Ihsan Oktay Anarin Romanlarinda Mekan Un

T.C.
BEYKENT NVERSTES
FEN-EDEBYAT FAKLTES
TRK DL ve EDEBYATI BLM
HSAN OKTAY ANARIN ROMANLARINDA MEKN UNSURU
Elif BULUT
110115009
Tez Danman
Yard. Do. Ayen USLU BAYRAMLI
stanbul, 2015
KABUL VE ONAY
Elif BULUT tarafndan hazrlanan hsan Oktay Anarn Romanlarnda

Mekn Unsuru balkl bu alma 19/06/1015 tarihinde yaplan savunma snav
sonucunda baarl bulunarak jrimiz tarafndan bitirme tezi kabul edilmitir.
______________________________________
Prof. dris Gven KAYA (Bakan)
______________________________________
Yard. Do. Ayen USLU BAYRAMLI (Danman)
______________________________________
Yard. Do. Ali EYLAN
______________________________________
Yard. Do. Mafiret KEMAL YUNUSOLU
______________________________________
r. Gr. Orun NAL
Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

NSZ............................................................................................................................. i
GR
1. Yeni Tarihselcilik ... 1
2. Postmodernizm ve Edebiyat . 3
I. BLM
HSAN OKTAY ANARIN HAYATI ve ESERLER
1. HSAN OKTAY ANARIN HAYATI
1.1. Ailesi ve ocukluu .......... 6
1.2. Eitim Hayat .... 7
1.3. Askerlii .... 8
1.4. alma Hayat .. 8
1.5. Fizik zellikleri, Kiilii ve Mizac .... 9
2. HSAN OKTAY ANARIN ESERLER
2.1. Puslu Ktalar Atlas ..... 10
2.2. Kitb-l Hiyel . 11
2.3. Efrasiybn Hikyeleri ... 11
2.4. Amat .... 11
2.5. Suskunlar .... 12
2.6. Yedinci Gn .... 12
2.7. Galz Kahraman ...... 12
II. BLM
HSAN OKTAY ANARIN ROMANLARINDA MEKN UNSURU
1. PUSLU KITALAR ATLASI ....... 12
1.1. D Meknlar ... 13

1.1.1. Galata ... 13
1.1.2. Kasmpaa Mezarl ........ 15
1.2. Meknlar ..... 15
1.2.1. Uzun hsan Efendinin Evi ... 15
1.2.2. Kuzeydeki Esrarengiz Kale .... 16
1.2.3. Tekilat- stihbarat- Humayn ... 16
1.2.4. Dilenciler Loncas .... 17
1.2.5. Kubelikin Meyhanesi ...... 18
1.2.6. Girdbadll Gazanfer Batakhanesi 19
1.2.7. Kefelinin Meyhanesi ... 19
1.3. Dier Meknlar ... 20
2. KTAB-L HYEL ...... 21
2.1. D Meknlar ... 21
2.1.1 Demirciler ars ......... 21
2.2. Meknlar ..... 22
2.2.1. Kuak Mucidin Yaad Ev ... 22
2.2.2. Hiyel Kalemi .... 24
2.2.3. Tahtelbahir ... 25
2.2.4. Tamburlu Kraathane ... 26
3. EFRSYBIN HKYELER ... 27
3.1. ereve ykdeki Meknlar ...... 27
3.2. ykclerdeki Meknlar .... 28

4. AMAT ....... 28
4.1. Amat Gemisi ....... 29
4.2. Dier Meknlar ....... 34
5. SUSKUNLAR ....... 37
5.1 D Meknlar ........ 37
5.1.1. Sofuayya Mahallesi .... 41
5.1.2. Cerrahpaa Mezarl ....... 41
5.2. Meknlar ..... 42
5.2.1. Kaln Musann Evi ...... 42
5.2.2. Hac skenderin Evi .... 42
5.2.3. Galata Mevlevihanesi ....... 43
5.2.4. Muhayyer Hseyinin Kahvehanesi . 44
5.2.5. Barba Malakinin Meyhanesi ... 45
5.2.6. Baba Cafer Zndan ...... 46
5.2.7. Rafaelin Evi .... 46
5.2.8. Yedikule Khininin Evi .. 47
5.3 Dier Meknlar .... 48
6. GALZ KAHRAMAN ......... 48
6.1. D Meknlar ... 49
6.1.1. stikll Caddesi ..... 49
6.1.2. Kasmpaa ........ 49
6.2 Mekn .. 50
6.2.1. mm Glsm Kraathanesi ............ 50

6.2.2. Bizim Kfteci ... 52
6.2.3. Babalar Krathnesi .. 53
6.2.4. Kltr Kraathnesi .. 53
6.2.5. Sultanahmet Cezaevi .... 54
6.2.6. Royal Artis Ajans 54
6.2.7. Efgan Bakarann Evi ... 55
III. BLM
SONU.. 57
KAYNAKA 61
N SZ
hsan Oktay Anar'n Romanlarnda Mekn Unsuru balkl tez almamn

konusu, 90 sonras Trk Edebiyat'nn baarl yazarlarndan biri olan hsan Oktay
Anar'n Puslu Ktalar Atlas, Kitab-l Hiyel, Efrasiybn Hikyeleri, Amat, Suskunlar
ve Galz Kahraman romanlarnn mekn unsuru balamnda incelenmesidir.
Nisan 1985 ylnda Kafirler in Apologya adl yksn Morkpk Dergisi'nde

yaymlayan hsan Oktay Anar, ilk roman Puslu Ktalar Atlasn 1995 ylnda
yaynlandktan sonra ard ardna drt roman daha yazmtr. hsan Oktay Anar,
romanlaryla her zaman kendine zg slubuyla dikkatleri zerine ekmi bir yazardr.
Efrasiyabn Hikyeleri roman tiyatroya aktarlm, hakknda birok yaz yazlm,
romanlarndaki tiplemelerin sergisi yaplmtr. 2009 ylnda seici kurulunda Doan
Hzlan, Cevat apan, Semih Gm, Jale Parla, Nkhet Esen, Enis Batur gibi isimlerin
bulunduu Erdal z Roman dln Suskunlar romanyla kazanmtr. Eletirmenler
tarafndan olumlu deerlendirmelere tabi tutulan hsan Oktay Anar iin edebiyatn yeni
soluu tanmlamas yaplr. Fantastik kurgu tarznda bir roman olduu iin gnmz
okurunun beklentilerini de fazlasyla karlamaktadr. Romanlarnda kullanlan dil,
yazarn biemi, temalar, tarihe bak as ve yorumlama dnemine gre yeni bir tarz
olduu iin de edebiyat evresinde de ksa srede tannan bir yazar olur.
Kutsal metinlerden, dinlerden, mitolojiden yola karak yaratt kahramanlar ve
kavramlar da romana ayr bir renk katmtr. Birok eletirmen iin yazarn en baarl
roman kabul edilen Suskunlar, yazarn Trk edebiyatnda yaratt yeri hakkyla
korumaya devam etmektedir.
Tez almam boyunca kullandm baucu kitaplarm; Puslu Ktalar Atlas,

Kitab-l Hiyel, Efrasiybn Hikyeleri, Amat, Suskunlar ve Galz Kahraman oldu.
zellikle hsan Oktay Anar'n romanlarn deerlendirmede kullanlmas gereken yeni
tarihselcilik kuramn, Dilek Yaln elik'in Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk
Edebiyat'nda Postmodern Tarih Romanlar, Serpil Opperman'n Postmodern Tarih
Kuram: Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve Roman kitab temel kaynamd. Bunun
dnda Yldz Ecevit'in Trk Edebiyat'nda Postmodernist Almlar, Kritik Dergisi'nin
Yeni Tarihselcilik says kaynak kitaplarm arasndadr.
Pek ok ey gibi aratrmann, renmenin, yaratmann hazzna birlikte vardm
Beykent niversitesinin bana hediyesi dostum Funda OCAKla kaderim kesitii iin
ne mutlu bana Trk Dili & Edebiyat blmn sememdeki en byk neden, ilham
kaynam sevgili Edebiyat Hocam Sibel AYAZ AKKUZUya ve lise yllma dahi
unutma EDEBYAT senin kaderin yazacak kadar bana gvenen Edebiyat Hocam
slm amlbele teekkr ederim. Bin trl emek vererek oluturduum her eye bin
bir eletiri getirerek beni daha hrsl bir insana dntren ilk arkadam, ablam Arzu
BULUT ve feminist yazna dair tek satr okumam olmasna ramen bir kadnn her ey
olabileceini bana gsteren annem lknur BULUT bata olmak zere btn aileme
minnettarm. Ayrca lisans retimim boyunca ve bu almay hazrladm sre
boyunca beni destekleyen, birok konuda fikir aldm, anlayndan ve iyi niyetinden
her zaman yararlandm, beni ynlendiren, hibir bilgisini ve kaynan benden
esirgemeyen, deerli danman Hocam Yard. Do. Ayen USLU BAYRAMLIya
teekkr bor bilirim.
1
GR:
1. Yeni Tarihselcilik
Yeni Tarihselcilik 1980'lerin banda "Yeni Eletiri" ve "Yapsalclk" gibi

biimsel yaklamlara bir tepki olarak ortaya km bir tr eletiri yaklamdr. Bu
eletirel yaklam, metnin tarihsel balamdan koparlp zaman ve mekndan bamsz,
evrensel bir erevede incelenemeyecei fikrini dile getirerek, metnin iinde retildii
tarihi ve kltrel koullarn nemini vurgulamaktadr. 1 Eletirel yaklamlar ierisinde
son dnemde daha ok kullanlmaya balayan eletiri akmlarndan biri olan Yeni
Tarihselcilik, ilk olarak Stephan Greenblattn Renaissance Self Fashioning: From
More to Shakespeare (Rnesansn Benlik ztanm: Moredan Shakespearee) adl
kitabnda kullanlmtr. Yeni Tarihselcilik terimini, ayn tarihsel dneme ait yaznsal ve
yaznsal olmayan metinlerin paralel okunuuna dayanan bir eletiri yntemi olarak
tanmlayabiliriz. 2 Derridann o nl metin dnda hibir ey yoktur bildirimi, her
tr deneyimin ve gerekliin metinler aracl ile retildii dncesini Yeni
Tarihselcilik Kuramnnn merkezine oturmutur.3 Derridann bu bildirimi
dorultusunda Yeni Tarihselciliin edebiyata bak asn ksaca yle tanmlayabiliriz:
edebiyat; politik, toplumsal, dinsel ve kltrel g ilikilerinin etkileimi balamnda
ortaya kan bir rndr. Dolaysyla edebi metinlerin estetik deerler dorultusunda
incelenmesi yeterli deildir. Yeni Tarihselcilik belirli bir dnemin dilsel, kltrel,
toplumsal ve politik yelpazesini daha derin bir ekilde alglayabilmek iin, edebiyatn
ayn dneme ait her alandan deiik metinlerle birlikte incelenmesi gerektiini savunur.
Bylece Yeni Tarihselci yaklam edebiyat ve dier metinler arasndaki ayrm kaldrr. 4
Postmodern tarzda yazlan tarih romanlar, zerinde tartlan romanlar arasnda

st sralarda yer almaktadr. Modern roman anlay dahilinde gereki tarzda roman
okumaya alm olan herkes, romanlarda sz geen tarih kiilikler ve olaylar
konusunda bir uzman gibi gr bildirebilmektedir. Romanlarda anlatlanlar, resm tarih
anlayna uyuyorsa o zaman yazarlar, gklere kartlmakta, buna karlk, anlatlanlar
1
Rmeysa avu, Edebiyat ncelemelerinde Tarihe Yeni Bir Dn, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Dergisi 42,1-2 (2002), 122.
2
Serpil Opperman, Postmodern Tarih Kuram Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve Roman, Ankara:
Phoenix Yaynevi, 2006, s.16.
3
A.g.e, s.3.
4
Rmeysa avu, Edebiyat ncelemelerinde Tarihe Yeni Bir Dn, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Dergisi 42,1-2 (2002), 123.
2
tarih bilgisi asndan yorumlanm ya da arptlm kimi gereklerden sz ediyorsa, bu

durumda yazarlar aalanmaktadr. Oysa tarihin metinselleme srecini, postmodern
bir kurgu ile gsteren bu romanlar, tarihin kurmaca gerekliine dikkati ekmekte,
tarihe yorum getirmektedir.5 Nasl edebiyat metinleri yeniden balamlanabiliyorsa,
tarihsel metinler de ayn sre iinde sabitlenemeyen yorumlara alabilmektedir.
Bylece tarihsel metinlerin aktard tm sistemler, deerler ve anlamlar temelden
sorgulannca bu kavramlarn kurmacl da sergilenmi olmaktadr. 6
Gnmz tarih anlaynda aratrma alanlar eitlenmitir, veri ve kaynaklar da

deimitir. Kltr aratrmaclarna bal olarak, gnmz tarihisi, mektuplardan,
gnlklerden, roman-iir gibi edebiyat metinlerinden, istatistikten, modadan hatta
yiyecek fiyatlarndan bile yararlanabilmektedir. 7 Tarihin disiplinler aras kurduu ba
sayesinde tarihi roman anlayndaki perspektif genilemekte ve bu gelimi perspektif
tarih roman anlatsn da zenginletirmektedir. Okurun gemii, tarih bilgiye eletirel
bakabilmesini ve yeniden yorumlayabilmesini salayan bir kurguyla postmodern tarih
romanlar kaleme alnr. Bu nedenle neden/niin sorusundansa nasl sorusu nem
kazanmaktadr. Yazarlarn romanlar araclyla okuyucularna vermek istedii
mesajlar, ideolojik kaygdan uzak estetik, biim ve kurgu zerinden anlatlr. 8
Yeni Tarihselcilik anlayyla yazlan post modern tarih romanlar karakter

yaratma sreci olarak da geleneksel edebiyat rnlerinden ayrlmaktadr. Kii merkezli,
onu tm ynleri ile ileyen fiziksel zellikleri, psikolojik zellikleri, eitim durumu,
toplum ile ilikisi- tarih romanlar, postmodern kurgu ile yazlamamaktadr. Postmodern
romanlardaki hayal ve gereki unsurlarn birlikte kullanlmas kurmaca kiileri
tarihselletirirken gerek kiileri ise tarihselletirmektedir. 9 Bu nedenle postmodern bir
tarih romann Yeni Tarihselcilik Kuram ile aklayabileceimiz tarih gerekler,
5
S. Dilek Yaln-Dolta, Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyatnda Postmodern Tarih Romanlar,
Ankara: Aka Yaynlar, 2005, s.21.
6
Serpil Opperman, Postmodern Tarih Kuram Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve Roman, Ankara:
Phoenix Yaynevi, 2006, s.5.
7
8
A.g.e, s.217.
9
A.g.e, s.218.
3
yorumlanr ve bu yorumla sonucu deitirilebilir ve abartlabilir. Bu tavrn doal bir

sonucu olarak okur, sarslp ararak kukuya der.10
Postmodern metinlerin ana kurgu ilkesi oulculuktur. ounlukla kartlklarn

egemen olduu bir yapdadr bu. Tarihe olan kuku devam ettii iin bir metinde,
bilimsel, kltrel, antropolojik ya da tarihsel deerlerden ok anlatt hikyenin kendisi
ile ilgilenmek gerekmektedir. Yazarlar, resm tarihteki belirsizlikleri ve boluklar
yakalayarak, tarih yazmnn nasl oklu ve deiken olduunu kantlamak
istemektedirler.11
Postmodern tarih romanlar, bir tarihsellik yanstyor olsalar bile kesinlikle tarih
olamazlar. Tarih gereklik olarak kabul edilemezler. Yazarn geree, gereklie olan
saygsnn snr nerede balar nerede biter, bu tam olarak kestirilemeyen bir sorundur. 12
2. Postmodernizm ve Edebiyat
Postmodernizm, Latince kkenli modern szcne ngilizcedeki post-, n

ekini gelmesiyle olumu fakat; modern sonras postmodernizmi tanmlamaya
yetmemektedir. lk olarak Nietzsche'nin ve Heidegger'in Bat dncesini ve
modernizmi eletiren yaklamlar; arkasna Fransa'da 1968 sonrasnda grlen renci
hareketleri; feministlerin, koministlerin, lezbiyenlerin, homoseksellerin, marjinal
gruplarn nem kazanmas; Foucault'nun, Derrida'nn, Lyotard'n, Baudrillard'n, dil,
tarih, edebiyat, felsefe konularn sorgulaylar postmodernizmi zamanla glendirir.
1970'lerde ve 1980'lerde de birok dnr, bilim adam, aydn (hab Hasan, Paul de
Mann, Herbert Blau, Gilles Deleuze, George Bataille, Stephen Greenblatt)
postmodernizmi artk bir sylem tr ve dnce biimi olarak ele almaktadr. 13
Postmodernizm szc yazn metinleriyle ilgili olarak ilk kez 1934te, Madridde
yaynlanan Federico de Onizin Antologia de la poesia espanola ehispanoamericana
(spanyol ve Hispanik Amerikan iiri Antolojisi) adl kitabnda yer alr. Daha sonra bu
10
11
A.g.e, s.221-222.
12
A.g.e, s.225.
13
Esra Karlda, hsan Oktay Anar'n Romanlarnn zmlenmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi,2010, s.1-2.
4
terimi 1942de Dudley Fittsin Antology of Contemporary Latin-American Poetry

(ada Latin Amerikan iiri Antolojisi) balkl kitabnda grrz. Amerikan yaznna
ilikin olarak postmodernizmi ilk kez Randall Jarrell tarafndan, Robert Lowelln
iirlerinin eletirisinde kullanr() Postmodernizmin yazn ve eletiri alannda kendini
gstermesi ve kendi eletiri yntemlerini oluturmaya balamas ancak 1970lerde
gerekleir. Bu szc sanat ve yazn balamnda, bugnk anlamyla kullanan ilk kii
Amerikal eletirmen Ihab Hassandr. 14
Edebiyat sahasnda kuramlamas henz ok yeni tarihlerde olan

postmodernizm, kendisini modernizm zerinden tanmlamaktadr. 15 Modernizmdeki bu
bakalam ve bu bakalamn nedeni en doru ekilde u cmlelerle aklanabilir:
Modern edebiyat nasla nem verirken postmodern edebiyat neye nem veriyor.
Modernizmde anlatm teknikleri, anlatm incelikleri n plan tutulmutur, oysa
Postmodernizm, konuya, ierie ncelik tanyor. Epistomolojist tutumdan ontolojisit
tutuma kay edebiyatta nemli olan biim ve sluptur diyen grn Postmodernizmi
horgrmesinin balca nedenidir.16 Edebiyat bilimi ve edebiyat sanatnda gerekleen
bu deiimler phesiz ki dier bilimsel gelimelerin etkili olduu disiplinleraras bir
ilikinin rndr. 20. yzyl balarnda ivme kazanan yeni bilimsel gelimeler, son
birka yz yldr gereklik anlayna damgasn vurmu olan determinizmle birlikte
Newton fiziinin ana ilkelerini de kukulu klar. Planck, Einstein ve Heisenbergin
bulgular, Newton fiziinin yalnzca orta lekli bir sistemde geerli olduunu, ekirdek
ii ilikilerde ya da uzsaysal makro leklerde temel olamayacan gstermektedir.
Somut gerek artk Newton fiziinin savlad gibi somut ve mantkl deildir modern
fizikte. Eintein fiziinde zaman eit aralklarla izgisel akmamakta, k hzna gre
deimekte, madde ya da uzam ise yine farkl koullarda farkl grnmler vermektedir.
Heisenberg, ekirdek fiziinde paracn hz ile konumunun ayn anda
llemeyeceini, hzlanan paracn ortadan kaybolduunu syleyerek maddeye
belirsizlik katm, onu akn bir boyuta tamtr. Yeni fizik, dnyann allagelen
grnmn tmyle deitirmi, iinde yaadmz uzam kukulu klm, deimez
14
S. Dilek Dolta, Postmodernizm ve Eletirisi Tartmalar/Uygulamalar, stanbul: nklp Kitabevi,
2003, s.33-34.
15
Bilim adamlar, eletirmenler ve sanatlar genel itibaryle sylemlerini postmodernizmi zamansal
adan modernizme gre konumlandrmaksa da kimisi modernizme olan tepkiselliini vurgularken
kimisi, Bat toplumu ve deer yarglarnn k olarak alglamakta, kimisi pozitivizm ve rasyonelliin
yadsnmas olarak grrken, kimisi de kapitalizmin daha ileri bir aamas olarak deerlendirmektedir.
16
Grsel Ayta, Genel Edebiyat Bilimi, stanbul: Say Yaynlar, 2009, s. 320-321.
5
bir ak iindeymi gibi grnen zaman greceletirmitir. 17 Fizik alanndaki bu

deiimin bir sonucu olarak modern romandaki sral zaman anlay ve mutlak bir
kesinlikle ifade edilen neden-sonu ilikisi postmodern romanda yerini hibir eyin
kesin olmad kaotik bir anlatya brakr. Hatta Ahmet Koakolu postmodernizmi
tanmlarken u cmleyi kurar: hibir eyin kesin olmad, olaylarn neden-sonu
ilikisiyle aklanamad, zamann dn-bugn-yarn dzleminden kp greceli bir
hale geldii, anlamn anlamszlat, insann kahramanlktan uzaklaarak silikletii,
belirsizlik, karmaa ve teredddn hkim olduu bu dnemin ad postmodernizmdir.18
Bugn hl ne olduu ve ne olmad hakknda tartlmaya devam edilen

Postmodernizm Kuramnn Trk edebiyatndaki yansmalarna bakldnda, Gerek
anlamda modernist/postmodernist almlar, Trk edebiyatnda yetmili yllarda kendini
gstermeye balar. Batl romancnn 1900lerin ilk onyllarnda estetik dzlemde
gerekletirdii yenilikleri, Trk romancs ilk kez yetmili yllarda metinine tar. ()
Gelenekselin dna karak yaratan bu yeni romanclar uzun sre grmezden gelinirler.
Bunlar, yabanc dil bilen, bu nedenle de Bat edebiyatndaki yeniliki almlar birinci
elden izleme olana sahip gen yazarlardr ounlukla. 19 Yldz Ecevite gre etmili
yllardan itibaren modern ve postmodern elerin bir arada yer ald avangard rnekler
doksanl yllara gelindiinde modern unsurlarndan arnarak tam anlamyla postmodern
olmay baarr. Bununla birlikte Yldz Ecevitin Trk edebiyatndaki postmodern
romanclarmzdan Ouz Atay, Orhan Pamuk, Hasan Ali Topta ve Metin Kaan
isimlerini verdiini grmekteyiz. Ancak; Grsel Ayta, postmodernizmi, modern
sonras bir dnem olarak kabul eden anlay dorultusunda Moderne aykr ters den
verileri de yadsyamayz. Mesela bir Latife Tekin, bir Metin Kaan, byle aykr
moderne ters, yani postmodern, modern sonras kitaplar yazdlar. Biimden ok ieriin
nasldan ziyade neyin n plana getii bu kitaplarn, edebiyat dnyamzda adndan
sz ettirmesi, postmodern durum denen oulculuun gereidir. 20 Ayrca; Latife
Tekin ve Metin Kaan isimlerinin yannda Duygu Asena, Nazl Eray, Mustafa Kutlu,
Afet Ilgaz gibi isimleri postmodern olarak anar. 21
17
Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodernist Almlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26-27.
18
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar, Konya: Palet Yaynlar, 2010, s.2.
19
Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodernist Almlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 85.
20
Grsel Ayta, Genel Edebiyat Bilimi, stanbul: Say Yaynlar, 2009, s. 321.
21
A.g.e, s.322.
6
I. BLM: HSAN OKTAY ANARIN HAYATI ve ESERLER
1. HSAN OKTAY ANARIN HAYATI
1980 sonras postmodern tavrla romanlar yazan hsan Oktay Anarn hayatn
eitli kii ve kaynaklardan hareketle aadaki balklar altnda inceleyeceiz.
Sanatnn, eserinin nne gememesi gerektii grn benimsemi olan hsan Oktay
Anarn hayat ile ilgili elde edilen birinci dereceden bilgiler, Ahmet Koakolunun
hsan Oktay Anar, Hayat-Eserleri-Sanat adl yksek lisans tezi iin 11.08.2008
tarihinde zmirdeki evlerinde hsan Oktay Anar ve ei zlem Anar ile gerekletirdii
rportajdr.
1.1. Ailesi ve ocukluu
hsan Oktay Anar 21 Kasm 1960 tarihinde Yozgatta domutur. Ailesi

stanbullu olan Anar, 1974ten beri zmirde yaamaktadr. Yazarn atalar Kazandan
1893te stanbula gelmitir. Kazan Volvo kysnda olduka kuzeyde. Osmanl
topraklarna ok uzak bir yerde. Orda (atalarmn) pek rahatsz bir hayat srdklerini
zannetmiyorum. Bykbabam lahiyat tahsili yapmak iin stanbula gelme gerei
duymu. Fatih medresesine gitmi. Orada mderrislik yapm ve medreselerin
kapatlmas sonucu ayrlm. Ad Abdullah Almaov. 22 Yazarn bykbabas
stanbula yerletikten sonra soyad kanunu ile beraber Anar soyadn almtr. Bu
soyadnn hikyesini hsan Oktay Anar yle anlatr: Anar soyadn amcam bulmu.
Amcam bir Rum kadnna k olmu, kadn ona karlk vermemi ve seni hi
unutmayacam, daima anacam adnda (anlamnda) Anar soyadn semiler. 23
Ancak; bu duruma ierleyen ve bir falcnn syledii gibi yetmi iki yanda len
denizaltc ve teknisyen kk amcas hayattayken imzasn Onar olarak attn
syler. 24
Anarn babas Mehmet Sait Bey, Tekelde mskirat eksperidir. Annesi Bedia
Hanm ise stanbullu bir bayandr. Babas gibi o da dini terbiye ile bym, modern bir
22
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
23
Ayn sylei.
24
Krad Ouz, 1995te Kuzey Irakta elik Harekatndaydm. HT PAZAR, 9 Eyll 2012 Pazar.
(http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-harekatindaydim
11.09.2012 eriim tarihi)
7
kadndr. Bedia Hanm, Mehmet Sait Bey gibi memurdur. Yazarn Sheyla ve Fruzan
adlarnda iki ablas vardr. Evin en k kendisidir. Anarn yllar sonra Ablamlar da
babam gibi srekli okurlard. 25 diye anmsayaca bu iki kz kardein, kendisinin
hayatnda nemli bir yeri vardr. Hatta Suskunlar onlara ithaf etmitir. Daysnn ad
olan hsan adn yazara stanbul Vefal olan annesi, Oktay adn ise ablalar verir.
Sz edilen day, daha sonra Puslu Ktalar Atlasndaki Arap hsan karakterinin
yaratlmasna ilham kayna olacaktr.26 Bu okuyan aile ierisinde yetien hsan Oktay,
mutlu ve hayallerle dolu bir ocukluk geirir. O, Byynce ne olmak isterdim? Tabi
bu bir ocuun hayal gcyle snrl. Astronot olmak, ressam olmak, mhendis olmak
bir sr ey olmak isterdim. 27 diyerek ileride seecei meslekle ilgili dncelerini
ifade etmektedir.
1.2. Eitim Hayat
hsan Oktay Anar, babasnn meslei gerei ilk ve ortaokulu stanbulda

okumu, lise alarnda zmire gelmitir. Burada Karyaka Erkek Lisesine balam
ancak tamamlayamadan okuldan atlmtr. Kendisinin Okuldan kap ktphaneye
gidiyordum. Milli ktphaneye gidiyordum. Okuldan kayor, orada okuyordum.
Maupassant, ehov, Gogol. Bir gn eve okuldan atldm haberi geldi, devam
28
etmediim iin. diye anlataca bu hadisenin ardndan yazar, lise eitimini akam
lisesinde tamamlar. Anar iin akam lisesi bulunmaz bir nimettir. Zira geceleri saat
18.20de balayan okul, 22.10da bitmektedir. Bu da gndzleri onun okumaya zaman
ayrmasn salamaktadr. Lise eitiminin ardndan Ege niversitesi Felsefe blmn
kazanan Anar, bu blme pek de isteyerek girmemitir. Felsefe blmnn kendisi iin
kolay geldiini, bylelikle okumaya ve yazmaya daha ok zaman ayrabildiini belirten
yazar, yksek lisans eitimini de ayn niversitede tamamlamtr. Askerlik ho bir
ortam deil. Herkes biraz ekinir bundan. Ama yapmak zorundasnz. Ben de faklteyi
bitirdikten sonra askere gitmeyi nasl erteleyebilirim diye dndm. Master snavna
25
26
Krad Ouz, 1995te Kuzey Irakta elik Harekatndaydm. HT PAZAR, 9 Eyll 2012 Pazar.
(http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-harekatindaydim
11.09.2012 eriim tarihi)
27
28
Ayn sylei.
8
girdim ve kazandm.29 diyerek askerlik grevini ertelemek iin yksek lisansa

baladn anlatan yazar, halen ayn niversitede yardmc doent olarak emekli
olmutur.
1.3. Askerlii
hsan Oktay Anar, her ne kadar askerlii tehir iin yksek lisansa balasa da o da
bu vatani grevi yapmann mecburiyetinin farkndadr. Yazar 1995 ylnda
Gneydouda TM komutan olarak askerliini yapar. Cizrede takm komutan olarak
elik adl bir operasyona katlan Anar iin bu dnemin etkisi uzun sre devam
edecektir. Zira kendisi yllar sonra o gnlerini yle anmsayacaktr: elik harektna
takm komutan olarak katldm. Tankydm. PKKya ynelik snr d bir
operasyondu. Bu dnemde en youn hissettiim ey Cizreyi Cudi Dandan gelecek
saldrlara kar ben koruyordum. Bir tank, bir de timle. Bir jandarma timiydi. Gece
knce, ortalk kararnca, tim nde, tank arkada. Tankn iindeydim. Tankn iinde
ayarlayabileceiniz mavi bir k vardr. Bir de balk takmlar vardr, bildiiniz
kulaklk. O balk takmn haberlemeniz iin takmanz lazm. Bir walkmanm vard.
Kulakl takmadan nce onun kulakln takardm. Onda Bachn Macneficat adl
eserini dinlerdim. Bir yandan da telsiz konumalar gelirdi. Bu mzii defalarca
dinlerdim.30
1.4. alma Hayat
hsan Oktay Anarn alma hayatna atlmas lise yllarndadr. Karyaka

Erkek Lisesinden devamszlk sebebiyle atlan yazar akam lisesine devam eder. Tabi
bu lise de akamlar eitim verdii iin gndzleri bo kalan Anar, tabela boyamaya
balar. Yalboya resim yapmaktan da ok holanan yazar iin tabela boyacl ok
zevkli bir ura haline gelir. Bu zevkli i Anar iin niversite yllarna kadar srer. Ege
niversitesi Felsefe Blmn kazandktan sonra i hayatndan uzaklaan yazar,
niversite ve mastr eitimleri ile urar. Bu srecin ardndan Ege niversitesi Felsefe
29
30
Ayn sylei.
9
Blmne aratrma grevlisi olarak atanr. Halen ayn blmde yardmc doent olarak
grev yapmaktadr.
1.5. Fizik zellikleri, Kiilii ve Mizac
Yazar, Puslu Ktalar Atlasnda Uzun hsan Efendiyi esmer tenli, ekik gzl,
kk elmack kemikli ve seyrek bykl bir zat olarak tantmaktadr. (s. 19-20) Aslnda
Anar, bu figrle kendisini betimlemektedir. Sanat da tpk Uzun hsan Efendi gibi
ince, uzun boylu, esmer tenli, ekik gzl ve kk elmack kemiklidir. Ancak Uzun
hsan Efendiden farkl olarak hsan Oktay Anarn byklarnn pek de seyrek
31
olmadn grmekteyiz. Beni tanyanlar ok sosyal biri olduumu sylemez. diyen
yazar ok dnp az konuan bir mizaca sahiptir. Ei zlem Anarn ketum olarak
nitelendirdii yazar, o durgun grntsnn altnda aslnda ok muzip bir kiilie
sahiptir. ok akacdr. Bol bol akalar vardr. Ksa ve az konuur. akasn yapar. 32
diyen zlem Hanm einin bu mizahi ynn vurgular. hsan Oktayn ie dnk
mizac, onu bir dinleyici ve dikkatli bir gzlemci yapmtr. Konukan deil, fakat
sohbet dinlemeyi ok sever. ok gzel dinler. Arkadalarm bu yzden onunla sohbet
etmeyi severler nk ok gzel dinliyor. derler. ok iyi bir gzlemcidir. Dikkatinden
hibir ey kamaz. Aslnda grmekten ok duymaya meyillidir. Bir ey anlatrsnz.
Sizin anlattnz eyden yle bir ey eker ki oradan Bence asl gzlem o. Yani daha
ok gz m kulak m diye nitelendirseniz, kulaktr benim eim. 33 diyen zlem Anar,
einin romanlarn nasl ortaya koyduunun da ipucunu vermektedir aslnda. yi bir
gzlemci olan yazar, her konumadan bir eyler yakalayabilme adna srekli bir
dnce hali ierisindedir. Bununla birlikte Anar kendisini u ekilde tanmlamaktadr:
Kimliksiz biri olduumu dnyorum. Ressam, mhendis, tarihi kimliklerine skp
kalmak istemem. Hatta yazar kimliine de Sadece yazyorum o kadar. Resim
yapabilir ve pastra da oynayabilirim. Borgesin sylemeye alt gibi, Bir insan hem
herkes hem de hi biridir. Ben bir jokerim. Yani baz iskambil oyunlarnda, her kartn
34
yerine geen bir kart gibi. Kelimenin dier anlamyla da Joker, yani akacym.
31
32
Ayn sylei.
33
Ayn sylei.
34
Ayn sylei.
10
Yukarda da belirttiimiz zere iinde bir de akac yan bulunan yazarn bu tutumunu
eserlerinde bolca grmek mmkndr. Yer yer eserin ortasnda yazar-anlatc olarak
kp okurla ve kahramanlarla dalga gemesi onun bu yannn en belirgin rnekleridir.
Bu konuda zlem Hanm, u yorumu yapar: Eimin romana kendisini sokup orada
byle bir grnp ordan kmas aslnda onun akac yan. O dil karan, o oyuncu
yandr. inde onun yle bir insan var. Orda kp grnp yle bir nanik yapmak ve
kenara ekilmek onu ok elendiriyor.35 hsan Oktay Anar, miza olarak srekli
sorgulayan bir tabiata sahiptir. Hayata (belki de felsefenin bir getirisi olarak) srekli bir
phe ierisinde yaklam, her durumu sorgulamtr. Oru tutmaz namaz klmaz ama
onun kendince bir inanc ve ara ara bir inanszlk dnemleri vardr. Sonra tekrar inanr,
tekrar Yani o sorgulayan yan onu hibir zaman terk etmedi. Hayata hep sorgulayan
36
gzlerle bakar. Dine de kutsal kitaplara da. Sorgulamadan edemiyor. diyen zlem
Anar, yazarn bu mizacn ortaya koyar.
hsan Oktay Anarn zel zevkleri arasnda keman almak vardr. Einin kt
bir mzisyen olarak nitelendirdii yazar, Amat adl eserindeki Diyavol karakterine de
zlem Hanma gre, kendisi iyi keman alamad iin keman aldrtmtr. Yazarn
mzie olan tutkusu kemanla snrl deildir. Klasik Bat mzii hayran olan yazar,
evinde de srekli bu mzii dinler. zellikle Bach hayrandr. zlem Hanmn Oktay
ok ksmetli, ok nasiplidir. Neye elini atarsa o bolarr, yeerir. 37 diye tarif ettii hsan
Oktay Anar, kiiliindeki ve ruh dnyasndaki zenginlii eserlerine yanstabilmi bir
yazardr. O adeta ruhundaki Suskunlar eserlerine tam, o ketumlatka,
romanlarndaki kahramanlar konumutur.
2. HSAN OKTAY ANARIN ESERLER
Trk edebiyatnda postmodernist tavrl romanlar dikkat eken hsan Oktay

Anarn yedi roman bulunmaktadr. Bunlar aadaki gibi belirlemek mmkndr:
2.1. Puslu Ktalar Atlas
Yazarn edebiyat evrelerince tannmasn salayan ilk roman Puslu Ktalar

Atlasnn birincisi 1995 ylnda olmak kaydyla alt basks yaplmtr. Eser yedi ana
35
36
Ayn sylei.
37
Ayn sylei.
11
blmden ve 238 sayfadan olumaktadr. Ayn zamanda Puslu Ktalar Atlas Ferda
Fidan tarafndan Atlas des continents brumeux adyla Franszcaya evrilmi ve Actes
Sud yaynevince baslmtr. Editrln ise Levent Ylmaz'n stlendii bu eser, Le
Figaro Litteraireden Claude Michel Cluny tarafndan nitelikli, ustalkl ve
baarl bulunmutur. Yirmiden fazla dile evrilen ve Kltr Bakanlnca tantm
yaplan eserin sinemaya uyarlanmas dnlm, ancak sanat bu teklifi kabul
etmemitir.
hsan Oktay Anarn izniyle Puslu Ktalar Atlas roman 2015 ylnn Mart
aynda lban Ertem tarafndan letiim Yaynlarndan resimli roman olarak
yaynlanmtr.
2.2. Kitab-l Hiyel

Anarn ikinci almas olan Kitab-l Hiyel, ilki 1996da olmak zere toplam 15
bask yapmtr. ana blmden oluan bu eser, 144 sayfadr. Ayrca yazarn Kitab-l
Hiyeldeki mekanik izimleri Kasa Galeride izime Farkl Yaklamlar balkl bir
karma sergide yer almtr.
2.3. Efrsiybn Hikyeleri
hsan Oktay Anarn bu eseri ilk olarak 1998 ylnda yaynlam ve alma
bugne kadar 17 basm yapmtr. Efrsiybn Hikyeleri dokuz ana blmden ve 245
sayfadan olumaktadr. Ayn zamanda eser, Zeynep Avc tarafndan tiyatroya
uyarlanm ve 18 Kasm 2001de Il Kasapolu ynetiminde stanbul Devlet
Tiyatrolarnda sahnelenmitir. Bununla birlikte bu eserdeki yklerden birinin
sinemaya uyarlanmas iin yazara teklif gtrlmtr. Ancak sanat, bu teklife scak
bakmamtr.
2.4. Amat
Eser ilk olarak 2005 ylnda yaynlanm, toplam basm yapmtr. Amat, 45
ana blmden, 235 sayfadan olumaktadr. Ayrca Amat neredeyse tm Trk yazarlarca
2005 ylnn en iyi roman seilmitir.
12
2.5. Suskunlar
Anarn bu eseri ilk olarak 2007 ylnda 40.000 adet olarak baslmtr. Suskunlar
ana blmden ve 269 sayfadan ibarettir. Ayrca hsan Oktay Anarn bu eseri, 2007
yl 1. Ouz Atay Roman dlne layk grlmtr.
2.6 Yedinci Gn
hsan Oktay Anarn be yllk suskunluunun ardndan 2012 ylnda letiim
Yaynlarndan yaymlanan Yedinci Gn; Baba, Oul, Haylet adl blmden
olumu 240 sayfalk bir romandr
2.7. Galiz Kahraman
hsan Oktay Anarn bu eseri ilk olarak 2014 ylnda yaynlanmtr. Galz
Kahraman kendi ierisinde blmlere ayrlmadan kaleme alnm, 181 sayfadan
ibarettir.
II. BLM
1.PUSLU KITALAR ATLASI
hsan Oktay Anarn ilk roman olan Puslu Ktalar Atlasnn ilk basks 1995
ylnda letiim Yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Her biri kendi ierisinde Romen
rakamlaryla ayrlyor olsa da roman, Kostantiniyede Birka Kii, Gnbatm, Yeralt,
Ylann Renkleri, Byk Efendi, ller ve Kahramanlar ile Karanlk olmak zere yedi
ana blmden olumaktadr.
hsan Oktay Anarn tarih roman nitelii tayan Puslu Ktalar Atlas roman,
allagelmi tarih romanlarn aksine hkmdarlar, kumandanlar veya tarihe ml
olmu kahramanlarn hikyelerini anlatmamaktadr. Bu zellii nedeniyle Puslu Ktalar
Atlas roman mekn olarak kendisine saraylar, kkleri ya da konaklar semek yerine
17. yzyldaki stanbulun kozmopolit yapsn gzler nne seren Galata sokaklarn
seiyor.38 Nesnel gerekliin yerine Puslu Ktalar Atlas romannda, gerek meknlar
ile fantastik meknlarn i ie getii ve neyin gerek neyin d olduu tam olarak
kestirilemeyecei bir roman olarak karmza kyor.
38
Nket Esen, Modern Trk Edebiyat zerine Okumalar stanbul: letiim Yaynlar, 2006, s. 247.
13
1.1. D Meknlar
Romann bakarakterlerinden biri olan Arap hsann okuyucuya, stanbulun eski

semtlerinden olan Kocamustafapaa ve ona yakn bir semt olan Samatya, Fener ve
Galata semtleriyle birlikte tantlr. Kocamustafapaal Arap hsan namyla da bilinen
Arap hsann, bitirimlii Fenerde bulunan klhanlarn mdavimleriyle kavgal olmas
ve Galata klhan bulunmamas gibi skntlarla vurgulanmaktadr. 39 Bu nedenle hsan
Oktay Anarn, Arap hsan karakterini romandaki meknlar araclyla aklad
grlmektedir.
Bnyamin ve Vardapet, lamclar ocana kaydolmak iin Eminnne ve

Davutpaadaki karargh daha sonra da Ordu-yu Humayun ile birlikte Edirneye ve
Sofyaya gidecektir.40 Bnyamin ve Vardapetin allagelmi tarih romanlardakine
benzer kahraman olma yolculuuna kyormu gibi grnen yolculuu Bnyamini
dilencilie; halkn arasndaki herhangi bir insan okta farkl klmayacaktr.
hsan Oktay Anarn dier romanlarna kyasla Puslu Ktalar Atlas romannda
sokaklar olaylarn yaanmasndan ziyade gelip geilen meknlar olarak kendisini
gsterir.
1.1.1. Galata
Puslu Ktalar Atlas roman Galata Kulesinin yapl ile ilgili bir rivayetle balar.41
Galata semtinin sembol olan Galata Kulesi, bahsi geen dnemde 42 yangn kulesi
grevindedir. 43 O dnemde Galata Kulesinin gr alannda olabilecek olan meknlar
roman figrlerinin birinin gznden u cmle ile aktarlmaktadr: Duvarn yannda
ukurunu zerken bir yandan da Halie, Azap Kaps nnde seyreden kadrga
siluetine bakt.44
hsan Oktay Anar, Arap hsann gemiden inip yeeni Uzun hsan Efendinin evine
gidinceye kadar getii Galata sokaklarn u cmlelerle aktarr:
39
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 15.
40
A.g.e, s. 69.
41
A.g.e, s. 13.
42
hsan Oktay Anar her ne kadar Puslu Ktalar Atlasnda kun- Kinattan 7079 yl, sa Mesihten 1681
ve Hicretten dahi 1092 yl sonra diyerek net bir tarih veriyormu imaj yaratsa bile erbab- livata
rivayetlerinden derlenen ve tarihi asla belirlenemeyecek bir tarihte geen hikyeler anlatlr.
43
44
A.g.e, s. 14.
14
Arap hsan surlarla evrili Galatann tersaneye alan Azapkaps nne

geldi. Ganimet sand omzunda, eli ise Alibazn kulandayd. nceki gn
yaan yamurdan amur deryasna sokaklarda ilerlediler. Azap kapsn
getiklerinde sabah ezanlar okunmaya balamt. Arap Camii yolundan kp,
yerekimine meydan okuyacak kadar eri br, ekl dorultusunu oktan
terk etmi ahap evlerin arasndaki ylankavi sokaklara daldlar Bala bata
ka ilerlerken fare ve kpek lelerine, sivri kemikli at kafataslarna
basmamaya dikkat ediyorlard Sonunda Krk kapsna yakn bir yerde,
Yelkenciler hanna bitiik, iki katl ahap bir evin nne geldiler. 45
Okuyucunun kulana tasvir edilen kemekein sesini duyurabilecek canl ve

hareketli d meknlarn arlkta olduu Puslu Ktalar Atlas romannda stanbulun
kozmopolit yaps sklkla Galatann gndelik hayatndan kesitler halinde okuyucuya
hissettirilir. Farz misal:
Galatada gn oktan balamt. Sokaklar kalafatlarn testere gcrtlar,

demirciler ve Frenk tulumbaclarnn eki tngrtlar, pazarclarn mallarn
ven haykrlar ve seyyar satclarn sattklar mallara gre perdesi deien
tiz ya da pes feryadlaryla yanklanyordu. Arap Camiiden verilen sel
Erganunlu kiliseden kopup gelen namelere karyor; yollar, evler ve
ticarethanelerde Cenevizli, Frenk, Yahudi, Ermeni, Rum, Mslim ve
gayrmslim, toplam yetmi iki milletten tccarn pazarlk mrltlar
duyuluyordu Her milletten, her tabakadan, huylar, dinleri, diller farkl,
fakat amalar ayn olan insanlarn bulunduu bir yerdi buras. 46
hsan Oktay Anar, Uzun hsan Efendinin gzlerini dn alarak hem stanbulun
tarih bir atmosfer ierisinde betimler hem de bu betimleme esnasnda tarihle hesaplaan
cmleler kurar. Sosyokltrel olarak toplumun yapsna ynelik atflarda bulunduu
satrlar:
Hava iyice kararnca fenerini yakt ve dik bir yokuu trmandktan sonra
Haliin kar kysna bakt. Kuru ayaza ramen gece yarsna kadar
manzaray seyretti. Kostantiniye , uyuyan bir devin glgesi gibi mehtabn
altna uzanmt. ehrin uykuda olduu o anda bile, dlerin grlp
kbuslarn gerekletii, ehzadelerin bodurulup rvetlerin hesapland,
gizli ittifaklarn imzalanp erbetlere binbir eit zehrin katld o anda bile,
saray da kutsal emanetlerin bulunduu o odada yank sesli bir hafz,
kendisinden ncekilerin yz altm yldr aralksz kraat ettii Kuran vecd
iinde gzlerini kapatarak kimbilir kanc defa okuyordu47
45
46
A.g.e, s. 30.
47
A.g.e, s. 56.
15
1.1.2. Kasmpaa Mezarl
Puslu Ktalar Atlas romannda Rendekr adyla anlan ve Yntem zerine

Konuma adl eseri argo bir Osmanlca ile Zagon zerine ttrme olarak tercme
edilen Rene Descartesn Dnyorum yleyse varm. fikrinden Uzun hsan
Efendinin ziyaret ettii Kasmpaadaki kabristandaki mezarn tanda ah minelak
ve yedi meydann ve yetmi iki klhann efendisi yazldr. 48 Bu sfatlar da
gsteriyordur ki mezarn sahibi Arap hsana aittir. Arap hsann mezarn fantastik
kabul edilmesine neden ise; Romann ilk sayfalarnda canl bir insan olan Arap hsan,
aslnda yllar nce lmtr. Onun [Uzun hsan Efendiye ait] eve gelmesi tamamen bir
dtr. Dlerde, onun hala yaad yaratlmtr; ama bu gerek deildir. Bylece d
ve gerek arasndaki snr, Arap hsan varlyla ortadan kalkmtr. 49
hsan Oktay Anarn Kasmpaa Mezarl zerinde kurgulad dlerin ve

gereklerin yer deitirdii anlat Bnyaminin ruhunun, stanbul semalarnda dolap
yeniden ld iin gmlen bedenine giriinin anlatld blmlerde de srmektedir.
Romann sonundaki mektuba atfta bulunulduu zere zihinde dnmenin gerekle
hayali birbirine kartrdn gzleri oyulup kulaklar kesilmi bir haldeyken Bnyamin
ile iletiime gemesi ve Galata tersanesindeki bir fya saklanarak yeni maceralara
alabilmesi zihin gcnn gstergesidir. En nihayetinde Uzun hsan Efendi, dnd
iin asl baka insanlarn olduunu kefettii yerdir. Romann tezi bu dnce zerine
kuruludur.
1.2. Meknlar
1.2.1. Uzun hsan Efendinin Evi
Puslu Ktalar Atlas romannda karmza kan ilk kapal mekn bu ev,
Galatadadr. Uzun hsan Efendinin hem alma hem de yatak odas olarak kulland
odadr. Gereklik algsn pekitirmek iin kullanlan ok sayda tarih denizcilik
aletleriyle dolu olan bu oda ayn zamanda Uzun hsan Efendinin dnya haritas yapma
tutkusunun boyutlar okuyucuya sezdirilmek iin ayrntl olarak anlatlmtr:
Bu dzensiz oda trl trl eyalar, usturlab, rubu tahtalar, kblenuma,

aynal kertiz cinsinden gkbilim ve denizcilik aletleri, mercekler, ne ie
48
49
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s.112.
16
yarad mehul renkli camlar, sarkal ve zemberekli saatlerle doluydu.

Duvarlardaki raflarda kurtlarn kemire kemire bitiremedii elyazmalar,
parmenler ve harita rulolar vard. Pencere nndeki tezghta ise boy
boy ve cins pergeller, renk renk mrekkepler, kalemler, fralar ve
karalanm katlar grnyordu.50
1.2.2. Kuzeydeki Esrarengiz Kale

Bnyaminin kaderinin krlma anlarndan biri, bu kimsenin k ortasnda neden
bu kalenin zapt edilmesi gerektiine akl sr erdiremedii bu kale, u cmlelerle ifade
edilir:
Eski bir kaleydi bu, geleneksel mimariye uygun olarak sekiz keli yldz
eklinde kurulmutu. Duvarlarna trmanmak isteyen saldrganlar, bu
sayede yldzn kelerindeki adamlar tarafndan arkadan vurulabilirlerdi.
Ne tuhaf ki, bu kale keleri itibariyle rzgar glndeki sekiz ynle tam
tamna akyordu, yle ki gkyznden baklsa bir pusula kadranna
benzetilebilirdi. En muhkem yeri kuzey kesiydi ve dier burlarn
tersine, burada siyah bir bayrak dalgalanyordu.51
Alibazn Ordu-yu Hmayunun peine taklarak geldii bu kalenin ierisinde hsan
Oktay Anarn ORAYA dedii mekna doru yalnz bana ilerler ve Ebrehenin
bahsettii bolua tapanlar52 bulur ve yine bahsi geen bu kara giysililer tarafndan
zehirlenip Puslu Ktalar Atlas romannn bandan beri ektii uykusuzluk sorununa
ebedi bir uykuya derman bulur. 53
1.2.3. Tekilat- stihbarat- Humayn
Ad bilinmeyen bir Frenk casusunun yannda yetitirilen ve dairenin apna

orannn 666. Hanesini bilen Efraim adndaki gen tarfndan kurulan bu tekilatn
merkezi, darphanenin altnda olan bu mekn sadece padiah ve Efraimin adamlar
tarafndan yeri bilinen bir casusluk okuludur. Yedi iklim drt bucaktan bilgilerin
getirildii ve kayt altnda tutulduu bu tekilat Ebrehe54nin kontrolnde olduu
yllarda ise sadece Ebrehenin bilme arzusuna hizmet eden bir hl almtr. Hatta
50
51
A.g.e, s. 72.
52
A.g.e, s. 146.
53
A.g.e, s. 194-197.
54
hsan Oktay Anarn Puslu Ktalar Atlas romannda ktln sembol olarak karmza kan Byk
Efendi Ebrehenin d grn ile hsan Oktay Anarn bir dier roman olan Amattaki eytan figr
olarak kurgulanan Diyavol Paann d grn birbiriyle ayndr. Ebrehe Efendi ve Diyavol Paa ara
sar ve kzl cbbesinden kse sakalna ve bembeyaz uzun parmakl eline kadar birbirinin ayn olan
roman figrleridir.
17
Kehanet Aynasna merak salmasyla tamamen manevi dnm yaayan Ebrehenin

ruhunun bir yansmas olarak mekn olduka pis kokulu bir yer halini alr. bu mekn
Bnyaminin kr imbikte stlan cva 55 gibi kokan bir yer olarak yad edecei bu
mekn Puslu Ktalar Atlas romannda ilk u satrlarla tasvir edilir:
Buras bir elkimya cehennemiydi. Orta yerindeki zosimos ocandan

ikisi yanyor ve stndeki imbikler fokurduyordu. Duvarlarda eitli boy
ve ilevlerdeki krkler, maalar ve potalar aslmt. Tezghlarda tuzlar
krmak iin havanlar, maden filizlerini ufalamak iin deirmenler, sarmal
cam borular ve envayi eit alet edevat vard. Raflarda krmz, yeil, sar
ve mavi tozlarla dolu irili ufakl kavanozla, renk renk svyla dolu boy boy
ie grnyordu. Eer hemen her tarafa nfuz eden mavi duman
saylmazsa, tula ocaklarda harlayan atein krmzs ve turuncusu odann
hkim rengi saylrd.56
Ebrehenin kehanet aynasna sk skya balanmas ve son kehanetin de
Mehtinin Kostantiniyeye gelii olmas nedeniyle kyametten kamak isteyen
Ebrehe, Mehtiyi karp tekilat binasnda ikence etmeye niyetlenir. Ancak;
Hnzryedinin intikam planlarn gerekletirecei an yine bu meknda kesiir. Ebrehe
ve adamlarnn ldrlmesinden sonra atee verilen Tekilat- stihbarat- Humayn ilk
kurulduu gnk gibi byk bir gizlilik ierisinde yok olur. 57
1.2.4. Dilenciler Loncas 58
Badatl nl bir hrsz iken klk deitirme alanndaki hneri sayesinde

kariyerini dilencilik alannda srdrmeye karar veren ve Sultan Murat Han Badat
fethettii zaman iinin erbab olduu iin Kostantiniyeye arlan Hnzryedinin
idaresinde olan loncann bulunduu yeri bildirmenin yan sra hsan Oktay Anar,
herhangi bir delil veya belgeye dayandrmadan stanbulun en eski ve bilinmeyen
zamanlarna uzanan bir atmosfer yaratmaktadr:
Bulunduklar bina, Sleymaniye Camii ile Valide Han arasnda, vaktiyle

bir yangna maruz kaldktan sonra yeniden tamirine izin verilmedii iin
rahiplerin terk ettii bir kilise viranesiydi () Kostantiniye dilencilerinin,
topladklar sadakalarla yaptrdklar kendi lonca binalaryd ve anlaysz
bir kral tarafndan vaktiyle kiliseye dntrlmt. Bu kilisedeki
55
56
A.g.e, s. 102.
57
A.g.e, s. 204- 218.
58
Lonca: Osmanllarda tekiltlanm esnaf gruplar iin kullanlan bir terim.
18
yangnn, binalarn rahiplere yar etmek istemeyen dilenciler tarafndan

karld hl sylene gelen bir ayiayd. 59
Yazar dilencilerin bu yerini, gnlk yaamlarn, aralarndaki ilikileri ince
ayrntlara girerek renkli, komik bir dnya imaj yaratmtr. 60 Akln snrlarn zorlayan
zenginlie sahip meknn ktphanesi de bir hayli ilgintir:
loncann ktphanesi stad dilencilerce yazlan hesaba gelmez
kitaplarla doluydu. Bu kitaplar dilenme tarzlar yan sra, genellikle kaside
ve maval besteleri, yetmi iki ulusun darphanesinde baslan paralarn
kataloglar, sadakay arttrmak amacyla bedende bir hasar yaratmann
usullerini gsteren cerrahi kitaplarndan ibaretti. Tp kitaplar elbette ki
loncann resmi cerrahlarna aitti. 61
Tekilat- stihbarat- Humaynu yamalayp yaktktan sonra elde ettikleri

ganimetlerle ziyafet verdikleri gece srekli yldrmlar tepesine eken Dertli naml kii
tarafndan Bnyamine olan vefa borcunu demek istedii iin plnl bir ekilde yok
edilecektir. Dertlinin zerine ektii yldrmlar yznden bu mekn, Puslu Ktalar
Atlas romannda anlatld kadaryla ardnda hibir tarihi delil brakmadan yangnla
birlikte yok olmutur.62
1.2.5. Kubelikin Muayenehanesi
hsan Oktay Anar, romanlarnda kahraman yaratmaktan ziyade kendi mtevaz

dnyalarnda yaayp giden insanlarn yklerini anlatr. hsan Oktay Anarn Puslu
Ktalar Atlasnda yksn anlatt zamannda Perada Venedik balyosunun
ktipliini yaparken alkol problemi nedeniyle eski itibarn kaybederek Galata
dolaylarnda ans eseri diilik yapmaya balayan ve zamanla insan anatomisine merak
salmas sonucu otopsi yapmaya balayan Kubeliktir. Bu karakterin Galatadaki
dkkn, Mihel Kapsna yakn bir yerdedir.63 hsan Oktay Anarn Amat romanndaki
Hekim brahim Efendinin ve Suskunlar romannda Hekim Rafaelin
muayenehanelerinde olduu gibi Kubelikin muayenehanesi de pisliiyle dikkat eken
bir mekndr. Kubelikin muayehanesinin pislii u cmlelerle tasvir edilmektedir:
59
60
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s.614-615.
61
62
A.g.e, s. 220-222.
63
A.g.e, s. 26.
19
Fakat dkkn pislikten geilmiyordu. Zemin, deilmi hyarcklardan, apselerden ve

kara kabarcklardan akan cerahatle kapl gibiydi. 64 Ayrca; Kubelikin muayenehanesi,
mekna yabanc bir insan olan Arap hsann gzlemleri araclyla bir kez daha pislik
olgusu vurgulanarak u cmlelerle yeniden tasvir edilir: Zemin, cerahat ve kan
izleriyle, ekilip atlm saysz rk dile doluydu. Tezghn zerinde neterler ve boy
boy kerpeten gze arpyordu. Dkkn iindeki merdivenden yukarya, Kubelikin yatp
kalkt tek gz odaya ktnda yine hayalleri suya dt.65
1.2.6. Girdbadl Gazanfer Batakhanesi

Girdbad, kumarbazlarn gelip geen kervan sahiplerini kumarda yendii bir
Anadolu gerekte var olup olmad bilinmeyen bir kasabasdr. Puslu Ktalar Atlas
romannda anlatld kadaryla kasabann genel grn u ekildedir:
... yaptklar hatadan dolay balarn taa, ta balarna vururlard.
Szkonusu ta, Girdbadn yegne meydanndayd ve kasabaya yolu den
saf bir adam bunu bir ant, mezar ta yahut atlar sanabilirdi. Oysa b, servet
sahibi tccarlardan kendi canna kyamayanlarca pimanlk ta tabir
edilen bir mermer bloktu. zerinde Rum lisanyla birtakm yazlar vard ve
denildiine gre hazinelerin yerini belli ediyordu. Efsaneye baklrsa, ona
ban yeterince vurann akl bana geliyor ve zerindeki yazlar bylece
okuyup kumarda kaybettii servetin tam otuz katn tekil eden hazinelerin
yerini bulabiliyordu.66
Gazanferin malnn sadece yzde birini harcayabiliyor olmas elbette ki ekilinin

altndaki para nedeniyle Byk Efendinin gazabn zerine ekmektedir. Bu nedenle;
Bnyamin, Zlfiyar ve Ebrehe Fenerde surlara bitiik bir ekilde ina edilen iki katl
ahap bir bina olan batakhaneye ziyarette bulunurlar.67 Sekin konuklar iin ayrlan bu
kattaki lezzetli araplarn ikram edildii ve pahal ran hallarnn dendii bir odada
Ebrehe, Gazanferin hilesini aa karr. 68
1.2.7. Kefelinin Meyhanesi
Yazarn birok romannda da karmza kan nemli meknlardan biri de

meyhanelerdir. Bu meyhanelerin tasviri ise oryantalist bir tablo gibidir. Puslu Ktalar
Atlas'nda, Amat'ta, Suskunlar'da ilk bakta birbirine ok benzese de ayr bir tablo olan
64
65
A.g.e, s. 29-30.
66
A.g.e, s. 156.
67
A.g.e, s. 164.
68
A.g.e, s.165-168.
20
meyhane betimlemeleriyle karlarz.69 Kefelinin meyhanesi de bu meyhanelerden

biridir. Puslu Ktalar Atlas romannda ilk kez u ekilde okuyucuya betimlenir:
Gn batmak zereyken Kefeli'nin meyhanesi tacirler, katipler, elebiler,

elilik memurlar, yenieriler, kalyoncular ve ayaktakmyla tklm tklm
dolmutu. Misket, Bozcaada, Ankona ve Edremit araplar devasa
kaplardan damacanalara ve ardndan srahilere aktarlyor, srahilerden
kadehlere dkldkten sonra ehlikeyfin midesinde konaklayp bedenlere
yaylarak ruhlar tututuruyordu. Meyhanenin miolar ve paluze tenli
glamlar keyif erbabnn ttn ubuklarn adeta gnllerine drdkleri
atele yakyorlar, imdik ve parmaklara aldrmakszn sakilik yapyorlard.
arap, ttn ve kahveyle birlikte, safa aleminin drt unsurundan biri olan
afyon, sedef kakmal kutulardan kartlp yarenlere tutuluyor, gzlerden
ya gelene kadar kahkahalar atlp yalar kuruyana kadar da alanyordu.
ok gemeden, ttn duman tavan rtt, ucuz va pahal araplarn
buusu ve keskin geniz kokusu acem allarna, yenieri brklerine,
keelemi kaftanlara sindi. Kadehlerden boalan zevksefa sonunda
gerek yerini bulmutu.70
Kubelikin yapt tercme kd araclyla Kefeli Meyhanesinin gelecekte

yklp yerine devasa bir bina dikileceini reneceiz. 71
1.3. Dier Meknlar

Ahrkap, Topkap Saraynn denize bakan tarafnda Kubelikin incelemek zere
kadavra arad yerdir. 72
Alibazn gittii ta mektep; yangnlara kar korunakl olmas amacyla tatan
yapldn nakleden hsan Oktay Anar, komik dntrp teknii ile gln durumlar
soktuu hocalar, kalfalar araclyla eitim sistemine eletiri getirmektedir. 73
Voyvoda yolu, Kule Kaps, Meyyit Kaps, Eyp, Kthane deresi, Et
Meydan, Beyazid, Mahmutpaa, Msr ars, Hali, Karaky, Yedikule Zndan,
Fenerdeki konak.
69
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 221.
70
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 32-33.
71
A.g.e, s. 35.
72
A.g.e, s. 27.
73
A.g.e, s. 56-60.
21
2. KTAB-L HYEL
2.1. D Meknlar
hsan Oktay Anar Kitab-l Hiyelde gerek meknlar kullanarak kendi

muhayyilesindeki hikyeleri bu meknlara oturtmutur.74 hsan Oktay Anar, ilk roman
Puslu Ktalar Atlasndan sonra 1996 ylnda yaymlad ikinci roman Kitabl Hiyel
romannda da tarih stanbul semtlerini, mekn olarak semi olmakla birlikte bu
meknlara hayal pek ok zellik ithaf etmekten geri durmamtr.
2.1.1. Demirciler ars

stanbulun Kazasker semtinde bulunan bu ar Kitabl Hiyel romannn ba
figr olan Yasef Efendinin, Zekeriya Ustann yannda raklk ederek demircilik
zanaatn rendii mekndr. 75 Ksa srede demircilik zanaatnda usta olan Yasef
Efendinin yapt yataan, otuzikinci orta orbacs tarafndan dman omzundan
belinin soluna kadar ikiye blnce esnaf eyhi tarafndan ustalar makamna terfi
ettirilmitir.76 Dnem tekilatlanmas gerei Yasef Efendinin yiitler, kethdalar ve
bizzat eyh huzurunda glbank Allah Allah ekilip petemal beline baland, gedii
baland, esnaf sandndan akesi verilerek dkkn ald. 77 Gereklik duygusunu
gelitirmek amacyla Osmanl Devletindeki esnaf odalarnn dayanmasn gsteriyor
olmasnn yan sra bu kolektif yapnn yeni fikirlerin retilmesi noktasnda ne kadar
geleneki olduklarn da gzler nne sermek adna Yasef Efendinin rf ve detlere
kar gelip zanaata bidat getirdii dncesiyle sembolik olarak petamal belinden
zlr ve esnaf odasndan atlr.78
74
Necmeddin okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 6.
75
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 12.
76
A.g.e, s. 12.
77
A.g.e, s. 12.
78
A.g.e, s. 13.
22
2.2. Meknlar
2.2.1. Kuak Mucidin Yaad Ev
lhamn Rossininin Hrsz Saksaanlar bestesinden alan Yasef Efendi, otuzlu

yalarnda saksaancl meslek haline getirir. Saksaanclktan kazand paralarla
satn ald ev, Kitabl Hiyel romannda u cmlelerle tasvir edilmektedir:
Galata'daki Kuledibinin biraz stnde, Mevlevihanenin tam

karsnda, yani Byk skenderin o iktidar tan ele geirip kaybettii
yerde, iki katl bir ev satn ald. Evin altndaki, atlye olarak kullanmay
dnd dkknn duvarn deldirip sofayla birletirdi. Yksek duvarl
avludaki kr kuyunun kapan kaldrp, derinliini lmek iin, az nce
le yemei olarak yedii kuzu kellesini iine att. Su sesi iitmeyince ve
yeterince derin olduundan emin olunca altnlarn bir bakraca doldurup
burada saklamaya karar verdi. Ustalara avlu duvarn daha da ykselttirip
dkknn sokaa bakan tarafna da duvar rdrdkten sonra avluda uygun
bir yere, bakr eritmek iin bir frn yaptrd. Tahtakaleden, genellikle
demirci ve kuyumcularn kulland alet edevat, cetvel, pergel, kumpas
gibi tuhaf eyler ald. 79
Kitabl Hiyel romannda pek ok defa kuak mucidin yaad ev iin

kullanlan Byk skenderin o iktidar tan ele geirip kaybettii yer tabiri, roman
boyunca pek ok defa gemektedir. Bahsi geen bu yerlerden bazlar:
Bylece, Byk skender'in iktidar tan ele geirip kaybettii o malum

yerdeki evine kapanp deniz canavarn tasarlamaya balad. 80
Tahtelbahirin planlarn temize ekip btn hesaplarnn salamalarn

tamamladktan sonra evinde, yani Byk skender'in iktidar tan vaktiyle
bulduu ve kaybettii yerde, gnler ve geceler boyu dnd, tand. 81
potek olarak, er ya da ge iktidar tann geliverecei evini gstermiti. 82
Kitabl Hiyel romannda mcGuffin 83 niteliinde kullanlan skenderin iktidar

ta, romanda, yldzsz geceler kadar kara, ama artk nasl oluyorsa, duru billurlar kadar
79
80
A.g.e, s.50.
81
A.g.e, s. 58.
82
A.g.e, s. 61.
83
McGuffin: Hitchcock tarafndan sinema terminolojisine kazandrlan ve daha sonra yazl eserlere de
sirayet etmitir. zleyicinin dikkatini eken ya da hikyeyi srkleyen bir ara ya da hikye bileenidir.
Bu genellikle her karakterin kendisiyle ilikilendii bir eydir." McGuffin, aslnda, btn yklerin kendi
etrafnda rld fakat buna ramen gerekte hibir ilgisi olmayan bir eydir.
23
saydam bir olarak anlatlmaktadr.84 hsan Oktay Anarn, mcGuffin olarak iktidar
unsurunu kullanmasnn nedeni; Yasef Efendi ve Cald, bilim retme gayesinin dnda
padiahn ihsan bata olmak zere fn dnyann iktidarn arzulamalardr. Bu
sebepledir ki; roman boyunca ismi iktidar ta ile birlikte anlan kii bilinen tarihin en
byk fatihi Makedonyal skenderdir. 85
Hiyel ilmine tvbe eden Yasef elebi, kalan 20 altnyla toplumda saygn bir yer
edinebilmesi iin meslek sahibi etmeye niyetlendii Cald iin evin bir blmnde
saati dkkn aar. Bilme arzusu ve iktidar hrsnn kyasya bir mcadele ierisinde
olduu Kitab-l Hiyel romannda iktidar hrsnn kurban olduunu ge fark eden Yasef
elebinin klesi Cald, efendisinin yoluna saparak balangta namaz saatlerin tayin
etmek amacyla at saatiyi zamanla silahlarndan g alan ve silahlarn
organlarymasna benimseyen dier bir deyile iktidara tapan insanlar doldurur.86
Cald, kinatn yedi kuvvetine kar gelen ve iki kere ikiyi be edebilecek hesap
makinesi ile alacak devirdaim makinesinin retimine yardmc olacak hiyel ilmini
bilen Samur ve Yamur elebileri, Diyarbekirden Mevlevihanenin karsnda
bulunan iki katl evin bahesindeki barakaya yerletirmitir. Gereklik duygusunu
okuyucuya aksettirmek adna hsan Oktay Anar, Samur ve Yamur elebinin
yolculuunu yle nakleder:
iki ay sonra skdara ulatlar. Peremeye binip Tophaneye getikten

sonra Yksek Kaldrm trmandlar ve Mevlevihanenin tam karsndaki
iki katl eve girdiler.87
kuak mucidin yaad bu evin avlusunda bulunan kuyu; Yasef Efendinin
saksaanclktan elde ettii iki yz altnn, Caludun ustas Yasefin kellesinin, l
doan bebekler ile Samur ve Yamur elebinin cesetlerinin sakland yerdir.
Romanda metafor olarak yer alan kuyu, aslnda insann bilinalt, bilinaltnda sakl
84
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel , stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 80.
85
Kitabl Hiyel romannda Yasef Efendinin Zlkarneyn adl silah retiyor olmas ve Kuran- Kerimde
ad geen Zlkarneyn adl fatihin baz mfessirler, tarafndan Byk skender olabilecei sylemi gz
nne alndnda dnyay ynettii rivayet edilen drt kiiden biri olan Hz. Zlkarneyn ile iktidar
unsurunu kolaj teknii ile hsan Oktay Anar romannda irdelemitir.
86
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel , stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 77.
87
A.g.e, s. 89.
24
olanlardr. 88 zeyir Beyin, kuyuya girip zihnindeki ylan dourduktan sonra ylann
kendi kendini yemesini salamas kuyunun, anlat kiisinin zihni olduunu gsterir.
Kendi beyninde benliini kaybeder. Bu nedenle bu kuyu imgesini hayali meknlara
da ekleyebiliriz. 89
ki katl ev roman boyunca ipoteklidir; nk Yfes elebi borlarn

deyebilmek iin evi ipotek ettirir. Ancak romann sonunda aradan geen uzun yllar
yznden borlarda, ipotekte dmektedir.90
2.2.2. Hiyel Kalemi
Romanda en belirgin hayali mekn, yazarn dier romanlarnda da

karlatmz Uzun hsan Efendi'nin yeri olan Hiyel Kalemi'dir. 91 Hiyel Kalemi, Eski
Saray92la Vezneciler arasndaki Uzun hsan Efendiye ait evin avlusundaki bir
barakadr.93 Ancak; romann ilerleyen sayfalarnda hsan Oktay Anar, Hiyel Kalemi iin
daha spesifik bir semti iaret ederek Yasef Efendinin klesi Cald ile Haliten geerek
Bayezide, Hiyel Kalemine gittiklerini hatta Uzun hsan Efendinin ocuklarndan
birini kararak Unkapanna indiklerini nakleden hsan Oktay Anarn elbette ki tek
amac Hiyel Kalemi gibi fantastik bir meknn yerini belirginletirmek deildir. hsan
Oktay Anar, aslnda tarihsel gereklii okuyucunun zihninde belirgin hale getirmek
istedii iin stanbulun semtlerini Kitabl Hiyel romannda kendisine mekn olarak
seer.
Caldun, ustas ve efendisi Yasef elebiyi ldrtmesinden, kendisini yardmc

olmalar iin kleletirdii Samur ve Yamur elebilerin intiharna neden olduktan
sonra yanna ald zeyir ile Uzun hsan Efendinin ilk karlamalarnda Uzun hsan
Efendinin kartvizitinde unlar yazar:
UZUN HSAN EFEND
mparatorluk Hiyel Nazr
Serap Sokak- Beyazid94
88
89
A.g.e, s. 203.
90
A.g.e, s. 197.
91
A.g.e, s. 205.
92
Topkap Saray.
93
94
A.g.e, s. 137.
25
Uzun hsan Efendinin, Kitab-l Hiyel romanndaki tek fantastik mekn olan
Hiyel Kaleminin tam adresini sadece hayalperest olduu izlenimini ald zeyire
vermesi ve kartvizitte kendi kendisini yiyen bir ylan figr olmas, hsan Oktay
Anarn kendi roman olan Puslu Ktalar Atlasna metinleraraslk balamnda yapt
bir atftr. Zira Puslu Ktalar Atlasnda Uzun hsan Efendi, zihnindeki dncelerin
romandaki anlatnn ta kendisi olduunu dolays ile roman kiilerinin zihnine ait bir
unsur olduunu ifade ediyor.95 Puslu Ktalar Atlas gerektir ve roman kiisi
Bnyaminin yaadklar bu kitapta yazmaktadr. Kitab-l Hiyel romannda ise zeyir
Beyin kendi kendisini yemesini salad ylan tek bir nokta olarak kalmtr ve Uzun
hsan Efendinin zeyir Beye hediye ettii deftere de tek bir nokta vardr.96 Romann
sonunda ise Uzun hsan Efendi, zeyir Beyin akbetine ilikin syledii rivayette
deftere Kitab-l Hiyel adn verip evresindeki mucitleri kaydettiini sylemitir. 97
2.2.3. Tahtelbahir
Tahtelabahir; Yasef Efendinin klesi Caldun, Uzun hsan Efendinin olu

Davudun karmakla yanl yaptklarn ve asla ondan ihtira berat alamayacaklarn
anlamalar zerene Haskydeki bir atlyede ina ettikleri ilkel bir denizaltdr. 98 Yasef
Efendi, padiah Cuma gn kaykla Beiktatan Ayasofya Camiine gidecei srada
icadyla padiah etkilemeyi umut etmektedir ki bu sebeple icatlar olan tahtelbahiri
denize indirir. Tahtelbahir, Yasef elebinin lmle burun buruna geldii iin i
hesaplamalar yaad ve iktidar arzusu uruna hiyel ilmini saplant haline getirdiini
fark ettii mekndr. 99 Modern romanclarn aksine hsan Oktay Anar, Yasef elebinin
psikolojik tahlilini yapmaz dolaysyla da mekn Yasef elebinin psikolojisine paralel
bir biimde tahlil etme abasna kalkmaz.
95
96
97
A.g.e, s. 154.
98
A.g.e, s. 60-62.
99
A.g.e, s. 66-68.
26
2.2.4. Tamburlu Kraathane
Kitabl Hiyel romannda karmza kan ilk mekn, ho sohbet ahalisi

tarafndan Yasef Efendinin iyi ya da kt bir biimde hatrland bir Kuledibi
semtindeki Tamburlu kraathanesidir. 100 lerleyen sayfalarda da bu kraathanenin
erknlar arasnda diye birok kiiden bahsedilir. Zaman zaman da kiiler bu yere gelip
sabah kahvelerini ierler, evrelerindekileriyle sohbet ederler.101
2.3. Dier Meknlar
Bab- Ali, Dersaadet, Paa Kaps, Divan- Hmayn, Babs-Selam zellikle

Yasef Efendinin padiahn ihsan uruna gide gele yollarn andrd meknlardr.
Osmanl Devletinin bozulmaya balayan ve srekli isyanlarla deiime urayan
kadrolarnn eletirel bir dille anlatlan meknlardr.
Cadde-i Kebir, Kitab-l Hiyel romannda deiimin Osmanlnn modernleme

etkisiyle yaad deiime deinilmek amac ile romanda kendisine yer edinen bir
mekndr. Elbette bu srada dnya da deiiyordu: Cadde-i Kebire kaldrm talar
denmi, Galatann surlar yklmaya balanm, Halie yeni bir kpr yaplm, hatta
100
101
27
Azap kaps-Galata-Beikta arasna bir atl tramvay hatt bile denmiti. 102 Ayrca
belleini yitirdikten sonra Tnel Meydanna gelen zeyir Bey, Osmanl Devletinin
son dnemlerindeki modern olma abas iindeki efendiler gibi giyinip onlarn sklkla
uradklar meknlara gider. Bu meknlar; Hristodulo Konstantino Kitabevi,
Vanbergin Fotoraf stdyosu, Lbon (LeBon), Kutulas Birahanesi gibi meknlar
gezerek deiimi gerekilik duygusunu glendirmek maksadyla kullanmaktadr.
Ayrca; Kitab-l Hiyel romannda bulunan dier meknlar: Baba Cafer Zindan,
Fenerdeki Smbll Meyhanesi, Mihalikinin Meyhanesi ve sadece meyhane diye
ifade edilen meknlar sz konusudur. Yazarn btn romanlarnda meyhaneler ok
nemli bir yer tutar. Bu yerlerde insanlar birbiriyle tanr, bu yerlerde srlar aa kar,
yeni srlar oluur, bu yerlerde insanlarn kaderi deiir, insanlar kendini yetitirir. 103
3. EFRSYBIN HKYELER
hsan Oktay Anarn Efrsiybn Hikyeleri roman, Binbir Gece Masallarnda

olduu gibi ereve hikye tekniiyle yazlmtr. Anlat ierisinde lmn Uzun hsan
Efendinin peinden getii mahalleleri gerek, Cezzar Dede ve lmn birbirine
anlattklar hikyelerdeki meknlar hayal kabul edebilecek olsak da hsan Oktay Anar,
Efrsiybn Hikyeleri romann hem ereve hikyesinde hem de i hikyeciklerinde
gereki meknlarn yannda, masals meknlara da oka yer vermitir.104
3.1. ereve ykdeki Meknlar
hsan Oktay Anarn dier romanlarnda sayfalarca sren sokak ve dkkn

tasvirlerinin yerine Efrsiybn Hikyeleri romannda tasvir edilmeyen ya da birka
cmle ile ana hatlar izilen sokaklar ereve ykdeki anlatnn omurgasn
oluturmaktadr. Efrsiybn Hikyeleri roman, Anadolunun orta yerinde bir
kasaba105 diye nitelendirilen bir meknda balar. lmn ve dolaysyla Cezzar
Dedenin Uzun hsan kovalarken gezdikleri mahalleler, bu ad san bilinmeyen
kasabaya aittir.
102
103
104
Necmeddin, okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
105
hsan Oktay Anar, Efrsiybn Hikyeleri, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 7.
28
Selam Mahallesi, Aden Mahallesi, Meva Mahallesi, Elhalid Mahallesi, Makame

Mahallesi, Heyevan Mahallesi, Naim Mahallesi, Firdevs Mahallesi 106 gibi yerleri
cennetin katlar olan dr-l-cell, dr-s-selm, cennet-l meva, cennet-lhuld,
cennet-n-naim, cennet-lfirdevs, cennet-l-karar, cennet-l-adn107 katlarn
hatrlatmaktadr. hsan Oktay Anar, setii mahalle adlarn sekiz cennet katnn
adlaryla oynayarak\dntrerek kullanmtr.
3.2. ykcklerdeki Meknlar
Masallarda olduu gibi gerek d yerleri kullanm ve okuyucuyu masal

diyarnda gezdirme amac gtmtr. Cezzar Dedenin torunlarna anlatt ilk yk,
Kaf Danda bir maarada geer. 108
Zengefil ve Divana Kyleri, birbirlerine kar husumet duyan iki hayal
mekndr.109
Elem Soka, Drdnc ykde Uzun hsan' aramaya giden Cezzar Dede ve
lm, Elem Soka'nda gezinmektedir. Sokakta yer alan dkknlarn, tccarlarn
gndelik hayatlarnn uzun uzun betimlemeleri vardr. 110
Acpayam Da, Denizli ilinde bulunan bu da drdnc yknn anlats
ierisinde kendisine yer bulur. Huzur lkesi, Kaf Danda bir maara, Zengefil Ky,
Elem Soka gibi meknlardr. Bunun yannda Efrsiybn Hikyeleri romannda;
Diyarbakr, Ganj Denizi, Kbe, Tahran ve Kayseri gibi tasvir edilmeyen ve sadece
isimleriyle ykcklerde yer alan meknlar da vardr.
4. AMAT
hsan Oktay Anar, Amat romannda da tarihsel kurgu anlayndan vazgememi

ve okuyucuyu eski zamanlarn stanbuldaki Galata ve Sarayburnunun yan sra Amat
adl geminin yolculuu boyunca; Ege ve Adriya Denizi, Cebelitark Boaz, Navarin,
Girdbad, mroz, Maltaya uzanan mekn zenginlii olan bir roman vcuda getirmitir.
hsan Oktay Anar, nceki eserlerinde olduu gibi Amat romannda da tarihi, zaman,
mekn, roman kiilerini ve dili atmosfer yaratmak amacyla kurgulamtr. 111 Tarihi
106
Efrsiybn Hikyeleri romanna baklabilir.
107
Ferit Develiolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi, 2001, s. 151.
108
hsan Oktay, Anar, Efrsiybn Hikyeleri stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 14.
109
A.g.e, s. 61.
110
A.g.e, s. 86.
111
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar Konya: Palet Yaynlar, 2010, s. 292.
29
atmosferi desteklemekte kulland Osmanlca kelimeler ve gemicilikle ilgili terimler,

romann dilinde tutarszlk yaratmadan okuyucuyu eski zamanlara gtrmektedir. 112
Eser bir Osmanl kalyonunun denizdeki servenini anlatt iin birok denizcilik
terimine (K, dehliz, kolomborne, alesta, fora, salya, sua, pupa) rastlayabiliriz. Bu
durum okuyucunun eserin dilinin anlamasn zorlasa da natralist bir yaklamn gerei
olduu bariz bir gerektir.113 Denizcilikten bahsedilecekse o terimleri kullanmak da
arttr. Bu nedenle romann byk bir blmnde dekor oluturma zellii gsteren ve
roman kurgusuna mitsel unsurlar araclyla katk salayan Amat adl kalyonu
romandaki dier mekn meknlarnn tahlilinden bamsz bir alt balkta inceleyeceiz.
4.1. Amat Gemisi
Amat, Diyavol Paa tarafndan Nuh Ustaya yaptrld rivayet edilen bir
kalyondur.114 direkli, iki gverteli elli sekiz toplu, 247 denizcinin bedeninden tekrar
nebata dnm ayn saydaki mee acndan yaplm gnah temsil eden bir mekn
figrdr115 Amat, stanbuldan demir aldktan sonra ak denizdeki konumu hakknda
ok az bilgi verilerek seyretmitir.
ki gverteye sahip olan Amatn, ba kasadaras tayfalarn dinleme yeridir.

Geminin burun tarafnda olduu iin dalgalardan fazlasyla etkilenen ba kasaradann
k alt ksmndan mrettebattan sadece kdemli ve gedikli diye tabir edilen tecrbeli
denizcilerin yararlanabildii bir yerdir. 116 hsan Oktay Anar, meknlar araclyla
mrettebattaki kiiler aras ast st ilikisine de aklk getirir.
Diyavol117 Paa, romanda yer yer eytan yer yer de tanry temsil eden bir figr
olarak karmza kmaktadr. Romanda asl adnn Diabolos olduu sylenen bu
figrn, seyir gvertesinden geilerek gidilen kalyonun k altnn sancak tarafnda yer
112
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 18.
113
Necmeddin, okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
114
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 230.
115
Ertan rgen, Amatta Yap ve Simgeler, Balkesir niversitesi Sosyal Bilgiler Enstits Dergisi,
C.XI, S.19, (2008), s. 166
116
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 41
117
slamda Allahn buyruuna kar kt iin Cennetten kovularak lanetlenen ve emrindeki eytanlar
araclyla insan soyunu Allah yolundan saptrmay stlenen bir tr cindir. Saptrc ilevi dolaysyla
eytan zel adyla da anlmaktadr. blis adnn Yunanca diabolostan (eytan) tredii
dnlmektedir. (Bknz: Ana Britannicca, blis )
30
alan kamaras tasvir edilirken eytan olduu fikrinin ne karan szckler

kullanlmtr. Bu szckler, gam ve kasvet verici, cinlerin fslts, ifritlerin
gzleri ve dnyev nuru bastran kara k, gibi insanst bir ktl iaret eder.
Ayrca Diyavol Paann yorgannda ve kilimde bulunan tavus ilemesi, Yezidilik 118
inancndaki Melek Tavusu dolaysyla da eytan anmsatan bir baka unsurdur.
Diyavol Paann kamarasn hsan Oktay Anar u cmlelerle okuyucuya aktarr:
Birok vr zvrla dolu bu kamarada neredeyse sabit hibir ey yoktu.
Tavana asl bir muamba fener, gemi yalpa yaptka saa sola sallanyor
ve bylece kamaradaki her eyin glgesi bir uzayp bir ksalyordu.
Ayrca duvardaki byk ve geni dolaplarn ak braklm kapaklar
yalpann etkisiyle menteelerinde dnp dururken gcrdyor, cinlerin
fsltlarna benzeyen bu ses de insann yreini cz ettirip gnlne gam
ve kasvet salyordu. Dolaplarn raflarna cilt cilt dizilmi onlarca ve belki
de yzlerce kitabn altn yaldzl sslemeleri, sallanan fenerin nda,
sanki karanlkta birbirlerini drtkleyip el akalar yapan ifritlerin gzleri
gibi parlamaktayd. yle ki, bu kaln kitaplarn hill kal, ah gzl,
kiraz dudakl ve servi boylu sevgililere yazlm ak iirlerinin derlendii
birer klliyat olabilecei, akl banda hibir ademolu yutmazd. Olsa
olsa her biri kara ilimlerin esrarn izah eden bu ciltler, kamaradaki
kasavet ve kederi adeta dorua tayordu. Evet! Her ne kadar yer yer altn
yaldzla ssl olsalar da, bu kitaplardan yaylan kara k, tavandaki
fenerin yayd dnyev nuru bastryordu. K tarafta ise, namlusuna
kurun yerine sama doldurulan ve isyan ettikleri takdirde tayfadan tek
atta en azndan 10-15 ciersizin cann cehenneme yollayacak ksa
namlulu bir karabina aslyd. Bu silahn altndaki sandkta, 15 ve 60
dakikalk ve 12 saatlik kum saatleri ya da fleler gze arpyordu. Ayrca
tavandaki engellere, Akdenizdeki limanlar, akntlar, yatak yerlerini,
girdaplar ve deniz canavarlarnn yuvalarn gsteren haritalarla dolu
torbalar aslmt. Bu i karartc meknn iskele tarafndaki sedire, ne
gariptir ki, zerine tavus kuu motifi nakedilmi krmz bir yorgan
seriliydi. Ayn tavus zemindeki kilimde de vard. Ayrca, gemide cins-i
latiften tek bir kii bile olmamasna ramen sancak tarafna kara
ereveli bir boy aynas aslm ve bu aynann st, ok ellendiinden
olsa gerek, yer yer rselenip tarazlanm krmz bir atlasla
rtlmt.119
118
Emeviler soyundan nl mutasavvf eyh Adiy bin Musafire (. 1162) dayandrlan Yezidilik, Zerd
dini, Manicilik, Yahudilik, Nasturulik ve slamn bir tr karm niteliindedir. Yezidiliin temel
inanlar, Kitabl- Cilve (Tecelli Kitab) ve Mushaf- Rete (Kara Kitap) anlatlan yaratl efsaneleri
zerine kuruludur. Buna gre Tanr dnyann yalnzca yaratcsdr, onun ynetimiyle ilgilenmez. En
byk melek olan Melek Tavus ise dnyann koruyucusu, yneticisi ve Tanr iradesinin yrtcsdr;
alt melek (eyh) ona yardm etmektedir. Her trl dualizme (ikilik) kar kan Yezidi retisine gre
ktlk ve dolaysyla Cehennem yoktur. eytann balandktan sonra yeniden meleklerin nderi
olduuna, bir sylenceye gre de Melek Tavus adn aldna inanlmaktadr. (Bknz: Ana Britannicca,
Yezidilik)
119
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 25-26.
31
Tarih atmosfer ierisinde inandrclk duygusunu pekitirmek amacyla

birbirlerine rakip durumunda olan Ali Reis ve Sleyman Reis Amat gemisinin ierisinde
tefti amal bir gezintiye karlar. Bu gezinti boyunca tasvir edilmeyen fakat romann
getii tarih dnemde bir gemide bulunmas gereken gerelerin nitelii ve nicelii
hakknda eitli bilgiler ediniriz. Bu bilgiler: Tavlon denilen alt gvertede buluna
ambardaki canl hayvanlarn, sefer boyunca gemiye depolanm olan yiyecek ve
ieceklerin bilgisi120, alt gvertenin pruva tarafnda bulunan ambardaki geminin
tamirinde kullanlmak zere depolanan malzemelerin bilgisini 121 ve alt top
gvertesindeki mhimmat 122 hakkndadr.
Amat romannda hsan Oktay Anar, metinleraraslk balamnda kutsal

kitaplardaki anlatlardan yararlanr. Kutsal kitaplardaki anlatlar ounlukla kii
sembolizmi akmyla kullanan hsan Oktay Anar, kutsal kitaplarda sklkla bahsi geen
meknlar olan cehennem ve cenneti Amat gemisinde parodik bir slupla yeniden
kurgular. Amatn su alt kesiminde kalan ve dalgalar yaran bodoslamn bitiiinde yer
alan hcre, gemide su ileyen mahkmlarn atld cehennem adl mekndr.123 gibi
Amatta cehenneme hayali bir yolculuk sz konusudur. Cellatn kaygusuz ismi
verilen afyondan ekmesinin ardndan sair gvertesine alan kapnn almasyla hem
Amat gemisindeki cehennem isimli hcreye hem de mitler araclyla romana tanan
cehenneme yolculuk balar.124 Cellat, ba porsun Malik125 ile gverteleri gezmeye
balar. Bu gverteler isimleri ve tasvirleriyle Kuranda anlatlan cehennemin katlarna
tekabl etmektedir. Eserde, karakter isimlerinin mitolojik [ve din] armlar olduu
120
121
A.g.e, s. 32.
122
A.g.e, s. 33.
123
A.g.e, s. 51.
124
Yeraltna inen kahramann birok kattan oluan cehennemi gezdii, gzlemledii ve bu gzlemlerini
detayl bir ekilde aktard eitli edebi ve mitsel anlatlar mevcuttur. Kutsal kitap anlatlarndan Yeni
Ahitte, sann cehenneme byle bir yolculuk yapmas anlatlr. Dier kutsal kitaplarda da cehennemin
kaplaryla katlarnn tasviri, bu katlarda uygulanan cezalarn ayrntl anlatmlar vardr. Gnmze kadar
birok edebi eserde yeraltna yolculuk motifine ska rastlanmakla beraber, en bilinen yeraltna yolculuk
anlats kukusuz Dantenin ciltlik eseri, lahi Komedyadr. Cehennem (Inferno) adl cildinde Dante
kahramann cehennemin katlarnda hayali bir yolculua karr. Bu kurmaca yolculuun, sann
cehenneme yolcuu ile paralel olduu grlr. (Bknz: Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat
Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat
Fakltesi, 2009)
125
Kurandaki cehennem bekisi.
32
gibi mekn adlarnn da mitolojiyle ilikilendirildii grlr. 126 hsan Oktay Anar;
Cehennem, Sair, Sakar, Cahim, Hutame, Leza, Haviye isimlerini Amat gemisindeki her
bir hcrede iledikleri sua uygun olarak ceza eken mrettebat mevcuttur. Her ne kadar
Cehennemdeki katlarn varl, bu katlarda kimlerin azap ektikleri ya da katlarn
sralanlar farkllk gstermektedir. 127 hsan Oktay Anarn katlarn sralann ve
hcrelerdeki sulular kendi fikri dnyasna gre tasavvur etmitir. Bahsi geen hcreler
birbirlerine kaplar arclyla balanr. Sair hcresinin Amat romanndaki genel
grnts:
ubuktan cierlerine ektii kaygusuzun etkisiyle cellt, zeminde
srnen akrepleri, yanlar ve engerekleri seti. Bereket versin ki ayanda
nalnlar vard. Fakat yaknda bir yerden lklar iitince tyleri rperdi.
Muhtemel ki ektii duman ona bir demir bkire gstermiti. Bu heykelin
demir kapa bir dolap gibi alabiliyordu. evrede hkrp zrlayan
insanlar vard. Gel gr ki, bunlar pek o kadar temiz kalpli, hsnniyetli
ahslara benzemiyorlard. Grne baklrsa bu demoullar, parasna
tavla ve satran oynamak, yaptklar iyilikleri fukarann bana kakmak,
komularna ez vermek gibi ar gnahlar ilemiler, iinde ve kapanda
yedier ivi bulunan o demir bkirenin iine kapatlmay hak etmie
benzerlerdi.128
Hristiyanlarn azap ektii cehennem kat olarak bilinen Sairde hsan Oktay
Anar, gnahkr tanmn asla Mslim- gayri Mslim zerinden tanmlamamaktadr. Bu
nedenle de Sair hcresinde, Meyrem Ana ikonunu artran demir bakire bulunmasna
ramen azap ekenlerin ayrca eitli sular vardr. Sakar, Cahim, Hutame, Leza
katlarnda da azap ekenler, dini inanlar nedeniyle deil gerekletirdikleri ahlak d
davranlar nedeniyle bu katlarda azap ekmektedirler. 129
Haviye isimli son katta gelindiinde Cellatn karlat manzara u ekildedir:
Buras son derece scakt. Ama etraf zifiri karanlkt. Neden sonra cellt,
kzl cppeli, kara akrl, kzl Cezayir fesi zerine kara destar sarm
seyrek bykl, orada strap ekmekten artk her nedense mutlu olduu iin
krmz gzbebekleri karanlkta l parlayan o mahlku grd.130
Detayl tasviri yaplan bu kiinin ayn zamanda Divayol Paann tasviri olduu
dikkatli bir okuyucunun gznden kamamaktadr.
126
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 59.
127
Bekir Topalolu, Cehennem, slm Ansiklopedisi, 7(1993), 230.
128
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 52-53.
129
A.g.e, s. 53-54.
130
A.g.e, s. 54.
33
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas ve Suskunlar romannda da benzerine

rastlayacamz gibi Amatta da hekimlerin ameliyat dahi yaptklar muayenehaneleri
bir hayli pis meknlar olarak ele alnmaktadr. Amat gemisinin hekimi; bir lazmlk
araclyla tuvalet ihtiyacn muayenehanesinde gideren131, llerin salam dilerini
ekerek elde ettii dilerden takma diler yapp satan132 brahim Beydir. Muayenehane
olarak kulland romanda u cmlelerle tasvir edilir:
Burada tahtadan iltesiz bir yatak ile cerrahn gz iyi grsn diye aslm
drt muamba fener vard. Kede ise tala dolu bir f gze arpyordu.
Ameliyat srasnda srayan kan yznden birinin kayp dmemesi iin bu
fdan krek krek alnan tala zemine dklrd. pek elbise giymeyi
seven brahim Bey, srayan kan leke yapmasn diye kz derisinden bir
nlk giyerdi. Duvarlardaki raflarda, kan tutanlar iin oulotu, eytantersi
ve binbirdelik otundan maml merhemler ve haplar; kpleme ve kalp
teklemesine kar ftotu, tavan duda ve gveyfenerinden yaplma
macunlar ve fitiller; egzama ve frengi iin dulaptalotu, farekula ve
ayrmelikesinden damtlan iksirler ve gargaralarla dolu cam kavanozlar
bulunuyordu. yiydi hotu ama, sancak tarafnda ki duvarda, tpk
demircileri n ve marangozlarn aletlerini astklar tahtalara benzer bir tahta
vard ki, ite bu grze hi de ho gelmiyordu: Buraya, rutubet ve kan
nedeniyle paslanm ameliyat gereleri, yani her biri insann iini rperten
boy boy kerpeten ve kskalar, kemik kesmek iin testereler, keskin
ksmndaki prltlar insann iini rperten neterler, makaslar ve maalar
aslyd.133
Amat gemisi, Matapan Burnuna doru yaklarken seferlerinin ilk arpmasn

bir Venedik ektirisi ile gerekletirdi. 134 Venedik ektirisi ile giriilen mcadelenin
hemen ardndan ald hasarlara ramen Venedik kalyonuyla da arpr. 135 Bu iki
arpmadan ald hasar onarmak iin en yakn yer olan Maltann kble tarafndaki
ilendi Koyuna sokulma karar alr. 136
Trk Edebiyatnda kendisine hatr saylr bir yer edinemeyen denizcilik

romanlarndan biri olan Amat, Venedik ektirisiyle girilen zorlu mcadelenin anlatld
blmde Amat gemisi; gvertesiyle, kamarasyla, lombarlaryla yaanan deniz savana
sahne vazifesi grr. Savan anlatld blmde birbiri ardna gelen eski denizcilik
131
132
A.g.e, s. 78.
133
A.g.e, s. 78-79.
134
A.g.e, s. 106.
135
A.g.e, s. 120.
136
A.g.e, s. 128.
34
tabirleri, Osmanlca szcklerin kullanm Jale Parlann, hsan Oktay Anarn

romanlarnda parodist bir dil kullandndan ve bu dilin okur iin tmyle anlalmaz
olmadndan fakat; az bildiimiz bir dilde, metni ksmen anlayarak okuyormuuz
duygusu yaratlarak okur dile yabanclatrd fikrini destekler niteliktedir. Bu sayede
metinle okurun arasna giren mesafe okurlar kltrel ve tarihsel hesaplamalarla ba
baa brakma amacndadr.137 Amattaki tarihsel gerekliin verildii bu sava
blmnde mekn Akdenizdir. Her ne kadar Amatta zaman kargaas138 sz konusu
olsa da Frat Uurlu, Amattaki tarihsel gereklii u ekilde aklar:
Osmanl mparatorluunun Akdenizde hkimiyeti salamak, dier

devletleri ypratmak amacyla korsan gemilerini desteklemi olduu
bilinmektedir. Direine kara sancak ekmi, babo gezerek dier
gemilere saldran bir gemi olan Amat, dnemin korsan gemilerini
artrmaktadr. Ayrca Osmanl mparatorluu, Akdenizde sk sk
dnemin gl donanmalarna sahip olan Venediklilerle savam,
valyelerin hkimiyeti altndaki Malta Adasna deniz seferleri
dzenlemitir. Bilindii gibi romanda tarihsel gereke uygunluk sadece
bu kadardr.139
Amat gemisi, Osmanl Devleti sanca tayan kalyonla arpmasnn ardndan

Diyavol Paann emriyle llerini denize atmak yerine azlarna mee palamudu
koyup kireleyerek ambarda biriktirmeye balar. 140 Bu andan itibaren ambar, Amat
gemisindeki 247 mrettebat iin mezarlk ilevi grmeye balar. zellikle de rotalarn
Navarine evirmiken sisler ierisinde diye tarif edilen ve ak denizin herhangi bir
yerinde iken veballarn oluturduu filodan dolay mrettebat birer ikier atlp
dururken.141
4.2. Dier Meknlar

Amat romannda da anlat dier hsan Oktay Anar romanlarnda alla gelindii
gibi stanbulun eski semtlerinden biri olan Galatann ve Galatann simge yaplarnn
tasviri ile balar:
137
Jale, Parla, Don Kiottan Bugne Roman, stanbul: letiim Yaynlar, 2013, s. 8.
138
Mild olarak 1670 tarihini veren yazar, ilerleyen sayfalarda Diyavolun kamarasndaki 1699 tarihini
dikkate sunar. Bu tarihi gren Sleyman Reis, bunun 15-20 yl sonrasn gstermesine aar. Yazar
durumu ikircikli hle getirir ve Sleyman Reise, odadaki k zayf olduu iin yanl okuduunu
dndrtr. Emin olmak iin kemann orta telini ekip brakr ve tnlayan argh sesini dinler. Bu ses
dolaysyla imalt tarihinin 1599 olmas gerektiini syler.
139
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 38.
140
141
A.g.e, s. 208.
35
dolunayn gmms tpk bir elle gibi Galatann zerine

dkld ve Arap Camiini, Surp Krikor ile Aya Nikola Kiliselerini inas
Cenevizli tccarlara 48.000 altna patlayan o yksek kuleyi ve kapkara
kesme talardan rl surlar dnyev bir nura bodu. Rzgrn uultusu
kesildiinde Kl Ali Paa Camiinin alemindeki hille tneyen bir bayku
kanatlarn rpt.142
Okuyucuya Deli Marangoz ile onu kirlerinden ve gnahlarndan arndran Tellak

Ohannesin hikyesinin anlatld blmler 143 bahsi geen Cadkazk Hamam ve
Galatann Krk Kaps ile Azap Kap arasndaki herhangi bir meyhane Hz. sann
vaftiz edilmesinin ve sann lmeden nceki son akam yemeinin parodi144 olarak
kurgulanan olaylarn yaand sahne grevindeki tasvir edilmeyen meknlardr.
Amat gemisi, mroz aklarnda seyrederken Diyavol Paa, ikinci reisi semek
adna bir tatbikat dzenleme gereksinimi duyar. Amat gemisinin nian alp
bombalayaca meknn, Diyavol Paann emrine gre Hedef sancak pruvada! Sekiz
gomina ileride! (...) Tekrar ediyorum, hedef kumsaln sa tarafndaki aslan biimindeki
kaya!145 Bahsi geen kaya her ne kadar Diyavol Paa iin sradan bir hedef olsa da
kayann bulunduu konum olduka ilgi ekicidir. Zira; kayann bulunduu yer, 50-60
hanelik Tefriciye146 adl balk kynn ok yaknnda, Agori Burnunun hemen
ucundayd.147 Sleyman Reis, tatbikat sonrasnda Diyavol Paann kamarasna bilgi
vermek iin gittiinde Diyavol Paann ikinci reisinden gerek beklentisinin ne
olduunu Onlara [mrettebata] yapmak istemeyeceklerini yaptrt148 emriyle daha iyi
anlar. lmszlk srrn elde etmek isteyen ve lmszlk srrnn cevabnn bir
ekilde Diyavol Paann kitaplar arasnda olduuna inanan Sleyman Reis, cemaatin
ikindi namazn kld srada korkun bir ilhamla mrettebata Tefriciye kynn camii
minaresini hedef gsterir.149 Bu srada okuyucunun aklna, her biri gnahkr olan Amat
gemisi mrettebatnn cami minaresine ate etmeleri neden istemeyecekleri bir i olsun
sorusu gelmektedir. Bu sorunun cevabn iki madde etrafnda toplayabiliriz: Birincisi;
142
143
A.g.e, s. 14-18.
144
Mehmet, Sar, Metinler Aras Balamnda hsan Oktay Anarn Romanlarnda Kutsal Metinlerin
zleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 96.
145
146
Tefriciye, ferahlamak, kurtulmak gibi anlamlara gelir.
147
hsan Oktay, Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 59-60.
148
A.g.e, s. 68.
149
A.g.e, s. 69.
36
Sleyman Reis, gnahkr ancak hatalarndan ders alp, yine Allaha ynelen insan
temsil etmektedir150, ikincisi; henz mrettebatn gnahkrlklaryla yzlemedikleri
bir zamanda verilen bir emirdir minare vurmak. Ayrca; Sleyman Reisin, camii yahut
kye ait herhangi bir yeri vurdurmak yerine minareyi semesi altnda yatan neden slam
mimarisinde minarelerin yksek bir ekilde yaptrlmas ve minareleri daha da dikkat
ekici hle getirmek iin kullanlan alemler, tanr/eytan figr olan Diyavol Paann,
Sleyman Reis zerindeki ynlendirmesi olduu kanaatindeyim.
Akdenizde Venedik donanmasna bal gemilerle girdikleri mcadelenin

ardndan Maltan ilendi Koyundaki kuleye baskn yapmaya karar veren Sleyman
Reisin setii kule; talarla birka adam boyu ykseklikte, 3 katl ve yass bir
grnme sahip olacak ekilde tasvir edilmitir.151 Mtevaz bir grnmde olan
kulenin st katnda bulunan haberleme topundan baka hsan Oktay Anarn
okuyucuya sunduu bir ayrnt yoktur. Yeni Tarihselcilik akmna uygun olarak kstl
imknlarla byk zaferler kazanan bir kahraman olarak Sleyman Reisi gstermek
istemeyen Anar, drt kii ile zapt edilebilecek bir kule tasavvur etmitir. hsan Oktay
Anarn kahramanlk yapma eyleminin gln ve ironik olduunu okuyucuya
aksettirmek ister. Yaral bir hlde olmasna ramen Mslman olma bahanesiyle elde
ettii kam kalemle cinayet ileyen, duvarlara tutuna tutuna st kattaki haberleme
topunu atelemeye alan ve btn bunlar yetmezmi gibi son anda kendisine
pitovunu dorultan yenieri karnda durmayan valyenin lm ardndan aktard
bilgi zerinden yapar. Baka yetenei olmadndan, valye bir kahraman olmay hep
istemiti152
Amat romann hsan Oktay Anar, Kuuba Halifesi Kuyruklu Rza elebinin
Kitabl ber, Masraf ktibi Kuzgun Halim Efendinin Silsiletl Havdis adl uydurma
eserlerinden derleyerek anlatmaktaym gibi bir kurgu yoluna gider. Bahsi geen bu
eserlerin yazarlarnn bir araya gelip denizcilik ile ilgili hikyeler anlattklar mekn
Galatann Karaky Kaps civarndaki Balyozdatan Hann bitiiinde bulunan Arap
150
Ahmet Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar, Konya: Palet Yaynlar, 2010, s.
268.
151
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s.140.
152
A.g.e, s. 153.
37
mamn kahvehanesidir 153. aslnda buras anlatnn temel mekndr. nk tezkire

yazarlar burada toplanmaktadr.154
5. SUSKUNLAR
hsan Oktay Anar, nceki eserlerinde olduu gibi Suskunlar romannda da

stanbulu anlatsnda yaratt atmosfer iin fon olarak semitir. hsan Oktay Anarn
dier romanlarna oranla daha fazla betimlemeye sahip olan Suskunlar roman daha ok
d meknlarda gemektedir.
5.1. D Meknlar
Suskunlar roman, zerine hayalet avknn vurduu cinayetlerin anlatld

korku ve gerilim dozu yksek bir romandr. Bu sebepledir ki roman, Yenikapnn
sokaklarn kolaan eden bir bekinin dikkatinden kaan korkutucu seslerin anlatmyla
balar:
Elinde muamba fenerle, o ilerlemi ya dolaysyla sokakta ar aheste

yryen beki, ucu demirli assn iki admda bir yere vurup tngrdatarak
mahalle skinlerine varln belli ediyordu. Ta deli ssz sokaklarda
iitilen sadece bu tngrtlar deildi elbette. Adamcaz kulak kabartsayd,
gece gizlice girdikleri evlerde msum ocuklarn kann itahla emen
upirlerin dudak aprtlarn, insan eti yiyen lnetli glyabanlerin
homurtularn, yamur ve kasvet ykl kara bulutlardan ve kapkara
kbuslardan kopup gelen karakoncoloslarn brtlerini de
iitebilirdi.155
Bekinin sokaklardaki yolculuu devam ederken hsan Oktay Anar, rktc

atmosferini desteklemeye devam eder:
birbirlerinin peinden koan devasa aygrlar gibi gk kubbede drt

nala, drt bir yana koturan simsiyah bulutlarda revnaklar oynamaya
balam ve ilk yldrm Ayasofyann avlusuna dtnde, insann
iliklerine ileyen dondurucu rzgr, adamcazn kulaklarnda uuldamt.
Gk grltsnn ardndan sokakta, rzgrn sprd yapraklarn
hrts duyuldu. Ama ne hikmetse, yamur bir trl yamyordu. Bu
durum pek hayra almet saylmazd 156
153
154
Ertan rgen, Amatta Yap ve Simgeler, Balkesir niversitesi Sosyal Bilgiler Enstits Dergisi,
C.XI, S.19, (2008), s. 172.
155
hsan Oktay, Anar, Suskunlar, (stanbul: letiim Yaynlar, 2014), s. 11-12.
156
A.g.e, s. 12.
38
Romann ilerleyen sayfalarnda Asm adl kanunye ait olduunu reneceimiz

hayalet, srasyla Yedikue Zndan civarndaki Sinanpaa Camii cemaatine ve Samatya
yaknlarndaki Narlkap skelesinde demlenen Glb isimli Kpti 157ye grnr. st
okurun da ilk bakta fark ettii gibi stanbulun eski diye nitelendirilen semtleri
arasnda dolaan hayalet araclyla hsan Oktay Anar, romanda fon ilevi gren 17.
Yzyl stanbulunu okuyucunun zihninde daha canl bir ekilde canlanmasn salar.
Suskunlar romannn Yegh158 adl birinci blmnde ak acs eken

Davutun, Galatada bulunan Karaky Kaps yaknlarndaki Yeni Camiiden balayp
Eminnne uzanan yolculuunda Sarayburnudan Eype, Mahmut Paa arsndan
Okularba semtindeki insanlarn grnnden, sokaklarn grnmne kadar pek ok
detaya yer verir. Sayfalarca anlatm bu meknlarn tarih atmosfere uygun olmas
asndan kozmopolit yapy, dnemin geleneksel kyafetlerini ve davranlarn nplna
karan cmlelerden eitli rnekler:
Krmz serplaryla Yahudler, Kara kalpaklaryla Rumlar, gemi dolusu

ykleri koruduklar iin vikaye bahileri tccarlar tarafndan denen, ocak
nizmna uygun gndelik giysileri iinde, balar kalafatl yenieriler ve
daha nice demolu, Adeta bir insan deryas meydna getirmilerdi. te
bu kalabaln iinde ilerlemeye alan Davt, bir elinde teber denilen
balta, dierinde ise sadaka toplamak iin bir kekl tayan , sa sakal
birbirine karm bir dervie yol verdi. Ama az kalsn, denizciler gibi yaln
ayak yryp topuk nmayii yapan gen bir bknla arpyordu. Bir
ara, balarnda krmz Cezayir fesi olan bir grup gemicinin arasnda kald.
Srtnda gm gibi parlayan erbet haznesi, nnde bembeyaz peteml,
belindeki kemerin yedi gznde yedi billr barda ile, afili bir tavrla
yryen bir erbetiyi takip ederek Balk Pazarna vard. 159
msak vaktinden t akam ezanna kadar ehrin syiinden ve

dzeninden sorumlu olan subann sesiydi bu. Adamn krmz ve uzun
bir cppesi ve enli, tepeye doru daralan bir de kavuu vard. Nrsuz
ehreli adamlarndan biri, iki eliyle boynunu kavrad zavall esnfn
ensesini dkknn kapsna dayamt. Dieri ise ekiciyle, zeytinyan
157
Kpti: 1. Msr halkndan olan kimse. 2. ingene. (www.tdk.gov.tr) hsan Oktay Anar, romanlarnn
tamamnda Kpti szcn ingene anlamnda kullanmaktadr.
158
Trk mziindeki birleik makamlardan biri olan yegh, nev makamnn pes yanna bir rast
belisiyle, tiz yanna bir uak drtlsnn katlmasyla olumaktadr. Ancak; hsan Oktay Anar, romann
mzik ile olan ilikisini ve kelimenin yapbozumcu bir tavrla yegh szcnn semantik zelliinden
faydalanarak yek (bir) szcn artrarak romannn birinci blmne yegh adn vermitir.
159
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 61-62.
39
okkas yedi ake gibi fahi bir fiyatatan satan bu namussuzu, kapya
kulandan ivilemekteydi. 160
Suskunlar romannn Dgh161 adl ikinci blmnde Veysel Efendinin

Goncagl adndaki Kpti kadndan olma ikizlerinden Efltun, ocukluundan beri
kardei Davtun mizacnn ztt bir biimde kiilik geliimini gerekletirmitir. e
kapank ve mecnun misali bir ocuk olup kan Efltun, yamurlu bir gnde ilk defa
hayatn deitirecek sl duymaya balar. Bahsi geen sln beinden giderek Davut
Paa Kabristanndaki HVELBK/ GONCAGL/ RUHUNA FTHA yazl olan
-annesinin- mezar tana ular; ne var ki annesinin adn bilemeyen amcas Hseyin
Efendi ve Davut durumun farkna varamaz ve maaile Efltunun cinler lemine
kartn dnrler. Ancak; hsan Oktay Anar, tam da bu noktada romann epigraf
blmndeki Kulak eer gerei anlarsa gzdr.162 cmlesine atfta bulunur. nk
Efltun iin bu saatten sonra kulaklar gerei arayan bir ara olacaktr. Evdeki sandk
odasnda yaamn kendi arzusu ile srdren Efltun, hsan Oktay Anarn dier
romanlarnda olduu gibi belirsiz tarihte (gneli bir Perembe gn) duyduu arya
nezaket gerei uyar ve zerindeki entari ile yalnayak ve ba ak bir biimde sokaa
kar.163 Efltunun gznden bize 17. Yzyln kenar mahallelerine dair bir atmosfer
yaratan hsan Oktay Anar, Efltunun yolculuunu sayfalarca kenar mahallelere has eri
br yollarn, kirli su akan oluklarn, at ve deve pisliklerinin bulunduu d meknlar
tasvir ederek okuyucusuna aktarr. Efltunun dedesi Kaln Musann Galatann
Sofuayya Mahallesinde bulunan evinden balayp Bodrum Camii, Gelgel
kmazndaki Tiryaki lyas Dede Hazretlerinin trbesini, Tekir Kasap, Divn
Yolunu, Beyazt Hamamn, Tersane avubas Yasin Efendinin konan, yolu
zerindeki bakkal dkknn, marur bir atl zat, Bayezit Medresesini, Topal Recep
Paann yaptrd emeyi, Darpheneyi, Tatlc Bekir Aa 164nn dkknn, Tatlc
Reit Aann Dkknnn kesindeki dilenciyi geride brakarak Divan Yolu boyunca
yryp emberlita geerek Kara Mustafa Paa Klliyesini, Atik Ali Paa Cmiini
emberlita Hamam karsndaki Arslancba lokman Efendiye ait kona, Kprl
160
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 64.
161
Trk mziindeki birleik makamlardan biri olan dgh, saba makam ile zengle makamnn bir
blmnden olumaktadr. Ancak; hsan Oktay Anar, romann mzik ile olan ilikisini ve kelimenin
yapbozumcu bir tavrla dgh szcnn semantik zelliinden faydalanarak d (iki) szcn
artrarak romannn ikinci blmne dgh adn vermitir.
162
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. i.
163
A.g.e, s. 83.
164
Bahsi geen yer; Karakydeki hl faal olan mehur ekerci, Hac Bekir ekercisidir.
40
Cmii ve Medresesini, Vezir Hann Tavuk Pazarndan Eminnne inen Arnavut

kaldrmndan inerek bedesten165in Krk Kapsn, Buhr Ktibi Recep Aa Kona
yaknndaki Tut Baba Hazretlerinin yeil trbesini, Eminn skelesindeki hamallar
ve en nihayetinde boynundaki gm muska sayesinde Halii kaykla geerek Karaky
Kapsndan geip Mihel Kapsnn karsndaki Sait Aa Mescidini Marangoz Kirkor
Aann Dkkann, Tersane Zindann, Voyvoda Kapsn, Kk Kule Kapsn,
kapsnda krmz fener asl evleri, sur dibindeki hendei srasyla takip ettii bir rota
zerinden Galata Mevlevhanesine ulamasyla bir gece vakti son bulur. 166 hsan Oktay
Anarn Efltun karakterini, yaklak krk sayfa boyunca Galatann bir ucundan
stanbulun eski diye nitelendirilen tm semtlerini gezdirerek yine Galataya
getirmesinin nedeni; stabulun kozmopolit yaps ve romann tarih atmosferini
okuyucuya hissettirmektir.
Galata Mevlevhanesine uzak yollar ap gelerek gelen tek kii Efltun deildir.
Mevlevhaneye Tebrizden yola kp Zagroslar, piriz Dalarn, Vaviranlar,
Sasonlar, Mastur Dalarn ve Munzurlar geerek Kostantineye geleneyh brahim
Efendinin gznden hsan Oktay Anar 17. Yzyl stanbulunu u ekilde anlatr:
Mevlev dervii son tepeyi de atnda aadaki pusun iinden

skdardaki kutu gibi ahap ve kgir evleri, dkknlar, mescitleri,
minreleri ve gz alabildiine uzanan para para tarlalar, bostanlar, daha
ileride ise boaz seti. Karda Ayasofya ve Sultanahmetin kubbe ve
minreleri, sa tarafta ise Galatann kiliseleri, harap surlar ve mehr
kulesi hayal meyl seiliyordu.167
Suskunlar romannda kullanan hsan Oktay Anar, Muhteem Batn Hazretlerini

tanr, onun olu olan Zhir 168i Hz. sa olarak sembolize etmitir. Tavuk Pazarndan
Hoca Hanna doru yryen Zhirin; kimsenin bilmedii, soluk kesen, evk verip
dinleyenleri cezbeye getiren, coturucu besteler syleyerek peine pek ok mzisyen
165
Kastedilen bedesten Kapal ardr.
166
167
A.g.e, s. 125.
168
Allahn 99 isminde biri olan Zhir ismi: 1- Varln ve birliini belgeleyen birok delilin bulunmas
asndan ikr, apak. 2- Rabb oluunun ve birliinin apak huccetleri yannda, etkisi her varlkta
gzlenen sonsuz kudreti sebebiyle her eyin stnde olan, tek glib. 3- Kendisine inanan kullarnn bak
ve dncelerinde ikr olan. anlamlarna gelmektedir.
41
taklmaya balar.169 Bu andan tibaren Hz. sa hakknda anlatlan btn mucizelerini,

hsan Oktay Anar stanbulun sokaklarnda parodik bir slupla kurgular:
Tavuk Pazar frnnn nndeydiler. Kalabalktan bir adam, Mdem

ki mbrek birisin, ta ekmek yap da grelim! diye bard. Bu sz
zerine hiddetlenen Zhir de Ta ekmek yapacama, ekmei ta
yaparm daha iyi! diye cevap verdi ve frnn nndeki tezgha ylm
ekmeklerden birni alp adamn kafasna frlatt. Bu darbeyle ba yarlan
adam da kan revn iinde kald. 170
5.1.1. Sofuayya Mahallesi
Kaln Musann evi ile Hac skender Efendinin yaad bu mahalle, Galatadr.
Okuyucuya ilk kez Arnavut kaldrm gibi ta deli ve ortasndaki kanaldan pis su
akan, darack ara sokaklar tercih ederek Sofuayya Mahallesindeki evine doru
yrmeye balad.171 cmlesiyle anlatlmaya balanan mahalledeki evlerin tasviri de
mahallenin sosyokltrel yapsyla ilgili fikir sahibi olmamz salamaktadr:
Evine dnmek iin Kaln Musann setii yollar, dar ve inili klyd.
Sokaklar, birbirleri iine gemi, ancak ve ancak bir yangnda yok olmaya
kararl grnen ve on yllardr yerekimine direnip bir trl kmeyen,
eri br, yamuk yampiri, sra sra ahap evlerle dop doluydu. 172
5.1.2. Cerrahpaa Mezarl

Suskunlarda Cerrahpaa Mezarlyla karlarz. Kabil ve yeenleri,
ldrdkleri adamlar buraya gmmekte, gmdkten sonra da, mezarn banda iip
elenmektedir. Bir gece vakti mezarln tasviri yaplmtr:
Ramazana daha iki gn vard. Gece yarsndan sonra, Cerrahpaa
Mezarlndaki servilere tnemi puhu ve kukumav kular, o karanlkta
yokuun yukarsndan gelen ayak seslerini iitince seslerini sedalarn
kesmilerdi. nde yryen iki kii, birer ularndan kavradklar arca bir
uval tayorlard... Kafasnda dervilerinkine benzer yirmiiki dilimli bir al
serpu olan Kabilin bir ba iaretiyle, ne zaman neyi yapacaklarn gayet
iyi bilen yamaklar, yere bir kilim yayp zerine de o kocaman minderi
koydular. Ardndan biri zemine bir mendil sererken, dieri de billur bir
169
170
A.g.e, s. 173.
171
A.g.e, s. 18.
172
A.g.e, s. 18-19.
42
srahiye krbadan arap doldurdu. arab, peyniri ve billur kadehiyle bir

ilingir sofras, mezarln ortasnda ite byle hazrland. 173
5.2. Meknlar
5.2.1. Kaln Musann Evi
Suskunlar'n nemli i meknlar arasnda yer bu ev, Avrat Pazarnn biraz

aasndaki Sofuayya mahallesindedir.174 Evde Kaln Musa, olu Veysel, torunlar
Dvud ve Efltun yaamaktadr. Evin ilk tasviri:
zemin katnda kaps kilitli dkkn bulunan, krmz a boyal bir evdi
buras. Benzeri her evde olduu gibi, onun da bir avlusu ve arkada bir
bahesi vard. Eve avlu kapsndan giriliyordu. Kapnn stnde bir kitbe
ve kitbenin hemen altnda da nazar defetmek iin bir bebek patii ve bir
at nal aslyd. Kitbede yle yazyordu:
MLLAH KNE
Y MLKL MLK
Y HFIZ
SENE 1069175
Bu ev ayn zamanda Dvut'a, Asm'n hayaletinin musallat olduu yerdir.

Esrarengiz sokakta Nev'yla karlatktan sonra, Dvut, bir gece evinde garip sesler
duyar, uyandnda ise karsnda Asm'n hayaletini grr. Artk, evde yalnz
kalmaktan korkmaktadr. Ancak; Veysel Efendinin Baba Cafer Zindanna atlmas ve
dedesi Kaln Musa'nn da fel geirdikten sonra daha iyi baklabilmesi iin byk
amcas Hseyin Efendinin yanna tanmas sonras Davt bu evde yalnz kalr. 176
5.2.2. Hac skenderin Evi
Sofuayya Mahallesininde bulunan Abalfellh Camiinin tam karsndaki iki

katl bir evdir. hsan Oktay Anar, ev hakknda u cmleleri nakleder:
173
174
A.g.e, s. 19.
175
A.g.e, s. 20.
176
A.g.e, s. 150.
43
Evin alt katnda birka nefeslik dnda hibir pencere yoktu. Fakat st
katnn cephesinde de payandalarn tad cumba ve her biri kafesli
toplam dokuz penceresi ile gzelce bir ev saylrd.177
Pereveli Hac skender, zengin bir roman figr olarak karmza kmaktadr.
Pereveli Hac skenderin zenginliini vurgulamak iin zellikle sayp dklen ve
mekna gerekilik katan eyalar:
skender Efendinin eyalarn tayan drt devenin boyunlarna asl

anlarn sesleri iitildi. Hayvanlardan indirilen denkler ve hurlar
aldnda neler ortaya kmad ki! Edirne ii dolaplar, ran hallar, ceviz
sehpalar,Bursada dokunan bid kuma kapl kerevetler, kk bir fiske
atldnda uzun sre tnlayan fafr tabaklar, tombak buhrdanlar, gm
glbdnlar, Venedik aynalar, usta marangozlarca bezenmi ceviz
sandklar ve cilt cilt kitap, orada toplananlarn akln bandan ald. 178
5.2.3. Galata Mevlevhnesi
179
Galata Mevlevhnesinin Suskunlar romannda bahsedildii ilk blm,
etrafna mavi k saan Asmn hayaletinin beki tarafndan grld blmdr. 180
Efltunun duyduu mistik ar sonras vard son nokta olan Galata Mevlevhnesi
hakknda okuyucuya aktarlan ilk grnt, sol tarafnda mezarlk bulunan katl ve
ahap bina olduu ve hsan Oktay Anarn deiiyle tavandan sarkan vizedeki
onsekiz kandilden ok, kelimelere dklmesi gayri kabil bir nrun aydnlatt, geni bir
mekn181 olmasdr.
Galata Mevlevhnesinin huzur verici ve ruhani ynn nplana karmak

isteyen hsan Oktay Anar, meknn iinin tasvirini u cmlelerle zenginletirir:
Duvarlardaki, stt pyesine erimi hattatlarn ellerinden kma

heserlerr, mesel altunlanm zemin zerine krmz ll ve siyah is
mrekkebiyle yazlm sls celsi Er Rahman yahut, Es Selm veya
Er Rhim gibi isimler, Mevlevler iin herhlde, emsten bile daha
aydnlatcyd. 182
177
178
A.g.e, s. 47-48.
179
stanbul'un bilinen en eski ve en byk mevlevihanesi olan bu yer, Beyolu'ndan Tnel'e giden Galip
Dede caddesi zerindedir. Cumhuriyet dneminde bir sre kapal kalsa da sonraki zamanlarda almtr;
imdi ise Divan edebiyat mzesi olarak hizmet vermektedir.
180
181
A.g.e, s. 120.
182
A.g.e, s. 121.
44
te yandan, bu kadar huzurlu bir meknda kedilerin olmamas da

imknsz gibiydi. Nitekim tekir bir kedihasrlarn zerine uzanm uyurken
yavrularndan ikisi biibirlerini kovalayp oynuyorlard. smi- Cell
zikredilirkensrekli dnp kprdad iin olsa gerek, nc yavru da
krdatla krdatla ekilen upuzun zikir tespihini hedef semiti. niden
atlarak tespihi peneleriyle yakalayp dilerini geiren bu kedi, o sabrl ve
nr yzl Mevlevlerden biri tarafndan uslca tutularak az ileri de bir yere
kosa bile ylmyor, az sonra baka bir ynden hamle ediyordu. 183
Suskunlar romannda, Mevlevlik gelenei ile ilgili pek ok bilgi mekn

zerinden okuyucuya anlatlmaktadr. Nuvrif Bursev Efendinin cenazesi ardndan
verilen cenaze yemei misafirler tarafndan semhnenin ve hcrelerin bulunduu yerde
yenildiyse de derviler kendileri iin mukaddes olan mutfak- erifte yemektedirler.
hsan Oktay Anarn gznden Mutfak- erifin tasviri u cmlelerle yaplr:
st tonozla rtl kgir bir binayd. Kazanlarda yemeklerin piirildii

oca ve bunlarn stnde de tuladan rme kocaman bacas vard.
Kepenkleri alm mutfak penceresinden buram buram kzarm soan,
kuyruk ya ve sirke kokular geliyor, avludakilerin itahn
kabartyordu184
Nuvrif Bursev Efendinin lmnden sonra Galata Mevlevhnesinin eyhi
olan Neyzen brahim Dedenin mevlevhnedeki odasn tasviri lks diye
adlandrlabilecek eyalarl doludur. Bu eyalar; Frenk yapm bir sarkal saat, hepsi ift
olmak zere hrkas, elif akr, kemer ve tennre yan sra nefr gibi eyalardr. 185 Bu
hcre adn verdikleri odada Efltuna ney flemeyi retmeye balayan brahim Dede,
Efltunun bir mucizeye mazhar olduunu kefeder ve sabah ezanna kadar Efltununla
inzivaya ekilir.186
5.2.4. Muhayyer Hseyinin Kahvehanesi
Muhayyer Hseyin Efendinin kahvehanesi, Beyazttaki Gediklikazan Hannn

yanndaki nar aacnn dibindeki yksek tavanl on iki stunlu tek katl ahap bir
mekndr.187 Ekonomik durumlarna gre kahvehane ierisinde ayr kelerde ayr
konfor mzisyenleri hsan Oktay Anar u cmlelerle anlatmaktadr:
183
184
A.g.e, s. 130.
185
A.g.e, s. 141.
186
A.g.e, s. 146.
187
A.g.e, s. 28.
45
Kapdan girince sa taraf, yani Mekke-i Mkerremeye nispeten daha

yakn olan ksm, kalpl kyafetli, giyimli kuaml efendilere ve zdegn
tifesine ayrmt. Ortasnda fskiyeli bir havuzun bulunduu bu ksmn
tarafnda, krmz kadife kapl ve oymal tahta parmaklklarla evrili
sedirler vard. Paray bastran, pabulukta kunduralarn kardan sonra
hem bu rahat sedirlere oturup srtn uha yastklara yaslar, hem ubuunu
keyifle tttrr hem de kahvesini okkal ierdi. Ayaktakm iin ayrlan
dier ksmda ise sedir yerine tabureler, meteliksizler iin de bir Allah
kerm yeri vard.188
Osmanl Dneminde mzik eitimi Enderun ve mevlevihaneler dnda algc

kahvehanelerinde alnabildiinden tr usta mzisyenler ve onlara rak olmak isteyen
genler buralarda toplamaktadr.
Daha nce de belirttiim gibi hsan Oktay Anarn romanlarnda elence

yerlerinde kiiler yeni inanlarla tanr ve kaderini deitirecek olaylar yaarlar.
Suskunlar romannda Davutun hayat, k olduu kadnn annesi tarafndan kendisine
verilen ve byl olduu dnlen bestenin yazld kt parasn ald o an,
Muhayyer Hseyin Efendinin Kahvehanesinde deiir. 189
5.2.5. Barba Malakinin Meyhanesi

Davutun istikbal vadeden bir gen olmasndan udi tr almaya balad
meyhanedir. hsan Oktay Anarn btn romanlarnda bahsi geen meyhaneler gibi
Barba Malaki meyhanesi de etnik kkeni birbirinden farkl insanlarn gerek arapla
gerek afyon trevi keyif verici maddelerle demlendikleri ve uh tavrlaryla mterileri
etkileyen saki ve keklerle dopdolu canl tasvirlerle anlatlr. hsan Oktay Anarn
romanlarnda Bu mekan ister kahvehane, ister meyhane olsun betimlemeler komik,
elenceli, kimi zaman biraz argoya kaan bir slupla yaplr. Ayrca betimelemede
yazar, cmleleri olabildiince uzatm, kelimelerin ses uyumuna dikkat ederek grsel
bir kompozisyon oluturmutur.190
188
189
A.g.e, s. 71.
190
46
5.2.6. Baba Cafer Zndan
Kaln Musann olu Veysel Beyin, Hzr Paann ak acs eken yeenine en
sevdii arky almasn sylediklerinde ald ackl arkdan dolay gencin lmesi
nedeniyle atld zindandr. hsan Oktay Anarn tasavvur ettii bu zindann yeri
Eminnndeki Valide Camii arsnn yaknnda, Zndankapnn hemen
karsndadr. 191
5.2.7. Rafaelin Evi
Servi ve kavak aalar arasnda, kesme kara tatan yaplm, pencereleri smsk
kapal iki katl bir evdir. 192 hsan Oktay Anar evin lanetli ve korkutucu atmosferini
okuyucuya mekn tantrken yapt ilk tasvirden itibaren gstermektedir:
Buras Rafaelin evi diye bilinirdi. zellikle geceleri, bu binann

yanndan gemek yrek isterdi. Babayiit geinen, ama yine de Mushaf
bir pp alnlarna koyduktan sonra, muskalarna da gvenerek gece vakti
tekinsiz eve yaklamaya cesaret edenler, ertesi sabah heyecanla, bu
uursuz mekndan sk sk inleme ve kahkaha seslerinin geldiini
meyhanede yerenlerine anlatrlard. 193
Romann devamnda ktln simgesi olarak karmza kacak olan Taut ve

Lazarus da bu evde yaamaktadr. Eserde btn insanla kar dmanlk besledii
belirtilen Tautun, kibrinden dolay Hz. deme secde etmeyip, Allahn huzurundan
kovulan eytan olduu anlalmaktadr. 194 Bu sebepledir ki meknn tasviri eytana ait
olabilecek kadar en geni anlamda ktlk doludur:
Bu iki katl kapkara binann bir de, tpk putperest tapnaklarnda olduu
gibi alnl vard. Bu alnln tam ortasnda, ne hikmetse, Frenklerin
grifon dedii kartal bal bir aslan kabartmas gze arpyordu. Yakc yaz
gnei altnda bile gece kadar karanlk ve ayn kadar da souk
grnen bu binann eitli ksmlarn drdlleyerek birbirleriyle oranlayan
mimr, herhlde menzr duygusu hakkyla gelimediinden, alnlkta,
duvarlarda ve svelerde gnyeyi tutturamamt. Sanki yerin yedi kat
dibine itmi de bir an nce oraya gmek eilimindeymi gibi, ykld
yklacak grnen bu bina, belki de mimr mucizesi saylmalyd. nk
191
192
A.g.e, s. 126.
193
A.g.e, s. 126-127.
194
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar Konya: Palet Yaynlar, 2010, s. 314.
47
yaplan btn hesap hatalarna ramen bu eri br ev, tabt kannlarnn

tekmiline birden meydan okurcasna ayakta kalmaya devam ediyordu.
Felemenk kiremidiyle kapl atsnn her bir kesinde tatan oyma ve
azlar arslan biiminde oluklar vard. Yamur yadnda atdan
akansu, ite bu aslanlarn azlarndan aa arl arl akard. Anlatlanlar
doruysa bacasndan zaman zaman, zrnk ve kkrt kokan bir duman
ttmekteydi. Hemen hemen herkes, tekinsiz evin en azndan birka skini
olduuna kalbn bassa da, uursuz binann cmle kapsndan sadece bir
kii girer kard ()195
Evin sahibi olan Rafael, eczc ya da hekimdir. 196 hsan Oktay Anarn dier
romanlarnda olduu gibi Suskunlar romanndaki hekim de ameliyathanesi de pislik
iindedir. Pislik ierisindeki bu meknn tasviri u cmlelerle aktarlmaktadr:
Mesela burnunu kartrp smn parmaklar arasnda yuvarlayp hap

haline getirme huyundan vazgeememiti. Parmandaki sm sildii
yer ise genellikle ameliyat masasnn alt olurdu. Zaten bu masa da pek
temiz saylmazd. nk zerine yaylan rt, yaplan ameliyatlar sonucu,
irin, gaita, kan ve idrar lekeleriyle batan baa kaplanm ve bu svlar
kuruyunca da bez masaya seneler nce yapmt. Ama evin en temiz olan
yeri buras deildi. Zemin de kusmuk, idrar ve cerahat lekelerinden
geilmiyordu.197
Rafaelin zerinde deneyler yapa yapa tp ilmini rendii yar l Lazarn,

Zhirin emri ile sapasalam evin bahesine kmas Hz. sann yaad bir baka
mucizevi olayn parodisi Galata Mevlevhanesi yaknndaki bu lanetli evde
gerekleir. 198
5.2.8. Yedikule Khininin Evi
Suskunlar romannn Segh199 blmnde karmza kan Yedikule khini, kr

olan gzyle, aynadan insanlarn gelecekteki hallerini grebilmektedir. Yedikule
Khininin evinin yeri ve grnts u ekildedir:
195
196
A.g.e, s. 127.
197
A.g.e, s. 182-183.
198
A.g.e, s. 213.
199
Trk mziinin makamlarndandr. Segh belisinin tiz tarafna bir hicaz drtlsnn eklenmesiyle
oluur. Ayrca orta sekizlinin yirmi ikinci perdesine de ayn ad verilmitir. Pes sekizlideki ad: Kaba
segh; tiz sekizlideki ad: Tiz segh; en tiz sekizlideki ad: tiz tiz seghtr. Ancak; hsan Oktay Anar,
romann mzik ile olan ilikisini ve kelimenin yapbozumcu bir tavrla segh szcnn semantik
zelliinden faydalanarak se () szcn artrarak romannn nc blmne segh adn
vermitir.
48
te, [Yedikule] zndann sur iinde kalan ksmna bitiik, asrlk bir nar
aacnn koskoca glgesi altndaki derme atma meskenlerin arasnda,
zemin zeri tek katl khne bir de ev vard. Ortadan bel verdii iin, her an
kmesi kuvvetle muhtemel atsndaki kiremitleri yer yer yeil yeil
yosun tutmu bu ahap evde bir zamanlar, dnyev ve uhrev meselelerle
senelerdir urat iin sa aarm o khin yaard. 200
Yedikule Khini ve g bela onu bulan Kahire Kahini Bilal, Urfa Kahini
Heybet, Basra Kahini Abbas, Hicaz Kahini Mesut, Trablus Kahini Zeynel, Kazan
Kahini Selahaddin ve Badat Kahini Munkasm isimlerine sahip yedi khin Suskunlar
romannn krlma noktas olacak Muhteem Neyzen Batn Efendinin olu Zhir
Efendinin Kostantineye gelecei kehanetinde bulunurlar. 201
5.3.Dier Meknlar
emberlita Hamam: hsan Oktay Anarn romanlar arasnda en ok hamam
ismini iinde barndran roman Suskunlardr; ancak bunlar arasnda pratikte kullanlan
emberlita Hamam'dr. Hz. sann, Vaftizci Yahya tarafndan vaftiz ediliinin
parodisi olarak kurgulamtr.
Aksaraydaki Aa ayr: Hz. sann son akam yemeinin parodisi bu
meknda gerekleir. Zahirin, kavunu paralara blp rencilerine uzatmas ve
raksn paylamasndan sonraAln! Bu kavunu yiyin! O benim etimdir! Raky da iin!
O benim kanmdr.202
Zincirli Han: nc blmde karlatmz Zincirli Han'n ilevi, ierisinde
bir sr yedi denizin dar att, habis ruhlu, adi, ciersiz, haram para ve yumruk
hakkyla geinen kabaday msveddelerini barndrmasdr.
6. GALZ KAHRAMAN
hsan Oktay Anarn ilk basks 2014 ylnda yaplan ve yaynlanm yedinci
kitab olan Galz Kahraman romannda alld zere mekn yine stanbul olmasna
ramen artk Kostantiniye deildir. hsan Oktay Anar, roman kiisi olan dris milin
yaad dnyay ve toplumu nasl yorumladn okuyucusuna aktarmaktadr.
200
201
A.g.e, s. 163-166.
202
A.g.e, s. 231.
49
6.1. D Meknlar
Galz Kahraman romannda anlat, arlkl olarak d meknlarda ve zellikle

stanbulun sokaklarnda gemektedir. dris milin dnce dnyasndaki stanbul; O
devirde ehrin yer alt camias iki sancak atnda toplanmt. skdarda Anadolu
Klhnbeyi yani Remiz ve Kasmpaada ise Rumeli Klhnbeyi, baka bir deyile
Yarma skender hkm srer, bu gzide ve asl ahslarn, kendilerine mahss grkemli
saraylar saylabilecek cezaevinden ktklar pek nadir grlrd.203 cmleleriyle
anlatlmaktadr. Osmanl Devletinin tara tekilatlanmasndaki hatrlatan bir slupla
kaleme alnan bu cmlede de grlyor ki sradan olan her ey yceltilmektedir. Tasvir
olmakszn dris milin gezdii sokaklar genellikle stiklal Caddesi, Abanoz Sokak,
Sarayburnu, Voyvoda Caddesi, Aksaray, Eminn, Sirkeci, Karakydr.
6.1.1. stikll Caddesi
Galz Kahraman romannda ounlukla Cadde tabiri ile alnlan stikll

Caddesi, dris milin kar cins tarafndan fark edilme drtsyle ergenlik dneminde
giyinip kuanp dolamaya kt bir yerdir. stiklal Caddesi, hsan Oktay Anarn dier
romanlarnn aksine Galz Kahraman romannda ticaret merkezinden ok gezme amal
gidilen bir d mekn halini almtr.
6.1.1. Kasmpaa
O devirde ya hep ya hiin olduu bir lem olarak tantlan Kasmpaa, Galz
Kahraman romannn merkez mekn konumunda olmakla birlikte anlat boyunca
karlat zorluklara tanklk edeceimiz dris mil Hazretlerinin yaad ev olan
Kulaksz Klhn kmazndaki ev yine Kasmpaadadr. 204
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman romannda montaj tekniini kullanarak
bahsi geen dnemde var olan toplum dzeninde Bbbl ve Kasmpaada itibar
kazanlmas iin eitli statlerin belirtildii bir cetveli anlatya eklemitir 205:
203
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 14.
204
A.g.e, s. 10.
205
A.g.e, s. 13-14.
50
6.2 Meknlar
6.2.1. mm Glsm Kraathanesi
dris mil Efendinin Kasmpaa Belediyesinin ilan panosunda grd ilan,

mm Glsm Kraathanesinin Galz Kahraman romanda bahsinin getii ilk
yerdir206:
AVMA AIK
SANATKR MELLF KURSU
Yer:
mm Glsm
Kraathnesi
Hafta ii: 20.00-21.00
Ders creti (saatlik)
5 kuru
206
51
Sanatkrane kitaplar yazmak maksadyla bir araya gelecek olan renciler iin
mm Glsm Kraathanesi gerekli donanma sahip deildir. hsan Oktay Anar, mm
Glsm Kraathanesinin genel grnmn u ekilde tasvir eder:
Ancak kurs olarak hizmet veren kraathnede kara tahta yoktu. Onun
yerine svasnn zerine boya vurulmam bir duvar kullanacaklar, tebeir
yerine de birka kiremit parasyla bu duvara yaz karalayacaklard.
Ocak, zerine sigara dumanndan sararm bir dantel rtt lambal
radyoyu Kahireye ayarlam, her zaman olduu gibi mehur arkc
mm Glsm dinliyor ve bangr bangr dinletiyordu. 207
mm Glsm Kraathanesindeki bu kurs ve kursun hocas olan 30 kurua

kendi kitabn air, hsan Oktay Anarn yaratc yazarlk/airlik kurslarna ynelik
alayc bir eletiridir. Bu meknda toplanan ve iki afilli kelimeyi yan yana getirdiinde
stat olduunu sanan insanlar topluluudur. Hatta hsan Oktay Anar, Galz Kahraman
romannda gnmz dnyasndaki sanat anlayna da eletiri getirmektedir. 208
Bu tr sorular ve cevaplar birbirini kovalad. Anlalan bu ahslarn her

biri, lgatteki kelimeleri torbaya doldurmu, rastgele ekerek cmleler
kuruyorlard. Cmlenin anlam tamas iin, zne, yklem, nesne ve
tmlecin olmas kfi grnyordu. Fakat anlamn tamamlanmas iin
cmlenin devrik olmas artt. nk edebiyatta devrim yapmann baka
aresi yok gibiydi. Talebelerin ve Hocanm sz ve sylevleri, Canatan
Sivifin Glverin Seyahatleri balkl kitabndaki, Lagando Akademisini
akla getiriyordu. Malm olduu gibi burada, mihanik uslle kollarm
evirmek sretiyle kelime retip eser yazmak iin bir makina vard. te
bunun gibi her birinin zihni, kumarhanelerdeki slot makinas gibi alyor,
ilhm perisi kolu evirince, akllarnda bir cmle peyda oluyordu. yle ki
talih yver giderse bu, El, Eli, Eliyle, Elledi gibi bir cmle olur ve iir
msabakasnda byk dl kazanrlard. Ama daha ok, deliryum ile
demans arasndaki sanatkrne sahada kol gezen bu ahslar, zemine
domuz kanyla bir yldz izerek kelerde mumlar yaktktan sonra,
kukuletalarn da balarna geirip ite bu anlalmaz szleriyle eytan
arsalard, sadece o deil, btn cin taifesi gelip kulak kabartr ve onlarn
ilmine artk hayran olduundan Karanlk Melek, insanoluna derhal secde
ederdi. Ho! Benzetmek gibi olmasn, bu szlere sadece eytan deil,
kadn kz da tav olurdu.209
mm Glsm Kraathanesinin Galz Kahraman roman iin alegorik bir yeri

vardr. hsan Oktay Anar, kraathanedeki derslere konuk olarak gelen profesr, romanc,
207
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26-27.
208
A. Murat zkan, Galz Kahraman, Roman Kahramanlar Dergisi, 22 (2015), 167-168.
209
52
redaktr gibi kiilerin anlattklarn ironik bir slupla kaleme alrken bir yandan
aslnda sanata ve sanatya dair grlerini okuyucusuna aktarmaktadr.
6.2.2. Bizim Kfteci
dris milin days k olduu kadnn balk parasn biriktirmek iin balad
seyyar kftecilii yrtt mekndr. Galz Kahraman romanndaki tasviri:
500cclik motryle, 1933 model klstr bir Moto Guzzi triportr

bekliyordu! Zaten kk olan kasas, iine anca bir adam alacak ekilde,
arkas hari bir yandan kontrplakla derme atma kapatlm, stne de
bir sac tavan uydurulmutu. Triportrn nndeki tabelaya yeil boyayla
BZM KFTEC ibresi yazlm, yaznn sama bir krmz kalp,
soluna ise yine krmz bir gl nakedilmiti. Kftecilie heves eden
Day, kasann iine bir de kmr oca uydurmutu. Bu ocak, kfte
piirmenin yan sra, ay demlemeye, orbay scak tutmaya, slep
gmn kaynatmaya da yanyordu. Kasann sa ve soluna, ayakta
deil de konfor iinde yesinler diye mteriler iin minnack tabureler ve
yine onlar kadar kk sehpalar, iplere geirilip muntazaman
balanmt. yle ki, bir zabta basknnda iki dakika iinde toparlanp
o tehlikeli mntka derhal terk edilebilirdi. Ayrca triportr kasasnn
tavanndaki, sal sollu alabilen tenteler de mterileri yamur ve
gnee kar muhafaza edebiliyordu.210
hsan Oktay Anarn Galz Kahraman romanna gelene kadar aslnda hijyene
nem verilmesi gerekirken pislii ile karmza kan muayenehanelerin yerini bu
romanda seyyar kfteci almaktadr. Satlan yiyecek ve ieceklerdeki pisliin
anlatlmasnn yan sra kftelerin ucuza ml etmek iin Sur Dibi semtindeki merdiven
alt retim yapan kiilerin yanna giden dris mil, bu meknn yerini yaklak olarak
yle tarif eder:
vstay Topkap istikametine srd. Fndkzde'yi geerken Vatan
Caddesine sapt. Az sonra Mevlnkap yaknlarnda bir yerde Moto
Guzziyi park etti ve yanma iki kova alarak, Sultann dev balyemez
toplarnn gnlerce dvd sur boyunca yrd. Nihayet, asrlar evvel
bir ta gllenin at, ama aldktan elli yl sonra tula ve horasanla
kapatld belli bir gediin nnde durdu. Surun iindeki bu izbe
meknn tula duvarndan bir baca km, durmadan ttyordu.211
210
A.g.e, s. 101-102.
211
53
6.2.3. Babalar Krathnesi
Kasmpaadaki yeralt elitleri caminin yannda olduu sylenen bu krathane,

dris milin gznde edep erkan bilen kibar ve grgl insanlarn mdavi olduu
nezih bir yer olsa da gerekte birbirlerine -bi-cim ve ulan demekten imtina
etmeyen gen-yal kabadaylarn barnd alelade bir mekndr. dris milin bak
asyla meknn tasviri u cmlelerle yaplr:
Her ey bir yana, kraathnenin bir duvarnda kadm ve mmtaz

kabadaylara ait, madd ve manev kymeti fazlaca ustura, gaddre, pitov,
saldrma, yataan gibi pekmez aktmaya mahss cins cins emanet demir
ile, bunlarn kendi uurlarnda kullanld hanmlarn fotoraflar aslyd.
Bu duvarn yannda ise, onlar giyip kuanan sahipleri artk hayatta
olmayan, zerindeki saldrma ve kurun deliklerinden akan pekmezin
kzla boyad cakal paltolarn asl bulunduu bir elbise asks vard. Bu
duvarn hemen dibinde ise, kraathne rann her gn cillayp
fralayarak parlatt, polisten katklar esnada hzl komak iin merhum
sahipleri tarafndan ayaklardan daha kolay frlatlmak muradyla
topuklarna baslm, otuz ift kadar sivri burunlu ayakkab gze
arpyordu. Szn ksas bu duvar mtevz bir mze saylabilirdi. Ama
eri oturup doru konualm, kraathne ahalisi nezdinde kymeti,
Luvrdan ve Ermitajdan daha ziydeydi.212
6.2.4. Kltr Kraathnesi

Caaolunda bulunan bu kraathane, dris milin gznde gen yazarlarn
topland bir mekndr. hsan Oktay Anar ironik bir slupla gerekte herhangi bir
kraathaneden fark olmayan bu meknn ilk tasviri:
Nihayet kapy itip buram buram ttn kokan kraathaneye girdiler ve

bo bir masaya oturup bir elli iki ile drt ay sylediler. Kltr
Kraathnesinin bir duvarnn yarsna, son on senenin 500 byk
edebiyatsnn resimleri aslmt. dris mil Hazretleri bu muhteem
ahslar grnce, insanlk hli icb, gn gelip kendi fotorafnn da bu
duvara aslmas iin Allah Teldan niyzda bulundu. () Helya bir
gitse fena olmayacakt. Neyse ki Kltr Kraathanesinin hels
genieydi. Gel gr ki, ieri girip kapy srglediinde, 76 hela
duvarnda bir nice yazyla yz yze geldi! Bunlar, kraathane mterileri
olan irler ile, onlara imrenen ounluun, ilerinde baarl olanlar
hakknda hel duvarna yazdklar karalamalard. stelik her bir ibarenin
altnda, mellifinin ismi deil, rumuzu vard. Bylece Efendimiz de,
kulana sktrd kalemi karp, meyhanede grd ihtiyar irin
rezil durumu hakknda bir karalama yazarak helnn hem deliine hem de
212
A.g.e, s. 15.
54
duvarna siftah etti. Ardndan yaznn altna, iaret parman hokka

yerine makatna sokup pislikten ibret imzasn att.213
6.2.5. Sultanahmet Cezaevi
Yeralt dnyasnn Rumeli Klhanbeyi olarak anlan Yarma skender ile

grmek isteyen dris mil, Versay Saray ile e deer tuttuu bu cezaevine yeralt
camiasnda kdem almak amacyla girer. Lakin Yarma skenderin hcresini grmesiyle
bu dnyaya ait olmadn kavramtr. dris milin Yarma skenderin hcresine
gtrld esnada Sultanahmet Cezaevine dair izlenimleri u cmlelerle aktarlr:
O karanlk gecede Efendimize refkat eden kabadaylar nlerinde birbiri

ardna alan demir kaplardan geerlerken, kilitleri tngrtyla dndren
gardiyanlar ellerini gslerine gtrp onlarn nnde hrmetle
eiliyorlard. Derken merdivenlerden aa inmeye baladlar. Bu yetmedi,
daha daha aalara indiler. nk Rumeli Klhnbeyi, nna yarar bir
ekilde, bodrumun bile altndaki hcresinde kalyordu. Burada elektrik
dmesi yoktu. O yzden kabadaylar, daha nceden drp neft yama
batrarak hazrladklar gazeteleri yaktlar ve bu mealelerin altnda,
dar geitlerden yryp en sonunda bimizin hcresine, yani Rumeli
Klhnbeyinin taht salonuna vardlar. dris mil Efendimizde, h,
cier olup olmad belli olacakt. Kara paltolarn kartal kanat srtlarna
atm yedi kabaday hcrenin nnde bir durduktan sonra kapy tklattlar
ve eilmi vaziyette hrmetle geri geri ekildiler. Ne hikmetse, tklanan
kap gcr gcr gcrdayarak ald, dris mil Hazretleri, alan demir
kapdan ieriyi grnce, hayatndaki en korkusuz, mangal yrekli ve
husyeleri alt okka eken klhnyi grd. O anda yrei yerinden
oynayverdi! Btn korkular yan sra nihayet teofobisine kar da zafer
kazanan klhnbeyi, etrafndaki parl parl yanan mumlar tarafndan
aydnlatlan mem kz heykelinin bulunduu sehpann nnde diz
km, nezbillh, Lt, Uzz ve Ment isimli bu putlara, ibdet
ediyordu! Tvbeler olsun!214
6.2.6. Royal Artis Ajans
dris mil Efendinin artist olma hayali kurmasna neden olan brorlere sahip
meknn adresi Galz Kahraman romannda u ekilde belirtilmitir:215
213
214
A.g.e, s. 16-17.
215
55
ARTSLER ARANIYOR
Sinemaya Kabiliyetli Genler!
SNEMA ARTS KATALOUnda Basalm!
Sinemada ve 30 lira basm masraf iin adres:
Abdlmuttalip Uz
Kaan Apartman girii, Yeilam Soka
Kampanyamz btn memleket genlerine aktr
Sanat altn bileziktir. (Rene Dercartes)
Yaad dnyaya hayal penceresinden bakarak var olan gereklii

alglayamayan dris mil Efendinin artist olma midiyle gittii ajansn tasviri u
ekildedir:
O esnada hakikatten ok hayal grd iin, virneye dnd dnecek

apartmann kaps yannda yl p ve moloz dikkatini ekmemiti.
Kontrplak zerindeki, yannda kapy iaret eden bir ok bulunan, yeil
boya ve ypranm fra ile alelacele yazld belli u ibreyi grnce
yrei titreyecekti:
ROYAL ARTS AJANSI
eri girdiinde, izgili pijama ve yn fanila giymi iman bir
adamn, kap nndeki pe atmak zere elindeki soba kreiyle koskoca
bir fare ls tadn grd. Artist ajan demek ki buydu ve adamn
aznda bir de cgara vard. Efendimiz Hazretlerine eliyle, Bekle,
geliyorum demek ister gibi bir iaret yapp gitti; ve l hayvan attktan
sonra, hakikaten de geri dnd. in tuhaf adamn brosu, apartmann
dairelerinden birinde deil, merdivenin hemen altndaki, kontrplaklarla
kapatlm boluktayd. Ama hakkn vermeli, kapda yine de asma kilit
vard. Adam kilidi atktan sonra ieri girdi ve asrlk da olsa kck bir
ktip masasnn bana geti. Neylersin ki, tepesinde tavan deil, bir hayli
meyilli merdiven vard. Bu yzden ensesi souk betona deiyor ve
adamcaz ikide bir hapryordu. Sandalye yerine bir hamam taburesine
oturmutu. Masasnda kt kalem bile vard. Ksacas, buras cidd bir
messeseye benziyordu.216
6.2.7. Efgan Bakarann Evi
dris mil ile mm Glsm Kraathanesinde tanan ve niversiteye

hazrlanan bilimle yakinen ilgilenen Efgan Bakara, stiklal Caddesindeki alt katl aile
apartmanlarndan birinin at katnda annesi ile birlikte yaamaktadr. hsan Oktay
216
56
Anar, Efgan Bakarann eski stanbulluluunu vurgulamak adna mekn unsurundan

faydalanr. Duvarda asl duran fotoraftaki insanlarn ipekli k giyimleri, misafire
karlan porselen ay fincan, sunulan ikramlklar gibi mekna ait unsurlarn yan sra
Efgan Bakarann alma masas dris milin bak asnan u szcklerle anlatlr:
Sol tarafta Efgan Bakarann alma masas, daha dorusu tezgh

vard. Tezghn dayal olduu duvardaki havagaz lambas senelerdir
yaklmyordu. nk apartmann sahibi olan aile, tesisattaki bozukluu
bir trl tamir ettirmemiler, sonunda da unutup gitmilerdi. Ama Efgan
Bakara ve annesini, gaz masrafna ortak ediyorlard. Bu nedenle tezghta
bir idare lambas vard. Hemen yannda ise, objektifli, elden dme bir
mikroskop ile tomar tomar kt ve cilt cilt kitaplar gze arpyordu.
Tezghn sa tarafndaki ecza dolab, kimyev maddeler ihtiv eden
ielerle doluydu. Dolabn hemen yannda, laboratuarlarda kullanlan
trden bir ispirto oca, azlar mantar tkal cam tpler ve Efgan
Bakarann bizzat imal ettii bir etv vard. Anlalan fodul, mikroplarla
fazla ilgiliydi. Nitekim mikroskopun yanndaki ktlar, terliksi, amip ve
benzeri sama sapan hayvann izimleriyle doluydu. Bylesi bir fodul,
melliflik kursuna niin gelmi olabilirdi ki?217
6.3. Dier Meknlar

Yalnozan Dn Salonu: dris mil Efendinin ile Anadolu Klhanbeyi
Remizin kz kardei Remziyenin dnlerinin yapld bu mekn gerekte Rumeli
Klhanbeyi Yarma skenderin Remizi ortadan kaldrarak stanbulun yer alt camiasn
tek bana kontrol etme plann gerekletirecei bir suikast yeridir. Nitekim Anadolu
Klhanbeyi Remizin kz kardei Remziye gl bir kadn figr olarak abisinin namn
sahiplenerek Anadolu Klhanbegm olmutur.
Baks218 Meyhnesi: Galatada bulunan bu meyhane, toplumun her kesiminden

insann bir araya geldii ve arap iip elendikleri bir mekndr.
Karmanyola219 Yaynevi: dris milin muhafazakr hrszlk anlaynda devrim

yaparak intihal yoluyla hrszlk yapmak amacyla kurduu yaynevidir. Ayrca;
Ortaky Camii, Brodvey Fotorafs.
217
A.g.e, s. 66.
218
Yunan mitolojisinde arap ve babozumu tanrs.
219
ehir iindeki ssz yollarda lmle korkutarak yaplan soygunculuk.
57
III. BLM
SONU
Mekn, roman sanatnn temel elerinden biridir ve bu e her dnemde, hatta

her eserde farkl ilevler yklenir. Bu ilevler znde aitlik duygusunun birer
sembolleri, armlardr. Gnmz romannda ise aitlik kavram yerini, kimi
zaman belirsizlie, kimi zamansa okanlamlla brakmtr. Anlamn snrlar
kalktnda yan anlamlar ve mecaz anlamlar oalr.
hsan Oktay Anar'n romanlarnda meknn kullanm, ilevi, yklendii

anlamlar nemlidir. Romanlarn tarihi atmosferinin yaratlmasnda, kullanlan
meknlarn byk bir pay vardr. Sokaklarn, meyhanelerin, kahvehanelerin ince
ayrntlarla betimlenmesi, bu atmosferin yaratlmasnda etkilidir. Ayrca hsan Oktay
Anarn bahsi geen betimlemelerde mitolojik unsurlar ve figrleri yerletirilmesi
romanclna dair nemli bir unsurdur.
hsan Oktay Anarn romanlarnda genellikle ana mekn stanbul olmasna

ramen tarihsel kurgu ierisinde daima Konstantiniye ad ile anlr. Anar, zellikle
Puslu Ktalar Atlas, Kitab-l Hiyel, Suskunlar romanlarnda insanlar, eyalar,
cinayetler, elenceler, hrszlklar vb. her ey Konstantiniye ad kullanlan stanbula
aittir. Puslu Ktalar Atlas, Kitab-l Hiyel, Suskunlar romanlarnda Konstantiniye adnn
kullanlma nedeni semt, mahalle ve sokak tasvirlerinde ehrin kozmopolit yapsn iaret
eden niteliktedir. Ayrca ehrin anlat ierisindeki siluetini belirleyen hanlar, hamamlar,
konaklar, kuleler, arlar ve lokantalarn ayrntl tasvirlerine yer verilir. Sadece Galz
Kahraman romannda mekn, bildiimiz anlamyla stanbuldur. Artk kozmopolit yap
kendisini mekn tasvirlerinden baka bir yerde sadece lakaplarda hissettirir. Amat
romannda anlat ak denizlerde gese de geminin Konstantiniye'den demir almas
nedeniyle Galata, Tophane, Sarayburnu, Kasmpaa gibi semtlerinin sokaklarna ilikin
betimlemeler yaplr. Efrasiyb'n Hikyeleri'nde ise hsan Oktay Anar,
Konstantiniyeyi mekn olarak tercih etmez.
Efrasiyb'n Hikyeleri romannn mekn olarak Konstantiniye'yi semedii iin

istisna kabul edersek hsan Oktay Anarn tm romanlarnda stanbulun semtleri,
sokaklar ve arlaryla ayrntl bir ekilde betimlenenler ve sadece ismen kullanlan
58
meknlar olarak iki balk altnda deerlendirilebilir. Tasvir edilen Galata, Beikta,
Kasmpaa gibi semtler; sokaklar, kylar, dkknlar, kerhaneleri ve zellikle
meyhaneleri araclyla hareketli ve renkli meknlar olarak romanlarda yer alr.
Okuyucu tarihi bir atmosfer ierisinde Konstantiniyenin sokaklarnda gezdiren hsan
Oktay Anar, Eminn, Davutpaa, Tahtakale, Karaky, Eyp, Hali, Karaky,
Unkapan, Fener, Yenikap, Azap Kaps, Tahtakale, Balk Pazar, Arap Cami Yolu gibi
semtleri romanlarda ounlukla ismen kullanmay tercih etmitir. hsan Oktay Anar'n
d meknlar kullan biiminde ne kan bir baka detay ise, tm romanlarnda (Amat
hari) olaylarn en ok getii yer sokaklardr. Puslu Ktalar Atlas, Kitab-l Hiyel,
Suskunlar ve Galz Kahraman romanlarnda bu sokaklar uzun uzun, tm ayrntlaryla
anlatlmtr. Sayfalarca sren, tm duyulara hitap eden; ses, koku, renklerin youn bir
ekilde kulland zengin sokak tasvirlerinin yer ald hsan Oktay romanlarnda,
durgun, tekdze, skc bir sokak anlatm asla bulunmamaktadr. Sokaklar, yazarn
dehasyla birlikte anlat ierisin de mminlerin sabah namazna gittii, olanclarn
ellerinde cinsel organlarna srecekleri yalarla bekledii, ocuklarn dvt,
aylarn oynatld, alnt eya dolu torbalarla soygundan dnen hrszlarn bulunduu
meknlara evrilip durur. Dilenciler, tacirler, yenieriler, gezginler, derviler,
mzisyenler, cellatlar ve Galz Kahraman romannn ba kiisi olan dris mil gibi
aylaklarn yerilmeden ya da yceltilmeden var olduklar meknlar, sokaklardr.
hsan Oktay Anarn romanlarndan i meknlar, evler, muayenehaneler kraathaneler

ve meyhaneler olarak snflandrlmaktadr. Her romanda bir ya da iki ev n plana kar.
Bu evler genellikle anlatnn bakiisinin yaad yer; kimi zamansa hem ev, hem i
yeridir. Ayrca evler, roman kiilerinin karakterini belirlemede yardmc unsur olarak
kullanlmtr. Evler ve odalardaki ayrntlar, mekn sahibinin kiiliinden bir iz olarak
sunulur. Mesela Puslu Ktalar Atlas romannda Uzun hsan Efendinin odas en ince
ayrntsna kadar anlatr. Efrasiyb'n Hikyeleri'ndeki i yklerdeki evler, i
yklerdeki figrlerden ok anlatlmtr. Evlerinin vurgulanan zellii; aslnda o
kiilerin karakteristik bir zelliidir. Farkl bir rnek olarak, Amat 'taki Diyavol Paa'nn
odasn verebiliriz. ki sayfaya yakn sren bu odann betimlemesi, aslnda Diyavol
Paa'nn bir tasviridir. Odann iindeki ilgin eyalar, onun kiiliinin izleridir.
Romanlarda ilgin karakterlerden nce, onlarn meknlarnn anlatlmas, yazarn bir
yntemidir. Puslu Ktalar Atlas romanndaki Kubelik, Amat romanndaki brahim
59
Efendi ve Suskunlar romanndaki Lazarn mekn unsuru zerinden bir ortak noktalar
vardr, pislik ierisindeki muayenehanelerde steril olmayan hatta paslanm gerelerle
hekimlik yapmalardr. Muayenehaneleri gln ve pis olma unsurlaryla okuyucusuna
aktaran hsan Oktay Anar, Galz Kahraman romannda ise okunun ucunu lokantalara
evirmekte ve gln fakat iren meknlar olarak romanlarnda yer vermektedir.
Betimlemeleri sayfalarca sren meknlardan olan kraathaneler ve meyhaneler,
oryantalist unsurlarn nplanda olduu yerlerdir. Osmanl'daki gsterili elence
anlayndan izler tayan bu meyhanelerdeki insanlar, insanlarn tkettii arap ve
afyon, kekler, mzikler bol sfat ve zarflarn kullanld rengarenk bir tablo gibi
izilmitir. Puslu Ktalar Atlas'nda, Amat'ta, Suskunlar'da benzer betimlerle anlatlan
meyhaneler, Galata, Fener, Barba Mihaliki, Kefelidir. hsan Oktay Anarn
romanlarndaki bir dier elence mekn kraathanelerdir. Suskunlar'n nemli
kiilerinden biri olan Muhayyer Hseyin Efendi'nin kahvehanesi, Efrasiyb'n
Hikyeleri'nde ise lm ile Cezzar Dedenin yoldalnn balad yer ve Aslnda
Amat romannn esas meknnn, Amat gemisine dair hikyelerin farkl azlardan
anlatld Arap mamn Kahvehanesi olmas gz nnde bulundurulduunda
kahvehaneler ve kraathaneler roman kiilerinin hayatlarnn krlma noktalarndaki
merkezler olduu grlr. Ayrca romanlardaki kahvehaneler ve kraathanelerde st
rtl bir ayna vardr. Bakmak isteyen insanlarn para vermesi gerekir. Aynalarn yayn
olmad dnemlere ait bir gelenek hsan Oktay Anarn romanlarnda bylelikle. Tarih
olarak her ne kadar bir belirsizlik sz konusu olsa da Galiz Kahraman romannn
1950li yllarda geen anlat olduu okuyucuya sezdirilmektedir. Galiz Kahraman
romanndaki Babalar Kraathanesi, hsan Oktay Anarn Suskunlar romanlarnda olduu
gibi bir grubun (Kasmpaal kabadaylarn) toplanma yeridir. Ancak; mm Glsm
Kraathanesinin Galiz Kahraman romannda kullanm biimi bir hayli ilgintir. mm
Glsm Kraathanesi, hsan Oktay Anarn edebiyat dnyasna getirdii eletirilerin
yapld mekndr. Melliflik kursuna konuk olarak gelen edebiyat profesr,
eletirmen, yazar zerinden hsan Oktay Anar eletirilerini yapar ve adeta kendisine
yaplan eletirilere yant verir.
Mekn unsurunun kullanm balamnda hsan Oktay Anarn dier

romanlarndan ayrlan Amat ve Efrasiyb'n Hikyeleri romanlardr. Amat gemisinin
ak denizlerde yola almas mekn tasvirlerini daraltmasna ramen ismen anlan
meknlarn saysn arttrmtr. Bu meknlar; Akdeniz, Ege Denizi, Adryatik,
60
Cebelitark Boaz, Be, Navarin, mroz, Tefriciye adl balk ky, Girit, Malta,
Cezayir, Gelibolu, uha Adas, Matapan Burnu, ilendi Ky, Malta kylar, Valetta,
Tunus, Girdbad'dr. Efrasiyb'n Hikyelerinde ise ereve ykdeki sokaklar
saymazsak hemen hemen hi tasvir edilen mekna rastlamayz. Ancak; ismen Kaf
Danda bir maara, Zengefil Ky, Elem Soka, Huzur lkesi, Diyarbakr, Ganj
Denizi, Kbe, Tahran Acpayam, Kayseri, gibi corafi yerlere de yer vermitir.
Mekn eitlilii, hsan Oktay Anar'n romanlarn farkl klmaktadr. Bu

romanlarda mekn srekli deiir. Hayali ve belirsiz meknlar, kumarhaneler,
Tanzimatla birlikte Konstantiniyede varlk gsteren kafe ve birahaneler, hamamlar,
zindanlar, kuyular, hcreler, atlyeler, devlet daireleri, okullar, medreseler, camiler,
mescitler, trbeler, kiliseler, mevlevihaneler, mabetler, pazarlar, hanlar, dkknlar,
kuleler ve daha nicesi postmodern roman anlaynn oulcu yaklamna uygun olarak
hsan Oktay Anar romanlarnda karlatmz meknlardr. Hayal ve gerein bir
arada kullanld bu meknlarda gerek ve fantastik unsurlarn nerede balad ve
nerede bittii, hangi unsurun daha ar bast ayrt edilemez bir biimde kullanlmtr.
61
KAYNAKA
Ana Britannicca, blis, C.11, stanbul: Ana Yaynclk, 2004.

Ana Britannicca, Yezidilik, C.22, stanbul: Ana Yaynclk, 2004.
Anar, hsan Oktay. Amat. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Anar, hsan Oktay. Efrasiyabn Hikyeleri. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Anar, hsan Oktay. Galz Kahraman. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Anar, hsan Oktay. Kitab-l Hiyel. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Anar, hsan Oktay. Puslu Ktalar Atlas. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Anar, hsan Oktay. Suskunlar. stanbul: letiim Yaynlar, 2014.
Ayta, Grsel. Genel Edebiyat Bilimi, stanbul: Say Yaynlar, 2009.
avu, Rmeysa,Edebiyat ncelemelerinde Tarihe Yeni Bir Dn, Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi 42,1-2 (2002), 122-133.
Develliolu, Ferit. Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi,
2011.
Dolta, Dilek. Postmodernizm ve Eletirisi Tartmalar/Uygulamalar, stanbul: nklp
Kitabevi, 2003.
Ecevit, Yldz. Trk Edebiyat'nda Postmodernist Almlar. stanbul: letiim Yaynlar,
2014.
Esen, Nkhet, Modern Trk Edebiyat zerine Okumalar, stanbul: letiim Yaynlar,
2006.
Karlda, Esra, hsan Oktay Anar'n Romanlarnn zmlenmesi, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2010.
Koakolu, Ahmet, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar. Konya: Palet Yaynlar,
2010.
Opperman, Serpil. Postmodern Tarih Kuram: Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve
Roman. Ankara: Phoenix Yaynevi, 2006.
Orgen, Ertan: Amatta Yap ve Simgeler, Balkesir niversitesi Sosyal Bilgiler
Enstits Dergisi, C.XI, S.19, 2008. s.171.
zkan, A. Murat, Galz Kahraman, Roman Kahramanlar Dergisi, 22 (2015), 167-
170.
Parla, Jale, Don Kiottan Bugne Roman, stanbul: letiim Yaynlar, 2013.
62
Sar, Mehmet, Metinler Aras Balamnda hsan Oktay Anarn Romanlarnda Kutsal
Metinlerin zleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi, 2009.
Topalolu, Bekir, Cehennem, slm Ansiklopedisi, 7 (1993), 227-233.
Uurlu, Frat, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi. Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009.
Yaln elik, S. Dilek. Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyat'nda Postmodern
Tarih Romanlar. Ankara: Aka Yaynlar, 2005.
www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-
harekatindaydim
www.tdk.gov.tr

Ihsan Oktay Anarin Romanlarinda Mekan Un

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Ihsan Oktay Anarin Romanlarinda Mekan Un

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

T.C.

TRK DL ve EDEBYATI BLM

HSAN OKTAY ANARIN ROMANLARINDA MEKN UNSURU

Yard. Do. Ayen USLU BAYRAMLI

Elif BULUT tarafndan hazrlanan hsan Oktay Anarn Romanlarnda

Prof. dris Gven KAYA (Bakan)

Yard. Do. Ayen USLU BAYRAMLI (Danman)

Yard. Do. Ali EYLAN

Yard. Do. Mafiret KEMAL YUNUSOLU

r. Gr. Orun NAL

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

1. Yeni Tarihselcilik ... 1

1.2. Eitim Hayat .... 7

1.3. Askerlii .... 8

1.4. alma Hayat .. 8

1.5. Fizik zellikleri, Kiilii ve Mizac .... 9

2. HSAN OKTAY ANARIN ESERLER

2.1. Puslu Ktalar Atlas ..... 10

2.2. Kitb-l Hiyel . 11

2.3. Efrasiybn Hikyeleri ... 11

2.4. Amat .... 11

2.5. Suskunlar .... 12

2.6. Yedinci Gn .... 12

2.7. Galz Kahraman ...... 12

HSAN OKTAY ANARIN ROMANLARINDA MEKN UNSURU

1. PUSLU KITALAR ATLASI ....... 12

1.1. D Meknlar ... 13

1.1.2. Kasmpaa Mezarl ........ 15

1.2. Meknlar ..... 15

1.2.1. Uzun hsan Efendinin Evi ... 15

1.2.2. Kuzeydeki Esrarengiz Kale .... 16

1.2.3. Tekilat- stihbarat- Humayn ... 16

1.2.4. Dilenciler Loncas .... 17

1.2.5. Kubelikin Meyhanesi ...... 18

1.2.6. Girdbadll Gazanfer Batakhanesi 19

1.2.7. Kefelinin Meyhanesi ... 19

1.3. Dier Meknlar ... 20

2. KTAB-L HYEL ...... 21

2.1. D Meknlar ... 21

2.1.1 Demirciler ars ......... 21

2.2. Meknlar ..... 22

2.2.1. Kuak Mucidin Yaad Ev ... 22

2.2.2. Hiyel Kalemi .... 24

2.2.3. Tahtelbahir ... 25

2.2.4. Tamburlu Kraathane ... 26

2.3. Dier Meknlar ... 26

3. EFRSYBIN HKYELER ... 27

3.1. ereve ykdeki Meknlar ...... 27

3.2. ykclerdeki Meknlar .... 28

4.1. Amat Gemisi ....... 29

4.2. Dier Meknlar ....... 34

5.1 D Meknlar ........ 37

5.1.1. Sofuayya Mahallesi .... 41

5.1.2. Cerrahpaa Mezarl ....... 41

5.2. Meknlar ..... 42

5.2.1. Kaln Musann Evi ...... 42

5.2.2. Hac skenderin Evi .... 42

5.2.3. Galata Mevlevihanesi ....... 43

5.2.4. Muhayyer Hseyinin Kahvehanesi . 44

5.2.5. Barba Malakinin Meyhanesi ... 45

5.2.6. Baba Cafer Zndan ...... 46

5.2.7. Rafaelin Evi .... 46

5.2.8. Yedikule Khininin Evi .. 47

5.3 Dier Meknlar .... 48