Sie sind auf Seite 1von 10
CHINH SACH THUGC DIA CUA THUC DAN ANH VA THUC DAN PHAP - NHUNG NET KHAC BIET Chinh séch thude dia ctia Anh va Phép ty Khi bude sang giai doan dé quéc chit nghia déu gap nhau 6 khong ngimg xam chiém, mé rong, khai Unie va béc lot thude dia. Tuy nhién, di vio tig linh vuc hoat dong cu thé, ti mi & thudc dia, mdi dé quéc lai cé phuiong phép hanh inh than chung 1a xir riéng. Diéu nay trudc tién xudt phat tir nhing dac diém Khdc nhau trong qué tinh phat trién kinh té, x héi, van hoa... cia ting nude dé quéc. Lich sir phat uién cia CNTB gi ching minh ring, Anh 1a nuéc di trong phat trién kinh té, ma biéu hién 16 au nhat la viéc hoan thanh sém nhat cudc cach mang cong nghiép vio khoang nita dau thé ky XIX, trong khi & nuéc Phdp cudc cach mang cong nghiép con dang tiép dién. Chinh vi vay, nude Anh c6 nén kinh té phat trién viing chac va sém cé nhu cau vé thudc dia hon so véi Phdp. Tiém lye kinh té va quan su vuot tdi gitip nuGe Anh nhanh chéng cé duge nhitng thude dia mau mo va anh bai nude Phap trong cudc canh tranh, cho di nuée Phap bay gid ciing 1a mot nuée rat phat trién. Diéu dé dan dén mot thuc té la nude Anh cé mét hé théng thudc dia rong PGS. TS. BO THANH BINH TRINH NAM GIANG Khoa Lich sit- Dai hoc Sw pham Ha Noi lén hon han nude Phdp"” va vi 1a nude thuc dan di tude, nén né cé rat nhiéu kinh nghiém trong xam luge, cai tri-va khai thac thudc dia. Bén canh sy khde nhau vé trinh do phat trign cong nghiép, kinh nghiém béc lot thudc dia, méi nuée thyc dan con c6 nét dac thi riéng trong kinh té. Nhu Lénin da phan lich, tat ca cde nude dé quéc, dic biét 1 cdc nue dé quéc gid nua, gidu cé nhu Anh, Phép déu rat chi trong xuat khdu tu ban, nhung riéng dé quéc Phap, phuong thie xudt khdu tu ban dic tung nhat 1A cho vay nang [ai (chinh vi vay, Phap duoc goi la “dé quo cho vay nding Idi” — 7; tv.108). Thi tung xudt khéu tr bin duoc quan tam hang du cia dé quéc Phap 18 cdc nuéc chau Au ma cha yéu 1a Nga. Su quan tam nay chi duoc gidm di va chuyén hung dan sang céc nude thude dia ké tir sau Chién tranh thé gidi thir Nhat (Cach mang thing Mudi nam 1917 6 Nga da khién Phép mat di mot khodn cho vay va dau tu lén ciing nhu mét thi tru@ng giau tiém nang). Nam 1914, thudc dia cla d& quéc Anh rong 33.8 iiéu km? v6i dan s6 1a 440 triéu ngudi, cdn thude dia Phap rong LLL triéw km? véi 95.1 trigu ngudi. Chinh sich thage itja etva thye dan Ant vt tute dau Dhiipe. 43 Con véi Anh, thuong mai va hang hai luén 1 trong tam tong phat wién kinh té, chi ¥ tang cudng site manh hang hai cling 1 cdéch git gin dia vj hang dau cho d& quéc Anh, cho di d& bi cdc dé quée tré vuot qua vé cong, nghiép. Moi méi quan hé cia Anh voi céc nude khdc, trong dé cé cac thude dia hau nhu déu duoc quy déi thanh céc Igi ich thyong mai cho chinh quéc. Nhiing dac thi tren 6 anh hudng Ién dén sy phat trién kinh t€ cla thue dan & hé théng thudc dia cla timg dé qué. Ngoai ra con mét yéu t6 nifa quyét dinh dén phuong phap hanh xi khéc nhau d6i véi thude dia cia Anh va Phap. Nhu chting ta da bit, hé théng thudc dia cia nude Anh bao gém nhiéu nude phan b6 6 bén chau: A, Phi, Mf va chau Dai Duong, trong dé cé ahiing thude dia rat rong lén nhu Canada va An Bo; mdi khu vuc, mdi thude dia lai c6 mot nén van hod riéng. Dac biét, do sy phat trién sém cha cong nghiép va chinh sch khuyén khich ahap cut vao thude dia cla chinh quée (nhim giai quyét tinh trang “thita dén” 6 trong nude va finh trang thigu vn va lao dong dé khai théc thude dia), dé quéc Anh o6 kha nhiéu thuge dia di dan, nhing thuge dia nay vé sau 1 thanh mo hinh thude dia thét hai rat doc dao celia Anh so véi chi nghia the dan kigu cit néi chung, 46 1 cde anh thé tw tri. Chinh vi vay, néu muén duy ti, quan Ly va cai tri tét hé thOng thudc dia nay dé cho “khdng mor dé quéc nao sé 06 thé yirot qua vé mat lanh thd rong lon, vé dan sé, vé su gidu cé hogc vé moi thi tai nguyén”(5; t.26), thi dé quée Anh bude phai tim cho minh nhing phuong phap déi xit voi linh hoat va hop ly. Véi d€ quéc Phap thi khéng nhw vay, hé théng thudc dia cia Phap tuy ding tht hai thé gidi vé din tich va dan s6, nhung ché yéu phan bé & hai chau A, Phi va do quan diém kha bdo thi, cting nhac cia gidi thyc din nén phuong phap déi xit véi cdc thudc dia ciia Php c6 phan kém linh hoat hon. fc thude dia that mém déo, Qua su phan tich trén c6 thé nhan thity rang, trong vin dé thuge dia, gia Anh va Phap c6 sur khéc nhau 13 nét. Diém riéng biet 6 thé hign trén mot sO Tinh wyc cu thé: L. Vé ehinh tri Sut khéc nhau ndi bat nhat duoc thé hién 6 ché: cach cai tri thude dia cita thyc dan Phap thudng mang tinh truc tiép, cling nhic hon so in Anh, Diéu nay cé thé chimg minh truéc tién bang thuc té 1a thudc dia Php luon c6 he théng nhan vien chi huy ngudi Phap dong dao, 1go thinh mot mang luéi rong khap cd nude. Chting ta hay Jam mot phép so sdnh nhé giita hai thuéc dia quan trong, dac trung va tiéu bigu nhat cho hai d& quéc, 46 1 An Bo thuge Anh va Dong Duong thude Phap. Vio nhiing nam dau thé ky XX, dan sé cita An Dé 1a 325 tiga ngudi, con cla Dong Duong 1h 15 trigu ngudi, diéu dé 06 nghia dan sé An B6 gap hon 21 lan dan sé Dong Duong. Thé nhung that ding kinh ngac, so vién chic ngudi Au phuc vu trong bo may thuc dan & Dong Duong lai gan bing & An DO: 4.300 so véi 4.898. Neudi ta dd tinh ring véi thyc 44 NGHIEN CUU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°%6 (60).2004 & An DO thuée Anh, cit 66.150 ngudi dan thi cé mot vién chtic ngudi Au, cén & Dong Duong thuéc Phap thi chi cain 3.490 ngudi dan da cd mot vién chic ngudi Au ri (10; 17.67). Cit theo tuyén bé cila cha nghia thuc dan 1a dé thi ligu 6 phai cong cude “Khai hod”, “phat trig” & céc thude dia Phap, dai dign i Dong Duong, duge diy manh, tign anh qui ci va dat higu qua cao hon so véi cdc thude dia Anh khong? Diéu d6 lai duge tra li bing mot phép so sénh nia vé nganh buu chinh cita An D6 va Déng Duong. Cting trong thdi gian tren, & An DO c6 26.000 “nha day thép” voi 268 vin chiic ngudi Au, con Dong Duong chi ngudi Au di téi dau, van minh di c6 330 “nha day thép” nhung lai cé 340 vien chite ngudi Au hoat déng (10; tr.68). Nhu vay, nhing phép so sénh cho thay: Sy e6 mat cia ngudi Au, char yéu 1& ngudi Phip & Dong Duong khong xay dung va cai thign tinh hinh thuge dia duge bao nhieu so voi ngudi Anh & An Dé, ma chi tao ra su phinh to, céng kénh cho bo may nh& nuGe thude dia. Phan lon ngan sach thudc dia duge chi ra hing nim ching ngoai mue dich gi khéc 1a dé tra Iuong cho doi ngii vién chtte ngudi Au dong dao ay. Ngoai ra, cing vi thé, dich vu phuc vu ddi song thyc dan va vien chic phuong Tay duge phat trién hon nhigu so v6i cic hoat dong phuc vu phat trién kinh te. ic hoat dong sin xuat, Dé tao ra co s6 tn tai cho sé luong dong dao vién’ chic neudi ngoai quédc, thuc dan Phap da can thi¢p dia, cu thé 1a viée sip xép hé théng nhan vién 1u hon vao cong viée thude hanh chinh. Mot sit gia phuong Tay nhan xét ring: “Ti lé phan tram ctia cde vién clute ban xtt cdip duéi trong b6é may vién chite Phép thdp hon nhiéu so voi ti [é nay trong b6 may vién chite cia Ha Lan va Auh & Dong Nam A” (4; tr1.085). Nam 1900, 6 Mién Dien thude Anh, ngudi Au chiém hau hét cae chite vu tong ngach vién chtic cao cap nhat 6 trung uong, con fai dai da s6 cde chite vu hanh chinh “cap tinh” thi nim ngodi ngach nay do ngudi Mién Dien va nguoi An Do dim nhiém. Nam 1923, ngudi Mién Dien va An Do duge tuyén dyng nhiéu hon vao cle vi uf cao nhat tong nganh hanh chinh va cinh sat Trong khi d6 & Dong Duong thudc dia Phap, dau thé ky XX, 6 cp tinh Iugn cé mot vién cong sit Phap dig dau cai tri, nhing tinh 16n con them pho cong st, ngudi gitp vi cOng sit Va hing loat cée cong sé khdc cia ngudi Phdp. Cac trung tam hanh chinh cia tinh vA mét sO dia phuong, khu vue e6 tim cho quan tong dc biét vé chinh tri, quan sy efing déu cé dai dién truc tiép cha cong sit cai tri. Bén canh 16 chic chinh quyén, & méi str déu c6 cée nha, I chi nhanh cia céc cong séstrung uong c6 nhan vién hoat dong tdi tinh, huyén, xd... Mang ludi nhan vién khéng 16, rong khap trén da khang dinh tinh chat truc tiép trong cach cai tri ca thyc din Phdp, mac dit & mét 86 thudc dia, chting c6 c6 ging thi hanh céch “cai tri gidn tiép” thong qua viéc sit dung nhimg “hodng dé” ban xt, nhumg tuu chung lai, dé van chi 1 cach cai tri tryc tiép duge tra hinh mot céch vung vé ma théi. Trong nhiimg nam 1921, hay nhiing “tut link” ngubi Chih sitch thuge dja eta thie dan Auh ve Mute din Dhiip... 45 1926, Ton quyén Dong Duong da ban hinh cde sie lénh, nghi dinh nhim tang cudng va gidi quyét van dé vien chite ngudi Viet trong bo mdy hanh chinh. Song nhing, nhiing sac lenh, nghi dinh dé cing chi t6n tai trén gidy 18, con trén thue t& van cdn rat it vién chic ngudi Viet (chia yéu 1a tng 16p “thugng lu”) c6 mat trong bo may nha nude thude dia va hau nhu chi gitt cde chic vu nho bé. Su cai tri wuc tiép cla thuc dan véi dac trung li con sé vign chiic nguti Au khéng 16 da khign cho céc thuge dia Phép bi Khai thde, béc lot hét stéc nang né dé dap tmg nhu cau tham lam cit bon ngudi ma néu so sinh thi “nhing tén cirdp duong con ka nhiing ngitéi tong thién” bon ching (10; tr. 89). Diéu nay d3 gép phan quy dinh tinh chat an bam cilia dé quéc Phip. C6 thé néi mé hinh thuse dia Phap 1a rat dic trung cho chit nghia thuc dan kigu ci. Kha nhiéu thuge dia Anh cing c6 cach thie 16 chttc cai tri twong tu nhu vay, tuy nhién 6 su gidm hon yé tinh chat cai tri truc tiép nhu ta di phan tich, so sénh & trén. Nhiing thudc dia nay thudc m6 hinh thudc dia truyén théng ciia Anh. Bén canh dé, bing kinh nghigm va nhiig loi thé kinh té cho phép cua minh, d& quéc Anh cdn tao nén nhimg mo hinh thuge dia khéc hin Phép nh mo hinh thuge dia cia thuge dia 6 Mién Dién (1a mot tinh thude An D6) va dic biét 14 mé hinh ede lank thé ug tr. Tir ch6 budc phai thay ddi hinh thttc cai uj uude nguy co bing né manh mé phong ao gidi phéng dan téc & cée ving Linh thé (v6n IA thudc dia di dan mA ngudi Anh chiém da s6 hoc da ap dat duoc quyén théng tri lén da sO ngudi ban xi), thyc dan Anh da tim ra cach ring buéc khéo Iéo cdc thude dia ny ma. khong lam mat di quyén loi cho chinh quéc. Cae thudc dia nay dude goi Ia lanh thé ty tri, cé quyén tham gia Hoi nghi Thudc dia (tir 1907 1a Hoi nghi Dé quéc). Chinh phi cia cde thude dia nay c6 ton quyén vé noi tri, duge quyén tham gia hodc khéng tham gia vio cdc hiép dinh ky ket gitta dé quéc véi céc quéc gia khdc... Tuy nhién, tat c4 cdc Kink thé ty tri déu phai thia nhan su ding dau vé mat “pink than” cia Nit hoang Anh va khong duge quyén quyét dinh vé ngoai thuong va ngoai giao. Day thyc chat la sy thanh lap mét thit quyén ty tri cé kiém soat duoc dim bio bing quyén t6i cao cla thc dan Anh. Ngudi Anh & chinh quéc da di tin phong trong viée thyc hign kiéu déi phd “Ret ra dé d lai” v6i phong trao gidi phéng thudc dia. Va sy thanh cong duge biéu hign thong qua viée thyc dan Anh né trénh dugc phong trio dia, déng thdi tao ra cho minh nhimg déng minh trung thanh tuyét d6i ma sau nay sé cing Anh lap nén mot Khéi Lien higp Anh rat chic chin. Vé diém nay, d& quéc Phap ho’n toan thua kém Anh, né hau nhu chi cé duy nhat mot thuéc dia di dan Angiéri, song Kh6ng tao ra su cai tri khdc biét 6 dé. Trong qua trinh cai tri thudc dia, thyc dan Phap luén kiém soat chat ché va dat nhéing co cau x4 hoi ci & thudc dia dudi quyén cai tri cla minh, déng thdi fim moi cach cat xén quyén hanh va ju tranh & thudc ha thap bét vai td cita nhiing ngudi trude day 46 NGHIEN CUU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°%6 (60).2004 dig du, chi huy nhiing co cu dé. Vige lim s6 nha lanh cita thye dan Phap da lam cho dao cii dy cdm thay xtf sé clita minh bi ap bic, boc 16t nhiéu hon so v6i cae thude dia khéic (dac biét 1a so véi cde thude dia Anh), do dé, ho da dmg lén dau tranh. Va thé 1a ching nhiing Phap khong né tranh duge cac phong trao dau tranh 6 thudc dia ma ban than Lién higp Phap, tuy da thanh lap, song khong tén tai duge trén thuc té. Ngay cd chinh séch “rir ra dé G tai” ma thuc din Phép thyc hién sau nay nhdm cfu van hé hé thong thudc dia cing khéng thé thanh cong. Nguyén nhan co ban Ia vi ban chat cai ti qua bao tha cita thuc dan Php. Xin nhé ring cho dén nam 1944, trong dién van cita Tudng Dd Gon, doc tai hoi nghi Bradavin vé van dé thuéc dia, vin con khing dinh: “Mute dich ctia cong trinh khai hod do mie Php thyc hign & thudc dia gat bd moi ¥ dinh ue tri, moi kha nding phdt triéh ngoai Dé quée Phép; viée whiét lap wong wong lai, dit xa x6i di nita, mét ché dé ue tri wong cde thude dia, cling bi gat bé” (2; u. 51). Sy khée nhau vé chinh tri di cho thay tinh linh hoat cua thyc dan Anh trong ting xtr v6i vain dé thude dia. Diéu dé xem ra rat phir hop véi dac diém nhay bén va théi quen tinh todn thanh thuc cla quéc gia thuong mai nay. Viec dé t6n tai nhiéu m6 hinh thud dia 1a cach dé ngudi Anh chia cit c6 higu qua su doan két dau tranh giita cac thudc dia. Cé thé coi day 1a su ly giai vi sao trén thuc té khong t6n tai dugc mot Héi lién hiép cdc dan toc thude dia Anh chdng lai nude Anh ma lai xuat hién mot Hoi nghi dé quéc Anh hoat dong tuong d6i ou qua. 2. Vé kinh té Ban chat cua nén kinh té thudc dia cia Anh hay & thuée dia cita Phap thi cfing déu 1a qué quat, lé thudc, duoc vi nhu “cdi dudi nén kinh t@ chinh quéc. Tuy vay, dudi thdng tri thue dan cita hai nude dé quéc c6 dac trung kinh té kha riéng biét nur Anh va Phip, cdc thuéc dia cia chting vin cé mot sé nét khac nhau co ban. Nhu ching ta da biét, Phap la mot dé quéc “cho vay nding Idi” va cé quan diém dé cho céc thuge dia luén trong tinh trang “khong cé khd ning phat wien”. Vi thé, phuong thitc khai théc béc 16t ma ching 4p dung 6 thudc dia mang tinh chat rat c6 so, lac hau, cha yéu dua trén swt thu Ivom nhiing sin phim sin cé cita thuge dia va it c6 sy dau tu ki thuat. V6i d& quéc Anh, truyén thong va thé manh thuong mai tao diéu kién cho nuée Anh nghi ra them nhiéu hinb thie tng xit khdc déi vdi kinh té thudc dja dé nam thu lai nhiéu Igi nhuan va lau dai hon tir thudc dia. Bo truéng Bo Thue dia Anh Chamberlain (1836 - 1914) da ting tuyén b6: “Toi thdy nhiéu thudc dia ctia ching ta la nhiing bai déng sdin dang trong tinh trang khong sinh tei va cluing sé khong bao gid’ phat trién néw kang 6 sit gitip AG cita chinh quoc. Toi die dinh xem xét Ki luéng tdt cd moi truéng hop de 6 thé due ne tién bac cia nutéic Anh mét céich sing suét nat, dé nhitng bat déng san thide vé wong triéu Anh phat trién va sink loi cho dan t6c ta cling nhut cho dé quéc” (5; tr. 27). Chink stich thude dia eva thie dan Anh vie thue din Phép... 47 DE thude dia sinh loi 1én nhét, dé 1a muc tiéu ma thuc dan Anh theo duéi trong xay dung kinh té thuge dia. Bé day kinh nghiém cai tri thugc dia da gitip cho thye dan Anh nhan thay ring, néu chi don thudn khai thac thudc dia ma khong cé su dau tu thi chang nhiing kinh 1é thudc dia ngay cing kiét qué, chinh quée khong thu dugc nhiéu loi nhuan nia, ma ban than thyc dan sé phai hing chju mii nhon cia phong trho giai phéng dan toc. Hon thé nia, mot diém céin chil ¥ & dé quéc Anh 1a dé quée nay 6 nén kinh té phat trién hon va di truéc tong cach mang cng nghiép so vdi dé quéc Phap. Cho dén cudi thé ky XIX, viée sin xuat cong nghiép tong nuéc Anh dudng nhu da bio hoa. Va vi thé, cling véi viée tang cudng xuat khdu hang hoa sang thudc dia, tu. ban tai chinh Anh cing bat dau di chuyén vn, Ki thuat sang cdc thudc dia gidu e6 nguyén ligu va nhan cong ré dé tin hanh san xuat. Dan din, viée sin xudt & thudc dia di mé cho tr ban Anh mot huéng thu Igi nhuan [én do gidm duge chi phi van chuyén va tiép can true tiép Y6i thi truémg nguyén liu, nhan cong va tiéu thy. Bang cach nay, we ban Anh da “chuyén giao” sang thudc dia nhiing cong nghé cil va nhimg nganh san xudt khong con higu qua thu Igi nhuan cao & chinh quéc, tir d6 sin xudt ra ahimg hang héa (dac biét la hang tiéu ding) dé cung caip lai cho chinh quéc, vira dam bao hu edu tigu ding trong nuéc via thu duge loi nhudn cao. Cée thude dia thyc dan Anh chi ¥ phat trién sén xuat dau tién trong dé cé An Bo va sau nay chil yéu Ki cde lanh thé ww wi — nhimg hau phuong an todn cia thyc din Anh. Nhiing dae diém khéc nhau tén duge biéu hién 16 trude hét G viée dau wt cho thudc dia Anh va Phdp. Thong qua s6 von va tai sin phan bo G nude ngoai cia Anh va Phép, ngudi ta da tinh duge rang, déu tu cho thudc dia cla Anh nam 1870 chiém 1/3 téng s6 dau ww ra ben ngoai va tgp tue ting vio nhiing nam 30 olia thé ky XIX, trong khi dé nam 1913, du tu cho thuge dia cia Phép méi chiém 1/10 sé von dau tr ra bén ngoai va hau nhu khong tang gidta hai cudc dai chién thé gidi. Trude Chign tranh thé giéi lin thie Nhat, moi quan tam Ién nhat cia Phap chi yéu 1a chau Au (Nam 1914, t8i san cia Phap 6 céc nude chau Au chiém 3/5 tong s6 ti san & nude ngoai cia Phdp), trong d6 quan trong hon cd 1a Nga va Dong Au. Chi sau Chién tran thé gidi kin thir Nhat, v6i viéc mat nguén vén va thi trudng lon & Nga do Cich mang thing Mudi thanh c6ng, thyc dan Phaép mdi chuyén méi quan tam sang cdc thudc dia, biéu hién & cdc cong trinh khai théc qui mo va sau sée hon. Mot diém khac nhau kha ic biét trong dau tu cho thude dia gitta thuc dan Anh va thuc dan Phap 1a thuc dan Php luon tim cach chéng lai su dau tu ctla tu ban ngoai Phép vao céc thudc dia cia minh, trong khi dé ngudi Anh hau nhu khong hé dp dat mot han ché nao déi véi dau tu nude ngoai & thude dia, tét nhién Anh van git ty 1é dau wr cao nhat. Nam 1938, tw ban Phap chiém “95% téng sé von déu ue cia chau Au tai cdc xi nghiép kinh doanh va toan b6 vin dau ue vao cong wai nha mic” & Dong Duong (4; tr.1.126). 6 Malaixia thud Anh, nam 1930, téng sé vén déu tw cia 48 NGHIEN CUU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N°6 (60).2004 phuong Tay a 116,5 tigu bang, trong dé dau tw cla Anh chiém 70% va cho dén tude Chién tranh thé gidi lan thi Hai, “cdc céng ty M§ van sé hitu cde dén dién cao su lon nhat, rdt nhiéu von ctia Australia duoc dau tu yao nganh thiée va nguoi Nhat kiém sodt tat ca code mé sat” (4; tr. 1.126), ng dau tu manh mé cita Hoa kiéu va An kigu. ra cdn c6 st Thuc dan Anh da thuc su dua cdc thude dia vo guéng may thuong mai thé gidi thong qua sy kiém soat khéo Igo va higu qua ciia minh. Céc thuge dia cita Anh hau hét da duge Khai thde 16i da céc loi thé celia minh. Vé nong nghiép, cdc loai cay tréng c6 kha nang dem Iai sin Iuong va higu qua cao lién tue duge me rong dign tich va sin phim cia ching duge h ché bién lun tai thude dia. Vé céng nghiép, ngodi cong nghiép ché bién va sin xudt hing tigu ding, cde ng’nh cong nghiep c6 thé manh nguyén ligu 6 thude dia cing duoc dau ur von, méy méc, khoa hoc ky thuat dé phat wien. C6 thé lay vi du nhwnganh cong nghiép thiée da bién Singapore tré thanh “trung tdm Ibn nhdt thé gidt vé tuyén thie (4: 1.142) v6i ngudn nguyen ligu phong phi & ban dao Ma Lai va tir Xiem, Dong Duong thuge Php, Mien Dien, Australia, Trung Quée, Trung va Nam Phi duge thu nhan Nhu vay, hing xuat khdu tir thude dia Anh cé mt sé uong tuong déi 1a cdc sin phim cong nghiép ho’n chink, trong khi hang xudt khau tir thuge dia Phap chi yéu i nguyén ligu tho hoge méi qua so ché. Digu dé tao ra mot nh trang khé thd vi nhu da neu wen 1a: cdc thude dia Anh sit dung nguyen ligu tir thuge dia Phap dé sin xuat. Su nhay bén clia thyc dan Anh d6i véi kinh té thuéc dia cdn thé hién trong linh vyc thuong nghiép. Trén co sé khai thac vé vi ti dia ly, thuc dan Anh da dau tu! bién Singapore tir mot lang chai nho bé nghto nan tré thanh mét trung tam thuong mai quan trong nhat trong khu vuc, déng vai 1rd phan phéi nguyén ligu va sin phdm cong nghiép cho cde nude khéc, ké ca cho cdc thude dia Phép. Trude Chign tranh thé gidi Iain thi Hai, t6ng kim ngach thuong mai cla Singapore da dat 2.000 tiga déla (1déla Ma Lai = 0,025 bang). Tuy nhiing phat trién trén 6 cdc thude dia Anh vin khong bén ving béi chiu su chi phéi kiém soat chat ché cla thuc dan Anh, nhung ching ciing d4 tao nén cho thude dia Anh mot bé mat kha quan hon so véi thudc dia Phap vé kinh té. Su phat trign kinh t@ muon va kém hon ciia cdc thude dia Phap cdn thé hién 6 t6e dé xay dung mang luéi dudng sat rat cham chap. Duong sit thoi ky nay duge coi nhu 1a “con duong doc nhdt dé xam nhap kink 18" (2: tr.15), thé ma cho dén nam 1900, khong ké Bac Phi, toan b6 thuge dia Phdp mdi chi cd khong 600 km dudng sat, dén nam 1914, con sO nay tang len 1 5.800 km. Trong khi dé chi ring An D6 thuéc Anh, nam 1891, da cé chiéu dai dudng sat 1A 27.000 km (9; tr.502). Vi tam quan trong dac biét doi vai viéc khai thac van chuyén nguyén ligu, Iuu thong san xuat, phan phéi sn phim, mang luéi dutng sit néi riéng va giao thong van tai ndi chung d€n lugt minh Jai c6 anh hudng 1én doi véi kin té thuge dia. Dé Ti li do tai sao ede thude Chink sdch thuge Tia cha thie dan Anh oa thie din Dhap. dia Anh cang cé tién dé dé phat trién, dir kéo theo su phat uién dé, chting cang 1é thudc hon yao chinh quéc. 3. Vé van hod M6i nude thuc dan khi di xam luge thudc dia déu c6 gang du nhap va dp dat nén van hoa cila nude minh len thuge dia. Cling vi vay, ede thuoc dia Anh sé chiu dnh hudng chil yéu cla van hod Anh, va cdc thudc dia Phdp thi tuong ty, sé chiu anh huéng cht yéu cia van hod Phap. Thue té ay thé hién trude hét & mat ngén ngit. Tiéng Anh va ting Phép di du nhap vao cde thudc dia cua timg nude dé quéc, tro thanh ngOn ngir quan trong thi hai bén canh ngén ng& ban x, dic biét phd bién & ting l6p thuong luu, tri thie. Day chinh la cong cu dé thuc dan truyén ba van hod cila chinh quéc va dé nhan dan thudc dia tiép xtic V6i cdc yéu t6 van hod méi. Déi véi cde thudc dia Anh, do duge khai thac sém va cé nhdn duge sy déu tr khoa hoc - ky thuat nhat dinh cia thuc dan Anh, nén cée thude dia nay cing da tiép thu duge mot phan céc thanh tu cla cdch mang cong nghiép Anh, dién hinh nhit may hoi nude, dudng sit... Mat khdc, nhiéu céng tinh xy dung cita thuc dan Anh & thudc dia da thu su wd thanh mot yéu t6 van hod chat ctta thude dia & thai ky nay. Dac biét, cdc Vinh thé ty Ui, voi sO heong dong dao ngudi Anh sinh song (thudc dia di dan), chinh 1a nhimg thudc dia tiép thu gin nhw hoan chinh, day dd nhat vin héa Anh, tir phong cach 16i sng, céch wr duy dé tinh do san xuat, wi thie khoa 49 hoc...Su tuong déng van hod dy chinh 1a digu kién dé cdc quéc gia nay giinh duge quyén wr tri, déng théi lai 1a chat két dinh tu nhién vé quyén loi gidia chiing va chinh quéc, bén canh su can thiép cita thuc dan (tham chi con manh hon su can thigp nay). Doi voi cde thude dia Phdp, cic yeu t6 duge du nhap ti chinh quéc manh nhat 1 ww tung VA tri thie x3 hoi. Nhu ching ta da biét, tir sau cude Dai cdch mang Tu sin Phép 1789, van hod tién b6 cia nude Phap lan toad khap chau Au va thé gi6i véi cong thic néi tiéng “ng do, binh déng, bde di”. Thuc dan Php c6 gang ngan chan su tiép xtic tron ven nhing yéu t6 tién bd trén cdc thude dia va sit dung cong thtic “ar do, binh dang, bde di” dé mi bée lot. Song véi céng cu Ia tiéng Phép va sy hoat dong tich cuc cla Héi lién hiép Céc dan toc thudc dia Phdép (thinh lap nam 1921) trong viéc tuyén truyén, dua sich bao tién bo vé thude dia, nhan dan cac thudc dia, dac biét 1a tang l6p tri thitc Tay hoc vin c6 diéu kign tim hiéu sau rong déi véi van hod tign b Phap. Thong qua qué tinh tim hiéu dy, ngudi dan thude dia da nhan thay 16 ban chat lira bip cia nhing luan diga ma thuc dan réu rao, béi nhimg gi chting gay ra 6 thudge dia trai ngugc hin v6i nhting diéu tét dep duoc phan anh trong van hod - tu tuéng Phép. Thuc t& 46 li dan, phuc vu cong cude khai tha gidi Vi sao & cac thude dia Phép, nhiing ur tuéng dan chi tu san tién bé, tich cuc rat phat trién va c&e cude thude dia thutmg dién ra het stic quyét ligt. Negudi ta thudng ndi ring: “Niuig ke chdng ju tranh cia nhan dan 50 NGHIEN CUU CHAU AU - EUROPEAN STUDIES REVIEW N° (60).2004 déi ngutci Phap sau cay nhdt lai la nhiing nguoi biei riéng Phap gidt nhdi (4; tr. 1.008) D6 duge coi nhu mot két qua trai nguge voi chinh sach déng hod cita thuc dan Phép. 4. VE xa hoi Do thye dan Anh tign hanh khai thé thude dja tir rat sém va déng thdi cling dau w dé phat trién sin xuat (tuy con nhé hep), nén & cée thuée dia Anh, giai cdp tu san va giai cp cong nhan ngudi ban xtt hau nhu ra d&i cling mét liic. Trén co sé tiép nhan nhiing bién déi tich cuc do thyc dan mang lai, déng_théi thong qua qué trinh tham gia vao guéng may thuong mai cita chinh quéc va thé gidi, giai cap tu san thude dia ngay cang phat wién, trudng thanh vé kink té va ¥ thde chinh ti, dae biét 1a tang 1p tw san dan toc. O cdc Linh thé ty tri, qué inh trudng thanh nay nhanh hon béi giai cap tw ngudi da tring, trong dé chiém dai da s6 1a ngudi Anh, duoc thira huéng vén van hos hoan chinh cia phuong Tay va co tiém luc vé kinh té khé manh. Thyc té da ching minh, tir cudi thé ky XIX dén thé ky XX, giai cap tr san 6 cdc thude dia nay da lanh dao thanh cong phong trao dau tranh gianh quyén tu tri a cang t6 ra d6c lap hon so vdi chinh Hau het cae thudc dia Anh déu da thanh lap duge cac dang ciia giai cap tu sin quo tir rat sém so véi cc thuge dia cla céc dé quée Khe, mae di Itic ban dau cdc ding nay 6 thé chi fi “edi nép an roan” efin thiét cho chinh quyén thuc dan Anh, nhu Ding Quée dai 6 An Do. Nhung dan din, cing vi suv trudng thanh cita giai cap tur sin, dic biét Ki qua cc cude dai chign thé gidi, cde dang nay ngay mot manh lén, thodt khdi su kiém soat cua thuc dan Anh va nim vai tr quan trong déi véi phong to dau tranh gianh doc lap Giai cap céng nhan & céc thudc dia Anh cing vi sur phit trign cla kinh 1 wr ban chi nghia va su phat trién ctia giai cap tr san cing khong nging tang vé sO Iuong. Tir nim 1880 dén nam 1900, giai cap cong nhan An Do da tang tir 44.000 ngudi len dén 161.000 ngudi Tuy vay, véi kink nghiem théng ti cita giai cap tu sin & chinh quéc, thyc dan Anh rat chil ¥ tim cach chia cat phé hoai phong trio céng nhan. Hon nifa, do su phat ign ca giai caip us sin, giai cap cong nhan da dugc thu hut vio phong trio chéng thye dan Anh véi Linh dao 18 giai cap tu sin. G cde thuge dia Phép, do duce khai théc | mugn hon va phuong phap khai thie cdn ¢6 so, lac hau, khong ¢6 su dau tu 1én vé von va | ky thudt nén giai cap tu san thudc dia ra doi rat muon, thé luc kinh té yéu &t va theo dé nang luc chinh tri cing han ché hon. O Viet Nam thude Phap, mai dén sau sau Chién tanh thé gidi lén the: Nhat, giai cap tu sin méi inh thanh v. joan bé luc Iueng néng cot ctia giai cap ne sin Viét Nam vao cudi nhiing neim 20 dat khoang 2.000 nguoi, chiém 0,1% dan so cd née". Tay nhién do bi thyc din Phap chén ép, can tré phat wién nen giai cap ur sin © GS. Truong Hou Quynh - GS. Dinh Xuan Lam — GS. Le Mau Han. Dai cuong Lich sit Vier Nam; Toan tip. NXB Gido duc. Ha Noi. Tr. 699. Chink séch thude dia eta thie dan Anh va thue dan Dhaép... St % cdc thudc dia Php cting sém cé tinh thin dan téc va tham gia Linh dao phong tao dau tanh chéng thyc din Phép, nhumg khong s6m lap duoc dang riéng hoac dang duge lap ra c6 cuong linh chua ving ving. Diéu dy xudt phat 6 ché giai cdip tw sin 6 thude dia Phép bi 1é thudc qué chat ché vao thuc dan Phap vé quyén loi, thé luc kinh t& yéu 6t va sé luong nho bé, khong cho phép né c6 tiéng néi chinh tri manh mé hon. Trong khi d6, bdi cn nhigu nhan cong cho cong cude khai théc ban dau véi von dau tu con it, cong nhan & thude dia Phap lai ra ddi sm hon giai c&p ur sén, cha yéu 14 céng nhaén mé va céng nhan dén dién. Voi uu thé dong dio, c6 quyén loi giin bé chat ché v6i nhan dan lao dong hon giai cap tu san, lai cé st hé trg tich cue tir phong trio cong nhan Phap von cé tyén thong céch mang tir lau, giai céip cong nhan thuge dia cla Phap da tham gia dau tranh giai phéng dan téc va ngay cing déng vai trd quan trong. G Dong Duong, nam 1930, giai cap cong nhan da thanh lap duge chinh dang cia minh va ném chon quyén lanh dao phong trio gid phéng dan tc. Nhu vay, nhing biéu hién khéc nhau trén. mot sO phuong din wong chinh sdch thugc dia cita thye dan Anh va thyc din Phdp Ia kha 10 nét. Sy khée nhau trén Jinh vue nay 1a nguyén nhan, tién dé hodc 14 hé qué cia sy khdc nhau wen Tinh vuc khdc. Xét dén cing, ching déu xuat phat tu dac diém rieng vé qua. trinh phat trién kinh té, chinh tri, van hod cla timg dé quéc. Diéu dé tao nén sac thai da dang cho céc thudc dia cla chit nghia dé quéc. Tuy nhién, ching ta ciing can khang dinh rang, chinh nhimg khéc biét nay lai cang Tam néi bat len ban chat cla chi nghia dé quéc, chit nghia thuc dan, dé 1a luon luon tim diy moi céch 48 sao cho Khai théc, béc I6t va dan ap thude dia duge higu qua nit. TAI LIEU THAM KHAO . Jacques Arnault. Lén de chit nghia thie dan. Phan 1: Nhing giat doan cia cude xém huge thyc dan. Paris 1958. Bin dénh may, Thu vién Dai hgc Sur pham Ha Noi v Ray-mong Bac-bé. Dé dién ctia chit nghia thute dan Phdp, Nxb SuThat, Ha Noi, 1963. . Michel Beaud, Lich swt chi nghia ue ban nie 1500 dén 2000. Nxb Su That, Ha Noi, 2002. s D.G.E. Hall. Lich st Dong Nam A. Nxb Chinh tri Quée gia, H& Noi, 1997. Bai Héng Hanh. Qud trinh hinh thank Khoi Lién higp Anh. Luan van thae si nganh Lich sit, Trudng Dai hoc Khoa hoc xa hoi va Nhan van, DHQG, Ha Noi, 2002 2 . Phan Lang. Con hay khdng chit nghia thc dén, Nxb Su That, H& NGI, 1991. _ . VL. Lenin. Chit nghia dé quée, giai doan 161 ciing cla chit nghia te ban. Nxb Tign Bo, Matxcova, 1975 8. C. Mac — F. Ang. Tuyen tap. Nxb Su That, Ha Noi, 1970. 2 Va Duong Ninh - Nguyén Van Héng. Lich sit thé’ gidt edn dai. Nxb Gido Due, Ha Not, 2002. 10. Nguyén Ai Quéc. Ban dn ché dé tue dan Phdp. Nxb Su That, Ha Noi, 1976

Das könnte Ihnen auch gefallen