lWt '- uLTI

rl -z-

Fffi
ilf'IllcFillitF l

ffi i!ffi
-Ii
tI-{itriuttrE

fr.
iI r

.GlllEl$iElllilUIIr. E
Er{i+dpit.
crq iF. Tdft.
ffio, zss{d$ zorzo}
esr-fresl
t srs ftil-{dft{t{
wrdq rqrrador Fafurosruror6}ffi
ft+q elqqrc$ wu qfldx
smi-srci {ftgt d ssft ertrdc
FnforaqwrfdggqsEfu6'tt

fr +s ftc qsft{ft{t t
HrQr
erran*qEriEEern
o.rtft ffi+ffda.
tS +A qrdqrsdsqs{fr{tS
qafuoftit 61{rd *<"n*r

rs ftc q$ erl=itw fraro-c

1oo8*q$ild frem or 3Trq}rq
sryf +{ sqratfts
wdqcwi rsfror<oe+n,
Ufi +{rFrgrstr

rtGf'fi atutvati F
qFr+ryq
gTlfrffiI
sftilTTS qtdrS I De
gtcr 3fl{zul I l* .Eq!T*arq;FI:ll 3rdqqqlllt

10s6t6 xqqt{ sftiEIS uuqsfrslrdl uirffr w

it w e{* ua rernmrofilm
*qqftF-tid&idft * $ffrduii
-6fffd tiuoanorfi
sffitrdft;1 n-elr
1tftod -riq6slor6 Te}ird-
qrqq. TfrqIS dslff. eos+*Ot eq<e0zorz
tfrRnio:qFrrdrRftqrrorrrrqnrfr gF{Erdflext
-qsrqgofit+o rrrIFFl-
crqgffiI avrft,6trrq$ zotz,dqEr<
-TItI?DFIIOftFE|ET-
T$radg-ffirft lcrfuotq6r.
@

,,3,1,
j

rqq qgtqd qRtnrlqFt 6{*,frffin Y6anft effilot qrilit{a $ristq

d s+6iTsFRd T6r{|n rffif{FrfS *n({rFftqrdr$ d ttlcTdcrdr$

108g16qrrdrq xqq*a
cc
q.r{.ri tu|c:h
.dq
i. rAqti!#ltl*
4c
A
l - l
t - l
t - ,

YY
frdl
@
frft-t *eq,ra02olzi
qr-rg
+{dw e}n
Tdtffi orStrt esnq

-rrrrsnt'qrff-ftdl- -zTFtr{6-

t'S. d *.3rR.qlEfl {qqfr 4 cqt( Fqr<orsd-drEl 4 ckr gqR *{ f ridq qMfc'tt"

H]#;'ffi,'c.t- ii.iJ+dr'ffi''3ili'iEIE it.3fri#,il-dtun.cdt d' dddq'vfidrn't6ot
 qfisiitF{|q{cE{6Ifrqq*fuqi'ff-iFftfu6e'*61o67q<IFr+d!16ftedRorl^i|a-Jfrt.aicF+qgd's
Erbqr+sqcaq<adqqrqg4dciFds'?ifud
Ja-a*rsrqOclq{frraeqr.Crfiorr qtib
""."tg##$im.q,;{*traatordriF,q-+dracfrqr*sq"f
mri+ aer4rz6l-{A a'o5esic<ftfrq tuo-erqab ra<iarre-ganvor<eff'
*i*a. m-*-g+- $ sd a{ ff6 T{c{d-"6 q Ed Ffu Eft-6RI.e+ gai t' tn ssottg
;;ffi il; qrBrdt
q-xrqerdtirFnfoi"td,#
qffi Ag wqq{fi tld{cqq * arqc-&q|dr$ d qa-{ *<vni t'onrs ' tit-s-c
ste W{FIIISI i
jrff;t# i qa qrM b aeffi sq "r.rdn Tdrir{
# ad': i"i iq,ff5; b ffi1 61gq ffrfo ord <a*, frn*rd
dH::;ffi";ilJ;ii#qq-..ft-".F"#.dfd{,ffrdt}iar.i:r,re<}anria-6-srvr6qfrrorRz-*o-essnd
*irii#r+qrnraql "+-iils*sr*nmr<iuetiv<rgaqfi+egq*ilqq-actdt5x
"q""""*r+.;"e'"t{*
#it-,J"ffitg1,g*"na*rg*n@<r-*eragcf,rqsTff. sotrQzotz*swQzolza-oqftftaRrsrqlB-dfr
,*+iaarra_*+drr+,ia-wrrm'+cqqqfrErq{rftsira{*qcG,,rrrnnxsctc108 grd{6rTsdft+6qe}sc'or
s sqrcqE}'tttir.r:F{ rgrnqrrsrfi{*F J+8" -tfr.* ds-6spr6sfrI d dl s T6rirq-qFl +{ sd' qr<rgrdF<tt
sqlf ordoqatfr*<qrqat-

gqsr{, qrq {. {qff qrq {. sS

*Fqr{, qrq {. !-frqr riTrqr{, qrq {. qgf X{qR,
-Y1633 wi- T+nqr.5' w{?F@tITr.5'
-916, 7 <it- -Ym:z qtt-
vriff,{rEE{rcif q6rtrE6r;t q{qCITUFF
3fiS{Rrqur 1TTq|-;t -rrF s q+t- -rrfr z qii-
-q?ur 2 q!T- qrecr, qrfidgl
vtifrrcrEq,r T+enqr.E' qrR
qrrrqrgdfrerI{ qwfirF{ts *ffi

qrq qq* rfiqT{, qrq S. o* rFaqR, qrq {. ?sff

{6Sr{, {.
nFr6rur6 ITII'r{RII iefq-srqrq'
aq6Iur6 -grd: e d-i t- -yra, z qQ *-
-gliT: 7 q+- grd: 7 qq-6Tur6 Eqr
-Crd; 9 Ti- I o s Ea 3iirr qrrdt{ Eqq?E i[e-rur+.
6@Tur4'Eqr y6r qr-qrrqwaffr+* -Yftr: 9 q+-
3rr6rrqqi
-qrE|F6 2 tl!i-
-qtar< t qi- -sni I cQ- EqarFrR q+fl q{ qg
gc-{q.sTTa-{ ( Eqq?sgtC ) qqqFl
{rqqr, ASrrfi-Tur +-cairi-a-Iur6
6I
-rrH z qi- -rrh z qi- -rr|;l 7 q.l- I-6TTR-4.IFr+4
srrfe qd {ig.fu 6r*fic qi qqTq{ iquTT
eTr{frsi igFd-qr+6'c BTr(e q{i i"nirr 6r+fiq

-frrdtqo,rdoc- -drd+tql'
Tq rTqiilq*qqtd frrrJ| wqofdc sqrgb fasTs qrdl$A dqalwn +
dv vi. nFf+r.gadnn rTIqF. Tdrft fr no g. rgdeftol qrnrr*qtTedFnfutrdtffi
ftcid-rzt 26d{de 2017 S crc{ affirt qr * zsqedftqlq 6l ql$lo
rlqdtq *$rtd F|dfttrflqrqfrI $q}fi 6r FnfuEr{qqrd. silcer$ Pqcr<
26sffft 2017 24ffi d dqql FfSr$tS d To.A* |
crq F. E-det-U5dR,

gi-cfrvnrora tilirFl
sTr*tr6-10g ffia^{q-oequro vtts
dl-Tqqasgg-ffi'ft (ilfu') T6r'
etirerrrertr+o r+trd qfrft' "eqqaq
09717331008'
dr6 tq oia +.+s457817324. 09403688133
09411025124'
website:www.mangitu-ngi.highestlainido|inwor|d.comE.mai|:badimurtimangitungi@gmai|.
mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o : Jeer.efve.meb. 2543, efJe.meb. 2073 ISSN 0973-9459

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer
Founder & Auspicious Blessings :
mecei%eeve
efnvoer ceeefmeke
Pujya Ganini Pramukh Aryika
SHRI GYANMATI MATAJI SAMYAKGYAN
meceeeespeve : De.Yee. efo. pewve egJee heefj<eo kes MONTHLY MAGAZINE
40JeW mLeehevee efoJeme hej efJeMes<e emlegle
e%eeeceCeer Deeefe&kee
eer eboveeceleer ceeleepeer efJe<eeevegeceefCekee
Co-ordination :
Pragya Shramni Aryika e. efJe<ee he=. e.
SHRI CHANDNAMATI MATAJI 1. egJeeDeeW kes veece hetpe ceeleepeer kee cebieue mebosMe 6
efveoxMeke SJeb mecheeoke : 2. mecheeokeere-egJeeDeeW kes efueS ceneve ieewjJe......... 7
mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe 3. egJee heefj<eo kee 40JeeB mLeehevee efoJeme mecheVe 9
jJeerv keerefle& mJeeceer peer
keer 4. pewve Yeejleer ebLe mJeeOeee eefleeesefielee 11
Director & Editor : 5. JeeKeeve-efoiecyej pewve meeceeefpeke mebie"ve ceW egJeeDeeW..... 12
Swastishri Karmayogi Peethadheesh ([e@. Deveghece pewve-Fboewj)
Ravindrakirti Swami Ji
6. JeeKeeve-DeeefLe&ke he mes kecepeesj egJeeDeeW......... 16
eyebOe mecheeoke : (eer nmecegKe pewve ieebOeer-Fboewj)
[e@. peerJeve ekeeMe pewve 7. eer $e+<eYeosJe mlegefle: 18
Managing Editor :
8. eLeceevegeesie-pewveOece& SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe 19
Dr. Jeevan Prakash Jain
9. kejCeevegeesie-eneB mes cejkej meceief........ 23
Je<e& -43 YEAR -43
peveJejer -2017 JANUARY -2017 10. ejCeevegeesie-mehlece Jemeve leeie 24
Debke -7 ISSUE -7
11. meuuesKeveejle Deeeee&eer mete&meeiej peer cenejepe..... 26
mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke 12. Jeevegeesie-keee peerJe keer j#ee kes............. 27

Jeeef<e&ke meomelee Meguke 200/-. 13. YeieJeeve eer $e+<eYeosJe efpevehetpee 29

hebeJe<eeae meomelee Meguke 800/-. 14. eer $e+<eYeosJe mlees$e (mebmke=le, efnvoer, Debespeer ceW) 32
mebj#eke Meguke-12 Je<e& kes efueS 1500/-.
hejce mebj#eke Meguke-25 Je<e& kes efueS 5100/-. 15. Fbjves hej GheueyOe pewve FvmeeFkeueesheeref[ee 36
efMejesceefCe mebj#eke DeepeerJeve 11000/-.
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (5)
 DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo
kes 40JeW mLeehevee efoJeme hej
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer eje
osMe kes egJeeDeeW kes veece cebieue mebosMe SJeb
veJe Je<e& kee MegYeeMeerJee&o
1 peveJejer 2017, jefJeJeej, mLeeve-$e+<eYeosJe Geeve-ceebieerlegbieer (veeefmeke) cene.
eele: 6.30 yepes, heejme ewveue hej ngS meerOes emeejCe keer Ske efjhees&
osMe kes efee egJeeDeeW! Deepe 1 peveJejer 2017 veJe Je<e& kee efove nw, uesekf eve Fmekes meeLe ner en efoJeme DeefKeue YeejleJe<eeae
efoiecyej pewve egJee heefj<eo kee mLeehevee efoJeme nesves mes eleske Je<e& 1 peveJejer kee efove osMe kes mecemle egJee yebOegDeeW kes efueS veF& esjCee,
veF& peeie=elf e, vees efJeeej Deewj vees keeeeX kees kejves kee Glmeen eoeve kejlee nw~ 1 peveJejer kees meved 1977 ceW Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe
peer cenejepe kes eje Fme egJee heefj<eo keer mLeehevee keer ieF& Leer, efpemekes Deepe 40 Je<e& meheuelee kes meeLe hetCe& ngS nQ~
meJe&eLece ceQ meceepe kes meYeer egJeeDeeW kees ener kenvee eenleer ntB efke efpeme GsMe kees ueskej Fme egJee heefj<eo keer mLeehevee
ngF& Leer, Gme GsMe kees meowJe eeo jKeles ngS egJee heefj<eo Deewj osMe kes meYeer egJeeDeeW kees efoiecyej pewve meeOegDeeW keer ceevelee
Deewj Gvekee eLeeeesie Deeoj mecceeve, Fme meceepe ceW Deewj osMe ceW meoe keeece jns Deewj efvejblej meeOegDeeW keer efJevee leLee Yeefe
kes mebmkeej Deeves Jeeueer heer{er ceW Je=efbiele nesles jns, Ssmes nj mebYeJe eeeme kejles jnvee nw~
Fme DeJemej hej ceQ kenvee eenleer ntB efke Oece& SJeb Oecee&eleveeW kee mebj#eCe Deepe efveleeble DeeJeMeke nes egkee nw~ pewve
DeuhemebKeke keer efmLeefle Deepe mechetCe& meceepe kes efueS efebleveere nw Dele: egJeeDeeW kees mebieef"le neskej Oece&, Oecee&eleveeW leLee iegDeeW
kes mebj#eCe nsleg meowJe leweej jnvee eeefnS~ nceejer meceepe ceW leerLeeX keer, cebefojeW keer, eeeerve eefleceeDeeW keer, heeC[gefueefheeeW keer,
MeeeeW keer megj#ee Deewj Gvekee mebj#eCe kejvee Deepe egJeeDeeW kee ye[e oeefelJe nw, efpemes egJee Jeie& efveYeeles Yeer nQ Deewj Deeies Yeer
Gvekees Fme efoMee ceW meowJe mepeie jnkej Deheveer mebmke=efle mebj#eCe kes efueS keee& kejles jnvee eeefnS~ cesje ceevevee nw efke mebmke=efle
kes efJekeeme kes meeLe ner eeeerve mebmke=efle Deewj eeeerve OejesnjeW kee mebj#eCe Deewj Yeer DeefOeke cenlJehetCe& nw, efpemes efveYeeves kes efueS
egJee Meefe meJeexece Leer, nw Deewj Deeies Yeer jnvee eeefnS~
Fmekes meeLe ceQ Fme osMe keer egJee Meefe kees esjCee osvee eenleer ntb efke Deehe meYeer Oece& kes efmeevle Deewj Yeejleere mebmke=efle
keer eeeervelee kee mcejCe kejles ngS Keeveheeve Deewj Keeveoeve keer Mege f Deheves peerJeve ceW yejkejej jKeW~ Keeveheeve keer Mege f meowJe
ceve Deewj Mejerj kees mJemLe jKeleer nw leLee Keeveoeve keer Megef meowJe nceejer heeref{eeW kees Flevee Meg jKeleer nw efke Deeves Jeeues
YeefJe<e ceW leerLekej Deewj cenecegevf eeeW pewmes ceneheg<eeW kee pevce nceejer JebMe hejcheje ceW nes mekelee nw~ Dele: meowJe Meg Keeveheeve
kees Deheves peerJeve ceW Deheveevee Deewj Deheveer ner peeefle hejcheje ceW efJeJeen mecheVe kejves kes efmeevle kees Deheveekej Keeveoeve keer
Megef yeveees jKevee, Deepe meceepe kes efueS cenlJehetCe& SJeb DevegkejCeere efJe<ee nw~
Fmekes meeLe ner ceQ osMe kes mecemle egJeeDeeW kees veJe Je<e&-meved 2017 kes MegYeejbYe DeJemej hej yengle-yengle cebieue DeeMeerJee&o eoeve
kejleer nt~B meYeer kes peerJeve ceW Oece& mebmkeejeW kes GVeeve kes meeLe Oeve-Oeeve keer mece=ef nesJes~ veee Je<e& meYeer kes efueS mJeemLeJeOe&ke
jns Deewj mJemLe jnkej nceejs egJeeieCe Deewj nceeje meceepe engeB of MeeDeeW ceW efove-otveer jele eewiegveer Je=e f kees eehle kejs, ener egJee heefj<eo
kes 40JeW mLeehevee efoJeme hej leLee veJe Je<e& kes MegYeejbYe hej cesje meYeer kes efueS hegve: yengle-yengle cebieue DeeMeerJee&o nw~

(6) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7

 mecheeokeere....

egJeeDeeW kes efueS ceneve ieewjJe, n<e& SJeb GheueefyOe kee efJe<ee
DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo kes 40 Je<eeX keer hetCe&lee
-peerJeve ekeeMe pewve, pecyeterhe
(je^ere DeOe#e-De.Yee.efo. pewve egJee heefj<eo)

Oece& es c eer SJeb yesMeke egJee heefj<eo kes kebOeeW hej efpeme
meceepemes J eer eg J ee meeceeefpeke efJemebieefle kees otj kejves kee Yeej
meeefLeeeW, [euee ieee, Gme efJemebieefle mes ue[ves kes efueS
DeefKeue YeejleJe<eeae en egJee heefj<eo meJeexe he mes keeceeeye
efoiecyej pewve egJee heefj<eo ngDee Deewj peve-peve ceW efpeme ekeej keevepeer
meceepe ceW Deepe egJeeDeeW keer hebeLf eeeW eje meeOegDeeW keer DeJeceevevee kes pees eeeme efkees pee jns
Ske Ssmeer eeeerve mebmLee Les, Gve meYeer eeemeeW kees efJeheue kejkes mewke[eW DeefOeJesMeveeW kes
yeve ieF& nw, efpemeves ceeOece mes meYeer efoiecyej pewve DeeeeeeX, GheeOeee, cegevf e, Deeefe&kee,
1 peveJejer 2017 kees Deheves Fefleneme kes 40 Je<eeX kees hetCe&lee eehle Ssueke, #eguueke, #egefuuekee Deeefo kee eLeeeesie mecceeve yeveees
kejeeer nw~ efoiecyej pewve meceepe ceW egJeeDeeW keer Fleveer eeeerve jKeves ceW Deheveer cenlJehetCe& Yetefcekee efveYeeF&~
mebmLee kesJeue iegDeeW kes DeeMeerJee&o mes ner meowJe keee& kejleer jner egJeeDeeW keer Meefe efkemeer Yeer efoMee kees veee cees[ osves kes
nw Deewj Deepe Yeer iegDeeW kee DeeMeerJee&o Fme mebmLee kee eeCe nw, efueS me#ece nesleer nw~ eefo Fme Meefe kees vekeejelceke efoMee ceW
efpemekes heefjCeecemJehe meejs osMe ceW mewke[eW F&keeF&eeB egJee heefj<eo ueieeee peees, leye Yeer en Meefe osMe, meceepe Deewj Oece& kes efueS
kes ceeOece mes egJeeDeeW kes ceve ceW Oece& Deewj meceepe keer mesJee kes YeeJe keesF& Yeer efJeOJebme hewoe kej mekeleer nw Deewj eefo Fme Meefe kee
eie kejleer nw Deewj egJeeDeeW kees Deheveer egJee Meefe kee meogheeesie meogheeesie kejkes mekeejelceke efoMee ceW ueieeee peees, lees efveefele
kejves kes efueS Ske Gheege mLeeve eehle neslee nw~ ner osMe, Oece&& Deewj meceepe kes efueS veF& DeeMeeDeeW, vees efJeeej Deewj
yebOegDeeW! meJe&eLece Fme egJee heefj<eo keer mLeehevee nceejs veeer meheueleeDeeW kees pevce os mekeleer nw~
DeejeOe ieg Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe Deewj Fme egJee heefj<eo ves meowJe ner Deheveer egJee Meefe kee
Gvekes meeLe ceW GheeOeee eer efmemesve peer cenejepe keer meogheeesie kejkes meceepe Deewj Oece& kes efueS Deheveer mesJeeSb oer nQ,
esjCee mes 1 peveJejer 1977 ceW Oece&veiejer heueCe (cene.) ceW efpemekes heefjCeecemJehe Jele&ceeve ceW 1 peveJejer 2017 kees Fme egJee
ngF& Leer~ peye DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve Meeeer heefj<eo ves Deheveer eMeesieeLee kes 40 Je<e& hetCe& efkeS nQ~ Deye en egJee
heefj<eo kee DeefOeJesMeve 38 mebleeW kes meeefVeOe ceW heueCe ceW heefj<eo Deheves keee&keeue kes 41JeW Je<e& ceW eJesMe kej egkee nw, efpemeceW
nes jne Lee, leye keebvepeer hebLe kes eje iegDeeW keer DeJeceevevee hegve: nce meYeer vees Glmeen, peesMe Deewj leekele kes meeLe meceepe Deewj
kes Deveske GoenjCe Deewj Gvekeer ogYee&JeveeSb meceepe kes ceOe Oece& keer mesJee kes efueS meowJe Ske egmle Deewj mepeie henjsoej kes meceeve
yengle lespeer mes Jeehle LeeR~ leye mecetes meeOeg Jeie& keer Deesj mes veF& DeeMeeDeeW Deewj keeeeX kees Debpeece osves kes efueS leweej nQ~
Deeeee& eer osMeYet<eCe peer cenejepe Deewj GheeOeee eer efmemesve nceW emeVelee nw efke Jele&ceeve ceW 1 peveJejer 2017 kees Fme
peer cenejepe ves Fme DeveLe& mes ue[ves kes efueS egJee Meefe kes egJee heefj<eo kee 40JeeB mLeehevee efoJeme osMe keer Deveske MeeKeeDeeW
Deeeve keer DeeJeMekelee cenmetme keer Deewj 1 peveJejer 1977 kes eje efJeefYeVe DeeeespeveeW kes meeLe ceveeee ieee~ Fme e=KB euee ceW
kees mecetes Yeejle Je<e& kes egJeeDeeW kees Ske cebe hej Skeef$ele meJe&eLece meJeexe pewve meeOJeer SJeb meceepe ceW egJee Meefe keer ceneve
kejves nsleg DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo DeeoMe&mJehe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer
kes veece mes mebmLee keer mLeehevee keer~ kes meeefVeOe ceW $e+<eYeosJe Geeve, ceebieerlegbieer efme#es$e ceW

Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (7)

egJee heefj<eo kes 40JeW mLeehevee efoJeme keer meYee kee Deeeespeve
efkeee ieee~ efJeMes<ehe mes Fme meYee ceW hetpe ceeleepeer ves osMe kes
egJeeDeeW kes veece cebieue mebosMe efoee Deewj meYeer kees veJe Je<e& kee
MegYeeMeerJee&o Yeer eoeve efkeee~ Fme meYee kee eele: 6.30 yepes mes
7.30 yepes leke meejs osMe ceW heejme ewveue kes ceeOece mes meerOee
emeejCe efkeee ieee~ Ge Deeeespeve kee meewYeeie egJee heefj<eo kes
je^er e DeOe#e nesves kes veeles cegPes Deewj nceejs meeLe je^er e ceb$eer
eefleeeee& efJepee kegceej pewve kees eehle ngDee, efpemeceW nceejer
ceeie&oefMe&kee e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer leLee
egJee heefj<eo kes eeCe Deewj hejeceMe& ecegKe heer"eOeerMe mJeefmleeer
jJeervkeerefle& mJeeceerpeer kee Yeer meeefVeOe eehle ngDee~
40JeW mLeehevee efoJeme hej efJeefYeVe DeeeespeveeW ceW meJeexoe
leerLe&, eer Meebelf eveeLe efoiecyej pewve cebeof j-Oeens[ e (nefjeeCee) ceW
je^er e ceneceb$eer eer eegcve kegceej pewve leLee mebj#eke-eer jepekegceej
pewve, $e+<eYe efJenej-efouueer kes vesle=lJe ceW 48JeeB Yeeecej ceC[ue
efJeOeeve mecheVe ngDee~ meeLe ner Fme DeJemej hej Deemeheeme kes
ueieYeie 2000 #es$eere veeieefjkeeW kees ceneemeeo (Yeespeve) enCe
kejeee ieee leLee DeeJeMeke ceboeW kees iejce Jee Deeefo efJeleefjle
efkees iees~ efoiecyej pewve DeefleMee #es$e ueeKevee (peehegj) jepe.
ceW eer GoeYeeve pewve (DeOe#e-jepemLeeve eevle), eer efoueerhe pewve
(ceneceb$eer-jepemLeeve eevle) leLee eer osJesv pewve yeesnje (efpeuee
DeOe#e-peehegj) kes vesle=lJe ceW eer DeeefoveeLe efJeOeeve kee Deeeespeve,
meebmke=efleke keee&ece leLee efpeuee peehegj keer veJeerve keee&keeefjCeer
kee MeheLe enCe meceejesn meevebo mecheVe ngDee~ eer pecyetmJeeceer
lehemLeueer yeesueKes[ e (keeceeb) jepe. ceW eer mebpee ye[peelee (efpeuee
DeOe#e-Yejlehegj) kes vesle=lJe ceW keefuekegb [ eer heee&veeLe efJeOeeve kee
Deeeespeve mecheVe ngDee~ meerkejer (Yejlehegj) jepe. ceW eer meblees<e
pewve (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW Ceceeskeej ceneceb$e kee hee"
leLee Oece&meYee kee Deeeespeve ngDee~ keecebe (Yejlehegj) jepe. ceW eer
megMeerue pewve ye[peelee (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW meecetefnke
keueMeeefYe<eske, meebmke=efleke keee&ece leLee Yejlehegj mebYeeie kes
efueS eer ieewjJe pewve-keeceeb kee eYeejer kes heo hej ceveesveeve efkeee
ieee~ [erie (Yejlehegj) jepe. ceW eer mebpee pewve (MeeKee DeOe#e)
kes vesle=lJe ceW Ceceeskeej ceneceb$e kee hee" ngDee~ yetob er (jepe.) ceW eer
ceveer<e heeveer (MeeKee DeOe#e) SJeb eer mebhele pewve (eevleere
mebege ceneceb$eer) kes vesle=lJe ceW efJeefYeVe meeceeefpeke keee&ece ngS~
kesMeefjee peer-$e+<eYeosJe (Goehegj) jepe. ceW eer vejsv heeue pewve
(efpeuee DeOe#e-Goehegj eeceerCe) kes vesle=lJe ceW ceneMeebelf eOeeje SJeb
Deve keee&ece ngS~ keesunehegj (cene.) ceW eer DeefYe<eske DeMeeske
heeerue (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW Ceceeskeej ceneceb$e kee hee"
(8) mecei%eeve (peveJejer 2017)
leLee egJeeDeeW kes meceeve Tpee&Jeeve ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer efJe<ee hej efveyebOe eefleeesefielee kee Deeeespeve ngDee~
Oegeuf eeeve (he. yebieeue) kes eer meeefnue pewve kes eeeme mes meccesoefMeKej
peer ceW egJee meeefLeeeW ves Ceceeskeej ceneceb$e kee hee" efkeee~ Deeiej
(megmevesj) ce.e. ceW eer efpelesv pewve (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW
eer DeeefoveeLe efJeOeeve kee Deeeespeve ngDee~ keese (jepe.) ceW eer
jepekegceej pewve meesveer (eYeejer) kes vesle=lJe ceW Ceceeskeej ceneceb$e kee
hee" leLee Oece&meYee kee Deeeespeve efkeee ieee~ meJeeF&ceeOeeshegj
(jepe.) ceWb Oece&meYee kee Deeeespeve kejkes eer hebkepe pewve kee
efpeueeOe#e heo hej ceveesveeve efkeee ieee~ Fboewj (ce.e.) ceW eer
megyeesOe pewve ceejesje (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW eer Meebelf eveeLe
ceC[ue efJeOeeve kee Deeeespeve ngDee~ Se (G.e.) kes pewve veiej
cebeof j ceW eer Jemeg pewve (MeeKee DeOe#e), eer ceesenf le pewve (meefeJe)
leLee eerceleer yeyeerlee pewve esjCee kes meneesie mes efpevesv YeieJeeve
keer DeefYe<eske hetpeve kes Ghejeble eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej peer
cenejepe keer hetpeve, Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe keer
hetpeve leLee ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer hetpeve kee
Deeeespeve ngDee~ mLeehevee efoJeme kes Gheue#e ceW Se MeeKee eje
DeeJeMekeceboeW kees Jee efJeleefjle efkees iees leLee meeebkeeue YeieJeeve
keer efJeMes<e Deejleer kee Deeeespeve ngDee~ meesveerhele (nefjeeCee) ceW
eer cegkesMe pewve (MeeKee DeOe#e) kes vesle=lJe ceW eer MeebefleveeLe
ceC[ue efJeOeeve kee Deeeespeve ngDee~ ueKeveT (G.e.) ceW eer
MegYeebo pewve (MeeKee DeOe#e) leLee eer cegkegue pewve (ceneceb$eer) kes
vesle=lJe ceW [eueeriebpe efoiecyej pewve cebefoj ceW hebeece=le DeefYe<eske
efkeee ieee leLee meeebkeeue Ceceeskeej ceneceb$e kee hee" kejkes meYeer
kees efceeVe efJeleefjle efkeee ieee~ 40JeW mLeehevee efoJeme hej
efleuekeveiej, lee.-keVe[ (Deewjib eeyeeo) cene. kes eer ceesenf le heeC[s
ves veF& MeeKee ie"ve kejves keer Iees<eCee keer~ Fme ekeej Deewj Yeer
osMe kes Deveske mLeeveeW hej egJee heefj<eo kee 40JeeB mLeehevee efoJeme
meevebo ceveeee ieee~
Deble ceW Fme egJee heefj<eo kees efvele ner veF&-veF& esjCeeSb
Deewj Je=nod cebieue DeeMeerJee&o eoeve kejves Jeeueer meJeexe pewve
meeOJeer, 108 heg YeieJeeve $e+<eYeosJe eeflecee-ceebieerlegib eer efme#es$e
keer esjCeeeesle efoJeMeefe YeejleieewjJe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer kes ejCeeW ceW keesef-keesef veceve, Jebove~
meeLe ner e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer Deewj heer"eOeerMe
mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceerpeer kes ejCeeW ceW Yeer Mele-Mele veceve
leLee meeLe ner osMe kes mecemle efoiecyej pewve meeOeg-meeefOJeeeW kes
eefle DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo keer Deesj mes
meoe DeefYeJeeove SJeb MeleMe: veceve~ nce Fve meYeer iegDeeW mes
Debke-7

meowJe cebieue DeeMeerJee&o keer Deekeeb#ee kejles ngS Je<e& 2017 Fme egJee
heefj<eo kes efueS veF& GheueefyOeeeW kees eoeve kejves Jeeuee yeveW, Ssmeer
cebieue keeceveeSb kejles nQ~ meeLe ner meowJe Fme egJee heefj<eo kes
ceeOece mes iegDeeW kes DeeosMe, efveoxMe Deewj Dee%eeDeeW kee heeueve
neslee jnsiee, Ssmee efJeeeme DeefYeJee kejles nQ~
Fme egJee heefj<eo kes 41JeW Je<e& ceW cebieue eJesMe kes MegYe
DeJemej hej DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo kes
je^er e DeOe#e kes he ceW ceQ mJeeb leLee nceejs kesvere heoeefOekeeefjeeW
ceW GheeOe#e Fbpeer. eer iegCemeeiej pewve, hehe[iebpe-efouueer, keeee&Oe#e
eer efyepesv kegceej pewve-Meenoje-efouueer, ceneceb$eer eer eegcve kegceej
pewve-$e+<eYe efJenej-efouueer, kees<eeOe#e eer efJekeeme pewve, JewMeeueer
(ieeefpeeeyeeo) G.e., ceb$eer eefleeeee& eer efJepee kegceej pewve-
pecyeterhe (G.e.) leLee jepemLeeve eevleere DeOe#e eer GoeYeeve
pewve-peehegj (jepe.) SJeb ceneceb$eer eer efoueerhe pewve-peehegj (jepe.)
keer Deesj mes egJee heefj<eo keer mecemle MeeKeeDeeW kees {sj meejer
yeOeeF&eeB~ Fme veJe Je<e& ceW meYeer MeeKeeSb Oece&, meceepe SJeb egJee
heefj<eo kes efJekeeme nsleg vees-vees DeeeespeveeW kes meeLe eMemJeer nesJes
Deewj egJeeDeeW keer Meefe kee meogheeesie kejles ngS nce veF&-veF&
MeeKeeSb mLeeefhele kejkes mewke[eW-npeejeW egJeeDeeW kees Fme egJee
heefj<eo kes ceeOece mes meceepe mesJee kee DeJemej eoeve kejeSb, ener
YeeJevee SJeb meYeer MeeKeeDeeW mes efveJesove nw~
hegve: veJe Je<e& nce meYeer kes efueS veF& GheueefyOeeeB ueskej
DeeS, Ssmeer efpevesv eYeg SJeb mecemle iegDeeW kes ejCeeW ceW nceejer
cebieuekeecevee nw~ peeefpevesv!

$e+<eYeosJe Geeve, ceebieerlegbieer ceW

DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo kee
40JeeB mLeehevee efoJeme meceejesn mecheVe
heejme ewveue hej ngDee meerOee emeejCe-1 peveJejer 2017
osMe ceW egJeeDeeW keer Delevle eeeerve mebmLee kes he ceW Ge Oece&meYee kee Deeeespeve 1 peveJejer kees eele: 6.30 yepes
keee&jle DeefKeue YeejleJe<eeae efoiecyej pewve egJee heefj<eo kee mes efkeee ieee~ meJe&eLece meYee kee cebieueeejCe egJee heefj<eo kes
40JeeB mLeehevee efoJeme meceejesn $e+<eYeosJe Geeve, ceebieerlegib eer efme#es$e je^ere ceb$eer eefleeeee& efJepee kegceej pewve ves efkeee, efpemeceW
ceW efJeMes<e Oece&meYeehetJe&ke ceveeee ieee~ en Deeeespeve pewve meceepe GvneWves hetpe ceeleepeer kes JeefelJe Deewj ke=eflelJe kees egJeeDeeW kes
keer meJeexe meeOJeer hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe efueS ceneve DeeoMe& yeleeles ngS mecemle egJeeDeeW kees hetpe ceeleepeer
eer %eeveceleer ceeleepeer kes mebIe meeefVeOe ceW efoveeBke 1 peveJejer kee DevegkejCe kejves keer yeele jKeer~ cebieueeejCe kes Ghejeble
2017 kees meevebo mecheVe ngDee~ efJeMes<ehe mes Fme Oece&meYee kee eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer eeflecee
meerOee emeejCe heejme ewveue kes ceeOece mes meejs osMe ceW eeeefjle- leLee egJee heefj<eo kes mebmLeeheke Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer
emeeefjle efkeee ieee, efpemeceW hetpe ceeleepeer eje osMe kes cenejepe kes efe$e kes mece#e egJee heefj<eo kes hetJe& DeOe#e SJeb
egJeeDeeW kes veece cebieue mebosMe SJeb veJe Je<e& kee MegYeeMeerJee&o Jele&ceeve hejeceMe& ecegKe, nce meyekes DeeojCeere hetpe heer"eOeerMe
eoeve efkeee ieee~ mJeefmleeer jJeervkeerelf e& mJeeceerpeer eje oerhe eppJeueve efkeee ieee~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (9)
hegve: mebIemLe ye. DeOeelce pewve Deewj eefleeeee& heb. vejsv kegceej
pewve Meeeer-pecyeterhe ves eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebelf emeeiej
peer cenejepe kes eefle DeIe& meceefhe&le efkeee~ heeeled Deeeee&jlve
eer osMeYet<eCe peer cenejepe kes eefle DeIe& mecehe&Ce ye. veJeveerle
iebieJeeue SJeb ye. mebpee iebieJeeue eje efkeee ieee~ Fme DeJemej hej
egJee heefj<eo keer mLeehevee ceW ecegKe jns GheeOeee eer efmemesve
cenejepe kes eefle DeIe& mecehe&Ce eer evsMeKej keemeueerJeeue-
eeboJe[ ves efkeee~ hegve: meYee ceW mee#eeled efJejepeceeve hejcehetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes eefle DeIe& mecehe&Ce egJee
heefj<eo kes je^ere DeOe#e [e@. peerJeve ekeeMe pewve ves leLee egJee
heefj<eo keer ceeie&oefMe&kee hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer
ceeleepeer SJeb hetpe mJeeceerpeer kes eefle eerheue mecehe&Ce eefleeeee&
efJepee kegceej pewve ves efkeee~
Fme DeJemej hej meJe&eLece [e@ .peerJeve ekeeMe pewve ves
je^ere DeOe#e nesves kes veeles osMe ceW keee&jle egJee heefj<eo keer
meYeer MeeKeeDeeW kes eefle 40JeW mLeehevee efoJeme hej Dehevee yeOeeF&
meboMs e %eeefhele efkeee Deewj meeLe ner meejs osMe ceW efJeefYeVe MeeKeeDeeW
eje ceveees pee jns 40JeW mLeehevee efoJeme keer peevekeejer Yeer
heejme ewveue kes ceeOece mes meYeer YeeeW kees eoeve keer~ efJeMes<ehe
mes 40JeW mLeehevee efoJeme hej egJee heefj<eo eje pewve Yeejleer
ebLe mJeeOeee eMveesejer eefleeesefielee kee Deeeespeve Yeer efkeee
ieee~ Dele: Fme eefleeesefielee ceW Yeeie ues jns osMe kes meYeer YeeeW
kes efueS hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
eje 1 peveJejer 2017 mes pewve Yeejleer JeeKeeve ceeuee kee
MegYeejbYe efkeee ieee~ Fmekee eLece eJeeve Fme Oece&meYee ceW
kejkes meYeer mJeeOeeeer cenevegYeeJeeW kes efueS hetpe ceeleepeer ves
mJeefCe&ce DeJemej eoeve efkeee~
meYee ceW Fme DeJemej hej hetpe heer"eOeerMe mJeeceerpeer ves Yeer
Deheves efJeeej Jee kejkes meYeer egJeeDeeW kees egJee heefj<eo keer
mLeehevee mes ueskej Jele&ceeve leke keer he=Yetecf e mes heefjefele kejeee
Deewj osMe kes mecemle egJeeDeeW Deewj egJee heefj<eo keer MeeKeeDeeW kees
meowJe Fmekee cetue GsMe Oeeve ceW jKeves keer esjCee eoeve keer~
GvneWves Fme DeJemej hej Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe
kes eefle Yeer Deheveer ke=le%elee %eeefhele kejles ngS Gvekes ejCeeW ceW
Deheveer efJeveeebpeefue meceefhe&le keer~
efJeMes<ehe mes egJee heefj<eo kes 40JeW mLeehevee efoJeme hej
heejme ewveue kes ceeOece mes ngS meerOes emeejCe ceW osMe kes meYeer
(10) mecei%eeve (peveJejer 2017)
egJeeDeeW kes veece hetpe ceeleepeer kee cebieue mebosMe Yeer emeeefjle
efkeee ieee~ Fme cebieue mebosMe ceW hetpe ceeleepeer ves osMe kes meYeer
egJeeDeeW kees meowJe mebieef"le neskej pewve mebmke=efle keer eeeerve Oejesnj
leLee iegDeeW keer efvejeyeeOe eee& kee meowJe mebj#eCe kejves keer
esjCee eoeve keer~ meeLe ner GvneWves Keeveheeve SJeb Keeveoeve Mege f
hej Yeer mebosMe osles ngS egJeeDeeW kees Fmekes cenlJe mes heefjefele
kejeee~ Deble ceW efJeefYeVe cenlJehetCe& meboMs e eoeve kejles ngS osMe kes
meYeer egJeeDeeW kees hetpe ceeleepeer ves veJe Je<e& keer neefok& e MegYekeeceveeSb
Deewj cebieue DeeMeerJee&o eoeve efkeee~
Fme DeJemej hej meYee ceW hetpe ceeleepeer eje jefele
DevegyekesJeueer efJeOeeve SJeb ieefCeveer Deeefe&kee efJeOeeve kee
efJeceeseve Yeer ngDee~ veJe ekeeefMele neskej eehle ngF Fve hegmlekeeW kee
efJeceeseve eer evMesKej keemeueerJeeue SJeb eefleeeee& heb. vejsv
kegceej pewve Meeeer eje efkeee ieee~ hetpe ceeleepeer eje Deeiece
heefjes#e ceW jefele Fve efJeOeeveeW keer eefleeeB osKekej meYee SJeb heejme
ewveue kes oMe&keeW kees Deeuneo SJeb ieewjJe keer DevegYetelf e ngF~& Fme ekeej
egJee heefj<eo kes 40JeW mLeehevee efoJeme hej efJeMes<e Oece&meYee kee
Deeeespeve meevebo mecheVe ngDee~
mLeehevee efoJeme hej 108 heg YeieJeeve $e+<eYeosJe kee
efJeMes<e cenecemlekeeefYe<eske-
De.Yee. efo. pewve egJee heefj<eo kes 40JeW mLeehevee efoJeme hej
ceebieerlegib eer efme#es$e ceW efJejepeceeve Deeeee&eer Jewjeieveboer peer cenejepe
memebIe leLee hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kes
meeefVeOe ceW 1 peveJejer 2017 kees eele: 8.30 yepes 108 heg
YeieJeeve $e+<eYeosJe eeflecee kee efJeMes<e cenecemlekeeefYe<eske Deeeesepf ele
efkeee ieee~ Fme DeJemej hej egJee heefj<eo kes je^er e DeOe#e [e@.
peerJeve ekeeMe pewve SJeb je^ere ceb$eer eefleeeee& efJepee kegceej
pewve kes vesle=lJe ceW eer Yet<eCe keemeueerJeeue (veiej DeOe#e-eeboJe[),
veJeveerle iebieJeeue, mebpee iebieJeeue, eer evMesKej keemeueerJeeue
Deeefo Deveske egJeeDeeW ves SJeb mebIemLe yeeeeefjCeer yeervee pewve Deeefo
yenveeW ves leLee Dee&vee keemeueerJeeue, Deejleer keemeueerJeeue, efjbket
keemeueerJeeue Deeefo mewke[eW YeeeW ves YeieJeeve kee YeJe hebeece=le
cenecemlekeeefYe<eske mecheVe efkeee~ Fme DeJemej hej meJee leerve meew
efkeuees otOe kes meeLe Je=nod hebeece=le meeceeerhetJe&ke YeieJeeve kee
DeefYe<eske ngDee Deewj Deble ceW mecemle egJee heefj<eo keer GVeefle nsleg
Meebelf eOeeje keer ieF&~
Debke-7
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (11)
 egJee heefj<eo eje Deeeesefpele efoiecyej pewve je^ere egJee meccesueve, ceebieerlegbieer (cene.) ceW
15 Deketyej 2016 ceW eoe JeeKeeve
efoiecyej pewve meeceeefpeke mebie"ve keer meMeelee ceW egJeeDeeW keer Yetefcekee
-[e@. Deveghece pewve, Fvoewj (ce.he.)
hejcehetpe mehlece heeeee& eer Deveskeevle meeiejpeer cenejepe, S}eeee& eer efvepeevevo meeiejpeer
cenejepe Skeb mecemle Deeeee& mebIe kes ejCeeW ceW meefkevee veceesmleg~ hejce hetpe ieefCeveerhecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer, he%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer Skeb mecemle Deeefe&kee ceeleeDeeW kes ejCeeW ceW meefkevee
keboeefce~
cebeemeerve mecces}ve kes DeOe#e YeeF& DeeMegpeer, osMe kes efkeefYev>e Debe}eW mes heOeejs efkeefMe< heelf eYee Skeb
mecehe&Ce Yeeke kes Oeveer veewpekeeve meeefLeeeW, ceeleeDeeW Skeb yenveeW~
en cesje meewYeeie nw efke 108 Heer efkeMee} efkeMke kes meyemes ye[s Yeiekeeve $e+<eYeoske kes heeoce} ceW cegPes
efoiecyej pewve meeceeefpeke mebie"ve keer meMeelee ceW hekeemeeW keer Yetecf ekee efke<ee hej cegPes Deheves efkeeej jKeves kee Dekemej heehle nes jne nw~
keefeeeW kee Ssmee mecetn efpemekeer Deheveer efkeefMe< hejchejeeW, jerefle-efjkeepe, peerkeve cetue nes meceepe ken}elee nw~ pewve meceepe
kes meome Yeer leerLekejeW ee efpeve eje Gheefo< Oece& kes Devegeeeer nesves kes keejCe Deheveer De}ie heneeve jKeles nQ~ pewve Oecee&ke}cyeer Yee<ee,
#es$eerelee Skeb kesMe kes keejCe Deheveer mkeleb$e heneeve veneR jKeles keeeWekf e ken osMe ner veneR efkeosMeeW ceW Yeer jnles nQ~ eeefhe Gllej mes oef#eCe
leke Deveske heoMs eebs ceW Hew}s pewve Oece&eke}cyeer peneB jnles nQ keneB keer Yee<ee Skeb kesMe kees OeejCe kejles nQ, leLeeefhe Gvekes Oece&ieLb eeW keer cegKe
Yee<ee heeke=le nw~ Gvekes Oece&ieg efoiecyej kesMe Oeejer nesles nQ~ #es$eere meeceeefpeke hejchejeeW efkeMes<ele: yengmebKeke efnvot meceepe kes jerelf e-
efjkeepeeW ves pewve meceepe kees DeveskeMe: keeheke he mes heYeeefkele efkeee nw~ Fve leLeeW kes yeekepeto Deheveer oeMe&evf eke ceeveleeDeeW, DeejeOe
oske, Gheemevee heefle Skeb peerkeve Mew}er kes DeeOeej hej pewve Oece&, efnvot Oece& mes Flej Ske mkeleb$e Oece& nw Skeb Fmeer DeeOeej hej heefme
oeMe&efvekeeW, efevlekeeW, FeflenemekeejeW leLee ceeveveere meJeexe veeee}e ves pewve Oece& kees Deve OeceeX mes heLeke Ske mkeleb$e leLee heeeerve
Oece& Skeb Gmekes DevegeeefeeeW kees Oeeefce&ke ef< mes DeuhemebKeke meceepe mkeerkeej efkeee nw~ Deye lees osMe keer DeefOekeebMe jepe mejkeejeW
Skeb Yeejle mejkeej ves Yeer pewve Oece&eke}efcyeeeW kees DeuhemebKeke mkeerkeej kej ef}ee nw~
egkeekemLee ner peerkeve kee ken Yeeie nw peye keefe mkeeb, meceepe ee je^ kes ef}es keg kej mekelee nw~ Mejerj jevee keer ef< mes
Yeer yeeheve Skeb ke=ekemLee ceW keefe kees otmejs kes mebj#eCe Skeb meneesie keer DeekeMekelee nesleer nw~ Fmekes efkehejerle egkeekemLee ceW keefe
peneB Meejerejf ke ef< mes mkeeke}cyeer neslee nw keneR DeLeexheepe&ve kes #es$e ceW Yeer DeieCeer neslee nw~ nce DehekeeoeW keer eee& veneR kej jns nQ efkevleg
meeceevele: 18-50 keer kee ceW keefe keer efeeeMeer}lee, yeewefke Skeb Meejerefjke #eceleeeW meke&eefOeke nesleer nQ~ nceejs meceepe kes yegpegie&
efveMee ner DeefOeke DevegYekeer nesles nQ Gvekee DevegYekepeve %eeve meceepe keer Decetue efveefOe nw efkevleg Gve DevegYekeeW kes DeeOeej hej kes meeceeefpeke
efkekeeme keer efpeve eespeveeDeeW kee efvece&eCe kejles nQ, efpeve efoMeeDeeW kees efveOe&eefjle kejles nQ Gvekees efeeeefvkele kejves kee oeefelke lees Devlele:
egkeeDeeW kee ner nw~ ceQ eneb en mhe< kej osvee Gefele mecePelee ntB efke egkee mes DeeMee keske} heg<e egkeeDeeW mes keoeefhe veneR nw~ egkee Meyo
egkeke-egkeleer oesveeW kee yeesOe kejelee nw Skeb cesjs efke<ee ceW meceeefnle egkeeDeeW oesveeW kee heefleefveefOelke kejlee nw~
egkekeeW kes yeejs ceW efkemeer keefke keer es eej }eF&veW ye[e Dee efe$eCe kejleer nQ~
pees ke<eW mes [j ieee ken egkeke veneR, meenme efpemekee cej ieee ken egkeke veneR~
Lees[e-mee DekejesOe heLe ceW Deeles ner pes heejs pet efyeKej ieee ken egkeke veneR~
meefeelee Skeb { efveMee keer Yeekevee kes DeeOeej hej lees eneB GheefmLele hetpe ye[er ceeleepeer (ieefCeveer Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer), he%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer ceeleepeer, hetpe heer"eOeerMe mkeefmleeer jkeervkeerelf e& mkeeceerpeer meYeer egkee ner nQ pees Ske Dehes#ee
mes mele ner nw~ ceQ eneb egkee mecces}ve ceW Deehemes eee& kej jne ntB efkemeer Dekeeoefceke mebieeser ceW veneR, He}le: efke<ee Skeb MeyoeW kes
Dekeeoefceke efkekeseveeW keglheeflleeeW Skeb heeesieeW ceW ve G}Pekej meerOes-meerOes Gve efyevogDeeW hej Deevee eenlee ntB efpeve efyevogDeeW hej nceejer pewve
meceepe kes egkeeDeeW kees Dehevee Oeeve kesefvle kejvee eeefnes DeLekee ceQ en kentB efke egkee keie& kees meceepe kes efkeve keeeeX kees Deeies Deekej

(12) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7

neLe ceW }svee eeefnes? efpememes meeceeefpeke mebie"ve meMee nes~ Fvekes efeeevkeeve ceW keee yeeOeeeW nQ? nceejs meceepe kee egkee keeeW meceepe
ceW Deheveer meefee Yetecf ekee kee efveke&en veneR kej heelee? Gmekeer Goemeervelee kee keee keejCe nw? Deehe ken mekeles nQ efke nceejs egkee meefee
nQ, peeieke nQ, efkevleg keee Deeheves nceejs keefj vesleeDeeW mes hete efke Gvekeer Deheer}eW hej efkeleveer heelf eefeee nesleer nw? Gvekes eje peejer
he$ekeeW kee efkeleves heefleMele Gllej heehle neslee nw?
ceQ eneB efyevogkeej Gve efyevogDeeW keer eee& kej jne ntB efpeve #es$eeW ceW egkeeDeeW keer meefeelee mes ner meeceeefpeke mebie"ve keer meMeelee
Skeb Oecee&eleveeW kee mebj#eCe mebYeke nw~ Fvemes meeceeefpeke DeekeMekeleeDeeW keer hetefle& leLee meeceeefpeke heeflee ceW DeefYeke=ef Yeer nesieer~
1. nceeje meceepe Deepe mebie"ve keer ef< mes yengle heers nw~ nceejs heeme Deepe en meteer Yeer veneR nQ efke osMe kes efkeve-efkeve veiejeW
ceW pewve Oecee&ke}cyeer efvekeeme kejles nQ~ efkeleves efpeve ceefvoj Skeb ewlee}e nQ? efkeleveer Skeb keneB-kenebB Oece&Mee}eeW, DeefleefLe ie=n, Deew<eOee}e
Skeb hee"Mee}eeW nQ? meceepe keer peveieCevee lees Fmekes yeeo kee keece nw~ hen}s nce heleske veiej ceW Ske meefee mecheke& met$e lees efkekeefmele
kej }sb~ efyevee Fve heejbefYeke peevekeeefjeeW kes efkemeer meMee mebie"ve keer keuhevee Yeer veneR keer pee mekeleer nw~ ieeceerCe Debe} Skeb kemyeeW
kes egkee keee&kelee& DevegYekeer Ye}s ner veneR nes efkevleg ve lees GveceW ogjeien neslee nw Skeb ve heoMe&ve keer Yeekevee~ Deehe Gvekees Lees[ e mee mecceeve
ee cenlke oskej {sj mee keece keje mekeles nQ~ peyeefke veiejeW Skeb ceneveiejeW kes DeefOekeebMe keee&kelee& hetkee&ien Skeb iegere jepeveerelf eke mes ieemf ele
nesles nQ~ kes keee&ece hecs eer, mebkesoveeefkenerve Skeb keF& yeej Oeeefce&kelee mes Yeer efkecegKe nesles nQ~
ceQ Ge efve<ke<e& hele#e DevegYeke kes DeeOeej hej os jne nt~B ceQves yenjeFe, efHejespeeyeeo, cesj", me}ekee (cesj"), yeekeje (jepeie{),
meejbiehegj, kev>eewo (oskeeme), vesheeveiej (osJeeme), meebJesj (Fboewj) Skeb Fvoewj ceW jnkej keneB keer meceepeeW keer efmLeefle kees vepeoerke mes osKee
nw~ keee&kelee& kee cetueebkeve ceQves Gmekeer efvee, mecehe&Ce keer Yeekevee Skeb Oeeefce&ke DeefYeefe kes DeeOeej hej efkeee nw ve efke Gmekes DeeefLe&ke
DebMeoeve kes DeeOeej hej~ ieeceerCe #es$e ceW Deheves mebie"veeW keer heke[ {er}er nesves kes keejCe nceejs egkee efnvot Glmeke meefceefle, efkeMke efnvot
heefj<eo pewmes mebie"veeW ceW heYeekeer Yetecf ekee kee efvekee&n kejles nQ~ nceW heeLeefcekelee kes DeeOeej hej egkeeDeeW kes meneesie mes efo. pewve yevOegDeeW
kes efvekeeme kes heleske veiej eece ceW Ske-Ske mecheke& met$e efkekeefmele kej Gmekees Deheves meteveeleb$e ceW meefcceef}le kejvee eeefnes~ Gmekee
hetCe& helee, ceesyeeF&} veb., F&-ces}, kne@meDehe Deeefo hetCe& efkekejCe nceejs heeme nesvee eeefnes~ leYeer nce vees-vees keee&kelee&DeeW kees heehle
kej Deheves keee&eceeW kees heYeekeer yevee mekesbies~ keee&kelee&, keeee&}e, keee&ece Skeb kees<e es eejeW ner mebie"ve kes heeCe nQ~
2. 1998 ceW leerLekej $e+<eYeoske pewve efkeled cenemebIe keer mLeehevee kes lelkee} yeeo 1999 mes cenemebIe ves Deeieeceer 5-6 Je<eeX leke
efo. pewve efheerOeejer mebleeW keer ke<ee&eesie meteer kee hekeeMeve efkeee~ mecheke& veeceke [eejskejer kee lees meleled hekeeMeve 2016 ceW Yeer efkeee
pee jne nw~ efo. pewve leerLe&#es$e efveo&es Mf ekee kes 9 mebmkejCeeW (2015 leke) kes ceeOece mes leerLeeX keer Skeb De.Yee. efo. pewve ceefvoj efveo&es Mf ekee
kes ceeOece mes 10000 ceefvojeW keer peevekeejer nceejs eje hekeeefMele keer pee egkeer nQ~ efkevleg en meye KeefC[le heeeme nw~ Deepe pejle
Fme yeele keer nw efke osMe kes efkemeer Yeer keesves ceW jnves kee}s pewve heefjkeejeW, Gmekes meomeeW, cebeof jeW, ewlee}eeW, efpeveefyecyeeW, Meee Yeb[ejeW Skeb
Deew<eOee}eeW, efeefkelmee}eeW, hegmlekee}eeW, keeevee}eeW, ^meW Skeb Gvekes ceeOece mes mebeeef}le ieefleefkeefOeeeW kee hetje efjkee[& Ske mLeeve hej
nesvee eeefnes~ kew%eeefveke jerelf e mes keee& kee efpe}skeej, heevle keej efkekesverkejCe kej Fme keee& kee mebheeove efkeee pee mekelee nw~
eneB Skeef$ele efkeMee} egkee Meefe pees DeeOegevf eke lekeveerkeer %eeve mes mece= nw, DeeefLe&ke Skeb Meejerejf ke ye} mechev>e nw~ Fme keee&
kees mechev>e kej mekeleer nw keske} pejle nw { FeMeefe Skeb mebkeuhe keer~ egkee heefj<eo kes hetke& DeOe#e kece&eesieer ye. jkeerv kegceejpeer
pewve, pees Deye mkeeceerpeer nw ves Deveske ogmeeOe keee& efkees nw~ GveceW heye} FeMeefe Skeb efkeMee} DevegYeke nw~ Gvekee ceeie&oMe&ve pej
}skeW~ en keee& neLe ceW }skej egkee heefj<eo Decej nes mekeleer nw~ egJee heefj<eo kes Jele&ceeve je^er e DeOe#e [e@. peerJeve ekeeMe peer kece&",
#eceleeJeeve, otjef mecheVe nQ~ mebeesie mes Jes eleer Yeer nQ~ Jes Deeies DeeeW SJeb Deheveer eefleYee mes meceepe kees Ske DeefJemcejCeere YeW oW~
efpeve ye[er ceeleepeer keer hejs Cee Skeb DeeMeerkee&o mes 108 Heg kes meyemes ye[s Yeiekeeve yeve mekeles nQ~ Gvekeer ner hejs Cee mes en meyemes ye[e mecheke&
DeefYeeeve keeeW veneR e} mekelee? meHe}lee pej efce}sieer~ mebkeuheye neskej Deeies ye{es, pewve peveieCevee hetCe& kejes~
3. pewve meceepe keer meeceeefpeke Skeb je<^er e Yetecf ekee kes mevoYe& ceW 100-150 ke<e& kes Deebke[s Ghe}yOe nQ~ Ske peceevee ken Lee peye
pewveeW keer iekeener kees& ceW heeceeefCeke ceeveer peeleer Leer~ meeceeefpeke DehejeOeeW ceW pewveeW kee Deebke[e vetvelece Lee peyeefke Deepe meeceeefpeke Skeb
DeeefLe&ke #es$e ceW nesves kee}s peIevelece DehejeOeeW ceW pewveeW kee veece meefcceef}le nw~ pewveeW keer heeflee Fme #es$e ceW Deleble Oetefce} nes jner
nw~ pewveeW keer peerkeve Mew}er ceW Deeee heefjkele&ve ner Meeeo Fme eeefjef$eke heleve kee cet} keejCe nw~ Yee<ee ee kesMe kes keejCe veneR, Deefheleg
jeef$e Yeespeve efve<esOe kes keejCe pewve heneeves peeles Les~ efkevleg Deepe Deveske mLeeveeW hej pewve yebOeg meeOeceer& yevOegDeeW kee Yeespe Yeer jeef$e ceW
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (13)
Deeeesepf ele kejles nQ~ nceW meeke&peefveke peerkeve ceW jeef$eYeespe kee efve<esOe Deefvekeee&le: }eiet kejvee eeefnes~ ceQ Deheves egkee meeefLeeeW mes kenvee eenti@b ee
efke cesje iele 20 Je<eeX kee DevegYeke nQ Deehe jeef$e Yeespeve leeie kees Deheveekej oseKf ees efoveeee& leoveghe yeve peeleer nw~ Deiej ceen ceW 2-4 efove
meeeb kee Yeespeve ve Yeer efce}e lees Demegekf eOee veneR Mejerj kees megekf eOee ner jnleer nw~ heLece ejCe ceW lees jeef$e ceW cee$e Dev>e kee ner leeie kejvee
nw~ cee$e jeef$e Yeespeve efve<esOe kele mes ner mebleeW Skeb keleer yegpegieeX kes efo} ceW Deehekee mLeeve yengle TBee G" peelee nw~
4. nceejs ceefvoj DeejeOevee mLe} lees nQ ner, Meefe SJeb meeceeefpeke mebheke& kes kesv Yeer nQ Dele: nceW heelf eefove ceefvoj peeves kee Yeer efveece
}svee eeefnes~ yesnlej nw efke heele: oskeoMe&ve kejs,b eefo en Mekee veneR nQ lees meeebkee} peees~ eefo ceefvoj yengle otj nw Skeb heelf eefove peevee
Mekee veneR nw lees meehleeefnke DekekeeMe kes efove DekeMe ner peeeW~ eefo nce ceefvoj veneR peeeWies lees ve lees oske efce}sib es ve Meee Skeb ve ner ieg,
efHej efkemekeer j#ee kejsib es~ ceefvoj Tpee& kes kesv nw~ ceefvoj meeceeefpeke mecheke& kes kesv Yeer nw~ Dele meceepe ceW menYeeefielee nsleg ceefvoj
peevee pejer nw~
5. pewve Oece& keer veeRke Deefnmb ee nw~ mechetCe& pewve oMe&ve Skeb pewveeeej Fme yeele hej kesefvle nw efke efnmb ee kees efkeme hekeej vetvelece efkeee
peees~ efkevleg efkeMke ceW ye{les ngS ceebmeenej ves nceejer ceevelee keer etjbs efn}e oer Leer~ Deye vekeerve DevegmebOeeveeW leLee ye{les ngS ceebmeenej mes peefvele
heee&kejCe Skeb heeefjefmLeeflekeere Demebleg}ve ves mechetCe& ceevekelee kees PekePeesje nw~ ceebmeenej ceW Deekeb" [tyes heeMeele osMe efyeie[les heee&kejCe Skeb
ceebmeenej peefvele keeefOeeeW kes Yee mes Deye Meekeenej keer Deesj GvcegKe nes jns nQ~ nceW heeej ceeOeceeW kee keeheke heeesie kejles ngS ceebmeenej
kes og<heYeekeeW kees keeheke he mes heeeefjle kejvee nesiee~ efpememes nceejs egkee leLeekeefLele DeeOegevf ekelee kes yenkeekes ceW ve Deekej met#celeehetke&ke Deheveer
efce$e ceC[}er ceW Meekeenej kee he#e jKe mekes~b Meekeenej kes heeej-hemeej ceW nceeje meceepe lelhejlee mes }iee ngDee nQ, efkevleg nceW heeLeefcekelee
kes DeeOeej hej ceebme, ceefoje Skeb Deb[ eW kes meskeve hej Oeeve kesefvle kejvee nesiee~ ece[s keer kemlegDeeW, efnmb ee peefvele Deew<eefOeeeW, jsMeceer keeeW,
keshmet}eW, meewvoe& hemeeOeveeW Deeefo mes nesves kee}er efnbmee kee Yeer nceW heeflekeej kejvee nesiee efkevleg Fmekee #es$e Deefnbmeke meceepe Skeb
heeLeefcekelee efleere jKeveer nesieer~ ece[s kes Fleves Des Skeb memles efkekeuhe ceewpeto nQ efke Deehekees Fmekeer Deesj osKeves keer pejle ner veneR
nw~ ceQves mkeeb 1981 mes ece[s kee leeie kej jKee nw~ cesjs efkeeej mes eefo Meekeenej kes heeej-hemeej keer yeeie[esj egkee ner mecne}sb lees
peeoe esemkej nesiee~ Fmemes meceepe kees mebieef"le kejves ceW ceoo efce}sieer~ efyevee cegeW kes mebie"ve Ke[e veneR neslee~
6. Oecee&eleveeW kes heelf e egkee keie& keer efe Ie jner nw en yenme kee cege nw~ he#e Skeb efkehe#e oesveeW ceW Deveske leke& efoes peeles nQ~ Ske
he#e kee kenvee nw mebleefMejesceefCe Deeeee& eer efkeeemeeiejpeer kes mebIe ceW peekej osKees, ieefCeveerhecegKe Deeefe&keejlve eer %eeveceleer ceeleepeer kee
mebIe osKees~ efve<ke}bke eeefj$e kes Oeejer DeveskeeW egkee cegevf e, Deeefe&kee ceeleeeW, yeeeejer yevOeg Ske yenveW Yeesie efke}eme mes keesmeeW otj efvejblej
DeOeevejle jnkej Deheves mecee keer meeOevee ceW jle nQ~ Gvekee peerkeve egkeeDeeW kes ef}es DeeoMe& nw~ efoie. pewve Goemeerve Deeece Skeb efoie. pewve
eeefkekeeece, Fvoewj ceW ceQ mkeeb heelf eefove }ieYeie 30-35 YeeF&eeW Skeb 40-45 yenveeW kees DeOeevejle osKelee nt~B keneR en Yeer mele nQ efke Deepe
Menj keer meerceeDeeW hej efmLele ceebmeenejer jsmesjbs , yeej Skeb nes}eW ceW pewve egkekeeW keer mebKee pevemebKee kes Devegheele mes keneR DeefOeke nQ~ Fve
oesveeW efkehejerle efmLeefleeeW kes yeere efve<ke<e& efvekee}vee peeseKf ece Yeje nw~ Oeeefce&ke cetueeW Skeb meeceeefpeke jerelf e-efjkeepe leLee ceeveleeDeeW kes heelf e
heelf eyelee yeveees jKeves kes ef}S en DeekeMeke nw efke nce yeeeW kes Deblece&ve ceW Fmes heelf eefle kejves kee heeeme kejs~b vetpe efhev hej kee}er
Fbke mes 14 heeFb ceW ehekej nce yeeeW kees yee}yeesOe osles nw Skeb eenles nQ efke yees Dee& heshej hej heer, yengjib eer, meefe$e kee@ecf ekeme kees es[ kej
Fvekees he{~bs en efkelevee nemeemheo nw~ cenemeefceefle, cenemeYee pewmeer je<^er e mebmLeeDeeW kees eeefnes efke meceepe ceW Ghe}yOe yeeeW kees efMeef#ele
kejves kee}er yee}yeesOe, yee}Yeejleer, yee}efkekeeme Deeefo DeveskeeW e=Kb e}eDeeW ceW mes Ske kee eeve kej Gmekees ieerlee hems e, ieesjKehegj kes hewve& hej
}eiele mes Yeer kece cetue hej }eKeeW keer mebKee ceW Ghe}yOe kejekeW~ peye yeeeW kes Devlece&ve ceW pewve mebmkeej heelf eefle neWies leye menpe ner
egkee nesves hej kes pewve cetueeW kes heelf e meceefhe&le neWies~ FmeeF& yevOegDeeW kes Fme mebyebOeer heeeme DevegkejCeere nQ~
7. meceepe eefo egkeeDeeW keer meefee menYeeefielee eenleer nw lees Gmes egkeeDeeW keer heeLeefceke mecemeeDeeW kes heefle Yeer peeiekelee
heoefMe&le kejveer nesieer SleoLe& -
(1) Ge DeOeeve nsleg e$eke=eflleeebs Skeb $e+CeeW keer kekemLee~
(2) yeese[f ib& e neGme Skeb e$eekeemeeW keer kekemLee~
(3) keee&keejer ceefn}e Skeb heg<e nesmume kee efvecee&Ce~
(4) efyevee }eYe-neefve kes Meg Yeespeve efove ceW Ghe}yOe kejeves kee}s Yeespevee}eeW keer e=bKe}e~
(5) jespeieej metevee kesveW Skeb Ghe}yOe kejeves kee}s kee efkekeeme~
(6) pewve meceepe kes heefleeveeW ceW pewve egkekeeW kees heeLeefcekelee kes DeeOeej hej jespeieej keer kekemLee~
(14) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
 ceQ egkeeDeeW mes Yeer en kenvee eentiB ee efke kes pewve heelf eeveeW ceW Ske yeej veewkejer heehle kejves kes yeeo Deheveer }ieve, mecehe&Ce Yeekevee
Skeb F&ceeveoejer mes Deheveer meeLe&kelee efme kejsb Skeb heefleeve kes heyebOekeeW kees en Denmeeme kejeeW efke GvneWves Oece& kes veece hej Deehekee
eeve kej keesF& ie}leer ee Snmeeve veneR efkeee Deefheleg Deheves heefleeve kes efkekeeme nsleg Ske yegefcelleehetCe& efveCe&e ef}ee nw~ Fmemes kes
Deehekees ve keske} efveeefcele kejvee eensib es kejved Deehekees heevs >eefle Yeer osib es~ Deehekees Yeer peerkeve ceW Gvekes eje efkees Snmeeve kees eeo jKevee
eeefnes~ heyebOekeeW kees Yeer efvele vees keece meeQhekej pewve kece&eeefjeeW kees pejle mes peeoe veneR oyeevee eeefnes~
8. efkeiele Ske-oes oMekeeW ceW keg Ssmeer IeveeeW Ie ieF& nQ efpevemes Deheveer meceepe keer meeceeve efke Oetecf e} nes ieF& nw Fmekees heg<
nesves mes yeeeves kee Ske ner jemlee nw~ pewve meceepe kes egkeeDeeW keer je<^ kee ieewjke ye{eves kee}er Ghe}efyOeeeW kees hecegKelee mes mebkeeo meefceefleeeW,
owevf eke je<^er e meceeeej-he$eeW Skeb Deve kes ceeOece mes heeeefjle kejvee eeefnes~ Fmemes mechetCe& meceepe kee ieewjke ye{lee nw~ cee$e Flevee
ner veneR meceepe kes otmejs egkekeeW kees Fmemes hesjCee Yeer efce}leer nQ~ nceW Deheves egkekeeW kees je<^ere Skeb Devlej&e<^ere heefleeesefieleeDeeW ceW
meefcceef}le nesves nsleg hees jf le Yeer kejvee eeefnes~ nceejs egkeeDeeW ceW heelf eYee keer keceer veneR nw, pejle nw Gefele ceeie&oMe&ve Skeb Dekemej keer~
kele&ceeve ceW keee&jle mecheeoke ee he$ekeej mebIeeW kees lees Deheveer jepeveerefle mes ner Hegjmele veneR~ kes heefleYee GVeeve pewmes keeceeW hej keeeW
Oeeve osbies? egkee heefj<eo yeg}sefve kes mecheeoke Skeb hekeeMeke eneB ceewpeto nQ~ YeeF& GoeYeeve peer Skeb efo}erhe peer keer #eceleeDeeW mes ceQ
heefjefele ntB~ kes Deeies Deekej en keee& mecne}s Fefleneme Gvekes eesieoeve kees eeo kejsiee~
9. Deheveer meebmke=efleke efkejemele kee mebj#eCe Yeer nceejer meceepe kee heeLeefceke oeefelke nw~ meceepe keer Deesj mes Fme oeefelke kee
efvekee&n Yeer egkeeDeeW kees ner kejvee nw~ osMe ceW efkekeerCe& Decetue pewve hegjekeMes<eeW kee meke&#s eCe, DeefYe}sKeerkejCe, cetueebkeve heeeerve pewve ieLb eeW
kee mebke}ve, mebj#eCe, Devegkeeo, Dee}eseveelceke DeOeeve Gmecebs efveefnle kew%eeefveke meeceieer kee efkeMues<eCe, leg}veelceke DeOeeve Ske
peef} heefeee nw~ FmeceW oerIe&kee}erve efvekesMe Skeb heefleHe} heehle kejves nsleg Oewe& keer DeekeMekelee nesleer nw~ Meeeo nce Deye leke MeesOe
mebmLeeveeW kes mebee}ve keer peef}leeDeeW kes heelf e iebYeerj veneR nw, eneR keejCe nw efke nceeje Ske Yeer mebmLeeve je<^er e mlej kee mece= mebmLeeve
veneR yeve heeee~ kegvokegvo %eeveheer", Fvoewj Skeb Gme pewmes 1-2 Deve mebmLeeve pej heieefle kej jns nQ~ kejvee Iej kes [^eFie ce ceW
Keg}s MeesOe mebmLeeveeW (?) mes keesF& Gcceero kejvee keLe& nw~
nceejer Deheveer heefleYeeDeeW ves ner }e[vetb kees mebkeeje nw~ en ef}efKele leLe nw, efkevleg nce Deheves eneb Gvnsb veneR meces hee jns nQ~
nce meye eneB GheefmLele DeeojCeere megjsMe peer Skeb Gvekeer er.Sce.et. (leerLe&kej cenekeerj efke.efke. cegjeoeyeeo) keer Deesj DeeMee Yejer ef<
mes osKe jns nQ~ keee nceejs eneb Yeer egkee heelf eYeeDeeW kees Fme yeeyele hees jf le kejvee Skeb Gheeesie kejvee DeekeMeke veneR? eefo nceves Deheves
meebmke=efleke kesveW, leerLeeX Skeb Gvekes Fefleneme hej Oeeve efoee neslee lees Deepe meccesoefMeKejpeer, cekemeerpeer, Devleefj#e heeMke&veeLe, kesMeefjee
peer pewmes leerLeeX hej DeveeJeMeke efkekeeo pevce ner veneR }sles~
keeKeeve keeHeer }cyee nes egkee nw~ meeceeefpeke mebie"ve keer meMeelee ceW egkeeDeeW keer Yetecf ekee DeekeMeke ner veneR Deheefjnee& nw~ en
yeele nj meceepe kes ef}S mele nw efkevleg kele&ceeve ceW pewve meceepe kes ef}S efkeMes<e he mes mele nw~ 1977 ceW De.Yee. efo. pewve egkee heefj<eo keer
mLeehevee kes mecee keer heefjefmLeefle kee cegPes hele#e %eeve veneR nw efkevleg efhe}s heeb@ e mee} kee Ieveeece ceQ Deehekes Oeeve ceW }e jne nt~B
(1) efoiecyej mebleeW keer heneeve Skeb mebece kes GhekejCe ceetj efheefkee hej heefleyebOe kee DemeHe} heeeme~
(2) efoiecyej mebleeW keer meeOevee kes ejce efyevog me}sKevee hej heefleyebOe kee DemeHe} heeeme~
(3) efoiecyej mebleeW keer efvenej eee& kes Debie efvepe&vlegke Keg}s mLeeve hej Meewe kees heefleyebefOele kejves kee heeeme~
(4) eekekeeWb/mebleeW keer meeOevee kes Deheefjnee& Debie Ghekeeme kejves hej jeske keer ceebie~
Fve heefjefmLeefleeeW ceW meeceeefpeke mebie"ve kees meMee kejvee yengle pejer nw Skeb Fmekeer DeiegkeeF& egkeeDeeW kees ner kejvee nesieer~ Deye lees
no nes ieF&~ nceejs leerLe& hej peeves nsleg yeves yeveees jemles kees ner yebo kej efoee ieee~ ceebieerlegib eer ceW Hejkejer-16 ceW ngS hebekeueeCeke kes mecee
yeveeF& ieF& efyepe}er Skeb heeveer keer megekf eOeeeW jeske oer ieF&~ DeeefKej keeeW? keee nce Deye Yeer Meeble yeves jnsib es? keee en keeejlee veneR nesieer? eefo
Deye Yeer Deehe meyekees DeeeesMe ve Deees lees cegPes Deehekees egkee ceeveves hej ner mevosn nesves }iesiee~ efkemeer keefke ves "erke ner kene nw?
Deye Yeer efpevekee Ketve ve Keew}s, Ketve veneR ken heeveer nw~
pees meceepe kes keece ve Deees, ken yeskeej pekeeveer nw~
mebieef"le neW, mebkeuheMeer} neW, meceepe kes heefle oeefelke kees mecePekej ieefle Meer} yeveW~
cebe hej efkejeefpele Deeeee&mebIe Skeb Deeefe&kee mebIe kes ejCeeW ceW MeleMe: veceve kejles ngS ceQ Deheveer keeCeer kees efkejece oslee ntB~
pee efpevesv~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (15)
ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer keer 83JeeR pevcepeebleer hej egJee heefj<eo eje Deeeesepf ele
efoiecyej pewve egJee meccesueve ceebieerlegbieer, 15 Deketyej 2016 ceW emlegle JeeKeeve
DeeefLe&ke he mes kecepeesj egJeeDeeW keer efMe#ee SJeb jespeieej hej eee&
-nmecegKe pewve ieebOeer, Fboewj
Deveskeeble ceF& nce meYeer efvepe Deevebo ceW jceW nwQ~
%eeve heer ebove ueieekej nce cenke jns nQ~~
jJeerv keer keefjMceeF& keerefle& mes nce meye eceke-oceke jns nQ~
mechetCe& mebIe kes ejCeeW ceW meefJevee Mele-Mele veceve nw~~
egJee Meyo ceW ner Tpee& nw, Meefe nw, peeot nw~ egJee DeebOeer nw, pees efvele veee meeses, yengle keg kej
iegpejves keer een jKes, egJee DeJemLee Mejerj ee Deeeg mes veneR egJeeYeeJe mes mebyebefOele nw~
nce eneB efJejepeceeve ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kees osKeW pees egJee mes Yeer peeoe meefee nQ~ eele: 4 yepes mes jeef$e leke keee&
kejleer nQ~ mJehve e nQ DemebYeJe meesevee Deewj Gmes { mebkeuhe kes meeLe efeeeefvJele kejvee Deewj heefjCeefle leke hengB eevee, pewve peiele kes meeLe
efJee kee Deeee&, egieeW-egieeW leke mLeeF& pewve heleekee henjeves Jeeuee Depegyee mLeeefhele kej efoee~ Fmes ner egJee meese kenles nQ~
Deye eee& kejles nQ DeeefLe&ke he mes kecepeesj egJeeDeeW keer efMe#ee SJeb jespeieej hej-
-efMe#ee-
eerveer keneJele nw 100 ceerue keer ee$ee kejvee nes lees henuee keoce G"evee ner he[is ee~ Dele: efMe#ee Deewj jespeieej nsleg henuee oceoej keoce
G"eSb-meceepe Deewj Meemeve meeLe osves kees lelhej nQ~
DeeefLe&ke he mes kecepeesj nesvee keceeX kes DeOeerve nw, ceiej heg<eeLe& nceejs neLe ceW nw~
mecemle mkee@uejefMehe Deehekes efjpeu hej DeeOeeefjle nesleer nw, Dele: Des efjpeu keer keesefMeMe kejW, keeeWefke-
keesefMeMe kejves JeeueeW keer keYeer nej veneR nesleer,
uenjeW mes [j kej veewkee heej veneR nesleer,
keg efkees efyevee pee-peekeej veneR nesleer,
keesefMeMe kejves JeeueeW keer keYeer nej veneR nesleer,
efMe#ee nsleg e$eJe=ef e efvecve mebmLeeSb eoeve kejleer nQ-
(8JeeR ke#ee leke, 9JeeR mes 12JeeR ke#ee leke, espegSMeve-heesm espegSMeve leke, efJeosMe DeOeeve leke)
1. B.L. Jain Charitable Trust, 151, Kanchanbagh, Indore. Website : www.bljaincharitabletrust.org
2. Sewaram Jain Charitable Trust, C/o Smt. Usha Jain - President (Contact-9810537304)
B-54, First Floor, East Jyoti Nagar, Shahdara, Delhi - 110093.
3. Scholarship - JAINA USA - Mumbai, Virchand Raghavji Gandhi Scholarship, Mumbai,
Contact-9324242324
4. Shree Ratanlal Kanwarlal Patni Foundation, C/o R.K. Marble Pvt. Ltd. - Makarana Road,
Madanganj, Kishangarh - 305801, Distt. Ajmer (Raj). Contact-01463-260101
Email : rkfoundation @rkmarble.com
5. JITO Education Loan Programme, 5 Second Floor, 7/10 Botawala Building, Harniman Circle,
Fort Mumbai - 400023, Contact-022-66102003/2004, Website : www.jito.org
6. Dharmveer Jain Aman Charitable Trust, A-377, Indira Nagar, Lucknow - 226061
Contact-9336617281 / 0522-2310815 / 94522 92586
7. Saraswati Devi Jain Smrati Chhatrawrati, AAA 363, Vijay Nagar, A.B. Road, Indore.
(16) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
8. Adarsh Jain Smrati Chhatrawrati Kosh, C/o D.C. Jain, Indore.
9. M.C. Jain Memorial Scholarship, Palasia, Indore.
10. Aap Samaj C/o Indarkumar Sethi, Indore. Contact-9303243347
11. Samosharan Chhatrawarti Kosh for Girls. Contact-0731-2516770
12. Secretary Sahu Jain Trust, C/o Times House, 7 Bahadur Shah Jafar Marg,
New Delhi - 110002. Website : www.sahujaintrust.timesofindia.com
13. Jain Engineers Society, 144, Kanchanbag, Indore. Contact-9826075098
14. www.registrations.scholarships.gov.in
15. www.jainminoritycell.org
16. www.pramanik.gunayatan.org
17. pewve efMe#ee mece=ef- www.jainshiksha.org
18. je^ere mebmLeeeW-meesMeue eghe hes[jsMeve, cenemeefceefle, cenemeYee, heefj<eo, oef#eCe Yeejle pewve meYee, efceueve
19. mLeeveere mebmLeeeW-cebefoj, meesMeue eghe, ^m, ceefnuee ceC[ue Deeefo
20. efvepeer ^m, oeveJeerj
21. eer heoceebo eye[e- Email : spenterprises@vsnl.com
egJee megjcee nw Fme peneb kee, pees Deheveer jen yeveelee nw~
keesF& euelee heo efevneW hej, egJee heo efevn yeveelee nw~~
nceejs DeeeeeeX, iegDeeW ves Yeer Deveske eesieoeve efoS nQ~ pewmes mecevleYe cenejepe ves kegb Yeespe mes iegkegue eejbYe efkees, Deepe 13
iegkegue Yeejle ceW pewve egJeeDeeW kees efMe#ee eoeve kejves kee keee& kej jns nQ~
efMe#ee ceW eefo efmeefJeue meefJe&mespe ceW peevee nw lees efvecve cenlJehetCe& kesveW hej efve:Meguke ee efjeeeleer oj hej Ge mlej kee
eefMe#eCe eehle efkeee pee mekelee nw~
1. peerlees-efouueer, peehegj, Fboewj, yeQieueesj, hetvee, Denceoeyeeo kesv mes
2. FAST Skes[ceer-Fboewj
3. efJeeemeeiej Fbmeret-peyeuehegj
4. efouueer-eMeemeefveke eefMe#eCe kesv
-jespeieej-
1. veewkejer-megueYelee mes GheueyOe
2. kegerj Geesie-25 npeej mes oes-leerve ueeKe leke kes FvJesmceW mes mebYeJe
3. DeeF&erDeeF&-mes ^sefvebie-Jesu[j, efhej, huecyej, Fuesefke^efMeeve, keejheWj, kechetj efjhesej, er.Jeer. efjhesej, ceesyeeFue
efjhesej Deeefo Deveske
4. mcee@ue mkesue, ceere[f ece mkesue FC[m^e- r Fbj eveesj nesvee neslee nw~ efjmke uesves keer #ecelee nesveer eeefnS, { efJeeemeer nes,
mekeejelceke nes, ke[er cesnvele DeeJeMeke nw~
pewve JeefCeke Jeie& nw, Jeeheej Ketve ceW nw, meyemes megjef#ele efkejevee ogkeeve Deewj keF& lejn keer ogkeeve, otOe [sjer-ceesyeeFue Mee@he,
msMevejer Mee@he Deeefo Deeefo Deveske~
5. Meemekeere SJeb DeuhemebKeke eespeveeSB- eOeeveceb$eer cege eespevee (PMMY)
(12 eefleMele cege ueesve hej leerve mlejere eespeveeSB)
1. efMeMeg ueesve -50,000 eejbYekelee&
2. efkeMeesj ueesve -5 ueeKe eejbYe kej egkes nQ
3. leCe ueesve -10 ueeKe efJemleej nsleg
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (17)
 jespeieej ceW DeuhemebKeke kes ueeYe-
1. vesMeveue ceeFveesefjer [sheJeueheceW heeeveWme keeheexjsMeve (90 eefleMele mesv^ue10 eefleMele ms meneelee ege)
efpemeceW kece yeepe hej ueesve efceuelee nw~ mejkeej ves Deueie mes DeuhemebKeke ceb$eeuee kee Yeer ie"ve efkeee nw~
2. ceOeeosMe DeuhemebKeke efJekeeme SJeb efJee efveiece nw, Fmeer lejn nj jepe ceW efveiece nw~
3. Priminister Employment Generation Programme- 25 ueeKe leke ueesve Deemeeve-25 eefleMele leke meefyme[er
4. cegKeceb$eer mJejespeieej eespevee-Intt. Subsidy
5. ceeref[ece, mcee@ue SJeb ceeFees FC[m^er (SME and MSME) nsleg efJeefYeVe eespeveeSb nQ~
DeuhemebKeke ceb$eeuee-Yeejle mejkeej ceW DeeJesove nsleg DeeJeMeke omleeJespe-
1. Ske heemehees& meeFpe heeses 2. efheueer ke#ee keer ceeke&Meer
3. DeeOeej kee[& 4. mJeeb kes veece yeQke Keeles keer eefleefueefhe
5. S[^sme ethe 6. Fvkece ethe (mJeeb Ieesef<ele)
7. DeuhemebKeke peeefle he$e (mJeeb Ieesef<ele) 8. heerme efjefmeh
27 peveJejer 2014 iepe veesef efhekesMeve eje en peejer efkeee ieee nw efke ceeFveesejf er meefe& hf ekes keer DeeJeMekelee veneR nw mesuhe
meefe& hf ekesMeve ceeve nw~
keesF& jele DeceeJeme lees keesF& hetvece, ceiej eeboveer Gmekeer pees eebo heevee meerKe ues~
etB lees nce meYeer DeeS nQ, Fme peneb ceW Keeueer neLe, ceiej meeje peneb Gmekee nw, pees Kego jespeieej heevee meerKe ues~
eer peerJeve ekeeMe peer DeOe#e egJee meccesueve kees yeOeeF& SJeb hegve: ceeleepeer SJeb mechetCe& mebIe kes ejCeeW ceW Mele-Mele veceve~

ceeIe ke=. elego&Meer, YeieJeeve $e+<eYeosJe efveJee&CekeueeCeke ceneslmeJe

26 peveJejer 2017 kes MegYe emebie ceW emlegle

eer $e+<eYeosJe mlegefle:

-yemevleefleuekee vo-
Deeoerejeefoefpevemete&egieeefoveeLe:, meekesleMeemeveheefle: hegosJeveeLe:~
mJeeecYegJe: mekeueueeskeefnlebkejes e:, leb veeefYevevoveefpeveb eCeceeefce efveleb~~1~~
Deeeefhe veece leJe osJe! peieleefme:, eglJee ceeeefhe leJe meefVeOeceeielees efn~
Yeee: jcevle Fn YeefemegOeejmes les, leb veeefYevevoveefpeveb eCeceeefce efveleb~~2~~
keeuesJemeefhe&eCf e le=leereegiesefvleces efn, pevcees yeYetJe Je=<eYeme efoJeekejme~
efceLeevOekeejnjCeee efJeYees! meceLe&:, leb veeefYevevoveefpeveb eCeceeefce efveleb~~3~~
meJeexe cetelf e&: eYees~ leJe jepeles$e, Yeee: ueYevle Fn yeesOeceefCeb e dJee~
jlve$eeb efkeue efJekeemeefelegb cecese, leb veeefYevevoveefpeveb eCeceeefce efveleb~~4~~
ceelee leJeeefmle peieleern megjvs Jebee, Yees osJe! heeoegieues efkeue meeefhe veewelf e~
yegee efJeveeefhe efeeles mleJeveb ceee e, leb veeefYevevoveefpeveb eCeceeefce efveleb~~5~~
-Deveghg ed-
FlLebYetleeb mlegelf eb ke=lJee, veeYeseme cenelceve:~
yeeseOf eb meceeefOeefceeefce, evoveeceeflejeefe&kee~~6~~

jeefe$eer-Deeefe&kee evoveeceleer
(18) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
 eesie pewveOece& SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe
eeve
g
e Lec
vece: $e+<eYeosJeee, Oece&leerLe&eJeefle&ves~
meJee& efJeee-keuee, emcee-oeefJeYet&lee cenerleues~~1~~
peneB en peerJe mebmejCe kejlee nw, elegie&efle ceW heefjYeceCe
kejlee nw, Gmekee veece mebmeej nw~ en mebmeej ueeske veece mes
Yeer kene peelee nw-
ueeskeevles DeJeueeskeevles peerJeeefo<e[dJeeefCe DeefmceefVeefle ueeske: Jeeme Jeeuee nw~ Fmekees Iesjkej 2 ueeKe eespeve Jeeme Jeeuee
peneB hej peerJe, hegoid eue, Oece&, DeOece&, DeekeeMe Deewj keeue
es neW Je osKes peeles nQ Jen ueeske nw~ Jen ueeske Deke=ef$ece,
DeveeefoefveOeve nw SJeb mJeYeeJe mes yevee ngDee nw, DeLee&led Fmes efkemeer
ves yeveeee veneR nw~
eer vesecf eebefmeevleeeJeleea kenles nQ-
ueesiees Deefkeefcees Keueg, DeCeeFefCenCees meneJeefCeJJeees~
peerJeepeerJesefnb heg[es, meJJeeieemeJeeJees efCeees1~~4~
en ueeske leerve YeeieeW ceW efJeYee nw-DeOeesueeske, ceOeueeske
Deewj TOJe&ueeske~ leerve ueeske keer TBeeF& 14 jepet eceeCe nw SJeb
ceeseF& meJe&$e 7 jepet nw~ ueeske kes leueYeeie ceW eew[eF& 7 jepet nw
ceOeueeske leke Fmekeer TBeeF& 7 jepet nw leLee ceOeueeske mes Thej
efmeefMeuee leke TOJe&ueeske keer TBeeF& Yeer 7 jepet nw~ DeOeesueeske
kes leue Yeeie mes Ieles-Ieles eew[ eF& ceOeueeske kes heeme 1 jepet jn
ieF& nw, Deeies ceOeueeske mes eew[eF& ye{les ngS Thej yeemJeie& leke
mee{s 3 jepet leke heebe jepet nes ieF& nw hegve: Thej Ieles ngS mee{s
3 jepet leke efmeefMeuee leke 1 jepet jn ieF& nw Dele: en ueeske hewj
hewueekej kecej hej neLe jKekej Ke[s ngS heg<e kes meMe
heg<eekeej nes peelee nw~ Mebkee en nes mekeleer nw efke 14 jepet
TBes ueeske ceW 7 jepet ceW DeOeesueeske SJeb 7 jepet ceW TOJe&ueeske nw lees
hegve: ceOeueeske kees efkelevee efnmmee efceuee ?
Fmekee meceeOeeve en nw efke DemebKeeleeW eespeveeW kee 1
jepet neslee nw Deewj 14 jepet TBes ueeske ceW 7 jepet ceW veeres vejke SJeb
7 jepet ceW Thej mJeie& nQ~ Fve oesveeW kes ceOe ceW 1 ueeKe 40 npeej
eespeve TBee megces heJe&le nw~ yeme Fmeer megces eceeCe TBeeF&
Jeeuee ceOeueeske nw pees efke TOJe&ueeske kee keg Yeeie nw Deewj Jen
jepet ceW vee keg kes meceeve nw DeleSJe 14 jepet ceW TBeeF& ceW Gmekee
JeCe&ve veneR Deeee nw~
ceOeueeske-en ceOeueeske 1 jepet eew[e nw~ Fme leerve
1. ef$eueeskemeej ieeLee 4~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017)
emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer
ueeske kes yeere ceW 14 jepet TBeer, Ske jepet eew[er Deewj Ske jepet
ceeser Ske $emeveeueer nw~ $eme peerJe Fmeer ceW jnles nQ ceOeueeske ceW
DemebKeele erhe-meceg nQ~
FmeceW meJe&eLece erhe kee eLece pebyeterhe nw~ en Leeueer kes
meceeve ieesue nw, Ske ueeKe eespeve DeLee&led (400000000) ceerue
ueJeCemeceg nw~ Fmekees Iesjkej eej ueeKe eespeve Jeeme kee
OeelekeerKeC[ nw~ Fmes Iesjkej keeueesoefOe meceg nw~ Fmes Iesjkej
heg<kejerhe nw~ Fmeer kes "erke yeere ceW ceeveg<eesej heJe&le nw pees efke
et[ er kes meceeve Deekeej Jeeuee nw~ eneR leke pebyeterhe, OeelekeerKeC[erhe
Deewj DeeOee heg<kej es {eF& erhe ceeves peeles nQ~ Ssmes ner Ske-Ske
erhe kees Iesjkej Ske-Ske meceg nesves mes efpeleves erhe nQ Gleves ner
meceg nQ, pees efke hetJe&-hetJe& kes erhe-meceg mes otves-otves efJemleej Jeeues
nQ~
pecyeterhe-pecyeterhe kes "erke yeere ceW megces heJe&le nw en
Ske ueeKe eespeve TBee nw~ Fmekeer veeRJe efe$ee he=LJeer kes veeres Ske
npeej eespeve nw Deewj Yetecf e mes Thej 99 npeej eespeve nw Fmekeer
etefuekee 40 eespeve TBeer nw~
Fme ieesueekeej erhe ceW oef#eCe mes ueskej Gej leke hetJe&-
heefece uebyes Ssmes n kegueheJe&le nQ, efpevekes veece efnceJeeve,
ceneefnceJeeve, efve<eOe, veerue, keceer Deewj efMeKejer nQ~ Fve heJe&leeW
mes efJeYeeefpele meele #es$e nQ-Yejle, nwceJele, nefj, efJeosn, jceke,
nwjCeJele Deewj SsjeJele~ Ske-Ske #es$e ceW 2-2 veefoeeb Ssmes iebiee-
efmebOeg, jesenf led-jesenf leemee Deeefo 14 ceneveefoeeB nQ~
efJeosn#es$e-efJeosn kes yeere ceW megces heJe&le nesves mes Gmekes
oef#eCe Deewj Gej ceW osJekeg Deewj Gejkeg YeesieYetecf e nQ leLee hetJe&
Deewj heefece ceW hetJe& efJeosn Deewj heefece efJeosn nQ hetJe& efJeosn kes ceOe
ceW meerlee veoer mes oef#eCe Deewj Gej cesW Ssmes oes Yeeie nes iees hegve:
oef#eCe ceW eej Je#eej Deewj leerve efJeYebiee veoer mes Dee" osMe nes iees,
Ssmes ner Gej ceW Dee" #es$e ngS SJeb heefece efJeosn ceW Yeer eej-eej
Je#eej leLee leerve-leerve efJeYebiee veefoeeW mes 8-8 #es$e nesves mes kegue 32
efJeosn #es$e nes peeles nQ~
Ske-Ske efJeosn osMe ceW 96 kejes[ eece, 26 npeej veiej,
16 npeej Kes, 24 npeej KeJe&, 4 npeej ceb[ye, 48 npeej
heeve, 99 npeej esCe, 14 npeej mebJeen Deewj 28 npeej ogiee&Jeer
(19)
nQ~ Ske-Ske efJeosn ceW Ske-Ske Ghemeceg nQ, Gve hej Ske-Ske ehet
nQ~ JeneB 56 Devlejerhe, 26 npeej jlveekej Deewj 700 kegef#eJeeme
nQ es jlveeW kes ee-efJeee kes mLeeve nQ~1
170 kece&Yetecf eeeB-pebyeterhe ceW Ske Yejle, Ske SsjeJele SJeb
yeeerme efJeosn #es$e nQ leLee Oeelekeer- Keb[erhe ceW hetJe&OeelekeerKeb[ Deewj
heefeceOeelekeerKeb[ SJeb heg<kejeOe&erhe ceW hetJe&- heg<kejeOe&erhe Deewj
heefeceheg<kejeOe&erhe Ssmes oes-oes Yeeie nes iees nQ~ FmeceW efJepee,
Deeue, ceboj Deewj efJeegvceeueer Ssmes eej ces nQ leLee Ske-Ske Yejle,
Ske-Ske SsjeJele Deewj 32-32 efJeosn nesves mes 5 Yejle, 5 SsjeJele Deewj
325160 efJeosn nes peeles nQ~ eleske ceW n-n KeC[ nesves mes
ceOe kes Deee&Keb[ ceW kece&Yetecf e JeJemLee nw~ Fme ekeej es 170
kece&Yetecf eeeb ceeveer nw~
DeefOekelece leerLekej 170 SJeb kece mes kece 20 nesles nQ-
FvneR 170 kece&Yetecf eeeW kes Deee&Keb[eWs ceW eefo Ske meeLe DeefOekelece
leerLekej ee eeJeleea ee veejeeCe, eefleveejeeCe Deewj yeueYe nesJeW
lees DeefOekelece 170 nes mekeles nQ Deewj kece mes kece Ske-Ske ces
mebyebefOe efJeosneW ceW 4-4 Ssmes 4520 leerLekej lees jnles ner nQ~
kene Yeer nw-
eflelLemeeueekekeer meefmeeb hegn JejsCe DeJejsCe~
Jeermeb Jeermeb meeues Keses meeefjmeeb Jejoes2~~681~~
leerLekej DeOe&eeer Deewj mekeueeeer es efJeosn#es$e keer Dehes#ee
DeefOekelece 160 SJeb kece mes kece yeerme nesles nQ~ FvneR ceW Yejle-
SsjeJele kes Yeer efceuee osves mes DeefOekelece 170 nes peeles nQ~
Fme ieeLee mes mhe nw efke eer$e+<eYeosJe Deewj eer ceneJeerjmJeeceer
pewmes leerLekej ceneheg<e Fve kece&YetefceeeW ceW DevevleeW nes egkes nQ
Deewj Deeies Yeer nesles jnsiW es~ elegLe&keeuees efJeosns eeJeefmLele SJe3~
Fme efveece kes Devegmeej efJeosn- #es$eeW ceW ncesMee elegLe&keeue ner
jnlee nw, <edkeeue heefjJele&ve veneR neslee nw~
<edkeeue heefjJele&ve keneB-keneB nw ?
YejlewjeJeleeesJe=&efemeew <edmeceeeYeeceglmeefhe&CeJe-
meefhe&CeerYeeced~~27~~
leeYeeceheje YetceeesJeefmLelee4~~28~~
Yejle Deewj SsjeJele #es$e ceW n keeueeW mes ege Glmeefhe&Ceer
Deewj DeJemeefhe&Ceer kes eje peerJeeW keer Deeeg, TBeeF&, megKe Deeefo ceW
Je=ef Deewj eme neslee jnlee nw~ eneB Yejle mes heeBeeW Yejle Deewj
SsjeJele mes heebeeW SsjeJele #es$e uesvee nw~
hegve: Fvemes Deefleefje #es$eeW ceW-efJeosn #es$eeW ceW leLee nwceJele,
nefj, jceke Deewj nwjCeJele #es$eeW ceW pewmeer keer lewmeer JeJemLee yeveer
1. ef$eueeskemeej ieeLee 674-675-677~ 2. ef$eueeskemeej ieeLee 681~ 3. ef$eueeskemeej ieeLee 882 keer erkeebMe~ 4. leJeeLe&met$e De. 3~ 5. nefjJebMehegjeCe,
meie& 7~ 6. cenehegjeCe heJe& 12~
(20) mecei%eeve (peveJejer 2017)
jnleer nw~ efJeosneW ceW 160 efJeosn #es$e efieveees nQ~ nwceJele leLee
nwjCeJele ceW peIeve YeesieYetecf e, nefj Deewj jceke ceW ceOece leLee
osJekeg-Gejkeg ceW pees efke megces kes oef#eCe-Gej ceW nQ, GveceW
Gece YeesieYetefce keer JeJemLee mLeeeer nw~
eLece kece&Yetefce-pebyeterhe kes Yejle#es$e ceW ceOe ceW hetJe&-
heefece leLee efJepeeeOe& heJe&le SJeb efnceJeve heJe&le mes efvekeueer ngF& iebiee-
efmebOeg veefoeeW kes efveefcee mes nKeb[ nes peeles nQ FveceW ceOe kes
Deee&KeC[ ceW <edkeeue heefjJele&ve neslee jnlee nw~ DeJemeefhe&Ceer ceW
meg<eceemeg<ecee, meg<ecee, meg<ecee og:<ecee, og:<ecee meg<ecee, og:<ecee Deewj
Deefleog:<ecee es n keeue nesles nQ Deewj Glmeefhe&Ceer ceW Deefleog:<ecee mes
ueskej meg<eceemeg<ecee hee&vle n keeue nesles nQ FveceW mes meg<eceemeg<ecee
Deeefo leerve keeueeW ceW YeesieYetecf e SJeb og:<eceemeg<ecee Deeefo leerve ceW kece&Yetecf e
keer JeJemLee nesleer nw~
Fme JeJemLee kes Devegmeej eLece pebyeterhe kes eLece Yejle#es$e
kes Deee&KeC[ ceW pees kece&Yetefce Deeleer nw Jen eLece kenueeleer nw~
YeesieYetecf e-YeesieYetecf e ceW ceeebie, Jeeefo$eebie, Yet<eCeebie, ceeueebie,
oerheebie, peeseflejbie, ie=nebie, Yeespeveebie, Yeepeveebie Deewj Jeeebie es
oMeekeej kes keuheJe=#e ceveJeebefle heue osles jnles nQ~
keguekejeW keer Glheefe-Fme Jele&ceeve DeJemeefhe&Ceer ceW eneb
Yejle#es$e kes Deee&KeC[ ceW le=leere keeue ceW peye heue kee Dee"Jeeb
Yeeie Mes<e jn ieee leye keguekejeW keer Glheefe eejbYe nes ieF&, Fvekes
veece-eefleegelf e, mevceefle, #escebkej, meercebkej, meercebOej, efJeceueJeenve,
e#eg<ceeved, eMemJeer, DeefYeeb, eveYe, ceosJe, emesveefpele Deewj
veeefYejepe~
nefjJebMehegjeCe ceW efueKee nw efke yeejnJeW ceosJe keguekej ves
Dekesues heg$e emesveefpeled kees pevce efoee Dele: eneB mes egieefueee
hejbheje meceehle nes ieF&~ Fvekee efJeJeen efkemeer eOeeve kegue keer
kevee kes meeLe mecheVe ngDee nw~
kene Yeer nw-
emesveefpeleceeeespe emJesoueJeYetef<eleced~
efJeJeenefJeefOevee Jeerj: eOeevekeguekeveee~~5
Fve emesveefpeled mes veeefYejepe Yeer Dekesues ner pevces~ Fv ves
Fvekee efJeJeen keg. ceosJeer kes meeLe mecheVe efkeee~
kene Yeer nw-
lemeemeervceosJeerefle, osJeer osJeerJe mee Meeer~~
lemee:efkeue mecegodJeens, megjjepesve eesefolee~
megjesecee: ceneYetlee, eeg: keueeCekeewlegkeced6~~56~~
Debke-7
 nefjJebMehegjeCe ceW Yeer kene nw-
DeLe veeYesjYetodosJeer ceosJeerefle JeuueYee~
osJeer MeeerJe Meeme MegmebleevemebYeJee1~~6~~
Meg kegue ceW GlheVe ngF& ceosJeer jepee veeefYejepe keer
JeuueYee ngF~&
DeeesOee veiejer keer jevee-ceosJeer Deewj veeefYejepe mes
Deuebke=le heefJe$e mLeeve ceW peye keuheJe=#eeW kee DeYeeJe nes ieee leye
Gvekes hegCe efJeMes<e mes Fv ves Ske veiejer keer jevee kejkes Gmekee
veece DeeesOee jKee~
"s keeue kes Deble ceW peye eueekeeue Deelee nw leye Gme
euee ceW eneB Deee&Keb[ ceW Ske npeej eespeve veeres leke keer Yetecf e
ve nes peeleer nw~ Gme keeue ceW DeeesOeeveiej mLeeve kes meteke
veeres eewyeerme keceue osJeeW eje efkees peeles nQ2~
FvneR efevneW kes DeeOeej mes osJeieCe hegve: Gmeer mLeeve hej
DeeesOee keer jevee kej osles nQ~
FmeerefueS DeeesOeeveiejer Meeele ceeveer ieF& nw~
Jeweof ke ebLeeW ceW Yeer DeeesOee kees yengle ner cenlJe efoee nw eLee-
Deeee veJeeje osJeeveeb hetjeesOee3~
en osJeeW keer veiejer DeeesOee Dee" ee Deewj veJeejeW mes
MeeseYf ele nw~
eeceue ebLe ceW lees DeeesOeehegjer kees efJe<Ceg YeieJeeve kee
cemleke kene nw~ eLee-Sleod yeeefJeoes Jeoefvle cevegeeseesOeehegjer-
cemlekeced~
yeeefuceefke jeceeeCe ceW Fmes ceveg eje efveefce&le yeejn eespeve
uebyeer ceevee nw~
nefjJebMehegjeCe ceW jepee veeefYejepe kes cenue kees 81 Keve
TBee, jlveefveefce&le meJe&leesYe veece mes kene nw~
eer $e+<eYeosJe kee mJeiee&JelejCe-n ceen yeeo YeieJeeve
$e+<eYeosJe meJee&Le&efmeef efJeceeve mes egle neskej eneB ceelee
ceosJeer kes ieYe& ceW Deeves Jeeues nQ Ssmee peevekej meewOece&Fv ves kegyesj
kees Dee%ee oer-ns Oeveheles! legce DeeesOee ceW ceelee ceosJeer kes
Deebieve ceW jlveeW keer Je<ee& eejbYe kej oes~ Gmeer efove mes kegyesj ves
eefleefove mee{s leerve kejes[ eceeCe Gece-Gece hebeJeCeea jlve yejmeevee
Meg kej efoee~
Ske efove ceosJeer cenejeveer ves efheueer jeef$e ceW SsjeJele
neLeer Deeefo Gece-Gece meesuen mJehve osKes~ eele: heefleosJe kes cegKe
mes legcnejs ieYe& ceW leerLekej heg$e DeJeleefjle neWies Ssmee megvekej
ceneve n<e& kees eehle ngF~
1. nefjJebMehegjeCe meie& 8~ 2. Yekeleeefoefeeemeben (efhheCe) he=. 162~ 3. DeLeJe&Jeso oMecemkebOe~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017)
peye Fme DeJemeefhe&Ceer kes le=leere keeue ceWs eewjemeer ueeKe hetJe&,
leerve Je<e& Deewj mee{s Dee" ceen Mes<e jn iees Les leye Dee<ee{ ke=.
efleeree kes efove YeieJeeve kee ieYee&iece ngDee~ Gmeer efove Deheves
efoJe%eeve mes peevekej Fv ves DemebKee osJeeW kes meeLe Deekej
cenejepee veeefYejepe Deewj cenejeveer ceosJeer kee DeefYe<eske kejkes
JeeeYejCe Deeefo mes Gvekee mecceeve kej ieYe&keueeCeke ceneslmeJe
ceveeee~ Fv keer Dee%ee mes eer, er Deeefo osefJeeeb ceelee keer mesJee
kejves ueieeR~
keee YeieJeeve hegve: DeJeleej uesles nQ ? pewveOece& kes Devegmeej
keesF& Yeer YeieJeeve hegve:-hegve: DeJeleej veneR uesles nQ~ elegle nce Deewj
Deehe pewmes keesF&Yeer mebmeejer eeCeer ece-ece mes GlLeeve kejles ngS
leerLekej eke=efle kee yebOe kej heebe keueeCekeeW kees eehle kejkes
cees#e kees eehle kej uesles nQ Jes hegve: Fme mebmeej ceW keYeer Yeer DeJeleej
veneR uesles nQ pewmee efke YeieJeeve $e+<eYeosJe kes oMeeJeleej DeLee&led
oMeYeJeeW kee JeCe&ve he{ves mes en YeieJeeve kee ieYee&Jeleej ekejCe
mhe nes peelee nw~
Fmeer pebyeterhe kes efJeosn #es$e ceW iebefOeuee osMe kes efJepeeeOe&
keer esCeer ceW Ske ceneyeue veece kes efJeeeOej jepee Les Ske yeej
FvneWves Deheves mJeebyeg ceb$eer kes eje pewveOece& kees mJeerkeej kej
meuuesKevee mes cejCekej mJeie& ceW ueefueleebie veece kes osJe heo kees
eehle efkeee~ JeneB mes egle nes efJeosn #es$e ceW jepee JeepebIe nes
iees~ FvneWves Deheveer jeveer eerceleer kes meeLe Ske yeej Jeve ceW egieue
cegevf eeeW kees Deenejoeve efoee~ Fmekes heuemJehe Gece YeesieYetecf e
ceW Deee& nes iees~ JeneB eejCe$e+efOeejer cegefveeeW kes mebyeesOeve mes
meceioMe&ve enCe kej Deeeg kes Deble ceW cejkej otmejs mJeie& ceW
eerOej osJe nes iees~ Jeneb mes egle nes efJeosn#es$e ceW megmeercee veiejer
kes jepee megeJf eefOe nes iees~ eneb Yeer eeJekeOece& Je #eguuekeoer#ee kes
Deveblej cegefve yevekej meceeefOehetJe&ke Mejerj es[kej hegve: meesuenJeW
mJeie& ceW Fv nes iees, JeneB mes egle neskej pebyeterhe kes efJeosn ceW
hegC[jerefkeCeer veiejer ceW JeeveeefYe eeJeleea nes iees~ Fme YeJe ceW
Yeer cenecegefve yevekej efhelee leerLekej YeieJeeve Jeemesve kes heeocetue
ceW meesuenkeejCe YeeJeveeDeeW kees Yeeles ngS leerLekejeke=efle kee yebOe
kej efueee~ heuemJehe Deble ceW meceeefOeOeeve mes cejCe kej
meJee&Le&efmeef ceW Denefceb nes iees~
Fme ekeej-1. ceneyeue 2. ueefueleebieosJe 3. jepee JeepebIe
4. YeesieYetecf epe- Deee& 5. eerOejosJe 6. jepee megeJf eefOe, 7. Deeglesv
8. JeeveeefYe eeJeleea 9. Denefcev Fve veJeYeJeebs ceW ece-ece mes
GlLeeve kejles ngS efpeveOece& kes emeeo mes meJee&Le&efmeef mes egle
(21)
neskej ener Denefcev kee peerJe ceelee ceosJeer kes ieYe& ceW Dee ieee~
peye es YeieJeeve $e+<eYeosJe efveJee&Ce kees eehle kej ueWies lees hegve: keYeer
Yeer Fme mebmeej ceW DeJeleej veneR ueWies~
Yepeve
pevcekeueeCeke ceneslmeJe-hebn ceen leke kegyesj eje jeefe$eer-Deeefe&kee evoveeceleer
jlveJe=ef kes Deveblej ew$e ke=<Cee veJeceer kees meteexoe kes mecee lepe&-osKe lesjs mebmeej............
ceelee ceosJeer ves heg$ejlve kees pevce efoee~ Gmeer #eCe mJeie& ceW FveW
efJee keer meyemes TBeer eeflecee yeveer nw DeeueerMeeve,
kes Deemeve efnueves ueies, cegkeg Pegke iees, keuheJe=#eeW mes heg<he yejmeves
ueies Deewj eejeW ekeej kes osJeeW kes eneb efyevee yepeees Deheves Deehe pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~ske.~~
yeepes yepeves ueies~ eLee- ceebieerlegib eer efme#es$e ceW~
keuhes<eg IeCe YeJeves<eg MebKees, peeself eefJe&ceeves<eg e efmebnveeo:~
oOJeeve Yesjer Jevepeeuees<eg, eppevceefve Keele efpeve: me S<e:1~~ heJe&le kes hee<eeCe KeC[ ceW~~
keuheJeemeer osJeeW kes eneB Iebs yepeves ueies, YeJeveJeemeer osJeeW kes ieefCeveerecegKe %eeveceleer ceelee keer esjCee ceneve,
eneB MebKeOJeefve nesves ueieer, peeself e<ke osJeeW kes eneb efmebnveeo nesves
ueiee Deewj Jeblej osJeeW kes eneb Yesjer yepeves ueieer~ efpevekes pevce kes pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~1~~
mecee Ssmee ngDee es efpeve YeieJeeve Jes ner nQ~ eer Deeeee& Meebelf emeeiej keer~
pewmes efke Deepe sueerefJepeve ee jsef[eeW kee yeve oyeeles ner
hejcheje ceW mehlece heer{er~~
npeejeW efkeueesceerj otj kes Yeer Me Deewj mebieerle meeceves Dee peeles
nQ efkevleg Jeneb lees yeve oyeeves keer DeeJeMekelee ner veneR he[er~ Deveskeeblemeeiejeeee& peer kee meeefveOe ceneve,
elegle leerLekej eke=efle kee hegCeheer yeve Deheves Deehe ner oye
pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~2~~
ieee Deewj 40 kejes[ ceerue mes DeefOeke TBeeF& hej efmLele mJeie&ueeske
ceW DeefleMee hewue ieee~ lel#eCe ner meewOece&Fv DemebKe osJe Fke meew De" heg keer en eeflecee~
heefjJeejeW kes meeLe ceOeueeske ceW Deees Deewj pevcepeele efMeMeg kees efpeveMeemeve keer DeodYegle ieefjcee~~
megces heJe&le hej ues peekej 1008 keueMeeW mes Gvekee pevceeefYe<eske
mebheVe efkeee~ en Deeee& eLece nw peie ceW pewveOejce keer Meeve,
keg efJeeve menpe ner ken osles nQ efke Jes leerLekej nce Deehe pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~3~~
pewmes meeOeejCe ceeveJe Les uesefkeve Ssmee veneR nw Jes leerLekejeke=efle
veecekece& kes yebOe kejves leke lees meeOeejCe kens pee mekeles nQ efkevleg eer jJeervkeerelf e& kee mecehe&Ce~
leerLekej eke=efle kees yeebOe uesves kes yeeo GveceW keg efJeMes<e ner YeeeW kee DeLee&eefue Dehe&Ce~~
DeefleMee eie nes peeles nQ FmeerefueS lees eermecevleYemJeeceer ves
Decej jnsiee egie egie leke meyekee leve ceve Oeve oeve,
kene nw-
ceeveg<eeR eke=efleceYeleerleJeeved, osJeleemJeefhe e osJelee ele:~ pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~4~~
lesve veeLe! hejceeefme osJelee, esemes efpeveJe=<e! emeero ve:2~~
en nw Deee[ue Dee@he Deefnbmee~
ns veeLe! Deeheves ceveg<e eesevf e ceW pevce lees efueee nw efkevleg Deehe
ceeveg<eer eke=efle kee GuuebIeve kej egkes nQ Fmeereuf eS Deehe osJeleeDeeW kes Yeer Yeejle keer heneeve Deefnmb ee~~
osJelee nQ ener keejCe nw efke Deehe hejceosJelee nQ~ ns efpeveOece& leerLekej! Fmes evoveeceleer oe mes kej uees meYeer eCeece,
Deehe nceejs keueeCe kes efueS nce hej emeVe nesFes~
pee pee $e+<eYeosJe YeieJeeve~~5~~
1. eefleeefleueke De. 9~ 2. mJeebYetmlees$e~
(22) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
 eneB mes cejkej meceief ceveg<e
;ksx
kuq efJeosn ceW pevce keeeW veneR ueWies ?
dj.k
emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer
eneB kes Fme kece&Yetecf e ceW ceveg<e eefo meceioMe&ve kees enCe iegCemLeeve kes Deble ceW 31 eke=efleeeB yebOe mes JegefVe nes peeleer nQ-
kej uesles nQ lees osJeieefle ceW ner peeles nQ~ eefo henues vejkeeeg yeebOe ueer Gvekes veece-DevebleevegyebOeer eesOe, ceeve, ceeee, ueesYe,
nw heers meceioMe&ve eehle efkeee nw lees Jes eLece vejke ceW peeeWies~ mleeveie=ef, efveeefvee, eeueeeeuee, ogYe&ie, og:mJej, Deveeose,
eefo henues efleeeeeg yeebOe ueer nw Deewj hegve: meceief nges nQ lees Jes veeesOemebmLeeve, mJeeeflemebmLeeve, kegypekemebmLeeve, JeecevemebmLeeve,
Gece YeesieYetefce ceW efleee nesWies Deewj eefo keoeefeled osJe Deeeg yeebOe Jeeveejee, veejee, DeOe&veejee, keeruekemebnveve, DeeMemleefJeneeesieefle,
ueer nw Deveblej mecekelJe eehle efkeee nw lees Gece YeesieYetefce kes ner eerJeso, veereiees$e, eflee&iieefle, eflee&iieleeveghetJeea, Geesle, efleeeeeg,
ceveg<e neWies~ pewmee efke GoenjCe mhe nw- JeeJe=<eYeveejee mebnveve, DeewoeefjkeMejerj, DeewoeefjkeDebieesheebie,
efJeosn #es$e ceW jnves Jeeues peerJeeW ves henues ceveg<eeeg kee yebOe kej ceveg<eieefle, ceveg<eieleeveghetJeea Deewj ceveg<eeeg es Fkeleerme eke== efleeeB
efueee Deveblej #eeefeke mecekelJe kees eehle kej efueee lees hegve: Jes Fme otmejs iegCemLeeve mes Deeies veneR yebOeleer nQ~
DeJemeefhe&Ceer keeue kes Debleie&le le=leere keeue kes DeJemeeve mecee JeneB mes es 163147 meQleeueerme eke=efleeeB elegLe&iegCemLeeve ceW ceveg<e kes
Deekej Fmeer Oeje hej YeesieYetecf e kes keguekej nges nQ~ eLee- veneR yebOeleer nQ Dele: eneB kes ceveg<e eefo meceief nQ lees efJeosn#es$e ceW
eefleegefle1 mes ueskej veeefYejepe es eewon ceveg hetJe&YeJe ceW veneR pee mekeles nQ Deewj eefo efJeosn#es$e kes ceveg<e meceief nQ lees Jes
efJeosn #es$e kes Yeerlej cenekegue ceW jepekegceej Les~ es meYeer jepekegceej cejkej eneB Yejle#es$e Deewj SsjeJele#es$e kes ceveg<e veneR nes mekeles nQ~ Jes
mebece, lehe Deewj %eeve mes ege melhee$eeW kees ncesMee Deenejoeve osves osJeeeg kee yebOe kej osJeieefle kees ner eehle kejles nQ~
ceW kegMeue, Deheves eesie Devegeve mes mebege Deewj ceeo&Je Deeefo iegCeeW neB, JeneB mes DeLee&led osJeieefle mes DeJeefOe%eeve kes eje YeieJeeve
mes meefnle nesles ngS hetJe& ceW efceLeelJe YeeJevee mes YeesieYetefce keer Deeeg kee meceJemejCe efJeosn #es$e ceW mecePekej JeneB hej efJeefeee kes yeue
yeebOekej heeeled efpevesv YeieJeeve kes ejCeeW kes meceerhe #eeefeke mes peekej meercebOej YeieJeeve Deeefo leerLekejeW kee oMe&ve kejles nQ~
mecekelJe kees enCe kejles nQ~ Deheves eesie egle kees he{ kej FveceW efleee Yeer eefo meceioMe&ve eehle kej uesles nQ lees Jes osJeieefle ceW ner
mes efkeleves keer Deeeg kes #eerCe nesves hej DeJeefOe%eeve kes meeLe eneB peeles nQ~ eefo GvneWves henues ner vejke, efleee ee ceveg<e Deeeg kee yebOe kej
YeesieYetefce ceW ceveg<e nges nQ~ efkeleves ner efyevee DeJeefOe%eeve kes eneB efueee nw hegve: mecekelJe eehle efkeee nw lees Jes henues vejke ceW, YeesieYetecf e kes
YeesieYetefce ceW pevceW nQ~ hegve: es ner DeJeefOe%eeveer Deheves DeJeefOe%eeve mes efleee ceW Deewj YeesieYetecf e kes ceveg<e ceW ner pevce uesles nQ, kece&Yetecf e ceW veneR~
Deewj Deve Deheves peeeflemcejCe mes ceveg<eeW kes peerJeve kee Gheee osJe Deewj veejkeer eefo meceief nQ lees Jes kece&Yetecf e kes ner ceveg<e
yeleueeles nQ~ Fmeerefuees es keguekej, ceveg Deeefo kenueeles nQ~ nesles nQ, YeesieYetecf e kes veneR eteB kf e osJeieefle ee vejkeieefle kes peerJe cejkej
eMve-henues eefo keesF& peerJe ceveg<eeeg yeebOe kej meceief osJeieefle, vejkeieefle Deewj YeesieYetecf e ceW veneR pee mekeles nQ, Ssmee efveece nw~
nesJes hegve: efJeosn ceW pevce ues uesJes lees keee yeeOee nw ? leelhee& en efvekeuee efke eefo nceW efJeosn#es$e ceW pevce uesves keer
Gej-efJeosn ceW Meeele kece&Yetecf e ner nw JeneB hej Glmeefhe&Ceer- GlkeC"e nw lees henues mecekelJe kees es[ vee he[is ee, hegve: JeneB peevee
DeJemeefhe&Ceer kee heefjJele&ve ve nesves mes Yeesie-Yetecf e veneR nesleer nw DeleSJe nesiee Deewj eefo keoeefeled efJeosn #es$e ceW mecekelJe keer eeefhle ve nes mekeer
henues Deeeg yeebOekej hegve: mecekelJe eke kejves Jeeues peerJe Yeer eneB nw lees ve peeves efkeleves keeue leke elegie&elf e ceW heefjYeceCe kejvee he[is ee Deewj
mes efJeosn#es$e ceW pevce veneR ues mekeles nQ~ eefo eneB hej mecekelJe kees ve es[ kej meuuesKeveehetJe&ke cejCe efkeee
efceLeelJe, ngb[kemebmLeeve, vehegbmekeJeso, Demebeehleme=heeefkee peeJesiee lees efveece mes osJeheee&e heekej JeneB hej YeesieeW ceW Deemee ve
mebnveve, Skesefve, mLeeJej, Deelehe, met#ce, Deheee&hle, meeOeejCe, neskej meceJemejCe ceW efpevesvosJe kee oMe&ve, Gvekeer efoJeOJeefve kee
erevf e, $eerevf e Deewj elegejf efve peeefle, vejkeieefle, vejkeieleeveghetJeea eJeCe Deeefo kee ueeYe efceuelee jnsiee Deewj Deke=ef$ece ewleeueeeW keer
Deewj vejke Deeeg es meesuen eke=efleeeB yebOe mes JegefVe nes peeleer nQ Jebovee Deeefo kejkes ceneve hegCemeeceeer mebef ele kejkes Deeies ceveg<eieefle
DeLee&led henues iegCemLeeve leke ner Fvekee yebOe neslee nw, Deeies kes otmejs, ceW Deekej pewvesejer oer#ee ueskej cees#e eehle kejves kee DeJemej efceue
leermejs Deeefo iegCemLeeveeW ceW Fvekee yebOe veneR neslee nw~ Deeies otmejs peeJesiee Fmeefuees keLeceefhe mecekelJe kees es[ vee Gefele veneR nw~
1. eqleueeseheCCeefe elegLe& DeefOekeej, ieeLee 504 mes 508 leke, he=. 205-206~ 2. leeYeeceheje YetefceeesJeefmLelee:~ leJeeLe&met$e De.-3~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (23)
 eesie mehleJemeve leeie
eeveg
jC (heeveefvoheeefJebMeeflekee ebLe kes DeeOeej mes efJeMes<eeLe& meefnle)
e
emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer
ieleebke mes Deeies.............
ceefoje kes oes<eeW kees efoKeeles nQ
-ceeefueveer-
mekeueheg<eOece&YeMb ekeee&$epevceveefOekeceefOekecees elhejs og:Kensleg:~
leoefhe eefo ve ceeb lepeles yege f ceef: mJeefnleefcenefkecevelkece& Oecee&e keee&ced~~21~~
pees ceefoje Fme pevce ceW mecemle heg<eeLeeX kee veeMe kejves Jeeueer nw Deewj Deieues YeJe ceW DeleefOeke og:Ke kee nsleg nw Gme ceefoje kees
eefo yegefceeve ceveg<e veneR es[les nQ lees hegve: eneb mebmeej ceW Oece& kes efveefcee Deheves efueS efnlekej otmeje keewve mee keece kejves kes eesie
nw ? DeLee&led keesF& veneR nw~
Oece&, DeLe&, keece Deewj cees#e es eej heg<eeLe& meJe&peve eefme nQ~ ceefoje heerves Jeeuee ceveg<e ve lees Oece&keee& kej mekelee nw, ve
Fevegmeej Fefvoe efJe<eeeW kee Yeesie ner kej mekelee nw efHej Yeuee Gmekes efueS cees#e heg<eeLe& keer yeele keneb nes mekeleer nw ? Jen Mejeyeer
ceveg<e Oece&, DeLe& Deewj keece Fve leerve heg<eeLeeX kees meceehle kej oslee nw~ ele#e osKeves ceW Deelee nw efke Mejeyeer ceveg<e Dehevee Oeve, Oece&,
mJeemLe Deewj eMe Fve eejeW kees ve< kejkes efveOe&ve, heeheer, jesieer Deewj efveboveere nes peelee nw, ueesie Gmes Deheves heeme yew"eves ceW Yeer yegje
mecePeles nQ, hegve: Keess heefjCeeceeW mes cejkej vejke, efleee, efveieeso Deeefo ogie&elf eeeW ceW euee peelee nw Jeneb Deveble keeueeW leke og:Ke Yeesielee
jnlee nw~ Mejeye kes heerves mes yegef Ye nes peeleer nw, efnleeefnle kee efJeJeske peelee jnlee nw FmeefueS efJeJeskeer heg<e Ssmeer ceefoje kees heervee
lees otj jne tles Yeer veneR nQ Deewj ve MejeefyeeeW keer mebieefle ner kejles nQ~
-cevoeeevlee-
Deemleecesleeefon peveveeR JeuueYeeb ceveceevee efveveeese efJeoOeefle pevee efveehee: heerleceee:~
le$eeefOekeeb heefLe efveheeflelee eeflkejlmeejceseeke$es cet$eb ceOegjceOegjb Yee<eceeCee: efheyeefvle~~22~~
pees ceefojeheeve kejles nQ Ssmes Jeefe veMes ceW Deekej efveue&ppe neskej eneb-Deheves Iej ceW ner ceelee kees helveer ceevekej efveboveere ese
kejves ueieles nQ~ Deewj lees keee ? Jes veMes mes jemles ceW efiej peeles nQ leye Gvekes cegnb ceW kegee hesMeeye kej oslee nw Deewj Jes Gmes DeefleMee ceOegj
kenles ngS heer uesles nQ~ en ye[s og:Ke keer yeele nw~
Mejeye kes veMes ceW peye ceveg<e heeieue mee nes peelee nw leye FOej-GOej keneR Yeer efiejlee he[lee nw, ee-lee yekeves ueielee nw, Deewj
lees keee ceelee kees helveer Deewj helveer kees ceelee mecePekej ceelee kes meeceves Yeer efvebe eseeW kejves ueielee nw~ eneb leke efke eefo Jen jemles
ceW he[e nes Deewj Dekemceeled Gmekes cegKe ceW keges hesMeeye kej oW lees Jen veMes ceW etj ngDee Gmes Yeer ceer"er kenles ngS heer peelee nw~ Mejeyeer ceveg<eeW
keer veevee efvebe eseeW ueeskeJeJenej ceW meYeer kees efoKeleer jnleer nQ, Fmes efJemleej mes keee kenvee ? kegue efceueekej Mejeye kee heervee meJe&Lee
Kejeye nw~ Oeve, Oece&, mJeemLe Deewj Fppele Fve meyekees efceer ceW efceuee oslee nw, Ssmee mecePekej peerJeve Yej kes efueS Ssmes efvebe Jemeve
kee leeie kej osvee eeefnS efpememes efke Deieues YeJe ceW ogie&efleeeW ceW ve peevee he[s~
JesMeemesJeve kes oes<e efoKeeles nQ
ee: Keeoefvle heueb efheJeefvle e megjeb peuheefvle efceLeeJee: efmveeefvle efJeCeeLe&cesJe efJeoOeleLe&eeflee#eefleced~
veereeveeceefhe otjJeeceveme: heeheeeflcekee: kegJe&les ueeueeheevecenefve&Meb ve vejkeb JesMeeb efJeneeehejced~~23~~
pees JesMeeeW ceebme Keeleer nQ, ceefoje heerleer nQ,b DemeleJeeve yeesueleer nQ, kesJeue Oeve eeefhle kes efueS ner esce kejleer nQ, Oeve Deewj eeflee
Fve oesveeW kees ner ve kej osleer nQ, pees ceve ceW Deleble kegefuelee kees OeejCe kejves Jeeueer, heeefheveer nQ leLee pees ncesMee veere heg<eeW keer
ueej kees heerleer jnleer nQ Ssmeer JesMeeDeeW kees es[kej otmeje keesF& vejke veneR nw~
pees ceefnuee efJeJeeefnlee nes ee DeefJeJeeefnlee, Oeve kes ueeYe ceW Deveske heg<eeW kes meeLe jceCe kejleer nw Jen JesMee kenueeleer nw~ Ssmeer
JesMeeJe=ef e kejves Jeeueer ceefnueeeW ncesMee ner ceefoje, ceebme Deeefo DeheefJe$e JemlegDeeW kees Keeleer-heerleer jnleer nQ, efkemeer heg<e hej esce eoefMe&le
(24) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
kejleer nQ, efkemeer kees Dehevesheve kee efJeeeme efoueeleer nQ Deewj efkemeer kes eefle Deemeefe eie kejleer nQ efHej Yeer Pet" yeesueves ceW kegMeue nesves
mes meyekees "ieleer jnleer nQ, Gvekee Dehevee efee Ske Oeve kes efmeJeee keesF& ceveg<e veneR jnlee nw Deewj pees JesMeemesJeve kejles nQ, Jes Oeve
Deewj Fppele kees Kees osles nQ~ es JesMeeeW veereeW kes meeLe JeefYeeej kejves mes Gvekes cegKe keer ueej heerleer nQ~ es meJe&Lee efvebe nQ Fvekes meeLe
esce kejves Jeeues ceveg<e vejkeieefle kees eehle kej uesles nQ FmeerefueS DeeeeeeX ves FvnW ner vejke ken efoee nw~
-Deeee&-
jpekeefMeueemeMeereYf e: kegkekegjkehe&jmeceeveeefjleeefYe:~ ieefCekeeefYee&eof me ke=leefcen hejueeskeJeelee&eYf e:~~24~~
es JesMeeeW Oeesyeer kes kehe[s Oeesves keer efMeuee kes meceeve nQ, Fvekee DeeejCe kegeeW kes keheeue kes meceeve efvebe nw Ssmeer JesMeeDeeW kes
meeLe pees mebmeie& kejles nQ lees efHej Gvekes efueS hejueeske keer yeeleeW mes ner yeme nes DeLee&led Gve JesMeeueesuegheerpeveeW kes efueS hejueeske keer yeele
ner DemebYeJe nw~
efpeme ekeej Oeesyeer Deheves Iee keer efMeuee hej Des Deewj yegjs meYeer kes iebos kehe[s Oeeslee nw, efpeme ekeej Ske ner ce=leke kes keheeue
kees Deveske keges KeeReles nQ Deewj eeles nQ Gmeer ekeej efpeve JesMeeDeeW kes eneb meYeer Tbe-veere heg<e Deeles nQ, Gmekes meeLe jceCe kejles
nQ Gve JesMeeieeceer ueesieeW kee hejueeske ceW efnle nesiee, Deer ieefle nesieer, en Yeuee keneb mebYeJe nw ? DeLee&led JesMeemesJeve Jemeve mes vejke,
efveieeso Deeefo ogie&efleeeW ceW ner peevee he[siee Ssmee mecePekej Fme ogJe&meve kee leeie kej osvee eeefnS~
efMekeej kes oes<e efoKeeles nQ
-meiOeje-
eeogonx kw eefJeee JeveceefOeJemeefle $eele=mebyevOenervee Yeerelf ee&mee: mJeYeeJeeodoMeveOe=lele=Cee veehejeOeb kejeself e~
JeOeeueb meeefhe eefmceVevegce=ieJeefveleeceebmeefheC[meueesYeeoeKess efmcevedjleeveeefcenefkecegveefkeceve$evees eefheced~~25~~
pees efnjCeer og:Keoeeke Skecee$e osnhe Oeve kees OeejCe kejleer ngF& Jeve ceW jnleer nw, efpemekee keesF& j#eke veneR nw, pees mJeYeeJe
mes ner meoe YeeYeerle jnleer nw leLeee oebleeW kes ceOe ceW le=Ce oyeees ngS nw-Ieeme Keeleer ngF& efkemeer kee keg Yeer DehejeOe-efyeiee[ veneR kejleer
nw~ Deeee& nw efke Ssmeer efnjCeer ceebme kes efheb[ kes ueesYeer efMekeej kes Jemeveer peveeW kes eje ceejer peeleer nw Ssmes efMekeej Jemeve ceW Deemee
ngS ueesieeW kes Fme ueeske ceW Deewj hejueeske ceW keewve mee heehe veneR neslee nw ?
eeeerve keeue ceW Ske heefle jner nw efke pees Me$eg oebleeW kes ceOe ceW eflevekee oyeekej meeceves Deelee Lee leye Gmes Jeerj heg<e neje ngDee
ceevekej es[ osles Les, efHej Gmekes Thej Jes Mem$e enej veneR kejles Les efkevleg ye[s og:Ke keer yeele nw efke efMekeejer ueesie Ssmes Yeer oerve-DeveeLe,
efvejhejeOe eeefCeeeW kee Ieele kejles nQ pees efke Ieeme kee Ye#eCe kejles ngS cegKe ceW le=Ce oyeeS jnles nQ~
-ceeefueveer-
levegjefhe eefo ueivee keeref kee meejerjs YeJeefle lejuee#egJee&keguees e: me ueeske:~
keLeefcen ce=ieeehleevevoceglKeeleMem$ees ce=ieceke=leefJekeejb %eeleog:Keesefhe nefvle~~26~~
peye Deheves Mejerj ceW keesF& Yeer eeRer Deeefo efeheke peeS leye ceveg<e Jeekegue neskej ebeue ves$eeW mes Gmes {tb{ves ueieles nQ efHej Jes ner
ceveg<e Deheves meceeve otmejs eeefCeeeW kes og:Ke kee DevegYeJe kejkes Yeer efMekeej Kesueves ceW Deevebo ceeveles nQ Deewj eesOe, Jewj Deeefo efJeke=le YeeJeeW
mes jefnle efvejhejeOe ce=ie Deeefo eeefCeeeW kes Thej Mem$e eueekej kewmes Gvekee JeOe kej osles nQ ?
Deheves Mejerj ceW keesF& eeRer, cej Deeefo kee uesJes lees og:Ke neslee nw, ceve Jeekegue nes G"lee nw hegve: efveo&eer ceveg<e kewmes otmejeW
hej Mem$e euee osles nQ, yebokt e Deeefo kes efveMeeves mes ieesueer ceejkej Ieele kej osles nQ~ JeemleJe ceW es efMekeejer Deheves ceewpe Deewj Meeske kes efueS
Yeer efMekeej Kesueles nQ peyeefke Deheves heg$e, efce$e Deeefo kees og:Keer osKekej efmenj G"les nQ DeleSJe oeeueg ceveg<eeW kees efMekeej Kesueves kee meJe&Lee
leeie kej osvee eeefnS~
eesjer kes oes<e efoKeeles nQ
-Meeotu& eefJeeere[f le-
ees esvewJe nle: me nefvle yengMees nvlesJe ewJe&e
f elees vetveb Jeeeles me leeveefhe Ye=Meb pevceevlejshe$e e~
m$eerJeeueeefopeveeoefhe mHegefceob Meem$eeoefhe eteles efveleb JeeveeEnmeveespPeveefJeOeew ueeskee: keglees cegeles~~27~~

Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (25)

 pees ceveg<e efpemekes eje ceeje peelee nw Jen ceveg<e Deheves ceejves Jeeues kees Yeer DeveskeeW yeej ceejlee nw~ Fmeer ekeej pees ceveg<e efpeve
otmejs ueesieeW kes eje "iee peelee nw Jen efveefele ner Gve ueesieeW kees Yeer Fmeer pevce ceW Deewj pevceeblej ceW Yeer DeJeMe "ielee nw~ en yeele
m$eer, yeeue, Je= Deeefo peveeW ceW Yeer eefme nw Deewj Meem$eeW ceW Yeer mheleee megveer peeleer nw, hegve: ueesie ncesMee Jebevee-OeesKeeOe[er Deewj
efnbmee kes leeie ceWs Yeuee keeeW ceesn kees eehle nesles nQ ?
ueesie Oeve kes ueesYe ceW eesjer kejves keer YeeJevee mes otmejeW kees "ieles nQ en eesjer ner nw~ Ske yeej otmejeW kees "ieves Jeeuee ceveg<e pevce-
pevce ceW otmejeW kes eje "ieeee peelee nw~ etBefke heehe kee Heue lees Yeesievee ner he[lee nw Dele: hejJebevee Deewj efnbmee Deeefo kees es[ves ceW
eceeo veneR kejvee eeefnS~ eesjer kejvee, hej Oeve egjevee, n[hevee en "e Jemeve nw~
DeLee&oew eegjeheejevewex Jeeevles hejeVetveb les vejkeb Jepeefvle hegjle: heeefheJepeeovele:~
eeCee: eeefCe<eg leefVeJevOeveleee efleefvle ves Oeves eeJeeved og:KeYejes vejs ve cejCes leeJeeefven eeeMe:~~28~~
pees ceveg<e Oeve Deeefo kes keceeves ceW Deveske ehebeeW kees jekej otmejeW kees "iee kejles nQ Jes efveefele ner Fme heehe kes efveefcee mes Deeies
kes YeJeeW ceW vejkeeW ceW eues peeles nQ keeeWekf e eeefCeeeW ceW eeCe Oeve kes efveefcee mes ner "njles nQ, Oeve kes ve nes peeves hej ceveg<e kees efpelevee
DeefOeke og:Ke neslee nw Glevee eee: Gmes cejles mecee Yeer veneR neslee nw~
Oeve kees ueeske ceW ceveg<eeW kee ieejnJeeb eeCe ceevee ieee nw~ eerDece=leebometefj ves Yeer kene nw-
DeLee&veece e Sles eeCee Sles yeefneje: hegbmeeced~
njefle me leme eeCeeved ees eme pevees njleLee&ved~~103~~
efpeme ekeej mebmeejer peerJeeW kes peerJeve ceW keejCeYetle Ssmes heebe Fbefoe, leerve yeue, Deeeg Deewj eemeesdJeeme es ome eeCe nesles nQ
Jewmes ner ceveg<eeW kes Oeve Deeefo yeee heoeLe&-Oeve, Oeeve, mebheoe, neLeer, Iees[ e, oemeer, oeme, cenue, peceerve, heg$e, m$eer, Jem$eeYet<eCe pees
Yeer yeee heoeLe& nQ Jes meye yeee eeCe ceeves iees nQ keeeWefke es meye yeee heoeLe& Yeer ceveg<eeW kes peerJeve ceW efveefcee osKes peeles nQ~ FveceW mes
efkemeer Ske, oes Deeefo kes efJeeesie ceW peerJeeW kes eeCeIeele kes meceeve og:Ke neslee nw~ ener keejCe nw efke pees ceveg<e efpeme efkemeer kes Oeve Deeefo
kees njlee nw Jen Gmekes eeCeeW kees njlee nw, Ssmee mecePevee eeefnS~ FmeefueS eesjer ogJe&meve Yeer mee#eeled efnbmee ner nw~
eceMe:.........

meuuesKeveejle
Deeeee&eer
mete&meeiej peer
cenejepe
keer hetpee-Dee&vee
ceebieerlegbieer efme#es$e ceW
ef J ejepeceeve meuues K eveejle
Deeeee&eer mete&meeiej peer
cenejepe kes heeoe#eeue SJeb hetpee
kes Ghejeble Deeeee&eer mes Gvekes
jlve$ee keer kegMeue-#esce hetleeR
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer SJeb meeLe ceW e%eeeceCeer
Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
Deeefo mebIe~ 2 peveJejer 2017

(26) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7

 keee peerJe keer j#ee kes YeeJe efceLeelJehe nQ ?
ve
g eesie
ee
J emlegefleieefCeveerecegKe Deeefe&kee %eeveceleer
pees heg<e1 Ssmee ceevelee nw efke ceQ hejpeerJe kees ceejlee n@bt Deewj
hejpeerJeeW eje ceQ ceeje peelee ntB Jen heg<e cet{ nw, De%eeveer nw Deewj
pees Fmemes efJehejerle nw Jen %eeveer nw keeeWefke peerJeeW kee cejCe lees
Deeeg kes #ee mes neslee nw Ssmee efpevesvosJe ves kene nw Deewj legce Deeeg
kee njCe veneR kej mekeles hegve: legceves Gvekee cejCe kewmes efkeee
leLee Deve peerJe Yeer legcnejer Deeeg kee njCe veneR kej mekeles hegve:
Gvekes eje Yeer legcneje cejCe kewmes nesiee ? Fmeer lejn pees peerJe
Ssmee ceevelee nw efke ceQ hejpeerJeeW kees peerJeveoeve oslee ntB Deewj hejpeerJe
Yeer cesjer j#ee kejles nQ Jen cet{ nw De%eeveer nw hejvleg %eeveer Fmemes
efJehejerle nw DeLee&led Ssmeer ceevelee veneR jKelee nw keeeWefke Deeeg kes
Goe mes peerJe peerefJele jnles nQ Ssmee meJe&%eosJe kee Jeeve nw Deewj
legce Deeeg kee oeve kej veneR mekeles hegve: legce GvnW kewmes peerefJele
jKeles nes ? Deewj legcnW Yeer Jes Deeeg eoeve veneR kej mekeles hegve: Jes
legcnW Yeer kewmes efpeueeles nQ ?
Fmeer ekeej mes eefo keesF& peerJe en ceevelee nw efke ceQ Deheves
eje hejpeerJeeW kees og:Keer ee megKeer kejlee ntB Jen peerJe cet{ nw,
De%eeveer nw efkevleg %eeveer Fmemes efJehejerle nw keeeWefke eefo mebmeejer
peerJe Deheves-Deheves keceeX kes Goe mes og:Keer ee megKeer nesles nQ Deewj
kece& legce os veneR mekeles hegve: legceves GvnW og:Keer ee megKeer kewmes
efkeee ?
Deeies euekej meceemeej ceW Deeeee& eer kegvokegvoosJe mJeeb
ieeLee 260 mes 265 leke kenles nQ efke-
ns Deelceved! en pees lesje DeefYeeee nw efke ceQ peerJeeW kees og:Keer
ee megKeer kejlee ntB Jen lesje DeefYeeee heehe kee yebOeke nw ee hegCe
kee yebOeke nw~ DeLeJee ceQ peerJeeW kees ceejlee ntB ee efpeueelee ntB Ssmee
pees lesje DeefYeeee nw Jen Yeer heehe kee yebOeke nw DeLeJee hegCe kee
yebOeke nw~ hegve: Deeies kenles nQ efveeevee Ssmee kenlee nw efke peerJeeW
kees ceejes DeLeJee cele ceejes efkevleg DeOeJemeeve-heefjCeeceeW mes yebOe
neslee nw~ ener yebOe kee meb#eshe mes keLeve nw~
Fmeer ekeej mes pees Demele, eesjer, Deyeeee& Deewj heefjen
ceW heefjCeeceeW kees ueieelee nw DeLee&led Fve heeheeW kees kejlee nw lees Jen
Fve heefjCeeceeW mes heehe kee yebOe kej ueslee nw~ Gmeer ekeej mes pees
peerJe meleele, Deeewe&ele, yeeee&ele Deewj heefjenleeiehe
Deheefjen ceneelehe heefjCeeceeW kees kejlee nw Gmekes Fve heefjCeeceeW
mes hegCe kee yebOe neslee nw~
Deeies Deeeee& mJeeb yeee Jemleg kes leeie keer Gheeeseif elee kees
mhe kejles nQ-
peerJeeW kes pees DeOeJemeeve-heefjCeece nQ Jes Jemleg yeee heoeLeeX
kees DeJeuebyeve kejkes nesles nQ Dele: yeee Jemleg mes yebOe veneR neslee nw
efkevleg heefjCeeceeW mes ner yebOe neslee nw~
en ekejCe ieeLee 245 mes eejbYe kejkes Deeeee&osJe ves
ieeLee 270 leke efueee nw~ Gme Debeflece ieeLee ceW kenles nQ efke-
es hetJeexe heefjCeece leLee Fmeer lejn mes Deve Yeer heefjCeece
efpevekes veneR nQ Jes cegevf ejepe DeMegYe DeLeJee MegYe kece& mes efuehle veneR
nesles2 nQ~
Deye eneB mecePeves keer yeele nw efke eer kegvokegvo YeieJeeve ves
efpevekes efueS Fve ceejves, efpeueeves DeLeJee og:Keer, megKeer kejves kes
DeefYeeee kees cevee efkeee nw Jes cegevf e nQ Deewj peye Jes Fve DeMegYe Deewj
MegYe Ssmes oesveeW efJekeuheeW mes tkej efveefJe&keuhe DeJemLeehe hejcemeceeefOe
ceW DeLee&led Megesheeesie ceW efmLele nes peeles nQ leye Jes Fve heefjCeeceeW
mes t peeves mes heehe DeLeJee hegCe keceeX kee yebOe veneR kejles nQ~
Fmekes henues nce Deewj Deehe pewmes elegLe& ee hebece iegCemLeeveJeefle&eeW
kes efuees lees eejbefYeke DeJemLee nesves mes es DeMegYe Deewj MegYe YeeJe
Yeer nes jns nQ Deewj Gvekes efveefcee mes heehe Deewj hegCe kee yebOe Yeer
nes jne nw~ DeefOeke mes DeefOeke heg<eeLe& kejW lees nce heehe keceeX kes
yebOe mes ner Deheves kees yeee mekeles nQ hegCe keceeX kes yebOe mes yeeeves
keer yeele lees Deepe kes egie ceW DemebYeJe nw Deewj ener keejCe nw efke
Deepe cees#e keer eeefhle veneR nes mekeleer nw~ Deiej hegCe kee Yeer
efvejesOe nce kej mekeles lees DeJeMe ner cegef e keer eeefhle nes peeleer~
neB! Fleveer yeele DeJeMe nw efke nceW kece&efmeeble kee {
eeve kejkes en DeJeMe efveCe&e kej uesvee eeefnS efke nce efkemeer
kees Deeeg veneR os mekeles nQ ve nce efkemeer keer Deeeg kees nj mekeles
nQ elegle GmeceW nce efveefcee DeJeMe yeve peeles nQ leLee Dekeeuece=leg
Yeer pewveefmeebleeW ceW ceeveer nw~ Gme Deeeg keer GoerjCe ceW Yeer nceeje

1. meceemeej ieeLee 245 mes 265 leke~ 2. SoeefCe CeeflLe pesefmeb DepPeJemeeCeeefCe SJeceeoerefCe~ les DemegnsCe megnsCe Je keccesCe cegCeer Ce efuehhebefle~~270~~meceemeej
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (27)
Meeenej Deeefo keejCe yeve mekelee nw leLee efkemeer kes meelee- keg Yeer DeeJeMekelee ner veneR nw, meye keg kelee& Oelee& ceQ ner ntB lees
Demeelee kes Goe ee GoerjCee mes Yeer nce efveefcee yeve mekeles nQ DeJeMe ner efceLeelJe nes peelee nw efkevleg efveefcee, vewefceefeke YeeJe
Fmeefuees kece&emf eeble kes efveeevee keer Dehes#ee lees meYeer eeefCeeeW mes kele=l& Je YeeJe kees jKeles nges SJeb kece&emf eeble kees mecePeles ngS Yeer
kee peerJeve, cejCe Deewj megKe, og:Ke Gvekes keceeX hej efveYe&j nw efhej pees peerJe j#ee kes ee peerJeeW kees megKeer kejves kes, cees#eceeieea yeveeves
Yeer yeee JemlegeW efveefcee DeJeMe nesleer nQ~ Deeies euekej Deeeee& kes MegYe YeeJe nQ Jes efceLeelJe veneR nQ elegle mecekelJe kes meneejer
ves heefjCeeceeW kees yebOe kee keejCe kenkej Gmeer kees cegKe kene nw nesves mes meeefleMee hegCeyebOe kes keejCe yeve peeles nQ~ DeefleMeehe
hegve: en yeele Yeer mhe kej oer nw efke yeee Jemleg kes Deeee mes eMemle jeie mes ner DeLee&led peerJeeW kes Gej keer Glke YeeJevee mes
heefjCeeceeW ceW jeie-s<e neslee nw Dele: yeee Jemleg kee leeie Yeer ner lees meeefleMee leerLekej eke=efle yebOe peeleer nw Dele: peerJej#ee kes
DeeJeMeke nw~ eLee- YeeJe efceLeelJe veneR nw~
eMve-1yeee Jemleg kes nesves hej efveece mes yebOe nes neB, Flevee DeJeMe nw efke eneB hej Deeeee&oJs e cenecegevf eeeW
Ssmee DevJee veneR nw Deewj yeee Jemleg kes ve nesves hej yebOe ve nes kees Megesheeesie keer eeefhle kee GheosMe osles ngS Fve heehe Deewj
Ssmee Jeeflejske Yeer veneR nw lees efhej yeee Jemleg kee leeie keeeW hegCehe oesveeW ekeej kes YeeJeeW kees es[kej efveefJe&keuhe ceW efmLej
kejeee nw ? nesves keer esjCee os jns nQ~ pewmee efke 270 JeeR ieeLee mes mhe nw~
Gej-Ssmeer yeele veneR nw keeeWekf e jeieeefo heefjCeeceeW kees otj mJeeb kegb okegb o YeieJeeve ves ner kene nw efke pees Gheeg& e Des ee yegjs
kejves kes efueS ner yeee JemlegDeeW kee leeie kejeee ieee nw DeLee&led heefjCeeceeW kees veneR kejles nQ Jes cegevf e MegYe ee DeMegYe kece& mes efuehle
hebesefveeW kes efJe<eeYetle Ssmeer yeee JemlegDeeW kes nesves hej De%eeve veneR nesles nQ~
YeeJe mes jeie-s<e Deeefo heefjCeece nesles nQ Deewj hegve: Gve jeieeefo eer Dece=leebmetejf Yeer kenles nQ efke es<eecesJewleeefve ve efJeebles
heefjCeeceeW mes yebOe neslee nw~ Fme ekeej mes hejcheje mes yeee JemlegeW le SJe cegefvekegbpeje:~ efpevekes Ssmes es heefjCeece veneR nw Jes ner
yebOe kee keejCe nQ efkevleg mee#eeled mes yebOe kee keejCe veneR nQ leLee cegevf ekegb pej nQ~ efkevleg Ssmee veneR kene nw efke le SJe eeJekekegb peje:
heefjCeece lees efveee mes yebOe kes keejCe ner nQ~ Jes ner eeJeke kegb pej nQ DeLee&led eeJekeeW ceW en DeJemLee DemebYeJe ner
otmejer yeele en nw efke Deeeee& cenesoe ves ieeLee 263 Deewj nw~ Jes lees DeefOeke mes DeefOeke Deheves kele&JeeW kee heeueve kejles ngS
264 ceW kene nw efke efnmb ee kes meceeve ner Pet", eesjer, kegMeerue Deewj Deheves Deehekees heeheeW mes ner yeee ueW es ner yengle ye[er yeele nw~
heefjenhe heefjCeeceeW mes Yeer heehe yebOe neslee nw Deewj Deefnbmee kes JeeOeejer Ssueke, #eguueke Deewj Deeefe&keeeW Yeer MegYeesheeesie mes Deeies
meceeve ner mele, Deeewe&, yeeee& SJeb Deheefjen mes hegCe yebOe Megesheeesie ceW veneR pee mekeles nQ~ Gvekes efveefJe&keuhe meceeefOe keer
neslee nw~ lees JeneB hej SJeb Deewj leLee Meyo mes heers kes ceejves, eeefhle veneR nes mekeleer nw~ ener keejCe nw efke Jes hegCe Deewj heehe
efpeueeves leLee og:Keer-megKeer kejves kes YeeJeeW mes mebyebOe nw DeLee&led oesveeW kee efvejesOe kej cegef e eehle veneR kej mekeles nQ Dele: Deeiece
ceejves kes YeeJeeW mes SJeb og:Keer kejves kes YeeJeeW mes heehe yebOe kes DeLe& kees mener mecePevee nw lees hetJee&hej mebyebOe DeJeMe pees[vee
Deewj efpeueeves kes YeeJeeW mes SJeb megKeer kejves kes YeeJeeW mes hegCe yebOe eeefnS~ eefo Deehe meceemeej keer ieeLee 245 mes eejbYe kej 270
neslee nw~ leke mebyebOe pees[ iW es Deewj efveeevee keer Dehes#ee kees Oeeve ceW jKeles
Deye osKevee en nw efke keee nce Deepe elegLe&, hebece Deewj ngS DeLe& kejWies lees meceemeej kes mecei%eeve kees eehle kej Deheves
"s iegCemLeeveJeleea hegCe yebOe keer efeeeDeeW mes Deheves kees ge meceioMe&ve kees efvece&ue yeveeeWies DeveLee peerJeoee kees ner efceLeelJe
mekeles nQ ? eefo veneR, lees efhej peerJeeW keer j#ee kes YeeJe efceLeelJehe mecePekej Megesheeesie ceW veneR hengBekej DebleleesielJee peerJeDeoee
kewmes nes peeJeWies ? Jes lees Deefnbmeeelehe nQ eens DeCegelehe neW ceWs ner he[s jnkej heeheeW kee ner yebOe kejles jnWies Dele: Fmemes Dee
eens ceneelehe~ neB, Denbkeej YeeJe mes kele=l& Je ye=e f jKekej keesF& ener nw efke iegcegKe mes meceemeej ebLe Deeefo ceneve ebLeeW kees he{W
Skeeble mes ener meese ues efke ceQ ner Fmes peerJeveoeve osves Jeeuee nt,B ceQ efpememes Deveie&ue DeLe& veneR efkeee pee mekes~
ner j#eke ntB, ceQ ner megKeer kejlee ntB, Fmekes Yeeie hegCeesoe keer
1. ieeLee 265 keer erkee eer peemesveeeee& ke=le~
(28) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
ceeIe ke=. elegoM& eer, YeieJeeve $e+<eYeosJe efveJee&CekeueeCeke-26 peveJejer 2017 kes MegYe emebie ceW emlegle
YeieJeeve eer $e+<eYeosJe efpevehetpee
mLeehevee-ieerlee bo
ns Deeefoyeee! egieheg<e! hegosJe! egieee legcneR~
egie Deeefo ceW Fme kece&Yetceer, kes eYees! kelee& legcneR~~
legce ner epeeheefleveeLe! cegkeleer kes efJeOeelee nes legcneR~
ceQ Deehekee Deeeve kejlee, veeLe! Deye eflees eneR~~1~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesv! De$e DeJelej DeJelej
mebJeew<ed Deeeveveb~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesv! De$e efle efle
": ": mLeeheveb~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesv! De$e cece meefVeefnlees
YeJe YeJe Je<ed meefVeOeerkejCeb~
Deke-eeue-veboerej hetpee
efpeveJee mece Meerleue veerj, kebeve Ye=bie YeB~
efpeve ejCeebyegpe ceW Oeej, os peieb nB~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~1~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee pevcepejece=leg-
efJeveeMeveee peueb efveJe&heeceerelf e mJeene~
efpeveleveg mece megjefYele iebOe, megJejCe hee$e YeB~
efpeveejCe mejesn ee&, YeJe mebleehe nB~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~2~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee mebmeejleehe-
efJeveeMeveee eboveb efveJe&heeceerefle mJeene~
efpeve iegCemece GppJeue Oeewle, De#ele Leeue Yejs~
efpeve ejCe efveke Oej hegpb e, De#ee meewKe Yejs~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~3~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee De#eeheoeehlees
De#eleb efveJe&heeceerelf e mJeene~
efpeveeMemece megjefYele esle, kegb o iegueeye efuees~
ceoveeefjpeeer efpeveheeo, hetpetB n<e& efnes~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~4~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee keeceyeeCe-
efJeveeMeveee heg<heb efveJe&heeceerefle mJeene~
efpeveJeeveece=le mece Meg, Jebpeve Leeue Yejs~
hejceece=le le=hle efpevesv, hetpele YetKe js~~
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017)
jeefe$eer-ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~5~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee #egOeejesie-
efJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceerelf e mJeene~
JejYeso %eeve mece peeself e,peieceie oerhe efuees~
efpeveheo hetpele ner nesle, %eeve Geesle efnes~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~6~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee ceesnebOekeej-
efJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceerefle mJeene~
oMeiebOe megiebefOele Oethe, KesJele kece& pejs~
efvepe Deelece iegCe meewiebOe, oMe efoMe ceeefnb Yejs~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~7~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee Dekece&onveee
Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
efpeve OJeefvemece ceOegj jmeeue, Deece Deveej Yeues~
efpeveheo hetpele lelkeeue, heue meJeexe efceues~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~8~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee cees#eheueeehlees
heueb efveJe&heeceerefle mJeene~
ues De Je kee Leeue, DeIe& e{eTB ceQ~
kewJeue %eeveceefle nsleg, legce iegCe ieeTB ceQ~~
eer DeeefoveeLe efpevejepe, Deeoer leerLekej~
ceQ hetpetB Yeefe mecesle, legcekees #escebkej~~9~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee DeveIe&heoeehlees
DeIe& efveJe&heeceerefle mJeene~
-meesj"e-
mejetveoer megveerj, efpeveheo hebkepe Oeej os~
MeerIe njes YeJe heerj, MeebleerOeeje Meebeflekej~~10~~
Meeblees Meebelf eOeeje~
yessuee keceue iegueeye, ebhe ecesueer ues Ieves~
Deeoerej heeoeype, hetpele ner megKe mebheoe~~11~~
efoJe heg<heebpeefue:~
(29)
 hebekeueeCeke DeIe&
-MebYeg bo-
en hegjer DeeesOee Fb jefele, eewonJeW keguekej veeefYejepe~
ceelee ceosJeer kes DeeBieve, yeng jlve Je=ef keer Oeveojepe~~
Dee<ee{ Jeoer efleeree meJee&jLe, efmeer mes Denefceb osJe~
ceelee kes ieYe& yemes Deekej, FbeW ves keer efheleg ceele mesJe~~
eR Dee<ee{ke=<Ceeefleereeeeb DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe-
efpeveieYe&keueeCekeee DeIe efveJe&heeceerelf e mJeene~
eer er Oe=efle Deeefo osefJeeeW ves, ceelee keer mesJee Yeeer keer~
veevee efJeOe iet{ eMve kejkes, ceelee keer DeefleMee le=hleer keer~~
MegYe ew$e Jeoer veJeceer pevceW, eYeg ef$eYegJeve ceW Deefle n<e& ngDee~
FveW ves Dee eYeg kees ueskej, ces hej DeefleMee vnJeve efkeee~~
eR ew$eke=<CeeveJeceeb DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe-
efpevepevcekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerelf e mJeene~
hegosJe efveueebpevee ve=le osKe, JewjeieYeeJe ceve ceW ueees~
ueewkeebelf eke megj mlegelf e kejles, megj megoMe&vee heeueefke ueees~~
ve#e$e Geje<ee{ ewle Jeefo, veJeceer eYeg efmeeLe& Jeve ceW~
n ceeme eesie ues oer#ee ueer, ceQ DeIe& e{eTB eYeg heo ceW~~
eR ew$eke=<CeveJeceeb DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe-
efpeveoer#eekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerelf e mJeene~
n ceeme eesie kes yeeo eYet, cegefveeee& yeleueeves efvekeues~
iepehegj ceW De#eele=elf eee kees, Deenej efoee eseebme efceues~~
Fke menme Je<e& lehe leheves mes, kesJeue%eeveer neskej ecekes~
efoJeOJeefve mes peie mebyeesOee, heeuiegve Jeefo SkeeoefMe efleefLe kes~~
eR heeuiegveke=<CeeSkeeoMeeb DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe-
efpevekesJeue%eevekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerelf e mJeene~
yeejn efJeOe meYee yeveer megob j, cegevf e Deeee& megjvej heMegieCe Les~
eYeg meceJemejCe ceW Je=<eYemesve, Deeefoke eewjemeer ieCeOej Les~~
leerpes egie ceW $ee Je<e& meeOe&, De ceemeMes<e Deeheo mes~
eewon efove eesie efve ceeIe, Jeefo eewoMe kes eYeg cegef e yemes~~
eR ceeIeke=<Ceeelego&Meeb DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe-
efpevecees#ekeueeCekeee DeIe efveJe&heeceerelf e mJeene~
-hetCee&Ie& (oesne)-
efevcee efevleeceefCe eYees! $e+<eYeosJe YeieJeeve~
hetCe& DeIe& ueskej pepetB, efceues efme mLeeve~~6~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJe hebekeueeCekeee hetCee&Ie
efveJe&heeceerelf e mJeene~
Meeblees Meebelf eOeeje, efoJe heg<heebpeefue:~
peehe- eR eer$e+<eYeosJeefpevesvee vece:~
(30) mecei%eeve (peveJejer 2017)
peeceeuee
-oesne-
leerLekej iegCe jlve kees, efievele ve heeJeW heej~
leerve jlve kes nsleg ceQ, vecetB DevebleeW yeej~~1~~
-MebYeg bo-
eer Je=<eYemesve Deeefoke eewjemeer, ieCeOej cegefve eewjeefme menme~
yeeeer ieefCeveer $ee ueeKe heeeme, npeej Deeefe&kee elemebegle~~
$ee ueeKe megeeJeke heeBe ueeKe, eeefJekee eYet kee eG mebIe Lee~
Deeet eewjemeer ueeKe hetJe&, Jelmej Je heeBe meew Oeveg leveg Lee~~2~~
-Devebie MesKej bo-
peees efpevesv! Deehekes ceneve efoJe %eeve ceW,
ef$eueeske Deewj ef$ekeeue Ske meeLe Yeemeles jns~
peees efpevesv! Deehekee DehetJe& lespe osKekes,
DemebKe mete& Deewj ebcee efYe ueepeles jns~~
peees efpevesv! Deehekeer OJeveer Devejer efKejs,
leLeeefhe mebKe Yeeef<eeeW kees yeesOe nw keje jner~
peees efpevesv! Deehekee Deefevle es cenelce osKe,
megYeefe mes epee mecemle Deehe Deehe Dee jner~~3~~
efpevesMe! Deehekeer meYee DemebKe peerJe mes Yejer,
Deveble JewYeJeeW mecesle YeJe efee ceesnleer~
efpevesMe! Deehekes meceerhe meeOeg Je=ob Deew ieCeerv,
kesJeueer cegveerv Deewj Deeefe&keeeW MeesYeleeR~~
megjsv osefJeeeW keer esefueeeB DemebKe Dee jner,
KeiesejeW keer heefeeeB Deveske ieerle iee jneR~
megYetecf e ieesejer ceveg<e veeefjeeB leceece nQ,
heMet leLewJe heef#eeeW efke eseuf eeeB Yeer Dee jneR~~4~~
megyeejneW meYee mJekeere ner mJekeere ceW jnW,
DemebKe YeJe yew" kes efpevesMe osMevee megveW~
megleJe meele veew heoeLe& heeBe Deefmlekeee Deewj,
Je n mJehe kees Yeues ekeej mes iegveW~~
efvepeelce leJe kees mebYeeue leerve jlve mes efveneue,
yeej-yeej Yeefe mes cegveerMe neLe pees[ les~
Deveble meewKe ceW efveefcee Deehekees efJeeej kes,
Deveble og:Ke nsleg peeve kece&yebOe lees[les~~5~~
mJeceesn yesue kees GKee[ ce=legceuue kees hee[,
cegef e Debievee efveefcee ueeske MeerMe pee yemeW~
emeeo mes efn Deehekes Deveble YeJe peerJe jeefMe,
Deehekes meceeve nese Deehe heeme Dee uemeW~~
DemebKe peerJe cee$e ef meceereerve heeekes,
Deveblekeeue he hebe hejeJele& cesles~
Debke-7
megYeefe kes eYeeJe mes DemebKe kece& efvepe&je, Meeblees Meebelf eOeeje~ heg<heebpeefue:~
kejW Deveble Mege
f mes efvepeelce meewKe mesJeles~~6~~ oesne- veeLe! Deehe iegCeefmebOeg nQ, kees keefn heeJes heej~
oesne- Je=<eYe efe mJeefCe&ce levet, eLece leerLe&kej Deehe~ veececeb$e ner Deehekee, kejs YeJeesoefOe heej~~1~~
%eeveceleer megKe Meebefle os, kejes nceW efve<heehe~~7~~ ~~FleeMeerJee&o:~~
eR DeeefoleerLekej eer$e+<eYeosJeefpevesvee peeceeuee hetCee&Ie
efveJe&heeceerelf e mJeene~

Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (31)

ceeIe ke=. elegoM& eer, YeieJeeve $e+<eYeosJe efveJee&CekeueeCeke-26 peveJejer 2017 kes MegYe emebie ceW emlegle
SHREE
RISHABHDEV STOTRA
-Ganini Gyanmati Mataji
DeLe&-ns ieCeOej osJe! ceQ Deehekes ejCe keceueeW kees leerveeW
keeueeW ceW vecemkeej kejlee ntB~
3. Hey Gadhar Dev! I bow down in your
holy-feet in three Kals (past, present & future).

ce=ieervo: (3 De#ejer)-
eervo: (1 De#ejer)- eer-efpevew:, mebleleb~ cevceve:, heteleeced~~4~~
, ceeb~ mees-Jeeled~~1~~ Shree-Jinaihi, Santtam. Manmanah,
Ohm, Maam. So-vyaat. (1) Puyataam. (4)
DeLe&-Dejnble, DeMejerjer-efme, Deeeee&, GheeOeee Deewj DeLe&-eer efpevesvosJe efvele ner cesje ceve heefJe$e kejW~
cegevf e-meeOeg Fve heeBe hejceser kes eLece De#ej mes Deesced ceb$e yevee
4. May Shri Jinendra-Dev always make
nw, Jen Deesced- cesjer j#ee kejs~
my heart pious.
(DeDeDeeGcedDeescedTB yevee nw)
1. OHM mantra has been derived by veejervo: (3 De#ejer)-
combining the first letters of five eer-osJees, veeYese:~ Jebos nb, leb cetOvee&~~5~~
Permeshthees-Arihant, Ashariri-Siddha, Shree-Devo, Naabheyah. Vandeham,
Aacharya, Upadhyaya and Muni-Sadhu. May Tam Moordhnaa. (5)
that OHM protect me.
DeLe&-eer veeefYejepee kes heg$e eLece leerLekej YeieJeeve DeeefoveeLe
eervo: (2 De#ejer)- kees ceQ efmej Pegkeekej vecemkeej keelee ntB~
pewveer, JeeCeer~ efmeef,b oeeled~~2~~ 5. I bow down my head to first
Jainee, Vaanee. Siddhim, Dadyaat. (2) Teerthankar Bhagwaan Aadinaath, the son of
DeLe&-efpevesvosJe keer JeeCeerhe Meee cegPes efmeef eoeve kejs~
Shri Naabhiraajaa.
2. May Jain-Scriptures originated from
Jinendra-Dev Divyadhwani provide me keveevo: (4 De#ejer)-
eternal bliss. het: meekeslee, hetlee peelee~ lJelmetles: mee, meWcw ee&vee~~6~~
kesmeevo: (3 De#ejer)- Pooh Saaketaa, Pootaa Jaataa.
ieCeerv!, lJeobeIf e~b veceeefce, ef$ekeeueb~~3~~ Twatsuteh saa, Sendrairmaanyaa. (6)
Gaendra! Twadanghrim. Namaami, DeLe&-ns YeieJeved! Deehekes pevce uesves mes Jen DeeesOee veiejer
Trikaalam. (3) heefJe$e nes ieF& Deewj FveW leLee osJeieCeeW mes ceeve nes ieF&~

(32) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7

 6. Hey Bhagwaan! that Ayodhyaa Nagari og:KeeW mes g[ eves Jeeues nQ, Ssmes Je=<eYeosJe YeieJeeve cesjs oe ceW meoe
became sacred by your birth there and it efJejepeceeve jnW~
became acceptable to Indras and deities. 10. Vrishabhdev Bhagwaan, who gives
eer[evo: (4 De#ejer)- all the pleasures and makes free from all the
cenemeleeb, ceosJeeb~ megleesYetmlJeb, peielhetpe:~~7~~ sorrows of the world, may always reside in
Mahaasatyaam, Marudevyaam. my heart.
Sutobhoostwam, Jagat Pujyah. (7) mece=efvo: (4 De#ejer)-
DeLe&-meleer efMejesceefCe ceelee ceosJeer kes megheg$e Deehe leerve %eeveefmebOeg,b meJe&yebOeg~b meJe& efmeew, veewecf e efveleb~~11~~
ueeske ceW hetpe nQ~ Gyaansindhum, Sarvabandhum. Sarva
7. You, the son of the topmost Sati Siddhyai, Naumi Nityam. (11)
Mother Marudevi, are adorable in three Lokas DeLe&-pees kesJeue%eeve kes meeiej nQ Deewj meJe&peveeW kes DekeejCe
(upper, middle & lower). yebOeg nQ, GvnW ceQ meJe&oe cegefe eeefhle kes efueS vecemkeej kejlee ntB~
ueeefmeveervo: (4 De#ejer)- 11. To get Salvation, I always do
egieeefopees, efpevesej:~ ooeleg ces, efMeJeefeeb~~8~~ Namaskar to One, who is the ocean of
Yogaadijo, Jineshwarah. Dadaatu Me, Kevalgyaan (Omniscience) and is the relative
Shivashriyam. (8) of all without any reason.
DeLe&-Fme kece&Yetefce kes eejbYe ceW efpevneWves pevce efueee nw,
hebefevo: (5 De#ejer)-
Ssmes Jes $e+<eYe efpevesej cegPes cegefe mecheoe eoeve kejW~
nekeJeCe, meodiegCe-hetCe&ced~ efmeefJeOetmlJeeb, mee mce
8. Rishabh Jineshwar, who took birth in
the beginning of the Karmabhoomi, may Je=Ceerles~~12~~
render Mukti-Laxmi ( Salvation) to me. Haatakvaram, Sadgu-Pooram.
Siddhivadhoostwaam, Saasm
megcegKeervo: (4 De#ejer)-
Vrieete. (12)
veeefYeve=he:, lesefmle efhelee~ Deeefoefpeve:, heeleg cece~~9~~
DeLe&-YeieJeeve DeeefoveeLe kee JeCe& megJeCe& meMe Lee, Jes
Naabhinripah, Testi Pitaa. Aadijinah,
meJe&iegCeeW mes heefjhetCe& Les Dele: efmeefkevee ves Gvekee JejCe efkeee
Paatu Mam. (9)
Lee DeLee&led Gvnebsves cegefeheo kees eehle efkeee nw~
DeLe&-Debelf ece keguekej cenejepee veeefYejee efpevekes efhelee nQ,
12. The colour of Bhagwaan Aadinaath
Ssmes Deeefoyeee YeieJeeve $e+<eYeosJe cesjer j#ee kejW~
9. Aadi-Bhrahmaa Bhagwaan was like gold, He was full of all the qualities
Rishabhdev, whose father is the last Kulkar and so Siddhikanyaa married Him i.e.He
Mahaaraajaa Naabhiraai, may protect me. attained Moksha.

megcegKeervo: (4 De#ejer)- MeefMeJeoveevo: (6 De#ejer)-

megKekeejer, YeJenejer~ hegosJees, Jemecesvle:~~10~~ cegevf evegleheeo:, ef$eYegJeveveeLe:~ efJeieefueleceesn:, efvepemegKeceehveesled~~13~~
Sukhkaaree, Bhavhaaree. Purudevo, Muninutpaadah, Tribhuvannaathah.
Vasmaintah. (10) Vigalitmohah, Nijsukhmaapnot. (13)
DeLe&-pees mechetCe& megKeeW kees osves Jeeues nQ Deewj mebmeej kes DeLe&-YeieJeeve DeeefoveeLe kes ejCeeW kees cegevf eeeW ves Yeer vecemkeej
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (33)
efkeee nw,s Jes leerveeW ueeskeeW kes mJeeceer nQ Deewj GvneWves ceesn kee meJe&Lee 15. Bhagwaan Aadinaath came into the
veeMe kej efoee nw, leYeer GvneWves Deheves DeelcemegKe kees eehle efkeee nw~ womb of Mother Marudevi on tithi-Aasaarh
13. Munis have also done Namaskar in Krishaa Dwitiyaa from Sarvaartha Siddhi
the holy feet of Bhagwaan Aadinaath, He is Vimaan.
the Swami (Master) of all the 3 Lokas and He veJeceeb ew$eke=<Ces lJeb, pevce eehe epeeheefle:~
has fully destroyed Moh (Attachment) and yeee me=e efJeOeeleeYeto,d egieeoew leerLe&veeeke:~~16~~
consequenty He has achieved the bliss of His Navamyaam Chaitrakrishe Twam,
soul. Janm Praapya Prajaapatih.
Brahmaa Shrishtaa Vidhaataabhood,
ceouesKeebo: (7 De#ejer)-
Yugaadou Teerthnaayakah. (16)
osJesvw: heefjhetpees, eesieervwjvegef evle:~ eesMewjefYeJebees,
Jebos leb Je=<eYesMeced~~14~~ DeLe&-YeieJeeved DeeefoveeLe ew$e ke=<Cee veJeceer kes efove pevce
Devendraih Paripoojyo, Yogindrairnuchintayah.
ueskej Fme egie keer Deeefo ceW meJe&peieled kes epeeheefle, yeee, Oece&me=e
f
Chakreshairbhivandyo, Vande Tam
kes ee, efJeOeelee Deewj leerLe& kes eJele&ke ngS nQ~
16. Bhagwaan Aadinaath, born on
Vrishbhesham. (14)
Chaitra Krishaa Navmi, became Prajapati,
DeLe&-pees meew FveW mes hetpe nQ, eesefieeeW kes DeefOeheefle
Brahmaa, Creator of Dharma-reign,
ieCeOej osJe Yeer efpevekee Oeeve kejles nQ Deewj eeJeleea Deeefo
Vidhaataa and propounder of Teerth in the
ceneheg<e Yeer efpevekeer Jebovee kejles nQ, Ssmes Gve $e+<eYeosJe leerLekej
beginning of the Yug.
keer ceQ Jebovee kejlee ntB~
14. I greet Teerthankar Rishabhdev, who ew$eke=<Ces veJeceeb efn, mJeebYetoeae#f eleesYeJeled~
is adorable by hundred Indras, who is heeuiegvesefmelehe#esYet-oskeeoMeeb megkesJeueer~~17~~
meditated by Gadhar Dev, the supreme in Chaitrakrishae Navamyaam Hi,
Yogis and who is greeted even by Chakravarti Swayambhoordeekshitobhavat.
like greatmen. Phalgunesitpakshaebhoo, Dekaada-
shyaam Sukevalee. (17)
Devegghedvo: (8 De#ejer)-
Dee<ee{sefmelehe#es meeod, efleeree efleefLeecee~ DeLe&-ew$e Jeoer veJeceer kes efove ner YeieJeeve DeeefoveeLe mJeeb
meJee&Le&emf eefleMeglJee, ceelegie&Yex meceeiele:~~15~~ oer#ee ueskej mJeebYet ngS, hegve: heeuiegve Jeoer ieejme kes efove
Aashaaraesitpakshe Syaad, Dwiteeyaa
kesJeue%eeve eehlekej kesJeueer nes iees~
17. Bhagwaan Aadinaath was self-
Tithiruttamaa.
initiated on Chaitra Krishaa Navmi only to
Sarvaarthsiddhitashchyutvaa, Maaturgarbhe
become Swyambhoo and later became
Samaagatah. (15)
Omniscient (Kevalgyaani) after getting
DeLe&-YeieJeeved DeeefoveeLe Dee<ee{ ke=<Cee efleeree efleefLe ceW
Kevalgyaan on Phalgun Krishaa Gyaaras.
meJee&Le&efmeef efJeceeve mes egle neskej ceelee ceosJeer kes ieYe& ceW
Deees~
(34) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
 ceeIeke=<Ces elegoM& eeb, kewueeMes efieefjcemlekes~ 20. The Master of three Lokas Bhagwaan
efveJe=e& lf eb hejceeb ueyOJee, efmeefkeebleeheefle-ye&Yeew~~18~~ Aadinaath, whose body-height was 500
Maaghkrishe Chaturdashyaam, Dhanush i.e. 2000 hands, whose symbol was
Kailaashae Girimastakae. of Bull and whose reign is fully blissful, may
Nirvrittim Parmaam Labdhvaa, remain victorious always.
Siddhikaantaapatirbabhau. (18) Meeotu& eefJeeere[f levo: (19 De#ejer)-
DeLe&-YeieJeeve $e+<eYeosJe ceeIe Jeoer eewoMe kes efove kewueeMe e: eesOeeefoefjhetved efJeefpele menmee, mJeelceeslLe-meewKeece=leb~
heJe&le mes cees#e eehle kej cegefeheer eer kes heefle nes iees~ heeeb heeecenefve&Meb YeJeYeeeled, mJeelceevecegl= e Jew~~
18. Bhagwaan Rishabhdev attained $ewueeskeeeeheos Oe=lee efveJemeleeehevebleeJeefOe~
Moksha on Maagh Krishaa Chaturdashi efoMeeled eer$e+<eYees me S<e YeieJeeved, ces %eevecelew efeeb~~21~~
from Kailaash Mountain and became the Yah Krodhaadiripoon Vijitya Sahsaa,
Swami of Mukti-Kanya. swaatmotth-Saukhyaamritam.
DeeegelegjMeerleecee, ue#ehetJe&-eceeCeke:~ Paayam Paaymaharnisham Bhav-
bhayaat, Swaatmaanmudhatya Vai.
F#JeekegJebMeYeemJeeved ees, hegosJees hegveeleg ces~~19~~
Trailokyaagrapade Dhritashcha, Nivsat-
Aayushchatursheetyaamaa, Laksh-
yadyaapyanantaavadhi.
poorvaa-Pramaaakah.
Dishyaat Shree Rishabho Sa Aish
Ikshvaakuvanshbhaasvaan Yo, Purudevo
Bhagwaan, Mae Gyaanmatyai Shriyam. (21)
Punaatu Mae. (19)
DeLe&-pees eesOe Deeefo YeeJe keceeX kees MeerIe ner peerlekej
DeLe&-efpevekeer Deeeg eewjemeer ueeKe Je<e& hetJe& nw, pees F#JeekegJebMe
efvele ner Deelcee mes GlheVe megKeheer Dece=le kees yeej-yeej heerkej
kegue kes mete& nQ, Ssmes DeeefoveeLe YeieJeeve cegPes heefJe$e kejW~
mebmeej kes og:Ke mes Deheves Deehekees efvekeeue leerveueeske kes cemleke hej
19. May Aadinaath Bhagwaan, whose
efJejepeceeve nes iees nQ, JeneB Deepe leke Yeer Je Devebleeveble keeue leke
lifetime is 84 lac years Poorva and who is
Jewmes ner efJejepeceeve jnWib es, Ssmes Jes $e+<eYeosJe YeieJeeve cegPe %eeveceleer
the sun of Ikshvaaku Vansha, sanctify me.
kees cees#eue#ceer eoeve kejW~
efmenekejesegib ees, Je=<eYees Je=<euee_ve:~ 21. Rishabhdev Bhagwaan, who has been
peereeled $ewueeskeeveeLeesmeew, meeeoece=leMeemeve:~~20~~ consecrated on the forehead of three Lokas
Dwisahastrakarottungo, Vrishbho today & for all times to come after being
Vrishlaanchhanah. victorious on anger etc.
Jeeyaat Trailokyanaathosau, Syaadvaad- bhaav-karmas, by always realizing the nectar
aamritshaasnah. (20) of the soul again & again and by uplifting
DeLe&-efpevekes Mejerj keer TBeeF& heeBe meew Oeveg<e-oes npeej self from worldly sorrows, may provide me-
neLe (50042000) eceeCe Leer, efpevekee efevn yewue kee Lee Deewj 'Gyanmati' Moksha-Laxhmi (Salvation).
efpevekee Meemeve Dece=lecee nw, Ssmes leerveueeske kes veeLe YeieJeeve - English Version by -
DeeefoveeLe meoe peeJeble nesJeW~ Aryika Swarnmati (Sanghasth)
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (35)
 Fvjves hej GheueyOe nw Deye pewve FvmeeFkeueesheeref[ee
www.encyclopediaofjainism.com
egie keer DeeJeMekeleevegmeej DeeOegefveke heer{er kees efoiecyej
pewveOece& kes mejue mes mejue Deewj keef"ve mes keef"ve efJe<eeeW kee %eeve
eehle kejves nsleg Deehe uee@ie Fve kejW-
Bhajan
www.encyclopediaofjainism.com ceW Deewj GmeceW -Aryika Chandnamati
KeesueW Dehevee Keelee (Create Account)~ yeme, Deehekee keece
Music-Dekh tere samsar ki Halat.......
Meg~ FvemeeFkeueesheere[f ee kee henuee hespe Kegueles ner efnvoer Deewj Fbeif ueMe
oes Version KegueWies~ GmeceW efpeme hej efkeueke kejWies Jen Highest Jain Idol in world of Lord Rishabh deva,
FvemeeFkeueesheere[f ee Kegue peeSiee, DeLee&led efnvoer Deewj Fbeif ueMe ceW Deueie- Om Jai Lord Rishabhdeva.
Deueie oes FvemeeFkeueesheere[f ee nQ~ GveceW mes efpemes osKevee-he{vee nw, Gmes Situated in Mangitungi,
he{s Deewj eefo GmeceW Deehekees keg efueKevee nes, lees GmeceW peekej Ske
on mountain of Rishabhgiriji.
yeej Keelee Keesue uesJeW, efhej oesveeW (efnvoer-Debespeer) ceW Ske ner Account
mes Deehe uee@ie-Fve kej mekeles nQ~ DeLee&led oesveeW ceW Deueie-Deueie Account Guinness book has recorded this Murti Rishabhdeva,
Keesueves keer DeeJeMekelee veneR nw~ efkevleg Gmeer Account mes uee@ie-Fve Om Jai Lord Rishabhdeva.(1)
oesveeW ceW Deueie-Deueie kejvee he[is ee~ Oeeve jns efke Account
Rishabhgiri is man made heaven.
Keesueves ceW Deehekees Dehevee Email osvee DeeJeMeke jnsiee~
FvemeeFkeueesheeref[ee kes nescehespe (Home page) hej cegKe Rishabhdev murti unparalleled.
he= keer esefCeeeB (Main Categories) hej efkeueke kejkes Deehe Many-many tourists tell Jai Lord Rishabhdeva,
efJeefYeVe esCeer kes he= hej hengBe peeSbies~ GveceW mes efpeme esCeer kees Om Jai Lord Rishabhdeva.(2)
Deehe efkeueke kejWies, Gmekee efJe<ee Kegue peeSiee~
Deueie-Deueie efJe<eeeW kees henues Deehe heef{es, hegve: eefo efkemeer Supreme Sadhvi Gyanmati JI,

efJe<ee hej Deehe efueKevee eenles nQ, lees efueKe Yeer mekeles nQ, efkevleg Inspirator of this Murti.
Oeeve jefKees-Fme FvemeeFkeueesheeref[ee ceW keg Yeer efueKeves mes henues She is as Bramhi came to her father Rishabhdeva,
nescehespe hej yeeF Deesj efueKes Dekemej hets peeves Jeeues eMve hej Om Jai Lord Rishabhdeva.(3)
efkeueke kejkes Gmekes meYeer Points "erke mes heef{es~ Gmekes yeeo
efueKeves Deewj GmeceW Dehevee uesKe ekeeefMele ngDee osKeves kes efueS Idol is hundered and eight feet.
Deehekees efkemeer ve efkemeer esCeer mes peg[ vee nesiee~ pewmes-efJeMes<e DeeuesKe, All people bow head in his feet.
peeself e<e, Jeemleg, Mebkee-meceeOeeve Deeefo efkemeer Yeer esCeer ceW peekej Like Wish-fulfil tree is Jinvar Lord Rishabhdeva,
esCeer kes Deboj Deheves efJe<ee kee hespe yeveeFes (Keespe Jeeues yee@keme ceW
Om Jai Lord Rishabhdeva.(4)
efueKekej hegve: mecheeove Jeeues he= hej peekej esCeer kee veece efueKekej
Save kej osves mes hespe yeve peelee nw)~ hespe yeveeves kes yeeo Gmekes We will worship him every day.
mecheeove ceW peekej uesKe efueKeW, GmeceW esCeer kee veece efueKe oW Deewj And destroy Karmas every day.
ekeeefMele kejW (Publish) ee he= menspeW (Save) hej efkeueke Then We can get salvation 'Chandnamati' deva,
kej oW~ yeme, Deehekee uesKe eLeemLeeve ekeeefMele nes peeSiee~ Fme
Om Jai Lord Rishabhdeva.(5)
ekeej Fme FvmeeFkeueesheere[f ee ceW Deehe DeJeMe ner efJeefpe kejkes Dehevee
meneesie eoeve kejWies, Ssmeer DeeMee nw~
FvmeeFkeueesheeref[ee ekeeMeke-efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve-nefmleveehegj
mebheke&-peerJeve ekeeMe pewve (mecevJeeke) cees.-09411025124, Goe ekeeMe pewve (Fbpeerefveej) cees.-09319390338,
(36) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017) (37)
 Yeefe keeJe kes meboYe& ceW
eer ieewlece mJeeceer eCeerle ewleYeefe kee ieefCeveerecegKe Deeefe&kee
eer %eeveceleer ke=le efnvoer heeevegJeeo : Ske meceer#eelceke DeOeeve
Yeefe kes meboYe& ceW DeeeeeeX kes DeefYecele nQ-hetpeeveebiegCesCJeveg-
jeieesYeefe: hetpe heg<eeW kes iegCeeW ceW Devegjeie ner Yeefe nw~ meJee&Le&emf eef
ceW Dee. osJeveefvo kee keLeve nw-Den&oeeeex<eg yengegles<eg eJeeves e
YeeJe efJeMege f egees DevegjeieesYeefe: DeLee&led Den&vle, Deeeee&, Meee
(efpeveJeeCeer) Deewj eJeeve ceW YeeJeefJeMege f ege Devegjeie Yeefe nw~
Deeeee& meesceosJe ves eMeefmleueke echet ceW Yeefe kes meboYe& ceW efueKee
nw-efpevesefpeveeieces megjew lehe:eglehejeeCes meodYeeJeefJeMegef
mecheVeesvegjeies Yeefeeles~ Dele: YeeJe keer efJeMegef mes ege mlees$e ceW Deeeee& mecevleYe osles nQ-
Devegjeie ner Yeefe nw~ efpeme Devegjeie ceW YeeJeeW keer efvece&uelee veneR
nesleer, Jen Yeefe veneR nw~ meebmeeefjke Devegjeie ceW Jeemevee efJeeceeve
jnleer nw Dele: Jen Yeefe veneR nw~
Jeerlejeie YeieJeeve pees mJeeb jeie jefnle nQ, pees jeie kes
leeieves kee GheosMe osles nQ, Gvekes eefle Devegjeie kewmes mebYeJe nw ?
keeeWefke jeie lees kece&yebOe kee keejCe nw~ Deeeee&eer kegvokegvo
meceeOeeve kejles nQ efke Jeerlejeie YeieJeeve ceW efkeee ieee Devegjeie
kece&yebOe kee efkebefeled Yeer keejCe veneR nw~ Gvekes Devegmeej hebehejceser
ceW Devegjeie kejves Jeeuee meceief nes peelee nw~ Fme emebie ceW
Deeeee& eesieervog ves hejceelce ekeeMe ceW mhe efkeee nw-hej mes nesves
Jeeuee jeie ner yebOe kee nsleg nw, mJe ceW nesves Jeeuee veneR~ Jeerlejeieer
hejceelcee hej veneR nw, Deefheleg mJe Deelcee ner nw~ Dele: efpevesv ceW
Devegjeie jKevee Deheveer Deelcee ceW Devegjeie kejvee nw~ mJe ceW jeie
kejves Jeeuee ner cees#eceeieea neslee nw~ efve<keece Devegjeie ceW keceeX kees
yeebOeves keer Meefe veneR nesleer~
efpeveYeefe kee ue#e Deelce-Mege f nw~ Deelcee peye hejceelcee
yevevee eenlee ns, leye Gmekee eejbeYf eke eelve Yeefe kes he ceW ner
neslee nw~ pewveOece& ceW Jeefe keer Gheemevee veneR, iegCeeW keer DeejeOevee
nw~ iegCeeW kes keejCe ner Jeefe keer Gheemevee nw~ iegCeeW keer Gheemevee
kee eeespeve Yeer iegCeeW keer eeefhle nw~ leeJeeLe&met$e kes eejbYe ceW iegCeeW
keer eeefhle kes efueS meJe&%e/Den&vle keer Jebovee keer ieF& nw-
cees#eceeie&me vesleejb, Yeseejb kece&YetYe=leeced~
%eeleejb efJeeleJeeveeb Jevos leodiegCeueyOees~~
pewveoMe&ve ceW Yeefe kee keejCe iegCeesheemevee nw~ eefo hejceelcee
keer Yeefe kejves mes Yee hejceelcee veneR yeve mekelee~ lees Gme
(38) mecei%eeve (peveJejer 2017)
-[e@. esceebo jebJekee, peehegj (jepe.)
Yeefe kee keee eeespeve ?
veeleodYegleb YegJeve Yet<eCe YetleveeLe!
YetlewiegC& ew: YegeJf e YeJevleefcegJevle:~
leguee YeJeefvle YeJelees veveg lesve efkeb Jee,
Yetleeefeleb e Fn veelce meceb kejeself e~~
pewveoMe&ve ceW YeieJeeve efpevesv ve keee& nw, ve Yeesee:, efhej
Yeer Yee keer Yeefe kee Deewefele keee nw ? Fmekee Gej mJeebYet
ve hetpeeeLe&mlJeefe Jeerlejeies, ve efvevoee veeLe efJeJeevle Jewj~s
leLeeefhe les hegCeiegCemce=elf e ve&: hegveeleg efeeb ogejf leebpevesYe:~~57~~
ns veeLe! Deehe Jeerlejeie nQ Dele: Deehekees Deheveer hetpee-
Jevovee mes keesF& eeespeve veneR nw, ve ner efvevoe mes~ keeeWekf e yewj kee
oceve pees efkeee nw~ hegvejefhe Deehekes heeJeve iegCeeW kee mcejCe nceejs
efee kees heehehe keuebke mes nekej heefJe$e yevee oslee nw~
cenekeefJe Oevebpee ves efJe<eehenej mlees$e ceW YeieJeve kees Meg-
efvece&ue, mJeohe&CeJeled yeleeee~ efpemeceW Jeefe kee mJeeb Devegmeej
he efoKeeF& oslee nw~ ohe&Ce keee& veneR nw~ eeefhe pewve oMe&ve ceW
Yeefle kees mee#eeled cegefe kee keejCe veneR ceevee nw lees Yeer Gmekee
cenJe kece veneR~ meeOevee keer eLece Yetecf ekee ceW Yeefe kee Gheeesie
nw~ ceve peye Gheeme keer Deesj Deeke= neslee nw, lees Jen Gmekes ceeie&
kee DevegmejCe kejvee Yeer Dehevee kele&Je mecePelee nw~ Yeefe mes
meeOeke Demele mes meled keer Deesj Deelee nw~ efvece&ue Je efveue Yeefe
hejchejee cegef e kee keejCe nw~ Fmeereuf eS Deveske mevle keefJeeeW ves
Yeefe kees cenJe efoee nw~ efJeJeske ege Yeefe ceveg<e kees DecejlJe
keer Deesj ues peeleer nw~ pees meeOeke eceCelJe keer Ge Yetefcekee ceW
veneR pee mekelee, Gmekes efueS Yeefe mebyeue nw~ cegef eceeie& ceW Yeefe
heeLese nw~
Yeejleere Yeefe keeJe meeefnle ceW meiegCe, efveiegC& e, %eeveeeer-
esceeeeer Yeefe keer efJeefJeOe efJeOeeSb nQ~ Yeefe kes efueS cetefle& hetpee
cee$e Deeuecyeve nw~ Deeuecyeve JeemleJe ceW hejceelcee ner nw~ Yeefe
kee jnme nw-Deheves Gheeme kes eefle Deheves ceve ceW Devegjeie nesvee
Deewj leovegketue efJevee ee YeeJe jKevee-Deelcee mes hejceelcee keer
Deesj peevee~
Debke-7
 eeke=le, mebmke=le, DeheYeMb e SJeb efnvoer Yee<ee ceW pewve Yeefehejke
meeefnle GheueyOe neslee nw~ efJe. keer eLece Meleeyoer ceW Deeeee&
kegvokegvo ves efmeYeefe, egleYeefe, eeefj$eYeefe, eesieYeefe,
Deeeee&Yeefe Deewj efveJee&CeYeefe eeke=le Yee<ee ceW jeer nw~ Fmemes
hetJe& ieewlece ieCeOej mJeeceer ves mebmke=le ceW ewle Yeefe keer jevee
keer~ Fme hej Deeeee& eYeeev ves mebmke=le Yee<ee ceW erkee keer~
Deeeee& eer kegvokegvo ves yeesOe heeng[ SJeb cees#eheeng[ ceW YeefeleJeeW
keer JeeKee keer nw~
efJe. keer efleere Meleeyoer ceW Deeeee& GceemJeeceer ves leJeeLe&met$e
ceW ee, efJevee Deewj JeweeJe=efe mebyebOeer Deveske met$eeW kee efvecee&Ce
efkeee~ GvneWves leerLekej Je veecekece& kes Goe ceW Yeefe kees keejCe
kene nw~ Deeeee& hetpeheeo, Dekeuebke Deewj Deeeee& eglemeeiej ves
Yeefehejke met$eeW keer JeeKee keer nw~ Deeeee& mecevleYe ves
jlvekejC[eeJekeeeej ceW ee, efJevee, JeweeJe=le, efpevesv Deewj
iegYeefe hej leeeflJeke efJeeej efkeee~ Jes Deheves hejer#ee keer kemeewer
hej ner efpevesv kes Yee yeves~
"er Meleeyoer ceW Deeeee& eesieervog ves hejceelce ekeeMe ceW
efme YeieJeeve Deewj Deelcee keer Skehelee efoKeeles ngS Yeefe kee
efveheCe efkeee nw~ Deeeee& eefleJe=<eYe keer efleueeseheCCeefe ce
hW ebekeueeCeke SJeb lelmebyebOeer Yeefe kee JeCe&ve efceuelee nw~ efJe. keer
meeleJeeR Meleeyoer ceW Dee. efMeJekeesef keer YeieJeleer DeejeOevee ceW
pewveYeefeegie meeceeer efceueleer nw~ mlees$e meeefnle lees hetje Yeefe
hejke ner nw~ FmeceW ceeveJe-oe kee mJeeYeeefJeke eJeen nesves mes en
oe kees DeefOeke eYeeefJele kejlee nw~
Yeyeeng mJeeceer kee GJemeiienj mlees$e, Deeeee& mecevleYe
kee mJeebYet mlees$e, Oevebpee kee efJe<eehenej mlees$e, Jeeefojepe kee
SkeerYeeJe mlees$e, nsceev kee Jeerlejeie mlees$e, kegcegoev kee
keueeCe cebefoj mlees$e Deeefo nw~ ceevelegbie mJeeceer kee Yeeecej
mlees$e lees pewve ner veneR pewveslej meceepe ceW Yeer ueeskeefee Yeefehejke
keeJe nw~ Fve Yeefehejke keeJeeW ves mJeeb jeveekeejeW kes meeLe
hee"ke YeeeW kees Yeer Deeheeeflele mebkeeW mes cegefe efoKeeeer nw~
Yeefe kee heue Deelce-MeesOeve kes meeLe ueeskeeshekeejer Yeer
neslee nw~ Yee ceW Deheves DeejeOe keer efvece&ue Yeefe kes meeLe meYeer kes
megKeer nesves keer meodYeeJevee jnleer nw~ efpevesv osJe kes Yee Deheveer
hetpee-Yeefe kes meceeheve ceW meyekes efueS cebieue YeeJevee Yeeles nQ-
#esceb meJe&epeeveeb, eYeJeleg yeueJeeve Oeeefce&kees Yetefce
heeue:.......
pewve meeOeke kee DeeJeMeke <edkeceeX ceW Gheeme kes eefle
iegCeevegjeie Yeer neslee nw~ pees Deelce-efnle kes meeLe ueeske kes efueS Yeer
Ghekeej mJehe nw~ mebeceer meeOeg-mebleeW ceW Deelce MeesOeveeLe& mleJeve,
Debke-7 mecei%eeve (peveJejer 2017)
Jevove, eefleeceCe, meeceeefeke ke=efle kece&, efvejblej eueles jnles
nQ~ De&jeef$e kes Devevlej oes Ie[er Jeleerle nesves hej meeOeg efvee kee
heefjleeie kejkes egleYeefe, Deeeee&Yeefe, eefleeceCe, mJeeOeee,
leerLekej Yeefe, ewleYeefe, hebeceneiegYeefe, meceeefOeYeefe,
meeceeefeke (Deelce-Oeeve) Deeefo efvele efeeeDeeW kees jeef$e-efJeeece
leke kejles ngS Meefe Devegmeej keceeX keer efvepe&je kejles nQ Deewj
meeefleMee hegCe kee yebOe kejles ngS Deheves mebmeej kees yengle ueIeg kej
uesles nQ leLee cees#eceeie& hej Dee{ nes peeles nQ~
ewleYeefe Dehejveece peeefle YeieJeeve mlees$e-
ewleYeefe eer ieewlece mJeeceer kes cegKekeceue mes efJeefveie&le nw~
ieewlece mJeeceer ves YeieJeeve ceneJeerj kes ele#e oMe&ve kej peeefle
YeieJeeve Fve Meyo mes eejbYe kejles ngS mlegefle keer nw~ Jele&ceeve ceW
pewve meceepe keer meJeexe SJeb meyemes eeeerve oere#f ele meeOJeer hejcehetpe
ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer, efpevneWves efpeveOece&
Deewj efpeveeiece keer efJeMes<e eYeeJevee keer nw, efpevneWves eejeW DevegeesieeW
kee leuemheMeea %eeve eehle kej pewve Yetieesue-pecyeterhe, lesjnerhe SJeb
leerveueeske keer jevee kees Oejleer hej meekeej emlegle efkeee nw,
efpevekeer uesKeveer ceW mejmJeleer kee efveJeeme nw~ efpevekeer Denefve&Me
YeJe peerJeeW kes Ghekeej keer YeeJevee jnleer nw, efpevekeer esjCee SJeb
DeeMeerJee&o mes ceebieerlegib eer efme#es$e hej 108 heg YeieJeeve $e+<eYeosJe
keer efJeMeeue cevees%e eeflecee efveefce&le neskej eefleefle nesves pee jner
nw, 400 ebLeeW keer jevee keer nw, Ssmeer hejce efnlekeeefjCeer ceeleeeer
ves ewleYeefe Dehejveece peeefle YeieJeeve mlees$e kee efnvoer ceW
heeevegJeeo efkeee nw~ ceeleepeer ves Deveske mebmke=le ebLeeW kee efnvoer
DevegJeeo efkeee nw~ Deveske efJeOeeve efnvoer ceW jekej meYeer mlej kes
hetpeeefLe&eeW, YeepeveeW kes efueS emlegle kej ceneve Ghekeej efkeee
nw~ Jemlegle: Jele&ceeve ceW yeermeJeeR Meleeyoer ceW hejcehetpe ieefCeveerecegKe
eer %eeveceleer ceeleepeer kee nce meYeer hej hejce Ghekeej nw~ Jes nceW
efvele veJeerve leLeeW mes, eeeerve jnmeeW mes DeJeiele kejeleer nw~
hetpe ceeleepeer keer en YeeJevee jnleer nw efke efkeme lejn mes ceQ
Jele&ceeve ceW meYeer YeJe peerJeeW keer Deeiece kes %eeve mes hetJeeeeeeX keer
JeeCeer mes YeJepeveeW kees efmebef ele keB~ en ceeleeeer keer Densleg keer
Devegkechee nw~
meceJemejCe ceW YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kes Gegib e ceevemlebYe
hej mee#eeled eLecele: oMe&ve kejles ner ieewlece mJeeceer kes cegKe mes
meJe&eLece YeieJeeve kes iegCeieeve ceW ewleYeefe emhegefle ngF-& peeefle
YeieJeeve nsceecYeespe eeej-efJepe=eb Yf eleew~
ieefCeveer Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes MeyoeW ceW-ns
YeieJeved! Deehekes ejCe keceueeW kes veeres osJeieCe mJeCe&ceeer efoJekeceueeW
keer jevee kejles peeles nQ~ efleere ejCe-Decejcegkegeeesod
(39)
ieerCe&eYee heefjegefcyeleew ns YeieJeved! Deehekes eerejCeeW ceW mecemle nceejs Devlemleue kee eYeeJeer Debie yeves, Deheves mecekelJe kees eehle
FvieCe cegkeg Pegkeekej ejCeeW ceW cemleke jKekej vecemkeej kejW~ nceeje cees#eceeie& eMemle Les~ FvneR cebieue YeeJeveeDeeW kes meeLe
kejles nQ~ le=leere Deewj elegLe& ejCe ceW keueg<e oee ceeveesoYeevlee: hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes ejCe keceueeW
hejmhej JewefjCe:~ efJeiele keueg<ee: heeoew eme ehee: efJeMeemeg:~b ceW hegve: hegve: eCeece~
keuegef<ece cevee ceeve mes Gvcele ngS pevcepeele hejmhej ceW Jewjer Ssmes ee osJeer meJe&Yetles<eg efJeeehesCe mebemf Lelee~
ceveg<e Je heMegieCe meYeer Deehekes ejCeeW kee Deeee ueskej JewjYeeJe vecemlemew vecemlemew vecemlemew vecees vece:~~
es[kej hejmhej efJeeeme mes eerefle mes jnles nQ~
ewleYeefe kes elegLe& mes oMece bo leke Den&vle, efme,
Deeeee&, GheeOeee Je meeOeg-hebehejceser, efpeveOece&, efpeveeiece,
Bhajan
efpeveewle Deewj ewleeuee Fve veJe osJeleeDeeW kees vecemkeej efkeee -Aryika Chandnamati
ieee nw-Deeefe&kee ceeleepeer ves Deheves efnvoer heeevegJeeo ceW Fme ekeej Music-Dekh tere samsar ki Halat.......
vecemkeej efkeee nw-
Den&le efmeeeee& GheeOeee, meJe& meeOegieCe megjJebeof le~ Highest Jain Idol in world of Lord Rishabh deva,
ef$eYegJeve Jebeof le hebe hejceieg, veceesmleg legcekees cece meblele~~4~~ Om Jai Lord Rishabhdeva.
Fme efJeOe eCegle hebehejceser, eer efpeveOece& efpeveeiece kees~ Situated in Mangitungi,
efJeceue ewle ewleeuee Jebo,t yegOepeve F yeeseOf e cece oes~~20~~ on mountain of Mangitungi.
11JeW mes 15JeW hee leke ke=ef$ece-Deke=ef$ece efpeve eefleceeDeeW keer Guinness book has recorded this Murti Rishabhdeva,
Jebovee ceW ceeleeeer ves heeevegJeeo cesb cetue mebmke=le heoeW kes YeeJeeW kees
Om Jai Lord Rishabhdeva.(1)
megjef#ele jKee nw~ eLee-
egelf ekej efpeveie=n ceW Deke=ef$ece, ke=ef$ece Deecese egelf eceeve~ Rishabhgiri is man made heaven.
vej megj hetepf ele YegJeve$ee kes, meye efpeve efyecye vecetB iegCeKeeve~~11~~ Rishabhdev murti unparalleled.
ieewlece mJeeceer kes meceeve Deeefe&kee ceeleeeer ves Yeer pevce- Many-many tourists tell Jai Lord Rishabhdeva,
pevce ceW efpeveYeefe keer keecevee keer nw~ efpeve eefleceeDeeW keer Jebovee Om Jai Lord Rishabhdeva.(2)
mes hegCeeeJe kes meeLe hetCe& mebJej Yeer neslee nw~ Deeies kes keeJeeW ceW
Den&vle osJe kees ceneveo DeLee&led ceneleerLe& kes he ceW yeleekej Supreme Sadhvi Gyanmati JI,
mecemle heehekeceeX mes cegefe eener nw~ Inspirator of this Murti.
31 mes 35 leke kes keeJeeW ceW YeieJeeve keer Jeerlejeie cege kee She is as Bramhi came to her father Rishabhdeva,
efJeMes<e JeCe&ve efkeee nw~ Fme ekeej Deeefe&kee ieefCeveer eer %eeveceleer Om Jai Lord Rishabhdeva.(3)
ceeleepeer ves efnvoer heeevegJeeo mes meYeer kees Gheke=le kej efoee nw~
efpevesv osJe keer Yeefe ner ceveg<e kees heehe keceeX mes cege Idol is hundered and eight feet.
kejeleer nw~ en hejceelcee keer Yeefe pener Deelcee keer Glke= All people bow head in his feet.
YeeJevee nw~ Fve YeefeeeW kes DeeejCe mes ve kesJeue meeOeg-meble Like Wish-fulfil tree is Jinvar Lord Rishabhdeva,
Deefheleg meodie=nmLe Yeer cees#eceeie& ceW heeLese kees eehle kejles nQ~ Fve Om Jai Lord Rishabhdeva.(4)
YeefeeeW mes ceveg<e Fnueeske ceW DeYegoe Deewj heejueewekf eke efve:eseme
kees eehle kejlee nw~ We will worship him every day.
Jemlegle: en ewleYeefe Dehejveece peeefle YeieJeeve mlees$e And destroy Karmas every day.
kee heeevegJeeo meeLe& kejkes hetpe Deeefe&kee ceeleeeer ves mecemle Then We can get salvation 'Chandnamati' deva,
ceeveJe meceepe kee hejce Ghekeej efkeee nw~ eer ieewlece mJeeceer kes Om Jai Lord Rishabhdeva.(5)
cegKe keceue mes efve:mmeefjle ewleYeefe ceeleeeer kes ceeOece mes

(40) mecei%eeve (peveJejer 2017) Debke-7

 s. r|I. fit. 3i zFfl qI{Fd ei 40il eIq{I r&rfl q<
lOS IFZ TFTdTq'ElTlTAq TdITtr(FTFIT.F

@tr+H':Hffi@ qRlz lRr q!* inl 6r .rE6 stui.q

(1) *qqftft-qifi-dff ri etrurdfr+{rrq-i*S F6raae{s E?irFrSFTq* ilqFfr crdr$ .qqb erEtz C roegrcrrrronzeu|<
qfrcr6l vfl #q d ffi qv $R d-uldqrcft + ftiq qsrqwoftno pderfqqr6r qrs +{d q* Stn rsRurt (2)q-drdq ffpf,
qmt-.sr (6Rqtw)ii {r$q q-6Fi** eqq gqR *c E?iri<ar6ff Trgitr< *q. *qqft-dR-frd b l-{a ii Tmrr<qo-ssFufqaen
atffqEgrn6l$rfr{Ericsfoc<srt(g)os+svnoraRrsrfrrisfcqR{ii trq qurTdsrff$6d{fr qnqr{drd+ fr ggid+{-fd
eieruC * +{ gtqR*cr#rid 3Trfrtsrrcrdnr{Ei6rd urfron {z or qr6fi 3Trdfrdfuur rqrt Jfi Rflq+ F{s asr613i+6
qrrct:iidRrfrFrs3{rq}d;iibsRr6ffi6{q|qrrrqlt
- *
gdr qr{sdir "*
t *.."
{Iqtqsqe{ -:-g*_'
#*qn-olqr+{ #,i#
-l ",!:::,"--.
qI ...E:;-.-

ftLrq.$.Ei grdrd
-:3*f*"i
silqbar<lifc nFrd3nftt *kiftn Fqqqw
frr'd.fr. d{t b sqdsqii *rs Era|{qttrq-
riqm (c.c.) t G'.ff s-dr66{i rdrcRc
<rsqraff silqrorcl* 6H E?ifrrdftsmq
b g;;dqfrcr+frqd drR-6
atn*3flfr{df,qrdt
z ftsq< zots