Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
ma
r_f ca vgJ kj
vthW jhtuf, yFf, kw
kjfnshL vgo thwh?
it xbthiw vthW
ghJfhwh? vgij g
mtjhF.
kj EQfis ga ghOah ouhl
mit JbfhS wid
mf tsJ bfhLsh.
trhaJiw, kts, kUJt
Jiw, bjhJiw kW ku
bgha nghw Jiwf wj
Kndw fLsh.
ca fLghoF EQ
f gagLwJ. vthW?
ngy J nghw y
ghOah iz Kiw
ngy tif ghOahf
tzJ kW mijrhj
df Gfis
mwd. UD ghOah
kw jhtufisnah yFfisnah
jhfhk, gfis jhF
fis kL fLgLJwd.
ghOah a khw
197
myF 4
Mfh ky
198
EQf
kL
1. rahd ilia njbjLJ vGJf.
ma
m) kyah Niy bjhF KGtJkhf mfgLwJ.
fF ----- vdgL. (nuhnfr / gh gjLj)
M) fl EQf vit jngia cUthF ------
(vlgh lhofh / shnkhoa itth / shnkhoa
ghnghu)
)ghiy 72O bronuL btgiy 30 lfSF btggL
cldoahf 12O bronuLF Ff ntL. mthW
brnghJ EQf mfgLwJ, ghJfhfgLwJ. j
Kiw bga vd? ( btnaWj / gh gjLj )
<) ntKL ghoah ieu#id k iyeho ktsij
bgUFwJ. j bga vd?
(mrnlhghl / iunrha / shooa)
2. cdf cUt gyjik bgWsd. Fl msyhd
df ekJ ffSF bjtiy. mtiw TL
Enzh _ynk ghfKo. y cdfis TL
Enzh _ynk ghf Kotjh mtiw vtifahd mydh
msf?
3. irf gira fhzgLtiy. mjdh xnrif
bra ayhJ. vdnt, mit cUs kW cuw bghUfisna
rhJsd. irf Utif czlij bgaLf.
199
myF 4
nkY ma
f
Biology Oxford A modern introduction,
B.S. Beckett -Oxford university press second Edition.
Biology- Wallace, Sanders and Ferl -
Harper collins college publishers.
izajs
www. en.wikipedia.org/wiki/micro organism.
200
myF 5
eik Rs jkf
kW nrkf
myF 5
vdgh, vd rh
W brhf?
gh J 100
vts rjj
fy a gh!
Jsh?
bra 5.1
a bghUf vd fUJ
VnjD Ijid goa Lf.
1. ________
2. ________
3. ________
4. ________
5. ________
gl: 1 gl: 2
ma
1. brY FHh ________M
vj xU a bghUis
(U) cUthdJ.
aa myJ nta
2. f ________M(gfh) Kiwdh nkY f
cUthdJ. Koahnjh mbghUns
3. eh m mfyf ____ jkkhF. (gh TW)
M (fj) cUthdit.
vj xU bjhlf iyYs
4. eh RthF fh _______ gUbghUis a bghUshf
(#M) csd. cilf Koahnjh mJ
5. yf ________ (gfh) jkkhF. (ytha)
csJ. xnu tif mQfsh
nkny khaikfgLs Mditna jkkhF. (jfhy
brhfshd fhg, jf, U, mQ bfhif)
fhg, M# Mad ehnjhW
e th gagLJtdthF.
jk fa Jffns
itna jkf vW
mQfshF.
miHfgLwd.
xnu tif myJ btntW tif
glij ghUf. vd
mQf iw mogil,
mf? gl(1) jahf
xU Fl j nrJ
xU Wt Uwh. gl(2)
cUthdit _yTWf MF.
Wtf Ut ghgjF
203
myF 5
v Rl tYtilj
v Rl
iAu# M#
t nghw
iAu#, ieu#, M#, fzho
fhg, mYa, jf, bt
nghwit jkfSF bkF MirL
rhWfshF. xU ifas rg,
rg mQf kL csd. fhg
f fhg mQf kL
csd.
vdnt, xnu tif mQfsh a bghUshd bkFia
cUthdit jkf MF. M#id jUwJ. bghUis
khWgl jkf mQf nkY nta Kiw f
ma
2.1 M#
3.6 2.8 2.6 2.5
fh
5
8.1 46.6 mYa
U
fha
Na x 27.7
nrhoa
bghlha
bka
t FnshiuL
ju jkf
aif cs jkf
wf
ma
5.2.1. aif vjid jkfis g
jkf csJ vd vnghjhtJ idjJ
bjJbfhnthkh? clh?
Jtiu W gbdL kj cl iw VwjhH 99
jkf(118) flagLsd. MW jkfshY (M#, fhg,
tW 92 jkf aifY iAu#, ieu#, fha,
jKs 26 jkf Mtf ghgu) ju 1 kw jkfshY
braif KiwfY jahf
cUthdJ:
gLwd. Jtiu 112 jkf
kLnk IUPAC (International Union of
Pure and Applied Chemistry) mfhu M#
tkhf FpL btl
gLsd. fhg
gu jj iy iAu#
myJ izj iy Vuhskhf ieu#
fhzgL gntW jkis g
mnth. fha
mf ms cs jk ghgu
M#D mjF mLjhngh w jkf
UgJ fDkhF. uL
jkfS nrJ eh _W
gF csd. ekJ cl cs jkf
205
myF 5
207
eik Rs jkf kW nrkf
ma
myF 5
f Mr Mok
208
eik Rs jkf kW nrkf
2. xU jk cs Kj
M# iAu# ieu# vGijngh kbwhU jkY
Ujh, mjk Kj
vGJ, My bga bga Kj
vGjhY (capital letter), ulh
ma
bkF fhg U
vGJ My bga a
nkFl FpLf vGjhY (small letter) nrJ
tiutjF fodkhf, gagL Fplhf vGjgLwJ.
JtjF tryhkY Ujd.
vdnt, lhl FpLf tuyhW jkf bga FpL
KaJt thj nghY Al
mYa (Aluminium)
gagLj ayhk nghd. Ba
nga (Barium)
bga FpLf bga (Beryllium) Be
#h n#f bga 1813 k (Bismuth) Bi
My vGJfis gagLJ nuh (Bromine) Br
Kiwia ttFjh. nkY kw nfhgh (Cobalt) Co
tiugl FpLfis fhoY fha (Gallium) Ga
vGJfis gagL vGJtJ a (Helium) He
vJ vW thjh. jkfS a (Lithium) Li
ila Fpil khF Kiw ah (Neon) Ne
vw jiy U mikf fh (Silicon) Si
gl bga Kiw nH bfhLf
gLsJ. 3. xU jkYs Kj uL
vGJfS kbwhU jk Kj
jkfSila Fpil
uL vGJfS xwhf U
khF Kiw
jh, mjk My bga
1. bghJthd jkf (Ka khd Ys Kj vGJl ulhtJ
mnyhff) My bga vGnjh _whtJ vGnjh
Kj vGJ Fplhf ga nrJ Fplhf gagLjgLwJ.
gLjgLwJ.
209
myF 5
mnaho I Cjh w
bkF Hg fl bga
210
eik Rs jkf kW nrkf
FGbraghL 5.7
J xU Rthuakhd isahL. j _y jkf, mt
ma
FpLfis id Twyh. FLs Kiwgo Lf
jahf. xj khztfis bfhL FGfis cUthf.
bra ntoad
jkf bgaf vGjgl 15 Lfis, mjkf
FpLf vGjgl 15 Lfis jahf. F jkf
bga goalgLsJ. (cfSF jkfis bj bra Rjju
csJ)
iAu# fha Mr nrhoa bkF
M# Mfh Fnsh nfhL bka
fhg a Fnuha ma khfR
vthW isahl ntL?
1. 30 Lfis fyf. Lfis jiyHhf fJ gu
jjahf nkir nk itf.
2. isahil bjhlf. isahLgt xbthUtUF 2
Lf vLf th mfgL. isahL uUF rahd
n#ho Lfis vLj isahL u mij jgf itJ
bfhL nkY isahil bjhluyh. vyh LfS vLfgL
tiu isahL bjhlU. mfgr n#ho Lfis itUgtnu
btuuhf fUjgLth. KaW ghUfns!
211
myF 5
vGJf
v mlFgit VwjhH 120
jkf Ar- Mfh
vgJ ekF bjjnj. Mdh,
U- nua
nrkfnsh v mlfhjit.
N-ieu#
5.4. jk _yTW
xU jk _yTW uL
myJ mjF nkgl xnu tifahd
mQfis bfhlJ. vLJ
fhlhf xU Fnsh _yT
uL Fnsh mQf csd.
ij Cl2 vd vGjyh. njngh xU
ieu# _yT uL ie ie MirL
u# mQf csd. mij N2 vd
vGjyh. Cl2 kW N2 nghw _y
TWf xnu tifahd mQfis
bfhLsd. it U mQ
Cl Cl
ieu# fhg
il MirL il MirL
212
eik Rs jkf kW nrkf
ma
N2 + 3H2 2NH3
2H2 + O2 2H2O
njfuo
mj rhg fyj fUik w
nrk mYa mnahilL MF.
2Al + 3I2 2AlI3
(jk) (jk) (nrk)
213
myF 5
214
eik Rs jkf kW nrkf
ma
5 ________________________ cUthsJ vgJ bjwJ.
vs fUik wbghU
6 ________________________ fhgnd.
vdnt, rfiu ijW fhg
5.5.2. nrkf tifghL kW cUthwd.
nrkf, mj _yf iAu#, M# Ma jk
myJ nt gFbghUfis f izJ cUthdJ vgJ
mogilahf bfhL tif eh mjnj.
gLjgLtij g eh bjJ nrhjid_y rfiu xU
bfhsyh. nrk vd bjwJ.
1. fk nrkf
ghiw, jhJf nghw cuw
_yfUJ bgwgL ekF bjj f
nrkf fk nrkf MF. bkikahd bghU lh
rhW: Rzfo, gF, (KfR) MF.
rika nrhlh nghwit.
ciwnghJ mjDila
2. fk nrkf gUk 10% mfkhwJ.
jhtuf, yFf nghw sho bghUf ijw
cUs _yfUJ bgw VwFiwa 50,000 MLf MF.
gL nrkf fk nrkf
MF. rhW: uj, bkGF, iAnuh ~q my
vbz, rfiu nghwit. fzhoia fiuf tyJ.
215
myF 5
Fouhf kW
iAu# iAu# kW
fiughdhf
MirL M#
gagLwJ.
e mwhl cz
Ka gF twJ.
nrhoa nrhoa kW
rhjhuz c , iw nghwit
FnshiuL Fnsh
bflhk ghJfhf
gagLwJ.
f, lhf,
fhg, iAu#
rfiu Rnuh gHrhWf jahf
kW M#
gagLwJ.
ma
aizF rhjdf,
nrhoa, iAu#,
nrhoa ig ng l jah
buho nrhlh fhg kW
fhgnd nf, buho jah
M#
gagLwJ.
nrh
nrhoa nrhoa, fhg ikahahf
ryit nrhlh
fhgnd kW M# fod iu bkuhf
gagLwJ.
ryit bjhY,
fha
fha, M# U ehahf,
ryit M
kW Fnsh Fo RfY
FnshiuL
gagLwJ.
bk kW
fha fha kW
Rl Rzh fzho jah
MirL M#
gagLwJ.
216
eik Rs jkf kW nrkf
Mg
Cl
Na Cl
Cl Cl
H
ma
thghL NaCl thghL MgCl2
H H Ca
Cl
K Cl Cl
5.6. thghL vwh vd?
X mQit FgjF FpL
gagLjgLwJ. mnjngh xU thghL______ thghL_______
jk _yTiw FgjF
thghL gagLjgLwJ.
thghL vgJ xU jk
myJ nrk xU _yT
mls jkf mQ Zn
f vifia FgjhF. Cl
vLJfhlhf H2 vgJ H Cl Cl
iAu# xU _yTwhF. mJ
uL iAu# mQf
izJ cUthsJ. thghL _____ thghL ______
217
myF 5
218
eik Rs jkf kW nrkf
ma
bra 5.14
Mtjd mltiziabfhL {a izw cs jkfis
goaLf.
bjhl fwYfhf
uju bgaL tiu a jkf myJ fLofgl bjhF
Kiw jahfgl rirFa jkf bgaf mQ
vnfg _W vGJ Fpodh FfgLwd.
vf 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
FpL n u b t q p h s o e
bga nil un bi tri quad pent hex sept oct enn
219
myF 5
FGbraghL 5.15
jkf FpLf kW izw nghwtiw f id
TjYfhd crhfkhd isahL J. fl gjidfSnfg
Lfis jahf, xj khztfis bfhL W FGfis
cUthf.
bra ntoait
1. 39 Lf jkf bgaf Flgl ntL. jkf
bga goa nH FfgLsJ.
xbthU jkF 3 Lf jahf.
iAu# fhg bka M#
nrhoa U rg
bghlha by fha Fnsh
bkF
H Cu Mg O Na Zn Fe S K Pb Ca Cl Hg
3. 2 vW vGjgl 30 Lf jahfgl ntL. 1 vW vGjgl
12 Lf jahfgl ntL. 1, 2 Ma vf jkf
izwfis Fwd.
4. Mf bkhj 120 Lf jah iy Uf ntL.
vthW isahl ntL?
xnu neu 8 isahL uf isahlyh. vyh Lfis
isahLgtfSF gjj ntL. xbthUtUF 15 Lf
ilF. xbthU RY isahL u tU braghLf xiw
brayh.
1. jkf bga, FpL kW izw Mait nrj _W
Lfis xU FGthf nrj ntL.
2. jkJ mU lwkhf cs ulUJ xU il vLf ntL.
mJ muUF FGthf mikjh mij midtU ghF tz
itfntL.
vtnuD rahd FGit fhliyba, mt R xU thig Hf
neL. if itUF Lf midJ FGthf fhlgl iy
isahL Kowjhf fUjgL. iyba, vj u midJ
Lfis gagLUjhnyh j if Fiwj vif
Lfis itUjhnyh mtnu bt uuhf fUjgLth.
220
eik Rs jkf kW nrkf
kL
1. iAu# kW M# Ma uL jkfsh cUthditna
MF. xU k. Mdh, iAu# kW M# thf.
iAu# v va ToaJ. M# vjYF Jiz.
aizf gagLwJ.
nkFLs jftfUJ tU nffSF g
mf.
m) cs jkf vd?
M) mj jkf vj iy csd?
) iAu# X gig vGJf.
<) M# X gig vGJf.
c) gf mj gFbghUshd M# kW iAu#
gfUJ ntWgLwjh?
2. gho milfgl jkfis gagL _W nrkf
thghil cUthFf.
ma
3. nH monfhL L bfhLfgl nrkf izwidfis
vGJf.
i) H2O ii) KCl iii) Al2O3 iv) Fe2O3 v) CH4
cWnehf
nrhjid
U fhg f mLf
fiuwJ / fiuwJ / fiuwJ /
ma
nrj
fiuaiy fiuaiy fiuaiy
x vGwJ / x x vGwJ / x vGwJ /
nH eGt Lf
vGgiy x vGgiy x vGgiy
rhu flJ
flJwJ / flJwJ / flJwJ /
jik (fhg,
fljiy fljiy fljiy
f, ngl)
Ko:
vLJbfhl bghUf
U xU _______. fhg f xU _______. mLf xU _______
nkY ma
Inorganic chemistry - Puri and Sharma - Vishal publications.
izajs
www.freshney.org
www.authorstream.com
222
myF 6
msa
myF 6
msa
nfhil LKiw xU eh eh aa msfis
mUzh jdJ njh Rth msgjF gytifahd
tUiffhf o fhUwh. myF Kiwfis gagLJ
beLneu fJ if xU nwh. vLJfhlhf nyhl,
Fill Rth tUwh. ik, brol, mo Mad
mUzh : vd Rth! kiHah sfhd myFf. ijngh
bgwJ? Fill tUwhna? nyhuh, uh, g nghwit
Rth : iy mUzh. btna iw myFfshF.
fLikahd bt Ugjh Fil gdhL myF Kiw (SI myF Kiw)
vLJ nghFgo vdJ mkh 1971 M Mo vilf kW
Tdh. msf ga bghJ Tlik
mUzh : Mkh Rth. bjhiy ToaJ. midtU xnu uhf
fh br Tl neiwa btg gagLjjf myF Kiwahf SI
iy 42C vd Tdhf. W myF Kiw mfglJ. SI myF
ma
ltiu nk ltiu
msL Kiw
(a gfo cUFiy ) ( bfhiy)
bra 0OC 100OC
ghu 32OF 212OF
bf msL Kiw vgJ 100
btgiyia msL kbwhU C = (F-32) X
180
msL KiwahF. SI Kiw
btgiy myF bf MF. 5
ciwiy bra mso C = (F-32) X
9
0OC. Mdh mj btgiy
_yTWf afnyna ij gagL ghu
Uwd. mit -273OC jh msoid bra[hf khwyh.
X iyia milwd. njngh bra msoid
vdnt -273 C vgJ jR
O ghulhf khw
btgiyahF. mJnt bf C
btgiy ltiuahf (F-32) = X 180
100
ma
bfhsgLwJ. vdnt,
9C
-273OC = 0 K (F-32) =
5
0OC = 273 K
9C
nkY bra myFKiw F= + 32
5
cs vF btgiy bf
my jfgLwJ. bf msoid bra
btgiy msL Kiwfis msthf khWj
khWj -273OC = 0 K
ghu msoid bra 0OC = 273 K
msthf khWj
100OC = 373 K
nkl, ltiufSF
ilnas f fzFf
vif bra msnfh 1. 37OC ia ghu msthf khWf
100 Mf, ghu msnfh 9C
F= + 32
180 Mf csJ. vdnt 5
9 X37
F= + 32
5
C F-32 F = 98.60F
=
100 180
225
myF 6
fh:
1. 98OF I bra msthf khWf
2. -40OC I ghu msthf khWf
3. 32OC I bf msthf khWf
s l
iw nyh uh kg
fhy dho s
btgiy bf K
ndhl Ma A
bghU
nkh mol
ms
xbr nfoyh cd
ndhl x ms
SI myF Kiw
ndhlfhd myF Ma SI myF Kiw x brit
MF. msf gagL myF nfoyh
bghU ms MF. v bkGFt xW bt
L x br njhuhakhf xU
SI myF Kiw bghU
nfoyhF rk.
ms nkh (mol) vw myfh
msfgLwJ. .
226
msa
ma
yeLf msid l msnfhyh msnwh.
227
myF 6
ut gUk myFf
10 . = 1 br.
10 br. = 1 bl. = 100.
10 bl. = 1 = 1000 .
10 = 1 blfh.
10 blfh. = 1 bA. = 100
10 bA. = 1 . = 1000
.- l, br. bro l,
bA.-bAlh l, .- nyh l
gu myFf
100 r.. = 1 r.br.
100 r.br. = 1 r.bl.
100 r.bl. = 1 r..
100 r. = 1 r.blfh. = 1 V
100 r.blfh. = 1 r.bA. = 1 bAnl
100 r.bA. = 1 r..
r.. rJu l, r.br. rJu brol, r.bl. rJu bll, r. rJu l,
r.bA. rJu bAlhl
ma
nkY mJ bfhnth
ekJ mwhl th tHf cs y msL brhf
1 mo = 30.48 br..
1 rJu mo = 30.48 br. x 30.48 br.
= 929.0304 rJu br..
1 u = 2400 rJu mo
1 F = 145.2 rJu mo
1 br = 435.60 rJu mo
1 Vf = 43560 rJu mo = 300 F = 100 br
eilKiw t KGikgLjgl kfns
gagLjgLwd.
bra 6.1
f tF gF tht gagho cs msL Kiwfis
bjhFJ vGJf.
228
msa
kL
1. uhK, kJ UtU egf. mtf miw msid msf KaY
nghJ, uhK mjid mo vw myfhY kJ l vw myfhY
msf Udhf. Ut ah gdhL myF Kiwgo rahd
myF Kiwia gagLJwh?
2. bghUJf
t. v ms myF
1. btgiy nfoyh
2. bghUms bf
3. xbr nyhuh
4. iw dho
5. fhy nkh
ma
4. KUf ndhlid msf Uwh. mt vj myid
gagL msfyh vd TWf.
5. rah, jtwh? vdTWf.
m) myFf Fpoid vGj a My vGij gagLj
ntL.
M) my Ko Wj Fpil gagLj ntL.
) myFfis vGjh vGJnghJ gik vGjTlhJ.
<) iw SI myF Kg
bral : gntW msL fUf glfis nrfJ
glbjhF xiw jah brf.
nkY ma
f 1. P
hysics vol (1) and(2) - Satya Prakash - Rahul Jain V K (India)
Enterprises, NewDelhi-2
izajs www.metrication.com
www.surfnet.org/wiki/A-level-physics
www.physics.nist.gov/cuu/unit
229
myF 7
myF 7
ma
ir mGjK
230
ir mGjK
7. ir mGjK
KUfD yh 8M tF gY khztf. ehnjhW mtj
th eilbgW braghLf ytiw nH glfshf bfhLfgLsd.
ma
wj, Fj, cijj,
Gj, jSj nghw braf ir myF
ehnjhW e th eilbgW gdhL myF Kiw (SI myF
braf ythF. braf Kiw) ir myF l(N)
midJ mit vbghUJ MF.
bragLwdnth mt
iyia khWwd.
nkny gl cs braf
midJ Gj myJ jSj
vw brafSFnsna mlF
tij ftfsh? j_y
bghU iyia khw Gj
myJ jSj nghw VnjD xU r Ir l (1642-1727)
Ka njitgLwJ vgij ma cy fwj
mnwh. jifa Kaiana mayhsfS xUt. t
ir vnwh.
yhJ ehil rhj
xU bghU iyia khw myJ fjayhs, aayh,
khw KaF tif mjJ
bragL jSj myJ Gj
thayh. ir SI myF
brany ir MF. t bga tHfgLwJ.
231
myF 7
vdnt, ir xU bghU
ntfij khWwJ myJ mj
irF ntWy myFfS aF iria khWwJ. y
cL. il, nyhuh ir, neuf uilnk khWwJ.
g ir Mait ir
xU bghU ntfnyh, mj
myFfns.
aF irnyh uoYnkh
7.1. bghUf af iy VgL khwij bghU af
iy Vgl khwkhf Twyh.
ir xU bghUJ bragL
nghJ mbghU iy VgL vdnt, irahdJ xU bghU
khwfis Jbfhs nfh af iy khwij
FLfis bfhL xU isahL VgLJwJ.
isahLnth. ir vnghJ xU bghU iy
A vw nfhFil Xl Lf. khwij VgLj ntoa
mj dhUJ B vw nfh mtaiy. vLJfhlhf cfsJ
Flh mojh vd fwJ? miw Rtiu iffsh j
vd fhngh. nfhFL A ghUf. f vts ir
Kig l D ntfkhf XLwJ. bfhLjhY Rt eftiy. jdh,
Vbd, nfhFL B MdJ f ir brYjiy vd MfhJ.
ma
C D
232
ir mGjK
bjhF 1 bjhF 2
7.3. bjhL irf
ekh xU ghidia bjhlhknyna
f Kokh? xU nkiria e
X ifah bjhlhknyna js Kokh?
ma
iyYs
xU bghUis bghJthf, xU bghUJ
efj iria brYj mbghUnshL eh
xU bjhlig VgL bfhs
ntosJ. bjhLtj_y xU
Vbfdnt bghUJ iria brY, mj
af af iy khwid VgLJ
cs xU
bghU
ntfij
khWj
xU Fl
ir
aF
bghU
iria
khWj
xU
bghU
totij
khWj
233
myF 7
ma
ekJ o bjhiyfh bgoia
mizf KgLnghJ, ekJ iff
cs Ko, bjhiyfh bgo
iuF mU FL gij
ftUnwh myth? V
mthW fwJ?
jF fhuz bjhiyfh
bgo iu }l bgWtnj
MF. }l bgw iu ekJ
iff cs KoJ xU iy
a iria bragLJwJ.
J xU bjhlh irna.
}l bgw xU bghU
< ir vgJ ekJ }l bgw myJ }lkw
F kLnk cila g mW. kbwhU bghUJ bragLJ
cik ekJ ml irna iy a ir
cs midJ bghUfSnk vdgL. J bghUf xnwh
(aitnah, bgaitnah) kw
blhW bjhLbfhshj iy
bghUf J xU < iria
brYJwd. irna < bragLwJ. vdnt, J xU bjhlh
ir vdgL. ir MF.
235
myF 7
7.5. mGj
bra 7.5
uL jfigfis vLJ
bfhnth. xU ig th
gilahf, kwj th
bkjhf UfL. nghJ
gilahd thcs ig
jffis itJ igia e
njh th_y bjhfLnth.
bra 7.6
tgl bg xiw,
jhis vLJbfhnth. jh
bg jilahd Kidia
bfhL xU Jisia VgLj
Kanth. nghJ bg Tuhd
Kidia bfhL jh Jisia
VgLj Kanth. bg
viy v Jis VgLj
KojJ?
uL ffY rkkhd ms
iria eh bfhLjhY bg
Tikahd Kidah ekh v
Jis VgLj KowJ. Vbd
mGj bfhLF TKid gu, jilahd Kid guigl
aJ. jdh ir bra mfkhf csJ
236
ir mGjK
nkfl brafUJ eh xU
ir is, mj bragL
guig bghUjJ vgij J
bfhsyh.
j_y eh xU a aa
brhiy tiuaWfyh. XuyF
gu bragL irna mGj
vdgL.
ir
mGj = --------------------------------------
ir bragL gu
gh ghf (1623-1662)
gdhL myFKiw (SI myF
t gndHh who
Kiw) mGj myF / 2 MF.
ghf (Pa) vw myfhY f wj mayhs. t
msfgL xU FHij Ph. t uh
tU gl xU brf _W ehil nrj fjayhs,
iyf itfgLsJ. aayhs, fLoghs,
ma
viy mj brf mf vGjhs, jJt Ph.
mGjij bfhLF vd
mGj SI myF t
cfsh Tw Kokh? V?
bganl tHfgLwJ.
M
kfis ul
100 l
mGj = -----------------------
2 2
= 50 l/ 2
mGj = 50 l/ 2
m fzif f
Ka brnth!
fgl fzF :
xU ut ir 4 2 gu
xU ut 100 l iria bragLwJ. mj mGj
22 gu brYJwJ v, 25 l/ 2 v, mjJ
mGj vts? bragL ir vts?
ir = 100 l
7.6. kfY thfY
gu = 2 2
VgL mGj
mGj = ?
kf kW thfis ghk
ir f vd miHfyh vgij Kng
mGj = --------------------------------------
ir bragL gu mf. kf vnghJ
237
myF 7
bra 7.8
cgnahfyhj xU sho j ghoiy vLJ bfhnth. mj
moKidfU xU W fzho FHhia bghUJnth. fzho
FHhia brUf mj Kidia J neu
NLgL, d sho gho vjhf
brUfyh. j brUfgl lUJ
fah tz brJ bfhnth. fzho
FHh kWKid xU W ug Joid
Wf fLnth. nghJ gho jiu
ghasF unth. vd fhnwh?
fzhoFHh Kid cs ug JL
JFwJ. nghJ D mfkhf j
CWnth. nghJ ug JL D
mfkhf JFtij fhzyh.
238
ir mGjK
bra 7.9
sho j ghoiy
vLJ bfhnth. mj
moUJ rk cau
RY ehF W Jisfis
Lnth. nghJ gho
jiu unth. eh
fhgJ vd? ehF
Jisf tna
bttU j rk
u brW Gtij
fhnwh.
j _y utf
xnu MH xnu ms
mGjij bfhLwd
vgij J bfhsyh.
ma
bra 7.10
sho j
ghoiy vLJ
bfhnth. gho
btntW cauf
_W Jisfis
Lnth. nghJ
gho iu unth.
eh fhgJ vd?
_W Jisf
tna bttU
j btntW
uf Gtij
ftnwh. MH
mff j G
uK mfwJ.
j _y utf MH mff mGjK mfF vgij
mayh.
239
myF 7
bra 7.11
uL rkkhd mss fzho Kfitfis vLJ bfhnth. xU
fzho Kfit js jU kbwhU Kfit jUF
rkkhd ms ghjurij vLJ bfhnth. uL Kfitfis
xbthwhf ekJ if itJ mtW vj Kfit mf fdkhf
njhWwbjd fhngh.
j cs xU fzho
Ftis Y, yY xnu ms
mGjij bfhLFkh? iy. fl MHkhd gFf
<ir y < mGj f mf. jdh
iria l mf. jdh, j fl Fgtf (Sea divers)
Ftis yit l mf
jfis ghJfhJ bfhs,
mGjij bfhLwJ.
jbfd jahfgl
vdnt, utf mGj
wghd cilfisna
< iria rhjJ vd mayh.
gagLJt.
mGjij tU rkgho
_y flayh. mizfLf mogF
nk gFial f
P = hdg
jokdhf, cWahf,
P = ut mGj
flgLwd. Vbd
h = utjg cau
mogF mGj
d = ut ml
f mf.
g = < KLf
240
ir mGjK
bra 7.12
xU ug gij vLJ
bfhnth. g RY Vuhskhd
Jisf Lnth. nghJ gij
D mK, mjD iu
unth. nghJ gij btna
vLJ e ifah gij mGJnth.
vd fwJ?
g midJ Jisf
UJ j rkkhd ms
bttUwJ. j_y eh mtJ mGj bttUtij
vd? fhzyh. l bfhLfgL
mGj midJ Jisf
tahf rkkhf flj
gLtij nrhjid fhLwJ.
Jnt ghf ahF.
brJ ghngh
ma
gl fhosthW _W
ghufis vLJbfhnth.
7.7. ghf mt mogFUJ rk
_lgl iy xU ut cauF Jisf L mt
xU gF bfhLfgL mGj rk cauF CWnth.
khdJ, mj midJ gFfY vghu Jis tna mf
rkkhf fljgLwJ. gig mGj tUwJ? fhuz
KjKj brJ fhoat ghf TWf.
vw ma mP. vdnt, J
ghf vW miHfgLwJ.
e mwhl th gagLJ
a fUfshd (Hydraulic
devices) k mf (JCB - Earth
excavator), kG jilf
nghwit jJt
mogilnyna ntiy brwd. 7.8. thf VgL mGj
FLitia RY iwa gykhf fhW RnghJ
Jisf cs X cUilahd eh mjid vJ rhiy
FLitia vLJ bfhnth. elUngh. fhiw vJ
FLit fGJ gF nkY elF eh VnjD iria
G afjf tif l czUnwhkh? ekJ
xiw bghUJnth. FLit to laf cs fhW
u, lid nH jSnghJ, uggl o btojh bgU x
midJ Jisf tahf rk nfwjyth? vjdh?
241
myF 7
uL guf xw J
bt uf btF kbwhW efU nghnjh efu KgL
brYnghJ w cilfis nghnjh cUthF irna cuh
mwhf. V bjkh? ekJ ir vdgL.
clD cs uj mGjkhdJ
cuh Vgl fhuz guf
clYF btna cs fhW
mGjij <Lbr tif
cs nkLgsfns MF. ekJ
mfkhf csJ. bt ffSF f tGtGghf bj
fhW iy. jdh, mF bt gufTl cik Vuhskhd
mGjK iy. jdh ekJ nkLgsfis bfhoUF.
clD cs mf mGj j nkLgsfis bfhl U
fhuzkhf ekJ cl cs guf xwJ kbwhW efU
ujFHhf btoJL. nghJ nkLgsf xWbfhW
jid jgjfhfnt bt izJ bfhwd. jdh,
uf mGj bfhLF w bghUf efu, j izig
cilfis mwhf. Kaof eh mf iria
bfhLf ntosJ. brhubrhu
7.10. cuh ghd guf nkLgsf f
mf. vdnt, cuh ir
ma
FHijf fh rfufis
brhubrhughd guf mf.
fo bfhL rW isahLtij
ghUnwh. ekh btW 7.10.1. cuhit ghF
fhyh rW isahl Kokh?
fhuf
ekJ fhiy jiu njf
KgL nghJ fh afij cuh ir tU fhufis
vF irna cuh vdgL. rhJsJ.
cuh ir xU bjhLir 1. iw
vgij Kdnu goUnwh. 2. bjhl bfhS gu
jik.
bghU iw mfjh,
cuh ir mfF. xU
U Fil bf gij
xnu neu jiu cUo lh
bf gJ U Fill
mf u brwJ. V?
gu tGtGghf UFnghJ
cuh ir Fiwthf UF. xU
gij isahL ikjhd kW e
L jiu cUo LnghJ
j ntWghil mayh.
243
myF 7
244
ir mGjK
2. gufis tGtGghFtj
_y mtiw bkikah
mj_y cuhit
ma
Fiwfyh.
3. rfuf uL gufS
ilna cs cuhit
bgUks Fiwwd.
cUil
jh
cuhit xU nghJ KY
4. cUil jhfis (Ball xf KoahJ. midJ
bearings) gagL gufS nkLgsfis
cuhit Fiwfyh. njD cilaitna.
cUil jhf (Ball bearings) nkLgsfsw gufns iy
a v~F gJfis cnyhf vdyh.
245
myF 7
kL
ma
mGjF ______ csJ.
9. mGj p=hdg vw rkgho cjbfhL msfglyh vgij
mnth.
xU brtf totbjho ghu ut usJ. bjho
cau 2 . ghu ml 800 ./ 3 . < KLf k
10 /2 vd bfhlh, mbjho mogF mGj vts
UF? bjhoD 1 MH mGj vts UF?
10. Rntjh caukhd TKids mogFia cila fhyia
mJsh. kJ jilahd mogFia cila fhyia
mJsh. UtU rkms cauK vil cilatf.
tf UtU cf fhiy jh ahUila fhy mf tia
VgLJ? V?
11. Rth brw thu CoF kG brwh. kGJ kiyJ
VbfhoUFnghJ jDila fhJf milJ bfhtij,
J neuF wF rahtij czjh. kiy VWnghJ kL
mthW ftjfhd fhuz vd?
12. eh UJ nkny bry bry tkly mGj _________
( mfF/ Fiw)
13. Fku jDila to mUYs filF brwh. to
brY t mf Xiria vGaJ. LF Ual
to y gFf vbz lh. nghJ to
Xir iy. V?
247
myF 7
248
ir mGjK
bkblbg miunfhs
17M whil nrj b#k ehil nrj ma mP
Mnlhth FUnf vgt xU fy cs fhiw btnaW
g xiw fljh. mgig bfhL tkly mGj
iria fwghdbjhU nrhjidia bfhL sdh. mt 51
br.. lKila uL miunfhsfis xW nrJ, mjD cs
fhiw g cjbfhL btnadh. d, xbthU gfY
8 Fiufis bfhL Gf brjh. mtwh miunfhsfis
f ayiy. tkly mGj mjifa tikilaJ.
ma
nkY ma
izajs www.en.wikipedia.org/wiki/pressure
www.powermasters.com/heat energy.html
www.thetech.org/exhibits/online/topics/lla.html
www.kidwind.org
249