c
 „

El lenguaje escrito constituye una actividad organizada y voluntaria con un

análisis consciente de los sonidos que lo forman. En un principio es desplegado y

posteriormente se transforma en un hábito automatizado complejo (1).„

Escribir supone un conocimiento de los códigos del lenguaje, una habilidad para

convertir los fonemas en grafemas, conocimiento del sistema grafémico, una

adecuada motricidad fina, y una habilidad espacial para distribuir, juntar y

separar letras. Existen tres modalidades especificas del lenguaje escrito:

escritura espontánea, escritura al dictado y escritura a la copia; en estas

modalidades se necesitan diferentes analizadores los cuales participan y son una

cadena de eslabones los que realizan propiamente la función. „

Dentro de las habilidades que se requieren en el proceso de la escritura

encontramos el reconocimiento auditivo de letras y palabras, búsqueda y rastreo

visual una vez ya escrita la palabra, percepción figura fondo auditiva, percepción

auditiva en secuencia, discriminación auditiva fonética, memoria auditiva,

entendimiento verbal auditivo habilidades de secuencias auditivas, lenguaje

repetitivo, fluencia de la escritura, orientación derecha izquierda, sensibilidad

táctil, reconocimiento de la forma a través del tacto o esteroagnosia,

localización dactilar, tiempos de reacción, preferencias laterales. El proceso

conlleva distintos eslabones, en toda escritura el primer eslabón es la

conservación del oído fonemático, el cual es indispensable para el análisis de la

composición acústica de la palabra. „

½a conservación del orden de los sonidos, conforma el siguiente eslabón, en éste,

la tarea consiste en el análisis del complejo acústico consecutivo que constituye

cada palabra.„

Como tercer eslabón se encuentra la inhibición de los componentes fuertes, éste

proceso se altera cuando se da algún debilitamiento de la inhibición activa.

Posteriormente se lleva a cabo la recodificación de los fonemas en elementos

ópticos (grafemas) y con su ejecución motriz. Cada grafema tiene su propia

estructura visoespacial y para la realización se requiere un complicado análisis

espacial. „

Guriánov (1940) y Pantina (1964) muestran que la organización motriz de la

escritura y cada elemento gráfico requiere un impulso especial después una

generalización del acto motor y su fusión en una melodía cinética donde los

trazos de cada letra son objeto de la escritura de toda la palabra y a veces de

una frase y ya no una ejecución consciente.„

Otras aportaciones como la de los modelos psicolingüísticos incorporan dos

procesos en la escritura uno relacionado con la ruta semántica que implica

estrategias mas holistas y el cual es considerado como una vía directa de acceso

al significado y otro que se considera como una vía indirecta al significado y que

se realiza a través de la ruta de conversión grafema-fonema utilizando

estrategias analíticas (2). „

De acuerdo a los modelos psicolingüísticos de ruta dual, en donde la repetición,

la lectura y la escritura pueden ser medidas por los procedimientos sublexicales

correspondientes de conversión auditiva fonológica en la repetición conversión

grafema-fonema para la lectura y conversión fonema-grafema para la escritura,

así como por procedimientos lexicales. ½os procesos sublexicales le dan

estabilidad al lexical. Por lo tanto, la alteración de los primeros conlleva a una

inestabilidad del segundo produciendo errores semánticamente relacionados. Por

el contrario, una alteración en los procesos lexicales daría como resultado una

´regularizaciónµ de la ortografía (3).„

Estudios realizados en las neurociencias por diversos investigadores(4) describen

lo que sucede con el español en cuanto a su representación gráfica donde el

español de México cuenta con 28 grafemas y 22 fonemas, siendo su relación como

sigue: 14 fonemas tiene una correspondencia de uno a uno ( una grafía por un

fonema) en los restantes (/b/, /s/, /g/, /i/, /j/, /k/, /r/, /v/ existen dos o

mas posibilidades de representación gráfica, dependiendo en algunos casos de

reglas de combinación. „

En la escuela rusa ½uria, describe a la escritura como un acto sistémico que

permite presuponer la diversidad de formas de perturbación en los procesos de

la escritura, en los casos de lesión en regiones distintas del cerebro, necesarias

para realizar este complejo acto. El proceso de la escritura permite hacer dos

conclusiones:„
 1) ½as variaciones en el acto de la escritura indican que el proceso de la

escritura cambia de composición psicofisiológica en las distintas etapas y

la participación de los diferentes sistemas corticales en este acto no

permanece inmutable.„

2) ½a heterogeneidad que caracteriza la estructura de la escritura en los

diferentes sistemas lingüístico y son los jeroglíficos los que crean una

diferencia básica en la estructura de los procesos psicofisiológicos

mediante los cuales se realiza. ½a escritura china excluye en su totalidad

la necesidad de efectuar el análisis fonemático de las palabras pero los

signos convencionales como designan conceptos requiere de un análisis

visual de los jeroglíficos, en idiomas europeos la escritura acústica como

en el ruso, alemán e italiano tienen mecanismos bastantes distintos de los

del francés o el inglés en los cuales están representadas los componentes

de la escritura no fonética sino convencional. (5)„

Es evidente que en el proceso de la escritura en los distintos idiomas obliga a

presuponer los variados defectos que pueden aparecer asociados con diferentes

lesiones focales de la corteza cerebral. (6). „

Cuando el sujeto llega a presentar alguna lesión cerebral y el proceso de la

escritura se altera como entidad única se manifiesta un cuadro de ~ ~
~, la

cual es descrita como ´la pérdida o la alteración de la habilidad para producir

lenguaje escrito consecuente con algún daño cerebralµ y esta puede presentarse

en muchas alteraciones no afásicas (7) y el paciente deberá ser investigado en el

proceso de la escritura para ubicar que áreas y zonas fueron las afectadas así

como para saber la cadena de eslabones que fue afectada. „

Beauvois y Dérouesné (8), explican que en el caso de la escritura, la dos

modalidades de ruta léxica y no léxica, la alteración en una u otra vía conlleva

características específicas. Por una parte se tiene la agrafia léxica en la cual la

vía de acceso directo a la semántica esta afectada y produce errores en la

escritura de las palabras. Entre las características de la agrafia léxica se observa

que el sujeto utiliza la ruta no léxica y por lo tanto la probabilidad de escribir

correctamente una palabra depende en gran medida del grado de

predictibilidad de su ortografía a partir del uso de procedimientos no léxicos, es

decir de procedimientos de conversión grafema-fonema. „

½a ortografía de las palabras de alta frecuencia es mejor que las de baja

frecuencia. „

Podemos observar que los enfoques de las diversas escuelas respecto al proceso

de la escritura, nos presentan distintas alteraciones causadas por daño o lesión

cerebral y estas alteraciones de la escritura deben ser exploradas.„

½a investigación del proceso de la escritura precede una exploración del análisis

y síntesis de los sonidos (9). De esta forma se realiza: „

(a) Investigación del análisis y síntesis de los sonidos„

 1) Investigación del análisis y síntesis de los sonidos: establecer si el

paciente conserva la capacidad para dividir los sonidos del lenguaje oral

y abstraer los fonemas secundarios, separando los fonemas estables

conservando la secuencia de estos y si puede agruparlos.„

2) Establecer si existe apoyo articulatorio: se le da la tarea anterior con

una variante, que lo realice con la boca cerrada.„

2) Separación de los sonidos de la palabra: el paciente tendrá que identificar

el segundo sonido de la palabra que se le mencione, posterior decir el

tercero, etc. „

3) Investigar la posición del sonido en la palabra: se explora con la consigna

de saber cual será el sonido que le antecede o le precede a determinada

letra, Esto se puede alterar cuando captan de forma general la estructura

sonora de la palabra y del esquema consecutivo que la componen. No en

los casos de afasia semántica, pues estos conceptos se perturban.„

4) Síntesis de los sonidos: se pronuncia por letras toda una sílaba o una

palabra y se le pide al paciente que diga cual fue la sílaba o la palabra

que escuchó. „

½a perturbación del análisis y la síntesis de los sonidos puede localizarse en

regiones temporales del hemisferio izquierdo (no en lesiones de los sectores

medios e inferiores de la corteza temporal del Hemisferio Izquierdo).„

En casos graves el paciente no puede decir el número de los sonidos, ni cuales

son esos sonidos, ni analizar sus interrelaciones.„

En casos menos graves el paciente puede entender y captar las palabras pero no

puede llevar a cabo el análisis de su composición fonética y si se excluye la

articulación se perturba en su totalidad la posibilidad de ejecutarla. ½o mismo

en tarea de síntesis acústica.„

En las áreas posteriores de la región sensomotora izquierda la alteración del

análisis y síntesis va acompañada de la alteración de la base cinestésica del acto

verbal, el análisis de los sonidos que forman la palabra presenta dificultades, el

paciente omite los sonidos principales y los componentes articulatorios

secundarios sobresalen por lo que produce una articulación no correcta.„

En los casos de las lesiones en las áreas de la región premotriz del hemisferio

izquierdo y de afasia motriz eferente el análisis de la composición sonora de la

palabra se dificulta a consecuencia de la alteración de los estereotipos

dinámicos que involucran los sonidos que componen la palabra y de la inercia

patológica de los procesos nerviosos dados en el analizador motor„

En lesiones de los sectores frontales y frontotemporales del hemisferio izquierdo

la impulsividad constituye el debilitamiento de los procesos de inhibición, e

insuficiente control del resultado de las acciones propias, por lo tanto aparecen

defectos en el análisis y síntesis sonoros aunque conserven tanto la audición

como la articulación.„
na vez que se ha explorado previamente el análisis y síntesis de los sonidos se

procede a explorar propiamente la escritura.„„

À
c

 ~ 
~

~„

½a investigación de la escritura incluye una serie de pruebas que se dirigen a

diferentes elementos y niveles de la escritura y se realiza inmediatamente
posterior a la evaluación del análisis y síntesis de lo sonidos de la palabra. „

1) Copia de letras y palabras: se le presentan en forma visual (examina

alteraciones óptico-gnósticos y motores, disminución de la actividad del

enfermo y carácter ecopráxico de sus acciones).„

Se le propone copiar letras, sílabas, palabras en letra script y de imprenta,

estilizadas y corriente. „

2) Conservación de los movimientos finos: escribir la firma o alguna

palabra que ya se haya convertido en estereotipo motor. Observar si

conserva la facultad de ejecutar melodías cinéticas o si hay síntomas de

perseveración.„

3) Escritura al dictado de letras: se dictan fonemas y se finaliza con el

dictado de sonidos pronunciados con menos claridad. Recifrará. Observar

si lo verbaliza de forma inmediata, espontánea o después de un tiempo

incluyendo su pronunciación y las dificultades y errores.„

4) Escritura al dictado de sílabas y palabras: primero se proponen

combinaciones de sonidos sin sentido y tienen un carácter puramente

 auditivo. Posterior sílabas donde convergen más consonantes, al final

palabras complejas y desconocidas. „

5) Escritura al dictado de series de palabras y frases: se realiza con

recifrado más complejo del lenguaje oral y escrito. Se puede generar la

pérdida de la secuencia de las palabras. „

6) ½enguaje escrito en el sentido propio de la palabra: se pide que

escriba el nombre de cualquier objeto. „

Î

~ 




~

~
 ~ ~

 „

1) Región temporal izquierda: alteración del oído fonemático y afasia sensorial,

no pueden escribir letras aisladas al dictado y presentan fallas en la elección del

sonido escuchado, dificultades para escribir sílabas con estructura acústica

compleja, las articulaciones que realiza son inútiles como ayuda, en la escritura

de palabras consolidadas tiene éxito, pero hay omisión de sonidos próximos.

Imposibilidad de destacar ciertos sonidos aislados del flujo de las consonantes,

permuta en la ubicación de los sonidos. Habla de un cuadro de alteración en la

escritura típico de afasia temporal.„

2) Alteraciones de la base cinestésica del lenguaje verbal, (afasia motriz

aferente) escritura de letras aisladas, cae en articulaciones difusas, dificultad en

el proceso de la escritura, la sustitución articulatoria y la negativa de escribir un

sonido son síntomas con los que se puede establecer la presencia de la

alteración en la base cinestésica del acto de la escritura. ½as huellas cinestésicas

que se tienen al escribir en silencio es defectuosa.„

3) Alteraciones en la escritura cuando existe afasia motriz eferente (áreas

inferiores de la zona premotriz del Hemisferio Izquierdo) se altera la fluidez de

la melodía cinética en la escritura, puede escribir letras al dictado en forma

asilada pero no puede hacerlo con sílabas complejas o palabras pierde el orden

debido de las letras y las cambia de ubicación por las perseveraciones. „

4) ½esiones en las regiones occipital, temporoccipital y parietoccipital del

Hemisferio Izquierdo encuentran dificultades en recodificar el sistema de

fonemas hallados y pasarlos a grafemas, se observan alteraciones visoespaciales

problemas para escribir la letra necesaria, algunos elementos aislados que

forman la letra se escriben en relaciones espaciales inadecuadas, las letras se

escriben en espejo (copia y dictado). Esto es típico y puede ayudar al

diagnóstico topográfico de las lesiones.„

5) ½esiones en las áreas frontales: no hay alteraciones específicas de la escritura

de forma directa. Pero la fatigabilidad y la inactividad, conduce a un decremento

del tono motor fenómeno de escritura inicial y micrografías, pérdida del

propósito sustitución de acciones requeridas, las perseveraciones alteran la

escritura. „
Roselli y Ardila (sic), mencionan y describen diferentes tipos de agrafias, de

acuerdo a las diferentes manifestaciones las clasifica en agrafias afásicas, no

afásicas y otras alteraciones en la escritura. „

X ~
~~
~„

Agrafia en la afasia de Broca: la escritura es escasa difícil, torpe, abreviada y

agramatical con parafasias literales, perseveraciones y omisiones de letras, las
letras están pobremente formadas„

Agrafia en la afasia de Wernike: paragrafias literales y verbales con neologismos

abundantes, paragramatismo escrito.„

Agrafia en la afasia de conducción: (½uria, motora aferente), mejor escritura

espontánea y peor en el dictado, hay paragrafias literales al escribir palabras

fonológicamente complejas, sustituciones literales, adiciones y omisiones de

letras en una sola palabra, hay autocorrección, pero no recuerda como se

escribe, se realiza lentamente, escribe mas letras que palabras, cuando presenta

agrafia apráxica no puede escribir las letras porque ha olvidado los movimientos

necesarios.„

½os modelos psicolingüísticos han descrito tres tipos de agrafia: „

a) Agrafia fonológica: desorden en la conversión de fonemas en grafemas, es

incapaz de deletrear palabras de alta frecuencia, regulares e irregulares.

Roeltgen (1985)(10) relaciona la agrafia fonológica con daño en la

circunvolución supramarginal y en la ínsula medial.„

 b) Agrafia lexical: dificultad para escribir palabras irregulares y ambiguas.

Daño en la región angular, parieto-ooccipital y precentral.„

c) Agrafia profunda: alteración de la escritura por incapacidad de deletreo

de palabras sin sentido y palabras funcionales, por la presencia de

paragrafias semánticas, se asocia también con afasia fonológica. El sitio de

la lesión es similar circunvolución supramarginal y la ínsula, respetando la

circunvolución angular con lesiones más extensas. ½as funciones de

escritura del hemisferio derecho se manifiestan en caso de agrafia

profunda.„ „

X ~
~ ~
~ „

a) Agrafia apráxica: se observan errores de ortografía y reiteraciones de

letras, la apraxia se observa en la copia, espontáneo y al dictado. Este

tipo puede aparecer sin apraxia ideacional e ideomotriz. „

b) Agrafia visoespacial: se caracteriza por la presencia de perseveraciones

de rasgos y letras (aspectos espaciales) y por aumento el margen izquierdo

(negligencia espacial unilateral) (11)„

Se observa en caso de lesiones del Hemisferio derecho, aproximadamente

el 50% de los pacientes con lesiones prerolándicas y 75% con lesiones

retrorolándicas presentan dificultades en la escritura.„

 En hispanoparlantes con lesiones derechas se puede presentar

disortografía que puede ir de leve a severa. ½os pacientes con lesiones

derechas cambian la caligrafía después del daño cerebral de cursiva a

caligrafía de molde realizando cada letra como una unidad separada,

como si se produjera una desautomatización motora, de igual forma la

firma que es un acto automático) „

b) Agrafias motoras. „

Ô
Ô   Ô 
 
 Ô    
  
 

 

 „ „ „
„ „  „ 
„ „ 



„
„ „
 
„ 
  „ „ „


„ 







„
„ 
„

 „
„ „
„„
„ „ „   „ 
„
„
„ 

„
„ „ 


„ „
   „ „
„  
„ „

„
„ 
 „




„„ „
„„
  „ „
„
„


 „„„   „

„
„  „ „

„ „ 
„  „
 
„ 
„   „ 
„ „ „ 
„ „

 „ „
„„
 
„

„
„
„ „
„
 „„  „
„ „
„
„
„  „
„
   „
„ „

„
 „ „
„
„ „ „„ „
 „„
„„„ „
„
„  „ 
„ „ 


„
„ „
 
„ 
  „ „ „

„ „ „ 
„

„

 „
„
„
!„ 
„


„
„ 

„ 
„ „  „
„ „   „  
„ „

„



„ 
„ 
 „ „ 

 „
„  „
 
„ 
„ „ 

„ 
„


 „
„ „ „
„
„  „ 
„ 
 „ „
 „
  „ " „
#
 „ „ „  „ 
„
„
„

„ 
„ „ 


„ „ „  „ 
„
   „ „
„  
„ „ 
„ 
„  
 „
 „

„  „ „„ „$„ „ „

 „
„„  „
„„

  „„„
 „
„„
„
„
#
„
„„ 

„

%„

     !"! # $ % &&'   " !! "!()
&!" &!"!&'  # ##

Ô  * ÔÔ +

 + Ô  * ,  

„
 
„ 
  „ 

„  

 „ „ 
 „ &„  „ 
„  „   „


„ 
„ „ 
„
„  „

 „  
„  „„
„„


„ 
„
"'  („ „ 
 „
„
„„ 
 „


„

 „
  „„


„
„  „
 „ „  „  „ „  „ „ „  „  „ „ „  „
„
 „

-. /&

„ „ 
  „ 
„ „   „   „
„ „  „
 „ 
„ 


„





„  
„ 
„ „ 
 
„ 
„ 
„

„ „ 
 „  „
„
„
 
„
 

„"


„ 
„
„


„„
„   
„

„

#„
 „
  „
„


„ „
„ „
   „ 


„
„„

„


„ 
„ 
„ 

„  
„ 






„ 
„  „ „ „ 


„  

„

 „„
„

„„
 
„
„ „

„

 „ „„   
„$)*+,%„„
 
 „  „  

 „ 
„


„  
„ „  
 „
„
„ 
 
„  „ „



„  

„ 
 „ „
„ 
 „ 


„ „


 „ „ 
„ „ - „

„ „  „ 
„  „ „ 
„
 „  „

 „  
„ „ 
„ 

 '„


 „ „
„
 

„
„

 „
„


„

0./1$&

„ „
„ „
„„  „
  „
„„ „ „„„  „
„ 
„

„   „

„ „ 
 „  „
„ „
 
„
 

„ .
„
„




„ „ „ „  „  „ 




„ 
 „ 

 „  „

„ 
„
 „
 
„ „
 
„ 
„ „


„
 „ 
„  „
„ 
/„
„
„ „ 

„

 „ 
 „ „ 




„ 
„  „ „  „ 

„ 
„ 

„




„
„ 


„ „


„
 „ 
„  „ $
„

„  „ 
„„ 
„  „


 %„ 0
„ „ 
 
„ 


„ „  „  „  „ 
 
„ 


„


„
„


„
 „
„
 
„




„ 
„„ „
 „

2./1$&"

 

„
 „ „  „  „  

„ „  „  „  „ 
 
„ 
„ 
 „
  „ 
„
„


„ 
„ „
„  „ 


„
   „ „„ „

„ 1
 „ „ !
„ 2+34„  

„

„  „ 
„  „  „ 
/„ „

 „

 „
„ 
 „   „
 
„
„
„

„„„
„
„

 
„ 
„ 
 „ 

„ „ 

 '„  „ „ 

 „ 

„ 
„ 
 
„

„
 „

„
„ 
„ 5
„

3./

„ „ „ 
„ „  „  „ „  
„  „
„ „  „ „ „ „
 
„   „ „ 
„ „ 
„ „ 


 
„ 
„ 

„   „  „
 „ 
„ „ 
  „ 

„ 
„
„  „ 


„


„ 0
„


 „ „„

 „


 „
„„   „
 
„„
 „
„  „ „


„ 
   „  „  „ „  
„

 „ 
„ „ 
„ 
„ „  „ 6 „ 
„
 „

„  „  „
„

„


„„ „
„
 
„ 
„ „

 „
„
„

 „  „  „ „ 


 
„


„ 
„ 

 „  „

„ 
„   „ 
 „ 


„ 
„
 
„ 
 „ „ 
 „

 


„ „ „


„ 
„
„„
„
„
„„
„    „
 
„ 
„$
„
„
%„
 „
„„
 
„
 „ „
„   
„

 „ $ „ 

„ 
 „ „ 
 „ 
   „  

 „ „  „



„ 

„„
 
„ %„
„
„  
„„
 

 „
„„
7

 7„

„
„„
 
„ „ „
  „
„„ „„
„
„„
 „ 

„
„

 „  
„  „ 
 „
 „
„ 
 
„ 
„  „


„ 
 „ „
„  „  „ 
„ 
 
„  

„  
„ 
„
  „ 

 
„ 6„   
„ 
„ 

„
„ „
 
„
 

„ „ „

 „„

 „

„
# „„„  „

‰.1 &

„ „ „ „
„„
 

„ „  „
„ „
„8 „ „
„1
 '
„
 „ 
„  „ „  „
 
„ 
  „ $.0%„ „  
„ „

 „ 
„

 
„ 
  „ 




„
 „
„ 

„  „ „
„ 

„ 
„„„„„
„ 
„ „ „  „ 
„ 8 „ 
„ „ 
 
„  „ 
 „ 
„  „ „  
„

 „ 
„ 

 „  „ „   
„
„ „   „ 
„ 
„ „ /

„

 
„ 
 „ 

„ 
„
„ 
 „ 
„ 

 „  „   „ 
„

 „
 „ „
„
„  „„
 „
 
„




„

„„

„
„
„ „ „
 
„ „  
„
„„ 
„
„„ „
„
8 „
 „ „

„
„



„„ „
 
„ 

„

„„ „
„1
 '
„
„ 
„
„
„  „
„

 „
„
 
„

 „

„ „  
„   „  „ „  
„ 

„ $ „   „ „


%„ 
„ 

„ 
„ „ 
„ „ #
„ 
„ 

„ 
„ „ 
 
„  „
 „ 



„„„
 
„
„„ „
„1
 '
„

4.&!"$

„  „ „ 
 „

 „  „  „  „ 

„
„ „  
„
„
„

„  „   „ 
„  
 „ „   „   „ 
„ 


„  „

 „  „

 


„ „ 




„ 
„ 

„ „ 
 
„ 


„ 
„ 
„ 


„


„ 


„ 
 „ 
„  „  „  
„ „   „  „


„

„„ „
„„ 
„
„

 „   „.„ 
 „

„



„
„
„  „
„

 „
„ „ 
„„

„
„
 
„
 
„
„




„   
„„ „

„ 
 „„
„ 
 „  „ 


„ „   „ „  
„   „ „  

 „
 „ 
„

.

„ 
„

„  
„ 
„   „   „
 „
 

„ „ 
 „

  „ 
„ 

„ „ „
 
„ 
„  „ 
 „ „ „


„ 
„
"'  „
„

„ 
„
„

 „
„„  „
„

„
„ „
„ „

„  
„ 
„„


„ „
 
„  „  „
„ 
 „
„
- „   „


„   „ 
„„„„

 „
 
„

„

 „
„„  „
„ 
„ 

 „„  „„





„
„„„ 

„ 

 
„

„   „  „ 
„ 9
 „  „ 
  „ 
„ 

„ „  - „ 
„


 „ 
„ „
 
„
„
„

 „  „  „ 2+,4„ 
„ 


„



„

„ „
„ „
  „  „ „


„

„ 


 

„ 
„ „ 
 
„ 
 „ „ 
„ „ 


 
„  „ 
„ „
 „ # „
„
 
„ 
  „ „  „ „   

 „ 



„ „
 „ „ 
„
„ „  
 „   „ „ 
„ 
„ „ 
   
„

 
„ 
„  „  „ 
„   „   „ 
„ 
„  „
„ „
 „ 


„

5.6#7"# ! 8
" „ 
 „
„  „ „ 
 
 „ 

 „ 
„ „   „ 
„  

„ 
„

 
 „ 
 „ 
„
„„
   „ „
„

„ 

 „
„  5
„ 

 „ „  
„
„  „
„  

„ 
„   „ 
„ „

 
„:„  „


„
„„  „
„ 
 „   „



„
„ „
„
 „
„ 

„ 

„  
 „  „ 
„ 
„
 „  „ „
  „  

„ „ 
  „ 0 „ „ 
 „ 
„   
„ 





„

„
„ 
 „ 
„ 
 „   „ 
„ 

„ 







„  „
„  
„


 „ „ „ 

 „ 
„ „  „  

„ 
„
 „  „ „
    „ 
„ 
  „ " „  „ „ 
 „   
„ 
„

 „ 
 „
„
 „
„„   „ 5
„ „„„„ „ 

„
„
 „ „

„
„
„

„
Ë
 
  
 
















 




 




 



  




 





 


 

 

 
 


 

 

 


 
  
 ! 

 

"
 # 


 







 

   

 

$


 
 %

  


 





  






 





"

  
&

 






! 





  
'


%




   



 





!


 




 


 
' 
(



 

 

 

 # 


 
 

 





 


 







 



 
)






 






  
"







  


  












 
 


(
 




 





 













"



 







*
 
 










 
 







!
 









 


%

 










 




' 


 

 

(

%







  


 
 

 

 

 






 





 
 




 
% 






%








 
 

 
"


 

 


 


å
 „
„„

„
ë 




%

 
   





 




 

"
 #



*








!


 


 


  





 




 









 




 



 



(

>




 
 



 

  




 












+
,
-.
/

012
 





  

 




 



 




"

  


 

 





! 
 



 



!

 








 
 




  



 






3


4 
(







 






  



 

 





 



 
"





 

 




  



 

0"



2
(







 


 !
"

!









 

1

ë




 !
  























' 
"














5

"
53



   




 !




 !

!





 
1
(






5
 %

 











 '



!
  



!
 
- 
'

(

'
 

 


 ' 


 






"

 )
"



 



 

 







 
 

"
 
ë







' 
 




 

  







 




 !


 
%




 
 




 !







"

-











 
 1
ë





 %


 !











61

7 





 









'



 







  


 









 



 !


 





  





4
0 

11

162







  

  


 !

 




!


 
0 


12






! 
  1

0>

2
&


 









 


  



   





 !



' 










+
,

0 

2
 





!

 
0>

2
ë 


















  




  !








8



  !






  
 










  



 
 !


  
"
 




   
7 



"
 








 %











 !







 










 !
 






 

&9:;<=8&


























































>?(8&











































$@4A$<

8 
 

 












































6
3
B53C








































ë 
 

8
 
  
























































5
1D















































ë 
 
'


8  































































5
1D















































ë 
 

; 































B3C


















































ë 
 

E!




'

"



 












53
1D















































ë 
 
'


; 



   

  
























3
1D















































ë 
 




; 


















































1D



















































ë 
 

ë
 !



 !
 
"
 





D


53
5



























;
 

; 





!
 


























D













































;
 

ë
 !




!



  






























































;
 
'


= 
 





























































































7 

8
 !













































































< 
'


8
 !










 !





































































< 
'








(

 





 
 




%
"



>







 
 

 





!1

7 

&





 
 
 





!

7 

ë 





4 
  
 



 

„ 


„
$
  









 !



 



' 


  





 
 






 



 


  



 






  





 "
 !







%

 „
F "





 



 



 

 
  





 




 





!







 


'




!
 
'











 


!

 
'

"










 1-5-
G3
0>
2

( 



5







% 


 



" 




!

  


!
 
 
'

"



!






 
(
  ' 

 %
 





 



 
% 


  
 









7 
5
&
!
 
 



% 










  



 
 




  
 








$






 

  

 

 










7 

&





 
 
 





!

  






 %



 





-

'  G
0;8E2


 
 %

0

?=:23

&

  


 


 
  















   

E




03G26
 




 






  


 



 







  








!
"
 


= 






? 
'-&  




02G












 



!
 
'
 
 





!

  






  


&



H



8
0&H82

-„„
„
$
   









 

* 





 


 


 

 





 
 









 
  


"
 
 

E 





023


 


 



 





66



 

 
 
 
*







 !
!

%
 

!

  



 
 

  




 
(




 
? 
'-&  G




 



 




!




 

%














ë

 
4 


F&
?  
&
0DD2





 








56



 


!


 







 !
!

%
 





"
1
 

%
!
   







 


„
&

 

 
 




 !
  




  


 
  
 


 

"


 





 





 
D

ë

 
? 
.



012




 




13




 !














 




 




!

- 


'
 







  !



 
$

  !
* 



 



 
 !


%




 



 
!
 
 
 

1


(
%







 !

 
   
"



 


!


  '









 
(





 











 !

  



   

 








  



 



'

„„„
„„
$


 





  



 




 
 









 


 




 

 







&


"
 









   










 
&



 




 




 


  









 



%
 

!



 G3
 





 !





 






 




 

8

 "
  


  ' 






 








 







 % 



'
 


 G3

 




 




  
! 


 



'
 






 D1

E 





!
!








 


 
  




  

 




 






  

 


 







 


 




'



 


 



 

 






 




 

  

 

ë 

"
I "


 
 


 





 




 

   





J K


'  


 
 

 


'






"
!

%

 
  



 


  

 L
J- ----
 K
$

 









  

 - -
 








 









 




 





8





 





 

 








 


 



   
"
 




 

 



 3

  „
(


 
  

 "



 














 




 




„
$ 
  

 




 

  



 






 




 % G3

 






 










 
!









 !





 


 



 





!








  !



  





 5

„„
$

 



 


 %





 !




 
!



"



 
8










 

 







 




  




% 


  
 %




3












 
% 

  




 
 


1
5






„„„
„
„
 „
„
7 
1
>

 
 






 





„
&

 

 
 





 

"



 !
 ! 



 





 

% 







-




 








H  3

 


 



 
' 


 !


G

; %
 "


 











"



 





 
 





 

 









(





51-G
(
 




  




 
 





 



:



' 

 






7 /-

=

DD
0>
2







 















 










 !
-
 


 å„
E
"

 





 "




  ' 
 !




 



 






 


 







!

 

7 
6
;

7 /-=

DD





H'

"











 

$

!






%




   



 





  


'

 



0
  





!


  
"





 2









  

 








'

0






2
$
 !

 





  

 

  

















 





5






'

"












 








 






 !

 



 

 


(
 












   




  

 
 






 - -

 




  

.
/
"
7
6

  
 %





!



 
 
  
 





!
 
'









J

!K
-
 




'

"
  
 






'






5




 
8





 


 







 
 













  
0E

DDD)
+ 
"

& 

D23

$





J

!K



 !

-
 
 %

 

%


3D







 





 

 









 



6

A
 




 

 





 


"
%


















ë
















 


  


   

"










%







  '


 


ë







B

%




  C







J   K
(










 














 







 












!












 
"








  


8




 

 

 
  


 




%


 





 



 

 



 






!

%



 
 
  
 
"





'
-
 

 


'

M1
0 



 ' 
 


235

ë
 
032

!


 




11




!


 


 





!
 









 

 



 





 



  

 
 
(



 


 





 

 

 








 












 ' 



7 /-=

DD
"


 



:

 
  
 
 
 




$

'
 




"




 



 


ë

 











 
!


 











  

 
.

 
D
? 
'-

&  
G
"
E 


3


 





 



 

  ' 


ë


 
E

03526
!




 







 
  





 
0  2
= 
 


$


021

!





 








 






  

6


  

 
!




"
1
   
!


 

?





4 

F&
?  
&
0DD2

 

  






 





 




!

 
'



 






  
ë


 





 




 






 



 
!



 
%



 







8 




 

 

 


 





 



 "


 

 

 


 
 














  







!


 

 






 


 
  





 

% 

! 


 
 



6


(
 


 !






"
!




'
 















  

 !

 

 






 

 
 
  

&

  



 



 !




% 
 % 
"

'
 
1


å 
 å„
(



















!
 






 

 





  






 



 




 
 

 
 


 





 #
&


 



 

   
 
% 
 
 



 

 
 



 





'

 
"
 

 



"







! 

7 




 "

 









 



 








 
"

 









 


- å
„
8
&
8!



 
"








' !


 
 
 
„
„„
„å„;


 
 

  

8
:

1)3L3-13

„„„ë 
!  
= L
;
DD1L1-6G

„
„ „„„„
„:


"
 
= L
ë


F 
3LG5-G

„ „„ „- „(





 



  

= L
A:(
L63-

1

„ 
„
å„
„
„!„"„#„- „„"„8

/
  
:
 "

3G)GL166-16

$„ %„ „ &„ „&„„
%„-„8


  

 



 



&H8
&
)5
02

'„ „-„-(„-„)„„ „„8


 




 


 
 

?

E 
& 
ë*
)
53
02L-

*„„!„„„; "


/
 
/


"
:

H

DD)
6DLG-

+„ 
„,„„„8

/
  L
8




"

8
:

D)

02LDG

-.„

„„„/„„„8

/
  



 
L
8







8
:

)G
052LG6-G

--„„„
„„„ „
„ „8

/
  L

"


 



 



/
 "
- 



N
:

1)5
02L
D-6

-„ „"„/
„"„:
 
 
  
4 
 L
= 
L
6-D6

-„ „„„„ „„!
„„ „„!„
„"„,„H 





 

/
 

  
8
:

DDD)
13
02L3-3

-„„,„M 





/
  
8
:

)
02L-G

-„

„
„8  



  
:
/
Ë,L
E
$ 

3LD3-D

-$„„„"##„"„:
 
 



  


 
"



  

= L
=%

ë  
  
DDL1G-65
66-6

-'„ 
„„

„„&
 ' 
/



 

L
;

 





 
/



:


DD1)
L
1GGO
13G

-*„
„„
„!„;

 
 




 
:
 "
5)55
02L635-

65

-+„
„„-„„-„„E

 



8
:

3)6
052L
65-

G

.„
#„!„8

/
 


  
8  
 "





 

4 
35)GL5D3-5G

-„
„„
„!„E


"

  

=


"
E


4 
 L
ë

E
 

5LG3-31

„-


„„H!



 
 
"
 



  

= L
; 

L5-G

„ „,„(  !
"

  !


 
  
= L
=%
ë  
  
DDL5-

G

„„
„:
 



  

= L
E


6L16

„
„å„,„-„E
O 




 
/

 
8
:


GG)6L53-1G

$„/
„„/
„!„:
  

 
4 
 L
= 
LD3-D

'„ 0„„8




"

 


- - 

8
:


3)5
0G2L61-66

*„ 
„-„7 












 
 

L

 




E

 
E

1)1L666-63

+„ „„
 
4 
 L
E

L6

.„0„„
„å„
1 „= L
=
. /-F
L6G

-„
„„ „-„0% „,„:
 








 L
A

!

?

:
 
DD5)5G
02L
D33-D

„„„:
  
= L
ë  
  
6L6-






 9 „„

„ „  „ 
„ „  „ 
„ 

„  „ „ 
„   „ 
 


„
;




„ „  -„  „ „  „ 
„ „ 


„
„ „
 
„ $%„

„„
 „

„„„



„„
„„
„ „  „
„   „ „

„ 
„
„

„

: „ 
„  „  „ „   „ 
„ 
 

„
„ )++)„  „
„ 
  „  „ < 
„
<
„ =
#
 
„ :„

„  
 

„ 
„ 


„  
„ „ 
 „
„
„ „
„ 
„ 
 
 „ 
 „ „ „ 
„
 „ 
„ 
 „   „ .
„
„
#

„
„„„„„

„ 




„

„ 
„
„    „„
„ „  „ 
„  „  „ 
„ 
„ „
„  
 „ 
„    „ 
 


„ „



„ 
„ 

„ 
 „ „ „  „ 

„ 

„ „ „ 
„ 
„ 
„




„
„ „
„ „



„
 „„„
„ „
„

„ 

 
„ 

„ 
„  „  - „ 
„ 

„ 
# „ 
„  „ 
„
„
„ 
 „

„  „ 
„  „ „  

 „ 
„ 
„
„ 
 
 „ 

 „ 
„  „
 - „ 

„


„  
„ „ 
 „ „  
„ 
„ 
#
„  „
„

 
 „ 
 „

„- „ 
„
„
 „„ „
„
„„

 
„


 
„
„ „  „

„





„ 
 „ „   
„    „

„
„

 „ „ 


„„ /„ 
„
 „

„

 „ 
„ 
#
„
„
„   
„ „ 

 „ 




„ 

„    „ „   

„ 0
„


„„

-„


„
„ 

„ „
#
 „
  „
„ „
„


„$
„„  

„
 „ „„ %„„„

„  „
„ - „  
„



„
 „

„ 
  
„
#
 „„ „„
„

„

 „

 >  „

Ô !:!;#"

9
 „  „   „
„ 
„  
 
„ 

„ ! ?„ 
„ 
„
„ @)„ 
„ # „ 
„
- „ ABB)„ 
„ 
„ „ 
  „ „  „ „ 

„ „ 

)„ 0
„ „


 „ 
  „
„   „ „ „ 
„ „  
„ 
„   
„ ; 
„ „ C „
 „ „

 „ 
„

„ 

 „ „   „ D
„ 
 >  
„ „ 
 E„ „ 
„ 
„
#„„ 
„„ „
 „

0 „
 „ >„ „ „ „   „  
>„ 
„  „

„
„ 
  „ 
„ „

  „„ 
„„

„
 „ „„„  „„
   „0 „
  „ „„
 „
„
 „ 
„ „ 

„ 
„ „ 
„ „
#
 „
„ „
„



„„
    „„

„
„

 „
„ „
 
A„

0
/„
„
  „9 
„0 '„
„„
# „
„
„„„ „„ # „

 
„„ 

„ „

„- „"
 „ „D
E„„

„  „
„„


„ 
„ 
„ „

 „ „ 
„ 

„  „ 
„
  
„ „ 

„ „  „
 „


„ „
„„

„
„

„ „
„
„ 
„„ „

 „




„

„

 „
„„@„


 „ 
„

„
   „ 
„   „ „ 
„ „ 
„
   „ „ „ 
„   „  „ 
„

 „
  
„„
 
„
„„
 #
„
„„ „„ „
 („
„C„
1 „F G
„H
„

.



„ „ 
  „ 

„
„  „ 
„ „ 

„ 
 

„
„  


„
- („
„„  „ 
„ „

„ „„ 
„  
„
„ „ 
„ 
„ 
„ „


 „
„



„

0
/„
„
  „ 9 
„0 '(„ 7I„„
 

 „„ „ „
 „
 „ „
 
„ 

„ $%„ 7 „ 
„
„ „ 
„ 
„
„ „


  „ 
„  „ („ „

  „ „  „ 
„ „

 
„
„ 
 
 „ „   „


  „ „


„
„
 „„„
  „
„

 „ 7„$7!
„„ „„?„
„
 „
„ „ „ 

77
„ 
„ ?„ 
„
„  „  „ „ „




„
„ „
 („

„

 
„„' „ „ „

 
„ „
„ „ ?„


 
„
„
„ „„


„
 
„ „

„„ 7%@„

„„
„„ „„


„ „ „
„„
„


„ 
„ „ 
„
„


„ „
„ 
„„
„


„„„„ „„
„


„
„


„„
„
 „ „ „„„

„„„„„ „„„„
„
„
„


„„


„„„

„
„
„
„ 
„„
 „„
„


„
„„ „„ „„„„
„
„

„
„
„ 
„„
„


„
„ „„ „ 
„„ „
„ !„ „
„


„
„

„„"„
„


„
#


„„
„„„„„
„


„" 
#„ 
„
„
„„„

„„„ 
„ 
„„$

„
„

„$
„„„ „„ „


„ 
„
„%„„ 
„
„
 
„ 
„

„
„& „„

„ 
„
„„ 
„
„
„$
„
„
„
„


„%„„ 
„

„„

„%„„

„ „
„

%
„„
„
„
„ 
„ „ „
„


„„


„
„
„„„„


„

„„
„ 
„„

„„„ „
 
„„ „


„
„'  „„
 
„
„
„


„

„„

„ 
„„ 
„„ „
„
„ 
„„„$„
 „
„


„„„„„(„„$
„
„ „„
„


„„ 
„
„

„ „
„
 
„ „„)„„ „
„ 
„
„„
„


„ „
„
„
„ 
„
„„
„

„„
„


„ „
„„ „„

„ „„„ 
„ 
„„ „„„
„

„
„ „
 „ 
„
„


„$
„ „ „
„„„
„ 
„„
„„

„„„„
 
„„$„ „
„


„„ „ „„
„
„
)„ „

„ „ „
„
„


„'  „ „„
„„
 %„*„
+„

„
„
„$


„„

„
„
„


„
„„
„

„ „
„ „
„


„„„„„„

„ „ 
„„
„

„ 
„„ 
„ „„
 
„

„ „
 „„

„„ %„
„"„ „ 
„ 
„

+„$

„ „ 
„
#„%„„ 
„ „ „„
 „
„
„

„
„
„„„
„„ „„
„
„„ „


„„ 
„„
„„„
„ „
„ 
„
„
„„„
„
„%„ „ +
„
 „ „„

)„ „

„„
„„
„+
„
„
„
„
„
„

„ „
„  
„,
„ „
$
„
„ „ 
„„
„
„%„ „ „„
„
„

„
„
„
 „%„
„
„
„ „ 
„„ 
„„ „

)„„
„


„„„„„„„„
„„

)„ 
„ %„„%
„ „„
„„ 
„
  
„
„
„

„ „„ „ 
„ $
„„ 
„ „„
+„ „
„
„„%„
„„ „ 
„„-
„
%„
„
„
„„

„„„„„ 
„
„„„

„
 „„
 „„ „ „ „„
„„
„

„„„)„„
„
„
„

„%„„
„ 
„„
„„
„ „„
„„

„
„












 




  
'


%



   








!


 
$
  





 
 #





 
  



 




 







 
 



!

  
8

  













 







 

 

 






 

„  „ "





 

 

 



 # 
 






 

   
 

ü„ 
„
„ „

„
„„
„„


„
„
„
„„ 
 „ „„

„
„
„„„
„„„
„„
„
„„„

„
„

 „„
„
„„
 

„
„
„
„
„
„
„ü„„!  „ „
„„
„
„„
„„

"„
„
„
„
„

„
„
„  
„„
#„
„„
$„
„$
„
„ „„
„ 
„
„

„$
„„

„„„„ 

„%„

 „
„
„„ 
„
„
„
„„
&„
„„  „„„
X

 „
'„

„
„
„
„
„
„„„

„
'„(„
„ „) 
„ „
„„
'„$
„ „
'„*
„„„
„
„


„
X
 
 „
'„+ „
„
„
„
„
„
'„„„„„
'„$
„
 „
X


 
„

„


„,„
„ 

„
„
„„
„

„’--...
 ’- 
-
/'
''/„

E8ë9;A$<
L
8E8$EA$H8L
;Hë<&
Ë
&H.:H7HE8EH@:
E$9:HE8

å


å„
8 



%
   





F


 
 


  

 




  


 
PQ

(







  


 


"


 


 
L



 
 

 
%  



  



 

 
 


! 
 
 



 


 






 !


 





 ' !




 ' !
  







 "


 

 








&

  










!






!


  
   



 


"


  


  


 



 !

 






   



PQ
&

  






 







   


 




 






 



 
 






 
0




 
 


   




!2














  


 



!
 




 





 !


 










"

  



 

 

P5Q
















 
 
"
  
 


   



  !


!  

(

 

%



  


  
 

'


 





 






  


 
P1Q
:
 



%

 





 
  






 
 









 








 


  





!


 


%
8
 










:
 
E








 



 


%


  

%



  


  


 


 

 





 


 
 

 


 






' 



   

% 
0 




 









 


%
  



 





%
R
 R
 
 

 






' 





 





R 
 R
 

%





  2

„! 
 „
„ å 
„
„ 
 „
8



%
 
0R , , R2


 

F






P6Q
"



 

 
"









!  


 

 

%



 !












 
"


   


  )

. 
"
&'


! 





SHS

 


D







R



 R


 
 ' 




!
 
PGQ

F 
 



 
  



%

 

 

 !  




   


  

  






 




 



 ! 


 


"

 

 



 



 

 
 





  

&

  
$
/ ,"
"

& 
 


D
"



 





 



 




 





 
 

 '




 !



 



 -  
%

 

 




 -  


 
 

%
PGQ

F





 



 


%
  
 %














 


 



  


 









  







  

F 
4





G
P3Q


"

!



 
  
 







 
 






 



  
"
 


  
 
%







 !


 




!  

F








GD
PQ



"
  
  !




  L

 -  
% 
 

  
"
 
 

(
  !


 

' 

 






  !

  
 %
"


 
 

R '  R








  


' 



 
 
"







  


 "
 




 

&

  


  !





 L



 





 
 
"


 ' !


 







 
 

 
 



F



"

 

 



 


  


 



 



 




!


 

 
0


  



 2
"
 
 
 


 


"









*

"





 



 

  



  
 







 





 


 !
 


 









=E,
"
"
E   ''
PQ



 %




 

 


 ,  å„
„„ 
 „/„
„ 

„
(

!


 





 
*




 
 )



 
 


% 



 
!  



  




 



 

 






 
 
 






  
  


"
  
"

 


 








.
 
P
5
D
Q
&

  








 












!


 





 !

 









   


  






 




  













  !



  

 

4


"


GL



 
 

0




%

! 





 






 










 





 

 
  2
"

 

 




 



  


 

!

 !




 
P5
GQ

E




 
F%

PQ
 
 
  





0 

H2L

8

"
 
%

8

 


PQ

 







 
R  

  R

 



!


 




 

 !




%




 




 



 "










 -  
% L


5T



 





"
 

%








F


02


  
  
<
%
 






 
03T2
 






05GT2
"

  
0GT2)



%
  



 


%
'


4  


 






 -  
% 




 

 




PG
5QL


H   




-

 
 

0 


  - 



 2


H   




-


 


 


 
 
  


 


 







 


 



 

*
 

 




  
 
0






D6G3



R












"
R2
(







 !










 
 
   













 
  L





















   
0


6D

6DD2

 




 






 















 
0



5DD1

1DD52

5
H   







"



 
%
0U
-


2











   








 
"
 

(






 






 
  

  
(







  









  
  

*

=E,
"
"
E   ''
PQ









%
"

 

 
*

0"
 







"


 
 
2


  






 
 
-
 

 
  





 

 









 
  
 


 


  



 

8 

  

(




 








!



*





 


 
 

 





  
0


5

52






 
 
 !





 




 
  



 

 


 



 







 






 


 


 
   

  


 






 



  

 


PGQ

$
%
 








 !








F


PQ

 


 

 
06T2
!

 
03T2
 

!

03DT2


  
 
 
O 


'
 O
0GT2



  
 
0GT2

 

 % 
 



'
 
06GT2
 




01T2
"



 
 
06GT2L





 "



%

 

"
 







!

%


 )

 

"

  




 -  

% 

 

  





 
  



 *


%

! 

F "


 

 





 

"

P1Q









"

 
%



 




 








 


 


 




 
"



 
 



 

  
0



!


 




% 2)





 
 

 !


R
R




  
 


6DD
B

 

  

 
%



 C

(







 


 

  





 
"


 !



 


+
,





 




%









 



 


 
 

8 


8


*


!


F





"



 







 
 
 

 -  
%
"

 

  









%

! 
"

! 
 L








F


PQ



  
 
0G6T2

 !

0GT2
%
 

 
06DT2



 
05T2
!

 
053T2
%
 


0536T2
 


055T2
"
%
 

053T2

ë











 
 





 


   



 

 
 

  



 


% 





 








 !
 
 


 






 !






' 





 





"

 




P
5
6
G
3Q)
 

%








  

 

 
  
0





 2



 !


 
0 !

!2
PD

3
Q)
"
 



 

 !






% 
  
R

 R




 
0


R
 R
  

 

  
R
  R





 

2







 




 
 

R 
R










 !



 

 
  













 !


P
G
3
Q








 


   


  !






  
PDQ
"





 






 


 



 


 




 



  !


'

 
PQ

„ -„
„„  2 å„
 


 




 

 
 


 



% 


! 







  


 





 
 


 











"

!






   


 


 
   
  

  

(


 


 
  
  


!


 






 


 L

F





 




"
 
% 

 
 







0
2 
 

'
 

 
 

0








 V  



 
"
   


 ' !

 


 2


 

  





 
 



 


 
 

P
Q
"


 





 

 



 


'
 






 
* 
0GT


5T
PQ2
P




5Q)
 
 


P5Q


 




  
'




 
 
 
 
 



 
 

   















  
 
 

 

% 
R

 
 ' 




!
 
 
'
R
PQ





 



%
 


 





.
 )


  









 
 




 



 






 


 








PGQ

&

  














 


  





 

 

'
 
P5
1Q



 






 

PG
3Q
"
 

0*

  

 

"
 

 2
P6Q


 !










 
 
"
   

% 


 
 
 



 


 !








*





 
 !
"








 

 

 
  



0

 











  


 



 '  







 






 


 



 


 
PDQ2















!


 
 
 

 
'

P

G
3
6Q

(


 
 







 
R
/,R

  

 

   

% 
PQ







  
  
 

 

 


 




 
 
 

 
"
 




 





 



 
 









 








% 



 







 
PGQ

((.
P3Q


 


 
PQ
0 
'



 


  




 


 
"
 
 
  




 ' 

 
 





 
 





"
"

!
  


 

  2


„
„/„-
„
$
  !




*
"
 % 
 

 

 
"

 L
 
 
 


 



"











  

  
 
 

0



  - 

%

 
"

 

  2

"

 


 


 



 !


 
 
0


 

  

 


 2
"






 


 '  
 





 ' !

 



 
 




  

;







  !










 
  







"

 



 




 











! 



!
"

 L






 !

%





 
  



 

 L


 



 


 
"W
 



 !)


!




"



 
!



   
"
  
%
"


  )



 !
*
W)
 !

  

0 





 
"
 !





  







 2




"
  
 '
 ' 

 
"

 



 
P5Q
8 


 

  




 
 





 
"



 

' 




   



 
  





 
 










 !
 


 




 "



 







 





0





 


  

% 2














' 

 
PQ

ë

 

















 !


 


 



 



 !
%
"


 

 


 






 


 







 %
0

 2


  

 






 !


 


"
 






 









 










  





 




 

% 

 

PDQ

$



  
 '


 






 




 




 
 L


 
 
 !




 


 


 



 




 !

 
"



 



 



 




 

0  
% 2


 





 





  
&



*

 
  









 

 


 





 !





 





"

 




0











 
  



3U1






 
 



 




' 


 !

 


 


 
 






3L


D
2
P5Q

8
= ''
PGQ








 


 

 


 
  











 
 



  

   



 
"






 
  
% )




 !
 





  
 
1

 

 
  



 

 




'





L

"




 
"
 !
"
!



= 


  





  
 

 

  
"


% 
"

*






 


 



 

  



 ' 

 
 
 
 




 




E 



PQ
 



 










 




 
 L

X
 

 


 

 

8  
 


  


 
 )

X
 

 


 !


 



 



)

X
 

 




 


 

ë
*
 
=
E,
"



PQ
 
 


  


  


  



 


 
0 
HH2

&




 

%

(





 

%





  




!
"

!


*

 
"

 



 

 


  !



  

"


 


!



 !






 

*


*




  
 
 




 





'




 

 



!W
!

 
"


 

 


 
 



'
 
 



 




 

 
0 



 






 



 



 


2
"
%
0




 

%



2

&



 

(




 





  

L

X
E
!
"






"



 

 


 
  

X
?




R
R
 
 
0



 


  
% 2

X
(
!





 
 
0


R
 
R
  




 


 

!




 
  

  



 

 

R
 



 R




R
R


 

2





 
 

 



 






 

  
 

 


  



 

A




  !

% 
 






=
E,
"

0

 

 




 


 
  2
"

  !



F


0
 
 



 
 2




 

L

%









 

%
"



%

X
8

"
 
% 

X
8

"
 



%

X
8 

  

%








 

 


X
8
 !




!






 

 

 
  

X
8
 !










R
R
 
 

X
8
 !





!


 

 
  

 å„å
  „
ë 

  !

! 


 
   



 
 
  




 

  !

! 
 






  


 

 
 




 
  

 

  
 
 





 




 







  

 !



 

  




 


 


E 
 


  !
 











 !





 
   

% 
"







 
  


 



  


 


 


 
   


% 
"


 

(


 
 



 

   





"


*


 

 



 
 




  




 !
 

 
0


DD6
"

2
 !






 
  
 
   





 


  
 



 "




 !
 

 

 








"




 




%
0


 







  

  


  

 



 



  



*2
   


 



 !
 
"


 

*









0


 


R,


R2
"

   


 






*





















 

 




"
 
% 
8
 






 



 
% 








  



 

 




 

 







 



R


 
R






 
  

 
0


DD6D

6DDD2












 











 

  
"W


 -  
%
  
E






 







 







 

%
 

=
E,
"
PQ
"

 
   

R  R


 



 

A

'
 




 








 !



 
   



 






 








 

 
 
  










 






=

E,
"
ë

 

 



  




 










 
 
 








 





!




 
 



 

 
  



0 

 
 

"

2







 

 

 











 
 
0










 


=E,
"2
"




!




 





 
0



%
R
  R2
ë






  



!



 
 
 




 





!
 
0





 


  

  2
"


 

 





  



 
0
 
"
 
  

"


2
 

 







 




 
% 





 
  



R R
 

  

 




!







 

 

 
  









R
R

%


0



 


  
% 2
"








  
"
   



 
"

 


   


 





 




 
 



 
 

 
 


 


!




 


ë
*


 


 

 

   



!



 

%



 

 




 
 









!




 


 













  
 


 

 


% 
"

% 


  

"
   


 !
&

 


 


"






 

 
  
 


 

 


 

 






 












 









 



 


  !



 
 

"


!  




  









 

 


 

 

"


 


 




 

 

% 
 



; 

 
 

 




   






 




 


  



 


   


 
"




  

(

 "


 
 
 

!  
 

   
 





 



 


   



 

 





 



 
  
"
   







0=
 

 
E8=(S
88&2
P5D
5
5Q





 










"


 


"
 









 
 

 


 




% 
"

% 
&





 



  


  
   


% 
 
 
"
  
P
55
5Q
 




!










 

  





+8H&

P1DQ
"





 




4 

P1Q
0 

 

 

"





"
 
 

 


"



 




 
%

2


 












*





  




"

 






 

  

 





 



 


 !
R
R


 
   

% 
"

% 











  
 
 


 



 !
%









0



 
 
 




' 

 


R;,


R2
 


 





  


 
 !

 



 


 
 



 







 

0"

R
R



 




 
 2

!


 


  
  




 "

 !
 


  



"
 

  ' 




 



 

% 
;


"




 



 


 



 
 
  







  
 
 
"
  




  ' 
 


 !




 


 




 



  ,„
PQ
; , "  Ë
& 
=
8, 
Ë
I
N
H 

 






 
 


8
:

1)
6L
G-

PQ
(

+I
H
 

"


C
8
&
D)
GL
G-G

P5Q
4

7
.  
N
8  
(L
7

,
N8=


F ,


 

 "
E 

" "Y
:

Ë,
(


6)
135-

1

P1Q
4 '

N
4


:
= "
7
$

.
ë
ë
 



%



 
%%
 





 

 

?

:

G3)
GL

3D-3

P6Q
F


&(
E 

  


 
  "
+7

& 

0 2
8
:

ë" "
)
5L
G-1

PGQ
$

F&
E
.

7E
&

ë8
8  
(L
I=
F
 
"
(

M 





E 
:
" "
05
(2
<L
<

A
"
ë

5L
-

P3Q
4


F
F










, ,





8

ë" 
:

,
G)
3L
5-G5

PQ
F


F
8



?
F

&
$

 






 









 
L


 


%

?


:

0ë 2
G)
D6L
6-D5

PQ
=
E,
"
=
E   ''
8
4 
8
E 


 







  L





"  
4 
E 
6)
1L

3-G

PDQ
.  
N
I 


?


N
&  ' 
8=
4

7
;

 




,/


 



  
"L

 

"
E


)
6L
-55

PQ
$ 
Ë
(

Ë
. 
?
&  -ë 
H
&



 
/

 



 




 

/


 

 




:
 "
1)
11L
36-3G

PQ
4

7
+

+7
8  L


 
 
E

3)
L

1G6-13

P5Q
7

N=
4

=8&
8



 
 
8
 





  
E

D)
GL
36-D

P1Q
 

+
F 

+
4
8
&
+



  


 
 

-  


 


:
" 
)
DL

16-65

P6Q
F -
 '

=
& 

A
4
,

;
H 



 

 


 
,/


-
 

 

"

"  
E

6)
5
02L

5-13

PGQ
$

7


?
'
(
ë "
" 




 
 












N
:

:

ë" "
5)
6GL
5D1-5D3

P3Q
; 
F
& 
I
; ,  
&
A  /
I
Ë
' /
F
F  
I

&  ,
;
8  

 






 
07
72
 
N

:

:

ë" "
6)
6L
G-G5

PQ
=
:

N(
+  
(I
8
 

/





 
/
/

  
:
" 
1)
5
0G2L
33-3

PQ
4

7
+

+
8  L
8

 
 
E

3)
L
1G6-

131

PDQ
F
N.
;







/,

"


 



E 
ë"
3)
DL
5D-55

PQ
.  
N
?, 
;
8  
(L
7


;(
"
7  
=N




4
  
:
 "

:
" "
:

Ë,L
=
. /-F
3L

-6

PQ
E
 
=
ë

=
.  


.
F
4

N
ë 




"




 
 
 


 


8'





?

:

0ë 2

6)
6
012L
1D-1G

P5Q
& 

?&
= 
<
8
?
+
 
( 
?
.
;
M




 
" 

 
 
 "
E

6)
5
02L
563-5G6

P1Q
.  
N
ë  


7 
ë
4

7
E  
 




/
 



 

E

)
L
53-6D

P6Q
E

8N
=E,

(8
 
<?
8 
/

 





 
 
8
:

G)
15L
G1-GG

PGQ
? 
ë(
7

$
$ ' 

 


 

"
, 
N

:
"
6)
65L
-15

P3Q
&


?
. 

8
((.

 












 
  
 ,
N
ë"
)
35L
35-1

PQ
ë   
8E
&
8$
=

4
(


FN
E

 
 

 








  


 ,
H
N
:


5)
DL
5-

PQ
E 
?
$


ZE
= "
N
(





 







 

%






 

8
:

4

33)
33L

63-36

P5DQ
$
8
('

N
.!
'
74
& 
N=
&

8
(

 


 
A




"
 
 


 

 



 



 


%
8 
$
(
:

ë 
3)
3L
-D

P5Q
$ -?

N
M 
-7 
N
$!
'-ë
&
E8=(S
( 


E 

 
 

 






'
0?-F
-;"-="2

8  !
"
  !

  
8 
4 
 


P5Q
?

+.
=
?E
 
I$
8
:
/
 
  


8'

K




8
N
ë"
1)
1L
56G-5G1

P55Q
$
8?
;

/,
 L




" "
4 

,
:

Ë,
35L
55G-553

P51Q
N ,
=
+  
(I
8

,

 

/
 
 


 


E

G)
L
G-GD

P56Q
+,
?+
N
=4
+,-N
"
  

 
"



=  
8

;S
$=
;

?




P5GQ
7 
$
8
 
/





 


 

8

 


"  
 
&/

[
\


8
 


P53Q
= , 
7E
ë
"
 






V?


E


ë

=
8
 
. 

&




P5Q
N  ,
&?
+,
.&
+

 











+ 


N  ,
 

1

P5Q
E"
8&
:  
+
ë

=7
I
"
= 
 





E

ë

=
8
 
. 

&


3G

P1DQ
+



+8H&-?
  
;

"  
 
:

Ë,



P1Q
ë
-E  
N
ë  

 



 !

! 

R

4 
 R
= 
4 
 
D

;  

; 
H



„
„ 
 „
-„3% „
)„
-
8
 -  
  
0

*

 
2

-
8
 -  
 
0

 2

-
8
 -  



 
 

„„„
-
8
 !



 !


 





-
8
 !



 !



 
  




 !

„
„
-
8





 
 
0 

  2

-
8








 

 
  

-
8
 



 




 
 
 

; 
HH

 
-„å
 å
„ - 
„ å„ „ 
„
-„„„
„
)„
-
&

%

 
0

 
%
"
 2

-
&

%
 
0

 
%
"
 2

„„„„
-
&
"

 
 

-
RF
R
 
 

%„ 
„„„ „
„
„
„


„
x „
 „„

 „ „

 „„  
 „ „„


„

„"
„~„.„
„/„
 „.„
 
#„ „„ „ „„
 „
„0$„%„„„
„
„

„„
„$

„%„„

„
„„
„

„
„(„„

„„ 
„ 
„„
' 
)„"&
 
#„„ „„

„„ „„„„„ „„

„

ƒ
„ 


 „
„„
„„ „„„ „„

 
„ 

„%„ 

„
„ 
„„
„
„ „„
„„ „„,„

„

„„„„


„„„ „
„
„

 
„ 

„„„„ 
„„
„
$

„„ „„ 
„

„
„„„

„ „ „


„„

Ã
X   
„

„ „„ 
„„
„$

„„ „„
„
„ „
„ 
„


 
„ 

„ „ )„„


„ „ 
„„ „ „„


„„„

„"„

„
„„ #„

„„
„
) „„ 
„%„„ 
„ „ 
„„„
„



„



„
& „
„„„ „„
„


„
„

 
„ „„

Ã
X 
„

„ 
„„ „„
„„„*„%„
„ 
„„


„
„ „„„„ „„


„ 
„ „ 
„„
„„


„
%
„
„


„„1
„23„- „ „„ „

Ã
X 
„

„

„„ 
„„ 
„ „„„ 
„„$

„„„
„„„ „

Ã
X  
„

'
„„ 
„„
„


„„„

„

Ã
>  „

„„„ „„„
„„„„
„  „„„
„
„
„ 
„„„
„
„„
„

„„

„


„ 
„ 
„„ „

Ã
"
„

„ 
„„ „„

„„„„„ 
„

„

A veces los términos de X~~ y ~~ son utilizados indistintamente aunque hay algunos autores como Morrison y
Siegel (1991) que hacen la siguiente distinción entre ambos:

½a ~~~ es cuando se produce una dificultad en el aprendizaje de la matemática (DAM) ocasionada por una lesión ce-
rebral en una persona adulta.

Mientras que la ~~ es cuando se produce en niños una dificultad en el aprendizaje de la matemática (DAM) sin
haber lesión cerebral. Si el niño llega a la fase adulta y mantiene esa dificultad (DAM) también deberiamos hablar de
X~~.

El neuropsicólogo Alexander ½uria¹ describe lesiones occipitoparietales y frontales en el origen de estos dos tipos de alte-
raciones en las habilidades matemáticas. En las lesiones occipitoparietales se producen las siguientes manifestaciones:

1.
Déficit en el concepto de número y en las operaciones matemáticas.

2.
Percepción incorrecta de los nombres de las cantidades.
3.
Déficit en la estructura categórica de los números, lo que se refleja en los errores al leer o al escribir los nú-
meros.
4.
Déficit en el reconocimiento de las relaciones entre los números, motivo por el cual la capacidad no va más
allá de las referencias.
En las lesiones frontales, las manifestaciones son:

1.
Déficit en la habilidad de decodificar la información en el contexto de la solución de problemas.

2.
Comprensión adecuada de sistemas conceptuales y lógico- gramaticales de las relaciones numéricas.
3.
Dificultades serias en el planeamiento de la solución.

En un artículo llamado ´Neuropsicología de la Aritméticaµ escrito por Diego Alonso y ½uis Fuentes encontramos informa-
ción muy detallado sobre este tema. A continuación transcribo una parte del mismo:

El neurólogo Salomon Henschen fue quien acuñó el término ~ ~

~De un total de 1300 pacientes estudiados, recolectó
datos de 260 pacientes neurológicos que tenían algún tipo de déficit en sus habilidades númericas. Sobre esta enorme
base de datos concluyó que ´en el cerebro existe un sistema que subyace a los procesos aritméticos y que es independien-
te, o casi, de los sistemas para el habla o la músicaµ. En la misma publicación afirmó que ´la habilidad para el cálculo es
una función cerebral altamente compleja que resulta de la colaboración de varias áreas posteriores del hemisferio iz-
quierdoµ. Con el paso del tiempo, este enfoque modular ha ido recibiendo un amplio apoyo empírico por medio de estu-
dios de habilidades numéricas en animales, niños, adultos sanos y pacientes con lesiones cerebrales, tanto en el nivel cog-
nitivo como anatómico, confirmando que las áreas parietales son cruciales para el procesamiento numérico«

Se puede afirmar, por tanto, que estos y otros estudios han confirmado la implicación del lóbulo parietal inferior izquier-
do en el cálculo mental. ½as lesiones en esta región pueden dejar al paciente totalmente incapaz de ejecutar incluso
cálculos tan sencillos como 3-1 o 7×8 (Warrington, 1982; Takayama, Sugishita, Akiguchi, Kimura, 1994; Dehaene y Cohen,
1997)«

n niño con discalculia puede manifestar las siguientes características:

Ã
Dificultades en la organización espacial

Ã
Dificultad para organizar los números en columnas o para seguir la direccionalidad apropiada del procedimiento
Ã
Omisión o adición de un paso del procedimiento aritmético; aplicación de una regla aprendida para un procedi-
miento a otro diferente (como sumar cuando hay que restar)
Ã
Errores tales como que el resultado de una resta es mayor a los números sustraídos y no hacer la conexión de
que esto no puede ser.
Ã
Tropiezos para recordar las tablas de multiplicar y para recordar algún paso de la división, este problema se in-
crementa conforme el material es mas complejo
Ã
Especial dificultad con los problemas razonados, particularmente los que involucran múltiples pasos como cuan-
do hay que sumar y luego restar para encontrar la respuesta.
Ã
Poco dominio de conceptos como clasificación, medición y secuenciación.
Ã
Se le dificulta seguir procedimientos sin saber cómo y por qué

½a acalculia se puede presentar en tres formas:

Acalculia afásica: Inhabilidad para la comprensión de números y signos aritméticos como lenguaje. Se asocia con Afasia
que consiste en la pérdida total o parcial de la capacidad para comunicarse, perturbándose la utilización de las capacida-
des precisas para la producción y/o la comprensión de la palabra oral y escrita.

Acalculia visual-espacial: Comprensión inapropiada de los números y puntos decimales, que genera errores en el cálculo.
Anaritmética: Perdida pura del calculo, generalmente asociado con afasia y muy ocasionalmente como hallazgo aislado.

Estos son dos problemas del aprendizaje que requieren de nuestra atención especial para evitar que se conviertan en un
obstáculo para la vida de nuestros niños.

 * Ô  
 <=> Ô Ô 

  Ô Ô 

.„

„ „
  „
„&&„„ &&„ „
  „  




„
„
„  „ 

„  „ C   „ „ 0

„ $)**)%„ 
„
„ „  


„  
 „



„ („

„
    „.

„  J„
  
„
 
„ 




„„ 

„
„
„
 
„
„

„ „
 „
„

 
„
„„  
„


„„„
 >

„ 



„
„ 
„„ 


„ 

 
(„

)
=
„
„
„ 

„
„/
 „„
„„ 
 
„


„„
A
"

 „  

„
„ „ 
„
„„ 

„„
@
=
„
„„


„ 

 „
„ „/
 „ „
„
„

#„
„ „
 >

„„

„ „„
   „ „/
 „„
K
=
„
„
„
 

„
„„
 
„


„ „/
 „
 „ „
„
„„  „ „„„„
„„


 „„

„„
 
„ 

„„ 

 
„ („

)
=
„
„„  „
„
  „„   „
„
„ 


„
„„  „

„ 
„„
A
F 
 „ 
„ 
„  

„ 


„ „ >„ 

„ 
„ „

 
„ „„
@
=  

„
 „
„
„


„
„„  „

„ „ 
  „  „ DL
   „ 
„ „ .

E„
 
„  „ =
 „ .  „ „
 „M


„
 
 „   „„

 „ 
„


„

„.„ 
 „

   „„

„
„  („

„
  „!(!":" &?"
„
„ -„
„

  „~ ~

~=
„„

„
„
)@BB„ 


„

  „ 


„ 
„ 
„ A3B„ 


„ 
  „ 
„

„
/„
 „ 
„ 
„
„„  
„ /
 „ 0 
„

„
 
„ 
„ 
„ 
„
 „
„D
„
„

 „
 

„„ 

„
„
„„ „
 „

„„

„
„ 




„ „  „
„ „ 

„„
„„ „„/ E„„„ „
  „  „ 
„ D„   „ „
„   „
„ „ „

„ 



„

#„ 
„

„ 
„ „   „ 
„  „ 
„ 

 
„ 
„ 
 
 „ >

 E„ F „
„  „ 
„

 „


„
 
„  „ „  „ 

 „ „  „
  „
 „  „ 
 „ 
„

 „ 
„   
„  „
„  
„  - „

„  „ „ 


„ „ 
 
„


„

„
„
„  
„ 
 „  „

 „   „ 
„ „ 
„ 


„  „  
„ „
„ 


„
 N„

0
„

„ „ „

„
„

„„
 „

 „„   „„   „

„  „ 

„ 
 „ 
 „
„
„   „ 

„ „ 
 
„
„

„ 
 „


„ 
#„ „ 


„




„  „ 
„
#

„   „   „
„
  „
  „ @>)„ „ ,O+„ $1 
„ )*+AP„ '„ 0 
„ .'   „ Q „ )**KP„
=


„„F 
„)**,%N„

:„ - „ „    „

„ 

„„ 


„ 


(„

Ã
=  

„
„„   „
 „„
Ã
=  
„„  „ „/
 „
„ „ „„
 „„ 
 >
„  „
„
 

„„
Ã
9  „ „  „ 
„ „  „ 
„ 
 

„ 

P„   „ 
„ „

„ 
 „ „ „ 
 

„ „
 „  



„ $  „ „  „
„
„

%„„
Ã
 
„

„  „
„
„

 „
„„

„
„ „„ „/
 „>

 „„ „
„„ 
 „
„
„

„ „

„
„„
Ã
 
 „„
„„
„
„
 „„„
„/„ „
„
„   „


„ 
„
„  


„  
„
„

 „
„„ 
# „„
Ã

„  
„ „ „ 
„  „



„ „
„  >
„/

„ „  „  „„
„„„
 „

„„
 
„
„


„„
Ã
" „   „
„ 

„  „    „
 „„

  „„
Ã
0
„
„  
„
 „
 

„ „
„  „„ „„„

„   „
„

„


„
„

„ („

.   „  („   „ „ „ 
 „ 
„ /
 „ „   „ 


„
 „
#
„0
„ „ „. „
„  

„
„„ „

„ „ „
„„ >
 „ „  
„ 

 
„ „ 
  „ 
„ „  
„ 
„
„„  „6 „„ 
 „
„„„ „„
 
„

.   „  >
 („ F 
 „   „ 
„  „ /
 „ „ 

„ 
>

„
„

„
 
„
„
„   „

.

(„ "
 „ „ 
„   „ 




„   „ „  „ „ „ >
 


„  „ „  „


„  „  „  
„ 
„ 
 #
„ 
„ 


„ 
„ 

„ 

 „

„
„

„
„
„ 

„
„„ 
  „„„ „
„

 „ - „