PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA

SESTRINSTVO

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

Njega starih osoba sa osnovama gerijatrije

TEMA: Zdravstvene i socijalne potrebe starih osoba

Mentor: Student:

0
 SADRAJ:

Uvod .................................................................................................................................. 1

1. Starost i starenje.................................................................................................... 2

1.1. Definisanje starosti..................................................................................... 2

1.2. Karakteristike starosti i starenja................................................................3

1.3. Razumjevanje potreba starih ljudi............................................................4

1.4. Stari ljudi i porodica...................................................................................5

2. Zdravstveni problemi starih osoba.............................................................................5

2.1. Ateroskleroza ...................................................................................................6

2.2. Povien krvni pritisak .....................................................................................6

2.3. Koronarne bolesti.............................................................................................7

2.4. Srana slabost...................................................................................................7

2.5. eerna bolest (diabetes mellitus)...................................................................7

2.6. Osteoporoza .....................................................................................................9

2.7. Reumatske bolesti ...........................................................................................9

3. Gerijatrijski sindromi ...............................................................................................10

3.1. Faktori rizika i prevencija padova kod starih osoba...................................11

3.2. Demencija ........................................................................................................12

3.3. Inkontinencija .................................................................................................12

3.4. Srana insuficijencija ......................................................................................13

Zakljuak ........................................................................................................................ 14

Literatura ........................................................................................................................ 15

1
 UVOD
Starenje je normalna fizioloka pojava, odnosno proces koji traje itav ivot i u kojem
ovjek doivljava stalne bioloke, psiholoke i socijalne promjene, dok je starost stanje
vezano uz odreenu ivotnu dob. Kalendarski starost je odreena s dobi od 65 godina
ivota, to je pojava koja nije istovjetna za sve ljude, svaka osoba razliito stari na ta
mogu uticati razne razlike uslovljene nasljednim osobinama, kvalitetom ivota,
prisustvom razliitih rizinih faktora i bolesti, to znai da postoje velike individualne
varijacije zavisno od osobe do osobe.

Meutim to je neizbjena pojava koja se prirodno odvija kod svih ivih bia, neprekidnog
trajanja i kao normalan slijed okolnosti, ovjek kako stari tako se mijenja, kako sa
biolokog tako i sa psiholokog i socijolokog aspekta.

Bolesti i druge pojave vezane za tzv treu ivotnu dob ovjeka prouava gerontologija.
Gerontologija je nauna disciplina koja prouava starost i sve aspekte (fizioloke,
medicinske, psiholoke, socijalne, pravne, antropoloke) promjena do kojih dolazi u
procesu starenja. Pored gerontologije imamo i gerijatriju kao granu medicine, koja se
bavi promovisanjem zdravlja i prevencijom i lijeenjem oboljenja starijih lica.
Gerontologija i gerijatrija se esto upotrebljavaju u sinonimnom znaenju, iako
gerontologija vie teoriski prouava sam proces starenja, dok se gerijatrija bavi
lijeenjem poremeaja i bolesti u starosti.

U ovom radu bie obraene zdravstvene i socijalne potrebe starih lica.

2
 1. Starost i starenje

Iako se starost i starenje kao fenomen prouava ve vjekovima kroz istoriju, ni danas ne postoji
jedna, potpuna i jedinstvena definicija starosti niti sveobuhvatno objanjenje procesa starenja.
Naziv starenje se u naem jeziku koristi u dva znaenja. U irem smislu, starenje poinje jo od
samog zaea i bespovratni je proces koji se sastoji iz dvije faze: prva faza je faza rasta i razvoja
organizma i funkcija, dok je druga faza obiljeena propadanjem organizma i slabljenjem
njegovih funkcija. U uem smislu, koji se mnogo ee koristi u svakodnevnom govoru, pod
starenjem se podrazumjeva samo ova druga faza involucije. U svakom sluaju, vrlo je teko
kod ovjeka odrediti tanu granicu izmeu ove dvije faze starenja i odrediti opte objektivne
pokazatelje koji pokazuju da je faza razvoja (evolucije) zamjenjena fazom pada funkcija
(Involucije) i da je u ivotu jedne osobe nastupila starost.

1.1. Definisanje starosti

Postoji nekoliko odreenja starosti kao ivotne dobi koje se zasnivaju na razliitim
kriterijumima:1

- Birokratsko hronoloko odreenje starosti je jedno od najee korienih odreenja u

svakodnevnom ivotu, a osnovni kriterijum za odreivanje da li je neko star jesu godine
ivota te osobe. Tako, prema pojedinim autorima doba starosti se dijela na: ranu starost
od 65 do 75 godina, prosjenu starost od 76 do 85 godina i poznu starost preko 85
godina. Ovo odreenje je najpogodnije i za institucije i organizacije koje, recimo,
obezbeuju privilegije starim licima (npr.besplatni lijekovi ili besplatne autobuske karte
itd).

- Nauno akademsko definisanje starosti se vri na osnovu objektivno mjerljivih

pokazatelja stanja i funkcija organizma, najee fiziolokih. Tako su medicinska
istraivanja pokazala da veina osoba starijih od 65 godina ima od 1 do 5 hroninih
oboljenja. Po ovom kriterijumu, starom osobom bi se mogle nazivati sve osobe koje
imaju dva ili vie hroninih oboljenja.

- Definisanje starosti preko socijalnih konstrukata se bazira na tumaenju linosti,

promjene socijalne uloge i socijalnih odnosa pojedinca. Tako se starom osobom moe
smatrati ona kojoj je bitno smanjena funkcija adaptacije na promjene u okruenju ili
osoba ija djeca su napustila njihov dom kao svoju primarnu porodicu, osamostalila se i
zasnovala svoju sopstvenu porodicu.

Jedna grupa autora je kao osnovnu zamjerku svim prethodnim odreenjima starosti iznijela
zanemarivanje individualnih razlika meu ljudima, ali i odsustvo posmatranja procesa starenja

1
http://www.infocentarzastarije.org.rs/starenje.htm 04.01.2014.

3
kao jednog sloenog, viedimenzionalnog procesa. Navedena grupa autora se zalae za
samodefinisanje kao osnovni kriterijum odreivanja nekog kao stare osobe. Po njima, stara
osoba je ona koja sebe ocjenjuje kao staru, a starost se ogleda i definie kroz stanje duha i tjela.
Dakle, ako je neko fiziki zdrav i vitalnog duha i sa 65 godina i osjea se kao mladi ni mi ga
neemo smatrati starim.

U savremenoj gerontologiji postoji i podjela starenja u odnosu na njegovu dinamiku. Tako

fizioloko starenje, koje se jo naziva i normalno ili uspjeno starenje, oznaava proces
harmonikog usporavanja organa, tkiva i elija organizma i njihovih funkcija. Sa druge strane,
patoloko starenje je disharmonian proces ubrzanog propadanja organizma koji moe da se
pojavi u razliitim ivotnim dobima i vezan je za pojavu neke bolesti ili oteenja organizma
koja dovode do prijevremene starosti i smrti. Koji su uzroci navedenih promjena i procesa i
postoji li pravilnost u njihovom ispoljavanju pokuale su da objasne razliite teorije starenja

1.2. Karakteristike starosti i starenja

Promjene na tjelesnom planu koje se deavaju starenjem su oteano funkcionisanje pojedinih

sistema u organizmu, oteenje krvnih sudova, problemi u radu srca, povien krvni pritisak,
eerna bolest, promjene i oteenje miinog i kotanog tkiva, slabljenje vida i sluha i dr.

Kod ovih promjena treba svaku pritubu stare osobe na sopstveno zdravlje shvatiti ozbiljno i
podstaknuti ostarjelo lice da redovno kontrolie zdravlje i uzima terapije koje je prepisao ljekar.

Promjene na psihikom planu koje se pojavljuju kod ostarjelih osoba su dobroudna

zaboravnost, neraspoloenje, nespokojstvo, strah, sumnjiavost, osjeanje usamljenosti i
odbaenosti, apatija, depresija itd.

U ovim sluajevima treba da razgovaramo sa starom osobom, da je paljivo sluamo, da je

ohrabrujemo, da podstiemo staru osobu da iskae svoja osjeanja i razumije svoje potrebe...

Promjene na socijalnom plano koje ostarjela osoba doivljava su penzionisanje, promjena

socijalne uloge i mogui gubitak uticaja/autoriteta u porodici i zajednici, prorjeeni kontakti sa
prijateljima, kolegama, komijama, osamostaljenje djece i odlazak iz porodinog doma, gubitak
branog partnera ili druge bliske osobe,...

Kod nastanka ovih promjena da bi smo pomogli staroj osobi moemo da organizujemo druenja i
posjete komija, ohrabriti i ukljuiti u rad i aktivnosti udruenja starih/penzionera ili neko drugo
udruenje, i slino.

4
 1.3. Razumjevanje potreba starih ljudi

Potrebe su nai razlozi (unutranji porivi) zbog kojih neto elimo, traimo,preduzimamo. Kada
uinimo napor da te razloge prepoznamo i iskaemo, blizu smo cilja. Potrebe se razlikuju od
nagona jer su sloenije i ire uzrokovane (fizioloki, drutveno, individualno) i od elja jer su
osnovnije (elje proistiu iz potreba).

Veina starih ljudi se uspjeno prilagoava promjenama koje im donosi starost. Meutim, ima starih ljudi
koji se suoavaju sa dodatnim problemima zdravstvenim, materijalnim i dr.-sa kojima nemogu sami da
se nose, ili nemogu da prihvate uobiajene promjene koje donosi starost. Takve osobe moraju da se
oslone na pomo i podrku drugih ljudi iz okoline, bilo da su to lanovi porodice ili drugi ljudi kako bi
zadovoljili svoje potrebe.

POTREBE PROBLEMI

Socijalna sigurnost Neadekvatna materijalna obezbjeenost i

ekonomska nezavisnost moe da prouzrokuje
-Da li postoji ekonomska nezavisnost i da li su osjeanje ponienosti, nesree, beskorisnosti,
zadovoljene osnovne egzistencijalne potrebe.
gubitka dostojanstva.

Stambena obezbjeenost Neusklaenost uslova stanovanja sa

mogunostima stare osobe moe da izazove
-Da li uslovi stanovanja odgovaraju osjeanje nemoi, beskorisnosti, da dovede do
fiziolokim promjenama stare osobe: oslabljenih kontakata sa poznanicima i
umanjenoj sposobnosti kretanja, oslabljenom okolinom, neredovne kontrole zdravlja...
sluhu i vidu, refleksima...

Potreba za pripadanjem Nezadovoljena potreba za pripadanjem moe

da izazove osjeanje odbaenosti, usamljenosti,
-da li opsoba ima zadovoljenu potrebu kroz tugu, bjes, negativan stav prema ivotu...
kvalitetne kontakte i odnose sa porodicom
koja brine o njoj, prijateljima...

Potreba za smislom Nezadovoljenje ove potrebe moe da

prouzrokuje potitenost, sumnjiavost,
-da li je osoba prihvatila promjenu naputanja negiranje svega, povien kriticizam...
svoje profesije, promjenu uloge u porodici,
tjelesne promjene...

1.4. Stari ljudi i porodica

5
Porodicu najvei broj naunika smatra za osnovnu i veoma znaajnu eliju drutva. Ona je
socijalna zajednica vjenanih i nevjenanih osoba oba pola i razliitih ivotnih dobi. U naem
drutvu, u jednom domainstvu esto ive tri generacije. Porodica ima nekoliko funkcija za sve
svoje lanove:

a) Bioloka funkcija, koja se sastoji od obezbjeivanja hrane, produenja vrste;

b) Vaspitna, kroz koju se djeca formiraju u linosti, stiu socijalne vjetine, navike, itd;

c) Zatitna funkcija, koja ima za cilj da obezbjedi socijalnu sigurnost svojim lanovima;

d) Socijalna funkcija koja se oituje kroz razvijanje socijalnih uloga i odgovornosti;

Kod starih osoba, u svim navedenim funkcijama dolazi do, manje-vie, radikalnih promjena.
Stara osoba vie nije ona koja ima kljunu ulogu u obezbjeivanju ispunjenja osnovnih
egzistencijalnih potreba lanova porodice, sve manje se pitaju kod donoenja bitnih odluka,
njihov uticaj i autoritet iz dana u dan slabi. S druge strane, stare osobe se neminovno suoavaju
sa gubitkom sebi dragih osoba, kroz smrt suprunika, prijatelja, kolega, ali, djelomino, i djece
kroz njihovo osamostaljivanje i formiranje sopstvene porodice.

Ako je mogue, najbolje je da djeca od svojih roditelja ive odvojeno, ali u blizini kako bi mogli
redovno da ih posjeuju, da dovode unuke, da jedni drugima pomau kako i koliko mogu. Znaaj
porodice je za staru osobu toliko veliki da, koliko god razumio svoju djecu i potrebu za
osamostaljivanjem, negdje se, intimno, osjea odbaenim, a dobro jutro i laku no
dojueranjih ukuana nita u potpunosti ne moe da zamjeni.

Uloga osoba koje uestvuju u pruanju podrke starima je da pokuaju da na razliite naine
popune prazninu koja je nastala u njihovim ivotima (ali da ne zauzimaju mjesto dojueranjih
ukuana) i da pomognu starima da gaje koliko je mogue intenzivnije kontakte sa svojim
najdraim.

2. Zdravstveni problemi starih osoba

Bolesti i stanja koja se koja se naroito esto viaju kod starijih osoba su: ateroskleroza, povien
krvni pritisak, koronarna bolest, srana slabost, eerna bolest, osteoporoza, reumatska oboljenja,
demencija, oboljenja prostate, katarakta i glaukom.2

2.1. Ateroskleroza

2
http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf 04.01.2014

6
Ateroskleroza je proces nakupljanja holesterola i drugih masnih materija u zidu arterija (krvnih
sudova koji odvode krv od srca u sve dijelove organizma), to vremenom dovodi do formiranja
aterosklerotinog plaka (naslage) unutar krvnih sudova. Zbog toga se arterije suavaju, njihov
zid postaje neelastian i tvrd, a protok krvi postaje otean. Rije ateroskleroza potie od grkih
rijei athero supstanca kao griz i sclero otvrdnue.

Faktori rizika koji dovode do ateroskleroze dijele se na promjenljive (one na koje ovjek moe
uticati) kao to su povean nivo masnoe i eera u krvi, visok krvni pritisak, gojaznost, puenje,
slaba fizika aktivnost, svakodnevni stres, i nepromjenljive (na koje ovjek ne moe uticati) kao
to su ivotna dob, pol i porodina sklonost.

Simptomi i znaci ateroskleroze javljaju se kad se promjer krvnog suda suzi za 75%, odnosno za
tri etvrtine, ili ranije ukoliko doe do krvarenja u aterosklerotinom plaku i njegovog odvajanja
od krvnog suda posljedica je naglo zaepljenje nekog krvnog suda u organizmu i infarkt nekog
od organa (srce, mozak...). Kod postepenog suenja promjera krvnog suda mogu se javiti
simptomi i znaci angine pektoris (bolovi u sredogruu), bol u listovima nogu ili simptomi
nedostatka krvi u mozgu.

Prevencija ateroskleroze svodi se na kontrolisanje faktora rizika za njen nastanak, uzevi u obzir
sadejstvo svih prisutnih faktora rizika prisutnih kod tog pacijenta i procjenjujui globalni rizik za
nastanak ateroskleroze.

2.2. Povien krvni pritisak

Arterijska hipertenzija (povien krvni pritisak) predstavlja stanje nepoznatog porjekla, a odlikuje
se trajno povienim sistolnim (gornjim) i/ili dijastolnim (donjim) krvnim pritiskom sa
vrijednostima iznad 140/90 mmHg, udruenim sa optim suenjem malih krvnih sudova
(arteriola) na periferiji organizma. Predstavlja jedan od najvanijih uzroka oboljenja srca i krvnih
sudova na koji se moe djelovati preventivno. Prolazno poveanje krvnog pritiska
prouzrokovano uzbuenjem, strahom ili naporom ne predstavlja hipertenzivnu bolest.

Faktori rizika za nastanak arterijske hipertenzije su puenje, stres, fizika aktivnost, gojaznost,
nezdrava ishrana, socijalno stanje i genetska predispozicija. Povien krvni pritisak nazivamo
primarnim ili idiopatskim ako mu ne moemo odrediti uzrok, i on se javlja u 90% ukupnog broja
obolelih od hipertenzije. Sekundarna hipertenzija nastaje kao posljedica drugih oboljenja kao to
su oboljenja bubrega, endokrinih lijezda, srca, kao posledica tumora ili traume mozga, zbog
primjene hormona,...

Arterijska hipertenzija godinama ne daje nikakve simptome, a kada se oni jave najee su to
glavobolja, vrtoglavica, zujanje u uima, brzo zamaranje, gubitak radne energije, lupanje
srca,...

7
Sekundarne arterijske hipertenzije se lijee u zavisnosti od uzroka njihovog nastanka. Primarne
se lijee antihipertenzivnim lijekovima koji normalizuju krvni pritisak, ime se spreava ili bar
odlae razvoj komplikacija. Lijeenje je doivotno i na to treba bolesnika posebno upozoriti.

2.3. Koronarne bolesti

Koronarna bolest je sindrom (skup simptoma) uzrokovan suenjem krvnih sudova srca. Loe
snabdjevanje krvlju dovodi do nesrazmjere izmeu potreba sranog miia i mogunosti
snabdjevanja, to u poetku dovodi do prolaznog, a kasnije i do trajnog oteenja. Ono se
najee ispoljava u obliku angine pektoris ili infarkta miokarda.

Faktori rizika za koronarnu bolest su starost, genetska predispozicija, ateroskleroza, puenje,

gojaznost, slaba fizika aktivnost, stres,... Glavni simptomi su jaka bol koja se javlja iza grudne
kosti, stezanje i/ili peenje u grudima, bol u ramenima i/ili plekama, bol koji se iri u vilicu,
hladno preznojavanje, muka, povraanje, itd.

2.4. Srana slabost (insuficijencija)

Srana slabost je nesposobnost srca da, uz dovoljan priliv venske krvi, odri odgovarajui
krvotok u organizmu. Posljedica toga je smanjenje protoka krvi kroz organe i zastoj krvi u
krvotoku. Srana slabost nastaje kao posljedica oboljenja srca, povienog krvnog pritiska,
oboljenja koronarnih arterija, oboljenja sranih zalizaka,, teke anemije, oboljenja plua,
infarkta, itd. Simptomi srane slabosti su oteano disanje, nedostatak vazduha, kaalj sa
iskaljavanjem, brzo zamaranje, malaksalost, nono mokrenje, otoci nogu, periferna cijanoza
(modra boja koe i sluznica).

Lijeenje srane slabosti se sprovodi eleminisanjem uzroka koji su doveli do oboljenja,

mirovanjem u poluleeem ili sjedeem poloaju, dijetom i lijekovima.

2.5. eerna bolest (diabetes mellitus)

eerna bolest je stanje hronino poveane vrijednosti eera u krvi. Nastaje usljed potpunog ili
djelominog nedostatka insulina, hormona kojeg lui pankreas, to dovodi do poremeaja u
metabolizmu masti, eera i bjelanevina.

Poslije pedesetih godina ivota, nivo eera u krvi se postepeno poveava. Ovo poveanje je
izrazitije tokom prvog ili drugog asa nakon jela i nema znaajnije razlike izmeu ena i
mukaraca. Ako se nivo eera u krvi starijih osoba znaajnije povea, onda to moe biti i pravi
diabetes. Nekoliko znaajnijih studija pokazalo je da i kod starijih osoba koje imaju blago

8
poveanje vrijednosti eera u krvi, koje se nemoe smatrati dijabetesom, imaju poveanu
uestalost oboljenja srca i krvnih sudova. Zato se i blago poveanje nivoa eera u krvi starijih
osoba, moraju shvatiti ozbiljno.

Dijabetes se mora shvatiti ozbiljno u svakoj ivotnoj dobi. Postoje brojni razlozi koji kod starijih
osoba dovode do smanjene tolerancije na glukozu. Najvaniji su sledei:

- Insulin ne moe biti tako efikasan zbog tzv.insulinske rezistencije, koja se mnogo ee
javlja kod osoba koje imaju viak kilograma.

- Starenjem se mijenja tjelesni sastav, smanjuje miina masa a poveava masno tkivo.

- Fizika aktivnost koja je posebno vana za poboljanje tolerancije glukoze, smanjuje se

sa starenjem.

- Nain ishrane takoe moe da ima vanu ulogu, jer starije osobe ee uzmu vie hrane
nego to im je potrebno.

eerna bolest pospjeuje proces starenja. Vezivno tkivo koje odrava kou glatkom i daje joj
mladoliki izgled, ubrzano slabi kod osoba sa dijabetesom. Krvni sudovi, takoe, postaju ui i
propustljiviji. To moe da dovede do slabijeg snabdjevanja krvlju: srca, mozga, nogu i posebno
stopala.

Mada kod starijih osoba moe da se radi i o eernoj bolesti tipa 1, ee je prisutna eerna
bolest tipa 2. Zato u lijeenju moe da bude primjenjena samo odgovarajua ishrana, ali i oralni
antidijabetici, a u nekim sluajevima i insulin. Kod osoba sa tipom 1 eerne bolesti, terapija se
sastoji u primjeni odgovarajue ishrane i insulina.

Zadaci u lijeenju starijih osoba sa dijabetesom isti su kao i u onih oboljelih u bilo kojem
ivotnom dobu, naravno sa izvjesnim modifikacijama prilagoenim starosti. Zadatak terapije
jeste da se nivo glikemije i HbA1c odrava u granicama koje su priblino normalnim, naravno,
koliko god je to mogue postii. U lijeenju starijih osoba prvo je neophodno procjeniti
sposobnost i interes stare osobe. Na primjer, osoba starosti 80 godina sa slabim vidom i slabijim
pamenjem, kojoj je u terapiji potrebno davati insulin, mogla bi da ima probleme da sama sebi
daje insulin i priprema dozu insulina u brizgalici. U takvim situacijama, ako je nemogue
obezbjediti davanje insulina u porodici, zdravstvenoj ustanovi ili od strane medicinskog osoblja,
treba modifikovati terapijski pristup.

Na slici je prikazana kontrola nivoa eera u krvi.

9
 2.6. Osteoporoza

Osteoporoza je gubitak kotanog tkiva, a time i ukupne kotane mase. Ovaj gubitak poveava
rizik od preloma, ak i nakon malih povreda. Godinje se izgubi od 0,5% do 1,5% kotane mase
kod oba pola3, ali je osteoporoza znatno ea kod ena, pogotovo u menopauzi. Najvjerovatnije
nastaje kao posljedica smanjene apsorpcije kalcijuma u crijevima starijih osoba, to ima za
posljedicu gubitak ravnotee izmeu stvaranja i apsorpcije kosti.

Osteoporoza moe biti nepoznatog uzroka (primarna, senilna, postmenopauzna i

juvenilna),uzrokovana poremeajem lijezda sa unutarnjim luenjem, kod malignih bolesti,
usljed imobilizacije, uzrokovana nekim lijekovima (heparin), usled hronine bolesti jetre i kod
genetske abnormalnosti.

Simptomi osteoporoze su bol, najee lociran u slabinskoj regiji, koji se javlja spontano ili
nakon vrlo malih povreda i udara, zatim deformiteti kimenog stuba, prelomi i invaliditet.

Osteoporoza se lijei pravilnom ishranom, odravanjem fizike aktivnosti odnosno miinog

rada i estrogenom uz kalcijum i vitamin D.

2.7. Reumatske bolesti

Reumatske bolesti nastaju kao posljedica zapaljenja, metabolikih poremeaja u kostima i

zglobovima, zbog degenerativnih procesa i sistemskih bolesti vezivnog tkiva. Za staro doba
najee se veu degenerativne bolesti vezivnog tkiva artroze i osteoartroze. Osteoartroza je
degenerativno oboljenje zglobova i napada najoptereenije zglobove tjela, najee koljeno, kuk
i zglobove kimenog stuba. Faktori koji dovode do nastanka osteoartroze su genetski faktori u
sadejstvu sa djelovanjem spoljnih faktora, kao to je gojaznost. Simptomi osteoartroze su osjeaj
3
http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf 04.01.2014.

10
kratkotrajne ukoenosti, otok i/ili deformacija zglobova, kripanje pri pokretima, ogranienje
pokreta.

U lijeenju se primjenjuje mirovanje ili ogranienje pokreta, smanjenje tjelesne teine (kod
gojaznih), primjena analgetika, fizikalna terapija, upotreba ortopedskih pomagala i hirurko
lijeenje prema savjetu ortopeda

3. Gerijatrijski sindromi

Starenje karakterie pojava veeg broja hroninih oboljenja, kao i atipina klinika slika sa
kojom se ova oboljenja ispoljavaju (nijemi infarkti miokarda, lakunarni asimpromatski infarkti
mozga, subklinika hipotireoza, pojava metastaza malignih oboljenja bez lokalizacije primarnog
procesa). U starosti se takoe javljaju tzv gerijatrijski sindromi, a to su:

- Demencija;

- Padovi;

- Inkontinencija;

- Gubitak teine;

- Osjeanje slabosti, tea pokretljivost;

- Srana insuficijencija, depresija i dr.

Da bi se na adekvatan nain procjenila potreba starih ljudi za odgovarajuim vidom zdravstvene

zatite i njege primjenjuje se multidimenzionalna funkcionalna procjena koja se bazira na:

- Uskoj povezanosti principa medicinske dijagnoze,

- Funkcionalne sposobnosti i

- Psihosocijalnih faktora.

Glavni ciljevi ovog tipa procjene obuhvataju: postavljanje dijagnoze, izbor terapije, sprovoenje
rehabilitacije i adekvatno korienje razliitih zdravstvenih usluga. U funkcionalnoj procjeni
starih neophodno je saznanje o mogunostima obavljanja aktivnosti koje se odnose na:
svakodnevni ivot, mentalno i fiziko zdravljo, socijalni i ekonomski izvori, uslovi okoline,
optereenjem i tekoama osobe koje pruaju njegu. Aktivnosti svakodnevnog ivota grupisane
su u tri grupe:

- Pokretljivost,

- Instrumentalne aktivnost (kupovina, kuvanje, rukovanje novcem, uzimanje lijekova,

upravljanje motornim vozilima,...) i

11
 - Fizike aktivnosti (kupanje, oblaenje...)

Sa starenjem pacijenata opada funkcionalna sposobnost, pokretljivost se smanjuje, kao i

mogunosti koritenja gradskog prevoza ili upravljanja motornim vozilima, pa time raste potreba
za tuom pomoi i za kunim lijeenjem.

3.1. Faktori rizika i prevencija padova kod starih osoba

Uzroci padova su najee vezani za navike i ponaanje starih osoba. Veina starih osoba nema
uvida u u svoje smanjene mogunosti i svoje opte stanje ili uzimaju lijekove nasumice i bez
uobiajenog rasporeda. Ni mnogi stambeni prostori nisu prilagoeni potrebama starih osoba.
esto se deava da su mnoge starije osobe veoma aktivne kao to su bile u mlaem dobu i padnu
u depresiju kada uvide da vie nisu u stanju da obavljaju sve aktivnosti.

Faktori koji poveavaju rizik od pada ili povrede koje su u vezi sa padom su: starost, pol,
hronine ili akutne bolesti (parkinsonova bolest), artritis, srane bolesti, inkontinencija ili akutne
infekcije. Takoe to moe biti i slab vid i sluh, koji umanjuju osjeaj percepcije i sposobnost
kretanja u prostoru, kao i problemi sa kretanjem, ukljuujui i sporije reflekse, slabost miia,
slaba ravnotea, poodmakla osteoporoza i dr. Promjene koncentracije koje uslovljene
kognitivnom slabou, depresijom, delirijumom, nuspojavama lijekova, alkoholom,
dehidratacijom, upotreba vie lijekova istovremeno, takoe mogu poveati rizik od pada. Kada
su u pitanju somatska, internistika oboljenja, treba naglasiti da je veoma dugaak spisak
oboljenja i poremeaja koji imaju relativno veliki rizik od mogueg pada. To su u prvom redu
kardiovaskularni poremeaji, bolesti skeletno-zglobnog sistema, poremeaji vida. Znaajni su
faktori okoline i to prostor u kome starija osoba ivi ili se kree u njoj. U stanovima postoji vei
broj mogunosti koji mogu dovesti do pada kod stare osobe (kupatilo, klizavi podovi, pragovi na
vratima, slabo osvjetljeno stepenite, i sl). U spoljnoj sredini problem mogu da predstavljaju
visoki stepenici, pukotine na trotoarima, snijeg, poledica, led i sl. Socio-ekonomski faktori se
odnose na samaki ivot, nedostatak socijalnih veza, slaba ishrana, nepristupanost zdravstvenih
usluga i odgovarajue njege.

Kod ovih faktora rizika mogua je odgovarajua prevencija padova. Ona se svodi na
ublaavanje posljedica osteoporoze, podsticanje na veu fiziku aktivnost i upranjavanje
redovnih fizikih vjebi, bolje informisanje pacijenata o moguim neeljenim dejstvima lijekova
koje oni koriste u svojoj terapiji, ograniavanje unosa alkohola, zatim redovno kontrolisanje vida
i sluha. Praksa u savremenim zemljama je da medicinska sestra-tehniar vri i posebnu procjenu
rizika od pada za osobe starije od 65 godina. Za ovo je predviena standardna procedura koja
obuhvata:

- Ispitivanje hoda i ravnotee,

- Procjena kvaliteta vida,

- Ispitivanje funkcije i snage nogu,

12
 - Procjena kardiovaskularnog statusa sa tenzijom i pulsom,

- Revizija upotrebe pomagala kao to su tapovi za hod ili take, naoare, sluni aparati i
dr.

Druga bitna aktivnost u procesu zdravstvene njege i prevencije rizika od padova je da se obue
osobe koje sa kojom stara osoba ivi.

3.2. Demencija

Demencija je progresivno i nepovratno propadanje intelektualnih sposobnosti i viih mentalnih

funkcija usled odreenih organskih uzroka. To dovodi do poremeaja linosti i odnosa sa
fizikom i socijalnom. Demenciju obino ljudi zovu senilnost, to je postupno pogoranje
intelektualnih sposobnosti sve do oteenja socijalnog i radnog funkcioniranja. Najistaknutiji
simptom su tekoe u pamenju, posebno nedavnih dogaaja. Drugi simptomi su loa procjena,
osoba ima tekoa u razumjevanju linih situacija, planiranju ili odluivanju, osobe gube vlastite
standarde i kontrolu, sposobnost apstraktnog miljenja opada, uobiajene su emocionalne
smetnje. Tok demencije moe biti progresivan, statian ili se moe povremeno povui, ovisno o
uzrocima. S vremenom mnogi oboljeli postaju apatini i povueni, a u terminalnoj fazi osoba
gubi integritet i ivost linosti, te ne primjeuje okolinu. Najei uzroci demencije su
cerebrovaskularne bolesti koje ometaju dotok krvi u mozak.

3.3. Inkontinencija

Inkontinencija mokrae ili urinarna inkontinencija je nemogunost kontrolisanja mokrenja,

tj.zadravanja mokrae, koja se manifestuje u rasponu od povremenog bjeanja mokrae do
potpune nemogunosti zadravanja mokrae.4 ea je pojava kod starijih osoba, posebno ena.
Nona inkontinencija je povezana sa nedozrelim djelom ivanog sistema koji slui kao kontrola
mokrenja. Uveana prostata je najei uzrok inkontinencije kod ljudi nakon 40 godina starosti.
Inkontinencija moe biti uzrokovana stresom, kao i drugim psiholokim uzrocima kao i
mentalnom konfuzijom, nedovoljnim kretanjem, konzumiranjem alkohola, kafe, cigareta, te
posljedica uzimanja nekih lijekova kao to su antidepresivi, diuretici, i sl.

3.4. Srana insuficijencija

4
http://sr.wikipedia.org/sr/Urinarna_inkontinencija 04.01.2014.

13
Srana isuficijencija ili zatajenje srca je bolest srca koja se javlja kada srce vie ne moe da
pumpa dovoljnu koliinu krvi za snabdjevanje cijelog organizma. Do zatajenja srca dovode
gotovo sve bolesti srca, a najei uzroci su visoki krvni pritisak i koronarne bolesti srca. Meu
ostalim uzrocima su bolesti sranih komora, alkoholizam i virusne upale sranog miia. Kada
uzrok zatajenja nije jasan ili je svojstven pojedinom bolesniku, obino se govori o idiopatskoj
kardiomiopatiji, bilo dilatacijskoj (proireno srce), hipertrofinoj (poveana debljina srca) ili
restriktivnoj (neelastinost srca).

Lijeenje zatajenja srca sprovodi se uklanjanjem ili ublaavanjem njegovih uzroka, odnosno
primjenom lijekova koji spreavaju ili smanjuju njegove simptome. Zatajenje srca je hronini
sindrom iji se simptomi pogoravaju sa vremenom, te koji zahtjeva hospitalizaciju. Uprkos
lijeenju, smrtnost bolesnika sa zatajenjem srca je relativno visoka.

Zakljuak:

14
Sve to ivi podlijee starenju: biljke, ivotinje pa i ovjek. Starost je posljednja dob ivota.
Glavne karakteristike tree ivotne dobi su: zaboravljivost, koja moe rezultirati senilnom
demencijom, gubitak zanimanja za svakodnevno zbivanje u okolini, smanjenje radijusa kretanja,
hronine bolesti pojedinih sistema, itd. Sve to doprinosi manjem ili veem invaliditetu te
pojedinac postaje problem sebi i sredini u kojoj ivi.

Kako sprijeiti ili ublaiti teku, a esto i runu sliku starosti? U emu se sastoji tzv.prevencija u
gerijatriji? Na ta pitanja postoje odgovori, ali tekoe nastaju onda kada znanja i te savjete koje
nudi prevencija treba primjeniti, ostvariti u svakodnevnom ivotu.

Naime postoje velike razlike u uslovima starenja, jer nije isto doivjeti starost na selu ili u
velikom gradu, u porodici ili sam, bitna uloga je i materijalno stanje.

Tri osnovne predrasude vezane za starost koje se sreu kod ljudi su:

- Nesposobnost u starosti je univerzalna

- Nesposobnost u starosti je trajna

- Nesposobnost koja nastaje u starosti je iskljuivo uslovljena biolokim procesima.

Pored generalnih stavova veina takoe pretpostavlja i da su: svi stari ljudi bolesni, sami,
neproduktivni, depresivni, nemoni, senilni, i sl. injenica da se ovakvi stavovi ue i stiu tokom
ivota, treba da nas ohrabri u razvijanju strategije koja e sprijeiti dalje irenje predrasuda
prema starima s jedne i promovisati prednosti starijeg ivotnog doba, s druge strane.

Literatura:

1. http://www.infocentarzastarije.org.rs/starenje.htm

15
2. http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf

3. http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf

4. http://sr.wikipedia.org/sr/Urinarna_inkontinencija

16