Protok dyplomatyczny

Niegdy bywao tak, e do sali obrad wykuwano tyle drzwi, ilu byo
dyplomatw, by zapobiec sporom, kto wejdzie pierwszy. Dzi te zawie kwestie
rozstrzyga protok dyplomatyczny. Cho droga do wypracowania i przyjcia norm, ktre
regulowaby kwestie zwizane z dyplomacj i stosunkami midzypastwowymi, bya duga
i niejednoznaczna, jako punkt wyjcia rozwaa w niniejszej pracy przyjto prb
zdefiniowania samego pojcia protok dyplomatyczny. Nastpnie zostanie przedstawiona
historia, zakres oraz status protokou dyplomatycznego w Polsce..

Definicja

Zakres pojciowy protokou dyplomatycznego obejmuje takie zagadnienia jak:

ceremonia pastwowy i dyplomatyczny, zasady savoir-vivreu, zasady organizacji ycia
dyplomatycznego (wyjazdy, przyjcia, przyjmowanie goci, pierwszestwo, stroje, czy te
wymian korespondencji). Na tej podbudowie moemy doszuka si definicji mwicych, e
protok dyplomatyczny to: og prawide i zasad postpowania i zachowania si, przyjty
w stosunkach midzynarodowych; ceremonia dyplomatyczny - oglnie oznacza zbir regu
normujcych porzdek w oficjalnym obrocie dyplomatycznym. Jednak najszersz
i najpeniejsz wydaje si by definicja przedstawiona przez panw Ikanowicza
i Piekarskiego mwica, e: Protok dyplomatyczny okrela reguy postpowania
i zachowania dyplomaty, normy obowizujce w kontaktach urzdowych z wadzami
pastwa jak rwnie we wzajemnych stosunkach midzy placwkami dyplomatycznymi
innych pastw w danej stolicy. Protok dyplomatyczny reguluje wzajemne kontakty szefw
pastw jak i osb reprezentujcych dane pastwo, a take instytucji i urzdw. Rozwizuje
wiele na pozr formalnych kwestii proceduralnych, ktre w przeszoci niejednokrotnie
doprowadzay do powstania konfliktw midzynarodowych, jak rwnie uatwia zblienie
i prowadzenie dialogu. Pozwala take na wyraenie niezadowolenia czy dezaprobaty bez
naraania si na otwarty konflikt.
Historia i rozwj protokou dyplomatycznego

Z protokoem, zwanym w przeszoci ceremoniaem dworskim lub etykiet dworsk

spotykamy si od zarania dziejw. Historia dyplomacji i protoku dyplomatycznego wie
si z powstaniem pastw i potrzeb utrzymywania stosunkw oraz rozwizywania konfliktw
midzy nimi.
Instytucja posw bya znana ju w staroytnej Grecji, podzielonej na wiele maych
pastw-miast wzajemnie wojujcych i negocjujcych zawarcie pokoju. Posami byli kapani
lub wybitni obywatele, filozofowie, poeci, a take kupcy. Oznak posa bya rdka oliwna
lub laurowa, zwieczona dwoma wami, co byo symbolem roztropnoci i chytroci. Pose
posiada listy uwierzytelniajce, ktre skada w urzdzie zajmujcym si sprawami
zagranicznymi; mia take instrukcje postpowania, spisane na zwojach z papirusu lub
zczonych tabliczkach, zwanych diploma, z czego wywodz si wyrazy dyplom
i dyplomacja.
Z kolei w staroytnym Rzymie istniao kolegium fecjaw, powoane za czasw
mitycznego wadcy Numy Pompiliusza, nastpcy zaoyciela Rzymu Romulusa. Fecjaowie
byli kapanami nadzorujcymi ceremonia zwizany z przyjmowaniem i wysyaniem posw,
niezwykle bogaty i peen cile przestrzeganych form. Poselstwa pastw zaprzyjanionych
witano ju na granicy, zapewniajc im eskort a do miasta, gdzie goci umieszczano w
reprezentacyjnych kwaterach. Podejmowano ich niezwykle uroczycie, wyprawiano uczty
oraz igrzyska. Podczas uczty stojcy na czele poselstwa zajmowa miejsce honorowe, tu
obok gospodarza. Posowie brali udzia w specjalnej sesji senatu. Nastpowaa rwnie
wymiana hojnych darw.
Szczeglnie rozwinita bya dyplomacja i towarzyszcy jej protok w okresie
Cesarstwa Bizancjum, ktre stosowao ceremonia majcy na celu przekonanie
przybywajcych posw o potdze i bogactwie pastwa. Opracowany by drobiazgowo
i wiele jego elementw zachowao si do dnia dzisiejszego na dworach krlewskich. Pastwo
to posiadao ju dobrze zorganizowan i rozbudowan dyplomacj. Na granicy poselstwo
spotykay osobistoci i gwardia honorowa, ktrzy towarzyszyli posowi w drodze
do Konstantynopola, prowadzc go tak, by nie mia kontaktw z ludnoci, a rwnoczenie
odnis wraenie, e kraj jest bogaty i posiada liczne twierdze obronne. Posowi przydzielano
wspaniae rezydencje, zapraszano na widowiska, lecz jednoczenie izolowano, ograniczajc
jego kontakty jedynie do osb upowanionych. Organizowano parady wojskowe, co miao
umocni przewiadczenie o potdze pastwa.
 Rozwj handlowy miast woskich w czasach nowoytnych doprowadzi do oywienia
dyplomacji. W Europie wyrniay si Florencja, Wenecja, Mediolan i Genua. Ponadto
pobudzay one aktywno gospodarcz i polityczn z krajami Afryki i Bliskiego Wschodu.
Wymagao to zawierania umw gospodarczych dla zabezpieczenia handlu. Funkcje posw
penili wybitni obywatele i arystokraci, a niejednokrotnie take kupcy i bankierzy.
Za przeomow dat w dziejach protokou uznaje si 1 stycznia 1585r. kiedy krl
Francji Henryk III (Walezy) wyda ordynacj ustanawiajc urzd wprowadzajcego
ambasadorw i wadcw obcych. Oczywistym celem wadcw a cel w chronologicznie
wie si z powstaniem staych misji dyplomatycznych i zacztkami oddzielnych
sekretariatw stanu do spraw zagranicznych byo lepsze przygotowanie dworu do
przyjmowania obcych poselstw, wyranie przedkadajce polityczny aspekt ich przyjcia
nad ceremonialny. W roku 1815 zebra si kongres wiedeski, na ktrym podjto szereg
postanowie dotyczcych odrestaurowania porzdku w Europie, naruszonego przez rewolucj
francusk i Napoleona. Zapocztkowa on rwnorzdne traktowanie wszystkich
niepodlegych pastw, niezalenie od tego czy byy to cesarstwa, krlestwa, czy te republiki.
Stanowio to krok do uznania rwnoci i suwerennoci wszystkich pastw bez wzgldu na ich
wielko i znaczenie, co na wczesne czasy byo rewolucyjne. W dziedzinie dyplomacji
wynikny z tego dwie fundamentalne zmiany w praktyce protokolarnej. Pierwsza dotyczya
ustalenia trzech klas szefw misji dyplomatycznych: ambasadorw i nuncjuszw, posw
oraz charg d'affaires. Mimo wspomnianej powyej zasady rwnoci pastw, przywilej
wysyania ambasadorw przysugiwa jedynie koronowanym monarchom. Druga natomiast
dotyczya upowszechnienia zasady alternatu, zgodnie z ktr w porozumieniach
dwustronnych dokument przeznaczony dla danego pastwa wymienia na pierwszym miejscu
swojego wadc lub swj kraj.
Powstanie nazwy protok dyplomatyczny wie si z kongresem wiedeskim.
W jego obradach uczestniczyo wielu wybitnych mw stanu, ksit, ambasadorw,
generaw. Dugotrwaym obradom towarzyszyy liczne przyjcia, obiady, bale wymagajce
dokadnego ustalenia procedencji wszystkich goci. Aby unikn pomyek i nieporozumie
ustalono pierwszestwo goci i zaprotokoowano go. Od tego czasu wszed w ycie zwrot
protok dyplomatyczny.
Pojciem i innymi zagadnieniami zwizanymi z protokoem dyplomatycznym
zajmowano si rwnie w pniejszych latach. Wypracowano kilkanacie istotnych dla tej
tematyki dokumentw m.in.:
 Konwencja o misjach specjalnych 8 grudnia 1969;

Konwencja ONZ z 14 grudnia 1973 o zapobieganiu i karaniu przestpstw przeciwko

osobom korzystajcym z ochrony midzynarodowej, wczajc w to przedstawicieli

dyplomatycznych;
Konwencja Wiedeska z 14 marca 1975 roku o reprezentacji pastw w ich stosunkach z

organizacjami midzynarodowymi o charakterze uniwersalnym;

Protok w sprawie przywilejw i immunitetw Wsplnot Europejskich 8 kwietnia 1965
doczony do traktatu ustawiajcego jedn Rad i jedn Komisje WE;
Polska ustawa o subie zagranicznej 27 grudnia 2001.

Zakres protokou dyplomatycznego

Gwnymi problemami z zakresu pojciowego protokou dyplomatycznego jest zasada

pierwszestwa, zasady savoir-vivreu, ceremonia - powitania, poegnanie, wrczanie listw
uwierzytelniajcych i skadanie wiecw, korespondencja dyplomatyczna, wizyty, przyjcia,
ubiory.
Zasada pierwszestwa
Podstawowymi zasadami protokou dyplomatycznego s zasady pierwszestwa
i starszestwa, okrelane jako zasady precedencji. Reguluj one postpowanie w wielu
sytuacjach, np. kogo naley uhonorowa, jak rozsadzi goci, kogo najpierw powita itp.
Zasada pierwszestwa okrela, ktre rangi dyplomatw s wysze, a ktre nisze.
Analogicznie dotyczy to ustalania precedencji stanowisk pastwowych, czy te w obrbie
okrelonych struktur cywilnych, wojskowych, kocielnych, naukowych i innych. Zasada
starszestwa okrela natomiast precedencj wrd osb o tej samej randze lub klasie. Wrd
ambasadorw zasada starszestwa sprowadza si do respektowania kolejnoci rozpoczynania
misji. Przeniosa si ona take na inne dziedziny stosunkw zewntrznych. Wprawdzie
na oficjalnych spotkaniach i konferencjach wszyscy przedstawiciele pastw tej samej rangi s
rwni, to jednak dla celw protokolarnych zasada starszestwa znajduje obecnie zastosowanie
przy spotkaniach premierw czy ministrw spraw zagranicznych (o pierwszestwie decyduje
sta - okres penienia danej funkcji), na konferencjach midzynarodowych, przy spotkaniach
dwustronnych etc. Osoba o krtszym stau zawsze ustpi miejsca osobie duej penicej
rwnorzdn funkcj, bez wzgldu na wiek i pe.
 Stosowanie zasad precedencji uatwia sprawn organizacj powitania gowy pastwa,
prezentacj ambasadorw kilkudziesiciu pastw podczas oficjalnych wizyt i uroczystoci itp.
Rozwizuje problem rozsadzania goci przy stole, pozwala unikn prestiowych zadranie
podczas uroczystych, oficjalnych spotka. Porzdkuje take wzajemne stosunki w ramach
delegacji okrelajc kto przed kim wchodzi, gdzie zajmuje miejsce itp. Zasada pierwszestwa
okrela rwnie miejsce w samochodzie: osoba najstarsza rang siada w tyle, po prawej
stronie, najmodsza rang zajmuje miejsce przy kierowcy. Pozwala take ustali prawidow
kolejno powitania goci: komu najpierw poda rk. Kurtuazja wymaga, by po powitaniu
gospodarzy i honorowego gocia powita najpierw panie, a potem panw, lecz jeli jest
wiksza ilo goci, nie stosujemy tej zasady witajc si kolejno z osobami, ktre stoj bliej
nas. Okrela ona rwnie, kto do kogo powinien podej, kogo komu przedstawiamy, kto
komu pierwszy powinien zoy wizyt itp. Tak przyjta precedencja wyraa zasad
apolitycznoci w praktyce protokou dyplomatycznego nakazujc traktowa kadego
dyplomat tak samo, niezalenie od tego, jaki reprezentuje kraj, ustrj czy parti. Precedencja
nakazuje rozrnianie jedynie rangi, stopni, funkcji oraz stau w ramach danej rangi, a nie
kraju pochodzenia, przynalenoci politycznej czy te pogldw danej osoby.

Ceremonia

Ceremonia to uroczysty akt publiczny lub obrzdek religijny o charakterze oficjalnym,

ktry przebiega zgodnie z ustalonym porzdkiem oparty czsto na tradycyjnych formach
symbolicznych. W zalenoci od typu bdziemy mogli mwi o ceremonii pastwowej,
dworskiej, uniwersyteckiej itd. Zapis przepisw lub porzdku odbywania ceremonii okrela
si mianem ceremoniau. Rozrniamy dwa rodzaje ceremoniaw:

ceremonia pastwowy - stanowi zesp cile okrelonych form protokolarnych, ktre

stosowane s w trakcie spotka szefw pastw i rzdw oraz innymi przedstawicieli
rzdu w celu podkrelenia uroczystego charakteru takiego spotkania,
ceremonia dyplomatyczny - jest zbiorem zasad i kurtuazyjnych form obowizujcych
w trakcie spotka dyplomatycznych.

Misje dyplomatyczne

Przedstawicielstwo dyplomatyczne suy kademu pastwu jako instrument

utrzymywania i rozwijania stosunkw zagranicznych . We wspczesnych warunkach nazw
t okrela si jako stay organ pastwa dziaajcy poza jego granicami. Tworz go
penomocny i uwierzytelniony przedstawiciel (najczciej ambasador) oraz kierowana przez
niego misja dyplomatyczna. Przedstawicielstwa dyplomatyczne s tworzone przez suwerenne
pastwa bilateralnie (dwustronnie) z innymi pastwami oraz multilateralnie (wielostronnie)
przy organizacjach midzynarodowych, ktrych s penoprawnymi czonkami.
Funkcjonowanie przedstawicielstwa dyplomatycznego jednego pastwa na terytorium
drugiego moe si odbywa wycznie za zgod pastwa przyjmujcego i z zachowaniem
wzajemnoci. Realizuj w ten sposb zasady suwerennej rwnoci pastw, gdy kandydatur
przyszego przedstawiciela dyplomatycznego uzgadnia si uprzednio z pastwem
przyjmujcym, ktre z kolei przyznaje misji dyplomatycznej pastwa wysyajcego daleko
idce przywileje i immunitety uatwiajce mu sprawne dziaanie. Zarwno uzgodnienia
dotyczce kandydatury szefa misji i nastpnie jego uwierzytelnienia, jak i przyznawanie,
stosowanie oraz egzekwowanie przywilejw i immunitetw dyplomatycznych nale do
kompetencji protokou dyplomatycznego.

Personel misji dyplomatycznych

Pord pracownikw misji podlegych ambasadorowi wyrnia si czonkw

personelu dyplomatycznego, ktrzy maj stopie dyplomatyczny i korzystaj
z immunitetw i przywilejw, czonkw personelu administracyjnego i technicznego oraz
personelu suby misji. Najwyszym rang czonkiem misji dyplomatycznej, zazwyczaj
zastpc ambasadora jest minister penomocny lub po prostu minister. Pierwotnie by to tytu
przysugujcy posowi, czyli szefowi samodzielnej misji dyplomatycznej drugiej klasy.
Nastpnie ministrw penomocnych zaczto ustanawia w najwikszych ambasadach, by
wzmocni ich potencja polityczny, co stosuje si do dzi. Ministrowie tworz wraz z radcami
wyszy personel dyplomatyczny. Pord radcw mona wyrnia radc- ministra
penomocnego, I radc lub II radc i radc. Radcy s zazwyczaj szefami wydziaw ambasady
(politycznego, prasowego, kulturalnego, konsularnego, ekonomiczno-handlowego itd.)
Modszy personel dyplomatyczny stanowi pierwsi, drudzy i trzeci sekretarze oraz attach,
jako najniszy stopie dyplomatyczny. Attach obok nazwy stopnia moe mie rwnie
zupenie inne znaczenie jako okrelenie samodzielnego stanowiska, takiego jak attach
wojskowy, czyli przedstawiciel si zbrojnych odpowiadajcy stopniem I radcy lub attach
prasowy, attach kulturalny czy attach handlowy, ktrym moe by jeden z sekretarzy
ambasady. Stopnie dyplomatyczne s zwizane zarwno z osob, wskazujc na jej
dowiadczenie zawodowe, jak i z zajmowanym przez ni stanowiskiem. Posugiwanie si
prawie jednolit skal stopni we wszystkich subach dyplomatycznych jest bardzo uyteczne
ze wzgldw protokolarnych, gdy pozwala przestrzega rwnowagi w randze rozmwcw.
Rozmwc ministra spraw zagranicznych jest jedynie ambasador, a tylko w wyjtkowych
sytuacjach jego zastpca; dyrektor departamentu nie przyjmuje dyplomatw poniej stopnia
radcy. Proby o spotkania zgaszane przez dyplomatw zbyt niskiej rangi s protokolarnym
nietaktem i zazwyczaj otrzymuj oni odpowied odmown lub proby te pozostaje
bez odpowiedzi.

Protok dyplomatyczny w Polsce.

Polski protok dyplomatyczny ma histori krtsz ni w wielu innych pastwach

europejskich. Na pocztku czasw nowoytnych Polska nie utrzymywaa staych misji
za granic, a problemy dotyczce polityki zagranicznej rozwizywaa wysyajc poselstwa,
ktre po unii polsko- litewskiej byy kierowane przez dwch posw. Posowie pochodzili
jeden z Korony, a drugi z Litwy i musieli posiada zgod obu narodw. Brak staych
przedstawicielstw spowodowany by kilkoma przyczynami. Szlachta nie miaa zaufania
do krlw cudzoziemcw i obawiaa si, e stae poselstwa stan si wanym narzdziem
w ich rku. Powana przeszkoda by brak pienidzy, a otrzymywanie staych poselstw
za granic stanowioby due obcienie skarbu pastwa. Przez cay wiek XIX Polska bya
pozbawiona niepodlegoci, a zatem i takich instytucji jak suba dyplomatyczna. Polski
protok zacz si zatem tworzy wraz z odbudow pastwa po I wojnie wiatowej.
wczesnymi jego twrcami byli Stefan hr. Przedziecki (zawodowy dyplomata w subie
Rosji) i Karol Bertoni (dyplomata w subie Austro-Wgier). Stworzyli zesp przepisw
czcych zwyczaje panujce na najbardziej wyrafinowanych dworach Europy, ktre
wzbogacili o elementy polskiej tradycji narodowej.
Polska szkoa protokou staa si w okresie midzywojennym europejskim punktem
odniesienia. Ambasador francuski w Warszawie Leon Nol przyznawa w swych
pamitnikach, e francuskie Quai dOrsay chtnie wysyao do Warszawy modych
dyplomatw, by uczyli si rzemiosa protokolarnego. W okresie powojennym ograniczono
funkcj protokou z przyczyn ideologiczno- politycznych. W 1945 roku Adam Gubrynowicz
wczesny szef protokou dyplomatycznego na polecenie ministra Rzymowskiego opracowa
nowy ceremonia, czyli zapis zwyczajw protokolarnych obowizujcych w Polsce.
 W czasach PRL protok dyplomatyczny nie utraci swoich profesjonalnych zalet,
jednak ze wzgldu na skojarzenia z elitarnoci suby dyplomatycznej, zosta sprowadzony
do niszowej roli tylko formalnego kanau kontaktu.

Wspczesny polski protok

Protok Dyplomatyczny polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych peni

jednoczenie funkcj protokou dyplomatycznego i pastwowego. Na czele protokou
dyplomatycznego stoi dyrektor, ktry jest wyznaczany spord najbardziej dowiadczonych
czonkw suby zagranicznej noszcych nazw ambasadora tytularnego. Obecnie dyrektorem
protokou dyplomatycznego jest Mariusz Kazana. On lub jego zastpcy towarzysz
Prezydentowi Rzeczypospolitej oraz Prezesowi Rady Ministrw w ich podrach
zagranicznych oraz ich gociom podczas wizyt w Polsce. Przedstawia rwnie gowie
pastwa nowych ambasadorw podczas ceremonii skadania listw uwierzytelniajcych
w Paacu Prezydenckim oraz podczas spotka prezydenta z korpusem dyplomatycznym.

Komrki organizacyjne polskiego protokou dyplomatycznego

Polski protok dyplomatyczny skada si, w zalenoci od wielkoci, z komrek

organizacyjnych, takich jak wydziay lub zespoy.
1. Prezydialny odpowiedzialny jest za przygotowanie korespondencji dyplomatycznej
prowadzonej przez prezydenta Rzeczypospolitej, prezesa Rady Ministrw i ministra spraw
zagranicznych, w tym posania i depesze gratulacyjne, listy uwierzytelniajce, odwoujce,
wprowadzajce, komisyjne i exequatur oraz penomocnictwa. Wystpuje o agrment
dla dyplomatw polskich i uzyskuje je dla kandydatw obcych. Przygotowuje wnioski
o odznaczenia obywateli obcych i o zgod na ich przyjcie oraz uzyskuje zgod na przyjecie
odznacze obcych przez obywateli polskich.
2. Protokolarny - dba o przestrzeganie etykiety i precedencji podczas uroczystoci
pastwowych z udziaem korpusu dyplomatycznego. Wystosowuje zaproszenia, ustala plan
stow i rozsadzanie goci na przyjciach oficjalnych wydawanych na cze osobistoci
obcych. Przygotowuje ceremonie skadania listw uwierzytelniajcych. Organizuje spotkania
i wyjazdy czonkw korpusu dyplomatycznego poza Warszaw.
3. Przywilejw i immunitetw - odpowiada za wypenianie zobowiza konwencji
wiedeskiej przez wadze polskie w zakresie przywilejw i immunitetw czonkw misji
dyplomatycznych oraz ocenia ich stosowanie przez dyplomatw obcych. Wydaje pozwolenia
dyplomatyczne na zwolnienie z opat podatkowych. Publikuje listy korpusu
dyplomatycznego, imienny spis pracownikw ambasad akredytowanych w Warszawie.
Wystawia legitymacje dyplomatyczne. Zezwala na wydanie wiz dyplomatycznych
i subowych ora uzyskuje wizy dla posiadaczy polskich paszportw dyplomatycznych.
4. Nieruchomoci - zajmuje si statusem wasnoci budynkw stanowicych siedziby
misji dyplomatycznych lub rezydencje ich szefw oraz wynikajcymi std problemami
prawnymi i finansowymi, w tym stosowaniem wzajemnoci. Suy pomoc przy zakupie
nieruchomoci w Warszawie na ich siedziby
5. Wizyt oficjalnych - zajmuje si organizacj i ceremoniaem wizyt oficjalnych obcych
gw pastw, szefw rzdw i ministrw spraw zagranicznych w Polsce oraz wizyt
osobistoci polskich za granic. Przygotowuje program, dba o koordynacj i uczestniczy w
realizacji wizyty. Zapewnia opraw protokolarn imprez wielostronnych i innych wydarze
o charakterze midzynarodowym organizowanych w Polsce.

Wpadki protokou dyplomatycznego

Historia protokou dyplomatycznego obfituje we wpadki i rnego rodzaju potknicia.

Trudno ich unikn, gdy organizuje si setki wizyt, spotka, rozmw i przyj. Poniewa
wszelkie przemwienia ministrw, premierw i prezydentw przygotowywane s przez ich
urzdy, zdarza si, e minister, majc w danym dniu kilka spotka, wycignie niewaciw
kartk i wygosi oficjalny toast na cze zupenie innej delegacji, premier za poruszy podczas
rozmowy w cztery oczy zagadnienia przygotowane do omwienia z przedstawicielem
zupenie innego pastwa. Pomyki zdarzaj si rwnie przy usadzaniu goci przy stole.
Pomaga w tym zazwyczaj mapka ustawienia stou, lecz czasami przygotowujcy uroczysto
mog j odczyta odwrotnie i powstaje jakby lustrzane odbicie. Wtedy gocie, czsto ju
wczeniej poinformowani, gdzie powinni usi, biegaj w wytwornych strojach dookoa
stou i szukaj swoich miejsc. Wpadki zdarzaj si podczas wrczania listw
uwierzytelniajcych. Terminy wizyt s wtedy bardzo napite i czasami zdarza si, e
ambasador jest umwiony na spotkanie z prezydentem, a listy nie zdyy jeszcze nadej
z kraju go wysyajcego. Wtedy uroczysto odbywa si w miertelnej powadze, prezydent
otrzymuje pust kopert, ceremoni uwaa si za dopenion. Listy uwierzytelniajce s
przesyane pniej drog mniej oficjaln.