Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Tudo Pesquisar
VersoparaPC
Princpioseregrasesuaidentificaonavisode 0
RobertAlexy
EdgarKhn
PublicadonaEdio188,em22/07/2006
SUMRIO:INTRODUO1.NORMA,REGRAEPRINCPIO2.APLICARO
CRITRIONAPRTICA3.CONFLITODEREGRASECOLISODEPRINCPIOS
4.COLISODEREGRAEPRINCPIO5.SOLUESPARAACOLISODE
PRINCPIOS6.CRITRIOSPARAAPONDERAOCONSIDERAESFINAIS
REFERNCIASDASFONTESCITADAS
Resumo:Esteartigodiferenciaregraseprincpios,baseadoemRobertAlexye
analisacritriosparaidentificarseumanormaumaregraouumprincpio.Esta
identificaoajudanasoluodecolisoderegraseprincpios.Seroanalisados
tambmcritriosparasolucionaracolisodeprincpios.
Palavraschave:colisodeprincpiosnormaprincpiosregra
INTRODUO
Nesteartigosermostradocomoidentificar,baseadoemRobertAlexy,seuma
normaumprincpioouumaregra.Issorelevante,porqueumavezidentificada
seanormaprincpioouregraasoluodacolisodenormassetornamaisfcil.
Almdissoseranalisadocomosolucionaracolisodeprincpios.Otemaatual,
porquemuitosconflitosseresolvemnomaispelalegislaoinfraconstitucional,
senopelosprincpiosconstitucionais.Assimporexemploinmeroscasosda
invasoprivacidadecometidospelaimprensa,soresolvidosnormalmentepela
ponderaoentredireitointimidadeedireitoliberdadedeimprensa.Assimv
seaatualidadedapresenteanlise.
1.NORMA,REGRAEPRINCPIO
ConformeAlexy,normaognero,doqualprincpioeregra[1]soespcies.Alexy
escrevequetantoregrascomoprincpiossonormasporqueambosprescrevemo
quedevido[2].
Apalavraprincpioemsentidoamplo,conformeAbbagnano,significa:"Pontode
partidaefundamentodeumprocessoqualquer"[3].
NoDireito,especificamente,existemtrstiposdeprincpios,osprincpiosgeraisde
Direito[4],osprincpiosconstitucionais[5]eosinfraconstitucionais[6].Estesltimos
soosprincpios,positivadosouimplcitosnalegislaoinfraconstitucional.Os
princpiosconstitucionaissonormascontidasnasconstituies,quevisamsobre
Direitosfundamentais.Podemserexplcitos,ouseja,escritos,ouimplcitos,ouseja,
deduzsesuaexistnciapelofatodequeaConstituioaConstituio[7]."Os
princpiosgeraisdoDireitonotemconceitodefinido"[8].ConformeStreck,alguns
doutrinadoresdefinem,queestesprincpioscorrespondemanormasdeDireito
natural,verdadesjurdicasuniversaiseimutveis[9].ParaStreck,estesprincpios
notmumsignificadoisolado,eles"adquiremumsignificadoapenasquando
consideradosemconjuntocomorestantedosistemajurdico:daanecessidadede
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 1/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
sepressuplocomoumatotalidade"[10].Alexydestaca,quefreqentementea
expresso"princpio"refereseaosprincpiosconstitucionais,comosinnimode
"Direitosfundamentais"[11].Pormnestetrabalhoaexpressoprincpioentendida
nosentidomaisamplo,incluindoosprincpiosinfraconstitucionais.
Alexyapresentaposiestradicionaisconformequais,regrasteriamumgraude
generalidadereduzidaenquantoprincpiostmumgraudegeneralidade
elevado[12],ouconformequaisasnormasseriamfundamentaespararegras
(estesnormasseriamentoprincpios)ouregrasemsi[13],eoutros.PormAlexy
refutatodasestasposies,alegando,quepodemexistirregrascomgraude
generalidadeelevadoequeseriamfundamentosparaoutrasregras[14].
Eledestaca,queentreregraseprincpiosnohsumadiferenagradual[15],
senotambmumadiferenaqualitativa[16]edizqueexisteumcritrioquepermite
distinguirprincpioseregras[17].Estecritrioofatodequeprincpiosso
"mandamentosdeotimizao"[18]queadmitemumcumprimentogradual,enquanto
regrassadmitemumcumprimentopleno[19].
Ouseja,paraAlexy,princpiosprescrevemque,algodevesercumpridodamelhor
formapossvel,dentrodaspossibilidadesprticasejurdicas[20]enquantouma
regradevesercumpridatotalmente.Diferentedosprincpiosaregrajconsiderou
aspossibilidadesprticasejurdicasnasuafixaoe,portanto,devesercumprido
integralmente,semquestionarseseucumprimentojuridicamenteepraticamente
possvel[21].
Assimadiferenciaoentreprincpioseregrasqualitativaenogradual[22].
Esclarecidoisso,Alexydestacaque,todanormaouumaregraouum
princpio[23].
2.Aplicarocritrionaprtica
EmboraAlexydistinguebementreregraseprincpio,podesurgir,diantedeuma
normaconcreta,advidaseestanormaumaregraouumprincpio.Portanto
seroanalisadasdiversasnormasjurdicasparaesclarecerocritrioalexyano.
OCdigoPenalprevnoseu:"Art.1Nohcrimesemleianteriorqueodefina.
Nohpenasemprviacominaolegal".
Estnormaconhecidacomo"princpiodareservalegaledaanterioridade[24]",o
quesugerequesetratadeumprincpio.
Conformeocritrioalexyano,deveseranalisadoseanormapodeseraplicada
gradualmenteou,se,necessariamente,deveseraplicadanatotalidade.Permitindo
umcumprimentogradualanormaprincpio,exigindoumcumprimentototal,
regra.
Pareceevidente,queestanormanopermitecumprimentogradual.Ouhlei
anteriorquedefineocrimeounoh,seh,crime,seno,no.Senohprevia
cominaolegal,nohcrime.Nopodeexistircominaoparcial.Ouocrime
previstoemlei,ounocrime.
PortantoaplicandoocritrioAlexyanodescobrese,queo"princpiodareservalegal
edaanterioridade[25]"umaregra.
OutroexemplointeressantedoCdigoPenaloArt.233,queprev:"Art.233
Praticaratoobscenoemlugarpblico,ouabertoouexpostoaopblico:Pena
deteno,detrsmesesaumano,oumulta".
Aexpresso"atoobsceno"notemdefiniolegalebastanteampla.Portanto
umanormacomgraudegeneralidadeelevada.Mesmoassimnoumprincpio,
porquesadmitecumprimentototal.Cabeaojudiciriodefinirnocasoconcreto,o
que"atoobsceno".Assimoatopraticado,ouobscenoounoo.Assimse,
porexemplo,ojudicirioentendeque,umbeijolascivo"atoobsceno",sexistem
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 2/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
duaspossibilidades.Ouobeijoaconteceueocrimeconfigurado,ouno
aconteceu,enohcrime.Noexisteumcumprimentoparcial.
Ofatodequesepodediscutirseumbeijolascivoatoobsceno,nodizrespeito
aocritriodedistino.Umatopodeserparaumapessoaatonormal,eparaoutra
obsceno,pormoqueimportaoentendimentodojudicirio.
Portantoseinfere,queapossibilidadedocumprimentogradualoutotalserefere
aoverbonucleardanormaenoaoadjetivo.
UmexemploparaumprincpioinfraconstitucionalseencontranoArt.4doCdigo
doConsumidorqueprev:
"Art.4APolticaNacionaldasRelaesdeConsumotemporobjetivoo
atendimentodasnecessidadesdosconsumidores,orespeitosuadignidade,
sadeesegurana,aproteodeseusinteresseseconmicos,amelhoriadasua
qualidadedevida,bemcomoatransparnciaeharmoniadasrelaesdeconsumo,
atendidososseguintesprincpios:
Ireconhecimentodavulnerabilidadedoconsumidornomercadodeconsumo
IIaogovernamentalnosentidodeprotegerefetivamenteoconsumidor:
a)poriniciativadireta
b)porincentivoscriaoedesenvolvimentodeassociaesrepresentativas
c)pelapresenadoEstadonomercadodeconsumo
d)pelagarantiadosprodutoseservioscompadresadequadosde
qualidade,segurana,durabilidadeedesempenho.
IIIharmonizaodosinteressesdosparticipantesdasrelaesdeconsumoe
compatibilizaodaproteodoconsumidorcomanecessidadede
desenvolvimentoeconmicoetecnolgico,demodoaviabilizarosprincpiosnos
quaissefundaaordemeconmica(art.170,daConstituioFederal),semprecom
basenaboafeequilbrionasrelaesentreconsumidoresefornecedores
IVeducaoeinformaodefornecedoreseconsumidores,quantoaosseus
direitosedeveres,comvistasmelhoriadomercadodeconsumo
Vincentivocriaopelosfornecedoresdemeioseficientesdecontrolede
qualidadeeseguranadeprodutoseservios,assimcomodemecanismos
alternativosdesoluodeconflitosdeconsumo
VIcoibioerepressoeficientesdetodososabusospraticadosnomercado
deconsumo,inclusiveaconcorrnciadeslealeutilizaoindevidadeinventose
criaesindustriaisdasmarcasenomescomerciaisesignosdistintivos,que
possamcausarprejuzosaosconsumidores
VIIracionalizaoemelhoriadosserviospblicos
VIIIestudoconstantedasmodificaesdomercadodeconsumo".
Estanormaclaramenteumprincpio,porquepodesercumpridogradualmente.
Assimoobjetivodeatenderasnecessidadesdosconsumidores,orespeitosua
dignidade,sadeesegurana,aproteodeseusinteresseseconmicos,podeser
cumpridogradualmente,podecomearcomumaproteobsica,que
gradualmenteabrangecadavezmaisreasdoconsumo.Portanto,emborase
encontrenalegislaoinfraconstitucional,estanormaumprincpio.
OutranormainteressantedomesmoCdigoeoArt.22,queprescreve:
"Art.22.Osrgospblicos,porsiousuasempresas,concessionrias,
permissionriasousobqualqueroutraformadeempreendimento,soobrigadosa
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 3/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
fornecerserviosadequados,eficientes,segurose,quantoaosessenciais,
contnuos.
Pargrafonico.Noscasosdedescumprimento,totalouparcial,das
obrigaesreferidasnesteartigo,seroaspessoasjurdicascompelidasacumpri
lasearepararosdanoscausados,naformaprevistanestecdigo".
Emboraaadequao,eficinciaeseguranadoservio,podemsercumpridos
gradualmentedentrodopossvel,aobrigaodeforneclonopodeslo,motivo
peloqualapresentenormaumaregra.Ouseja,oprescritopeloverbonuclears
podesercumpridototalmente,ounocumprido.
AConstituioFederaldaRepblicaBrasileirade1988(CRFB/88)tambm
compostaderegraseprincpios.
UmexemploparaprincpiosseencontranoArt3.queelenca:
"Art.3ConstituemobjetivosfundamentaisdaRepblicaFederativadoBrasil:
Iconstruirumasociedadelivre,justaesolidria
IIgarantirodesenvolvimentonacional
IIIerradicarapobrezaeamarginalizaoereduzirasdesigualdadessociaise
regionais
IVpromoverobemdetodos,sempreconceitosdeorigem,raa,sexo,cor,idadee
quaisqueroutrasformasdediscriminao".
claro,quesetratadeumprincpio,poisdevesercumpridogradualmenteda
melhorformapossvel,dentrodaspossibilidadesprticasejurdicas[26].Assima
sociedadeserconstrudacadavezmaislivre,justaesolidria,apobrezadiminui
cadavezmais,easdesigualdadesseroreduzidaspassoapasso.Ouseja,esta
normaprescreveumobjetivo,quedeveserobtidogradualmente,portantoum
princpio.
EmboraAlexydestaca,quefreqentementeaexpresso"princpio"referendose
aosprincpiosconstitucionais,usadocomosinnimodeDireitosfundamentais[27],
sermostrado,quenemtodosDireitosfundamentais,elencadosnoArt.5da
CRFB/88soprincpios,algunssoregras.AssimelencaoArt.5,entreoutros:
"Art.5Todossoiguaisperantealei,semdistinodequalquernatureza,
garantindoseaosbrasileiroseaosestrangeirosresidentesnoPasainviolabilidade
dodireitovida,liberdade,igualdade,seguranaepropriedade,nostermos
seguintes:"
Estanormaumprincpio,porquepermiteocumprimentogradual,jqueagarantia
podeserdemaioroudemenorgraudeeficinciaenquantooinciso"IIIningum
sersubmetidoatorturanematratamentodesumanooudegradante"umaregra,
porquespodesercumpridoplenamente,ounocumprido.Nopossvel,um
cumprimentogradual,porexemplo,permitirtorturaatumcertonveldedor
causadooupermitirapenasatorturademembrosdoPCC.Anormaclara,
"ningumsersubmetidoatortura",portantodevesercumpridointegralmente.
Oinciso"IVlivreamanifestaodopensamento,sendovedadooanonimato"
umprincpio,porquenecessariamentegradual.Amanifestaodepensamentos,
porexemplo,nolivresefazapologiaaocrime,mesmoassimanormavale.
Assimanormadevesercumpridadamelhorformapossvel,dentrodas
possibilidadespraticasejurdicas[28].Portantopermitecumprimentograduale
princpio.
Umexemplointeressanteoinciso:"XXVIIaosautorespertenceodireito
exclusivodeutilizao,publicaooureproduodesuasobras,transmissvelaos
herdeirospelotempoquealeifixar".
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 4/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
Estanormaumprincpioporqueoverbonuclear"pertence"permitecumprimento
gradual.Permitequepertenaaosautoresodireitoexclusivo,comousem
excees.Atualmentealeiinfraconstitucionaljprevalgumasexcees,comopor
exemploacitao.
Nesteexemplosevclaramenteadiferenanainterpretaodeprincpioeregra.
Seestanormaprincpioelapodesercumpridaparcialmenteenohnenhum
conflitoentreelaeanormainfraconstitucional,quepermiteacitao(Art.46IIIda
Lei9610/98),poisconformeAlexyprincpiosprescrevemquealgodeveser
cumpridodamelhorformapossvel,dentrodaspossibilidadesprticase
jurdicas[29].
Pormseestanormafosseregra,spoderiasercumpridatotalmenteounoseria
cumprida.AssimestariaemconflitocomaoArt.46IIIdaLei9610/98.Noh
regradeexceoprevista,portantodeveriaprevaleceraregrahierarquicamente
superior,ouseja,aregraconstitucional.Conseqentementeacitaonoseria
permitida.Mas,comoareferidanormanoregramasprincpio,noheste
conflitoderegraseacitaopermitida.
PrincipalmentenosincisosreferentesaoprocessopenaloArt.5compostopor
regras,comoporexemploosseguintes:
"XXXVIInohaverjuzooutribunaldeexceo
XXXIXnohcrimesemleianteriorqueodefina,nempenasemprvia
cominaolegal
XLaleipenalnoretroagir,salvoparabeneficiaroru
XLIIaprticadoracismoconstituicrimeinafianveleimprescritvel,sujeito
penaderecluso,nostermosdalei
XLIIIaleiconsiderarcrimesinafianveiseinsuscetveisdegraaouanistiaa
prticadatortura,otrficoilcitodeentorpecentesedrogasafins,oterrorismoeos
definidoscomocrimeshediondos,porelesrespondendoosmandantes,os
executoreseosque,podendoevitlos,seomitirem
XLIVconstituicrimeinafianveleimprescritvelaaodegruposarmados,civis
oumilitares,contraaordemconstitucionaleoEstadoDemocrtico
XLVnenhumapenapassardapessoadocondenado,podendoaobrigaode
repararodanoeadecretaodoperdimentodebensser,nostermosdalei,
estendidasaossucessoresecontraelesexecutadas,atolimitedovalordo
patrimniotransferido
XLVIInohaverpenas:
a)demorte,salvoemcasodeguerradeclarada,nostermosdoart.84,XIX
b)decarterperptuo
c)detrabalhosforados
d)debanimento
e)cruis
LInenhumbrasileiroserextraditado,salvoonaturalizado,emcasodecrime
comum,praticadoantesdanaturalizao,oudecomprovadoenvolvimentoem
trficoilcitodeentorpecentesedrogasafins,naformadalei
LIInoserconcedidaextradiodeestrangeiroporcrimepolticooudeopinio
LIIIningumserprocessadonemsentenciadosenopelaautoridade
competente"
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 5/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
Todasestasnormassoregras,porquenopermitemumcumprimentogradual,
assimporexemploaCRFB/88vedaobanimento.Ousecumpra,ouno,noh
comocumprirestanormaparcialmente.Omesmovaleparaosoutrosacima
elencadosincisos.
Outraregra,previstanoinciso5previstanoinciso"LIVningumserprivado
daliberdadeoudeseusbenssemodevidoprocessolegal"
Tambmnopodesercumpridogradualmente,outemodevidoprocessolegal,ou
nopodeprivarocidadodesualiberdade.Aprisoemflagrante,diantedesta
regraouinconstitucional,ousedefine,queoflagranteumdevidoprocesso
legal,porserprevistanalei.Aprofundarestetemafogedoobjetivodesteartigo.
Outraregraelencadonoinciso"LVIIningumserconsideradoculpadoato
trnsitoemjulgadodesentenapenalcondenatria".Apesardeserchamado
"princpiodapresunodainocncia"estnormaspermiteocumprimentopleno,
eportantoumaregra.Pois,ouapessoafoicondenadatransitoemjulgadoou
consideradoinocente,anormanoprevcumprimentogradual,porexemplono
sentido,quedoinquritoatojulgamentoapessoaconsideradoumpouco
culpadoeduranteojulgamentodorecursorazoavelmenteculpado.Anorma
clara,apessoaconsideradainocenteatjulgamentofinal.Portantonoh
cumprimentogradual,eanormaumaregra.Aprisopreventivadiantedesta
normanoinconstitucional,porqueestanormaapenaselencaqueapessoa
consideradoinocente,novedasuapriso.
Embora,naanlisedoart5jfoimostradoqueaCRFB/88compostapor
princpiosregrasseguemagoraalgumasregrascontidasnaCRFB/88,paraque
nohajadvida,queaCRFB/88nocompostasdeprincpios.
"Art.12.Sobrasileiros:
Inatos:
a)osnascidosnaRepblicaFederativadoBrasil,aindaquedepaisestrangeiros,
desdequeestesnoestejamaserviodeseupas[...]
3Soprivativosdebrasileironatooscargos:
IdePresidenteeVicePresidentedaRepblica
IIdePresidentedaCmaradosDeputados
IIIdePresidentedoSenadoFederal
IVdeMinistrodoSupremoTribunalFederal
Art.13.AlnguaportuguesaoidiomaoficialdaRepblicaFederativadoBrasil.
Art.14.Asoberaniapopularserexercidapelosufrgiouniversalepelovotodireto
esecreto,comvalorigualparatodos,e,nostermosdalei,mediante:[...]
1Oalistamentoeleitoraleovotoso:
Iobrigatriosparaosmaioresdedezoitoanos
IIfacultativospara:
a)osanalfabetos
b)osmaioresdesetentaanos
c)osmaioresdedezesseisemenoresdedezoitoanos.
2Nopodemalistarsecomoeleitoresosestrangeirose,duranteoperododo
serviomilitarobrigatrio,osconscritos.
3Socondiesdeelegibilidade,naformadalei:
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 6/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
Ianacionalidadebrasileira"
Todasestasnormasspermitemumcumprimentointegralsoportantoregras.
3.CONFLITODEREGRASECOLISODEPRINCPIOS
Enquantoduasregrasnopodemexistirjuntas,quandoestocontraditrias,dois
princpioscontraditriospodemcoexistir,semseinvalidarem.Alexyensinaque,
enquantooconflitoderegrassadmiteadeclaraodeinvalidezdeumadas
regrasouaincluodeumaclusuladeexceoqueeliminaoconflito,acoliso
deprincpiosnotrazconsigoumainvalidaodeumdosdoisprincpiosnema
inclusodeumaclusuladeexceo.Esteconflitoseresolvepelaponderaodos
princpiosnocasoconcreto.Ouseja,nocasoconcretoserponderado,aqual
princpiodeveseratribudomaiorpeso[30].
Regrasnopodemconviver,secontraditrias.Alexy,ensinaqueumconflitoentre
regrassomentepodeserresolvidoseforintroduzidaumaclusuladeexceoem
umadasregrasconflitantesousenomnimoumadasregrasconflitantesfor
declaradoinvalida[31].Elepropeoseguinteexemplo:umaregraqueproba
abandonarasalaantesdesoarasirenedesadaeumaordemparaabandonla
emcasodealarmedeincndio.Esteconflitopoderiasereliminadocoma
introduodeumaclusuladeexceonaprimeiraregra,determinandoasadada
salaemcasodealarmedeincndio.Nosendopossvelestasoluo,deverser
declaradanulapelomenosumadasregras,restandoeliminadadoordenamento
jurdico[32].
ConformeAlexy,oconflitoentreregrasseresolvenombitodavalidade,jquese
umaregravaleeaplicvelaocasoconcreto,valemtambmsuasconseqncias
jurdicas,poiscontidasdentrodoordenamentonormativo[33].Destemodo,sea
aplicaodeduasregrasjuridicamentevlidasconduzajuzosconcretosde"dever
ser"reciprocamentecontraditrios,norestandopossvelaeliminaodoconflito
pelaintroduodeumaclusuladeexceo,pelomenosumadasregrasdever
serdeclaradainvlidaeeliminadodosistemanormativo,comomeiode
preservaodoordenamento[34].
Normalmenteestesconflitospodemserresolvidosmedianteoempregodecritrios
deresoluodeconflitosentreregrasjurdicas.Estescritriosso:1)ohierrquico,
peloqualaregrahierarquicamentesuperiorderrogaainferior(lexsuperiorderogat
legiinferiori),2)ocronolgico,peloqualaregraposteriorderrogaaregraanterior
(lexporteriorderogatlegipriori),e3)ocritriodaespecificidade,pelaqualaregra
especialprevalecesobrearegrageral(lexspecialisderogatlegigenerali)[35].
Destaformaoconflitoderegrassesolucionasempredamesmaforma.Aregraque
prevalecenumconflitoderegrasnumcaso,tambmprevalecenumconflitode
regrasemoutrocasosimilarmasumpoucodiferente.
Josprincpioscontraditriospodemconvivereseroponderadosnocaso
concreto,sempodersaberdeantemoqualprincpioprevalecer.Assimpodeser
quenumacolisoentredoisprincpiosnumcasoprevaleceumprincpioeemoutro
casosimilar,masumpoucodiferente,prevalece,justamenteporcausadesta
diferena,ooutroprincpio.
4.ColisodeRegraePrincpio
Umprincpioconstitucionalpodecolidircomtrstiposdiferentesderegras.Pode
colidircomumaregraquenosebaseianumprincpioconstitucional,podecolidir
comumaquesebaseianumprincpioconstitucionaloupodecolidircomumaregra
constitucional.Paraprincpiosinfraconstitucionais,desdequebaseadoemprincpio
constitucional,valeomesmo[36].
Asoluodacolisoentreregraseprincpiosdependedotipodaregra,comqualo
princpiocolide.Noexistedeantemoumaprevalnciadoprincpiosobrearegra
ouviceverse.
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 7/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
Nacolisodeumprincpiocomumaregraquenosebaseianumprincpio
constitucionalprevaleceoprincpio,aregraconsideradainconstitucional[37].Com
refernciaaestasregrasStreckensinaque:"aviolaodeumprincpiopassaaser
maisgravequeatransgressodeumaregrajurdica"[38]porqueasnormas
constitucionais"sovinculativosetmeficcia"[39]e,portantoaindaconforme
Streck,desrespeitarumanormaconstitucionalsignifica"umarupturadaprpria
Constituio"[40].Eisso,conformeCanotilhovaletambmparaasnormas
programticas,aqual"reconhecidohojeumvalorjurdicoconstitucionalmente
idnticoaodosrestantespreceitosdaconstituio"[41].
Assimnumconflitoentreumprincpioconstitucionaleumaregra,quenotem
comoobjetivoprotegeroutroprincpioconstitucional,oprincpioprevalece.Poisse
prevalecessearegra,significariaodesrespeitoConstituio[42],oquenosno
podeseradmitido,porestaserhierarquicamentesuperior,mastambmporque,a
interpretaoconformeaConstituioumprincpioimanentedaConstituioque
deveserconsiderado[43].Destaforma,qualquerregradeveserinterpretada
conformeaConstituio,portanto,emcasodecolisoderegraeprincpio
ConstitucionalaregradeveserinterpretadaconformeaConstituio,esenofor
possvel,deveprevaleceroprincpio,porquesetodaregradeveserinterpretada
conformeaConstituio,estanopodeprevalecersobreumprincpio
Constitucional.[44]
Umexemploseriaofurtodeumbombomnosupermercado.Aregra,quepenalizao
furto,artigo155doCdigoPenal,sebaseianoprincpiododireitopropriedade,
princpioconstitucional.Nocasodefurtodeumbombomesteprincpiocolidecomo
princpiodaliberdadedoautordofato.Pelaponderaosev,queaproteode
umbemdevalorinsignificante,nojustificaalimitaodoprincpioliberdade.
Portantopelaponderao,usandooprincpiodaproporcionalidadeeinvocandoo
princpiodainsignificncia,sepercebe,queprevaleceoprincpiodaliberdade,no
aplicandoseportantoaregra,ousejanocasodofurtodeumbombom,o
princpio[45]prevalecediantedaregra[46].Masseofurtofossedeumajiavaliosa,
oquadromuda,acolisoderegraeprincpioamesma[47],masnestecasodeve
prevaleceraregra,aplicandoseapenaprevista.Ouseja,nacolisodeumaregra,
quesebaseianumprincpioconstitucionaleumprincpio,deveserponderado[48]
emcadacaso,seprevalecearegraouoprincpio.
Noterceirocaso,acolisodaregraconstitucionalcomumprincpioprevalecea
regraconstitucional.Assimporexemplo,podecolidiraregra,queprobeatortura,
comoprincpiodasupremaciadodireitopblico,numcasoondeumsuspeitosaiba
ondeescondidaumabomba.Nestescasosnoprecisaseponderarocaso
concreto,prevalecearegra.Noadmissvelatortura,noimportaomotivo.Outro
exemplo,aregraconstitucional,queelencaque,3Soprivativosdebrasileiro
natooscargos:IdePresidenteeVicePresidentedaRepblica.
Seumbrasileironaturalizado,lderdeumaONGcommuitosseguidores,invocasse
oprincpiodaigualdade,ouatoprincpiodemocrtico,parasecandidatara
Presidncia,noterianecessidadedeponderarcolisoderegraprincpios,
porquearegraconstitucionalprevalece.Ouseja,brasileironaturalizado,mesmose
tivermilhesdeseguidoresnopodeserPresidentedaRepblicaFederativa
Brasileira.
Portantoconcluise,que:
1)nacolisodeumprincpiocomumaregraconstitucional,prevalecearegra
2)nacolisodeumprincpio,comumaregrabaseadaemprincpioconstitucional
deveserponderadonocasoconcreto,qualnormaprevalece,conformeomtodo
aplicadonacolisodeprincpios
3)nacolisodeumprincpiocomumaregranobaseadoemprincpio
constitucional,prevaleceoprincpio.
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 8/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
5.solUESPARAacolisodeprincpios
Alexy[49]ensinaquetodososprincpiosaprioritmomesmovalorepeso.Caso
doisoumaisprincpioscolidem,deveserponderadonocasoconcretoqualprincpio
deveprevalecerparafazerJustia.Noseresolveoconflitoeliminandoumdos
princpiosdoroldosprincpios,tambmnoseestabeleceumaregrageral,pela
qualumprincpioprevalecediantedeoutro,etampoucoseestabeleceumaregra
deexceo,pelaqualemteseumprincpioprevalece,masqueemcertoscasos
podeprevalecerooutro.Assim,noexisteumaprefernciaabsolutadeum
princpiodiantedeoutromasumaprefernciacondicionada[50].Alexyescreve:
"Asoluodacolisoconsiste,aocontrrio,emestabelecer,considerandoas
circunstnciasdocaso,umarelaodeprefernciacondicionadadosprincpios.O
estabelecimentodarelaodeprefernciacondicionadadosprincpios,porsua
vez,consisteemque,emrefernciaaocasosejamindicadasascondiessobas
quaisumdosprincpiosprecedeooutro.Emoutrascondies,arelaode
prefernciacondicionadadosprincpiospodeseraocontrrio[51]".
Acolisoseresolvepelaponderaonocasoconcreto,masaleidacoliso,
elaboradaporAlexy,diz,queseascondiesemdoiscasosdiferentessoiguais,
deveprevaleceremambososcasosomesmoprincpio,pormseascondies
concretassodiferentespodeprevalecernoconflitodosmesmosprincpiosooutro
princpio[52].
Assimasoluodacolisodeprincpiossednocasoconcretomediantea
ponderao.Comoosprincpiosso"mandadosdeotimizao"devemser
aplicados,paramelhoratenderanecessidadedasociedade[53].Paraavaliar,qual
princpionocasoconcretoomaisjusto,seutilizaoprincpiodaproporcionalidade,
comocritriodaponderao.[54]
Alexymesmonoindicacritrios"segundoosquaisfossepossvelavaliara
adequaodeumenunciadodepreferncia"[55].Maseleindicaasmximasda
proporcionalidade.Aponderaofeitapeloprincpiodaproporcionalidade[56],e
estecontmtrsmximas,quesempredevemserobservadas.Estasmximasso,
aadequao,necessidadeeproporcionalidadeemsentidoestrito[57].Adequao
significa,queasmedidastomadassoaptosparaatingirofimdesejado.
Necessidadesignificaverificar,seamedidatomadaamenosgravosapara
alcanarosfinsdesejados,eaproporcionalidadeemsentidoestritoaanlisese
asvantagenssuperamasdesvantagens[58].
Nacolisodeprincpiosseponderaosprincpiosemcoliso.Nocasoconcretoser
analisado,seaaplicaodeambososprincpiosadequadaenecessria,ese
realmentefor,seranalisado,aproporcionalidadeemsentidoestrito.Assimpor
exemploemcasosdecolisodoprincpiododireitoaimagemcomodireitoa
liberdadedeimprensa,muitasvezesjsepodeconstatar,queatransmissoda
imagemnoamedidamenosgravosaparaatingirofiminformarapopulao.
Poderiaseselimitaraapenasmencionaronome,ounarrarofato.Nestescasos
nemsequerhcolisodeprincpiosporqueoinvocadoprincpiodaliberdadede
imprensanopassanocritriodanecessidade.
Alexyconclui,que"paraprincpios,sserdecisivaadimensodopeso,eisso
segundoasrespectivascircunstnciasespeciaisdecadacaso"[59].
NomesmosentidoGnther:
"Alexyajustaoproblemadecolisoaocasoconcreto.Pormeiodaleidecolisoe
dasuaampliaonaformada"leideponderao",serpossvelformarenunciados
deprecednciareferentesscircunstnciasespeciaisdocaso,cujossinais
caractersticosfactuais,combinadoscomumadeterminadaconseqnciajurdica,
poderosertransformadosemumaregradefinitiva.Aadequaodeumprincpio
resultardadeterminaodarelaofrenteatodososdemaisprincpiosaplicveis
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 9/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
nasituao,edascondiesefetivas,dasquaisaconcretizaodoprincpio
depender[60]".
Ouseja,noconflitodeprincpios,ojuizponderaemcadacaso,conformeas
circunstncias,qualprincpiodeveprevalecer.
Nopodeexistirumaprecednciaabsolutaentreosprincpios,esta
necessariamentedependedaponderaonocasoconcreto.Nestesentidoconclui
PrietoSanchis,queoconflitodeprincpiosseresolvepelaponderao,avaliando
ascircunstnciasdocasoconcreto,estabelecendoentreosprincpiosuma
prefernciacondicionada,porquesefosseestabelecidoumaprefernciaabsoluta,
estariaseformulandoumaregra[61],quenumprincpioinadmissvel,justamente
porque,paraestabelecerumaprefernciaabsolutasedeveriapoderprevertodos
oscasospossveis,decolisodeprincpios,eaceitarcomouniversalmenteaceito
emtodoselesaprefernciadoprincpio,aqualfoiatribudaaprefernciaabsoluta.
Sehumanicaexceo,nopodesefalaremprefernciaabsoluta.Comoesta
previsoimpossivel,nopodehaverprefernciaabsolutadeumprincpiosobre
outro[62].
6.Critriosparaaponderao
Emcasodecolisodeprincpiosdeveseranalisadocadacasoconcretopara
ponderarqualprincpiodeveprevalecer.Aquestocomoponderar,qualprincpio
deveprevalecer?Oprincpiodaproporcionalidadenaturalmenteseraplicado,mas
comoojulgadorpodedecidiroquenocasoconcretoproporcionalmentemelhor
parafazerjustia?
Alexypropealeidaponderao,queprescreve,quequantomaiorograudono
cumprimentodeumprincpio,tantomaiortemqueseraimportnciade
cumprimentodooutro[63].Ouemoutraspalavrasquantomaioroprejuzocausado
peladesconsideraodeumprincpio,maioresdevemserasvantagensobtidas
pelaprefernciadooutro.Estaleidaponderaoimportanteparadestacar,queo
pesodecadaprincpiodeveserconsiderado,masnoumcritrioparasaberqual
princpiotemomaiorpeso.
Existemcritriosparaavaliar,qualprincpioproporcionalmentemaisadequado
paraocasoconcreto?
Alexyanalisouseexistemprincpiosabsolutos,quedevemprevalecersempre.
Analisouoprincpiodadignidadehumanaechegouaconclusodequenemele
absoluto[64].Citacomoexemplo,queoprincpiodadignidadehumanapode
sucumbiraointeressedasociedade,nocasodeprisoperptuadecriminosos
perigosos[65].Almdissoesteprincpionopodeservirdecritrionaponderao
porqueoconceitotoaberto,quepodeserfacilmenteinterpretadopelolado
desejado.
JDussel[66]formulouocritriomaterialdaproduo,reproduoe
desenvolvimentodavidahumana,comocritriodatica.Emboraprimeiravista
esteprincpiopareceumbomcritrioparaaponderao,elenofunciona,porque
oprincpiodavidatambmnoabsoluto,comosevpelofato,dequenossa
legislaopermite,sefornecessrio,tiraravidaemlegtimadefesa,atda
propriedade.Ouseja,noumvalorabsoluto,eportantosuavaloraodepende
decadacaso.Assimnopodeservircomocritrioparaaponderao.
Emnohavendocritriosmateriais,restaapenasocritrioformalapresentadopor
Habermas[67],odiscurso.OprprioHabermas[68]eAlexy[69]adaptaramateoria
doDiscursoparaoDireito.ConformeAlexydevemserestabelecidasregrasparao
Discurso[70].Resumindoestasregrasdizemquecadaparticipantepodefalar,eque
cadaafirmaodeveserfundamentada,quandosolicitada.Seforfundamentadoe
apresentadoumcontraargumento,deveserrespondidoestecontraargumento.Se
sequiserargumentarcontraprecedentesdevesefundamentarisso[71].Estas
regrasdevemserrespeitadas,efiscalizadaspelojuiz.Ojuizembasedos
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 10/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
argumentosapresentados,tomasuadeciso.Paraissonecessrio,queojuiz
sejaimparcial.
Sendoimparcialojuizavalia,embasedaargumentaoapresentadapelaspartes,
qualprincpionocasoconcretoatendemelhorjustia,aobemcomumepaz
social.Paragarantirestajustiaeaseguranajurdicadeimportncia
fundamental,queadecisosejafundamentada.Osargumentosdevemser
avaliadoseapreciadosdeformaimparcial.
Nadecisodojuizexisteocampodedescoberta,naqualestetomasuadeciso.
Esteparcial,influenciadopelamatrizculturaldojuiz,formadapelaeducao,pela
religio,pelaformaoacadmicaepelosestudos,assimpossvel,queeletenha
opinioformadaarespeitodecertoscasos.Porexemplopodeser,queumjuiz
catlico,sempredecidacontraoaborto,independentedosargumentos
apresentadosnoDiscurso.
Assimojuiz,comoserhumanonopodeserneutro,mas,mesmonosendo
neutro,deveserimparcialeanalisartodaargumentaoefundamentarsua
deciso.
Estafundamentaoacontecenocampodejustificaoenopermite
arbitrariedade,porquedeveseguirrequisitosessenciais.Assimafundamentao
dadecisodevesercoerenteeconsistentecomosistemajurdico,ousejaem
circunstnciasiguais,adecisodeveseramesma,oqueimpedequesejatomada
umadecisoparafavorecerumadeterminadapessoa,enumcasoigualdeoutra
pessoa,adecisooutra.Pormsemudamascircunstnciaspodesermudadaa
deciso.Almdisso,adecisodeveseradequada.Ouseja,asconseqncias
positivasdevemsermaioresdequeasnegativas.Aplicaseoprincpioda
proporcionalidade,queconsistenastrsmximas:adequao,necessidade,e
proporcionalidadeemsentidoestrito[72].
Comocritrioparaavaliarqualprincpiomaisadequado,invocadocomo
primeiroreferenteatica.
Nanecessidadedefundamentaoresideagarantiaqueodiscursosejaapreciado
devidamente.
Peloditomostrasetambmaimportnciadadoutrina.Inconformadocomuma
normaouinterpretaoinjusta,odoutrinadorescreveumartigo,eestepodeserlido
porumjuiz,e,sebemfeito,ojuizpodeseconvencerdequeodoutrinadortem
razo,eassim,numcasoqueenvolveamatria,eleselembrardoartigo,eeste
farpartedamatrizculturaldojuiz,queinfluenciaemseujulgamento.Almdisso
podeservirdebaseparaafundamentaodasentena.Oartigotambmpodeser
lidoporumadvogado,queusaaargumentaoapresentadanumprocesso,eojuiz
seconvence,ejulganosentidopretendidopelodoutrinador.
Emboranosepossaestabelecercritriosmateriaisparaaponderaodacoliso
deprincpios,podeseapresentarargumentaesafavoroucontraumprincpioem
casodecoliso.Assim,podesediscutiracademicamente,porexemploqual
princpiodeveprevalecernocasodecolisodoprincpiodedireitoinformaoe
dodireitointimidade,noscasosdainvasodeprivacidadepraticadaspela
imprensa.Nosepodedefinirdeantemoquesempredeveprevalecerum
princpio,porquepodehaverexceesnoprevisveis,porquepelosprevisveis,
poderiaseformularumaregradeexceo.Tambmnosepodeestabelecer
critriosmateriaispelosquaissepoderesolverocaso.Masoquesepodefazer,
darargumentaes,porqueumdosprincpiosdeveriaprevalecer,noscasos
hipotticosanalisados.Issoatarefadadoutrina.
CONSIDERAESFINAIS
ConformeAlexy,normaognero,doqualprincpioeregrasoespcies.
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 11/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
Adistinodeprincpioeregraqueoprincpiopodesercumpridogradualmente,
enquantoaregrascumprida,quandocumpridaintegralmente.
Medianteestadistinosepodeidentificarseumanormaregraouprincpio.Sea
normapodesercumpridagradualmenteprincpio,sespodesercumprido
totalmenteregra.
EstaIdentificaoimportanteparaoscasosdecoliso.
Nacolisodeumprincpiocomumaregraconstitucional,prevalecearegra.
Nacolisodeumprincpio,comumaregrabaseadaemprincpioconstitucional
deveserponderadonocasoconcreto,qualnormaprevalece,conformeomtodo
aplicadonacolisodeprincpios.
Nacolisodeumprincpiocomumaregranobaseadoemprincpioconstitucional,
prevaleceoprincpio.
Emcasodecolisodeprincpiosdeveserponderadoopesodecadaprincpiono
casoconcreto.Noexisteprefernciaabsoluta,ouseja,queumprincpioprevalece
emfrentedeoutro.
Sexisteaprefernciacondicionadapelaqual,nocasoconcreto,umprincpio
prevalece.Maspodeserqueemoutrocasodiferenteprevaleceooutroprincpio.
Naponderaodeveseravaliada,medianteoprincpiodaproporcionalidade,qual
princpioatendemelhorosfinsjustia,pazsocialebemcomum.Parafazeresta
avaliaonoexistemcritriosmateriais,apenasformais.
OcritrioformaloDiscurso,cujasregrasdevemserfiscalizadaspelojuiz.Ojuiz
deveserimparcialeanalisartodososargumentostrazidospelaspartes.
Aseguranajurdicagarantidapelofatodequeojuizdevenecessariamente
fundamentarsuadeciso,fundamentandoporquedeuprefernciaaumprincpioe
noaooutro.
REFERNCIASDASFONTESCITADAS
ABBAGNANO,Nicola.Dicionriodefilosofia.4.ed.SoPaulo:MartinsFontes,
2000.
ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.BadenBaden:Suhrkamp.4ed.2001
ALEXY,Robert.TheoriederjuristischenArgumentation.Frankfurt:Suhrkamp.
1983
BONAVIDES,Paulo.CursodeDireitoConstitucional.7ed.SoPaulo:
Malheiros.1997.
CANOTILHO,J.J.Gomes.DireitoConstitucional.6ed.Coimbra:Almedina.1995
DELMANTO,Celso,e.o.CdigoPenalComentado.6ed.RiodeJaneiro:
Renovar.2002.
DUSSEL,Enrique.ticadaLibertaonaidadedaglobalizaoedaexcluso.
Petrpolis:Vozes,2000.
GNTHER,Klaus.TeoriadaArgumentaonoDireitoenaMoral.Justificaoe
Aplicao.Landy:SoPaulo.2004.
HABERMAS,Jrgen.ErluterungenzurDiskursethik.Frankfurt:Suhrkamp.1991.
HABERMAS,Jrgen.FaktizittundGeltung.Frankfurt:Suhrkamp.1998.
MIRABETE,JulioFabbrini.ProcessoPenal.14ed.SoPaulo:Atlas.2003
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 12/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
PIETRO,MariaSylviaZanelladi.DireitoAdministrativo.15ed.SoPaulo:Atlas.
2003
PRIETOSANCHIS.Luis.Ley,princpios,derechos.Madrid:Dykinson,1998
STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004
Notas:
[1]AexpressoregrausadaporAlexy,diferentedeporexemploDworkin,como
sinnimodelei,nestetrabalhosegueseaterminologiaalexyana.
[2]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.72
[3]ABBAGNANO,Nicola.dicionriodefilosofia.4.ed.soPaulo:MartinsFontes,
2000.p.792.
[4]Adoutrinaquedefendeaexistnciadosprincpiosgeraisvasta.Exemplos
so:BONAVIDES,Paulo.CursodeDireitoConstitucional.7ed.SoPaulo:
Malheiros.1997.p.228sseSTRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)
crise.5ed.,PortoAlegre:LivrariadoAdvogado,2004.p.108
[5]Adoutrinaquedefendeaexistnciadosprincpiosgeraisvasta.Exemplos
so:BONAVIDES,Paulo.CursodeDireitoConstitucional.7ed.SoPaulo:
Malheiros.1997.p.228ssSTRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)
crise.5ed.,PortoAlegre:LivrariadoAdvogado,2004.p.244ssALEXY,Robert.
TheoriederGrundrechte.BadenBaden:Suhrkamp.4ed.2001.p.71ss
CANOTILHO,J.J.Gomes.DireitoConstitucional.6ed.Coimbra:Almedina.1995
passim.
[6]Principalmenteadoutrinainfraconstitucionalserefereaestesprincpios.Como
porexemplo:PIETRO,MariaSylviaZanelladi.DireitoAdministrativo.15ed.So
Paulo:Atlas.2003.p.302ssMIRABETE,JulioFabbrini.ProcessoPenal.14ed.
SoPaulo:Atlas.2003.p.39ss
[7]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.252s
[8]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.108
[9]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.108
[10]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.110
[11]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.71
[12]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.73
[13]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.74
[14]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.74
[15]Adiferenagradual(nooriginal"demGradenach".)dizrespeitoaoscritrios
tradicionaisrefutadosporAlexy,comoporexemplo,queregrassoespecficase
princpiosgeneraiseoutros.Alexynonega,queestadiferenagradualpossa
existir,pormeledestaca,quenopodesergeneralizada,porqueexistem
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 13/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
excees.ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4
ed.2001.p.74
[16]Adiferenaqualitativasignificaqueumprincpiopodesercumprido
parcialmente,enquantoumaregradevesercumpridaintegralmente.
[17]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[18]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[19]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[20]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[21]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.76
[22]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.7677EmboraAlexyescrevenapgina75,queadiferenaentreregrase
princpiosgradualequalitativo,eledestacaagoraqueadiferenciaoentre
ambosapenasqualitativoenogradual.Issonocontraditrio,porqueembora
asdiferenasentreambospossamsergraduaisequalitativos,suadistinos
podeserfeitapelocritrioqualitativo.
[23]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[24]DELMANTO,Celso,e.o.CdigoPenalComentado.6ed.RiodeJaneiro:
Renovar.2002.p.3
[25]DELMANTO,Celso,e.o.CdigoPenalComentado.6ed.RiodeJaneiro:
Renovar.2002.p.3
[26]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[27]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.71
[28]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[29]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.75
[30]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.7781
[31]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.77
[32]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.77
[33]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.78
[34]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.78
[35]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.78
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 14/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
[36]UmexemplooacimacitadoArt.4doCDC.Emboraprincpio
infraconstitucional,elesebaseianumprincpioconstitucional.noArt.5XXXIIo
Estadopromover,naformadalei,adefesadoconsumidor,queprincpio,
porqueadefesapromovidapodesermenoroumaior,ousejapodesergradual.
[37]Umexemploseriamosartigos51e52daLei5250/67(LeideImprensa),que
restringemovalordaindenizaopordanosmorais.Estaregradefendeos
interessesdaimprensa,masnosebaseianoprincpiodaliberdadedaimprensa,
porquealiberdadecontinuaamesma,independequantoteriaquepagarpara
indenizarpelosilcitoscometidos,porquealiberdadedeimprensanoautoriza
ilcitos.Ouseja,nocometendoilcitos,aimprensatemamesmaliberdade,comou
semosartigos51e52daLeideimprensa.Portantoestaregranobaseadaem
princpio,esucumbedianteacolisocomoprincpiododireitoindenizao
previstonoartigo5XdaConstituiodaRepblicaFederativadoBrasilde1988.
PorserassimoSTJjdecidiunaSmula281:Aindenizaopordanomoralno
estsujeitatarifaoprevistanaLeideImprensa.
[38]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.247
[39]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.247
[40]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.247
[41]Canotilho,J.J.Gomes.Direitoconstitucional.6ed.Coimbra:Almedina.
1995.p.184
[42]NestepargrafoaexpressoconstituiosereferenosomenteaConstituio
daRepblicaFederativadoBrasilde1988,masConstituio,comoordenamento
jurdicoconstitutivodoEstadoConstitucional.
[43]Canotilho,J.J.Gomes.Direitoconstitucional.6ed.Coimbra:Almedina.
1995.p.191s
[44]STRECK,LenioLuiz.HermenuticaJurdicae(m)crise.5ed.,PortoAlegre:
LivrariadoAdvogado,2004.p.252s
[45]nocasooprincpiododireitoaliberdade
[46]nocasooArt.155doCdigoPenal,quesancionafurtocompenadepriso
[47]OprincpiododireitoaliberdadecolidecomaregraprevistanoArt.155do
CdigoPenal,quesancionafurtocompenadepriso.Estaregra,porsuavezse
baseianoprincpiodoDireitoaProteodaPropriedade.
[48]Estaponderaofeitapelojuiz.Nocasodofurto,aponderaopodeserfeita
analisandoovalordoobjetofurtado,comonoexemplo,masexistemvariasoutras
possibilidadesdeponderao.ApropostadeAlexysermostradanoitemseguinte.
[49]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.7881
[50]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.7881
[51]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.81nooriginal:"DieLsungderKollisionbestehtvielmehrdarin,dassim
BlickaufdieUmstndedesFallseinebedingteVorrangsrelationzwischenden
Prinzipienfestgesetztwird.DieFestsetzungderbedingtenVorrangsrelationbesteht
darin,dassunterBezugaufdenFallBedindungenangegebenwerden,unterdenen
daseinePrinzipdemanderenvorgeht.UnteranderenBedingungenkanndie
Vorrangfrageumgekehrtzulsensein"
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 15/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
[52]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.8384
[53]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.84
[54]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.100
[55]GNTHER,Klaus.TeoriadaArgumentaonoDireitoenaMoral.
JustificaoeAplicao.Landy:SoPaulo.2004.p.317
[56]Alexydestaca,queo"princpio"daproporcionalidadenoumprincpio,eele
noponderadocontraoutroprincpio.Suasmximasnoseroponderadas,para
verqualprincpiomaisadequadoounecessrio.Ouaaoouomisso
pretendidaembasedeumprincpioadequadoenecessrio,ounoo.Seno
for,nohcolisodeprincpios.Assimasmximasdaproporcionalidade,s
admitemcumprimentoporcompleto,portantosoconsideradasregras.ALEXY,
Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.2001.p.100
[57]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.100
[58]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.100ss
[59]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.315
[60]GNTHER,Klaus.TeoriadaArgumentaonoDireitoenaMoral.
JustificaoeAplicao.Landy:SoPaulo.2004.p.317
[61]PRIETOSANCHIS.Luis.Ley,princpios,derechos.Madrid:Dykinson,1998.p.
58
[62]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.88
[63]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.146
[64]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.9497
[65]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.9497
[66]DUSSEL,Enrique.ticadaLibertaonaidadedaglobalizaoeda
excluso.Petrpolis:Vozes,2000.passim
[67]porexemploem:HABERMAS,Jrgen.ErluterungenzurDiskursethik.
Frankfurt:Suhrkamp.1991.passim
[68]HABERMAS,Jrgen.FaktizittundGeltung.Frankfurt:Suhrkamp.1998.
passim
[69]ALEXY,Robert.TheoriederjuristischenArgumentation.Frankfurt:
Suhrkamp.1983.passim
[70]ALEXY,Robert.TheoriederjuristischenArgumentation.Frankfurt:
Suhrkamp.1983.p.233ss
[71]ALEXY,Robert.TheoriederjuristischenArgumentation.Frankfurt:
Suhrkamp.1983.p.361367
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 16/17
10/04/2017 PrincpioseregrasesuaidentificaonavisodeRobertAlexyBoletimJurdico
[72]ALEXY,Robert.TheoriederGrundrechte.Suhrkamp:BadenBaden.4ed.
2001.p.144146
BoletimJurdico2017
VersoparaPC
http://www.boletimjuridico.com.br/m/texto.asp?id=1440 17/17