9/7/2017 Adalet iin ka ehir yakarsnz?

- Murat Sevin

Ana Sayfa Yazarlar

Murat Sevin

Adalet duygunuzu tatmin etmek iin, ka ehir yakarsnz?

Perembe, 7 Eyll, 2017

Aman tela etmeyin bal okuyunca, ehirleri lan yakmaya da kalkmayn sakn! Bugn
anlatmaya alacam kitabn konusu anlatyor yaznn bal.

Son zamanlarda herhalde en sk iittiimiz kavram, adalet. Mlkn, yani devletin temelinde yer
alan ilke. Adalet ilkesini ekip aldnzda, devleti bir aygt olarak ayakta tutan har ortadan
kalkyor. Kukusuz devlet ad verilen ve insanlk tarihi dnldnde hayli yeni olan
yaplanmann var olabilmesi yalnzca adalet salamas/datmasyla ilgili deil. Devletin,
ezcmle hkim snfn bask ve ynetim aygtnn muhtelif ilevleri sz konusu. Buna mukabil
adalet, devlet eylem ve ilemlerin asgari meruiyetini salamak iin gerekli. Haliyle adalet,
ynetime onay iin gerekli koullardan biri, belki de en kritik olan. Tabii devletler yurttalarn
en ok adalet hizmeti datrken ezme frsat bulur. Bu yzden modern ynetimlerin temelinde
yer alan ve be asrlk gemii olan gler ayrl ilkesi, yarg organlarnn dierlerinden
ayr/bamsz olmasna, hkim yanszlna byk nem verdi. Adalet ilkesinin yalnzca
hkimler deil, dier devlet organlarnca ve hatta bireyler tarafndan da (yatay ilikiler
dzleminde) zenle korunmas gerektii kabul edilirse, bugn tantmaya alacam kitabn
ierii konusunda da epeyce kir vermi olurum herhalde.

Yazar, Heinrich Von Kleist. Eserin ad Michael Kohlhaas. lk basks 2007de yaplm, benim
elimdeki Can Yaynlarndan 2015te km. evirenler, Bilge Uurlar ve Trkis Noyan.

yk basit bir at tacirinin akl almaz adalet arayn anlatyor. Adalet aray deil akl almaz
olan, son derece basit gibi grnen bir hak arama mcadelesinin, adalet duygusu tatmin
edilmediinde varabilecei yeri sergilemesi. Hikye 16nc yzylda geiyor ve kitabn kapanda

http://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2017/09/07/adalet-duygunuzu-tatmin-etmek-icin-kac-sehir-yakarsiniz/ 1/33
9/7/2017 Adalet iin ka ehir yakarsnz? - Murat Sevin

yazd gibi eski bir vakayinameden aktarlm. Kleist,

vakayinameyi 19uncu yzylda edebiyata uyarlam. Eser, bugn
dahi hak aray ve key uygulamalarn sonularn tartmak
asndan, keskin bir eletiri niteliinde. Hukuk nedir, hak nedir,
nasl elde edilir sorular zerinde dnmeyi srdrelim.

Bir tacir Michael Kohlhaas. Kars, ocuklar ve yardmclaryla

birlikte, orta halli saylabilecek yaam sryor. rnek biri, drst,
yardmsever ve alkan. Kitabn ilk sayfasnda deniyor ki; bir
erdemi arya vardrmasayd, dnya onun hatrasn saygyla
anacakt. Fakat adalet duygusu onu haydut ve katil yapt. Ne
denli tahrik edici bir balang, deil mi? Adalet duygusunun
tatmininde arya kamak bir insan haydut yapabilir mi? Olur
mu olur!
Heinrich Von Kleist, Michael
Kohlhaas, Can Yaynlar
yle balar Kohlhaasn tuhaf maceras: Bir gn, yannda
satmaya hazrland salkl atlar olduu halde, memleketi dna yolculua kar. Elbe Nehri
kysna varr ve Saksonya topraklarndaki bir valye atosu kysnda, daha nce hi
rastlamad bir snr bariyeriyle karlar. Bekiden yolu amasn ister. Beki, bu gei
imtiyaznn efendisine (gen Alman soylusu Tronka) hkmdar tarafndan tanndn syler.
Mecbur kalan kahramanmz istenen paray der ve gitmek zereyken bu kez khya tarafndan
durdurulur. Gei belgesi olup olmad sorulur. arr ve yannda byle bir belge olmadn
ancak uygun biimde anlatlrsa temin edebileceini syler. Khya, hkmdarlk izin belgesi
olmadan snr geemeyeceinde srarldr. Ya geri dnecek ya da parasn deyerek gei
belgesi edinecek. Kohlhaas can skkn bir biimde asilzadeyi grmek ister ve yanna gider.
Makul gereke ve iddialarnn hibiri kstaha davranan asilzadeyi ikna edemez. Gei belgesi
edineceine sz vererek bir kereye mahsus geiini talep eder. Asilzade bu talebi, bir eyleri
rehin brakma karlnda kabul eder. Rehin braklacak olan atlardr. Satmak zere gtrd
atlar! Bu hakszlk ve kstahlk karsnda aresiz kalr, atlarn rehin brakr. te bu balangla
birlikte Kohlhaasn altn terazisi nezaketindeki adalet duygusuna da tank olmaya balyoruz.
Eserin bandan sonuna dek. Kohlhaas, bana gelen her felakette ncelikle karsndakinin
hakl olabilecei noktalar hesaba katarak, ona (onlara) kar adil davranmama ihtimalini
dlamamaya aba harcyor. Okuyucuyu zaman zaman yoran ve dorusu sinirlendiren bir
hassasiyete sahip. Buna mukabil, eserin bu kadar uzun sre gncel kalabilmesinin nedeni de
bu kukusuz.

http://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2017/09/07/adalet-duygunuzu-tatmin-etmek-icin-kac-sehir-yakarsiniz/ 2/33
9/7/2017 Adalet iin ka ehir yakarsnz? - Murat Sevin

Her durumda mutlak/dnsz biimde adil olana ulamaya alan biri Kohlhaas. Hak
arayndaki titizlik, dn yolunda brakt atlar bulamadnda onu ileden karan titizlik.
Gelir bakar ki, rehinden almaya geldii atlar onun besili hayvanlar deil, aksine ie koulmu,
zay am, salksz atlardr. Sinirlenir hakl olarak. Asilzade kstahlklarn srdrnce,
kahramanmz da atlar iin kederlenmeyi brakr ve Hakkn almay bileceini vurgulayarak
oradan uzaklar. te adalet aray ile birlikte yryen intikam yolculuu da byle balar.
Ancak altn defalarca izmekte yarar var; Kohlhaasn balatt ve yazarn haydutluk olarak
adlandrd eylemler, onun yol boyunca adalet arayndan bir an dahi sapmasna izin
vermiyor. lgilenmesi iin atlarnn yannda brakt ve feci bir muameleye maruz kalan ua,
yine ayn sorun nedeniyle yitirdii kars ve salkl brakp perian halde bulduu atlar iin,
adaletin yeniden tesis edilmesi. Gsterdii diren ve bir ilkenin peinden giden hali, hakikaten
etkileyici.

Adalet araynda bavurabilecei tm hukuksal/yasal yollar deniyor Kohlhaas. Yasalarn

kendisine are olacandan kukusu yok, nk hakl ve yasalarn haklnn yannda olduu
dncesine yrekten sadk. Kitab okuyacanz umduum iin burada tm bavurular
anlatmayacam tabii. Mesele u ki bavurular, akl almaz biimde ve yasa uygulayclarnn
ou zaman haklnn deil glnn yannda olduu gereini bir kez daha ifa eden
davranlar nedeniyle sonusuz kalyor ya da umduunu bulamyor. Kohlhaasn yasalara
duyduu gven ve zel yaamyla adalet ilkesi arasnda kurduu ba en iyi anlatan
ifadelerinden biri u olabilir. Karsna artk evini satmak istediini sylediinde, Lisbethin
Neden evini satmak istiyorsun? endieli ve kzgn sorusuna u yant verir: nk ben, sevgili
Lisbeth, benim haklarm korumak istemeyen bir memlekette kalmak istemiyorum. Eer
tekmeleneceksem, insan olmaktansa kpek olmay tercih ederim.

Bir sre sonra kars da ldrlnce (cenaze gn olumsuz hkmdarlk karar da ular!) artk
intikam almak gerektiine karar veriyor. Kohlashaasn intikama karar verii de, bir hukuk
yorumuyla mmkn olur. Kzgn at taciri ve karsn kaybetmi koca, toplumu/devleti ile
arasnda yaplm szlemenin bozulduuna karar verir. Toplum szlemesi bir kez ihlal
edildiinde ve topluluun kurallar artk onu koruyamadnda, szlemeye bal olan
zgrln yerini, szlemeyle vazgetii doal zgrl alr. Artk hakkn kendi bileinin
gcyle alacaktr. te bu doal hakkna dayanarak asilzadeye bir mektup yazar ve onu atlarn
gn iinde geri getirip eski salklarna kavuturmak iin gerekenleri yapmaya mahkm
eder. Yant elbette bekledii gibi olmaz ve iddetli alma gnleri, bundan sonra balar.
Kohlhaasn giderek artan iddeti, byyen hreti, yoluna ezilmilerin byk sevgisi ve
desteini kazanarak devam edii, cinayetler, yaklp yklan kasaba ve ehirler, korku iindeki
Sakson soylular. Ve tm bu lgnlk anlarnda Kohlhaas, her aamada adaleti bir kez daha

http://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2017/09/07/adalet-duygunuzu-tatmin-etmek-icin-kac-sehir-yakarsiniz/ 3/33
9/7/2017 Adalet iin ka ehir yakarsnz? - Murat Sevin

talep etmekten vazgemez. Derdi tasas yakp ykma deil, asilzadenin kendisine yapt
adaletsizliin giderilmesidir, hepsi bu!

Eserin belki de en dikkat ekici yanlarndan biri, Protestanln kurucusu (ve kukusuz
burjuvazinin ok sevdii din adam!) Martin Lutherin, Kohlhaas yeniden insani dzene
ekmeye davet eden bir mektubu Saksonyann tm ehir ve kasabalarna astrmas. Ve tabii
ardndan, karlamalar. Bu sahne, saf bir adalet araycsnn, messes nizamn diniyle
karlamas bakmndan son derece arpc. Kohlhaas adaletin klcn kullanmak zere
gnderilmi zanneden haddini bilmez adam ifadesiyle tanmlayp onu ahret gnyle uyarr
Luther. Kohlhaas bu yazy okuyunca beyninden vurulmua dner ve Lutheri (zorla da olsa!)
grmeye gider. Lutherin dzen koruyuculuuna kar verdii u yant aktarmadan geemem:
Kanunun korumasndan yoksun braklan, ben devlet topluluunun dna atlm sayarm!
nk benim huzur ve bar iinde zanaatm uygulayabilmem iin bu koruyuculua ihtiyacm
var, hatta ite bu yzden de emeimle kazandm her eyle birlikte bu toplulua snyorum.
Bunu kim benden esirgerse, beni sszln vahiliine doru itmi olur, ite o kii, sizin de inkr
edemeyeceiniz gibi, kendimi koruyacam silah elime vermi olur.

Kohlhaasn adalet aray devam eder. Sonunda, talepleri kabul edilir, istediini alr. Aldnda,
yaptklarnn bedelini de i huzuruyla demeye hazrdr artk.

Egemen olann acmaszl, pervaszl ve bir asinin adaleti zedeleyen karsnda sergiledii
kararllk. Talebi, yalnzca atlarnn salkl bir biimde iadesi ve kendisine bunlar yapan
asilzadenin cezalandrlmas. Memleketi ve yasalar ile ban koparmamas, ezcmle,
szlemeye sadakat gstermesi iin beklentisi, yalnzca ama yalnzca adaletin yeniden tesis
edilmesi.

Adalet araynda katlanlabilecek sknt ve gsterilecek zverinin snr nedir? Toplumunuz ile
banzn kopmamas, hangi ilkenin yaamasna bal? Byle bir ilkeniz var m?

Murat Sevin kimdir?

stanbul'da dodu. 1988'de Mlkiye'ye girdi. 1995 ylnda ayn kurumda Siyaset Bilimi yksek
lisansna balad ve 1995 Aralk aynda Anayasa Krss asistan oldu. Anayasa hukuku ve
tarihi konusunda makaleler ve bir iki kitap yaynlad. Radikal ki ve Diken'de ok sayda yaz
kaleme ald. 7 ubat 2017 gecesi yzlerce meslektayla birlikte OHAL KHK'si ile Anayasa ve
hukukun bilinen ilkelerine aykr bir biimde kamu grevinden atld.

YAZARIN DER YAZILARI

Kedeki taburede oturan, gzel gzl kadn

Sal, 29 Austos, 2017

Attrmann en ideal ehri...

http://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2017/09/07/adalet-duygunuzu-tatmin-etmek-icin-kac-sehir-yakarsiniz/ 4/33