EDITORIAL:ORNAMENT
Deco In Vienna, two French architects
rative
firmly positioned in avant-garde
Tradi
tions
artistic practice, when asked to
in design the cafe of the museum of
Archi-
architecture, spend the money and
tecture
much of the energy on commission-
ing a beautifully intricate tiled ceiling with
oriental arabesques and floral motifs. For
a library in an East German town the Swiss
architects, known as creators of highly
stylised and crafted exercises in Alpine
minimalism, propose a glass fac;ade
covered with renderings of archive portraits
collected by one of the protagonists of
contemporary German photography.
Earlier, the same architects used a fragment
of an image of a yarrow leaf, taken by a
German photographer who worked
M.Muller,
in the first half of the twentieth
Die Verdrangung
century. The design proposal des Ornaments, Zum Verhtiltnis von
for a speculative office Architektur und Lebenspraxis,
Frankfurt 1977, p.10.
building in London by two
2
English architects, whose A. Laos, 'Ornament und Verbrechen',
previous work is charac- in: Trotzdem: 1900-1930, Vienna 1982
(original edition lnnsbruck 1931 ),
terised by an interest in
. . . p.81.
1960s Amencan m1n1ma I art 3
practice, features ornament E. Bloch,
DasPrinzipHoffnung,
found in a Venetian church,
Frankfurt 1973 ( orig inal edition
replicated in pre-castconcrete. Frankfurt 1959),
What are we to make of the p. 862.
reappearance of ornament? Is it an
attempt to recover formal possibilities
which modern architects have denied
themselves since the early twentieth
century, save for a few interludes in 1950s
Italy or 1980s America? Can it be explained
by the desire to allow architecture to
approach the conditions and the status of
fashion or advertising? Or is it an uncon-
scious acknowledgement that even the
most powerful refusal of the commodifica-
tion of architecture will, in the end, be
absorbed and appropriated by culture
industries? The question of the ornament
and its re-surfacing in architectural prac-
tices is significant in a number of ways.
It may indicate the relaxing of a taboo on a
creative impulse which was one of the basic
tenets of twentieth-century modern archi-
lecture. In his study Die Verdrangung des
Ornaments (1977), Michael Muller discuss
es the underlying ideas of the modern
repression of decorative impulses, sug
gesting that it may be understood as 'an
act of controlling the sensual energy
absorbed in the act of producing and per
ceiving the ornament' .1 Re-reading Adolf
Loos's notorious article 'Ornament und
Verbrechen' appears to provide evidence
for this interpretation. Fuming, in the
most elegant fashion, against attempts
by his Viennese contemporaries to cover
even the humblest object of everyday life
with garlands, lilies or leaves, in search
of a new decorative language, Loos
describes the ornament as waste of
labour and health, 'a crime against public
economy, destroying human
effort, money and material' .2
The polemic nature of this
argument and the escha
tological reference to a
Zion of shining white
walls contributed to the
almost religious phobia
of even the most
restrained decorative
impulse in the architecture
of the Neue Sachlichkeit, later
denounced by Ernst Bloch as
offering 'the polished death in the guise
of morning dawn' .3 At the same time,
ornament had its place in Modernism and
in the Bauhaus. When the great figure
of Neue Sachlichkeit, Hannes Meyer, took
over the directorship of the Bauhaus,
he lamented that much of the work there
-the decorative stuff- was no more than
'the fantasies of young girls'. This was a
turning point in the rhetoric of Modernist
architecture, giving a pseudo-moral
force to the elimination of ornament.
One must note that the masters- Le
Corbusier, Mies van der Rohe, Alvar
Aalto-managed to escape this limita-
tion, providing plenty of straightforward
ornament in their work: Le Corbusier
through painting and composition,
Mies through luxurious materials, Aalto
through pattern and facture. But the
 REDACTIONEEL: ORNAMENT
('I)
0
0
-

C\1
0
Deco AIs in Wenen aan twee Franse arc hi- De kwestie van het ornament en het opnieuw 0
ratieve
tecten, die een vooraanstaande positie opduiken daarvan in de architectonische
tradi
ties in de avant-gardistische artistieke praktijk is op een aantal manieren van belang.
in de praktijk innemen, wordt gevraagd om Het kan een indicatie zijn voor het verzwak
archi
het cafe van het architectuurmuseum ken van een taboe op een creatieve impuls die
tee
tuur te ontwerpen, spenderen ze geld en een van de essentiiile grondbeginselen was
veel energie aan de uitbestending van een van de moderne architectuur in de twintigste
opdracht voor een fraai en complex betegeld eeuw. In zijn studie Die Verdrangung des
plafond met oosterse arabesken en florale Ornaments (1977) bespreekt Michael Muller de
motieven. Voor een bibliotheek in een Oost ideeen die ten grondslag liggen aan de
Duitse stad stellen de Zwits-erse architecten moderne onderdrukking van neigingen tot
die bekend zijn vanwege hun zeer gestileerde decoratie en suggereert hij dat die begrepen
en ambachtelijke oefeningen in Alpine mini- kunnen worden als 'het beheersen van de
malisme een glazen gevel voor die versierd is sensuele energie die opgebruikt wordt door
met weergaven van archiefportretten, verza productie en ervaring van ornament' .1
meld door een van de protagonisten van de Herlezing van Adolf Loos' roemruchte artikel
eigentijdse Duitse fotografie. 'Ornament und Verbrechen' lijkt
AI eerder hadden dezelfde bewijs te leveren voor deze
M.MUIIer,
architecten gebruikgemaakt Die Verdrangung des Ornaments, interpretatie. Loos gaat, op de
van een fragment van een Zum Verhallnis von Architektur meest elegante manier die je je
und Lebenspraxis,
afbeelding van een duizend kunt voorstellen, tekeer tegen
Frankfurt 1977, p. 10.
blad, gemaakt door een Duitse 2 pogingen van zijn Weense tijd
fotograaf die werkzaam was in A. Loos, genoten om, op zoek naar een
'Ornament und Verbrechen',
de eerste helft van de twintigste nieuwe decoratieve taal, zelfs
in: Trotzdem: 1900-1930,
eeuw. Het ontwerpvoorstel Wenen 1982 (oorspronkelijke de meest triviale voorwerpen
voor een kantoorgebouw in uitgave lnnsbruck 1931), p. 81. nog te overdekken met guirlan
3
Londen van twee Engelse des, lelies of bladeren en hij
E. Bloch,
architecten, wier eerdere werk Das Prinzip Hoffnung, Frankfurt beschrijft het ornament als een
werd gekenmerkt door een 1973 (oorspronkelijke uitgave verspilling van arbeid en
Frankfurt 1959), p. 862.
interesse in de praktijk van de welzijn, 'een misdaad tegen de
Amerikaanse minimal art uit de open bare economie die mense
jaren zestig, vertoont een ornament uit een lijke krachtsinspanning, geld en materiaal
Venetiaanse kerk dat in geprefabriceerd vernietigt' .2 De polemische aard van dit
beton is ge"imiteerd. betoog en de eschatolologische verwijzing
Wat moeten we vinden van de terugkeer naar een Zion van glanzende witte muren
van het ornament? Is het een poging om droegen bij aan de haast religieuze fobie voor
formele mogelijkheden terug te winnen, ook maar de meest ingehouden neiging tot
die moderne architecten zichzelf ontzegd decoratie in de architectuur van de 'Neue
hebben sinds de vroege twintigste eeuw, Sachlichkeit', die later door Ernst Bloch aan
afgezien van enkele intermezzo's in het ltalie de kaak zou worden gesteld omdat deze 'de
van de jaren vijftig of het Amerika van de opgepoetste dood in de vermomming van het
jaren tachtig? Kan het worden verklaard ochtendgloren' aanbood.3 Tegelijkertijd had
vanuit het verlangen om de architectuur in het ornament een plaats in het Modernisme en
LO
staat te stellen de positie en status van mode in het Bauhaus. Toen de grote symboolfiguur (0

of reclame te benaderen? Of is het een van de 'Neue Sachlichkeit', Hannes Meyer, :f:t:
LU
onbewuste erkenning van het feit dat ook de directeur werd van het Bauhaus, klaagde hij
(f)
krachtigste weigering om architectuur tot erover dat veeI van het werk daar, de decora- <!
handelswaar te maken uiteindelijk zal worden tieve rommel, niet meer was dan 'de fanta- 0
opgeslorpt en geannexeerd door de cultuur- sieen van jonge meisjes'. Dit was een keer-
industrie? punt in de retoriek van de modernistische
rhetoric, the sloganeering of purism them, without the slightest hint of
somehow stuck. Loos's argument, in any frivolity.
case, was rather more complicated than the This Oase may be taken as an investi
title of his text suggests and it offers scope gation of design approaches using
for a richer, less punitive approach to the knowledge of architectural traditions,
issue of ornamentation and, indeed, to the sometimes including the application of
broader question of continuity and tradition decorative visual information in new
in architecture. 'The creation of new ornaments. The experimentation with
ornament may be an impossibility, even a ornament may be taken, as Tony Fretton
shameful act, but it can also be the result of has suggested, as just one of several
a labour of love, produced in what are holy possible attemptsto extend the formal
hours to those constructing ornament.'4 repertoire of architecture. None of these
Ornament is acceptable if it is anony experiments can be described as
mous, un-authored: Loos sanctions traditionalist: in fact, they approach an
ornament if it is the product of an older interest in the work of, for example,
culture- his examples are Persian carpets, neoclassical architects via knowing and
Slovak laces, handcraft made by little old sympathetic re-examinations of modern
ladies- and 'if it brings pleasure to my architecture. What they intend to offer is
fellow human beings'. This mildness of the a complicated, intuitive and above all
gentleman is reflected in Loos's own generous testing of the possibilities of
1
approach to furnishing domestic interiors contemporary architecture to evoke
4
and was re-formulated in a generous and narrate; to tell smaller and
A. Loos,
approach by another Viennese archi op.cit., larger histories, as Ernst Bloch
tect, Josef Frank, who advocated an pp. 86---87. suggested: full of heritage,
5
attitude 'that absorbs what is alive without historicism.
J. Frank,
today: the whole spirit of this time, Architektur als Symbol,
its sentimentality and its exag Elemente deutschen Neuen Christoph Grafe
Bauens, with
gerations, including affronts
Vienna 1931, p.171,
against good taste, which are quotation taken from
Mark Pimlott
at least full of vitality'.s H. Czech, 'Ein Begriffsraster zur and
aktuellen Interpretation Josef Franks',
Frank, like Loos, saw Mechthild
re-published in M.Bergquist, 0. Michelsen (eds.),
room for a knowing, Josef Frank Architektur, Basel/Boston/Berlin 1995.
Stuhlmacher
eclectic use of
ornamented surfaces, set pieces inherited
from older cultures to be used in the domes-
tic sphere, as objects contributin to a sense
of visual and physical comfort.
The invention of new ornaments (or the
manipulation of existing ones) in the early
twenty-first century, often generated by
computer programs and employing sophis
ticated technologies, rejects the suggestion
of craftsmanship and the implication that
someone, somewhere, may have invested
the decorative pattern with passion or
sacrifice. The methods of manipulating
motifs are more indebted to the sampling
and re-framing of existing material used in
practices of visual arts and literature since
the 1960s. The application of ornaments to
surfaces, inside and outside, introduces
references to pre-modern architectural
languages, but immediately undermines
architectuur en verleende een pseudo gevoel van visueel en lichamelijk genoegen. l.()
0
morale kracht aan het elimineren van het De uitvinding van nieuwe (of de manipulatie 0
-

ornament. We moeten opmerken dat de van bestaande) ornamenten in de vroege -.:

0
meesters- Le Corbusier, Mies van der Rohe, eenentwintigste eeuw, vaak tot stand 0
Alvar Aalto- erin slaagden om aan deze gekomen met behulp van computer
beperking te ontkomen en heel wat onver programma's en verfijnde technologieen,
bloemd ornament in hun werk opnamen: verwerpt iedere suggestie van vakmanschap
Le Corbusier door schilderen en compositie, en de implicatie dat iemand ergens passie
Mies door middel van luxueuze materialen, of opoffering in het decoratieve patroon zou
Aalto door het gebruik van patroon en hebben ge"investeerd. De methoden voor
factuur. Maar de retoriek, de gesimplificeer het manipuleren van motieven zijn meer ver
de boodschappen van het purisme, beklijfde schuldigd aan de manier waarop bestaand
op de een of andere manier. materiaal in de beeldende kunst en de litera
In ieder geval was het betoog van Loos tuur sinds de jaren zestig van de twintigste
heel wat gecompliceerder dan de titel van eeuw uit zijn context wordt gehaald en van
zijn tekst suggereert en het biedt de gelegen een nieuw kader voorzien. Het aanbrengen
heid voor een rijkere, minder bestraffende van ornamenten op oppervlakken, zowel
benadering van de kwestie van ornamentatie binnen als buiten, introduceert verwijzingen
en ook van het ruimere thema van continu"i naar premoderne architectonische talen,
teit en traditie in de architectuur. 'De creatie maar ondermijnt die ook meteen weer zonder
van nieuw ornament is mis- enig teken van frivoliteit.
_J
schien onmogelijk en zelfs 4 Deze Oase kan worden LU
een schandalige daad, maar A. Loos, op.cit., beschouwd als een onder LU
pp. 86-87. z
kan ook het gevolg zijn van zoek naar benaderingen van
5 0
een liefdevolle arbeid, tot J. Frank, Archileklur als Symbol, het ontwerpen die gebruik
Elemenle deulschen Neuen Bauens, 1-
standgekomen in wat voor maken van kennis van
Wenen 1931, p.171, citaat uit Hermann
u
degenen die het ornament
Czech, 'Ein Begriffsraster zur aktuellen
architectonische tradities, <t:
vervaardigen heilige uren Interpretation Josef Franks', soms met inbegrip van de 0
opnieuw gepubliceerd in M. Bergquist,
LU
zijn.'4 toepassing van decoratieve
0. Michelsen (red.), Jose{ Frank 0:::
Ornament is acceptabel visuele informatie in nieuwe
Archileklur, Bazei/Boston/Berlijn 1995.
als het anoniem is, auteur ornamenten. Het experi-
loos: Loos staat ornament toe menteren met ornament
als het het product is van een oudere cultuur kan, zoals Tony Fretton heeft gesuggereerd,
- zijn voorbeelden zijn Perzische tapijten, opgevat worden als niet meer dan een van
Slowaaks kantwerk, handvaardigheid van een aantal mogelijke pogingen tot een uit
oude dametjes- en 'als het mijn medemen breiding van het formele repertoire van de
sen genot schenkt'. Deze mildheid van de architectuur. Geen van deze experimenten
gentleman wordt weerspiegeld in Loos' eigen kan als traditionalistisch worden beschre
aanpak van het meubileren van interieurs ven: in feite neigen zetot een interesse in het
van huizen en werd op een genereuze manier werk van bijvoorbeeld neoclassicistische
opnieuw geformuleerd door een andere architecten via kennis en welwillend nieuw
Weense architect, Josef Frank, die een onderzoek naar de moderne architectuur.
houding voorstaat 'die wat er vandaag de Wat ze willen aanbieden is een gecompli
dag gebeurt in zich opneemt: de hele geest ceerd, intu"itief en vooral genereus uittesten
van de tijd, de sentimentaliteit en over van de mogelijkheden van de eigentijdse
drijving ervan, met inbegrip van beledigin architectuur tot evocatie en narratie; tot het
1.0
gen van de goede smaak die tenminste vol vertellen van kleine en grote verhalen, zoals (.0

vitaliteit zijn' .5 Net als Loos zag Frank ruimte Bloch suggereerde: vol erfgoed, zonder =It
LU
voor een doelbewust, eclectisch gebruik van historicisme.
en
geornamenteerde oppervlakken, stereoty <t:
pen die overgeerfd waren uit oudere culturen Christoph Grafe met 0
en konden worden ingezet in de huiselijke Mark Pimlott en Mechthild Stuhlmacher
sfeer, als voorbeelden die bijdragen aan een Vertaling: Philip Peters