STABILNOST KOSINA

1. Opte o kosinama

Kod obilnih kia ili pri topljenju snega, ali i u drugim prilikama, svedoci smo
pojava klizita (landslide). Pukotine na ulicama i pukotine u kuama na padinama
esto su posledica deformacije i pomeranja u tlu u kosini.
Kosina je ravna, zatalasana ili izlomljena ravan na terenu sa razliitim nivoima
njena dva kraja. Kosine mogu biti prirodne i vetake (inenjerske). Inenjerske ili
vetaki stvorene kosine su ili useci ili nasipi. Dva osnovna elementa kosine su
njena visina ili rastojanje od podnoja do vrha kosine i nagib kosine koji predstavlja
ugao koji zaklapa ravan kosine sa horizontalom. Kada tangencijalni, smiui naponi
u kosini preu nosivost, odnosno smiuu vrstou materijala u kom je kosina,
dolazi do njenog loma i formiranja klizita. Do formiranja klizita na prirodnim
kosinama najee dolazi zbog zemljotresa i promene nivoa podzemnih voda u tlu,
odnosno do promene pornog pritiska. Klizita na vetaki stvorenim kosinama su
posledica neusaglaenosti konstrukcije kosine sa vrstoom materijala u kom je
kosina, uz uzimanje u obzir oekivane seizmike aktivnosti i promene nivoa
podzemnih voda.

Uslovi za nastanak klizita

1/ Klizanje kao geoloki fenomen:
- tektonski procesi
- gravitacijske i hidrodinamike sile
2/ Klizanja nastala djelovanjem ljudi:
- iskopi, nasipi, dodatno optereenje kosina graevinama,
promena vegetacije,
-promena reima podzemne vode, natapanje, promena vodnih tokova
Osnovni tipovi klizanja: a) odron, b) rotacijsko klizite, c) plitko rotacijsko klizite,
d)rotacijsko klizite na konkavnoj povrini, e) sloeno klizite, f) i g) translatorno klizite

Primeri klizanja kosina

Izgradnja Panamskog kanala, koji preseca ameriki kontinent i spaja Atlantski s
Tihim okeanom, predstavljala je poetkom dvadesetog veka jedan od najveih
graevinskih poduhvata. Ve tokom njegove izgradnje pojavila su se velika klizanja
tla koja su dovela do velikih zastoja i bitnog poskupljenja radova.

Slika 1. Panamski kanal: klizanje 13 miliona kubnih metara tla pri iskopu bokova
kanala (1913. godina)
 Manjih razmera, ali ne manje spektakularna, je posledica klizanja tla u naseljenim
mestima koje prikazuje Slika 2. Jedno klizite u Kaliforniji, izazvano potresom, prikazuje
Slika 3. Nestabilnosti na usecima prikazuje Slika 4.

Slika 2. Posledica klizanja u naseljenom mjestu

Slika 3. Klizite u Kaliforniji izazvano zemljotresom

Slika 4. Klizanja tla na kosinama useka

Slika 5. Klizanje trista miliona kubnih metara stene i tla u akumulaciono jezero zavrene
lune brane Vajont u italijanskim Dolomitima (oko 100 km severno od
Venecije) prouzrokovalo je u oktobru 1963. godine vodni talas visine preko 100
m, koji je nakon prelivanja brane (koja je ostala gotovo neoteena!) doslovce
izbrisao nizvodni gradi Langaronne i usmrtio preko 2000 njegovih stanovnika.

Slika 6. Veliko klizite na nasipu rudarske jalovine u Aberfanu (Velika Britanija)

1966. godine koje je usmrtilo nekoliko desetina ljudi

Posebno su poznata klizanja obalnih konstrukcija, useka i eleznikih nasipa u

vedskoj. Nakon jednog posebno katastrofalnog ruenja 1913. godine, kada je 185
m eleznikog nasipa otklizalo u oblinje jezero, osnovana je Geotehnika komisija
dravnih eleznica (tu je prvi put uveden naziv geotehnika) da istrai uzroke brojnih
klizanja i predloi reenja. Njihov izvjetaj, zavren 1922. godine, smatra se prvim
sveobuhvatnim geotehnikim izvetajem. U njemu su predloene nove metode
vaenja i ispitivanja uzoraka tla kao i metode prorauna stabilnosti kosina. U ovim
istraivanjima zapaenu je ulogu imao profesor W. Fellenius, koji je predloio i
prvu racionalnu metodu prorauna stabilnosti kosina, i pod kojim imenom je ta metoda
ula u kasniju praksu. Ovi rani radovi u vedskoj prvi su znaajniji koraci
geotehnikog inenjerstva koje se time razvija u zasebnu granu graevinarstva.
 Slika 7. puzanje terena

Slika 8. Blatni tok

Slika 9. Translatorno klizanje

2. Nastanak klizita

Slika 10. Elementi nestabilnosti na kosini zategn

uta
Iskustvo i opaanja ukazuju da se nestabilnost kosina u veini otvaran
sluajeva pojavljuje kao klizanje mase tla, kliznog tela, po ravnoj ili je
zakrivljenoj kliznoj povrini (Slika 10). Pri KLIZNO
tome se u donjem delu
TELO
kliznog tela (pri noici) tlo naguravanjem zbija, dok se u gornjem delu
(pokren
(pri vrhu) ono rastresa. Zbog zateuih naprezanja u vrhu i zanemarive
zatezne vrstoe tla obino se, posebno u sluaju sitnozrnih tla, otvara
zateua pukotina koja se, zbog smera pomeranja, moe pri KLIZN
povrini
A
otkriti kao karpa. Pojava takve pukotine jasan je znak nestabilnosti
kosine ve u ranoj fazi njenog nastanka. Pojava zateue pukotine
upuuje da se ona moe pretvoriti u novu kliznu povrinu. Klizanje
kosine se moe pojaviti naglo, sa velikim pomeranjima koja se ostvare u
kratkom vremenskom intervalu, nakon ega se pokrenuta masa
zaustavi u novom ravnotenom poloaju ili klizanje kosina moe biti
dugotrajan i sloen proces. Klizanja koja se odvijaju vrlo sporo ponekad
se nazivaju i puzanjem.

Podruje samog kliznog tela kao i neposredna okolina oko

njega naziva se klizitem.
 Uzroci poveanja smiuih naprezanja na potencijalnim
kliznim povrinama
Situacije koje mogu izazvati poremeaj stabilnosti kosine
Poremeaj stabilnosti kosine po pravilu se moe dogoditi bilo poveavanjem
smiuih naprezanja u kosini, bilo smanjenjem vrstoe, to moe biti
prouzrokovano nizom razliitih promena koje su uglavnom prikazane u sledeih
devet taaka.

- poveanje nagiba kosine usled erozije i sl.;

- poveanje optereenja, posebno ako je nanoenje optereenja brzo;
- posebno poveanje optereenja na vrhu kosine, rastereenje dna kosine;
- udarci ili potresi;
- jake kie... podizanje pornog pritiska i smanjivanje vrstode tla;
- promene u reimu podzemne vode... strujanje, posebno u smeru kosine;
- smrzavanje tla i topljenje;
- troenje... promjene vrstode tla;
- unitenje biljnog pokrivaa... korenje kosinu uvruje mehaniki, sui je, a
duboko korenje menja nepovoljni smer strujanja.

Neki od uzroka pojave klizita

-Gradnja tekih objekata visoko na padinama naroito je

opasna.
 Naroito opasno
Izgradnja tekih objekata na vrhu padine
Projektanti trebaju odrediti veliinu objekata i naine temeljenja na padinama

Pokretanje mase tla : Uticaj vode

- Voda je kritian faktor kod pokretanja padine

- natapanje vodom (bilo iz obilnih padavina ili otapanja snega)
- tlo postaje tee i mnogo je verovatnije da e proklizati.
- Razlozi:
dodana gravitacijska smiua sila koja je nastala zbog poveane teine (manje
vano)
redukcija smiue otpornosti zbog poveanog pornog pritiska u kojem voda
utie na zrna tla da se pokrenu.
- mala koliina vode u tlu moe i spreiti klizanje
- voda koja ne ispunjava porne prostore izmedu zrna tla u potpunosti, stvara
tanki film oko svakog zrna
- zrna peska se lepe jedno za drugo zbog povrinskog napona koji je stvorio
film vode i time se poveava smiua otpornost

- vea koliina vode u tlusuvi

eliminie uticaj povrinskog napona i smanjuje
smiuu otpornost
pesak
ugao
formira

3. Proraun stabilnosti kosina dodir izmeu zrna

(trenje)
Provera stabilnosti za neku kosinu sastoji se od sledeih koraka
analiza moguih svojstava tla i stene,
analiza moguih situacija i delovanja, posebno obraajui panju na
mogunost porasta pornog pritiska, te strujanja vode kroz tlo;
izbor oblika povrine po kojima bi moglo doi do klizanja
potencijalne kliznevlaan
ravni;
ugao
pesak
kod krunih kliznih ravni: poloaj centara i radijusa zakrivljenosti
provera optereenja
formiranja i delovanja na potencijalnoj kliznoj ravni
provera
kosine za omeeno telo, kao kruto tijelo, unutranjih sila tj. naprezanja
u posmatranoj potencijalnoj kliznoj ravni
provera faktora sigurnosti za pojedine potencijalne klizne ravni
provera faktora sigurnosti za celu kosinu
da li je izborom potencijalnih kliznihpovrinski naponkritina
povrina pronadena
tankog filma vode
dri estice spojene
 povrina..

FAKTOR SIGURNOSTI = R/D

Sile koje djeluju na blok klizita:

Fs = sile koje se odupiru klizanju / sile koje pokreu klizanje
W = teina bloka; dve komponente, D i N
D = sila koja pokree klizanje = W sin (
N = normalno naprezanje na kliznoj ravni = W cos
U = sila uzgona usled pornog pritiska vode
R = otpor na smicanje = c + (W cos U) tan
Fs > 1,5 minimalni uslov
za stabilnost

Stepen stabilnosti u metodama granine ravnotee se utvruje na

osnovu smiue vrstoe tla i smiueg naprezanja klizne povrine. Za meru
stepena stabilnosti uobiajeno se uvodi pojam faktora sigurnosti Fs, koji
se definisan kao odnos smicajne vrstoe tla f i smiueg naprezanja m.
Sile koje deluju na sloeno klizite
Metodeproraunastabilnosti:
 - metoda granine ravnotee (tlo idealno kruto plastino)
- metoda teorije plastinosti
- metoda konanih elemenata (MKE), metoda konanih razlika

Najrairenije u strunoj praksi su

- vedska ili Felleniusova metoda (Fellenius, 1936),

-Janbuova (Janbu, 1954),
-Bishopova (Bishop, 1955),
-Morgenstern-Priceova (Morgenstern i Price, 1965) i
-Spencerova (Spencer, 1967).

Od navedenih, prve tri su jo u praksi bile prihvatljive za neposredan

raun bez korienja raunara. Za ostale je praktino nuna upotreba raunara.
Sve navedene metode pretpstavljaju linearan kriterijum vrstoe
loma na kliznoj ravni (Coulomb-Mohrov kriterijum)
=+c.
Razmatraju se samo statiki uslovi.
 Pretpostavlja se da je na celoj kliznoj ravni mobilizovan isti deo
raspoloive smiue vrstoe (pretpostavlja se isti koeficijent
sigurnosti za celu kliznu ravan)
Metode ne uzimaju u obzir: primarno stanje naprezanja;
promenu vrstoe sa deformacijom (progresivni lom kao
posledica pada vrstoe nakon dostizanja maksimalne vrednosti).
Sve metode modeliraju klizno telo, odnosno lamele, kao kruto telo.

4. Stabilizacija klizanja

Stabilizacija postojeeg klizanja ili prevencija potencijalnog

klizanja sprovodi se na dva naina
-redukcijom sila koje ga pokreu ili
-poveanjem sila otpora.
Sve mjere sanacije moraju ukljuivati barem jednu od ovih
komponenti, a ponekada i obe.

Naini sanacije klizita

Sanacija klizita najee se sastoji u otklanjanju uzroka klizanja. Prema tome
osnovni postupci su

Modifikacija geometrije padine

- odstranjivanje materijala s klizita (s moguom

zamenom materijala)
- dodavanje materijala radi odravanja stabilnosti
(berme ili nasipi)
- smanjivanje nagiba kosine
Drenaa
-
pov
rin
ska
dre
na
a
rad
i
ods
tra
njiv
anj
a
vod
e
koj
a
te
e
po
kliz
itu
( pomou jaraka i kanala)

- plitki ili duboki drenani jarci ispunjeni slobodnodrenirajuim

geomaterijalima (krupnozrnaste ispune ili geosintetici)
 - podupirui kontrafori od krupnozrnastog
materijala (hidrogeoloki uinak)
- vertikalne buotine (malog promjera), iz kojih se voda crpi ili su samodrenirajue
- vertikalni bunari (velikog promjera) s gravitaci onim
dreniranjem
- subhorizontalne ili subvertikalne buotine
- drenani tuneli, galerije ili potkopi
- odvodnjavanje vakumom
- drenaa sifonima
- elektroosmotsko odvodnjavanje
- sadnja vegetacije (hidrogeoloki uinak)

Potporne graevine

- masivni (gravitacioni) potporni zidovi

- zidovi od prefabrikovanih elemenata
- gabionski zidovi
- pasivni ipovi i kesoni
- armirano-betonski zidovi izraeni na licu mjesta
- armirane zemljane graevine s trakastim/ploastim
polimersko/ metalnim armirajuim elementima
- potporni kontrafori od krupnozrnastog materijala
(mehaniki uinak)
- mree za zadravanje materijala na licima padina u
stenama
- konstrukcije za slabljenje ili zaustavljanje odronjavanja
(jarci, klupe, ograde i zidovi za
skupljanje kamenja) zatitni blokovi od stena ili betona
protiv erozije

Unutranje ojaanje padine

kratka sidra - mikroipovi - prednapregnuta -

(geotehnika) sidra
- injektiranje
- termika obrada
- zamrzavanje
- elektroosmotska sidra
- sadnja vegetacije (mehaniki efekt poveanja vrstoe
pomou korenja bilja)