurate mensen is dit een
goede bijverdienste. Auto en
een dosis lef is vereist. Wie
durft dit aan. f 25.000,- aan
bijverdienste per jaar is zeker
mogelijk. Vraagt schriftelijke
inl.: Reklamebureau T.C.H.
Gorinchem BV, Postbus 307,
4200 AH Gorinchem.
RIJ-INSTRUCTEUR worden.
De VRM helpt u bij het Staats-
diploma. Iedere ma. avond
voorlichting, aanvang 19.30
uur op de Ln v. Meerdervoort
178, Den Haag. Voor inl. bel
len v. 9-19 uur 070-804849,
ook zaterdag opleiding.
Gevraagd AU PAIR in Neder
lands gezin met 3 schoolgaan
de kinderen bij Parijs. Inl.: tel.
09-3339623064.
Als u een TREFFER driemaal
plaatst, wordt uw Trefkans
groter. Driemaal betalen?
Neen: Als u driemaal plaatst
binnen 7 dagen, hoeft u maar
twee plaatsingen te betalen.
(Treffer-telefoon: 010-145533,
20 lijnen).
o. nr. 43717379 bur. v. d. bl.
EPE, (Veluwe) a.d. bosrand
gel. verb. witte boerderij, ged.
riet gedekt met paardenstal
en schitt., grote tuin: Ind. hal
met open trap, zit/eetk. 70
m2, ant. plav., open haard,
open keuken, 4 sl.k., badk.,
garder. kmr., ap. douche. T.h.
voor 3-5 jr of langer, huur
1500,- p.m. br. o. nr.
43513768 bur. v. d. bl.
T.h. in OUDEWATER, riant
gel. hoekhuis, vrije sector,
gestoff., 1050,- p.m. 08376-
9003.
Onroerende goederen aangeboden
Zuid-Holland 26
In ARKEL, mooi gelegen
10
vrijstaand woonhuis op circa
660 m2 eig. grond met blij
vend vrij uitz. op Mer-
wedekanaal. Ind. begane
grond: Hal, woonk. ( 70
m2) met open haard, plavui
zen, eiken keuken met
inb.app., bijkeuken, toilet,
douche, kelder, gr. tuin met
schuur. 1e verd.: 4 slaapk.,
badk. met ligb. en douche, 2e
toilet. Vliering. Rele vr.pr.
195.000 k.k. Tel. 01831-
1800
UNIEK t.k. geh. vrijst. dijkhuis
met boomg., gr. tuin, dubb.
gar., gr. liv. m. open haard en
glaz. sch.pui, ap. vaste huis-
bar, eetk., roy. op. keuk., div.
sl.kmrs, douches, ligb., geh.
besch. gr. zonneterr., het geh.
zeer gesch. v. div. doeleinden
bijv. won. + praktijkruimte m.
ap. ingang of leuke bistro, ge
heel of gedeeltelijk t.k. k.k.
Rijksstraatwg. 326-328, Rijso-
oord, tel. v. 19 tot 23 u.,
01806-12852.
WALENBURGERPLEIN. Luxe
flat met c v. op 4e (bovenste)
woonlaag in nw flatgeb., met
lift en berging, woonk. 30 m2
met open keuken, slaapk.,
grote badk. met ligbad en
v.w., voor -en achterbalkon,
87.500,- k.k. Tel 010-
523555.
Personenauto's 47 VONTUUR' naar de Engelse corder, 2 joysticks, bandje
04118-2327. Koopavond. 02520-20993.
km.st. 30.000, met recent te koop gevraagd Oostkust van 13 tot 25 aug. Voor CARAVANKUSSENS, met 12 spelen. Ned. boekje +
Ouders zoeken KAMER voor Ned. garantie bewijs / 998,-. T.k. DOBERMANN Pincher 'OLD BORGER' antiek Hune
keuringrapport, / 17.250,-. 1000,- all-in. Tel. 078- ook overtrekken, Varofoam bedstr. 14, Borger (Dr.) voc
hun zoon 1e jrs. studen T.H. Te koop gevr. CITROEN GS Seikosha GP 100 VC printer, pups, goede stamboom, ing.
010-510634. 136104 van 18 tot 20 uur. BV, Kleiweg 93, 010-182471 100% eerlijk Nederlands An
Delft. Tel. 02209-2891. (event. diesel), 3 a 4 jr. oud. gesch. voor de CBM 64, deze + ontw. Tel. 04920-46369.
Schoorl. CITROEN-EIJZINGA, Amster- ALPBACH - Tirol, prachtig AMELAND-Ballum, t.k. staca maand, / 499,-. Calimero, t i e k . O p e n : Z o n d a g s t/m
079-411370. Ruwh. FOXTERRIER pups t.k.
damseweg 73, Amstelveen. gelegen huisje (7 pers.) t.h. ravan 5-7 sl. plaatsen met ex Parallelstr., hoek - Willem de Woensdags van 12-5 uur.
DEN HAAG, in kin gezellig Rijksweg 210. Molenschot bij
020-471166. (Tevens ink.). sept. F 550,- p.w. Br. Pfaund- tra's. 020-790502 na 18 u. Zwijgerstr., naast Rijksweg Gevr. schilderijen va*
bej.pens. is plaats v. besch. Klassiekers- 49 Breda 01611-1367.
Datsun Bluebird 1.8 GL, ler A-6064 Rum. Tel. 09- 13, R'dam-Overschie, 010- P.MONDRIAAN door ver
dame of heer ev. echtpaar, 1e Oldtimers 435222-628162. T.k. BEAGLE pups, + dieren-
klas verzorging. 070-552458. stat.wag., 1e eig., '81, pr. st., I Kampeerauto's 107 155716 / 623478.
pension 01738-8219. zamelaar, die goede prijs v
pr.n.o.t.k. 01879-2698. te koop aangeboden T.h. VAK.WONING, Franse betalen. Br. gr. met foto o. nr
SOFTWARECENTER voor
Alpen. Uniek wandelgebied, T.k. / t.h. Volksw. 2000 cc, 43114281 bur. v. d. bl.
Kamers 24 SAAB 900 Turbo 1979, zwart, T.k. DAIMLER SOUVEREIGN CBM 64 ( 1800 titels) en
5-d., sch.dak., prijs zwemb. en tennisbaan nabij. kampeerbus op GAS, en verh. ZX-spectrum ( 300 titels). I Kunst, antiek 162 Museum-Galerie De West
gevraagd 4.2, 4 drs., bj. 1977, in uitste Tel. 02518-50920. dak, i.zr.g.st., incl. 60 dgn
16.500,-. Tel. 050-136141. Voor gratis info: 010-673092. en curiosa friesche Munt vraagt MARI
kende staat. Vr.pr. kaart, na 18 u.: 045-317004.
1e-jaars STUDENT zkt. kamer RENAULT 5, b.j. '83, km. st. / 10.500,-. Tel. 010-371444 Prachthuis, COSTA BRAVA, 2 PB 28521, 3003 JA R'dam. TIEME SCHILDERIJEN in con
in Leiden of directe omg., tel. woonk., 4 sl.k., 2 badk., voor T.k. kampeerauto FORD ALMONDEHOEVE. Antiek- signatie. Westerstraat 125
27.000, vr. pr. / 10.250,- na Overd. v.a. 13 aug. COMPUTERINSTALLATIE t.k.
045-412041. en achter groot terras, dir. a. TRANSIT, 17.500,-. Tel. boerderij. Duizenden brood-, Enkhuizen, 02280-16026.
18 00 01880-34324 met printer en tekstverwerking
zee, 04160-32275. 2520-29936. incl. voll. assurantieprogram glaskasten, eethoeken, enz.
T.k. PEUGEOT 305 SR Break Auto's en motoren 51 I Kleding, schoeisel 161
1982, km. stand 45.000, prijs te huur
ma. Tel. 010-669663. znder tierelantijnen. Eiken,
/ 13.500,-. Tel. 010-50.00.06. DIVERSE-TREFFERS blankgrenen, Spaans. Veel
kleinantiek. Almondeweg 2, Dames grijp Uw kans, &
1e IJzerstraat 10 B: 2/3 kmr I Kantoor 159
Helaas weg. vertr. van part. 2 CV CITROENS te huur "De Oegstgeest. Tel. tijden, ook komt nooit meer! BON'
flat, NIEUW gestoffeerd, direct
Eend", tel. 020-655636 - Wanted, an American or benodigdheden
beschikbaar, / 45000,- k.k., i.zr.g.st. zijnde BMW 318 i, bj weekend 10-22 u. Koopav. Vr. MANTELS met enorme W'
nov. '81, tel. 010-224769. 932750 I Huwelijk en 121 English intern. PUBLISHER
02522-10450 / 071-314402. fotodoc. 071-172757. tingen!! Spotgoedkoop en roe
kennismaking and writer eventualy for Wij zouden het er wel in willen
Grote eiken tafel, Engelse so garantie. Ook grote maten
ALBLASSERDAM, luxe dri- screen, mat. ready, urgent. pompen, voor schrijf-, tel- en Kollektie 1984/'85. Nu koper
ve-in woning met veel extra's. WATERSPORT-TREFFERS Wilt u reageren op een adver
Br. o. nr. 43317382 bur. v. d. rekenmachines, kassa's en te-
fa, kasten, eeth. (w.o. mah. +
a.s. winter pas betalen! le
159.000,- k.k. 01859-3533. bl. grote jachteeth.), salontafels
tentie met brieven nummer? lefoonbeantwoorders en ko vens reparatie en omwerking
enz. Antiek DE SCHOUW,
T.k. kaj. ZEILBOOT Bies- Zend uw brief aan: Afd. Geru BEVEILIGING noodzaak? Be pieermachines en en com De Bontkoning, Hoogstrae
Vrieseplein 1, Dordrecht. Tel.
Noord-Holland 36 Zeilboten 81 boschkruiser, 7.40 x 2.10 x briceerde Advertenties, Post veiliging zinvol! Beveiliging All- puters eerst kijken bij AVEHA.
078-140446. Dag. 10 - 17 97, Rotterdam-C. Tel. 01"'
te koop aangeboden 0.90 m., Moris Vedette 24 bus 824, 3000DL Rotterdam. tronics al v.a. 60,- p.m. Tel. Meer dan 1000 machines in 117 117.
uur. Do. 21 uur.
p.k., vr.pr. 12.000,-. Tel. Vergeet vooral niet in de lin 010-206891/ 340131. voorraad. Prijzen v.a. 95,-.
Pandje in A'DAM-C. best. uit EVA. Ruimt op o.a. 25 ''
Aveha Kantoormachine Im
3 won. Leeg te aanv. Tel. Coolcat CATAMARAN, b.j. 010-553276. kerbovenhoek het briefnum INVESTEERDERS gevraagd. T.k. GISPEN buisfauteuil apart 50% korting op Bourette
83, compl. met trailer + div. ZEILTJOLK 15,71 x 3.62. Ka mer te vermelden. port B.V., verkoop en tech model 475,-. Tel. 070-
020-251383. Terugbetalingsgarantie aanw. zijden kleding uit Denema'
extra's, 010-825553. nische dienst, Schieweg 45, 649188.
toenen zeilen. Perkins 62 pk Ac. (ongeb., 55), lang en Hoge rente. 03495-72356. ken. Lange Leidse Clwaf!
Rotterdam. Tel. 010-668211*.
Limburg 37 COLIBRI, 5.60 m. kaj.zeilb., 3 voll. inger. 3 slaaphutten. sport., eenv., gev.v.hum.,sen-' Alleen in R'dam ook 's-zater- Duitse, laat-biedemeyer SE straat 147 (Vlakbij SP*
sl.pl., 5 pk yamaha, komp., zr Vr.pr. / 73.000,-. Tel. 02526- sit., meer int.v.kunst en muz. I Horeca 133 dags geopend. Adm. de Ruy- CRETAIRE. Vr.pr. 3500,-. gelgracht), Amsterdam, 02v
Gunstig gelegen vrijstaand g.st.v.onderh., 01859-7963. 75122. dan v. pol., wil gr. m. resp. v. terstr. 58, Oud Beijerland. Tel. Tel. 010-221553. 242679.
BUNGALOW te Schaesberg elk. gev. duurz. kam. sch. 01860-15799.
T.H. of T.K. wegens dubbele
op 2140 m2 eig. gr., hoge opb. m. gelijkgest. VR t. 51 j. 168
mate van privacy, souterrain,
OVERIGE RECREAl"IE-TREFFERS (Z.-Holl ). Br. o. nr. 43415372
zaken, caf, cafetaria, petit Laagste prijs! CANON PC-10, I Woninginrichting
rest. met grote bovenwon. in PC-20 en PC-25 kbpieermach
ruime gar. v. 2 auto's, ber bur. v. d. bl.
DAGJE UIT! Dan naar pret centr. van Zeeuws Vlaan /Cartridges 5-kleur. Off -deal.
ging, c v., wijnopslag, parter
re, entree, plavuizen hal, toil., Vakantie 101 park Anna's Hoeve te Hil
versum, met vele attractie's,
Heer 49 jr. KREEFT zoekt se
rieuze kennismaking met
deren. Inl. 01150-20136. DLK. Maasdijk, 01745-6778. Boekenkasten.
ruime badk. (ligbad, dubb. binnenland vrouw 45 jr. Br. o. nr. Prachtige PERZ. LANGH.
wast., douche, wast.), 4 sl.k., voor jong en oud. Minc- I Financieringen en 125 KATJES met stamb. + inen- Veelzijdig, functioneel en esthetisch verantwoord.
43917385 bur. v. d. bl.
studeerk., eetkeuken, plav. OP GEN AKKER, vak. appar kelerstraat 301, Hilversum, tel. hypotheken ting. Tel. 01849-2610.. VRAAGT GRATIS KLEURENFOLDER
woonk. (60 m2), aan twee tementen, comf. en gezell. 035-857135. Nw. 's Gravelandseweg 33, ESussum. 02159-16050^.
zonneterrassen. Richtprijs Door annul. nog wat ruimte in HAPERT. Rest. Poort van I Zakenflitsen 126 INVESTEERDERS
gevraagd.
I Huisdieren 158 Meubelen opn. STOFFEREN.
/ 365.000,- k.k. Reacties na aug. en sept. Inl. Van de Ven- Brabant, Provincialeweg 60; Terugbetalingsgarantie aanw. Wij zijn gesp. in orig. leder,
5 aua.. tel. 045-311522. Coenen, Valkenburgerweg Tel. 04977-2954, voor een
T.k. wegens leeft. Breda bij Hoge rente. 03495-72356. Van part. pracht, nestje FRIE ook in stof. Vrijbl. pr.opg. Ir-
122-124, 6305 EA Schin op goed vakantie of feestdiner. bos DIERENPENSION m. ver- Gegar. het LAAGSTE tar. in En Treffer GRATIS. 436.5^
Onroerende 40 Geul, tel. 04459-1536. SE STABYPUPS, 8 wkn oud, ter.verz. Intiem, Zaagmolenstr.
OMMEN t.h. zomerhuis in gunn. annex paardesportac- Nederl. Bel Intermediair mensen (boven 13 jaar) D*
goederen gevraagd zwart- en bruinbont, met 73, R'dam. 010-850340, na
bosrijke omg. Vrij na 11-8. commodatie op 2 heet. m. Snelkrediet 01180-15956. reikt u met een Treffer
HOLTEN, comf. luxe 6-8 pers. Tel. 05232-64494 na 18 uur. stamb., ing., getat. en ontw. 18 u. 01814-2441. deze. Met drie plaatsing
bungalow landhuis. Prijs Erg lief v. kind. en waaks.
Particulier vraagt te koop bung. met c.v. en t.v. eigen 550.000,- k.k. Tel. 076- Hoeveel mensen bereikt u als vergroot u de kans op resu_
05960-23233. Holwierde.
verh. BELEGGINGSPER verw. zwemb. Inl. Expl. Mij. VAK.HUISJE t.h. in Overijssel. 149560. u een TREFFER plaatst? Het I Postzegels 169 taat aanzienlijk. Als u driem3
CELEN. 020-645752, na Heidoorn, Twello 05712-2270. Tel. 015-571413. aantal personen van 13 jaar T.k. BORDEAUXDOGGEN. & verzamelingen dezelfde Treffer plaatst binne
20.00 uur. SIMPELVELD: Keur. appar Met een TREFFER in NRC T.k. houten MAGAZIJNSTEL en ouder dat u met een Tref Uitst. waak- en verd. hond. 7 dagen, betaalt u er sle ,i5
Yoga leraar zoekt lesruimte in tement t.h., ook slapen m. Handelsblad bereikt u LINGEN 210 x 1.00 x 30 en fer bereikt: 436.500. (Treffer Vanaf heden nog enkele pups T.k. 50,- stukken Willem v. twee, dus is er n 9r?L
R'dam, 40 m2, eventueel ontbijt, vlakbij Duitse Eifel en 436.500 personen van 13 jaar 40 cm., 500 m. rollenbanen telefoon: 010-145533, 20 lij af te geven. Dr. Beensweg 72, ORANJE. Los of in rol. Tel. (Treffer-telefoon: 010-14"-'
80/500 mm., 074-914849. nen). Wierden, tel. 05469-1006. 03212-1221 na 18 u. 20 lijnen).
met woonruimte. 010-522581. Belg. Ardennen. 045-442295. en ouder.
 NRC
Justitie onderzoekt rol
NMB in ABP affaire
poor een onzer redacteuren
ROTTERDAM, 10 aug. De officier van justitie in Maastricht mr. J. van Opstal,
onderzoekt de rol die de Nederlandse Middenstandsbank (NMB) heeft gespeeld bij het
faillissement van Sport en Spel bv. Deze vennootschap zou door toedoen van het Alge
meen Burgerlijk Pensioenfonds failliet zijn gegaan.
Van Opstal onderzoekt de rol
van de NMB omdat de curator in
liet faillissement, mr. A. H. Stof
fels, de bank beticht van bedrieg
lijk bankbreuk bij het faillisse
ment van Sport en Spel.
Het Algemeen Burgerlijk Pen
sioenfonds (ABP) was financier
van Sport en Spel, een bedrijf dat
zjch toelegde op het aanleggen
van tennishallen. Volgens de di
recteur van Sport en Spel, A. F.
Poot uit het Brabantse Nuenen, is
zjjn bedrijf failliet gegaan omdat
hij weigerde steekpenningen te
betalen aan de directeur beleggin
gen van het ABP, mr. drs. A. J.
M. M. M. zit in voorarrest omdat
hij ervan wordt verdacht steek
penningen te hebben aangeno
men.
Curator Stoffels verdenkt de
Nederlandse Middenstandsbank
en het ABP ervan in het zicht van
het naderende faillissement vier
tennishallen uit de boedel ten
eigen bate te gelde te hebben ge
maakt. Dit gebeurde volgens Stof
f e l i n s t r i j d m e t d e f a i l l i s s e m e n t s -j
wet en ten nadele van de overige
schuldeisers. Op
bankbreuk staat een maximum
straf van zes jaar.
Ontkenning
De directie van de NMB ont
kent de beschuldiging van Stof
fels. Een woordvoerder van de
bank erkent wel dat zijn bank de
financier is geweest van Sport en
Spel maar ontkent dat het faillis
sement niet volgens de regels zou
zijn afgewikkeld.
Minister Rietkerk (binnenland
se zaken) is twee jaar geleden in
zijn functie als Kamerlid voor de
VVD benaderd door directeur
Poot en zijn curator Stoffels om
over het faillissement te praten.
Rietkerk zei hierover in een inter
view met deze krant dat op 24
augustus 1983 werd gepubliceerd:
"Zij beschuldigden het ABP er
van Sport en Spel het faillisse
ment te hebben ingedreven en
vroegen mij of ik daaraan iets kon
doen. Over die zaak een zuiver
burgerrechtelijke aangelegenheid
heb ik informatie ingewonnen
en ik heb Poot en Stoffels toen
aangeraden geen proces tegen het
pensioenfonds te beginnen. Over
onregelmatigheden bij het ABP is
toen niet gesproken. Ik bedoel
Billiton in
Brazili
ROTTERDAM, 10 aug.
Billiton neemt wel deel aan de
uitbreiding van de Braziliaanse
aluminiumsmelter Alumar.
Het belang van Billiton in een
te bouwen tweede smeltstraat zal
echter slechts achttien procent
belopen tegen veertig procent in
de eerste.
De kop boven het bericht in de
ze krant van dinsdag jl. was on
juist. Billiton doet wel aan de uit
breiding mee, maar niet evenre
dig, zoals uit de tekst bleek.
De tweede smeltstraat in het
Aulumurproject zal pas in 1986
in bedrijf komen. Billiton werkt
in het project samen met het
Amerikaanse concern Alcoa.
Het tweede artikel van F. Kempe
'an de Wall Street Journal over
de geringe bereidheid van
Oostenrijk om mee te werken aan
de rem op export van technologie
naar de Sovjet-Unie heeft de
verontwaardiging van Wenen
gewekt. De Oostenrijkse
staatssecretaris voor technologie,
f erdinand Lacina, reageerde
onlangs: "Oostenrijk is bereid om
controle op de export van
technologie uit te voeren, maar
a"een voor zover zijn positie als
oor F. KEMPE
WENEN aug, Amerikaanse
agenten die een spoor van illegale
Jcchnologie-verkopen naar het
Oostblok volgden, waren niet bij
zonder verbaasd toe dat bleek te
'e'den naar de Weense zaken
vrouw Anna landau, die volgens
!j*n al sinds halverwege de jaren
"O goederen naar de Sovjet-Unie
smokkelde.
Volgens een beambte van het
^rnerikaanse departement van
handel zei mevrouw Landau tegen
collega van hem, die uit
"ashington naar Wenen was ko-
men vliegen om haar te ondervra-
?en. alleen maar dat ze geen vak
geheimen wilde onthullen en dat
1 moest ophoepelen'.
Daarop vroegen de Amerikanen
^ostenrijkse functionarissen om
*pien van de vrachtbrieven zo-
at ze zouden kunnen vaststellen
mevrouw Landau de goede-
,en heen had gestuurd, maar ze
regen te horen dat er geen
'chtsgrond bestond voor dit
0rt dienstverlening. In januari is
evrouw Landau overleden aan
bloedende maagzweer. Gn-
er Nachtrab, de contactpersoon
n de VS die haar de bewuste goe
den had verkocht, heeft zijn
ude baan weer terug na een ge-
? genisstraf van 90 dagen
an
onder twijfel een veel lichtere
HANDELSBLAD / MENS EN BEDRIJF
dan in de zin van steekpennin-
het ABP worden ingediend. Cura
tor Stoffels eist van het ABP een
bedrag van in totaal 24 miljoen
gulden. Een bedrag van 12 mil
joen volgt uit het faillissement
van de Sport en Spel bv en nog
eens 12 miljoen is voor de eige
naar van Sport en Spel, A. F.
Poot, persoonlijk, wegens geleden
idele schade.
Poot heeft die laatste vordering
overigens verkocht aan de onroe
rend goedhandelaar W. Meijer
die ook bij de ABP-affaire betrok
ken is.
Strop in VS weinig
effect op winst Amro
bedrieglijke
Door onze Financile redactie
ROTTERDAM, 10 aug. De Amrobank heeft in het
eerste halfjaar een nettowinst geboekt van 100.8 miljoen
gulden. Dit is 4.6 procent minder dan in de overeenkom
stige periode vorig jaar, toen nog een winst van 105.6
miljoen gulden werd gemaakt.
De cijfers zijn gisteren gepre
senteerd. Afgelopen maand had
de Amro al bekend gemaakt dat
de winst wat lager zou zijn, als
gevolg van een verlies van 135
miljoen dollar dat is geleden bij
de European American Bankcorp
in New York. De Amro heeft
daarin een belang van 17 procent.
De strop bij de EAB levert de
Amro een verlies van 74 miljoen
gulden op.
Begin dit jaar heeft de Amro
bank haar 50 procent dochterbe
drijf Morgan Labouchre ver
kocht aan de andere eigenaar,
Morgan Guarantee Trust in New
York. Morgan zou de bank graag
weer volledig in eigendom willen
hebben.
Op het moment van overdracht
was de balanstelling 1.4 miljard
gulden. Over 1983 bedroeg de
winst van Morgan, samen met
zijn geconsolideerde dochter
'Leaseco Nederland' elf miljoen
gulden, een verdubbeling vergele
ken met het jaar ervoor. Het tota
le eigen vermogen bedroeg 78
miljoen gulden. Wat de Amro
voor haar 50 procentsbelang in
Morgan heeft gekregen is niet be
kend gemaakt.
Welk deel van het verlies op de
European American Bankcorp de
Amrobank al in de halfjaarcijfers
zit verwerkt is niet duidelijk. Wel
zegt de directie in een toelichting
op de cijfers dat de toevoeging
aan de voorziening voor algemene
risico's (Var) in het eerste half
jaar op hetzelfde niveau is gehou
den als in de overeenkomstige pe
riode van vorig jaar 475 mil is vooral bereikt door de buiten
joen gulden onder meer "in
verband met de bijzondere voor
zieningen die de Eruopean Ame
rican heeft moeten treffen". On
danks de tegenvaller bij de EAB
verwacht de directie net dat de
nettowinst over heel 1984 belang
rijk zal afwijken van de 209 mil
joen gulden van vorig jaar.
neutraal land dat toelaat."
Oostenrijk is geen lid van de
Navo en ook niet van de Cocom ,
de organisatie die de export van
gevoelige technologie naar
communistische landen
controleert.
De Amerikaanse regering heeft
haar excuses aangeboden voor aan
Amerikaanse functionarissen
toegeschreven uitspraken dat
Oostenrijk niet meewerkt aan het
voorkomen van de high tech
export.
straf dan wanneer er Oostenrijks
bewijsmateriaal tegen hem voor
handen zou zijn geweest.
De campagne van de Amerika
nen om te voorkomen dat militair
toepasbare technologie de Sovjet-
Unie bereikt, heeft een heel aan
tal oogmerken, maar het moei
lijkst te verwezenlijken is daarbij
nog wel de medewerking van de
neutrale landen. De vorderingen
die de VS hebben geboekt in
Zwitserland en Zweden manifes
teren zich in een verscherpte
controle en tot dan toe ongekende
gerechtelijke veroordelingen.
Maar in Oostenrijk, dat enerzijds
zeer zuinig is op zijn neutralitiet
en anderzijds betwijfelt of de
Amerikaanse exportrestricties wel
zo verstandig zijn, is nog maar
weinig veranderd. Uit pas onlangs
bekend geworden bijzonderheden
van onderhandelingen tussen
Washington en Wenen blijkt dat
de Oostenrijkers in hun behulp
zaamheid niet verder willen gaan
dan het (informeel) verstrekken
van meer informatie over potenti-
ele importeurs van Oostenrijkse
technologie.
'We worden toch al een beetje
nerveus van neutrale landen, maar
we maken ons nergens zo druk
om als om Oostenrijk,' aldus Wil-
liam Archey, waarnemend secre
taris-generaal op het departement
Meijer eist behalve de twaalf
miljoen ook tien miljoen gulden
schadevergoeding van drs. J. P.
A. Gruijters. Gruijters heeft in
dertijd op verzoek van minister
Rietkerk een onderzoek ingesteld
naar het ABP en heeft Meijer in
zijn rapport over het pensioen
fonds betiteld als "chanteur".
"Meijer eist die tien miljoen gul
den omdat hij vindt dat zijn naam
is bezoedeld. De tien miljoen gul
den wordt vermeerderd met 5000
gulden per dag vanaf 9 augustus
1983. Dat is de dag waarop hij via
het rapport Gruijters voor het
eerst als "chanteur" in de publici
teit kwam.
Op 20 augustus begint voor de
rechtbank een voorlopig getuigen
verhoor, dat Meijer heeft aange
vraagd om zijn civiele procedure
tegen Gruijters te onderbouwen.
Behalve de ontwikkeling bij de
EAB worden als noodzaak voor de
VAR-dotatie ook de toegenomen
risico's op de internationale kre
dietportefeuille genoemd. Deze
hebben onder meer betrekking op
landenrisico's. In tegenstelling tot
de buitenlandse kredietportefeuil
le is de kwaliteit van de binnen
landse portefeuille verbeterd.
De interestbaten zijn in de eer
ste helft van het jaar met 107,3
miljoen (8,7 procent) gedaald tot
1,13 miljard gulden. In de eerste
helft 1983 stegen de rente-in
komsten nog met 18,5 procent.
De provisie-inkomsten vertoonden
een voortgezette, matige stijging
van 6,2 procent en kwamen daar
mee uit op 416 miljoen gulden.
De stijging in de eerste helft van
1983 bedroeg 27 procent.
Ondanks het wegvallen van de
winstbijdrage van de EAB (onge
veer vijf miljoen gulden in de eer
ste helft van 1983) gaf de post
andere baten toch een belangrijke
groei van 25 procent te zien. De
kosten werden met bijna veertig
miljoen gulden teruggebracht, vo
rig jaar stegen ze nog met bijna
het dubbele.
Per saldo daalden de totale ba
ten van de Amrobank in het eer
ste halfjaar met 3,7 procent, te
gen een stijging in dezelfde perio
de vorig jaar van bijna 20 pro
cent.
De winst per aandeel daalde
doordat de uitbreiding van het
aandelenkapitaal groter was dan
de totale winst. De toeneming in
de kredietvraag (met 0,8 procent)
landse Amrobanken en door Mor
gan.
In Nederland werd de krediet-
vraag nog niet merkbaar gestimu
leerd door de oplevende econo
mie. Het aandeel van de vorderin
gen op de overheid in de totale
portefeuille is verder gestegen van
21,4 naar 23,4 procent.
VS ongelukkig met Oostenrijk als SU doorgeefluik
van handel, belast met het .goede
renverkeer. 'Het land heeft uitge
breide betrekkingen met het
Oostblok. Er worden van daaruit
heel wat Amerikaanse produkten
en technologie doorgestuurd.'
De autoriteiten in de VS zijn
van mening dat alle pogingen in
West-Europa en elders om de ex
portcontrole te verscherpen zin
loos zijn als Oostenrijk zijn gren
zen niet minder doorlaatbaar
maakt voor technologie. Vandaar
dat Amerika Oostenrijk al sinds
twee jaar tot grotere medewer
king maant, met de beschikbaar
stelling van Amerikaanse techno
logie voor Oostenrijk zelf als stok
achter de deur.
VS-functionarissen willen dat
Oostenrijk vaker bewijsmateriaal
afstaat dat Amerikaanse rechtban
ken nodig hebben om een licht
misdrijf in een zwaar om te kun
nen zetten. Ook willen ze dat de
Oostenrijkse grenzen minder po
reus worden voor technologische
produkten afkomstig uit de VS,
of in Oostenrijk gemaakt onder
Amerikaane licentie. En verder is
Oostenrijk gevraagd exportrestric
ties in te stellen op eigen techno
logie die volgens de VS recht
streeks ten goede komt aan de
Russische strijdkrachten.
Toen vorig jaar de toenmalige
kanselier Bruno Kreisky de VS
bezocht, heeft hij zich laten over
halen tot het sluiten van een ak
koord waarin hij beloofde zelfs
mr te zullen doen. Maar tot nog
toe wordt hierover aan geen van
beide zijden veel losgelaten. Zo
wel Oostenrijkse als Amerikaanse
bronnen zeggen nu dat Oostenrijk
akkoord is gegaan met een 'auto
noom stelsel', met bepalingen die
Vrijdag 10 augustus 1984
VORMEN
Weegschaal
Door R. Bullhorst
Menigeen maakt van lijnen
een dagtaak. Weight Watchers
slaan munt uit andermans over
gewicht. Sinds welvaart welzijn
heeft afgelost, bloeit de handel
in personenweegschalen.
De meeste huis-, tuin- en keu
kenweegschalen hebben een ta
bleau gelijk aan de omtrek van
twee voeten, een vanzelfspreken
de zij het nauwelijks opwindende
vorm. Bovenaan zit een vergroot
glas met een streep waaronder
zich een schijf beweegt met op
de rand cijfers. Verschillen van
kilo's worden op deze manier on
getwijfeld geregistreerd, een
pond laat staan een ons meer of
minder gaat de nauwkeurigheid
van veel schalen te boven.
Wie alleen met zijn rechter
oog naar de indicatie onder de
loupe kijkt, een soort omgekeerd
borrelglas, weegt ietsje minder,
wie zijn rechteroog dichtknijpt
en uitsluitend links kijkt, weegt
iets meer dank zij de verteke
ning van het kijkglas. Wie kippig
is moet bukken om het goede
cijfer af te lezen, maar dat kan
de uitslag van de schaal ben
vloeden.
Met de Fitcontrol Memo van
Krupps bent u deze ongemakken
kwijt. Het plateau is exact vier
kant, strak van vorm en in detail
RSV-enquteurs
trachten Stacey
op te sporen
DEN HAAG, 10 aug. De vijf
leden van de parlementaire en
qutecommissie RSV die eind
augustus naar Amerika reizen,
zullen onder meer James D. Sta-
cy, destijds partner van RSV in
het kolengraafproject, ontmoeten.
Maar of ze dat lukt, is de vraag,
want Stacy is vooralsnog onvind
baar.
kenvriend F. K. Friedemann.
Commissievoorzitter Van Dijk
acht de kans dat zij Stacy inder
daad zullen spreken "fifty fifty".
Stacy is voor het laatst gesigna
leerd in Fort Lauderdale (Flori-
da). "Wij hebben mensen die pro
beren Stacy voor ons op te spo
ren". zegt Van Dijk.
De vijf parlementarirs, Van
veel minder ver gaan dan de VS
hadden gewild. Volgens deze
bronnen was de overeenkomst een
deel van de prijs die Oostenrijk
moest betalen voor een joint ven
ture tussen American Microsys
tems Inc. en het Oostenrijkse
staatsbedrijf VEST-Alpine, 's
lands grootste staalproducent.
Het nieuwe Oostenrijkse stelsel
bepaalt dat functionarissen van
het Oostenrijkse ministerie van
handel de VS meer 'informele' as
sistentie zullen verlenen bij het
verstrekken van exportvergunnin
gen, door vragen te beantwoorden
over 'soliditeit en betrouwbaar Unie, maar ook die naar alle an
heid' van potentile importeurs
van geavanceerde Amerikaanse
technologie. Als Amerikaanse ex
porteurs het Oostenrijkse bedrijf
vragen om een 'importverklaring'
waarin naam en toenaam van de
uiteindelijke gebruiker van de
technologie worden vermeld, dan
belooft het ministerie van handel
erop te zullen toezien dat het be
drijf zich aan zijn woord houdt.
In de overeenkomst staat niets
over rechtsvervolging.
Het Oostenrijkse 'stelsel' had,
zo geeft een Westers diplomaat
toe, waarschijnlijk tot doel de
Amerikaan te vermurwen. Het
land garandeert zichzelf zo toe
gang tot Amerikaanse technologie
zonder de Russen boos te maken,
die in ruil voor de terugtrekking
van hun troepen uit Oostenrijk, in
1955, de garantie hebben bedon
gen dat dat land ten eeuwigen da
ge neutraal zou blijven. Volgens
een Amerikaanse functionaris is
Washington met Wenen in onder
handeling om 'dit stelsel verbe
terd te krijgen'.
'Gegeven onze status als neu
lering. De terminal is als een
rechthoekige staaf uitgevoerd
even breed als het plateau. Voor,
plaatsing van de weegschaal vrij
in de ruimte blijven deze ele
menten met elkaar verbonden.
De terminal kan echter ook
losgekoppeld worden en op een
muur, kast of standaard beves
tigd worden. Naast de digitale
indicator bevinden zich zeven
toetsen. Hiermee kan de gebrui
ker zijn gewicht vastleggen en
op elk gewenst moment weer op
roepen uit het elektronische ge
heugen. Of maximaal zeven ver
schillende personen kunnen hier
van tegelijk gebruik maken of
een persoon kan zijn gewicht op
zeven verschillende tijdstippen
registreren. De cijfers zijn van
groot formaat en verschijnen
verlicht op de digitale indicator.
De bediening is simpel. In
schakelen geschiedt door met de
voet de brede toets aan de voor
zijde van het weegplateau aan te
raken. Het apparaat schakelt
zichzelf na gebruik automatisch
uit. Duidelijke en vooral eerlijke
informatie.
Jezelf wijsmaken dat het ge
wicht bijna onveranderd is ter
wijl je toch iets bent aangeko
men kan niet meer. De Fitcont
rol registreert elke verandering
meedogenloos tot op een ons
nauwkeurig.
Dijk, Van Dam, Joekes, Tazelaar
en Van Dis, zullen Washington,
Dallas en Lexington (Kentucky)
bezoeken. In Washington zullen
ze gesprekken voeren met leden
van de Nederlandse ambassade,
onder meer met Ronald van Beu-
ge. Deze heeft als waarnemer een
aantal zittingen bijgewoond van
de Leviticus-commissie, een apart
justitieel orgaan dat speciaal in
het leven geroepen is om fraude
in de Amerikaanse kolenwereld te
bestrijden.
Verder wil de commissie spre
ken met Stacy's voormalige za
Binnenkort zal de Kamer
schriftelijk op de hoogte worden
gesteld van het reisprogramma en
de agenda van de commissieleden.
Van Dijk wil nu al wel kwijt dat
mocht de commissie Stacy niet te
pakken krijgen, daardoor het on
derzoek bepaald onvolledig zou
worden.
traal land, moeten we wel behoed
zaam te werk gaan,' zegt een hoge
Oostenrijkse ambtenaar. 'Er was
geen rechtsgrond voor iets anders,
en daarom hebben we een onaf
hankelijk stelsel aangeboden
waarbij inlichtingen worden inge
wonnen en uitgewisseld.'
De Oostenrijkers hebben ver
klaard dat zij de export van hun
eigen technologie niet aan banden
kunnen leggen, want dat zou in
strijd zijn met hun vrijhandelspo
litiek, en het zou hen dwingen,
neutraal als ze immers zijn, niet
alleen hun export naar de Sovjet-
van handel; er zijn geen agenten
dere landen te beperken. In 1983
heeft Oostenrijk voor 47,4 mil
joen dollar ( 140 miljoen gul
den) aan hoogwaardige technolo
gische produkten naar de Sovjet-
Unie verkocht, en naar de VS
maar voor 32.1 miljoen dollar (
96 miljoen gulden).
'We hebben heel duidelijk te
gen de Amerikaanse ministeries
van defensie en van handel ge
zegd dat Oostenrijk niet in staat
is de export van Oostenrijkse
technologie te beperken,' aldus de
hoge Oostenrijkse ambtenaar. 'En
dat feit hebben de Amerikaanse
autoriteiten geaccepteerd.'
Wat de^ grootste woede van de
Amerikanen heeft opgewekt, was
de verkoop aan Rusland van ma
chines voor continu en roterend
smeden, waarin de allermodernste
technologie is verwerkt en waar
mee onder andere lopen van zwa 1983 bijna 35% van zijn energie
re artillerie kunnen worden ge
maakt. Mondiaal toonaangevende
producent en verkoper aan Rus
land GFM G.m.b.H. in Steyr, dat
na de Tweede Wereldoorlog weer
op poten is gezet met behulp van
Forse winst Shell uit
ruwe olie en aardgas
Door een onzer redacteuren
ROTTERDAM, 10 aug. De forse winstverbetering
bij de Koninklijke/Shell Groep in de eerste zes maanden
van dit jaar (een stijging met 56 procent) is volgens het
olieconcern vooral te danken aan een toeneming van de
produktie van eigen ruwe olie met elf procent en een vier
procent hogere afzet van aardgas. Daarnaast deed de che
mie het aanzienlijk beter.
In het tweede kwartaal verkrap-
ten de marges in de raffinage,
zeetransport en verkoop door het
aantrekken van de dollar en door
een hevige concurrentie. Niette
min ging de nettowinst in het
tweede kwartaal met 25 procent
omhoog ten opzichte van dezelfde
periode van vorig jaar. De eigen
olieproduktie steeg in het tweede
kwartaal met 8,5 procent; de af
zet van aardgas bleef ongeveer ge
lijk.
Valutaschommelingen hadden,
zoals gebruikelijk, een belangrijke
invloed op het resultaat. Door de
.zwakke positie van het Britse
pond ten opzichte van de dollar
en andere valuta's ging het resul
taat in ponden omhoog.
De nettowinst van de Ameri
kaanse Shell Oil ging in dollars in
het tweede kwartaal met zeven
procent omhoog. Toch steeg de
bijdrage van Shell Oil tot de net
towinst van de groep met 43 pro
cent tot 249 miljoen pond; onge
veer 42 miljoen pond is toe te re
kenen aan het verwerven door de
groep van het aanvullende belang
in Shell Oil, welk bedrijf inmid
dels voor 94,5 procent in bezit
van de groep is. Met de vergro
ting van het pakket aandelen
Shell Oil was 3234 miljoen pond
gemoeid.
Exploratie
De groep als geheel gaf in het
eerste halfjaar tien procent meer
uit aan investeringen en explora
tie. Hogere uitgaven in exploratie
en produktie werden gecompen
seerd door lagere investeringen
voor verwerking en chemie.
Resultaten Koninklijke/Shell Groep
(in miljoenen ponden sterling)
tweede kwartaal
Opbrengsten
Opbrengst van verkopen en
andere bedrijfsinkomsten 14.661
Af: omzetbelasting, accijnzen
en dergelijke heffingen
Aandeel in het resultaat van
verbonden maatschappijen
Interestbaten en andere op
brengsten
12.676
Kosten
Aankopen en bedrijfskosten
Verkoop- en algemene kosten
Opsporing
Research en ontwikkeling
Afschrijvingen
Koersverliezen (-winsten)
Interestlasten
Belastingen
Aandeel van derden in het re
sultaat van geconsolideerde
maatschappijen
12.055
Nettoresultaat
het Amerikaanse Marshall-plan.
Sommige Amerikaanse functio
narissen zijn ook niet gerust op de
Oostenrijkse know-how in de sin-
termetallurgie, een geavanceerd
fabricageproces om verschillende
metalen onderling te binden. Het
wordt toegepast in de ruimtevaart
en voor militaire uitrusting zoals
raketten. Een van 's werelds toon
aangevende sintermetallurgische
bedrijven is Metallwerke Plansee
A.G. in Reutte.
De exportcontrole wordt in
Oostenrijk verricht door zes ad
ministrateurs op het ministerie
in de buitendienst. Er bestaat tus
sen de VS en Oostenrijk geen bi
laterale rechtshulp-overeenkomst
en tot op heden hebben ambtelij
ke instanties in de VS nog nooit
inlichtingen gekregen die ze bij
een rechtszaak in de VS konden
gebruiken. Agenten van de VS
zeggen dat ze in Oostenrijk altijd
wel 10 a 15 verzoeken om inlich
tingen hebben lopen in verband
met gerechtelijke onderzoeken,
en dat er nog nooit antwoord is
gekomen. De Westduitse douane
meldt soortgelijke strubbelingen
met Oostenrijk.
De Oostenrijkers zijn van de
Sovjet-Unie afhankelijk, vooral
omdat de binnenlandse energie-
voorraden zijn afgenomen. Voor
lopige cijfers van het Weense In
stituut voor Economisch Onder
zoek wijzen uit dat Oostenrijk in
in het Oostblok heeft gekocht.
Ongeveer 56% van het aardgas en
28% van de olieprodukten kwa
men dat jaar uit de Sovjet-Unie.
Meer dan de helft van alle kolen
kwam uit Warschaupactlanden
Het aandeel van de groep in de
netto-olieproduktie uit het Britse
deel van het Noordzee steeg met
78.000 vaten tot 332.000 vaten
per dag. Dat peil lag, als gevolg
van onderhoudswerkzaamheden,
echter nog iets onder dat van het
eerste kwartaal.
De aardgasafzet in het tweede
kwartaal daalde met drie procent.
Dit was vooral een gevolg van een
daling van elf procent in Neder
land en van 19 procent in Groot-
Brittanni. De binnenlandse gas-
afzet in Nederland steeg welis
waar, maar de export liep sterker
terug.
De resultaten in de chemische
sector stegen van vijf miljoen een
jaar geleden tot 46 miljoen pond
in het tweede kwartaal. De afzet
van petrochemische produkten
was zes procent hoger. De hogere
winsten weerspiegelden volgens
Shell zowel hogere prijzen als rui
mere marges voor de meeste pro-
duktgroepen. Ook bij Shell Oil en
Shell Canada waren de resultaten
in de chemie aanzienlijk beter.
Oliemarkt
Het huidige lage peil van de
olieprijzen op de vrije markt
wordt volgens Shell veroorzaakt
doordat een te groot aanbod de
markt bereikt op een moment
waarop de vraag op zijn diepte
punt is. "De vraag ontwikkelt
zich echter over het algemeen in
gunstige zin en het totale aanbod
zal naar verwachting hiermee in
evenwicht komen", zo wordt ge
zegd. Shell gaat er dan ook vanuit
dat de oliemarkt met het verstrij
ken van het jaar zal kunnen aan
trekken.
eerste halfjaar
1983 1984 1983 1984
17.183 29.591 34.754
4.339 4.861
2.252 2.525
134 202 382 506
133
156
15.016
254
25.888
327
30.726
9.064 10.779 18.630 21.937
965 1.092 1.883 2.056
199 213 403 404
87 80 175 158
508 619 1.045 1.235
39 (86) (52) (90)
140 160 313 300
970 1.329 2.226 2.834
83 52 136 132
14.238 24.759 28.966
621 778 1.129 1.760
(55%, merendeels uit Polen, Oost-
Duitsland en Tsjechoslowakije).
Ook haalt het land bijna een der
de deel van zijn ijzererts uit de
Sovjet-Unie.
Bovendien is de Sovjet-Unie in
de afgelopen tien jaar de VS voor
bijgestreefd wat betreft de handel
met Oostenrijk. De Russen ne
men 4,3% van de Oostenrijkse im
port en 3,9% van de export voor
hun rekening, tegen de VS
respectievelijk 3,4% en 3%.
Heeft men aan VS-zijde eigen
lijk geen goed woord over voor de effectieve controle
manier waarop Oostenrijk de
sluikverkoop van technologie dus moeilijk aan bewijsmateriaal
helpt beperken, de andere twee
belangrijke neutrale landen in
Europa worden, met enig voorbe tenrijk kent Zwitserland zelf wel
houd, geprezen om hun houding.
Zweden doet de meeste moeite
zijn grenzen af te sluiten voor de
illegale handel in technologie. Tij
dens de recente, uitgebreid in het
nieuws gekomen zaak rond Ri-
chard Mueller, de Amerikaan die
computers naar de Sovjet-Unie
probeerde te sturen via West-
Duitsland en Zweden, heeft Zwe
den een wet met terugwerkende
kracht aangenomen om de kisten
te kunnen onderscheppen. Zweed twee miljoen gulden) boete opge
se agenten hebben toen alle doua
ne-depots doorzocht en kratten
met onvoldoende duidelijke op
schriften geopend.
L. M. Ericsson A.B., de groots
te Zweedse producent van tele-
communicatie-apparatuur, heeft
dit jaar zijn volle medewerking van Favag S.A., een Zwitsers be
verleend aan een rechtzaak in de
VS waarbij Ericssons dochteron
derneming Datasaab Contracting
A.B. in Jarfalla een boete van een
kleine tien miljoen gulden kreeg
opgelegd. Datasaab had in de VS
11
Vastgoed in
VS in trek
bij beleggers
AMSTERDAM, 10 aug. De
Nederlandse professionele beleg
gers beleggen het liefst in Noord-
Amerika. De marktwaarde van
onroerend goed in de VS, dat in
Nederlandse handen is, ligt op
het ogenblik op ongeveer 12,5
miljard gulden.
Dit is ongeveer het drievoudige
van de marktwaarde van onroe
rend goed dat Nederlandse profe-
sionele beleggers in enig ander
land in eigendom hebben. Geza
menlijk heeft de groep profesio-
nele beleggers in het buitenland
exclusief Amerika 4,5 miljard
gulden belegd.
Deze cijfers worden gepubli
ceerd in het blad Vastgoedmarkt.
Over de resultaten hoeven de be
leggers niet ontevreden te zijn; de
koersstijging van de dollar heeft
niet weinig aan de stijging van de
marktwaarde bijgedragen. De
aanschafwaarde van de totale on-
roerend-goedportefeuille in de VS
bedroeg namelijk zeven miljard
gulden.
Tussen augustus vorig jaar en
juli van dit jaar hebben beleggers
voor 1,5 miljard gulden netto aan
Amerikaans onroerend goed ge
kocht. Dit is een half miljard gul
den meer dan in de twaalf vooraf
gaande maanden. Kantoorgebou
wen en winkelcentra zijn de
meest geliefde objecten. (ANP)
Schadevergoeding
van 50 miljoen
dollar voor
tabaksfirma VS
DEN HAAG, 10 aug. De
Amerikaanse tabaksfirma Rey
nolds Tobacco International krijgt
49,8 miljoen dollar ter vergoeding
van de schade die het bedrijf leed
op produkten geleverd aan Iran
vr 4 november 1979.
De schadevergoeding is toege
kend door het Tribunaal dat de
gevolgen van de Islamitische re
volutie in Iran voor de betrekkin
gen met de Verenigde Staten af
handelt.
Op 4 november 1979 werd de
Amerikaanse ambassade in Tehe
ran bestormd waarna 52 Amerika
nen 444 dagen in gijzeling werden
gehouden. De leveringen van
Reynolds bestonden vooral uit si
garetten die de firma in 1978 en
1979 aan de Iraanse staatstabak-
maatschappij leverde.
De door het Tribunaal toegewe
zen schadevergoedingen worden
betaald uit een fonds op een spe
ciale rekening van de Nederland
se Bank, dat opende met een sal
do van 1 miljard dollar. Dit be
drag is afkomstig van vroegere
Iraanse tegoeden op Amerikaanse
banken, die grotendeels naar Iran
zijn overgemaakt nadat de gijze
laars in januari 1981 in Algerije
waren vrijgelaten.
De Akkoorden van Algiers, die
de vrijlating van de 52 Amerika
nen mogelijk maakten en het ba
sisdocument vormen voor het Tri
bunaal, bepalen dat Iran er voor
moet zorgen dat het saldo op deze
rekening hoger blijft dan 500 mil
joen dollar. (ANP)
Brandstoffen. Het Ameri
kaanse Huis van Afgevaardigden
heeft besloten van het fonds van
dertien miljard waarmee de ont
wikkeling van synthetische
brandstoffen wordt betaald vijf
miljard dollar af te halen. Veel
leden van het huis vinden de ont
wikkeling te duur.
onderdelen voor een geavanceerd
Russisch radarsysteem gekocht en
die doorgestuurd naar de Sovjet-
Unie, in strijd met een in 1977
door het Amerikaanse departe
ment van handel afgegeven ex
portvergunning.
Zwitserland
Zwitserland vormt een pro
bleem, enerzijds door zijn bank
geheim en anderzijds door een
doorvoerterrein op de internatio
nale luchthaven van Ziirich waar
nauwelijks
doenlijk is. Het is in Zwitserland
voor rechtszaken te komen.
Maar in tegenstelling tot Oos
exportrestricties voor militair toe
pasbare goederen. Volgens de
Zwitserse douanebepalingen moe
ten importeurs een blauw certifi
caat aanvragen waarmee ze ver
klaren dat de goederen bestemd
zijn voor gebruik in Zwitserland
en niet zullen worden gexpor
teerd.
Vorig jaar is door de Zwitserse
douane zeven personen in totaal
1,6 miljoen Zwitserse frank (een
legd wegens de illegale heruitvoer
naar een communistisch land van
Amerikaanse computerapparatuur
die kon worden gebruikt bij de
fabricage van microchips voor mi
litaire doeleinden. De boetes wer
den alle opgelegd aan employees
drijf. (Wall Street Journal)
Tweede en laatste deel van een
serie. Het eerste artikel ver
scheen in het Supplement Mens
en Bedrijf van 8 augustus.
 NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
12

NWB
Familieberichten Wij zijn diep geschokt door het plotseling Tot onze diepe droefheid ging vandaag Enige en algemene kennisgeving.
overlijden van de voorzitter van onze di van ons heen mijn lieve man, onze lieve
rectie vader en grootvader Op 4 augustus 1984 is in Ierland na een
Opgave per telefoon. 010-14 72 11, toestel 3208
NICO BOGAART langdurige ziekte van ons heengegaan op
Opgave per telex: 21243 Mr. WILLEM DOMMERING 71-jarige leeftijd, onze lieve moeder, NEDERLANDSE WATERSCHAPSBANK N.V.
Sluitingstijden: maandag t/m vrijdag: 09.00 uur 'sochtends
zaterdag: 21.00 uur dag tevoren Het is moeilijk te beseffen dat we het zul Geb. 4-7-1898 schoonmoeder en oma gevestigd te 's-Gravenhage
len moeten stellen zonder zijn enthou 's-Graveland: A. E. Dommering-
siasme, zijn grote werklust, maar vooral IRIS SIEM-RODERWALD 8% pet. obligatielening 1970 1 en II per 1976/1985
Koolemans Beijnen weduwe van Dethloff Siem Jr. groot nominaal f 40.000.000,--
Geboren:
zijn menselijke warmte. pro resto groot nominaal f 8.000.000,--
Geboren: Bussum: E. J. Wijsmuller-Dommering Bilthoven: Carla I. Brouwer-Siem
STEFANIA MARIA JOHANNA SENNE GARMT Wij wensen zijn vrouw, kinderen en familie W. J. C. Wijsmuller Jeroen Op 6 augustus 1984 vond te 's-Gravenhage de uitlE
JOHAN MALTHA DIEKE BUIJS de kracht toe om dit verlies te kunnen dra Sjuwke en Frits Ellen plaats van 4.000 obligaties ter aflossing a pari pe,
INGRID DOLK
PIM KLEINBERGEN gen. Huizen N.H.: E. Dommering oktober 1984.
Jurrijn Monte Carlo: Annaeus M. Brouwer Hierbij is getrokken lot no. 6, zodat alle obligaties wel],
Maassluis, 8 augustus 1984
Bestuur, direktie en medewerkers M. I. W. Dommering-Kuenen
Malden, 9 augustus 1984 een nummer dragen dat eindigt op 6, zijn uitgeloot.
Lisztstraat 23 Schutter 2
Radio Nederland Wereldomroep Charlotte en Aritte Correspondentieadres: De uitgelote obligaties kunnen vanaf 1 oktober 1Qg
Gezichtslaan 43 ter betaling worden aangeboden bij:
8 augustus 1984 3723 GB Bilthoven
Huize "Brugchelen" Algemene Bank Nederland N.V., Bank Mees & HopeKj
Noordereinde 38, 1243 JG 's-Graveland De begrafenis heeft heden in stilte plaats en Nederlandsche Middenstandsbank nv te Amsterdan
Op 6 augustus 1984 is na een kortstondige gevonden Rotterdam en 's-Gravenhage, alsmede ten kantore va
ziekte overleden onze lieve De overledene is overgebracht naar de de Kas-Associatie N.V. te Amsterdam.
Met ontsteltenis hebben wij kennis geno rouwkamer Van Vuure aan het Noorder
ELLY FEENSTRA men van het verscheiden van einde 55 te 's-Graveland. Aldaar geen be Van de eerder uitgelote obligaties, waarvan denumm
op de leeftijd van 59 jaar. zoek. eindigen op 5 (1.10.1976), 9 (1.10.1977), 4(1.10.1978
NICO BOGAART 3 (1.10.1979), 0 (1.10.1980), 8 (1.10.1981), 2 (l.n
Leeuwarden: W. Feenstra-Welvaart De crematie zal plaatsvinden maandag 13 Op 7 augustus is in alle rust en vrede ont 1982) en 7 (1.10.1983), zijn nog niet alle obligatiest;
bij leven directeur van Radio Nederland augustus om 10.30 uur in Aula I van het slapen, in de ouderdom van 87 jaar, onze betaling aangeboden.
Leeuwarden: Sjoerd Feenstra Wereldomroep lieve moeder
crematorium "Daelwijck", Floridadreef 7
P Feenstra-Top 's-Gravenhage, 10 augustus 1984.
Wij betuigen de familie ons oprechte me te Utrecht (Overvecht).
Duivendrecht: Nenty(Annie) Kramer WILLEMINA ALEIDE GEERTRUI Nederlandse Waterschapsbank N.\
deleven. Gelegenheid tot condoleren direct na de KNIPHORST
Bergum: Bert en Saakje crematie-plechtigheid in n der condo- weduwe van H. Blaauw,
Marssum: Ina en Jenne Hilversum, 9 augustus 1984 leance-kamers van voornoemd cremato eerder weduwe van J. F. Br von Hemmersweil.
Jeroen, Paula rium.
Het bestuur van de
Leeuwarden: Peter
Correspondentie-adres:
Nederlandse Omroep Stichting R. N. Bar von Hemmersweil
A. C. Bar von Hemmersweil-van Dorp NWB
Michalplein 30 Voorschoten, 9 augustus 1984
1115 CK Duivendrecht Correspondentie-adres:
Op 8 augustus is van ons heengegaan Willem de Zwijgerlaan 76,
De begrafenis heeft inmiddels plaatsge onze lieve broer, onze zwager en oom 2252 VS Voorschoten. NEDERLANDSE WATERSCHAPSBANK N.V.
Bestuur, directie en medewerkers van het gevestigd te 's-Gravenhage
vonden op de Nieuwe Oosterbegraafplaats
Koninklijk tnstituut voor de Tropen hebben Mr. WILLEM DOMMERING Geheel naar haar wens heeft de begrafenis
te Amsterdam. 9%pct. obligatielening 1976 per 1977/1986
met ontsteltenis kennis genomen van het in stilte plaatsgevonden.
plotseling overlijden van Amsterdam: F. A. G. Schreuder- groot nominaal f 100.000.000,--
Dommering pro resto groot nominaal f 30.000.000, -|
N. C. R. BOGAART
voormalig directeur van het Tropenmuseum
's-Gravenhage: E. J. Brouwer-Dommering Op 6 augustus 1984 vond te 's-Gravenhage de uitlotii
Met groot leedwezen geven wij kennis van L. Brouwer plaats van 10.000 obligaties ter aflossing a pari per 1
het overlijden van Hij was een zeer inspirerende persoonlijk neven en nichten HENKES SENEFELDER oktober 1984.
Hierbij is getrokken lot no. 2 waardoor alle obligatie
ELLY FEENSTRA heid.
"VOOR welke behoren tot de uitlotingsgroep waarvan
nummer gelijk is aan dat van het getrokken lot, zijn ui
gedurende een lange reeks van jaren se
C. T. C. Heyning, voorzitter bestuur
J. C. J. Mohrmann, voorzitter directie
'tLOUPEZUIVERE geloot.
cretaresse van de Stichting voor het Kind.
Haar onvermoeide inzet en trouw zullen
Heden ging tot onze grote droefheid van DRUKWERK" De uitgelote obligaties kunnen vanaf 15 oktober 198
ter betaling worden aangeboden bij:
ons heen, onze beste zwager Algemene Bank Nederland N.V., Amsterdam-Rotterdai
voor ons onvergetelijk blijven.
Bank N.V., Bank Mees &: Hope NV, Nederlandsck
Namens de Mr. WILLEM DOMMERING Middenstandsbank nv en Coperatieve Centrale
Stichting voor het Kind: Op 9 augustus heeft onze moeder, schoon feisen-Boerenleenbank B.A. te Amsterdam, Rotterdair
Den Haag, 8 augustus 1984 's-Gravenhage, Eindhoven en Utrecht, voor zover aldaa gi
L. Wigmore moeder, oma en tante gevestigd, alsmede ten kantore van de Kas-Associati
J. A. Cassee G. J. W. Koolemans Beijnen N.V. te Amsterdam.
MARIA WILHELMINA TEN OEVER
Emmastraat 38 K. Koolemans Beijnen-Nedela c
Soerakarta 1902 Bergen op Zoom 1984 Van de eerder uitgelote obligaties, welke zijn voorzit
1075 HW Amsterdam weduwe van Cornelis Timmerman van de uitlotingsgroepen nr. 7 (15.10.1977), nr. 5 (1!
10.1978), nr. 6 (15.10.1979), nr. 4 (15.10.1980), nr.
eindelijk de rust gevonden waar zij de laat Henkes Senefelder BV Grafische Bedrijven (15.10.1981), nr. 8 (15.10.1982) en nr. 10 (15.10
ste jaren zo naar verlangde. Telefoon: 02990-27950 Telex: 14176 Purmerend 1983), zijn nog niet alle obligaties ter betaling aangt
Met leedwezen delen wij u het overlijden boden.
In plaats van kaarten Wij zullen ons haar herinneren zoals zij mede van ons bestuurslid
Bij beschikking van de Ar 's-Gravenhage, 10 augustus 1984
vroeger was: vol toewijding en zorg voor
Op 9 augustus 1984 overleed in het ver ieder die zij liefhad. Mr. WILLEM DOMMERING rondissementsrechtbank Nederlandse Waterschapsbank N.V
pleeghuis "Groenelaan" op 82-jarige leef Amsterdam d.d. 12 juni American
tijd Halsteren: Jannie en De Raad van Bestuur van de Stichting 1984 is het faillissement Tel. & Tel. Co. Bij beschikking van 24 juli N.V. NIEUWE
ELSE LOEB-MAYER "John van Geuns Fonds" van de besloten vennoot 1984 van de Arrondisse NEDERLANDSCH
Hans Remijnse-Timmerman schap Ekli B.V., statutair Onderget. bericht, onder AMERIKA ANSCHE
mentsrechtbank te Amster
eerder weduwe van Dr. Willem Cohen Marinka en Daco gevestigd te Amsterdam verw. naar haar annonce dam werd het faillissement HYPOTHEEKBANK
Heeze: Hanneke en aan de Lindengracht nr. van 26-3-84, dat (oude) van de Stichting Interim in liquidatie
Laatste adres: 239, opgeheven wegens ge K-certif. Trust (incl. talon)
"Zuidwende", de Boelelaan 351. Bob de Bruin-Scheepens Beheer Welzijnswerk Suri- Liquidatie-overzicht pt
brek aan baten. en Hope (incl. div. 48 e.v.) namers & Antillianen Bijl
Arjen, Catelijne en Annemarie Op nadrukkelijk verzoek van haarzelf geef 30 juni 1983 is in beperkt
alsmede CF-cert. van de co mermeer, gevestigd onder
Haar laatste levensjaren waren zeer moei ik eerst heden bericht van het overlijden Bij beschikking d.d. 24 juli des 45269 en 45275 nog mate verkrijgbaar bij ondr
zaam. 4611 BC Bergen op Zoom, 1984 van de Arrondisse
de garage Grunder te Am getekende.
9 augustus 1984 van mevrouw t.m. 31 aug. a.s. in elke sterdam, opgeheven bij ge
Tine Cohen mentsrechtbank te Haarlem combinatie bij haar kunnen brek aan baten. De Liquidateur
Zuidoostsingel 35 LISETTE NIJKERK-PERELS is de aan Gijsbert Lucas van worden ingeleverd ter opne
Isral: Robert O. Cohen Mr Leo Spigt Amsterdamsch
Corr.-adres: Lemel, wonende te Heem ming van nieuwe CF-cert. Trustee's Kantoor B.V.
Channah Ankori-Cohen te Amsterdam op 1 augustus 1984. stede, Binnenweg 28, h/o Prinsengracht 611
Klaverblokken 18, 4661 HJ Halsteren. van 10 aand.
1016 HT Amsterdam NZ.Voorburgwal 326-328
en kinderen De begrafenis heeft in alle stilte plaatsge Lemel Foto-Kino Import en Na die datum zal de tegen Amsterdam, 10 aug. 1984
Moeder is opgebaard in het mortuarium vonden op de Joodse Begraafplaats te Lemel Manufacturer, ge waarde der dan nog uit curator.
en verdere familie van het Algemeen Burger Gasthuis, Zuid vestigd te Heemstede, Bin staande eert. worden ver Bij beschikking van de Ar
Muiderberg. nenweg 28-30, voorlopig Bij vonnis d.d. 31 juli 1984 rondissementsrechtbank
Corr.-adres: Cohen oostsingel 35 te Bergen op Zoom, alwaar kocht en tegen intrekking van de Arrondissements
Sinnigvelderstraat 365 gelegenheid tot afscheid nemen dagelijks Amsterdam, 10 augustus 1984 verleende sursance van be der oude eert. worden be Amsterdam d.d. 6 augustui
taling ingetrokken en is G. rechtbank te Amsterdam is 1984 is in staat van faillis
1382 GA Weesp van 15.00 uur tot 16.30 uur. taalbaar gesteld (incl. opge Domenico Aronica, wonen
Mede namens de familie L. van Lemel voormeld in lopen dividend). sement verklaard de het:
staat van faillissement ver de te Amsterdam aan de Remzi Yasar, wonende Dt
De begrafenis zal plaatsvinden maandag De crematie zal plaatsvinden op maandag I. L. Palache Degenen, die geen nieuwe Korte Leidsedwarsstraat 71
13 augustus om 11.00 uur in het cremato klaard. Tot rechter-commis- CF-cert. meer (kunnen) op Wittenstraat 53-1 te Am
13 augustus. Vertrek vanaf Aula Ter Kleef Direkteur Collectieve Isral Actie saris is benoemd Mr. A. E. hs, in staat van faillissement sterdam, ook handelendt
rium te Breda, ingang Tuinzigtlaan. Gele executeur-testamentair nemen, kunnen nu reeds
6, Amsterdam-Buitenveldert, om 10.00 uur Patijn, terwijl Mr. J. A. van hun stukken inleveren ter
verklaard met benoeming onder de naam Ozcan Co
naar de Joodse Begraafplaats te Muider- genheid tot condoleren na de crematie in den Berg en Mr. B. J. Sol van mr D. H. Beukenhorst fectie met benoeming vai
Corr. adres: incasso. (CF-cert. overboe
berg. Aankomst ca. 10.30 uur. de ontvangkamer van het crematorium. tot curatoren zijn aange ken op code 3252).
tot rechter-kommissaris en Mr. Beukenhorst tot Reek
Samenkomst in het crematorium om 10.45 Johannes Vermeerstraat 22 steld. ondergetekende tot kurator. ter-Commissaris en Mr. R
Geen bezoek aan huis uur. 1071 DR Amsterdam A'dam, 10 aug. 1984 L. J. van Eeghen V. H. Jonker, De Lairesse
Mr. H. Jonker c.s.,
N.Z. Voorb.wal 326-328 Roemer Visscherstraat 47 straat 73, 1071 NV Am
Postbus 228,
2000 AE Haarlem. N.V. Adm.- en Trustktr. 1054 EW Amsterdam. sterdam tot curator.

.CORRECT HEEIT PHILIPS

WP'
mmorntsi

JPL
m=i \ a \
AKAI

JIKA) KIASStBf Cf1VB

JVCi

i
H HEUSS
LALTIJDL
Ji K -Jffri WBT/Z. 'S/a\ JVC KD VI1 CASSETTEDECK
O
Frontloader cassettedeck met
--- I! f T 11 Dolby B en ANRS-ruisonderdruk-
king Voorzien van 3 standen
PHILIPS F-4130 VERSTERKER bandsoortschakelaar (ook metal)

AANBIEDINGEN
PHILIPS F 2132
ANALOGE FM /AM TUNER
Tuner met ontvangst op FM- en
Midden-Golf. Afstemming d.m.v.
analoge afstem-schaal. Signaal
sterkte af te lezen via Led's.
Metallic uitvoering. 42 cm breed.
ADVIESPRIJS 350,
Versterker met een uitgangs
vermogen van 2x25 Watt Voorzien
van toonregeling, loudness en tape-
dubbing (via aux-ingang) en Led-
indikators voor de aflezing van de
geluidssterkte. Elektronisch bevei
ligde eindtrappen. In metallic uitv.
ADVIESPRIJS 410.-
AKAI AA-R 22 L TUNER/VERSTERKER
Technisch zeer moderne receiver
met goede specifikaties
Ontvangst op FM (stereo). Midden-
en Lange-Golf. Digitale kwarts
synthesizer tuner met totaal 12
voorkeuzetoetsen. Versterker
gedeelte met volledig elektronische
Verder voorzien van tape-dubbing. en opnamemeters d.m.v. LEDS. Soft
auto-lader en 4 luidspreker touch bediening. Metallic uitvoe
aansluitingen. Metallic uitvoering. ring Afm.: 44x12x22 cm.
Afmetingen 44x10x32 cm ADVIESPRIJS 330,
ADVIESPRIJS 818.
r AKAI

Radio Correcfprijs
bediening. Op het fluoriserende
frontdisplay zijn alle instellingen
grafisch af te lezen. Uitgangsver I I
198
[MEIBOM* 1 1
mogen 2x30 Watt kontinu FTC II
I Technics
AKAI HX-1 C Afmetingen: 44x10x29 cm.
.ooi TECHNICS ST-Z 15 TUNER OOLBYB EN C CASSETTEDECK ADVIESPRIJS 428.-
Tuner met AM en FM (stereo) ont Nieuwe frontloading cassettedeck
vangst, analoge afstemming. met dolby B en C ruisonderdruk Radio Correctpnjs
TECHNICS RS-B 10 DOLBY B king 3 standen bandsoortschake

CASSETTEDECK
Soft-touch bedieningstoetsen.
Dolby B ruisonderdrukking, 3
standen bandsoortschakelaar (ook
metal), MX-kop.
TECHNICS SL-B 210 DRAAITAFEL
Snaar aangedreven halfautoma-
tische draaitafel, kompleet met MD-
element.
TECHNICS SB-3110 LUIOSPREKERBOX
2-Weg lineair fase-speakersy-
steem. met een belastbaarheid tot
35 Watt. In zwarte uitvoering.
INKLUSIEF LUXE AUDIORACK HS-600
MET ROOKGLAZEN DEUR
ADVIESPRIJS 1700.-
TECHNICS SPACE1500
Bestaande uit:
TECHNICS SU-Z 15 VERSTERKER
Versterker met een vermogen van
SONY ST-JX 35 DIGITALE \
SYNTHESIZER TUNER
Geweldige, selektieve ontvangst
van FM (stereo), Lange- en Midden- Afmetingen: 43x8x29,5 cm
Golf. Muting voor stille afstemming ADVIESPRIJS TOTALE SET 905,-
Digitale uitlezing. auto-research en
5xFMen5xAM voorkeuze.
Afmetingen: 43x5,5x30 cm.
349
/IRISTOINJFV
laar (ook Metal) en soft-touch
bediening, nauwkeurige 12 seg-
ments FLD-opnamemeters. In
metallic uitvoering.
V
JVC
equalizer. Ook geschikt
voor tape-dubbing. Feather-touch
ARISTONA C0-202=PHILIPS CD 202 Metallic uitvoering. nCOMPACT
druktoetsen. In metallic uitvoering.
COMPACTOISCSPELER
, Zeer bekende compact disc-speler
Afm.: 42x85x30 cm.
ADVIESPRIJS 1995,
(SSGB JVC KO-V 35 AUTO-REVERSE
mGITAL AUDIO
CASSETTEDECK
met uitgebreide programmeer ADVIESPRIJS 880,
Voortreffelijk cassettedeck met
mogelijkheden en voorzien van
uitstekende prestaties dankzij het
unieke digitale-ultra precisie filtering,
Super ANRS. Dolby B en C ruis-
RadioCoirectpnjs die door Philips ontwikkelde Radio Cp/rectpflJ?

589
onderdrukkingssysteem. Groot

499
SONYTA-AX 35 VERSTERKER MET digitaal/analoog omzetting. Digi
2x20 Watt kontinu, 3 traps geschei bedieningsgemak door Automatic
INGEBOUWDE 5-TRAPS EQUALIZER tale uitlezing met vermelding van
den toonregeling voor lage, midden Reverse voor opname en weer
Royaal kontinu uitgangsvermogen gespeelde tijd. totale tijd en
en hoge tonen, loudness schake gekozen passage. gave. Metallic uitvoering.
laar en tape-monitor. van 2x40 Watt. Ingebouwde 5-traps
Afm.: 43,5x12x28 cm.
^RC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
Oeso voorziet
nieuwe fase
expansie Japan
PARUS, 10 aug. Japan staat aan de vooravond van
een periode van versnelde economische groei. De over
schotten op de handelsbalans en lopende rekening van de
betalingsbalans zullen aanzienlijk toenemen, ondanks een
scherpe groei van de Japanse import.
Dit staat in het jaarlijkse rap
port van de Organisatie voor eco
nomische samenwerking en ont
wikkeling (Oeso), de club van
westerse industrielanden.
Volgens de Oeso zal de inflatie
dit jaar en volgend jaar "zeer be
scheiden" blijven en zal de werk
loosheid ongeveer 2,5 procent be
dragen. Het bruto nationaal pro-
jukt zal dit jaar met vijf en vol
gend jaar met vier procent toene
men, na een groei van 3,7 procent
in 1983.
Het rapport, dat vandaag is uit
gekomen, waarschuwt voor de ne
gatieve reacties die de economi
sche kracht van Japan bij zijn be
langrijkste handelspartners kan
opwekken. Daarom adviseert de
Oeso aan Japan om de binnen
landse markt meer toegankelijk te
maken voor gemporteerde pro-
dukten. Tevens verdient het aan
beveling om de ondergewaardeer
de yen meer de werkelijke sterkte
van de economie te laten weer
spiegelen. En er moet meer aan
dacht worden besteed aan de bin
nenlandse markt.
"Verdere liberalisering van im-
portregels is gewenst," aldus het
rapport, dat eraan toevoegt dat
zowel Japan als de wereldecono
mie als geheel daarvan zullen pro
fiteren. De Oeso ziet graag het
protectionistische karakter van Ja
pan verminderen, zowel voor de
goederenmarkt als voor de finan
cile markt.
Opwaardering
Inzake de oneigenlijke waarde
van de yen geeft de Oeso toe dat
de mogelijkheden om de yen aan
zienlijk op te waarderen "be
perkt" zijn, tenzij de rentestan
den in het buitenland dalen r-n de
Arbeidsonrust
Curaao
haven
beindigd
WILLEMSTAD, 10 aug.
Een akkoord tussen vakbonden eri
werkgevers heeft gisteren een
eind gemaakt aan een week van
arbeidsonrust in de Cura9aose
containerhaven. Inzet van het
conflict was een bedrag van
150.000 Antilliaanse guldens dat
de vakbonden nog tegoed meen
den te hebben van de werkgevers.
He.t bedrag bestond uit toeslagen
per container die de werkgevers
vergoeden aan de vakbonden, die
deze weer doorgevan aan de werk
nemers.
Het toeslagsysteem was inge
voerd in september 1980 als com
pensatie voor het wegvallen van
het verwerken van de inhoud van
de containers op het haventerrein.
Er is nu een eind gemaakt aan het
toeslagsysteem, omdat de werkge
vers de arbeiders die voor de ver
werking van de inhoud van de
containers zorg dragen in vaste
dienst hebben genomen in novem
ber van het vorig jaar.
(ANP)
K
? x,AI EA G 90 STEREO EQUALIZER
^ 2 traps equalizer om de
"wskamer akoestiek te optimali-
ere
^lr n. voorzien van een muting
^ cuit tape-monitor, controlbereik
^nakelaar van 12 dB /6 dB en
L'R reverse schakelaar. Elke
cnuifregelaar is voorzien van Led-
J^katie Afmetingen:
dollarkoers aanzienlijk daalt.
In het licht van een aantal eco
nomische problemen op de bin
nenlandse markt zijn regerings
maatregelen om de yen op te
waarderen "op dit moment niet
waarschijnlijk," zo voegt het rap
port eraan toe.
Maar de Oeso hoopt dat verbe
tering van de toegang van buiten
landse financile instellingen tot
de Japanse kapitaalmarkt "het
mogelijk maakt dat de yen de
achterliggende economische
kracht beter illustreert."
Het rapport concludeert dat Ja
pan de tweede oliecrisis in de late
jaren zeventig en de daarop vol
gende recessie beter heeft opge
vangen dan de andere 23 lidstaten
van de Oeso.
Negatief oordeelt het rapport
echter over de mate waarin de Ja
panse economie afhankelijk is van
de export. Meer dan de helft van
de groei tussen 1979 en 1983
werd veroorzaakt door buitenland
se vraag, waardoor het groeipa
troon "onevenwichtig" was, aldus
de Oeso.
De samenstellers van het rap
port stellen ook dat deze trend dit
jaar en in 1985 geleidelijk zal
moeten worden omgebogen zodat
de binnenlandse markt de rol van
export als motor voor de econo-'
mie geleidelijk kan overnemen.
Het bedrag dat Japanse bedrij
ven steken in uitbreiding en inno
vatie stijgt aanzienlijk en zal in de
tweede helft van volgend jaar een
jaarlijks groeipercentage van ze
vert procent hebben bereikt, aldus
het rapport. Het geld voor deze
investeringen komt vrij door ho
gere omzet, stijgende winsten en
een aanhoudende technologische
vernieuwing.
Het rapport voorspelt een groei
van de particuliere consumptie
van meer dan drie procent in zo
wel 1984 en 1985, die wordt ver
oorzaakt door een verwachte stij
ging van het besteedbare inkomen
van zes procent in beide jaren.
Dat inkomen steeg in 1983 met 3
procent.
Aangezien de buitenlandse
markt steeds groter wordt, voor
spelt de Oeso voor dit jaar een
explosieve groei van de export
met 12 procent, in 1985 teruglo
pend tot 6,5 procent. Stijgende
binnenlandse vraag, gevoegd bij
de gedeeltelijke opwaardering van
de yen in 1983, zal waarschijnlijk
een stijging van de import veroor
zaken van 11 procent in 1984 en
4,5 procent in 1985.
De import van consumptiegoe
deren zal naar schatting dit jaar
met 20 procent stijgen. (1985: 9
procent) en ook verwacht de Oeso
een grotere import van grond- en
brandstoffen.
Ondanks de verwachte stijging
van de import verwacht het rap
port dat het overschot op de beta
lingsbalans verder zal toenemen.
Dat overschot bedroeg vorig jaar
31 miljard dollar, en de Oeso ver
wacht voor 1984 een overschot
van 41 miljard en 47 miljard in
1985. (AP)
AKAI MBOXtH
AKAI AA-R-1L RECEIVER
Een tunergedeelte met goede
specificaties en ontvangst op FM
(stereo). Midden en Lange Golf.
Zenderzoeksysteem door een ana
loog afstewmgedeelte. De inge
bouwde versterker heeft een
vermogen van 2x22 Watt.
AKAI HX-1 DOLBY CASSETTEDECK
Frontloading cassettedeck met
Dolby Bruisonderdrukking.
AKAI AP-B IC PLATENSPELER
Semi-automatische platenspeler
Snaaraangedreven frontbediening
en inclusief MD-element. .
AKAI RV-50 AUOIORACK
AKAI SR HF 1 LUIDSPREKERBOXEN
Gesloten 2-weg luidsprekerbox met
een max. belastbaar vermogen van
40 Watt. In noten en zwart
ADVIESPRIJS
KOMPLETE INSTALLATIE 1328.-
BadjoCoprfictRTiJS
In metallic/zilver uitvoering.
ADVIESPRIJS 828,
Radio Correctprijs
M9
Russische 'Concorde' aan de grond
Door onze correspondent
MOSKOU, 10 aug. Het
Russische supersonische ver
keersvliegtuig, de Toepo-
lev-144, is definitief uit de rou
latie genomen. Dat heeft een
hoge Sovjet-luchtvaartfunctio-
naris gisteren verklaard op een
persconferentie in Moskou. Re
den van de buiten-gebruikstel-
ling zou zijn dat de Toe-144
niet rendabel was in de exploi
tatie.
Westerse deskundigen ver
moeden dat ook veiligheids
overwegingen een rol spelen.
Een prototype van het toestel
stortte in 1973 neer op een
luchtvaarttentoonstelling in Pa
rijs. Nooit officieel bevestigde
berichten maken verder mel
Economisiche groei VS
groter dan voorspeld
WASHINGTON, 10 aug. De economische groei in
de Verenigde Staten zal dit jaar groter uitvallen dan aan
vankelijk was voorspeld, terwijl de infaltie en de werkloos
heid minder zullen zijn. De rente blijft daarentegen hoog.
Dit blijkt uit de jongste progno
ses van de Amerikaanse regering
over de economische ontwikkelin
gen gedurende de rest van dit
jaar.
Volgens de nieuwe ramingen
zal de rele economische groei
van de VS in het vierde kwartaal
van dit jaar (in vergelijking met
die periode van 1983) geen vijf
maar 6,5 procent op jaarbasis be
dragen. De inflatie zal niet tot 4,9
procent afnemen maar tot 4,4
procent. De werkloosheid zal in
het vierde kwartaal 6,8 in plaats
van 7,5 procent van de beroepsbe
volking bedragen.
De sterke verbetering van de
conjunctuur in de VS sinds het
begin van het jaar (een rele groei
van 8,8 procent in de eerste helft)
zal niet of nauwelijks van invloed
zijn op het reusachtige tekort op
de Amerikaanse begroting. Minis
ter van financin Donald Regan
rekent voor het eind september
Dieselolie De prijzen van die
selolie en huisbrandolie gaan mor
gen met 1,6 cent omhoog ten ge
volge van de ontwikkelingen op
de internationale produktenmarkt.
De prijzen van de benzines, het
LPG en de stookolie blijven on
veranderd.
ifflflB SNfllE BtllSSfRS
, "
AKAI F1 COMPO-FUSION SYSTEM
Prachtige Akai Compo-fusion 3 in 1
combinatie met vol-elektronische
soft-touch bediening.
Versterker met een 2x20 Watt
kontinu vermogen, 4-traps klank
keuze schakelaar en een komplete
Led-indikatie voor alle funkties.
Ingebouwde kwarts synthesizer
tuner met 8x voorkeuze. FM. AM en
Lange Golf. Afstem-indikatie d.m.v.
Leds. Cassettedeel is voorzien van
2 HD-koppen, tiptoets bediening,
IPLS-snelzoeksysteem en dolby B
ruisonderdrukkingssysteem.
MARANTZ TT-520 CT
VOLAUTOMATISCHE PLATENSPELER
MET TANGENTIALE TOONARM
CORRECT INFORMATIE EN AANBIEDINGEN: VIDITEL VIEWDATA NR. 666
Mens & Bedrijf
ding van een ramp met een
Toe-144 kort na de invoering
van het toestel op de binnen
landse lijn Moskou - Alma Ata.
In de loop van 1978 verdween
het toestel weer van deze lijn,
na een halfjaar dienst waarbij
het niet of nauwelijks superso
nische snelheden haalden en
meestal maar half geladen
werd.
Dat de Toe-144 definitief van
het Aeroflot-programma is ver
dwenen, werd al vermoed toen
het toestel niet bleek voor te
komen in het in 1981 gepubli
ceerde vijfjarenplan van de
Sovjet-burgerluchtvaartmaat-
schappij. De functionaris die
dit feit gisteren bevestigde,
hoofd van Aeroflots internatio
aflopende begrotingsjaar 1984 op
een tekort van 175 miljard dollar.
De minister verwacht dat het
tekort in de komende begrotings
jaren zal kunnen afnemen tot 135
a 160 miljard dollar. Het onafhan
kelijke begrotingsbureau van het
Amerikaanse Congres schat het
tekort voor dit jaar op 172 mil
jard dollar, maar ziet het de ko
mende jaren juist toenemen tot
263 miljard dollar in het begro
tingsjaar 1989.
De Amerikaanse regering denkt
nu wat minder optimistisch over
het renteverloop. Begin dit jaar
ging zij er nog van uit dat de ren
te van schatkist^apier met een
looptijd van drie maanden (de
voornaamste geldbron van de
schatkist) dit jaar gemiddeld 8,8
procent zou bedragen. Nu houdt
zij het op 9,6 procent. Zelfs dat is
waarschijnlijk nog te optimistisch
want het tarief bedraagt op het
ogenblik al 10,55 procent. (DPA)
Export.
Export. De EG
De
EG heeft
heeft in
in de
eerste vier maanden van dit jaar
negentien procent meer gexpor
teerd dan in de eerste vier maan
den van het afgelopen jaar. De in
voer van de EG nam toe met zes
tien procent.
:: 0 OOCi 1 i en radio-ontvangst op FM en
Geschikt voor alle bandsoorten
(ook Metal). Volautomatisch snaar-
aangedreven draaitafel, schuift
automatisch het toestel in, nadat de
mm
plaat op de afspeler gelegd wordt,
kan ook in uitgeschoven stand
.afspelen. Inclusief MD-element
ADVIESPRIJS 1648.-
BadioCorrMtprjJI
999
Volautomatische snaaraange
dreven platenspeler met motor-
gestuurde toonarm. Frontbediening
d.m.v. tiptoetsen, regelbare snel
heid dmv. vederlichte strobos
coop. Kompleet met opsteek MD-
element. Afm.: 35x11,6x36 cm.
ADVIESPRIJS 808-
Radio Correcfpnis
299
nale afdeling Nikolaj Poljants-
joek, verwees naar de Brits-
Franse Concorde als bewijs dat
supersonische verkeersvliegtui
gen niet rendabel kunnen zijn.
De persconferentie in Mos
kou vond plaats ter herdenking
van de 25-ste verjaardag van
Moskou's internationale vlieg
veld Sjeremetjevo. Poljantsjoek
verklaarde dat Aeroflot bereid
is om "vanaf morgen" de lijn
verbinding tussen Moskou en
New York te hervatten, die in
1980 werd opgeheven door de
Amerikaanse regering naar aan
leiding van het Sovjet-optreden
in Afghanistan. Volgens de
Aeroflot-functionaris vliegen
thans jaarlijks 35.000 Amerika
nen naar de USSR met transit-
verbindingen.
Staatsbank
neemt deel
in Creusot
LE CREUSOT, 10 aug.
Een groep staatsbanken in Frank
rijk zal waarschijnlijk een belang
van 34 procent nemen in het niu
we bedrijf dat het Franse staal
concern Creusot-Loire zal overne
men. De curator van Creusot-Loi-
re heeft dat gisteren verklaard te
genover het persbureau Reuter.
Het bedrijf verkeert sinds juni in
liquidatie.
Volgens de curator maken Cr
dit Lyonnais, Socit Generale,
Banque nationale de Paris en Ban-
que de 1'union Europenne deel
uit van de groep. Deze banken
zijn volledig eigendom van de
Franse staat.
Hij sprak berichten tegen dat
de overneming van Creusot-Loire
spoedig een feit zou zijn . Het
staatsstaalbedrijf Usinor, de kern
reactorbouwer Framatome en het
particuliere staalbedrijf Fives Cail
Babcock, die samen de overige 66
procent van de aandelen zullen
nemen, zullen niet voor 15 augus
tus hun "letter of intent" bekend
maken. De curator verwachtte de
overneming dan ook op zijn
vroegst aan het einde van deze
maand. (Reuter)
Luchthavens. De elf interna
tionale luchthavens van West-
Duitsland hebben in de eerste
helft van dit jaar 23,21 miljoen
passagiers afgehandeld, 7,4 pro
cent meer dan in de eerste helft
van vorig jaar.
SONY WM-DD MKII STEREO WALKMAN
MET DOLBY B
Opvolger van de bekende walkman
WM -DD maar nu met ingebouwde
dolby B ruisonderdrukking. Uitge
voerd met disc-drive motor voor
nauwkeurig: bandtransport, auto
stop en soft touch bediening.
Inclusief hoofdtelefoon In rood,
zwart en zilver. Afm.: 8x11x3 cm.
ADVIESPRIJS 410,
Radio Correctpj IlRadio Gorrectprijs
N||UJS|MDSTffl
Panasonic
PANASONIC CO 954
AUTORADIO/CASSETTE
SPELER MET REVERSE
Prima stereo autoradio/cassette
speler met ontvangst op FM
(stereo), Midden- en Lange-Golf.
Tevens voorzien van 15x voor
keuze stations, automatische
zenderzoek en auto-reverse. Dolby
Door
ANNA SANDOR
Vrij verkeer van werkkrach
ten kent men in Oost-Europa
niet, net zo min als een vrij ka
pitaalverkeer: een dergelijke in
tegratie tussen de landen onder
ling heeft men er nooit nage
streefd. Toch bestaat het begrip
gastarbeider wel degelijk. Het
heeft alleen een andere vorm en
inhoud dan in het Westen. De
laatste tijd groeit zowel de be
tekenis als de variatie van het
"gastarbeiderschap" binnen de
Comecon.
De DDR was het eerste
Oosteuropese land dat, reeds in
de jaren zestig, andere Come-
con-landen om arbeidskrachten
vroeg. De DDR kampte met
een groot tekort aan werkkrach
ten, niet in de eerste plaats als
gevolg van de grote emigratie
naar West-Duitsland tussen
1945 en de bouw van de Muur
in 1961.
Oost-Berlijn kon toen die
vaklieden uit de Oosteuropese
buurlanden makkelijk krijgen
wegens het hoge technische ni
veau er viel veel te leren
en het hoge levenspeil. Nog
steeds is in Oost-Europa het
Oostduitse welvaartspeil hoger
dan in de andere Oosteuropese
landen, al is het verschil de af
gelopen twintig' jaar wel wat
verkleind.
Voorwaarden
Halverwege de jaren zeventig
kwamen in de Sovjet-Unie de
zogenoemde 'gemeenschappelij
ke investeringen' van de grond.
Daarvoor waren gastarbeiders
nodig. Na de oliecrisis was
Moskou wel bereid meer ener hebben er wel enkele duizenden
gie en grondstoffen te leveren
aan de Comeconpartners, maar
alleen op voorwaarde dat die
landen zouden helpen bij de
winning en ontwikkeling van
bedrijfstakken. De kleine Oost
europese landen stuurden daar
op gastarbeiders, niet alleen on
geschoolde maar ook hoog ge
kwalificeerde mensen, veelal op
vrijwillige basis en voor een pe
riode van gewoonlijk n of
twee jaar.
De Sovjet-Unie kampt in het
algemeen met een tekort aan
werkkrachten, vooral in Siberi.
Blgarije bleek het meest ge
porteerd van het sturen van
werkkrachten. De Sovjet-Unie
Textiellanden willen
extra Gatt-vergadering
GENEVE, 10 aug. Achtentwintig textielexporteren-
de landen in de Derde Wereld hebben de Gatt (Algemene
Overeenkomst inzake Tarieven en Handel) gevraagd om
een bijzondere vergadering ter bespreking van de nieuwe
beperkingen van de Amerikaanse import van textiel. Dit
heeft het secretariaat van de Gatt in Genve gisteren
bekendgemaakt.
Volgens een verklaring van de
28 landen zal hun export van tex
tiel naar de VS ernstig te lijden
krijgen van de nieuwe Amerikaan
se regels inzake de herkomst van
textielprodukten, die op 7 sep
tember van kracht worden. Om te
bekijken wat daaraan te doen valt
zou het textielcomit van de Gatt
niet later dan in de eerste week
van september bij elkaar moeten
komen.
Dit is voorgesteld na twee da
gen van informeel overleg tussen
de textielexportlanden in de Der
de wereld die vorige maand in
'Karatsji (Pakistan) besloten tot de
oprichting van een Internationaal
Textiel- en Kledingbureau in Ge-
nve.
SONY CFS-FM 7
Draagbare stereo
radio/cassetterecorder
inclusief losse FM-stereo~
radio walkman met oordopjes.
Cassetterecorder met tape-selector
Midden-golf met een analoge
afstemschaal. Goede geluidskwa
liteit dankzij ingebouwde 2x4 Watt
frontluidsprekers. Batterij en 220
Volt. Afmetingen: 44x12x7,3 cm.
In wit/metallic uitvoering.
ADVIESPRIJS 705.
299
en bandsoort-schakelaar voor alle
bandsoorten. Ingebouwde kwarts-
klok en verkeersdecoder. Inklusief
losse 2x20 Watt eindversterker
(booster). In zwarte uitvoering.
ADVIESPRIJS 1398,
BadloPorcectprM
699
OPENINGSTIJDEN
MAANDAG 13 00 18 00 UUR
DINSDAG 900 1800 UUR
WOENSDAG 9 00 18 00 UUR
DONDERDAG 900 18 OU UUR
VRIJDAG 900 21 00 UUR
ZATERDAG 900 1700UUR
OOST-EUROPA
Gastarbeiders
kent daarnaast nog "binnen
landse" gastarbeiders. In de
Centraal-Aziatische Sovjet-re-
publieken bestaat een overschot
aan arbeidskrachten, die Mos
kou graag naar het met tekor
ten kampende Siberi en Euro
pees Rusland zou sturen.
Dat levert echter wegens de
grote etnische en culturele ver
schillen problemen op. Die ver
schillen tussen een Moskoviet
en een Toerkmenir zijn bij
voorbeeld groter dan die tussen
een Moskoviet of een Bulgaar,
Pool of Hongaar.
In de mode
In de jaren tachtig zijn bin
nen de Comecon de Poolse en
de Vietnamese gastarbeiders
"in de mode" gekomen. Vanaf
1980 is de Poolse produktie
drastisch teruggelopen en bleek
een fors deel van de bedrijven
overbodig of verliesgevend, met
name door slechte en onverant
woorde investeringen. Aange
zien het bewind, in 1980 vast
besloten die bedrijven op te
doeken, een flinke werkloosheid
verwachtte, wendde het zich tot
de andere Oosteuropese landen
met het verzoek honderddui
zenden Poolse gastarbeiders op
te nemen.
Van massale sluitingen is het
niet gekomen en van honderd
duizenden Poolse gastarbeiders
is daarom ook geen sprake.
Maar de Oosteuropese landen
dividuele basis het recht krij
overgenomen.
Vietnam probeert met het
sturen van werkkrachten naar
Oost-Europa de kredieten uit
de oorlogsperiode af te lossen.
Tienduizenden Vietnamezen
werken in vooral de Sovjet-
Unie en Tsjechoslowakije. Op
de Comecon-top van juni werd
besloten de hulp aan Vietnam
voort te zettep en het aantal
Vietnamese arbeiders in Oost-
Europa zal naar verwachting
nog toenemen. Een fors deel
van hun salaris vloeit in de
Vietnamese schatkist en van
daar weer terug naar Oost-
Europa als terugbetaling van de
schulden.
Volgens de verklaring geeft de
regering-Reagan met het oog op
de komende presidentsverkiezin
gen toe aan de roep van het be
drijfsleven in de VS om bescher
kanen gezegd hun hulp vooral aan
ming van de Amerikaanse markt
tegen textiel uit de ontwikkelings
landen.
De nieuwe Amerikaanse regels
inzake de herkomst van textiel
moeten voorkomen dat de textiel-
exporterende landen in de Derde
wereld goederen nu eens via het
ene en dan via het andere land
versturen om te profiteren van de
voor de afzonderlijke leveranciers
geldende contingenten voor ex
port naar de VS. (Reuter)
PANASONIC RX 5012:4 BANDEN
STEREO RADIO/CASSETTERECORDER
FM, MG, LG, KG. Automatische
opname toets. 2x4 Watt uitgangs
vermogen, hoofdtelefoonaanslui
ting, batterij en lichtnet.
Afm.: 43x23x13cm.
ADVIESPRIJS 371.-
Radio Correctprijs
249
MAANDAGMIDDAG OOK OPEN!!
BERGWEG 110
ROTTERDAM TEL 010-671133
13
"Individuele" gastarbeiders
bestaan in Oost-Europa eigen
lijk niet: een Tsjech of een Roe
meen kan niet besluiten morgen
een baan in Moskou of Boeda
pest te zoeken. Sporadisch gaan
er wel kunstenaars of sporttrai-
ners naar andere landen, maar
ook dat gebeurt via de officile
kanalen.
Een geheel nieuw verschijn
sel is het illegale gastarbeider
schap, zoals dat van Roemeense
arbeiders die in Joegoslavi
werken. "Terwijl veel Joegosla-
ven in het Westen werken
wordt hun grond thuis door
Roemeense gastarbeiders be
werkt," zo schreef onlangs het
Joegoslavische blad Vjesnivk.
Roemeense boeren die clandes
tien in Joegoslavi op het land
werken verdienen daar in twee
dagen evenveel als thuis in een
maand en bovendien kunnen ze
spullen kopen die thuis niet te
krijgen zijn.
Ook metselaars en andere
vaklieden zoeken illegaal werk
in Joegoslavi. Een dergelijke
tendens begint zich ook hoe
wel tot nu toe sporadisch
tussen Hongarije en Tsjechoslo
wakije af te tekenen: vanuit het
vroeger Hongaarse deel van
Slowakije gaan mensen illegaal
voor een paar weken in het zui
delijke buurland werken.
Oosteuropese gastarbeiders
buiten het Oostblok zijn er wei
nig, afgezien van de Joegosla-
ven. Op kleine schaal en
met minder vrijheid voor de be
trokkenen introduceert Hon
garije sinds vorig jaar een sys
teem, waarbij Hongaren op in
gen werk in het buitenland te
zoeken. Dat buitenland is het
Westen, want geen Hongaar
haalt het in zijn hoofd werk in
een ander Comeconland te zoe
ken.
Bij de Nederlandse Hoog
ovens werken enkele honderden
Hongaren. Het Hongaarse
weekblad Heti Vilaggazdasag
meldde onlangs dat de Hon
gaarse autoriteiten overwegen
om gastarbeiders uit de Derde
Wereld naar Hongarije te ha-
len: dat wordt mogelijk een her
1
haling van het Westerse sys
teem van het gastarbeiders
schap.
Oostblok steunt
socialistische
arme landen
WENEN, 10 aug. Het oost-
blok zal actiever hulp verlenen
aan de Derde wereld maar zich
daarbij vooral richten op landen
die van plan zijn een socialistische
samenleving tot stand te brengen.
Dit heeft Werner Liebig, plaats
vervangend secretaris-generaal
van de Comecon (de Oosteurope
se raad voor wederzijdse economi
sche bijstand), gisteren meege
deeld op de VN-conferentie voor
industrile ontwikkeling Unido in
Wenen. Eerder hadden de Ameri
landen met een kapitalistisch stel
sel te zullen geven.
Het is volkomen juist dat wij
onze hulpverlening tot nu toe op
landen als Cuba, Vietnam of
Mongoli hebben gericht en het
is even juist dat wij van plan zijn
meer hulp te verlenen aan landen
als Afghanistan, Angola, Nicara
gua of Jemen. Ze staan een socia
listisch economisch stelsel voor en
het is voor ons makkelijker is om
mt die landen samen te werken,
aldus Liebig.
GRUNOIG WALKMAN BEAT-BOY 100
Stereo walkman prima geschikt
voor alle bandsoorten. D.m.v. licht
gewicht hoofdtelefoon geniet u van
de muziek waar u van houdt.
Inklusief hoofdtelefoon.
ADVIESPRIJS 149.
NRC HANDELSBLAD Vrijdag 10 augustus 1984
Dezer dagen doet zich weer die
alle ideologien, gezindten en
leeftijden negerende breuk voor
tussen de liefhebbers en de ha
ters van Het Sportieve Evene
ment. Verschanst de ene helft
zich bij voorkeur een half etmaal
voor het scherm om maar niets
van het rennen, duwen, stoten,
springen, gooien en slaan te hoe
ven missen, om zich daarna in de
vele publicaties en radiopraatjes
hieromtrent te verdiepen, de an
dere helft voelt zich gelijk een
dakloze, te gast in een wereld
die de zijne niet meer is.
De eerste televisiemaker die met
succes die ban is te doorbreken
is Koos Postema; elke morgen
tussen zeven uur en kwart voor
negen presenteert hij een Ont
bijtshow, waarnaar het zowel
voor de haters als de liefhebbers
van het sportieve genre goed kij
ken is. Op ontspannen wijze
praat hij vanuit een door de
Amerikaanse kok Jaunice Co-
nyers bemande keuken sportieve
hoogtepunten aan elkaar; daar
naast ontvangt Postema dagelijks
een (bij voorkeur niet in de sport
opererende) personality en leest
Harmen Siezen vanaf de ontbijt
tafel het laatste nieuws voor.
Hoogtepunt vorige week was de
uitzending met Joop den Uyl,
waarin de fractieleider bij bacon
and eggs plotseling een verras
send grote kennis van de sport
tentoonspreidde. "Door de
komst van het kunstgras is het
hockeyspel technischer gewor
den", luidde n van zijn theo
rien. "Sport is gewoon poli
tiek", stelde Den Uyl vervol
gens, "en nu eenmaal niet ont
bloot van nationalisme en chau
vinisme". Opmerkelijk was ook
de grote verslagenheid van de
fractieleider toen de geblesseer
de Rob Druppers ter sprake
kwam: "Echt af-schu-we-lijk,
ontzettend," sprak hij op een
toon alsof zojuist een bevriend
staatshoofd was overleden.
De aimabele aanstichter van dit
alles treffen we kort voor de aan
vang van zijn twee uur durende
bijdrage aan Radiolympia, het
aan de Spelen gewijde radio-pro-
gramma. In een hoekje van de
voor deze gelegenheid speciaal
ontworpen gecombineerde radio
n tv-studio praten we even in
het setje waar de Ontbijtshow
wordt uitgezonden. Postema ver
telt dat er sprake is van een heu
se 'nachtploeg', waarmee hij tus
sen n en zeven uur 's nachts
zijn tv-programma voorbereidt.
Eindredacteur is 'de verschrikke
lijke Smeets', waarmee Postema
sportjournalist Mart Smeets be
doelt, die na in een interview
zijn bazen te hebben beledigd
van hen in afwachting van
zijn definitieve ontslag niet
meer in beeld mocht verschij
nen.
"Ik was al jaren verliefd op dat
televisie en radio
Brandpunt
In de actualiteitenrubriek van
de KRO vanavond twee onder
werpen; de vraag of er in de
Verenigde Staten wel of niet op
grote schaal honger wordt gele
den en het vijftigjarig bestaan
van de nieuwsrubriek van de
KRO-radio Echo. (Ned. 1, 21.25
uur)
VANDAAG
NEDERLAND 1
NOS
18.15 Nieuws voor doven en slechtho
renden
18.20 Einde
KRO
18.55 Tom en Jerry. Tekenfilmserie
19.00 Natuur in eigen land (1). Docu
mentaire-serie van Jo Erkens en
Maurice Nijslen, afl.: Langs de
rietkraag. Oa beelden van de
fuut, koekoek en kleine karekiet
19.25 Cijfers en letters. Spelprogramma
gepresenteerd door Robert ten
Brink
NOS
20.00 Journaal
KRO
20.28 Dagboek van een herdershond
(1). Televisie-serie van Willy van
Hemert gebaseerd op een boek
van Jaques Schreurs m.s.c. We
beginnen bij het begin: Kapelaan
Erik Odekerke arriveert per fiets
in zijn nieuwe parochie. (Herha
ling) In de hoofdrollen Jo de
Meijere als Erik Odekerke, Kees
Brusse als zijn Engelbewaarder
en Mart Gevers als Cathrien
21.25 Brandpunt. Actualiteitenrubriek
21.50 Hallo Larry. Amerikaanse come-
dy-serie, afl: Het rock idool (2).
Soms zijn dochters wijzer dan va
ders denken. In de hoofdrollen
McLean Stevenson als Larry en
Fred Stuthman als zijn vader
22.15 Afrika, de geschiedenis van een
werelddeel (4). Engelse documen
taire-serie van Basil Davidson,
afl.: De koningen van hel oude
Afrika
NOS '
23.20 Journaal
23.25 Nieuws voor doven en slechtho
renden
NEDERLAND 2
NOS
18.40
19.00
Sesamstraat
Journaal
19.12 Olympische Spelen. Oa hockey,
basketbal, en atletiek. Om 22.30
Journaal
6.00 Einde
DUITSLAND 1
18.00 Regionaal programma
18.30 Olympische spelen. Dabei in Los
Angeles. Vooral atletiek (oa hoog
springen)
Zon en Maan
11 aug. Zon op 6.17, onder 21.12. Maan op
21.45, onder (12 aug.) 06.39. Volle maan 16.43.
12 aug. Zon op 6.18. onder 21.10. Maan op
22.04, onder (13 aug.) 07.50. LK 19 aug
13 aug. Zon op 6.20. onder 21.08. Maan op
22.19, onder (14 aug.) 09.00.
Hoogwaterstanden
De tijden van de hoogwaterstanden zijn, vol
gens de berekeningen van de Rijkswaterstaat
voor 11, 12 en 13 augustus: te Delfzijl
0.56-13.03; 1 3713.43; 2.1414.22; Dor
drecht 4.5817.38; 5.3718.16; 6.1818.53;
Hansweert 3.5316.08; 4.3316.46,
5 1617.23; Haringvlietsluizen 2.5315.20;
3.32 15.59; 4.0816.36; Harlingen
10.45-23.21; 11.2523.53; 12.09; Den Hel
der 8.3921.12; 9.25-21.46, 10.01 22.15;
Hoek van Holland 3.1015.46; 3.4816.25;
4.2917.03; Rotterdam 4.3317.11;
5.0817.50; 5.5018.30; Scheveningen
3.31 16.09; 4.11 16.49; 4.52 17.30 en Vlis-
singen 2.4214.59; 3.1915.38; 3.5916.18.
In de keuken van de
Nederlandse ontbijttelevisie
Linda van Dyck laat Koos Postema zien hoe lenig ze nog wel is (foto NRC Handelsblad/Freddy Rikken)
mens", motiveert de presentator
de keuze van zijn meest recente
gast, de actrice Linda van Dyck.
"Thuis heb ik een ingelijst fo
tootje van haar. Daar word ik
ook al jaren mee gepest". Overi
gens blijkt de actrice pas te elf
der ure te zijn uitgenodigd; oor
spronkelijk zou Maarten 't Hart
komen, maar die meldde zich
ziek. Tweede keus Martine Bijl
vond het vroege opstaan een be
zwaar.
Postema benadrukt het 'luchtige'
en 'lichtverteerbare' dat zijn ont
bijtshow kenmerkt. "Het aar
digst vind ik mensen die anders
tegen de sport aankijken", zegt
hij. "Herman Krebbers die
had trouwens al ontbeten ver
telde over de overeenkomst tus
sen een 12-jarig meisje dat turnt
en een 12-jarige die viool speelt.
De kinderlijkheid die zo'n zware
opleiding aan dat meisje ont
neemt. De vraag of ze gelukkig
is". Zaterdagochtend verwacht
Postema premier Lubbers, "een
hartstochtelijk hockeyer".
Muffins
Over de door Jaunice Conyers
werkzaam in de keuken van
vliegbasis Soesterberg ver
vaardigde gerechten heeft Poste
ma niets dan lof. "Hij neemt zelf
zijn spulletjes mee zeg de pre
sentator uiteen; hij betreurt dat
de ijskast na het ontbijt op slot
gaat, anders zou hij me er graag
ter illustratie een blik in gunnen.
" 't Zijn allemaal Amerikaanse
produkten, .pakken meel. noem
Jan Teulings, Jo de Meyere en Ko van Dijk spelen de hoofdrollen in de serie:
'Dagboek van een herdershond', die de KRO deze zomer herhaalt.
Vanavond het eerste deel op Nederland 1 om 20.28 uur.
19.50 Regionaal programma
20.00 Journaal
20.15 Olympische Spelen. Dabei in Los
Angeles. Worstelen en atletiek
(4x100 m dames)
22.30 Tagesthemen en Bericht aus
Bonn
23.00 Olympische Spelen. Dabei in Los
Angeles. Oa finale dressuur
1.00 Journaal
DUITSLAND 2
17.15 Tele-lllustrierte. Informatie en
amusement
18.10 Mein Name ist Drops! Tekenfilm
Heer Bommel en de Vergelder
01552 Tom Poes had de verslaggever Argus opgezocht op de krant, en
vertelde hem van heer Bommels verdwijning en wat hij wist over de
Vergelder.
"Ik kan je niet zeggen, hoe heer Ollie er aan komt," zei hij. "Maar het is
een vreemd koffertje. Je doet er iets in, en dan komt de waarde er in geld
uit."
De journalist staarde een poosje peinzend naar zijn rook, en toen knikte
hij bedachtzaam.
"Raar," gaf hij toe. "Maar het herinnert me ergens aan. Ik heb es een
persconferentie bijgewoond, waar de een of andere geleerde over een
gestolen uitvinding zeurde, die ook iets met geld te maken had. Dat moet
ongeveer een jaartje geleden zijn. We zullen es kijken."
Door
Tom Rooduijn
maar op. Hij maakt bacon, toast,
muffins, dat zijn beschuitachtige
koekjes, opgeklopte eieren, heer
lijke salades, die wij hier niet
kennen... Jaunice komt uit Geor-
gia, is de oudste uit een gezin
van zes kinderen. Dat verklaart
zijn voortreffelijke kookkunst;
hij moest moeder vroeger een
handje helpen".
Als het tegen elven loopt ver
plaatsen we ons naar de radiostu
dio; tijdens de muzikale inter
mezzo's kan het gesprek immers
gemakkelijk worden voortgezet.
De omroepcel biedt riant uit
zicht op het werkterrein van de
televisiecollega's; de als 'drive-in'
gedachte verzameling automo
bielen, blokken hout en knipper
lichten wordt bevolkt door het
slag mensen, dat n'importe de in
houd van het gebodene bij tele
visieprogramma's altijd wezen
loos over de schouder van een
presentator in de camera tuurt.
Als er geen gelegenheid tot pra
ten is, de microfoon 'open' staat
voor en of ander sportbericht, Vlaamse televisie aanleiding om
deelt Postema zijn gedachten op
schrift mee. "Daar zal je Spaan
'ook weer hebben", schrijft hij
bij de langs het ruit schuifelende
omroepsecretaris. "Die Siezen
komt ook steeds vroeger", luidt
de tekst bij de binnenkomst van
nieuwslezer Harmen Siezen.
Even later rept de presentator
serie; gevolgd door Nieuws
18.30 Brigitte und ihr Koch. Culinaire
rubriek van Brigitte Mira en Fran
co Palumbo, vandaag: Aprikosen-
und Zucchini-Dip
18.57 Programma-overzicht
19.00 Journaal
19.30 Auslandsjournal. Buitenlandru
briek
20.15 Derrick. Politie-serie van Herbert
Reinecker, afl.: Angriff aus den
Dunkel. Conny Kessler is in het
pikkedonker door een auto dood
gereden. Opzet volgens een ge
tuige. Een vriendin van Conny
Achterpagina
van de humorloosheid van hip
pisch correspondent Hans Ijsvo
gels, die zojuist een reportage
heeft verzorgd. Alle melige of
scabreuze introducties ten spijt
bleek Ijsvogels niet van zijn
programma is al enige afgunst
stuk te brengen zijn bijdrage
na het noemen van zijn naam
steevast te beginnen met "... die
u gaat vertellen dat..." Postema;
"Op een dag wist ik het. Toen
kondigde ik hem aan met 'Hans
Ijsvogels die u gaat vertellen
dat...' Minuten lang stil!" Poste
ma schatert het uit.
Na het voorlezen van wat
sportuitslagen vervolgt hij:
"Mijn jongste dochter zit in de
verpleging, weet wat het is om in
de nachtdienst te werken. Ik be
grijp haar nu wat beter wanneer
ze zegt dat ze de rest van de tijd
tot niets in staat is. Ik doe geen
karweitje in de tuin, lees de
kranten onzorgvuldig... Aan het
begin sliep ik ook nog heel
slecht, maar dat gaat over."
We komen terug op de 'ontbijt
televisie', in Engeland al enige
tijd een succes, nu er 's nachts
Olympische Spelen zijn niet al
leen voor de Nederlandse, maar
ook voor de Westduitse en
de presentator even met de nep-
ermee te experimenteren. Maar
terwijl de Belgen en Duitsers al
leen maar in het dcor een sym
bolisch koffiepotje dan wel
schaaltje met croissants (die ver
moedelijk niet eens worden ver
verst) hebben opgenomen, wordt
er bij Postema ook daadwerke
lijk gegeten.
vertelt Derrick dat zij eigenlijk het
doelwit van de aanslag was. In de
hoofdrollen Horst Tappert als
Derrick, Fritz Wepper als Klein en
Birgit Doll als Ute Reiners
21.15 Vorsicht, Falie. Misdaadpreventie
van Eduard Zimmermann
21.45 Journaal
22.05 Aspekte-extra. Culturele rubriek
vandaag over de Salzburger Fest-
spiele: Anspruch und Wirklichkeit
23.05 Westfront 1918. Duitse speelfilm
in zwart/wit, uit 1930 van G. W.
Pabst. Eerste van drie speelfilms
over het uitbreken van WO-I tgv
het feit dat die 70 jaar geleden
plaats vond. Westfront 1918 is
gebaseerd op het boek Die Vier
von der infanterie van Ernst Jo-
hannsen. Net als lm Westen
nichts neues (de filmversie van
Lewis Milestone wordt in het se-
rietje ook uitgezonden) een paci
fistische aanklacht tegen de oor
log. Westfront 1918 werd dan ook
prompt in 1933 door de Nazis
verboden. In de hoofdrollen Fritz
Kampers als Der Bayer, Gustav
Diessl als Karl en Hans Joachim
Moebis als Der Student
0.35 Journaal
0.55 Olympische spelen. Vooral atle
tiek (diverse finales)
DUITSLAND 3
NDR
18.00 Black Beauty (11). Engelse televi
sie-serie, afl.: Auf Schatzsuche
(2). Archeologen vinden oude
helm. Die wordt al gauw gestolen
18.30 Aus der Klamottenkiste. 1) Stan
Laurel in Irische Helden. 2) Big
Boy in Omas Piatzchen
19.00 Ein Soldat und ein Verweigerer.
Beiden zijn 20 jaar oud. De een
zit in de militaire dienst, de ander
doet als dienstweigeraar vervan
gende dienst (Herhaling)
19.45 Das kann Beate auch. Jonge
meisjes in mannenberoepen.
Meisje werd monteur bij de PTT
(Herhaling)
WDR
18.30 Hallo Spencer. Kinderserie
19.00 Aktuelle Stunde met Blickpunkt
Dsseldorf
NDR/WDR
20.00 Journaal
20.15 NDR Talkshow
22.05 Mit der Kindheit fangt es an...
Muzikale, literaire revue met As-
trid Jacob (van het Mnchner
Lach- und Schiessgesellschaft)
Hij begaf zich naar de zolder, waar de oude jaargangen van de krant
bewaard werden, en begon te bladeren. Het was een heel werk, maar na
een kwartiertje vond hij wat hij zocht.
"Hier heb je het," zei hij. "Diefstal van een belangrijke uitvinding bij de
ICM. Assistent verdwenen; grens wordt bewaakt. Juist, ja; nu weet ik het
weer. Die uitvinding was een omwenteling van het geldwezen hier op
aarde. Ik geloofde er toen niks van, maar nu ga ik toch eens kijken."
"Waar ga je naar toe?" vroeg Tom Poes, toen de ander zijn jasje aan
schoot en het gebouw uitliep.
"Naar de prof, waar die diefstal gebeurd is," zei Argus. "Er zit nu een
mooi artikel in. En van Bommels verdwijning maak ik een cursiefje."
'Dat heeft wel eens problemen
gegeven', vertelt de presentator.
"Jaunice had zo'n bitter papje
gemaakt, geen porridge maar
grit, noemt hij dat. Ik zei: 'Dat
wil ik wel eens proeven', toen er
net een ampex draaide. Toen die
afgelopen was heb ik met volle
mond het bericht moeten voorle
zen dat die kapers waren dood
geschoten. Daar heb ik even la
ter wel m'n excuses voor aange
boden."
Achter het raam treedt een
breed gesticulerende Mart
Smeets in gezelschap van een
halfvolle whiskeyfles binnen.
Even later voegen wij ons bij de
eindredacteur; niet zonder trots
toont Smeets de leuze die hij bo
ven zijn bureau heeft aange
bracht; 'Ondanks alles'. Tijdens
de wat informele redactieverga
dering waaraan ook regisseur
Ron Nieuwenhuis deelneemt
worden de onderwerpen voor de
volgende ochtend besproken.
Niets is Smeets te dol; Postema
zou onhandig met een surfplank
de keuken moeten binnen ko
men, met een nep-halter moet de
presentator een gewichtheffer
("olifant" geheten) imiteren.
Heeft Barend Servet tien jaar na
dato ook bij Studio Sport toege
slagen?
Het gezelschap spreekt wat neer
buigend over het 'autokerkhof
waarop in het belendend vertrek
het tv-programma wordt gepre
senteerd. Bij de makers van dat
geconstateerd over het succes
van de ontbijtshow.
Smeets meldt dat een Marok
kaans meisje een race gewonnen
heeft. "Dan moeten we een paar
van die Marokkaanse schoon
maaksters in de uitzending heb
ben." De tegenwerping dat het
programma wegens een over
vloed aan onderwerpen zou kun
nen uitlopen slaat Smeets nog
eens bijschenkend in de wind.
Een verwensing aan het adres
van zijn op de studiovloer aanwe
zige chef verzoekt hij mij drin
gend niet in de kolommen op te
nemen. "Ha, Waldorf en Stadt-
ler", verwijst Smeets naar het
zure tweetal uit de Muppetshow
als op de monitor een atletiekre-
portage van Theo Reitsma en
Ben de Graaf van start gaan.
De volgende ochtend ontvangt
Postema de heer Dekker, top
man bij Philips. Weinig van de
ludieke ideen hebben gestalte
gekregen; alleen manoeuvreert
halter. Dekker overhandigt Pos
tema 'het nieuwste model' elec-
tronische keukenweegschaal, het
merkje keurig onleesbaar ge
maakt. Als op de 200 meter
sprint Amerikanen alle drie de
medailles in de wacht slepen laat
een uitgelaten Jaunice per onge
luk de eieren aanbranden.
Charles Bronson als KGB agent Borsov en Lee Remick als zijn assistente in
'Telelon'. Vanavond op Belgi Nederlands 1 om 20.15 uur.
23.00 153. NDR-Jazzworkshop. Deel 2
van Pat Metheny in Hamburg.
(Herhaling 1980)
0.15 Laatste nieuws
BELGI NEDERLANDS 1
18.00 Doctor Snuggles. Tekenfilmserie.
18.05 Klein, klein kleutertje met weer
Jacobus en Corneel, afl.: Oud pa
pier
18.20 Tijdrover: Lieve plantjes
18.30 De Zeven van Blake (6). Engelse
science-fictionserie, afl.: Zoek, lo
kaliseer, vernietig. Travis weet
Cally gevangen te nemen. Kom
op Blake. In de hoofdrollen Ga-
reth Thomas als Blake en Paul
Darrow als Avon
19.20 Uitzending door derden
19.40 Mededelingen en Vanavond
19.45 Nieuws en weerbericht
20.15 Telefon Amerikaanse speelfilm
. uit 1977 van Don Siegel. De ont
spanning tussen Oost en West
wordt bedreigd door de Rus Ni-
colai Dalchimsky die op een unie
ke manier sabotagedaden in de
VS pleegt. De Russen sturen een
KGB-agent om de man onscha
delijk te maken. In de hoofdrollen
Charles Bronson als Grigori Bor-
zov, Lee Remick als Barbara en
Donald Pleasence als Dalchimsky
21.55 Filmportret van draaiboekschrij
ver William Goldman gemaakt
door Terry Sanders. Oa fragmen
door Marten Toonder
Een van de laatste afleveringen
van de Olympische Spelen, die
in Los Angeles langzaam maar
zeker hun definitieve einde na
deren in Seoul doen ze het
over vier jaar op een weiland dat
grenst aan de 48ste breedtegraad
en over acht jaar zetten ze in
Amsterdam-Oud Zuid een straat
met een flinke blinde muur af
begon met een eindeloos lij
kende wielerwedstrijd. Fietsers
zonder naam zwoegden door een
nondescript duinlandschap. Wie
precies wie was wisten vermoe
delijk alleen de waar ook ter we
reld toekijkende familieleden.
En alleen die van de winnaar we
ten nog wie de affaire heeft ge
wonnen. ABC, dat de covering
van de Spelen kocht en verzorgt,
had een Nederlandse tv-regis-
seur gehuurd om het evenement
adequaat te kunnen verslaan
want Amerikanen houden niet
van fietsen, doen het niet en kij
ken er nooit naar. Regisseurs,
gespecialiseerd in wielerwedstrij
den, zijn daar niet. Vandaar. Ik
citeer De Gooi- en Eemlander.
We schieten over de wereld.
Het geheel zag eruit als the poor
man's Tour de France, wl alle
technische trouvailles uit de
beeldverslaggeving van de chte
werden in stelling gebracht en
gebruikt maar de gebruikelijke
heisa die we uit dat handschrift
kennen, ontbrak. Geen Hinault,
geen Fignon, geen Winnen, geen
Van Veldscholten, geen wielren
ners maar fietsers.
Wat viel er nog meer te zien?
Aankruipende verveling vroeg
dringend om een antwoord. De
blik wendde zich tot het grauwe
landschap achter de ruggen van
de anonieme wielrijders. Daar
viel ook al niet veel te beleven.
Saaie duinen, helmgras, vuil
zand, hier en daar een roestig
gebouwtje dat boven de flauwe
glooiing uitstak of een ijzeren
mast waarvan niet duidelijk was
waartoe hij diende. Toch, toen
de scherpte eenmaal was verlegd
van de vervelende wedstrijd naar
het traag langs glijdende land
schap waarin hij plaatsvond, be
gon de omgeving te boeien. Ik
herkende iets, maar wat? De ene
nacht die ik ooit in Los Angeles
doorbracht, hoe spannend die
ook hardnekkig weigerde om op
een normale manier te verlopen,
had me niet naar deze duinen
gevoerd. Wat was het dan dat
me daar nabij Los Angeles zo
bekend voorkwam?
Na enig zoeken in de herinne
ring bleek het sulligste land
schap dat men zich kan voorstel
len en dat hier nu iedereen
werd voorgesteld me in het
geheugen te zijn gegrifd door
Raymond Chandler en Ross
MacDonald. Het merendeel van
hun thrillers spelen zich af aan
de Amerikaanse westkust, in en
ten uit de Marathonman en All
the President's Men
22.35 Nieuws en Coda
BELGI NEDERLANDS 2
16.55 Olympische Spelen. Oa kanova
ren en atletiek
4.45 Einde
Radio
HILVERSUM 1
leder heel uur nieuws.
KRO: 18.06 Echo-magazine. NOS: 19.02-07.00
Radiolympia
HILVERSUM 2
(NOS: 18.00 Nws. VARA: 18.10 Wie doet de
afwas?). OVERH.VOORL : 18.30 De Neder
landse Antillen. VARA: 18.40 Het Circuit. 19.00
De vliegende VARA: En veel succes met uw
progr. 20.00 Nws. 20.03 78-toeren op vrijdag!!!!
RVU: 21.40 Voorbije tijd? NOS: 22.00 Zorg en
hoop. 22.30 Nws. 22.40 Oost-West. VARA:
23.00 Het zout in de pap: Terug naar Rottumer
plaat. 23.55 Nws.
HILVERSUM 3
leder heel uur nieuws.
NOS: 18.04 De Vakantiespits. VOO: 19.02 Ra
dio zonder flauwekul. 22.02 Countdown Cafe
HILVERSUM 4
NOS: 20.00 Europees Concert Podium. Berlijns
Radio Symfonieork. m.m.v sol. en het Kamer
koor Ernst Senff: Klass.Muz. (In de pauze:
20.30 Muziekspiegel). 21.30 Horizon 22.30
NOS-Jazz
HILVERSUM 5
(via AM-zender Hilversum 1)
NOS: 19.02-19.40 Nieuws voor buitenlanders.
19.02 Bulletin in het Marokkaans-Arabisch.
19.10 Bulletin in het Brbers. 19.20 Bulletin in
het Turks. 19.30 Bulletin in het Spaans
ZATERDAG
NEDERLAND 1
NOS
9.30 Nieuws voor doven en slechtho
renden
9.35 Einde
13.00 Nieuws voor doven en slechtho
renden
13.05 Einde
RVU
15.30 Vrouw, voel je goed (2). Program
ma-serie, vandaag: de menstrua-
tiecyclus
KRO
16.00 De Beste Muppetshows. Herha
ling van de show met Bernadette
Peters
16.25 Holiday Island (6). Australische te-
levisie-serie. Een schoonheids
wedstrijd. In de hoofdrollen Nick
Tate als Neil Scott en Caz Leder
man als Angela Scott
17.10 Einde
NEDERLAND 2
NOS
7 00 Olympische Spelen. Ontbijtshow
van Koos Postema. Samenvatting
afgelopen nacht
8.30 Einde
13.00 Nieuws voor doven en slechtho
renden
13.05 Einde
DUITSLAND 1
10.00 ARD/ZDF-ochtendprogramma
13.15 Programma-overzicht
13.45 Am Hhnerbach. Zgn kologi-
TRANSIT
DOOR HANS KELLER
rond Los Angeles. Chandler's
anti-held Philip Marlowe waarde
hier rond in de jaren dertig en
veertig en na de dood van diens
schepper in 1959 vloeide Marlo-
we's schim om zo te zeggen
langzaam over in die van Lew
Archer, ook een loner, ook een
private eye en de schepping van
Ross MacDonald, een schrijver
die in elk opzicht veel van
Chandler had geleerd en inmid
dels eveneens is overleden. Met
weinig woorden wisten beide
auteurs een pregnant beeld op te
roepen van de stad waarn hun
held handelend optrad of achter
de telefoon wachtte op de dingen
die komen gingen, geplaagd in
tussen door de soort herinnerin
gen die helden tot toners maken.
Tenminste in dit compartiment
van de literatuur.
Chandler's Los Angeles, zijn
beeld van die stad zoals het door
zijn Marlowe-verhalen heen
schijnt, is in het kader van de
inmiddels ontstane cult rond de
ze auteur zelfs onderwerp gewor
den van een onlangs verschenen
fotoboek. Tal van gebouwen,
straten, joints, motels en benzi
nepompcomplexen waarnaar hij
zijn lokaties (vermoedelijk) had
gemodelleerd, staan daarin gefo
tografeerd in de spannende op
tiek die valt te herkennen uit
speelfilms die al eerder naar zijn
verhalen werden gemaakt. Zo'n
boekje hoort inderdaad bij de en
tourage van de cultus maar
eigenlijk voegt het in documen
taire zin niets toe aan wat we al
wisten, integendeel. De foto's
van het stadslandschap, ook al
werden ze gemaakt d'oor een fo
tograaf die zich in de raarste
bochten moet hebben gewrongen
om Chandler's citaten als onder
schriften passend te krijgen, zijn
te concreet. Chandler gaf niet al
le details, Chandler was echter.
>
5
5
O)
S
c
a>
sches Portrat eines Dorfes" van
Cornelia Mssner. Het gaat om
Oberostendorf im Ostallgu
14.30 Sesamstrasse
15.00 Der Flug des Adlers (3) Zweedse
televisie-serie van Jan Troell ge
baseerd op een boek van Per
Olof Sundman (herhaling 1982).
Een week ploeteren op het poolijs
levert een terreinwinst van 2500
meter op. Dat kan zo niet door
gaan. In de hoofdrollen Max von
Sydow als Salomon August An-
dre en Sverre Anker Ousdal als
Knut FrSnkel
16.00 Die Runde der Fnfziger. Pro
gramma-serie van Gunther Phi-
lipp. Terug naar die Vijftiger jaren
16.45 Colorado Saga. Amerikaanse te
levisie-serie, afl.: Der Weg durch
die Prrie. De jonge Mennoniet
Levi Zendt en zijn vrouw Elly pro
beren per paard de woestijn over
te steken Pasquinels schoonzoon
Captain Mercy komt hen tegen en
raadt het avontuur af. In de
hoofdrollen Richard Chamberlain
als McKeag, Gregory Harrison als
Levi en Chad Everett als Captain
Mercy
17.30 Regionaal programma
DUITSLAND 2
6.00 Olympische Spelen. Guten Mor
gen, Olympia! Samenvatting afge
lopen nacht
8.30 Einde
10.30 Programma-overzicht
11.00 Nachbarn in Europa. Programma
voor buitenlandse werknemers
13.15 Journaal
13.20 Olympische Spelen. Olympia am
Mittag. Hoogtepunten afgelopen
nacht
15.00 Puschel, das Eichhorn. Tekenfilm
serie, afl.: Eine Reise mit Hinder
nissen
15.25 Der Star, der aus dem Wasser
kam. Portret van de 23-jarige
Amerikaanse profwaterskiester
Jeannie Schumacher
15.55 Wunderwelt der Tiere. Documen
taire-serie, afl.: Fliegende Edel-
steine. Vlinders op Taiwan
16.20 Hilfe, wir werden erwachsen,
Amerikaanse televisie-serie, afl.:
Helfen wird gelernt sein Alex sluit
virendschap met een Vietnamees
vluchtelingetje. Hij heeft wat
moeite met de Aziatische gedach-
tenwereld van de jongen In de
hoofdrollen Meredith Baxter Bir-
ney als Elyse en Michael J. Fox
als Alex
16.45 Breakdance (15)
17 00 Journaal
17.05 Olympische Spelen. Olympia am
Nachmittag. Oa atletiek
DUITSLAND 3
NDR
17.00 Programma-overzicht
NRC SS- HANDELSBLAD
Westblaak 180/3012 KN Rotterdam - Telefoon 010-147211
Postbus 824/3000 DL Rotterdam
(Nederlandse Dagbladunie) - telex 21243 ndu nl
ABONNEMENTEN
/ 78.15 per kalenderkwartaal
/ 291,40 per kalenderjaar
Prijzen mcl 5% BTW
ABONNEESERVICE
INLICHTINGEN OVER
BEZORGING
telefoon 010-14 66 66
maandaq t/m vriidaq lot
20 30 uur
en zaterdag tot 18.30 uur
BIJKANTOREN
Amsterdam
NZ Voorburgwal 303
tel 020-25 12 72
ma t/mvr tot 19 45 uur
en za tot 17 45 uur
Postcode 1012 RM
14
Van mijn duinlandschap ach
ter a'e voortzeulende Olympische
fietsers kwam in dat boek geen
afbeelding voor, waarschijnlijk
omdat er zich te weinig schilder
achtige details in voordoen, maar
daardoor ht literaire landschap
bij uitstek. Bij Chandler en Ross
MacDonald wordt het regelma- >
tig bezocht omdat er weinig an
ders valt te beleven dan de eigen
actie: de achtervolging, de gru
welijke ontdekking, uit een diepe
verdoving weer bij kennis ko
men, om zich heen kijken en
denken waar ben ik? Een andere
aantrekkelijkheid van een derge
lijk landschap is haar desolaat
heid, haar gebrek aan karakteris
tieken, haar leegheid.
In het type verhalen dat Chand
ler en MacDonald schreven, was
zo'n verlaten decor het ideale to
neel voor de ontknoping of con
clusie van de geschiedenis. Deze
vale, weinig of niets vertellende
omgeving stond model voor de
werkelijke lokatie van die verha
len: de marge van de samenle
ving waar goed en kwaad niet
meer van elkaar zijn te onder- <
scheiden, waar sociale controle
ontbreekt.en waar ieder die zich
hier waagt sterk genoeg moet
zijn om te weten wie of wat hij
is. In die zin was mijn duinland
schap, hoe nondescript ook, plot
seling buitengewoon mededeel
zaam geworden en werd er in
een uitzending van Studio Sport
iets vertoond waarvan ze daar
vermoedelijk niet wisten dat ze
het lieten zien. En ik nam mij
voor Chandler's The High Win-
dow en MacDonald's The Ze-
bra-Striped Hearse er nog eens
op na te lezen.
Toch was er ook even het besef
nu niet meer precies te weten
welk landschap ik nu werkelijk
bekeek: dat achter een kronke
lende weg buiten Los Angeles of
dat van beide schrijvers. Ik hak
te de knoop door: het laatste na
tuurlijk en zo kom ik tot de ta
melijk verwarrende maar veelbe
lovende conclusie dat elk land
schap, elk zee-zicht, elk stads
beeld ook bedolven is onder
woorden en daarmee in zekere
zin onzichtbaar gemaakt door
bergen dichtbeschreven papier.
NDR/WDR
17.30 Das Raubtier Kinderfilm van Ro-
sel Klein en Walter Beek over kin
deren die een wolf proberen Ie
vangen
BELGI NEDERLANDS 1 en 2
7.30 Olympische Spelen. Ontbijttelevi
sie. Samenvatting afgelopen
nacht
10.00 Einde
BELGI NEDERLANDS 1
16.00 The Cameraman. Amerikaan
speelfilm uit 1929 van Edward
Sedgwick met Buster Keaton al!
een fotograaf die probeert filmca
meraman te worden
17.10 Einde
17.55 Nieuws
BELGI NEDERLANDS 2
15.45 Olympische Spelen Oa baske!
bal, kanovaren en atletiek
Radio
HILVERSUM 1
leder heel uur nieuws.
VARA. 7.03 Hallo hier Hilversum! (7.03 Uitge
breid weeroverzicht. 8.06 Dingen van de dag^
8.30 De situatie op de weg dit weekend. 8.4.
Gratis en voor niks. 9.03 Het Socialistisch
Strijdlied. 9.10 Toeristische informatie. 9.25
Beknopt weeroverzicht.) 9.30 Haal het doek
maar op. Deel 7: Conny en Wim 10.03 De start!
van zaken. 11.03 Tussen glimlach en ovatie
12.03 Het zout in de pap. Terug naar Rottumer
plaat. 12.30 Uit eigeN huis. 14.03 Stem van on
rust en verwondering. 15.03 Promenade Orkest
m.m.v. Sigrum Quetes en Maria van Dong*
sopraan en Koen Crucke, tenor. 16.03 Heuvel
laan 33. (NOS: 17.55 Meded. S.O.S.- en poHtie
berichten.)
HILVERSUM 2
TROS: 7.00 Nws. 7.11 TROS Nws. *Show. (7.35
8.35 Aktua. 7.30, 8.00 en 8.30 Nws.). NOS:9^
NOS-Sportief. 9.24 Waterst. 9.30 N*vs. TR<
9.33 TROS Nws. Show. (9.35, 10.00, 1035
11 00 en 11.35 Aktua. 10.30 en 11.30 Nws
NOS: 12.26 Meded. vopr land- en tuinbou*
12.30 Nws. TROS: 12.36 Aktua - achtergrond
12.55 Aktua in bedrijf (13.00 en 13.30 Nws
< 3J
14.00 Voorzichtig breekbaar. 14.30 Nws. 1
Paranormaal (1). RVU: 15.09 Nanzi - ana?*
spinverhalen uit het Caraibisch gebied. AVR~
15.30 Nws. 15.33 AVROdite - Speciaal. (16-^
Nws). 17.00 Toppers van toen 17.30 Nws
17.36 AVRO's Radiojourn 17.50 Per Saldo
HILVERSUM 3
leder heel uur nieuws.
NCRV: 7.03 Vroegop. 7.30 Rabarbara. 8.0*
Pop non stop. 9.03 Gospel-rock. 10.03 Pof
jop. (ca. 11.30 Weerman Hans de Jong). 12-J
51
Los Vast Zomerspektakel. 14.03 NCRV-Ju* 5
leum-Voetbaltoernooi) 15.03 Disco-expres
16.03 NCRV-Zaterdag-Sport
HILVERSUM 4
AVRO: 7.00 Nws. 7.02 Dag Nacht, dag
(8.00 Nws.) 9.00 In de kaart gespeeld. 10
Concerto Mattinale. Werken van Slavisd*
componisten. 11.30 Kamermuz. 12.30 RaJ*
kost. NOS: 13.00 Nws. 13.05 Diskotabel. 15
Akkoord. Vand.: Het Ad hoc-orkest. Knj-
15.30 Zin in muziek. (A. Rubriek voor muzie*
hobbyisten. B. Amerikaanse orkestwerken.)
Den Haag
Noordemde 44 2514 GJ Den Haag
tel 070-46 94 32
ma t/mvr tot 19 30 uur en za tot
18 30 uur
Haarlem:
Ged Oude Gracht 9.
201 1 GK Haarlem, lel 023-31 18 19
ma t/m vr lot 19 30 uur en
za tot 16 30 uur
Utrecht:
Jaarbeursplein 29. 3521 AR Utrecht,
telefoon 030-94 85 97
ma t/mvr 09 00-10 30 en 19 00-20 00
uur. za 10 00-11 00 en 16 00-17 00 uur
ADRESWIJZIGING
Ter voorkoming van fouten worden
adreswijzigingen niet telefonisch
aangenomen Stuur deze ten minste 14
dagen tevoren per briefkaart uitsluitend
naar Abonnementenadm NRC Han
delsblad, Postbus 824. 3000 DL R'dam.
ADVERTENTIES
tel 010-14 72 11.
GERUBRICEERDE ADVERTENTIES
tel. 010-14 55 33

De Amerikaanse Diane
Arbus( 1923-1971) is
beroemd geworden door
haar foto's van
zonderlingen reuzen,
vuurvreters, dwergen,
nudisten, mongolen,
travestieten. Patricia
Bosworth schreef de
biografie van Diane
Arbus, die eens een reus
fotografeerde terwijl zijn
kleine moeder naar hem
opkeek met deze
uitdrukking op haar
gezicht "Mijn God,
neer. K. Schippers vroeg
zich af in welke mate
deze biografie Arbus'
werk verheldert.
door K. Schippers
In het begin van de jaren zestig
was er in New York een man die
er zijn gewoonte van had gemaakt
touw te verzamelen. Zijn beroep
kennen we niet. Misschien was het
een kantoorbediende of een tele
grambesteller, een operateur in een
bioscoop of een horlogemaker,
iemand met een duidelijk en toch
onopvallend vak. Hij bewaarde niet
alleen de touwtjes die om voor
hem bestemde pakjes hadden geze
ten, maar raapte ook al het touw
op dat hij op straat zag liggen, kort
of lang. Voor de kleur of de dikte
van het touw had hij geen belang
stelling, als hij er maar mee kon
knopen.
Hij verzamelde dat touw al twintig
jaar. Als hij met een nieuw stuk
thuiskwam, gooide hij dat niet ach
teloos in een doos of een van touw
uitpuilende kast. Hij liep naar de
voorkamer waar een kluwen touw
met een doorsnede van vier meter
op de grond lag of je kunt beter
zeggen op de grond stond; een klu
wen van zulke afmetingen ligt niet
meer.
Zijn vondsten van de dag knoopte
hij aan het uiteinde van de kluwen.
Misschien keek hij dan nog even
naar de iets langer en groter ge
worden kluwen of klopte hij op de
bol van touw, zoals je dat ook
doet op de hals van een paard:
best, braaf. Daarna deed hij de
deur dicht en ging eten.
Op een dag, misschien wel toen hij
net een stuk touw opraapte, werd
de man vriendelijk aangesproken
door een vrouw van een jaar of
veertig. Ze was niet groot, had kort
steil haar, droeg een vale spijker
broek en een zwart truitje. Om
haar nek hingen drie camera's die
voor een zekere afstand tussen
haar en de man zorgden. Ze be
schermden haar maar het leken te
gelijkertijd haar wapens.
Ze vroeg meteen of ze hem thuis
mocht fotograferen. Ze vroeg dat
zonder uitleg of inleidend verhaal
tje om hem eerst gemoedelijk te
stemmen. Waarom ze hem thuis
wilde fotograferen en wat ze daar
verwachtte te zien, ze zei het niet.
In de houding van de vrouw zat
iets vurigs, alsof ze met tegen
spraak niet gauw genoegen zou ne
men. De man stemde toe zonder
naar de reden van haar verzoek te
vragen.
Bij hem thuis liepen ze zonder iets
te zeggen meteen naar de voorka
mer. Ze vroeg hem of hij bij zijn
werkstuk wilde gaan staan. Hij was
wel een beetje trots dat een onbe
kende vrouw zomaar wist waaraan
hij al die jaren had gewerkt. Het
kwam niet eens bij hem op haar te
vragen hoe ze daar was achtergeko
men. Af en toe vroeg ze hem een
andere houding aan te nemen,
maar hij moest aldoor recht in de
camera kijken.
2e fotografeerde snel door, twin
tig, dertig opnamen. Tijdens de
w
andeling naar huis was ze stil ge
weest, nu vroeg ze hem honderd
uit- Of hij de kluwen touw wel
eens aan zijn vrienden liet zien en
of hij ook 's avonds touw opraapte,
"as hij met een kleine nieuwe klu
wen begonnen of was de oorsprong
yan het geheel een kort touwtje?
Hoe vaak keek hij naar de kluwen
en
op welk tijdstip van de dag
vond hij hem het mooist?
En tussen die vragen aan hem door
egon ze over zichzelf te vertellen,
terwijl ze bleef fotograferen. Ze
was rijk opgevoed, in een groot
nuis met bediendes bij Central
"ark West. Ze had ontzettend veel
gehouden van haar Franse gouver
nante, al was ze het Frans nu ver
eerd. Als kind was ze soms men-
s
en achterna gelopen: een oude
Vouw in vervuilde kleren en met
ezwollen enkels was blootvoets,
^aar had in een oor een diamant.
was achttien toen ze trouwde.
v
an haar ouders mocht ze vijf jaar
a
' ng voor niets kleren halen uit
"tin bontwarenhuizen en kreeg ze
j^en jaar lang een kamermeisje, hun
huwelijkscadeaus. De man zou de
CULTUREEL SUPPLEMENT
VOORNAAM,
TEDER
zaak van haar vader wel kennen,
Russeks op Fifth Avenue. En
ineens stopte ze met fotograferen,
gaf de man een hand, zei dat ze de
foto's nog wel eens zou komen la
ten zien en verdween verlegen en
vlug uit het huis.
Een paar maanden eerder was het
mis gegaan. Ze had met een vrien
din afgesproken in een Turks bad
bij Monroe Street om over haar
huwelijk te praten dat bijna op de
klippen was. Ze hadden gekleed op
een trap gezeten vlakbij een groep
oude vrouwen, hangende borsten,
gerimpelde huiden, haren in netjes.
Ze had haar tranen niet meer kun
nen bedwingen en ineens, om iets
te doen, was ze begonnen de vrou
wen te fotograferen. Die hadden
haar aangevallen, haar camera in
een emmer water gegooid en de
twee vriendinnen het Turkse bad
uitgeslagen. Het was een impuls
geweest, ze had zich toen niet goed
voorbereid.
Maar mislukkingen waren uitzon
deringen. Wie had ze de laatste
tijd niet ontmoet en gefotogra
feerd: de vrouw die zich oefende
onder water te eten en te slapen,
de neger die altijd een roos en een
galg bij zich had, de man die de
geluidloze soeplepel had uitgevon
den.
Vooral in het begin kon ze nauwe
lijks een foto geplaatst krijgen.
Maar ze troostte zich met het ver
trouwen dat de geportretteerden
haar schonken: de man die specht
holen in bomen verzamelde (hij
zaagde ze eruit) of Professor Leroy
Heckler, de directeur van het
vlooiencircus in Hubert's Freak
Museum op Broadway, die zijn
dieren op een arm zette en de
krant las terwijl zij bloed voor de
lunch gebruikten.
Reclame
Diane Arbus-Nemerov
(1923-1971) begon haar carrire in
1947 samen met haar man Allan
Arbus in de reclame. Onder de
naam Arbus Studio fotografeerden
zij voor bladen als Life, Look, Ba
EN
Biografie van Diane Arbus
Diane Arbus in 1971 (foto Eva Rubinstein)
zaar, Vogue, Glamour, McCall's
en Ladies Home Journal, voor re
clamebureaus als Young & Rubi-
cam en J. Walter Thompson. Ze
fotografeerden artikelen als wodka,
koffie, sigaretten en de Greyhound
Bus en tenslotte werd mode hun
specialiteit. Samen doken ze onder
de zwarte doek en hun samenwer
king was zo hecht dat het voor de
modellen soms een geheim bleef
wie er had afgedrukt.
Ze kregen al gauw een grondige
hekel aan de reclame. Diane Arbus
wilde vrij fotograferen, Allan Ar
bus had de ambitie acteur te wor
den. Maar ze gingen ermee door
om het geld: ze hadden twee doch
ters, Doon (geboren 1945) en Amy
(geboren 1954). De ouders van
Diane Arbus weigerden het paar te
steunen, ofschoon ze aan geld geen
gebrek hadden. David Nemerov
was in 1918 getrouwd met Gertru-
de Russek en daarna in de directie
van Russeks gekomen.
In 1956 zei Diana Arbus tegen de
zelfde vriendin met wie ze later in
het Turkse bad zou zitten dat ze
het niet langer volhield. Die broe
ken, jasjes, blouses en rokken
mochten nooit besmeurd zijn of
zelfs maar een smetje tonen. De
door modellen gedragen kleding
kwam haar steeds vreemder voor.
Het waren geleende kleren, de
vrouwen droegen ze slechts voor
de duur van de pose. Heupen,
schouders, benen, borsten of een
kont gaven die nieuwe kleren nooit
een persoonlijke vouw of plooi,
zoals op straat of in een caf. Geen
scheur, geen modder, niets.
Dat klinkt misschien als de kokette
kritiek van een verveelde modefo
tografe. Maar diezelfde toen 33-ja-
rige modefotografe geloofde in
haar jeugd dat tijdens een zomer
kamp de luizen wel haar vriendin
nen beten, maar haar niet. Ze had
het gevoel dat er nooit iets met
haar was gebeurd, of ze onder cel
*
BOEKEN
NRC HANDELSBLAD
KAPOT
lofaan zat, immuun was voor alles.
Misschien dat zij daarom genoot
als zij menstrueerde en liever
stonk, als haar moeder haar daar
toe de kans gaf, dan dat zij een
deodorant gebruikte.
In 1957 nam Dia^ie Arbus de be
langrijkste beslissing van haar le
ven: ze stapte uit de reclame. Ze
had in de jaren daarvoor ook al
niet meer alleen koffie of jurken
gefotografeerd. Ze had een reeks
foto's gemaakt van haar grootmoe
der in haar doodskist. En ze was
van plan geweest badkamers zon
der mensen te fotograferen. De
kastjes en planken met zeep, cr (dun of dik, arm of rijk, vertrapt of
me, slaappillen, vitaminen en na
gellak, de slordig gedrapeerde
handdoeken of badjassen en de
eventuele tijdschriften op de grond
zouden een prachtige beeldbiogra
fie opleveren.
Dat plan liet ze schieten. Maar
met dezelfde ontembare nieuwsgie
righeid en met drie camera's om
haar nek ging ze New York in,
overdag en 's nachts, hoe verlegen
ze eerst ook was. Ze sprak mensen
op straat altijd met dezelfde vraag
aan, "Mag ik u fotograferen?", om
dat ze uit was op een pose, een blik
van verstandhouding tussen het
model en haar, en niet op de een of
andere toevallige natuurlijkheid.
Soms vroeg ze of ze met haar mo
del mee naar huis mocht en meest
al werd haar verzoek ingewilligd.
Haar manier van vragen was onom
wonden, maar tegelijkertijd kregen
de geportretteerden de indruk dat
zij werkelijk in hun leven gente
resseerd was. Voor haar was een
foto een verhaal. De gesprekken
die zij met haar modellen tijdens
het fotograferen voerde, schreef ze
thuis nauwkeurig op.
Ze raakte bevriend met een Mexi
caanse dwerg en een Newyorkse
reus van 495 pond. Ze fotografeer
de de reus jarenlang. Pas in 1970
was ze min of meer tevreden met
een opname en drukte het negatief
af.
Het is een van haar beroemdste fo
to's: de reus buigt zich een beetje
voorover om het plafond niet te ra
10.8.84
718
ken en kijkt van grote hoogte op
zijn ouders neer die keurig gekleed 3
Peter SchaSchat
Peter
in hun zitkamer naar hem opzien.
Ze belde de journalist Joseph Mit- In De Toonklk, een
bundel geschriften van
chell op en zei tegen hem: Iedere
moeder heeft toch nachtmerries als en interviews met Peter
ze zwanger is omdat ze denkt dat Schat, introduceert de
haar baby een monster zal zijn? Ik componist een nieuw
geloof dat ik dat op het gezicht toonstelsel. "Het
van de moeder heb vastgelegd ter tonaliteitsprobleem,
waar deze eeuw zo mee
wijl ze naar hem opkijkt en denkt:
heeft gesukkeld, is
Oh, mijn God, nee!"
De reus vertelde haar dat hij er opgelost".
nog steeds van droomde acteur te
worden. Hij had de zoon van Fran
kenstein gespeeld in de film The Kunstboekhandels
Head That Would Not Die. Maar Zesentwintig jaar
de hoofdrol van een grote basket geleden breidde een
balspeler in de Broadway-show
Tall Story had hij niet gekregen
Amsterdamse
boekhandelaar zijn
omdat hij te groot was. Dat waren collectie uit met een
de verhalen die Diane Arbus diep
intrigeerden. Als de reus op de
afdeling beeldende
kunstboeken. Sindsdien
bank lag deed hij haar aan Alice in is dit voorbeeld door
Wonderland denken, de tafels en veel collega's nagevolgd:
stoelen om hem heen waren te
klein geworden.
de belangstelling voor
hun aanbod neemt nog
Ze ging steeds vaker naar tweede steeds toe.
rangs circussen en verlepte vaude
villevoorstellingen van vuurvreters,
oude komieken, lilliputters, jong Meletius
leurs en slangenbezweerders. The Kort geleden werd het
Amazing Randi, een ontsnappings rond 1610 geschreven
kunstenaar die zich soms hangend manuscript Meletius
aan een kraanwerker boven de Nia- aangetroffen, het
garawaterval liet bungelen, hielp vroegste theologische
haar bij het kennismaken met ar geschrift van Hugo de
tiesten als Presto the Fire Eater, Groot. Enkefe
Jack Dracula the Tattooed Man en fragmenten vertaald uit
Sealo the Seal Boy wiens handen het ltijn.
uit zijn schouders groeiden.
Hunt's Vaudeville en Hubert's
Freak Museum werden haar favo
riete theaters. Ze kwam er zo vaak
dat de artiesten haar tenslotte als
een gelijke aanvaardden: ze mocht
hen meestal, terwijl zij over van
alles praatten, in hun schamele
kleedkamers fotograferen. Het re
sultaat houdt het midden tussen de
grimmige feitelijkheid van een po
litiefoto en het ongegeneerde ver
trouwen dat zichtbaar is op de ge
zichten van kinderen, ouders,
ooms, tantes, neven of nichten die
op goed geluk voor een familie
kiekje hebben geposeerd.
Family of Man
Patricia Bosworth doet in haar Ar-
bus-biografie een poging het werk Kundera
van de fotografe in zijn tijd te De Tsjechische schrijver
plaatsen. Net als Robert Frank en
Milan Kundera
Louis Faurer zou zij zich hebben publiceerde onlangs Tht3
verzet tegen de mentaliteit van
Unbearable Lightness f
The Family of Man, een expositie Being, een roman ver
die in 1955 door Edward Steichen
een midden-Europeaan
voor The Museum of Modern Art
en een bewoner van
werd georganiseerd. Het was een
West-Europa.
sentimentele tentoonstelling met al
die opgewekt kijkende gezinnen en
een overdaad aan jonge moeders
die hun baby's de borst geven, 8 Smollett
blank, bruin of geel, waar ook ter
In de serie Oude Boeken
wereld.
Diane Arbus' latere foto's wijken
door hun onderwerpen en de niets
verdoezelende zwart-wit tegenstel
richt Maarten 't Hart de
aandacht op The
Expedition of Humphry
Clinker van Tobias
lingen zeker af van de door Stei
Smollett, een roman uit
chen gepredikte zachte esthetiek. 1771 vol zwartgalligheid
Ironisch genoeg hing op The Fa
en spitsvondige humor.
mily of A/tffl-expositie nog een foto
van Allan en Diane Arbus waarop
een jonge vader aan zijn zoon de
krant voorleest. Maar haar werk is
niet in de eerste plaats gemaakt uit
protest tegen de foto's van een
vroegere generatie.
Diane Arbus had juist veel bewon
9 Blokkendozen
dering voor het werk van sommige
oudere fotografen. Haar keus is
niet verwonderlijk: het Parijse Op een aan villa's
nachtleven van Brassa en de de gewijde expositie in
monische krantefoto's van Weegee Amsterdam prijkt onder
(Arthur Fellig) waarop soms alleen andere een modelhuis
de gezichten zijn te zien van een gebouwd van
menigte die toekijkt bij een moord Ankerstenen. Opkomst
of een ongeluk. De extremiteiten en ondergang van een
blokkendoos die nu een
herosch) van Lisette Model maak object is voor
ten de meeste indruk op haar. verzamelaars.
Look weigerde eens een serie zwar
te gevangenen van deze in 1906 in
Wenen geboren fotografe. "We
willen blanke gevangenen", luidde
het commentaar van dit tijdschrift.
Nadat Diane Arbus de reclame
had verlaten begon ze fotografie te
studeren, eerst bij de norse Alexei
Brodovitch ("Als je iets ziet wat je
al eerder hebt gezien, maak dan
geen foto") en kort daarna bij Li
sette Model ("Als ik mijn camera
op iets richt stel ik een vraag en de
foto is soms het antwoord. Ik wil
niets bewijzen, ik leer").
Volgens Lisette Model durfde Dia
ne Arbus eerst niet te zeggen wat
haar onderwerp was. Het leek zelfs
of ze het niet wist. Maar na lang
aandringen kreeg ze een antwoord:
"Ik wil het kwaad fotograferen".
Doon Arbus zou later zeggen dat
haar moeder niet het kwaad wilde
fotograferen, maar het verbodene.
Het kwaad of het verbodene, hoe
je het ook noemt, om dit antwoord
van Diane Arbus aan Lisette Mo 10 Emmanuel Bove
del draait haar hele biografie. Haar
In Frankrijk bestaat weer
afkomst, schooltijd, liefdesleven,
veel belangstelling voor
huwelijk, kinderen, zwaarmoedig
Emmanuel Bove, een
heid, vriendschappen, alles staat
keurig in het gelid om haar bizarre schrijver die in de jaren
twintig populariteit
voorkeur voor zonderlingen een
genoot bij 'tout Paris',
oorzakelijkheid te geven. Je kunt
en later in de
niet eens zeggen dat Patricia Bos-
vergetelheid raakte.
ZIE VERDER PAG. CS. 2 VORMGEVING: WILLEM VAN ZOETENDAAL
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
Bloemlezing over Amsterdam
Een beetje vies
en een beetje gevaarlijk
Hel lieverdje
Het land der letteren,
Amsterdam. Samenstelling: Tilly
Hfrmans, Lodewijk van
Zonneveld en Adriaan van Dis.
Uitg. Meulenhoff. 159 blz. Prijs
29,50.
In 1962 ging Johnny van Doorn sa
men met 'geestenbezweerder' Ro-
bert Jasper Grootveld een week
lang op pad. In een clochard-achti-
ge Sinterklaas- en Zwarte Pietuit
dossing liepen ze elke dag van Am
sterdam naar Weesp, dwars door
de toen nog ongerepte velden van
de Bijlmermeer. Grootveld had in
de krant gelezen dat dit 'prachtige
-stuk natuurschoon' plaats zou moe
ten maken voor 'reusachtige flat
complexen' en op hun zeven wan
Platland, Een roman van vele af
metingen, Door een Vierkant. Zo
luidde de merkwaardige titel van
een boek dat een kleine eeuw gele
den in Nederland verscheen. Het
was vertaald uit het Engels door L.
van Zanten Jzn. en werd in de loop
van dertig jaren nog twee keer her
drukt. Platland is een verhande
ling op koutende toon over een
tweedimensionale wereld, die wij
ons het beste kunnen voorstellen
als een "zeer groot blad papier"
waarop de bewoners als geometri
sche figuren heen en weer schui
ven. Vrouwen zijn lijnen, mannen
zijn drie-, vier-, vijf- of meer-hoe-
ken; hoe meer hoeken, hoe hoger
de stand van de Platlander.
Nauwgezet beschrijft verteller
Vierkant het dagelijks leven en de
sociale verhoudingen in zijn vader
land, om ten slotte te komen tot
zijn sensationele, door geen van
zijn landgenoten geloofde kennis
making met Ruimteland, dat drie
in plaats van twee dimensies heeft.
En nu hij toch bezig is, vertelt
Vierkant ons ook meteen over Lijn-
land (n dimensie) en het eenza
me Puntland, waarvan het gebor
neerde bewonertje geen enkele
kant uit kan. En wat ligt er meer
voor de hand dan dat in Platland
ook de vraag naar de vierde dimen
sie wordt aangeroerd?
Platland is een prachtig boek, pro-
dukt van een tijd waarin natuurwe
tenschappelijke vondsten en spiri
tistische speculaties in vele gente
resseerde lekenhoofden tot een ge
zellige mengelmoes werden. De re
den om het hier te vermelden is,
dat van de oorspronkelijke Engelse
editie, die uit 1884 dateert, een
herdruk in pocketvorm is gemaakt:
Flatland, A Romance of Many Di-
mensions (signet Classic, 12,75).
De auteur blijkt Edwin A. Abbott,
schoolhoofd en theoloog, te zijn ge
weest.
Bovendien verscheen onder de titel
The Planiverse zojuist een moder
ne versie van Platland. In dit
De bouwput van het nieuwe muziektheater
deltochten wilde hij de Bijlmer,
zoals Van Doorn schrijft, 'tegen de
boze geesten beschermen'.
Grootvelds magie heeft niet ge
baat, de Bijlmer is bebouwd. John
ny van Doorns verslag van de ver
geefse wandelingen zou een aardig
begin zijn van een over vijftig jaar
samen te stellen bundel Bijlmerli
teratuur. Het verhaal is nu opgeno
men in een weidsere bloemlezing
waarin ook de andere Amsterdam
se stadsdelen 'door schrijvers en
dichters in kaart gebracht' worden:
Het land der letteren, Amster
dam. Deze 'topografische bundel'
is een meer gedetailleerde voort
zetting van het vorig jaar versche
nen gelijknamige boek dat heel
Nederland tot onderwerp had. Na
Amsterdam zullen binnenkort ook
POCKET
door Ileen Montijn
boek, geschreven door A. K.
Dewdney, krijgt een groep studen
ten met behulp van een computer
plotseling contact met een heus on
deraards Platland en zijn bewoners.
(Picador, 19.20; tegelijk in een
gebonden editie verschenen.)
Sir John Betjeman was de lieve
lingsdichter van prinses Margaret
van Engeland. Haar bewondering,
samen met die van miljoenen ande
re eenvoudige Britten, bezorgde
zijn dichtbundels astronomische
oplagecijfers, en hemzelf veel d
dain in de kringen der critici.
Slechts het feit dat erkende groten
als Edmund Wilson en Philip Lar-
kin een hoge dunk van zijn gaven
hadden heeft Sir Johns literaire re
putatie enigszins in stand gehou
den. Bij Penguin verscheen on
langs, goed getimed na Betjemans
Den Haag en Leiden aan de beurt
komen.
Centrum
De 85 bijdragen aan Het land der
letteren, Amsterdam zijn gerang
schikt naar stadswijk (Jordaan,
Oud-West, Oost) en naar thema's
als De Jodenbuurt, oorlog en be
vrijding, of Nieuwbouw en Af
braak. De oudste bijdragen date
ren uit de 17de eeuw en de jong
ste, speciaal voor deze bundel ge
schreven, uit 1984.
De enige overeenkomst tussen de
gedichten, verhalen en prozafrag
menten is de plaats van handeling:
Amsterdam. Vooral het centrum
de Dam, het Spui, de Wallen
en de Jordaan fungeert vaak als
decor.
dood eerder dit jaar, een aardige
biografie van de poet laureate:
John Betjeman, door Patrick Tay-
lor-Martin. Prijs 19.05.
Onder de titel Photo Poche publi
ceert het Centre National de la
Photographie te Parijs een mooie
reeks fotoboekjes. De opzet is dat
er maandelijks een verschijnt, nu
eens gewijd aan een enkele foto
graaf, dan weer aan een foto-histo
rische stroming of een bijzonder
thema. Het laatstverschenen deel
nummer 12 bevat foto's van
de Amerikaanse fotograaf Duane
Michals, die behalve bestudeerde
portretten van prominenten ook
eigenaardige, half-magische fotose
quenties, vaak met een tekst erbij,
niet; te koop zijn zij bijvoorbeeld
maakt.
Misschien de meest curieuze Pho
to Poche tot nu toe is nummer 9,
BOEKEN
Verschillende schrijvers halen her
inneringen op aan Amsterdam
zoals zij het eens gekend hebben:
Theo Thijssen mijmert over de
Westertoren en Jan de Hartog over
het Leidseplein, J. Bernlef keert
terug naar het Paleis voor Volks
vlijt: "Er is o zo weinig volksvlijt
vertoond en o zo veel stadsvermaak
beleefd." De 20ste-eeuwse geschie
denis van Amsterdam wordt ge
schreven in bijdragen over het Jor-
daanoproer, de oorlog en de happe
nings uit de jaren zestig.
Het idiootste verhaal uit de bundel
is natuurlijk van Simon Vinkenoog
die het Amsterdam uit de hippie-
periode in Kosmopolitisch dorp
beschrijft als "het centrum van een
informatie-explosie".
Waren de meeste auteurs vroeger
nog blij met hun stad, die ze vol
liefde en tevredenheid bezongen,
tegenwoordig blijkt er van Amster
dam weinig meer te deugen. De
bijdragen over de Bijlmermeer zijn
niet de enige waarin kritiek en af
keuring overheerst. In 1657 stak
Constantijn Huygens de loftrompet
over het nieuwe stadhuis op de
Dam, "'s Werelds Achtste Won
der", in 1983 heeft Komrij geen
goed woord over voor het stadhuis
dat nu in aanbouw is, de Stopera:
"Het plan om van een appel en een
peer een pruim te maken, dat wil
zeggen om op het Amsterdamse
Waterlooplein zowel de opera als
het stadhuis in n crematorium-
kostuum te steken, vormt tot dus
ver het schrijnendste resultaat van
dat andere monsterhuwelijk: het
samengaan van bestuurlijk onbenul
en talentloos architectendom."
Verveling
In het verhaal Buiten-IJ schreef
Nescio nog lyrisch over Amster
dam-Noord, over de zon in het wa
ter en het cafeetje in Schelling-
wou. In een recent gedicht van
Harry Slinger van de popgroep
Drukwerk is Noord slechts een
oord van dodelijke verveling, van
"slapend beton".
,Piet Grijs klaagt over de bruine ca
fs, de "voorposten van de hel'\
Jan Blokker moppert op het Rem-
brandtplein, A. Th. van der Heij
den schrijft vol weerzin over de
Pijp en Heere Heeresma over het
leven in de Bijlmer, Remco Cam-
pert heeft een hekel aan Artis,
Cees Nooteboom treurt over een
nooit gebouwde IJ-brug, Lucebert
over de Jordanezen die hun eigen
aard verkwanseld hebben, Maarten
't Hart wil nooit meer op de Wal
len wonen en S. Montag staat stil
bij het verval van de Nieuwe Zijds
Voorburgwal. Amsterdam is Am
sterdam niet meer, vroeger was het
beter dat is de teneur van de
meeste na-oorlogse bijdragen aan
de bundel.
Alleen Jean Journaille (Jan Vrij
man) verdedigt de stad met al zijn
ongerieven en verzet zich tegen
het gekanker om hem heen. Een
echte stad, zo schrijft hij in Over
loop (1983) is altijd een beetje vies
en ook altijd een beetje gevaarlijk.
Journailles liefdesbetuiging aan
Amsterdam is als laatste stuk in de
bundel opgenomen. Misschien wil
den de samenstellers van dit deel
uit de Land der letteren-serie de
negatieve geluiden enigszins neu
traliseren door met een positief be
richt te eindigen.
LIEN HEYTING
L'Amrique au fil des jours. De
ze is gevuld met fotografische
prentbriefkaarten uit Amerika, da
terend uit het begin van deze eeuw
en afkomstig uit de collectie An-
dreas Brown. Er zitten krankzinni
ge afbeeldingen tussen. Het zijn al
lemaal foto's van gewone mensen,
soms kinderen of dieren, ernstig
poserend in de vreemdste decors.
Een meisje met een strik in het
haar zit aan tafel met een hondje,
een lappen pop en een kartonnen
poes. Twee jongens steken hun
hoofd door een enorme foto waar
door het lijkt alsof zij in de Whirl
pool Rapids bij de Niagara-water-
vallen zwemmen (van n is zelfs
een 'zwemmende' hand te zien).
Net als alle Photo PocAe-deeltjes
bevat L'Amrique au fil des jours
vierenzestig reprodukties van goe
de kwaliteit. De inleiding bij dit
deel is een modieus Frans discours
met even weinig betekenis als de
titel, maar andere delen bevatten
veelal nuttige bio- en bibliografie-
en. Elke Photo Poche kost 29
francs (ruim zestien gulden bij
ons). Een vaste importeur is er
bij boekhandel Premsela, Van
Baerlestraat 78 in Amsterdam.
A Legacy van Sybille Bedford ver
scheen oorspronkelijk in 1956 en is
voor het eerst in een aantal jaren
weer als pocket te krijgen (Flamin
go 1.6,65). Het is de geschiedenis
van tivee Duitse families die rond
de laatste eeuwwisseling door een
huwelijk met elkaar te maken krij
gen: een rijke joodse familie in
Berlijn en een hoogadellijke, katho
lieke familie van landeigenaars in
Zuid-Duitsland. Het huwelijk waar
het om gaat is dat tussen de vader
van de vrijwel geheel buiten
beeld blijvende vertelster en
zijn eerste vrouw.
Het interessantste, mooiste en
meest ontroerende deel van A Le
gacy is het portret van Baron Fel-
Kerstboom in een woonkamer in Levittown, L.1.1963
VOORNAAM,
TEDER EN KAPOT
VERVOLG VAN PAG. CS. 1
worth te veel hineininterpretaties
heeft gebruikt. Haar taalgebruik is
wel eens wat vacumvers, maar ze
heeft in elk geval een enorme hoe
veelheid gegevens verzameld en
geordend. De vraag is of die iets
aan de foto's van Diane Arbus toe
voegen, of deze biografie haar
werk verheldert.
In bepaalde opzichten wel. Haar
voorkeur voor Brassa, Weegee en
Lisette Model plaatst haar werk in
een traditie. Ook zij was benvloed
en haar foto's worden door die we
tenschap misschien iets minder
grotesk.
Haar telefonische vriendschap met
de New Yorker-journalist Joseph
Mitchell is minstens zo veelzeg
gend. In McSorley's Wonderful
Saloon uit 1938 en Joe Gould's
Secret uit 1965 had Mitchell al
over zonderlingen uit de Newyork-
,se kroeg McSorley geschreven die
later door Diane Arbus zouden
worden geportretteerd.
Mitchell herinnert zich dat Diane
Arbus hem voor het eerst in no
vember 1960 belde. Zij vroeg hem
of hij nog wist waar zij de vrouw
met de baard en andere helden uit
McSorley's Wonderful Saloon kon
bereiken. Mitchell vroeg haar of ze
wist dat Brassa en Weegee al der Daar heb je ze weer, Gregory Ra
gelijke foto's hadden gemaakt. Ja,
maar zij wilde het anders doen, zij
was op iets uit dat niet kon worden
gedefinieerd, was iets op het spoor
wat zelfs aan die beelden ontbrak.
Ook haar verslaving aan de film
Freaks (1932) van Tod Browning
lijkt het raadsel van haar foto's te
verkleinen. Steeds weer keek ze
naar de kunsten van de dwergen en
lilliputters en de neger die alleen
uit een hoofd en romp bestaat en
den, Freiherr zu Landeney, zijn
zoons en de levensstijl van de fami
lie die verstoord wordt als gevolg
van de Pruisische overheersing in
het nieuwe Duitse keizerrijk. De
jongste zoon, Johannes, gaat te
gronde aan een militaire kadetten-
school; de oudste, Julius, wordt
een wereldvreemde man van de
wereld en de vader van de ver
telster.
A Legacy is een complex, mis
schien zelfs een vermoeiend boek
te noemen. Maar het geeft een
schitterend beeld van de vervlogen
wereld van de Midden-Europese
upper crust en overtuigt de lezer
ervan dat die wereld niet door pop
pen werd bevolkt, maar door leven
de mensen.
"Om een boer te beschrijven moet
men geen woorden gebruiken die
deze zelf niet kan begrijpen," vond
Jules Renard (18641910). Re-
nard, die niet alleen bij het be
schrijven van boeren voor eenvoud
was, streefde ook beknoptheid na,
en beide oefende hij in het Journal
dat hij vanaf 1887 bijhield. Het
was minstens evenzeer een aante
keningenboek als een dagboek; het
bevatte verslagen van gesprekken,
invallen die de schrijver wilde 'be
waren', grapjes en beschrijvingen.
Renards Journal werd voor het
eerst uitgegeven in 1935 en is nu
in de serie fins de sicles bij 10/18
verschenen (twee delen, 18,85 en
f 16,05). Je zou het misschien niet
gauw allemaal achter elkaar doorle
zen, maar Renards stijl en esprit-
zijn wel verrassend onderhoudend.
Zestig jaar geleden werd in Jeruza
lem de correspondent van het Al
gemeen Handelsblad doodgescho
ten: de dichter en schrijver Jacob
Isral de Haan. De Haan was een
omstreden figuur, die in 1904 het
publiek had geschokt met de 'ho
moseksuele roman' Pijpelijntjes en
het toch klaarspeelt zonder hulp
een sigaret op te steken. Ze maak
te zelfs kennis met een van de
hoofdrolspelers, de Russische
dwerg Gregory Ratoucheff. Hij
was vijf keer getrouwd met vrou
wen van normale lengte en gaf ter
wijl Diane Arbus hem fotografeer
de een schitterende imitatie ten
beste van Marilyn Monroe zoals
die My funny Valentine zou zin
gen.
En toch is het of al deze tragikomi
sche verhalen en al die bekentenis
sen over Diane Arbus van haar
vrienden, kennissen en de Neme-
rov-familieleden nauwelijks vat
krijgen op de foto's zelf. In de bio
grafie zijn die foto's niet eens te
vinden. Allan, Doon en Amy Ar
bus hebben elke medewerking aan
Patricia Bosworth geweigerd. Dat
valt achteraf wel te begrijpen. De
wetenschap dat de vader van Diane
Arbus op zijn doodsbed in het bij
zijn van zijn oudste dochter nog
een erectie kreeg draagt niet bij
tot een grotere kennis van haar
werk.
Die foto's waardoor ze beroemd is
geworden staan wel in diane arbus,
een monografie die in 1972 is ver
schenen ter gelegenheid van de
grote Arbus-tentoonstelling in The
Museum of Modern Art.
tergelaten.
toucheff twintig jaar na Freaks
met naast hem twee even kleine
Russische vriendinnen, de te grote
banken waarop ze zitten, de te gro
te kasten en spiegels achter hen.
Het nudisten-echtpaar; de man zit
in een leunstoel, de vrouw op een
bank, de deur is open, alsof er
iemand wordt verwacht, een hoog
televisiemeubel staat tussen hen in.
De naakte Mexicaanse dwerg op
bed draagt zwierig een hoed en
in de jaren voor zijn dood zijn zio
nistische vrienden aanstoot gaf
door het ook met Arabieren te
houden. Wie had hem vermoord?
Joden? Moslims? Acht jaar later
publiceerde Arnold Zweig een ge
romantiseerde versie van de ge
beurtenissen in Palestina die tot
zijn einde leidden: De Vriendt
kehrt heim. Het boek is onlangs
door Fischer als pocket opnieuw
uitgegeven, prijs 14,20.
Peter Hopkirk, schrijver van een
fascinerend boek over de 'ontdek
king' van Tibet, Trespassers on the
Roof of the World, heeft nog zo'n
boek geschreven. Het onderwerp
zijn dit keer reizigers in Chinees
Turkestan, die in de barre woeste
nij op zoek gingen naar de resten
van een verdwenen boeddhistische
beschaving. De Europese reizigers,
eind vorige, begin deze eeuw, wa een genre op zijn best. Het is een
ren veelal schatzoekers om niet
te zeggen plunderaars die op
weg naar hun doel de afschuwe
lijkste ontberingen moesten lijden.
Hopkirk levert in Foreign Devils
on the Silk Road (Oxford Paper
backs, 24,50) niet slechts mooie
beschrijvingen van de avonturen
van deze mannen, maar ook een
bedachtzame bijdrage aan de he
dendaagse discussie over de kunst
schatten uit de Derde Wereld die
'gered' zijn in Westerse musea.
De bejaarde Amerikaanse schrijf
ster M. F. K. Fisher schrijft al vijf
tig jaar over eten, en korte verha
len voor bladen als de New Yorker
Haar nieuwste verhalenbundel,
Sister Age, wordt wel beschouwd
als haar beste. Zuster Ouderdom is
familie van Broeder Smart. De ver
halen in dit boek gaan allemaal
over oude mensen en de verande
ringen die komen met de jaren.
Sister Age is uitgebracht als Vinta
ge Paperback, prijs 23,45. Van
een veel vroegere bundel van Fis
heeft een handdoek over zijn bt
nen geslagen. Zijn middelvinger
dikker dan de hals van de fles ach-
ter zijn op een kastje leunende ellc.
boeg.
De met te veel ballen en engelen,
haar getooide kerstboom, de pakjes
in warenhuispapier eronder. In dt
kamer verder alleen meubels er.
een klok in de vorm van een hou.
ten zon met metalen stralen. Hei
vloerkleed van wand tot wand
heeft een goed bedoeld maar over.
bodig motief.
De reus naast zijn ouders, de twee.
'ling, de drieling, de jongen met dt
.vertrokken mond die in Centra]
Park een speelgoedhandgranaat
vasthoudt. De twee meisjes j,,
identieke bikini's bij Coney Island
De man die met een te grote
vrouw danst, we zien voornamelijk
haar blote rug. De vrouw met hei
aapje in een luierpakje op schoot
Ze zit op een bank met een motief
van enorme bloemen. Een lamel
van de luxaflex achter haar hangt
scheef.
Waar was ze op uit? Wilde ze net
als de artiesten uit Hubert's Freak
Museum de toeschouwer op
wat rauwe manier verbazen? Was
ze de vuurvreetster of de slangen-
bezweerster onder de fotografen?
Toch niet. Ze neemt nooit haai
toevlucht tot een voor de hand lig.
gend cynisme, hoewel daar gezien
de aard van haar onderwerpen alle
kans toe had bestaan. Hoe langet
je naar haar foto's kijkt, hoe meer
valt de elegantie op die Diane Ar
bus weet te geven aan alles wat
zonder haar tussenkomst alleer
maar arm, goedkoop en triest zou
zijn gebleven.
Die elegantie was er al in de eerste
foto's, maar wordt door de jaren
heen groter. Het gaat haar niet al
leen meer om het onderwerp op de
foto. Het is of ze naar aanleiding
van dat onderwerp iets wil uitbeel
den dat zonder haar onzichtbaar
zou zijn gebleven. Daarover sprak
ze door de telefoon tegen Joseph
Mitchell en misschien is het haar
pas in haar laatste werk helemaal
gelukt.
Haar laatste werk(1970-1971)in de
monografie bestaat uit zeven foto's
van mongolen in het gras bij een
bosrand. Aan hun sterke aanwezig
heid heeft ze iets abstracts weten
te geven, er is dit keer geen ander
woord voor. Op een foto zie je nau
welijks hun gezichten, alleen de
houdingen. En juist door die voor
naamste karakteristieken buiten
het beeld te laten wordt die foto
een gelijkenis, verwijst hij naar al
les wat beschadigd is of zou kun
nen worden. Zo moet de wereld er
voor Diane Arbus altijd en overal
hebben uitgezien: voornaam, teder
en kapot. En dat kunnen alleen
haar foto's laten zien, niet de ver
halen in haar biografie.
Ze stierf op 26 juli 1971 omdat ze
dat wilde. Ze ging in het bed van
haar appartement liggen en sneed
haar polsen door. Geen reden ach
K. SCHIPPERS
Patricia Bosworth: Diane Arbus, a
biography. Uitg. Alfred A. Knopf,
New York, 366 blz. Prijs: 65,-.
Diane Arbus, An Aperture
Monograph Special Edition for
The Museum of Modern Art, New
York.
her is nu een Engelse pocketeditie
te krijgen (Chatto, 24,50). De ti
tel is Not Now but NOW, en deze
verhalen gaan allemaal over een
mooie, maar harteloze allumeuse.
Richard Barber, die onder andere
drie boeken over Koning Arthur in
geschiedenis en legende heeft ge
schreven, maakte voor Penquin eet
indrukwekkende gids voor wie rei
zend op zoek wil gaan naar de mid
deleeuwen: The Penguin Guide to
Medieval Europe. Als Penguin
Handbook is het wel duur
( 39,35), maar het is dan ook mooi
uitgegeven, voorzien van kaarten,
een twintigtal foto's en een index.
Queen Victoria van Cecil Wood-
ham-Smith is een voorbeeld van
wetenschappelijk verantwoorde,
zelfs baanbrekende biografie van
de Britse heerseres (tot aan de
dood van haar prinsgemaal) en te
gelijk een mooi, leesbaar boek. Dc
typografen bij Hamish Hamiltor
waar nu, twaalf jaar na de eer
ste uitgave, ook de pocketeditie
verscheen hebben, zeer ong'"
bruikelijk, niet alleen cursiverin
gen maar ook onderlijningen in de
tekst toegelaten: de nadrukkelijk?
stijl van briefschrijven van Victoria
en haar correspondenten zou an
ders niet getrouw weer te geve
zijn geweest. (Queen Victoria, Hf?
Life and Times 1819-1861, prij5
32,65)
Clive James, de Gerrit Komrij der
Britten (hoewel een wat aardser e"
exuberanter figuur) schreef vorig
jaar zijn eerste roman Brillio'
Creatures is een bijna hinderlijk
geestig, satirisch boek dat speelt i"
kringen van uitgevers, academie
en reclamemensen. Als pocke'
door Picador uitgebracht kost hel
/ 16,65.
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
Peter Schat: De Toonklok.
Essays en gesprekken over
muziek. Uitg.
Meulenhoff/Landshoff. 184 pag.
Prijs 39,50.
"Harmonisch is
wat in zichzelf op een eenvoudige
en heldere manier
('eenvouds verlichte waters')
samenhangend is
en warmte afgeeft
(de zon bijvoorbeeld is
uitgesproken harmonisch)"
Peter Schat, De Toonklok.
De Toonklok werd feestelijk ten
doop gehouden bij een Holland
Festival concert op 5 juni, waar
Schats Serenade voor strijkers, op.
31 in premire ging. In De Toon
klok zijn geschriften van Schat en
interviews met hem gebundeld die
de afgelopen twintig jaar in NRC
Handelsblad, Vrij Nederland, en
verschillende tijdschriften zijn ge
publiceerd; enkele niet eerder ver
schenen hoofdstukken zijn daaraan
toegevoegd. De lezer leert Schat
kennen als dichter, dagboekschrij
ver, gesprekspartner, autobiograaf,
essayist, muziekanalyticus, muziek
theoreticus, schrijver van polemie
ken, ontwerper van een nieuw
toonstelsel, en zelfs auteur van een
Carmiggeltiaans kort verhaal
("Het Vredesmes"). Het boek is
toegankelijk voor een breed pu
bliek; het is in het algemeen niet
nodig om uitvoerig muziektech-
nisch onderlegd te zijn, want Schat
weet heel goed over muziek te
schrijven zonder in analytisch jar
gon te vervallen, en waar hij dieper
op problemen van muzikale tech
niek ingaat geeft hij duidelijke no
tenvoorbeelden en toont hij zich
een liefhebber van sprekende teke
ningen.
Wat beweegt een componist te
schrijven over zijn visie en werk?
Schat geeft op deze vraag ten dele
zelf antwoord: ijdelheid, en de
wens te leven naar het hoogste
principe het wezen van demo
cratie , helderheid. Met zijn pu
blicaties toont Schat tevens dat hij
muziek waard acht in een dagblad
en niet-specialistische tijdschriften
besproken te worden. Hij draagt zo
bij tot het in ere houden van wat in
principe 'de kunstigste der kun
sten' is, maar thans, voor velen,
niet meer dan een altijd beschik
baar middel om de tijd te doden.
De weg naar ordening
In het Cultureel Supplement van
het NRC Handelsblad van 24 de
cember 1982, maakte Peter Schat
een nieuw toonstelsel openbaar dat
hij "De Toonklok" of "De Zodiac
der Twaalf Tonaliteiten" noemde.
Bij die gelegenheid stelt hij met
enige triomf vast dat "met de
Toonklok in principe het tonali-
teitsprobleem, waar deze eeuw zo
mee gesukkeld heeft, is opgelost".
Ruim tien jaar eerder, in een ge
sprek met Louis Andriessen, Rein-
bert de Leeuw en David Porcelijn
over zijn compositie Thema, klinkt
Schat aanzienlijk minder zelfverze
kerd: "Kijk, ik vind het een zeer
serieuze zaak dat je n toon hebt
en dan besluit er nog een te ne
men. (Hard gelach.) En toon is
geen probleem; twee tonen, daar
beginnen de problemen. (Gegier.)
Om niet te spreken van drie tonen.
Ik doe er dan ook tien minuten
over om dertien tonen te expose
ren. Omdat ik vind: voor je iets
nieuws doet moet je het vooraf
gaande ernstig overdenken en dus
herhalen."
Er moet in de tijd tussen deze uit
spraken veel gebeurd zijn. Sinds
het verschijnen van het boek De
Toonklok is het gemakkelijker ge
worden om daarvan hoogte te krij
gen. In al zijn bontheid heeft het
boek een motief. Bijna meteen aan
het begin staat het hoofdstuk
"Over harmonie en tonaliteit" dat
de muzikale probleemstelling be
vat die Schats denken en werken
gedurende vele jaren heeft bepaald
het is de meest recente bijdrage
aan het boek, een teken dat met de
oplossing het probleem helder ge
worden is , en tegen het slot is
de ontknoping te vinden. Het is de
ze oplossing die lezers van NRC
Handelsblad eind december 1982
hebben kunnen vernemen, en hij
heeft het boek zijn naam gegeven:
De Toonklok is een eindpunt waar
heen de routes van Schats be
schouwingen leiden.
Wat is het tonaliteitsprobleem,
waarover Schat spreekt, dat com
ponisten van onze eeuw zoveel
hoofdbrekens heeft gekost? Hoe is
het mogelijk dat het een componist
zoveel zorgen baart wanneer hij
meer dan n toon wil gebruiken?
Wat is dat voor een componeren,
dat vroegere componisten die het
ene na het andere werk schreven
zeker als onbegrijpelijk gestuntel
zouden hebben opgevat? In hoever
re is het Toonklok-systeem de op
lossing voor het tonaliteitspro
bleem?
De klassieke tonaliteit
Het begrip tonaliteit wordt meesal
gebruikt voor het toonstelsel dat
gold in de westerse klassieke mu
ziek tussen ruwweg 1700 en 1900
(maar tot op de dag van vandaag
vinden wij muziek die op deze to
naliteit is gebaseerd nog op zeer
ruime schaal in pop-, jazz-, folk- en
amusementsgenres).
Als ruggegraat van dit stelsel wor
De helderheid en
hartstocht van Peter Schat
Peter Schat (foto Ronald Sweering)
m ziek (de drieklank die uit een grote
' 16 ^Andante <^=2-
Voorbeeld 1
den drieklanken van tertsen en ak-
' oordenschema's daarvan be
schouwd, met een hirarchie van
verhoudingen waarin de tonica het
centrale punt vormt. Schat noemt
zo'n toonsysteem 'tonicaal'. "Na
Wagner, Mahler en Debussy", zo
schrijft hij, leek voor zeer vele
componisten in de klassieke tradi
tie "alle ruimte voor vernieuwing
van vorm en uitdrukking opge
bruikt". Hier begint het tonaliteits
probleem van de moderne muziek.
Schat: "Geen groter schrikbeeld
voor een componist dan de ineen
storting van het toonstelsel. Het is
alsof de tonen als sterren in het
Zwarte Gat van de zinloosheid
storten; geen enkele toon valt meer
te vertrouwen, geen compositori
sche beslissing meer te rechtvaar
digen (voor de dichter: alsof de
woorden plotseling alle betekenis
verloren hebben)".
In eerste instantie zochten compo
nisten zich intutief een weg, maar
omdat men nu eenmaal "niet als
een slaapwandelaar op de rand van
de dakgoot kan blijven lopen", ont
stond behoefte aan een toonsys
teem, een harmonieleer, om nieu
we muziek te ontwikkelen. Geen
van de sindsdien voorgestelde stel
sels heeft echter gedurende lange
re tijd meer dan enkele componis
ten bevredigd.
Schnberg
Een van de bekendste pogingen om
het tonaliteitsprobleem op, te lossen
was de twaalftoons-idee van Schn
berg, die hij voor het eerst in 1923
uiteenzette aan zijn leerling Alban
Berg. Als uitgangspunt nam hij de
indeling van het octaaf in twaalf
gelijke delen en hij benaderde de
daaruit voortkomende chromati
sche toonladder als "zwlf nur
aufeinander bezogene Tne",
slechts op elkaar betrokken, niet
meer op een tooncentrum, en niet
meer geordend naar ervaring van
consonantie of dissonantie. De
twaalf tonen zijn principieel gelijk
waardig. Zij worden gerangschikt
in reeksen, waarin zij elk slechts
eenmaal voorkomen, reeksen die
als basis dienen voor melodie en
harmonie. De muziek die met dit
stelsel gemaakt wordt moet dan
ook 'atonicaal' zijn. De stap van
Schnberg is in de opvatting van
Schat onomkeerbaar; hij schat de
gelijkwaardigheid van de twaalf
chromatische tonen het fundament
van de 20ste eeuwse muziek.
Met Schnbergs uittocht uit de to-
nicaliteit begint het boek De Toon
klok, dat als een avonturenroman
van eigentijdse muziek gelezen kan
worden.
De aanvaarding door Schat van
Schnbergs uitgangspunten houdt
veel meer in dan het vervangen van
het ene toonstelsel door het andere
uit louter experimenteerlust. De
muziek van Bach, Mozart en Beet
hoven wordt in de woorden van
tir) '."W
Schat gekenmerkt door "een lite
van tonale functies", "een hirar schap, geluids-structuren gegene
chie van tonen, die ervoor had kun
nen zorgen dat de maatschappij
van klanken, die zij controleert,
voorgoed onveranderlijk zou zijn".
Aan het eind van de vorige eeuw -
Nietzsche, Wagner - begon "mis
schien wel in verband met Gods
dood, het licht van de tonica te do
ven" (1966). Hij spreekt in ver
band met het tooncentrum van
"moeder tonica", "het regime van
de tonica". De rol van het octaaf in
muziek in tal van culturen wordt
door hem als "een dictatuur" ge
kwalificeerd (1978). Deze mytho
logisering van de vroege klassieke
muziek krijgt een moderne pen
dant, gevoed door de ideologie van
een democratie van gemancipeer
de mensen. Voor de muziek wordt
een sociaal program van tonen ont
worpen, gekarakteriseerd door ge
lijkwaardigheid en wederkerigheid;'
ook wordt veelvuldig gewag ge
maakt van een nieuwe orde van to
nen als een zonnestelsel, overigens
zonder een zon als middelpunt.
Op de vraag hoe Schat en zijn tijd
genoten Schnbergs idee hebben
ontwikkeld, krijgt de lezer, omdat
De Toonklok een periode van der
tig jaar beslaat, een antwoord dat
een metamorfose ondergaat. Uit de
atomisering van de melodie en har
monie tot de twaalf chromatische
tonen, geordend in reeksen, trok
ken componisten als Boulez, Goey-
vaarts en Stockhausen de radicale
consequentie van een analytische
benadering van de gehele muziek
en van haar compartimentalisering
in 'parameters' (zoals naast bijvoor
beeld toonhoogte, duur, luidheid),
die eveneens reeksmatig (serieel)
werden gestruktureerd.
Schat was een goede leerling van
Van Baaren, die het twaalftonige
en serile denken in Nederland
heeft gentroduceerd, en later een
goede leerling van Boulez.
"Wij spraken in plaats van 'tonen'
van 'toonmateriaal', in plaats van
'melodie', 'harmonie' of 'ritme' van
'serie', 'dichtheid', of 'duur', van
'parameters' en 'techniek'. Wij
drukten daar het verlangen mee uit
de tonen te ontdoen van hun histo
rische belasting, van 'tonale' asso
ciaties, van het 'patina van emoties'
waar Van Baaren over sprak. Wij
wilden als het ware het woord
'roos' uitnodigen zonder met de
bijbehorende geur of maneschijn
te worden opgescheept". (Toelich
ting uit 1983 bij Cryptogamen
voor bariton en orkest, 1959).
Het serialisme hield de vernieti
ging in van de muziek zo als die
tot dan toe bekend was, en haar
quasi-wetenschappelijke wederop
bouw. In de jaren na de Tweede
Wereldoorlog leek wetenschap de
enige menselijke activiteit te zijn
geworden die zonder wantrouwen
kon worden bekeken. En zoals in
de chemie tal van nieuwe stoffen
werden gesynthetiseerd, zo werden
in het componeren, gehoorzaam
BOEKEN
De asymmetrie van deze drieklank, die
ook onderdeel kan zijn van een diatoni
sche toonladder, veroorzaakt de eerste
dwarsverbindingen.
Harde, metaalachtige tonaliteit.
Stil grijs weer, nuchter in de middag.
Combineert goed met anders geaarde
tonaliteiten, zoals met die van het Zeven
de Uur:
Het Tweede Uur wordt gestuurd door het
Achtste Uur.
NB: Het begin (C) van het moduul
wordt soms verschoven vanwege het vi
suele effect.
Tijd:
aan het prestige van de weten
naar 'moeder tonica', maar begint
reerd. Aan dit schoonmakingspro-
ces deed Schat gedreven mee,
zoals hij dat in deze beginjaren ook
zou doen aan tal van latere ontwik
kelingen en trends. Entelechie 1,
voor vijf groepen instrumenten
(1961) was een muzikaal proef
schrift over Boulez. Maar Entele
chie 2, scnes voor 11 musici uit
hetzelfde jaar, is nooit voltooid,
een muziek van tijdloze, koele ver
stening, die vierentwintig uur per
dag zou moeten duren.
Verzoening
Na vele wederwaardigheden
reeksencomposities, mobiele vor
men, geleide improvisaties, thea-
tralisering van muziek en muziek-
bedrijf, toaaltheater, actiepartitu
ren breekt dan het moment aan
waarnaar aan het begin van deze
beschouwing, werd verwezen: "ik
vind het een zeer serieuze zaak dat
je n toon hebt en dan besluit er
nog een te nemen".
Aan het eind van de zestiger en
het begin van de zeventiger jaren
beginnen in de muziek van Schat
en sommige van zijn tijdgenoten
stijlcitaten op te treden, eerst nog
gesoleerd, vaak nog op ironische
wijze, alsof toespeling op oudere
muziek nog niet echt mag (Clock-
wise and anti-clockwise, On Esca-
lation, Reconstructie, Anathema,
Hypothema). Bij alle intern-muzi-
kale 'bevrijding' van de individuele
toon en van de parameters, bleken
er nieuwe taboes te zijn ontstaan.
Een belangrijk gedeelte van De
Toonklok gaat over het uitbreken
van Schats componeren uit de kooi
van het serialisme, een proces
waarin de circusopera over de
boeienkoning Houdini een markant
moment vormt (1974). -
Het gehele boek De Toonklok is
vervuld van liefde voor de klassie
ke muziek. Op tal van bladzijden
zijn sensitieve waarnemingen over
Beethoven en Mozart te lezen; het
boek bevat ook een nauwkeurige
en verrukte interval-analyse van de
eerste prelude uit Bach's Wohl-
temperierte Klavier, deel I. Het
wordt in de loop der hoofdstukken
steeds duidelijker dat Schat datge
ne wat is overgeleverd opvat als
een uitdaging aan hedendaagse
componisten. Hij beseft dat eman
cipatie van de dissonant sinds
Schnberg en de versplintering van
de muziek geleid hebben tot discri
minatie van de consonant en het
verdwijnen van de melodie. Sinds
Thema (1970) streeft hij een ver
zoening na van atonicaliteit en
aspecten van traditionele tonaliteit.
Canto General
Het zich ontworstelen aan de seri-
ele denkwijze is voor de betrokken
componisten een zeer kritisch mo
ment geweest. Het leek alsof de
muziek opnieuw mo?st worden uit
gevonden. En Schat probeert het
De chromatiek opent zich.
Weberniaanse, lyrisch-melodische to
naliteit.
Komt voort uit de majeur/mineur
drieklank. Expressieve harmoniek.
Mooi zomermiddagweer. Maar ook:
verdrietige nachten.
Wordt, behalve door het Zevende, ook
door het Vijfde Uur gestuurd:
Tijden:
A ('dictatuur') of in regressieve men
Voorbeeld 2
inderdaad opnieuw, gaat niet terug
heersend, minder- ten opzichte van
weer met Schnberg. De praktijk
van twaalf slechts op elkaar betrok
ken tonen acht hij echter niet mu
zikaal: muziek gaat niet over to
nen, maar over toonverhoudingen.
Achteraf kan wel worden geconsta
teerd dat dit inzicht al eeuwen ge
meengoed was, maar na het
'schoonmakingsproces' van de eer
ste na-oorlogse jaren scheen deze
gedachte kennelijk nieuw. Schat
breidt Schnbergs conceptie uit tot
twaalf slechts op elkaar betrokken
intervallen (eigenlijk elf, want het
octaaf geldt niet als een structureel
interval).
Bij dit exploratieve stadium van
toonordening past de compositie
techniek die Schat 'permuteratie'
noemt, een samentrekking van per
mutatie en iteratie, herhaling en
toevoeging. De techniek houdt in
het presenteren van twee verschil
lende tonen (een interval), het in
troduceren van een nieuwe toon,
het aftasten van de relaties tussen
de eerste twee en de derde, het
invoeren van een volgende toon,
het opnieuw verkennen van de ver
houdingen tussen de laatste en de
vorige, etc. In het bovenstaande
voorbeeld uit Canto General
(1974) is goed te zien tot wat voor
muziek de werkwijze aanleiding
geeft; in de vioolpartij is de intrede
van een nieuwe toon steeds aange
geven met een cijfer; ook lezers
die het muziekschrift niet beheer
sen kunnen constateren dat de ver
houdingen tussen deze tonen en vo
rige voortdurend worden gexplo
reerd, (zie voorbeeld 1)
Schat beschouwt Canto General
als zijn eigen proefschrift.
Het Toonklok-systeem
In de jaren die hierna volgen ont
wikkelt Schat het stelsel De Toon
klok of de Zodiac der Twaalf To
naliteiten. Als kleinste eenheid van
het stelsel geldt nu niet meer het
interval, maar de combinatie van
twee intervallen: de drieklank. De
Tonaliteiten worden elk bepaald
door n van de twaalf categorien
drieklanken die binnen chromatiek
mogelijk zijn, en door welbepaalde
afstanden tussen de drieklanken
onderling (de 'sturing' van de drie
klanken). In iedere Tonaliteit komt
een en dezelfde categorie drieklank
viermaal voor, zonder toon-overlap-
ping, zodat alle twaalf tonen van
de ladder worden benut. Hieronder
is een voorbeeld gegeven van zulke
Tonaliteiten of 'Uren' zoals Schat
deze ook wel noemt; de driehoeken
stellen drieklanken voor, gedacht
binnen een cirkel of regelmatige
twaalfhoek; de cijfers bij het no
tenvoorbeeld hebben betrekking op
toonafstanden, gemeten in kleine
secundes; uit de verdere beschrij
ving proeft men het karakter, de
werking die Schat in zijn Tonalitei
ten ervaart, (zie voorbeeld 2)
De twaalf slechts op elkaar betrok
ken Tonaliteiten gebruiken de
chromatische schaal op evenzovele
verschillende wijzen ten volle, en
vormen samen een netwerk van re
laties, bij voorbeeld doordat de
drieklank van de ene dezelfde
structuur heeft als de sturing van
de andere, of doordat verschillende
Tonaliteiten dezelfde sturing heb
ben. De aard van de verschillende
drieklanken maakt referentie mo
gelijk naar traditionele tonale mu
en kleine terts is opgebouwd) en
naar het werk van verschillende
20ste-eeuwse componisten. Ver
wantschappen en contrasten tussen
Tonaliteiten geven ruime mogelijk
heden tot muzikale consistentie en
dramatiek. Muzikaal is het Toon-
klok-stelsel veel meer omvattend,
gedifferentieerder en rijker dan
het 'systeem' van permuteratie.
Een uitvoerige studie van het
Toonklok-systeem in zijn formele,
historische en muzikale aspecten,
verricht door Jan van Dijk en on
dergetekende, is opgenomen in
Key Notes 19 (Donemus, Amster
dam), 1984.
Discussie
Zo heeft Schat in de loop van vele
jaren, in een steeds meer omvatten
de ordening, de twaalf slechts op
elkaar betrokken tonen gevoerd
naar een stelsel van twaalf interval
len en tenslotte naar een stelsel van
twaalf Tonaliteiten. Schnbergs
oorspronkelijke concept heeft hij
op volstrekt consistente wijze ver
der ontwikkeld. Maar om de vraag
te behandelen of het Toonklok-sys
teem als de oplossing voor het
20ste eeuwse tonaliteitsprobleem
mag gelden moet het stelsel in bre
der verband worden geplaatst dan
in dat van zijn oorsprong bij
Schnberg. Een van de meest pro
blematische kanten van die oor
sprong is gelegen in de 'gelijkwaar
digheid' van de chromatische to
nen. Wat betekent dat precies?
Enige indruk hiervan krijgt men
door te bezien waarmee Schat die
gelijkwaardigheid contrasteert.
Keer op keer blijken dat de hirar
chische verhoudingen tussen tonen
te zijn van de klassieke tonaliteit,
en wel genterpreteerd in maat
schappelijke hoog-laag verhoudin
gen van de meer extreme soort
selijke verhoudingen (het verblij
ven 'in de schoot van moeder toni
ca'). Niet-gelijkwaardig wordt
steeds de kant uitgeduwd van
machteloos ten opzichte van mach
tig, onderdrukt tegenover over
zontaal', als melodie, en 'verticaal',
meerwaardig.
Wat deze benadering zo ondoor
zichtig maakt is dat er geen sug
gestie van een maat gegeven wordt
waarmee gelijkwaardigheid kan
worden gemeten. De moeilijkheid
is natuurlijk dat tonen en toonver
houdingen een rol spelen in muzi
kale dimensies, zoals melodie en
harmonie, die niet zonder meer
met elkaar te vergelijken zijn. En
wanneer toonverhoudingen binnen
eenzelfde dimensie worden bezien,
zal men toch moeten toegeven dat
interpretatie in termen van maat
schappelijke onderdrukking en
overheersing niet de enige en nood
zakelijke is; tonica, dominant en
subdominant bekleden inderdaad
verschillende plaatsen in de hirar
chie van harmonische functies,
maar zij kunnen niet buiten elkaar
bestaan, zij zijn dienstig aan de
profilering van weer andere toon
verhoudingen en aan de opbouw
van de muziek als geheel. Boven
dien kan eenzelfde samenklank in
een compositie van functie veran
deren.
Inhoud te geven aan het begrip ge
lijkwaardig door middel van de fre
quentie waarmee tonen en interval
len voorkomen biedt niet veel uit
komst.
In het eerste deel van Bachs cello
solo-suite in G komt maar twee
maal een es voor tegenover tiental
len malen de g, in de Prelude die
Schat in zijn boek behandelt ver
schijnt slechts viermaal een kleine
secunde temidden van o.a. talrijke
grote tertsen.
Er is in deze gevallen weliswaar
geen sprake van gelijke waarde,
maar maakte dat de es of de kleine
secunde minder belangrijk, of on
derdrukt? In elk geval spelen zij
voor de luisteraar een zeer opval
lende en expressieve rol. Dit alles
is geen pleidooi om meteen maar
weer terug te keren tot de klassie
ke tonaliteit, maar om te laten zien
dat de basis van een nieuw toon
stelsel dat daarmee in contrast is
geformuleerd, een veel diepgaan
der reflectie behoeft dan het in
Schats boek krijgt. Wat de kwestie
van gelijkwaardigheid eigenlijk
vertroebelt is de verwarring van
muzikale vormgeving met een al te
simpele sociale symboliek.
Om aan hirarchische verhoudin
gen te ontkomen wordt meestal
een paardemiddel toegepast. Dan
moeten de tonen of intervallen
maar even vaak voorkomen of ten
minste gelijk behandeld worden.
Daarom ook bevat elk van Schats
Tonaliteiten alle chromatische to
nen. Hiermee gepaard gaat een on
gemerkte verschuiving in het den
ken over muziek. De idee van ge
lijkwaardigheid van tonen blijkt tot
gevolg te hebben dat een toon niet
meer beschouwd wordt als een ge
luidsfenomeen, maar in de seriali
teit van Boulez wordt gereduceerd
tot een getal en bij Schat tot een
3
geometrisch punt. Het netwerk van
relaties tussen die punten vormt
dan het toonstelsel of de structuur
van de compositie.
Buiten beschouwing raakt dat een
toon, akoestisch gezien, zelf al een
stel relaties is, namelijk als grond
toon met zijn boventonen. Het is
niet voor niets dat geen rekening
wordt gehouden met deze natuur
lijke boventoonstruktuur: daarmee
hangt de ervaring van consonantie-
graad samen en een mogelijke 'on
gelijkheid' van toonverhoudingen.
Maar wellicht kunnen deze akoes
tische overwegingen een rol spelen
bij een keuze van structuren uit
het totaalaanbod van de Toonklok.
Toonklokmuziek
Gelijke behandeling van tonen, tot
uiting komend in de panchroma-
tiek van Schats Tonaliteiten, heeft
tot gevolg dat in de muziek op
kleine schaal voortdurend de gehe
le verzameling van tonen wordt
aangewend. Schat heeft wel een
oplossing gevonden voor deze uit
putting van het materiaal en de ni
vellering die optreedt bij een grote
dichtheid van de beschikbare to
nen, en wel door zijn Tonaliteiten
uit structuren van hogere orde te
vormen, de drieklanken. Maar in
zekere zin komt de nivellering te
rug als eenvormigheid van drie
klanken binnen de Tonaliteiten.
Het is dan ook soms alsof de mu
ziek die daarmee gemaakt wordt,
gevolg van de voortdurende trans
positie van hetzelfde, ronddraait
om een verzwegen midden.
Ik denk dat het niet toevallig is,
dat sommige critici Schats recente
composities, zoals de Symfonie nr.
2 en de Serenade, hebben vergele
ken met late 19de eeuwse muziek.
In het bijzonder de chromatische
sequensen van deze laatste muziek
hebben structureel veel gelijkenis
met de opbouw van de Tonalitei
ten. Ik wijs slecht op de belangrij
ke rol van het verminderd septiem
akkoord en de overmatige drie
klank als sturings-karakteristiek
van drieklanken resp. vierklanken
in Schats stelsel, dezelfde forma
ties die tonale dubbelzinnigheid
veroorzaken in muziek van de vori
ge eeuw. (Ten onrechte overigens
noemen de recensenten Schats
nieuwste muziek tonaal, in de zin
van tonicaal; het zijn juist de atoni-
cale passages uit de traditionele
muziek waar de verwantschappen
met Schat liggen). Een gemis in
Schats boek is dat het geen reflec
tie bevat over de van o.a. Schn
berg overgenomen praktijk om de
zelfde tooncombinaties zowel 'hori
als samenklank te gebruiken. Is dat
wel zo voor de hand liggend?
Houdingen
Men kan zich verschillende hou
dingen ten opzichte van muziek
voorstellen, zoals voornamelijk li
chamelijk, mentaal, en spiritueel.
Voor wat betreft toonordening, is
Schats benadering sterk mentaal,
in de zin dat zij gericht is op ab
stracte structuren. Hierin verschilt
Schat bijvoorbeeld van Ton de
Leeuw die zich oefent in een spiri
tuele verdieping van toon- en
klankervaring, en een disco-musi
cus die op simpele beweging uit is.
De Toonklok is met durf, visie en
tegelijk precisie geschreven. Voor
al dit trekt de aandacht, dat een
hedendaags componist het waagt
een toonsysteem te ontwerpen en
formuleren, en wel met zo'n hel
derheid dat het voor- en tegenstan
ders in de gelegenheid stelt het
denken over tonaliteit te verfijnen.
Niet minder interessant is het boek
als een oog- en oorgetuigeverslag
van een componist die hartstochte
lijk aan de naoorlogse muzikale en
ook sociale ontwikkelingen heeft
deelgenomen en bijgedragen.
Het was een goed idee om Bibebs
interviews met hem op te nemen,
uit de jaren zestig, zeventig en
tachtig elk n. Degenen die wer
kelijk in het geheel niet op de
hoogte zijn van de muzikale veran
deringen van deze tijd en de taal
die daarbij hoort, vinden een goede
toegang in het gesprek met Francis
Strauven over de overeenkomst
tussen atonicaliteit en de polycen-
triciteit van Aldo van Eycks Bur
gerweeshuis.
Het boek besluit met de vermel
ding van Schats composities, door
hemzelf toegelicht; boeiend is dat
in enkele gevallen eenzelfde com
positie twee commentaren heeft
gekregen waartussen een aanzien
lijk tijdsverschil ligt. Zo hoort men
de componist zowel zeer genvol
veerd alsook meer van een afstand
over zijn werk spreken.
De kritische kanttekeningen van
mijn beschouwing zouden gemak
kelijk een grote kwaliteit van De
Toonklok kunnen verhullen: het
gehele boek wordt beheerst door
een streven naar orde en liefde,
twee zijden van wat schoonheid of
waarheid genoemd wordt. De lezer
krijgt de mogelijkheid uit Schats
regels op te maken dat het een
zonder het ander kan vervallen tot
formalisme of pornografie. In hoe
verre Schat slaagt harmonie van
orde en liefde te bereiken moet el
ke lezer voor zichzelf uitmaken. Ik
eindig met het boek zo niet naar
de letter of toon dan toch naar de
geest aan te bevelen als een belang
rijk werk.
ROKUS DE GROOT
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
Prijzenslag
Als in de laatste maand van dit
jaar de literaire prijzen van de Jan
Campertstichting worden uitge
reikt, zal deze jaarlijks terugkeren
de bijeenkomst in niets verschillen
van de voorgaande jaren. Intussen
heeft de in 1947 opgerichte stich
ting echter een zware bezuiniging
te verduren gehad, die bovendien
niet eenmalig is.
De gemeente Den Haag heeft haar
subsidie aan de stichting van
96.000 gulden teruggebracht naar
59.000 en het volgend jaar gaat
daar nog eens 15.000 gulden af. Er
is net genoeg geld over om de prij
zen te betalfen (9.000 voor de
Constantijn Huygensprijs en de
helft daarvan voor de andere prij
zen) en de prijsuitreiking te bekos
tigen.
De gemeente deed in haar medede
ling over de inkrimping de sugges
tie om de prijzen dan maar eens in
de twee jaar te vergeven, maar de
Jan Campertstichting wil daar be
slist niet aan. De prijzen blijven,
maar de andere activiteiten moeten
drastisch worden beperkt. Het pot
je voor stipendia aan schrijvers in
Den Haag en omgeving, voor let
terkundige manifestaties als po-
eziefestivals, dichtersavonden en
andere attracties als ook voor op
drachten aan auteurs, is gekort tot
15.000 gulden voor dit jaar en zal
volgend jaar geheel leeg zijn. (Wie
geen inkomen heeft om te schrij
ven, zal niet gauw voor een literai
re prijs in aanmerking komen.)
Het bestuur van de Jan Campert
stichting schrapte noodgedwongen
de stipendia van de begroting en
bedacht vervolgens een plan tot be
houd van de stimulerende activitei
ten. Via een contributie van 25,-
kan men lid worden van de kring
van Vrienden van de Jan Cam
pertstichting, in ruil waarvoor de
stichting haar activiteiten voortzet,
haar donateurs daarvan via een
huisorgaan op de hoogte houdt en
hen uitnodigt voor de prijsuitrei
king.
Als half september voldoende ani
mo is gebleken voor de kring van
vrienden kan het plan worden ge
realiseerd. Betuigingen van instem
ming kunnen worden gestuurd aan
het secretariaat van de Jan Cam
pertstichting, Burgemeester De
Monchyplein 12, 2585 BD, Den
Haag.
Uitwisseling
Een flinke . hoeveelheid Duitse
schrijvers heeft vorig jaar en dit
jaar op een speciaal ingerichte eta
ge in de Amsterdamse Leidsestraat
gelogeerd op uitnodiging van de
Stichting Culturele Uitwisseling
(die wordt gesteund door het mi
nisterie van WVC en de ambassade
van West-Duitsland). De laatste
schrijver tot nu toe was Peter Ro-
sei. De uitwisseling is pas volmaakt
wanneer ook Nederlandse auteurs
in Duitse steden voor enige tijd
konden wonen en werken, vond de
stichting en men kreeg dat voor el
kaar. Bob den Uyl verbleef een
maand in Neurenberg, Frans Kel-
lendonk mocht naar West-Berlijn
op uitnodiging vyi de Akademie
der Knste en het schrijversecht
paar Lizzy Sara May en Oscar
Timmers kon naar Wenen vertrek
ken (want ook Oostenrijk en zelfs
Zwitserland behoren tot de moge
lijkheden). Later dit jaar zullen
Hugo Claus, Louis Ferron en Har-
ry Mulisch naar verluidt ook in
Wenen resideren.
De aanvragen van Duitsers die in
Amsterdam willen verblijven (en
daar behalve gratis wooi^ruimte
ook een dagvergoeding van 40 gul
den ontvangen) zijn tot nu toe tal
rijker (100) dan de verzoeken van
Nederlanders. Men kan zich rich
ten tot de initiatiefnemer Alexan-
der von Bormann, p/a Duits Semi
narium van de Universiteit van
Amsterdam, postbus 191888, 1000
GD. Pas over enkele jaren zal men
eventueel de gevolgen van het aar
dige initiatief kunnen opmerken.
Boekenzit
Het Haagse museum Meermanno
Westreenianum-Van het Boek is in
tiet bezit gekomen van een oogstre-
end meubelstuk dat nergens zo
aardig past als in deze instelling.
Het is een eikehouten erkerbank,
vermoedelijk van rond 1800, met
ap de rug vijf relifs die in een
logische volgorde het boekenvak il
lustreren. Links worden het papier-
maken en het boekdrukken ver
beeld, in het midden stelt een gro
ter relif de boekhandel voor en op
het rechterstuk zien we de boek
binder en daarnaast de boekenge-
bruiker (vroeger liet men zijn boe
ken na aankoop binden, in tegen
stelling tot tegenwoordig).
De hoofdconservator van het mu
seum, Rudi Ekkart, noemt de aan
winst aangekocht uit de kunst
handel alleen al uniek omdat bij
zijn weten een dergelijk meubel
stuk niet eerder is opgedoken.
Soortgelijke verfraaiingen op ande
re meubels, boekenkasten bij voor
beeld, zijn hem ook niet bekend.
Zeker is dat de vier buitenste reli-
efs gesneden zijn naar voorbeeld
van Jan Luycken, de middelste
naar een illustratie die Reinier Vin-
keles maakte voor een boekencata-
LS
VAN
BOEKEN
EN
SCHRIJVERS
IJVERS
door Jessica Voeten
De 18de-eeuwse zitbank in het Museum Meermanno Westreenianum
Detail van het relif
logus in 1761. Vooral om deze re
den concludeert Ekkart dat het een
bank van Nederlandse makelij is.
Het is niet bekend wie de maker
was. Hij heeft, vindt Ekkart, be
hoorlijk vakwerk afgeleverd, hoe
wel hier en daar details wat simpel
zijn: een doorkijkje door een raam
pje is niet verder uitgewerkt, hoe
wel op het origineel huisjes te zien
zijn.
De stevige bank is in goede staat,
hij vertoont slechts een enkel on
dergeschikt gebrekje. Uit voorzorg
zal er een hekje worden voorgezet.
Voorlopig siert de bank het trappe-
Facetten
OPENBAAR KUNSTBEZIT REIZEN
14 t/m 21 september
8-DAAGSE RONDREIS IN IERLAND
per vliegtuig en bus met kunsthistorische begeleiding
Archeologische vindplaatsen, kloosters, kerken en
musea met kunstschatten uit het rijke Ierse verleden.
Prijs/1730,-
INF0RMATIE: OPENBAAR KUNSTBEZIT, postbus 5294 1380 GG WEESP 02940-16266
, Kunst Academie QuudtWackers
vakgerichte opleiding
Een partlkuliere dagopleiding.
Avondopleiding mogelijk bij voldoende
intekening.
tekenen en schilderen naar
model, beeldhouwen,
bewegingstekenen,
kunstgeschiedenis,
anatomie, etc.
Italiaans (met culturele
aspecten van dat land).
Inlichtingen over het adverteren in de wekelijkse rubriek Facetten
in het Cultureel Supplement: (010) 14 72 11, toestel 3149
/
huis. Ekkart hoopt in de toekomst
meer te weten te komen over de
herkomst.
Het museum exposeert vanaf half
september een overzicht van dertig
jaar boekenvormgeving en -illustra
tie van Kurt Lb. Volgend jaar be
steedt het museum aandacht aan
tien jaar Drukwerk in de Marge en
organiseert het als de moderne af
deling in het najaar 25 jaar bestaat,
een grote tentoonstelling. In 1985
wordt ook een begin gemaakt met
de uitgave van een serie monogra
fien, bijvoorbeeld over oude hand
schriften en over boekillustratoren.
Op zaterdag aparte
schilder- en
beeldhouw-cursus.
Bel voor meer informatie:
020 - 230580
of schrijf:
Kunstacademie Ruudt Wackers
Lange Leidsedwarsstr. 103
1017 NJ Amsterdam.
BOEKEN
Agenda
Een bloemlezing wekt een zelfde
soort ergernis die een compilatie
van filmfragmenten veroorzaakt.
Net als een scne leuk begint te
worden, is hij al weer afgelopen.
Alsof de clou wordt weggesneden.
Dat nadeel heeft in het geval van
de literaire bloemlezingen ook een
voordeel: de wens naar meer doet
kopen. Slechts sommige bloemle
zingen hebben een zo persoonlijk,
secuur karakter dat ze op zichzelf
staan, de meeste andere wekken de
nieuwsgierigheid op, schoolbloem
lezingen in de eerste plaats.
In die categorie valt de Literaire
Agenda die door Martin van Ame-
rongen, Boudewijn Bch en Adri-
aan van Dis is samengesteld voor
uitgeverij Tabula. Verzen en proza
fragmenten die het thema Liefde
gemeen hebben. De door Richard
van den Dool mooi verzorgde agen
da telt 320 bladzijden, loopt van
september '84 tot december '85, is
voorzien van een literaire prijs
vraag en een -puzzel, bevat in het
adressengedeelte bij elke letter een
beginzin uit een boek of vers
(C=Citroenen uitzicht in gele
tram, van Gerrit Achterberg) en
brengt elke week literaire varian
ten van 'succesagendawijsheden'
die vaak in meligheid daarvoor niet
onder doen. Bijzonder goed geko
zen zijn de foto's van literatoren
met hunne gezellen. De agenda
kost 17,50 (gebonden). Het the
ma van de volgende is reizen en
letteren.
Egodocumenten
van vrouwen
In verbazend korte tijd gelukte het
twee medewerksters van het Inter-
natk laai Archief voor de Vrou
wen" jweging in Amsterdam om
een aanzienlijk archief samen te
stellen van egodocumenten van,
uiteraard, vrouwen. Sinds oktober
1982 speurden Mineke Bosch en
Annemarie Kloosterman naar auto
biografische geschriften, dagboe
ken, brieven en ander authentiek
materiaal dat het bronnenonder
zoek naar de historie van de'vrou
wenbeweging kan uitdiepen en tot
nu toe is het resultaat veelbelo
vend.
Het bijzondere van het project is
ongetwijfeld dat onorthodoxe vind
plaatsen werden aangeboord. De
meeste vergelijkbare onderzoeken
baseren zich grotendeels op docu
menten die in bestaande archieven
te vinden zijn. De onderzoeksters
begrepen al snel dat dit in hun ge
val niet de goede oplossing was. Zij
lieten zich niet afschrikken door
conclusies van historici dat er van
vrouwen nauwelijks egodocumen
ten (meer) bestaan. Zij realiseer
den zich "dat vrouwen weinig spo
ren hebben nagelaten in officile
archiefplaatsen" omdat de vrouw
in het algemeen thuis behoorde te
zijn en dientengevolge de man als
erflater van dergelijke documenten
nooit naar de kroon heeft kunnen
steken. De simpele conclusie was
dat het archiefmateriaal bij vrou
wen thuis gezocht moest worden,
bij dochters, kleindochters en an
dere erfgenamen.
Na oproepen in kranten en tijd
schriften kwamen de eerste reac
ties binnen. Het resultaat, ander
half jaar later, is een eerste reper
torium van 74 stukken, het meren
deel uit deze eeuw. De documen
ten, zeer verschillend van uiterlijk
en inhoud, vormen in de eerste
plaats een schriftelijke weerlegging
van het vooroordeel dat vrouwen
niet veel meer dan 'lief-dagboek'-
produkten van marginale betekenis
nalaten. De documenten zijn om
uiteenlopende redenen zeer inte
ressant, zeker voor de geschied
schrijving van de vrouw en de
vrouwenbeweging. Of ze nu het
verpleegstersleven van begin deze
eeuw beschrijven of vertellen van
de ervaringen in een Jappenkamp
op Java. De twee onderzoeksters
menen dat de tot nu toe gevonden
documenten zich lenen voor publi-
katies en in elk geval voor nader
onderzoek. Inmiddels is hiervoor
Annette Mevis aangezocht, die
zich daarnaast ook bezighoudt met
de uitbreiding van de archivering.
Voor informatie over en aan het
egodocumentenproject: IVA, Kei
zersgracht 10, 1015 CN Amster
dam.
GEDICHTEN VAN
Roept u maar
Huub Oosterhuis: Gedroomde
god. Ambo, Baarn, 164 blz. Prijs
21,70.
Huub Oosterhuis: Aandachtig
liedboek. Ambo, Baarn, 216 blz.
Prijs 20.-.
Huub Oosterhuis: Gebeden en
psalmen. Ambo, Baarn, 276 blz.
Prijs 25.-.
Het klinkt niet aardig, maar ik
vind Huub Oosterhuis de Willy
Alfredo van de religieuze pozie.
Roept u maar: elk thema weet hij
in dichtvorm weer te geven; elke
bijbelpassage kan hij bewerken tot
een liedje. Gods eigen ghostwriter.
Oude psalmen en gebeden liggen
na bewerking door Oosterhuis weer
prettig in de mond: de James Last
van de rooms-katholieke kerk.
Technisch levert Oosterhuis
vaardig werk af. Wilt u voor een
bepaalde gelegenheid een
eenvoudig, kort gebed, of hebt u
liever een complexere, langere
tekst? Oosterhuis grossiert er in:
hij beheerst alle stijlen.
Verstaanbaarheid is zijn
handelsmerk, maar dat wil nog niet
zeggen dat de teksten een eenheid
vormen: alle soorten gevoelens
worden op velerlei manieren in
liederen vertaald.
In de grote verzameling Gebeden
en psalmen staan hier en daar
motto's afgedrukt, die ontleend
zijn aan Augustinus en Eckehart.
Die motto's vind ik beter dan wat
er verder in deze bundel te vinden
is. Zo'n kort motto nodigt uit tot
overpeinzing; de rest is een
bedwelmende dreun. Dat probleem
heb ik ook met het Aandachtig
liedboek: de liederen, bedoeld om
extra betekenis te verlenen aan
passages uit de bijbel, vind ik al
weer snel een dreun.
De inleiding van het Aandachtig
liedboek maakt duidelijk dat het
werk van Oosterhuis veel
weerklank vindt: diverse
componisten hebben zijn werk
getoonzet en kennelijk wordt
Oosterhuis in veel religieuze
Waar is de bril
Michel van der Plas: Frater
Venantius enzovoorts,
verzameld cabaret. Uitg.: Villa
Weesp, 222 pag. Prijs: 24,50.
"Wacht, even de bril afnemen",
zei Wim Sonneveld toen hij de zin
gende frater Venantius speelde.
"De bril beslaat altijd als ik succes
heb, h". Dat was leuk.
Maar is het ook nog leuk als zo'n
tekst zwart op wit in een bundel
staat? Ik heb mijn twijfels. Michel
van der Plas, de auteur, is terecht
trots op het feit dat hij het mate
riaal leverde voor n van Sonne-
velds grootste successen. Het ken
merk van zo'n typische gebruiks
tekst is echter vaak, dat er op pa
pier weinig aan te lachen valt. Men
mist de rare bril die telkens naar
het puntje van de neus zakte, men
mist het parmantige gedoe met die
padvinderachtige gitaar met linten
en men moet het zonder de schaap
achtige lach, de zachte g en de
zoetelijke stembuigingen stellen.
Frater Venantius, al eerder in een
bundel van Van der Plas afge
drukt, leent nu zijn naam aan een
verzamelboek waarin de schrijver
zijn beste radio- en theaterteksten
publiceert. Het is een imposant
oeuvre waaraan een groot aantal
kleinkunstenaars talloze hoogte
punten te danken heeft. Van der
Plas is vooral een dienstbaar en
schier kameleontisch auteur die de
sterke kanten van menig uitvoe
OOSTERHUIS
gemeenschappen gezongen. Het is
mij echter allemaal te 'gelikt': een
religieus Hilversum 3.
Oosterhuis heeft niet alleen
teksten voor religieuze
gemeenschappen gemaakt:
heeft ook een grote hoeveelheid
'gewone' gedichten geschreven. In
1983 verscheen een nieuwe bundel:
Gedroomde god. Ook hierin is de
variatie in stijl opvallend. Kleine
versjes over grote gebeurtenissen
in het leven staan naast grootse
visioenen over een waarlijke
gemeenschap. Bij het arrangeren
van eigen gevoelens trekt
Oosterhuis diverse registers open,
van fluisterend tot brallend.
Oosterhuis laat op niet mis te
verstane wijze merken dat hij de
techniek van het dichten beheerst.
Een afdeling uit de bundel kreeg
een motto van Augustinus mee:
'Meer waar en beter / is de liefste
mens / dan een gedroomde god.'
De arrangeur toont even verderop
zijn kunnen: 'Zal ik een lied voor
je zingen?' 'Ik zal het herzingen
voor jou' en dan volgt het
arrangement: 'Liever geen god /
gedroomd of niet gedroomd / dan
nooit een mens.'
In Gedroomde god vertellen de
gedichten, tezamen genomen, het
levensverhaal van Oosterhuis zelf.
Hij laat zien hoe hij van kind tot
schuchtere jongeling, en
jongeling tot volwassene werd. We
krijgen een beeld van zijn relaties
met andere mensen. Oosterhuis
wordt priester, hij treedt in het
huwelijk en krijgt kinderen; daarna
volgt een scheiding van zijn vrouw
en als ik goed lees krijgt
Oosterhuis een nieuwe vriendin.
De gedichten zijn te zien als een
verantwoording van de eigen
levensloop. Steeds komt
verlangen naar boven om op te
gaan in een grotere (religieuze)
gemeenschap. De twijfels (aan
zichzelf, aan anderen, aan god)
verstoren telkens het evenwicht dat
bereikt leek te zijn.
Het verhaal in deze bundel is dui*
delijk, maar toch vind ik de ge-
rend kunstenaar feilloos aanvoelt
en ten volle weet uit te buiten.
Hoewel hij vooral voor Frans Hal-
sema mooie lyriek schreef, zijn de
parodistische nummers in de bun
del het aardigst om te herlezen.
Virtuoos en met een mild genoegen
want voor grimmige satire is hij
veel te vriendelijk heeft hij zich
uitgeleefd in de pastiche. Zijn kari
katuren van het door Franse invloe
den overwoekerde Vlaams, zijn
kleine parodie op de radiocommen
taren van Jan Brusse uit Parijs,
zijn treffende nabootsingen van
Anne de Vries en Cissy van Marx-
veldt ("Kindje, kindje, niet zo
wild!" kwam moeder door de suite
deuren) en zijn schitterende op
perstalmeester voor Sonneveld zijn
daarvan de beste voorbeelden. Het
zijn veelal nummers die aan de
buitenkant blijven en de kern zel
den raken, maar door het gevoel
voor details maakte Van der Plas
er perfect werk van.
Zodra hij achter zijn onderwerp
vandaan kruipt en zelf op de voor
grond gaat staan, bevalt zijn pozie
me minder. Een vage nostalgie
naar de beschutting van de roomse
kerk en naar het lieve, stille landje
dat we vroeger waren het is al
lemaal heel zorgvuldig opgeschre
ven, maar na verloop van tijd rijgt
het zoveelste couplet zich zachtjes
zeurend aan alle voorgaande. Geef
mij zijn parodien maar; en die
zijn gelukkig in de meerderheid.
HENK VAN GELDER
4
dichten niet goed. Oosterhuis ver
koopt levensovertuigingen die lek
ker klinken, maar waar hij geen
consequenties uit trekt.
'Laten we zo links zijn / als het
licht links is', dicht hij. Ja, vooruit,
laten we dat eens zijn; en wat dan?
Daar gaat Oosterhuis niet op in.
Hij blijft in de luwte van de room
se traditie liedjes arrangeren.
Deze pozie staat bol van zelfinge
nomenheid: 'Ik Orfeus Messias.'
Elders is zelfmedelijden te vinden:
'Wat heb ik stom geleefd'. Helaas
betrekt Oosterhuis die laatste con
statering niet meteen op dat 'Or
feus Messias': een gemiste kans.
Zo nu en dan verwijzen autobio
grafische fragmenten naar bijbel
passages: 'En het geschiedde / dat
ik door Groningen fietste (...).' De
klank van het kerstverhaal, ver
trouwde woorden in de gemeen
schap waarin Oosterhuis verkeert.
De associatie met het kerstverhaal
maakt duidelijk dat het niet de
eerste de beste is die daar door
Groningen fietst.
In een ander gedicht vereenzelvigt
Oosterhuis zich met Parcival. De
'ik' komt na lange omzwervingen
tot zijn vader. Dan staat er te le
zen: 'Het is volbracht.' Oosterhuis
lijkt via Parcival in Jezus Christus
zelf veranderd te zijn. Een bladzij
de verder is hij Atlas geworden:
'Zie mij. Denk je dat ik het zal
houden: / zo'n bron van licht, zo'n
wereldbol vol water / boven mijn
hoofd tillen, en tot in eeuwigheid /
stralen uitzenden?' Het Atlas-com
plex wordt in volgende regels via
ironie enigszins gerelativeerd, maar
de boodschap is dan al overgeko
men: Oosterhuis heeft niet zomaar
een taak te vervullen; hij verlicht
ieders geest.
Natuurlijk is er een mystieke tradi
tie waarbinnen dichters zich n
hij voelen worden met het goddelijke.
Oosterhuis sluit bij die traditie
aan, maar dat levert geen overtui
gende pozie op. De variatie in
toon werkt averechts: het ene mo
ment staat Oosterhuis met beide
benen op de grond; daarna laat hij
weer even zien hoe mooi hij met
zijn hoofd in de wolken kan lopen.
Oosterhuis brengt zelf tot uitdruk
king dat zijn woorden falen: 'Merk
je het niet, dat het al begonnen is?'
Als antwoord op die vraag noteert
hij: 'Zeker, zegt ze, terwijl ze wa
ter / op koffie giet, zo kun je het
zien. / Een dorpsgek met visioe
nen, / hoor ik haar denken.'
KAREL SOUDIJN
van
kruithuis
mari boeyen
tm 26.8
skulpturen
het
peer
van der kruis
tm 26.8
linosneden
citadellaan 7
's-hertogenbosch
di tm za 11-17 uur
zo 13-17 uur
ARTIGALERIE
Spui 1a, Amsterdam
telefoon 233508
maand augustus
Jacques van Dorst
gem. technieken
Henri de Haas
aquarellen
geopend van dinsdag t/m vrijdag
van 12.00-18.00 uur.
Zaterdag van 12.00-17.00 uur.
F. M. Hutchison
nieuw werk ('83-'84)
een nieuwe
catalogus,
nu verkrijgbaar in de
boekhandel
21,-
De Beyerd
centrum voor beeldende kunst
Boschstraat 22, Breda
tel. 076 - 225025
open: di. t/m vr. 10 - 17 uur
za., zo. 13 -17 uur, ma. gesloten
collectie
Becht
In Breda
tot 3 september
I I
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
In 1958 begon boekhandelaar Robert Premsela aan de Am
sterdamse Van Baerlestraat met iets nieuws: een uitgebreide
afdeling beeldende kunstboeken, waarbij de nadruk lag op de
moderne kunst. Een specialisatie in kunstboeken bestond toen
alleen nog maar bij een enkel antiquariaat, zoals Erasmus
aan het Spui (en tegenwoordig ook Hironymus Bosch aan de
Leliegracht).
Het voorbeeld van Premsela werd in de jaren zestig en zeven
tig door diverse andere boekhandelaren nagevolgd. Naast deze
boekwinkels met een aparte afdeling beeldende kunst heeft
Amsterdam nu ook winkels waar (bijna) uitsluitend kunstboe
ken worden verkocht: Art Book, De Verbeelding en de nieuwe
Sud Gallery, een kruising tussen een boekhandel en een gale
rie, die behalve grafiek, tekeningen en schilderijen ook twee
dehands boeken over moderne beeldende kunst in- en ver
koopt.
De belangstelling voor serieuze, degelijke kunstboeken neemt
nog steeds toe, zo bleek bij een tocht langs enkele kunstboek
handelaren en -distributeurs in Amsterdam.
door Lien Heyting
"Ik zal nooit een boek verkopen
van een kunstenaar die me niet
aanstaat, zoals bijvoorbeeld Dali.
Vroeger gold dat ook voor Schoon
hoven, tot ik op een dag een prach
tig relif van hem zag. Toen ben ik
juist van zijn werk gaan houden en
begon ik dus ook boeken over hem
te verzamelen."
Aan het woord is Jaap van Brink
van de Amsterdamse Sud Gallery
aan de Spiegelgracht. Door in
tweedehands kunstboeken te gaan
handelen, maakte Van Brink van
zijn hobby zijn beroep. De formu
le van de Sud Gallery is simpel:
Van Brink koopt en verkoopt
kunst en kunstboeken die bij hem
ook geruild kunnen worden:
"Mensen kunnen hier een teke
ning, een schilderij of een doos
boeken brengen en ruilen voor een
ander kunstwerk of andere boe
ken, mits het in mijn gebied ligt."
Dat gebied omvat de moderne
kunst vanaf de Impressionisten.
De enige stroming die in de Sud
Gallery taboe is, is het realisme:
"Ik handel niet in puur figuratief
werk."
Binnen de 20-ste eeuwse kunst ligt
de nadruk op de Cobra-beweging.
Er is geen boekje over Cobra, zo
vertelt Van Brink, of hij heeft het
wel in handen gehad. Verder is er
een grote collectie Sandberg-cata-
logi en boeken over kunstenaars
als Chagall, Van der Leek en Ma-
tisse.
Gevraagd naar het mooiste boek
uit zijn winkel loopt Van Brink
naar een kastje met bijzondere uit
gaven, dat veilig achter de toon
bank staat. Hij toont Chagalls Vi-
traux pour Jerusalem, een lijvig
boekwerk, met litho's verlucht,
waarin Chagalls kerkraam-ontwer
pen vanaf de eerste schetsen staan
afgebeeld. Het ene zeldzame boek
na het andere wordt nu voorzich
tig uit het kastje gehaald: kunste
naarsboeken waarin objecten ver
borgen zitten, boeken in de vorm
van doosjes ("Het beroemde doos
je van de Jonge Italianen"), maar
ook bijvoorbeeld de catalogus van
een halve meter lengte die in 1961
werd uitgegeven bij de geruchtma
Literair
maakwerk
Jean-Paul Franssens: De
Uitvinder. Uitg. De Harmonie, 84
blz. Prijs/ 18,90
Wie graag een literair verhaal wil
schrijven en daar niet echt talent
voor heeft, kan het zoeken in een
tekst die er in elk geval literair uit
ziet. Dat is niet makkelijk, maar
met een paar vuistregels kom je
een heel eind, zoals Jean-Paul
Franssens in zijn debuut De Wis
selwachter bewees en nu herhaalt
in De Uitvinder. In de eerste plaats
moet je de dialoog uitbannen, want
dat gekwek maakt al gauw een on
serieuze indruk. Een praktisch be
zwaar is ook dat converserende
personages per definitie iets met
elkaar te maken hebben en het uit
werken van relaties is het moei
lijkste van schrijven. Niet aan be
ginnen dus, laat de personages
zwijgend langs elkaar heen leven,
dat schept meteen ook een geladen
sfeer, echt literair.
Een tweede regel: in de literatuur
's niets gewoon, alles is extra-spe
ciaal. Men gaat niet een trap op,
men gaat De Trap op, de enige
trap ter wereld, die leidt tot De
Ervaring die alle voorgaande over
treft. Zoiets is het makkelijkst te
realiseren als je het verhaal iets
mystieks en droomachtigs geeft.
Dat heeft het bijkomende voordeel
dat alle verhaal-logica opzij gezet
kan worden, in een droom kan alles
e
n symboliek vergt geen uitleg.
De derde regel is dat het verhaal
kort moet zijn, anders wordt het
duidelijk dat er eigenlijk geen le
ven in zit. Men kan het best de
vorm van een literair juweeltje kie
zen, een kleine, ruim gezette novel
le.
Maar eerlijk is eerlijk, om een li
terair ogend verhaal te maken
moet men wl minimaal in staat
z
'jn om nette zinnen te schrijven
die op elkaar aansluiten en samen
kende Stedelijk Museum tentoon
stelling Bewogen Beweging.
Achterin de galerie, waar de schil
derijen in dikke rijen tegen de
muur staan opgeslagen, wijst Van
Brink me op een houtsnede van
Mir en op een heel vroege
Schoonhoven: een schilderij uit
zijn figuratieve periode. Hij bla
dert in een map grafiek (onder
meer Cobra, Lataster, Holstein)
en vertelt over zijn klanten: "Veel
kunstenaars, verzamelaars vani
kunstboeken en mensen die alles
over n of twee bepaalde kun
stenaars willen hebben."
Volgens Van Brink is het publiek
de laatste jaren "trendgevoeliger"
dan voorheen: "De catalogus bij
de Willem de Kooning-expositie
van vorig jaar was in veel opzich
ten slechter dan de catalogus van
tien jaar geleden, maar de mensen
willen toch die nieuwe catalogus
hebben."
Ik vraag wat voor hem het belang
rijkste onderdeel van zijn winkel
is, de boeken of de kunst. Van
Brink: "De boeken. Ik houd nu
eenmaal van mooie boeken. Maar
ik wil niet dat de Sud Gallery een
gewone boekwinkel is. Ik vind het
leuk als mensen hier zitten te pra
ten, als het een ontmoetingsplaats
wordt, een veredeld soort huiska
mer met veel boeken en kunstwer
ken aan de muur die toevallig ook
te koop zijn."
De Verbeelding
Toen de Van Gennep Kunstboek
handel aan de Nes anderhalf jaar
geleden werd opgeheven, begon
Fred Schmidt die daar tot dan toe
gewerkt had, zijn eigen winkel aan
de Utrechtsestraat: De Verbeel
ding. Naast kunstboeken verkoopt
Schmidt ook Nederlandse litera
tuur. "Dan lijkt het meer op een
gewone boekhandel. Ik wil niet
dat mensen hier angstig naar bin
nen staan te gluren omdat ze den
ken dat het een soort galerie is."
De Verbeelding is gespecialiseerd
in moderne kunst en fotografie.
Uit het grote aanbod van kunstlec-
tuur kiest Schmidt alleen die boe-
Jean-Paul Franssens
(foto Chris van Houts)
de bladspiegel van boven tot onder
vullen. Dat kan Jean-Paul Frans
sens (geb. 1938 en werkzaam als
schrijver, dichter, librettist, regis
seur en beeldend kunstenaar). Hij
debuteerde in 1981 met een novel
le over het eenzaam bestaan van
een 46-jarige wisselwachter en zijn
vrouw, op een verre buitenpost van
de NS. De seizoenen komen en
gaan, de wisselwachter wacht
voort, ewerkt zijn moestuin en
slaat met enige bevreemding de
vrouw gade die de schrijver naast
hem geplaatst heeft. Kontakt tus
sen hen is niet mogelijk vanwege
de beperking van Franssens' talent,
de wisselwachter heeft dus alle tijd
voor de gedachten die in hem op
komen en die hij maar ten dele be
grijpt. Zelfs een Levensboek dat
KUNSTBOEKHANDELS
DE EMANCIPATIE
VAN
Jaap van Brink (foto's Ruud IJzerdraat)
ken die hij "serieus en degelijk"
vindt, dus niet het zogeheten cof-
feetablebook dat fraai oogt, maar
verder weinig te bieden heeft.
Ook de goedkope buitenlandse se
ries over bekende kunstenaars
neemt hij niet in voorraad: "Die
boeken zijn vaak zo slecht gedrukt
dat de afgebeelde schilderijen nau
welijks te herkennen zijn."
Bij De Verbeelding kan de klant
plaatsnemen op onopvallend tussen
de boeken geplaatste Rietveldstoe
len die evenals de wanden en
schappen in zachte grijs- en wittin-
ten geverfd zijn. Op een grote boe
kentafel staat een maquette van
het Rietveldhuis te Utrecht met op
de veranda een minuscuul Riet
veldstoeltje. Het mooiste boek uit
zijn collectie vindt Schmidt de ca
talogus bij de Stravinsky-expositie
te Basel; "Het gaat niet over beel
dende kunst, maar het boek is
hij per post besteld heeft, biedt
geen ophelderingen. Als de wissel
wachter bericht krijgt dat zijn post
wordt opgeheven en dat hij op
wachtgeld gesteld wordt, kan hij
dat niet bevatten. Wachtgeld zon
der wissel is een wisselwachter le
vensvreemd, en geheel in de war
loopt hij over het spoor zijn laatste
trein tegemoet. Eind slecht, al
slecht.
In De Uitvinder, onlangs versche
nen, doet Franssens een tweede li
teraire poging en het resultaat is
nog erger. 80 pagina's zorgvuldig
op papier gezette zinnen leveren
een novelle op die bol staat van de
literaire vorm zonder inhoud. De
uitvinder heeft nog nooit iets uitge
vonden, maar houdt zich wel bezig
met het idee van uitvinden, en
vooral met de gedachte aan De
Uitvinding die alle andere overbo
dig maakt.
Hij woont alleen in een pakhuis,
staat uiteraard buiten de alledaagse
besognes en heeft ooit een reiskof
fer gekocht met daarin een intrige
rende foto van een jonge vrouw en
een meisje. Wandelend in de stad
ziet hij op een dag mannen bezig
een vreemd gevaarte op het dak
van een grachtenpand te hijsen, en
krijgt hij het gevoel dat dat wel
eens het apparaat zou kunnen zijn
dat alle andere uitvindingen over
bodig zal maken. Hij gaat op on
derzoek uit in het labyrinth-achtige
huis en komt in droomscnes te
recht waarin die foto-personages
tot leven komen, meestal zijn het
lichterotische jongensfantasien.
En als de schrijver het niet verder
weet, wandelt de droom het ver
haal uit. Er is niets gebeurd, er is
veel raadselachtigs op papier gezet.
De uitvinder doet me denken aan
de op dromen en fantasien geba
seerde verhalen waar Arthur
Schnitzler een jaar of 60 geleden
furore mee maakte, maar aan wat
Schnitzler toen schreef kan je ook
nu nog zien dat er een sterke
schrijver achter zat. Wat Franssens
maakt is niet meer dan literair
knutselwerk. Het lijkt op enige af
stand wel wat, maar je hoeft niet
eens grondig te lezen om te mer
ken dat het een produkt is van
graag willen en niet kunnen.
HANS VERVOORT.
BOEKEN
DE CATALOGUS
druktechnisch zo perfect gemaakt,
dat ik het toch wilde hebben", zo
vertelt hij, terwijl zijn linkerhand
de omslag streelt.
Catalogi
Catalogi zijn de laatste jaren een
belangrijk onderdeel van de kunst
boekhandel. Was een catalogus
vroeger meestal niet meer dan een
prospectus bij een tentoonstelling,
nu zijn het vaak schitterende boek
werken over n of meer kunste
naars, of een bepaald thema uit de
kunstgeschiedenis. Volgens
Schmidt heeft het Centre Pompi-
dou de belangstelling voor catalogi
positief benvloed.
Sinds het Centre Pompidou op 31
januari 1978 werd geopend, organi
seerde het een reeks exposities die
een ongekend groot publiek trok
ken uit binnen- en buitenland.
Voor Nederlandse kranten zijn de
Pompidou-tentoonstellingen de
laatste jaren verplichte onderwer
pen. Er worden voor elke tentoon
stelling busreizen uit Nederland
georganiseerd en de uitvoerige ca
talogi die het Centre Pompidou
uitgeeft blijken hier bestsellers. Bij
boekhandel De Verbeelding was de
Bonnard-catalogus het afgelopen
jaar zelfs het meest verkochte
boek.
Schmidt: "Voor de meeste uitge
verijen is het publiceren van derge
lijke dure kunstboeken een riskan
te onderneming. In Nederland
AFSCHEIDSBUNDEL
VOOR HANS L. C. JAFF
Een hommage
Met eigen ogen, opstellen
aangeboden door leerlingen en
medewerkers aan Hans L.C.
Jaff. Uitg. Meulenhoff, 324 blz.
Prijs: 80,-.
Dit jaar zou prof. dr. Hans Jaff
afscheid nemen als hoogleraar
kunstgeschiedenis aan de Universi
teit van Amsterdam. De afscheids-
bundel die leerlingen en collega's
hebben samengesteld is kort voor
zijn overlijden, vorige maand, ge
reed gekomen. Met eigien ogen
luidt de titel, zinspelend op de na
druk die Jaff legde op de eerste
vereiste voor een kunsthistoricus:
het zelfstandig kunnen kijken.
Bundels zijn interessant voor de
kring van direct betrokkenen en
minder voor lezers daarbuiten. Met
eigen ogen vormt daarop geen uit
zondering. Behalve een interview
met Jaff zelf bevat het boek 32
artikelen, gerangschikt volgens de
chronologie der onderwerpen. Ze
geven aan hoe uiteenlopend het be-
langstellingsgebied van de auteurs
is, hoe verschillend hun methodes,
aanpak en stijl. Er zijn de gebrui
kelijke "pogingen tot", "overwe
gingen naar aanleiding van" en
"associaties bij". Er zijn analyses
van n object, zoals van een vroeg
zestiende-eeuws Venetiaans mar
meren relif en van een onvoltooid
schilderij door Ingres. Andere bij
IN AMSTERDAM
Saskia Oosterholt
heeft men er slechte ervaringen
mee. Je ziet het aan de kunstboe
ken van Meulenhoff/Landshoff: de
helft belandt in de uitverkoop. Mu
sea hoeven geen winst te maken op
hun catalogi, bovendien horen die
catalogi altijd bij een tentoonstel
ling waardoor de kans op verkoop
stijgt. Het voorbeeld van het Cen
tre Pompidou wordt dan ook steeds
meer nagevolgd."
Hij toont de vijf Max Beckmann-
catalogi die dit jaar bij de vijf
Beckmann-tentoonstellingen in de
Bondsrepubliek verschenen, de
prachtige catalogus bij de expositie
van expressionistische beeldhouw
kunst in Keulen en de nieuwe
Pompidou-uitgaven over Willem de
Kooning en Chagall.
Evenals balletboeken zijn fotoboe
ken de laatste tijd minder populair
geworden. De afdeling fotografie is
in de meeste kunstboekhandels dan
ook ingekrompen, maar De Ver
beelding heeft het specialisme ge
handhaafd: "Doordat andere boek
winkels het nu min of meer laten
liggen, blijven de fotografieboeken
hier goed verkopen." Dit jaar sig
naleert Schmidt een toenemende
belangstelling voor "design-boe
ken". Minder goed gaat het met de
kunsttijdschriften, waarvan de
markt volgens hem totaal is inge
stort: "Kunsttijdschriften zijn rela
tief duur, de klanten worden selec
tiever en kopen liever een goed
boek dan een tijdschrift."
dragen zijn meer inventariserend,
zoals dat over kunstenaarsromans
en kunstenaarsnovellen, of zuiver
theoretisch van aard. Die laatste
blinken niet uit door leesbaarheid.
Voor de niet ingewijde lezer zijn
die artikelen het interessantst die
zich niet verliezen in details of
theoretische bespiegelingen. Een
voorbeeld daarvan is de bijdrage
van Ilja Veltman. Zeer helder be
schrijft ze het verband tussen twee
prentseries van Maarten van
Heemskerck (de zeven planeten en
de vier temperamenten) en de op
vattingen over horoscopie en karak
ter in de 16de eeuw.
Ook John Sillevis' artikel over de
wijze waarop het gedicht Lenore
van Gottfried August Brger, de
auteur van de Reizen van de baron
van Mnchhausen, is gellustreerd,
stijgt uit boven het specialistische
niveau. Hij laat zien hoe Lenore
past in de nieuwe achttiende-eeuw-
se mode van de huiver, het esthe
tisch genoegen van het griezelen,
zoals dat door middel van litera
tuur en beeldende kunst opgeroe
pen kan worden. Dergelijke bijdra
gen zijn in de minderheid. Daarom
en omdat de prijs hoog is, zal dit
boek buiten het blikveld van een
breed publiek blijven. Dat neemt
niet weg dat Met eigen ogen een
goedverzorgde hommage is aan een
geliefd leermeester en collega.
ROELOF VAN GELDER
De meest riante kunstboekhandel
van Amsterdam is te vinden aan de
Prinsengracht 645, waar Saskia
Oosterholt een maand geleden Art
Book opende, een voortzetting van
haar gelijknamige, maar veel klei
nere winkel aan de Staalstraat.
Het grijze High Tech-interieur van
Art Book stalen rekken en ta was het een internationale organi
fels ziet er op het eerste gezicht
meer als een galerie dan als een
boekwinkel uit. Aan de achterwand
hangen enkele zwart-wit schilde
rijen (Fahnen) van Armando: een
kleine expositie die eind augustus
weer plaats maakt voor werk van
een andere kunstenaar.
Saskia Oosterholt was de eerste
die, in 1978, in Amsterdam een
winkel begon met uitsluitend
kunstboeken: "Ik kwam op het
idee doordat ik in Parijs dit soort
winkels zag. Ik dacht dat moet in
Nederland ook kunnen. In het be
gin was het moeilijk. Ik moest de
meeste boeken zelf importeren en
het duurde lang voordat de winkel
enige bekendheid kreeg."
Volgens Saskia Oosterholt wordt
de interesse van het publiek duide
lijk benvloed door artikelen in
dag- en weekbladen en ook door de
grote exposities in binnen- en bui
tenland: "Als alle kranten volstaan
over De Stijl, wil iedereen boeken
over De Stijl hebben. Een paar
maanden geleden kon ik niet ge
noeg aanslepen over Picabia en
Bonnard, dat loopt nu weer iets te
rug. Er zijn periodes dat beeldende
kunstboeken goed lopen, en dan is
het ineens architectuur of design."
Naast haar boekwinkel is ze dit
jaar ook gestart met een klein uit
geverijtje: "Er zijn veel te weinig
boeken over Nederlandse kunste
naars. De grote uitgeverijen zijn
niet goed op de hoogte van wat er
op dit gebied gebeurt, of ze zien er
geen brood in. Dit jaar verschijnt
een boek over Ger van Elk van Ar
no Vriends en volgend jaar breng
ik een monografie uit over Reinier
Lucassen, geschreven door Anna
Tilroe en Hans Sizoo. Ik denk:
over die en die kunstenaar moet
een boek worden gepubliceerd, ik
stel vast wie het zou kunnen schrij
ven en dan ga ik organiseren dat
het er komt. Ik geef ook boekjes
van Nederlandse kunstenaars uit.
De eerste, die onlangs verschenen,
zijn van Henk Visch en Ren Da-
nils."
De door kunstenaars gemaakte
boeken (de zogenaamde "kunste
naarsboeken") waarbij vooral de
vormgeving telt, is volgens hem
een genre dat door de economische
recessie opbloeit: "Veel kunste
naars worden noodgedwongen ac
tiever, ze gaan meer ondernemen,
zoals tijdschriftjes uitgeven of bij
zondere boeken ontwerpen."
Boekhandel Premsela was in Am
sterdam met niet lang daarna
ook Allert de Lange de eerste
die een aparte beeldende kunst-af
deling had. "Er is altijd een markt
geweest voor kunstboeken, maar
aan het eind van de jaren zeventig
nam de belangstelling een grote
vlucht", vertelt Robert de Klerk
van Premsela. "Ik heb gemerkt dat
na de komst van Art Book en De
Verbeelding onze omzet in kunst
boeken is gestegen. De interesse
wordt kennelijk door het ruime
aanbod gestimuleerd. Er is een ten
dens dat mensen de heel dure boe
ken, waarbij het vooral om het
uiterlijk gaat, links laten liggen,
maar als het een bijzonder onder
werp betreft, kan zelfs een prijzig
boek goed verkopen."
Hij wijst vol bewondering op een
gloednieuwe uitgave over het New
Yorkse Museum of Modern Art,
waarin de hele collectie van het
museum besproken wordt: een zes
honderd pagina's dikke pil van
175,-. "Een dergelijke goed ver
zorgde uitgave zal zeker verkocht
worden".
Afgezien van de tentoonstellingsca
talogi zijn de laatste tijd boeken
over de Amerikaanse Graffiti-kun-
Istenaars en de Duitse en Franse
Jonge Wilden het meest in trek.
Ook ziet De Klerk een groeiende
belangstelling voor beeldhouw
kunst, onder invloed van exposities
als Beelden aan de Linge en Beel
den in het Amstelpark.
"De economische recessie speelt in
deze branche geen rol van beteke
nis. We hebben een eigen, vast pu
bliek gekregen. Je ziet hier veel
mensen van buiten de stad die een
tocht maken langs de verschillende
kunstboekhandels.
Vergeleken met bijvoorbeeld Lon
den zijn de Amsterdamse kunst
boekhandels veel diepgaander ge
specialiseerd: we kunnen ons te
genwoordig meten met Parijs."
Tot de kunstboekenafdeling van
Premsela behoort onder het
hoofdje Toegepaste Kunsten
ook een kast vol mode- en kos
tuumgeschiedenisboeken, met
daarin ondermeer de catalogi van
alle belangrijke mode-tentoonstel
lingen in het buitenland en alle
nieuwe uitgaven op modegebied,
zoals nu de autobiografie van Dia
na Vreeland (de mode-conservatri
ce van het Metropolitan Museum
in New York) en het oogstrelend
mooi uitgegeven boek Secrets of
the Couturiers, waarin Francis
Kennett tipjes oplicht van de
sluiers van geheimzinnigheid waar
mode-ontwerpers zich graag in hul
len.
Idea Books
Een groot deel van het kunstboe
kenaanbod komt uit het buiten
land. Sommige titels worden door
grote distributeurs als Nilsson en
Lamm gemporteerd, andere door
Idea Books, een import- en distri
butiebedrijfje dat geheel op kunst
boeken gericht is. Idea Books Am
sterdam werd in 1976 opgericht
door John Simons. Aanvankelijk
satie met vestigingen in Parijs en
Londen, nu bestaat Idea Books al
leen nog in Amsterdam en Milaan.
Het Amsterdamse bedrijfje huist-
in twee kelders aan de Nieuwe He
rengracht die geheel volgestouwd
zijn met kunstboeken.
John Simons: "Idea Books distri
bueert elk jaar een paar honderd
nieuwe uitgaven. Eind vorig jaar
hadden we zo'n duizend titels in
voorraad. Op het ogenblik doen we
veel zaken met Japan: veertig pro
cent van ons aanbod is Japans. Na
de Japan-manifestatie die deze
maand in Rotterdam wordt gehou
den, zal de interesse voor Japanse
kunstboeken wel weer luwen, maar
nu verkopen we ze nog steeds
goed".
Naast de import van buitenlandse
kunstboeken doet Idea Books ook
aan export: "We distribueren door
heel Europa. Van bijvoorbeeld het
boek over Aldo van Eycks Huber-
tushuis hebben we in het buiten
land een paar honderd exemplaren
verkocht".
Aan een speciale distributie van
kunstboeken ontstond een behoefte
in de jaren zeventig toen steeds
meer kleine uitgeverijen, galeries
en kunstenaars boeken publiceer
den, maar niet in staat waren die
boeken op de markt te brengen.
Aan de andere kant waren de boek
handels niet in staat om die uitga
ven op te sporen.
Simons: "Wij zorgen dat boekhan
dels uitgaven te zien krijgen die ze
anders waarschijnlijk nooit zouden
vinden. Daartoe behoren bijvoor
beeld ook catalogi van buitenland
se musea."
De kunstboekhandels zijn de beste
klanten van Idea Books, maar Si
mons is verbaasd over de grote
hoeveelheid algemene boekhandels
waaraan hij ook regelmatig levert:
"Dat zijn er minstens 250. Overal
in Nederland vind je boekwinkels
die specialistische en dure kunst
boeken in voorraad durven te ne
men, dat is in Frankrijk en Enge
land veel minder het geval."
Evenals de Amsterdamse kunst
boekhandelaren constateert Simons
dat de "hausse" in fotografieboe-
ken voorbij is en ook voor architec
tuur dreigt de interesse terug te
lopen. Tot de bestverkochte, door
Idea Books gedistribueerde, uitga
ven van het laatste jaar behoort
naast de Bonnard-catalogus een
reusachtig Japans/Engels boek
werk over Issey Myake's revolutio
naire mode-ontwerpen. (East
meets West, 97,50) en Danile
Baroni's Rietveld Furniture
(f 45,-)
John Simons: "Het gebeurt steeds
vaker dat kunstenaars en galeries
ons hun boeken opsturen en vragen
of we ze willen distribueren. De
kunstboekenmarkt is ondanks de
economische teruggang nog aan
het groeien en Idea Books heeft
binnen die markt in Nederland
duidelijk een functie gekregen."
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
Gij zult niet strijden met anderen
maar met uzelf
HET EERSTE THEOLOGISCHE TRACTAAT VAN HUGO DE GROOT
In februari van dit jaar
vond G. H. M.
Posthumus Meyjes,
hoogleraar in de
geschiedenis van het
Christendom in Leiden,
een manuscript van
twintig foliovellen in de
bibliotheek van de
Remonstrantse
Gemeente in
Amsterdam. Het bleek de
Meletius te zijn, het
vroegste theologische
geschrift van Hugo de
Groot. Wij publiceren
enkele fragmenten uit het
tractaat.
door G. H. M.
Posthumus Meyjes
Toen Hugo de Groot in 1622 met
zijn apologetische Bewijs van de
ware godsdienst voor den dag
kwam, beoogde hij daarmee Hol
landse zeelieden te wapenen tegen
de verleidingen van heidendom,
joods geloof en islam, waaraan zij
zouden kunnen worden blootge
"Van de vele waardevolle verha
len, waarde vriend, waarvan je
mij deelgenoot maakte, is er voor
al n alleraardigste ervaring,
waaraan ik dikwijls moet terug
denken. Wanneer jij in de verre
uithoeken van Azi verbleef,
waarheen anderen uit winstbejag,
jij je echter uit leergierigheid be
geven had, en iemand uit deze
streken van Europa jou daar ont
moette, dan ontving jij zo iemand
als een landgenoot, ja als een fa
milielid. Stellig brachten je goe
de karakter en je liefde voor men
sen je daartoe. Maar afgezien
daarvan waarschijnlijk zouden
ook anderen zo handelen, omdat
de eenzaamheid, de verlatenheid
en de vreemdheid van alles ma
ken dat men een dergelijk con
tact graag zoekt. In de drukte
van de eigen omgeving pleegt
zoiets teloor te gaan en te verlo
pen.
Welnu, wij die hier wonen be
schouwen de andere Europeanen
niet alleen als vreemdelingen,
maar wij Germanen worden ook
nog onderscheiden in Hoog-Duit-
sers en Neder-Duitsers ^Neder
landers). De Neder-Duitsers wor
den verdeeld gehouden door de
geschiedenis van de oorlog, die
nog maar net beindigd is; voorts
is er het feit dat sommigen Gel
derlanders zijn, anderen Friezen.
En tenslotte: was het maar zo dat
Hollanders en Zeeuwen, die. al
tijd zeer hecht verbonden volken
zijn geweest, slechts in naam ver
schilden en niet ook in gezind
heid. Ik zwijg nu over de ernstige
wedijver tussen de steden, de
twisten tussen de buurtschappen
in de steden, en over de vijand
schappen tussen de grote fami
lies. Wanneer we alles overzien
dan lijken ons buren en verwan
ten onderling meer van elkaar
vervreemd dan Italianen of zelfs
Spanjaarden jou toeschenen toen
je in Syri verbleef.
Hetzelfde, constateer ik, heeft
zich in de godsdienst voltrokken.
Want van het moment af dat het
Christendom zich wijd en zijd
verbreid heeft, en de kracht der
vijanden gebroken was, stond de
weg open, eerst voor verschil van
mening, vervolgens voor verschil
van gezindheid. Uiteenlopende
richtingen en partijen begonnen
te ontstaan, die christenen z ver
van christenen vervreemden als
niet-christen van christenen af
stonden. Die ziekte is al lang ge
leden begonnen, maar in de tijd
van onze vaders en onszelf is zij
zo ver voortgeschreden dat de
uiterste grens is bereikt.
Indien iedereen, met uitsluiting
van anderen, de benaming 'chris
ten' voor zich opeist, laat er dan
in ieder geval een andere naam
gezocht worden, die ons evenzeer
onderscheidt van het ongeloof
van hen die ik zojuist noemde.
Maar, er zal stellig geen andere
naam te vinden zijn dan juist die
welke de Meester gegeven heeft,
dien wij, k wanneer wij Hem
uit onwetendheid niet gehoorza
men, toch allen belijden te ge
hoorzamen. Niets toch kan zo
grote aanleiding tot tweedracht
zijn of datzelfde is nog groter
steld tijdens hun verre reizen. Of
het Bewijs ooit aan deze bedoeling
heeft beantwoord valt te betwijfe
len. De Hollandse zeebonken, zo
zij al de leeskunst machtig waren,
zullen tijdens hun reizen stellig
naar andere dingen hebben uitge
keken dan naar ragfijne bewijzen
van de waarheid van de christelijke
religie. Vorm en strekking van het
Bewijs waren veel te abstract en
ontoegankelijk om zeelui te boeien.
Het ongelofelijke succes dat het
boekje tot aan de 19de eeuw had,
moet dan ook aan iets anders gele
gen hebben. Het waren niet de ru
we zeelui, maar de brave christen-
burgers en hun leiders die hier een
verlicht, 'redelijk' antwoord von
den op hun apologetische verlan
gens.
Het tractaat Meletius, dat De
Groot ruim tien jaar tevoren
schreef, vertoont sterke verwant
schap met het Bewijs van 1622.
Ook Meletius is een typisch stu-
deerkamer-produkt, met veel syllo
gistische redeneringen, citaten en
abstracte, filosofische formules;
ook dit boek wordt gedragen door
MELETIUS
of een brief over datgene waarin de
christenen met elkaar overeenstemmen
door Hugo de Groot
aanleiding tot eendracht, name
lijk om die ene leraar te volgen,
dat wil zeggen Hem die als zijn
discipelen slechts hen erkent die
de eendracht hooghouden.
Tegenover , die, elke dag weer
nieuwe, twisten, stromingen en
tegenstromingen, pleeg ik mij te
troosten en te verkwikken met
het overwegen van die dingen die
tot op heden, door de zegen
Gods, onaangetast gebleven zijn
voor de christenheid; dingen, die
omdat ze het grootst, het zekerst
en het heilzaamst zijn, voor mij
zo'n grote waarde hebben, dat
wanneer ik daaraan denk, ik de
kleinere, minder zekere en min
der heilzame zaken terzijde leg.
Laten althans die voorrechten
om zo te zeggen dat wij bur
gers van n stad zijn, ons geheel
en al in beslag nemen. Dat is ook
ORDINVM
H O L L A N D I A E
A C
VVESTFRISI A
P IETAS
Jmprthpimu
^4'SlBRANOI LvIMITI
A B
wii
-fi 'ttLx qujm tl
ku
~RrvtrtnlifiMm Qmtn-
tnnfrm/inffi
Pet
HtoANIM ClOTi TM lorunJcoOilnura
Fifa Advocuum
mmm
AtCTOHTATI PTItICA
+0rMmfk<kii<6 Wttfif,
Eicudit
LV6DVNI ATAVOIVII
loiauaFuus,IuratU fle Ordinarius AcvJimi*
dezelfde intentie het Christendom
als de ware religie te presenteren.
In de Meletius, precies zoals in het
Bewijs, laat De Groot zich kennen
als de door Scaliger te Leiden
zeer degelijk gevormde classi
cus van christelijk-humanistische
signatuur. Dat wil zeggen als
iemand, die vervuld was van een
onwaarschijnlijk grote eerbied voor
de oudheid, en die daarbij de over
tuiging huldigde, dat de hoogste
waarden van de antieke, heidense,
beschaving door het christendom
tot hun bestemming waren ge
voerd, waren gezuiverd en vol
tooid. De beste representanten uit
de oudheid, zo meende De Groot,
waren in hun denken over God,
mens en wereld een heel eind ge
komen, maar hun denken bleef be
last met een fundamentele onvast
heid, bleef uiteindelijk een tasten,
omdat de laatste zekerheid een
autorisatie van boven ontbrak. Die
zekerheid was aan de mensheid
verschaft door de verschijning van
Christus, afgezant Gods en midde
laar tussen God en mens. De leer,
en vooral het voorbeeld, van Chris
tus vormden het gezaghebbende
de reden dat ik de wens uitspreek
dat, precies als toen wij vroeger
bijeen waren, het ook nu moge
lijk mag zijn met elkaar van ge
dachten te wisselen.... Aangezien
echter de afstand en de ambts
plicht het niet toelaten dat wij sa
men zijn, leg ik maar schriftelijk
vast wat jij vertelde dat de pa
triarch Meletius dikwijls placht
uiteen te zetten. Die patriarch
van Alexandri, die ook de kerk
van Constantinopel bestuurde,
was een man van eerbiedwaardige
heiligheid. Hij was geverseerd in
alle wetenschappen want hij
beheerste ook het latijn, wat voor
Grieken ongebruikelijk is, en hij
kende alle grote auteurs uit die
taal en had de christelijke vre
de zo innig lief, dat hij niet zon
der tranen zijn afkeer van onze
twisten kon laten blijken Hij
B E W Y S
UioMSmm
GOBSMENST
flVQO de G ito O T .
SS
-Gedruckt in't aer onfes Heereft
t!9C. XXII.
tf j r O&rftr
tsi
omdat alles wat van een deel van
BOEKEN
antwoord, en zetten de kroon op
alle eerdere denken over het be
staan, en wat daar zoal bijhoort.
Het is in deze geest dat De Groot
zijn Meletius samenstelde. Daar
mee stemt overeen dat hij in voort
durende dialoog met de groten der
oudheid is. Aan Aristoteles, Plato,
Cicero, Seneca en talloze anderen
refereert hij op elke bladzij, waar
bij hij hun dikwijls tegenstrijdige
uitspraken zoveel mogelijk harmo
niseert en naar elkaar toebuigt.
Het gaat hem erom het gemeen
schappelijke te laten uitkomen. Hij
zoekt naar de grootste gemene de
ler van het denken der oudheid en
hij tracht aan te tonen dat die
grootste gemene deler niet alleen
overeenstemt met het wezen van
de christelijke religie, maar daar
door ten diepste wordt bevestigd
en verzekerd.
De vorm van de Meletius is rijke
lijk abstract. Dat wil echter niet
zeggen dat er geen concrete aanlei
ding was om het samen te stellen.
De Groot was van mening dat de
Republiek de tijd van vrede, die
door het Bestand (16091621)
was aangebroken, niet goed ge
bruikte. In plaats van zich aan de
opbouw te wijden nu de vijand van
buiten niet meer behoefde te wor
den bestreden, gingen de gewesten
en steden met elkaar op de vuist.
En daarbij speelde ook de religie
een belangrijke rol. Die omstandig
heid deed De Groot naar de pen
grijpen en een tractaat samenstel
len waarin hij onder woorden
trachtte te brengen wat het funda
wees echter vooral steeds op dat
gene, waarin de christenen over
eenstemmen. Dat was, zo zei hij
altijd, zowel mr als van groter
belang dan men gemeenlijk
meende. Daarbij wees hij er te
gelijk op, dat in dat gemeen
schappelijke van alle christenen
alles begrepen was wat, in wlke
wijsgerige school of in wlk on
derricht der volkeren ook, als het
beste gold, en bovendien nog vele
specifieke dingen die aan alle an
dere mensen onbekend zijn. Dit
alles bracht hij op bijzonder wel
sprekende wijze naar voren; wij
echter zullen het in zorgvuldige
redenering trachten uiteen te zet
ten."
God als Schepper
"Als je nu God beschouwt niet
slechts zoals Hij op zichzelf is,
maar in Zijn verhouding tot de
andere dingen, dan beweert deze
godsdienst twee dingen over God:
dat Hij de maker is van alle din
gen, en de bestuurder. Dat Hij de
maker is, wordt uiteraard bewe
zen met dezelfde argumenten als
waarmee Zijn bestaan bewezen
wordt, nl. uit de reeks der oorza
ken, die geen halt kan houden
dan bij de ene, eerste oorzaak
Wanneer dus Plato wil dat de we
reld geworden is, Aristoteles dat
zij eeuwig is, dan dwalen zij wel
iswaar, maar hun argumenten be
vestigen juist datgene wat wij
christenen geloven. Want Plato
concludeert terecht dat de wereld
op enig moment is begonnen te
bestaan, en Aristoteles, niet min
der terecht, dat zij niet is gewor
den; hieruit volgt dus dat zij ge
maakt is."
Hoe is de mens?
"Laten wij nu tot die dogma's ko
men die, in overeenstemming
met de ervaring, bepalen wat de
mens is. Gesteld wordt dus, dat
de mens heel anders is dan hij
zijn moet; dat hij immers ondank
baar jegens God en waarlijk
slecht is. Want hoeveel hij vr
alle dingen God moet liefhebben
en vereren met alle kracht van
zijn geest, Hem moet stellen bo
ven alles, zijn onmetelijke welda
den dankbaar moet waarderen, is
ieders geweten er getuige van dat
juist het tegendeel geschiedt. Bo
vendien heeft God, naar Zijn
eigen aard, gewild dat niets de
mens liever zou zijn dan de an
der, daar die immers 's mensen
verwant is en Zijn evenbeeld. Elk
van beide dingen leert ons de re
de, namelijk dat gemeenschappe
lijke afkomst en bloedverwant
schap de nauwste relatie en band
met zich brengt, en dat, als wij
dankbaar zouden willen zijn, wij
niet slechts Hem moeten liefheb
ben die ons de grootste weldaden
verleent, maar ook hen die met
Hem door een of andere verwant
schap in betrekking staan. Wij
zien daarentegen dat alles gloeit
van haat en onenigheid. Ja, zeer
veel handelingen, ook die welke
ons goed toeschijnen, zijn slecht,
zijn goedheid beroofd wordt,
slecht is, en niets goed is dan wat
volledig goed is."
6
VERBODEN IN POLEN,
VERKRIJGBAAR IN NEDERLAND!
UIT
w
JanNowak
KOERIER UIT
Yfil'W.rilij
Een Pools verzetstrijder tijdens
de Duitse bezetting.
Bron van inspiratie voor Solidariteit
en voor iedereen,
die strijdt voor vrijheid.
mentele van de christelijke gods Met een voorwoord van
dienst was. Als men zich hierop Erik Hazelhoff Roelfzema.
bezon zou vanzelf blijken dat de Gellustreerd. 352 blz. f 34,50.
verschillen, waarover men zo hef
In iedere boekhandel te koop.
tig met elkaar twistte, slechts bij Net zo fascinerend en minstens 20 spannend
als het beste werk van John Ie Carr'
zaken betroffen; bijzaken die in - New York Times Book Review
het niet vielen bij wat men ge
meenschappelijk had.
Toen hij aan zijn geschrift de
naam Meletius gaf, spiegelde hij I VEEN,UITGEVERS UTRECHT]
zich aan een tijdgenoot, Meletius
Pegas (f1602), patriarch van Al
exandri. Persoonlijk had hij hem
nooit ontmoet, maar door een onge
noemde vriend stellig de geleer
de orintalist Johan Boreel (f1629) De Slegte gunt al uw boeken
een tweede leven.
uit Zeeland had hij het een en
ander over deze man vernomen.
Dat had hem zo aangesproken, dat
Zoals wetenschappelijke boeken, ency
hij aan zijn tractaat de naam van
de patriarch meegaf. clopedien, literatuur, atlassen, oude pren
Naar zijn aard is de Meletius een
ten, enz. Misschien krygt u er nog meer
apologetische verhandeling van
dogmatisch-ethische strekking. De geld voor dan u denkt
onderscheiding van dogma en et
hiek, leer en handelen, wordt door
De Groot scherp doorgevoerd.
De Slegte is een goeie Ak
Daarbij laat hij keer op keer zien
dat, conform de christelijk-huma
voor uw oude boeken.
Boekhandel J. de Slegte b.v. Kalverstraat 48-52,^"^
nistische lijn van zijn denken, de
ethiek voor hem veruit het belang
1012 PE Amsterdam. TfeL 020-225933.
Rotterdam, Den Haag, Eindhoven, Utrecht, Arnhem, Groningen,
rijkste is. Met het dogma, dat hij Haarlem, Leiden, Enschede, Zwolle, Maastricht, Antwerpen, Gent
zeer zelfstandig ontwikkelt, waar
bij hij een opmerkelijk grote af
stand ten opzichte van de (contem
poraine) theologische traditie in
BOEKHANDEL A.HOUTSCHILD
acht neemt, is hij betrekkelijk snel
klaar. Strijd daarover is hij licht
geneigd als nodeloos op te vatten. 0>y?eftrtwt' 13 |J|| 's-fjravenfia^e
Ja, eigenlijk beschouwt hij twisten
over de leer als een escape om aan
het rechte handelen te ontkomen.
'Voor attfraaie,interessante en mocCmkefijfle boeken
Geen zelfdoding De nieuwste prijsboeken bij:
"De mens persoonlijk betreft de
BOOX
regel dat een ieder alles doet om LEIDEN Breestraat47
zijn leven, veiligheid en gezond UTRECHT Oude Gracht 184
DEN HAAG Molenstraat 20-A
heid te bewaren. Ook twijfelt de
christen niet om in de bekende,
lang omstreden strijdvraag van UW BUITENLANDSE WETENSCHAPPELIJKE BOEKHANDEL
Plato of men zichzelf mag doden,
zich tegen Cato uit te spreken.
Want het is voor iedereen natuur
lijk om zichzelf te beschermen,
en de mens is niet in deze wereld
geplaatst door toeval, maar op
goddelijk bevel, als op een wacht
post die hij niet zonder order
mag verlaten. Hij zal dus liever
ellende en slavernij verdragen
dan dat hij door zelfdoding zal
tonen het leven niet te kunnen
verdragen....Anderzijds zal hij,
wanneer de dood zich aandient,
het lichaam, dat toch een goed
onderkomen was, onbezwaard
A.Typograaf-auteur-uitgever
A. M. STOLS
verlaten, in de hoop op een grote
beloning....Nooit zal hij echter de
dood zo'n groot kwaad achten,
dat hij niet elke zonde een groter
kwaad acht. Noch zal hij het le
ven voor zich opeisen ten koste
Een overzicht van zijn werkzaamheden in de periode
van de deugd, maar eerder dan
iets te begaan dat God verboden 1922-1964.
heeft, zal hij zich laten kruisigen
en verbranden." Een gnant grote catalogus van meer dan 900 nrs. zal
in september verschijnen.
Dogma en ethiek Zoals het hoort: in een beperkte genummerde oplage.
"Toen de allerheiligste grijsaard
(Meletius) ongeveer aldus de Deze gellustreerde catalogus kunt u reserveren
hoofdzaak van de christelijke
godsdienst behandeld had, zei hij
door overmaking van 12,50 op giro 3096397 met ver
vervolgens dat het hem een raad
melding STOLS.
sel was hoe mensen die in zulke
Antiquariaat
belangrijke dingen met elkaar
overeenstemden, toch zo verschil
Willem Huijer
lend dachten en het zo oneens
met elkaar waren. Zoekend naar
de oorzaak van dit kwaad, zei hij
dat het naar zijn mening bovenal Postbus 12781
hierin gelegen was dat men, met
achterstelling van de ethiek, de 1100 AT Amsterdam
hoofdzaak van de religie in de
leer localiseerde. Helaas is het
maar al te juist wat Seneca zegt:
wij allen willen liever disputeren :< i:< c< ;< i;<
dan goed handelen... Om deze re
den geven wij er de voorkeur aan
de vroomheid in de leer te leg y;
BOEKEN ; Alkmaars Antiquariaat
gen, omdat wij over de leer met
anderen kunnen strijden, terwijl,
H
TE KOOP I Verdronkenoord 99
1811 BD Alkmaar
als het om het rechte handelen GEVRAAGD | tel. 072 - 152725
gaat, wij de strijd met onszlf
imoeten aanbinden, 't Valt im
zowel moderne als antiquarische, Regelmatig nieuwe voorraad
mers veel zwaarder om zichzelf Wij komen bij u thuis door X Nederlandse en buitenlandse
geheel Nederland. r
in toom te houden dan met ande literatuur, geschiedenis,
ren op de vuist te gaan.... De re Kontant betaling. $ filosofie, politiek, beeldende
2
medie tegen deze ziekte zal zijn Dlrakta ophaal. 2 kunst, muziek,
natuurwetenschappen en varia.
om het getal van noodzakelijke Antiquariaat Oud-Dordrecht. $
geloofspunten gering te houden ! Geopend:
Wijnstraat 37, Dordrecht,
n te beperken tot de meest evi- tel. 078-130058
di. t/m za. 10.00 - 18.00 uur.
i
jdente. van 13.00 tot 23.00 uur
IWat de overige geloofspunten be
treft, die tot de top van de vrome
wijsheid behoren, die moet men
onderzoeken zonder naijver, met
behoud van de liefde, aan de
hand van heilige geschriften.
CHARBO'S ANTIQUARIAAT
Tenslotte, als er mensen zijn die
dwalen in gewichtige zaken, dan
is het niet de bedoeling dat wij in 20.000 boeken in voorraad van 1.- tot 1.000.-
hatelijke beschuldiging voorhou door aktief inkoopbeieid steeds interessante aanwinsten
den wat de dwaling ongewild met altijd redelijke prijzen
zich brengt, maar dat wij de el
nu ook: BOEKENSPEURDIENST. U stuurt een kaartje met
lende van hun ontwetendheid
gegevens (auteur, titel, evt. jaar van uitg.) van de boeken
door een welwillende benadering
die u zoekt, met evt. uiterste prijs en/of termijn, en u ver
opheffen."
meldt uw telefoonnr. Bij aantreffen wordt u gebeld.
(vertaling van H. J. de Jonge en WILLEMSPARKWEG 75 (200 M. VAN HET STEDELIJK MUSEUM)
1071 GT AMSTERDAM. TEL. 020 - 761229.
i G. H. M. Posthumus Meyjes)
GEOPEND Dl. T/M ZA. VAN 10.00 TOT 18.00 UUR, MA. VAN 13.00 TOT 18.00 UUR.
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884 BOEKEN 7

IVIilan Kundera: The Unbearable
Lightness of Being. Uitg. Faber
MILAN KUNDERA EN HET CONFLICT TUSSEN TWEE EUROPA'S werkelijkheid heeft uit te staan.
Kundera beschrijft hen als maso
chisten die zonder enig nut hun
een bittere ervaring. In haar jeugd
moest ze zich voortdurend ano
niem bij andere vrouwen aanslui

Het primaat van de literatuur

& Faber, 314 blz. Prijs 49,70
Greetings from Prague, Granta,
nr. 11. Prijs f 24,50
In zijn onlangs verschenen roman
flesnesitelna lekhost byti (in het
Engels vertaald onder de titel The
Unbearable Lightness of Being)
iet de Tsjechische schrijver Milan
Kundera twee personages naast el
kaar die symbolisch kunnen wor
den genoemd voor twee typen
Europeanen: de midden-Europeaan
en de bewoner van West-Europa.
Hij beschrijft de uitzichtloze liefde
tussen een uitgeweken Tsjechische
schilderes en een begaafde Zwit
serse onderzoeker. Tijdens hun hei
melijke uitstapjes naar ver weg ge
legen steden de Zwitser is aan
vankelijk nog keurig getrouwd met
een voorname galeriehoudster
ontdekken ze dat er zo veel begrip
pen zijn die voor elk van hen een
geheel andere betekenis hebben,
dat hun geschiedenis zo verschil
lend is, dat het onzeker is of ze
ooit nader tot elkaar zullen komen.
Aan de ene kant Sabina, de Tsje
chische, die in 1968, na de inval
van de Russen, naar Genve is ge
komen. Aan de andere kant Franz,
haar geleerde minnaar, die er hef
tig naar verlangt bij de politieke
hoogtepunten van de eeuw betrok
ken te zijn. Zij houdt van visuele
schoonheid, is conservatief in haar
relaties mannen moeten voor
haar sterk zijn en gelooft niet in
openheid in de liefde. Hij houdt
van muziek, ongeacht welke, is
voor eerlijkheid, en wil aardig zijn,
niet overheersen. Zij is op zoek
naar het ware leven. Hij heeft een
zwak voor revolutionaire roman
tiek.
Hoe hebben die twee elkaar ooit
kunnen vinden?
Sleutelwoorden
In korte stukjes geeft Kundera aan
wat een aantal sleutelwoorden voor
ieder van hen betekenen. Muziek
is voor Sabina verbonden met er
gernis. Zomers, doorgebracht in
communistische jeugdkampen,
waar van 's morgens vroeg tot 's
avonds laat luidsprekers het naden
ken van de deelnemers verdoofden.
Een drug om de individuele ont
wikkeling te smoren. Marsen zijn
voor haar herinneringen aan de
Milan Kundera
eerste mei: ochtenden doorge
bracht in het studentenhuis, bang
om betrapt te worden op politieke
ongenteresseerdheid. Een afkeer
van de lange uniforme rijen met
demonstranten. Politiek is voor
haar een eindeloze herhaling van
slogans, een dom en ongenspireerd
geloof in het onbereikbare. Bedrog
zonder charme.
Voor Franz, de Europeaan is alles
in omgekeerde richting verlopen.
Hij is afkomstig uit een ontwik
keld, cultureel genteresseerd ge
zin. Muziek was voor hem een ge
legenheid om zich te onttrekken
aan de veel te grote hoeveelheid
woorden waarmee hij van jongs af
drukking, de censuur. Een histori
sche gebeurtenis waarmee hij, al is
het via haar, direct in contact lijkt
te staan.
En hij is de enige niet. Dank zij de
inval van de Russen ontwikkelt Sa
bina zich tegen haar zin tot een
succesvol kunstenares. Een Tsjech
ligt goed in de markt, in 1968. De
galeriehouders buiten haar nationa
liteit, haar slachtofferschap net zo
lang uit, tot ze besluit een nieuw
verleden te creren.
Maar de reden voor hun aanvanke
lijke interesse is tevens de reden
van hun afscheid. Franz vertoont
te veel verwantschap met de we
reld die Sabina net ontlopen is, en
Sabina, ach, Franz weet eigenlijk
niet wat hij van haar vinden moet.
Als hij besluit zijn huwelijk voor
haar op te geven, is ze met onbe
kende bestemming vertrokken, op
zoek naar betere vrienden.
Beeldenstorm
Bijzonder illustratief voor hun
ideen is het bezoek dat ze bren
gen aan de Oude Kerk in Amster
dam. Franz wordt direct gentri
geerd door de gedachte aan de
beeldenstormers die hier hebben
huisgehouden. De leegte in de
kerk grijpt hem aan. In deze kerk
hebben de massa's hun sporen ach
tergelaten, grote schoonmaak ge
houden. De oude wereld van alta
ren, beelden, schilderijen en tapij
aan werd geconfronteerd. Tijdens ten in n beweging weggeveegd.
zijn studie in Parijs ontvluchtte hij
Sabina herkent meteen de haat te
menig maal de bibliotheken om sa gen de schoonheid die de beelden
men met anderen zingend over
stormers moet hebben bezield. Ze
straat te marcheren, genietend van herinnert zich de kerken in Tsje
het gemeenschapsgevoel.
choslowakije, die na de communis
Het zal nu duidelijker zijn waarom tische coup werden veranderd in
deze twee generatiegenoten elkaar
werkplaatsen, vakantiekolonies of
tegen het lijf zijn gelopen. Sabina koeienstallen.
zoekt in Franz de Europese cultu
Hoewel Kundera beide personages
rele tradities, het individualisme, met veel inlevingsvermogen be
de zuivere wetenschap, de aan
schrijft, is het duidelijk met wie
dacht voor eeuwige schoonheid. hij zich het meest identificeert. In
Franz zoekt in Sabina het engage
de opvattingen van Sabina klinken
ment, de aansluiting bij de wereld de opvattingen door die hij sinds
geschiedenis. Hij vindt het prach
zijn vertrek uit Tsjechoslowakije in
tig wanneer ze over de Russische 1975 zelf in artikelen en interviews
bezetting van Tsjechoslowakije
heeft verkondigd. Evenals Sabina
praat: de strijd, de tanks, de onder betreurt Milan Kundera het vrij
wel teloor gaan van de midden-
Europese cultuur onder invloed
van de politiek. In het essay A kid-
napped West, dat is opgenomen in
het laatst verschenen nummer van
het Penguin-kwartaalschrift Granta
(en dat dit voorjaar in drie afle
veringen in De Volkskrant was te
lezen), beschrijft hij deze bedreig
de cultuur als een kracht die als
enige in staat is de menselijke ver
mogens tot hun recht te laten ko
men. De persoon van Franz, de ge
desorinteerde Zwitserse weten
schapsman, illustreert de leegte
waarin het Westen is beland, waar
men door de overvloed aan kort
ademige informatie het spoor bij
ster is geraakt.
Geen politicus
In hetzelfde nummer van Granta
is een interview opgenomen dat de
Engelse schrijver Ian McEwan met
Milan Kundera had. Kundera be
klaagt zich daarin dat hij, evenals
de Sabina uit zijn boek, in het
Westen vanwege zijn emigratie ten
onrechte als een politieke schrijver
wordt beschouwd. Het is natuurlijk
prettig dat hij dank zij de Russi
sche inval een wereldnaam heeft
gekregen, maar hij is bang dat zijn
boeken daardoor in een verkeerd
perspectief worden geplaatst. Hij
is geen politicus, hij is literator.
In zijn laatste roman doet hij in
ieder geval voldoende moeite om
zich van een reputatie als politiek
dissident of anti-communistisch
schrijver te ontdoen. De vijandige
beschrijving van een groep uitge
weken Tsjechen, die zich in Zwit
serland gezamenlijk voor een strijd
tegen de Russen opmaken, laat aan
duidelijkheid niets te wensen over.
Voor Kundera zijn dit onnozele
waaghalzen, die zich zelf voor een
onhaalbaar ideaal nodeloos in de
nesten werken.
Het beeld dat hij schetst van de
thuis achtergebleven Tsjechen, die
handtekeningen verzamelen tegen
de aantasting van de onder Dubcek
verworven vrijheden, is evenmin
vleiend. Zij geloven in een politie
ke oplossing die weinig met de
toekomst vernietigen.
Door middel van de verdere le
vensloop van Franz laat Kundera
ten slotte zien wat er gebeuren kan
met mensen die bereid zijn voor
een absoluut ideaal hun leven te
riskeren. Teleurgesteld over zijn
mislukte huwelijk vertrekt de ge
frustreerde geleerde temidden van
een groep internationale actievoer
ders naar de grens tussen Thailand
en Cambodja om spontane hulp te
gaan brengen aan de onderdrukten.
Zonder iets bereikt te hebben
komt hij om in een knullig, a-poli
tiek incident.
Wat Milan Kundera precies voor
ogen staat wanneer hij zich uit
spreekt voor een cultuur die, los
van de politieke retoriek en zonder
de journalistieke mode van de dag,
vorm geeft aan het menselijk be
staan, blijkt uit zijn beschrijvingen
van de twee andere hoofdpersonen
uit de nu verschenen roman. Het
boek begint met de ontmoeting
van een arts uit Praag en een ser
veerster uit een Tsjechisch platte
landshotel, Tomas en Tereza. Aan
de hand van hun lotgevallen geeft
Kundera een groot aantal vaak bij
zonder inspirerende opvattingen
ten beste over het menselijk sa
menleven, de ontwikkeling van het
gevoel, jaloezie, toeval, lichaam en
geest, en vrijheid. Problemen waar
over, in de woorden van de schrij
ver, een kind zich al verbaast,
maar die altijd belangrijk blijven,
omdat niemand er een oplossing
voor weet. Het terrein dus voor de
literatuur.
De gemeenschappelijke noemer
waaronder Kundera zijn visie hier
presenteert is het eenmalige van
het bestaan, in tegenstelling tot de
herhaling van gebeurtenissen.
Ieder leeft maar n keer, en nie
mand kan twee keer hetzelfde
doen.
Soms kan deze tweedeling tot
merkwaardige misverstanden aan
leiding geven. Zo probeert Tomas
aan een herhaling in zijn bestaan te
ontkomen door bij zo veel mogelijk
vrouwen in bed te stappen. Hij is
een uitgesproken collectioneur, een
"epische" veroveraar die, anders
dan de "lyrische" veroveraar, naar
grote afwisseling streeft. Hij zoekt
niet telkens hetzelfde (zijn moe
der) in zijn liefdes, maar steeds
iets anders, iets unieks.
Voor Teresa is dit gedrag echter
ten, en ze ziet in de houding van
Tomas het zoveelste bewijs dat
haar lichaam niet uniek is. Wr
heeft ze niets bijzonders, is ze n
van de velen. Wat voor de n, To
mas, een uiting van vrijheid is, van
voortdurende verandering, is voor
de ander, Teresa, een teken van ge
bondenheid, een gebrek aan indivi
dualiteit, ergernis over steeds weer
hetzelfde. Waar de n de verschil
len tussen ervaringen waarneemt,
ziet de andere de gelijkenissen.
Twee partijen
Niet altijd kan ik de ideen die
Kundera over de mens en de we
reld poneert even goed volgen. Op
verschillende plaatsen is bij voor
beeld te lezen dat er in een verhou
ding een sterke en een zwakke par
tij moet zijn, en dat het fout gaat
wanneer de sterke partij niet sterk
genoeg is. Dit is onder meer de
mening van Sabina, die met Franz
breekt omdat ze weet dat hij zijn
kracht nooit tegenover haar zal to
nen. Het is ook het commentaar
dat Kundera geeft op de liefde van
Teresa voor haar hond: een liefde
die voortkomt uit absolute over
macht en die daarom zo buitenge
woon diep kan zijn.
Het lijkt soms zelfs of Kundera de
ze taakverdeling tussen sterk en
zwak heeft uitgebreid naar de sfeer
van de politiek. Op verschillende
plaatsen, ook in het nummer van
Granta, suggereert hij dat er een
verwantschap is tussen het politie
ke en het persoonlijke slachtoffer
schap. Dat zou kunnen verklaren, i .
waarom hij zich in de roman zo^
laatdunkend uitlaat over TsjecheW
die de bestaande verhoudingen-
proberen te veranderen. Waar een
sterk land en een zwak land naast
elkaar liggen, lijkt het voor Kunde
ra bijna onvermijdelijk dat het
sterke land het zwakke in zijn
greep houdt. Wie probeert daar
verandering in te brengen, ver
stoort alleen maar de stabiele ver
houdingen. Ik vind dat een al te
sombere opvatting.
Dat neemt niet weg dat The Un
bearable Lightness of Being een
buitengewoon veelzijdige roman is,
die, ondanks de hier en daar wat
deprimerende strekking, snel in
het Nederlands vertaald zou moe
ten worden.
REINJAN MULDER

Muriel Spark; The Only Problem.
Uitg. The Bodley Head, 189 blz.
ROMAN VAN MURIEL SP ARK een keer naar Engeland voert, naar
de schoonfamilie. Zie hoe spits en
BRIEVEN AAN CS
ne, cynisch grapje), Fretty Hamingo
(Manfred Mann), Albatross (Fleet
wood Mac), Mockingbird (Barclay Ja

De terugweg naar Engeland

Prijs 41,60.
Een tijd lang hebben Muriel
Sparks romans zich voornamelijk
afgespeeld in Itali, en de meeste
hoofdpersonen waren ook Italia
nen. Op den duur werd het te ge
woon voor haar om op die manier
verborgen lagen van haar levensbe
sef te suggereren in spitse heldere
bewoordingen. Zelf inwoonster van
Rome, leek zij ons doffe noorder
lingen te willen overbluffen met
haar subtiele amorele mediterra-
neers. Maar waren die personen
wel zo complex en bedrieglijk als
zij voorgesteld werden? De lezer
ging aan hen twijfelen, en verlang
de terug naar de Engelsen en Ieren
van voorheen van The Ballad
of Peckham Rye en Memento Mo-
ri.
The Only Problem voldoet aan de
ze behoefte. De meeste personen
zijn Engelsen, met een gemigreer
de Canadees in hun midden; en het
verhaal speelt zich niet af in Itali
maar in een deel van Frankrijk, de
omgeving van Nancy, waar wij niet
bij voorbaat door gemponeerd
worden.
Joao Guimaraes Rosa: De derde
oevec van de rivier. Vertaling en
gaat haar revolutionaire opvattin
gen in praktijk brengen als terro-
riste; hij zit intussen in de buurt
van Nancy een boek te schrijven
over het Boek Job. Het enige ware
probleem des levens, zegt hij, is
dat van het lijden, en waarom God
het toestaat.
De overeenkomst tussen het lijden
van Job en dat van Gotham is niet
te zien aan de omvang van de las
ten die zij dragen. De Canadees
blijft een vermogend man, hij
heeft niet de overtuiging dat God
het op hem persoonlijk heeft ge
munt, en hij werkt rustig verder
aan zijn boek dat net klaar is als
het bericht komt dat zijn terroriste
bij een vuurgevecht in Parijs is
neergeschoten.
Muriel Spark Niettemin heeft hij zich gekweld
Daarmee is niet gezegd dat Muriel gevoeld. Als zijn ex-zwager hem
Spark haar delicate techniek met tenslotte vraagt wat hij verder wil
volmaakt goed gevolg heeft toege gaan doen ontleent hij zijn vooruit
past. Harvey Gotham, de Cana zichten aan Job: nog honderdveer
dees, verlaat zijn vrouw maar voelt tig jaar leven, en drie dochters
zich ook door haar verlaten. Zij grootbrengen. En waarom niet?
VERHALEN VAN GUIMARAES ROSA HERDRUKT
Het kleine lijden lijkt op het grote.
Gotham moet niet overdrijven,
maar het is onze rol om begrip te
tonen.
Zoals gewoonlijk vertrouwt Muriel
Spark erop dat wij dat begrip uit
onszelf kunnen halen. Zij wijst al
leen de relaties aan waarop wij het
bij deze gelegenheid moeten toe
passen, tussen Gotham en zijn
vrouw en zijn zwager en schoon
zuster en zijn Canadese tante. De
stijl waarin zij schrijft is altijd aan
stekelijk; zij slaagt er als weinig
anderen in om ons op haar tempo
en op haar toon te laten meeden
ken.
Onze verstandhouding met wat zij
te vertellen heeft is minder van
zelfsprekend. Haar werk is briljant
als het zich aan de lezer oplegt,
maar het minste of geringste kan
de overdracht van gedachten ver
storen. "It was a Sunday, a Pimlico
Sunday with vacant parking spaces
and lights in some of the win-
dows," schrijft zij wanneer zij ons
helder; maar wie niet te gauw
doorleest wordt er ontevreden
over. Lege parkeerplaatsen op zon
dag zijn geen bijzonderheid van
Pimlico; dat er achter veel ramen
geen licht te zien is heeft geen be
tekenis zonder enige aanwijzing
waarom de andere donker zijn; en
is dan ook eigenlijk de hele zin niet
overbewust gesiyleerd?
Zulke gevallen komen vaak voor in
dit boek. Het is indrukwekkend
hoeveel Muriel Spark kan meede
len met weglating van een groot
deel van de informatie die een
breedsprakiger auteur zou geven;
maar het weglaten van bijna alles
doet aan een verhaal afbreuk.
Wel zal iemand die het vier of vijf
keer leest, in plaats van maar twee
keer zoals ik, waarschijnlijk van
Gotham en zijn familie bezeten ra
ken, en midden in de nacht wakker
worden met het ritme van Muriel
Sparks zinnen in gedachten. Het
boek is kort genoeg, en geraffi
neerd genoeg van smaak, om zo'n
doorzetter iedere keer opnieuw
ontdekkingen te laten doen; toch is
het niet geworden wat het had
moeten zijn.
J. J. PEEREBOOM
bij wie de gedachtenstructuur per
definitie hiroglyfisch is, buiten
Dieren in de lichte
muziek
Het artikel 'Verloren schapen en een
geroosterde beer' van uw medewerker
Henk van Gelder in het Dierennum-
mer van het CS heeft mij hogelijk ver
baasd. Het dier speelt namelijk wel de
gelijk een belangrijke rol in de wereld
van de lichte muziek en grammofoon
plaat! De eerste opname van een liedje
op een wasrol was immers 'Mary had a
Little Lamb'; het bekendste platenla
bel is 'His Master's Voice', met het
hondje op het label.
De lijst van popgroepen met een die
rennaam levert een schier oneindige
reeks. Naast '50 bird groups' (o.a.
Byrds, Budgie, Eagles, Flamingos,
Hawks, Mallard en Stone the Crows),
'10 performers names after bugs' (o.a.
Crickets, Beatles, B. Bumble & the
Stingers, Iron Butterfly en Adam Ant)
en '10 real dog acts' (o.a. Bonzo Dog
Band, Fabulous Poodles, Laughing
Dogs en Swamp Dogg) uit 'The Book
of Rock Lists' (Dave Marsh & Kevin
Stein, 1981) levert een beetje pop
handboek toch al gauw namen als: Art
Bears, Bees Make Honey, Black Goril
la, Blue Oyster Cult, Camel, Crazy
Elephant, Def Leppard, Dragonfly,
Ducks de Luxe, Elephant's Memory,
Family Dogg, the Fish, Flipper, A
Flock of Seagulls, Flying Lizards, Fox
the Fox, Greyhound, Hot Tuna, How-
mes Harvest), When Doves Cry (Prin-
ce), Una Paloma Blanca (George Bak
ker), I am the Walrus (Beatles), Op
een kangoeroe-eiland (Cocktail Trio),
Rocky Raccoon (Beatles), White Rab-
bit (Jeffersson Airplane), Mijn naam is
Haas (Lowland Rio), Monkey Man
(Toots & the Maytais), Piggies (Beat
les), Wooly Bully (Sam the Sham),
Crazy Horses (Osmonds), Mustang
Sally (Wilson Picket), No Mule's Fooi
(Family), Beast of Burden (Stones),
Chestnut Mare (Byrds), Dig a Pony
(Beatles), Running Bear (Johnny Pres
ton), Hyaena (Siouxsie & Banshees),
TAme Me Tiger (Bonnie St. Claire),
The Lion Sleeps Tonight (Tokens),
Black Dog (Led Zeppelin) tot I Love
My Dog van Cat (!) Stevens.
Als onderwerp van een liedje zijn te
noemen: Seamus (Pink Floyd), Rover's
Return (Korgis), Zijn naam was Vlok-
kie (Helga), Atomic Dog/Man is
Dog's Best Friend (George Clinton),
Martha My Dear (Beatles), No Dogs
Allowed (Jos Feliciano). Alleen maar
honden? Wat te denken van Ben (Mi*
chael Jackson) over ratten,m of echte
dierenvrienden als Jim Capaldi (Savs
the Whales), Loudon Wainwright III
(Dead Skunk), Donovan (Celia of the
Seals) en Kamahl (!) met The Elep
hant Song'? 'Beestjes' van Ronnie &
de Ronnies, 'Animals', conceptelpee
van Pink Floyd, wier Roger Waters al
eerder van zich liet horen met het
boeiende 'Several Species of Small
Furry Animals Gathered Together in
Cave and Grooving with a Piet'.
De kat is zeker niet vergeten, getuige

De fijne lijnen van de feiten

nawoord: August Willemsen.
Uitg. Meulenhoff, 184 blz. Prijs
27,50.
Wat is experimenteel proza? Wie
een hekel heeft aan literaire inde
lingen kan zeggen dat alle interes
sante boeken experimenteel zijn,
zodat het bijvoeglijk naamwoord
z'jn kracht verliest. Je kunt ook
zeggen, en dat lijkt me zinniger,
dat het proza is dat nadrukkelijk
a's experimenteel wordt geaffi
cheerd. (Over kwaliteit is daarmee
niets gezegd.) De schrijver schudt
de lexicale en syntactische conven-
[es van zijn taal door elkaar in de
hoop op nieuw elan. In zo'n geval
komt proza dicht bij pozie, waarin
die overbewuste taaihantering bij-
na altijd opvalt. Maar pozie heeft
P zulk proza voor dat het om klei
nere eenheden gaat en een lezer
?a' aantreffen die op intensieve lec-
pUUr e.n P herlezen is voorbereid.
Experimenteel proza is impopulair,
dat kan ook haast niet anders.
e Braziliaan Joao Guimaraes Ro-
^a (1908-1967) is een bij uitstek
exPerimenteel prozast. Dat de ver
fijning van de vertaling van zijn
Verhalenbundel De derde oever van
e nvier destijds niet als een bom
"I Nederland insloeg, verbaast me
niet.
^at je er nooit over hoort, over
at mijn bangste vermoedens om-
rent de taalkundige interesses van
e gemiddelde lezer. Ik stel me de
Joao Guimaraes Rosa
tegenzin voor. Je slaat het nawoord
op, want niemand begint zomaar
aan een boek en tenslotte was Gui
maraes Rosa hier tot 1977 volsla
gen onbekend. Je constateert: ex
periment, soort Joyce (die ken je
al), twijfel aan noodzaak. Waar is
de welwillende die dan opveert?
Deed hij het maar wel. Het eerste
verhaal zou meteen het plichtmati
ge van zijn eventuele belangstel
ling wegnemen en er de sensatie
van een openbaring voor in de
plaats bieden. Zo verging het mij
althans.
De verhalen laten zich niet in een
ruk achter elkaar lezen. Daar is de
stijl te inspannend voor. Sommige
van de eenentwintig verhalen zijn
ook niet geslaagd: wat al te gekun
steld, wat al te weinig geschraagd
door spanning en sfeer. Maar zoals
je van een gedicht kunt zeggen dat
er prachtige versregels in staan, zo
kun je van die minder geslaagde
verhalen van Guimaraes Rosa zeg
gen dat er zinnen, en zelfs woor
den, in staan die het lezen al met
al tot een genot maken. Meulen
hoff heeft de bundel na zeven jaar
herdrukt; dat geeft de schrijver op
nieuw een kans ook hier een begrip
te worden.
Verbalarie
De verschijning in 1962 veroor
zaakte in Brazili een 'rosiaanse re
volutie', een mooie term die ook de
betrekkelijkheid van iedere literai
re gebeurtenis aangeeft. Na deze
uitgave kon geen schrijver meer
doen of zijn neus bloedde.
Zo groot hoeft de invloed interna
tionaal niet te zijn, ook niet in Ne
derland, waar een Kees van Kooten
al meer dan twintig jaar zijn hero
sche krachten meet met de conven
ties van de taal. Guimaraes Rosa is
er niet minder om. Hij heeft ge
schreven dat de Fijne lijnen van de
feiten zich zonder aandacht en
nauwkeurigheid niet prijsgeven.
Nog programmatischer is zijn op
merking dat hij het oppervlakkige
subjectivisme in taaluitingen wilde
vervangen door scherpe, ogenblik
kelijke objectiviteit.
Zijn hoofdpersonen zijn kinderen,
staanders en dwazen. Zij staan ter
zijde van de afspraken over wat de
werkelijkheid of de hirarchie in
het geheel van gebeurtenissen is.
Vanuit hun positie zien zij het
wonderbaarlijke en noodlottige van
alledag, en de schrijver noteert het.
Zij lijden evenzeer in hun euforie
als in hun verlatenheid. Drie of
vier maal in de bundel slaat de
zelfgenoegzame stemming van zo'n
eenling over op een gezelschap en
ontlaadt zij zich in een kortstondi
ge, rituele saamhorigheid.
De stijl is staccato: veel leestekens,
gedachtensprongen, verdichte beel
den. Nieuwvormingen uit bestaan
de woorden of uitdrukkingen ko
men praktisch in iedere zin voor,
met een wisselend effect, van gees
tig ("de haren die het scheelde"),
via satirisch ("verbalarie", "docto-
ritair"), tot pathetisch ("het door
vroor me"). De entourage wordt
gevormd door het dorre binnenland
van Brazili, maar de metafysische
atmosfeer heeft niets regionaals.
Op bladzijde 96 staat dat wij gewo
ne mensen, vergeleken met de zeer
blanke jongeman van de titel van
het verhaal, verharde aangezichten
en een uitdrukking van voortduren
de vermoeidheid en verveling heb
ben. De jongeman een engel?
verdwijnt met zijn weldadige
vermogens wanneer er, net als bij
het tovervisje van de Piggelmee's,
een te groot beroep op hem wordt
gedaan. Dat lijkt me niet minder
dan een boodschap.
BARBER VAN DE POL
lin' Wolf, Impalas, Jumbo, Krew Kats,
Lemming, Leyton Buzzards, Mandrill,
Nightingales, Octopus, Panda, Partrid-
ge Family, Annette Peacock, Pussycat,
Python Lee Jackson, Eddie Rabbitt,
Scorpions, Sharks, Skylark, Steppen-
wolf, Stray Cats, Taurus, Whitesnake
en Yellow Dog. Bijna letterlijk van
'Aardvark tot Zzebra', zoals de onder
titel luidde van de eerste editie van Jos
Stikvoort's Popzamelwerk. Uit Neder
land tot slot nog Gonnie Baars, Johnny
Lion, Ria Valk, Corry Vink, Mia Vlin
ders, Tony Vos, Roek Williams en de
Heikrekels.
Dieren als uitvoerend artiest zijn er te
over; van simpele geluidseffecten bij
de Beatles (Good Morging Good Mor-
ning), Talk Talk (It's a Shame) en Pro
col Harum (A Salty Dog), tot 'In the
Mood' door Ray Stevens als een groep
kippen onder de naam Henhouse Five
Plus Two en Clarence 'Frogman' Hen-
ry, the lonely frog op 'Ain't Got No
Home'. Vele platenlabels ontlenen hun
naam aan het dierenrijk: Capricorn,
Dark Horse, Flamingo, Mustang, Par-
rot, Pink Elephant, Red Bird, Swan
Song en Nederlands nieuwste aan
winst: Hipcat.
Titels variren van Funky Worm
Ohio
Players, The Caterpillar (Cure), Ants
in my Pants (James Brown), I'm a
King Bee (Stones), Boris the Spider
(Who), Bridget the Midget (Ray Ste
vens), Vlooiencircus (Cocktail Trio),
The Mosquito (Doors), Dragonfly (Jef-
ferson Starship), Ik kan geen kikker
van de kant afduwen (Lowland Trio),
Octopus Garden (Beatles), Rattlesnake
Shake (Fleetwood Mac), See You La
ter Alligator (Bill Haley), Crocodile
Rock (Elton John), Disco Duck (Rick
Dees), Rockin'Goose (Johnny & the
Hurricanes), Cold Turkey (John Len-
songtitels als Wild Cat (Gene Vincent,
What's New Pussycat (Tom Jones),
Sure He's a Cat (Cats), Cat in the
Window (Petula Clark), De kat van
Ome Willem (Wim Sonneveld), Cat-
food (King Crimson), Gutter Cat (Ali-
ce Cooper), Honky Cat (Elton John),
The Cat Crept In (Mud), Cat Scratch
Fever (Ted Nugent), Cool for Cats
(Squeeze) en Upon the Catwalk (Sim-
ple Minds).
PAUL GROENENDIJK,
Rotterdam
Goelag en getto
In haar rubriek 'Pocket' (C.S. van
NRC-Handelsblad, 27-7-1984) doet
Ileen Montijn een poging om mij tegen
mijzelf te wraken, wanneer zij in haar
aankondiging van mijn vertaling van
Solzjenitsyns Ivan Denisovitsj in een
pocket-editie uit mijn nawoord van
1971 meent te kunnen vaststellen, dat
ik de Russische strafkampen 'terloops'
met een Amerikaans negergetto heb
vergeleken. Zo elementair als Ileen
Montijn het voorstelt ligt de vergelij
king niet. Ter informatie van haar le
zers citeer ik de passage, waaraan zij
(ook 'terloops'?) haar uitval tegen mij
ontleende, in alle volledigheid:
"Wat wel beweerd werd, wat wel ver
moed werd, wat ook hartstochtelijk be
twist werd het bestaan van politieke
strafkampen in de USSR, waar een
zelfde onmenselijkheid hoogtij viert als
bijvoorbeeld in de plagen van Vietnam
en Angola, de Amerikaanse negerget
to's, de Braziliaanse staatsgevangenis
sen of de Griekse kerkereilanden is
juist gebleken, en wel tot op de dag
van vandaag."
THEUN DE VRIES. Amsterdam
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
De serie Oude Boeken
richt de aandacht op
romans en andere boeken
die in hun tijd door
iedereen werden gelezen,
maar daarna soms
meer, soms minder in
de vergetelheid raakten.
In deze aflevering van de
serie schrijft Maarten 't
Hart over 'The
Expedition of Humphry
Clinker' van Tobias
Smollett, een in 1771
verschenen briefroman
waarin zwartgalligheid
samengaat met
spitsvondige humor.
door Maarten 't Hart
In Middlemarch van George Eliot
komt een opmerkelijke passage
voor. Daarin zegt Mr. Brooke dat
de zedige Dorothea 'light things'
moet lezen. Hij raadt vervolgens
haar de werken van Tobias Smol
lett te lezen. Hij zegt: "Ik herinner
mij dat ze me uitbundig deden
schateren." En hij voegt eraan toe:
"Wij hebben zulke humor niet
meer." Dat laatste was niet hele
maal waar; waar Smollett was voor
gegaan, volgde Dickens. Nee, wat
in de negentiende eeuw niet meer
voorkwam was Smolletts openheid
in zaken als prostitutie en homo
seksualiteit. Daarom is het zo ver
wonderlijk dat Brooke Dorothea
aanraadt Smollett te lezen. Ten
slotte had C. Burney al opgemerkt:
"De romans van Smollett zijn zo
verdomde grof dat ze ondanks al
hun grappigheid niet geschikt zijn
voor vrouwen om te lezen." En Da-
vid Masson meende in 1859: "We
zien niet graag dat Smollett gele
zen wordt door jonge meisjes in
witte mousseline." Ja, Chalmers
merkte zelfs waarschuwend op:
"Hij is er niet voor teruggeschrok
ken om, meer dan alleen maar in
het voorbijgaan, die ondeugden te
behandelen die men zelfs niet eens
kan noemen." Volgens Trollope
was Smollett een 'wellustig schrij
ver'. Saintsbury ging nog verder,
Anthony Giardina: Men With
Debts. Uitg. A. A. Knopf. Prijs
f 52,75.
De emigrant reken ik tot een van
mijn favoriete romanpersonages.
Wie heeft de verleidelijkheid van
het Amerikaanse schoolmeisje lyri
scher bezongen dan professor
Humbert Humbert uit Lolita? En
hoe gefascineerd bekijkt 'Karl' (uit
Amerika van Kafka) de Ameri
kaanse schrijftafel van zijn oom,
die uit zoveel vakjes bestaat dat
'zelfs de president van de Verenig
de Staten voor ieder van zijn akten
een passende plaats zou hebben
kunnen vinden'. Anders dan een
toerist heeft een emigrant geen tijd
voor uitvoerige beschouwingen.
Hij moet zich razendsnel aanpas
sen, wil hij meetellen.
Of de toneelschrijver John Giardi
na zich door zulke overwegingen
liet inspireren bij het schrijven van
zijn roman Men With Debts weet
ik niet. Hij werd in 1950 geboren
in Massachusetts en heeft dus
nooit aan den lijve ervaren hoe het
is om als Italiaan naar de V.S. te
emigreren. Zijn ouders misschien
wel en wie weet situeerde hij daar
om het verhaal over een Siciliaanse
emigrant in de jaren '50. Deze
Jack Henna is een voorbeeldig
mannetje. Hij is getrouwd, heeft
twee zonen en is geen slechte ver
zekeringsagent. In zijn naviteit ge
looft hij dat het verkopen van po
lissen iets herosch heeft, hij be-
Audrey Coppard en Bernard
Crick: Orwell Remembered -
Ariel Books, 287 blz. Prijs
22,50.
Bernard Crick is de schrijver van
de eerste grote biografie van Geor
ge Orwell, vier jaar geleden ver
schenen: Audrey Coppard, een me
dewerkster van hem aan Birkbeck
College in de Universiteit van Lon
den, was daar ook al bij betrokken.
Wat zij nu samen gemaakt hebben
is een verzameling herinneringen
van vrienden en bekenden van Or
well. Voor een deel zijn het ge
schreven teksten, soms eerder ge
publiceerd; de meeste zijn inter
views, veel ervan uit een driedelig
BBC-programma van afgelopen ja
nuari, waar Crick als adviseur bij
optrad.
Door de voornaamste Orwellkundi-
ge en zijn rechterhand geredigeerd
is het natuurlijk een betrouwbare
bijdrage geworden aan de kennis
en het begrip van de man van Ni-
net een Eighty-Four. Echte onder
zoekers zullen er weinig wijzer van
worden, waarschuwen zij; die gaan
naar het Orwellarchief in Universi-
ty College, Londen. Dit boek is
voor leken, bij wie het plekken kan
opvullen die open gebleven zijn na
de boeken van Crick en enkele an-
EEN VERRUKKELIJKE BRIEFROMAN
Smolletts zwanenzang
sprak van 'zonder meer n van de
smerigste schrijvers in het Engels.'
William Henley tenslotte gewaag
de van zijn 'opzettelijke indecent
heid.
Toch is er in Smolletts vierdelige
geschiedenis van Engeland en in
het vervolg daarvan over de Pre
sent State of All Nations weinig
'smerigs' te vinden. Maar die boe
ken worden nu dan ook niet meer
gelezen, net zo min als zijn toneel
stukken ooit nog opgevoerd wor
den. Zijn reputatie dankt hij aan
drie romans (Roderick Random,
Peregrine Pickle, Humphry Clin
ker) en zijn Travels through Fran-
ce and Italy. Twee andere romans,
Count Fathom en Sir Launcelot
Greaves, zijn vergeten.
Inderdaad, Roderick Random en
Peregrine Pickle bevatten menige
vrijmoedige passage. Maar smerig
of wellustig? Ach, we zijn erger
gewend.
Toch hadden al die negentiende-
eeuwers met een gerust hart aan
alle jongedames The Expedition of
Humphry Clinker kunnen aanbe
velen. Niet alleen bevat het nauwe
lijks 'lewd and bawdy talk' maar
het wordt bovendien, zoals Angus
Ross zei, 'bijna unaniem als Smol
letts beste werk beschouwd sinds
het in 1771 voor het eerst ver
scheen.'
Smollett was vijftig jaar toen
Humphrey Clinker voor het eerst
uitkwam. Drie maanden na het ver
schijnen ervan stierf hij aan tuber
culose. Van de grote opgang die
het werk maakte heeft hij zelf nau
welijks nog iets ervaren. Jammer
voor hem, want al tijdens zijn le
ven was Smollett een schrijver die
even vaak bewondering als irritatie
opwekte. Hij had vele, vele vijan
den, niet in het minst doordat hij
een tijdschrift oprichtte, Critical
Review, waarin voor het eerst met
een zekere onafhankelijkheid van
de uitgeverijen nieuw uitgekomen
boeken werden besproken. En re
censie daarin kostte Smollett zelfs
enkele maanden gevangenisstraf.
Smollett was een Schot. Hij werd
in 1721 in Dalquhurn (Dumbar-
ROMAN VAN ANTHONY GIARDINA
Sicili versus New York
schouwt zichzelf als een 20ste-
eeuwse pionier, die de asfaltjungle
intrekt om vette orders in de wacht
te slepen. Een tragikomische held.
Eigenlijk is een verzekeringsagent
een oplichter, die wind verkoopt.
Dat gekochte zekerheid een illusie
is, ervaart Henna als een van zijn
clinten de uitkering van de le
vensverzekering weigert nadat haar
man zelfmoord heeft gepleegd. De
weduwe is zo ontgoocheld, dat ze
het bedrag als een schamele troost
ziet en de verzekeringsagent de
deur wijst. Men With Debts gaat
vooral over Henna's pogingen haar
zover te krijgen, dat ze de uitke
ring accepteert.
Bovendien vat de held een stille
liefde op voor de wereldse, uit
New York afkomstige weduwe, die
niet goed weet wat ze moet begin
nen met een verzekeringsagent, die
haar deur plat loopt.
Op het stofomslag van de roman
wordt Henna's begeerte prachtig
verbeeld door een reproduktie van
Hoppers schilderij High Noon
Een Blonde dame staat in de deur
opening van haar huis. Haar peig
noir is losgeknoopt. We zien haar
borsten. Toeval of opzet? Hoe lan
ger je de afbeelding op je in laat
werken, des te raadselachtiger
wordt het tafereel. Is haar oogop-
Orwells gezelschap
deren (Stansky and Abrahams, Fy-
vel).
Veel van de anekdotes staan al in
het oudere boek, soms uitvoeriger
dan hier. Bijvoorbeeld het verhaal
van een buurmeisje in Southwold
(aan de Noordzeekust ten noorden
van Harwich) die de elfjarige Eric
Blair (zoals Orwell toen nog heet
te, met zijn eigen naam) op zijn
hoofd zag staan in de tuin, en
vroeg waarom hij dat deed. "You
are noticed more if you stand on
your head than if you are right
way up", was het antwoord volgens
de biografie; in het nieuwe boek,
waar het ex-buurmeisje zelf aan
het woord komt, wordt de anekdo
te alleen terzijde vermeld.
Andere verhalen gaan erop vooruit.
John Morris was in de tweede We
reldoorlog een tijd lang Orwells
buurman in de kantoren van de*
BBC Far Eastern Service. Zij kon
den het niet goed vinden, en Mor
ris is de bron van het satirische
verhaal over Orwell die, om te la
ten voelen hoe proletarisch hij ge
worden was, in de kantine zijn thee
Kaart dia da raizan van Brambla'a gazalachap uit
'The Expadition of Humphry Clinkar'
tonshire) geboren. Hij studeerde
medicijnen in Glasgow, ging toen
hij bijna twintig was naar Londen,
nam dienst bij de marine en maak
te als chirurg-arts de mislukte ex
Gaorga Orwell
op het schoteltje schonk en slobbe
rend opdronk.
Een gecompliceerder verhaal dat
in de biografie ook staat wordt hier
door hem in meer detail verteld.
Het gaat over L. H. Myers die
anoniem het geld had geschonken
waarmee Orwell vlak voor de oor
log een paar maanden in Noord-
Afrika kon doorbrengen ten behoe
ve van zijn longen. In 1943, toen
bekend was geworden dat Myers er
achter had gezeten, werden zij sa
men bij Morris uitgenodigd, en
zeiden als hij ze alleen liet geen
van beiden een woord.
Morris verklaart de stilte van Or
well uit tegenzin en protest tegen
BOEKEN
A. Abergavenny
(Monmouthshire)
The fictitious Brambletonhall,
in Monmouthshire, was 4with-
in a day's ride'of Aberg avenny
(Win's letter, Bath, 26 April);
its direction from Aber-
gavenny was not indicated.
1. Gloucester
2. Clifton, Hotwell, (Bristol)
3. Bath 4. London
5. Harrowgate 6. York
7. Scarborough 8. Whitby
9. Gisborough 10. Durham
11. Newcastle-on-Tyne
12. Morpeth
13. Berwick-on-Tweed
14. Haddington 15. Edinburgh
16. Linlithgow 17. Glasgow
18. Hamilton 19. Paisley
20. Dumbarton 21. Inverary
22. IslandsofIsla,Jura, Muil, Iona
23. Greenock 24. Dumfries
25. Carlisle 26. Manchester
27. fChatsworth
\Buxton
(Chatsworth was on Bramble's
planned route but there is no
report that his group stopped
there)
peditie mee naar Carthagena in
1741. In Roderick Random heeft
hij, in de hoofdstukken 24-38, deze
falende kruistocht kleurrijk be
schreven. Op Jamaca leerde Smol
Myers' rijkdom. Het lijkt aanne
melijk, maar verklaringen en inter
pretaties zijn niet de hoofdzaken
van zo'n boek waarvan de onderde
len geen ander verband hebben
dan hun onderwerp. De anekdotes
en momentopnamen zijn van meer
betekenis. Malcolm Muggeridge
draagt er verscheidene bij in tek
sten uit zijn Diaries, verschenen in
1981. In september 1949 kreeg Or
well in het ziekenhuis dagelijks be
zoek aan Sonia Brownell, met wie
hij de volgende maand zou trou
wen, drie maanden voor zijn dood.
Op de 27ste zat Muggeridge aan
het ziekbed toen zij verscheen.
"Was enigszins ontsteld omdat zij
niet meteen binnenkwam maar een
hele tijd in de gang bleef staan en
door de ruit boven de deur keek."
Zulke indrukken doen meer voor
het boek dan veel opinies en sa
menvattende beschrijvingen, die
achtenswaardig zijn maar zich
makkelijk laten vergeten. Het is
een aardig boek om op een wille
keurig punt open te slaan, en Crick
heeft er een voorbeeldige korte le
vensgeschiedenis van Orwell voor
geschreven; maar de oogst is klein,
en het lezen of herlezen van een
paar stukken van de biografie van
vier jaar geleden zal meer opleve
ren.
J. J. PEEREBOOM
lett tijdens deze reis een rijke erf
gename kennen. Hij trouwde haar.
In 1744 begon Smollett een prak
tijk in Downing Street. Korte tijd
later verhuisde hij naar Chelsea,
waar hij tot 1762 woonde. Om ge
zondheidsredenen ging hij naar
Frankrijk en Itali van 1763 tot
1765. Hij kwam weer terug naar
Engeland, maar moest opnieuw,
omwille van zijn gezondheid, het
land uit. Hij ging wonen in Leg
horn (een plaatsje in de buurt van
Pisa) waar hij naar alle waarschijn
lijkheid Humphry Clinker schreef
en waar hij in 1771 stierf.
Humphry Clinker, het zij maar da
delijk gezegd om de hedendaagse
lezer af te schrikken, is een
briefroman. Maar niet n zoals
Sara Burgerhart of Heden ik,
morgen gij waarin twee (of meer)
correspondenten elkaar om de
beurt schrijven, doch n waarin
vijf mensen die met elkaar op reis
zijn hun achtergebleven relaties
verslag doen van hun wedervaren.
Het is zeker dat Smollett dit pro
cd had afgekeken van Anstey's
New Bath Guide die in 1766 ver
scheen. Maar wat daar in pozie
gedaan werd, deed Smollett beter
in proza. Daarnaast gaf het hem
gelegenheid diverse gebeurtenissen
meermalen te vertellen, steeds ge
zien door de ogen van een andere
.correspondent. Als zodanig loopt
het werk vooruit op modernere ro
mans zoals Drei Federn van Wil
helm Raabe en As 1 lay dying van
William Faulkner waarin dat ook
gebeurt.
De vijf reizigers uit Humphrey
Clinker zijn een landedelman uit
Wales, Mr. Bramble, diens op een
huwelijk azende, verzuurde zuster,
een neef, diens zuster, en een
dienstbode. Daarnaast bevat de ro
man ook nog n brief van een jon The Expedition of Humpry Clin
geman die een oogje heeft op de
nicht van Mr. Bramble.
Waarom dit vijftal een zwerftocht
maakt van Wales, via Bath, Lon
den, de oostkust van Engeland,
naar Schotland en weer terug langs
de westkust naar Wales is niet dui
delijk. Vakantie? Een tocht van
Bramble om gezondheidsredenen?
We komen er niet achter. Van een
eigenlijk verhaal, een plot of iets
dergelijks is ook nauwelijks sprake,
al ontmoet het vijftal onderweg
een wat verwaarloosde jongeman,
Humphry Clinker, die aan het slot
van het boek de onechte zoon van
de landedelman blijkt te zijn.
slag broeierig of lijkt dat maar zo?
Beseft ze eigenlijk wel dat we haar
mooie borsten kunnen zien? Ook
de verzekeringsagent weet het niet
meer. In zijn verliefdheid interpre
teert hij elk gebaar of dubbelzinnig
woord verkeerd. Dat spel van gis
sen heeft Giardina uiterst subtiel
en opwindend beschreven. Dat le
vert enkele schitterende hoofdstuk
ken op.
Maar de opzet van Men With
Debts is pretentieuzer. Immers, de
aantrekkelijke weduwe is opge
groeid in New York en zo sophisti
cated, dat ze eigenlijk niets dan
verachting voelt voor de boertige
Siciliaan. Haar spitse en geestige
opmerkingen pareert hij steevast
met antwoorden, die kant noch wal
raken. Toch eindigt dit duel tussen
Sicili en New York onbeslist. De
verzekeringsagent leert de beper
kingen van zijn sleurbestaan ken
nen en proeft de vrijheid, terwijl
de weduwe de eenvoudige dingen
des levens van hem leert.
Paringsdans
Een banale love-storyl Nee, want
Giardina weet het aantrekken en
afstoten als een lang uitgesponnen
paringsdans op papier te zetten. En
passant betrekt hij een aantal we
zenlijke vragen in deze liefdesge
schiedenis, die abrupt eindigt.
Wellicht zijn het typisch Italiaanse
obsessies, zoals de twijfel aan je
mannelijkheid, de roomse veroor
deling van overspel en tal van ro
mantische misverstanden over de
vrouw.
Gaandeweg vergeet je dat het hier
om de eigenaardigheden van een
Italiaanse emigrant gaat en wordt
de schlemielige verzekeringsagent
een soort Elckerlyc. Grappig en
veelzeggend is de manier waarop
Giardina de atmosfeer van het ver
zekeringskantoor oproept. Er wer
ken hoofdzakelijk ex-Italianen, die
in grote lotsverbondenheid elkaar
steunen, maar onder die oppervlak
te strijden afgunst en egosme om
voorrang. Er staan de nodige theo
rien over verkooptechniek in deze
roman. Ze worden met zoveel ver
ve en nadruk verkondigd, dat ze de
allure van overlevingsstrategien
krijgen. Jezelf weten te verkopen
aan de buitenwereld is hier het
hoogste goed.
Toch stoorde me iets in dit verhaal
en pas na afloop wist ik wat me
hinderde. De noodzaak om de ge
beurtenissen tegen het decor van
de jaren '50 te laten spelen werd
me niet duidelijk. De schrijver laat
geen moment voorbij gaan om de
lezer in een valse nostalgie te laten
zwelgen. Filmtitels als The seven
year itch en A nun's story zijn
misschien leuk voor de couleur lo
cale en weerspiegelen de moraal
van die periode, maar iets wezen
lijks voegen ze niet toe aan dit ver
haal. Dat neemt niet weg dat ik
hoop dat we in de toekomst meer
losgeslagen emigranten in Giardi-
ni's romans mogen groeten.
HANS HOENJET
Nee, niet het verhaal maakt dat
deze roman, naar het woord van
Thackeray, 'the most laughable
story is that has ever been written
since the goodly art of novel-wri-
ting began'. En ook het optreden
van de vermakelijke figuur Lisma-
hago draagt wel bij tot de geestig
heid van het werk, maar veroor
zaakt het toch niet.
Het is de knorrige, boosaardige, en
toch ook rondborstige toon in de
brieven van Bramble die deze ro
man zijn speciale humor verleent.
Doordat Bramble bij voortduring
verongelijkt is, maar tegelijkertijd
toch gemakkelijk ontroerd wordt,
en, au fond, een goed hart bezit,
heeft hij een scherp oog voor alles
wat hij om zich heen waarneemt.
Bovendien is hij voortdurend be
zorgd over zijn gezondheid, en dat
geeft hem, met name in Bath, al
lerlei satirische beschouwingen in
de pen over de praktijken van ge
neesheren en over de veronderstel
de geneeskrachtige capaciteiten
van de bronnen in Bath.
Ook over Londen is Bramble niet
te spreken. "Het brood dat ik in
Londen eet bestaat uit smerig
deeg, gemengd met kalk, aluin, en
de as van beenderen. Het is vies
van smaak, en vernietigend voor de
constitutie." Met de melk is het
nog erger gesteld. "De melk mag
niet ongeanalyseerd blijven, het is
het produkt van verwelkte koolbla
deren en zure drab, aangelengd
met heet water, en schuimend van
vergruisde slakken, door de straten
gedragen in open emmers, en aldus
blootgesteld aan spuug, snot en ta
bakspruimen van voorbijgangers..."
In Travels through France and
Italy vind je precies hetzelfde ver
makelijke gemopper. Bramble uit
ker is zonder meer een zelfportret
van Smollett. Onophoudelijk heb
ik bij het lezen van zowel de brie
ven van Bramble als die van Smol
lett zelf aan Gerard Reve moeten
denken. Het is dezelfde toon, de
zelfde sfeer, dezelfde humor. Het
is dezelfde enigszins pathetische
zwartgalligheid, die steeds door
vernuftige, spitsvondige geestig
heid dragelijk gemaakt wordt.
Neem bij voorbeeld deze passage:
"Maar het object waar het om ging
was een levensgroot beeld van de
Heilige Maagd, staande binnen een
verguld raamwerk, gekleed in een
gouden gewaad, met een grote hoe
Doodlopende
wegen
William S. Burroughs: The Place
of Dead Roads. Uitg. John Cal-
der, 306 blz. Prijs 52,05 (geb.).
Na in Cities of the Red Nighi
(1981) verouderde genres als het
scheepsjournaal en de zeeroversro
man nieuw leven te hebben inge
blazen, probeert William Bur
roughs in zijn nieuwe roman, The
Place of Dead Roads, hetzelfde
met een ander genre dat men in de
serieuze literatuur weinig tegen
komt, de western. En met succes.
The Place of Dead Roads is dan
ook veel meer dan een gewoon
cowboyverhaal, ook al wordt er
heel wat in geschoten. Het verhaal
begint in 1899 op een begraaf
plaats in het wilde westen, met een
duel tussen "marshal" Mike Chase
en William Seward Hall, schepper
van de romanfiguur Kim Carsons
die de eigenlijke held van het ver
haal is. Kim is een beroepsmoorde
naar die zich sinds zijn vroege
jeugd een buitenstaander heeft ge
voeld omdat hij verslaafd is aan
"de subversieve activiteit van het
denken". Net als andere helden
van Burroughs ziet Kim zich als de
gevangene van de gevestigde orde
en de beperkingen van tijd en
ruimte. Hij vlucht aanvankelijk in
zijn fantasie, maar komt al snel tot
de conclusie dat de mens, om zich
werkelijk te bevrijden, zijn tot stil
stand gekomen evolutie weer op
gang moet brengen en zijn grote
ongebruikte potentieel benutten
moet. Volgens Burroughs zou een
zinvol ruimtevaartprogramma zich
dan ook moeten bezighouden met
biologische veranderingen, en niet
met het reizen met ruimtevaartui
gen, wat hij treffend vergelijkt met
het aan land brengen van vissen in
een aquarium.
Hoewel Burroughs intussen de ze
ventig is gepasseerd, zijn veel van
zijn opvattingen nog steeds omstre
den. Zo vergelijkt hij in The Place
of Dead Roads Kim met Hassan i
Sabbah, een voormalig moslimlei
der. Deze Hassan, die Burroughs
altijd al heeft gefascineerd, raakte
in conflict met de orthodoxe mo
hammedanen vanwege zijn devies
"Niets is waar, alles is toegestaan".
Net als Hassan richt Kim een
moordenaarsbende op, waarmee hij
de strijd aanbindt tegen de geves
tigde orde. De moorden die hij en
zijn medestanders plegen worden
heel wat gedetailleerder beschre
ven dan in de doorsnee-western ge
bruikelijk is. Daarbij blijkt het ple
gen van geweld een minstens even
hardnekkige verslaving te zijn als
het gebruik van verdovende midde-
8.
pelrok aan, en een massa valse ju.
welen, haar gezicht geblanket en
bepleisterd, en haar haar gefriseerd
en gekruld volgens de allerlaatste
mode." Is dit Gerard Reve of To-
bias Smollett?
Dienstbode
Omdat Smollett die misantrope
toon in de brieven van Bramble
niet hoefde te fingeren, is het des
te opmerkelijker dat de brieven
van de vier andere reizigers zo ver-
schillend van toon zijn. De brieven
van de vrolijke neef van Bramble
klinken k authentiek. Alleen de
toon in de brieven van de nicht is
wat geforceerd meisjesachtig.
Maar de ongetrouwde zuster van
Bramble heeft een onverwisselbaar
eigen geluid. En de brieven van de
dienstbode doen volstrekt authen
tiek aan. Deze jongedame heeft bo-
vendien iets bijzonders; zij schrijft
een heel eigen spelling, een spel-
ling die Smollett bij voortduring
gelegenheid geeft om een onver
wachte bijbetekenis te geven aan
bepaalde woorden. Zo wordt 'gra-
ce' in de brieven 'grease' en zo
wordt matrimony zeer veelzeggend
mattermoney. Het mooist van alles
vond ik haar spelling van het
woord bible als byebill. Dat deed
me denken aan de uitspraak van
Lou de Palingboer dat je natuurlijk
de bij-bel had, maar dat hij toch de
hoofdbel was.
B.P. Postmus zegt over Smollett:
"Wijsgerige diepgang moet men
bij Smollett niet zoeken." Dat is
waar. Maar wijsbegeerte veroudert
snel, blijkt al na een halve eeuw
een onhoudbare illusie. En diep
gang, ach, dat is een produkt van
letterkundige aard, een foefje om
het leven iets toe te voegen dat het
alledaagse bestaan zelf niet levert.
Daarom kunnen we die diepgang
best missen. Inplaats daarvan had
Smollett iets veel waardevollers:
opmerkingsgave. Zijn biograaf
Knapp spreekt mooi allitererend
over Smolletts 'eagle-eyed etchings
of eighteenth-century scenes'. Die
zelfde Lewis Knapp beweerde over
Humphry Clinker: "There is no-
thing finer, sui generis, in the
eight-eenth-century novel." Nu,
zover wil ik niet gaan, maar dat
deze briefroman een kostelijk,
geestig, levendig en verrukkelijk
boek is, zal iedereen beamen die
de moeite neemt om nummer EL
21 uit de Penguin English Library
te lezen.
William Burroughs
len, dat Burroughs in ouder werk
vaak behandelt.
Sommige lezers zullen misschien
moeite hebben met Burroughs'
schijnbare voorliefde voor geweld
dadigheid. Volgens hem is de aar
de een strafkolonie, waaruit men
zich alleen met geweld een uitweg
kan verschaffen. Maar wanneer het
Kim uiteindelijk lukt om in tijd en
ruimte te reizen, blijkt het leven
dat hij in 1980 op Venus aantreft
nauwelijks beter dan het aards be
staan. Niet alleen de aarde, maar
het hele universum is voor hem
een "place of dead roads". Kirn
ziet zich genoodzaakt op zijn
schreden terug te keren naar het
moment in 1899 waarop hij, in de
persoon van William Seward Hall.
omkomt bij het duel op de be
graafplaats.
Burroughs' pessimisme over de
mogelijkheid zich te ontworstelen
aan de gevestigde orde, gellus
treerd door de cirkelvormige struc
tuur van zijn roman, is in The Pl'
ce of Dead Roads nog prominenter
dan in Cities of the Red Night
Net als in het laatste boek maakt
Burroughs dan ook vrijwel geen
gebruik van de uit het willekeurig
rangschikken van zinnen of zinsde
len bestaande "cut-up" methode,
waarmee hij vroeger vaak de con
ventionele verteltrant probeerde te
doorbreken. Het resultaat is op
nieuw een evenwichtige roman die
niet alleen gekenmerkt wordt door
geweld, maar ook door een aangr'J'
pende nostalgische toon en een dik
wijls heel beeldend taalgebruik. En
al zijn Burroughs' ideen dan soms
aanvechtbaar, ze zijn vaak ook erg
origineel. Wat mij betreft mag
Burroughs de doodlopende wegen
die hij de laatste jaren is ingesla
gen nog lang bewandelen.
JAAP VAN DER BENT
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884 9

Bouwsteentjes
tralies voor de dierentuin, stand
beeldjes enzovoort. Ook de meta
len onderdelen voor bruggen die
Richter ondanks zijn weerzin erte
gen wijselijk voor de treinliefheb-
is er niet bij, maar Zwijnenberg
zelf heeft een paar bouwsels wel
vastgeplakt zodat ze voor expositie
kunnen worden vervoerd. Hij geeft
toe dat dat niet hoort, maar het
nen steentjes. Iedereen die er van
wist toog die dag naar het fabrieks
terrein. Tassen, dozen en alles dat
men maar kon meesjouwen, wer
den in der haast gevuld en mee

voor de elite
bers produceerde, liggen keurig op
soort in de laden. Maar Zwijnen
berg verzamelde ook reclamemate
riaal, briefpapier met het Anker-
brieflioofd, het Ankertijdschrift
dat de populariteit van het speel
goed in de vooroorlogse jaren on
miskenbaar verduidelijkt. Hij heeft
ook een kopie van het patent van
de Lilienthals en vele prenten en
foto's die betrekking hebben op de
fabriek in Rudolstadt.
Kleine Kanonen
Niet alles wat Richters fabriek
aanvatte werd een succes. Sommi
ge moeizaam ontworpen dozen
werden niet eens in produktie ge
nomen. Zwijnenberg heeft een
Bouwstenen voor Griekse tempel (foto's Freddy Rikken) bouwwerkje gemaakt van de Griek
lastige van de hobby is dat je, be
halve een piepklein reisdoosje van
Anker, Piccolo genaamd, er niet
mee op reis kunt gaan.
Ondergang
Als er op de tweejaarlijkse bijeen
komsten van de Ankervrienden n
onderwerp liever niet besproken
wordt, is het de ondergang van de
Ankerfabriek. Het einde was roem
loos en verschrikkelijk. De Oost-
duitse fabriek hield geen stand en
op de laatste dag van 1963 werd ze
opgeheven. Zwijnenberg: "Alles is
op een grote hoop gegooid. Miljoe
naar huis genomen. Ik heb het niet
eens over de waarde van de steen
tjes, die nu zo'n 90 cent per stuk
doen, maar toen iedereen zijn
auto's had volgeladen, toen is de
bulldozer er overheen gegaan en
werd de hele zaak met de grond
gelijk gemaakt, de fabriek, de ma
chines, de archieven, de kelder-
voorraden, alles is weg."
Villa's. Nederlands Documentatie
centrum voor de Bouwkunst,
Droogbak IA, Amsterdam. T/m
31 augustus, dinsdag t/m vrijdag
van 10 tot 17 uur, zaterdag en
zondag 13 tot 17 uur.

In het Nederlands Documentatiecentrum voor de

Bouwkunst te Amsterdam is een tentoonstelling
gewijd aan Villa's, een aantal ontwerpen van in
Nederland gebouwde villa's uit het eigen bezit van het
centrum en een tiental uit Legostenen opgebouwde
droompaleizen. En van de modelvilla's is gebouwd
van Ankerstenen, vr de oorlog een begrip, nu een
collectorsitem voor een select gezelschap, de Club van
Ankervrienden. Opkomst en ondergang van een
stenen blokkendoos die de kinderhand ontgroeide.
DE GEBROEDERS LILIENTHAL EN
DE SPEELGOEDFABRIKANTEN
ito. O, 8A, Nu Poig.
door Jessica Voeten
Hoeveel speelgoed overleeft de on
beheerste kracht van kinderhan
den? Volwassenen die oud speel
goed verzamelen, stellen zich die
pijnlijke vraag ongetwijfeld vaak.
Zij laten zich zelden het onverho
len genoegen smaken waarmee een
kind toegeeft aan vernielzuchtige
verlangens: het haar van een pop-
pekop knippen, een dinky toy tot
in de kleinste onderdelen onher
stelbaar demonteren, met een paar
armzwaaien een voltooide legpuz
zel in stukjes breken, een blokken
bouwsel op de grond laten tuime
len, zodat niets meer hun vroegere
glorie verraadt. Volwassenen leg
gen zich de onnatuurlijke beheer
sing op, het eindeloze geduld om
hun treinen, poppen en stoomma
chines gaaf te bewaren. Hun koes
tering, geboren uit nostalgie of fi
nancile berekening, doet speel
goed zijn oorspronkelijke functie
verliezen. Het krijgt een tweede,
doorgaans veel langer leven.
Conserveren is ook de belangrijk
ste doelstelling van de Club van
Ankervrienden. Achtenzeventig
verzamelaars van de steenbouwdo
zen uit de Duitse fabriek van
Adolf Richter die van 1876 tot
1963 de speelgoedwinkels in vele
landen overspoelde met perfect ge-'
produceerde bouwdozen. Achten
zeventig volwassenen die hun be
geerte niet kunnen bedwingen bij
het aanschouwen van een uit dui
zenden gave steentjes opgebouwde
domkerk, die vechten om een ont
brekend deel van hun collectie en
die hun gezinnen terroriseren met
hun kostbare, kwetsbare liefhebbe-
&
"ij sommige lezers, wier jeugd
vr de Tweede Wereldoorlog ligt,
noet een licht opgaan: Ankersteen-
bouwdozen waren een begrip. Of,
zoals de secretaris van de huidige
Ankerclub, Peter Zwijnenberg
(46) het omschrijft: Een gezin
van standing bezat op zijn minst
twee dozen van Richter. Het was
speelgoed van de elite. En dat is
het nu weer".
Luchtvaartpioniers
De oorsprong van dit waardevolle,
educatieve speelgoed dat architec
ten van naam aan wist te trekken,
heeft een romantisch tintje. Er wa-
eens twee broers, Gustav en
Otto Lilienthal die zich in de twee
de helft van de vorige eeuw ver
dienstelijk maakten als luchtvaart
pioniers.
Otto, de ingenieur, bestudeerde
het vliegen der vogels en ontwierp
'n zijn Berlijnse machinefabriek
iewelfde vleugels. Maar voor hij
?'jn eerste succesvolle glijvlucht
*ou maken, begaf hij zich met zijn
broer op een geheel ander gebied.
Gustav, de kunstzinnige van de
tvvee, illustreerde kinderboeken en
maakte furore met de produkten
van zijn borduuratelier in Berlijn.
Toen hij besloot een poging te wa
gen de reeds lang bestaande hou
ten blokkendozen naar de kroon te
steken door stenen blokjes te con
strueren, sloeg zijn enthousiasme
op Otto over en samen experimen
teerden zij eindeloos totdat het
juiste mengsel van zand, gemalen
krijt en lijnolievernis gevonden
was.
De Lilienthals ontwikkelden een
steenbouwdoos met tachtig 'werke
lijke steenen, volgens exacte, archi
tectonisch verantwoorde maten
samengesteld, compleet met ge
kleurde bouwvoorbeelden van Gus-
tavs hand. Als handelsmerk kozen
ze het eekhoorntje (symbool van
een wezen dat kan vliegen zonder
vleugels), maar aan een verkoop
methode voor de dure, pedagogi
sche speelbouwdoos (die tussen de
25 en 30 mark moest opbrengen)
hadden de idealistische broers niet
gedacht. Wel hadden ze hun hele
kapitaal van vierduizend mark in
de uitvinding gestoken en zaten ze
in 1875, diep in de schulden.
Snoep en pijnstillers
Op dat moment verscheen Adolf
Richter ten tonele, een onderne
mer die in 1869 de wonderpijnstil-
ler 'Anker Pain-Expeller' produ
ceerde, zich daarnaast op het ge
bied van snoepgoed bewoog, en
zijn ogen gericht hield op belang
rijke exportmarkten. Het duurde
niet lang of Richter verplichtte een
groot deel van de werkende bevol
king van Rudolstadt aan zich, want
hij hielp de broers Lilienthal in
1875 uit de nood door de uitvin
ding te kopen, compleet met het
patent er bij. Gustav bleef welis
waar enige tijd de supervisie hou
den over de produktie in Richters
uit de grond gestampte fabriek en
ook Otto werkte mee, maar de
slimme fabrikant zette de geschie
denis eenvoudig naar zijn hand
door zich te presenteren als de uit
vinder van de bouwstenen. Boven
dien had de pillenmagnaat de
broers op straffe van enorme boete
verboden ooit nog onafhankelijk
van hem in steenbouwdozen te
gaan doen.
Otto Lilienthal overleed in 1895
aan de zware verwondingen die hij
opliep toen hij na een glijvlucht
van 350 meter was neergestort. De
Lilienthals Gustav verklaarde
eens in een interview dat de uitvin
ding kinderen veel vreugde en ge
not schonk maar zijn broer en hem
alleen maar verdriet, ergernis en fi
nancieel verlies opleverde raak
ten in de vergetelheid.
Nu zijn voor bouwsteen verzame
laars de dozen met het eekhoorntje
en met Gustavs mooie tekeningen
uit Lilienthals periode hoogst waar
devol. Richter liet dit embleem na
enkele jaren vervangen door het
ankertje dat al zijn andere produk-
Domkerk gemaakt van Ankerbouwstenen
* illustreert de anecdote die Zwij
k hij voor zijn zoon, het jongetje
m,
^ J
Peter Zwijnenberg
ten sierde. Hij bouwde met de
steentjes een internationaal impe
rium dat gedurende een kleine
eeuw een bijzonder soort, hoog
waardig kinder- en grote-mensen-
speelgoed vervaardigde. Onder zijn
bewind ontstond in korte tijd een
gigantisch, gecompliceerd aanvul
lingssysteem van tientallen bouw
dozen aan de voorbereiding waar
van eminente architecten zoals
Walther en Weber hadden ge
werkt. In de bloeitijd had Richter
40 bouwmeesters in dienst.
Ware grootte
Walther experimenteerde niet al
leen met speelgoedsteentjes, hij
ontwierp voor zijn opdrachtgever
aan de rand van het steeds uit
dijende fabrieksemplacement in
1888 de Burgvilla, een Anker
bouwwerk op ware grootte. Richter
had inmiddels de revenuen van zijn
uitvinding aangewend om een fraai
park met Kurhotel te laten aanleg
gen. Dit Rudolsbad had het inte
rieur van een waar paleis en talloze
adellijke gasten hebben hier meer
malen verpoosd. Zo klein als de
maten van de bouwsteentjes ble
ven, zo immens waren, tenminste
in de eerste dertig jaar de resulta
ten van hun produktie.
Het was beslist geen goedkoop
speelgoed dat uit de Ankerfabriek
kwam. Elk steentje (de hoofdkleu
ren waren steenrood, zandgeel en
leiblauw) werd twee maal gebak
ken en bovendien met de hand na
gezien op oneffenheden. Een
uiterst kostbaar produktieproces
dat op den duur niet rendabel
meer zou blijken.
Niet alleen steentjes verlieten
Richters fabriek. De houten ver
pakkingsdozen, de fraaie etiketten,
de gekleurde bouwtekeningen en
de bouwvoorschriften en later de
bijbehorende attributen kwamen
alle uit Rudolstadt. Evenals het
slim opgezette reclamemateriaal
dat vooral de pedagogische kwali
teiten aanprees, in diverse talen.
Voor Nederlandse ouders was er
bijvoorbeeld het lokkende plaatje
van een vriendelijk baasje naast
een immens bouwwerk dat de Ne
derlandse tekst droeg: Dat heb ik
gemaakt met mijn Richter's Anker
Steenbouwdoos; welke ouder kon
zijn speellustige kind een dergelijk
opbouwend cadeau ontzeggen?
Woekeren
De fabriekshal van de miniatuur
wereld moet een indrukwekkend
schouwspel hebben geboden: mil
joenen sommigen menen miljar
den steentjes in alle mogelijke
vormen gotische bogen, zuilen,
gewelfstenen die vers uit de
oven door honderden nijvere han
den gekeurd, gesorteerd en verpakt
werden.
Likkebaardend zien de Anker
vrienden van nu deze beelden in
gedachten voor zich als ze bij de
KM
Adoll Richter
bouw van hun ingewikkelde con
structies een kubusje te kort ko
men, een onderdeel van een toren
tje moeten ontberen. Destijds kon
men naar verkiezing elke van de
meer dan duizend(!) verschillende
soorten stenen van Anker in de ge
wenste hoeveelheden bijbestellen.
Er waren architecten die met An
kerbouwstenen hun ontwerpen op
schaal voorbereidden en daartoe
grote orders plaatsten. Nu is het
woekeren met het materiaal voor
de bouwmeesters in het klein.
Secretaris Peter Zwijnenberg
sprong een gat in de lucht toen hij,
voor zijn werk op doorreis in
Duitsland, een man ontmoette die
grote hoeveelheden losse stenen
bezat en ze grif van de hand deed.
Dat was een paar jaar geleden en
nu nog kan de secretaris zijn mede
leden plezieren met een steentje 98
of een 67 of talloze andere stuks
die ze missen
Op de vuist
Komt Zwijnenberg dozen tegen
die hij zelf al bezit dan koopt hij
ze voor leden die volgens zijn
uitgebreide administratie een
onderdeel van hun verzameling
missen. Tonnie Zwijnenberg: "Ze
bellen me regelmatig op, kunt u
niet een goed woordje doen bij uw
man, ik wil zo dolgraag die en die
doos hebben. En op de clubdagen,
twee keer per jaar in hotel Toor (in
Alphen aan den Rijn waar de club
in 1979 is opgericht, jv) zijn die
keurige heren, die stuk voor stuk
respectabele beroepen hebben, als
kinderen in de weer. Na het voor
stellen en hernieuwd kennismaken
laten ze hun volwassen gedrag va
ren. Ze dringen elkaar weg als het
om aankopen gaat, gaan bijna op
de vuist en dan hoor je ze alleen
nog maar praten in cijfertjes:
'Heeft u 14a en kunt u nog wat
87jes missen?', geheimtaal voor de
buitenstaander. Gelukkig vind ik
deze hobby zelf ook leuk, maar ik
zou me kunnen voorstellen dat niet
elke partner van een verzamelaar
er zo over denkt."
Zwijnenbergs collectie is, denkt hij
zelf, de grootste in Nederland. Een
tijd geleden werd hij opgebeld
door een clublid uit Beverly Hills
met een verzoek om een bepaalde
doos. Toen het antwoord bevesti
gend blek te zijn nam de man het
vliegtul "Hij is twee dagen ge
bleven fel wilde mijn hele verzame
ling iMOtn. Ik heb even geaarzeld,
maar dfift ging me toch te ver".
Uit curiositeit heeft Zwijnenberg
ook een paar flesjes op de kop ge
tikt van Richters hoestdrankje en
de Pain-expeller. Natuurlijk bezit
hij alle mogelijke attributen die de
fabriek maakte ter versiering van
de bouwwerken: bloempotjes voor
op de kozijnen, vellen met karton
nen, ingekleurde figuurtjes in de
stijl en het perspectief van de
bouwwerken, glazen venstertjes,
kerktorentjes en gouden vaantjes,
se zuiltjes: de runeachtige opstel
ling is onbedoeld een teken van de
uiteindelijke teloorgang van het
DE BLOKKENDOOS
VAN BERLAGE
Ankerimperium, die eigenlijk al in
zette na de dood van de oprichter
Adolf Richter in 1910. Tijdens de
Eerste Wereldoorlog kon de fa
briek de hoogwaardige kwaliteit
niet handhaven: door gebrek aan
lijnolie waren de steentjes minder
stevig en ze vertoonden al gauw
barstjes en vlekken (deze steentjes
zijn, hoe kan het ook anders, voor
sommige verzamelaars juist aan
trekkelijk).
De oorlogstijd werd echter goed
benut want men kon speciale Fes-
tungsbaukasten aanschaffen. De
advertentie roept verheugt: 'Alle
Steine sind feldgrau, kleine Kano
nen, gebrauchsfertig starren aus
den Schiessscharten', en aan de
voorbereiding van deze serie 'ha-
ben Offiziere mitgebaut'. De
duurste doos kostte 20 Mark. Deze
actuele ingeving had dezelfde
waarde als bij voorbeeld 'Het huis
van de Paus' (Leo XIII) of de serie
Amerikaanse Landhuizen. Men
ging mee met zijn tijd.
Hoe populair de Ankerstenen zijn In het midden zit H. P. Berlage, den die tot je eigen verbazing
geweest ook in de periode dat de bouwmeester. De drie kinde rechtop in je vinger achterbleven
de omzetten te wensen overlieten ren kijken toe hoe hun vader een zonder pijn te doen.
nenberg in een aflevering van de
symmetrische arcade bouwt met
behulp van de houten blokken die
Bovendien werd de verzameling
blokken steeds kleiner. Hoe dat
kwam, was een raadsel. Natuur
Anker Zeitung vond. Een vader
schrijft dat hij voor zijn zoontje rechts, van een van zijn vele rei lijk gooiden we wel eens een
dat tot zijn overlijden op vijfjarige zen naar Duitsland heeft meege blokje uit het raam of naar el-
leeftijd zo fijn met de bouwdozen bracht. kaars hoofd, of werd een balkje
had gespeeld, een grafsteen in de De foto moet in 1900, of 1901 gebruikt om een ongemak te ver
vorm van een Ankersteenbouw- zijn genomen, want het jongetje helpen, bijvoorbeeld om een buf
werkje op een kerkhof in Wenen lijkt me vier of vijf jaar oud en ik fet waterpas te krijgen. Maar de
had laten plaatsen. weet dat het in 1896 werd gebo omvang van deze nonchalante
De verkoop stagneerde in de jaren ren. toepassingen stond niet in ver
dertig in de crisistijd en De jongste dochter van Berlage, houding tot het tempo waarmee
daalde zienderogen. Het aantal mijn moeder, was een nakome het blokkenbestand werd uitge
werknemers, in de bloeitijd meer ling. Zij werd pas in 1906 gebo dund en afgekloven.
dan zeshonderd, nam eveneens ren en ontbreekt dus op deze fo Op deze onverklaarbare manier
enorm af en in de Tweede Wereld to. Dit ontspannen familietafereel werd een rigoureuze bres gesla
oorlog viel de produktie bijkans werd vastgelegd toen het be gen in de logische voorraad van al
stil. kendste bouwwerk van Berlage, de categorien bouwmateriaal en
de Amsterdamse Koopmans kon na verloop van tijd de blok
Socialisme beurs, op het Damrak in aanbouw kendoos van onze grootvader al
was. De beurs, het kapitalistisch leen nog maar gebruikt worden
Rudolstadt kwam na de deling van bolwerk ontworpen door een so voor de bouw van een betrekke
Duitsland in het Oosten te liggen
cialistisch architect, is beter be lijk saaie blokhut ten behoeve van
en het laatste tijdperk van de An waard gebleven dan de blokken een gezelschap tinnen cowboys.
kerfabriek vertoont in niets de glo
doos waarmee Berlage op boven Voor een luisterrijke villa van
rie van weleer. De bouwtekeningen staande afbeelding, samen met Palladio of een klassicistisch uit
van de nieuwe dozen gaven niet
zijn drie oudste kinderen, aan het gevallen kopstation was de voor
langer grandioze kerken en burch spelen is (Het verschil tussen een raad niet meer toereikend.
ten te zien. Weliswaar kon men de
blokkendoos en een Ankerstein- Met erfenissen, door kinderen be
stenen voor de oude dozen nog baukast is, dat met blokken heerd, wordt oneerbiedig omge
steeds betrekken, maar de nieuwe
wordt gespeeld en met Ankerste sprongen.
ontwerpen leerden de kleine bou nen wordt gebouwd). Ter gelegenheid van de tentoon
wers fabrieken te laten verrijzen in
Na verloop van tijd kwam de stelling Villa's in het Nederlands
de geest van de socialistische repu blokkendoos van Berlage in het Documentatiecentrum voor de
bliek. Natuurlijk zijn ook deze
gezin van zijn jongste dochter te Bouwkunst, kregen de kleinkin
bouwdozen een gewild artikel voor recht, waar het bezit het speel deren van Berlage de uitnodiging
de collectionneurs, van wie de materiaal werd van haar kinde om nog n keer met die beroem
meesten een specialiteit hebben.
Voorzitter C. Wijdooge bij voor
ren. de blokkendoos te speln. Maar,
Toen ik bewust met de houten zoals we hebben gezien was van
beeld spaart alle mogelijke verval bouwstukken kennismaakte, had een blokkendoos geen sprake
singen die er destijds op de markt
den ze al de kleur van antiek aan meer. Wat is overgebleven is een
werden gebracht. genomen. Donkerbruine blokjes armetierige collectie willekeurige
De Club is zich er terdege van be en balkjes in allerlei formaten, en vermoeide bouwstukken; het
wust dat zijn pogingen om de An-
kersteenbouwdozenhistorie te be
timpanen, zadelstukjes, romaanse restant van een rijk gesorteerde
bogen, Dorische zuiltjes en Vene- verzameling dat zich in deze da
waren in de toekomst nieuwe ver tiaanse torentjes die op overdekte gen bijeen iaat brengen in een
zamelaars op hun beurt zal interes schoorsteentjes leken en wat moderne plastic tas. Met behulp
seren. Zwijnenbergs in eigen be vormgeving betreft het meest wa van dit povere materiaal zou de
heer geproduceerde boek over de ren vastgelegd. grootste architect niet in staat
geschiedenis is evenals het tijd zijn een aanvaardbare villa te
schrift voor de clubleden dat vijf Vanwege het gebruik, dat wil
zeggen door het gegooi en ge- bouwen. Ook ons is het niet ge
keer per jaar verschijnt, een collec lukt. Noodgedwongen hebben we
torsitem. De veelal oudere An smijt, waren de blokken aan de
hoeken geschaafd en gesleten. Zo een luchtig tempeltje gebouwd.
kerverzamelaars zorgen ervoor dat Het dak is eraf geslagen en de
hun collecties na hun verscheiden werd een fractie van de blanke
kleur van vroeger zichtbaar, maar schoorsteen hebben we erop ge
binnen het gezelschap blijven en, zet omdat die gelukkig nog niet
vertelt secretaris Zwijnenberg ver gezond was die kleur niet. Ook
zaten de blokken vol splinters, verloren was gegaan.
heugd: "Het architectuurmuseum
lange, dunne speervormige naal MAX VAN ROOY
zal in zijn nieuwe behuizing een
zaal speciaal voor ons inrichten
waar we om de zoveel tijd een
nieuw bouwwerk neerzetten."
Voorlopig is het nog niet zo ver,
maar de Ankervrienden bouwen
lustig voort, op een enkeling na
zoals een bejaarde Duitser die zijn
collectie verkocht aan een medelid
omdat hij bang was de steentjes te
breken nu de ouderdom zijn han
den deed bibberen.
Wat de Ankervrienden met hun
dure en tijdrovende hobby bindt, is
een historisch besef waaraan on
miskenbaar een nostalgisch trekje
zit. Peter Zwijnenberg noemt het
werken met de stenen "scheppend
denken, net als met schilderen. Je
bent een hele tijd bezig met bou
wen (hoewel ik er bij moet zeggen
dat het afbreken en netjes opber
gen zo mogelijk nog meer tijd
vergt) en dan ontstaat er iets onder
je handen waarvan je niet had dur
ven dromen".
Nooit zal een Ankervriend anders
dan met uiterste omzichtigheid
met zijn steentjes omspringen. Als
er toch eentje breekt, zijn er colle
ga's die via een precies procd de
stukke steentjes omwerken tot ga (foto Leo van Velzen)
ve van een kleiner formaat. Lijmen
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
HET VERGETEN OEUVRE VAN EMMANUEL BOVE
Het verschil tussen geluk en pech
Emmanuel Bove: Winters
dagboek. Vert. Gerda Siebelink.
Uitg. de Prom, 142 blz. Prijs
22,50.
De herontdekking van een auteur
I die op het nippertje aan de verge
telheid is ontrukt, confronteert ons
met de vraag hoe iemand alsnog in
NIEUW pimraiEF de literatuurgeschiedenis kan be
Amstel 34 Amsterdam 020-263952 landen. Emmanuel Bove komt in
geen enkel literair handboek voor;
zomerexpositie te snel vergeten in zijn eigen tijd,
en niet eigentijds genoeg om te
30 grafici worden vermeld in een overzicht
8 beeldhouwers van de littrature contemporaine.
t/m zat. 25 augustus Toch kende tout Paris hem in de
jaren twintig. Maar toen hij in
1945 stierf, was zijn naam vrijwel
vergeten. 'Zijn' tijd, de nasleep van
de Eerste Wereldoorlog en de eco
nomische crisis van de jaren dertig,
was weggevaagd door de eerste to
tale oorlog uit de geschiedenis.
Daarna wilde iedereen alleen nog
maar weten van opbouw en voor
uitgang, en was het lezerspubliek
,nostell'n9 voornamelijk genteresseerd in li
teratuur waarin een helder, ideolo
gisch onderscheid bestond tussen
ii t/ _ 'goed' en 'fout'. En dat had Bove
3iUnlAertsenB^
niet te bieden. Zijn anti-helden,
die sukkelend door het leven gaan,
P'etef ROSCll ..
kennen alleen het onderscheid tus
sen 'geluk' en 'pech'.
Nu Boves hele oeuvre door Flam-
marion opnieuw wordt uitgegeven,
blijkt plotseling iedern een aan
aaes r^eB>andt , deel in zijn ontdekking te hebben
gehad: Colette zorgde ervoor dat in
1924 zijn eerste roman werd uitge
geven, Edmond Jaloux spoorde
Dav>d 5 na8 Tit'aa hem op toen hij na de Eerste We
pranK S'' reldoorlog in opdracht van uitgever
Emile-Paul op zoek was naar jong
meling talent, Samuel Beckett wees er in
pe ve fza de jaren vijftig op dat Bove een ten
:|ngen va.n iirianS onrechte vergeten schrijver was, en
tekecn j 0. BOU
-
Peter Handke vestigde Boves naam
buiten Frankrijk door de vertaling
rtir. F-J' rnber
van zijn romans in het Duits op
eptel zich te nemen.
t/m s
5ltzius Ook de tijd wordt wel als 'heront-
dekker' genoemd: de stagnerende
economie en de stijgende werkloos
heid zouden de interesse voor de
HanShHjordaens
crisis van de jaren dertig doen her
leven. En het is waar dat er weer
Jacob ja--- over armoede wordt gesproken;
niet de pittoreske armoede van een
exotisch vakantieland, maar de
' uur
weerzinwekkende armoede van al
iriforn1* ledag, dicht bij huis. Meestal doet
open lote" men dat op een wat gereserveerde,
ndagg*'
afstandelijke manier: zo erg als
toen zal het vast nooit meer wor
den. Maar de rake observaties in
Boves eerste roman Mes amis klin
ken af en toe griezelig vertrouwd.
"Al die leeglopers die schoenveters
verkopen! Die zijn rijker dan u en
ik!", zegt een cafhouder tegen de
Thijs van Kimmenade ik-figuur Victor. De arbeider die
bij hem op het trapportaal woont,
rookt een Engelse sigaret als hij 's
beelden, tekeningen en
avonds naar huis komt, "wat de
fotografie
mensen doet zeggen dat arbeiders
toch maar goed verdienen". Die
Kasteel Geldrop zelfde arbeider heeft een hekel aan
tot en met 24 augustus de werkloze Victor, "omdat ik laat
geopend dagelijks
14.00 - 17.00 uur ROMAN VAN MICHAIL KOEZMIN
zaterdag gesloten
De schoonheid van Gods schepping
Michal Koezmin: Op vleugels.
Vert. Kristien Warmenhoven.
Uitg. De Arbeiderspers,
119 blz. Prijs: 21,50.
De eerste tien jaar van deze eeuw
Kareln*/teKnin9en behoren tot de rijkste uit de Russi
sche cultuurgeschiedenis. In de
r*faug^s twee centra van de Russische be
schaving, Moskou en Petersburg,
was er niet alleen een overmaat aan
jong artistiek talent, er heerste ook
een atmosfeer waarin dit talent uit
stekend kon gedijen. In de ontwik
kelde kringen was er, mede dank
zij de voortreffelijke pre-revolutio-
naire Russische gymnasia, een gro
te belangstelling voor de nieuwste
ANTON HEYBOER ontwikkelingen in de kunst en de
wetenschap. Bovendien, in Russi
WINKEL
sche omstandigheden welhaast
uniek, stond de censuur op een
exclusieve verkoop nieuwste werk heel laag pitje. Mits geen directe
etsen, tekeningen, schilderijen aanval op het tsaristische gezag,
prijzen vanel 400,-.
was bijna alles toegestaan.
Couzijn Simon Het was dan ook uitsluitend in
deze tijd dat een artikel als 'Het'
Prinsengracht 578
pornografische element in de Rus
Amsterdam sische literatuur' kon verschijnen.
i dagelijks geopend 10-18 uur Niet zozeer opmerkelijk was de
publikatie van het artikel zelf, als
wel het feit dat er klaarblijkelijk
een hele literatuur was waarop het
etiket 'pornografisch' geplakt kon
Asselijn Amsterdam worden.
Een belangrijk doelwit van het ar
Bram Volkers tikel was het prozadebuut van de
Lange Leidsedwarsstraat 198-200
Russische dichter Michal Koez
.*: ; 1017 NR Amsterdam
min, Op vleugels (1906). Koezmin
Telefoon 020-24 90 30
is een van de vele begaafde dich
. /l/tll-S ters die Rusland in zijn 'zilveren
W / ' l eeuw van de pozie' (de 'gouden
-w yf w o v
eeuw' was de tijd van Poesjkin)
** /ltlM 30
heeft voortgebracht. Omdat hij
yl 9 zich nooit bij een bepaalde groepe
ryC\
Dinsdag - Zaterdag van 12-17 uur ring heeft aangesloten, noch bij de
symbolisten, noch bij de latere ac-
Emmanuel Bove
opsta", en mompelt in het voorbij
gaan tegen hem: "Luilak!"
Ramp
Maar de hernieuwde belangstelling
voor het werk van Bove valt na
tuurlijk niet uitsluitend uit de
maatschappelijke ontwikkelingen
te verklaren. Net zomin als zijn ja
renlange onbekendheid uitsluitend
voortkwam uit het feit dat hij zich
te veel op de achtergrond hield, of
zich (althans in zijn boeken) poli
tiek niet genoeg engageerde, zoals
Jan Siebelink suggereert in zijn in
leiding bij Winters dagboek. Er
waren wel meer schrijvers die dat
niet deden en desondanks niet in
vergetelheid raakten. Waarschijn
lijker is dat Bove te veel leek op
zijn romanfiguren: dat hij hetzelf
de talent bezat om alles wat op
succes begon te lijken, in ongeluk
te laten verkeren.
Want een ramp moet het geweest
zijn voor iemand die zich al op zijn
veertiende voornam schrijver te
worden, om na een korte periode
van grote bekenheid bijna vergeten
te sterven. Bove deed, volgens zijn
(foto Moisej Nappelbaum)
mesten en futuristen, heeft hij tot
nu toe minder aandacht gekregen
dan de andere groten van zijn tijd.
Pas in de jaren zeventig verscheen,
in het Westen een complete editie,
van zijn potische oeuvre, van zijn;
proza en dramatische werk is
slechts een klein gedeelte, in de
vorm van fotografische reprints,
beschikbaar.
Het tegen de pornografie gerichte
artikel ging daarom zo tegen Koez
min tekeer, omdat deze het ge
waagd had in zijn korte roman een
homoseksuele relatie te schetsen.
"Het was nooit eerder bij iemandi
opgekomen deze onnatuurlijke on
deugd openlijk te beschrijven. Nie
mand had het aangedurfd dit te
verheerlijken en alleen Koezmins
BOEKEN
vriend en collega-schrijver Jean
Cassou, denken aan Oblomov, de
sympathieke mislukkeling uit de
roman van Gontsjarov. Berustend
onder de monotone slagen van het
lot, had hij een Russisch gevoel
van onmacht. Het idee niets te
kunnen veranderen aan de ellende
die over je komt, de innerlijke ze
kerheid dat het nergens toe dient
je te verzetten tegen het noodlot.
Hij had een naeve manier van on
gelukkig zijn.
Zijn levensloop was daarvan zowel
oorzaak als gevolg. Bove is in 1898
in Parijs geboren als zoon van een
Russische jood die door de tsaar
was verbannen zijn familienaam
luidt dan ook eigenlijk Bobovnikov
en een Luxemburgs dienstmeis
je. Vanaf zijn dertiende werd hij
opgevoed door zijn tweede moeder,
een Engelse schilderes die al tien
jaar lang de matresse was van zijn
vader hetgeen in het eerste hu
welijk, waaruit inmiddels ook nog
een broertje was geboren, wel de
nodige spanningen zal hebben op
geleverd. Na de scheiding besluit
zijn vader met schilderes Emily en
Michal Koezmin (begin jaren twintig)
godslasterlijke pen schrok er niet
voor terug dergelijke propaganda
te introduceren in het leven en in
de literatuur".
Deze bte kritiek betreft een klein
meesterwerkje van het Russische
twintigste-eeuwse proza, een mees
terwerkje waarin op een gevoelige,
niet-sentimentele en volstrekt ge
loofwaardige manier de ontluiken
de liefde wordt beschreven van een
gymnasiast voor een al wat oudere
man. In deze beschrijving heeft
Koezmin veel van zijn eigen erva
ringen weergegeven. Net als de
hoofdfiguur van Op vleugels heeft
ook hijzelf zijn homoseksuele
geaardheid geleidelijk ontdekt en
geaccepteerd. Het schrijven van de
roman betekende een persoonlijke
1
ld
de grap zijn geweer op iemand
richtte."
Een kind dat bang was voor alles
en het bangst om dood te gaan, een
jongen die bang was om eenzaam
te zijn en nog banger om zich aan
iemand te hechten. In Winters
dagboek wordt dat gevoel scherp
zinnig geanalyseerd: "Altijd wan
Emmanuel in Genve te gaan wo neer ik een vrouw liefhad was het
nen. Zo kan zijn eerste vrouw hem
een marteling voor mij te beden
nog slechts per brief bestoken met ken dat zij op een dag een ander
verwijten en verzoeken om geld.
zou toebehoren. (...) Ik leed en
Kort nadat zijn vader in 1915 over maakte die vrouwen ongelukkig,
lijdt, keert Emmanuel alleen terug zocht ruzie, vroeg van hen mij te
naar Parijs en tracht zich met al zweren dat zij, wat er ook gebeur
lerlei baantjes in leven te houden. de, alleen van mij zouden zijn.
Zijn privleven lijkt een herhaling
van dat van zijn vader. Hij trouwt
Want ik stortte mij met huid en
haar in deze door mijzelf tot ont
jong, krijgt twee kinderen, en ver binding veroordeelde liaisons". En
laat zijn gezin in 1925 voor Louise
Ottensooser, een rijke bankiers
"Alles heb ik over voor haar geluk,
alles in de wereld, (...) en toch, te
dochter. Ook hij wordt de rest van gelijkertijd vergeef ik haar niet dat
zijn leven achtervolgd door financi
le eisen, niet alleen van zijn eerste
zij dat aanvaardt".
vrouw, maar ook nog van zijn moe Populair Anton Heyboer
der, die alleen is achtergebleven
met het broertje Lon. De wet dat iemand die niet van
zichzelf houdt, ook niet van een
Wie graag beweert dat de kinderja ander kan houden, weet Bove zeld
ren bepalend zijn voor iemands zaam knap literair te vertalen. Ook
vermogen zich blijvend aan een an
de overpeinzingen in zijn dagboek
der te hechten, kan dus bij Bove naar aanleiding van zijn verhou
terecht. Maar het blijft natuurlijk ding met vroegere vriendinnen il
gissen of hij het slachtoffer was lustreren dat. Daarnaast bevat
van zijn jeugd, dan wel het proto
Winters dagboek in de kantlijn van
type van de schlemiel, of van de het verhaal een aantal prachtige
sentimentele romanticus die zwelgt portretten, die duidelijk maken dat werken van 100,00 tot 6.000,00
v/d goedkoopste artiest
in zijn eigen ongeluk. En zijn bio
grafische achtergrond is voor zijn
het aspect van tijdloosheid, door
velen aan Boves werk toegeschre
van Europa.
werk evenmin belangrijk als de re ven, maar schijn is. Want waar
den van zijn herontdekking. Zijn
PETRA TIMMERMANS
vind je tegenwoordig nog rentenie ZEVENEND 59A - LAREN N.H.
OPEN DINSDAG T/M ZONDAG
romanfiguren zijn niet in staat rende mannen, die hun dagen vul VAN 11.00-17.00 UUR
duurzame relaties aan te gaan; TEL. 02153-12889
len met krantlezen, door de stad
naast de armoede is dat de rode wandelen, nadenken over hun aan
draad die door alle tot nu toe ver
delen en teanl De overeenkomst
schenen romans loopt. met het heden moet meer worden
gezocht in de arme leeglopers van
Proustiaans Bove, de nuttelozen die door de
stad zwerven op zoek naar iets of
In Winters dagboek is de angst iemand om hun verveling en hun
voor de, tegelijkertijd begeerde,
eenzaamheid te verdrijven.
eenzaamheid voor het eerst psy Maar ook dan blijft er een groot
chologisch ontleed. Na de sobere,
kale stijl van Mes amis en Armand
verschil bestaan met de afgedankte
doet het verslag van Louis Grande-
oorlogsgeneratie van na 1918.
Daarom is het jammer dat Gerda Consta"'
ville die in de loop van de beschre
Siebelink af en toe de verleiding
ven maanden zijn Madeleine
kwijtraakt, bijna Proustiaans aan.
niet heeft kunnen weerstaan wat al fjannin9a
Toch is er ook in Armand al een
te tijdgebonden uitdrukkingen te
passage te vinden die deze omslag
gebruiken, van een populaire vlot
heid bovendien waartoe de Franse
Oubo^n
in stijl aankondigt. De armoed
zaaier Armand lijkt zich aan de
tekst geen aanleiding geeft: "(...)
het is knullig, maar op zo'n mo
eenzaamheid en de ellende te heb
ben onttrokken door zijn verhou
ment kan ik niet boos worden" (il
y a quelque chose en moi de telle-
ding met de bemiddelde officiers- ment petit que je suis alors incapa-
weduwe Jeanne. Hij verspeelt haar ble de me facher) of "Toch ging ik
echter door een mislukte, zeer
lekker door" (Je continuai pourtant
naeve poging het zusje van zijn
sans le moindre remords). Voor het
vroegere vriend Lucien te verlei
overige heeft zij een zeer leesbare
den op haar armzalige huurkamer-
tje. Als Jeanne hem daarna weg
vertaling gemaakt, zonder de sto
rende fouten die Mijn vrienden,
Danielle Kooi
stuurt, bedenkt hij dat hij daarmee een keuze uit schilderijen en
vertaald door Angle Manteau,
opnieuw iemand wordt zonder ver tekeningen
ontsieren.
leden, want zij was de enige die 1981 - 1984
Winters dagboek, dat van 1930 da
daar belang in stelde. "Ik zag me
teert, is in chronologisch opzicht Van deze schilderes is reeds werk
weer als (...) jongetje dat treurig in particuliere collectie en Rijk en
het laatste uit de reeks tot nu tot
werd als het bedacht dat hij gestor Gemeente Amsterdam.
verschenen heruitgaven. Naast
ven zou zijn voor de volksverma Mes amis (1924) en Armand
ken van het jaar 2000, een jongetje (1926) is in Frankrijk inmiddels
dat bang was dat zijn moeder ech ook verschenen Henri Duchemin et
te kervel zou verwarren met de gif ses ombres (1928) en kortgeleden
tige dolle kervel, dat nooit de Un soir chez Blutel (1927). Boves
schoolmeesters die brillen droegen totale oeuvre omvat echter rond de
achter hun rug uitlachte (...) Ik
zag me weer als soldaat die liever
dertig titels romans, verhalen
bundels en novellen. Een groot
een arm verloor dan een been, lie
deel daarvan bevindt zich nog in
ver twee armen dan de neus, liever
het stadium van een nog niet afge
twee armen en een been dan de drukte foto. Er staat ons nog heel
ogen; een soldaat die bang was dat
de granaten vr de reglementaire
wat te wachten.
seconden ontploften; die nooit voor GREETJE VAN DEN BERGH
Tentoonstelling van 10 augustus
t/m eind september bij
om je te wassen. Heeft God soms
niet alles geschapen: het water, de
Galerie Redout"
Slotlaan 123, Zeist
bomen en het lichaam? Het is zon tel. 03404 - 14784
dig je tegen Gods wil te verzetten: open: di. t/m za. 10-17 uur
wanneer bijvoorbeeld iemand tot
iets is 'voorbestemd, naar iets hun
kert, en als dat dan verboden
wordt: dat is pas zondig!"
bevrijding. Deze bevrijding is ook Het esthetisme van het fin-de-si-
het hoofdthema van het boek. cle dat schoonheid boven elk idee
Over Koezmins leven is nog niet van nuttigheid en boven de wetten
alles bekend, maar wel de hoofdlij van goed en kwad stelde en dat
nen. Hij is geboren in 1875 (vol een duidelijke hedonistische inslag
gens recent onderzoek in 1872) in had, vond bij Koezmin grote weer
een familie van Oud-gelovigen, die klank.
landgoederen bezat aan de Wolga. Maar bij hem is dit esthetisme
Net als Pasternak en Tsvetajeva zonder enige modieusheid; het is
leek Koezmin aanvankelijk voorbe een bevrijdende conclusie na vele
stemd voor een muzikale carrire, jaren van onzekerheid en innerlijke
maar koos hij uiteindelijk voor de strijd.
literatuur. Aan hgt einde van de De authenticiteit van gevoelens en
jaren negentig maakte Koezmins ideen is een van de dingen die Op
verschillende lange reizen, onder vleugels doet uitstijgen boven veel
andere naar Alexandri (Cavafis!) andere literatuur uit de periode.
en Itali. Deze reizen hebben, sa Als roman h these bevat het boek
men met zijn bestudering van de nogal wat theoretische uitspraken, STEDELIJK MUSEUM
filosofie (Plato, Plotinus en de, maar deze klinken niet onecht in
Sturm und Drang-filosofen Ha- de mond van de hoofdpersonen. "DE LAKENHAL"
mann en Heinse) een grote invloed Koezmin is er in geslaagd ze op
Oude Singel 32, Leiden tel. 071-254620 jjj
gehad op zijn wereldbeschouwing natuurlijke wijze te verbinden met Tentoonst.:
en zijn kunst. Na een periode van een subtiele psychologische schets Keuze uit eigen verzameling
voortdurende twijfel waarin hij van zijn personages en vooral van moderne kunst (tot eind aug.)
zich vergeefs vastklampte aan de de gymnasiast Vanja. Diens ont Marinpoel, een Leids kloos
religie en een ascetische levens moetingen met de ontwikkelde ter 1428-1573
houding, vond hij eindelijk enig 'halve Engelsman' Larion Stroep, Leidse kunstenaars rond
houvast. Itali, zo schreef hij later zijn gesprekken met de 'Griekse' 1900, uit eigen verzameling.
in een brief, bevleugelde hem en leraar Grieks Danil Ivanovitsj, l Geopend: di. t/m za. 10-17 uur,
maakte alles licht en gemakkelijk. zijn affaire met de dertigjarige zondagen 13-17 uur, ma. gesloten
Marja Dmitrijevna, die zijn hoog
tepunt en definitieve einde vindt in
Itali inspireerde Koezmin ook tot de uitroep "Laat me los, eng wijf!"
zijn belangrijkste esthetische op en tenslotte de reis naar Itali zijn
vattingen: schoonheid en waarheid evenzovele stadia in Vanja's leven advies- en dokumentatiecentrum
zijn rechtstreeks te vinden in Gods die vooruitlopen op de uiteindelij
voor toegepaste kunst
schepping en niet, zoals de symbo ke groei van zijn vleugels: de ont 21 juli t/m 25 augustus 1984
listen meenden, ergens in een ho dekking en acceptatie van zichzelf.
gere sfeer, een 'andere' werkelijk Met uitzondering van de realisti vormgeving in textiel
heid. Geen enkel gebied van het sche roman wordt in beschrijvin unlka + ontwerpen voor de
Industrie
leven is van nature goed of slecht, gen van de ontwikkeling van de
het is uitsluitend de houding van Europese literatuur de Russische
de mens die iets goed of slecht bijdrage daaraan meestal niet be stock:
maakt. In Op vleugels lezen we: handeld. Dank zij vertalingen als
sN keramiek, grafiek, glas
"En het is niet waar wat de oude deze zal dat steeds minder goed ma-vrij. 13.30-17.30
za. 10.00-16.00
vrouwen zeggen, dat het lichaam mogelijk zijn.
zondig is, dat bloemen en schoon oude delft 183 b, delft
tel. 015-12.35.45
heid zondig zijn, dat het zondig is WILLEM G. WESTSTEIJN
CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884 FILM 11

DE CINEMA WORDT STEEDS gericht op een rokende brand-"

haard. Er is niets dat afleidt van de Paragnostisch gruwelen BI) DE BOEKHANDEL

OPNIEUW
\ew York Near Sleep for Saskia /
*jew Vork Portrait Chapter One /
goston Fire; Room 666, Amster
dam, Desmet.
Is film een taal die op het punt
staat verloren te gaan, een uitster
vende kunstvorm?' Deze vraag stel
de Wim Wenders in mei 1982 tij
dens het festival van Cannes aan
GEBOREN
essentie van dat ene onbeweeglijke
beeld. Het duurt meestal niet lan
ger dan een paar seconden, en
tenissen uit de paragnostische car PRISMA
wordt dan, vaak voorafgegaan door
rire van John Smith (Christopher VAN DE MAAND
Walken, die in Brainstorm ook al AUGUSTUS
New York Portrait Chapter One (1979) van Peter Hutton een stukje zwartfilm, gevolgd door het juiste hoofd bleek te bezitten
een nieuw tafereel. De indruk ont
DOROTHY
voor een visionaire engerd). Na
staat alsof je het allemaal voor het een coma van vijf jaar ten gevolge
eerst ziet. van een verkeersongeval blijkt
Trucages
Zodra de voorstelling afgelopen is,
Smith een vermogen ontwikkeld te
hebben tot doorschouwing van ver
leden en toekomst van een ieder,
SAYERS
LORD PETER
krijgt de kritische geest weer de die hem de hand drukt. Zijn toe EN HET LIJK IN DE BADKUIP
overhand. Er is toch niets nieuws komstvisioenen hebben weliswaar
onder de zon? Dit is al zo vaak ALLEEN
voorspellende waarde, maar bevat
gedaan! Zijn het niet de nieuwe DEZE MAAND
ten ook telkens een oningevuld

zestien filmmakers, die hij een
voor een had uitgenodigd in kamer
666 van het Hotel Martinez. Ze
troffen daar een lopende camera
met n rol film erin, een taperec
order en een televisietoestel met
het geluid uit. Montage van het
verkregen materiaal leidde tot de
45 minuten durende film Room
666. Film International vertoont
Wenders' onderzoek samen met
drie korte films van de Amerikaan
Peter Hutton, die daarmee op zijn
eigen manier de brandende vraag
beantwoordt, in een min of meer
avondvullend programma.
De filmpjes van Peter Hutton zijn
eigenlijk veel interessanter dan de
orakeltaal van Godard, Fassbinder,
Herzog, Spielberg, Antonioni,
Morrissey, Gney en de anderen.
Spielberg is de enige die een plei
dooi houdt voor het maken van
persoonlijke films. Godard be
toont zich weer eens de beste pra
ter en verbaast zich erover dat
mensen tegenwoordig liever een
klein beeld van dichtbij (video)
zien dan een groot beeld veraf. Het
hele experiment van Wenders is
juist door zijn vormloosheid nu
niet bepaald reclame voor het me
dium film.
In een interview met De Groene (8
april 1984) zegt Peter Hutton: 'De
televisie heeft (...) volgens mij een
verwoestende invloed, want daar
gaat het er meestal om plaatjes bij
een verhaaltje te zoeken, en aan de
visuele kant wordt weinig aandacht
besteed. Ook de toenemende ver
koop van films op video begrijp ik
niet. Ik ben gefascineerd door het
grote beeld, dat je van hoek tot
hoek kunt bekijken en waarin je
vrijelijk kunt rondzwerven en vi
suele details kunt ontdekken. (...)
Video is te normaal, geeft te vaak
Romancing the Stone, de leukste film van deze zomer
het gevoel van echte tijd, normale
tijd, en dat verontrust me.'
Lumire
Peter Hutton was dit jaar de ver
rassende winnaar van de persprijs
tijdens het Filmfestival Rotterdam.
Zijn films, zwart-wit zonder geluid
en zonder verhaal, staan dichter bij
de fotografie en de beeldende
kunst dan bij de klassieke cinema.
Hij zegt benvloed te zijn door
I9de-eeuwse fotografen, zoals At-
get, en door de eerste cineasten, de
gebroeders Lumire, die eenvou
digweg hun eigen omgeving vast
legden. Al was het maar om 'visue
le details' te bewaren voor het na
geslacht. De ironie wil dat Film In
ternational slechts drie films van
Hutton tijdelijk uit het buitenland
kon importeren, omdat de negatie
ven verloren gegaan zijn en er
maar enkele kopien bestaan.
New York Portrait Chapter One
(1979, 16 minuten), New York
Near Sleep for Saskia (1972, 8
ces in verschillende art-house-bio-
minuten) en Boston Fire (1979, 6
minuten) ontlenen hun belang niet
in de eerste plaats aan de docu
mentaire waarde. Juist omdat er
zoveel geraffineerde middelen be
staan om het uiterlijk van onze tijd
vast te leggen, imponeren de films
van Hutton door hun onbevangen
heid. Voor de tijdgenoten van Lu
mire was het een sensatie om bla
deren te zien bewegen, om een
trein het station te zien binnenrij
den. Voor een generatie die vanaf
de wieg is gebombardeerd met be
wegende beelden is het een sensa
tie dat iemand nog met de ogen
van Lumire kan kijken.
Huttons beelden roepen bij mij
een merkwaardig gevoel op, dat
nog het beste omschreven kan wor
den als ontroering. Hij legt de
schoonheid bloot van zoiets een
voudigs als rook die uit een schoor
steen kringelt of een zwerm
spreeuwen. Het blijkt mogelijk om
geboeid zes minuten te kijken naar
een waterstraal uit een brandslang
kleren van de keizer? Gelukkig
schiet me dan ineens de film Ko-
naayisqatsi van Godfrey Reggio te
binnen, recentelijk een groot suc
scopen. Ook Reggio vertelt geen
verhaal en laat bewegende wolken
en lopende mensen zien, zij het be
geleid door de stuwende muziek
van Philip Glass. Maar Reggio wil
iets bewijzen, martipuleert met zijn
trucages, versnelde en vertraagde
opnamen. Ik heb het al eens eerder
kitsch genoemd en wil nu ook best
roepen dat keizer Reggio geen kle
ren aan heeft.
Hutton draagt geen mis op voor de
ondergang van de wereld: 'De
films gaan niet zozeer over mijn
leven of mijn persoonlijke gevoe
lens, maar ze tonen hoe ik de wer-i
kelijkheid bezie, hoe ik met film
visuele impressies wil interprete
seur David Cronenberg (Toronto, Met Cronenberg zou het echter
ren. (...) Het is fantastisch om geen
ideen te hoeven hebben, maar al
leen maar te kijken naar wat er ge
beurt'. De film is niet dood, maar
wordt telkens opnieuw geboren. De
vraag is of er nog genoeg mensen
zijn, die daar begrip voor kunnen
opbrengen.
HANS BEEREKAMP
tumoren bij de toeschouwer ver kilte, die op expressionistische wij
KRITERION EN STUDIO K
Roetersstraat 170 Amsterdam 020-231708
Dag 18.30 21.30
OBLOMOW regie: Nikita Mikhalkov
Dag 19.45 22.00
OE VROUW IN HET ZAND
met: Eyi Okada en Kyoko Kishida
Vr/Za nacht 00.15
CASABLANCA
Humphrey Bogart - Ingrid Bergman
CATCH YOUR DREAMS
"Porno" in de nacht
trice die de kwijnende Miss Lone-
lyhearts vervult: Kathleen Turner,
495
deel 'de dode zone' , die ruim
te laat voor benvloeding van de
toekomst. Zo wordt een klassiek
dilemma uit de science fiction om J.[PRISMA
DETECTIVE
zeild: als iemand in de toekomst
kan kijken, wat heeft het dan nog
Martin Sheen in The Dead Zone
voor zin om in de blijkbaar vastlig
The Dead Zone, Amsterdam, Ca gende komende gebeurtenissen in
*\\F
lypso 1.
te grijpen?
Vol verwachting klopt het hart van Het talloze keren herschreven
menig griezelliefhebber bij het ho scenario van The Dead Zone is
ren van de combinatie Stephen nogal fragmentarisch, en niet erg Literaire Boekhandel
King en David Cronenberg, die el sterk. Cronenberg loopt het gevaar
kaar ontmoetten bij de verfilming van elke grootmeester in het goed
"DE BOEKENBEURS"
van The Dead Zone. King is in kope griezelgenre, die in de hoofd 1e Middellandstraat 23
bredere kring bekend als auteur stroom van de filmproduktie te
Rotterdam
van enkele bestsellers per jaar in recht komt: vervlakking, hoogmoed
gespecialiseerd in:
het bovennatuurlijke genre, die on en gemakzucht. Een van zijn voor
veranderlijk tot een filmcontract gangers, John Carpenter, heeft proza en pozie
leiden: Carrie, The Shining, Chris- sinds zijn promotie naar de A-film moderne kunst en
tine, Cujo. nooit meer de frisheid van zijn eer architectuur
De roem van de Canadese regis ste filmpjes weten te evenaren. kinderboeken
anthroposotie en esoterica
1943) was tot nu toe beperkt tot wel eens beter kunnen gaan aflo
een kleine, maar fanatieke groep pen. Zo gemakkelijk als hij in The
bewonderaars. De meeste van zijn Dead Zone afstand doet van zijn
films (Shivers, The Brood, Scan gebruikelijke voorkeur voor fysiek
ners) haalden Nederland wel, maar vuurwerk (bloed, rook en ingewan
OOSTERBOEKHANDEL
leidden een tamelijk obscuur be den), zo snel ontwikkelt hij een
J. A M E S Z
Voorschoterlaan 145
staan in achteraf-bioscoopjes. Cro- nieuwe stijlvastheid. De winterse Telefoon 1 2 3 6 3 8
nenberg's morbide fantasien over beelden van een Canadees stadje - boeken op elk geb'ed
in het menselijk lichaam huizende zijn consequent gemodelleerd naar R O T T E R D A M
parasieten, ontploffende hoofden de schilderijen van Norman Rock
en pornografische videobeelden die well en ademen een schitterende
oorzaken zijn slechts bestemd voor ze het afsterven van de hoofdper
een doorgewinterd publiek. The soon weerspiegelen. In het laatste
eigentijds - gespecialiseerd -
het betere boek - wij lezen zelf -
Dead Zone is zijn eerste grote pro- half uur wordt de volhouder boven
duktie onder auspicin van Di- dien beloond met een prachtige rol BOEKHANDEL
no de Laurentiis en Cronenberg van Martin Sheen als populistische v/h WOUT VUYK
heeft zich dan ook een beetje inge carrire-politicus, wiens weg naar Leeuwenstraat 42 - Hilversum
houden. Er is slechts n ronduit de top op originele wijze gedwars Tel. 035-47236
gruwelijke scne, die ik maar niet boomd wordt door de gave van
beschrijven zal. Walken. Zoals eerder Kubrick en
Wat The Dead Zone precies in De Palma deden, overstijgt Cro
houdt, laat King in zijn dikke ro nenberg met zijn film de warrige
man in het midden. Het filmscena pretenties van de zoveelste bestsel
ler van Stephen King.
) ZUTPHEN
rio condenseerde de door elkaar lo
pende verhalen tot enkele gebeur- H.B. VAN SOMEREN &TEN BOSCH
Boekverkopers

pozie en proza

SARCASME IN
die zich na haar aandeel als femme
fatale in Body Heat juist de repu
tatie van meest sexy actrice in Hol
Hinkelen op
15-jarige scholiere Molly (Donna voor
volwassenen en kinderen
Wilkes), verlaten door haar ouders,
is gedwongen er 's avonds als pros-

SPIELBERGLAND
lywood verworven had.
Een telegram van haar in nood ver Hollywood titue het geld voor een goede op
leiding bij elkaar te verdienen.

Romancing the Stone, in 15 thea de film is groter, naarmate de in

ters.
Steven Spielberg blies met zijn
Raiders of the Lost Ark een enigs
zins in onbruik geraakt genre
nieuw leven in. De avonturenfilm
met een meer dan levensgrote held
op jacht naar mysterieuze schatten,
die in tropische oorden louche te
genstanders en andere onbetrouw
bare elementen in een handom
draai van zich afschudt, bleek ge
red te kunnen worden door er nog
een schepje bovenop te doen. De
combinatie van kinderlijke ernst,
op groot vakmanschap gebaseerde
flair en parodirende humor werkt
opnieuw in het succesvolle vervolg,
lndiana Jones and the Tempte of
Doom, maar de formule begint al
slijtageplekken te vertonen. De
Spielberg-aanpak is op zijn beurt
toe aan een pastiche.
In de behoefte wordt voorzien door
Robert Zemeckis, een oud-leerling
van Spielberg (ze schreven samen
aan 1941 en Zemeckis regisseerde
zijn vorige twee films op voor
spraak van Spielberg), die de
meester zowaar overtreft. Roman
cing the Stone is de leukste film
v op de ontwapenende naviteit, die
an deze (toegegeven, wat kwali
teitsfilms betreft nogal karige) zo
tter. Het overrompelingseffect van
DE MEMOIRES
Bagatellen
^za Frid: In tachtig jaar de
gereld rond. Uitg. A. J. G.
Strengholt Boeken BV. 291 blz.
p
njs: 49,90.
houd minder bekend is. Het ver
dient daarom aanbeveling niet ver
der te lezen alvorens de film ge
zien te hebben.
Behalve een oergeestige komedie
met messcherpe dialogen van de
totaal onbekende scenarioschrijf
ster Diane Thomas, is Romancing
the Stone een verslag van de zoals
bekend, gespannen verhouding tus
sen fictie en werkelijkheid. Er
hoeft niet moeilijk over gedaan te
worden: in deze film komen alle
dromen op de meest letterlijke ma
nier uit. Het grappige is niet dat
de vrouwelijke hoofdpersoon aan
het slot door de prins van haar dro
men meegenomen wordt, maar dat
hij zijn zeilschip voor het raam van
haar Newyorkse woning aanlegt.
De proloog is fictie: de spectaculai
re ontknoping van een wildwest-
avontuur, dat, naar even later
blijkt, juist opgeschreven wordt
door Joan Wilder, die op haar een
zame etagewoning het ene manus
cript na het andere snikkend uit de
typemachine perst. Het domein
van de schrijfster van derderangs
romannetjes is volgestouwd met
prullaria en herinneringsbriefjes.
Het essentile ontbreekt: als ze
smachtend haar romanheld Jesse
VAN GZA FRID
Gza Frid
van feiten, gebeurtenissen en onbe
langrijke details, een voor de lezer
irritante vermenging van deskundi
ge en strikt persoonlijke bewerin
gen, en vooral een tekort aan 're
Michael Douglas en kathleen Turner
aanroept, blijken er geen zakdoek
jes in huis om het brok in de keel
mee weg te snuiten. Maar een
briefje met de uitroep 'Buy tissue!'
voldoet. De kroon op deze briljante
openingsscne is de keuze van ac
danks de titel In tachtig jaar de
wereld rond, juist op grond van die
bezwaren allengs af ging vragen of
de wereld niet al tachtig jaar rond
Gza Frid draait. Zulks niet op
grond van de egocentriciteit die
min of meer inherent is aan het
schrijven van mmoires of een
autobiografie, maar omdat de
schrijver zich niet genoeg heeft af
gevraagd waarvoor zijn lezers zich
interesseren en waarvoor niet of
niet meer.
Als Hongaar van geboorte, als
componist-leerling van Kodaly, als
pianist die meer dan tweeduizend
keer optrad met orkesten, in solo-
recitals, als duo-speler en in grote
re kamermuziek-formaties moet
Gza Frid toch over een rijke mn
selijke en muzikale ervaring be
schikken. Ook als componist was
hij binnen en buiten Nederland,
waar hij sinds 1927 woont, jaren
lang actief in het muziekleven, zag
hij dirigenten van nabij aan het
werk en verder heeft hij zijn hele
leven naar muziek geluisterd.
In het register ontbreekt het dan
kerende zuster brengt de schrijf
ster hals over kop naar de regen
wouden van Colombia, waar zich
een plot ontvouwt in de trant van
haar eigen romannetjes. 'Jesse'
dient zich spoedig aan in de vorm
van de cynische mannetjesputter
Jack Colton (Michael Douglas).
Een ingewikkelde glijpartij over
bemodderde hellingen doet hem
precies tussen haar benen belan
den. 'Je zult nog wel meer verlie
zen!', roept hij de maagd toe onder
het met zijn kapmes resoluut ver
wijderen van de hakken onder haar
pumps. De verbouwereerde reactie
luidt: 'Maar het waren Italiaanse
schoenen...'
Belaagd door allerhande gespuis,
onder wie een cocanedealer die de
dorpelingen pleegt voor te lezen
uit de ontspanningslectuur van
Joan Wilder, vindt het tweetal ten
slotte de schat, genaamd El Cora-
zon, terwijl de heldin haar hart
verliest aan Jack. Deze moet op
een gegeven moment kiezen tussen
haar en een krokodil, over welke
keuze hij niet lang hoeft na te den
ken.
Het cynisme van Robert Zemeckis
en zijn scenarioschrijfster Diane
Thomas is een welkome aanvulling
tot nu toe in Spielbergland heerste.
H.B.
het komt nauwelijks tot een anec-
dote of een beeldende observatie
die aan al die belevenissen een per
soonlijke kleur toevoegt. In zijn no
tities over een reis door de Ver
enigde Staten schrijft Frid bij
voorbeeld dat hij Menuhin vroeger
niet erg sympathiek vond, maar hij
zegt er niet bij waarom, hoewel
mij dat meer interesseert dan het
feit dat hij enkele dagen eerder
lekker Italiaans heeft gegeten en
een leuke pornografische film
heeft gezien.
Hoofd- en bijzaken
Wat de reisverslagen betreft is dat
bezwaar te wijten aan het onbe
werkt reproduceren van aanteke
ningen en brieven, die indertijd
heet van de naald zijn geschreven
en hoogstens voor kleine kring wa
ren bestemd. Daardoor is er geen
onderscheid gemaakt tussen hoofd
zaken en bijzaken als kleine reison-
gemakken, de kwaliteit van maal
tijden, warme baden, de tijdsver
schillen in de Verenigde Staten en
dergelijke details, die weliswaar
Boulevard
Angel, in 7 theaters.
Hollywood Boulevard (1976) was
een van die vele met een extreem
laag budget tot stand gekomen
films van producent Roger Cor-
man. Zijn maatschappij New
World Pictures was een fabriek,
die plezierige, inventieve rommel
produceerde en tientallen latere
prominenten (van Francis Coppola
via Jack Nicholson tot Menachem
Golan) als leerschool diende. Cor-
man trok zich vorig jaar terug en
verkocht New World. De eerste
film die onder de nieuwe leiding
tot stand kwam heet Angel, en
werd geregisseerd door de onbe
kende Robert Vincent O'Neil.
Rommel is het nog steeds, maar
niet meer van het plezierige soort.
Het lijkt wel of de makers hun on
derwerp serieus genomen hebben,
en sociaal onrecht aan de kaak wil
len stellen. De plaats van hande
ling, Hollywood Boulevard, is niet
meer de symbolische melkweg,
waar sterren elk op hun beurt om
hoog schieten of doven, maar een
ordinaire poel des verderfs. De
het karakter van een tirade hebben
dan van een op serieuze argumen
ten gebaseerd betoog. Vooral de fi
lippica tegen Strawinsky, van
wiens oeuvre Frid alleen het ge
deelte bewondert dat vr Pulci-
nella is gecomponeerd, is daar een
voorbeeld van. Wat weerstanden
oproept is niet zozeer het oordeel
zelf, of men dat nu deelt of niet,
maar kreterij als 'mondaine onzin',
'geborneerde schijnheiligheid',
'bloedloos', 'seniel', 'antiprogressi-
viteit', waarna ten slotte menselijke
zwakheden als Strawinsky's alge
meen bekende geldzucht moralise
rend als oorzaken worden aangewe
zen. Juist van een componist had
men toch een iets grondiger bena
dering van het fenomeen Strawins
ky verwacht.
Voor Frids politieke uitspraken,
die hij zelf ds tamelijk explosief
schijnt te beschouwen, geldt het
zelfde: in nuancering komen ze
dikwijls niet boven het niveau van
de bittertafel uit. Ten opzichte van
Isral en zijn buurlanden komt
Frid tot een afweging waarbij zijn
sympathie voor Isral, ondanks kri
Naast dit dubbelleven jaagt ze bo
vendien op de maniak die enkele
van haar collega's vermoord heeft,
aoticeb^f
boekhandel
)
met hulp van een vriendelijke poli Van Broeckhuysenstraat 34
Nijmegen, telefoon
tieman, een moederlijke travestiet 080-221734
en een verlopen ex-filmcowboy Literatuur, Moderne Kunst, Politiek
(Rory Calhoun).
De cinefiele grapjes blijven voor
het overige beperkt tot het hinke
BOEKHANDEL
len van Angel alias Molly over de
in cement geschreven handtekenin JACQUES BAAS
gen van sterren op het pleintje TRAAY 4C. DRIEBERGEN
voor Mann's Chinese Theatre. An 03438-18571
Gespecialiseerd in literatuur,
gel is een film die zijn tweede
anthroposotie en kinderboeken
rangskarakter niet lijkt te willen
erkennen. Of, zoals de Variety-rc-
censent terecht opmerkt: Corman
zou nooit een film over een prosti- TEN HAVE HOOFDSTAD
tue hebben gemaakt, als die zich BOEKHANDEL
niet minstens eenmaal voor de ca
assortimentsboekhandel
mera uitkleedt.
specialiteiten:
Nota bene: er zijn minstens twee
andere recente films met de titel schaken, spaans,
Angel. Een Britse film van die theologie &. kinderboeken.
naam, geregisseerd door Neil Jor-
kalverstraat 108, amsterdam
dan voor Channel Four over een
tel. 020-249848/267755
saxofonist in Noord-Ierland, werd
in 1983 op het Filmfestival Rotter
dam getoond en wordt verwacht in
de Nederlandse bioscopen. Angel
is ook de exporttitel van de Griek Maurice Gilliams
se film Angelos van Georges Kata-
kouzinos over een Atheense traves Vita brevis
tiet; deze film ging februari van dit
jaar in premire in Amsterdam. Verzameld werk
H.B.
In september a.s. verschijnt het
tieve haat en wraak hebben ge Verzameld werk van Maurice
leefd". Die vergelijking gaat mank. Gilliams. Het omvat ca 1152 blad
Frid belooft zijn lezers het een en zijden, in fraai linnen gebonden,
ander uit de doeken te zullen doen met stofomslag. Gelijktijdig ver
over de na-oorlogse zuivering, waar
schijnt een monografie over
hij zelf enige tijd actief bij betrok
ken was, maar hij laat het bij de Maurice Gilliams door Marden
constatering dat de zuivering is mi J.G. deJong. Gebonden, 272 blad
slukt "om de eenvoudige reden, zijden 45,-/bfr 900. U kunt op
dat het reactionaire deel der bevol twee manieren intekenen:
king verreweg in de meerderheid
was". Was de reden werkelijk z
eenvoudig? Maurice Gilliams, Vita brevis.
Zo gaat het door: er wordt veel Verzameld werk tot 1 oktober 1984
aangeroerd, maar weinig inzichte 98,-/bfr 1960, daarna
lijk of doorleefd gemaakt; er wor
den apodictische uitspraken ge 125,-/bfr 2500; Verzameld werk
daan die de lezer maar moet slik en monografie te zamen tot
ken of niet, natuurlijk zon 1 oktober 1984125,-/bfr 2500.
der de beweegredenen te kennen.
Voor Frids voorkeuren is het trou
Haal de uitgebreide folder bij uw
wens niet anders: ik had nu wel
graag eens willen weten waarom boekhandelaar.
hij Schopenhauer zo hoog aanslaat, MEULENHOFF AMSTERDAM
maar weet nog steeds weinig meer
dan dt hij dat doet.
Natuurlijk staat er in deze herinne
ringen ook het een en ander dat V
Amsterdam
wel de moeite waard is, maar gege &
ven de kans om een persoonlijk ge
V
5
AVANT GARDE 6
m
*

de laatste pagina van zijn auto
biografie vermeldt de componist
^za Frid openhartig, dat zijn
*on niet enthousiast is over dit
~ek. Voornaamste bezwaren van
r
'd jr zijn: te veel een opsomming
flectie'.
Het pleit voor Gza Frid dat hij
die reactie niet verzwijgt, al is hij
het er uiteraard niet mee
eens en al maait hij op deze manier
heel wat gras weg voor de voeten
van de kritische lezer die zich, on-
ook niet aan meer of minder illus
tere namen, maar in de tekst ko
men die namen slechts zelden tot
leven. Het blijft dikwijls bij ver
meldingen, feitelijkheden, opsom
mingen van ontmoetingen, pro
gramma's en muziekpartners, maar
een authentieke indruk maken
maar in deze hoeveelheid zoveel ja
ren na dato niet blijven boeien.
Ook voor enkele muzikale stand
punten greep Frid terug naar eer
der gepubliceerde artikelen, die
niet zeer diep graven en soms meer
tiek, groter is dan voor de omrin
gende Arabische landen. Dat is
goed te volgen, maar dan komt er
ineens een tussenzinnetje over "op
gehitste Palestijnen die dertig jaar
lang, net zoals de Molukkers in
Nederland, in een roes van primi
tint tijdsbeeld te geven, iets te zeg w Gn modelboekhandel, A
m
gen over interpretatie-opvattingen maar wel 'n hle goeie!
en eventuele ontwikkelingen in dat Ger. Doustr. 254, Tel. 716286
A
m
X
opzicht, gegeven als Frids beleve * tussen Ned. Bank
en Albert Cuypmarkt
m
A
nissen overheerst toch de teleur X van vrijwel alle
stelling. bookanmarkttn thuis A
RENSKE KONING o-:

CULTUREEL SUPPLEMENT NRC HANDELSBLAD 10884
Bioscopen
Alkmaar
Harmonie 1: vr. za. 7.15 9.45 zo. 4.15
7.15 9.45 ma. di. wo. 8 Indiana Jones
(12). Harmonie 2: vr. za. 7.15 9.45 zo. 3
7.15 9.45 ma. di wo. 8.30 Outsiders
(16) Harmonie 3: 6.45 9.15 ma. di. 8.30
Taxidriver (16); wo. 8.30 Rocco en zijn
broers (16); za. zo. wo. 3 Billie Turf (a l ).
Cinema: vr. za. 7 9.30 zo. 4 7 9.30 ma.
di. wo. 8 Against all odds (a.l.).
Amersfoort
Grand 1: 1.45 7 9.30 za. 1.45 7 9.45 zo.
1.45 4.30 7 9.45 Cannonball run 2 (a.l.).
Grand 2: 1.45 zo. 1.45 4.30 Ciske de rat
(a.l.); vr. ma. di. wo. 7 9.30 za. zo. 7 9.45
Terug naar de hel (16). Grand 3: 1.30
6.45 9.15 za. 1.30 6.45 9.30 zo. 1.30
4.15 6.45 9.30 Police academy (a.l.).
Grand 4: 1.45 7 9.30 za. 1.45 6.30 9.15
zo. 1.30 4 6.30 9.15 Against all odds
(12); di. 1.45 7 9.30 The meaning ol life
(a.l.). Grand 5: 1.45 7 9.30 za. 1.45 6.30
9.15 zo. 1.30 4 6.30 9.15 Vrijdag de
T3de (16). Cinema 1: 1.45 6.45 9.30 zo.
1.45 4.15 6.45 9.30 Romancing the sto-
ne (12). Cinema 2: 1.30 6.30 9.15 zo.
1.30 4 6.30 9.15 Emmanuelle 4 (16).
Euro: 6.30 9.15 Diamonds are forever
(12); 1.30 zo. 1.30 4 Overvallers in de
dierentuin (a.l.). Duo 1: 2.15 7.15 9.30
ma. di. wo. 2.15 8.15 Gekooide begeerte
(18). Duo 2: vr. za. 2 7 9.15 Zombie holo
caust (16); zo. 2 7 9.15 ma. di. wo. 2 8
The mountain of the cannibal god (16).
Amsterdam
Alfa 1 (27.88.06): 1.30 7 9.30 zo. 1 3.30
7 9.30 Angel (16). Alfa 2: 1.30 7 8.30 zo.
1 3.30 7 9.30 Buiterij op de Mounty (12).
Alfa 3: 2 7.30 10 zo. 1.30 4 7.30 10
Against all odds (12). Alfa 4: 7.30 10
Hotel New Hampshire (a.l.). Alhambra 1
(23.31.92): 2 7 9.45 Don't look now (16).
Alhambra 2: 2 6.45 9.30 Yentl (a.l ). Bel-
levue Cinema (23.48.76): 2 7 9.30 zo.
1.30 4 7 9.30 Police academy (a.l.). Ca
lypso 1 (26.62.27): 1.45 7.30 10 zo 3
7.30 10 The deadzone (12). Calypso 2:
2.15 7.30 10 zo. 1 3.30 7.30 10 Footloo-
se (a.l.). Calypso 3: 8.15 Mad Max +
Roadwarriors (16). Centraal (24.89.33):
12.30 2 3.30 5 6.30 8 9.30 zo. v.a. 2
Satisfaction (18). Cineac (24.36.39): 2 7
9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 20.000 mijlen on
der zee (a.l.). Cinecenter (23.66..15): 2
4 30 7.30 10 Koyaanisqatsi (16); 2 4.45
7.30 10.15 vr. za. Rear window; zo. ma.
the rope; di. Trouble with Harry; wo. The
man who knew too much (16); 2 4.45
7.30 10.15 Entre nous (16); 2 4.30 7.30
10 Twee vrouwen (16). Cineac Interna
tional 1 (15.12.43): 7.30 10 za. zo. wo. 3
Indiana Jones (a.l.). Cinema Internatio
nal 2: 7 9.30 za. zo. wo. 2.30 7 9.30 Taxi
in actie (a.l.). City 1 (23.45.79): 2.30 6.45
9.30 zo. 1 4 6.45 9.30 Romancing the
stone (12). City 2: 2.30 6.45 9.30 zo. 1
3.45 6.45 9.30 Cannonball run 2 (a.l.).
City 3: 2.15 7.15 9.45 zo. 1.15 3.30 7.15
9.45 Hot bubblegum op herhaling (16).
City 4: 7.15 9.45 The liquidator (16). City
5: 2.15 6.45 9.30 zo. 1 3.45 6.45 9.30
Losin' it (16). City 6: 2.30 7 9.30 zo. 1
3.45 7 9.30 Lassiter (a.l.). City 7: 2 7.15
9.45 zo. 1.15 4 7.15 9.45 Taxi in actie
(a.l.). Cin D (27.34.34): 7.30 10 Peter
Hutton + Room 666. Desmet (27.34.34):
7.15 Bless the little hearts; 9.45 De
Spiegel Oscar (A'veen) (41.03.62): (beh.
ma. di.} 8 To be or not to be (a.l.). Rem-
brandtplein Theater 2: 2 7 9.30 zo. 1.30
4 7 9.30 Friday the 13th - laatste deel?
(16). Rialto (72.34.88): 8.30 I clowns;
22.30 Roma (16). Rivoli (72.34.88): 8.30
La dolce vita (16). Studio K (23.17.08):
7.45 20 De vrouw in het zand (16). Krite-
rion: 6.30 9.30 Oblomow (16). The Mo-
vies (24.57.90): 7.45 10 vr. Le samourai;
za. Der Amerikanische Freund; zo. Pixo-
te; ma. 7 Oorlog en vrede; di. C'Erava-
mo tanto amati; wo. Le dernier Metro
(16); 7.45 10 Cria Cuervos (16); 7.30 10
La luna (16). Tuschinski 1 (26.26.33): 2
6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Indiana
Jones (12). Tuschinski 2: 2 7 9.30 zo.
Exposities
Acquoy
De Kijkschuur: Beelden aan de Linge,
tot 10 sept.
Alkmaar
Sted. Mus.: Leo Gestel, tot 28 aug. De
Telloor: 8 vrouwen in de kunst, tot 31
aug.
Amersfoort
Mus. Flehite: 700 jaar rattenvangen, tot
3 sept.
Amsterdam
Rijksmuseum: Jacques Villon, gr., tot 9
sept; Fotograaf in krijgsgevangenschap,
voorl. Bijbels Mus.: Dagboek van een
Isral reiziger, voorl. Mus. Fodor: Ge
meente aankopen, tot 20 aug. A'dams
Hist. Mus.: Frans Everbag, tot 3 sept.;
Uw gulden een daalder, voorl. Joods
Hist. Mus.: Mediene, tot 25 nov. A. Pier-
son Mus.: Drank - drama - dood, tot 20
aug Theater Mus.: Kijk Annle M.G.
Schmidt, tot 29 okt. Paleis o.d. Dam:
Koning Willem III en Arti, tot 10 sept.
Gal. A: Drawings, tot 25 aug. Amstel-
park: Beelden, tot 3 sept. Arti et Am.:
Amsterdamse excellent, tot 27 aug. Gal.
Asselijn: Frit Marnix Woudstra, tek., tot
31 aug. De Brakke Grond: Vlaamse
kunstenaars, tot 20 aug. Gal. Brinkman:
Signalen 84, tot 7 sept. Gal. d'Eendt:
Zomerexp., tot 28 aug. Gal. Espace:
Alechinsky, e.a., tot 8 sept. Gal. Etcete-
ra: Hans Frisch, tek., tot 2 sept. Gal.
Barbara Faber: Summer in New York,
tot 31 aug. Gal. v.d. Have: 9 kunste
naars, tot 27 aug. Gal. K. 318: Johan
Henkes, tot 15 sept. Lieve Hemel: Zo
mertent., tot 8 sept. Nw. Perspectief: 30
grafici en 8 beeldh., tot 26 aug. Gal.
Guido de Spa: Wandkunst en keramiek,
tot 16 aug. Gal. Srefidensi: Carline
Mac-Nack, aq., tot 25 aug. Gal. Mokum:
Zomer 84, tot 12 sept. Gal. Plein 7: Het-
ty Geursen, Marijke Cosse, tot 30 aug.
Gal. Nanky de Vreeze: Wim Worm, tek.,
e.a., tot 27 aug. Metz & Co.: Michael
Griffin, tot 31 aug. Gal. 30: Amsterdams
stadsgezicht, tot 30 sept. Art & Projekt:
Ger van Elk, voorl.
Apeldoorn
Van Reekum Gal.: Vormgeving uit Fin
land, tot 3 sept.; Cesar Domela, tot 17
sept.
Arnhem
Gem. Mus.: Beelden in de tuin; Kijken
naar Gelderse kastelen, voorl.
Assen
Drents Mus.: De Zilversmid, tot 9 sept.;
Arnold en Edzard Koning, tot 11 sept.
Bergen N.H.
K.C.B.: Th. Linnemann, e.a., tot 16 aug.
Breda
Rijksm. v. Volkenk.: Vier eeuwen Ned.-
De Van Gogh-expositie in het museum Krller-Mller bij Otterlo, die in
vier weken tijd meer dan 100.000 bezoekers trok, telt ruim 270 werken
(foto Arnhems Persagentschap)
1.30 4 7 9.30 Police academy (a.l.). Tu
schinski 3: 2 7 9.30 ZO. 1.30 4 7 9.30
Emmanuelle 4 (16). Tuschinski 4: 2 8
Sophie's choice (16). Tuschinski 5: 2
6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Terms of
endearment (a.l.). Tuschinski 6: 8 za. zo.
6.45 9.30 MGM Diamanten Jubileum
festival. De Uitkijk (23.74.60): 1.30 7
9.30 zo. 2.30 7 9.30 Monty Python festi
val.
Nachtvoorstellingen (16)
Alhambra: za. 24.15 Don't look now;
Lord of the rings. Calypso: vr. za. 24.15
Trading places; All that jazz. Cin D: vr.
za. 24 Umberto D. Cinema Internatio
nal: za. 24.30 Indiana Jones; za. 24 Taxi
in actie. City: vr. za. 24.15 Romancing
the stone; Cannonball run 2. Desmet: vr.
za. 24.15 Onschuldige verleiders. Studio
K: vr. za. 24.15 Catch your dreams. Kri-
terion: vr. za. 24.15 Casablanca. The
Movies: vr. za. 24.15 La citta delle don-
ne; L'empire des sens; Diva.
Kindervoorstellingen
Alfa: 2 zo. 1.30 4 Ciske de ral. Calypso
3: 2.15 zo. 1 3.30 101 Dalmatlrs. City 4:
2.15 zo. 1.30 3.45 Breakdance. Rialto:
wo. 2 Laurel en Hardy. Oscar: 2.15 101
Dalmatirs. Tuschinski 6: 2 zo. 1.30 4
Tom en Jerry.
Arnhem
Rembrandt: 2.30 6.45 9.15 Indiana Jo
nes (12). Rembrandt Luxe: 7.15 9.45
ma. di. 2 7.15 9.45 Footloose (a.l.); za.
zo. wo. 2 Tekenfilms (a.l.). Filmhuis: vr.
za. zo. 8 De stille oceaan. Scene 1: 6.45
9.15 za. zo. 2.30 6.45 9.15 Terms of en
dearment (a.l.). Scene 2: 7.15 9.45 za.
zo. 2 7.15 9.45 Return of the jedi (a.l.).
Euro Cinema 1: 2 6.30 9 Cannonball run
II (a.l.); za. 23.45 Caligula II (18). Euro
Cinema 2: 2 6.45 9.15 za. 23.45 Police
academy (a.l.). Euro Cinema 3: 2 6.30 9
za. 23.45 Emmanuelle 4 (16). Euro Cine
ma 4: 2 6.30 9 za. 23.45 Romancing the
stone (12). Euro Cinema 5: 2 Ciske de
rat (a.l.).
Breda
Casino 1: 2.3Q 7.30 10 ma. di. wo. 2.30
8 Indiana Jones (12). Casino 2: 7 9.30
ma. di. wo. 8.30 Terug naar de hel (12);
vr. za. 24 Heaven can wait (16); 3 Alice
in wonderland (a.l.). Casino 3: 3 7 9.30
ma. di. wo. 3 8.30 Don Camillo (a.l.); vr.
za. 24 Conan (16). Grand: 2.30 6.45 9.15
ma. di. wo. 2.30 8 Police academy (a.l.).
Mignon: 2.30 6.45 9.15 ma. di. wo. 2.30
7.45 Against all odds (12). Cinesol 1:
2.30 6.45 9.15 ma. di. wo. 2.30 7.45
Donald Sutherland (r) in Don't look Now
Japan, tot 15 okt. De Beyerd: Keuze
coll. Brecht, tot 3 sept.
Delft
Sted. Mus.: Willem van Oranje, tot 4
sept. T.T.C.: Lichteffecten i.d. schilder
kunst, tot 19 aug.; Bob Stolzenbach, tot
10 sept.
Deventer
Speelgoed Mus.: Willem Surink, tot 27
aug.
Dordrecht
Dordr. Mus.: Een museumzaal anno
1904, tot 3 sept.; Gerard Vordijk, tot 27
aug. Mus. Van Gijn: Verz. Kleiweg-De
Zwaan, tot 28 aug.
Eindhoven
Van Abbe Mus.: Gerrit van Bake!, tot 20
aug. Gal. W. Schoots: Gerard van lersel,
tot 18 aug. Leolux: Armand Campi, tot
12 sept.
Gouda
Sted. Mus.: Gouds aardewerk, tot 25
sept.
's-Gravenhage
Gem. Mus.: Den Haag werkt, tot 15 okt.;
Alice Aycock, tot 20 aug.; Muziek in ka
rikatuur, tot 10 sept. Gal. Rob v.d. Doel:
Contemporary Glass, tot 11 sept. Nou-
velles Images: Spaanse kunst, tot 30
aug. Provinciehuis: Caroline Herman,
tek., e.a., tot 18 aug. Gal. v. Kranen
donk: De Buurt, tot 31 aug.
Groningen
Volkenk. Mus.: Ned.-lndi in oorlogstijd,
tot 20 aug. Un. Mus.: 75 jaar academie
gebouw, tot 18 aug.
Groot Schermer
Gal. en Beeldentuin: Beelden in polder
land, tot 10 sept.
Haarlem
Teylers Mus.: Holl. panorama's 17de en
18de eeuw, tot 3 sept. Geb. Noord Holl.:
Wieteke Moody-v. Dort, tot 29 aug.
Harlingen
Gal. De Vis: Zomertent., tot 1 sept.
Heino
Kasteel Nijenhuis: Grand Tour, tot 30
sept.
Hilversum
G.S.A.: Roel Mollema, e.a., tot 20 aug.
De Vaart: Abacadabra, tot 27 aug.
Heusden
Gal. L. Tegenbosch: Werken op papier,
tot 20 aug.
Hoorn
Gal. De Krijtkring: Zomertent., tot 31
WEEK 33
Krull (a.l.). Cinesol 2: 2.30 6.45 9.15 ma.
di. wo. 2.30 7.45 Yentl (a.l.). Cinesol 3:
2.30 7 9.30 Marx Brothers festival (a.l.).
Luxor: 2.30 7 9.15 ma. di. wo. 2.30 8
Cannonball run 2 (a.l.).
Delft
City: 2.30 7 9.15 Police Academy (a.l.).
City Select: 8.15 vr. za. 7 9.30 Yentl
(a.l.); 2.15 Woody Woodpecker (a.l.).
Studio D: 7 9.15 zo. 3.30 7 9.15 Indiana
Jones (12); 2 Robin Hood (a.l.).
Dordrecht
Euro Cinema 1: 1.45 6.45 9.30 Cannon
ball run 2 (a.l.). Euro Cinema 2: 1.45
6.45 9.30 Hot bubblegum op herhaling
(16). Euro Cinema 3: 1.45 6.45 9.30 Po
lice academy (a.l.). Euro Cinema 4: 1.45
6.45 9.30 Indiana Jones (12). Kunstmin
Cinode: vr. 8 10.15 The wall (12); za. 7
9.30 zo. t/m wo. 8 To be or not to be
(a.l.); zo. wo. 2 Popeye (a.l.).
Eindhoven
Rembrandt 1: 3 7.15 10 Indiana Jones
(12). Rembrandt 2: 2.30 7 9.30 Footloo
se (a.l.); vr. za. 24 Everythlng about sex
(16). Rembrandt 3: 2.30 7.45 9.30 Un-
common valor (12); vr. za. 24 Conan
(16). Rembrandt 4: 2.30 7 9.30 Against
all odds (12); vr, za. 24 Zondige begeer
ten (16). Rembrandt 5: 7.30 10 Pauline a
la plage (16); 2.30 Academy award (a.l.).
Cinema Parisien: vr. za. 7.30 9.30 zo.
3.30 7 9.30 ma. di. wo. 8.30 Friday the
13th (16).
Enschede
Alhambra 1: 2.30 7.15 9.45 Yellow
Beard (16); za. 24 Breathless (16). Al
hambra 2: 2.30 7.15 9.45 Emmanuelle 4
(16); za. 24 Een klas vol schoolkatjes
(16). Alhambra 3: 2.30 6.45 9.15 Police
Academy (a.l.); za. 24 Halloween (16).
Alhambra 4: 7.15 9.45 Storia di Piera
(16); za. zo. wo. 2.30 Ciske de rat (a.l.).
Alhambra 5: 2.30 7.15 9.45 ma. di. 2.15
7.15 Cannonball run 2 (a.l.); ma. di. 9.45
Breathless (16). Lumire 1: 2 6.45 9.15
ma. di. wo. 6.45 9.15 Indiana Jones (12).
Lumire 2: 2.15 7 9.30 ma. di. wo. 7
9.30 Jacht op smaragd (12). Lumire 3:
7.15 9.45 Schatjes (12); za. zo. 2.30 101
Dalmatirs (a.l.).
Gouda
Goudse Schouwburg: 4.15 8.15 za. 7
9.15 zo. 4.15 7 9.15 Police academy
(a.l.); 2 Overvallers in de dierentuin (a.l.).
Thalia: 8 za. zo. 3.30 7 9.15 Indiana Jo
nes (12); di. 8 De lift (16); za. zo. 1.30
wo. 2.30 Sjors en Sjlmmie (a.l.).
's-Gravenhage
Bijou (46.35.00): 2 7 zo. 1.30 4 7 Ciske
de rat (a.l.); 9.15 Terms of endearment
(a.l.). Babyion 1 (47.16.56): 2 7 9.15 zo
1.30 7 9.15 Police academy (a.l.). Baby-
Ion 2: 2 7 9.30 zo. 1.45 4.15 78 9.30
aug.
Kattendijk
Gal. Ilona Schmitt: Ans Wortel, e.a., tot
1 sept.
Laren
Singer Mus.: Jan van Herwijnen, tot 27
aug. Kunsth. Ina Broerse: Poek Bur-
man, e.a., tot 5 sept.
Leeuwarden
Fries Mus.: Jonge kunstenaars uit Fries
land, tot 27 aug.
Leiden
Sted. Mus.: Marienpoel, een Leids
klooster, tot 3 okt. Rijksm. v. Oudh.:
Oud-lran, tot 1 okt. Pijpenkabinet: Ned.
pijpmakers, tot 27 aug.
Leidschendam
Gem. Huis: Cyril Lixenberg, tot 1 okt.
Gal. De Sluis: Wim de Bruin, tot 6 sept.
Maastricht
Bonnefantsn Mus.: Kunst-Limburg, tot
19 aug.
Nijmegen
Nijmeegs Mus.: Jan v. Vucht Tijssen,
Jan van Krieken, tot 27 aug. Gal. Holl.
Spoorweg: Nettie Mulder, aq., tot 31
aug.
Oss
Jan Cunencentrum: Pieter Wiegersma,
aq., tot 27 aug.
Otterlo
Krller-Mller: 274 x Van Gogh, tot 2
sept. Tegeimus.: Delft in Hilversum, tot
8 okt.
Rotterdam
Mus. Boymans: Zomer opstelling, tot 2
sept. Atlas v. Stolk: Willem van Oranje,
tot 24 sept. Gal. Aelbrecht: Zomer
opst., tot 15 aug. Archiefwinkel-. 100
jaar nijverheidsonderwijs voor meisjes,
tot 6 okt.
De Rijp
De Drukstsl: Lia Breed, ker., Dirk
Breed, tot 20 aug. 't Houten Huis: Ker
ken en geloven op het schermereiland,
tot 1 sept.
Schiedam
Sted. Mus.: Zomer opst., tot 2 sept.
Sittard
Kritzraedthuis: De bijbel van Mare Cha-
gall, tot 27 aug.
Surhuisterveen
De Esterik: Glasblaaskunst, tot 31 aug.
Utrecht
Hedend. Kunst: Engagement tussen fi
guratie en realisme, tot 20 aug. Un.
Mus.: Beesten binnenstebuiten, tot 8
sept. Leolux: Roseline Koener, tot 12
sept. Nw. Perspektief: Markus Thorn
Leeson,tot 19 aug.
Velsen
St. Felison: Sonja Visser, e.a., tot 27
aug.
Wassnaar
De Narwal: Beeldentuin, voorl.
Weesp
Gem. Mus.: Nel van Llth, tot 26 aug.
Winschoten.
De Klinker: Groninger Monumentaal III,
tot 31 aug.
Zaltbommel
Gal. 1632: Aimee Crince le Roy, e.a., tot
20 aug.
Zandvoort
Bouwet: Luana Vivienne Yacco, tot 30
aug.
Zeist
't Slot Zeist: Willem van Oranje, tot 3
sept.
Zutphen
Mus. H. Polak: Krabbels en kapitale te
keningen, tot 24 aug. Sted. Mus.: Optica
printen uit eigen bezit, tot 2 sept.
Zwolle
Librije: Ybe van der Wielen, beelden +
De Stille macht, tot 22 aug.
Angel (16). Babyton 3: 6.45 9.15 Against
all odds (a.l ). Cineac 1 (63.06.37): 2 6.45
9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Taxi in actie
(a.l.). Cineac 2: 2 6.45 9.30 zo. 1.15 4
6.45 9.30 20.000 mijlen onder zee (a.l.).
Cineac 3: 2 6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45
9.30 Emmanuelle 4 (16). Euro Cinema
(66.70.66): 2 8 Star Wars + The empire
strikes back (a.1.). Metropols 1
(45.67.56): 2 6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45
9.30 Indiana Jones (12). Metropols 2: 2
6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 An Ameri
can in Paris (a.l.). Metropols 3: 2 6.45
9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Monty Python
festival. Metropols 4: 2 6.45 9.30 zo.
1.15 4 6.45 9.30 Yentl (a.l.). Metropole
5: 2 6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Foot
loose (a.l). Odeon 1 (46.24.00): 1.45 6.45
9.30 zo. 1.15 4 6.45 9.30 Romancing the
stone (12). Odeon 2: 1.45 6.45 9.30 zo.
1.15 4 6.45 9.30 Cannonball run 2 (a.l.).
Odeon 3: 1.45 6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45
9.30 Police academy (a.l.). Odeon 4:
6.45 9.30 Lassiter (a.l.). Le Paris 1:
(65.64.03): 12 1.30 3 4.30 6 7.30 9 vr. za.
22.30 zo. v.a. 1.30 The devil in miss Jo
nes 2 (18). Le Paris 2: 12.15 2 3.45 5.30
7.15 9 vr. za. 22.45 zo. v.a. 2 Liefde zon
der schaamte (18). Le Paris 3: 12.30 2
3.30 5 6.30 8 9.30 vr. za. 23 zo. v.a. 2
Het Weense hoertje op haar hoogtepunt
(18). Passage (45.09.77): 2 6.45 9.30 zo.
1.15 4 6.45 9.30 Indiana Jones (12).
Haagse Filmhuis (45.99.00): 8 10 Fru-
lein Berlin (16); Zaal 2: 8 10 Nieuwe La-
tijns-Amerikaanse cinema.
Nachtvoorstellingen (16)
Cineac: za. 24.15 Taxi in actie; Friday
the 13th; Pussytalk. Euro Cinema: vr.
za. 24 Erotiek in het fitness centrum.
Kindervoorstellingen
Babyion 3: 2 zo. 1.30 4 Overvallers in de
dierentuin. Bijou: 2 zo. 1.30 4 7 Ciske de
rat. Euro Cinema: 2 8 Star Wars en The
empire strikes back. Odeon: 1.45 zo.
1.15 4 101 Dalmatirs.
Groningen
Camera 1: 2.15 6.45 9.15 Police acade
my (a.l.); v r. za. 23.45 Trading places
(16). Camera 2:; 2 6.30 Ciske de rat
(a.l.); 9 Terms of endearment (a.l.); vr.
za. 24 Everythlng about sex (16). Came
ra 3: 1.30 6.30 9.15 L't meurtrier (16);
vr. za. 23.45 Caligula II (16). Camera 4:
2.30 7 9.30 Angel (12); vr. za. 24 When a
stranger calls (16). Cinema: 2 6.45 9.15
ma. di. wo. 6.30 9.15 Indiana Jones (12).
City 1: 2 6.45 9.15 Romancing the stone
(12); vr. zqa. 23.45 The blues brothers
(16). City 2: 2.15 7 9.30 Cuio (16); vr. za.
24 De nachtportier (16). City 3: 2.30 7.15
9.45 Buiterij op de Mounty (a.l.); vr. za.
24 The border (16). Concerthuis: 2 6.45
9.15 Monty Python festival (a.l.); vr. za.
23.45 And now for something complete-
ly different (16). Filmhuis: 7.30 10 Can
she bake a cherry pie (16); vr. za. 24.15
Come back to the live & dime (16). The
Movies: 7.15 9.45 Festival van Ettorre
Scola; vr. za. 24 C'eravamo tanto amati
(16); za. zo. wo. 2.30 Donald Duck (a.l.).
Haarlem
Brinkmann 1: 1.45 6.45 9.15 Romancing
the stone (12); vr. za. 23.45 An officer
and a gentleman (16). Brinkmann 2:
2.15 7.15 9.45 Footloose (a.l.); vr. za. 24
National lampoo animal house (16).
Brinkmann 3: 1.45 6.45 9.15 Cannonball
run 2 (a.l.); vr. za. 23.45 Cheech &
Chong's next movie (16). Brinkmann 4:
2 Ciske de rat (a.l.); 7 9.30 Yentl (a.l.); vr.
za. 24 The exorcist (16). Brinkmann 5: 2
Tekenfilms (a.l.); 7 9.30 Against all odds
(12); vr. za. 24 Cat people (16). Cinema
Palace: 3.30 7 9.30 Indiana Jones (12);
za. zo. wo.1.30 Lucky Luke (a.l.). Luxon
2 7 9.30 Police Academy (a.l.). Roxy: 8
za. 7 19 Banana Joe (a.l.); 2 Annle (a.l.).
Studio: 7 9.30 Nostalghia (16); za. zo.
wo. 2.30 Rosi und die grosse Stadt )a.l.).
Lido:2 7 9.30 Sex Society (18).
Hilversum
City 1: 1.30 6.30 9 za. 24 Police acade
my (a.l.). City 2: 1.45 7.15 9.45 za. 24
Soort zoekt soort (a.l.); di. 1.45 6.45 9.30
The blues brothers (a.l.). City 3: 7 9.30
zo. 24 Cannonball run 2 (a.l.); 2 Ciske de
rat (a.1.). City 4: 6.45 9.30 Yentl (a.l.);
Theater
Alkmaar
De Vest (Voorplein): za. 11 Theater
groep Lapuk.
Amersfoort
Joriskerk: za. 20.15 Gerrit Christiaan de
Gier, orgel.
Amsterdam
Bellevue: v.a. di. 20.15 Dansen (Scho-
lengroep Toneelgr. Centrum). De Brak
ke Grond: v.a. ma. dag. (beh. zo.) 21
Tussenlanding in Teheran (Het Reisge
zelschap). Carr: ma. di. wo. do. vr.
20.15 Hair. Concertgebouw: di. 21 Da
nil Wayenberg, piano; do. 20.15 Aus-
tralian Youth Orchestra o.l.v. Ronald
Zollman. De Engelenbak: do. vr. 20.30
Moord (Toneelgroep lan). De Melkweg:
vr. za. 21 The Dutchies met Chips; do.
vr. 22 Dr. Hot & Neon. Nieuwe Kerk: zo.
16 Rijk Jansen, orgel; do. 20.30 Theo
Jellema, orgel. Oude Kerk: vr. 20.15 Jan
J. v.d. Berg, orgel; za. 20.15 Margareta
Hurholz, orgel; di. 20.15 Addie de Jong,
orgel; wo. 20.15 Nico van der Hooven,
orgel; vr. 20.15 Willem Hendrik Zwart,
orgel. Sonesta Koepelzaal: zo. 11 Wy-
neke Jordans & Leo van Doeselaar, pia
De musical Hair in het Amsterdamse Carr
1.45 Overvallers in de dierentuin (a.l.);
za. 24 Society affairs (16). Euro 1: 1.30
6.45 9.15 Romancing the stone (12).
Euro 2: 1.30 6.45 9.15 Up the Creek
(16). Euro 3: 1.30 6.30 9 Against all odds
(12).
Leeuwarden
Tivoli 1: 8.15 vr. 7.30 10 za. 2.15 7.30 10
zo. 2 4.30 7.30 10 Indiana Jones (12).
Tivoli 2: 8 vr. 7.15 9.45 za. 2.30 7.15
9.45 zo. 2.15 4.30 7.15 9.45 Terug naar
de hel (16). Tivoli 3: 7.45 vr. 7.15 9.45
za. 2 7.15 9.45 zo. 1.45 4.15 7.15 9.45
Yentl (a.l.). Studio F: 8.30 vr. 7 9 za. 3 7
9 zo. 3 5 7 9 Police academy (a.l.). Club
1: 2 7.30 vr. za. 2 7.30 9.45 zo. 2 4.15
7.30 9.45 The ironmaster (16). Club 2:
2.15 zo. 2.15 4.30 Ciske de rat (a.l.);
7.45 10 ma. di. wo. 7.15 9.45 Flying High
(12). Club 3: 2.15 7.45 vr. za. 2.15 7.45
10 zo. 2.15 4.30 7.45 10 Porky's pikante
pretpark (16). Club 4: 2 7.30 vr. za. 2
7.30 9.45 zo. 2 4.15 7.30 9.45 Sweet-
hearts (18). Club 5: 2 zo. 2 4.15 Tom en
Jerry (a.l.); 7.30 9.45 ma. di. wo. 7.30
Keine Zeit for Tranen Marianne Bach-
meier (16).
Leiden
Luxor: 2.30 7 9.15 zo. 2.15 4.30 7 9.15
Police academy (a.l.). Lido 1: 2.30 7 9.15
zo. 2.30 4.45 7 9.15 Indiana Jones (12).
Lido 2: 2.30 7 9.15 zo. 2.30 4.45 7 9.15
Angel (16). Lido 3: 2.15 6.45 9.15 zo.
2.15 4.45 6.45 9.15 Yentl (a.l.). Lido 4: 7
9.15 Lassiter (a.l.); 2.30 zo. 2.30 4.45
Donald Duck (a.l.). Studio: 2.30 7 9.15
zo. 2.30 4.45 7 9.15 Romancing the sto
ne )12). Trianon: 2.30 7 9.15 zo. 2.30
4.30 7 9.15 Hot bubblegum op herhaling
(16). Rex: 2.30 7 9.15 Stoute school
meisjes (16); vr. za. 23.30 Zondige hoog
standjes (16).
Maastricht
Festival: 2.30 4.45 7 9.15 Silkwood (a.l.).
Palace 1: 2 Remy, alleen op de wereld
(a.l.); 4 6 8.30 Outsiders (16). Palace 2:
doorl. v.a. 1.30 Lekkere stukken (18).
Studio: 3 5 7 Don Camillo (a.l.); 9.15
Carmen (a.l.). Royal 1: dag. v.a. 12 zo.
za. v.a. 1.30 Kamermeisjes wulpse wen
sen (18); t/m di. 22.45 Teenager in love
(18). Royal 2: 2.30 5.30 8.30 Cannonball
run 2 (a.l.); t/m di. 22.30 De rimboevech
ter (16). Mabi 1: 2 Academy award (a.l.);
4.30 9 Porky's pikante pretpark (16).
Mabi 3: 2 4.30 9 De liquidator (16).
Nijmegen
Carolus 1: 2 6.45 9.15 Police academy
(a.l.). Carolus 2: 2 6.45 9.15 Cannonball
run 2 (a.l.). Scala 1: 2 6.45 9.15 Roman
cing the stone (12). Scala 2: 2 Ciske de
rat (a.l.); 6.45 9.15 Up the creek (16).
Calypso 1: 2.30 6.45 9.15 Against all
odds (12). Calypso 2: 2.30 6.45 9.15
Don Camillo (a.l.). Calypso 3: 2.30 7
9.30 Monty Python festival (a.l.). Luxor
1: 2.30 7 9.15 Angel (12). Luxor 2: 2.30
7.15 9.30 Jacht op Tiroler slipjes (16).
Filmhuis Marienburg: 9 Narayama;
23.30 Spellbound.
Rotterdam
Alhambra 1 (33.02.93): 2 7 9.30 zo. 1.30
4 7 9.30 Entre nous (16). Alhambra 2:
za. zo. 6.45 9.30 MGM Diamanten jubi
leum festival. Calypso 1 (13.18.55): 1.45
7 9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 Angel (16). Ca
lypso 2: 2 6.45 9.15 zo. 1.45 4.15 6.45
9.15 Lassiter (16). Calypso 3: 1.45 7
9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 Footloose (a.l.).
Centraal (13.82.10): t/m ma. 12.15 1.45
3.15 4.45 6.15 7.45 9.15 zo. v.a. 1.45
Maagd af (18). Cinema Oscar (12.11.39):
2 7 9.30 zo. 2 4.30 7 9.30 Emmanuelle 4
(16). Cineac NRC (12.11.39): 2 6.45 9.30
zo. 1.15 4 6.45 9.30 Indiana Jones (12).
Cinerama 1 (11.53.00):; 2 7 9.30 zo. 1.30
4 7 9.30 Police academy (a.l.). Cinerama
2: 2 7 9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 Losin' It
(16). Cinerama 3: 2 7 9.30 zo. 1.30 4 7
9.30 20.000 mijlen onder zee (a.l.). Cine
rama 4: 2 7 zo. 1.30 4 7 Ciske de rat
(a.l.); 9.30 Friday the 13th - laatste deel?
(16). Cinerama 5: 6.45 9.30 Terms of en
dearment (a.l.). Corso (12.11.10): 2 7
9.30 zo. 2 4.30 7 9.30 Taxi in actie (a.l.).
Kriterion (12.86.15): 7 9.30 zo. 2 7 9.30
Endless love (a.l.). Lumire 1 (11.77.55):
& muziek
no. Stadsschouwburg: Rotonde: dag.
20 Theatercaf. Vondel Openlucht
Theater: vr. 21 Rock Kabuki; za. 13 The
beatstreet; 21 Een verziekte avond
(Krogt Theater); zo. 14 Dr. Hot & Neon;
15 Johnny G; 16 Japanse New wave; wo.
12 Venham Mais Cinco; 15 Theater
groep Polk; do. 19 Los Kjarkas; vr. 21
Ham & Hoppa Co. Westerkerk: ma.
20.15 Urslna Calfisch, orgel. De Kroeg:
vr. 22 Inner Sleeve; zo. 22 Rosa King's
Big Band; ma. 22 Jazz session; di. 22
Zuperzezzion; wo. 22 Salsa Charanga;
do. 22 Saljuco; vr. 22 Revanche.
Dordrecht
Grote Kerk: wo. 20 Lambert van Eeke-
len, orgel; do. 20 Jaap van de Ende,
beiaard.
Gouda
St. Jan: wo. 20.15 Willem Hendrik Zwart,
orgel.
's-Gravenhage
Circustheater: zo. 12.15 Dutch Swing
College Band. Kon. Conservatorium:
ma. 20.15 Bosjoi Ballet. Congresge
bouw: do. vr. 20.15 Andr van Duin
show. Abdijkerk: do. 20.15 Ben van
2 7 9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 Romancing
the stone (12). Lumire 2: 1.45 6.45 9.15
zo. 1.45 4.15 6.45 9.15 Police academy
(a.l.). Lumire 3: 2 7 9.30 zo. 1.30 4 7
9.30 Cannonball run 2 (a.l.). Lumire 4:
6.45 9.15 Against all oddo (12). Rex
(77.27.93): doorl. v.a. 10 za. zo. v.a. 11
Porno in Amsterdam (18). Thalia
(11.15.55): 2 6.45 9.30 zo 1.15 4 6.45
9.30 Indiana Jones (12). Venster 1
(36.49.98): 9.30 (beh. ma.) La terrazza
(16). Venster 2: 10 (beh. ma.) Le beau
marriage (16). Venster 3: 9.30 (beh. ma.)
vr. za. The big sleep; zo. The treasure of
the Sirra Madre; di. To have and have
not (16). Lantaren 3: 10 (beh. ma.) Last
night at the Alamo (16).
Nachtvoorstellingen (16)
Calypso: vr. za. 24.15 Trading places;
The last fight; Cheech & Chong's next
movie. Lumire: vr. za. 24 Romancing
the stone; Police academy; Caligula II.
Venster: vr. za. 24.15 Alien; vr. za. 24.15
Tron; vr. za. 24 Koyaanisqatsi. Lantaren
3: vr. za. 24.15 Rashomon.
Kindervoorstellingen
Alhambra 2: 2 zo. 1.30 4 Tom & Jerry.
Cinerama 4: 2 7 zo. 1.30 4 7 Ciske de
rat. Cinerama 5: 2 zo. 1.30 4 Overvallers
in de dierentuin. Lumire 4: 1.45 zo.
1.45 4.15 101 Dalmatirs. Passage: za.
zo. wo. 2 Robin Hood.
Tilburg
Heuvelpoort 1: 3 7.30 10 ma. di. wo. 3
8.30 Footloose (a.l.). Heuvelpoort 2: 3
7.30 10 ma. di. wo. 3 8.30 Up the creek
(16). Heuvelpoort 3: 2.30 7 9.30 ma. di.
wo. 2.30 8 She (12). Heuvelpoort 4: 2.30
7 9.30 ma. di. wo. 2.30 8 Indiana Jones
(12). Heuvelpoort 5: 7.30 10 ma. di. wo.
8.30 Never cry Wolff (12); 3 Academy
award (a.l.). Midi: 2.30 7 9.15 ma. di. wo.
2.30 8.15 Police academy (a.l.). Harmo
nie 1: 2.30 7 9.15 ma. di. wo. 2.30 8.15
Romancing the stone (a.l.). Harmonie 2:
2.30 7.15 9.30 ma. di. wo. 2.30 8.15
Cannonball run 2 (a.l.). Ambassade:
2.30 8.15 za. gesl. Je bent helemaal te
gek (18). Cinecitta: 8 De ballade van
Narayama; 10 Zelig (a.l.).
Utrecht
Catharijne 1: 2 6.45 9.30 Romancing the
stone (12). Catharijne 2: 2.15 7 The star
chamber (12); 9.30 Footloose (a.l.). Ca
tharijne 3: 7.15 9.45 za. zo. 2.15 7.15
9.45 De wraak van de Ninja (12). Catha
rijne 4: 7 za. zo. 2 7 Ciske de rat (a.l.);
9.30 Terms of endearment (a.l.). Came
ra: 6.45 9.15 Yellowbeard (a.l.); vr. za.
23.45 Cat people (16); za. zo. wo. 2 Alice
in wonderland (a.l.). Studio: 7.15 9.45
Stori di Piera (16); vr. za. 24 Taxidriver
(16); za. zo. wo. 2.15 Overvallers in de
dierentuin (a.l ). City: 7.15 9.45 vr. za.
24.15 Monty Python festival. Movies 1:
6.45 9.30 vr. za. 24 Oblomow (16). Mo
vies 2: 7 9.30 vr. za. 24 Hammett (a.l.).
Scala: 6.45 9.15 za. zo. wo. 2 6.45 9.15
Police academy (a.l.); vr. za 23.45 An
officer and a gentleman (16). Select:
.7.15 9.45 za. zo. wo. 2.15 7.15 9.45
Against all odds (12); vr. za. 24 The
world according to Garp (16). Rem
brandt 1: 2 6.45 9.30 zo. 1.15 4 6.45
9.30 Indiana Jones (12). Rembrandt 2: 2
7 9.30 zo. 1.30 4 7 9.30 Emmanuelle 4
(16). Rembrandt 3: 2 7 9.30 zo. 1.30 4 7
9.30 Cannonball run 2 (a.l.). Filmhuis 't
Hoogt: 8 10 La nuit Americaine; Zaal 2:
7.30 9.30 Joe's bed stuy barbershop.
Springhaver: 2.30 De illusionist (a.l.);
6.45 Novecento deel 1; 9.30 Novecento
deel 2 (16); vr. 24.15 Apocalypse now;
za. 24.15 Diva; wo. 24.15 The blues bro
thers (16).
Wageningen
Molenstraattheater: 7 Le marginal (12);
9 Oblomow (16); 7.30 10 Terms of en
dearment (a.l.); 7.15 9.30 Indiana Jones
(12); za. zo. 2.15 101 Dalmatirs (a.l.).
Zwolle
Kroon Zwolle: vr. za. 6.45 9.15 z. 3
6.45 9.15 ma. di. wo. 8 Indiana Jones
(12); vr. za. 24 The thing (16). Studio Z:
vr. za. 7 9.45 zo. 4 7 9.45 ma. di. 8.30
Yentl (a.l.); wo. 8.30 Secret of Nimph
(a.l.); 2 Tom en Jerry (a.l.); vr, za. 24.30
American gigolo (16).
Oosten, orgel. Grote Kerk: vr. 17 aug.
20.15 Feike Asma, orgel.
Haarlem
Rune van Brederode: vr. 21 Shusaku &
Dormy Dance Theatre. Olde Kerk: za. 15
Kees Hughes, sit ar. Basiliek St. Bavo:
za. 15 Thijs Kramer, orgel; zo. 19 Am-
stellandse Cantorij o.l.v. Willem Vogel;
di. 20.15 Bert Matter, orgel. Koetshuis
Beeckestijn: zo. 14.30 Marilles van
Gent, piano, Erik van der Wel, alt-viool.
Wilhelminakerk: wo. 20 Teke Bijlsma,
orgel.
Leeuwarden
Jacobijnerkerk: wo. 20 Ursine Seiler,
orgel.
Leiden
Pieterskerk: vr. 20.15 Jan Schmltz, or
gel, Malcolm Morton, trompet. Hoog
landse Kerk: wop. 12.30 Pauze-orgel
concert.
Maassluis
Grote Kerk: za. 20.15 Jaap Kronenburg,
orgel.
Rotterdam
Harbour Jazz Club: vr. 21.30 Marquis-
town Jazzband; za. 21.30 Joop Verbaan
Kwintet. Weena: dag. v.a. 11 Japanse
straat. De Doelen: vr. za. 20.15 zo.
14.15 Awaji Ningyo Za. De Doelen: dag
v.a. 11 Japanmanifestatie; do. 20.15 Ro
land Conrert; vr. 20.15 Ondekoza.
12
Voorkeur
ifilm
fi
ROMA, niet de eeuwige stad van de reisgidsen, maar een totaal persoonlijke
creatie gebouwd uit de fantasien, herinneringen en obsessies van maestro
Fellini, Amsterdam (Rialto).
BYE BYE BRASIL, op reis met kermisgasten door Brazili, dat plotseling van
de 19de in de 21ste eeuw belandde, in warm en ontwapenend spektakel van
Carlos Diegues, Den Haag (Haags Filmhuis vr za ma wo).
DE STILLE OCEAAN, het opvallend gave speelfilmdebuut van Digna Sinke,
waarin een journaliste (Jose Ruiter) het voor haar beroep zo noodzakelijke
evenwicht tussen verstand en gevoel laat doorslaan naar het laatste en op
die manier de ondergang bereidt van hem die haar het dierbaarst is, Arnhem
(Filmhuis t/m zo).
LA TERRAZZA, de intelligente satire van Ettore Scola vertelt met gevoel
(ook voor humor) van een groepje vijftigers die hun verdere jaren met
schroom tegemoet zien, Rotterdam ('t Venster).
SPELLBOUND, zeer knappe psychologische thriller, waarin Hitchcock ver
liefde psychiater Ingrid Bergman door analyse van Gregory Pecks droom
(ontwerp: Dali) een misdaad laat oplossen (1945), Nijmegen (Filmcentrum De
Marinburg, t/m zo), Tilburg (Filmhuis ma di wo).
DE VROUW IN HET ZAND (Suna no onna), Hiroshi Teshigahara's even brute
als subtiele verwezenlijking van een claustrofobische fantasie, Amsterdam
(Kriterion).
STORIA Dl PIERA, de autobiografie van de Italiaanse actrice Piera degli
Esposti inspireerde Ferreri tot een reeks min of meer losstaande taferelen,
uiterst fysiek geacteerd door de idolen Schygulla, Huppert en Mastroianni;
bevrijding incest, de leegte van monumentale decors en het kunstenaarschap
zijn de vertrouwde Ferreri-thema's, Utrecht (Studio), Enschede (Alhambra 4)
En verder THE CHOSEN (Wassenaar), THE OUTSIDERS (Maasticht, Alk
maar), THE BIG CHILL (Roermond), CARMEN (Maastricht, Zutphen), LA
NUIT AMERICAINE (Utrecht), KAGEMUSHA (Delft) en OBLOMOV (Amster
dam, Utrecht, Wageningen).
Gregory Peck en Ingrid Bergman in Spellbound
iex-positiesi
BEELDEN LANGS DE LINGE. Tussen het dorp Acquoy en het negentiende-
eeuwse fort zelf staat werk van vijftig Nederlandse beeldhouwers. Voor een
deel betreft het sculpturen die speciaal voor die omgeving (akkers, bomen,
water, wilde flora en bakstenen fort) zijn gemaakt. Tot september.
JACQUES VILLON. Het intrigerende grafische werk van de in Nederland
onbekend gebleven kubistische schilder Jacques Villon (1875-1963), uit de
particuliere verzameling Van der Vossen, wordt getoond in het Rijksprenten
kabinet van het Amsterdamse Rijksmuseum. Tot 9 september.
ZOMEROPSTELLING STEDELIJK MUSEUM. Directeur De Wilde, die dit
jaar afscheid neemt van het museum, heeft voor het laatst de inrichting van
de zomeropstelling verzorgd. De uitgebreide tentoonstelling is een afspiege
ling van het verzamelbeleid van het museum sinds de benoeming van De
Wilde in 1963. Tot september.
ZOMEROPSTELLING MUSEUM BOYMANS-VAN BEUNINGEN. Hier kan
men, naast een belangrijke verzameling surrealisten, de aankopen van het
afgelopen jaar bezichtigen, waaronder een grote metalen collage van Frank
Stella en graffiti-werk van Blade, NOC 167 en Rammelzee. Aparte aandacht
is besteed aan beeldhouwkunst, aan zes nieuwe tekeningen van Karei Ap
pel, en aan tekeningen van de Italianen Clemente en Cucchi. Tot 3 septem
ber.
CO WESTERIK. In het Haags Gemeentemuseum is een grote overzichtsten
toonstelling te zien van schilderijen, tekeningen en grafiek van de bekende
realist Co Westerik. De aloude thema's van liefde en dood staan centraal in
zijn werk, dat overigens lang niet altijd onder het begrip "realisme" te
vangen is. Tot 13 augustus.
Het FILMMUSEUM brengt gedurende de maand augustus een hommage
aan het oeuvre van de Amerikaans-Britse regisseur JOSEPH LOSEY, die
te onzent bij een breder publiek vooral bekendheid geniet door zijn verfil
ming van The go-between uit 1971. Tussen 1932 en 1948 was Losey
werkzaam als toneelregisseur, en in die hoedanigheid heeft hij nadrukke
lijk de invloed van Brecht ondergaan. Maar daarnaast betoont de maat
schappijcriticus zich in veel van zijn films (een mooi voorbeeld is Accident,
uit 1966) als een barokke estheet, die zijn zin voor schoonheid niet om
brengt in enige ideologie. (Baron Hortastraat 9, metro Park. Voor pro
gramma en res.: 513.41.55. Het filmmuseum zet uiteraard ook de verto
ning van geluids- en stomme films uit de archieven voort.)
Het INTERNATIONALE BALLETFESTIVAL vindt ook dit jaar weer op de
Grote Markt plaats; op 10, 11, 14, 15, 17 en 18 augustus dansen gezel
schappen uit alle windstreken in de openlucht, gratis en voor niks. Aan
vang telkens om 21 uur.
KASTELEN te over in de nabije omgeving van de hoofdstad, bijvoorbeeld;
BEERSEL, dat er net zo uitziet als in het Suske & Wiske-album (dagelijks
toegankelijk, tot 15 november), GAASBEEK (tot eind augustus enkel op
vrijdag gesloten), LEEFDAAL (voor groepen van minstens 20 personen en
op afspraak: 767.30.68) en RIXENSART (in het weekend en op feestdagen,
tot 1 november).
i Frankrijk
Tijdens de zomermaanden vinden door heel Frankrijk culturele manifestaties
plaats, waarvan er hieronder een aantal genoemd worden.
'AUXERRE 40 km ten oosten van deze hoofdstad van de "Basse-Bourgog-
ne", in het Renaissance CHATEAU DE TANLAY, wordt grafisch werk van
ALBERTO GIACOMETTI tentoongesteld tot 9 september. Honderd tekenin
gen en etsen en eveneens 68 litho's, de illustraties voor de door Giacometti
geredigeerde teksten voor "Paris sans fin", hangen hier in een van de bijzon
der mooie gebouwen van dit kasteel. Een uitzonderlijke tentoonstelling. ChS-
teau de Tanlay, Tel. (86)52.26.27. Galerie Adrien M.aeght in Parijs, 42 en 46
rue du Bac, toont gelijktijdig beschilderde gipsen beelden van GIACOMETTI.
GRENOBLE. NICOLAS DE STAL pleegde zelfmoord in 1955. In de winte'
die hieraan vooraf ging, schilderde hij zijn Siciliaanse doeken. Het Muse de
Grenoble verwierf daar onlangs "Sicile 1954" van, en exposeert ter gelegen
heid van deze recente aanwinst twintig schilderijen en tien tekeningen uit de
laatste levensjaren van deze schilder, die in 1914 in St. Petersburg geboren
werd. Place de Verdun. Tel. (76)54.09.82. Tot 24 september.
MONTAUBAN. DADO. In het Muse Ingres worden een honderdtal scnude-
rijen, collages en tekeningen van deze in 1933 in Joegoslavi geboren verte
genwoordiger van de "art fantastique", tentoongesteld tot 30 september. Tel.
(63)63.18.04.
NIMES PAUL KLEE. 130 schilderijen, aquarellen en tekeningen uit Klees
laatste levensjaren, toen hij zich bewust was van zijn ongeneselijke ziekte,
worden tot 22 september tentoongesteld in het Muse des Beaux-Arts, cit
Foulc. Tel. (66)67.25.57
SAINT-PAUL-DE-VENCE. MARC CHAGALL vierde onlangs zijn 97ste ver
jaardag. Ter gelegenheid hiervan loopt er in de Fondation Maeght (die op zich
zelf al ruimschoots een bezoek waard is), een retrospectieve van 80 schilde
rijen van deze Franse schilder die in 1887 in Vitebsk (Rusland) geboren werd.
Tel. (93)32.81.63. Tot 15 oktober. Gelijktijdig lopen er nog twee tentoonstel
lingen gewijd aan CHAGALL: in PARIJS in het Centre Georges Pompidou, tot
6 juli zijn grafische werk, en in NICE in het Muse du Message Biblique zijn
beelden, glas-in-lood-ramen en keramiek. Tel. (93)81.75.75. Av. du Docteur-
Mnard.
En verder: Expositie van Willem de Kooning in het Parijse Centre Pompi
dou (tot 24 september)
Kondeil
Het IMPERIAL WAR MUSEUM biedt tot de volgende lente onderdak aan een
expositie over het Europees Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Clandes
tiene radiozendertjes en toestellen, onderdelen van de uitrusting van geheime
agenten, en dokumenten zoals publikaties van de illegale pers in Nederland
en papieren die de arrestatie van Frits van der Ploeg betreffen, illustreren de
vormen die het verzet in de verschillende bezette landen van Europa aannam.
DENIS MASI is de 'artist in residence' in dit museum. Bezoekers kunnen tot
21 september komen kijken in zijn museumstudio waar hij zijn 'tableaux
maakt, die nog het meeste weg hebben van stukjes van een filmset. Een
aantal van zijn installaties maken deel uit van Contemporary Acquisitions, een
overzicht van de aankopen van de afgelopen paar jaar, die van de collectie
moderne Britse kunst in het IWM een van de belangrijkste in dit land maken
De werken hebben meestal alleen indirect met oorlogshandelingen te maken
en houden zich meer met strijd, dreiging en geweld in het algemeen bezig.
De expositie HOME AND ABROAD in de Serpentine Gallery bestaat ook uit
recente aanwinsten van moderne Britse kunst, ditmaal van de Arts Council en
de British Council, die dit jaar een halve eeuw bestaat. Met een veel kleiner
budget dan de Raad voor de Kunst slaagt de British Council er toch in mooie
dingen te kopen. Tot 27 augustus.
De Bulgaar CHRISTO is de omstreden beeldhouwer die objecten van de
meest uiteenlopende omvang inpakt. Ook produceert hij intrigerende tekenin
gen en collages die samen met kleine verpakte voorwerpen te zien zijn op een
retrospektieve van zesentwintig jaar werk bij de Juda Rowan Gallery (II Tot-
tenham Mews, Wl). Tot 1 september. Op zaterdagmiddag en zondag geslo
ten. Metro Goodge Street. .
Nog n week: THE GOLDEN AGE OF BRITISH PHOTOGRAPHY en K0"
REAN CALLIGRAPHY in het Victoria en Albert Museum, waar de ROCOCO
tentoonstelling nog tot eind september loopt. J
Interessant, zij het ook niet in enge zin cultureel, is de TELECOM TECHNO"
LOGY SHOWCASE (Baynard House, 135 Queen Victoria Street, EC4), waa
de geschiedenis van de telecommunicatiemiddelen tot leven gebracht word'
met apparaten waar je aan mag komen!