Ροβήρος Μανθούλης

Γράμμα στη Μελίνα

 ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΠΟΥ

Δ Θειίλα ήηαλ 7 ρξνλώλ όηαλ ζθέθηεθα λα

θαηαγξάςσ απηά πνπ κνύξζε λα ηεο εμηζηνξώ ηα
Ξαββαηνθύξηαθα πνπ πεξλνύζε καδί καο. Οα κπιά-
κπια ηνπ παππνύ, όπσο ηα ιέγακε.

Ήμεξα όηη δελ επξόθεηην λα ηηο δηαβάζεη

ακέζσο ηηο «Βπηζηνιέο» κνπ απηέο. Βιπίδσ λα ηηο
δηαβάζεη επηηέινπο ζήκεξα. Βίλαη 14 ρξνλώλ πηα. Οη
είλαη 10 επηζηνινύιεο, πνπ ζθνπόο ηνπο είλαη λα
πξνεηνηκάζεη έλα παηδί γηα ην ιεμηιόγην πνπ ζα
ζπλαληήζεη θαζώο ζα κπαίλεη ζηγά-ζηγά ζηελ
εθεβεία ; Ζαη ζα βξίζθεη κπξνζηά ηνπ ιέμεηο θαη
νξνινγίεο θνξηηζκέλεο κε απξόζηηε ζεκαζία ; Ξην
θάησ-θάησ, έλα απιό θνπβεληνιόη είλαη. Αελ είλαη
δα θαη νη 10 Βληνιέο !

Θάεο, 2010

Ν.Θ.
 Γράμμα στη Μελίνα

Γιπθηά κνπ,

Ξπλνςίδσ, όπσο ζνπ ππνζρέζεθα, όι΄απηά

πνπ βηαδόκνπλ λα ζνπ πσ, πνπ ζνπ είπα θαη πνπ
ίζσο δελ πξόιαβα λα πσ, ηα ηειεπηαία
Ξαββαηνθύξηαθα πνπ πεξάζακε καδί. Αελ είζαη
ππνρξεσκέλε λα κε δηαβάζεηο ηώξα ακέζσο. Θα
κπνξείο λα δηαβάζεηο ηα δέθα κνπ γξάκκαηα - κε ηα
κπια κπια ηνπ θιύαξνπ παππνύ ζνπ – ζε 5 ή 6
ρξόληα. Ή θαη αξγόηεξα, αλ ζεο.

Επιστολή Πρώτη, πρώτα μπλά-μπλα

Θα είζαη εθηά ρξνλώλ ηνλ Ώύγνπζην. Οα
ρξόληα πεξλάλε γξήγνξα. Ρηεο αθόκα γελλήζεθεο
θαη ζε βιέπσ πνπ αξρίδεηο λα ηξηγπξλάο ζηνλ θόζκν
ησλ κεγάισλ. Ξην… ηζίξθν ησλ κεγάισλ, ζα
κπνξνύζακε λα πνύκε. (Γηαηί θη‟ εκείο ¨λνύκεξα¨
είκαζηε, εκείο νη ελήιηθεο δειαδή, ηη λνκίδεηο...).
Έκαζεο ινηπόλ μαθληθά πσο ππάξρνπλ αζηξνινγηθά
δώδηα ! Ζαη κάιηζηα θηλέδηθα.

- ¨Πνην είλαη ην δώδηό ζνπ ην θηλέδηθν, παππνύ ;¨

κε ξώηεζεο πξνρηέο.

Ξίγνπξα ζα λνκίδεηο πσο όινο θόζκνο γλσξίδεη

ην θηλέδηθν δώδηό ηνπ. Β ινηπόλ, ηδέα δελ έρσ ! Αελ
μέξσ θαιά-θαιά πνην είλαη ην θαλνληθό κνπ… Οα
δώδηα, μέξεηο, είλαη έλα είδνο δηαζθέδαζεο. Θηα
απαζρόιεζε ηνπ ειεύζεξνπ ρξόλνπ, όπσο ιέλε.
Ζάηη ζαλ νλεηξηθόο ηνπξηζκόο αλάκεζα ζηνλ θόζκν
ησλ αζηεξηζκώλ. Οα όλεηξα δελ απαγνξεύνληαη.
Μεξπαηάκε κέζα ηνπο εληειώο ειεύζεξα. Λη
πεξίπαηνη, νη ςπραγσγίεο, θαη ηδίσο ηα όλεηξα δελ
θάλνπλ θαλέλα θαθό ζηελ αλζξσπόηεηα, αιιά εγώ
ηα δώδηα δελ ηα πάσ.

Λ αζηεξηζκόο ν δηθόο κνπ είλαη ε Μνίεζε. Μνπ

ζεκαίλεη ¨δεκηνπξγία¨, από ην ξήκα ¨πνηώ¨,
θηηάρλσ, δεκηνπξγώ, π.ρ. έλα πνίεκα είλαη κηα
δεκηνπξγία. Έηζη νλόκαζαλ ηνπο ζηίρνπο ησλ
ηξαγνπδηώλ νη Ώξραίνη καο πξόγνλνη. Γηαηί ζηελ
αξρή κόλν ηξαγνπδνύζαλ ηα πνηήκαηα. Ζαη κάιηζηα
κε ηε ζπλνδεία κνπζηθήο. Θε πλεπζηά ή κε έγρνξδα
όξγαλα, ή θαη κε ηα δπν. Μνιύ αξγόηεξα ηα
απάγγειλαλ κνλάρα. Δ ¨Λδύζζεηα¨ γηα παξάδεηγκα
ήηαλ ηξαγνύδη. Ώπό ηνπο Έιιελεο πήξαλ ίζσο θαη
ηηο κηζέο ιέμεηο ηνπο νη Ηαηίλνη -δειαδή νη Νσκαίνη-
θαη από θεη πέξαζαλ ζηηο άιιεο δπηηθέο γιώζζεο,
ζηα ηηαιηθά, ζηα γαιιηθά, ζηα ηζπαληθά, ζηα
πνξηνγαιηθά, ζηα αγγιηθά, ζηα γεξκαληθά, θιπ. Θηα
ηέηνηα ιέμε είλαη θαη ε ¨Μνίεζε¨ θαζώο θαη ην
¨Μνίεκα¨, γηα ηα νπνία κηιάγακε. Ξηα ηηαιηθά
έγηλαλ Poesia θαη Poema. Ξηα γαιιηθά, Poésie θαη
Poème. Ξηα αγγιηθά, Poetry θαη Poem θ.ν.θ. Ζαη ν
¨Μνηεηήο¨, θπζηθά, ιέγεηαη αληηζηνίρσο: Poeta,
Poète θαη Poet,

Έλαο κεγάινο πνηεηήο κηαο παιαηόηεξεο

επνρήο, Αάληεο νλόκαηη (ηηαιηθά Dante)
νπκαληζηήο πξηλ αθόκα γελλεζεί απηόο ν όξνο ζηελ
Ώλαγέλλεζε (αλ έρεηο αθνύζεη γη΄απηήλ)
θαληάζηεθε (θαη έγξαςε, δειαδή) κηα ¨Θεία
Κωκωδία¨, όπσο ηελ είπε. Αειαδή ¨ζετθή¨.
Αειαδή, κηα δηθή ηνπ ¨Οδύζζεηα¨. ΋ρη ζηηο
ζάιαζζεο ησλ αλζξώπσλ, αιιά ζηνπο νπξαλνύο
ηνπ Θενύ. Λ Λδπζζέαο πίζηεπε ζε πνιινύο ζενύο –
όπσο όινη νη Ώξραίνη Έιιελεο- ν Αάληεο πίζηεπε
ζ΄έλα ζεό γηαηί ήηαλ Ρξηζηηαλόο. Έγξαςε κηα
Λδύζζεηα πνπ ηνλ πήγε από ηελ Ζόιαζε ζην
Ζαζαξηήξην θαη από ην Ζαζαξηήξην ζηνλ
Μαξάδεηζν. Φαληαζηηθά όι΄απηά γηαηί θαλείο δελ
πήγε, ή ηνπιάρηζην δελ γύξηζε, από θεη πάλσ λα
καο πεη αλ ππάξρνπλ. Θόλν ν Αάληεο γύξηζε. Ξην
πνίεκα, όρη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα.

Οώξα γηαηί ηελ είπε ¨Ζσκσδία¨ έζησ θαη

¨ζεία¨; Γηαηί ζηε Απηηθή Βπξώπε, απηό πνπ εκείο νη
Έιιελεο ιέκε ¨θσκσδία¨ απηνί ην ιέλε ¨θσκηθό
έξγν¨. Ώπό κηα επνρή θαη ύζηεξα άξρηζαλ λα ιέλε
Κωκωδία (comedia, comédie) ηελ παξάζηαζε, ην
ζεαηξηθό έξγν ελ γέλεη θαη ην ζέαηξν. Ον
γλσζηόηεξν ζέαηξν ζηνλ θόζκν –πνπ θξαηάεη από
ηελ επνρή ηνπ Θνιηέξνπ- είλαη ε Comédie
Française, ζην Μαξίζη. (Άιιε κηα ειιεληθή ιέμε,
Κωκωδία. Έξρεηαη από ηνλ θώκν, ηα ¨πάξηη¨, ηνπο
θώκνπο, πνπ έθαλε ν Αηόλπζνο –ν αξραίνο ζεόο ηνπ
θξαζηνύ- κε ηελ παξέα ηνπ, ηνπο Ξαηύξνπο).

Λ Αάληεο είρε γηα ηνπξηζηηθό νδεγό έλαλ άιιν

δηάζεκν Ηαηίλν πνηεηή, ηνλ ΐηξγίιην (Vergilius).
Ώπό ην ηαμίδη απηό, απηό πνπ κνπ έθαλε εληύπσζε
ήηαλ όηαλ ηνλ πήγε ηνλ Αάληε ν θίινο ηνπ λα δεη
ην ρεηξόηεξν κέξνο ηεο Ζόιαζεο, κε ην
πεξηζζόηεξν ζεηάθη θαη ηηο αθόξεηεο ηηκσξίεο !
¨Πίζω από απ΄ απηήλ ηελ πόξηα¨, ηνπ ιέεη ν
ΐηξγίιηνο, ¨είλαη νη ρεηξόηεξνη απ΄όινπο, απηνί πνπ
δελ έρνπλ θάλεη νύηε θαιό oύηε θαθό ζηε δωή
ηνπο, δειαδή νη Οσδέηεροι!». Αειαδή, απηνί πνπ
βιέπνπλ ηα ηξέλα λα πεξλνύλ, ζαλ ηηο αγειάδεο -
ζα ιέγακε ζήκεξα. Μνπ δηαζθεδάδνπλ ραδεύνληαο
ηα άζηξα. ΐιέπεηο, ρξεηάδεηαη πξνζνρή κε ηηο
δηαζθεδάζεηο. Θπνξεί λα απνβνύλ επηθίλδπλεο.
Άιιν ε Ώζηξνλνκία θη΄άιιν ε αζηξνινγία. Δ κία
είλαη επηζηήκε πνπ παξάγεη έξγν, ε άιιε είλαη
ςπραγσγία θαη παξάγεη ζπκβνπιέο. (Ζαιέο είλαη θαη
νη ζπκβνπιέο κεξηθέο θνξέο !)

Καλαδηαβάδσ όζα έγξαςα πην πάλσ θαη ιέσ

κέζα κνπ ¨Παλαγία κνπ, ε Μειίλα ζα θάλεη έλα
ζωξό εξωηήζεηο ηελ άιιε θνξά. Πξέπεη λα βξω
απαληήζεηο κε ηηο θαηάιιειεο ιέμεηο. Πνπ λα ηηο
θαηαιαβαίλεη. Είλαη θνβεξό όηαλ ζθέθηεζαη πόζν
απνκαθξπλόκαζηε από ηνλ θόζκν ηωλ παηδηώλ όηαλ
αξρίδνπκε λα εμεγνύκε ην ζύκπαλ !¨ Βπηπρώο πνπ
ζηελ νηθνπκεληθή ζθέςε –δειαδή ζην πεδίν ησλ
γλώζεσλ- ππάξρνπλ πνιιέο ειιεληθέο ιέμεηο πνπ
είλαη επηζηεκνληθνί όξνη θη΄απηό ζα κε βνεζήζεη
πνιύ.

Ζαη΄αξρήλ, ζα κνπ πεηο :

¨Πώο ιεο τηές γεννήθηκα όηαλ μέξεηο όηη είκαη 7

ρξνλώλ ;¨

Ζαη ζα έρεηο δίθην. Δ κόλε δηθαηνινγία πνπ έρσ

είλαη όηη είλαη ηρόπος ηοσ λέγειν. Θα πξέπεη ηώξα
λα ζνπ εμεγήζσ ηη ζα πεη ηρόπος ηοσ λέγειν !
Τξόπνο ηνπ ιέγεηλ ζα πεη λα κηιάο κεηαθνξηθά,
δειαδή κε απηό πνπ ιέκε μεηαθορά ζηελ ηέρλε
ηνπ ιόγνπ. Αειαδή, απηό πνπ ζέιεηο λα πεηο ην
¨κεηαθέξεηο¨ ζε κηα άιιε θξάζε, πην λόζηηκε. Γηα
λα λνζηηκήλεηο ηε γιώζζα ! Ώπηό θάλεη ε ¨ηέρλε
ηνπ ιόγνπ¨, δειαδή ε λογο-ηετνία. Ινζηηκεύεη ηε
γιώζζα. ΋ηαλ απηό πνπ δηαβάδεηο είλαη λόζηηκν, ην
ραίξεζαη θαη όηαλ θάηη ην ραίξεζαη, ην καζαίλεηο
θαιύηεξα θαη γξεγνξόηεξα. Άζε πνπ αλ θάπνηνο
κηιάεη κε λόζηηκε γιώζζα, κπνξεί θα λα ηνλ
εξσηεπζείο ζην ηέινο !
Ώληί ινηπόλ λα πσ ¨δελ γελλήζεθεο πξηλ από
πνιύ θαηξό, είζαη κόλν 7 ρξνλώλ¨, δελ είλαη πην
ραξηησκέλν θαη πην ζύληνκν ην ¨γελλήζεθεο ρηεο¨
; Αειαδή, ηελ έθεξα πην θνληά ηε γέλλεζή ζνπ.
Ξαλ λα έγηλεο εθηά ρξνλώλ κέζα ζε κία λύρηα !
Ώπηό δε θάλνπλ νη θαιέο κάγηζζεο ; Θε κηα απιή
¨κεηαθνξά¨, θάηη ζαλ καγηθό ραιί ! Άιιε ιέμε
ειιεληθή (μεηαθορά) πνπ αλήθεη πιένλ ζε όιεο
ηηο γιώζζεο, κε ηελ ίδηα ινγνηερληθή έλλνηα
(métaphore, ζηα γαιιηθά, métaphoriquement,
ην επίξξεκα ).

΋ια απηά γίλνληαη ινηπόλ γηα λα

εληππσζηάζνπκε ηνπο άιινπο. Ππάξρεη σξαηόηεξε
δηαζθέδαζε από ηo λα εληππσζηάδεηο ηνπο άιινπο ;
Ιηπλόκαζηε θαιά γηα λα εληππσζηάζνπκε,
ρηεληδόκαζηε θαιά γηα λα εληππσζηάζνπκε,
κειεηάκε ηα καζήκαηά καο γηα λα εληππσζηάζνπκε
ηνπο δαζθάινπο καο ! Ζαη όινπο όζνπο καο
αγαπάλε… Θηιάκε ¨δηαθνξεηηθά¨ -δειαδή,
¨κεηαθνξηθά¨- γηα λα δείμνπκε ηα αηζζήκαηά καο.
Ώλ είκαζηε αγλνί άλζξσπνη, ζέινπκε λα
εληππσζηάζνπκε κόλν θαη κόλν γηα λα δείμνπκε ηα
αηζζήκαηά καο. Θα κνπ πεηο ¨Γηαηί λα ηα δείμνπκε ;
Αελ αξθεί πνπ ηα έρνπκε ;¨ ΋ρη, γηαηί ηα αηζζήκαηα
δελ θαίλνληαη. Βίλαη αόξαηα. Ζαη όηαλ είλαη
¨δπλαηά αηζζήκαηα¨ πξέπεη λα βξνύκε έλα ¨ηξόπν
ηνπ ιέγεηλ¨ αξθεηά δπλαηό, γηα λα δείμνπκε όηη
είλαη δπλαηά, ηα αηζζήκαηά καο. Ώπηό θάλεη
άιισζηε ε Ποίηζη. Αελ είλαη ¨νπδέηεξε¨ ε
Πνίεζε. Γηαηί ¨θάλεη θαιό¨. Ζαη θάλεη θαιό γηαηί
είλαη δπλαηή. ΋ηαλ βέβαηα εθθξάδεη αηζζήκαηα
δπλαηά. Ζαηά ζπλέπεηα, ε Μνίεζε δελ πάεη ζηελ
Ζόιαζε. Μεγαίλεη θαηεπζείαλ ζηνλ Μαξάδεηζν.

Λη Μνηεηέο θαηνηθνύλ ζηνλ Μαξάδεηζν, αιιά

έρνπλ ην δηθαίσκα λα πεγαίλνπλ παληνύ, αθόκα θαη
λα επηζθέπηνληαη ηελ Ζόιαζε. (΋πσο, πην πξηλ, ν
Αάληεο θαη ν ΐηξγίιηνο). Οώξα βέβαηα, αλ ξσηάο γηα
ηελ Ζόιαζε, θαλείο δελ μέξεη πνηνο επζύλεηαη
γη΄απηήλ. Ζαλείο δελ έρεη απνδείμεηο, ζέισ λα πσ.
Γηαηί θαλείο δελ ήξζε λα καο πεξηγξάςεη ηα
πξέγκαηα. Ώπηά πνπ έδεζε. Ώλ ηα έδεζε... Ονλ
Μαξάδεηζν πάλησο ηνλ έρνπλ ηδξύζεη νη Μνηεηέο,
Αελ είπακε όηη είλαη νη Αεκηνπξγνί ; Μνηώ =
Αεκηνπξγώ, Μνηεηήο= Αεκηνπξγόο.

Ον «γελλήζεθεο πξηλ από 7 ρξόληα» πάλησο,

είλαη θξάζε νπδέηεξε, δελ είλαη πνηεηηθή. Γηαηί δελ
αιιάδεη ζε ηίπνηα ηε γεύζε ηνπ γεγνλόηνο. Οη είλαη
ε «γεύζε» ; Θπνξείο λα θαο κηα θηελνληνκάηα
ζηπθή θαη κπνξείο λα θαο κηα ληνκάηα βηνινγηθή
πνπ έρεη θαιύηεξε γεύζε. Ξηελ αιήζεηα πξέπεη λα
δίλνπκε έλα λόεκα, κηα θξίζε, κηα βαζκίδα
πνηόηεηαο. Ώπηό δελ θάλεη ε πνίεζε ; ΋ινη
κπνξνύλ λα πνπλ «θαιέ απηή γελλήζεθε πξηλ από
7 ρξόληα». Ώιιά εγώ έρσ λα εθθξάζσ έλα
αίζζεκα. Μνην είλαη απηό ην αίζζεκα ; Ον όηη δελ
είδα λα πεξλάεη ν ρξόλνο από ηόηε πνπ γελλήζεθεο
! Ώπηή είλαη ε δηθή κνπ αιήζεηα. Ώπηό δελ θάλνπλ
νη πνηεηέο ; Οε δηθή ηνπο αιήζεηα γξάθνπλ, όρη ησλ
άιισλ. Οελ θάλνπλ ηδησηηθή ηελ αιήζεηα. Αίλνπλ
έλα λόεκα ζηα γεγνλόηα. ΋ρη, άληε-άληε, ζαλ λα
κελ έρεη ηίπνηα ην ζπνπδαίν… ΐάιε δπν δσγξάθνπο
λα δσγξαθίζνπλ ην Ονπξθνιίκαλν. Ώιιηώο ζα ην
θάλεη ν θαζέλαο. Ζαη κε άιιν ρξώκα. Ον
«γελλήζεθεο ρηεο» ηελ αλαζηαηώλεη ηελ αιήζεηα,
ηελ θάλεη λα ρνξεύεη, λα ηξαγνπδάεη θαη θάλεη ηε
Θειίλα επηπρηζκέλε. Γηαηί, ελώ όινη ρξεηάδνληαη 7
ρξόληα γηα λα γίλνπλ 7 ρξνλώλ, εθείλε ρξεηάζηεθε
κόλν 24 ώξεο ! Δ ζθέηε αιήζεηα δελ καο αξθεί.
Βίλαη πεδή. Μξέπεη λα επέκβνπκε. Ια ηελ θάλνπκε
πην ελδηαθέξνπζα. Μάξε παξάδεηγκα ηε ζπζθεπή
ηεο ηειεόξαζεο. Βίλαη κηα πξαγκαηηθόηεηα
νπδέηεξε. Θόλν όηαλ αξρίδεη λα παίδεη απνθηά θη‟
απηή νληόηεηα. Οελ αλνίγνπκε γηα λα δνύκε
θηλνύκελα ζρέδηα. Οε ζηηγκή πνπ ηελ αλνίγνπκε, ην
ζρέδην κηκείηαη ηελ πξαγκαηηθόηεηα. Γηα λα καο
επραξηζηήζεη. Ον θηλνύκελν ζρέδην εθθξάδεηαη, δελ
είλαη αθίλεην ζαλ ηηο πέηξεο.

Δ θίλεζε είλαη κηα έθθξαζε. ΋ηαλ κηκείζαη ηε

θίλεζε ησλ άιισλ, ηε δσή ησλ άιισλ, ηα
ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ, δελ είζαη καθξηά από ηελ
πνίεζε. Γηαηί ν ξόινο ηνπ έξγνπ δελ είλαη λα
θνπηάξεη ηελ πξαγκαηηθόηεηα αιιά λα ηελ κηκείηαη.
΋ηαλ δύν δσγξάθνη κηκνύληαη έλα ζέκα, όηαλ δύν
εζνπνηνί κηκνύληαη έλα ξόιν, ην απνηέιεζκα ζα
είλαη δηαθνξεηηθό. ΋ηαλ δύν ζπγγξαθείο ζέινπλ λα
εθθξάζνπλ ηελ ίδηα ηδέα, ν θαζέλαο κε ηνλ ηξόπν
ηνπ, ό έλαο ζα πεη «γελλήζεθεο πξηλ από 7
ρξόληα». Λ άιινο ζα πεη «γελλήζεθεο ρηεο». Ώπηόο
ζα είκαη εγώ ! Ηνηπόλ, δήησ ε πνίεζε !

Όζηεξα ζα κνπ πεηο : Δ Ζόιαζε θαη ν

Μαξάδεηζνο μέξσ ηη είλαη, αιιά πξώηε θνξά αθνύσ
γηα Ζαζαξηήξην. Βληάμεη. ΋ιεο νη ζξεζθείεο έρνπλ
Ζόιαζε θαη Μαξάδεηζν, γηα λα θνβνύληαη νη
δσληαλνί θαη λα κελ θάλνπλ θαθό ζηνπο άιινπο,
γηαηί αιιηώο ζα πάλε ζηελ Ζόιαζε όπνπ ε ηηκσξία
δελ έρεη όξηα. Λη αξραίνη Έιιελεο είραλ ηνλ Άδε,
ζηα έγθαηα ηεο γεο, θαη ηα Διύζηα Μεδία, θάπνπ
θνληά ζηνλ Ώηιαληηθό, έλα ηεξάζηην θήπν κε
νπσξνθόξα δέληξα. Θε πνιιέο πνξηνθαιηέο.
Ζαζαξηήξην έρνπλ ζηε ζξεζθεία ηνπο νη κηζνί
Ρξηζηηαλνί. Λη Ζαζνιηθνί. Μηζηεύνπλ δειαδή όηη
κεξηθνί πνπ δελ έρνπλ θάλεη ζνβαξά εγθιήκαηα,
πεγαίλνπλ πξώηα ζ΄έλα ηξίην δηακέξηζκα ησλ
Λπξαλώλ, όπνπ ηηκσξνύληαη γηα κεξηθνύο κήλεο,
γηα λα «θαζαξηζηεί» ε ςπρή ηνπο θαη κεηά λα πάλε
ζηνλ Μαξάδεηζν. Γη΄απηό ιέγεηαη Ζαζαξηήξην. (Γηα
λα κελ ην πνύλε Ζαζαξηζηήξην, ζαλ απηό πνπ
πιέλεη ηα πνπθάκηζα).

Μάεη θη΄απηή ε απνξία. Ώιιά, μέξσ, ζα κε

ξσηήζεηο θαη ηη ζα πεη «νπκαληζκόο». Ώπηή είλαη
πνιύ δύζθνιε εξώηεζε. Βίλαη κηα μέλε ιέμε πνπ
ηελ ρξεζηκνπνηνύλε ζε όιεο ηηο γιώζζεο. Ξαλ ηελ
Αεκνθξαηία, πνπ είλαη ειιεληθή ιέμε θαη ηελ
ρξεζηκνπνηνύλε ζε όιεο ηηο γιώζζεο. Άιισζηε ε
Αεκνθξαηία θαη ν Λπκαληζκόο έρνπλ κεγάιε ζρέζε.
Γηαηί όηαλ έγηλαλ ιηγάθη δεκνθξαηηθέο νη πόιεηο-
θξάηε ζηελ Εηαιία, ηνλ 15ν θαη 16ν αηώλα,
γελλήζεθε θαη ν Λπκαληζκόο : Αειαδή λα
βιέπνπκε κε αλζξώπηλα κάηηα ηε δσή θαη ηελ ηέρλε
θαη όρη κόλν κε ηα κάηηα ηεο εθθιεζίαο. Βίλαη όξνο
θηινζνθηθόο. Ξηα ηηαιηθά «νπόκν» είλαη ν
«άλζξσπνο» θαη «νπκάλν» ν «αλζξώπηλνο». Ώιιά
αλ πνύκε ηνλ ¨νπκαληζκό» «αλζξσπηζκό» ζα είλαη
ιάζνο γηαηί «αλζξσπηζκόο» ζηα ειιεληθά ζεκαίλεη
ηελ αγάπε γηα ηνπο άιινπο αλζξώπνπο πνπ είλαη
δίπια καο. Μξνζζέηνπκε ινηπόλ ζηε γιώζζα καο
ηνλ «νπκαληζκό». ΋πσο θάλακε κε ηνλ «θαθέ» θαη
ην «ηζάη» ! Ώξαβηθόο ν θαθέο, θηλέδηθν ην ηζάτ...

Θα κνπ θάλεηο ζίγνπξα θη άιιεο δύζθνιεο

εξσηήζεηο, αιιά λα κελ θνπξαζηνύκε θηόιαο, Θα
πάξνπκε πξώηα έλαλ ππλάθν θαη ζα ηα μαλαπνύκε.
Επιστολή Δεύτερη, δεύτερο μπλα-μπλα.

Μσ πσ, καο πήξε ν ύπλνο, γεξάζακε Θειίλα.

Βγώ, δειαδή. Βζύ, είπακε, είζαη αθόκα 7 ρξνλώλ !
Οπρεξνύια… Μνπ κείλακε ; Ώ, λαη, ζηελ πνίεζε.
Ινκίδσ θαηάιαβεο ηη είλαη ε πνίεζε. Ια εθθξάδεζαη
«κε άιιν ηξόπν», όρη όπσο ζηελ πξαγκαηηθή
πξαγκαηηθόηεηα. (Δ νπνία είλαη άιισζηε ζηξηκκέλε
θακηά θνξά). Μαξαδείγκαηνο ράξηλ, όρη όπσο
εθθξάδεζαη ζην καλάβηθν όηαλ παο λα ςσλίζεηο, Θα
πεηο πνηέ ζηνλ καλάβε ¨πεο κνπ αδειθέ, πνηα
λεξάηδα η΄άγγημε απηά ηα κήια θη΄έγηλαλ ηόζν
ξόδηλα ζαλ ηα ηξπθεξά κάγνπια ελόο λενγέλλεηνπ
ηξηαληάθπιινπ» ; Ζακηά θνξά, μέξεηο, ηελ πνίεζε
ηελ ιέλε «ππεξξεαιηζηηθή». Γηαηί ; Γηαηί ε πνίεζε
πεηάεη πην ςειά, πάλσ (=ππέξ) από ηελ
πξαγκαηηθόηεηα, γηα λα ηελ παξαηεξεί. Ζαη λα ηελ
ειέγρεη θη΄όιαο. Δ Μνίεζε είλαη κάγηζζα, πάεη όπνπ
ζέιεη. Θπνξεί αθόκα λα γίλεη θαη «ππν-ξεαιηζηηθή»,
λα ρσζεί ζην εζσηεξηθό ηεο πξαγκαηηθόηεηαο ,
ζηελ θνηιηά ηεο. Γηα λα δεη πώο είλαη πξαγκαηηθά ε
πξαγκαηηθόηεηα θαη λα ην θσλάμεη λα η΄αθνύζεη
όινο ν θόζκνο. Γηαηί ε πξαγκαηηθόηεηα ηεο αξέζεη
λα θξύβεηαη. Ον είπε θη΄έλαο αξραίνο θηιόζνθνο, ν
Δξάθιεηηνο : «Φύζηο θξύπηεζζαη θηιεί». Γλσζηέο
ιέμεηο. Ζαη «θηιεί» είλαη από ην «θηιώ» πνπ
ζεκαίλεη «αγαπώ, κνπ αξέζεη», Αειαδή «ηεο αξέζεη
λα θξύβεηαη», ε άηηκε ! Δ Φύζε. Αειαδή ε
πξαγκαηηθόηεηα. Ώιιά εκείο, νη πνηεηέο, ζα
η΄απνθαιύςνπκε όια όζα θξύβεη.

Βίκαζηε πεξίεξγα όληα εκείο νη ελήιηθνη,

ηειηθά! Θαο αξέζεη θη εκάο λα ζπέξλνπκε ηελ
αλαζηάησζε. ΋πσο ηα παηδηά. Θόλν πνπ ηα παηδηά
πξέπεη λα είλαη πην θξόληκα, επεηδή αθξηβώο είλαη
παηδηά θαη ρξεηάδνληαη απηό-πξνζηαζία. Άξα πξέπεη
λα είλαη πξνζεθηηθά όηαλ παίδνπλ, όζν θαη νη
κεγάινη. Ώπηό ζεκαίλεη ζπλεξγαζία. Γηαηί θη΄ εκείο
νη κεγάινη παίδνπκε, ηη λνκίδεηο ; Ώπό πάληα, καο
ιέεη ν Δξόδνηνο - ζηελ «Εζηνξία» πνπ έγξαςε. Λη
αξραίνη Έιιελεο έθαλαλ ηαμίδηα, αθόκα θαη
ηνπξηζκό. Ονπο άξεζε λα επηζθέπηνληαη ηελ
Ώίγππην. Θόλν πνπ έθαλαλ πνιιά θαιακπνύξηα. Λη
Ώηγύπηηνη ήηαλ πνιύ πεξήθαλνη γηα ηηο ππξακίδεο
ηνπο. Λη Έιιελεο ηνπο ιέγαλε ¨κηθξέο είλαη, ζαλ ηα
κπαθιαβαδάθηα πνπ έρνπκε ζηελ Βιιάδα !¨» θαη νη
Ώηγύπηηνη γηλόηαλ έμσ θξελώλ. «Βζείο νη Έιιελεο
είζηε παηδηά !» απαληνύζαλ. «Μπξακίδα» ιέγαλ ην
κπαθιαβαδάθη ζηελ Βιιάδα, εθείλε ηελ επνρή. Δ
¨ππξακίο» ήηαλ ειιεληθή ιέμε. (Όζηεξα από 2.000
ρξόληα, ράζεθε ε αηγππηηαθή ιέμε γηα ηελ ππξακίδα
θη΄ έκεηλε ε ειιεληθή). Αελ είλαη ηπραίν όηη είλαη
ηόζνη πνιινί ν πνηεηέο ζηελ Βιιάδα. Θεγάια παηδηά
είλαη νη πνηεηέο, ηη λνκίδεηο ?

Οέινο πάλησλ, αθνύ ην ζεο, αο κηιήζνπκε γηα

αζηπολογία, (ιέμε πνπ ζα βξνύκε ζε πνιιέο μέλεο
γιώζζεο, π.ρ. αstrology ζηα αγγιηθά). Ώπό πάληα
νη άλζξσπνη λόκηδαλ όηη ηα άζηξα θπβεξλνύζαλ ηελ
αλζξσπόηεηα. Λη άλζξσπνη θνίηαδαλ ηα άζηξα θαη
λόκηδαλ όηη θαη ηα άζηξα θνίηαδαλ ηνπο αλζξώπνπο
! ¨Θενί νξαηνί» έιεγαλ πσο είλαη ηα άζηξα.
«Λξαηνί», γηαηί ηα έβιεπαλ, ελώ ηνπο άιινπο ζενύο
ηεο ζξεζθείαο ηνπο, πνηέ δελ ηνπο έβιεπαλ. Γηαηί
θξύβνληαλ. Ή γηαηί δελ ππήξραλ! Ώπηή είλαη ε
αζηξνινγία. Έλα είδνο καγείαο πνπ καο θάλεη λα
παίξλνπκε ηα άζηξα γηα ζεόηεηεο. Λη αζηξνιόγνη
ιέλε: «Αελ είλαη καγεία, ππάξρνπλ θνζκηθέο
δπλάκεηο πνπ θπβεξλνύλ ην ζύκπαλ. Ώπηέο νη
δπλάκεηο, ιέλε, αιιάδνπλ θάζε θνξά πνπ ε γε
θηλείηαη. Ζάζε άζηξν, θάζε γαιαμίαο (άιιε κηα ιέμε
ειιεληθή, galaxy) θάζε αζηεξηζκόο ξίρλεη ηε δηθή
ηνπ δύλακε ζην κσξό πνπ γελληέηαη. Ώξθεί λα
γελληέηαη ηελ επνρή, δειαδή ηνλ κήλα, πνπ ηνλ
βιέπεη ν αζηεξηζκόο. Ίζσο λα είλαη αιήζεηα
όι΄απηά, αιιά απόδεημε δελ έρνπκε. Ζαη ζήκεξα,
ηίπνηα δε παίξλεηαη ζηα ζνβαξά ρσξίο απόδεημε.
Μήγαηλε ζηελ Βθνξία ρσξίο απόδεημε θαη ζα δεηο ηη
ζα πάζεηο ! Ον «ίζσο» δελ πηάλεηε, καο ιέλε νη
επηζηήκνλεο. Θε ηα «ίζσο» κπνξνύκε λα θάλνπκε
θακηά βιαθεία. Οη ζα πνύκε ζηνλ θόζκν ; Ξπγλώκε
γηα ην «ίζσο» ; Γη΄απηό θαη ε επηζηήκε ζηεξίδεηαη
ζε απνδείμεηο.

Ώο κελ κπεξδεύνπκε ινηπόλ ηελ Ώζηξνινγία κε

ηελ Ώζηξνλνκία. Δ πξώηε είλαη έλα είδνο
ζξεζθείαο, ε δεύηεξε κηα θαηεγνξία ηεο επηζηήκεο.
Ξηα αξραία ρξόληα δελ ππήξραλ ηειεζθόπηα γηα λα
κειεηάο ηα νπξάληα ζώκαηα. Βπ΄επθαηξία λα κηα
ιέμε ειιεληθή, ηηλεζκόπιο, πνπ όινη λνκίδνπλ όηη
θαηαζθεπάζηεθε πξόζθαηα από ηνπο αζηξνλόκνπο.
Μξόθεηηαη γηα ηελ αξραία ιέμε ηηλεζκόπον, πνπ
έρεη ηελ ίδηα έλλνηα κε ην telescope, «θνηηάδεη από
καθξηά», «ηειέ» ζεκαίλεη «από καθξηά». Ζαη
ζθόπνλ ζεκαίλεη ¨απηό πνπ θνηηάδεη¨. Βμνύ
θαη...θαηάζθνπνο. Οώξα ινηπόλ μέξνπκε πώο θαη
πόηε έγηλαλ νη αζηέξεο, δειαδή ν θόζκνο. Λ νπνίνο
γελλήζεθε κνλνκηάο εδώ θαη 14 δηζεθαηνκκύξηα
ρξόληα. Μεξίπνπ. Βθείλε ηε ζηηγκή ηεο γέλλαο ηνπ,
νη αζηξνλόκνη ηελ νλνκάζαλε «κέγα κπνπκ» ή, ζηε
δηεζλή νξνινγία, «Big Bang». Γηαηί ζα πξέπεη λα
έθαλε πνιύ ζόξπβν. Λη αζηξνλόκνη έρνπλ πνιιέο
ελδείμεηο γη΄απηό. Ζαη όπνπ λα΄ λαη ζα έρνπλ θαη
απνδείμεηο. Ξηα αξραία ρξόληα, νη κάγνη
παξαηεξνύζαλ ηα ζύλλεθα θη΄έιεγαλ: ¨Θα
βξέμεη¨. Θηα θνξά ζηηο ηέζζεξηο, έβξερε. Ζαη νη
γεσξγνί ηνπο ζέβνληαλ ηνπο κάγνπο.

Οα παιηά ρξόληα, νη άλζξσπνη πίζηεπαλ ζηα

άζηξα. Ήηαλ κέξνο ηεο ζξεζθείαο ηνπο. ΄Βλαο
Έιιελαο ζνθόο ηεο αξραίαο Ώιεμάλδξεηαο ηεο
ξσκατθήο επνρήο –νλόκαηη Μηνιεκαίνο, ζαλ ηνπο
Μηνιεκαίνπο ηνπο βαζηιηάδεο- είρε γξάςεη 4 βηβιία
κε ζέκα ηελ Ώζηξνινγία, ε νπνία ήηαλ πνιύ
δεκνθηιήο ζηε Νώκε. Ζαη ζηελ Ζίλα επίζεο. Λη
Νσκαίνη, γηα παξάδεηγκα, πίζηεπαλ ζηε δύλακε ηνπ
Ήιηνπ. Λ ήιηνο είλαη αζηέξαο. Οα νπξάληα ζώκαηα
πνπ γπξίδνπλ γύξσ από έλαλ αζηέξα νλνκάδνληαη
πιαλήηεο. Γηαηί ν πιαλήηεο ¨πιάλεη¨ (όπσο έλα
αεξνπλάνο) δειαδή «πεηάεη», δειαδή «γπξίδεη» ελ
ηέιεη γύξσ από ηνλ ήιην. Θα βξνύκε ηε ίδηα απηή
ειιεληθή ιέμε θαη ζηηο μέλεο γιώζζεο (planet,
planète). H Γε είλαη πιαλήηεο. 9 είλαη νη πιαλήηεο
πνπ γπξίδνπλ γύξσ από ηνλ ήιην. Θόλν πνπ ε
Ξειήλε, γπξίδεη θαη γύξσ από ηε Γε. Λη Νσκαίνη
ήμεξαλ κόλν 5 πιαλήηεο ηνπ Ήιηνπ. Ζαη λόκηδαλ
πσο γύξηδαλ γύξσ από ηε Γε, όπσο ε Ξειήλε ! Μσο
θαη ν Ήιηνο γύξηδε –θη΄απηόο- γύξσ από ηε Γε !
Μσο ήηαλ θη΄απηόο πιαλήηεο ηεο Γεο. Γηαηί ; Αηόηη
όηαλ είζαη πάλσ ζηε Γε, δελ ηελ βιέπεηο λα γπξίδεη
! Ζαη ζ΄αξέζεη λα είζαη ην θέληξν ηνπ θόζκνπ. Γηα
ηνπο Νσκαίνπο, ε Γε είρε 7 πιαλήηεο. Ονπο 5 ηνπ
Ήιηνπ ζπλ ηνλ Ήιην 6, ζπλ ηε Ξειήλε 7.

H EΒΓΟΜΑΓΑ

Λη Νσκαίνη αζηξνιόγνη πίζηεπαλ όηη ν θαζέλαο

απ΄απηνύο ηνπο 7 «πιαλήηεο» θπβεξλνύζε θη΄από
κηα κέξα ηεο Ββδνκάδαο. (Ββδνκάο, βέβαηα,
ζεκαίλεη Βπηαήκεξν – θαη ζηηο ιαηηλνγελείο ρώξεο
πάιη από ην επηά έγηλε ε εβδνκάδα. Αειαδή από ην
hepta πνπ έγηλε septa. Ζαη από ην septa έγηλε ε
septimana (ζηα ιαηηληθά) setimana (ζηα ηηαιηθά)
semaine (ζηα γαιιηθά).

Έηζη ινηπόλ, νη Νσκαίνη θίινη καο αθηέξσζαλ

ηηο 7 κέξεο ηεο Ββδνκάδαο ζηνπο 7 πιαλήηεο.

ΘΤΡΗΑΘΖ, η ππώηη μέπα

Οελ Μξώηε κέξα, ηελ αθηέξσζαλ ζηνλ Ήλιο.
Βπεηδή ν ήιηνο θπβεξλάεη (domine) ηελ πξώηε
κέξα, ηελ νλόκαζαλ Domenica, Domingo ζηα
ηζπαληθά, Dimanche ζηα γαιιηθά, αιιά «Δκέξα ηνπ
Ήιηνπ» ζηα αγγιηθά, δειαδή Sunday. Γηαηί Sun
είλαη ν ήιηνο θαη day ε εκέξα. Έηζη δελ είλαη ;
΋ηαλ ήξζε ν Ρξηζηηαληζκόο, νη Μαηέξεο ηεο
Βθθιεζίαο εδώ ζηελ Ώλαηνιή, ηελ είπαλ Θςπιακή,
Δκέξα ηνπ Ζπξίνπ, γηα ηνλ ενξηαζκό ηνπ νπνίνπ ε
Ζπξηαθή έγηλε εκέξα αξγίαο.

ΓΔΤΣΔΡΑ, η δεύηεπη μέπα

Οελ δεπηέξα κέξα, νη Νσκαίν ηελ αθηέξσζαλ
ζηε ΢ελήνη θαη πήξε ην όλνκά ηεο, Lune, (εκέξα
ηεο Ξειήλεο, dies lunae) Monday, αγγιηθά, γηαηί
moon είλαη ε ζειήλε θαη γηα ηνλ ίδην ιόγν ζηα
γεξκαληθά Montag. Λη δηθνί καο Λξζόδνμνη
παηέξεο, ζηεξηδόκελνη ζηε βηβιηθή παξάδνζε (πάιη
γηα λα κελ αθνινπζήζνπλ ηνπο αληίρξηζηνπο ηνπο
Νσκαίνπο) νλόκαζαλ ηε δεπηέξα εκέξα ηεο
Ββδνκάδαο… Γεςηέπα! (Μξσηόηππν, ε ;).

ΣΡΗΣΖ, η Σπίηη μέπα

 Βπηζηξνθή ζηε Νώκε. Δ ηξίηε κέξα ζα πάξεη
ηνπ όλνκα ηνπ πιαλήηε Άξε (Mars), Martes
ηζπαληθά, Mardi γαιιηθά – Tuesday, αγγιηθά, από
ηνλ ζεό ηνπ Μνιέκνπ ησλ Vikings Tyr, Tyr’s day.
Ξε καο, ε Οξίηε κέξα ζα γίλεη πάιη…Σπίηη.

ΣΔΣΑΡΣΖ, η ηέηαπηη μέπα

Λ πιαλήηεο Δπμήρ ζα δώζεη ηελ ηέηαξηε κέξα
ζηνπο Νσκαίνπο: εκέξα ηνπ Βξκή, Mercuri.
Mieroles ηζπαληθά, Mercredi γαιιηθά -
Wednesday, αγγιηθά από ηνλ αλάινγν ζεό Βξκή
ησλ Ξαμόλσλ Woden. Ξε καο, δε ρξεηάδεηαη λα ηα
μαλαιέσ, ε ηεηάξηε κέξα, έκεηλε… Σεηάπηη !

ΠΔΜΠΣΖ, η πέμπηη μέπα

Δ πέκπηε κέξα ζηνπο Νσκαίνπο έγηλε ε Δκέξα
ηνπ πιαλήηε Γία (πνπ ιέγεηαη θαη Εεςρ, εμνύ θαη
Jupiter ζηα ιαηηληθά) Jueves ηζπαληθά, Jeudi
γαιιηθά – Thursday, αγγιηθά ή Thor‟s day,
δεδνκέλνπ όηη o Thor ήηαλ ν ζεόο ηνπ Ζεξαπλνύ
ησλ ΐνξείσλ ιαώλ, ν αλάινγνο ηνπ δηθνύ καο Αία.
(Αηθόο καο δελ είλαη;). Ξε καο ινηπόλ, πάιη, ε
πέκπηε κέξα έγηλε Πέμπηη.

ΠΑΡΑ΢ΘΔΤΖ, η έκηη μέπα

΢ΑΒΒΑΣΟ, η έβδομη
Λ πιαλήηεο Αθποδίηη έδσζε ηελ έθηε Δκέξα
ηεο Venus (dies Veneris, ζηα ιαηηληθά). Viernes
ηζπαληθά, Vendredi, γαιιηθά – Friday, αγγιηθά από
ηε Γεξκαληθή ζεά Frigg. Λη εμειιεληζκέλνη Ββξαίνη
ηεο Ώηγύπηνπ έδσζαλ ην όλνκα Παπαζκεςή ζηελ
παξακνλή ηνπ Ξαββάηνπ, δειαδή ζηελ
πξνπαξαζθεπή ηεο εβξατθήο γηνξηήο. Ζαη πέξαζε
ζην νξζόδνμν επηαήκεξν. ΋πσο άιισζηε θαη ην
΢άββαηο, πνπ πξνέξρεηαη από ην εβξατθό
Shabbat (πνπ ζεκαίλεη «κέξα μεθνύξαζεο»).

ΐιέπεηο, νη ιέμεηο έρνπλ θη΄ απηέο ηελ ηζηνξία

ηνπο. Ον λα ςάρλεηο από πνύ έξρεηαη κηα ιέμε,
ιέγεηαη εησμολογία - ιέμε πνπ ζα βξνύκε ζε
πνιιέο μέλεο γιώζζεο θαη πξνέξρεηαη από ην
έηπκνο πνπ ζεκαίλεη απζεληηθόο (όρη ην άιιν
«έηνηκνο» πνπ γξάθεηαη κε όκηθξνλ-γηώηα θαη ιεο
«είκαη έηνηκνο»!).

Ώιιά δε κηιήζακε αθόκα γηα ηα δώδηα ! Β,

ινηπόλ, θάζε κήλα βιέπνπκε θαηλνύξηα άζηξα ζηνλ
νπξαλό. Γηαηί ; Γηαηί νη αζηεξηζκνί ηαμηδεύνπλ
θη΄απηνί ζην δηάζηεκα. Ζαη θαζώο ηαμηδεύνπκε
θη΄εκείο (γύξσ από ηνλ ήιην) θάζε κήλα βιέπνπκε
θαηλνύξηνπο αζηεξηζκνύο. Λη (αξραίνη) Έιιελεο
έδσζαλ έλα όλνκα ζε θάζε θνκκάηη ηνπ νπξαλνύ -
δειαδή ζε θάζε αζηεξηζκό - πνπ βιέπνπκε από
έλαλ θάζε κήλα. Ονπο δώζαλε ην όλνκα ηνπ δώνπ ή
ηνπ ζρήκαηνο πνπ κνηάδνπλ λα έρνπλ. Ώπηά είλαη ηα
δώδηα. Ζαη είλαη 12, όζα θαη νη κήλεο. Λη Ζηλέδνη
πάιη δίλνπλ ζε θάζε ρξόλν ην όλνκα ελόο δώνπ. Θε
κε ξσηάο γηαηί. Βίλαη καθξηά ε Ζίλα θαη δελ
γλσξίδσ πνιιά πξάγκαηα γη΄απηήλ. Βμάιινπ,
πεξάζακε κηα νιόθιεξε κέξα καδί θαη είλαη ώξα γηα
ληνληό. Οη ιεο;
Επιστολή Σρίτη, τρίτο μπλα-μπλα.

Ιηνληό ηέινο, λάκαζηε πάιη μύπληνη θαη όξζηνη,

έηνηκνη γηα πξόγεπκα. Έλα ιεπηό, λα πησ ιίγν
θαθέ, λα ζπλέιζσ. Μηεο θη εζύ ην γάια ζνπ. Ζάλεη
θαιό ζηα θόθαια. Θα ην εθηηκήζεηο πνιύ θάπνηε,
όηαλ ζα κεγαιώζεηο. Φάε πξώηα ην γηανύξηη ζνπ
θαη ηα ιέκε. Μξέπεη λα ηξώκε, μέξεηο, γηαηί αιιηώο…
Οη ζα πεη ¨γηαηί λα ηξώκε;¨ Ώλ δε θάκε, ζα
πεζάλνπκε από ηελ πείλα ! ΋ρη, δελ είραλ πεζάλεη
όινη από ηελ πείλα ζηε ¨Θεία Κωκωδία¨ ηνπ
Αάληε. Λη άλζξσπνη πεζαίλνπλ επίζεο από
αξξώζηηεο θαη πεζαίλνπλ θη΄ από γεξάκαηα. Λ
ζάλαηνο, ηη είλαη ; Ώπηή είλαη κηα απζάδεο εξώηεζε
! Οη είλαη απζάδεο εξώηεζε ; Ώπζάδεο
είλαη…απζάδεο είλαη… Οέινο πάησλ, απζάδεο είλαη
απηόο πνπ θάλεη κηα εξώηεζε, κηα παξαηήξεζε ή
κηα πξάμε ρσξίο λα ζθεθηεί ηηο ζπλέπεηεο πνπ
κπνξεί λα έρεη ζηνπο άιινπο. Ώο πνύκε, λα ηνπο
θέξεη ζε δύζθνιε ζέζε, λα κελ μέξνπλ ηη λα
απαληήζνπλ. Οειηθά, όηαλ θαλείο δελ μέξεη ή δελ
ζέιεη λα απαληήζεη, ε εξώηεζε είλαη γεινία.

΋ρη, ε «Θεία Κωκωδία» δελ είλαη γεινία. Βίλαη

«θνκέληηα» αιιά δελ είλαη θσκηθή. Αελ γειάο. Ώπό
ηα ειιεληθά πήξαλ ηε ιέμε «θσκσδία» νη άιινη
ιανί, αιιά απηνί δελ έρνπλ Σκέγα θαη ηε γξάθνπλ
κε ΋κηθξνλ. Ώθνύο εθεη ; Δ Ζσκσδία κε ΋κηθξνλ !
Ώιιά όηαλ ιέλε «θνκέληηα» άιινηε ελλννύλ ηελ
θσκσδία, άιινηε ην...δξάκα θαη άιινηε ην ίδην ην
«ζέαηξν» ! Ζαη ην ζέαηξν θπζηθά είλαη ειιεληθή
ιέμε. Ππάξρεη έλα Βζληθό Θέαηξν ζηε Γαιιία πνπ
ιέγεηαη Comédie Française. Μαίδνπλ θπξίσο
ηξαγσδίεο (tragédie, ζηα γαιιηθά – tragedy, ζηα
αγγιηθά). Λη εζνπνηνί ζηε Γαιιία νλνκάδνληαη
comédiens. Αειαδή απηνί πνπ παίδνπλ θέαηπο.
΋ρη, αλαγθαζηηθά, θσκσδίεο. Άιιν comédien θαη
άιιν comique (πνπ απηό, κάιηζηα, θνκίθ ζεκαίλεη
κωμικόρ)

Ώιιά δελ είλαη κόλν ε «Θεία Ζσκσδία».

Ππάξρεη θαη ε «Ώλζξώπηλε Ζσκσδία». Ηέλε θακηά
θνξά ¨ε δσή είλαη ζέαηξν¨. Γηαηί είλαη θαη θσκσδία
θαη δξάκα θαη ηξαγσδία θακηά θνξά. ΢έκαηα ; Βίλαη
γεκάηε από απξόνπηα, από αλαπνδηέο θαη από
εθπιήμεηο. ΋πσο ζην ζέαηξν ! (Ή κάιινλ ην ζέαηξν
είλαη όπσο ε δσή). Οελ Ώλζξώπηλε θσκσδία, ηελ
πξνηηκώ από ηε ¨Θεία Ζσκσδία¨ ηνπ Αάληε πνπ
είλαη γεκάηε από πεζακέλνπο ! Βίλαη ¨ζεία¨ κόλν
θαη κόλν γηαηί εθεί είλαη ν «θόζκνο ηνπ ζενύ».
Έηζη ιέεη ν Αάληεο, πνπ δελ ηνλ είδε ην ζεό,
θπζηθά. Γηαηί δελ πήγε πξαγκαηηθά. ΐηβιίν έγξαςε
ν άλζξσπνο. Θε ηε θαληαζία ηνπ. Άιινη
θαληάδνληαη όηη ππάξρεη θάπνπ ζεόο θαη άιινη δελ
έρνπλ ηόζε ηνικεξή θαληαζία.

΋ηαλ νη άλζξσπνη εμειίρηεθαλ θαη έθηαζαλ

ζην ζεκείν λα έρνπλ ζθέςε, πάληα πίζηεπαλ όηη
θάπνηνο έθηηαμε όινλ απηόλ ηνλ θόζκν ζην νπνίν
δνύκε. Αελ κπνξεί λα έγηλε κόλνο ηνπ… Ζάπνηε ζα
κάζνπκε όιε ηελ αιήζεηα, αιιά πνιύ θνβάκαη όηη
ζα πεξάζνπλ ρηιηάδεο ρξόληα. Ζη΄επεηδή ν
άλζξσπνο ηνπ ζήκεξα δελ ζα δεη ζηε γε κέρξη ηόηε,
ζθέθηεηαη όηη κπνξεί ίζσο λα ζπλερίζεη λα δεη
θάπνπ αιινύ. Ια πεδήμεη από ηελ «αλζξώπηλε»
ζηε «Θεία θσκσδία». Ζαη δελ ηνλ αδηθώ. Ώιιά
πνιύ θνβάκαη πσο κόλν όηαλ νη άλζξσπνη γίλνπλ
αζάλαηνη ζα κπνξέζνπλ λα κάζνπλ ηελ αιήζεηα.
 Μάλησο, ζην κεηαμύ, νη άλζξσπνη –γηα θαιό
θαη
γηα θαθό- πξνζεύρνληαη ζην ζεό. Ζαη όηαλ
ζθέπηνληαη ην ζεό, πηζηεύνπλ ζε κηα ζξεζθεία. Λ
θαζέλαο ζηε δηθή ηνπ. Ζαη ε θάζε ζξεζθεία έρεη ην
δηθό ηεο ζεό. Άξα νη ζενί είλαη πνιινί, όπσο ζηελ
αξραία Βιιάδα. Ώιιά παληνύ ν ζεόο (ν «έλαο θαη
κνλαδηθόο») είλαη άληξαο. Μνηέ γπλαίθα. Ζη΄απηό
γηαηί νη ηεξείο –νη παπάδεο, δειαδή- είλαη παληνύ
άληξεο. Ξηελ αξραία Βιιάδα, είρε ηεξείο θαη ηέξεηεο.
Γηαηί είρε θαη ζενύο θαη ζεέο, Ξήκεξα δελ έρνπκε
ζεέο. Ζαη είλαη θξίκα.

Ξ‟ έλα πξάγκα ζπκθσλνύλ όιεο νη ζξεζθείεο.

Ξε κηα νδεγία, ζε κηα εληνιή –αλ ζεο- πνπ ιέεη «Ια
είζαη θαιόο θαη λα κε θάλεηο θαθό ζε θαλέλα». Δ
εθθιεζία ιέεη «αλ θάλεηο θαθό, ζα πάο ζηελ
θόιαζε». Δ Ώζηπλνκία ιέεη «αλ θάλεηο θαθό, ζα
παο θπιαθή !». Ώπό ηα παιηά ρξόληα ην ιέεη ε
εθθιεζία γηαηί εθθιεζία θαη αζηπλνκία ήηαλ ην ίδην
πξάγκα. Δ εθθιεζία έθαλε ηνπο λόκνπο. Ώθόκα θαη
ζήκεξα, ζε κεξηθέο ρώξεο.

Ώπό ηόηε πνπ ππάξρεη ε Αεκνθξαηία, ε

Αεκνθξαηία θάλεη ηνπο λόκνπο. Ζπβεξλάεη βέβαηα ε
πιεηνςεθία, αιιά ζέβεηαη θαη ηε κεηνςεθία. Ώπηό
είλαη πνπ ιέκε «δηθαηώκαηα ηνπ αλζξώπνπ». Λ
πνιίηεο έρεη κεξηθά θεθηεκέλα δηθαηώκαηα πνπ
θακηά πιεηνςεθία δελ κπνξεί λα ηνπ ηα πάξεη. Λη
θπβεξλήηεο θαη νη βνπιεπηέο εθιέγνληαη, ειεύζεξα,
γηα έλα ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα, γηα λα
κπνξνύκε λα ηνπο αιιάδνπκε αλ δελ θάλνπλ θαιά
ηε δνπιεηά ηνπο. ΋ηαλ νη Έιιελεο αλαθάιπςαλ θαη
εθάξκνζαλ ηε Αεκνθξαηία, εμέιεγαλ ηνπο άξρνληεο
γηα έλα ρξόλν. Ώιιά θαη ηνπο ηεξείο. Ονπο εμέιεγαλ
θη΄απηνύο γηα έλα ρξόλν. Αελ ήζνπλ ηεξέαο γηα όιε
ζνπ ηε δσή ! Λη αξραίνη Ώζελαίνη ήηαλ ζρεδόλ όινη
ππάιιεινη ηεο Μνιηηείαο, ηνλ πεξηζζόηεξν θαηξό,
θαη άιιαδαλ ζπρλά πόζην, ίζσο γηα λα κάζνπλ όιεο
ηηο δνπιεηέο. Ώθόκα θαη ν Ξσθξάηεο πνπ ην κόλν
πνπ ηνπ άξεζε ήηαλ λα ζπδεηάεη ζπλερώο κε ην
έλαλ θαη κε ηνλ άιινλ, ήηαλ γιύπηεο ζηελ αξρή,
ηξαπεδίηεο γηα έλα δηάζηεκα θαη, ην πην ζίγνπξν
είλαη όηη ήηαλ δεζκνθύιαθαο ηελ επνρή ησλ
Οξηάθνληα Οπξάλλσλ. Ώιιά αξληόηαλ λα νδεγήζεη
ηνπο ζαλαηνπνηλίηεο ζην ηόπν ηεο εθηέιεζεο. Ήηαλ
άλζξσπνο κε αηζζήκαηα.

Ηνηπόλ, πάκε γηα έλαλ ππλάθν ;

Επιστολή Σέταρτη, τέταρτο μπλά-μπλα

Ιάκαζηε πάιη μύπληνη θαη θξέζθνη γηα κπια

κπια. Μώο αιιηώο λα ην πσ ; Αηάζθεςε ; Ια κε ηα
παίξλνπκε θαη πνιύ ζηα ζνβαξά όι΄απηά… Μόηε
κίιεζα γηα αηζζήκαηα ; Ώ, γηα ην Ξσθξάηε…
Φηιόζνθνη ζαλ ην Ξσθξάηε δελ ηα δείρλνπλ ηα
αηζζήκαηα, ηα ιέλε κε κεηαθνξηθό ηξόπν. Δ
«κεηαθνξά» (πνπ ιέγακε θαη πην πξηλ, ζπκάζαη ;)
είλαη έλαο θαιόο ηξόπνο γηα λα εθθξάζεηο έλα
δπλαηό ζπλαίζζεκα, ρσξίο λα θαλείο θηελόο
αηζζεκαηίαο. Βίλαη έλαο πνηεηηθόηεξνο ηξόπνο. Ζαη,
όπσο μέξνπκε, ε ξεηνξηθή είλαη γεκάηε από
κεηαθνξέο. Ζαη όρη κόλν ε ξεηνξηθή θαη ε πνίεζε.
΋ιεο νη ηέρλεο. Ζαη κάιηζηα, θάζε θαιιηηέρλεο
κεηαθέξεη δηαθνξεηηθά ην ζπλαίζζεκά ηνπ. ΋πσο
είπακε πξνρηέο, πάξε δύν δσγξάθνπο πνπ
δσγξαθίδνπλ ην ίδην ηνπίν. Οη βιέπνπκε ; Λ έλαο ην
δσγξαθίδεη θίηξηλν, ν άιινο ξνδ. Ζνηηάδνπκε ην
ηνπίν. Βίλαη πξάζηλν ! Ώπό ην ίδην ζέκα, ν θαζέλαο
έρεη άιιε ζπλαηζζεκαηηθή εληύπσζε (impression,
ζηα γαιιηθά). Γηαηί «ηκπξεζηόλ» ; Γηαηί όηαλ θάπνηε
ην πξόζεμαλ απηό, ηνπο νλόκαζαλ ηκπξεζηνληζηέο
απηνύο ηνπ δσγξάθνπο.

Λ ξόινο ηνπ θαιιηηέρλε δελ είλαη λα

αληηγξάςεη ηε δσή, αιιά λα καο πεη πώο απηόο ηε
βιέπεη. Ώθόκα θαη ν θσηνγξάθνο πξνζπαζεί λα ηελ
εθθξάζεη κε ην δηθό ηνπ ζηπι. Ζαη όζν πην
ελδηαθέξνπζα, πην πινύζηα, πην πξσηόηππε, πην
ζπγθηλεηηθή θαη πην αηζζεηηθή είλαη ε κεηαθνξά
ζνπ, δειαδή ε εξκελεία πνπ δίλεηο ζην
ζπλαίζζεκα, ζηε δσή ηειηθά, ηόζν πην θαιόο
θαιιηηέρλεο είζαη αλ είζαη δσγξάθνο, ηόζν πην
θαιόο πνηεηήο αλ είζαη πνηεηήο, ηόζν πην θαιόο
ζπλνκηιεηήο νύησο ή άιισο, ό,ηη θη΄αλ είζαη.

Ον ρξώκα ινηπόλ είλαη κηα «κεηαθνξά». Ώο

πάξνπκε έλα άιιν παξάδεηγκα. Έλα πνίεκα. Ηέεη ν
πνηεηήο :

- Ιάην ην θνξίηζη πνπ πεξλάεη πάιη

Ον θνξίηζη κε ηα ζηάρπα ζην θεθάιη.

Ον θνξίηζη δελ έρεη ζηάρπα ζην θεθάιη. Έρεη

απιώο μαλζά καιιηά. Οα «ζηάρπα» είλαη κηα
πνηεηηθή «κεηαθνξά». Γηαηί ηα καιιηά ηεο κνηάδνπλ
κε ζηάρπα. Ον θνξίηζη είλαη κηα αγξόηηζζα. Ώλ ν
πνηεηήο έιεγε «ην θνξίηζη κε ηα μαλζά καιιηά»,
απηό είλαη κηα πιεξνθνξία. ΋πσο ζην δειηίν
εηδήζεσλ. Ξην δειηίν εηδήζεσλ δελ έρνπκε πνίεζε.
Δ πνίεζε είλαη έθθξαζε πξνζσπηθή. Ζαη ζην δειηίν
εηδήζεσλ δελ έρνπκε ην δηθαίσκα λα εθθξάδνπκε
νύηε αηζζήκαηα νύηε ζπλαηζζήκαηα. Γηα λα κελ
έξζνπλ ζε ζύγθξνπζε κε ηα αηζζήκαηα ησλ
ηειεζεαηώλ.

΋ηαλ θάλνπκε κηα «κεηαθνξά», ηη θάλνπκε ;

Ξηε ζέζε κηαο εηθόλαο ρεηξνπηαζηήο βάδνπκε κηα
εηθόλα θαληαζηηθή. Ώπηό θάλνπκε. Γηαηί πξνζζέηεη
αίζζεκα, ζπλαίζζεκα, ζπγθίλεζε. Δ εηθόλα έρεη
δύλακε. Γηαηί βγαίλεη απ‟ ηελ ςπρή. Αελ βγαίλεη
από ηελ άζθαιην. Ώπηό θάλεη ε πνίεζε. Ράξε ζηε
θαληαζία καο. ΐιέπεη «καιιηά» θαη γξάθεη
«ζηάρπα». Ζαη ν θόζκνο γίλεηαη πην όκνξθνο.
Έρνπκε ηόζν ζπλεζίζεη ζηνλ ρεηξνπηαζηό θόζκν
κέζα ζηνλ νπνίν δνύκε θάζε κέξα, πνπ δελ
βιέπνπκε πηα ηελ αμία ηνπ. Μνηνο αθξηβώο είλαη. Δ
πνίεζε καο βνεζάεη λα βιέπνπκε θαιύηεξα. Ζαη,
θπξίσο, λα βιέπνπκε κέζα καο. Οελ ςπρή καο. Ζαη
ε ςπρή καο βνεζάεη λα εθθξάδνπκε ην κέζα καο.

Ζνπξάζηεθεο ; ΋ρη ; Ζάηη ζθέθηεζαη εζύ…

Ώλαξσηηέζαη γηαηί δελ βιέπνπκε ηελ ςπρή. Δ
ςπρή…Μώο λα ην πνύκε ;… Δ ςπρή
είλαη…θξπκκέλε! Μνύ είλαη θξπκκέλε ; Μάλησο όρη
ζην ζηήζνο. Ξηελ θνηιηά ; ΋ρη, νύηε ζηελ θνηιηά.
Λύηε ζηελ θαξδηά. Ηέκε βέβαηα ¨ε θαξδηά κνπ
ρηππάεη γηα ζέλα¨… Μξάγκαηη ρηππάεη όηαλ έρνπκε
έλα ζπλαίζζεκα. Ώιιά ην ζπλαίζζεκα είλαη αιινύ.
Ξν θεθάιη ; Ζαη λαη θαη όρη. Ιαη, γηαηί ηα
ζπλαηζζήκαηα γελληνύληαη ζηνλ εγθέθαιν. ΋ρη,
γηαηί κόιηο γελληνύληαη ηξέρνπλ αιινύ, πεγαίλνπλ
παληνύ, ζ‟ όιν ην ζώκα. Αελ έρεηο αθνύζεη πνπ
ιέλε «ιύγηζαλ ηα πόδηα κνπ από ηνλ θόβν κνπ» ;
Ζαη ν θόβνο ζπλαίζζεκα είλαη. Δ ςπρή ινηπόλ είλαη
παληνύ θαη είλαη αόξαηε. Ώπηό είλαη. Βίλαη αόξαηε !

Ώιιά κήπσο είλαη ε κόλε ; Μάξε ηνλ

ειεθηξηζκό. Ονλ βιέπνπκε ; ΋ρη. Ζαη όκσο
ππάξρεη. Ζαη καο δίλεη θαηλόκελα εμίζνπ
εληππσζηαθά κε ηα ζπλαηζζήκαηα. Θήπσο θαη ε
ςπρή είλαη έλαο ειεθηξηζκόο, πνπ αληί γηα έλα
ζύζηεκα θαισδίσλ ηαμηδεύεη κέζα από ην λεπξηθό
καο ζύζηεκα ; Ζαη θάλεη θαη ηελ θαξδηά λα ρηππάεη
πην δπλαηά κεξηθέο θνξέο ; Οα ζπλαηζζήκαηα
γελληνύληαη ζην κπαιό θαη ύζηεξα θάλνπλ θαηνρή
ζηελ ςπρή. Λ εγθέθαιόο καο έρεη πνιιά
δηακεξίζκαηα. Έλα γηα ην ζπκό, έλα γηα ηε ραξά,
έλα άιιν γηα ηε ιύπε θιπ. θιπ. Ζη‟ από θεη πεξλάλε
ζ‟ όιν ην θνξκί. Αε ιέκε «ηξέκσ από ζπκό» ή
«ρόξεπα από ηε ραξά κνπ» ; Βπηπρώο πνπ ηα
έρνπκε ηα ζπλαηζζήκαηα, αιιηώο ζα ήκαζηαλ ζαλ
παξάιπηνη !

Οώξα, μέξσ, είζαη έηνηκε λα κε ξσηήζεηο ηη

είλαη ην κπαιό ! Ια ξσηήζεηο, λα ξσηήζεηο… Μάληα
πξέπεη λα ξσηάκε. Ώιιά απάληεζε δελ ζα πάξεηο.
Ονπιάρηζην από κέλα. Βγώ μέξσ πόηε έγηλε ε Θάρε
ηνπ Θαξαζώλα. Γηαηί έγηλε, θαη νη ηζηνξηθνί ηεο
επνρήο καο είπαλ πόηε έγηλε. Ζαλείο δελ καο είπε
όκσο ηη είλαη ην κπαιό. Βληάμεη, λα κελ ππεξβάισ,
ην αλνίμαλε, ην είδαλε, ην κειεηήζαλε, ην πεξάζαλε
από έλα ζσξό εξγαζηήξηα θαη πεηξάκαηα, αιιά
παξακέλεη αθόκα έλα κπζηήξην. Ξε 100 ή 200
ρξόληα ζα ιπζεί θη΄απηό ην κπζηήξην. Κέξνπκε
όκσο αξθεηά πξάγκαηα. Ξε πνην θνκκάηη ηνπ
γίλεηαη απηή ή εθείλε ε δηεξγαζία, ηη εληνιέο δίλεη
ζηνλ νξγαληζκό, πνπ είλαη ε κλήκε θιπ. Ρσξίο
κπαιό ν άλζξσπνο ή είλαη λεθξόο ή είλαη θπηό.
Μνηνο καο δίλεη ηελ νκηιία ; Ον κπαιό. ΋ια ηα δώα
έρνπλ κπαιό. Ώιιά έλα κόλν εμειίρηεθε ζε κεγάιν
βαζκό, θαη απηόο θαη ην κπαιό ηνπ. Λ άλζξσπνο.
Λη αγειάδεο δελ έρνπλ νκηιία γηαηί ην κπαιό ηνπο
δελ είρε ηελ ίδηα εμέιημε κε ην αλζξώπηλν κπαιό.
Ζαη νη αγειάδεο έρνπλ κλήκε θαη νη ειέθαληεο
αθόκε κεγαιύηεξε. Ράξε ζηε κλήκε ηνπο, κηιάλε
νη άλζξσπνη. Γηαηί όηαλ γελληνύληαη, ε κλήκε ησλ
γνλέσλ ηνπο πεξλάεη θαη ζηα δηθά ηνπο θύηηαξα. Λ
έλαο λνπο πεξλάεη ζηνλ επόκελν. ΋ια απηά πνπ, κε
κηα ιέμε, νλνκάδνληαη λνεκνζύλε. Αειαδή
εμππλάδα, όπσο ιέγαλ νη ξεκπέηεο. Ώπηά ηα ιίγα
μέξσ. Ώιιά ηελ εμππλάδα ηελ μέξεηο θη΄εζύ. Ον λα
πξνζέρεηο ζην δξόκν λα κε ζε παηήζεη θαλέλα
απηνθίλεην, απηό ιέγεηαη εμππλάδα. Ον λα θνηηάο
δεμηά, λα θνηηάο αξηζηεξά, πξηλ πεξάζεηο απέλαληη –
αθόκα θαη ζηνπο κνλόδξνκνπο- απηό ιέγεηαη
εμππλάδα. Γηαηί λα θνηηάο θαη αξηζηεξά όηαλ ηα
απηνθίλεηα έξρνληαη κόλν από δεμηά ; Γηαηί, ρξπζό
κνπ, νδεγνύλ θαη ειίζηνη ! Ζαη κεξηθνί ρσξίο
δίπισκα… Ια γηαηί. Ζαη γηαηί κηα κέξα πνπ έβγαηλεο
ζην δξόκν είδεο θάπνηνλ λα ηνλ ρηππάεη έλα
απηνθίλεην. Ζαη εληππώζεθε ζηε κλήκε ζνπ. Ράξε
ινηπόλ ζην έμππλν κπαιό ζνπ, ην ζπκάζαη απηό
θάζε θνξά πνπ βγαίλεηο ζην δξόκν θαη θνηηάο δεμηά
θαη αξηζηεξά. Έρνπκε αλάγθε από έλα όλνκα, έλαλ
αξηζκό ηειεθώλνπ, ξσηάκε ην κπαιό, βγαίλεη ζην
παξάζπξν ε κλήκε θαη καο ηα δίλεη. Ρξεηαζηήθακε
εθαηνκκύξηα ρξόληα γηα λα θηάζνπκε εθεί. Ια
μέξνπκε λα κεηξάκε, λα θάλνπκε πξνζζέζεηο.
Ζάπνηε ήκαζηαλ θη΄εκείο ζαλ όια ηα δώα. ΋ρη κόλν
δελ μέξακε έλα θη΄έλα πόζα θάλνπλ, δελ μέξακε
θαλ ηη είλαη ην έλα!

Οώξα, πόζεο γλώζεηο θαη πόζε κλήκε ρσξάεη

ην κπαιό καο, απηό ζα ην δνύκε ζηελ πξάμε. Ζη΄
επεηδή ε κλήκε καο είλαη πεξηνξηζκέλε, ελώ νη
γλώζεηο ηεο αλζξσπόηεηαο είλαη ηεξάζηηεο, ηη
θάλνπκε ; Μξνζζέηνπκε ζηε κλήκε καο
βηβιηνζήθεο, ηαηληνζήθεο, κνπζεία, θαξκαθεία…Γηα
λα ςάρλνπκε θη΄εθεί. Ίζσο ππάξρνπλ ειεθηξνληθνί
εγθέθαινη κεγάινη ζαλ έλα ιεσθνξείν πνπ λα ηα
ρσξάλε όια. Μάλησο εκείο κπαιό κεγάιν ζαλ
ιεσθνξείν δελ έρνπκε. Βπηπρώο…

Ώιιά δελ ππάξρεη κόλν ε γλώζε ζηνλ θόζκν.

Βίπακε, ππάξρεη θαη ε πνίεζε. ΋ρη κόλν ζηα βηβιία.
Λη εηθαζηηθέο ηέρλεο, νη εηθόλεο δειαδή, είλαη
θη΄απηέο έλα είδνο πνίεζεο. Ζαη ηαμηλνκνύληαη ζηηο
ηαηληνζήθεο θαη ηα κνπζεία όπσο θαη ηα βηβιία. ΋ια
απηά ηα πξντόληα ηνπ λνπ, ηα πξνζσπηθά
δεκηνπξγήκαηα δηαηεξνύληαη γηα λα δηδάζθνπλ
ζηνλ άλζξσπν ηελ αξκόδνπζα ζπκπεξηθνξά θαη
πώο λα γίλεηαη νινέλα θαιύηεξνο. Θα κνπ πεηο
«πώο ζα κπνξέζεη ν άλζξσπνο λα δηαβάζεη όια
απηά ηα βηβιία θαη λα ζπγθξαηήζεη όιεο απηέο ηηο
εηθόλεο;». Β ινηπόλ, ε λνεκνζύλε ηνπ βξήθε ηε
ιύζε, ε νπνία νλνκάδεηαη «Βηδίθεπζε». Λ έλαο είλαη
γηαηξόο, ό άιιν κεραληθόο, ν ηξίηνο θηιόζνθνο. Λ
ηέηαξηνο πνηεηήο, θιπ. θιπ. Ζαη κνηξαδόκαζηε ηε
γλώζε. Ζαη όινη καδί απνηεινύκε ηνλ ηεξάζηην
εγθέθαιν ηεο αλζξσπόηεηαο ζύζζσκεο.

΋ζνη είλαη ζξήζθνη πηζηεύνπλ όηη ν ζεόο είλαη

έλαο ηεξάζηηνο εγθέθαινο από κόλνο ηνπ. Ζαη πσο
απηόο δεκηνύξγεζε ην ζύκπαλ, δειαδή ηνλ θόζκν,
ηνλ γλσζηό θαη ηνλ άγλσζην, ηνπο αζηέξεο θαη όια
ηα νπξάληα ζώκαηα. Ώλαξσηηόληαη, πνηνο ηα έθηηαμε
όι΄απηά ; Ζαη γηαηί ; Ώπό πνύ εξρόκαζηε ; Ζαη πνύ
πεγαίλνπκε. Μνηνο δηεπζύλεη ηελ θίλεζε ησλ
άζηξσλ; ΋ια απηά δίλνπλ αξθεηή δνπιεηά ζνπο
θηινζόθνπο… Έρνπλ εηπσζεί πνιιέο ζεσξίεο.
Λξίζηε θη άιιεο ιέμεηο πνπ έγηλαλ δηεζλείο.
¨Φηιόζνθνο¨ (philosophe) θίινο ηεο ζνθίαο,
δειαδή ησλ γλώζεσλ. Ζαη ¨ζεσξία¨ (theoria,
theory, théorie). Λ ιόγνο είλαη όηη νη πξώηνη
θηιόζνθνη ζηνλ θόζκν ήηαλ Έιιελεο. Ώξραίνη
Έιιελεο. Άθεζαλ ηε ζξεζθεία ζηνπο ζξήζθνπο
θη΄έςαμαλ λα βξνπλ ηελ αιήζεηα ζηε Φύζε ηελ
ίδηα. Ζαη ζηε ινγηθή. Δ ηειεπηαία ινηπόλ ζεσξία γηα
ην πώο έγηλε ν θόζκνο είλαη ην ΐig Bang, πνπ
ιέγακε παξαπάλσ. ΋ζν γηα ηνλ ¨θόζκν¨ (cosmos)
δειαδή όια απηά πνπ καο πεξηβάιινπλ, γηα ηνπο
αξραίνπο Έιιελεο ήηαλ έλα “θόζκεκα”, κηα
δηαθόζκεζε ! Ξθέηε νκνξθηά. Γη΄ απηό ηνλ είπαλ
¨θόζκν¨. ΐιέπεηο ηη πνηεηέο πνπ ήηαλ νη αξραίνη
καο πξόγνλνη ;
 Ξήκεξα, πνπ έρνκε ηα κέζα, ηνλ θόζκν ηνλ
εξεπλνύλ νη αζηξνθπζηθνί. Μνπ είλαη θαη ιηγάθη
θηιόζνθνη γηαηί θη‟ απηνί ζε ζεσξίεο θαηαιήγνπλ.
Ώιιά πνιύ πεηζηηθέο, γηαηί ηνπο βνεζάλε ηα πνιύ
κνληέξλα κεραλήκαηα πνπ δηαζέηνπλ ζήκεξα. Έηζη
μέξνπκε όηη ην ζύκπαλ έρεη ειηθία 13
δηζεθαηνκκπξίσλ θαη 800 εθαηνκκπξίσλ εηώλ
αθξηβώο ! (Ώλ δελ θάλσ ιάζνο ζηελ αξίζκεζε !)
Μξηλ από ιίγα ρξόληα ηελ ππνινγίδαλε ζηα 15
δηζεθαηνκκύξηα. Ώιιά ζην κεηαμύ ηα κεραλήκαηα
ησλ αζηεξνζθνπείσλ ζπλέιαβαλ αθηίλεο
απνιηζσκέλεο πνπ είραλ παγώζεη 380.000 ρξόληα
κεηά ην Big Bang, γαηί έθαλε θξύν εθείλε ηελ
πεξίνδν. Αειαδή απηό πνπ ζπλέιαβαλ είλαη θσο
πνπ έγηλε πέηξα ! Μνιύ ζηελαρσξηέκαη πνπ δελ
είλαη εδώ ν Θαιήο ν Θηιήζηνο λα ην δεη όια απηά. Λ
Θαιήο, ν αξραίνο θηιόζνθνο, πνπ πξηλ από
δπόκηζε ρηιηάδεο ρξόληα, είπε κηα κέξα, ζε ελάκηζε
ρξόλν αθξηβώο ζα γίλεη έθιεηςε Διίνπ. Ζαη έγηλε !

Ζαη μέξνπκε (βάδσ θαη ηνπο εαπηνύο καο

κέζα!) πσο 200.000 ρξόληα κεηά ην Big Bang
άξρηζαλ λα ιάκπνπλ ηα άζηξα. Ζαη είλαη
δηζεθαηνκκύξηα ησλ δηζεθαηνκκπξίσλ ηα άζηξα.
Μώο ρώξεζαλ όι΄απηά κέζα έλα απεηξνειάρηζην
άηνκν, ηόζν κηθξό πνπ θαλέλα κηθξνζθόπην δελ
κπνξεί λα ην δεη ; Θα ήζεια λα ήηαλ εδώ λα καο
ην πεη ν Αεκόθξηηνο, ν αξραίνο θηιόζνθνο πνπ
πξώηνο βξήθε ηελ ηδέα θαη ηε ιέμε ηνπ ¨αηόκνπ¨.
¨Ονκή¨ είλαη ην θόςηκν. ¨Άηνκν¨, είπε ν
Αεκόθξηηνο είλαη απηό ην ειάρηζην θνκκαηάθη ηεο
ύιεο πνπ δελ ¨ηέκλεηαη¨, δειαδή πνπ δελ
¨θόβεηαη¨, δειαδή πνπ δελ ¨δηαζπάηαη¨. Έια όκσο
πνπ δηαζπάζηεθε πξηλ από 14 δηζεθαηνκκύξηα
ρξόληα θαη έγηλε ην Bing Bang ! Kη‟ έια πνπ, ράξε
ζηνλ Ώτλζηάηλ θαη ηνλ Λπελράηκεξ θαη ηνπο άιινπο,
ην μαλαδηαζπάζαλε ην ¨άηνκν¨ κε ηελ ¨αηνκηθή
¨βόκβα¨; Ζαη πνπ βξήθαλε όηη έρεη θη΄άιια
θνκκάηηα κέζα ηνπ… Ζαη πνπ ην θαζέλα απ΄απηά
έρεη θη΄άιια θνκκάηηα.. Ζαη πνπ πνηέ δελ θηάλνπκε
ζην ¨κεδέλ¨… Ζαη πώο λα θηάζνπκε ζην ¨κεδέλ¨
αθνύ όζν θόβνπκε, ζα κέλνπλ θη΄άιια λα
θόςνπκε ; Θήπσο ην κεδέλ δελ ππάξρεη ; Ζαη
γη΄απηό ην είπαλ ¨κεδέλ¨; Αειαδή ¨ηίπνηα¨ ;
Ππάξρεη, ηνπιάρηζην, ην ¨άπεηξν¨ ; ΏΦαίλεηαη όηη
νύηε θη‟ απηό ππάξρεη ζαλ όξην ηνπ θόζκνπ.
Ππάξρεη ζαλ έλλνηα. Αειαδή, ¨άπεηξν¨, πνπ
ζεκαίλεη ρσξίο ¨πέξαο¨, δειαδή ρσξίο ηέινο.
Αειαδή θη΄εδώ ¨ηίπνηα¨ ! Λ άλζξσπνο είλαη
δύζθνιν λα ζπιιάβεη ηελ έλλνηα ηνπ ¨Οίπνηα¨. Ζαη
ηη ήηαλε πξηλ από ην πξώην-πξώην ¨άηνκν¨, ζε
παξαθαιώ ! Μξηλ από ην πεξηβόεην ΐing Bang ;
Αειαδή, πξηλ από 14 δηζεθαηνκκύξηα ρξόληα ;
Οίπνηα δελ ήηαλε ;

Οώξα, ζα κνπ πεηο, «είκαζηε εδώ γηα λα ξσηάο

εζύ θαη λα ζνπ απαληάσ εγώ ; Οη ζ΄έπηαζε παππνύ
θαη ξσηάο εκέλα ; Θήπσο πξέπεη λα βξσ θαλέλαλ
άιιν παππνύ λα απαληήζεη ζηηο απνξίεο ζνπ ;».

Αίθην έρεηο. Ον κόλν πνπ καο κέλεη είλαη ην

ζρνιείν. Ια κάζνπκε ηνπιάρηζην ηη είλαη αλάκεζα
ζην κεδέλ θαη ζην άπεηξν. Ια κάζνπκε πνην είλαη ην
άκεζν πεξηβάιινλ καο. Όζηεξα, ηε γεσγξαθία ηεο
γεο νιόθιεξεο, ύζηεξα ηελ ηζηνξία ηεο γεο
νιόθιεξεο, ηελ ηζηνξία θαη ηε γεσγξαθία ηνπ
ηόπνπ καο. Οεο πόιεο καο, ηεο γεηηνληάο καο, ηνπ
δξόκνπ καο.

΋ηαλ ζα ζνπ ζηέιλνπλ έλα γξάκκα από ην

Ζαξάθαο ζηελ Βιιάδα, ην θαινθαίξη πνπ ζα πεξλάο
ηηο δηαθνπέο ζνπ, ζα γξάθνπλ ζην θάθειν ην
όλνκά ζνπ, ηελ νδό θαη ην αξηζκό (Ώκνξγνύ 49)
ηελ πόιε (Ώζήλα) ηνλ ηαρπδξνκηθό ηνκέα (11364)
πνπ είλαη ζηελ Ζπςέιε, ηε ρώξα (Βιιάδα). Ώλ ζην
ζηέιλαλ από ηε Ξειήλε ή από θάπνην πιαλήηε ηνπ
Αηαζηήκαηνο (δελ μέξεηο κπνξεί λα γίλεη θη‟ απηό
ζηνλ βίν ζνπ) ζα πξνζζέζνπλ ην Δκηζθαίξην ηε Γεο
ζην νπνίν βξίζθεηαη ε Βιιάδα, ζα πξνζζέζνπλ ηνλ
πιαλήηε Γε, ην πιαλεηηθό ζύζηεκα (Διηαθό) θαη ην
αζηξηθό ζύζηεκα (Γαιαμίαο* – κε θεθαιαίν Γ, ελώ
γαιαμίαο κε κηθξό ζεκαίλεη θαη αζηξηθό ζύζηεκα)

Λ θάθεινο ινηπόλ ζα γξάθεη :

Αεζπνηλίδα Θειίλα Θαλζνύιε

Ώκνξγνύ 49
Ώζήλα, 11364
Βιιάδα
Βπξώπε
Ώλαηνιηθό ΐόξεην Δκηζθαίξην
Μιαλήηεο Γε
Διηαθό Ξύζηεκα
Γαιαμίαο

*Γαλαξίαρ : Λλνκάδεηαη έηζη από ην γάλα ! Γηαηί, ζηελ

αξραία ειιεληθή κπζνινγία, όηαλ ν Δξαθιήο ήηαλ αθόκα
βξέθνο θαη βύδαηλε ηελ κεηέξα ηνπ ηελ Ήξα, ζηνλ νπξαλό,
ζύκσζε ν Αίαο θαη ηνλ ηξάβεμε απόηνκα (γηαηί ν Δξαθιήο
ήηαλ λόζνο) γηα λα κε πηεη αζάλαην γάια θαη γίλεη θη΄απηόο
αζάλαηνο, ζαλ ηνλ Αία ! Ζαζώο ινηπόλ ηνλ ηξάβεμε,
έθπγαλ κεξηθέο ζηαγόλεο γάια από ηνλ καζηό ηεο Ήξαο
θαη πεηάρηεθαλ ζην δηάζηεκα. Ζη΄έγηλε ε «Γαιαθηηθή
Λδόο». Αειαδή ν Γαιαμίαο.
Επιστολή Πέμπτη, πέμπτο μπλά-μπλα

Ζάζε ηόζν εθεί πνπ κηιάκε, βγαίλεη ζηελ κέζε

θαη θάπνηνο αξραίνο Έιιελαο, ή Ώηγύπηηνο ή
Νσκαίνο ή Ββξαίνο. Γηά λα κηιήζνπκε ιίγν θαη
γη΄απηνύο ηνπο ιανύο. Δ Εζηνξία ηνπ Απηηθνύ
θόζκνπ αξρίδεη εθεί πνπ έδεζαλ απηνί νη ιανί. Δ
Εζηνξία ηνπο είλαη θαη δηθηά καο. Λ πνιηηηζκόο ηνπο
είλαη θαη δηθόο καο. Ονπο νθείινπκε ηηο γιώζζεο
καο, ηηο γλώζεηο καο, ηηο ζξεζθείεο καο, ηνπο
λόκνπο καο, ηελ παηδεία καο, ηελ πνίεζε, ηε
κνπζηθή, ην ρνξό, ηελ αξρηηεθηνληθή, ηε
δσγξαθηθή, ηε γιππηηθή θαη θπζηθά ην ζέαηξν.
Ώπηνί νη ιανί ππάξρνπλ αθόκα ! Ζαηνηθνύλ ζηηο
όρζεο ηεο Ώλαηνιηθήο Θεζνγείνπ. Θεζόγεηνο
ζεκαίλεη «αλάκεζα ζηηο γέεο». Ξηελ νπζία αλάκεζα
ζε ηξεηο επείξνπο : ηελ Βπξώπε, ηελ Ώθξηθή θαη
ηελ Ώζία. Δ Ώίγππηνο είλαη ζηελ Ώθξηθή, ε
Μαιαηζηίλε ζηελ Ώζία, ε Βιιάδα θαη ε Εηαιία ησλ
Νσκαίσλ ζηελ Βπξώπε.

Λη άλζξσπνη, πξηλ γλσξίζνπλ ηελ αγξνηηθή

θαιιηέξγεηα, ήηαλ λνκάδεο. Θεηαθηλνύληαλ
ζπλέρεηα. Ώπό ηε κηα πεξηνρή ζηελ άιιε. Ξηελ
αξρή ήηαλ θπλεγνί, ύζηεξα έγηλαλ θηελνηξόθνη.
Ζαη πήγαηλαλ εθεί πνπ είρε πνιύ θαη θαιό ρόξην.
Ώπηνί πνπ έδεζαλ θνληά ζε κεγάια πνηάκηα
αλαθάιπςαλ πξώηνη ηελ αγξνηηθή θαιιηέξγεηα.
Γηαηί ρξεηάδεηαη λεξό. Ζαη θαιιηεξγνύζαλ θπξίσο
ζηάξη θαη άιια ζηηεξά, γηαηί ην άιεζαλ θαη έθαλαλ
ςσκί. Ώπό ηόηε ην ςσκί είλαη ε πξσηαξρηθή ηξνθή
ηνπ αλζξώπνπ. Έηζη, ζηακάηεζαλ λα είλαη λνκάδεο
θη΄ εγθαηαζηάζεθαλ ζε ρσξηά. Οα ρσξηά έγηλαλ
πόιεηο, κε ηνλ θαηξό. Έηζη γελλήζεθαλ νη
πνιηηηζκνί. Μόιε-πνιηηηζκόο. Λ Ώηγππηηαθόο, θαηά
κήθνο ελόο κεγάινπ πνηακνύ, ηνπ Ιείινπ. Ράξε
ζην ζηάξη, ε Ώίγππηνο έγηλε κηα ρώξα πινύζηα πνπ
γέκηζε λανύο θαη αγάικαηα. Ζαη ηεξάζηηεο
Μπξακίδεο πνπ κέζα ηνπο έζαβαλ ηνπο Φαξαώ. Ονπ
βαζηιηάδεο ηνπο. Ξήκεξα νύηε ε αηγππηηαθή
ζξεζθεία ππάξρεη, νύηε ε αηγππηηαθή γιώζζα.
΋ηαλ ν Θέγαο Ώιέμαλδξνο θαηέιαβε ηελ Ώίγππην
θαη έρηηζε ηελ Ώιεμάλδξεηα, ε Ώίγππηνο έγηλε
ειιεληθή, νη Ώηγύπηηνη μέραζαλ ηε γιώζζα ηνπο
γηαηί κηινύζαλ ειιεληθά. Ώξγόηεξα, ήξζαλ νη
Άξαβεο θη έγηλε αξαβηθή. Ώπό ηόηε κηινύλ αξαβηθά.
Ώιιά δελ είλαη όινη κνπζνπικάλνη. Βίλαη Ζόπηεο.
Ώπόγνλνη ησλ αξραίσλ Ώηγππηίσλ είλαη Ρξηζηηαλνί
θαη ζηηο εθθιεζίεο ηνπο ε ιεηηνπξγία γίλεηαη θαη ζηα
ειιεληθά. Γηαηί ηα ζπκνύληαη αθόκα !

Αίπια ζηελ Ώίγππην είλαη ε Μαιαηζηίλε. Βθεί

δνύζαλ δύν ιανί, νη Ββξαίνη θαη νη Φηιηζηίλνη.
(Φηιηζηαίνη ηνπο ιέλε κεξηθνί, αιιά εγώ ζεσξώ πην
ζσζηό ην Φηιηζηίλνη). Ινκάδεο ζηελ αξρή, αιιά
θάπνηε εγθαηαζηάζεθαλ θη΄απηνί ζε ρσξηά θαη
πόιεηο, όπσο ε Εεξνπζαιήκ. Οελ νπνία ηε ζέινπλ
ζήκεξα θαη νη Ββξαίνη, γηαηί εθεί ήηαλ ην πξώην
ηνπο βαζίιεην, θαη νη Ρξηζηηαλνί γηαηί ιέλε «εδώ
ζηαπξώζεθε ν Ρξηζηόο», αιιά ηε ζέινπλ θαη νη
Μαιαηζηίληνη. Βίλαη νη παιηνί Φηιηζηίλνη πνπ έδσζαλ
ην όλνκα ζηελ Μαιαηζηίλε θαη ιέγνληαη ζήκεξα
Μαιαηζηίληνη. Γνπλ εθεί κόληκα εδώ θαη 2.000
ρξόληα. Ξην κεηαμύ, πνιινί Ββξαίνη εμνξίζηεθαλ
από ηνπο Νσκαίνπο. Καλαγύξηζαλ όκσο πξηλ από
κεξηθά ρξόληα θη΄ έδησμαλ ηνπο Μαιαηζηίληνπο.
Οέινο πάλησλ, δελ βιέπσ λα θεξδίδεη απηόο πνπ
έρεη πεξηζζόηεξν δίθην, αιιά απηόο πνπ έρεη
πεξηζζόηεξα όπια. Ζαη λα ζθεθηείο όηη Ββξαίνη θαη
Μαιαηζηίληνη έρνπλ ηελ ίδηα ΐίβιν θαη ηνλ ίδην ζεό !
Βθηόο αλ νη ζενί είλαη δπν θαη δελ ην μέξνπκε.

Ώλ θαη ιανί Θεζνγεηαθνί, νη Ώηγύπηηνη θαη νη

Ββξαίνη δελ ήηαλ ζπνπδαίνη λαπηηθνί. Λη κεγάινη
λαπηηθνί ήηαλ νη Φνίληθεο θαη νη Έιιελεο. (Λη
Φνίληθεο είλαη νη αξραίνη Ηηβαλέδνη). Λη Έιιελεο
ηαμίδεπαλ ζ΄όιεο ηηο ζάιαζζεο θαη έθαλαλ παληνύ
απνηθίεο. Λη Φνίληθεο ηαμίδεπαλ ζηε Θεζόγεην
θη΄έθαλαλ ηε κεγάιε ηνπο απνηθία εθεί πνπ είλαη ε
Οπλεζία. Λη Έιιελεο ίδξπζαλ απνηθίεο, όρη κόλν
ζηε Θαύξε Θάιαζζα, ζηελ Θηθξά Ώζία θαη ζηελ
Ώίγππην, άιιά ζ΄όιε ηε Θεζόγεην. Ξηε Ηηβύε, ζηελ
Εηαιία, ζηελ Ξηθειία, ζηηο αθηέο ηεο Γαιιίαο θαη ηεο
Εζπαλίαο θαη ζηελ Ζνξζηθή αθόκα. Ππνινγίδνληαη
πάλσ από 2.000 νη ειιεληθέο απνηθίεο, θαηά ηνλ
Ώξηζηνθάλε ηνπιάρηζην. Αελ είλαη ηπραίν πνπ
έρνπκε κηα Λδύζζεηα θαη κηα Ώξγνλαπηηθή
Βθζηξαηεία, από εθείλα ηα πξώηα ρξόληα ηνπ
ειιεληθνύ πνιηηηζκνύ θαη κεγάινπο πνηεηέο ζαλ ηνλ
΋κεξν. Οελ Λδύζεηα ηελ μέξεηο ιέο, ηελ
Ώξγνλαπηηθή εθζηξαηεία δελ μέξεηο. Βίλαη απηνί, κε
ηνλ Εάζνλα επηθεθαιήο, πνπ πήγαλ λα θιέςνπλ ην
Ρξπζόκαιιν Αέξαο. Θα ην κάζεηε θη΄απηό ζην
ζρνιείν.

Ράξε ζηε λαπζηπινΎα, ινηπόλ, νη Έιιελεο

αζρνιήζεθαλ κε ην εκπόξην θη΄έγηλαλ έλαο ιαόο
πινύζηνο. Ώλέπηπμαλ ηελ παηδεία, ηε θηινζνθία, ηηο
ηέρλεο θαη ηα γξάκκαηα. Ράξε ζην αιθάβεην πνπ
νινθιήξσζαλ, πξνζζέηνληαο θσλήεληα, όινη
κπνξνύζαλ λα δηαβάδνπλ θαη λα κνξθώλνληαη. Βλώ
νη άιινη ιανί ηεο Θεζνγείνπ είραλ αιθάβεηα πνπ
κόλν ην ηεξαηείν κπνξνύζε λα δηαβάζεη θαη λα
θαηαιάβεη. Γηαηί δελ είρε θσλήεληα. Λύηε Ώ νύηε Λ
νύηε Β νύηε Ε νύηε Λπ ! Λ θόζκνο ζαύκαδε ηνπο
Έιιελεο γηα ηνλ πνιηηηζκό ηνπο, γηα ηνπο λανύο
ηνπο, γηα ηα αγάικαηά ηνπο, γηα ην ζέαηξό ηνπο,
γηα ηα ζπνπδαία ζρνιεία πνπ είραλ. ΋πσο ε
Ώθαδεκία ηνπ Μιάησλα θαη ην Ηύθεην ηνπ
Ώξηζηνηέιε, γηα παξάδεηγκα. Ώιιά ηνπο ζαύκαδαλ
θαη γηαηί ήηαλ θαινί αζιεηέο θαη θαινί πνιεκηζηέο.
Ζαη ληθνύζαλ εηζβνιείο πνιύ πην δπλαηνύο θαη πην
πνιπάξηζκνπο, όπσο νη Μέξζεο. Βίλαη παζίγλσζηεο
κέρξη ζήκεξα θαη ε Θάρε ηνπ Θαξαζώλα θαη ε
Ιαπκαρία ηεο Ξαιακίλαο. Θα ηα κάζεηε ζην
ζρνιείν.

Ξην κεηαμύ όκσο, γίλεηαη έλα θαηλνύξην κεγάιν

θξάηνο ζηελ Εηαιία. Λη Έιιελεο είραλ δαλεηζηεί ηηο
γλώζεηο θαη ηηο ηερληθέο ησλ Ώηγππηίσλ. Λη Ηαηίλνη
(ζα ηνπο ιέκε Νσκαίνπο όπσο όινη) πήξαλ
νιόθιεξν ηνλ ειιεληθό πνιηηηζκό, αθόκα θαη ηε
γιώζζα, εμέιημαλ ηε ζηξαηησηηθή ηέρλε θαη ζηγά-
ζηγά θαηέιαβαλ όινλ ην θόζκν ! Φπζηθά, ηε Θέζε
Ώλαηνιή (Βιιάδα, Ώίγππην, Μεξζία) θαη ηε Γαιιία,
αθόκα θαη ηελ Ώγγιία. Έγηλαλ πάκπινπηνη
θη΄έθαλαλ έλα ηεξάζηην ζηξαηό από κηζζνθόξνπο,
Οηο πεξίθεκεο Νσκατθέο Ηεγεώλεο.

Οόηε πεξίπνπ γελληέηαη ν Εεζνύο Ρξηζηόο θαη νη

Νσκαίνη ηνλ ζηαύξσζαλ όηαλ κεγάισζε. Ώπηά καο
ιέλε νη καζεηέο ηνπ. Αελ καο ηα ιέλε νη Νσκαίνη
ηζηνξηθνί. Ζαη γηαηί νύηε νη Έιιελεο ηζηνξηθνί καο
ηα ιέλε. Ή ην ζεσξήζαλε αζήκαλην γεγνλόο ή
κπνξεί θαη λα κελ έγηλε. Ζαη λα ην κεραλεύηεθαλ
νη Ώπόζηνινη. Ηέγαλ όηη ήζειαλ λα θέξνπλ κηα
θαηλνύξηα ζξεζθεία. Μνπ λα κε ιέεη «Λθζαικόλ
αληί νθζαικνύ» αιιά «Ώγάπα ηνλ πιεζίνλ ζνπ».
 Ώπηή ε θαηλνύξηα ζξεζθεία, πνπ ηελ
θπλεγνύζαλ άγξηα νη Νσκαίνη, ν Ρξηζηηαληζκόο,
όπσο νλνκάζηεθε, άξρηζε λα μαπιώλεηαη ζηγά-ζηγά.
Ξηελ αξρή κε 12 απνζηόινπο, ύζηεξα κα 40,
ύζηεξα κε κεξηθέο ρηιηάδεο πηζηνύο. Ζαη ζε ηξεηο
αηώλεο, θαηάθεξε λα θάλεη Ρξηζηηαλό θαη ηνλ
Νσκαίν Ώπηνθξάηνξα ηνλ ίδην ! (Μνπ είρε, όπσο
όινη νη Νσκαίνη, ηελ ειιεληθή ζξεζθεία ησλ 12
ζεώλ). Ζαη ηνύην έηπρε ζηνλ Ζσλζηαληίλν, Ίζσο
γηα δηθνύο ηνπ ιόγνπο, πνιηηηθνύο, πνηνο μέξεη,
«ιέεη απηή ζα είλαη από θη‟ εκπξόο ε ζξεζθεία ησλ
Νσκαίσλ». Ζαη γηα λα είλαη ίζσο ζίγνπξνο όηη δελ
ζα ηνλ δνινθνλήζνπλ νη αληίπαινί ηνπ, άθεζε ηε
Νώκε, έρηηζε κηα θαηλνύξηα πξσηεύνπζα ζην
ΐόζπνξν, εθεί πνπ ήηαλ ην ΐπδάληην, θαη ηελ
νλόκαζε Ζσλζηαληηλνύπνιε.

Έηζη ινηπόλ, ε Νσκατθή Ώπηνθξαηνξία άξρηζε

λα εμειιελίδεηαη. Ια εγθαηαιείπεη δειαδή ηνπο
Ηαηίλνπο ππαιιήινπο θαη ηε γιώζζα ηνπο θαη λα
ρξεζηκνπνηεί Έιιελεο θαη ηελ ειιεληθή γιώζζα. Δ
Νώκε βέβαηα απνζρίζηεθε θάπνηε. Ξηελ Ώλαηνιή
έκεηλε ΐπδαληηλή Ώπηνθξαηνξία. Θάιηζηα
δηαζπάζηεθε θαη ε Βθθιεζία. Γηα πνιηηηθνύο ζηελ
νπζία ιόγνπο, βέβαηα. Ξε Λξζόδνμε θαη Ζαζνιηθή.

Ράξε ζην ΐπδάληην πνπ έθαλε επίζεκε γιώζζα

ηνπ ηα ειιεληθά, κηιάκε αθόκα ηε γιώζζα ησλ
πξνγόλσλ καο, πξάγκα ζπάλην ζηνλ θόζκν. Ον
ΐπδάληην ήηαλ ν ζπλδεηηθόο θξίθνο, απηόο πνπ
έλσζε ηελ αξραία Βιιάδα κε ηε ζεκεξηλή.

Βληάμεη, αξθεηά θνπξαζηηθά είπακε, ώξα γηα

κπάλην θαη ύπλν. Ζαιή ζνπ λύρηα, γιπθηά κνπ.
Επιστολή Έκτη, έκτο μπλά-μπλα

Έια λα πάξνπκε έλα θαθεδάθη λα μππλήζνπκε

γηα θαιά. Κέραζα όηη ηα κηθξά παηδηά δελ πίλνπλ
θαθέ ! Ζαη ηα κεγάια δελ πίλνπλ γάια ! Μίλνπλ έλα
θαθεδάθη λα ζπλέιζνπλ. Γηαηί θαθέ ; Λ θαθέο
είλαη έλα θπηό πνπ νη ζπόξνη ηνπ όηαλ
ζηεγλώζνπλ, αιεζζνύλ θαη βξάζνπλ καο ηνλώλνπλ,
καο μππλνύλ, ζαλ λα ήηαλ θάξκαθν. ΋ρη, εδώ δελ
έρνπκε ηέηνην θπηό. Έξρεηαη από ηελ Ώθξηθή θαη
από ηελ Ηαηηληθή Ώκεξηθή. Ώπό ηα ζεξκά θιίκαηα.
Ώπό ηελ Ζνινκβία, από ηε ΐξαδηιία, αθόκα θαη από
ηε ΐελεδνπέια. ΋ηαλ ζα παο ζην Ζαξάθαο ηα
Ρξηζηνύγελλα, ξώηα λα ζνπ πνπλ πνύ έρεη θπηείεο
θαθέ. Μαιηά ιέγαλε πσο δελ θάλεη θαιό, ηώξα ιέλε
πσο θάλεη θαιό. Ώιιά όρη θαη ζε κεγάιεο
πνζόηεηεο. Απν, ηξία θιηηδάληα ηελ εκέξα. ΋ρη
ππεξβνιέο! Θεδέλ άγαλ, όπσο ιέγαλ νη Ώξραίνη. Ον
«κεδέλ» ην μέξεηο. Ον «άγαλ» είλαη θνληά ζην
«κέγαλ», δειαδή «πάξα πνιύ». Θεδέλ άγαλ,
«ηίπνηα ην πάξα πνιύ». ΋πσο ζε όια, έηζη δελ
είλαη ; Γηαηί αιιηώο, δελ θάλνπλ θαιό.

Μώο μέξνπκε ηη είλαη θαιό θαη ηη είλαη θαθό ;

Ζαιή εξώηεζε... Ζαηά βάζνο, κέζα καο, ην
μέξνπκε, δελ είλ΄έηζη ; Μίλνπκε πνιύ θαθέ ; Θα
γίλνπκε λεπξηθνί. Μίλνπκε πνιύ θξαζί ; Θα
κεζύζνπκε. «Μαλ κέηξνλ άξηζηνλ» ιέγαλ επίζεο νη
Ώξραίνη. Αειαδή, αλ ζέιεηο λα πάξεηο άξηζηα ζηε
δσή, λα είζαη «κεηξεκέλν層. ΋ρη ππεξβνιέο. Μόζν
θξαζί λα πίλνπκε ηελ εκέξα ; Έλα-δπν πνηεξάθηα –
θαη θαγσκέλνη, όρη λεζηηθνί. Ώπηό είλαη ην «κέηξν»
γηα ην θαζεκεξηλό θξαζί. Άιισζηε, γηα ηα ζέκαηα
πγείαο έρνπκε ηνπο γηαηξνύο.
Ώιιά είλαη θαη ε ςπρηθή πγεία. Βθεί είλαη πνιύ
πην δύζθνια ηα πξάγκαηα. Βίπακε, πνύ είλαη ε
ςπρή; Ζαλείο δελ μέξεη. Μνύ ζα ηε βξνύκε ινηπόλ
γηα λα ηε γηαηξέςνπκε ; Ζαη ζα πάκε ζε ςπρίαηξν ή
ζε ςπρνιόγν. Ώλ είκαζηε πνιύ άξξσζηνη θαη πνιύ
επηθίλδπλνη, ζα καο πάλε ζηνλ ςπρίαηξν. Ώλ έρνπκε
πξνβιήκαηα ζηε δσή καο θαη αηζζαλόκαζηε
δπζηπρείο, ζα πάκε από κόλνη καο ζηνλ ςπρνιόγν.
Λ ςπρίαηξνο ζπλήζσο καο δίλεη θάξκαθα. Λ
ςπρνιόγνο πξνζπαζεί λα καο θάλεη λα δήζνπκε ζε
αξκνλία κε ηελ πξνζσπηθόηεηά καο.

Ώιιά είλαη θαη ν ςπραλαιπηήο. Ώλαιπηήο γηαηί

καο βάδεη λα ςάμνπκε ηηο αιήζεηεο πνπ θξύβνπκε
ζην ππνζπλείδεηό καο. Ζαη δελ ηηο μέξνπκε ή ηηο
έρνπκε μεράζεη. Γηαηί είλαη βαζύ ζθόηνο εθεί θαη δελ
βιέπνπκε ηίπνηα. «Psychiatre, psychologue,
psychanalyste», ειιεληθέο ιέμεηο, νη ίδηεο ζ΄όιεο
ζρεδόλ ηηο γιώζζεο. ΋ινη απηνί νη «ζπεζηαιίζηεο
ηεο ςπρήο» ελδηαθέξνληαη γηα ηελ επηπρία καο. Δ
επηπρία είλαη κηα ςπρηθή θαηάζηαζε, κηα θάζε ζηε
δσή, πνπ καο θάλεηο ραξνύκελνπο, γελλαηόδσξνπο
θαη αηζηόδνμνπο. Ώλ κε ξσηάο. ΐγαίλεη πνιύ βαζηά
από κέζα καο απηή ε θαηάζηαζε. Ξπρλά είκαζηε
επηπρηζκέλνη θαη δελ ην μέξνπκε. ΋ηαλ θάλνπκε ην
θαιό γύξσ καο είλαη έλα δείγκα όηη είκαζηε θαιά.
΋ηαλ κάιηζηα απηά πνπ θάλνπκε είλαη θαη θαιά θαη
σξαία, είκαζηε αθόκα θαιύηεξα.

Λη θηιόζνθνη έρνπλ πνιύ κηιήζεη γηα ην θαιό

θαη ην σξαίν. Λ Μιάησλαο, γηα παξάδεηγκα.
(Ώξραίνο Έιιελαο θη΄απηόο, ηη λα θάλνπκε…). Β,
ινηπόλ, «ην θαιό είλαη θαη σξαίν θαη ην σξαίν είλαη
θαη θαιό» έιεγε. Γηαηί ; Γηαηί ην «θαθό» δελ κπνξεί
λα είλαη σξαίν πξάγκα, έιεγε. Ώπ΄ηελ άιιε κεξηά,
ην «άζρεκν» κπνξεί λα ην πνύκε «θαιό» ; Ώθνύ
ηελ επηπρία ςάρλνπκε, κπνξνύκε λα είκαζηε
επηπρείο κέζα ζηελ αζρήκηα θαη κέζα ζηελ θαθία ;
Αίθην δελ είρε ν Μιάησλαο ; (Ή, κάιινλ ν
Ξσθξάηεο. Γηαηί ζην ζηόκα ηνπ ηα έρεη βάιεη όια
απηά, ζηνπο ΑΕΏΗΛΓΛΠΞ πνπ έρεη γξάςεη).

Θα κνπ πεηο, όια είλαη ζρεηηθά, απηό πνπ είλαη

σξαίν γηα ηνλ έλαλ κπνξεί λα είλαη άζρεκν γηα ηνλ
άιινλ! Ζαη ζνπ απαληώ. Άιιν ην ¨γνύζην¨ θη΄άιιν
ε ¨νκνξθηά¨. Ξηνλ έλαλ αξέζεη απηή ε νκνξθηά
ζην άιινλ ε άιιε. Ώλάινγα κε ηα γνύζηα ηνπ.
Ώιιά ζε θαλέλαλ δελ αξέζεη ε αζρήκηα. Μάλησο θαη
ην σξαίν θαη ην γνύζην δηδάζθνληαη. Ξην ζρνιείν
θαη ζην ζρνιείν ηεο δσήο. Βδώ πνπ ηα ιέκε, θακηά
θνξά δηδάζθεηαη θαη ε αζρήκηα ! Αειαδή από
ακόξθσηνπο. Ζη΄εθεί είλαη ίζσο ην πξόβιεκα. ΋ηαλ
δειαδή ζνπ ιείπεη ε παηδεία. Γηαηί ζε πεξηβάιινπλ
άηνκα απαίδεπηα ή αλόεηα. Ή πνπ θπλεγάλε ηόζν
ην ρξήκα ώζηε λα θιέβνπλ ηνπο ζπλαλζξώπνπο
ηνπο. Ώπηά ηα άηνκα είλαη άζρεκα, απηά ηα ίδηα. Οη
ζα ζνπ κεηαδώζνπλ ; Οελ αζρήκηα ηνπο θπζηθά.
Ζαη ηόηε, ζα θαηαιήμεηο λ΄αγνξάδεηο απηνύο ηνπο
γεινίνπο πίλαθεο πνπ πνπιάλε ζε κεξηθά ιατθά
καγαδηά ηεο νδνύ Μαηεζίσλ. Ώληί λα πεγαίλεηο ζηηο
Βθζέζεηο ησλ θαιώλ δσγξάθσλ. Βθεί πνπ ζε
ζηέιλεη ν παππνύο ζνπ !... Άιισζηε ην «θαιό» θαη
ην «σξαίν» αθνλίδεη θαη ηελ εμππλάδα. Θπνξεί λα
κελ ην είπε ν ζείνο Μιάησλαο, αιιά ην ιέσ εγώ !
Νώηα θαη ηελ Άιθε Γέε.

Ώο πνύκε, ινηπόλ, όηη μέξνπκε ηη είλαη ε

επηπρία. Ώπηό πνπ δελ μέξνπκε αξθεηά είλαη πώο
ηελ επηηπγράλνπκε. Γηαηί δελ είκαζηε κόλνη ζηε
δσή. Μξέπεη θαη άιινη λα επηδηώθνπλ ηνλ ίδην
ζθνπό. Απζηπρώο δελ είλαη θαη ηόζν εύθνιν.
Βίκαζηε πνιύ ζπρλά πεξηθπθισκέλνη από ηελ θαθία
θαη ηελ αζρήκηα. ΋ηαλ θάλεηο ην θαιό θαη ην σξαίν,
ηη άιιν ζέιεηο, είζαη έλαο ηέιεηνο άλζξσπνο. Ώιιά
δελ είλαη όινη ηέιεηνη. Γηα λα κελ πσ, πνιύ ιίγνη
είλαη νη ηέιεηνη. Ίζσο θαη θαλείο ! Θέιεη κεγάια
θόηζηα ε ηειεηόηεηα. Δ δήιηα, ε έπαξζε, ε
ιαηκαξγία, ε θηώρεηα, όια απηά –θαη πγηήο λα
είζαη- δελ ζ΄αθήλνπλε λα είζαη επηπρήο. ΋ηαλ
είζαη ακόξθσηνο, λνκίδεηο πσο ε δήιηα, ε
αιαδνλεία, ε ιαηκαξγία θη΄όια απηά, είλαη κεγάια
πξνηεξήκαηα. Δ ακνξθσζηά εκπνδίδεη ηνπο
αλζξώπνπο λα θάλνπλ ην «σξαίν», πνπ δεηάεη ν
Μιάησλαο. Ζαη νη πόιεκνη ηνπο εκπνδίδνπλ λα
θάλνπλ ην «θαιό».

Οειηθά, γηαηί καο κηιάλε νη θηιόζνθνη γηα

όι΄απηά ; Γηαηί δελ είκαζηε ηέιεηνη. Δ απόιπηε
επηπρία, καο ιέλε, δελ ππάξρεη. Μνηνο καο ην ιέεη ;
Λ Ξνπελάνπεξ, ν Φξόπδ, ζα ηνπο κάζεηο θη΄εζύ
θάπνηε. Ώπηό πνπ ππάξρεη, καο ιέλε, είλαη ν
δπόμορ πξνο ηελ επηπρία. Ώιιά έλαο θηλέδνο
θηιόζνθνο, ζύγρξνλνο ηνπ Μιάησλα, είπε θάηη πην
θηινζνθηθό : «όηαλ πάξεηο ην δξόκν γηα ηελ
επηπρία θαη δε ηελ βξεηο ζην ηέξκα, ζα θαηαιάβεηο
όηη ν δξόκνο ν ίδηνο είλαη ε επηπρία». Ώιίκνλν αλ
είρε ηέξκα. Οόηε ζα θηάλακε ζηελ ηειεηόηεηα. Ζαη,
όπσο μέξνπκε, ε δσή είλαη ζύληνκε. Αειαδή, ην
ηέινο ηεο, είλαη επηπρία ; ΋ρη βέβαηα ! Άξα, ν
δξόκνο, ε δσή, όζν δηαξθεί, είλαη ε επηπρία. Ζαη‟
αξρήλ, είλαη επηπρία γηαηί είλαη δσή ! Ηίγν είλαη
απηό ; Ώπό θεη θαη ύζηεξα, πξέπεη λα πξνζζέζνπκε
θη΄εκείο θάηη… ΋ έλαο ιίγε αγάπε, ν άιινο ιίγν
θξαζάθη. Ώιιά, ην δπζηύρεκα είλαη όηη, ζηα θαιά
θαζνύκελα, έξρεηαη θη΄έλαο βάξβαξνο πνπ
πξνζζέηεη ιίγν πόιεκν. Έλαο αγξάκκαηνο.

Γηαηί πόιεκν ; Γηαηί ν πόιεκνο είλαη ε

αιαδνλεία, ε ιαηκαξγία, ν θζόλνο, πνπ ιέγακε
πξηλ. Θεξηθνί αλόεηνη ιέλε πσο ν πόιεκνο είλαη
έλζηηρην. Κέξεηο ηη είλαη ην έλζηηρην ; Θηα δύλακε
ζηνλ άλζξσπν ζηελ νπνία δελ κπνξεί λα
αληηζηαζεί. Λ πόιεκνο ινηπόλ δελ παξάγεηαη από
έλζηηρην. Αύν είλαη ηα έλζηηρηα ζηνλ άλζξσπν. Ξε
όια ηα δώα, άιισζηε. Ια θάεη γηα λα επηδήζεη θαη
λα θάλεη παηδηά γηα λα επηδήζεη ην αλζξώπηλν είδνο.
Ζη΄αλ θάλαλ πόιεκν νη πξσηόγνλνη άλζξσπνη -θαη
θάλνπλ αθόκα ηα δώα- είλαη γηα λ΄ απνθηήζνπλ
ηξνθή. Λη ζεκεξηλνί πόιεκνη, ινηπόλ, δελ γίλνληαη
από έλζηηρην. Ώιιά από ςπρξό ππνινγηζκό. ΋πσο
θάλνπλ όινη νη εγθιεκαηίεο, νη δνινθόλνη, νη
καθηόδνη, νη γθάλγθζηεξ πνπ βιέπνπκε ζηηο ηαηλίεο.
Έλαο Ρίηιεξ, έλαο Θνπζνιίλη, έλαο Θπνπο, θάλνπλ
πόιεκν γηα έλα πνηάκη, έλα βνπλό, κηα πόιε, γηα
κηα πεηξειαηνπεγή, γηα έλα νξπρείν κε δηακάληηα.
Ζαλέλα έλζηηρην. Έπαξζε θαη ιαηκαξγία. Ζαη
ακνξθσζηά. Γηαηί νη κνξθσκέλνη άλζξσπνη είλαη
επαίζζεηνη. Ζαη δελ ζθνηώλνπλ ηνπο
ζπλαλζξώπνπο ηνπο.

Βκείο ινηπόλ δελ ζα θάλνπκε πόιεκν. Ώιιά αλ

καο θάλεη θάπνηνο, εκείο ηη πξέπεη λα θάλνπκε ; Ον
κπαιό ιέεη «άκπλα». Ζη΄απηό ζα θάλνπκε. Θα
αληηζηαζνύκε γηα λα επηδήζνπκε. Ζαη γηα λα
επηδήζεη θαη ε ειεπζεξία καο. Μνπ είλαη έλα από ηα
δηθαηώκαηά καο. Λ άλζξσπνο έρεη δηθαίσκα ζηα
«δηθαηώκαηα ηνπ αλζξώπνπ». (Αύζθνια πξάγκαηα,
ε; ΋πνπ λάλαη ζα ηα κάζεηο θαιά όι΄απηά θαη ζα
θαηεβάηλεηο ζηηο δηαδειώζεηο !).

Ξπλερίδσ. Δ ειεπζεξία, ε απηνδηνίθεζε, ε

ηζόηεηα απέλαληη ζηνπο λόκνπο, ε εηξεληθή
ζπλύπαξμε είλαη κεξηθά από ηα δηθαηώκαηα ηνπ
αλζξώπνπ. Οα νπνία κόλν ε Αεκνθξαηία
εμαζθαιίδεη. Ώπηή πνπ έρνπκε ζήκεξα. Γαηί δελ ηελ
είρακε πάληα. Ώλ θαη ε Αεκνθξαηία γελλήζεθε ζηελ
Βιιάδα. Ζαη κάιηζηα ζηελ Ώζήλα. Γη΄απηό θαη ε
ιέμε απηή είλαη ε ίδηα ζε όιεο ηηο γιώζζεο ηνπ
θόζκνπ. Democracy, Democratie, Democracia θιπ.
Ζιπ. Ζαη ζεκαίλεη «εμνπζία ηνπ ιανύ». Λ «δήκνο»
ήηαλ ν ιαόο, ζηελ αξραηόηεηα (εμνύ θαη
«δήκαξρνο») θαη «θξαηία» ε εμνπζία (εμνύ θαη
«θξάηνο»). Γηα λα πνύκε όιε ηελ αιήζεηα, από ηόηε
πνπ εθεπξέζεθε ε δεκνθξαηία από ηνπο Έιιελεο, ν
άλζξσπνο απέθηεζε θη έλα ηξίην έλζηηρην. Οελ
αλάγθε ηεο ειεπζεξίαο. ΢έκαηα ;

Οώξα ζα πάκε λα θάκε ηε θαζνιάδα καο, ζα

πάξνπκε έλαλ ππλάθν θαη ηα μαλαιέκε.
Επιστολή Έβδομη, έβδομο μπλα-μπλα

Θνπ είπεο, ζην ηξαπέδη, «Ζαη ε αγάπε ; Μώο

κπνξεί λα ζέιεη θάπνηνο λα θάλεη θαθό, όηαλ
ππάξρεη ε αγάπε. Ή κήπσο δελ ππάξρεη ;»

Λκνινγώ πσο δελ ηελ ζθέθηεθα πνηέ απηήλ

ηελ πεξίπησζε. Αελ κπνξώ λα θαληαζηώ άληξεο
θαη γπλαίθεο πνπ δελ αγαπνύλ. Ζαλνληθά, δελ
κπνξεί λα ζέιεηο ην θαθό ηνπ άιινπ όηαλ ηνλ
αγαπάο. Ή έζησ απιώο όηαλ αγαπάο ηνπο
αλζξώπνπο γεληθώο. «Λ άλζξσπνο ζθνηώλεη απηό
πνπ αγαπάεη» έιεγε έλαο Άγγινο ζπγγξαθέαο, ν
΋ζθαξ Λπάτιλη, γηα ηελ αθξίβεηα. Ώιιά κάιινλ ην
έιεγε γηαηί είρε πνιύ ππνθέξεη από αλζξώπνπο πνπ
αγάπεζε θαη ηνλ αγάπεζαλ. Βίλαη πνιύ αληηθαηηθά
όι΄απηά. «Ώληηθαηηθά» ιέκε όηαλ κηα ηδέα, πνπ
κπνξεί λα θαίλεηαη θαη ζσζηή, θαηαξγεί κηα άιιε,
πνπ κπνξεί λα θαίλεηαη θαη ζσζηή ! Μαξάδεηγκα κε
ηηο αληηθαηηθέο παξνηκίεο : Δ κία ιέεη «ην γνξγόλ
θαη θαη ράξηλ έρεη», ε άιιε ιέεη «όπνηνο βηάδεηαη
ζθνληάθηεη» ! Μνηα ζα πηζηέςνπκε ; Ζαη ηηο δπν !
Έηζη είλαη ε δσή, έρεη απ΄όια.

Λ άλζξσπνο, ινηπόλ, γελληέηαη θαιόο ; Ζαη

βέβαηα. Γελληέηαη θαιόο θαη ραιάεη ύζηεξα. Δ θαθία
δελ είλαη θιεξνλνκηθή αξξώζηηα. Λη ζπλζήθεο ηνλ
ραιάλε ηνλ άλζξσπν. Ζαη ε έιιεηςε παηδείαο. Ώπό
γνλείο θαη από ζρνιείν. Μάλησο ε θαθία είλαη έλα
δειεηήξην πνπ κπαίλεη ζηγα-ζηγά ζην αίκα ζνπ.
Γηαηί θαλείο δελ ελδηαθέξεηαη. Έηζη πηζηεύσ εγώ.
Ζαη ηνπο εγθιεκαηίεο δελ πξέπεη λα ηνπο βάδνπλ ζε
θπιαθέο, αιιά ζε λνζνθνκεία. Ζαηά ηε δηθή κνπ
γλώκε θαη ζπγλώκε. Γηαηί ζπγλώκε ; Γηαηί πνιινί
δελ ζα είλαη ζύκθσλνη καδί κνπ. Θάιηζηα, ζε
κεξηθέο ρώξεο ππάξρεη αθόκα ε «ζαλαηηθή πνηλή».
Ώλ ν εγθιεκαηίαο είλαη άξξσζην άηνκν (επηθίλδπλν
αιιά άξξσζην) ηνλ ζθνηώλεηο ; Ζαη ν εγθιεκαηίαο
θαη ν άξξσζηνο είλαη πηζαλό λα αγαπνύλ. Ια είλαη
εξσηεπκέλνη. Ώθνύκε θακηά θνξά γηα αξξσζηεκέλν
έξσηα. Ππεξβνιηθό, πνπ ζηεξεί ηελ ειεπζεξία ηνπ
άιινπ. Ια ε αληίθαζε. Ια είζαη ηαπηόρξνλα θαθόο
θη΄ εξσηεπκέλνο. Αειαδή άξξσζηνο. Ώιιά ιίγεο
είλαη απηέο νη πεξηπηώζεηο. Δ αγάπε δελ είλαη
αξξώζηηα. Βίλαη επηπρία.

Μνιύ παξάδνμα όι΄απηά, ε ; Δ δσή είλαη

γεκάηε από αληηθάζεηο θαη παξαδνμνινγίεο. Δ ίδηα
ε ιέμε «αγάπε» είλαη ιέμε παξάδνμε. Θα ζην πεη
θαη ν Μιάησλαο. (Μάιη απηόο !). Δ αγάπε έρεη
άκεζε ζρέζε κε ην «θαιό» θαη κε ην «σξαίν». Οα
σξαίν έιθεη, ηξαβάεη ηελ αγάπε, έηζη δελ είλαη;
Μνιιέο θνξέο, έλαο άληξαο εξσηεύεηαη κηα γπλαίθα
γηα ηελ νκνξθηά ηεο. Ηεο, ηνλ εξσηεύηεθα απηόλ
ηνλ πίλαθα. Γηαηί είλαη σξαίνο. Ζαιιηηερληθά
σξαίνο. Ώιιά ν πίλαθαο δελ ην μέξεη ! Ώγλνεί όηη
ηνλ εξσηεύηεθεο. Λ έξσηαο απηόο είλαη ινηπόλ
κνλόδξνκνο. Ώπηό κπνξεί λα ζπκβεί θαη ζηνλ
άλζξσπν. Ια ηνλ αγαπάο θη΄εθείλνο (ή εθείλε) λα
κε ζ΄αγαπάεη. Ξπρλόηεξα όκσο, αλ θαη γηα ιόγνπο
αλεμήγεηνπο, ν έξσηαο είλαη ακνηβαίνο ζ΄έλα
δεπγάξη. Ππάξρνπλ ινηπόλ δύν εηδώλ αγάπεο. Δ
εγσηζηηθή αγάπε θαη ε ακνηβαία. Ζακηά θνξά
αγαπάκε γηαηί καο αγαπάλε. Ζη΄απηή ε αγάπε
εγσηζηηθή είλαη. «Ι΄αγαπάο κε αγάπε» ιέεη θάπνπ
ν Βπξηπίδεο. (Ώξραίνο ζπγγξαθέαο θη΄απηόο).
Ζη΄ελλννύζε «όρη εγσηζηηθά». Ώγάπε ζεκαίλεη
αληαιιαγή.
 Ώπηά γηα ηελ αγάπε θαη ηνλ έξσηα. Ώιιά ε
θηιία έρεη άιινπο λόκνπο. Ζαη΄αξρήλ, εγσηζηηθή
θηιία δελ ππάξρεη. Δ ζπκπάζεηα; Βίλαη θη΄απηή
αλαγθαζηηθά ακνηβαία. Βγσηζηηθή είλαη ην εγώ-εγώ-
εγώ ! Ώκνηβαία είλαη όρη κόλν από ηνλ έλα λα
βγαίλεη ε ζπκπάζεηα, αιιά θαη απ΄ηνπο δπν. Ώιιηώο
δελ είλαη ζπκπάζεηα. Λύηε θηιία. Δ θηιία γελληέηαη
ηελ ίδηα ζηηγκή θη‟ απ΄ηηο δύν πιεπξέο. Θα βξνύκε
θάηη αλάινγν κε ηνλ «θεξαπλνβόιν έξσηα», αιιά
απηόο ιεηηνπξγεί κε άιινπο λόκνπο θαη είλαη πην
επάισηνο, εδώ πνπ ηα ιέκε. Ώκνηβαίνο, επάισηνο,
θεξαπλνβόινο... Έρεηο δίθην. Αύζθνιεο ιέμεηο.
Σξαίεο αιιά δύζθνιεο. Οη ηα ζεο, ηα δύζθνια είλαη
ηα σξαία ! Γηαηί δελ πάλε νη άλζξσπνη ζε κηα θαιή
ηαηλία, αθνύ είλαη θαιή ; Γηαηί είλαη δύζθνιε ! Οη
ιεο ; Δ ηαηλία λα θαηεβάζεη ην επίπεδό ηεο ή ν
άλζξσπνο λα αλεβάζεη ην δηθό ηνπ ; Ξσζηά. Έηζη
λνκίδσ θη΄εγώ.

Οη είλαη θεξαπλνβόινο έξσηαο ; Ζαλείο δελ

μέξεη. Ζαλείο δελ μέξεη γηαηί καο ρηππάεη έλαο
έξσηαο ζαλ θεξαπλόο. Μνηέ δελ μέξνπκε πώο
γελληέηαη έλαο έξσηαο, θεξαπλνβόινο ή κε. Λη
αηηίεο ηνπ είλαη ζθνηεηλέο. Ζαη θακηά θνξά
παξάινγεο. Ώιιά μέξνπκε πώο γελληέηαη κηα θηιία.
Θε πνιύ ινγηθό ηξόπν. Ώληαιιαγή είλαη θη΄απηή
αιιά αλ απνδεηρηεί εγσηζηηθή δελ θηλδπλεύεηο κε
νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή, όπσο ζηνλ έξσηα.
Ξηνλ έξσηα, κεξηθνί απνγνεηεπκέλνη θηάλνπλ
κέρξη ηελ απηνθηνλία. Αελ απηνθηνλείο πνηέ από
θηιία ! Γηαηί ζηε θηιία δίλεηs κόλν έλα θνκκάηη από
ηνλ εαπηό ζνπ. Βλώ ζην έξσηα ηα δίλεηο όια.

«Μνιπθηιία» ππάξρεη, αιιά πνιπγακία δελ

ππάξρεη ζην έξσηα. Οη πνιπγακία λα ππάξμεη αθνύ
ηα δίλεηο όια ζε έλαλ άλζξσπν ; Φίινπο κπνξείο λα
έρεηο πνιινύο. ΐιέπνπκε θαζαξά πώο γελληέηαη κηα
θηιία. Βλώ πνηέ δελ μέξνπκε πώο γελληέηαη ν
έξσηαο. Δ πξνζσπηθόηεηα παίδεη ξόιν αιιά νη
πξαγκαηηθνί ιόγνη είλαη ζθνηεηλνί. Ον ίδην θαη ην
ηαιέλην. Ζαλείο δελ μέξεηο πνπ θξύβεηαη. Θόλν
πνπ ν έξσηαο έρεη ζπλήζσο θάηη πξσηόγνλν κέζα
ηνπ, θάηη ην άγξην, θάηη επηθίλδπλν. Γη΄απηό ιέκε
κεξηθέο θνξέο «ν έξσηαο είλαη ηπθιόο». Ξπρλά ν
έξσηαο είλαη μαθληθόο. Βλώ ην ηαιέλην έξρεηαη
ρσξίο λα ην πάξνπκε είδεζε. Λη άιινη ην
αληηιακβάλνληαη πξηλ από καο. ΋ έξσηαο, κάο
βγαίλεη ζηε κέζε σο θάηη ην «νξηζηηθό», αιιά
κπνξεί λα εμαθαληζηεί από ηε κηα ζηηγκή ζηελ
άιιε. Θπνξεί, είπα. Θπνξεί θαη όρη. Βλώ ην
ηαιέλην, ζα κείλεη. Ζαλείο δελ κπνξεί λα ην
μεξηδώζεη. Λ έξσηαο θαη ην ηαιέλην είλαη δύν
θξπθνί θόζκνη. Λ έλαο έρεη πεγή ηνπ ηελ ςπρηθή
επαηζζεζία, ν άιινο ηελ πλεπκαηηθή επαηζζεζία.
Ώιιά ρξεηάδνληαη θαη νη δπν γηα λα γίλεη έλα κεγάιν
έξγν. Ζαη ηα κεγάια έξγα είλαη απαξαίηεηα, ζε θάζε
ιαό θαη ζε θάζε πνιηηηζκό.

Μόηε κίιεζα γηα δεπγάξη ; ΋ηαλ κηινύζα γηα

αγάπε θαη θηιία ; Ππάξρνπλ πνιιά αηζζήκαηα,
ζεηηθά, πνπ είλαη θνληά ην έλα κε ην άιιν. Ζαη
γελληνύληαη όηαλ γλσξίδνπκε θάπνηνλ. ΋ηαλ δνύκε
όηη έρεη πνιιά ραξίζκαηα, θαιή θαξδηά θαη
πλεπκαηηθά ελδηαθέξνληα, ηνλ ζεβόκαζηε. ΋ηαλ
θάλνπκε παξέα θαη δελ καο απνγνεηεύεη ζε ηίπνηα,
έρνπκε θαη ζπκπάζεηα. ΋ηαλ είκαζηε ζπρλά καδί,
ηνπ αλνίγνπκε ηελ θαξδηά καο θαη θάλεη θη‟ απηόο
ην ίδην κε καο, απηό είλαη ε θηιία. Θπνξνύκε λα
είκαζηε θίινη κε πνιινύο αιιά εξσηεπκέλνη
είκαζηε κόλν κε έλαλ. Οόηε είλαη πνπ κηιάκε γηα
δεπγάξη.

Ζαλνληθά, δεπγάξη, παληξεκέλν ή όρη, είλαη

έλαο άληξαο θαη κηα γπλαίθα. Θα βξνύκε αθόκα θαη
ζηα δώα δεπγάξηα, αθόκα θαη ζηα πνπιηά. Ξθνπόο
αξρηθόο ε αλαπαξαγσγή. Ια θάλνπλ παηδηά θαη ηα
παηδηά ηνπο, όηαλ κεγαιώζνπλ λα θάλνπλ παηδηά
θαη πάεη ιέγνληαο. Γηα λα γίλεη απηό, ε αγάπε ηνπο
είλαη ζπδπγηθή. Ζαη ηελ ζπδπγηθή αγάπε ηελ ιέκε
θαη έξσηα. Θπνξεί λα μεθίλεζαλ από θίινη, κπνξεί
θαη από θεξαπλνβόιν έξσηα, πνηνο μέξεη ; ΋ηαλ
είζηε αρώξηζηνη, κέλεηε θάησ από ηελ ίδηα ζηέγε,
ηξώηε θάζε κέξα ζην ίδην ηξαπέδη, θνηκάζηε ζην ίδην
θξεβάηη, θάλεηε παηδηά καδί θαη δελ ζέιεηε λα
ρσξίζεηε, απηό είλαη ε ζπδπγηθή αγάπε. Ξπλήζσο
απηό ην δεπγάξη είλαη παληξεκέλν. Γηαηί απηή είλαη
ε αξραία παξάδνζε, ή γηαηί ην δεηάεη ε ζξεζθεία
θαη νη γνλείο ηνπ δεπγαξηνύ. Λ γάκνο ζεζπίζηεθε
γηα ιόγνπο θιεξνλνκηθνύο βαζηθά. Γηαηί κόλν ηα
παληξεκέλα δεπγάξηα έρνπλ δηθαηώκαηα
θιεξνλνκηθά. Ξήκεξα έρνπλ ιηγνζηέςεη νη γάκνη.
Άιινη θαηξνί, άιια ήζε, όπσο έιεγε ν Ζηθέξσλαο,
έλαο Νσκαίνο ζπγγξαθέαο. Ζαη δε ιέλε πηα ¨ν θαη
ε ζύδπγνο κνπ¨ αιιά ¨ν θαη ε ζύληξνθόο κνπ¨. Λ
¨αληξαο κνπ¨ θαη ε ¨γπλαίθα κνπ¨, πάλε απηά.

Θα κνπ πεηο «θαη ην δηαδύγην» ; Ζνίηα λα δεηο,

ε θηιία δελ ηειεηώλεη θάπνηε όηαλ γηα θάπνην ιόγν
δελ έρνπλ πηα ηα ίδηα ελδηαθέξνληα νη θίινη ; Έηζη
κπνξεί λα ζβήζεη θαη ε θιόγα ηνπ έξσηα. Βίηε γηαηί
δελ ηελ ζπληεξνύκε αξθεηά βάδνληαο απηό πνπ
ρξεηάδεηαη γηα λα κε ζβήζεη ή γηαηί ό,ηη θαη λα
βάινπκε έρεη απνθαζίζεη λα ζβήζεη. Άγλσζην γηαηί
άλαςε, άγλσζην γηαηί έζβεζε. Θόλν, θακηά θνξά,
ζβήλεη γηαηί άλαςε άιιε θιόγα, αιινύ. Ζαη ηόηε
έρνπκε δηαδύγην. Δ ιέμε «δεύγνο» (θαη «δεπγάξη»)
ζεκαίλεη «δεκέλνη δίπια-δίπια». Γεπκέλνη όπσο ηα
βώδηα, λα ηξαβάλε ην θάξν. Ζαη ην «θάξν» είλαη ε
νηθνγέλεηα.

Αηαδύγην, ζεκαίλεη λα ρσξηζηεί ν «δπγόο» (δηα-

δύγην). Ξην γάκν. Ώλ δελ είκαζηε παληξεκέλνη,
ιέγεηαη απιώο «ρσξηζκόο». Ον ίδην θάλεη. Θόλν
πνπ κε ην δηαδύγην, εκθαλίδνληαη ζπρλά λνκηθά θαη
νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα. Μνηνο ζα πάξεη ηα έπηπια,
πνηνο ζα πάξεη ηα παηδηά, θιπ. θιπ…. Ον θαιύηεξν
είλαη λα ρσξίζνπκε θηιηθά θαη λα κείλνπκε θίινη.
Αελ αξέζεη ζηα παηδηά λα ρσξίδνπλ νη γνλείο ηνπο.
Ώιιά ηη λα θάλνπλ, ζα ζπλεζίζνπλ. Ια δνπλ κε ηνλ
παηέξα ή κε ηε κεηέξα. Ή πόηε κε ηε κεηέξα θαη
πόηε κε ηελ κεηέξα. Οα κηζά παηδηά ζηνλ θόζκν έηζη
δνύλε. Θάιηζηα κεξηθνί παηέξεο θαη κεξηθέο κεηέξεο
μαλαπαληξεύνληαη. Ξ΄απηέο ηηο ¨ζύλζεηεο
νηθνγέλεηεο¨, όπσο ηηο ιέλε, ππάξρνπλ ζπρλά
παηδηά πνπ έρνπλ ηελ ίδηα κεηέξα αιιά δηαθνξεηηθό
παηέξα. Οη ηα ζεο ; Δ δσή δελ είλαη ηέιεηα. Λ
άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ηελ ηειεηνπνηήζεη, αιιά ε
δσή αληηζηέθεηαη !

΋ηαλ ην παηδί κεγαιώζεη θαη γίλεη απηό πνπ

ιέκε ελήιηθαο, θαηαιαβαίλεη θαιύηεξα πώο είλαη
θηηαγκέλε ε δσή. Βίλαη γεκάηε από απξόβιεπηα,
από ζπκπηώζεηο θαη από αλαπνδηέο. Δ κόλε
επηπρήο «αλαπνδηά» είλαη ην παηδί. Γηαηί θαλείο
από καο δελ ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλνο. Λη γνλείο
κπνξεί λα καο ζέιαλε, αιιά ηδέα δελ είραλ πώο ζα
βγνύκε. Δ Φύζε θαη ε ηύρε απνθαζίδεη αλ θαη πόηε
ζα γελλεζεί έλα παηδί θα ηη παηδί ζα είλαη. ΋ινη
είκαζηε απξόβιεπηνη. Θεο από ηύρε, ζεο από
αηπρία. Ώιιά ε επηπρία πνιύ ζπάληα έξρεηαη
απξόβιεπηα. Βκείο πξέπεη λα ηε ρηίζνπκε.
Γηα ηε δπζηπρία δε ζέισ λα κηιήζσ. Θεξηθέο
θνξέο βιέπνπκε ηη καο ζπκβαίλεη θαη δελ θάλνπκε
ηίπνηα γηα λα κελ καο ζπκβεί. Λ άλζξσπνο έρεη ηηο
αδπλακίεο ηνπ. Αελ είλαη ηέιεηνο, ην είπακε.
Ζαπλίδεη, μέξεη όηη ζ΄ αξξσζηήζεη θαη ζπλερίδεη λα
θαπλίδεη. Ξήκεξα βάδνπλ ζηα θνπηηά ησλ ηζηγάξσλ
ηε θξάζε ¨ΟΛ ΖΏΜΙΕΞΘΏ ΞΖΛΟΣΙΒΕ¨. Ον
δηαβάδεηο θαη αλνίγεηο ην παθέην ! Λη αξραηνιόγνη
ηνπ έηνπο 3000 πνπ βξνπλ απηά ηα παθέηα, ζε
ηίπνηα εξείπηα, ζα αλαξσηεζνύλ αλ ήκαζηαλ ηξεινί
γηα δέζηκν, όινη εκείο ζηε αξρή ηνπ 3 νπ
millennium κεηά Ρξηζηόλ.
Επιστολή Όγδοη, όγδοο μπλα-μπλα

Έλαο άλδξαο θαη κηα γπλαίθα. Έλα γαιιηθό

θηικ είρε απηό ηνλ ηίηιν θαη άξεζε πνιύ ζηελ
επνρή ηνπ. Βληάμεη, αο κηιήζνπκε γηα ην ζειπθό θαη
ην αξζεληθό. Ώπηό ην «πηάην» απαζρόιεζε πνιύ
ηνπο άληξεο, ηηο γπλαίθεο, ηνπο θηινζόθνπο, ηνπο
θνηλσληνιόγνπο, ηνπο θαιιηηέρλεο, ηνπο θπζηθνύο,
ηνπο γηαηξνύο, ηνπο λνκηθνύο… Λ «κέζνο
άλζξσπνο» -λα πνύκε ν «άλζξσπνο ηνπ ιανύ» ;-
δελ πνιπλνηάδεηαη κε ην ζέκα απηό. Γελληέηαη,
αλαθαιύπηεη ην θύιν ηνπ, απνξεί πνπ δελ έρνπλ
όινη ην ίδην θύιν, ζπλεζίδεη ηειηθά, απνδέρεηαη πσο
ππάξρνπλ αγόξηα θαη θνξίηζηα, παηέξεο θαη
κεηέξεο, αλαθαιύπηνπλ ηνλ «πόιεκν ησλ δύν
θύισλ», ηελ ζπκθηιίσζε κε ην γάκν ή κε ηελ
θνηλή δσή, ζπλεζίδνπλ ηνπο ζείνπο θαη ηηο ζείεο, ηα
μαδέξθηα θαη ηηο μαδέξθεο, ηνπο εξαζηέο θαη ηηο
εξσκέλεο. Ζαη δελ ςάρλεη λα κάζεη ην γηαηί γηα όι‟
απηά.

Δ αιήζεηα είλαη όηη καο θαίλεηαη απίζαλν λα

ππάξρεη λα ππάξρεη έλαο θόζκνο κ΄έλα κόλν θύιν,
ην γπλαηθείν ή ην αλδξηθό. ΋ια ηα δώα, όζα
βιέπνπκε ηνπιάρηζην, είλαη αξζεληθά θαη ζειπθά.
Γίλεηαη θόζκνο κόλν κε άλδξεο ; Ή κόλν κε
γπλαίθεο; Ζαη ε αλαπαξαγσγή ; Μώο ζα γίλεη ;
Βληάμεη όι΄απηά. Ώπηό όκσο πνπ κνπ κε βάδεη
κπξνζηά ζε ηεξάζηηα εξσηεκαηηθά είλαη ην πώο ε
Φύζε αλαθάιπςε ην θόιπν ηεο αλαπαξαγσγήο ! Δ
δσή εκθαλίζηεθε ζηε γε πξηλ από κεξηθά
εθαηνκκύξηα ρξόληα. Λη αζρνινύκελνη γλσξίδνπλ
πάλσ θάησ ηε ρξνλνινγία, αιιά δελ γλσξίδνπλ
πώρ ε δσή μεθίλεζε ην κεραληζκό ηεο
αλαπαξαγσγήο.

Θηα κέξα εκθαλίζηεθε μαθληθά έλα δσληαλό

θύηηαξν. Έλα «θύηηαξν δσήο». Ώπό ην πνπζελά.
Βληάμεη, ππάξρεη θάπνηα ινγηθή από πίζσ. Έπεζε
από ην δηάζηεκα ; Γελλήζεθε από θάπνηα ρεκηθή
έλσζε ; Έζησ, Ώιιά πώο απηό ην θύηηαξν είρε ηελ
ηδέα κηα κέξα λα ρσξηζηεί ζηα δύν, ύζηεξα ζηα
ηέζζεξα θαη νύησ θαζ΄εμήο. Ζαη κηα άιιε κέξα,
εκθαλίζηεθαλ μαθληθά αξζεληθά θύηηαξα θαη
ζειπθά θύηηαξα ! ΍ζηε ε Φύζε μέξεη λα
εμειίζζεηαη θαη λα βειηηώλεηαη ρσξίο ηε βνήζεηα
θαλελόο ! Ζαηαπιεθηηθό. Ώληί λα ράλνπκε ηελ
ςπρξαηκία καο όηαλ αλαθαιύπηνπκε πσο ππάξρεη
θαη άιιν θύιν ζηνλ θόζκν, θαιύηεξα λα
ραηξόκαζηε πνπ έρνπκε κηα έμππλε Φύζε.

Απζηπρώο, από πνιύ παιηά, ππάξρνπλ θαη

αληηδηθίεο αλάκεζα ζηα αγόξηα θαη ζηα θνξίηζηα.
Αελ είλαη όια ξόδηλα. Βγώ άιισζηε δελ πηζηεύσ ην
παξακύζη πσο από ηελ σκνπιάηε ηνπ Ώδάκ
θηηάρηεθε ε Βύα. Θάιινλ ην αληίζεην έγηλε. Ξηελ
Θεηξηαξρηθή θνηλσλία, όπσο μέξνπκε, αξρεγόο ηεο
νηθνγέλεηαο ήηαλ ε κάλα. Ζάπνηε άιιαμε απηό θαη
αξρεγόο έγηλε ν παηέξαο. Ζαη πεξάζακε ζηελ
Μαηξηαξρία. Ζαη ηόηε ε γπλαίθα έγηλε άλζξσπνο
δεύηεξεο θαηεγνξίαο. ΋ρη γηαηί άιιαμε ε Φύζε,
αιιά γηαηί άιιαμε ε Ζνηλσλία. Ξηα δώα, δελ
ππάξρεη αληζόηεηα αλάκεζα ζηα ζειπθά θαη ηα
αξζεληθά. Ξήκεξα επηζηξέθνπκε ζηνπο λόκνπο ηεο
Φύζεο. Ζη΄ έξρεηαη θάπνηα ηζόηεηα θαη ζηηο
αλζξώπηλεο θνηλσλίεο, θπξίσο ζηηο δηθέο καο,
δειαδή ζηε Αύζε. Αελ κπνξώ λα πσ ην ίδην γηα ηελ
Ώθξηθή θαη ηελ Ώζία. Δ Φύζε καο έθαλε
δηαθνξεηηθνύο αιιά όρη άληζνπο.
Λ Άλδξαο θαη ε γπλαίθα είλαη ζαλ ηνπο δύν
πόινπο ηνπ ειεθηξηζκνύ. Θε έλαλ δελ γελληέηαη
ειεθηξηθό ξεύκα. Ρξεηάδνληαη θαη νη δύν.

Δ αιήζεηα είλαη όηη όπσο ν ειεθηξηζκόο είλαη

έλα κπζηήξην, έηζη θαη ε γπλαίθα είλαη έλα κπζηήξην
γηα ην άλδξα θαη ν άλδξαο έλα κπζηήξην γηα ηε
γπλαίθα. ΋ρη γηα ηνλ νξγαληζκό ηνπο αιιά γηα ηελ
ςπρνινγία ηνπο. Ώπό παηδηά, η΄αγόξηα θάλνπλ
παξέα κε αγόξηα θαη ηα θνξίηζηα κε θνξίηζηα. Γηαηί
ππάξρεη απηή ε αλεζπρία αλάκεζα ζην αγόξη θαη
ζην θνξίηζη ; Γηαηί νη άλζξσπνη δελ ηα ιέλε όια.
Ζξύβνπλ ηνλ κηζό εαπηό ηνπο θαη θνβνύληαη κήπσο
ν άιινο ην αλαθαιύςεη. Βληάμεη, αο ππάξρεη έλα
κπζηήξην. Δ δσή γίλεηαη πην ελδηαθέξνπζα. ΋πνπ
ππάξρεη κπζηήξην ππάξρεη θαη ζπγθίλεζε. Αελ καο
αξέζνπλ νη ηαηλίεο κπζηεξίνπ ; Θαο αξέζνπλ. Δ
Ώζηξνινγία δελ είλαη έλα κπζηήξην ; Οη ζα γηλόηαλ
νη Μπξακίδεο ρσξίο ην κπζηήξην πνπ θξύβνπλ κέζα
ηνπο ; Ξ‟ όιε καο ηε δσή καο ζπγθηλνύλ νη
γπλαίθεο γηαηί είκαζηε άλδξεο θαη καο ζπγθηλνύλ νη
άλδξεο γηαηί είκαζηε γπλαίθεο. Κέξσ, πξέπεη λα ηελ
θξύβνπκε απηήλ ηελ ζπγθίλεζε κεξηθέο θνξέο,
αιιά ην λα ηελ θξύβνπκε είλαη θη΄απηό έλα
παηρλίδη. Ζαη ην παηρλίδη θάλεη ηε δσή δσληαλόηεξε.
Ώιιηώο, ζα καο δεηο λα βπζηδόκαζηε ζηελ κνλαμηά,
ή ζηελ αλία, ή θαη ζηα δπν καδί !

Οώξα, κπνξνύκε λα κηιήζνπκε γηα κηα άιιε

πιεπξά ηνπ πξνβιήκαηνο. Βπεηδή ην θνξίηζη δελ
μέξεη αθξηβώο πώο είλαη ε ςπρνινγία θαη ε ζθέςε
ηνπ αγνξηνύ – θαη ην αγόξη ηνπ θνξηηζηνύ –
θηηάρλεη ζην θεθάιη ηνπ έλα ηδεώδεο. Ον ηδαληθό
αγόξη. Ζαη ην αγόξη θηηάρλεη ζην κπαιό ηνπ ην
ηδαληθό θνξίηζη. Ώιά απηή ε εηθόλα είλαη
δεκηνύξγεκα ηεο θαληαζίαο! Αελ είλαη θαθό
πξάγκα ε θαληαζία, αιιά ε πξαγκαηηθόηεηα δελ ηε
θηάλεη πνηέ. Ον ηδαληθό αγόξη θαη ην ηδαληθό θνξίηζη
δελ ππάξρεη ! Βπηπρώο. Γηαηί, όπσο θαη λα ην
θάλνπκε, ην «ηδαληθό αγόξη» είλαη ζρεδόλ πάληα ην
ίδην γηα όια ηα θνξίηζηα. Ζαη ην «ηδαληθό θνξίηζη»
είλαη ζρεδόλ πάληα ην ίδην γηα όια ηα αγόξηα. Ον
θαληάδεζαη πόζν αληαξό ζα ήηαλε, όια ηα αγόξηα
λα ήηαλ ηα ίδηα ; Ζαη όια ηα θνξίηζηα λα ήηαλ όκνηα
κε ηε θνύθια Θπαξκπί ; Ώπηό πνπ έρεη ζεκαζία
είλαη λα έρεη ν θαζέλαο ηε δηθή ηνπ πξνζσπηθόηεηα,
όζν γίλεηαη πην αλαπηπγκέλε. Ξην γάκν, δπν
δπλαηέο πξνζσπηθόηεηεο επεξεάδνπλ ε κία ηελ
άιιε. Γηα ην θαιό θαη ησλ δύν. Βληάμεη, ζα
ππάξμνπλ θαη «αηπρείο γάκνη», όπσο ηνπο ιέλε.
Γηαηί νύηε ηδαληθόο γάκνο ππάξρεη.

Θα δεηο, κηα κέξα νη Ώζθαιηζηηθέο Βηαηξίεο πνπ

αζθαιίδνπλ ηα ζπίηηα από ηηο ππξθαγηέο, ζα
αζθαιίδνπλ θαη ηνπο γάκνπο !

Θίιεζα γηα παηρλίδη. Γηαηί κόλν εηιηθξηλείο θαη

ηίκηνη άλζξσπνη έρνπλ δηθαίσκα λα παίδνπλ. Δ
εηιηθξίλεηα είλαη ε ζπκπεξηθνξά ε πην απνιαπζηηθή
γηα ηνλ δηπιαλό καο. Ζνίηα ηα δώα θαη ηα πνπιηά.
Γελληνύληαη εηιηθξηλή. Δ ππνθξηζία δελ ραξίδεη
επηπρία. Δ ππνθξηζία είλαη ζαλ ηα λαξθσηηθά. Οα
άξρηζεο ; Αελ κπνξείο πηα λα ηα θόςεηο. Δ δσή ζνπ
πάεη πεξίπαην. Οη ζα πεη «πάεη πεξίπαην» ; Θα πεη
«Ζόιαζε». Δ δσή είλαη ζύληνκε, δπζηπρώο. Μξέπεη
λα ηελ πξνζηαηέςνπκε από όιεο ηηο αξξώζηηεο,
ζσκαηηθέο θαη ςπρηθέο. Δ εηιηθξίλεηα είλαη πγεία.
Ρσξίο απηήλ, ην δέξκα καο βγάδεη ζππξηά. Ον
παηρλίδη είλαη ζαλ έλα αλέθδνην, είλαη ην
αιαηνπίπεξν ζηελ θαζεκεξηλή δσή. Γηα λα καο
βγάιεη από ηηο έγλνηεο. Ώιιά πνηέ δελ πξέπεη λα
θξύβεη θαθόπηζηα ππνλννύκελα, πβξηζηηθά.
Ππάξρνπλ θαη ηδηαηηεξόηεηεο γύξσ καο πνπ
ρξεηάδνληαη εηδηθή κεηαρείξηζε. Αε ιεο ζ΄ έλα
ρνληξό «είζαη ρνληξόο!», ζ΄έλαλ αλάπεξν ¨είζαη
αλάπεξνο!». Οη είλαη απηό πνπ ζξέθεη ηελ αγάπε
θαη ηε θηιία ; Λ ζεβαζκόο. Οειεία θαη παύια.
Επιστολή Ένατη, ένατο μπλα-μπλα

Ξ ‟έβαιε ζε ζθέςεηο ην θαηλόκελν θνξίηζη-

αγόξη, έηζη δελ είλαη ; Β, ινηπόλ, είλαη έλα
θαηλόκελν, κηα πξαγκαηηθόηεηα πνπ εκθαλίδεηαη
κπξνζηά καο θαη πνπ ην αλαθαιύπηνπκε.
Γλσξίδνπκε όηη ηε ζηηγκή πνπ ζπιιακβάλεηαη ην
κσξό, ηα γνλίδηα αλαθαηεύνληαη ή γηα
δεκηνπξγήζνπλ θνξίηζη ή γηα λα δεκηνπξγήζνπλ
αγόξη. Ώιιά θαλείο δελ μέξεη γηαηί ν αξηζκόο ησλ
θνξηηζηώλ ζηνλ θόζκν είλαη ίζνο κε ηνλ αξηζκό ησλ
αγνξηώλ ! Άιιν έλα κπζηήξην. Άιιε κηα επέκβαζε
ηεο αηληγκαηηθήο Φύζεο. Γηαηί έρεη αλάγθε από ηνλ
ίδην αξηζκό αλδξώλ θαη γπλαηθώλ γηα ηελ δηαηώληζε
ηνπ είδνπο. Γηαηί αιιηώο, δελ ζα ππήξραλ πνηέ
αλζξώπηλα όληα ζηε γε (ή θαη δώα θπζηθά). Δ
Φύζε έρεη ηνπο λόκνπο ηεο – θαη θαιά ζα θάλνπκε
λα ηνπο ζεβόκαζηε. Έλαο απ΄απηνύο είλαη ν «λόκνο
ησλ πηζαλνηήησλ», όπσο ηνλ νλνκάδνπλ νη
καζεκαηηθνί. Γηαηί, ζηε Φύζε, ηα πξάγκαηα
πξνρσξνύλ από αλάγθε, πνπ όζν είλαη πξνθαλήο
άιιν ηόζν είλαη ζθνηεηλή θαη κπζηεξηώδεο. Οελ
νπνία «αλάγθε» νλνκάδνπκε ζπρλά «ηύρε,
ζύκπησζε, ζπγθπξία». Γηα λα γίλεη «ηπραίν» θαη
«πηζαλό» έλα θαηλόκελν πξέπεη λα επαλαιεθζεί
πνιιέο θνξέο. Βθαηό, ρίιηεο, εθαηνκκύξηα θνξέο.
Ξε κηα κηθξή θνηλσληθή νκάδα, όπσο ε νηθνγέλεηα
γηα παξάδεηγκα, κε 4, 5 ή 6 γελλήζεηο, είλαη πηζαλό
λα έρνπκε κόλν θνξίηζηα ή κόλν αγόξηα. Ώιιά κέζα
ζηα 10 εθαηνκκύξηα Έιιελεο ή ζηα 8
δηζεθαηνκκύξηα θαηνίθσλ ηεο γεο, ηέηνηα
πηζαλόηεηα απνθιείεηαη ! Θα έρνπκε ηόζα θνξίηζηα
όζα θαη αγόξηα ! Ώπηόο είλαη ν λόκνο ησλ
πηζαλνηήησλ.

Άιισζηε γελλεζήθακε Γάιινη ή Έιιελεο ή

ΐελεδνπειηαλνί πάιη από ζύκπησζε. Μάκε θαη πην
πέξα. Βίκαζηε Ζαζνιηθνί, Λξζόδνμνη,
Μξνηεζηάληεο, Ββξαίνη, Θνπζνπικάλνη, από
ζύκπησζε εληειώο. ΋ηαλ γελληέζαη δελ είζαη
ηίπνηα απ΄ απηά ! Βίζαη θνξίηζη ή αγόξη. ΋ια
η΄άιια ηα γίλεζαη. Ώλ κεγάισλεο ζε άιιε
νηθνγέλεηα, ζε άιιε ρώξα, ζα είρεο άιιε
πξνζσπηθόηεηα, άιιε γιώζζα, άιιν όλνκα, άιιε
ζξεζθεία, αλ δελ ήζνπλ θαη άζεε ! Ον λα είζαη
θνξίηζη είλαη κηα επηινγή ηεο Φύζεο. Ον λα είζαη
Ρξηζηηαλή είλαη επηινγή ησλ γνληώλ ζνπ, ηεο
παηξίδαο ζνπ θαη ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο ηεο.
Ζη΄απηό δελ είλαη νύηε ζσζηό νύηε θπζηθό. Δ
ζξεζθεία είλαη έλα «ζύζηεκα ζθέςεο». Ζαη δελ
κπνξνύκε λα δηαζέηνπκε «ζπζηήκαηα ζθέςεο» ηε
κέξα πνπ γελληόκαζηε. Έηζη δελ είλαη ; Ζαηά
ζπλέπεηα, πξέπεη λα καο αθήλνπλ ήζπρνπο κέρξη
λα ελειηθησζνύκε. ΋ηαλ ζα έρνπκε ην δηθαίσκα
ςήθνπ ζα έρνπκε θαη ην δηθαίσκα λα
απνθαζίζνπκε ζε πνην «ζύζηεκα ζθέςεο» ζα
αλήθνπκε, πνιηηηθό ή ζξεζθεπηηθό. Ή λα κελ
αλήθνπκε ζε θαλέλα.

Ώπ΄ηελ άιιε κεξηά, γελληόκαζηε θνξίηζη ή

αγόξη θαη από κηθξνί είκαζηε ελήκεξνη ηνπ θύινπ
καο. Βίκαζηε ην θύιν καο. Αελ είκαζηε απιώο
αλζξώπηλα όληα, είκαζηε θνξίηζηα ή αγόξηα. Βίλαη ε
πξώηε καο ηαπηόηεηα. Δ θηλεηήξηα δύλακε, ν
ιόγνο ύπαξμεο, ε απνζηνιή ηεο δσήο καο. Ώλ
ζέιεηο λαη, απηό είλαη ην ¨ζύζηεκα ζθέςεο¨ κε ην
νπνίν γελληόκαζηε. Ζαλείο δελ καο ην επέβαιε θαη
θαλείο δελ κπνξεί ή δελ ζέιεη λα καο ην πάξεη.
Ώπηή δελ είλαη ε πην αιεζηλή όισλ ησλ
«ζξεζθεηώλ» ;

Ξ΄ αθήλσ λα ηα ζθεθηείο όι΄απηά ηα κπια-

κπια θαη ζα ηα μαλαπνύκε. Βδώ είκαζηε.
Επιστολή Δέκατη, δέκατο μπλα-μπλα

Βληάμεη, αο κηιήζνπκε γηα ην «ζύζηεκα

ζθέςεο». Ζαη΄αξρήλ ηη είλαη «ζύζηεκα» ; Οα
θνπηάθηα πνπ επηιέγνπκε θαη πνπ κέζα ηνπο
ηαθηνπνηνύκε όιεο καο ηηο γλώζεηο, ηηο πεπνηζήζεηο
καο θαη όιεο καο ηηο ζπλήζεηεο. Ώθόκα θαη ηηο
ζπλήζεηεο ηεο «ζθέςεο» καο, ηνπ ηξόπνπ θαη ηεο
πνηόηεηαο ηεο ζθέςεο καο. Ξηελ πξαγκαηηθόηεηα, ν
εγθέθαιόο καο ην θάλεη απηόκαηα. Έρεη ζπξηάξηα
ζηα νπνία απνζεθεύεη ηα πάληα, όπσο ηα ξνύρα ζηα
ληνπιάπηα. Αελ γίλεηαη δηαθνξεηηθά γηαηί ν
άλζξσπνο είλαη νλ ινγηθό. Ον ιέεη θαη ε ΐίβινο,
αξρή-αξρή. «Βλ αξρή ελ ν ιόγνο». Αελ ελλνεί ηε
γιώζζα, αιιά ην ινγηθό. Δ αλζξσπόηεηα
γελλήζεθε κε ην ινγηθό. Δ γιώζζα ήξζε αξγόηεξα,
καδί κε όια ηα εξγαιεία. Ινκίδεηο όηη ν Ώδάκ θαη ε
Βύα ήμεξαλ θάπνηα γιώζζα ; Θε ινγηθά λνήκαηα
ζπλελλννύληαλ κεηαμύ ηνπο ! Βίπακε, «ελ αξρή ελ
ν ιόγνο» ! Ώθόκα θαη ηα δώα δηεπζύλνληαη από
θάπνηα ινγηθή. Ηηγόηεξν ηζρπξή γηαηί ν εγθέθαιόο
ηνπο είλαη κηθξόηεξνο θαη ιηγόηεξν αλαπηπγκέλνο
από ηνλ δηθό καο. ΋ηαλ δε ηα ζπξηάξηα ηνπ κπαινύ
καο ηαξαθνπληνύληαη ηόηε είλαη πνπ πάζρνπκε από
ςπραζζέλεηα. Ώπό ηξέια, αλ ζεο. Ον ινγηθό κάο
εγθαηαιείπεη θαη γηλόκαζηε άινγνη ή παξάινγνη.

Ξ΄απηά ινηπόλ ηα ζπξηάξηα ηνπ εγθεθάινπ

ηαθηνπνηνύκε ηηο ζθέςεηο καο, δειαδή ηεο ηδέεο
καο, ηηο πεπνηζήζεηο καο, όια όζα έρνπκε λα
πξνηείλνπκε ζηνλ εαπηό καο θαη ζηνπο άιινπο. Ζαη
ζηνπο άιινπο, γηαηί ν άλζξσπνο δεη κέζα ζε κηα
θνηλσλία. Ξπλεπώο είλαη έρεη πνιηηηθή ζθέςε. «Λ
άλζξσπνο είλαη δών πνιηηηθό» έιεγε ν Ώξηζηνηέιεο.
Θα έρεηο αθνύζεη γη‟ απηόλ ην κεγάιν θηιόζνθν.
Βίρε ηδξύζεη ζηελ Ώζήλα κηα κεγάιε
ζρνιή, έλα παλεπηζηήκην ηεο επνρήο, πνπ ην
ιέγαλε Ηύθεην. (Γηαηί ήηαλ ζε κηα γεηηνληά πνπ ηε
ιέγαλε Ηύθεην. Βθεί είλαη ηώξα ε νδόο Νεγίιιεο).

Ξηελ Ώζελατθή Αεκνθξαηία, όινη έπαηξλαλ

κέξνο ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα. Ον θξάηνο ηόηε ήηαλ
ε Μόιηο. Έηζη ην ιέγαλε. Ώπό ην ιέμε «πόιε»
βγήθε ε ιέμε «πνιηηηθή». Ζαη όζνπο δελ έπαηξλαλ
κέξνο ζηελ πνιηηηθή ηνπο έιεγαλ «ηδηώηεο», γηαηί
αζρνιηόηαλ κε ηα ηδησηηθά ηνπο κόλν θαη όρη κε ηα
θνηλά. Ζαη «ηδηώηεο» άξρηζε λα ζκαίλεη «ειίζηνο».
(Γη΄απηό, ν ειίζηνο ζηα αγγιηθά ιέγεηαη ηdiot θαη
ζηα γαιιηθά idiote). Ονπο «ηδηώηεο» ηνπο
θνξντδεύαλε ηόηε. Δ πόιε, δειαδή ε Αεκνθξαηία,
ήζειε όινη νη πνιίηεο λα έρνπλ έλα «ζύζηεκα
ζθέςεο», όπνην δηάιεγαλ, γηα λα κπνξνύλ λα
παίξλνπλ κέξνο ζηελ πνιηηηθή θαη λα βνεζνύλ ηελ
θνηλσλία κέζα ζηελ νπνία δνπλ. Γηαηί όηαλ έρεηο
«ζύζηεκα ζθέςεο», ην κπαιό ζνπ δελ είλαη άδεην,
θάηη έρεη κέζα. Θε άδεηα κπαιά δελ κπνξεί λα πάεη
κπξνζηά ε θνηλσλία. Έηζη δελ είλαη ;

Βίκαζηε ινηπόλ όληα πνιηηηθά, αιιά δελ

είκαζηε αλαγθαζηηθά ζύκθσλνη κε ην «ζύζηεκα
ζθέςεο» ησλ άιισλ. Μαιεύνπκε γηα ηηο ηδέεο καο
αιιά ζεβόκαζηε θαη ηηο ηδέεο ησλ άιισλ. Ώιιηώο ζα
είρακε αλαξρία θαη πόιεκν κεηαμύ καο. Ππάξρεη
ηνπιάρηζην έλα «ζύζηεκα ζθέςεο» πνπ είλαη θνηλό
θαη ιέγεηαη Αεκνθξαηία. Ώπηό κάιηζηα. Βίλαη ην
«ζύζηεκα ζθέςεο» πνπ γελλάεη όια ηα άιια. Γηαηί
βάδεη ηνπο λόκνπο πάλσ απ‟ όινπο, γηαηί καο ζέιεη
όινπο ίζνπο, κε ηα ίδηα δηθαηώκαηα, απέλαληη ζηνπο
λόκνπο θαη γηαηί καο ζέιεη ειεύζεξνπο, βξε αδειθέ
! Βιεύζεξνπο, όρη ζθιάβνπο.

Βληάμεη, έρεη θαη ηα ειαηηώκαηά ηεο ε

Αεκνθξαηία, ηη λα θάλνπκε ; Ώθνύ έρνπκε
δηαθνξεηηθά «ζπζηήκαηα ζθέςεο» ζα έρνπκε θαη
δηαθνξέο. Ζαη ηζαθσκνύο. Ζπξίσο αλάκεζα ζηελ
Μιεηνςεθία θαη ζηε Θεηνςεθία. Δ «πιεηνςεθία»
είλαη έλλνηα πνπ καο ελνριεί, όηαλ είκαζηε
κεηνςεθία. Ώιιά ζηε Αεκνθξαηία, ε πιεηνςεθία
ζέβεηαη θαη πξνζηαηεύεη ηε κεηνςεθία. Γηαηί είλαη
ζηα «Ώλζξώπηλα Αηθαηώκαηα». Ζαη γηαηί ε
πιεηνςεθία κπνξεί λα βξεζεί ζηε κεηνςεθία ζηηο
επόκελεο εθινγέο !

Ια ζνπ πσ θάηη ; Θόλν θαιό θάλεη ην λα

έρνπκε δηαθνξεηηθέο θαη αληίζεηεο γλώκεο. Βίλαη
απόδεημε πλεπκαηηθήο πγείαο. Ώλ είρακε όινη ηελ
ίδηα γλώκε δελ ζα είρακε δηάινγν θαη ρσξίο
δηάινγν δε ζα είρακε πξόνδν. Δ αληαιιαγή
απόςεσλ θαη ε άκηιια θάλεη ηελ θνηλσλία καο λα
εμειίζζεηαη θαη λα βειηηώλεηαη. Μξηλ από δπν
αηώλεο άξρηζαλ λα κηιάλε γηα «ζνζηαιηζκό». Γηαηί
εθείλε ηελ επνρή κόλν νη πινύζηνη κπνξνύζαλ λα
ςεθίζνπλ. Δ Αεκνθξαηία ήηαλ θνπηζή.
Ώλαγθαζηηθά νη λόκνη πνπ ςήθηδαλ νη πινύζηνη ήηαλ
επλντθνί γηα ηνπο...πινπζίνπο. Λη θησρνί ήηαλ πνπ
δεηνύζαλ κεγαιύηεξε θνηλσληθή δηθαηνζύλε. Έηζη
γελλήζεθαλ νη ζνζηαιηζηηθέο ηδέεο. Θέιαλ ηα κέζα
παξαγσγήο, ηα εξγνζηάζηα γηα παξάδεηγκα, λα
πεξάζνπλ ζην θξάηνο, δειαδή λα εζληθνπνηεζνύλ.
Γηα λα γίλνπλ θηήκα ηεο πιεηνςεθίαο. Αειαδή ησλ
θησρώλ. Γηα λα κε ππάξρνπλ νύηε θησρνί νύηε
πινύζηνη. Ώπηό ην ιέλε «ηζόηεηα». Αελ ήηαλ εύθνιν
λα πεηζηνύλ νη πινύζηνη θαη κάιηζηα έγηλαλ θαη
επαλαζηάζεηο γηα λα θέξνπλ ηνλ ζνζηαιηζκό.
Θπνξεί λα απέηπραλ νη ζνζηαιηζηέο, αιιά όια ηα
θξάηε έρνπλ εθαξκόζεη θάπνηα ζνζηαιηζηηθά κέηξα.
Εαηξηθή πεξίζαιςε, επηδόκαηα αλεξγίαο, βαξύηεξε
θνξνινγία ησλ πινπζίσλ.

Μάλησο ε Αεκνθξαηία ιύλεη κόλν ηα

πξνβιήκαηα ηεο ίδηαο ηεο ρώξαο, αλ ηα ιύλεη
θη΄απηά. Ππάξρνπλ Αεκνθξαηίεο πνπ δελ
εθαξκόδνπλ θαζόινπ ηηο δεκνθξαηηθέο αξρέο ζε
ρώξεο πνπ εθκεηαιιεύνληαη νηθνλνκηθά. Μνιύ
ζπρλά, δεκνθξαηία θαη απνηθηνθξαηία πάλε καδί.
Μαξάδεηγκα : Ξήκεξα ε Ζίλα είλαη κηα κεγάιε
νηθνλνκηθή δύλακε θαη όινη ηελ θνβνύληαη θαη όινη
ηξέρνπλ λα ζπλεξγαζηνύλ καδί ηεο. Θόιηο πξηλ από
100 ρξόληα, Ζίλα δελ ππήξρε. Ππήξρε κόλν
γεσγξαθηθά. Αύν Απηηθέο Αεκνθξαηίεο ηελ είραλ
θαηαιάβεη, ζρεδόλ νιόθιεξε, θαη ηελ
εθκεηαιιεύνληαλ. Δ Γαιιία θαη ε Ώγγιία. Ρώξηα ε
ηζαξηθή Νσζία θαη ε Ώπηνθξαηνξηθή Εαπσλία. Μνπ
είραλ θη΄απηέο κεξίδην ζηελ Ζίλα. Απζηπρώο, γηα λα
εθκεηαιιεύνληαη ηηο κηθξέο ρώξεο ηεο Ώθξηθήο θαη
ηεο Ινηίνπ Ώκεξηθήο, νη ιεγόκελεο Αεκνθξαηίεο
εγθαζηζηνύζαλ (θαη εγθαζηζηνύλ) δηθηάηνξεο πνπ
ηνπο επέηξεπαλ λα εθκεηαιιεύνληαη ην ππέδαθόο
ηνπο. Ζαη ηξέρνπλ νη ιανί απηνί πνπ παξακέλνπλ
θησρνί λα ρσζνύλ κέζα ζηηο κεγαινππόιεηο ησλ
Αεκνθξαηηώλ. Ζαη γελληέηαη ην θαηλόκελν ηνπ
ξαηζηζκνύ θαη ην θαηλόκελν ηνπ εζληθηζκνύ, πνπ
αθόκα θαη ζήκεξα πξνθαιεί ηνπηθνύο πνιέκνπο.
Βζληθηζκόο είλαη λα πηζηεύεηο όηη ην δηθό ζνπ έζλνο
είλαη ην θαιύηεξν θαη ηα άιια έζλε είλαη θαηώηεξα.
„Άιιν εζληθηζκόο θη΄άιιν παηξησηηζκόο. Θόλν ζηελ
Βπξώπε, κέζα ζ΄έλαλ αηώλα –ηνλ πεξαζκέλν-
έγηλαλ δύν παγθόζκηνη πόιεκνη πνπ είραλ 60
εθαηνκκύξηα λεθξνύο. Ώπό ζθέην εζληθηζκό.

Επίλογος μπλα
Βληάμεη, κηιήζακε γηα έλα ζσξό πξάγκαηα,
αιιά απαληήζακε ζην εξώηεκα «Μνηα ε δηαθνξά
αλάκεζα ζην δών θαη ζηνλ άλζξσπν» ; Ζάπνηνο
είπε «ην δών δελ γειάεη». Ίζσο, αλ θαη δελ
γλσξίδνπκε αθόκα ηη ζθέθηνληαη ηα δώα θαη πώο
γειάλε –αλ γειάλε. Ώπηό πνπ θσηίδεη απηή ε
απάληεζε είλαη ν άλζξσπνο. Γηαηί ην γέιην είλαη κηα
ζπγθίλεζε. Θηα αλάκεζα ζε άιιεο. Βίπακε όηη νη
άλζξσπνη θαη ηα δώα έρνπλ δύν θνηλά έλζηηρηα :
ηελ επηβίσζε θαη ηελ αλαπαξαγσγή. „Εζσο έρνπλ
θη΄έλα ηξίην, ηε ζπγθίλεζε. Δ δηαθνξά κε ηα δώα
είλαη όηη ν άλζξσπνο θαιιηεξγεί ηα έλζηηθηά ηνπ.
Οε δηαηξνθή κε ηελ γαζηξνλνκία, ηνλ έξσηα κε ηελ
γνεηεία, ηελ ζπγθίλεζε κε ηελ ηέρλε. Θε ηελ ηέρλε
ηνπ «επ δεηλ» (δειαδή λα δεηο ζνθά) θαη κε ηελ
ηέρλε απηή θαζεαπηή. Ώπό ηα πην αξραία ρξόληα.
Μξόθεηηαη γηα κηα θαιιηέξγεηα, κηα θνπιηνύξα πνπ
αλαπαξάγεηαη, πνπ κεηαδίδεηαη, πνπ ζπληεξείηαη
θαη πνπ έρεη αλάγθε από εηξήλε γηα λα αλαπηπρζεί
θαη από δηαπαηδαγώγεζε γηα λα εθηηκεζεί.
Ππάξρεη βέβαηα θαη κηα άιιε δηαθνξά αλάκεζα
ζηνλ άλζξσπν θαη ζην δών. Ον δών πεξηθέξεηαη
γπκλό ελώ ν άλζξσπνο θπθινθνξεί ληπκέλνο.
Κερλάκε πσο θαη νη πξώηνη άλζξσπνη γπκλνί
ηξηγπξλάγαλε. Όζηεξα ηαμίδεςαλ πνιύ πάλσ ζηε
γε, γλώξηζαλ δύζθνιεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο
θαη άξρηζαλ λα ληύλνληαη. Έθηνηε ζπλήζηζαλ θαη
όηαλ έθηαζαλ ζηνλ παηξηαξρηθό πνιηηηζκό ηεο
Εδηνθηεζίαο, πξόζζεζαλ θαη ηηο γπλαίθεο ηνπο ζηελ
πεξηνπζία ηνπο. Ζαη ηνπο έβαιαλ έλαλ θεξεηδέ γηα
λα ηηο ζηγνπξέςνπλ. Ζαη θξάηεζαλ κόλν ηηο
ζεόηεηεο γπκλέο. Ια ηνπο ζπκίδνπλ πσο είλαη νη
άλζξσπνη θάησ από ηα ξνύρα ηνπο.
Ον δών δελ γειάεη ινηπόλ όηαλ βιέπεη γπκλό
έλα άιιν δών. Λύηε ν άλζξσπνο γειάεη όηαλ βιέπεη
έλα δών γπκλό ! Ώιιά γειάεη όηαλ βιέπεη γπκλό
έλαλ άιιν άλζξσπν. Μαξάμελν, ε ; Οη ηα ζεο, ην
γέιην είλαη θη΄απηό κέξνο ηεο θνπιηνύξαο, καδί κε
ηε ηξνθή, ηνλ έξσηα, ηηο ηέρλεο θαη ηε κόδα. Λ
ξόινο ηεο θσκσδίαο δελ είλαη εμάιινπ λα καο θάλεη
λα γειάζνπκε ; Ώο κάζνπκε ινηπόλ λα ραηξόκαζηε
ηα σξαία πξάγκαηα ηα ηόζν πνιύηηκα ζηε δσή ηελ
ηόζν αλαπάληερε. Ώλαπάληερε. Λ ρξόλνο καο είλαη
κεηξεκέλνο. Ηέλε «ζα γειάζεη θαιά απηόο πνπ ζα
γειάζεη ηειεπηαίνο». Ώιιά πόζν θαηξό ζα πξέπεη λα
πεξηκέλεη απηόο ; Θπξνζηά ζην αλαπάληερν, ζα
γειάζεη θαιύηεξα απηόο πνπ ζα γειάζεη πξώηνο.
Γηαηί, εθείλνο ν ηειεπηαίνο, αλ πεξηκέλεη πνιύ, δελ
ζα γειάζεη θαζόινπ !

Λ παππνύο ζνπ πνπ ζ΄αγαπάεη

΢επτέμβρης, 2003
Ο παππούς :
Ροβήρος Μανθούλης
4 rue Edmond Gondinet
75013 Paris
r.manthoulis@gmail.com