You have downloaded a document from

The Central and Eastern European Online Library

The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers,

research institutes, and various content providers

Source:

Issues in Ethnology and Anthropology

Location: Serbia
Author(s): Vladimir Mihajlovi, V.
Title: L. F. Marsilji prvi antikvar Srbije
L. F. Marsigli The First Antiquarian of Serbia
Issue: 3/2015
Citation Vladimir Mihajlovi, V.. "L. F. Marsilji prvi antikvar Srbije".
style: 3:595-617.

https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=412487
CEEOL copyright 2017
UDK 904652(497.11)
91:929 . .
O 908(497)16/17

Vladimir V. Mihajlovi
Balkanoloki institut SANU, Beograd
v.mihajlovic@gmail.com

L. F. Marsilji prvi antikvar Srbije*

Apstrakt: Tlo dananje Srbije kako nam ukazuju brojni prikazi istorije arheologije
u naoj zemlji bivajui delom Osmanskog carstva gotovo da nije privlailo nikakvo
interesovanje antikvara sve do druge polovine XVIII stolea. Nasuprot tome, osvrt na
lik i delo L. F. Marsiljija (Luigi Ferdinando Marsigli, 16581730) nudi bitno drugaiju
sliku korena arheologije na ovim prostorima. Grof Marsilji je krajem XVII veka, kao
pripadnik austrijske carske armije, proveo gotovo dve decenije na prostorima srednjeg
Podunavlja tokom kojih se upoznao s bogatim nasleem prolosti (pre svega rimske)
ovih krajeva. Rezultate svoje uenjake delatnosti u Podunavlju sabrao je u delu pod
nazivom Danubius Pannonico-Mysicus. U drugom tomu ovog dela, pod naslovom De
antiquitatibus Romanorum ad ripas Danubii, u skladu sa najboljim starinarskim tra-
dicijama ueni grof daje obuhvatan i sistematian pregled rimske materijalne kulture
du dunavskih obala, kako sam kae, Panonije i Mezije. Ukratko, svojim antikvarskim
delanjem na samom terenu, a potom i objavljenim delom, L. F. Marsilji je dao snaan
doprinos antikvarskoj tradiciji na tlu dananje Srbije, a zatim posredno, kroz dela au-
tora tokom narednih stolea i itavoj srpskoj arheologiji.

Kljune rei: L. F. Marsigli, istorija discipline, antikvar, arheologija u Srbiji

Koreni antikvarstva
Obuhvatne promene koje su tokom ranog modernog perioda preobrazile za-
pad Evrope uvodei novine u poimanju i prouavanju u gotovo svakoj ravni
od itavog univerzuma do svakog pojedinca presudno su uticale i na ute-
meljenje nae discipline. Naime, jo tokom XIV stolea u italijanskim centrima
znanja poput Bolonje, Padove, Firence, Napulja i, naravno, Rima ueni ljudi
posvetili su se onome to su nazvali studia humanitas ili oveanska nauka,
nasuprot izuavanju boanskog koje je podsticala Crkva. Nimalo iznenaujue,
adekvatnu alternativu hrianskoj dogmi pronali su u klasinoj misli i kulturi;
italijanski humanisti bili su na vrelu kako latinskih tako i novootkrivenih grkih

*
Tekst je nastao u okviru rada na projektu Dunav i Balkan: kulturno-istorijsko
naslee koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnolokog razvoja Republike
Srbije (br. 177006).

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

596 V V. M

spisa, dok su u isto vreme bili u svakodnevnom neposrednom dodiru s materi-

jalnim ostacima antike prolosti. S tim u vezi, humanistiki pogled ka pro-
losti dao je znaajan, ako ne i presudan podsticaj naunoj revoluciji. Primera
radi, otkrie Arhimedovih tekstova dalo je novi zamah mehanici dok je obnova
Pitagorinih i Platonovih ideja doprinela shvatanju prirode kao harmoninog,
umom saznatljivog prirodnog sistema (Henry 2002, 10, Peri 2000, 72, 9293).
Takoe, ispravljanjem prevoda ve poznatih Galenovih rasprava otvoren je put
novim rezultatima u anatomiji. S druge strane, nemerljiv je i doprinos renesanse
umetnosti, pre svega kroz razvoj teorije perspektive i/ili insistiranje na pomnom
posmatranju prirodnih pojava:
Definiui vizuelni prostor i odnos izmeu objekta i posmatraa matemati-
kim izrazima, i ocrtavajui prirodni svet sa naunom preciznou bez presedana,
renesansna umetnost je pomogla da se podstakne novo vienje prirode, koje je
kasnije nalo izraza u astronomiji Kopernika i Keplera i Galileja u fizici (Peri
2000, 93).

Ipak, uticaji su bili uzajamni optimizam zasnovan na uspesima u prouavanju

prirode prenet je i u druge oblasti. Kada je re o domenu prolosti naroite zas-
luge pripadaju zaetnicima antikvarskog pokreta te naratajima nastavljaa ove
ideje. Od njenih zaetaka tokom XIV i XV stolea preen je uistinu dugaak
put. Tokom XV veka ulicama Rima, u potrazi za ostacima minulih vremena,
prolazili su i cavatori u unosnom lovu na spolije i druge dragocenosti ali i
ljudi poput Flavija Bjonda (Flavio Biondo) koji je novim, topografskim pristu-
pom predstavljenim u delima Obnovljeni Rim (Roma instaurata, 1446) i Trijum-
falni Rim (Roma triumphans, 1459) pokuao da utoli sopstvenu znatielju, ali i
uvede poredak u rastue mnotvo rimskih starina. S druge strane, ukoliko se os-
vrnemo na tumaenjske okvire prvih humanista njihov rad je poivao, uostalom
kao i kod pionira na polju studija nebeske mehanike, na mirenju novih uvida
dobijenih prouavanjem latinskih te grkih izvora sa istinom koja se nalazila na
stranicama Svetog pisma (Schnapp 1996, 122123, Trigger 2008, 5254, 119,
2003, 2830, 2009, 223224, Momigliano 1950, 291).
Italijanski antikvari utrli su put kojim su tokom narednih vekova krenuli bro-
jni uenjaci irom Evrope. Tokom XVI veka antikvarske ideje su s neskrivenim
oduevljenjem prihvaene u Francuskoj, odnosno u kraljevstvima na severu
kontinenta na Britanskim ostrvima i u Skandinaviji. irenje ideje je, u skladu
sa istorijskim okolnostima, vremenom uticalo i na irenje delokruga antikvara.
Naime, ostaci klasinih civilizacija bi gotovo svakim korakom nainjenim od
obala Mediterana ka severu postajali sve manje dostupni. Uz to, uporedo sa
brojem i dostupnou lokaliteta smanjivao se i broj dostupnih pisanih izvora.
Ove potekoe samo su uticale na uspostavljanje novih pristupa u prouavanju
starina. Ukratko, prouavanje prolosti na osnovu materijalnih ostataka na se-
veru, kao po pravilu, zahtevalo je otiskivanje u prirodu, van naseljenih mesta

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 597

to jest sveobuhvatno prouavanje predela ( 2003, 35). Slikovitije reeno:

nasuprot etnji ulicama drevnih italijanskih gradova bilo je potrebno krenuti
na neretko veoma dugaak put. Ovakav pristup jasno se ogleda u brojnim ho-
rografijama nastalim tokom XVI veka poput onih iji su autori slavni engleski
antikvari Lilend (John Leland) ili Kemden (William Camden) (Schnapp 1996,
139142, 2003, 3234, rigger 2008, 55, 86, 2011, 60,
Novakovi 2003, 1516).
Osim toga, odsustvo pisanih tekstova vodilo je i ka deliminoj emancipaciji,
odnosno odmaku od senke klasine filologije. S druge strane, upravo pod uti-
cajem antike knjievnosti dolazi do prouavanja itavog niza naroda s kojima
su Rimljani bili u dodiru. Otuda su u ovo vreme ustolieni kanonski autori za
odreene zemlje odnosno narode, poput Cezara za Francusku i Englesku, od-
nosno Tacita za nemake pa ak i neke slovenske zemlje. Osim toga, neizostavan
deo izuvanja predela bilo je i upoznavanje sa savremenim (esnaestovekovnim
i sedamnaestovekovnim) lokalnim tradicijama. U susretu ovih dveju praksi, svo-
jevrsnog otkria varvara u pisanim izvorima kao i otkria antikvarima savre-
menog stanovnitva, nastaje jo jedna velika i vana promena: od humanistike
opinjenosti klasinom kulturom kod antikvara se postepeno ali postojano
poinje javljati veoma osoben (proto)nacionalni oseaj (Schnapp 1996, 153,
Trigger 2008, 8890, 2011, 6162, Momigliano 1950, 293).
Konano, krajem XVI i poetkom XVII veka nainjeni su novi koraci ka
osamostaljenju antikvarske discipline. Ovo je vreme osnivanja prvih (uenih)
drutava posveenih starinama (poput londonskog Drutva antikvara osnova-
nog 1572. godine) i uvoenja novih zakonskih regulativa u vezi sa zatitom
antikviteta (Schnapp 1996, 176). Nadalje, u skladu sa duhom vremena mno-
gi antikvari usvajaju neke od postulata naune revolucije. Bekon (Sir Francis
Bacon) se, primera radi, otro protivio stavu prema kojem je klasina kultura na
bilo koji nain bila bolja u odnosu na njemu savremene te je, s tim vezi, pozi-
vao na odbacivanje autoriteta klasinih autora, hrabrei uenjake na osmatranje,
uspostavljanje klasifikacija i postavljanje eksperimenata. Stoga, antikvarska de-
latnost tokom ovog razdoblja postepeno prerasta domete pojedinca zahtevajui
saradnju velikog broja ljudi o emu, primera radi, svedoi razgranata mrea
koju je Ole Vorm (Worm) uspostavio stvarajui svoju zbirku udesa, a koja je
ukljuivala moreplovce, putnike, seljake kao i uenjake iz najudaljenijih krajeva
(Trigger 2008, 88, Schnapp 1996, 160165, 2011, 61).
Konano, antikvarska praksa nije bila bez nedostataka. S tim u vezi, mogu
joj se pripisati odsustvo panje kada je re o uslovima nalaza, kao i speku-
lativna tumaenja koja su neretko bila zasnovana na maglovitim patriotskim
mitovima (Trigger 2008, 118120, 2011, 62). No, i pored toga,
ona je iznedrila novu prolost: konano je u potpunosti odbaena srednjoveko-
vna veza izmeu prolosti i sadanjosti zasnovana na teleolokom uenju prema

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

598 V V. M

kojem je svako stvorenje i svako zbivanje u univerzumu odreeno boanskim

provienjem, odnosno da sve postoji ili se deava kako bi se ispunio Boiji
plan. Drugim reima, sredinom XVII stolea dolazi do emancipacije prolosti
prolost postaje relevantno polje istraivanja, odnosno postaje tema za sebe.
Umesto neumitnog protoka vremena koje je vodilo ka ispunjenju Boijeg nau-
ma, istorija biva shvaena kao proces sa uzronom vezom izmeu prolosti,
sadanjosti i budunosti (Ashworth 2003, 156, Thomas 2004, 79). Nasuprot po-
trazi za slinostima koje su prolost i sadanjost drale na okupu, sada je trebalo
prvi put baciti paljiv pogled na same stvari i ono to taj pogled uoava opisati
izglaanim, neutralnim i vjernim rijeima (Fuko 1971, 189). Ukratko, poput
prirode, i prouavanje prolosti trebalo je da bude zasnovano na pomnom pos-
matranju i vernom prenoenju vienog.

***
S druge strane prema uvreenom miljenju tlo dananje Srbije, bivajui
delom Osmanskog carstva, gotovo da nije privlailo nikakvo interesovanje
antikvara sve do samog kraja XVIII veka. Brojni prikazi istorije arheologije
u Srbiji, bilo da je re o delima domaih ili stranih autora, podupiru ovakvu
sliku njenih zaetaka (upor. 1998, 2011, Novakovi
2014, 1985, Novakovi 2014, 9395) pominjui Zaharija Orfelina
ili pak Vuka Stefanovia Karadia kao zaetnike na polju prouavanja starina.
Dodue, veina ovih prikaza sadri i reenice poput:
U toku vekova najrazliitiji strani putnici proli su naom zemljom i ostavili o
svojim putovanjima pismene tragove. Svi ti izvetaji, dnevnici i putopisi ponekad
sadre dragocena zapaanja i podatke o krajevima, ivotu i prilikama naeg naro-
da. Meutim, za nau zemlju, posebno za Srbiju, tek je od vremena drugog srpskog
ustanka ponovo intenzivno oiveo interes svake vrste ( 1985, 154),

ili:
(...) ve od 18. vijeka dalje se na osmanskim prostorima na Balkanu sve
ee pojavljuju i evropski putopisci, koji su znaajno doprinosili otkrivanju
Balkana i njegove historije u meunarodnom ali i u lokalnom pogledu (...) Iako
su u Srbiji nedostajali pravi domai antikvari kroz 18. i 19. vijek, kao to ih po-
znajemo npr. u Hrvatskoj, sigurno joj nisu nedostajali razliiti strani putnici koji
su objavljivali opise zemlje, njenog stanovnitva, kulturnih obiljeja i historije.
Motivi ovih putnika bili su razliiti, od linih poduhvata i avantura, simpatizira-
nja sa lokalnim ne-turskim stanovnitvom, trgovake poduzetnosti, geografske
i etnografske raznolikosti i zahtjeva da se stekne bolje saznanje o osmanskim
podrujima u Evropi pa sve do prave vojne i ekonomske pijunae za tadanje
evropske sile koje su se takmiile koja e uspjenije dominirati prostorima koje
je bolesnik sa Bosfora sve tee kontrolisao (Novakovi 2014, 9495).

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 599

Bilo kako bilo, gotovo po pravilu niko od ovih stranih putnika ne pominje
se po imenu, a redak izuzetak u tom pogledu je grof Luii Ferdinando Marsilji1
(Luigi Ferdinando Marsigli, 16581730). Piui o arheologiji u Srbiji do os-
nivanja Srpskog arheolokog drutva Nikola Tasi napominje:
Prikupljanje i prouavanje ostataka materijalne kulture iz blie i dalje pro-
losti kod Srba usko je povezano sa buenjem nacionalne svesti, sa oslobodi-
lakim pokretima XIX veka koji su doveli do stvaranja suverene srpske dra-
ve. Godina 1883. smatra se godinom osnivanja Srpskog arheolokog drutva i
poetkom organizovanog rada na arheologiji. Meutim, prve zaetke nalazimo
mnogo ranije u prvim idejama o potrebi sakupljanja arheolokih nalaza i drugih
tragova ivota naih predaka na ovom prostoru. Ako zanemarimo beleke Mar-
silija iz 1699. godine meu prvima bi bio znaajan poziv Zaharija Orfelina iz
1798. godine u kome on, u svom delu Slaveno serpskom magazinu poziva Srbe u
Austrougarskoj da prikupljaju predmete starih kultura i da ih uvaju od zaborava
i unitavanja. (T 1983, 1, podvukao V. V. M.)

Upravo osvrt na lik i delo L. F. Marsiljija nudi bitno drugaiju sliku korena
arheologije na ovih prostorima. Grof Marsilji je krajem XVII stolea, u svojstvu
lana habzbukih carskih trupa, proveo gotovo itave dve decenije na prosto-
rima srednjeg Podunavlja gde se upoznao sa bogatim nasleem prolosti (pre
svega rimske) ovih krajeva. Njegovom ivotu i radu, s posebnim osvrtom na
doprinos prouavanju starina na tlu Srbije, posveen je nastavak ovog teksta.

L. F. Marsilji: ivot i delo

Luii Ferdinando Marsilji roen je u plemikoj porodici u Bolonji 20. jula
1658. godine. U svojoj autobiografiji (Marsili 1930), osvrui se na ranu mla-
dost, najvie prostora posvetio je svojim uiteljima i putovanjima. Na prvo veli-
ko putovanje poao je s petnaest godina kada je, u pratnji oca, posetio Veneciju
i Padovu. U Mlecima su prisustvovali uvenom letnjem festivalu2 tokom kojeg
je ostao zadivljen raskoom i snagom Republike, dok je u Padovi najjai utisak
na mladog Marsiljija ostavio nadaleko uveni Botaniki vrt3 (Orto botanico di
Padova).
1
Trebalo bi pomenuti da su u literaturi prisutni razliiti oblici pisanja ovog prezime-
na, meu kojima se po uestalosti izdvajaju Marsigli i Marsili. U ovom tekstu koristiu
se onim oblikom kojim su potpisana njegova kljuna dela, ukljuujui i Danubius Pan-
nonico-Mysicus: oblikom Marsigli, odnosno Marsilji u transkripciji na srpski jezik.
2
Re je o velikom festivalu Sposalizio del Mare kojim je proslavljano simboliko
venanje ovog grada sa Jadranom.
3
Vrt je osnovan daleke 1545. godine dekretom Senata Republike Venecije u svrhu
upoznavanja studenata slavnog padovskog univerziteta s lekovitim biljem i predstavlja
preteu savremenih botanikih bati. O znaaju ove institucije svedoi i podatak da su

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

600 V V. M

Nadahnut doivljenim na putovanju, nakon povratka u rodni grad Marsilji

odluuje da poradi na svom obrazovanju. S tim u vezi, velikog uzora imao je
u krugu porodice. Naime, njegov najstariji brat, grof Antonio Felie (Antonio
Felice), bio je istaknuti lan gradskih uenih krugova. Pohaao je studije na
bolonjskom univerzitetu na kojem je 1670. godine stekao dvostruki doktorat
iz rimskog i kanonskog prava (lat. doctor utriusque juris). Nakon toga odluio
se za karijeru u okrilju crkve, najpre postavi arhiakon u Bolonji, da bi 1702.
bio postavljen za biskupa Perue. Ipak to ga nije spreilo da nastavi da se bavi
naukom: bio je upoznat s radom uenih drutava irom kontinenta, a naroito
divljenje iskazivao je prema londonskom Kraljevskom drutvu. Pored toga, i
sam je pokrenuo rad dveju uenih grupa u skladu s ve pomenutim razuenim
interesovanjima prva je bila nauna i eksperimentalna, dok je druga posveena
izuavanju istorije, dogme i discipline katolike crkve (Cavazza 2008b, Stoye
1994, 8, 1011).
Luii Ferdinando se, u skladu sa duhom vremena, ipak okrenuo praktinom
znanju. Za razliku od starijeg brata nije se odluio za studije na univerzitetu ve
za manje formalno, ali ne i manje kvalitetno privatno obrazovanje. Naime, za-
hvaljujui svom poreklu bio je u prilici da pohaa asove iz nekoliko razliitih
oblasti znanja. Kao pravo dete svoga vremena izabrao je biologiju, anatomiju te
matematiku. No, i pored toga to sam nije pohaao univerzitetske studije njego-
vi uitelji pripadali su krugu univerzitetskih nastavnika. tavie, re je o nekim
od najveih umova ove epohe, uenjacima iji je rad bio poznat i priznat irom
Evrope. Osnovna znanja na polju biologije preneo mu je Lelio Trionfeti (Trion-
fetti), asove anatomije pohaao je kod Marela Malpigija (Marcello Malpighi),
dok ga je u tajne matematike uveo eminiano Montanari (Geminiano Montana-
ri) (Marsili 1930, 38, Stoye 1994, 89, Cavazza 2008, Longhena 1930, 1112,
Quinci 1741, 2327, Fantuzzi 1770, 2, Gullino e Preti 2008).
Korist od ovakvog pristupa obrazovanju u Marsiljijevom sluaju bile su vi-
estruke: s jedne strane, zaobiavi strogo ustrojene univerzitetske kurikulume
dobio je priliku da se posveti onim temama koje su ga zaista zanimale; istovre-
meno, u ovakvim, manje formalnim okolnostima, i njegovi uitelji imali su sli-
nu privilegiju u smislu sadraaja lekcija. Ukratko, na kraju procesa tokom kojeg
se Marsilji pokazao kao marljiv uenik stajao je ambiciozan mlad ovek irokog
obrazovanja i jo irih interesovanja. Po sticanju osnovnih uvida u dostignua
nove nauke, ponovo se naao na putu. Prvo odredite bio je Rim, gde je posetio
ujaka, da bi potom nastavio ka jugu i Napulju. Konano, pre povratka u rodnu
Bolonju zadrao se i u Firenci, uz kratke posete Livornu i Luki. Osim obilazaka
mnogih znamenitosti, to prirodnih to onih koje je stvorio ovek, Marsilji je
svoje drugo veliko putovanje koristio i za brojne susrete sa uenim stanovnici-
u njoj po prvi put na evropskom kontinentu uzgajane mnoge vrste iz udaljenih krajeva,
poput danas iroko rasprostranjenih krompira ili suncokreta (Grgurevi 2007).

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 601

ma gradova koje je posetio. Susretima sa vodeim linostima kulturnog i nau-

nog ivota onovremene Italije znaajno su doprinele preporuke njegovih slav-
nih uitelja, dok je sledstveno novosteenim poznanstvima njegov krug uskoro
prevaziao granice Apeninskog poluostrva. Drugim reima, Marsilji je na svom
drugom putovanju postao punopravni lan panevropske intelektualne zajednice
(Marsili 1930, 45, Fantuzzi 1770, 37, Longhena 1930, 1112).
Ukratko, mladost grofa Marsiljija obeleena je uenjem i putovanjima, i ove
delatnosti dakako uz preporuke uenih i uticajnih prijatelja predstavljaju
osnovu bezmalo svih njegovih buduih pregnua. S druge strane, zrele godine
obeleili su ratovanje i nauni rad, najee bez mogunosti povlaenja jasne
linije razdvajanja izmeu karijera vojnika i virtuoza.4 Radi se o lakonskom, ali u
isto vreme i sasvim preciznom opisu linosti iji je ivot obeleilo uee u ve-
likim oruanim sukobima s kraja XVII i poetka XVIII veka, kakvi su Beki rat
(16831699) i Rat za pansko naslee (17011714), ali i lanstvo u prestinim
uenim drutvima kakva su, bez ikakve sumnje, Kraljevsko drutvo u Londonu
i pariska Akademija nauka.
U skladu sa navedenim, upravo su ga preporuke prijatelja, uz znanja koje je
stekao na proputovanju doveli do Bea, gde otpoinje njegova karijera vojnika.
Naime, pre stupanja u carske trupe proveo je nepunu godinu u prestonici Os-
manskog carstva kao lan mletakog poslanstva na Porti. Vraajui se iz grada
na Bosforu, kako se ispostavilo, nije odabrao samo trasu povratka ve je doneo
odluku koja je presudno uticala na njegov ivot u narednim decenijama. Umesto
uobiajenim morskim putem uvenom istonom rutom (ita. Rotta di Levante)
Marsilji se odluuje za svojevrstan put u nepoznato, odnosno povratak kop-
nom kroz unutranjost Balkanskog poluostrva kako bi, nakon prestonice, upo-
znao i osmansku provinciju. Put ga je vodio preko Jedrena, Sofije do nadomak
Beograda, odakle je, usled epidemije kuge, morao da nastavi ka Sarajevu pa
dalje do jadranske obale da bi se potom brodom vratio u Veneciju. Kada je neko-
liko godina kasnije, uz posredovanje bekog biskupa na koga su uenog grofa
uputili njegovi rimski pokrovitelji konano stupio pred cara, Marsilji se pred-
stavio kao poznavalac prostranstava Evropske Turske, ali i vojne nauke (Stoye
1994, 1820, 2832, Marsili 1930, 2829, 3638, Longhena 1930, 1314, 20,
Del Negro 2010; 2012, Gullino e Preti 2008). Drugim reima, putovanje kroz
unutranjost Balkana, koji je uskoro postao poprite velikog sukoba dva carstva,
kao i primena matematikih znanja koja mu je preneo Montanari, otvorili su
vrata dvodecenijskoj vojnoj karijeri koju je zapoeo kao musketar dobrovoljac
a okonao u inu pukovnika. Meutim, osim naukom u slubi ratovanja u

4
Stoje (John Stoye) ga ovako predstavlja u podnaslovu biografskog remek-dela Mar-
siglis Europe: The Life and Times of Luigi Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso
(Stoye 1994). Slino tome, Mario Longhena, raniji Marsiljijev biograf, naziva ga ovekom
oruja i nauke: Il Conte L. F. Marsili. Un uomo darme e di scienza (Longhena 1930).

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

602 V V. M

okviru koje se naroito bavio opsadom odnosno odbranom utvrenja Marsilji

je koristio svaki prekid u vojnim dejstvima ne bi li proirio tematske okvire
svoje uenjake delatnosti. Potpomognut resursima carske armije posvetio se
detaljnom izuavanju Dunava i zemalja koje su se pruale du njegovih obala.
Panju su mu privlaili i flora i fauna, i nebo ali i zemlja (tako je u isto vreme
bio posveen i astronomskim osmatranjima, ali i minerolokim studijama), i
prolost i sadanjost (Stoye 1994, 148159, Longhena 1930, 34, Fantuzzi 1770,
9495). Dok o kvalitetu njegovog rada u domenu vojne nauke govori napredak
kroz inove, o valjanosti drugog, uskonaunog rada, svedoi injenica da je
25. novembra 1691, dakle usred Bekog rata, primljen u lanstvo Kraljevskog
drutva u Londonu (McConnell 1986; 1993, Stoye 1994, 111, Cavazza 2008).
tavie, po okonanju vojnih sukoba, ponovo zahvaljujui svom nemerljivom
znanju, kako predela tako i vojne vetine, biva postavljen za opunomoenog car-
skog komesara (commissarius plenipotentiarius) za utvrivanje granice nakon
Karlovakog mira (Stoye 1994, 164215, Longhena 1930, 4558, Bene 2006;
2010, Molnar 2010, Lodovisi 2012). U saradnji sa osmanskim zastupnikom,
kapidibaom Ibrahim-efendijom, uredio je prvu modernu granicu s jasno
utvrenom linijom razdvajanja izmeu dva carstva, umesto dotadanje prakse
uspostavljanja pojasa niije zemlje izmeu pograninih tvrava (Mrgi 2011,
171, 2007, 99). Tamo gde nije bilo mogue utvrditi prirodne granice
(limiti naturali, kako se izrazio Marsilji) zamiljena linija koja je delila car-
ske od sultanovih zemalja obeleavana je jarugama i kamenim humkama koje
su, upravo po Marsiljiju, nazvane marcijane ( 1999, 266). Uporedo sa
postavljanjem belega nove granice Marsilji i belei raznorodne podatke o kra-
jevima kojima je proao i njihovom stanovnitvu. Prikupljeni podaci pretoeni
su u trideset etiri izvetaja koje je zajedno s geografskim kartama, uputio
svome suverenu u razmaku od aprila 1699. do marta 1701. godine (Gherardi
(a cura di) 1986, Gherardi 2012, Stoye 1994, 179180). Nakon ratne slave ko-
jom je ovenan na Dunavu, obale druge velike evropske reke, Rajne, svedoile
su padu grofa Marsiljija. Prve godine Rata za pansko naslee, neuspena od-
brana vanog habzburkog uporita, tvrave Brajzah, te suenje koje je usledilo
dovelo je neasnog otputanja iz carske vojske (1704) (Stoye 1994, 229246,
Longhena 1930, 5982, Marsigli 1705).
Premda je, nekoliko godina kasnije, u jo dva navrata kratkotrajno komando-
vao vojskama, najpre Papske drave, a potom i Mletake republike, nakon Braj-
zaha zapravo poinje novo poglavlje Marsiljijevog ivota. Ono je, uz pomenuta
odstupanja, obeleeno uglavnom uenjakom delatnou. Ranijim istraivanji-
ma koja je sprovodio tokom svoje, uslovno reeno, karijere vojnika dodaje nove
teme; tokom boravka na francuskoj obali Mediterana, gde je naao mir nakon
otputanja iz carske slube, posvetio se prouavanju prirodne istorije mora
u okviru ega se naroito bavio pitanjem korala. Takoe, nakon ve pomenu-
tog prijema u londonsko Kraljevsko drutvo, postao je inostrani lan naunih

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 603

akademija u Monpeljeu i Parizu, to ukazuje da je razbokorenim interesova-

njima odgovarala jednako razvijena saradnika i dopisnika mrea. Jo od pr-
vih, mladalakih putovanja uspostavio je obiaj da u svakom mestu u kome se
nae potrai uene sagovornike. Usled toga njegova mrea je neprestano rasla i
ukljuivala neke od najveih linosti onovremene nauke poput Njutna (Sir Isa-
ak Newton), Haleja (Edmond Halley), Kasinija (Giovanni Domenico Cassini),
Turnefora (Joseph Pitton de Tournefort) ili Monfakona (Bernard de Mountfau-
con). Takoe, osim saradnje sa velikanima evropske misli, Marsilji je, naroito
u poznim godinama, nemali deo svog vremena i sredstava posvetio novim nara-
tajima uenjaka utemeljivi u rodnom gradu Instituto delle Scienze e delle Arti,
ustanovu ije je uenje trebalo da poiva na novoj, eksperimentalnoj metodi,
odnosno kako je to sam Marsilji poetski uobliio trebalo je poduavati vie
oima nego uima (Cavazza 2008, 37; 2011, 9, Longhena 1930, 83128, Stoye
1994, 258288, Gullino e Preti 2008).
Svojvrsnu krunu uenjake karijere grofa Marsiljija ine vezane posete Lon-
donu i Nizozemskoj tokom 1721. i 1722. godine (McConnell 1986; 1993, Stoye
1994, 291302, Fantuzzi 1770, 248251). Susreti tokom ovih poseta dali su
novi zamah grofovoj naunoj delatnosti; u narednih nekoliko godina pripremio
je i publikovao tri kapitalna dela Histoire physique da la Mer (1725), Danubius
Pannonico-Mysicus (1726) te Stato militare dell imperio Ottomano, incremento
e decremento del medesimo objavljeno 1732, dve godine nakon smrti autora.
Vojnik i virtuoz, diplomata i/ili dounik, neretko nazivan i (proto-) okeano-
grafom (Sartori 2003), kartografom ( 1991), ornitologom (
1977), geologom (Vaccari 2003), antikvarom itd., u isto vreme je i
ovek iz ijih se razuenih karijera i interesovanja razvila nova slika evropskog
Jugoistoka. Sastavni deo ove obuhvatne slike je i Marsiljijevo vienje antike
prolosti ovih prostora emu je posveen nastavak teksta.

Antikvarski koreni srpske arheologije

Nakon sumarnog prikaza ivota i dela u nastavku sledi osvrt i na beleke
Marsilija iz 1699. odnosno na njegov rad na prouavanju ostataka prolosti na
tlu Srbije. Na samom poetku treba napomenuti da N. Tasi ne otkriva konkret-
no delo koje se krije iza navedene sintagme, ali u kontekstu prethodno pred-
stavljene biografije, gotovo je izvesno da Marsilji te 1699. jeste vodio beleke
posveene prolosti ovih prostora, kao to je to uostalom inio i u onima koje su
joj prethodile, ali i narednim godinama.
Marsiljijev boravak na ovim prostorima vezan je za zadatke u okviru Bekog
rata kao i za rad na utvrivanju granice nakon Karlovakog mira. Hronoloki,
ovaj period njegovog ivota omeen je godinama 1683. odnosno 1701. kada je,
po otpoinjanju Rata za pansko naslee svoju regimentu poveo na zapad. Kao
to je takoe ve reeno, svoje balkanske godine predstavio je u delu objavlje-

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

604 V V. M

nom tek dve i po decenije kasnije pod naslovom Danubius Pannonico-Mysicus.

Meutim, iako je odreeni interes za pitanja balkanske prolosti pokazao jo
tokom povratka sa Bosfora, ovoj temi nije se u potpunosti posvetio sve do 1689.
Poetkom te godine obreo se u Sremu kako bi, u osvit novih ratnih dejstava,
ustanovio odlike ove oblasti i njene granice sa Bosnom. Tokom ovog poduhvata
susreo se s brojnim ostacima rimskih puteva i naselja, meu kojima se isticala
nekadanja prestonica Rimskog carstva antiki Sirmijum. Marsilji je ostao
zateen brojnou tragova rimskog prisustva u tako udaljenoj oblasti i proua-
vanje antike, odnosno njenih materijalnih ostataka, postalo je jo jedan segment
njegove uenjake delatnosti. Krajem iste godine i u narednim zimskim meseci-
ma, boravei u oblasti erdapa, drevni Rimljani jo jednom su privukli njegovu
panju te ga pokrenuli na intenzivnu istraivaku delatnost. Naime, u potrazi
za pogodnim mestom za postavljanje pontonskog mosta naiao je na ostatke
onog Trajanovog. Uposlivi vojnike i radnike koji su mu bili povereni detaljno
je premerio, skicirao i opisao ostatke ovog bisera antike arhitekture. U nared-
nim danima i nedeljama pred njima su se pomaljale trase rimskih puteva, tabli
kojima su obeleavani uspeni pohodi rimske vojske, osmatranice, utvrenja
itd. Tokom tih nekoliko meseci u kojima, usled nepovoljnih vremenskih uslova,
borbe nisu voene Marsilji je detaljno istraio, odnosno s najveom panjom
premerio, kotirao, opisao i/ili nacrtao sve na ta je naiao, a to mu se uinilo
ostatkom rimske prolosti. Istovremeno, uspeo je da pribavi i primerak Rimske
istorije Diona Kasija meu ijim je koricama saznao da se nalazi na granici, pre-
ciznije limesu rimskih provincija Panonije i Mezije. Nakon toga, materijalni
ostaci antike prolosti dobijaju njegovu nepodeljenu panju. tavie, upravo ga
je ovo otkrie antike navelo na pomisao o pisanju obuhvatnog dela o dunav-
skom svetu koje e se, konano, 1726. godine pod presama amsterdamskih iz-
davaa pojaviti kao ve pomenuti Danubius (Stoye 1994, 6668, 80, Longhena
1930, 34, Fantuzzi 1770, 9596).
est tomova objavljenih, kako sam autor navodi, na podsticaj lanova Kra-
ljevskog drutva predvoenih potpredsednikom Hansom Slounom (McConnell
1993, 187, Cavazza 2002, 8), a posveenih starinama, mineralnim bogatstvima,
fauni i flori spremno ukazuju na beskrajnu erudiciju i uenjaku radoznalost
njihovog autora. Posveta caru Leopoldu, s druge strane, opominje na politiki
karakter celokupnog dela. Marsilji je, naime, delio uverenja svojih savremenika
da je pravilnosti koje su uoene u prirodnim, fizikim procesima mogui pratiti
i u drutvenoj ravni. S tim u vezi, Marsilji sledi tradicije bekih kameralista,
poput Behera (Johann Joachim Becher), redera (Wilhelm von Schrder) i Hor-
nika (Philip Willhelm von Hornick), ali i uenje Hermana Konringa (Hermann
Conring) koji je, u elji da politiku postavi na naune osnove, veoma predano
radio na utemeljenju empirijske i deskriptivne akademske discipline pod nazi-
vom notitia rerum publicarum. Prikupljanje najrazliitijih podataka poput onih
o, primera radi, renim rukavcima, brzini toka, umama i movarama, zatim o

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 605

jeziku, religiji ili nonji, ali i mostovima kao i epigrafskoj batini, prema Mar-
siljijevom mnjenju, poduprtom pomenutim ekonomskim i politikim idejama,
trebalo je da vodi lakem upravljanju, ali i optem blagostanju novoosvojenih
teritorija (Gherardi 1980; 2010, Bene 2006, 115; 2010, 371, Nagy 2010, Ban-
chig 2012). Ukratko, svojim raskono opremljenim i bogato ilustrovanim delom
Marsilji zapravo ispisuje svojevrsnu biografiju pejzaa, nudei novo itanje
kako prolosti, tako i sadanjosti ali i budunosti sredinjeg dela dunavskog toka
(Mihajlovi 2013).
Opinjenost tragovima rimskog prisustva predstavljala je prvi korak u obli-
kovanju opirne studije o Podunavlju. tavie, o ulozi antike prolosti u nastan-
ku Marsiljijevog remek-dela dodatno govori i sam naslov: njegov Dunav je, na
kraju krajeva, panonsko-mezijski. Drugim reima, autor ne pominje ni Ugarsku,
ni Osmansko carstvo, kao ni, recimo, Srbiju niti Vlaku (iako sve ove prostorne
odrednice koristi u samom tekstu), ve kako mu je otkrio D. Kasije rim-
ske provincije Panoniju i Meziju. Ukratko, ovu daleku i iz ugla Marsiljijevih
italaca gotovo nepoznatu regiju autor simboliki prisvaja upotrebom antikih
toponima; predele o kojima pie Marsilji smeta u okvire klasine geografije
ime ih vraa u granice civilizovanog sveta nakon vekova osmanske vlada-
vine. Drugim reima, pripisujui tlu antiki pedigre autor ini svestan i dobro
promiljen izbor.
S tim u vezi, autoru se ne mogu pripisati samo uloge vetog ilustratora ili
minucioznog popisivaa dragocenih podataka o prolosti naih krajeva. Marsilji
je mnogo vie od toga. Kako u pogledu itavog prostranstva, tako i njegovom
antikom nasleu pristupa s potpunom uenjakom panjom, ali i osobenim
politikim gleditima, s namerom da fenomene s kojima se susreo detaljno opi-
e, ali i razume odnosno protumai. L. F. Marsilji, dakle, svojim delom daje
obuhvatan i sistematian pregled materijalnih ostataka rimske prolosti na ovim
prostorima, istovremeno nudei i njihovu interpretaciju.
Starinama je, kako je ve u nekoliko navrata reeno, posveen drugi tom pod
naslovom De antiquitatibus Romanorum ad ripas Danubii (Marsigli 1726), koji
se pak sastojao iz dva dela. Narativ njegovog prvog dela Marsilji je, u skladu s
recentnim antikvarskim uzusima, uredio sledei tematske, a potom i topograf-
ske kriterijume. Na samom poetku predstavljene su rimske vojne starine (an-
tiquitates militares) i to najpre one koje su se nalazile neposredno uz dunavske
obale (ad utramque ripam Danubii), a zatim i one u unutranjosti kopna (medi-
terraneae). Koristei se terminima rimskih geografa drugu grupu je podelio na
one u cis- odnosno trans-Danubiji. Ostatak prvog dela posveen je uglavnom
rimskim putevima, ali se u njemu nalo mesta i za nalaze kostiju slona koji
su poticali iz movara! Drugi deo antikvarskog toma zbirno predstavljen kao
miscellanea sadrao je epigrafske natpise, opeke, pedimente, urne itd. Kada je
re o teritoriji dananje Srbije, ona je predstavljena kako nalazima sa dunavskih

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

606 V V. M

obala (meu kojima treba pomenuti Viminacijum i ostatke Trajanovog mosta),

tako i onima pronaenim uz sremske obale Save (poput Sirmiuma), ali i duboko
u unutranjosti poluostrva sve do Jagodine i Nia.
Antikvarska studija ovolikog obima podrazumevala je takoe brojne naine
prikupljanja podataka. Kako je ve pomenuto, Marsilji u prouavanje starina
stupa uzgred, tokom izvrenja zadataka u okviru carske armije. Uz to, on itavoj
temi pristupa literarno nevin (sensu Cherry 2001, 250) da bi potom delo D.
Kasija raspirilo njegovu poetnu znatielju. itanje Rimske istorije navelo ga je
da tokom naredne decenije gotovo svaki trenutak slobodnog vremena posveti
ovoj temi. S druge strane, iako je podsticaj proistekao iz pisanog izvora bio
kljuan za otpoinjanje rada, u nastavku svojih antikvarskih prouavanja Marsi-
lji nije podlegao njihovom teroru. tavie, on ostaje veran svom obrazovanju
i otuda proisteklom pogledu na svet te svoja prouavanja starina zasniva na
neposrednom iskustvu, to je uostalom sluaj i sa celokupnim delom. Pored
uvida u pisane izvore osim pomenutog Kasija, bio je upoznat i s itavim nizom
kako antikih tako i njemu savremenih autora o emu svedoi sadraj njegove
biblioteke (Marsigli 1711) kao i onih neposrednih, koje je netom uobliavao
u beleke, skice, panorame i tlocrte, ueni grof nije se libio ni da se posavetu-
je s lokalnim stanovnitvom. Razgovori sa svetenicima svih vera i konfesija,
trgovcima, ribarima i stoarima umnogome su doprineli nastanku drugog, ali i
preostalih tomova Danubius-a (Brizzi 2012).
Kao i u odnosu prema prikupljanju podataka, tako i prilikom njihovog tuma-
enja, grof Marsilji sledio je najnovija dostignua evropskih antikvara. Naime,
druga polovina XVII stolea vreme je potpunog trijumfa naune revolucije, to
u domenu antikvara dovodi do spoja prirodne istorije i prouavanja prolosti.
Novi pristupi posebno su uoljivi na polju antikvarske ilustracije koja je otvo-
rila vrata novom dobu naunog antikvarstva (Trigger 2008, 106110). Ove
promene poivale su na ideji da je materijalni svet saznatljiv te u potpunosti
dostupan naim ulima (Thomas 2004, 27). Nasuprot umetnicima, a poput pri-
rodnjaka antikvari druge polovine XVII veka odbacuju periferne detalje nagla-
avajui kljune atribute artefakata ime su postepeno ilustracije pretvarali u
interpretativne tvrdnje. Drugim reima, ilustracije od ovog vremena nisu tek
puki ukras ve predstavljaju jezgrovitu strunu interpretaciju to je, uz ubrzano
irenje tampe, dodatno olakalo komunikaciju meu antikvarima irom Evrope
u zajednikim naporima da uvedu red u rastue mnotvo dostupnih artefakata
(Moser 2014, 59, Piggot 1978, 22 i dalje). Potpuno svestan mogunosti naune
ilustracije, ali i sopstvenih ogranienja grof, naime, nije bio naroito vian
tehnikom crteu Marsilji je okupio sposobne saradnike. Naroito plodonosna
bila je saradnja sa Johanom Kristofom Milerom (Johann Christoph Mller) koji
je, u svojstvu linog sekretara grofa Marsiljija, uredio najvei broj njegovih
rukopisnih mapa. Rezultati Milerovog rada, nisu se ogledali samo u potonjim

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 607

Marsiljijevim publikacijama ve i u uspostavljanju svojevrsnog kanona koji su

sledili brojni zapadni kartografi tokom dobrog dela XVIII stolea (Dek et al.
2004). Pored Milera, svojevrsnu mo govora materijalnim ostacima prolosti
pokuali su da podare i Georg Ajmart (Georg Christoph Eimmart), ilustrator i
graver iz Nirnberga i njegova kerka Marija Klara (Maria Clara), kao i Rajmon-
do Mancini (Raimondo Manzini) (Cavazza 2008, 37, Stoye 1994, 283). S tim
u vezi, svaki od rimskih lokaliteta u ovoj oblasti bilo da se radi o utvrenju,
mostu ili kakvoj drugoj graevini bivao je ubeleen na mapi, opisan, a zatim i
predstavljen panoramama i tlocrtima (Sl. 1). Meutim, pojedinim spomenicima,
poput Trajanovog mosta, posveena je naroita panja. Osim pomenutih stan-
dardnih prikaza, predstavljeni su i preseci svakog od ouvanih stubova (Sl. 2),
ilustrovan nain njihove gradnje (Sl. 3), te ponuena rekonstrukcija originalnog
izgleda na osnovu predstave s Trajanovog stuba u Rimu. Konano, u skladu sa
svojim prirodnjakim korenima, Marsilji je prouio i sastav stena od kojih je
most bio nainjen (Sl. 4), to je takoe prikazano na zasebnoj tabli. Osim toga,
i epigrafski spomenici su takoe nacrtani, a zatim i prepisani te protumaeni.
Konano, uz brojne vrline, dugi tom Danubius-a nije bio ni bez mana. U
svom starinarskom radu, L. F. Marsilji je patio od nekih za antikvare uobia-
jenih bolesti. S tim u vezi, mogu mu se pripisati nedovoljna briga za uslove
nalaza, ogranienost samo na rimsku prolost ovih prostora ili patriotska pri-
strasnost (koja se u Marsiljijevom sluaju ogledala pre svega u lojalnosti caru
Leopoldu) (Bene 2010, 371372). Meutim, preterano insistiranje na ovim i
slinim detaljima predstavljalo bi zapravo neku vrstu anarhronizma ili, prostije
reeno, naknadne pameti.

***
Tradicije antikvarskog pokreta vrsto su ugraene u temelje nae discipline.
Trudom starinara, tokom nekoliko vekova, prolost je postala tema za sebe, a
potom je njeno prouavanje steklo obrise teorije i metoda, odnosno svojevrstan
oreol naunosti. Rad L. F. Marsiljija na prouavanju prolosti na tlu Srbije na-
stao je upravo na pomenutim tradicijama. Premda je, kako je prethodno uka-
zano, njegovo prisustvo u dosadanjim pregledima istorije srpske arheologije
u najboljem sluaju ceremonijalno, njegovo delo ipak je imalo nemali uticaj i
na ovom polju. Grof Marsilji je svojim savremenicima doslovno otkrio antiku
prolost Balkana u svoj raskoi njenih materijalnih ostataka. Od samog objav-
ljivanja drugi tom Danubius-a smatran je kanonskim delom o prolosti Podu-
navlja, naroito na podruju Srednje Evrope, na ijim su pak univerzitetima
znanja sticali brojni istraivai starina na tlu Srbije. U tom pogledu, delo uenog
grofa ostvarilo je osobit uticaj na rad Feliksa Kanica (Felix Philipp Kanitz).
Rezultati viedecenijskih istraivanja ovog drugog ostavili su neizbrisiv trag u

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

608 V V. M

srpskoj arheologiji. Kanicov uticaj ogleda se u svakodnevnoj praksi arheologa

(Babi 2001, 173) primera radi, njegovi izvetaji kao po pravilu predstavljaju
poetnu taku istraivanja koliko i u konstrukcijama savremenih identiteta
(ibid., 175176). S druge strane, ore S. Kosti u studiji o Kanicovim istra-
ivanjima Dunavskog limesa skree panju na znaajnu ulogu koju je u ovim
istraivanjima imao Marsiljijev Danubius Pannonico-Mysicus. U belekama iz
Kanicove zaostavtine kriju se prepisana itava poglavlja kao i precrtane mape i
tlocrti rimskih graevina (Kosti 2011, 45). Uz to, na stranicama svojih radova
Kanic vodi svojevrstan dijalog sa svojim prethodnikom biva saglasan sa njim,
uporeuje svoje crtee sa Marsiljijevim skicama ili mu pak protivrei. Reima
. S. Kostia: Kanic je iao tragovima Marsiljija (ibid., 5). tavie, o odnosu
dvojice prouavalaca Podunavlja i njegove prolosti najbolje govore rei onog
mlaeg: [Marsilji] bio je prvi i jedini istraiva koji je pre mene lino predu-
zimao temeljitija arheoloka istraivanja du Dunava u Srbiji ( 1985,
152). U zakljuku, uzimajui sve prethodno izneto u obzir, moglo bi se rei da
antikvarski rad L. F. Marsiljija predstavlja, naroito kroz rad potonjih delatnika
na ovom polju, kamen temeljac itave srpske arheologije.

Literatura

Ashworth, William B. Jr. 2003. Natural History and the Emblematic World View. In
The scientific revolution: the essential readings, ed. by Marcus Hellyer, 132156.
Malden, MA: Blackwell.
Babi, Staa. 2001. Janus on the bridge: a Balkan attitude towards ancient Rome. In
Images of Rome. Perceptions of ancient Rome in Europe and the United States in
the modern age, ed. by Richard Hingley, 167182. Journal of Roman Archaeology
Suplementary Series Number 44.
Banchig, Pierluigi. 2012. Balcani contesi: i luogi di Roma anticha nel confronto fra As-
burgo e Ottomani. In La Scienza delle Armi: Luigi Ferdinando Marsili 16581730,
a cura del Museo di Palazzo Poggi, 5979. Bologna: Pendragon.
Bene, Sandor. 2006. ACTA PACIS PEACE WITH THE MUSLIMS (Luigi Ferdinan-
do Marsilis Plan for the Publication of the Documents of Karlowitz Peace Treaty.
Camonae Hungaricae 3: 113146.
Bene, Sandor. 2010. Illyria or What You Will: Luigi Ferdinando Marsiglis and Pavao
Ritter Vitezovis Mapping of the Borderlands Recaptured from the Ottomans. In
Whose Love of Which Country, ed. by Balzs Trencsnyi and Mrton Zszkaliczky,
351403. Leiden: Brill.
Brizzi, Giovanni. 2012. Luigi Ferdinando Marsigli e le strutture romane sul Danubio.
In La Scienza delle Armi: Luigi Ferdinando Marsili 16581730, a cura del Museo di
Palazzo Poggi, 5357. Bologna: Pendragon.
Cavazza, Marta. 2002. The Insitute of Science of Bologna and the Royal Society in the
Eighteenth Century. Notes and Records of the Royal Society of London Vol. 56, No.
1: 325.

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 609

Cavazza, Marta. 2008a. Marsili (or Marsigli), Luigi Ferdinando. In New Dictionary of
Scientific Biography, ed. by Noretta Koertge, 3638. Vol. 5. Detroit: Thomson Gale.
Cavazza, Marta. 2008b. Marsili, Antonio Felice. In Dizionario Biografico degli Ital-
iani Volume 70 (2008). Dostupno na: http://www.treccani.it/enciclopedia/antonio-
felice-marsili_%28Dizionario_Biografico%29/ (datum posete: 23. jun 2015.)
Cavazza, Marta. 2011. Early Work on Electricity and Medicine in the Bologna Acad-
emy of Sciences: Laura Bassi and Giuseppe Veratti. In Electricita and Life: Epi-
sodes in the History of Hybrid Objects, ed. by Giuliano Pancaldi,733. Bologna:
Universita di Bologna, Dipartimento di Filosofia, Centro Internationale per la Storie
delle Universita e della Scienza.
Cherry. John F. 2001. Travel, Nostalgia, and Pausaniass Giant. In Pausanias: Travel
and Memory in Roman Greece, ed. by Susan E. Alcock, John F. Cherry and Jas El-
sner, 93126. Oxford: Oxford University Press.
Dek, Antal Andrs, Miljenko Lapaine and Ivka Kljaji. 2004. Johann Christoph Mller.
Kartografija i geoinformacije 3: 6880.
Del Negro, Pietro. 2010. Luigi Ferdinando Marsili e le armes savantes nellEuropa tra
Sei e Settecento. In La politica, la scienza, le armi: Luigi Ferdinando Marsili e la
construzione della frontiera dellImpero e dellEuropa, a cura di Raffaella Gherardi,
101145. Bologna: CLUEB.
Del Negro, Piero. 2012. Luigi Ferdinando Marsili tecnico della guerra. In La Scienza
delle Armi: Luigi Ferdinando Marsili 16581730, a cura del Museo di Palazzo Pog-
gi, 917. Bologna: Pendragon.
Fantuzzi, Giovanni. 1770. Memorie della vita del generale co: Luigi Ferdinando Marsi-
gli dedicate All Emo e Revmo Sig. Cardinale Lazzaro Opizio Pallavicini. Bologna:
Instituto delle Scienze.
Fuko, Miel. 1971. Rijei i stvari. Nolit: Beograd.
Gherardi, Raffaella. 1980. Potere e constituzione a Vienna fra Sei e Settecento: Il buon
ordine di Luigi Ferdinando Marsili. Bologna: Il Mulino.
Gherardi, Raffaella (a cura di) 1986. Introduzione a L. F. Marsili, Relazioni dei confini
della Croazia e della Transilvania a Sua Maest Cesarea (16991701). Modena:
Mucchi.
Gherardi, Raffaella. 2010. Introduzione. Sul confine dellImpero e dellEuropa: la pru-
denza politica e la scienza di Luigi Ferdinando Marsili. In La politica, la scienza,
le armi: Luigi Ferdinando Marsili e la construzione della frontiera dellImpero e
dellEuropa, a cura di Raffaella Gherardi, 719. Bologna: CLUEB.
Gherardi, Raffaella. 2012. Dal mestiere delle armi alle scienze della guerra e della pace:
le Relazioni di Marsili allImperatore (16991701). In Litinerario scientifico di un
grande europeo, a cura di Walter Tega, 263294. Bologna: Bononia University Press.
Grgurevi, Draen. 2007. Botaniki vrt u Padovi. umarski list Vol. 131, No. 34: 155158.
Gullino Giuseppe e Cesare Pretti. 2008. Marsili, Luigi Ferdinando. In Dizionario Bi-
ografico degli Italiani Volume 70. Dostupno na: http://www.treccani.it/enciclo-
pedia/luigi-ferdinando-marsili_%28Dizionario-Biografico%29/ (datum posete: 23.
jun 2015.)

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

610 V V. M

Henry, John. 2002. The Scientific Revolution and Origins of Modern Science. Basing-
stoke: Palgrave.
Kosti, ore S. 2011. Dunavski limes Feliksa Kanica. Beograd: Arheoloki institut.
Lodovisi, Achille. 2012. Come nasce una frontiera: le ricognizioni di Luigi Ferdinando
Marsili sul nuovo limes Balcanico. In La Scienza delle Armi: Luigi Ferdinando
Marsili 16581730, a cura del Museo di Palazzo Poggi, 167173. Bologna: Pen-
dragon.
Longhena, Mario. 1930. Il Conte L. F. Marsili. Un uomo darme e di scienza. Milano:
Edizioni Alpes.
Marsigly, Ludwig Ferdinand. 1705. Relation dessen, das Ludwig Ferdinand Marsigly
bey Anla der Ubergab Breysachs begegnet.
Marsigli, Luigi Ferdinando. 1711. Instrumentum Donationis Domini Comitis A. F. de
Marsiliis, favore illustrissimi et excelsi Senatus et Civitatis Bononi, in gratiam
nov in eadem Scientiarum Institutionis.
Marsigli, Luigi Ferdinando. 1726. Danubius pannonico-mysicus: observationibus geo-
graphicis, astronomicis, hydrographicis, historicis, physicis perlustrarus et in sex
tomos digestus. Hagae: P. Gosse R.C. Alberts P. de Hondt.
Marsili, Luigi Ferdinando. 1930. Autobiografia di Luigi Ferdinando Marsili messa in
luce nel II centenario dalla morte di lui dal Comitato Marsiliano, a cura di Emilio
Lovarini. Bologna: Nicolo Zanichelli.
McConnell, Anita. 1986. L. F. Marsiglis Voyage to London and Holland, 17211722.
Notes and Records of the Royal Society of London. Vol. 41, No. 1: 3976.
McConnell, Anita. 1993. L. F. Marsiglis Visit to London in 1721, and His Report on
the Royal Society. Notes and Records of the Royal Society of London Vol. 47, No.
2: 179204.
Mihajlovi, Vladimir V. 2013. Biographies of Landscape through Marsiglis Biogra-
phy. In Abstracts. 19th Annual Meeting of the European Association of Archaeolo-
gists, ed. Jan Turek, 306. Pilsen: University of West Bohemia in Pilsen.
Molnar, Monika F. 2010. Luigi Ferdinando Marsigli e gli Ottomani. La frontiera asbur-
gico-ottomana dopo la pace di Carlowitz. In La politica, la scienza, le armi: Luigi
Ferdinando Marsili e la construzione della frontiera dellImpero e dellEuropa, a
cura di Raffaella Gherardi, 147172. Bologna: CLUEB.
Momigliano, Arnold. 1950. Ancient History and the Antiquarian. Journal of the War-
burg and Courtauld Institutes. Vol. 13, No 3/4: 285315.
Moser, Stephanie. 2014. Making Expert Knowledge through the Image: Connections
between the Antiquarian and Early Modern Scientific Illustration. Isis. Vol. 105, No.
1: 5899.
Mrgi, Jelena. 2011. Criss-crossing the Danube with Marsigli. Belgrade Historical Re-
view II: 165190.
Nagy, Levente. 2010. La frontiera, il buon governo e larmonia mondiale. L. F. Marsili
sulla frontiera della Transilvania. In La politica, la scienza, le armi: Luigi Ferdi-
nando Marsili e la construzione della frontiera dellImpero e dellEuropa, a cura di
Raffaella Gherardi, 173197. Bologna: CLUEB.
Novakovi, Predrag. 2003. Osvajanje prostora. Razvoj prostorske in krajinske arhe-
ologije. Ljubljana: Filozofska fakulteta.

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 611

Novakovi, Predrag. 2014. Historija arheologije u novim zemljama Jugoistone Ev-

rope. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu.
Peri, Marvin. 2000. Intelektualna istorija Evrope. Beograd: Clio.
Piggot, Stuart. 1978. Antiquity Depicted: Aspects of Archaeological Illustration. Lon-
don: Thames and Hudson.
Sartori, Renzo. 2003. Luigi Ferdinando Marsili, Founding Father of Oceanography.
In Scienza e letteratura nella cultura italiana del Settecento, ed. by Gian Battista Vai
and William Cavazza, 169177. Bologna: Minerva Edizioni.
Schnapp, Alain. 1996. The Discovery of the Past. London: British Museum Press.
Stoye, John. 1994. Marsiglis Europe, 16801730: The Life and Times of Luigi Ferdi-
nando Marsigli, Soldier and Virtuoso. New Haven: Yale University Press.
Thomas, Julian. 2004. Archaeology and Modernity. London: Routledge.
Trigger, Bruce G. 2008 [1996] A History of Archaeological Thought. Cambridge: Cam-
bridge University Press.
Vaccari, Enzio. 2003. Luigi Ferdinando Marsili, Geologist: From the Hungarian Mines
to the Swiss Alps. In Four Centuries of the World Geology. Ulisse Aldrovandi 1603
in Bologna, edited by Gian Battista Vai and William Cavazza, 179186. Bologna:
Minerva Edizioni.

***
, . 2009. : , , . : Clio.
, oj . . . 1977.
. , . 53,
233253.
, . 2003. . : Clio.
, . 1999. (). :
.
, . 1985. .
XIX . . : .
, . 1985. .
, 154157. : .
, . 1998. .
18381998, 425440. : .
, . 2011. . :
.
, . 2007.
1699. 30: 91105.
T, . 1983.
1883. : 18831983, .
, 17. : .
, . 1991.
16. 19. .
, . , 55166. :
.

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

612 V V. M

Vladimir V. Mihajlovi
Institute for Balkan Studies SASA, Belgrade

L. F. Marsigli The First Antiquarian of Serbia

The all-encompassing changes that have shaped the west of Europe during
the early modern period, introducing new ways of perceiving (and investiga-
ting) the whole universe, and each individual as well, have decisively influen-
ced the foundations of our discipline. The special credit should be paid to the
antiquarian movement and the generations of its followers. On the other hand,
according to the general consensus, the region of modern Serbia, being a part of
the Ottoman Empire, has not attracted the curiosity of the antiquarians until the
second half of the 18th century. Numerous reviews of the history of archaeology
in Serbia, both by local and foreign authors, consolidate this view. However, the
life and work of Luigi Ferdinando Marsigli (16581730) offers a significantly
different view of the roots of archaeology in these parts. Born in an aristocratic
family in Bologna, highly educated, serving in the Austrian Imperial army by
the end of 17th century, Count Marsigli spent almost two decades in the lands of
the middle Danube valley. During the Vienna war (16831699), and then forti-
fying the new frontier after the Peace of Karlovac (16991701), L. F. Marsigli
got acquainted with the rich heritage (above all from the Roman times) of the
region. He published the results of his research in the volume entitled Danubius
Pannonico-Mysicus. The very title suggests the importance Marsigli assigned
to the Classical past, whose vestiges he described in the second of six books
of this work. Under the title De antiquitatibus Romanorum ad ripas Danubii,
in accordance with the best antiquarian traditions, the learned Count offers a
comprehensive and systematic review of the Roman material culture along the
Danube banks in his own words of Pannonia and Moesia. Marsiglis antiqu-
arian endeavours in the field and the subsequent published accounts establish a
massive contribution to the antiquarian tradition in the region of modern Serbia,
and then indirectly, through the works of the 19th century authors to Serbian
archaeology in general.

Keywords: L. F. Marsigli, history of the discipline, antiquarian, archaeology in

Serbia

L. F. Marsigli le premier antiquaire de Serbie

De vastes changements qui au dbut de la priode moderne ont transform
louest de lEurope, par lintroduction des nouveauts dans la conception (et
tude) de lunivers tout entier, mais aussi de tout individu, ont eu une influence
dcisive sur ltablissement de notre discipline. ce propos, des mrites parti-

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 613

culiers peuvent tre attribus des promoteurs du mouvement antiquaire puis

des gnrations de continuateurs de cette ide. Dun autre ct selon lopinion
rpandue le territoire de la Serbie actuelle, tant donn quelle faisait partie
de lEmpire Ottoman, nattirait en Serbie presque aucun intrt des antiquaires
jusqu la deuxime moiti du 18e sicle. De nombreux bilans de lhistoire de
larchologie en Serbie, quil sagisse des uvres des auteurs serbes ou tran-
gers, corroborent une telle image de ses dbuts. En revanche, un examen du
personnage et de luvre de Luigi Ferdinando Marsigli (16581730) offre une
image fondamentalement diffrente des racines de larchologie dans cet espace.
N Bologne dans une famille noble qui lui a dispens une vaste ducation,
la fin du 17e sicle le conte de Marsigli a sjourn presque deux dcennies sur
les espaces du Podunavlje moyen comme membre de larme autrichienne im-
priale. Dans le cadre des oprations militaires au cours de la Guerre de Vienne
(16831699), mais aussi lors de la fixation de la nouvelle frontire aprs la Paix
de Karlovci (16991701), L. F. Marsigli sest familiaris avec le riche hritage
du pass (avant tout romain) de ces rgions. Il a rassembl les rsultats de son
activit rudite dans le Podunavlje dans louvrage portant le titre de Danubius
Pannonico-Mysicus. Le titre lui-mme rend sans quivoque compte de limpor-
tance que lauteur attribuait au pass antique, aux vestiges matriels duquel il a
consacr le deuxime des six tomes de cet ouvrage. Dans cet ouvrage, intitul
De antiquitatibus Romanorum ad ripas Danubii, le conte rudit, en accord avec
les meilleures traditions antiquaires, fait un examen exhaustif et systmatique
de la culture romaine matrielle le long des ctes danubiennes comme il le dit
lui-mme Panonie et Msie. Dit simplement, par son activit antiquaire sur
le terrain mme, puis par son ouvrage, L. F. Marsigli a donn une contribution
importante la tradition antiquaire sur le sol de la Serbie actuelle, puis indi-
rectement, travers les uvres des auteurs au cours du 19e sicle et toute
larchologie serbe.

Mots cls: L. F. Marsigli, lhistoire de la discipline, antiquaire, archologie en

Serbie
Primljeno / Received: 01. 07. 2015.
Prihvaeno / Accepted for publication: 15. 08. 2015.

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

614 V V. M

Slika 1. L. F. Marsilji osnove utvrenja na dunavskim obalama

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 615

Slika 2. L. F. Marsilji ostaci stubova Trajanovog mosta

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

616 V V. M

Slika 3. L. F. Marsilji vizuelna rekonstrukcija

naina izrade stubova Trajanovog mosta

Issues in Ethnology and Anthropology, n. s. Vol. 10 Is. 3 (2015)

CEEOL copyright 2017

CEEOL copyright 2017

L. F. M S 617

Slika 4. L. F. Marsilji analiza stena od kojih je izraen Trajanov most

, . . . 10 . 3 (2015)

CEEOL copyright 2017