“s adku?”, Sofiste Jakby realizujgc postulaty Ksenofencsa”®, ktéry praed z gére stu laty ubolonat, 20 obywatele miaat greckich po- oe ———r—r—S i= == tertelnes mode prayniesé odnodymanie oi9 do ngdrose:, /Keenofa fee uzywa rzeczownika ‘sophie) a Protagores ‘dianoia. Sens i dea obydwu rzeczonnikéw take eane/. Protegorae zaienta dotych- exasowe proporcje w mychowaniu 1 proteruje keztaiconie rozuau [ /a v0 potepsa eportu jek Keonofenee/, ktéremu cade wychowanse poninno byé podporzedkowane, takze fizyezne. Z przeprowadzonych Preez sofietén refore nie wozyecy byl jednek zedowolont« Z Z0r~ sanien = grecka tradyeje ~ dodajmy: tradyese aryatotratycane = ie moge sig pogodzié Aryetofance’? 4 Keenofont™, Krytycy nie Tosunseje charakteru i celu reform. Protegorasow: zaé chodz © rozagdne wazechetronne mychonenie. Idee sofisty przyiel Platon, woromedzajec mprandaie gianactyke Jako integreloy elenent keztat- nie obywateli, Lecz prayznel je) role sluzebne » etosunku do twychowante intelektusinego, podobrie jek to ezynt Protegorae. ‘Wrudno wig exasen opraeé wrazenti, 20 nisktére pomysly zeccere~ ad edna Platon od eofiety 2 Abdery 1 etely eig one érédion folu rozwigzad w “Politei". 1 tak ay61 Protegerssa, dowzukuje- sig etlnego awigzku ponigdzy spramnodcig fizyezne 1 rozwo~ fom Ancolektualnye, m rezultecte takse worelnym, mocne tkwite w tratyost egkét eckretyeamyehs Antyetenen /Oioge teeresvine w/| 1 uwazaje, 2e kto chce aig staé agathos /tj. zdobyé i J zaprawied ciao w éwiczentach fizycznyeh, a dueze @howani. Arystyp /Oiog. Laert.II, 91/ zaé powiada: cwiczenia fi-~ yomne pomageje w nabyciu arete. Snoje rozvazenie ne tenet wychowania Protager he une, Tak robig ct, kt6rzy moge nejni¢ce) /nélista dynonenoi/. A pagutgon]. Atay halbogatel, fol plovsiecatei/s Zeh’oynonie faj- tonednisy saczynes do’ azkody, nejodenies te opueseee= iar ey wyidg te ORCL, weedy znomi’ panerwo smusza*ich de Mind pram’ so tyota zpodnego =’ pranon, wedle ustelonego wsore, au Sig potobe, na ehyit erefit, © Ghiopesm, keoray jeszcze aowuje nepraéd ryeikion livery, og teblscr~ sone must pase unezedge ne jo haktesias kedre: da ar Trwetosé patetwa Protagorasa opicta eig wigc przede wozystkin na ludziach zamoznych. To dle ich dzieci byt giéwnie ponyélany éw program edukacji, co zreszte nie powin no nee dziwié. Ozietelnosé Protegoraee miele mu przynieéé pe dochéd. Nekredlony program przygotonante obywateli do arete n: epetniat wezystkich zalozon pattetwa demokratycznego, bowser Agcznie jogo bogata czesé mogde korzysteé z dobrodziojatw nauk: By2 to wpramdzie pewien poatep w stosunku do zezozen arystokree! tycznych, ale biedni obynetele nadal pozostaweli poza zaciegt adobywanie kwalifikacsi polityeznych. Skoro takie jest stanowi ko Protagorasa, nasuwa ei¢ pytanie, w Jaki sposdb zamierza wy! bind w spoteczetetwie poczucie eprawiedlinosct 1 polityczne a te. Zapewne wigkezosé obywatels bedzic pozostawione wi sont. Uczyé 01¢@ bedg sprawiedlinosei sanorzutnio, podobnie jak ucze si¢ ojozyatego Jezyka, powiads Protagores /327e-3280/. Pi blew bogectwa zupeinie ineczej zostal potraktonany przez Pla na. Mienowicie odaawie on obywetelom, ktérzy maje zajeé kter% nieze stanowiska w patetwie, posiedania bogectwa, uwazesec JO rzecz ezkodling. Bogactwo, zdanien autora “Politei", stoi ne precszkodzie eprewiediiwenu zarzqdzeniv patetwen /Plet. Pol. 4i6d-417b/. Te rétnica stenowiek duéch myélicieli przomewtads za tym, 2¢ tekst, ktéry Jest przedaioten analizy, nic zawien nyéli Pletona, tylko filozof rzeczywiscie referuje pogledy « ety. Przedetamione treéé 4 cole wyeitku pedagogicznego sofist 2 Abdery wykazuje w pierwezyn rzedzie walory aoraine. Posréd « nich idea wepéizycie z ludémi, harmonsjnego keztaltowania ol rokteru 4 opanowania cziowieka, wybija ei¢ ne czolo zagedni wychowewczych. Jeet wige sprang oczymicte, ze peideia odg aang “role w pronadzeniu ludzi do polityeznej arate 1 do opi wiedLinoéci. Tak wladnie wyobrazal sobie Protagorse realiz Jednego z ezynnikén, chyba najwazniesezego ~ ‘peidet’, ktéry wia, Ze czlowiek etaje aig ietote cywilizonang. Wychowanie w ujecsu Protagorasa jest procesen diugia 4 magajecym wielkiego wysizku, ale warte jest trudu, bo chodmd przecied o mykeztadcenie w cztowieku odpowiednies kultury wej. Problem wychowania w ujeciu Protagorese podejmuje Pla rénnied w “Teajtecie™, w tem. “Apologit Protagorasa", tJ+ whe wygosxone} przez Sokratesa w ebronte softety. Platen, some twa1 © F TzpOyO opoupeu © TTpe tpoor *3fee, m uoxeta etges40 FortTa feespte eruspez wee ues re0f yoo + eruqopog “sToxeMhqo woz960 peu ‘PaEeTMOgD */p-929T/ eTses0UDY eTYOeAM ge40TGod 103 Bz T MpYUEMOYDAM YoTOMe aTzpeMoud Yea Tye4320d Aug: ©P zetumo dye ezeoupo eTuepez owes 03 oF tempemise age ‘gegen jeyeT Booued oz Auese eTueTux yBnup ues eqoz13 nrueMoyoAM 'y8n1p eu uere vopof seyuoTuZ ae asof, Apzey *AMOspz ‘oBerdnz6 ez oBes0yo yoksoyo TzpeT yoer: omy ®fezensod Azs0anyo fous] ofan bye es9op 5 eigop reef co 03 rzpoyotzad rez nxpeddu wkprey onze ye ‘epdq ofeTu eruqopod ‘urtgos F zer> erp Tuqezs30d Be To yer + ¥ ezsexeT TT04 op dre efnungsdzsd wospde efoyuns zeso eTUEpEZ Ju 5 2zot,os202Fe0," m soane efymzo1 */eoydoe oy eoupdu 7 & ezesdn 2X6 ‘woyuotunzo. Azo */efetuaer oz/ our sorupezsd 2 3423U04 M TZPOYOM YoTMOTZD OF PBngeod ‘peuAzn ~ reuoe.ys, woTyFUMOeZD = BAU setwhu 080.924 yoqo ‘Axetj08 Tos eTUETMeRepezid MA20N UO, / SefoMs /nuese/ obsuospz op eugopod ‘eTusverue nfezpoy obeuUT } ges xtzoez oF ‘zrmesde /2ezspdu/ “Azenp fesoyo voueze oz oupetz erueuerue yore go2y srexef ox ‘zpbe z00T, mereu 0403 Ausuoako fozsaog “purerBhy, + 4902 dzonp penosqeaz0y ee opvEnoyoin esupeen “oyOpHeA BATTER m ‘equmuoyoh zp0q Fereyso0 360F ‘BoioTWPaR ox *zemouodosdex yooqsefuey wosez oyUZONgS “eox0Te -pozid + Seaotupod 94q ezou osu ‘esgop + oxz 9hq exon oTu eTUp ezoouugs o8tu © ‘upBeyqez yoAuzotBobeped wesorepezad 3 02 ‘naeyeauoy z exsula ef zosoezsd ety “Apbe eryzpat 7eTUCTEr ‘ezenp yeupef ae0f eeaotepod oSesu eto “HoTMITH zeTU ups aeyea vos oranzos ‘suxe200 39 409 ¢ ‘seuyeaeseaun + etosa 03 Byqou wTu oz AunayeTuoy expeuosdu seung */zee%24, op exKepAzsd Apoam o2 70 g_X20qs06uey efnetkeid 45934 pourrdate euned Fzpnq ues sexe. Funzos yea o8Tm Az ae0f weaotupod oz 200F/ yueesdoxts 7 e7upo6z og faousx naraep ooeforu 4° Gousx * sysang yaaktan shugese, efep ssopomrtdaom 6: eTueTunzo1z ‘omrzpmes 08 qgeode fous eu s. eT ténup © ofotm Apert, reeaes}05 Azoeunza =fAesemoszuoy ozpseq 483 9tzp o! -ezo0umps ofnzeyozid uore 44/ enaexeg + /otst *3fee1/ uoseTa */e-ze2st/ 91203 x90 Sq amng Lit agam ‘13035 nat nm ‘1033 aoundeng, ‘,aodzgt — AmaprtudX ans now gph god tAxetyoo oTuszpsotma se0f ‘voseTa ofns fF ‘epopfkm woayund fos934 ETP joBer014 by1003 buat otousrerde o74e3 spezsd ‘Azporm wotqoud nboperp M obftRole nedrea tek okredle Langerbeck®”: "Das Weeen des sophos fet durch seine FBhigkeit des metabellein bestinat™. Dodeje on, Je medrosé nakazuje robié tylko to, co jest dobre: # co przedten Wyo 220, ukazuje eig Jako dobro 1 w ten spoadb dochodzi do wnio- thu, £0 0 etycznya relatywiznie mony byé nie mote. To stenowisko W aesadzio eluszne wynaga jednek gruntonniejezego uzseadnienia: Yo pranda, 0 celon dzialanie sofisty 1 medrea jeat dobro 1 tyl- te dobro. Brak jeot Jednak u Protagorass kryterium, pr2y pomocy Wtorego mozne by rozatrzygneé, co jest dobre, a co jet zie. Te- fe spoke Langerbeck nie rozwigzuje, ani nawet nie zwreca ne IMhego uwagi. Z cytonanego teketu natoniast wynike, to medrzec ‘ne dobro, gdy rozréznia poaiedzy tya, co wydaje aig, 26 Jest Wabre 4 tym co Jost dobre /166d/. Whaénie medrzeo zmionia zto [Na dobro, ktére aig dobren wydaje 4 Jest dobron. Medrzec zaten ‘Ake ma jedynie chwilowogo wyobrazenia dobra, ale zna réwniez do entologicznie pojete, bo czasownik posiikowy clva, etu- A do okreblenia tego, co ietnieje obiektywnic. W zestewieniy Glowaas ‘dokein’ 1 ‘phainesthas’ wydaje eig, #0 czaeownik po- kowy etuty do podkredlenie obiektywnego charakteru dobra.Pro- jerae czyni medrca odpomiedzielnym ze zmiang pogledéw i wyob- Joh ludzi w spoleczefistwic tek, aby to, co z2e, zaetepowalt 60 dobré sky potyteczne /chreste/ zaniast szkodlinych /ponere/ patistwo Od medrcéw i dobrych méncéw zelezy réwnies, czy We uweza2o ze sprawiodline /dikaie/. Skoro jednak, jak wyni- 4 Teajt. 1670-4, Protagor nie dostrzega 2adnej réanicy mig~ yy role w parietiec sofiety 1 medrca, pomyzeze rozwazania na te epdaobu dzietenia medrce i tredci jogo navki mozony odniedé het do sofiety. Podobnie jek nedrzec, tekze i sotiste bedzic yhadynad ne zdy etan duszy tak, aby state sig one dobra. Oby- posiadaje ponadto nic tylko wyobrazenie dobra, ale znada 18 obiektynne. Protagoras opowiada sig wige zowsze za tym, co 0 A epreniedlino. A dbatosé o te wartosc: powierza medrcon (set teton. fn Mheatety w “Teajtecie” bardzo trudno okreslié tresé uzywa- yeh posed, chociaz Platon eprawiediinode: podwigc: wigces uma yRaualistyczng postane Protagorasa Sokrat img do anelizy wartosct moralno-sstetycanych & 5a Nieprandaz 1 w eprawach pattetwa, jozeli chodzi o to, co pigkne § ezpetnes spraniedliwe 1 nieaprawiedliwo, zbozne’s bez~ 2no, jak Jo kaddo pariotwo wedle ewego aniesania dia e: Prawen Ustoli, to tokini jur te rzeczy eg naprawds Ustroju /Teajt. 1720/« Kofozge zaé ewojo przendwienie Sokrates dodaje W tym zakresie, 0 ktéryn mbwig, w deiedzinic opreniedliwose ci 4 nietprawiedlinoses, aovenosei's besbosneécts uporeie: twlera zp nioktoray fetholousin’, 0 Zadna z tych rzeczy © netury enor Je] nic posisda jakiejs setoty, tylko toy co eig fowesechnte’ mya dajer to etaje sie prenazive weedy,nuesy’ axe muajort con dupe ang ‘ese vydases Shy Urérny denseg mtecupeins podiolage Mtenowisko Protagorase, ake mnie} wigee] myanaie Filosofig ot Frease. 372b/. ee Bezels pordwnamy poczatek czesci I cytonanego teketu z Prot, 325d3-5, uderza nes, ze Platon uzywa tych samych wyrezet, znie. niejec jedynie ich kolejnosé. Poniewaz w obydwu dielogach te si We przypisuje Protagorasomi, mydaje sig bardzo prandopedobne, & powinno ei¢ Jo winczyé do fragmentéw sofisty. Réwnied konfrontat ce przedstewionych tu myé]i z naszymi dotychczasowyms rozmaten| niet opartyni na Protagorasie, moze okazaé sig utyteczna. Sokrates informuje n aienionych pojeé pattetwo posiada prano rozetrzygania o tym, 00: , 20 w zokresie wartoses 4 trees dobre 4 eprawiedlie, po czym wigcze ustelone wertodci do zbio1 pram. Tak wige relatywnosé i eubtektywnosé moggce wynikeé z zat dy cztowieke-mary 8 powaznie ograniczone. Wiadomo przecies, dowolnoéé formuzowania norm epokeczno-norelnych ze strony paiel Jest w powaznyn stopniu implikowana przez tradycje, dodwiadoxt grupy epoteczne, w “Protagorasie” - przez nadrzedng zasade pow. watrzynywania ei¢ od wyrzedzania krzywd. Tak wige, kiedy docht dzimy do korica tych rozwazah i czytemy, Ze 0g tacy, ktérzy upal cie twierdze, Ze w dziedzinie sprawiedliwoées nie ma niczego mi natury, to trzebe pamigtaé réwnies 0 zdaniu nestepnya. Powiel Z poprzednin zaiakion wzglednya ‘hoso!’, ktéry odnoei oie do lousin’, do tych, ktérzy nie uznaje pojecia spraniediiwodes = tury, nie odnosi sig do Protagorasa, lecz do tych, ktéray w Fi nie podzicleje jego zdania. Platon w tych ostatnich ekowet Nie przedetamis nam pogladéw sofisty, tylko grupy Jogo, anoder kéw, ktérych radykalizn podkreéle. Jest zaten raveng berdao ting 4 ntepanne przyriaynat wyrakente Sshaiey ob Protagorasons. Hesninann”® wade, a Jednek Pi Poreslady praybyeze x Abdery. Nie zajmuje eig blite konteket Gtwierdze Jedynie, powozujec eig ne ten fragment, te na antyteze natury 4 prama nic Wykazaliéey Jednak po- Praednio, te wbrow nisktérym uczonym, Protagorae vznanaz nature Ba Astotny ek2ednik osobowodes cztowieke obok unomy 4 konnencji. Patwiordza to jogo pogled ne arete i spraniedlinoéé Jako dyspo- ayoje, ktére unozliniaje cziowiekowi stad oi¢ doskonadym 4 spra- wiedlinyn. To pranda, 20 eofiete nie ezukal niezeiennych wartos- 1, ale Jak wykezede analiza mitu, liozy2 oie 2 pewnyni neturze Audzkiej wrodzonymi wartoéciami. Forauzowany zatem ne podstanic "Teajtote™ relatywiza Protagorasa trzebe trektonaé bardzo ostro— nie, @ zbytnie uogdinienie 4 przencezente go.na pogledy wyrazone W "Protagorseie” Jeet Juz zupednym nieporozuatenien. Guthrie®? nezywa medrca z Abdery “the moet distinguished Pévocate of the relativity of values", a 0 Jogo pogledach méwi+ Yhie philceophical challenge to traditionally accepted nore was Jan ite return based on relative end subiective theories of onto iy and opistonology*. Relatywiza Protagore typu relatymizau, ktéry nie zaprzecze Letnieniu “the objecti~ ty of the good effect, but it varies in individual o Wekte Bayonae”? nie widzi zadnej naczelnej 1 absolutnej zaeady, ejec ne unadze jedynie zdanie: czlowick-miare, konkluduje réw= 4 x tego w odntesientu do patetwa “Aussi toute décieion poli t elle relative - pros to - a le cité, qui en est respon + Bardziej usiarkowane etanowisko zajmuje Kube®*, keéry , 88 Protagoras adwi © prandach indywidualnych, wynikejecych B enebsetego etoeunku do diate. Réénica ponigdzy Protagorasen Platonea, jogo zdanien, lety w tya, to sofista nie posiada on- ypioznego kryterium prawdy, bo nie mote nim byé pojecie “physis), 1) Jek wynike 2 zasady czowicka-miary, nie ma jednego nie- nage porsedku Jako punktu odniesienia. W rezultacte docho- do wmtosku: ¥ eofisty mejec zalicza on do te- "Ven *Reletivieaue™ kann nur insofern gesprochen werden, dae fOr den einen Gute demit noch langet nicht gut auch far re tet, ir nicht, weil dis eine verechiedene subjektive jetlung, gaben, sondern neil sie in anderen Situationen, also Wiven Verhdltniesen etehen. In jeder einzelnen Situation fee nur Jo sine einzige richtige Entachesdung geben" J0 epostrmesente nie z0etaro udowodnione popraez enghise jy O16 edpowbeda nesiyn wnicakom: die Protege: 53 dobro 1 sproniedliwoéé obicktymnie, lecz z powodu réznorodnoset spostrzezen 1 wyobrazeh Jest ono trudno uchmytne. Zdecydonanie przeciwko reletywizaowi akeJologicznemy wypo- wide eig Levi2*, Opiera on emoje etanowisko na pletorekim “Pri tagorasie” /333e/, gdzie vofieta méwi: “chogby tem i ludzion nik przynosity potytku, Ja przynejanies niektére rzeczy nazywan jedq nok dobrea*. Dla uzyskenta peinego obrezu pogledéw eofiety ausiny jednak ekonfrontowaé przokazy z obydwu dialogén. Otés wydaje mi oie, 20 © dle w “Teajtocte™ zostay przedatanions aotline koneokwencje zaeady cziowicka-aiery w odniesieniu do patatma, o tyle “Prote= goraca” mozony unazeé za ilustracie 4 prayk2ad praktycznego z= stosowania wyzozonych w “Teajtecie™ teoretycznych zatozes, jak to zreeztg mynike tekie z faktu wpronadzenia sofiety 1 wedrce orez ukezenie ich roli w keztaceniu czlowleke. Waieniente w “Teajtecie” obydwu wekazuje, 20 moje ons udzial w teorii, natoe sieet wpromadzeni wyigcznie sofiety do kregu poruezanych prob néw praktycznych, wakazuje na czynne zaangazonente 1 realizo nie teoretycznych zazozen. Co w “Teajtecie” zostato okredlone Jako cel patetwa przez! dobro, pozytek, spraniedlinosé, w “Pi tagoresie” sofiste stare sie wypetnié konkretne treécig. A zat softeta, speiniejec funkese mychowawcy, powinien nauczyé ludzh Powetrzyaywania ei¢ od wyrzadzania krzymdy, harsonijnego r Ju 4 uaiaru, ntezbednych norm gwarantujecych setnienie i trwat Pefletwa. Interes pafistwa i Jednootki pozostaje ze soby nieroze walnie potgezone. Skoro wykazaliéay, 20 relatywize wynikejgoy zaendy cztowicke-niery weale nie auei byé Jedyng koneckwenos to edusznoéé ma Lengerbeck™> twierdzgc, te protagorojeke zae nie wyrosia na gruncie filozofis natury ezy roznazah teoriopoe znawezych, leez ‘war Grundthese eines politischen Traktate"s 4 chee unolnié, dodaje Langerbeck, kezdego czzowiekt Poristwo od zZa, jak lekarz od choroby. Za dobrze wakazywata ne role obydmu ezynnikéw indywiduelnege 4 stwonego. To pranda, 20 katdy czlowick ma w2eene epost rzetent leez aby nie zgubié eig w tej réznorodnoset, pafetwo wyznace | kierunek 1 cei daze Jednoetki 1 zbioronosei. Cel ten zostad eno okreélony w aici 1m logosie, w platotekin “Protegeraas¢ @ Jost nin zasada epraniediimosos, ktéra posieda wemelkte , obtektywmodat. Komentatorzy poMbjagg ten 18totny AMMEN IP Protagor:ue | rym Protagores buduje trweodé ewojego patetwa. Nalezy rez Jeoz oze przypoanieé, %e przyczyng interwencji bogéw - co sofista exczegéInie podkreéle = by2 taki etan, 20 ludzie nie mogli two- rayé zorgenizowanes spolecznoéci, bo wzajonmic sig krzywdzili, a dziato oie tak, poniewsz nie posisdali obywatelskies arete. Okreélenie dosé ogélne, jednak w peini zrozumiate, gdyz na og62 wiedomo, czego powinno sig unikaé, aby drugiemy cziowiekowi nie erkodzi postuty? sig mites w przedetewientu podste- womych zadozeh patietwa, aby aéc wpromadzic bogéw Jako érédio aro: te 4 spremiedliwose:, chogc w ten sposdd podkrediié uniwerealny, ponadiudzki 4 ponadczssowy charakter przedstawiones przez eiebie rete 1 eprawiedlinosei. Odwolez sig do mitu 2 wielu powodém. Praede wezyetkie nie doszed? do transcendentnej teorii bytu 1 ob- 2 mu byte wozelke metafizyka, ktéra mogtaby, jak u Platona,pod- kreéiic unimerselny sens arete. Filozofia eleacka spotkats oi¢ i krytyke, bo byte zbyt dognatyczna, @ zejeta wylgcznic éiaten fatury, nie nedawate ei@ do roztrzgsania spraw ludzkich. Jako ‘dxowick ogmiecony eceptycznie odnosiz sig do bogéw, jednak z0- beczyay, zo nic by? atoicte. Forma witu nie przesgdzate 0 o80- Dietyn etoeunku do bogéw, a dobrze tlustrowata powszechnodé réwnosé obywateli Protagor: Prew, ktére Protagoras zomierzat przedstowis A epraniediiwosé. Oo wypeznionia nakreélonych zedes ludzie maje @lpowiednie predyspozycje wrodzone, ktére moge ektualizowat oi¢ Wlko w proceate keztakcenia sig-Sted sofista przymigzuse tak Whelke wage do tego problemu i tyle poswigca mu miojeci Wykezaliéay w rozdz. I, @ ostatnie rozmazenie wydaje sie to Petwierdza, 20 wartosei dobra i sprawiedlinosc: nie powstase Wyagoznie w wyniku Jednostkonych przekonaf, lecz Protegoras Wekazuje, 20 penne zaZozenia tkwig w naturze jeko predyspozycje Gulonieka, iaplikujece potrzeby jednostki 1 spoteczesetws, a w ‘pemvitacts 1 hierarchie wartoéci, Jak to jest w przypadku spra Whedlimodor, bez ktérej czlowiek nic moze sig obejé. Z powodu Pewexechnoscs myeteponania tego rodzaju potrzeb, mozeny abwié © ebsektywnodot. Nie ma zeton racji Kube, kiedy bez reszty od= raven ‘phyeie', Jako aiere wartosci i kryteriua, ani Heinimann®*, fwherdage: “wenn alle ethieche Mepatdbe nur noms sind, kann nee physes dikaton Gberhaupt nicht geeprochen werde wmysaéniiséay ne cxyn polege protagcrejeka asada eprawied- puebe Vahhe wyjeénid pewne nieporozunsent 5s 327e ezytany: “dzié nikt nie teuje drugiemu i nie chowa przed nikim zazdroénie /phthonei/ tego, co sprawied)iwosé dyktuje 4 Prawo". W rezultacie Levi, Guthrie’ 4 Heinimann?” zgodnie stwierdzaje, Ze Protagoras utozeamia sprawiedliwoéé 3 prawo. I chociez taki wnicsek jest eiuszny, gdy2 tego rodzeju pogled byt zjawiskiem powszechnyn®®, to jednak Protagorasa powinno ett zaliczyé do tych myélicieli, ktérzy wprawdzie podzielaje po- wazechne przekonania, ale szukeje takte whasnych rozmigzal\.Pray pornijmy, 2e Srodkiem promadzecym do arete sg obok innych czyne nikéw rowniez sedy 1 prawa. Z sgdon wigze sie problem kery, ne ktére sofista spojrzat w oryginelny spossb 4 uczyni2 z nie nee rzedzie w walce 0 realizecje zased eprawiediimoset. Wed2ug Protagorase, jednym z dowodéw na to, te arete modi ie uczyé, Jost ponezechnie panujecy zmyozaj, te ludzie nie ge nig, ani nie kerze ze utomnoéci, ktére ma ei¢ z natury albo sk kiem zrzedzenia losu, jednekte jos unataje, 20 akies zalety /kale/ zdobyna oie pilnoseie i éwiczent syrauke, £0 Sasi ey kod akin dSbr nie’ posiade2,, tylko, wed in'przecimne, na tekich dopiore aypie ese gniemy i karyc 1 nyse gedne"= catch wad) jour tiegpramtadiinose, 3 bezboznadd wogole wazystko, co 01g przeciwetania deielnoscs obywate ‘/Prot. 323d=3246 ee eee eee Kare ponosi obywatel 20 niewhaéoime postame moraine, za Fuszenie zavad spramiedlimosci i arete. Protagoras, jak Wyk 1iémy, nakzede na patistwo obowigzek keztalcenia i wychowenie wateli, przygotowania ich do urzeczywistnienia arete, ele Jak; adarzyé ei¢ moze, te nie katdy osiggnie doskonaosé tek 1 r% zacja tych zatozen catkonicie zalety od czdoniek: bietey postamy 1 Jego wolt. Patistwo przejauje po Przygotowamczya funkeje egzekutora 1 etréte praw moralnychs wick ma dene, zdanien Protagorasa, aby wiadcimis postepowed, Jeli tego nie robi, Swiadezy to, 20 nie chce postepowad epi Liwie. Sofiste podkresla w ten sposéb osobiete odpomiedaia: kazdego za to, co go w zyciu epotka ze etrony pattetwa. Kery aiaty niowetplimie powazny wptyn na zaniejezente fi ‘stepczosci. Protagoras widzi zreszte pozytymne oddziedywante, kie przynosi odstraszenie /apotrope/. Ale nie tylko chodxs i etraezenis. Kara ma mioé gigbezy 1 trwalezy charakters Pr Fas uwaze bowion, zo nikt,