Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
br
25 de Setembro de 2016
AnaturezajurdicadoMinistrioPblico
Resumo:opresentetrabalhoobjetivadiscorrersobreanaturezajurdico
polticadoMinistrioPblicodentrodaConstituioFederalde1988.Seu
escopoavaliarsuatipologiajurdicocientficacomparadaaoLegislativo,
JudicirioeExecutivo.
1. Introduo
OEstadoDemocrticodeDireitoumaconstruofilosficaehistrica.
Asformas,osregimes,osmodelosdecadaEstadoedecadagovernotem
comopremissaumprocessolongodeformao,umresultadoque
pressupediversasecomplexasdialticaseentravessociais.Essemodelo
idealque,aospoucosfoimaterializandoseetornandocristalizadona
conscinciadosEstadosmodernos,aexpressodaCartaFundamental
brasileirade1988.
Aslutas,asconquistas,asdiscussesetransformaesdacoletividade,
constroemumprocessodeconsolidaodosvaloresfundamentais,
principalmentenoquetangeformajurdicopolticadesseEstado.
AinstituiodoMinistrioPblico,nonossoatualEstado,funo
indispensvel,peafundamental,baseepressupostodaprpriafilosofiae
essnciadesteEstado,assimcomotambmosooLegislativo,oJudicirio
eoExecutivo.
Defato,aatuaodainstituionoseiodesseEstadoDemocrtico,
impulsionadopeloTextoConstitucionalde1988,temcontribudoparao
fortalecimentodademocraciaedossentimentosderespeitoordem
jurdicabrasileira.
Destaforma,dianteseudestaqueeindispensabilidadenabuscados
preceitosdejustia,mistersefazacompreensodesuanaturezajurdica,
isto,doqueseconsisteeemqueestbaseadotalrgo,paramelhor
abstrairsuarealfunonaordemestruturaldoEstado.
Todavia,talcompreensoaindanosevpacficaeuniformizadaentre
aquelesquediscorremsobreotema.
Muitosdefendemaideiaqueareferidainstituiopertencentee
vinculadaaoPoderExecutivo,porpromoveredareficciasnormas.
Outros,porvez,advogamseroMinistrioPblicopertencenteaoPoder
Legislativo,ouatmesmoaoPoderJudicirio.Ainda,poucosafirmamser
oQuartoPoderdaRepblica,amparadoporsuasgarantias,funese
prerrogativasconstitucionais.
Adiversidadeconceitualeatemeridadedeseconcluirsobreanaturezado
aludidorgoministerialcriamdisfunesnouniversoacadmico
cientfico,tornandoaindamaisdifciltalentendimento,ofuscandoa
nitidezdoMinistrioPbliconobojodademocracia.
NestetrabalhoserodiscutidosconceitossobreainstituiodoMinistrio
Pblicoesuaepistemologiadentrodoordenamentojurdicobrasileiro.O
desenvolvimentodotrabalhopautarpelaobservaodestanaturezaem
facedaestruturaorganizacionaldoEstado,ecomotalinstituioestnela
inserida,principalmenteluzdafilosofiajurdicaedosconceitosda
cinciadodireito.
2. Ministrio Pblico
2.1.VisoGeral
AexpressoMinistrioentendese,semanticamente,porseroexercciode
determinadafunoouprofisso.JovocbuloPblicosignificatudo
aquiloquepertencecoletividadeouaopovoemgeral,sobdomniodo
Estado.AexpressoMinistrioPblicosignificaumofciopertencente
essnciadoEstado.(MIRANDAapudSANTANA,2008,p.21)
Inseridoemposiodedestaquenosistemajurdicobrasileiro,o
MinistrioPblico[1]umasdasprincipaisinstituiesdedefesados
interessessociaisedapromoodamudanasocial.
Dizoart.127,caput,daConstituioFederalde1988queOMinistrio
Pblicoinstituiopermanente,essencialfunojurisdicionaldo
Estado,incumbindolheadefesadaordemjurdica,doregimeedos
interessesindividuaisindisponveis,consagrando,almdareservada
persecuocriminal,asustentabilidadedasliberdadespblicas
constitucionaisemdefesadasociedade,comliberdade,unidade,
indivisibilidade,autonomiaeindependnciafuncionaldainstituioede
seusrgos.(MAZZILLI,1991,p.4142)
ComobemregistraEdilsonSantana,orgopermanente,porque
parteintegrantedoEstadoessencialfunojurisdicional,porque,sema
mesma,estaficariamutilada.(SANTANA,2008,p.21)
Sendoumenteeminentementevoltadoparaasociedadeparasuas
necessidadessociais,eletranscendeodireitopositivo,sedesenvolvendoe
seestabelecendoparaconcretizarumasdassuasgrandesaspiraes:a
realizaodajustia,daproteoedaservidoquelasociedadequeo
criou.(MACHADO,1989,p.25)
Ora,responsvelpelatransformaodarealidadesocialedaguardada
ordemjurdica,econsideradoindispensvelaoEstadoDemocrticode
Direitoesfunesessnciasjustia,oParquet,tratadonoTtuloIV(da
organizaodospoderes),noCaptuloIVdaConstituiofederalde1988
nosartigos127a130A,
noparticipadoprocessodeelaboraodasleis,masvelapelasua
observncianointegraoatojurisdicional,masessencialsua
prestaonosesubordinaaopoderexecutivo,masseusatostm
naturezaadministrativa(MAZZILLI,2007,p.42).
Destaforma,funcionaorgoministerialemproteodoregime
democrticosem,contudo,assumirqualquerformadesubordinaoede
vnculoaqualquerdospoderes,sejaexecutivo,sejalegislativo,seja
judicirio.
2.2.OrigensHistricas
NopossvelumaexataprecisosobreoaparecimentodoMinistrio
Pbliconahistria.Muitosforamosprocessosdeaperfeioamento,e
inmerasastransformaesqueainstituiosofreuparachegaraomodelo
atual,namigraodatuteladoEstadoparaatuteladasociedade.Alguns
autoresprocuramsuaorigemnoAntigoEgito,hcercadequatromilanos,
nafiguradofuncionriorealMagia[2].
Aindaoutros,inspirandosenosferosdeEsparta,referemsefigurade
umfuncionriogrego,chamadodetesmotetioudesmodetas,espciede
agentejudicial,militarereligioso,comosendoafontedesurgimentoda
instituio,cujamissoprecpuaeravigiarpelacorretaaplicaodasleis,
poistinhamafunodecontrabalancearopoderrealeopodersenatorial,
exercendoaacusaopblica(MORAES,2003,p.490).
AlgunsautoresencontramoembriodoMinistrioPbliconaRoma
Antiga,nosProcuratorisCaesaries,defensoresdoEstadoRomano.
Ocorrequenodecorrerdosanos,ainstituiodoParquetsempre
defendeuosinteressesdoRei,asvontadesdosoberanoedoimprio,
principalmenteapsaRevoluoFrancesa,quandoareferidainstituio
assumeoficialmenteopapeldeacusadoroficialdoEstadoefiscaldalei
(SANTANA,2008,p.29),oquevaisendoaolongodosanos,numprocesso
evolutivo,aperfeioadoatravsdelutaseconquistas,certodeque,emseu
advento,orgonoforacriadoparaadefesaincontestveldos
hipossuficientes,dosoprimidosedosdireitosociais.
AtemeridadedeveroEstadojulgarsemimparcialidade,corroboradocom
osideaisfrancesesdeumaInstituioConstitucionalnosculoXIV,faz
surgirumrgomultifacetrio,institucionalizandosuavontadeemprolda
justia,daliberdade,daigualdadeedafraternidade,deixandooMinistrio
Pblicoformalmentedestinadosatividadesessenciaisdaprestao
jurisdicional.
Emsucintodesfecho,preciosassoaspalavrasdeHugoNigroMazzilli
(2003,p.17):
(...)OmaiscomumindicarsequeoMinistrioPblicomodernotem
origemnosprocuradoresdoReidaFrana,ou,maisespecificamente,
naOrdenanade1302,deFelipeIV.Entretanto,verdadesejadita,
contemporaneamentenaItliaeemPortugal(OrdenaesdoReino),
existiramProcuradoresdoRei,comatribuiessemelhantes.(...)A
verdadequeaorigemdoMinistrioPblicoestligadadefesado
Reieacusaopenal(grifonosso).
2.3.OMinistrioPbliconoDireitoBrasileiro
Atrajetriadoparquetnodireitobrasileiroesuaevoluoinstitucional
noforamdiferentesdasuaprpriahistrianorestodomundo,trajetria
essamarcadapelatransiodoadvocatusreiparaadvocatuscivilis
societatis.
AindanoBrasilcolnia,antesdaindependncia,eatmesmonoBrasil
imprio,oProcuradordaCoroaedaFazendaexerciaafunode
PromotordeJustia,cujasatribuieseramestritaeunicamentecuidar
dosinteressesdoRei,nosepodendofalarpropriamentedeuma
instituio,nemdeautonomia.
AConstituioImperialde1824nosereferiuInstituiodoMinistrio
Pblico,otratandotosomentenasdisposiesdojuzocriminal,naqual
registravaoditoProcuradorcomodominuslitis(senhordaaopenal)[3],
oquetambmnofoidiferenteanosdepois,naprimeiraConstituioda
Repblica(1891),fazendosimplesmenterefernciaaoprocuradorgeral,
umbacharelidneoescolhidodentreosmembrosdoSupremoTribunal
Federal.
Somenteapsalgumasdcadasderepblicaepassadopoucomaisdeum
sculodeindependncia,aConstituiode1934trouxealumeaprimeira
refernciaconstitucionaldoMinistrioPblico[4],instantenoqualpode
seafirmaroseuaparecimentonoBrasilcomoInstituio[5],num
momentomarcadoporenfraquecimentosedistrbiosdemocrticos,como
relataEdilsonSantana(2008,p.32):
A10denovembrode1937,soboargumentodequeoscomunistasiriam
iniciarumlevantenoPas,oGovernofechouoCongressoNacional,as
AssembliasEstaduaiseasCmarasdeVereadores,impondocensuraaos
meiosdecomunicaodemassa,suprimindogarantiasconstitucionais.
GetlioVargassacramentouumgolpedeEstadoe,comoapoiodasForas
Armadas,outorgaumanovaConstituio.OMinistrioPblicosofreucom
ogolpe.Houveretrocessoinstitucional.
Apartirda,novasconstituintesmarcaramaevoluorepublicana
brasileira,vindoainstituioministerialalcanarsuaautonomia,a
obrigatoriedadedeconcursopblicoparaoingressonacarreira(naquals
poderiamperderareferidafunoporsentenajudicialouprocesso
administrativo,sendolhesasseguradoocontraditrioeaampladefesa),e
suainamovibilidade[6].
Damesmaforma,aLeiFundamentalde1967(esuaemendade1969),
trouxeexpressivastransformaesaorgo,aotratlonocaptulodo
PoderJudicirio,inspiradanaconceituaodequeOMinistrioPblico
InstituioessencialFunoJurisdicionaldoEstado,transformaes
estasfundamentaisparaasconquistasdeprincpiosindispensveisparao
corretoeeficazexercciodoparquet,comoaunidade,indivisibilidade,
independnciafuncionaleautonomiaadministrativa.
Atentamente,EdilsonSantanalecionasobretalevoluo:
Observase,contudo,que,emboratopograficamente,nombitodoPoder
Judicirio,aInstituionoselibertoudasamarrasdoPoderExecutivo,
postoqueosProcuradoresdaRepblica,ProcuradoresdeJustiae
PromotoresdeJustia(emprimeiraesegundainstncia)aindaestavam
incumbidosderepresentarcertosinteressesdegovernantes(2008,p.32).
Ora,oposicionamentoconstitucionaldainstituiosemprecausou
perplexidadenadoutrina,devidosmudanasnosprpriostextos
constitucionaiseasevoluesjurdicosociaisquesofreuoMinistrio
Pblico,resistindoparaaconstruodeumpoderdemocrtico,oquefoi
consolidadonomodernotextode1988(MORAES,2003,p.494).
Sobaatualticaconstitucional,norestadvidassobreasignificante
evoluoquepassouoMinistrioPbliconoBrasil,inseridodentrodeum
novoconceitoinstitucionaldedefesadosanseiossociaisedademocracia,
abandonandooantigopapelquepossua,ondenomaislutapelos
interessesdoEstadosingular,masporaquelesdeumasociedade
formadoradesteEstado,democrtico.
2.4.FunesInstitucionais
Examinandoseasltimastrsdcadas,percebesequeaconscincia
socialsobreoconceitodareferidainstituiotemseaperfeioado,
despindosedaquelavisolimitadaesimplistadeumPromotor[7]de
acusaonoprocessopenal.Talaperfeioamentoconcretizaatpica
instituiopblicacomoumaorganizaoaceitauniversalmentepelos
povoscomodefensoraeguardidosvaloresmaisrelevantesdasociedade
(custossocietatis[8])edodireito(custosjuris[9]).Defato,sendoo
MinistrioPblicotitularprivativodaaopenalpblica,seumister
acusatriopioneironadefesadasliberdadesindividuais,aoasseguraro
contraditrionaacusao,possibilitandoumjuzoimparcial.
Atualmente,inspiradopelasnovasnecessidadestangveisdasociedade,
valendosedanovaordemconstitucionaltrazidapeloconstituintede1988,
epeloavanodasalvaguardadosdireitoshumanos,exigidaportodasas
culturas,oMinistrioPblicoinstituioampla,preocupadacoma
concretizaodobemcomum,funcionandonaproteodaordemjurdica,
doregimedemocrtico,edosinteressessociaiseindividuaisindisponveis,
provocandoojudicirioeminmerasaes[10],emdefesadomeio
ambiente,doidoso,doconsumidor,dopatrimniopblico,dopatrimnio
histricocultural,dalegalidade,eficinciaemoralidadenaadministrao
pblica,zelando,sobretudo,pelasociedadeeseubemestar.Podeainda,
vistoseucarterinterveniente,atuarcomocustoslegis[11],defendendo,
sejaaindisponibilidadedosinteressesdedeterminadacomunidade
(devidoaqualidadedeumaparte),sejaointeressepblico(devidoa
naturezadalide).
Essamissomaterializasenoart.129daLeiFundamental,que
preconizouozelopeloefetivorespeitodospoderespblicosedosservios
derelevnciapblicaaosasseguradosnaConstituio,promovendoas
medidasnecessriassuagarantiaoinquritocivileaaocivilpblicaa
aodeinconstitucionalidadeouarepresentaoparafinsdeinterveno
daUnioedosEstadosodireitodeverdeexpedirnotificaesnos
procedimentosadministrativosdesuacompetncia,requisitando
informaesedocumentosparainstrulosocontroleexternodaatividade
policialodireitoderequisitardilignciasinvestigatriaseainstauraode
inquritopolicialalmdeexerceroutrasfunesquelheforemconferidas,
desdequecompatveiscomsuafinalidade(vedadaarepresentaojudicial
eaconsultoriajurdicadeentidadespblicas),estabelecendo,por
conseguinte,atuaodireitaeindependentedorgoministerialjunto
atividadesocialeestatal,sustentandoseupapelnocenrioconstitucional.
Emconcluso,importanosregistrarasdoutaspalavrasdeAntnio
CludiodeCostaMachado:
OMinistrioPblico,portanto,esteserjurdicopermanente,posto
queextrapolaoindivduonotempoenoespao,equepossuividae
disciplinaprprias,forasequalidadesparticulareseumavocao
especialdebemserviraprpriasociedadequeocriou(1989,p.25).
Destaforma,hojeoMinistrioPblicoainstituioquemaistematuado
paraadefesadosinteressesedireitosmassificados,sejanocampo
extrajurisdicional,sejanojurisdicional,tornandosepartedoprprio
Estadoparaaconcretizaodarealizaodajustia[12].
Incasu,aconceituaoepistemolgicasedarnouniversojurdico[17],
aplicandoseaosinstitutosdestacincia.
Aotratarotema,fazseindispensvelfazeralusospalavrasdoilustre
professorMiguelReale,vistoquetalconceitopertenceaocampoda
FilosofiadoDireito.
AOntognoseologiaJurdicapartegeraldaFilosofiadoDireitodestinada
adeterminaremqueseconsisteaexperinciajurdica,indagandodesuas
estruturasobjetivas,bemcomoasabercomotaisestruturassopensadas,
ouseja,comoelasseexpressamemconceitos.
(...)
...,pois,oestudocrticodarealidadejurdicaedesuacompreenso
conceitual,naunidadeintegrantedeseuselementosque,comoveremos,
sosuscetveisdeseremvistoscomovalor,comonorma,ecomofato,
implicandoperspectivasprevalecentementeticas,lgicasouhistrico
culturais(REALE,2002,p.301e305).
Apartirdestaindagao,possvelquestionarqualquerelemento
componentedoobjetoestudado,ecomoesteselementossepemem
relaoaosoutros,ouseja,queque,emsuma,nessarealidadeotorna
compreensvelcomojurdico.Assim,comofatoressencial,serpossvel
diferenciarumobjetodooutro,dividiloseorganizlossistematicamente
parasuamelhorcompreenso,epara,metodologicamente,inserilodentro
decampostipolgicosdistintosnacinciaestudada.
Asistematizaodedivisesdosdiversosinstitutosestudadosnacincia
jurdicaproporcionaavisouniversaldarvorejurdica,oferecendoa
perspectivadeestudoeaplicabilidade.Estasetorizaodeclasseseramos
(obradaCinciadoDireitoedaDogmticaJurdica)tornaprticoseu
conhecimento,asinvestigaescientficaseoaperfeioamentodesuas
instituies(NADER,2005,p.347)[18].
Sobreoassunto,ensinanosMiguelReale:
UmadastarefasprimordiaisdaEpistemologiaJurdicaconsiste,alis,na
determinaodoobjetodasdiversascinciasjurdicas,nospara
esclareceranaturezaeotipodecadaumadelas,mastambmpara
estabelecerassuasrelaeseimplicaesnaunidadedosaberjurdico
(2002,p.306).
Comoformadeaclarar,destarte,aquesto,deformacomqueoobjeto
estudado(ainstituiodoMinistrioPblico)fiquedetalmodo
classificadoedeterminadocomoinstitutojurdico,bemcomoexplicado
epistemologicamente,mistersefazaconceituaodetrsinstitutos
(jurdicos)nodeslindedotema:instituio[19],rgoepoder.
3.1.Instituio
Oconceitodeinstituiotraduzseemserumenteabstrato,
convencionadoelegitimadopelasociedade[20]afimdeestabelecer
relaodeordem,relacionamento,ouautoridade.ummecanismosocial
quecontrolaosindivduos,sendoumprodutodeseusinteressesque
refletemsuasexperincias,organizadosobaformaderegrasenormas,
visando,principalmente,aordenaoentresuasinteraes.
Dentrodarbitapolticoconstitucional[21],asinstituiespodemser
personalizadasedespersonalizadas,estabelecidaselegitimadaspara,
organizadamenteeestruturadamente,concretizaremcertoobjetivo,ou
seja,tornaremrealeeficazdeterminadanecessidade.
3.2.rgo
Porsuavez,rgo(aquientendidotambmsobaperspectivapoltico
constitucional)seriatodaequalquermicrounidadeinseridadentrodeum
macrosistemacapazdegerenciarseusobjetivos.
Soelessupremos(constitucionais)oudependentes(administrativos).
Aquelessoosaquemincumbeoexercciodopoderpoltico,cujoconjunto
sedenominagovernoourgosgovernamentais.Osoutrosestoemplano
hierrquicoinferior,cujoconjuntoformaaAdministraoPblica,
consideradosdenaturezaadministrativa.Enquantoosprimeiros
constituemobjetodoDireitoConstitucional,ossegundossoregidospelas
normasdoDireitoAdministrativo(SILVA,2006,p.107).
Etimologicamente,rgoumaunidadecomatribuioespecficadentro
daorganizaodoEstado.compostoporagentespblicosquedirigeme
compemorgo,voltadoparaocumprimentodeumaatividadeestatal.
ElesformamaestruturadoEstado,masnotmpersonalidadejurdica,
umavezquesoapenaspartedeumaestruturamaior,essasimdetentora
depersonalidade.Comopartedaestruturamaior,orgopbliconotem
vontadeprpria,limitandoseacumprirsuasfinalidadesdentroda
competnciafuncionalquelhesfoideterminadapelaorganizaoestatal
(SILVA,2006,p.760).
3.3.Poder
Aetimologiadaexpressopoder[22],dolatim,potere,revelaa
capacidadedeimposiodavontade,dodireitodedeliberar,agir,decidir,
exercersuaautoridade,soberania,domnio,influnciaoufora.
DaanalisedoverbetedescritoporNorbertoBobbio,podemosperceberum
conceitodiferentedojulgadoporumaidiageral,entendoopodersocial
nocomoumacoisaouasuaposse,massimumarelaointerpessoal:
...Opoderentendidocomoalgoquesepossui:comoumobjetoouuma
substancia(...)quealgumguardanumrecipiente.Contudo,noexiste
poder,senoexiste,aoladodoindividuoougrupoqueoexerce,outro
individuoougrupoqueinduzidoacomportarsetalcomoaqueledeseja
(BOBBIO,2000,p.933a942)(grifonosso).
FestejadaconceituaodeJosAfonsodaSilvasobreotema,quandodiz
queopoderumfenmenosciocultural.(...)Definesecomouma
energiacapazdecoordenareimpordecisesvisandorealizaode
determinadosfins(SILVA,2006,p.106/107).
Nomodeloconstitucionalatual,oEstadoBrasileiroexercetalsoberania
atravsdosPoderesExecutivo,LegislativoeJudicirio,conformepreviso
noartigo2daLeiFundamentalde1988.
Combasenessapremissa,olegisladorconstituinteoriginrioafirmouno
artigo2daCartaPolticaquesopoderesdaUnio,independentese
harmnicosentresi,oLegislativo,oExecutivoeoJudicirio,
estabelecendoqueoLegislativo,pormeiodeseusrepresentanteseleitos
diretamentepelopovo,funcionatipicamentelegislandoefiscalizando[24]
dentrodoslimitesedosditameslegaisoExecutivo,porsuavez,
representadopeloChefedeGoverno[25],funcionaprecipuamentena
prticadeatosdeadministrao,executandoedandoefetividadelei,
gerindoacoisapblica,realizandoedefinindoapolticadeordeminterna
(easrelaesexteriores)finalmente,pois,oJudicirio,representadopor
seusmembrosindependentes,inamovveis,evitalcios,cabeafuno
tpicadejulgar,aadministraodajustia,solucionandoosconflitosque
surgiremnoseiodesuajurisdio,aplicandoaleiaumahiptese
controvertidamedianteprocessoregular,produzindo,afinal,coisajulgada,
comoquesubstitui,definitivamente,aatividadeevontadedaspartes
(ALVIMapudMORAES,2003,p.448).
Registrese,ainda,queinexistenoatualmodeloconstitucional,a
exclusividadefuncionalabsoluta,possibilitando,acadapoder,oexerccio
dasfunesquelhesotpicas,edasquelhesoatpicas,noexercciodos
misteresconstitucionais(MORAES,2003,p.420),permitindo,ao
Legislativo,administrarejulgaraoExecutivo,legislarejulgareao
Judicirio,legislareadministrar,noslimiteslegais.
Contudo,oMinistrioPblico,sendoparticipantedadiviso
funcionaldoEstado,tambmelementoindispensvelnosistemade
freiosecontrapesosnacontenodopoderestatal,comoossoo
Legislativo,oExecutivoeoJudicirio.Ora,tantoestescomoaquele(o
MinistrioPblico),assemelhamemvirtudedaautonomia,independncia
efinalidadesconstitucionais,exercendotodos,funesnicasdoEstado.
OcorrequeoposicionamentoconstitucionaldoMinistrioPblico
sempreprovocouimpassesnadoutrina,principalmentedevido
transformaoeevoluoqueaInstituiosofreuaolongodosanos,
restandoperplexidadeaodefinilocomorgoatrelado(ouvinculado)a
algumpoder,sejaaoLegislativo,sejaaoExecutivo,sejaaoJudicirio.
Sobreotema,HugoNigroMazzillidiscorre:
HquemsustentequeoMinistrioPblicoestariaatreladoaoPoder
Legislativo,aesteincumbidaaelaboraodaleieaoMinistrioPblico,a
fiscalizaodoseufielcumprimento.Hquemdefendaqueaatividadedo
MinistrioPblicoeminentementejurisdicional,razopelaqualestaria
eleatreladoaoPoderJudicirio.Eh,ainda,quemafirmequeafunodo
MinistrioPblicoadministrativa,poiseleatuacomofimdepromovera
execuodasleiseestariaatreladoaoPoderExecutivo(1997,p.19e20).
Ainda,AlexandredeMoraes:
AnalisandoaCartaAnterior,quecolocavaoMinistrioPblicocomo
rgodoPoderExecutivo,CelsodeMellojapontavaqueseusmembros
sujeitavamsearegimejurdicoespecial,gozando,nodesempenhode
suasfunes,deplenaindependncia.Porsuavez,ManoelGonalves
FerreiraFilho,concordandocomaindependnciaministerial,colocavao
comorgoadministrativo,destinadoazelarpelocumprimentodasleis,
cabendolheadefesadointeressegeraldequeasleissejamobservadas.
Damesmaforma,JosAfonsodaSilvaafirmaqueaInstituioocupa
lugarcadavezmaisdestacadonaorganizaodoEstado,emvirtudedo
alargamentodesuasfunesdeproteoaosdireitosindisponveisede
interessescoletivos,tendoaConstituioFederaldadolherelevode
Instituiopermanenteeessencialfunojurisdicional,masque
ontologicamentesuanaturezapermaneceexecutiva,sendoseusmembros
agentespolticos,ecomotal,atuamcomplenaetotalindependncia
funcional(SLAIBIFILHOMELLOFILHOFERREIRAFILHOapud
MORAES,2003,p.494).
Todavia,naCartaAtual,baseadanatendnciainternacional,oMinistrio
Pblicoconsagraseplenamenteindependente,desvinculadode
qualquerpoder,tornandoseumestranhononinhosejadoLegislativo,
sejadoExecutivo,sejadoJudicirio,comportandotodososrequisitos,
garantiasevedaesatinentesaosclssicospoderesdoEstado,contudo,
semafunoprecpuadejulgar,deadministrar,muitomenos
delegislar.ComobemobservaoMinistrodoSupremoTribunalFederal,
SeplvedaPertence,
aseodedicadaaoMinistrioPblicoinserese,naConstituio
Federalde1988,aofinaldottuloIVDaOrganizaodosPoderes,no
seucaptuloIVDasFunesEssenciaisJustia[26].Acolocao
tpicaeocontedonormativodaSeorevelamarenncia,porparte
doconstituintededefinirexplicitamenteaposiodoMinistrio
PblicoentreosPoderesdoEstado.
(...)
Arazosubjacentecrticacontemporneadaintegraodo
MinistrioPbliconoPoderExecutivo[ounoPoderLegislativoeatno
PoderJudicirio]esta,naverdade,napostulaodaindependncia
polticaefuncionaldoMinistrioPblico,pressupostodaobjetividadee
daimparcialidadedesuaatuaonassuasfunessintetizadasna
proteodaordemjurdica
[27](MORAES,2003,p.494e495).
Portanto,observasequearelaoqueoMinistrioPblicotemparacom
osoutrospodereseminentementeindependente,complementandoasto
somentenaquiloquelhesforamconferidos:funcionarparaquea
soberaniadoEstadoseexteriorize,afimdecumprirseupapelpeloqual
foicriado.Independnciaessa,essencialeindispensvelsobrevivnciada
instituio,sobretudoviabilidadeeeficciadesuaatuao,sendoque
seupapelinstitucionalrestariaprejudicadoeincuo,se,defato,a
instituioministerialfossedetalmodosubjugadaouatreladaaqualquer
outrorgo.
4.1.MinistrioPblico:QuartoPoder?
Discussoqueaindaseestendedeformaheterogneaentreoscientistas
jurdicos,sendopertinentesuabreveabordagemnestetrabalho,sobrea
visualizaoeaconceituaodoMinistrioPblicocomoumPoder,ou
melhor,oQuartoPoder.
Muitassoasabordagenseosargumentosquesustentamtalconceituao.
PassadosvinteanosdapromulgaodaCartaMagnade1988,adoutrina
discute,aindahoje,ondesesituariaaInstituionoquadrodefinidopela
ConstituioFederal.Porconseguinte,paraalguns,oMinistrioPblico,
atualmente,constituiumverdadeiroQuartoPoder.oquevaticina
AlfredoValladonaspalavrasdeEdilsonSantana:
AsfunesdoMinistrioPblicosubiram,pois,aindamais,de
autoridade,emnossosdias.Eleapresentacomoafiguradeum
verdadeiropoderEstatal!SeMontesquieutivesseescritohojeOEsprito
dasLeis,porcertonoseriatrplice,masqudruplaadivisodos
poderes.Aorgoquelegisla,aoqueexecuta,aoquejulga,umoutro
rgoacrescentaeleoquedefendeasociedadeealei,peranteaJustia,
(sic!)partaaofensadondepartir,isto,dosindivduosoudosprprios
poderesdoEstado.(1954,p.3339).
OutrosconsideramqueaInstituioconstituirgodotadodeautonomia,
participantedosistemadefreiosecontrapesos[28]fixadospelo
constituinte,e,portanto,nointegraoquadrodenenhumdospoderes.
AutorescomoHugoNigroMazzillieClmersonMerlinClveapontamque
oconstituintepoderiaterevitadoessasdiscussessetivessecolocadoo
MinistrioPblico,ladoaladocomoTribunaldeContas,entreosrgos
defiscalizaoecontroledasatividadesgovernamentais,oucomojo
fizeraaCartade1934,entreosrgosdeCooperaonasAtividades
Governamentais(MAZZILLI,1997,p.142).
Ora,oMinistrioPblicoestinseridonaConstituiodaRepublica
FederativadoBrasilde1988noTtuloIVDaOrganizaodosPoderes
porm,emseoprpria(arts.127a130daCRFB/88),dentrodo
CaptuloDasFunesEssenciaisJustia.Est,portanto,separadodos
demaisPoderesdoEstado,nopossuindo,ainda,talstatuspelaLei
Fundamental,deixandodeserconceituadocomopoder.
Caberessaltarqueaprpriadefiniofeitapelolegisladorconstituinte
originriodoMinistrioPblicocomoInstituioecomorgo,exclui
suacaracterizaocomoPoder,porseretimologicamenteincompatvel
dentrodoatualmodeloconstitucionaldeestruturaestatal,estandoo
MinistrioPblicofuncionandocomoummecanismolegitimadopela
sociedadeafimderefletirseusinteressesinstituio,estruturadocomo
umaunidadeinseridanesseEstadorgo.
Comefeito,vislumbramosqueaConstituioFederalde1988nooelevou
categoriadePoder,masdispsqueele,noexercciodesuasfunes,
rgoobrigatoriamenteindependente.Porconseqncia,tem,comoos
trspoderes,funesindependentes,semainterfernciadequalquerum
delesesemposicionloemnenhumdospoderespblicos.
5. Consideraes finais
Nessaperspectiva,considerandoaspremissasexpostas,fundasenosso
entendimentonaressalvadeumMinistrioPblicocomorgodefuno
deEstado,assimcomooLegislativo,oJudicirioeoExecutivo,numa
otimizaoerevoluodoconstituinteparaofimdeequilibraropoder,de
frearosexcessos,exigirodevido,provocaracorretaaplicaodosistema
jurdicoedasrelaessociais.Antes,noinstituiovinculadaaqualquer
poder,nopertencenteaqualquergovernante.Porfinalidade,defendeos
interessessociaisdacomunidadeaqueserve,salvaguardandoosbenseos
valoresessenciaisprevalnciadacidadaniaedoestadodedireito.
Encarregase,dentreoutrasatribuies,defazercomqueospoderes
Executivo,LegislativoeJudicirio,nousodesuasatribuies,respeitemos
direitosquealeimaiorassegurou,exigindoumacompletaeabsoluta
independnciaeautonomiaparafuncionar,sendoquenesseEstado
RepublicanodeDireito,representativoedemocrtico,cabeaoParqueta
principaltarefadadefesadesuaintegridade,e,sobretudo,dasociedadea
quemsedestinamosseusserviosecuidados,mostrandoseincompatvel
talvinculao.
Importaregistrarque,aolongodasduasltimasdcadasdosculo
passado,essaautonomiatornaseaindamaistangvel,aopontoquea
instituioconseguiuromperbarreirasqueaprendiamjuntoaoPoder
Executivo,tornandovisvelaprocessodejudicializaodopas.Tal
ascensoparadoxal,realizadanumcontextomarcadoporideologiasanti
Estado,ssedeuporque,nocursoderedemocratizaodopas,o
MinistrioPblicolutouparasedesvinculardoPoderExecutivoe
construirumaimagemdeagentedasociedadenafiscalizaodospoderes
polticos.Nessesentido,pormaiscontraditrioqueparea,oMinistrio
Pblicosoubecaptarosentidodamudanadapocae,naviradadessa
redemocratizao,posicionouseaoladodasociedadeedecostasparao
Estado,apesardeserpartedele.
Assim,antecipandoseconsolidaodademocracia,viusacramentadoo
seuperfilinstitucionalnocorpodaLeiMaiordopas,emcaptuloprprio,
gozandodetotalautonomia,independentedosclssicospoderesda
Repblica,judicializandoosconflitosqueantesficavammercdeum
tratamentoexclusivamentepolticoouadministrativo,transmutandoum
rgotipicamentedejustiaemdefensordopovo,traduzindoumofcio
integrantedaessnciadoEstado,exercendoparceladesoberania,
imprescindvelprpriasobrevivnciadasociedade,dadaasuatamanha
importncianoatualparadigma.
Portudoisso,tornaseevidentequeoMinistrioPblicopossuidor,no
exercciodesuasfunes,dosqualificativosdasclssicasfunes
fundamentaisdoEstado:PoderLegislativo,ExecutivoeJudicirio,sendo
designificanteimportnciaregistrarquesuafunoadministrativanose
confundecomatradicionalfunoadministrativaefetivadapeloPoder
Executivo,noseachandosubordinadoaosdemaispoderes,postoquefoi
elevadoposiodergoconstitucionalautnomo,gozandode
equivalncianotocantequalidadedoregimejurdicoconstitucional,
podendoexercersuasatribuiesinclusivecontraessespoderesestatais,
naplenitudedesuasgarantiaseprerrogativas.
Destarte,entendemosque,dasconcepessobreanaturezainstitucional
doMinistrioPblico,aquemelhorexplicaasuaposturainstitucionala
queodeslocadasociedadepoltica,comorgorepressivodoEstado,para
asociedadecivil,comolegtimoeautnticodefensordasociedade.Esse
deslocamentosejustificariaportrsrazesfundamentais.Aprimeiraseria
asocial,queseoriginoucomavocaodoMinistrioPblicoparaadefesa
dasociedade:eleassumiupaulatinamenteumcompromissocoma
sociedadenotranscorrerdesuaevoluohistrica.Asegundaseriaa
poltica,quefoisurgindocomavocaodaInstituioparaadefesada
democraciaedasinstituiesdemocrticas.Aterceiraseriaajurdica,que
seefetivoucomaConstituiode1988,queconcedeuaorgoautogesto
administrativaefuncionalelheconferiuvriasatribuiesparaadefesa
dosinteressesprimaciaisdasociedade.
Emverdade,odeslocamentodoMinistrioPblicodasociedadepoltica
paraasociedadecivilmuitomaisfuncionalqueadministrativopois,
administrativamente,oMinistrioPblicoaindapermanececomestrutura
deinstituioestatal,comquadrodecarreira,leiorgnicaprpriae
vencimentosadvindosdoEstado,oquefundamentalparaqueeletenha
condiesdeexerceroseupapelconstitucionalempdeigualdadecomos
Poderesestataisporelefiscalizados.
Importaressaltar,deformaconclusiva,queoconstituinteoriginriono
alouoMinistrioPblicocategoriadePoder,mesmoporquenoerao
caso,mas,indubitavelmente,disseebradouqueele,noexercciodesuas
funesrgonecessariamenteindependente,semaingernciade
qualquerumdeles,afimdeasseguraradefesanodoEstado,masda
ordemjurdicaedoDireito,emproldopovo,verdadeirotitulardopoder.
Referncias
DONIZETTI,Elpdio.CursodidticodeDireitoProcessualCivil.8.Ed.
RiodeJaneiro:LumenJuris,2007.
FILHO,JosdosSantosCarvalho.ManualdeDireitoAdministrativo.19.
Ed.RiodeJaneiro:LumenJuris,2008.
FIZA,Csar.DireitoCivil:CursoCompleto.9.Ed.BeloHorizonte:Del
Rey,2006.
MACHADO,AntnioCludiodeCosta.AintervenodoMinistrio
Pbliconoprocessocivilbrasileiro.SoPaulo:Saraiva,1989.
MAZZILLI,HugoNigro.IntroduoaoMinistrioPblico.SoPaulo:
Saraiva,1997.
MAZZILLI,HugoNigro.ManualdoPromotordeJustia.2.Ed.SoPaulo:
Saraiva,1991.
MAZZILLI,HugoNigro.OacessoJustiaeoMinistrioPblico.5.Ed.
SoPaulo:Saraiva,2007.
MORAES,Alexandrede.DireitoConstitucional.14.Ed.SoPaulo:Atlas,
2003.
NADER,Paulo.IntroduoaoestudodeDireito.25.Ed.RiodeJaneiro:
Forense,2005.
REALE,Miguel.FilosofiadoDireito.20.Ed.SoPaulo:Saraiva,2002.
SANTANA,Edilson.InstituiodoMinistrioPblico.2.Ed.Leme:J.H.
Mizuno,2008.
SILVA,JosAfonsoda.CursodeDireitoConstitucionalPositivo.28.Ed.
SoPaulo:Malheiros,2007.
[1]Nestetrabalho,MinistrioPblicoexpressoequivalenteaMP,
InstituioMinisterial,ParqueteMagistraturadeP.
[2]SegundotextosdescobertosemescavaesdoEgito,talfuncionrioera
alnguaeosolhosdoReicastigavaosrebeldes,reprimiaosviolentos,
protegiaoscidadospacficosacolhiaospedidosdohomemjustoe
verdadeiro,perseguindoomalvadomentirosoeraomaridodavivaeo
paidorfofaziaouviraspalavrasdaacusao,indicandoasdisposies
legaisqueseaplicavamaocasotomavapartedasinstruespara
descobriraverdade.(VELLANIapudMAZZILLI,1991,p.1e2).
[3]CdigodeProcessoCriminaldoImpriode1832.
[4]Sem,contudo,dedicarlhettuloautnomo,considerandoocomo
rgodecooperaonasfunesgovernamentais.
[5]Emquepeseanomeaodeseusmembrosserfeitadeforma
discricionriapeloPresidentedaRepblica.
[6]EstruturaorganizacionalcontidanaLeiMaiorde1946.
[7]AexpressoPromotordeacusaoaindadifundidanalinguagem
social,vistoqueoprofissional,membrodainstituioministerial,
denominadoPromotordeJustia.Estelivreparafazerjustia,eno
estvinculadoaopedidodecondenaodosupostoru,podendo,
inclusive,requereroarquivamentodosautos(investigatriosou
processuais)dianteelementosquedemonstremadescriminalizaodesua
conduta.
[8]Defensordasociedade.
[9]DefensordoDireito.
[10]rgoAgentedemandista.
[11]Fiscaldalei.
[12]MinasGerais.MinistrioPblico.ProcuradoriaGeraldeJustia.
CentrodeEstudoseAperfeioamentoFuncional.ManualdeAtuao
FuncionaldoMinistrioPblicodoEstadode
MinasGerais/CentrodeEstudoseAperfeioamentoFuncional.Belo
Horizonte:CEAF,2008,p.68/69.
[13]Etimologialatinanaturae.
[14]Estudocrticodosprincpios,hipteseseresultadosdascinciasj
constitudasteoriadacinciateoriadoconhecimento.Buscatratarum
problemanascidodeumpressupostofilosficoespecfico(ABBAGNANO,
2000,p.183).
[15]Doutrinaestabelecida.Oconhecimentodosujeitosobreoobjetoj
prestabelecido(MESSEN,2000,P.29).
[16]Mediaoentreoracionalismoeoempirismo.Consideratantoa
experinciaquantoopensamentocomofontesdoconhecimento
(MESSEN,2000,P.62).
[17]Relativoaodireitoconformeosprincpiosdodireito(FERREIRA,
2004,p.410).
[18]Umclaroesimplesexemplodestefenmenoaclssicadivisoentre
DireitoPblicoeDireitoPrivado,ensejandofundamentosparase
identificaremqueseconsistedeterminadosinstitutosjurdicos.ODireito
Constitucional,p.Ex.,inseresenoramodoDireitoPblico.Esta
conceituaotraduz,genericamente,suabaseepistemolgica,portanto,
qualsejasuanaturezajurdica.
[19]Aquiemsentidodecoisainstituda.
[20]Ouporumgruposocial.Nocabediscutiraamplitudequeesta
instituiodevaabranger.
[21]Excludooconceitofilosfico.
[22]ConceitoSociolgico:habilidadedeimporasuavontadesobreos
outros,mesmoseestesresistiremdealgumamaneira.ConceitoPoltico:
capacidadedeimporalgosemalternativaparaadesobedinciaopoder
poltico,quandoreconhecidocomolegtimoesancionadocomoexecutor
daordemestabelecida,coincidecomaautoridade.
[23]Essadivisoclssicaestconsolidadaatualmentepeloartigo16da
DeclaraoFrancesadosDireitosdoHomemedoCidado(1789)e
previstanoartigo2nanossaConstituioFederalde1988.
[24]Controlepolticoadministrativoefinanceirooramentrio.
[25]Nosistemapresidencialista(nossomodelodesistemadegoverno
estabelecidopelaConstituioFederalde1988),afiguradeChefede
EstadosemisturacomadeChefedeGoverno,emsetratandodaFuno
ExecutivaFederal.
[26]ConstituiodaRepublicaFederativadoBrasilde1988Capitulao
separadadostrspoderes:TtuloIV(DaOrganizaodosPoderes)
CaptuloI(DoPoderLegislativo)
CaptuloII(DoPoderExecutivo)
CaptuloIII(DoPoderJudicirio)
CaptuloIV(DasFunesEssenciaisJustia)
SeoI(DoMinistrioPblico)
[27]RTJ147/12930
[28]AdecantadatripartiodepoderesestabelecidaporMontesquieu,
comindependnciaeigualdadedegarantiasentreeles,visavaapenasaum
objetivo:asseguraroEstadodeDireito,atravsdaexistnciadeumpoder
semprecapazdefrearosoutros.Comisto,Montesquieuprelecionaa
mximaoutroradita:paraquesenopossaabusardopoder,urgequeo
poderdetenhaopoder.Fazsenecessrioqueospoderescedidosao
Estadoestejamdispostosdetalformaquemutuamentesetravem(checks
andbalances).nestaevoluoqueMontesquieudistinguetrspoderes
dentrodoEstado:Legislativo,ExecutivoeJudicirio,sustentandoque
estespoderesdevemserindependentesunsdosoutroseconfiadosa
pessoasdiferentes.