Sie sind auf Seite 1von 3

PODZIA LITERATURY WSPCZESNEJ

Literatura wspczesna rozwija si wielonurtowo i wielokierunkowo, std jej jednoznaczny podzia


jest w zasadzie niemoliwy. Wikszo historykw literatury proponuje podzia umowny, oparty na
przeomowych wydarzeniach historycznych. Jednak i tutaj nie ma cakowitej zgodnoci. Najczciej
prbuje si dokona podziau polskiej literatury wspczesnej na nastpujce okresy:
1939-1945 - literatura wojny i okupacji;
1945-1948 - "wit pokoju", euforia po zakoczeniu wojny;
1949-1955 - socrealizm (realizm socjalistyczny);
1956-1968 - przeom padziernikowy, okres "naszej maej stabilizacji";
1968-1980 - okres propagandy sukcesu (do wydarze sierpniowych i powstania "Solidarnoci");
1981-1994 - okres obejmujcy tak rne wydarzenia, jak: stan wojenny, upadek komunizmu, by to
okres powstawania literatury Polski suwerennej.

TO HISTORYCZNE POSZCZEGLNYCH ETAPW ROZWOJU LITERATURY POLSKIEJ


1939-1945 - literatura wojny i okupacji: Okres ten rozpoczyna data 1 IX 1939 r., dzie wybuchu
II wojny wiatowej, koczy za wyzwolenie ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej - na wschodzie
kraju jest to rok 1944, na pozostaym obszarze - 1945. Wojna postawia przed literatur nowe
problemy, wytyczya nowe kierunki rozwoju. Jedni twrcy emigrowali na Wschd (Wadysaw
Broniewski, Aleksander Wat, Gustaw Herling-Grudziski), inni na Zachd, do Francji, a po kapitulacji
Parya do Anglii (Antoni Sonimski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisaw Baliski) lub do USA
(Jan Lecho, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyski). I wreszcie ogromna cz twrcw zdecydowaa
si na pozostanie w kraju (Leopold Staff, Zofia Nakowska, Maria Dbrowska, Jarosaw Iwaszkiewicz,
Czesaw Miosz).
Literatura wojenna jest bardzo bogata, choby dlatego, e tworzyy j tak rne pokolenia pisarzy i
poetw: debiutujcy jeszcze w Modej Polsce L. Staff, czoowi poeci dwudziestolecia (skamandryci) i
wreszcie najmodsze pokolenie "Kolumbw" (T. Gajcy, K.K. Baczyski). Rwnie losy Polakw na
emigracji byy rne. Cz dostaa si do niewoli sowieckiej (do wizie - A. Wat, W. Broniewski; do
agrw G. Herling-Grudziski, B. Obertyska), niektrym udao si pniej opuci Rosj wraz z armi
gen. Andersa (W. Broniewski, G. Herling-Grudziski). Cz z nich wrcia z Zachodu tu po wojnie (J.
Tuwim), inni zostali za granic do koca ycia (J. Lecho).
1945-1948 - wit pokoju, euforia po odzyskaniu niepodlegoci: by to okres, kiedy w Polsce
formowaa si nowa wadza, nowy ustrj. Trwaa jeszcze spontaniczna rado z faktu, e Polska jest
wolna. Dominowaa literatura faktu (Z. Nakowska, G. Herling-Grudziski), pojawiy si prby
opisywania czasu okupacji i zmian, jakie przyniosa w psychice i wiadomoci ludzi, ktrzy j przeyli.
(J. Iwaszkiewicz, T. Borowski). Powstaway take wane dziea poetyckie (Cz. Miosz) i dramatyczne
(L. Kruczkowski, J. Szaniawski).
Tymczasem w polityce trwaa bezwzgldna walka komunistw z przeciwnikami ustroju
narzuconego si, czego efektem bya krwawa likwidacja antykomunistycznej opozycji. 15 grudnia
1948 r. doszo do poczenia PPS i PPR - powstaa, majca monopol wadzy, PZPR.
1949-1955 - socrealizm (realizm socjalistyczny): Wydarzeniem, ktre rozpoczyna ten okres by
zorganizowany w styczniu 1949 r. IV Zjazd Zwizku Zawodowego Literatw Polskich w Szczecinie.
Proklamowano wtedy jako obowizujcy w literaturze i jedynie suszny realizm socjalistyczny.
Oznaczao to narzucenie twrcom bardzo cisych norm i regu, ktrych nieprzestrzeganie mogo
spowodowa zniknicie dzie niepokornego pisarza z ksigar i wykluczenie go z ycia literackiego.
Powstaway gwnie powieci bardzo sabe pod wzgldem artystyczno-literackim, tzw. produkcyjniaki,
tworzone na wzr radzieckiej powieci socrealistycznej. W tym czasie w Polsce panowa terror
polityczny, okrelany mianem czasw stalinowskich. Pisarze zachowali si bardzo rnie. Jedni ulegli,
albo uwierzyli komunistom (A. Wayk, W. Woroszyski, W. Broniewski), inni postanowili pisa ,do
szuflady, czyli nie drukowa pisanych przez siebie utworw (Z. Herbert). Ju w 1947 r. londyski
Zwizek Literatw Polskich na Obczynie postanowi, e pisarze emigracyjni nie bd wydawa
swoich utworw w kraju, gdzie panuje komunistyczna niewola. Tym samym dokona si podzia
polskiej literatury na krajow i emigracyjn. Zapowied koca socrealizmu pojawia si wraz ze
mierci Stalina (1953), lecz pierwszymi zwiastunami zmian stay si: wydanie Poematu dla dorosych
A. Wayka i zgoda cenzury na wystawienie Dwch teatrw J. Szaniawskiego (oba wydarzenia miay
miejsce w 1955 r.).
1956-1968 - przeom padziernikowy, okres "naszej maej stabilizacji": Ten okres rozpocz
zorganizowany w pierwszej poowie 1956 r. XX Zjazd KPZR, na ktrym Nikita Chruszczow wygosi
referat, w ktrym potpiono tzw. kult jednostki (Stalin) i jego nastpstwa, ktre nazwano "okresem
bdw i wypacze" (czasy stalinowskie). W Polsce, w czerwcu 1956 doszo w Poznaniu do wystpie
i manifestacji spoeczestwa (padli zabici), w padzierniku za tego roku odbyo si VIII Plenum
PZPR, na ktrym zasygnalizowano zagodzenie kursu partii. Do wadzy wrci Gomuka, ktry, cho
niechtny inteligencji, zezwoli na niezaleny od PZPR rozwj literatury i sztuki. To wtedy powstay
m.in.: inteligencki Klub Krzywego Koa, Studencki Teatr Satyrykw, Piwnica pod Baranami, teatr Bim-
Bom, kluby jazzowe. W tym czasie debiutowao pokolenie twrcw tej rangi, co: M. Biaoszewski, Z.
Herbert, S. Grochowiak, M. Hasko.
Do szybko jednak zaczy si przeladowania myli niezalenej (aresztowanie kardynaa
Wyszyskiego, przejcie "Tygodnika Powszechnego" przez komunistyczno-faszyzujcy PAX,
likwidacja studenckiego pisma "Po Prostu"). W latach 60. zlikwidowano Klub Krzywego Koa, cenzura
coraz gbiej ingerowaa w literatur, cz utworw objto zakazem druku. Jako protest czoowi
intelektualici polscy (m.in. M. Dbrowska, A. Sonimski, P. Jasienica, J. Andrzejewski, W.
Tatarkiewicz, M. Wakowicz, K. Estreicher) napisali w marcu 1964 r. do premiera Cyrankiewicza tzw.
List 34. W tym czasie nastpiy pewne oznaki polepszenia sytuacji gospodarczej kraju, co wielu
Polakw odczytao jako sukces systemu i kres wasnych ambicji. Znalazo to take odbicie w
literaturze, gdzie dominowaa proza, okrelana mianem "maego realizmu" - twrczo bez wikszych
ambicji artystycznych czy politycznych (Rewicz dosadnie okrela ten stan, w jakim znalazo si
polskie spoeczestwo, tytuujc jedn ze swoich sztuk Nasza maa stabilizacja).
Przeom nastpi w marcu 1968 r. (zakaz wystawiania Dziadw w reyserii Kazimierza Dejmka
wydany przez Gomuk z powodu protestu ambasady radzieckiej przeciwko rzekomo antyrosyjskiej
wymowie dramatu). Wydarzenie to stao si pretekstem do licznych (gwnie studenckich) manifestacji
ludzi niezadowolonych z braku swobd obywatelskich i politycznych. Wystpienia te zostay brutalnie
stumione przez milicj i ORMO, komunistyczna wadza signa te po wulgarne hasa antysemickie.
Aresztowani zostali m.in. Adam. Michnik i Jacek Kuro, pniejsi wspzaoyciele KOR. Okoo 1968 r.
do gosu doszo nowe pokolenie twrcw, okrelane mianem "Nowej Fali" (A. Zagajewski, S.
Baraczak, R. Krynicki, E. Lipska).
1968-1980 - okres propagandy sukcesu (do wydarze sierpniowych i powstania "Solidarnoci"):
Pierwszym wanym wydarzeniem stay si krwawe wydarzenia grudniowe 1970 r. w Gdasku, ktre
doprowadziy do odejcia Gomuki i przejcia wadzy w Polsce przez ekip Gierka. Po krtkotrwaej,
kolejnej zreszt, "odwily" rozpocz si okres tzw. propagandy sukcesu. Pozorne polepszenie sytuacji
ekonomicznej kraju i podniesienie stopy yciowej spoeczestwa okupione zostao gigantycznym
zadueniem Polski na Zachodzie i ogromnym uzalenieniem polityczno-gospodarczym od ZSRR. W
czasie, gdy w oficjalnych rodkach masowego przekazu informowano o sukcesach gospodarczych,
ekonomicznych i cigym rozwoju, coraz mocniejsze staway si cenzura i PZPR. Do licznych
protestujcych rodowisk twrczych doczyli robotnicy, co w kocu doprowadzio do powstania w
sierpniu 1980 r. NZSS "Solidarno". W literaturze lat 70. uformowao si kilka nurtw: wiejski (E.
Redliski Konopielka), kresowy (T. Konwicki Bohi, Cz. Miosz Dolina Issy), ydowski (Julian
Stryjkowski Austeria).
1981-1994 - stan wojenny, upadek komunizmu, literatura Polski suwerennej: Przemiany
demokratyczne zostay zahamowane wprowadzeniem przez junt wojskow generaa Jaruzelskiego
stanu wojennego 13 XII 1981 r. Wikszo dziaaczy "Solidarnoci" internowano, doszo do masakry
protestujcych robotnikw z kopalni "Wujek" przez ZOMO. Powstao podziemie literackie, coraz
powszechniejszy sta si tzw. drugi obieg. System komunistyczny chyli si ku upadkowi. W 1989 r.
odbyy si pierwsze wolne (w czci) wybory do Sejmu i Senatu. W ich wyniku wadz przejy
rodowiska dawnej opozycji. Cenzura zostaa zlikwidowana, straci znaczenie podzia na literatur
krajow i emigracyjn.

POKOLENIA LITERACKIE WSPCZESNOCI

POKOLENIE REPREZENTANCI OMWIENIE


Cz. Miosz, J. Andrzejewski,
pokolenie artystw urodzonych ok. 1910 r.,
Pokolenie 1910 r. T. Parnicki, H. Malewska, K.
debiutowali jeszcze przed 1939 r.
Brandys
artyci urodzeni ok. 1920 r., nazwa pochodzi od
K.K. Baczyski, T. Gajcy, R.
tytuu powieci R. Bratnego Kolumbowie rocznik 20;
Bratny, W. Szymborska, M.
Pokolenie Kolumbw przeyciem pokoleniowym bya dla tych pisarzy
Biaoszewski, Z. Herbert, T.
wojna, okupacja, powstanie warszawskie; wojna
Rewicz
staa si dla nich czasem apokalipsy spenionej
generacja urodzonych w latach 1925-1930; w
Pokolenie T. Konwicki, W. Woroszylski,
latach 40. i 50. poparli now wadz, a w swojej
"pryszczatych" A. Braun, W. Wirpsza
twrczoci realizowali doktryn socrealizmu
pokolenie urodzonych w latach 1930-1935,
M. Hasko, H. Powiatowska, debiutujcych ok. 1956 r.; nazwa pochodzi od tytuu
Pokolenie '56 -
S. Mroek, E. Bryll, T. warszawskiego czasopisma literacko-artystycznego
pokolenie
Nowak, M. Nowakowski, S. "Wspczesno"; wsplne dla tego pokolenia byo
"Wspczesnoci"
Grochowiak poczucie zagubienia, bunt wobec socjalistycznej
rzeczywistoci
artyci urodzeni w 1. 1945-1950, przeyciem
pokoleniowym byy dla nich wydarzenia marca '68
E. Lipska, S. Baraczak, A.
Pokolenie '68 - Nowa (wiec studentw UW protestujcych przeciwko
Zagajewski, R. Krynicki, J.
Fala zdjciu Dziadw, w reyserii K. Dejmka i
Kornhauser
relegowaniu z uczelni A. Michnika i H. Szlajfera,
zakoczony brutaln interwencj milicji)
pokolenie urodzonych ok. 1950 r.; ich przeycie
pokoleniowe to wydarzenia czerwca '76
J. Polkowski, P. Huelle, B.
Pokolenie '76 (spontaniczne strajki robotnikw w caym kraju,
Maj, T. Jastrun
brutalne interwencje milicji, 23 wrzenia powstanie
Komitetu Obrony Robotnikw KOR)

Das könnte Ihnen auch gefallen