Sie sind auf Seite 1von 60

DĒ LINGVĀ

LATĪNĀ
FLORILEGIVM I
LECTIŌNĒS, EXERCITIA ET VOCABVLA

Præcēptor César Santillán Pérez


2

CL - LATÍN I
O B J E T I V O S G E NE R A L E S

Que el alumno adquiera un conocimiento amplio del origen, estructura y evolución de la lengua
española; así como también se inicie en el estudio de la estructura morfosintáctica del latín para
realizar de manera satisfactoria la lectura de comprensión de oraciones y textos latinos, y además
aprenda el uso correcto de locuciones latinas empleadas en nuestra lengua.

OBJETIVOS ESPECÍFICOS

a) que el estudiante adquiera un dominio progresivo de los fundamentos gramaticales de


la lengua latina.
b) instruir y guiar al estudiante para que lea, analice y comprenda oraciones y textos
clásicos latinos de un nivel de dificultad elemental y media.

CONTENIDOS TEMÁTICOS

Unidad I: Repaso de Gramática Española


1.1 Las categorías gramaticales del español
1.2 Funciones y oficios de las categorías gramaticales
1.3 Análisis de oraciones en español

Unidad II: La Lengua Latina


2.1 Introducción a la lengua latina
2.2 Pronunciación y acentuación de la lengua latina
2.3 Elementos morfológicos de las palabras

Unidad III: Flexión. Las cinco declinaciones tradicionales del sustantivo


3.1 Accidentes gramaticales del sustantivo latino
3.2 Enunciado del sustantivo latino
3.3 Las cinco declinaciones del sustantivo

Unidad IV: Introducción a la morfología verbal


4.1 Accidentes gramaticales del verbo latino
4.2 Enunciado del verbo latino
4.3 Las cuatro conjugaciones regulares
4.4 Conjugación del presente, pretérito imperfecto y futuro imperfecto de indicativo
del verbo esse y posse

Unidad V: Introducción a las principales preposiciones y conjunciones latinas


5.1 Preposiciones y sus regímenes
5.2 Conjunciones

* Recapitulación de los temas


* Autores propuestos: Donato, Fedro, Séneca, Plinio, Catulo, Julio César
* Vocabulario fundamental: 300 palabras
3

EL ALFABETO LATINO. FONOLOGÍA


El alfabeto latino procede, sin duda, de un alfabeto griego: el calcídico, que se utilizó en Cumas,
colonia griega de la Magna Grecia. Los romanos lo recibieron, sin embargo, a través de los etruscos,
que fueron quienes les enseñaron la escritura. En un principio los romanos escribían solamente con
letras mayúsculas. Las letras minúsculas se formaron posteriormente, a partir de las mayúsculas.

mayúsculas minúsculas nombre sonido


A a a a
B b be b
C c ce c=k
D d de d
E e e e
F f ef f
G g ge g = gu
H h ha
I i i i
L l el l
M m em m
N n en n
O o o o
P p pe p
Q q cu qu
R r er r
S s es s
T t te t
V v u u
X x ix x = cs (gs)
Y y y græcum y
(ypsilon)
Z z dseta z
4

Vōcālēs sunt quæ per sē prōferuntur et per sē syllabam faciunt

largas ā, ē, ī, ō, ū, (y)

breves ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, (y)

fuertes a, e, o

débiles i, u

abiertas a, e, o

cerradas i, u

anteriores e, i

centrales a

posteriores o, u

Diptongos

Un diptongo es un grupo de dos vocales que pertenecen a la misma sílaba. En latín sólo hay
estos:

comunes æ / au / œ

poco usados ei / eu / ui

cælum / auris / pœna


5

REGLAS GENERALES DE LA ACENTUACIÓN LATINA

En latín no existe acento gráfico. Por consiguiente hay que atender a otras reglas para
acentuar bien en la pronunciación.

1. Los monosílabos, naturalmente, tienen su acento en su única sílaba: ars, est, aut, quæ,
non, pars, sunt, per, se, cum, ut, et, his, dum, quas, fit, vel, etcétera.

2. Las palabras bisílabas lo tienen siempre en la primera: urbis, Romæ, omnis, potest,
scribi, vocis, mutæ, harum, duæ, inter, Iuno, vates, omnes, possunt, quidem,
autem, una, novem, esse, nota, Græcæ, namque, unde, putant, quidam, plures,
decem, tribus, longæ, etcétera.

3. Las palabras polisílabas lo tienen en la penúltima o en la antepenúltima, según sea la


cuantidad o duración de la penúltima sílaba, de tal modo que:

a) Si la penúltima sílaba es larga, el acento prosódico recae sobre ella: articulāta,


confūsa, vocāles, litterārum, potestātem, latīnæ, semivocāles, adspiratiōnis,
syllabārum, commūnes, unīus, etcétera.

b) Si la penúltima sílaba es breve, el acento prosódico recae sobre la antepenúltima:


grammatĭca, sensibĭlis, minĭma, alĭæ, consonantĭum, syllăbam, numĕro,
transĕunt, facĭunt, supervacŭæ, nescĭunt, sequĭtur, credĭtur, remănent,
littĕras, admisĭmus, altĕra, consŏnans, tempŏrum, etcétera.
6
1
ENUNTIĀTIŌ NŌMĬNIS

NOMINATIVO GENITIVO género MODELO DE TERMINACIÓN


(PRIMER (SEGUNDO DECLINACIÓN DEL
ENUNCIADO) ENUNCIADO) GENITIVO
SINGULAR
lingua linguæ f.
I -æ
poēta poētæ m.

numĕrus numĕrī m.

humus humī f.

puer puĕrī m. II -ī
vir virī m.

verbum verbī n.

homo homĭnis m. f.

imāgo imagĭnis f. III -is


tempus tempŏris n.

cultus cultūs m.

manus manūs f. IV -ūs


cornu cornūs n.

dies diēī m. (f.)


V -eī
res reī f.

1
De las terminaciones de las cinco declinaciones: Ofrecen por distintivo / todas las Declinaciones / las
varias terminaciones / del Singular Genitivo. / Æ Diptongo la primera, / Ī formará la segunda, / IS la
tercera fecunda, / ŪS la cuarta, EĪ la postrera.
7

I. Quid significant hæc verba Hispanĭca? Respōndē Latīne

nominativo genitivo género

1) letra __________________ __________________ __________________

2) sílaba __________________ __________________ __________________

3) carta __________________ __________________ __________________

4) agua __________________ __________________ __________________

5) hija __________________ __________________ __________________

6) lengua __________________ __________________ __________________

7) naturaleza __________________ __________________ __________________

8) vida __________________ __________________ __________________

9) sabiduría __________________ __________________ __________________

10) poēta __________________ __________________ __________________

Declina el sustantivo “sapientia, sapientĭæ”, de la primera declinación

singular plural singular plural

nominativo litteră littĕræ sapientia ______________

genitivo littĕræ littĕrārum ______________ ______________

dativo littĕræ littĕrīs ______________ ______________

acusativo littĕram littĕrās ______________ ______________

vocativo littĕră littĕræ ______________ ______________

ablativo littĕrā littĕrīs ______________ ______________


8
II. Quid significant hæc verba Hispanĭca? Respōndē Latīne

nominativo genitivo género

1) número __________________ __________________ __________________

2) ánimo __________________ __________________ __________________

3) dios __________________ __________________ __________________

4) niño __________________ __________________ __________________

5) maestro __________________ __________________ __________________

6) varón __________________ __________________ __________________

7) guerra __________________ __________________ __________________

8) cielo __________________ __________________ __________________

9) destino __________________ __________________ __________________

10) palabra /verbo __________________ __________________ __________________

Declina el sustantivo “numĕrus, numĕrī”, de la segunda declinación

singular plural singular plural

nominativo anĭmus anĭmī numĕrus ______________

genitivo anĭmī anĭmōrum ______________ ______________

dativo anĭmō anĭmīs ______________ ______________

acusativo anĭmum anĭmōs ______________ ______________

vocativo anĭme anĭmī ______________ ______________

ablativo anĭmō anĭmīs ______________ ______________


9

III. Quid significant hæc verba Hispanĭca? Respōndē Latīne

nominativo genitivo género

1) ser humano / hombre __________________ __________________ __________________

2) parte __________________ __________________ __________________

3) voz __________________ __________________ __________________

4) ley __________________ __________________ __________________

5) madre __________________ __________________ __________________

6) padre __________________ __________________ __________________

7) nombre __________________ __________________ __________________

8) tiempo __________________ __________________ __________________

9) género __________________ __________________ __________________

10) cuerpo __________________ __________________ __________________

Declina el sustantivo “pars, partis”, de la tercera declinación

singular plural singular plural

nominativo homo homĭnēs pars ______________

genitivo homĭnis homĭnum partis ______________

dativo homĭnī homĭnĭbus ______________ ______________

acusativo homĭnem homĭnēs ______________ ______________

vocativo homo homĭnēs ______________ ______________

ablativo homĭne homĭnĭbus ______________ ______________


10
Corpus humānum

lingua Græca lingua Latīna significatio

 homo, homĭnis m. f.


 corpus, corpŏris n.
 caput, capĭtis n.
 coma, comæ f.
 oculus, oculī m.
 auris, auris f.
 nasus, nasī m.
 iugŭlum, iugŭlī n.
 ōs, ōris n.
 dens, dentis m.
 lingua, linguæ f.
 cor, cordis n.
 venter, ventris m.
 pēs pēdis m.
 unguis, unguis m.
 manus, manūs f. 
 digĭtus, digĭtī m.
 genu, genūs n.
 pellis, pellis f.
 facies, facieī f.
 ŏs, ossis n.
 vena, venæ f.
 sanguis, sanguĭnis m.
 caro, carnis f.
11
¿Cuáles de las siguientes palabras o frases latinas has escuchado o leído? ¿Cómo
las entiendes?

1) alma mater 2) curriculum vitae 3) honoris causa

4) campus 5) grosso modo 6) errare humanum est

7) mens sana in corpore sano 8) res, non verba 9) ars longa, vita brevis

10) modus vivendi 11) modus operandi 12) ius semper loquitur

13) deficit 14) superavit 15) vox populi

16) ora pro nobis 17) Vrbi et orbi 18) mea culpa

19) ad litteram 20) post mortem 21) veni, vidi, vici

22) nemo potest scire omnia 23) omnia vincit amor 24) qui scribit, bis legit

25) sursum corda 26) in vino veritas 27) sol lucet omnibus

28) Salve! 29) Vale! 30) carpe diem


12
PROVERBIVM: dicho agudo y sentencioso de uso común

PROVERBIA LATĪNA PROVERBIA HISPANĬCA

1. in asĭnō lanam quærěre.


2. capīllōs prō lanā dare.
3. quī tacet, consentīre vidētur
4. omnium rērum magīster usus
5. barba non facit philosŏphum
6. ā barbā stultī discit tonsor
7. multæ manūs onus levant
8. vulpes pilum mutat, non morēs
9. lupō ovem committěre
10. vulpes non itěrum capĭtur laqueō Quien en una piedra dos veces tropieza, merece
que se quiebre la cabeza. // Una vez engañan al
prudente, dos al inocente.
11. asĭnus asĭnum fricat
12. cum mula pepĕrit
13. homo homĭnĭ lupus
14. in vinō, in irā, in puěrō, semper est
verĭtas
15. abyssus abyssum invŏcat
16. amor tussisque non celātur
17. Sol lucet omnĭbus
18. attingĕre cælum cum digĭtō
19. nescit vox missa revērtī
“La piedra es dura y la gota menuda, mas
cayendo de contino hace cavadura”. Giordano
Bruno, el famoso humanista, filósofo y
20. gutta cavat lapĭdem non vī sed sæpe
matemático italiano, completó este pensamiento
cadēndō añadiendo: sic homo fit sapiens bis non, sed sæpe
legēndō, “así el hombre se hace sabio leyendo no
dos veces, sino constantemente”.
13
DOBLETE: pareja de palabras con un mismo origen etimológico, pero con distinta evolución
fonética; por ejemplo: cátedra y cadera, del latín cathedram.

1) planum 20) fastidium

2) plenum 21) consilium

3) plagam 22) cubicŭlum

4) pluviam 23) integrum

5) clavem 24) rugĭtum

6) clamāre 25) vagīnam

7) plorāre 26) doctum

8) computāre 27) strictum

9) recuperāre 28) directum

10) litigāre 29) digĭtum

11) delicātum 30) malitiam

12) solitarium 31) regŭlam

13) calĭdum 32) insignia

14) capitāle 33) articŭlum

15) rapĭdum 34) vindicāre

16) causam 35) coagulāre

17) formam 36) limitāre

18) foliam 37) pausāre

19) filum 38) laudāre


14
De una a cuatro lenguas (sustantivos)

LATÍN español portugués italiano francés

mano mão mano main

ojo olho occhio oeil

pie pé piede pied

cabeza cabeça testa tête

dedo dedo dito doigt

corazón coração cuore cœur

brazo braço braccio bras

nariz nariz naso nez

oreja ouvido orecchio oreille


boca boca bocca bouche

labio lábio labbro lèvre

madre mãe madre mère

padre pai padre père

tiempo tempo tempo temps

parte parte parte part

vida vida vita vie


agua água acqua eau

tierra terra terra terre

dios deus dio dieu

cielo céu cielo ciel

mar mar mare mer

libro livro libro livre

pobreza pobreza povertà pauvreté

trabajo trabalho lavoro travail

can cão cane chien

hijo filho figlio fils


15
De una a cuatro lenguas (verbos)

LATÍN español portugués italiano francés

ser ser essere être

poder poder potere pouvoir

decir dizer dire dire

hacer fazer fare faire

cantar cantar cantare chanter

ver ver vedere voir

haber haver avere avoir

unir unir unire unir

vivir viver vivere vivre

saber saber sapere savoir

reír rir ridere rire

escribir escrever scrivere écrire

estudiar estudar studiare étudier

jugar jogar giocare jouer

beber beber bere boire

dormir dormir dormire dormir

abrir abrir aprire ouvrir

pesar pesar pesare peser

pensar pensar pensare penser

leer ler leggere lire

llamar chamar chiamare appeler

hablar falar parlare parler

dar dar dare donner

comer comer mangiare manger

escupir / esputar cuspir sputare cracher

cerrar fechar chiudere fermer


16

Ælius Donātus

No se conocen ni el año ni el lugar donde nació este famoso gramático, el “gramático de la ciudad
de Roma” por antonomasia, a quien su discípulo San Jerónimo llamaba con reverencia magister
meus y le sitúa en su apogeo en el 353 d.C. Escribió Ars grammatica (Ars minor y Ars maior), siendo
esta obra el curso antiguo de gramática latina más completo y que se destaca tanto por su método
y fines didácticos, que fue elogiado por sus contemporáneos e incluso fue el libro de texto en las
escuelas hasta la Edad Media y aún con posterioridad. Otras de sus obras son Comentario a Terencio
que nos ha llegado incompleta, y Comentario a Virgilio.

DŌNĀTĪ GRAMMATICĪ VRBIS RŌMÆ,


ARS GRAMMATICA

Littera est pars minima vōcis articulātæ. Litterārum aliæ sunt vōcālēs aliæ cōnsonantēs.
Cōnsonantium aliæ sunt sēmivōcālēs aliæ mūtæ.

Vōcālēs sunt quæ per sē prōferuntur et per sē syllabam faciunt. Sunt autem numerō
quīnque a e i o u; hārum duæ i et u trānseunt in cōnsonantium potestātem, cum aut ipsæ
inter sē geminantur aut cum aliīs vōcālibus iunguntur, ut Iūnō vātēs... Latīnæ vōcālēs
omnēs et prōdūcī et corripī possunt...

Sēmivōcālēs sunt quæ per sē quidem prōferuntur sed per sē syllabam nōn faciunt.
Sunt autem numerō septem f l m n r s x. Ex hīs ūna duplex est, x...

Mūtæ sunt quae nec per sē prōferuntur nec per sē syllabam faciunt. Sunt autem
numerō novem b c d g h k p q t. Ex hīs supervacuæ quibusdam videntur k et q, quī
nesciunt quotiēns a sequitur, k litteram praepōnendam esse, nōn q; quotiēns u sequitur,
per q nōn per k scrībendum. H interdum cōnsonāns interdum adspīrātiōnis crēditur nota.
Y et z remanent, quās litterās propter Graeca nōmina admīsimus: altera namque vōcālis,
altera est cōnsonāns duplex. Vnde fit ut quīdam putant Latīnās litterās nōn plūrēs esse
quam decem et septem, sī quidem ex vīgintī et tribus ūna adspīrātiōnis nota est, ūna
duplex, duæ supervacuæ, duæ Graecæ...

Syllaba est comprehēnsiō litterārum vel ūnīus vōcālis ēnūntiātiō temporum capāx.
Syllabārum aliæ sunt brevēs, aliæ longæ, aliæ commūnēs.

Don. A. G. I. 1-3
17
VOCABVLVM: ARS GRAMMATICA

a littera letra a
admittĕre: admīsimus admitir
adspīrātiō: adspīrātiōnis aspiración
aēr: aēr aire
alius: aliīs otro (de muchos)
alius...alius: aliae... aliae uno...otro (de muchos)
alter...alter: altera... altera uno...el otro (de dos)
ars: ars arte
ars grammatica el arte gramatical = gramática
articulāre: articulāta, articulātae articular
audīre: auditū oír
aut o
autem pero, pues, en efecto
b littera (be) letra b
brevis: brevēs breve
c littera (ce) letra c
capāx: capax capaz, que contiene
commūnis: commūnēs común
comprehendĕre: comprehendī unir, abarcar, comprender
comprehēnsiō: comprehēnsiō unión
cōnfundĕre: cōnfūsa confundir
cōnsonāns: cōnsonāns, cōnsonantēs, consonante
corripĕre: corripī abreviar, arrebatar
crēdĕre: crēditur confiar, creer
cum con
cum cuando, como, aunque, mientras
d littera (de) letra d
decem diez
Dōnātus: Dōnātī Donato
duo: duæ dos
duplex: duplex doble
e littera letra e
ēnūntiātiō: ēnūntiātio enunciación, enunciado
esse: est, sunt ser, estar, haber, existir
et y
et... et tanto... como
ex desde, (fuera) de
f littera (ef) letra f
facĕre: faciunt hacer
fierī: fit ser hecho, hacerse, suceder
g littera (ge) letra g
gemināre: geminantur doblar, duplicar
Graecus: Graeca, Graecæ griego
grammaticus: grammatica gramático, gramatical
18
ars grammatica el arte gramatical = la gramática
grammaticus: grammaticī el gramático: el que enseña la gramática
h littera (ha) letra h
hīc: hārum, hīs éste
i littera letra i
in a, hacia
inter entre
interdum a veces
ipse: ipsæ él mismo
iungĕre: iungūntur unir, juntar, asociar
Iūnō: Iūnō Juno
K littera (ka) letra k
l littera (el) letra l
Latīnus: Latīnæ, Latīnās latino
lēctiō: lēctiō lectura, lección
littera: littera, litteram, litterārum, litterās, letra
litterīs
longus: longae largo
m littera (em) letra m
minimus: minima muy pequeño, el más pequeño
mūtus: mūtae mudo
n littera (en) letra n
namque pues
nec y no, ni
nescīre: nesciunt ignorar, no saber
nōmen: nōmina nombre
nōn no
nota: nota marca, nota
novem nueve
numerus: numerō número, serie, rango
o littera letra o
omnis: ommēs, omnis todo, cada
p littera (pe) letra p
pars: pars parte
per por
plūrēs: plūrēs más, los más
posse: potest, possunt poder, ser poderoso; valer
potestās: potestātem poder, potestad, cualidad, autoridad
praepōnĕre: praepōnendam esse anteponer
prīmus: prīma primero (de muchos)
prōdūcĕre: prōdūcī alargar, producir
prōferre: prōferuntur llevar hacia delante, pronunciar, producir
propter por, a causa de
putāre: putant (calcular) pensar, opinar
q littera (cu) letra q
quam que, como
19
quī: quae, quās, quī quien, que, el cual
quīdam: quīdam, quibusdam cierto, alguno
quidem ciertamente
quīnque cinco
quotiēns cuantas veces
r littera (er) letra r
remanēre: remanent quedar, permanecer
Rōma: Rōmae Roma
s littera (es) letra s
scrībĕre: scrībendum, scrībī escribir
sed pero, mas
sēmivōcālis: sēmivōcālēs semivocal
sēnsibilis: sensibilis sensible
septem siete
sequī: sequitur seguir
sī si
suī: sē a sí, se
supervacuus: supervacuae superfluo
syllaba: syllabam, syllabārum sílaba
t littera (te) letra t
tempus: tempŏrum tiempo
trānsīre: trānseunt pasar
trēs: tribus tres
u littera letra u
unde de donde, desde donde
ūnus: ūna, ūnīus uno, uno solo, único
urbs: urbis urbe = Roma
ut que, porque, para que, aunque; como
vātēs: vātes vate, poeta, adivino
vel o, incluso, por ejemplo
vidērī: videntur parecer
vīgintī veinte
vōcālis: vōcālēs, vōcālibus, vōcālis vocal
vōx: vōx, vōcis voz
x littera (ix) letra x
y littera i graecum
z littera (dseta) letra dseta
20
Respōnde Donātī verbīs

1.- Littera quid est?


R. La letra es la parte mínima de la voz articulada
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

2.- Vōcālis quid est?

R. Las vocales son las letras que se pronuncian por sí solas y por sí solas forman sílaba
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

3.- Latīnæ vocālēs quot sunt?


R. Son cinco en número: a, e, i, o, u.
__________________________________________________________________________________

4.- Cōnsonāns sēmivōcālis quid est?


R. Las semivocales son las (letras) que ciertamente se pronuncian por sí solas, pero por sí solas no forman
sílaba
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

5.- Latīnæ sēmivōcālēs quot sunt?


R. Son siete en número: f, l, m, n, r, s, x
__________________________________________________________________________________

6.- Cōnsonāns mūta quid est?


R. Las mudas son las (letras) que ni se pronuncian por sí solas, ni por sí solas forman sílaba
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
21

7.- Latīnæ cōnsonāntēs mūtæ quot sunt?


R. Son nueve en número: b, c, d, g, h, k, p, q, t
__________________________________________________________________________________

8.- Quid crēditur h littera?


R. A veces se cree que la h es una consonante; a veces, una marca de aspiración
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

9.- Syllaba quid est?


R. La sílaba es la unión de las letras, o la enunciación de una sola vocal, que contiene tiempos
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
22
DŌNĀTĪ GRAMMATICĪ VRBIS RŌMÆ,
ARS GRAMMATICA

Partēs ōrātiōnis sunt nōmen prōnōmen verbum adverbium participium coniūnctiō


praepositiō. Ex hīs duæ sunt prīncipālēs partēs ōrātiōnis, nōmen et verbum. Latīnī
articulum nōn adnumerant. Multī plūrēs, multī pauciōrēs partēs ōrātiōnis putant. Vērum ex
omnibus trēs sunt, quae sex cāsibus īnflectuntur, nōmen prōnōmen et participium.

Nōmen est pars ōrātiōnis cum cāsū, corpus aut rem propriē commūniterve
sīgnificāns... Genera nōminum sunt quattuor, masculīnum fēminīnum neutrum commūne...
Numerī sunt duo, singulāris et plūrālis... Cāsūs sunt sex, nōminātīvus genetīvus datīvus
accūsātīvus vocātīvus ablātīvus.

Prōnōmen est pars ōrātiōnis, quæ prō nōmine posita tantundem paene sīgnificat
persōnamque interdum recipit...

Verbum est pars ōrātiōnis cum tempore et persōnā sine cāsū, aut agere aliquid aut patī
aut neutrum sīgnificāns...

Adverbium est pars ōrātiōnis, quae adiecta verbō sīgnificātiōnem eius explānat atque
implet... Adverbia aut ā sē nāscuntur, ut herī hodiē nūper, aut ab aliīs partibus ōrātiōnis
veniunt...

Participium est pars ōrātiōnis dicta, quod partem capiat nōminis partem verbī. Recipit
enim ā nōmine genera et cāsūs, ā verbō tempora et sīgnificātiōnēs, ab utrōque numerum...

Coniūnctiō est pars ōrātiōnis adnectēns ōrdinānsque sententiam...

Praepositiō est pars ōrātiōnis, quae praeposita aliīs partibus ōrātiōnis sīgnificātiōnem
eārum aut mūtat aut complet aut minuit...

Don. A. G. II. 1-17


23
VOCABVLVM: ARS GRAMMATICA

ā, ab prep. de, desde, por


ablātīvus, a, um: ablātīvus ablativo
accūsātīvus, a, um: accūsātīvus acusativo
ad prep. hacia, a, junto a
adfectus, ūs m.: adfectūs afecto, emoción
ad|icĕre: adiēcta añadir
ad|nectĕre: adnectēns conectar, unir
ad|numerāre: adnumerant contar
adverbium, iī n.: adverbium, adverbia adverbio
agĕre: agere empujar, tratar, dedicarse a, hacer
aliquis, aliquid pron.: aliquid alguien, algo
alius, a, ud pron.:aliīs otro (de muchos)
alter, era, erum pron.: altera otro (de dos)
animus, ī m.: animī ánimo, aliento
appellāre: appellantur llamar
ars, artis f.:ars arte
ars grammatica el arte gramatical = la gramática
articulum, ī n.: articulum artículo
atque conj. y
aut conj. o
capĕre: capiat coger, tomar, capturar
cāsus, ūs m.: cāsibus, cāsū, cāsūs caída, caso, azar
commūnis, e común
commūniter adv. comúnmente, de manera común
complēre: complet completar
coniūnctiō, ōnis f.: coniūnctiō conjunción
corpus, corporis n.:corpus cuerpo, materia
cum prep. con
datīvus, a, um: datīvus dativo
dīcĕre: dicta decir, hablar
doctē adv. doctamente
doctus, a, um docto, erudito, instruido
Dōnātus, ī m.: Dōnātī Donato
duo, ae, o: duæ, duo dos
enim conj. sin duda, pues, en efecto
esse: est, sunt ser, estar, haber, existir
et conj. y
ex prep. desde, (fuera) de
explānāre: explānat explicar
exprimĕre: exprimendōs expresar, representar, describir
fēminīnus, a, um: fēminīnum femenino
genetīvus, a, um: genetīvus genitivo
genus, generis n.: genera género, clase, linaje
Graecī, ōrum m. pl.: Graecī los griegos
24
grammaticus, a, um: grammatica gramatical
grammaticus, ī m.: grammaticī el gramático
herī adv. ayer
hīc, haec, hoc pron.: hīs éste
hodiē adv. hoy
implēre: implet llenar, cumplir
īn|flectĕre: īnflectuntur doblar, plegar, declinar
interdum adv. a veces, alguna vez
inter|icĕre: interiēcta interponer
interiēctiō, ōnis f.: interiēctiōnem interjección
is, ea, id pron.: eārum, eius él, ella, ello
Latīnī, ōrum m.: Latīnī los latinos
lēctiō, ōnis f.:lēctiō lectura, lección
masculīnus, a, um: masculīnum masculino
minuĕre: minuit disminuir
multus, a, um: multī mucho, numeroso
mūtāre: mūtat cambiar, mudar, variar
nāscī: nāscuntur nacer, surgir
ne|uter, ne|utra, ne|utrum pron.: neutrum ni uno ni otro, neutro
nōmen, minis n.: nōmen, nōmine, nōminis, nombre
nōminum
nōminātīvus, a, um: nominātīvus nominativo
nōn adv. no
numerus, ī m.: numerum, numerī número, serie, rango
nūper adv. hace poco, recientemente
oblīquus, a, um: oblīquī oblicuo, torcido
octō ocho
omnis, omne: omnibus todo, cada
ōrātiō, ōnis f.: ōrātiōnis oración, discurso
ōrdināre: ōrdināns ordenar
paene adv. casi
pars, partis f.: pars, partem, partēs, partibus parte
participium, iī n.: participium participio
patī: patī sufrir, soportar, tolerar
paucī, ae, a: pauciōrēs pocos
persōna, ae f.: persōnā, persōnam, persona, personaje, máscara
plūrālis, e: plūrālis plural
plūrēs, plūra: plūrēs más, los más
pōnĕre: posita poner, dejar atrás
prae|pōnĕre: praeposita anteponer
praepositiō, ōnis f.:praepositiō preposición
prīncipālis, e: prīncipālēs principal
prō prep. delante de, en vez de, por
prō|nōmen, minis n.: prōnōmen pronombre
propriē adv. propiamente, de manera propia
putāre: putant (calcular) pensar, opinar
quattuor num. cuatro
25

-que conj. y
quī, quæ, quod pron.:quae quien, que, el cual
quod conj. porque
re|cipĕre: recipit recibir, admitir
rēctus, a, um: rēctī recto, correcto
reliquus, a, um: reliquī restante
rēs, ēī f.: rem cosa, asunto, posesión
Rōma, ae f.: Rōmae Roma
sē pron. a sí, se
sententia, ae f.: sententiam pensamiento, opinion, sentencia
sex num. seis
sīgnificāre: sīgnificat, sīgnificāns significar, expresar
sīgnificātiō, ōnis f.:sīgnificātiōnem, significación, expresión
sīgnificātiōnēs
sine prep. sin
singulāris, e: singulāris singular, aislado
tantusdem, tantadem, tantundem pron. otro tanto, igualmente grande
tempus, temporis n.:tempora, tempore tiempo
trēs, tria num. tres
urbs, urbis f.:urbis urbe = Roma
ut conj. que, porque, para que, aunque; como
uterque, utraque, utrumque pron.: utroque uno y otro, los dos
-ve conj. o
venīre: veniunt venir, llegar
verbum, ī n.: verbī, verbō, verbum palabra, verbo
vērum conj. pero, no obstante
vocātīvus, a, um: vocātīvus vocativo
26
Respōnde Donātī verbīs

1. Quæ sunt partēs ōrātiōnis?


R. Nombre, pronombre, verbo, adverbio, participio, conjunción y preposición.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

2. Quæ sunt prīncipālēs partēs ōrātiōnis?


R. Las partes principales de la oración son el nombre y el verbo.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

3. Ex omnibus partibus ōrātiōnis, quot īnflectuntur?


R. Tres. __________________________

4. Quae partēs ōrātiōnis īnflectuntur?


R. El nombre, el pronombre y el participio se declinan.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

5. Quōmodo īnflectuntur nōmen, prōnōmen et participium?


R. El nombre, el pronombre y el participio se declinan por seis casos.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

6. Nōmen quid est?


R. El nombre es la parte de la oración con caso, que indica una cosa o un asunto de manera

propia o de manera común.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________
27
7. Genera nōminum quot sunt?
R. Cuatro.____________________

8. Quæ sunt genera nōminum?


R. Los géneros de los nombres son el masculino, el femenino, el neutro y el común.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

9. Numerī nōminum quot sunt?


R. Dos. ________________

10. Quī sunt numerī nōminum?


R. Los números de los nombres son el singular y el plural.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

11. Cāsūs nōminum quot sunt?


R. Seis. ________________

12. Quī sunt cāsūs nōminum?


R. Los casos de los nombres son el nominativo, el genitivo, el dativo, el acusativo, el vocativo

y el ablativo.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

13. Prōnōmen quid est?


R. El pronombre es la parte de la oración que, puesta en lugar del nombre, indica casi lo

mismo y a veces recibe persona.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________
28
14. Verbum quid est?
R. El verbo es la parte de la oración con tiempo y persona, sin caso, que indica hacer algo, o

sufrirlo, o ninguna de las dos cosas.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

15. Adverbium quid est?


R. El adverbio es la parte de la oración que, añadida al verbo, explica y completa su

significado.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

16. Participium quid est?


R. El participio es la parte de la oración (así) llamada porque toma una parte del nombre y una

parte del verbo.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

17. Coniūnctiō quid est?


R. La conjunción es la parte de la oración que une y ordena el pensamiento.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

18. Praepositiō quid est?


R. La preposición es la parte de la oración que, antepuesta a otras partes de la oración, cambia

o completa o disminuye su significado.

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________
29

Funciones del nombre. Casos

FUNCIÓN CASO
Relación entre
nombres y
sujeto predicado: NOMINATIVO
aquello de lo que
se habla

Núcleo del
predicado predicado: NOMINATIVO
nominal nombre que se
predica del sujeto

Relación entre un
verbo y un preposición: A
nombre: persona ACUSATIVO (o ninguna)
complemento o cosa a quien
directo afecta
directamente la
acción de un
verbo transitivo.

Persona o cosa a
que se destina la
complemento acción, en cuyo DATIVO A = PARA
indirecto interés se realiza
la acción de un
verbo

complemento Circunstancias en ABLATIVO


circunstancial que se realiza la (prep.) cualquier
acción de un preposición
verbo ACUSATIVO
(prep.)

complemento Relación entre


adnominal o dos nombres: GENITIVO DE
determinativo sustantivo que (generalmente)
determina a otro
sustantivo
30
VOCABVLA
nōmen substantīvum
cælum, cælī n.: cielo
EPIGRAMMATA epigrāmma, epigrāmmătis n.: epigrama, inscripción
Se nĕ c æ flamma, flammæ f.: flama, llama
flūmen, flūmĭnis n.: río
dē q ua l i tā te te mp ŏ r i s iugum, iugī n.: yugo, cresta o cima [de una montaña]
lēx, legis f.: ley
I lītus, lītŏris n.: costa, playa, litoral
mare, maris n.: mar
mōlēs, mōlis f.: masa, mole
ōmnĭă tēmpŭs ĕdāx dēpāscĭtŭr, ōmnĭă cārpīt, mōns, mōntis m.: monte
mōrs, mōrtis f.: muerte
ōmnĭă sēdĕ mŏvēt, nīl sĭnĭt ēssĕ dĭū. mūndus, mūndī m.: mundo
pœna, pœnæ f.: pena, castigo
flūmĭnă dēfĭcĭūnt, prŏfŭgūm mărĕ lītŏră sīccāt, qualĭtās, qualitātis f.: cualidad, manera de ser, estado
sēdēs, sēdis f.: sede, estancia, sitio
Senĕca, Senĕcæ m. nom. pr.: Séneca
sūbsīdūnt mōntēs ēt iŭgă cēlsă rŭūnt. tempus, tempŏris n.: tiempo

quīd tām pārvă lŏquōr? mōlēs pūlchērrĭmă cælī nōmen adiectīvum


celsus, celsa, celsum: alto, elevado, excelso
ārdēbīt flāmmīs tōtă rĕpēntĕ sŭīs. edāx, edācis: voraz
omnis, omne: todo
parvus, parva, parvum: pequeño
ōmnĭă mōrs pōscīt. lēx ēst, nōn pœnă, pĕrīrē: profŭgus, profŭga, profŭgum: prófugo, que huye
pulcher, pulchra, pulchrum: bello, bella, pulcro
hīc ălĭquō mūndūs tēmpŏrĕ nūllŭs ĕrīt. tōtus, tōta, tōtum: todo entero: completo

verbum
ardēre, arsī, arsum: arder
________________________________ carpĕre, carpsī, carptum: arrancar, tomar, asir
deficĕre, defēcī, defēctum: quitar, disminuir, faltar
depāscī, depāscor, depāstus sum: consumir, devorar
________________________________ esse, sum, fuī: ser, estar, haber
loquī, loquor, locūtus sum: hablar
movēre, mōvī, mōtum: mover
________________________________ perīre, perĕō, periī, perĭtum: perecer, arruinarse
poscĕre, popōscī: pedir, exigir
ruĕre, ruī, rutum: caer, arruinarse, desmoronarse
________________________________
sīccāre, sīccāvī, sīccātum: secar
sinĕre, siī, situm: dejar, permitir
________________________________ subsidĕre, subsēdī, subsēssum: quedar abajo, hundirse

pronōmen
________________________________ alĭqui, alĭqua, alĭquod pron. indef.: alguien, alguna, algún
hīc, hæc, hoc pron. dem.: este, esta, esto
nihil / nīl pron. indef.: nada
________________________________ nūllus, nūlla, nūllum pron. indef.: ninguno, ninguna, ningún
quis, quid pron. interrogativo: ¿quién? ¿qué? ¿por qué?
________________________________ suus, sua, suum pron. pos.: suyo, suya, su

præpositio
________________________________ dē prep. abl.: de, acerca de
coniunctio
et conj. coordinante: y
________________________________ adverbium
diū adv. tiempo: por largo tiempo, por mucho tiempo
non adv. énfasis: no
repēntē adv.modo: de repente, repentinamente
tam adv. [tam…parva: cosas tan pequeñas]
31
I. Escribe la declinación a la que pertenecen y el significado de los siguientes sustantivos
latinos

flūmen, flūmĭnis n. ___________________ lēx, legis f. ___________________________

mōlēs, mōlis f. _______________________ lītus, lītŏris n._________________________

mare, maris n. ________________________ mōrs, mōrtis f. ________________________

mōns, mōntis m. ______________________ pœna, pœnæ f. ________________________

mūndus, mūndī m. _____________________ sēdēs, sēdis f. _________________________

II. Escribe la conjugación a la que pertenecen y el significado de los siguientes verbos


latinos

ardēre, arsī, arsum_____________________ habēre, habuī, habĭtum__________________

carpĕre, carpsī, carptum_________________ mūtāre, mūtāvī, mūtātum________________

movēre, mōvī, mōtum__________________ tegĕre, tēxī, tēctum_____________________

sīccāre, sīccāvī, sīccātum________________ pūgnāre, pūgnāvī, pūgnātum_____________

dīcĕre, dīxī, dīctum_____________________ crēscĕre, crēvī, crētum__________________

III. Enuncia en latín los siguientes verbos

amar _______________________________ ser / estar ____________________________

tener________________________________ poder _______________________________

leer_________________________________ llevar (arrastrar) ______________________

hacer________________________________ ir __________________________________

oír _________________________________ hablar _______________________________


32
APRENDIZAJE DE VOCABULARIO

ANIMALIA
¿Qué animales reconoces?

anĭmal significatio anĭmal significatio


equus, equī m. avis, avis f.
asĭnus, asĭnī m. passer, passĕris m.
mula, mulæ f. pullus, pullī m.
lupus, lupī m. gallīna, gallīnæ f.
canis, canis m. f. gallus, gallī m.
feles, felis m. f. aquĭla, aquĭlæ f.
ovis, ovis f. hirūndo, hirundĭnis f.
capra, capræ f. bubō, bubōnis m. f.
lepus, lepŏris m. musca, muscæ f.
vulpes, vulpis f. apis, apis f.
bōs, bovis m. f. vespa, vespæ f.
taurus, taurī m. aranĕa, aranĕæ f.
vacca, vaccæ f. serpens, serpēntis m. f.
leō, leōnis m. formīca, formīcæ f.
tigris, tigris m. rana, ranæ f.
cunicŭlus, cunicŭlī m. testūdo, testudĭnis f.
barrus, barrī m. crocodīlus, crocodīlī m.
aper, aprī m. piscis, piscis m.
ursus, ursī m. balæna, balænæ f.
camēlus, camēlī m. polypus, polypī m.
porcus, porcī m. cancer, cancrī m.
pecus, pecŏris n. ostrĕa, ostrĕæ f.
33
PHÆDRĪ
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ VOCABVLA

Presentación del texto nōmen substantīvum


Fābŭla significa algo que se habla (fārī): un cuento, un
relato, una obra de teatro. Sin embargo, desde la antigüedad, exēmplum, exēmplī n. ejemplo
esta palabra muestra, en un sentido mucho más restringido, famēs, famis f. hambre
un género de relato del cual se deduce una enseñanza moral uva, uvæ f. uva
o un consejo práctico, y cuyos personajes suelen ser verbum, verbī n. palabra, verbo
animales a los cuales se hace hablar y obrar como personas. vinea, vineæ f. viña, vid
La fábula, según dice Quintiliano: “suele atraer los ánimos
especialmente los de los rústicos e imperitos, que escuchan virēs, virium f. pl. fuerzas
con agrado las cosas ficticias y se dejan seducir por ellas”. vulpēs, vulpis m. f. zorra
Los textos de esta lectura pertenecen a la colección
de fábulas en verso que hizo Fedro, a partir de los relatos nōmen adiectīvum
que se conocían como “fábulas de Esopo”. Esa colección
está integrada por cinco libros y un apéndice de otras treinta
fábulas, que se descubrieron en el siglo XVIII. Fedro nació acērbus, acērba, acērbum: duro, áspero, amargo
probablemente en la provincia romana de Macedonia, altus, alta, altum: alto, profundo
alrededor del año 10 a.C.; según parece, era un esclavo y matūrus, matūra, matūrum: maduro, oportuno
fue manumitido por el emperador Augusto. Murió entre los summus, summa, summum: supremo, sumo
años 50 y 60 de la era cristiana.
verbum

adpetĕre, -petīvī, -petītum: desear


adscribĕre, -scrīpsī, -scrīptum: atribuir, adscribir
aiō, ais, ait, aiunt: decir que sí, afirmar, decir
cōgĕre, coēgī, coāctum: obligar
dē vulpe et uvā debēre, debuī, debĭtum: deber
discedĕre, -cēssī, -cēssum: apartarse, marchar
Fame coācta vulpēs altā in vineā elevāre, -levāvī, -levātum: aligerar, rebajar
esse, sum, fuī: ser, estar, haber
uvam adpetēbat summīs saliens virĭbus; facĕre, faciō, fecī, factum: hacer
nōlle, nōlō, nōluī: no querer
quam tangĕre ut non potuit, discēdens ait: posse, possum, potuī: poder
salīre, saluī: saltar
“nondum matūra est”; nōlō acērbam sumĕre.” sumĕre, sumpsī, sumptum: tomar, consumir
tangĕre, tetĭgī, tāctum: tocar
Quī facĕre quæ non possunt verbīs elevant,
pronōmen
adscribĕre hoc debēbunt exēmplum sibi. hīc, hæc, hoc: este, esta, esto
quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien
suī, sibi, sē/ sēsē: de sí, para sí, a sí, se

præpositio

dē prep. abl.: de, acerca de


in prep, abl.: en

coniunctio
et conj. coordinante: y
ut conj. subordinante: cuando
34

PHÆDRĪ VOCABVLA
FĀBVLÆ ÆSŌPIÆ
nōmen substantīvum
canis per fluvium carnem ferens avidĭtas, aviditātis f. codicia, avaricia
canis, canis m. f. perro
caro, carnis f. carne
amīttit merĭtō proprium quī aliēnum adpĕtit. cibus, cibī m. comida
flūmen, flūmĭnis n. río, corriente
canis per flūmen carnem cum ferret natans, fluvium, fluviī n. agua corriente, río, arroyo
lympha, lymphæ f. agua cristalina
lymphārum in specŭlō vīdit simulācrum suum, ōs, ōris n. boca
præda, prædæ f. presa
simulācrum, simulācrī n. imagen
aliamque prædam iam ab aliō ferrī putans
speculum, speculī n. espejo
eripĕre voluit; verum decēpta avidĭtas nōmen adiectīvum
aliēnus, aliēna, aliēnum: ajeno, extraño
et quem tenēbat ōre dimīsit cibum proprius, propria, proprium: propio, particular

nec quem petēbat adeo potuit tangĕre. verbum


ad|petĕre, -petīvī, -petītum: desear
a|mittĕre, -mīsī, -mīssum: perder, soltar
______________________________________ dē|cipĕre, -cēpī, -cēptum: engañar
dī|mittĕre, -mīsī, -mīssum: dejar, dimitir
______________________________________ ē|ripĕre, -ripuī, -reptum: arrebatar
ferre, fero, tulī, lātum: llevar, traer
______________________________________ natāre, natāvī: nadar
petĕre, petīvī, petītum: buscar, pedir
______________________________________
posse, possum, potuī: poder
______________________________________ putāre, putāvī, putātum: opinar, pensar
tangĕre, tetĭgī, tāctum: tocar
______________________________________ tenēre, tenuī, tentum: sostener, mantener, tener
velle, volō, voluī: querer
______________________________________ vidēre, vīdī, vīsum: ver

______________________________________ pronōmen
alius, alia, aliud: otro, otra (de muchos)
______________________________________ quī, quæ, quod: el que, la que, lo que/ quien
suus, sua, suum: suyo, suya, su
______________________________________
præpositio
______________________________________ a, ab prep. abl.: de, desde, por
in prep. abl.: en
______________________________________ per prep. acus.: por, a través de
coniunctio
______________________________________ cum conj. subordinante: cuando, como, mientras
et conj. coordinante: y
______________________________________ nec conj. coordinante: y no, ni
-que conj. enclítica: y
______________________________________ verum conj. coordinante: pero, no obstante
35
Presentación del autor

Cayo Plinio Cecilio Segundo (62-113 d.C.) nos ha transmitido en sus cartas (Epistulæ) una imagen fiel
y grata de la buena sociedad, intelectual y culta, de la época del emperador Trajano, contribuyendo la
resonancia alcanzada por sus cartas a la fama de sus amigos literatos, Tácito y Suetonio, y al prestigio
de las personalidades políticas y de los miembros de familias ilustres, cuyos nombres encabezan las
mismas. Repartidas en nueve libros, Plinio nos revela en ellas su carácter de hombre honrado y probo
funcionario, propenso al optimismo, cordial con los demás y filántropo en el uso de sus enormes
riquezas. Su estilo es ameno y lleno de crónicas de la vida que llevaba en Roma. Nació en Comum y
fue sobrino de Plinio el Viejo. Sabemos que Plinio era un buen orador y que publicó sus discursos y
que también escribió versos; sin embargo de sus obras solamente han llegado a nosotros el Panegírico
a Trajano, discurso con que elogia a este emperador y una colección de 247 cartas, en éstas se refleja
la vida de la sociedad del siglo I: en ellas hay descripciones, anécdotas, recomendaciones y crítica
literaria.

C. PLĪNIĪ SECVNDĪ

EPISTVLAE

C. Plīnius Cornēliō Tacitō suō S.

[...] Proximē cum in patriā meā fuī, vēnit ad mē salūtandum mūnicipis meī fīlius praetextātus.
Huic ego “Studēs?” inquam. Respondit: “Etiam.” “Vbi?” “Mediolānī.” “Cūr nōn hīc?” Et pater
eius (erat enim ūnā atque etiam ipse addūxerat puerum): “Quia nūllōs hīc magīstrōs habēmus.”
“Quārē nūllōs? Nam vehementer intererat vestrā quī patrēs estis” (et opportūnē complūrēs
patrēs audiēbant) “līberōs vestrōs hīc potissimum discere. Vbi enim aut iūcundius morārentur
quam in patriā aut pudīcius continērentur quam sub oculīs parentum aut minōre sūmptū quam
domī? Quantulum est ergō collātā pecūniā condūcere magīstrōs, quodque nunc in habitātiōnēs,
in viātica, in ea quae peregrē emuntur (omnia autem peregrē emuntur) impenditis, adicere
mercēdibus? Atque adeō ego, quī nōndum līberōs habeō, parātus sum prō rē pūblicā nostrā,
quasi prō fīliā vel parente, tertiam partem eius quod cōnferre vōbīs placēbit dare [...] Proinde
cōnsentīte cōnspīrāte māiōremque animum ex meō sūmite, quī cupiō esse quam plūrimum,
quod dēbeam cōnferre. Nihil honestius praestāre līberīs vestrīs, nihil grātius patriae potestis.
Ēducentur hīc quī hīc nāscuntur, statimque ab īnfantiā nātāle solum amāre frequentāre
cōnsuēscant. Atque utinam tam clārōs magīstrōs indūcātis, ut in fīnitimīs oppidīs studia hinc
petantur, utque nunc līberī vestrī aliēna in loca ita mox aliēnī in hunc locum cōnfluant!" [...]

Plīnius, Epistulae IV.XIII


36
VOCABULARIO: Epistula Pliniī

ab prep. abl. de, desde, por


ad prep. acus. hacia, a, junto a
ad|dūcere, ad|dūxī: addūxerat (a)traer, causar
ad|icĕre, adiciō, ad|iēcī: adicĕre añadir
adeō adv. tanto
aliēnus, -a, -um ajeno, extraño
amāre, amāvī: amāre amar
animus, animī m. ánimo, aliento
atque conj. y
audīre, audīvī: audiēbant oír
aut conj. o
autem conj. pero, pues, en efecto
C. = Gāius
clārus, a, um claro, ilustre
com|plūres, com|plūra varios
con|dūcĕre, con|dūxī: condūcere reunir, conducir, alquilar
cōn|ferre, con|tulī, col|lātum: collātā reunir, comparer
cōn|fluĕre, cōn|flūxī: cōnfluant fluir (conjuntamente) confluir
cōn|sentīre, cōn|sēnsī: cōnsentīte pensar (sentir) unánimemente, consentir
cōn|spīrāre, cōn|spīrāvī: cōnspīrāte ponerse de acuerdo, conspirar
cōn|suēscĕre, cōn|suēvī: cōnsuēscant acostumbrar
con|tinēre, con|tinuī: continērentur contener, retener
Cornēlius, iī m. (nōmen gentīle) Cornelio
cum conj. cuando, como, aunque, mientras
cupĕre, cupīvī: cupiō desear
cūr adv. por qué, por lo cual
dare, dedī: dare dar
dēbēre, dēbuī: debeam deber
discĕre, didicī: discere aprender
domus, ūs f. casa
domī locativo en casa
ēducāre, ēducāvī: ēducentur educar
ego pron.: ego, mē yo
emĕre, ēmī: emuntur comprar, tomar
enim conj. pues, en efecto
epistula, epistulæ f. epístola, carta
ergō adv. por tanto
esse, sum, fuī: est, estis, erat, esse, fuī ser, estar, haber, existir
et conj. y
etiam adv. sí, todavía, incluso
ex prep. abl. desde, (fuera) de
fīlia, ae f. hija
fīlius, fīliī m. hijo
fīnitimus, -a, -um vecino (de frontera), fronterizo
frequentāre, frequentāvī: frequentāre frecuentar
Gāius, Gaiī (C.) m. (praenōmen) Gayo (Cayo)
grātior, grātius adj. más grato, más agradable
habēre, habuī: habeō, habēmus tener
habitātiō, ōnis f. habitación
hīc adv. aquí
hīc, haec, hoc pron.: huic, hunc éste
hinc adv. de(sde) aquí
37
honestior, honestius adj. más honesto, más honorable
im|pendĕre, im|pendī: impenditis gastar, consumir
in prep. abl. en
in prep. acus. a, hacia
in|dūcĕre, in|dūxī: indūcātis llevar (hacia dentro), inducir
īnfantia, īnfantiæ f. infancia
inquam: inquam digo, dije
inter|esse, inter|sum, inter|fuī: intererat estar entre, interesar, tener interés en
vestra interest os interesa
ipse, ipsa, ipsum pron. él mismo
is, ea, id pron.: ea, eius, él, ella, ello
ita adv. así
iūcundius adv. más agradablemente
līberī, līberōrum m. pl. hijos
locus, locī m. lugar
loca, ōrum n. pl. lugares, region
māior, māius adj. mayor, más grande
Mediolānum, -ī n. nom. pr. Mediolano (hoy Milán)
Mediolānī (locativo) en Mediolano
mercēs, mercēdis f. pago
meus, mea, meum pron.: meō mío, mía, mi
morārī: morārentur morar, habitar
mox adv. pronto
mūniceps, mūnicipis m. munícipe, conciudadano
nam conj. pues, en efecto
nāscī: nāscuntur nacer, surgir
nātālis, nātāle adj. natal
nihil pron. nada
nōn adv. no
nōndum adv. aún no
noster, nostra, nostrum pron. nostrā nuestro, nuestra
nūllus, a, um pron.: nūllos ninguno, ninguna
nunc adv. ahora
oculus, ī m. ojo
omnis, omne adj. todo, cada
oppidum, ī n. oppidīs ciudad, fortaleza
opportūnē adv. oportunamente, a propósito
parāre, parāvī: parātus sum preparer, disponer
parēns, parēntis m. f. madre, padre
parentēs, parentum m. f. pl. padres
pars, partis f. parte
pater, patris m. padre
patria, ae f. patria
pecūnia, ae f. dinero (posesión de ganado)
peregrē adv. de viaje
petere, petīvī: petantur dirigirse, buscar, pedir, atacar
placēre, placuī: placēbit agradar, placer
Plīnius, Plīniī m. (nōmen gentīle) Plinio
plūrimum adv. muchísimo
quam plūrimum lo más posible, tanto cuanto se pueda
posse, possum, potuī: potestis poder, ser poderoso
potissimum adv. muy bien, sobre todo
praeceptōr, praeceptōris m. maestro, preceptor
prae|stāre, prae|stitī: praestāre realizar; estar adelante, superar; dar
praetextātus, a, um adj. vestido de pretexta (toga pretexta)
38
prō prep. abl. delante de, en vez de, por
proinde conj. así que, por lo cual
proximē adv. muy cerca, muy recientemente
pūblicus, a, um adj. público
rēs pūblica estado, república
pudīcius adv. más púdicamente
puer, puerī m. niño, muchacho, esclavo
quam conj. que, como
quam plūrimum lo más posible, tanto cuanto se pueda
quantulum adv. cuán poco
quāre adv. por qué, por lo cual
quasi conj. como (si)
-que conj. y
quī, quae, quod pron.: quae, qui, quod que, quien, el cual
quia conj. porque
rēs, rēī f. cosa, asunto, posesión
rēs pūblica estado, república
respondēre, respondī: respondit responder
S. = salūtem (dīcit)
salūs, salūtis f. bienestar, salud
salūtem (dīcit) (S.) (él) saluda
salūtāre, salūtāvī: salutandum saludar
solum, ī n. suelo
statim adv. al instante, inmediatamente
studēre, studuī: studēs esforzarse, afanarse, estudiar
studium, iī n. cello, diligencia, estudio
sub prep. abl. debajo de, bajo, en
sūmere, sūmpsī: sūmite tomar, gastar
sūmptus, ūs m. gasto
suus, sua, suum pron.: suō suyo, suya, su
Tacitus, ī m. (cognōmen) Tácito
tam adv. tan, tanto
tertius, a, um tercer(o)
ubi adv. dónde, donde
ūna adv. conjuntamente, a una
ut conj. que, porque, para que, aunque
utinam adv. ojalá
vehementer adv. con vehemencia, grandemente
vel conj. o
venīre, vēnī: vēnit venir, llegar
vester, vestra, vestrum pron. vuestro, vuestra
viāticum, ī n. gastos de viaje, viáticos
vōs pron.: vōbis vosotros
39

Respondē Plīniī verbīs


1. Vbi fuit Plīnius?

R. Plinio estuvo en su patria

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

2. Quis vēnit ad Plīnium salūtandum?

R.El hijo vestido de (toga) pretexta de un compatriota de Plinio vino a saludarlo

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

3. Quis addūxerat puerum ad Plīnium salūtandum?

R. El padre del muchacho lo había llevado a saludar a Plinio.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

4. Nōnne studet puer?

R. Sí, el muchacho estudia.

______________________________________________________________________________________

5. Vbi studet puer?

R. El muchacho estudia en Mediolano.

______________________________________________________________________________________

6. Quārē puerī nōn student in patriā Plīniī?

R. Los muchachos no estudian en la patria de Plinio porque ahí no tienen maestros.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

7. Audiēbantne patrēs quod Plīnius dīcēbat?

R. Sí, varios padres escuchaban lo que Plinio decía.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

8. Quae peregrē emuntur?

R. Todas (las cosas) se compran estando de viaje.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________
40
9. Num Plīnius habet līberōs?

R. No, Plinio aún no tiene hijos.

______________________________________________________________________________________

10. Quārē puerī in patriā ēducandī sunt?

R. Los muchachos deben ser educados en su patria porque en ninguna parte morarían más

agradablemente que en su patria.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

vocabulario:

ēducāre, ēducāvī, educar num partícula interrogativa, ¿acaso…? respuesta: no

─ne partícula interrogativa, ¿acaso…? resp.: sí o no nusquam adv., en ninguna parte, a ninguna parte

nōnne partícula interrogativa, ¿acaso…? resp.: sí quis, quid pron. interrogativo, quién, qué

¿A qué conjugación pertenecen los siguientes verbos?

appellāre, appellāvī, appellātum


audīre, audīvī, audītum
con|ducĕre, con|dūxī, conductum
con|fluĕre, con|flūxī, con|fluxum
con|sentīre, con|sensī, con|sensum
con|spirāre, con|spirāvī, con|spirātum
con|suēscĕre, con|suēvī, con|suētum
con|tinēre, con|tinuī, con|tentum
cupĕre, cupio, cupīvī, cupītum
dēbēre, dēbuī, debitum
dare, dedī, datum
discĕre, didicī
educāre, educāvī, educātum
emĕre, ēmī, emptum
frequentāre, frequentāvī, frequentātum
habēre, habuī, habitum
parāre, parāvī, parātum
petĕre, petīvī, petītum
placēre, placuī, placitum
prae|stāre, prae|stitī
respondēre, respondī, respōnsum
salutāre, salutavī, salutātum
studēre, studuī
venīre, vēnī, ventum
41

I. ¿Cuál es la cantidad de la penúltima sílaba de las siguientes palabras? ¿Larga o breve?

sensibilis videntur pronomen aliae


creditur syllaba articulata veniunt
faciunt amare habere cupere
audire appellantur articulum confusa

II. ¿Cuáles son los diptongos en latín? ___________________________________________

III. Clasifica los siguientes verbos (1ª, 2ª, 3ª y 4ª conjugación: -āre, -ēre, -ĕre, -īre)

appellāre facĕre complēre legĕre


venīre frequentāre discĕre scrībĕre
tenēre scīre mutāre relinquĕre
cupĕre dīcĕre capĕre vocāre
putāre placēre nescīre credĕre

IV. Completa la conjugación de esse y posse en presente de indicativo

(ego) sum (ego) possum


( ) es ( ) potes
(ille, illa) ______ (ille, illa) _________
( ) sumus ( ) possumus
(vos) _______ (vos) ________
(illī, illae) ______ (illī, illae) ________

V. Escribe las desinencias verbales que hacen falta

amāre habēre agĕre facĕre audīre

amō habeō agō faciō audi____


amā_____ habē______ agi_____ faci______ audī____
amat habe______ agi_____ faci______ audi____
amā_____ habēmus agi_____ faci______ audī____
amātis habē______ agi_____ faci______ audī_____
ama_____ habē______ agu_____ faciu_____ audiu____
42
VI. Completa la declinación de los siguientes sustantivos latinos

littera, ae f. la letra syllaba, ae f. la sílaba


singular plural singular plural
nom. littera litterae syllab__________ syllab__________
gen. litter________ litter__________ syllabae syllabārum
dat. litterae litterīs syllab__________ syllab__________
acus. litter________ litterās syllabam syllab__________
voc. littera litterae syllab__________ syllab__________
abl. litter________ litter___________ syllabā syllab__________

sententia, ae f. pensamiento patria, ae f. la patria


singular plural singular plural
nom. sententi______ sententi__________ patri________ patri_________
gen. sententi______ sententi__________ patri________ patri_________
dat. sententi______ sententiīs patri________ patri_________
acus. sententiam sententi__________ patri________ patri_________
voc. sententia sententiae patri________ patri_________
abl. sententi_______ sententi__________ patri________ patri_________

numerus, ī m. número puer, puerī m. el niño


singular plural singular plural
nom. numerus numerī puer puer__________
gen. numerī numer__________ puer_________ puerōrum
dat. numer________ numer__________ puerō puerīs
acus. numer________ numerōs puerum puer__________
voc. numere numerī puer puerī
abl. numerō numerīs puer__________ puer__________

vir, virī m. el varón verbum, ī n. palabra, verbo


singular plural singular plural
nom. vir vir_________ verbum verba
gen. vir________ virōrum verb________ verb__________
dat. vir________ vir_________ verbō verbīs
acus. virum vir_________ verb________ verb___________
voc. vir virī verbum verba
abl. virō virīs verb________ verb___________

articŭlus, ī m. artículo animus, ī m. ánimo, aliento


singular plural singular plural
nom. articulus articul_______ animus anim__________
gen. articul______ articulōrum anim_________ anim__________
dat. articul______ articul_______ anim_________ anim__________
acus. articul______ articul_______ anim_________ anim__________
voc. articulum articula anime anim__________
abl. articulō articulīs anim_________ anim__________
43
Presentación del autor

El poeta Cayo Valerio Catulo nació en Verona en el año 87 a.C. Es el escritor lírico más vivo y original de toda
la literatura latina. Hijo de una familia notable, antes de haber cumplido los 20 años llegó a Roma, provisto de
dinero y de ingenio, y pasó a formar parte de un círculo de jóvenes refinados en cuanto a gustos y cultura,
inquietos, de una escuela poética, la “neotérica”, que había de tener en Catulo a su más insigne representante. Se
trata de una poesía que reacciona frente la tradición nacional y antigua y que tiende al individualismo, sensible a
los problemas inquietantes de la crisis republicana. Lírica y subjetiva, expresaba las pasiones con un rigor
distinto al de las composiciones helenísticas.

C. VALERIĪ CATVLLĪ

CARMINA
Lūgēte, ō Venerēs Cupīdinēsque,

et quantum est hominum venustiōrum.

Passer mortuus est meae puellae,

passer, dēliciae meae puellae,

quem plūs illa oculīs suīs amābat; 5

nam mellītus erat suamque nōrat

ipsam tam bene quam puella mātrem,

nec sēsē ā gremiō illius movēbat,

sed circumsiliēns modo hūc modo illūc

ad sōlam dominam ūsque pīpiābat. 10

Quī nunc it per iter tenebricōsum

illūc, unde negant redīre quemquam.

At vōbīs male sit, malae tenebrae

Orcī, quae omnia bella dēvorātis;

tam bellum mihi passerem abstulistis. 15

Ō factum male! ō miselle passer!

Tuā nunc operā meae puellae

flendō turgidolī rubent ocellī.


Carmen III
44
Disertissime Rōmulī nepōtum,

quot sunt quotque fuēre, Mārce Tullī,

quotque post aliīs erunt in annīs,

grātiās tibi māximās Catullus

agit pessimus omnium poēta, 5

tantō pessimus omnium poēta

quantō tū optimus omnium patrōnus.

Carmen XLIX

Nūllī sē dīcit mulier mea nūbere mālle

quam mihi, nōn sī sē Iuppiter ipse petat.

Dīcit –sed mulier cupidō quod dīcit amantī,

in ventō et rapidā scrībere oportet aquā.

Carmen LXX

Ōdī et amō. Quārē id faciam, fortasse requīris.

Nescio, sed fierī sentiō et excrucior.

Carmen LXXXV
45
VOCABVLVM: Catūllī Carmĭna

ā, ab prep. abl. de, desde, por


ad prep. acus. hacia, a, junto a
agere, ēgī, āctum empujar, dedicarse a, hacer
gratiās agere dar las gracias
alius, alia, aliud pron. indef.. otro (de muchos)
amāre, amāvī, amātum amar
annus, annī m. año, estación (del año)
aqua, aquae f. agua
at conj. pero
au|ferre, au|ferō, abs|tulī, ab|lātum quitar
bellus, a, um lindo, bello
bene adv. modo bien
carmen, carminis n. canto, poema
Catūllus, ī m. (cōgnōmen) Catulo
circum|silīre saltar alrededor
Cupīdō, Cupīdinis m. nom. pr. Cupido
Cupīdinēs los seguidores de Cupido
cupidos, a, um deseoso, ansioso
dēliciae, dēliciārum f. pl. delicias, deleite
dē|vorāre, vī, tum devorar
dīcere, dīxī, dīctum decir, hablar
disertus, a, um elocuente, diserto
domina, ae f. dueña, señora
ego pron. pers. yo
esse, sum, fuī ser, estar, haber, existir
et conj. y
ex|cruciāre, vī, tum atormentar
facere, iō, fēcī, factum hacer
factum, ī n. hecho, acción
fierī, fiō, factus sum ser hecho, hacerse, suceder
flēre, flēvī, flētum llorar
fortasse adv. énfasis quizá
grātia, ae f. favor, gracia, reconocimiento; popularidad
gremium, iī n. regazo
homo, hominis m. hombre
hūc adv. lugar hacia aquí
ille, illa, illud pron. dem. aquél
illuc adv. lugar hacia allí
in prep. abl. en
ipse, ipsa, ipsum pron. dem. él mismo
īre, eō, iī, itum ir
iter, itineris n. viaje, camino
Iuppiter, Iovis m. nom. pr. Júpiter
lūgēre, lūxī, lūctum afligirse, estar de luto, llorar
male adv. modo mal
mālle, mālō, māluī querer más, preferir
malus, a, um malo, funesto
Mārcus, ī m. (praenōmen) Marco
46
māter, mātris f. madre
māximus, a, um máximo, el más grande
mellītus, a, um de miel
meus, a, um pron. pos. mío, mía, mi
misellus, a, um pobrecito
modo... modo adv. modo por un lado... por el otro
morī, morior, mortuus sum morir
mortuus, mortua, mortuum (part. perf. morī) muerto
movēre, mōvī, mōtum mover, conmover, hacer mover
mulier, mulieris f. mujer
nam conj. pues, en efecto
nec conj. y no, ni
negāre, vī, tum decir que no, negar
nepōs, nepōtis m. nieto
ne|scīre, ne|scīvī, ne|scitum no saber, ignorar
nōn adv. énfasis no
nōnus, a, um (IX.) num. noveno
nōvisse (pf. nōscere, nōvi, nōtum) saber
nūbere, nūpsī, nuptum casarse (una mujer)
nūllus, a, um pron. indef. ninguno, ninguna
nunc adv. tiempo ahora
ō interjección ¡oh!
ocellus, ī m. (diminutivo de oculus) ojito
ōdisse odiar
omnis, omne todo, cada
opera, ae f. obra, trabajo, esfuerzo
oportet, oportuit conviene, es necesario
optimus, a, um (superl. de bonus) el mejor, óptimo
Orcus, ī m. nom. pr. Orco
passer, passeris m. gorrión
patrōnus, ī m. abogado, patrono, protector
per prep. acus. por
pessimus, a, um (superl. de malus) pésimo, el peor
petere, petīvī, petitum dirigirse, pedir, buscar
pīpiāre piar, gorjear
plūs adv. cantidad más
poēta, ae m. poeta, vate
post prep. acus. y adv. de tiempo después
puella, ae f. niña, muchacha, esposa
quadrāgesimus, a, um (XL.) num. cuadragésimo
quam conj. que, como
tam… quam adv. correl. tanto… cuanto
quantus, quanta, quantum pron. rel. cuan grande, cuanto
quāre adv. causa por qué, por lo cual
-que conj. y
quī, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual
quīnquāgēsimus, a, um (L.) num. quincuagésimo
quīntus, a, um (V.) num. quinto
quisquam, quicquam pron. indef. alguien, algo
quot pron. rel. indecl. cuantos
47
rapidus, a, um rápido
re|d|īre, re|d|eō, re|d|iī, re|d|itum regresar
re|quīrere, re|quīsīvī, re|quīsītum preguntar, investigar
Rōmulus, ī m. nom. pr. Rómulo
rubēre, rubuī enrojecer
sed conj. pero, mas, sino
sentīre, sēnsī, sēnsum sentir, pensar
septuāgēsimus, a, um (LXX) num. septuagésimo
sī conj. si
sōlus, a, um solo
suī, sibi, sē, sēsē pron. reflexivo de sí, a sí, se
suus, sua, suum pron. pos. suyo, suya, su
tam adv. cantidad tan, tanto
tam... quam adv. correl. tanto... como
tantō... quantō adv. correl. tanto... cuanto
tenebrae, tenebrārum f. pl. tinieblas
tenebricōsus, a, um tenebroso
tertius, a, um (III) num. tercer(o)
tū pron. pers. tú
Tullius, iī m. (nōmen gentīle) Tulio
turgidolus, a, um hinchadito
tuus, tua, tuum pron. pos. tuyo, tuya, tu
unde adv. lugar de donde, desde donde
undēquinquāgēsimus, a, um (XLIX) cuadragésimo noveno
ūsque adv. tiempo continuamente, siempre
ventus, ī m. viento
Venus, Venĕris f. nom. prop. Venus
Venerēs las seguidoras de Venus
venustus, a, um agradable
vōs pron. pers. vosotros
48

Respondē Catūllī verbīs

1.- Quis mortuus est?

El gorrión de la niña de Catulo ha muerto.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

2. - Quārē dīcit Catūllus passerem esse mellītum?

Catulo dice que el gorrión es de miel porque él conocía a su dueña como una niña a su madre, y

porque gorjeaba solamente para ella.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

3.- Quō it nunc passer?

El gorrión va ahora por el camino tenebroso, hacia allí, de donde dicen que ninguno regresa.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

4.- Nōnne Catūllus trīstis est?

Sí, Catulo está muy triste

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

5.- Quārē Catūllus trīstis est?

Catulo está triste porque el gorrión de su niña ha muerto y porque los ojitos de ella se enrojecen por

el llanto.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________
49

6. - Cuī scrīpsit Catūllus carmen XLIX ?

Catulo escribió este carmen para Marco Tulio Cicerón

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

7.- Quī patrōnus fuit Mārcus Tullius Cicerō?

Marco Tulio Cicerón fue el más elocuente y el mejor de todos los abogados romanos.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

8.- Quid dīcit Catūllī mulier?

La mujer de Catulo dice que ella con nadie quisiera casarse más que con él.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

9.- Vbi scrībere oportet quod mulier cupidō dīcit amantī?

Lo que dice la mujer al amante deseoso, conviene escribirlo en el viento y en el agua rauda.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

10. - Catūllus ōdit et amat; sī quis requīrat quārē poēta id faciat, quid Catūllus respondēbit?

Si alguien pregunta por qué Catulo hace eso, el poeta responderá: « no sé, pero siento que se hace, y

me torturo »

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

vocabulario:

quārē adv. causa, por qué, por lo cual sī conjunción, si

quis, quid pronombre indefinido, alguien, alguno sī quis, si alguien

quō adverbio de lugar, adónde, adonde trīstis, trīste, triste

sentīre, sēnsī, sēnsum, sentir, pensar


50

Presentación del texto

Gaius Iulius Caesar nació en el año 100 a.C. Siguió la carrera política (cursus honorum). En el año 60
a. C. formó, de manera privada, una alianza con Pompeyo (Gnaeus Pompeius Magnus) y Craso
(Marcus Licinius Crasus). Craso murió en el año 53, y César y Pompeyo se enfrentaron en una guerra
civil que duró del año 49 al 45. En este año, César venció a las tropas de Pompeyo en la batalla de
Farsalia; posteriormente, Pompeyo fue asesinado en Egipto por los esbirros del rey Tolomeo. A partir
del año 46, como dictador, comenzó a promover sus ideas para el gobierno de Roma. Sin embargo, a
raíz de una conspiración republicana, en la cual participaron especialmente Casio (Gaius Cassius
Longinus) y Bruto (Marcus Iunius Brutus), fue asesinado el 15 de marzo del año 44 a.C., en los Idus
(Idus) de marzo.
Escribió sobre muchas cosas, entre otras, sobre gramática, astronomía, oratoria y teatro.
Desafortunadamente, sólo sobreviven dos obras que tratan sobre la guerra de las Galias y sobre la
guerra Civil: los Comentarios sobre la Guerra Gálica (Commentāriī dē Bellō Gallicō), en siete libros,
y los Comentarios sobre la Guerra Civil (Commentāriī dē Bellō Cīvīlī) en tres libros.

C. IVLII CAESARIS
DĒ BELLŌ GALLICŌ COMMENTĀRIĪ

Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgæ aliam Aquitānī, tertiam quī
ipsōrum linguā Celtæ nostrā Gallī appellantur. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs, lēgibus inter sē
differunt. Gallōs ab Aquitānīs Garumna flūmen, ā Belgīs Matrona et Sequana dīvidit. Hōrum
omnium fortissimī sunt Belgæ proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte prōvinciælongissimē
absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad effēminandōs animōs
pertinent important, proximīque sunt Germānīs, quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum
continenter bellum gerunt. Quā dē causā Helvetiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt,
quod ferē cōtidiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut
ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

Cæs. B.G. 1,1


51

VOCABVLVM: de bellō Gallicō

ā, ab prep. abl. de, desde


ab|esse, ab|sum, ā|fuī estar lejos, estar ausente
ad prep. acus. hacia, a, junto a
alius, a, ud pron. indef. otro (de muchos)
animus, ī m. ánimo, aliento
appellāre, vī, tum llamar
Aquitānī, ōrum m. pl los aquitanos
atque conj. y
aut conj. o
Belgae, ārum m. pl. los belgas
bellum, ī n. guerra
Caesar, Caesaris m. (cōgnōmen) César
causa, ae f. causa
Celtae, ārum m. pl. los celtas
commentarius, iī m. comentario
con|tendere, tendī, tentum contender, pelear
continenter adv. modo sin cesar, continuamente
cotīdiānus, a, um cotidiano, diario
cultus, cultūs m. adorno, cultivo, cultura
cum conj. cuando, como, aunque, mientras
cum prep. abl. con
dē prep. abl. de (lo alto), acerca de
dif|ferre, dif|ferō, dis|tulī, dī|lātum diferir, ser diferente
dīvidere, dīvīsī, dīvīsum dividir
ef|fēmināre, vī, tum debilitar
esse, sum, fuī ser, estar, haber, existir
et conj. y
ferē adv. cantidad casi
fīnis, fīnis m. fin, límite
fīnēs, fīnium m. pl. territorio, región
flūmen, flūminis n. río, corriente
fortis, forte valiente, fuerte
Gallī, ōrum m. pl. los galos
Gallia, ae f. la Galia
Gallicus, a, um galo, de los galos
Garumna, ae f. el río Garumna
gerere, gessī, gestum llevar, actuar, hacer
Germānī, ōrum m. pl. los germanos
Helvetiī, ōrum m. pl. los helvecios
hīc, haec, hoc pron. dem. éste
hūmānitās, ātis f. humanidad: dignidad humana
im|portāre, vī, tum traer, importer
in prep. abl. en
in prep. acus. a, hacia
in|colere, coluī, cultum habitar
īnstitutum, ī n. costumbre, institución
inter prep. acus. entre
52
ipse, ipsa, ipsum pron. dem. él mismo, ella misma, ello mismo
is, ea, id pron. dem. él, ella, ello
lēctiō, lēctiōnis f. lectura, lección
lēx, lēgis f. ley
lingua, ae f. lengua
longē adv. lugar lejos
Matrona, ae f. el río Mátrona
mercātor, mercātōris m. mercader
minimē adv. cantidad lo menos posible, de ninguna manera
noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra
omnis, omnes adj. todo, cada
pars, partis f. parte
per|tinēre, tinuī, tentum pertenecer, importar, servir
prae|cēdere, cessī, cessum anteceder
proelium, iī n. combate, disputa
pro|hibēre, uī, itum impedir, prohibir, expulsar
proptereā adv. por esto
proptereā quod porque
prōvincia, ae f. provincia
Prōvincia, ae f. nom. pr. designación abreviada de la parte oriental de la Galia
Narbonense
proximus, a, um próximo, el más cercano
-que conj. y
quī, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual
quod conj. porque
quoque adv. énfasis también
reliquus, a, um restante
Rhēnus, ī m. el río Reno
saepe adv. tiempo a menudo
sē, sēsē pron. refl. a sí, se
Sequana, ae f. el río Sécuana
sextus, a, um num. sexto
suus, a, um pron. pos. suyo, suya, su
tertius, a, um num. tercer(o)
trāns prep. acus. más allá, del otro lado de
trēs, tria num. tres
ūnus, a, um uno, uno solo, único
virtūs, virtūtis f. valor, virtud
53

Respondē Caesăris verbīs

1. Quōmodō Gallia est divīsa?


Toda la Galia está dividida en tres partes.
__________________________________________________________________________________

2. Quī sunt Gallī?


Los belgas, los aquitanos y los celtas son galos.
__________________________________________________________________________________

3. Quī ipsōrum linguā Celtæ, quōmodō nostrā appellantur?


Quienes en su propia lengua se llaman celtas, en la nuestra se llaman galos.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

4. Quibus rēbus omnēs Gallī inter sē differunt?


Los galos difieren entre sí en lengua, costumbres y leyes.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

5. Quid dīvidit Gallōs ab Aquitānīs atque ā Belgīs?


El río Garumna divide a los galos de los aquitanos, el Mátrona y el Sécuana, de los belgas.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

6. Quī sunt proximī Germānīs?


Los belgas son los más cercanos a los germanos.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
54
7. Quārē Belgæ omnium Gallōrum fortissimī sunt?

Los belgas son los más fuertes de todos los galos porque están muy lejos de la cultura y de la
civilización de la provincia, y de ninguna manera llegan a ellos los mercaderes ni importan lo que
sirve para debilitar los ánimos.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

8. Vbi incolunt Germānī?


Los germanos habitan del otro lado del Reno.
__________________________________________________________________________________

9. Quārē Helvetiī reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt?


Los helvecios aventajan en valor a los restantes galos porque contienden con los germanos en
combates casi diarios.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

10. Quandō Helvetiī cum Germānis contendunt?


Los helvecios contienden con los germanos o cuando los expulsan de su territorio, o cuando ellos
mismos emprenden la guerra en el territorio de ellos.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
55
I. Quid signīficant hæ oratiōnēs Latīnæ? Respōndē Hispanĭcē

1) amic it ĭa mag is lū cet int er æquā les (C ic er ó n)


2 adv. 704 prep. ac. 554

____________________________________________________________________________________________________ ___

2) iust it ĭa o mnĭu m est do mĭna et r eg īna vir t ūt um ( Cicer ó n)


l a j usti ci a 575 gen.pl . 821 22 rei na 379 gen. pl.

____________________________________________________________________________________________________ ___

3) glo r ia u mbr a vir t ūt is est ( S éneca)


34 84 379 821

_______________________________________________________________________________________________________

4) mis ĕr ō s pr udent ĭa r e līnqu it ( Ovid io )


548 68 781

___________________________________________________________________________________________________ ____

5) mis ĕr a m ser vit ūt e m fa lsō pace m vo cant ( T ácit o)


548 357 ad v. 329 681

____________________________________________________________________________________________________ ___

6) mo r s ho nēst a sæp e vit a m quo que t ur pe m o r nat ( C icer ó n)


300 469 adv. 90 adv. 579 652

____________________________________________________________________________________________________ ___

7) do ct ō ho mĭni viv ĕr e est co git ār e ( Cicer ó n)


458 267 799 821 609

____________________________________________________________________________________________________ ___

8) nudus a mo r fo r mæ no n a mat art if ic ĭu m ( P ro per cio )


490 211 30 604 96

____________________________________________________________________________________________________ __

9) o mn ĭa vinc it a mo r ( Vir g il io )
575 ac. pl. 797 211

______________________________________________________________________________________________________

10) vid ĕo bar ba m et pa ll iu m, phi lo sŏ phu m no ndu m vidĕo ( Au lo Ge lio )


727 barba m ant o filósofo ad v. 727

______________________________________________________________________________________________________

11) bar ba no n fac it phi lo sŏ phu m


804

____________________________________________________________________________________________________ __

12) ne mo pot est per sō na m d iū fer r e ( S énec a)


VIII,1 822 ( m ás cara) adv. 823

____________________________________________________________________________________________________ __

13) ne mo pot est duo bus do mĭn īs ser vīr e ( Vulgat a, Mat t . )
VIII,1 822 ( a dos) 112 (se rvi r)

____________________________________________________________________________________________________ __

14) ne mo sine cr im ĭne viv it ( Cat ó n)


VIII,1 pre p. abl. 240 799

____________________________________________________________________________________________________ __
56
15) quī vit ĭa o d it , ho mĭnes o dit ( P lin io )
IV 200 (od i a) 267 (od i a)

________________________ _______________________________________________________________________________

16) fo rt es fo r t ūna adiū vat ( T er enc io )


564 31 631

__________________________________________________________________________________________ _____________

17) ne mo pat r ia m a mat quia mag na est , sed qu ia sua (S éneca)


VIII,1 59 604 co nj. 480 821 (s in o ) conj . III

________________________________________________________________________________________ ______________

18) mo nēr e et mo nēr ī pr o pr iu m est ver æ a mic it ĭæ ( Cicer ó n)


706 706 507 821 541 2

__________________________________________________________________________________________________ ____

19) mo r s est no n esse (S éneca)


300 821 821

____________________________________________________________________________________________________ __

20) quid est so mnus ge l ĭd æ nis i mo r t is imāgo ? ( Ovid io )


VI,1 821 178 (de la gélida) (si no) 300 273

____________________________________________________________________________________________________ __

2 1) vit a s ine lit t ĕr īs mo r s est . ( Ro ber t so n)


90 47 300 821

____________________________________________________________________________________________________ __

2 2) vit a mo r t uō r um in me mo r iā vivō r u m est po sĭt a. ( Cicer ó n)


90 51 821 776

____________________________________________________________________________________________________ __

23) divīna nat ūr a dedit agrō s, ar s hu mā na æd ific ā vit ur bēs. ( Var ró n)


457 56 614 91 213 470 600 370

____________________________________________________________________________________________________ ___

2 4) amic it ĭæ i mmo r t ā lē s, mo rt ālē s ini m i c it ĭæ es se de be nt . ( T it o L ivio )


2 574 574 ene mist ades 821 699

____________________________________________________________________________________________________ ___

25) sap ie nt ĭa ar s be ne viv ē nd ī est . ( Cic er ó n)


74 213 799 821

____________________________________________________________________________________________________ ___

26) o mnē s ho mĭn ē s nat ūr ā sc īr e des id ĕr a nt . ( Mo er beke)


575 267 56 817 617

____________________________________________________________________________________________________ ___

27) genus hu mā nu m quer ĭt ur fa lsō dē nat ūr ā suā. (S alu st io )


264 470 851 ad v. 56 III

____________________________________________________________________________________________________ ___

28) fo rt ūna r ēr um hu ma nār u m do mĭna es t . ( Cic er ó n)


31 428 470 22 821

_______________________________________________________________________________________________________

2 9 ) ho mo do ct us in s ē se mper d ivit ĭās ha bet . ( Fedr o)


267 458 II 21 699

______________________________________________________________________________________________________
57
30) in pr inc ip ĭō cr eā vit Deus cæ lu m et t er r am. ( Gen. )
165 611 110 103 82

_________________________________________________ ______________________________________________________

31) o mnis ar s nat ūr æ im it at ĭo est . ( S énec a)


575 213 56 im it ació n 821

_________________________________________________________________________________________________ ______

3 2) er rōr ēs med icō r u m t er r a t egit . ( má xi ma de la es cue la sa ler nit a na)


error es de los médicos 82 790

_____________________________________________________________________________________________

3 3) cæ lō t eg ĭt ur qu ī no n ha bet u r na m. (Luca no )
103 790 IV 699 urna

____________________________________________________________________________________________________ ___

3 4) no n r ec ĭp it st ult us ver ba pr udent ĭæ. ( Vulgat a, Pro v. )


802 el ne cio 195 68

____________________________________________________________________________________________________ ___

35) po ss ĭde sap ie nt ĭa m, qu ia aur ō me l io r est . ( Vulgat a, Pro v. )


718 74 porque 97 444 821

____________________________________________________________________________________________________ ___

36) dum lo quo r hor a fug it ( Ovid io )


m ient ras 836 36 805

__________________________ _____________________________________________________________________________

37) o cŭ lī su nt in a mō r e ducēs (P ro per cio )


152 821 211 248

_____________________________________________________________________________________ __________________

38) o cŭlō s ha be nt et no n vidē bu nt ( Vulgat a, P sa l. )


152 699 727

____________________________________________________________________________________________________ ___

39) aliē na vit ĭa in o cŭ līs ha bē mus, in t ergō no st r a sunt . (S éneca)


435 200 152 699 187 III 821

____________________________________________________________________________________________________ ___

40) ho mĭn is me ns d iscē ndō a lĭt ur . ( S énec a)


267 294 753 729

____________________________________________________________________________________________________ ___

41) homĭnes amplius oculīs quam aurĭbus credunt (Sen. Ep. 6, 5)


267 438 adv. 152 conj. 217 747

____________________________________________________________________________________________________ ___

42) arma antīqua manūs ungues dentesque fuērunt (Lucr. 5, 1283)


95 440 409 uñas y dientes 821

____________________________________________________________________________________________________ ___
58
43) timĕo homĭnem unīus librī (frase atribuida a Santo Tomás de Aquino)
725 267 VII 135

____________________________________________________________________________________________________ ___

44) turpe est aliud loquī, aliud sentīre; sed turpĭus aliud scribĕre, aliud sentīre (Sen. Ep. 24, 19)
579 821 VII 836 VII 818 conj. 579 VII 783 VII 818

____________________________________________________________________________________________________ ___

45) Omnes homĭnes, quī sese student præstāre cetĕrīs animalĭbus, summā ope nitī decet ne vitam

silentĭō transĕant veluti pecŏra, quæ natūra prona atque ventrī oboedentĭa finxit. (Salustio)

_______________________________________________________________________ ________________________________

____________________________________________________________________________________________________ ___

____________________________________________________________________________________________________ ___
59

CUADRO DE LAS TERMINACIONES TRADICIONALES DE LOS CASOS LATINOS

I decl. II decl. III decl. IV decl. V decl.


-a- -o- -- -u- -e-
fem./(masc.) masc./fem neutro masc./fem neutro masc./fem. neutro fem. (masc.)
sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur.
nom. a æ us ī um a (s) ēs -- a, us ūs ū ua ēs ēs
(er, ir) -- ĭa
gen. æ ārum ī ōrum ī ōrum is um, is um, ūs uum ūs uum eī ērum
ium ium
dat. æ īs ō īs ō īs ī ĭbus ī ĭbus uī ibus u(ī) ibus eī ēbus
acus. am ās um ōs um a em ēs -- a, um ūs ū ua em ēs
ĭa
voc. a ae e ī um a (s) ēs -- a, us ūs ū ua ēs ēs
(er, ir) -- ĭa
abl. ā īs ō īs ō īs e, ĭbus e, ĭbus ū ibus ū ibus ē ēbus
ī ī
60
NOMENCLATURA DE LAS FORMAS VERBALES DEL ESPAÑOL

forma verbal nomenclatura de Academia 1931 Academia 1973


Andrés Bello
modo indicativo
canto presente presente presente
canté pretérito pretérito indefinido pretérito perfecto simple
cantaba copretérito pretérito imperfecto pretérito imperfecto
he cantado antepresente pretérito perfecto pretérito perfecto compuesto
hube cantado antepretérito pretérito anterior pretérito anterior
había cantado antecopretérito pretérito pluscuamperfecto pretérito pluscuamperfecto
cantaré futuro futuro imperfecto futuro
cantaría pospretérito potencial simple o imperfecto condicional
habré cantado antefuturo futuro perfecto futuro perfecto
habría cantado antepospretérito potencial compuesto o perfecto condicional perfecto
modo subjuntivo
cante presente presente presente
cantara / cantase pretérito pretérito imperfecto pretérito imperfecto
haya cantado antepresente pretérito perfecto pretérito perfecto
hubiera / hubiese antepretérito pretérito pluscuamperfecto pretérito pluscuamperfecto
cantado
cantare futuro futuro imperfecto futuro
hubiere cantado antefuturo futuro perfecto futuro perfecto
modo imperativo
canta futuro presente presente
formas no personales (nominales)
cantar infinitivo
cantado participio (aspecto perfectivo)
cantando gerundio (aspecto durativo)
haber cantado infinitivo compuesto
habiendo cantado gerundio compuesto

Das könnte Ihnen auch gefallen