Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
https://books.google.com
Acerca de este libro
Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.
Normas de uso
Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:
+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.
El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
i
1t
LOS DOS LIBROS
DE LAS
EPISTOLAS
SELECTAS
&UPERIORU M PERMISSU.
RELIGIOSISSIMOQUE VIRO
D.N0 ANTONIO
AUGUSTINO,
I
PONTIFICI ILERDENSI
S. P. D.
LIBRO I.
DE LAS
EPISTOLAS SELECTAS
D E
MARCO TULIO CICERON:
que trata de las Epistolas
narratorias.
i.vi
.. : Tí . CAR-
A
CARTA DEM.7VLI0 M. T. C. TEREN-
. Ciceron A su muger tiae
Terencia.
CI estás con salud, S. P. D. ' '
*~ huelgome : yo O/ vales , btne esh.
salud tengo. Aqui ego valeo. Tul
llegó nuestra hija lia nostra ( t ) venit t
Tulia á los doce de ai me pridie idus Ju-
Junio i cuya esclare nii : cujus (i) summa x
cida virtud i singu virtute y singular i
lar afabilidad me dio bumanitatc graviore
aun mayor pena de etiam sum (?) doló- %
la que ya yo me te re affíliu's , nostra
nia , viendo que por falium esse negligen-
descuido mio estava tia , ut Unge alia ih
ella en mui menor fortuna esset , atque
estado del que su ejus '4) pietas ac (y) 4
dignidad . i respeto dignitas postulabate
merecia. Yo tenia Nobis erat (í) in ani 6
proposito de embiar mo Ciceronem (7) ad 7
nuestro hijo Ciceron Caesarem mittere y (T
al recibimiento de cum eo Cn. Sallu-
Cesar, i en compañia stium. Si prefeflus
de él á Gneo Salustia. erit , (8) faciatn te 8
Si lo embiare, darte certiorem. Valetudi-
he de ello aviso Mira nem tuam curé. dili-
por tu salud con mu- genter. Vale , decimi
chadiligencia.Queda quarto Kalendas
con Dios. Dada á los guintilss.
deziocho de Julio.
Por
8 M T. Ciceronis
CAR-
Epistolae seleBae. i 5
f¿U. *n: Vi-
CARTA DEM.TULIO AI, T. C. TEREN-
Ciceron a su mugtr tiae suae
Terencia.
C I estás con salud, S. P. D.
*^ huclgome : yo
salud tengo. Tenia P7 vales , lene est:
determinado , como ^ ego valeo. ( t ) Con- *
ya por la otra te stitutramus , ut ad te
cscrivi , de embiar ante scripseram , ob-
nuestro hijo Ciceron viam Ciceronem Cae-
que saliese á recibirá sari mittere : sed (i) i
Cesar. Pero he muda mutavimus ccnsiliumy
do de proposito, por quia de illius adventu
que de su venida no nibil (?) audiebamus. %
tenemos certidum De ceteris rebus , essi
bre. De todo lo de nibil erat novi , tamen
más , aunque no hai quid 'velimus , £7" quid
cosa de nuevo , que bec tempore putamul
«s lo que yo quiero, i opus ene , ex Sicca
lp que me parece ser poteris (4) cognoscere. 4
mas necesatio , Sicca Tulliam adbac mecus»
te dará rirui larga ieneo. VaUtudinem
cuenta. Aun está en tuam cura diligenter.
mi.compañia nuestra Vale , septitnt Kai.
hija Tu lia. Ten cuen Quint.
ta con tu salud. Que
da con Dios. Dada á
veinte i cinco de Ju-
Jio.
Da
16 MT. Ckeronis
Avi-
Epistolae seleSlae. z3
M. T. C. TEREN- CARTAVEM.TÜL10
tiae Ciceron a su muger
' Terencia.
S. P. D. Cl estás con salud,
*J huelgome : yo
* (t) Pif vales , bene salud tengo. No-
est : ego valeo. sotros ni- de la ve-
Ai» neque de Caesa- nida de Cesar , nt-
ris adventu , neque de la carta que Phi-
* de (t^ litteris quas lotimo dicen que
Pbilottmus babere dici- tiene , hasta oi sabe-
3 tur>(i) quicquam ad- mos cosa cierta. Si
buc certi babemus. Si nueva cierta huvie-
quid re,
Episto/ae seleñae. 1$
re , en la misma ho- quid erit certi , facie
ra. te avisaremos, mus te statim cerda-
Ten cuenta con tu rem. Valetudinem
salud. Queda con tuam fac ut cures.
Dios. Dada á los Vale. Tertio Idus Sex-
once de Agosto. tilis.
\
i6 M. T. Ciciroriis
po de bypalage las ciencias : porque están
contenidas en las letras , i asi decimos
de uno que es ignorante : Hic lltteramm
prorsus est rudis , tST ignarus : Este del todo
es en las letras rudo , i ignorante ; asi Tu-
lio en lo de clarit Oratoribus , hablando de
uno de ellos , dice de esta manera : Erant
in eo plurimae litterae , nec eae vulgares , sed
interiores quaedam 0" reconditae : Avia en él
mucbas letras , i no de las vulgares , sino de
las mas secretas i escondidas.
j (?) Dicen que tiene : Estas maneras ¿e
hablar que en nuestra lengua decimos por
verbos plurales de incierta persona , los
Latinos las dicen por pasivos singulares,
de esta manera : Vos dicen que aveis de ir : Tu
iiceris iturus. Oi creen que vendrá el mmsa-
gero : Tabellarius bodie creditur ventusus : -t
en las demás de la misma manera.
jj.-i.-tU- xif ¿
M. T. C. TEREN- CARTA DFM.TÜL10
tiae Ciceron a su muger
. . Ttrencia.
S. P. D. ...
O/ vales , bene est: Q\ estás con salud,
^ ego valeo. Reddi- ^ Auelgome : yo
i tae mibi jam (i) tan- salud tengo. Ya re-
z dem sunt (t.) a Cae- tibí carta de Cesar
? sare litterae (?) satis harto afable. El se
4 liberales , íT ipse (4) dice que vendrá mas
opi- pres-
Epistolae seleñae.
presto que las gentes opínione celer'ms ven-
piensan. Quando a- turus este dicitur. Cus
vré determinado , si utrum obviam proce
lo saldré á recibir, dam : an btc eum ex-
ó lo esperaré aqui, speliem , cum consti-
yo te daré aviso. Los tuerhn , faciam te
mensageros querria certiorem. Tabellarlos
me embiases luego, mibi velim (c) quam- <
Mira por tu salud primum remittas. Va-
coa. trlucha diligen- letudinem tuatn cu
ria. Queda con ra diligenter. Vale.
Dios. Dada á doce Pridie idus Sextilis.
de Agosto.
S. P. D. SI tú i Tulia nues
tra luz teneis sa
tu ey Tulla lud: yo i el mui dul
S' lux rsostra vale- ce Ciceron tambien,
t'ts : ego &" suavis- la tenemos. A Athe-
simus Cicero vale- nas llegamos á los
mus, Fr'tdie Idut catorce de Oítubre,
OHobr'ts Atbenas ve- despues de aver teni
. n'tmus , cum sane do vientos mui con
i (i) advers'ts venus trarios , i aver pere
* ust esemus , (i) tar- zosamente i con daño
deque , ey íncommo- navegado. A la que
dé navrgassemus. De desembarcavamos de
navi exeuntibw no- la nave , luego es
b'ts Acastus cum Vtt- tuvo Acasto con no
teris praesto fu'tt sotros con la carta á
3(3) uno t3" vigesimo los veinte i un dias
die sane strenve. quede ai partió cier
Accepl litterai tuas, to de presto. Recibi
fuibus inteUexi , te tu carta , por la qual
vereri , ne íuperio' entendi, estavas con
res tn'tbi redd'nae recelo de que no
non essent : Om- huviese recibido la
nts sunt redditae, pasada. Todas las he
di- re-
Epiítolae seleElae. 33
recibido , i todo Jo diligent'nsimeque A
has escrito con mu- te perscripta sunt
cha diligencia : i me omnia. Idque mibt
has hecho mui gran gratissimum fuit.
placer en ello.
O me he mara
N villado , de que
la carta que Acasto rXfEque sum ad-
ha traido fuese bre- ^ \^ mtratut , banc
ve : porque ya de dia epistolam , quam Aca-
en dia me esperas , ó stus attulit , brevcm
por mejor decir á fuisst. Jam en!m me
todos nos esperas: ipsurrt exspefias , si
los quales deseamos ve <a^. nos ipsos : qui- 4
ser presto con vo- quidam quamtrimum
sotros , aunque bien ad vos venire cupi-
«1tiendo á que tal mus , ttsi m (j)e
Re- G a quam
36 Af.T. Ciceronis
quam Rempub. veni- Republica venimos.
mus inteiligo. Cog- Porque he entendi
novi enlm ex multo- do por cartas de mu
rum amicorum lis- chos amigos , que
teris , quas attulit Acasto rre ha traido,
Acastut , ad arma que todo e! nego
6 rem (6) speliare, cio se encamina á
ut tnibi cum vene- guerra. De manera
7 y» (7) diisimulare que quando yo lle
8 non íiceat , quid (8) gare , no podré de-
tentiam. Sed quando xar de decir lo que
tubeunda fortuna est, siento. Pero en fin
eo citiui dabimus pues la ventura se ha
eperam ut ventamus, de provar , tanto mas
quo faciliui de tota presto procuraremos
re deliberemus. ; . de llegar , para con
sultar mas facilmen
te de todo este ne
gocio.
VO querria > si se
.*. puede hacer sin
periuicio de tu sa CT"tf velim , (to)i«
lud , nos salgas á re quod commodo
cibir lo mas adelan valetudinis tuae fiatt
te que pudieres. De quarn longisslmé po-
la herencia de Pre teris , ( i i ; cbviam l 1
cio , la qual , por el nobis prodeas ( i 1 ). I z
bien que le quise, De baereditate Frat-
me da mucha triste tiant , quae qui-
za , querría procu dern mib't magno do
rases , que si el al lor! est , valde enim
moneda se hiciere illum atnavt , boc
antes que yo lle vellm cwes. (i?) Si • ?
gue , Pom ponio , ó si auliio ante rr.eum
él no podrá , Cami adventum fiet , ut
lo procure nuestros Pompanius t aut si
intereses. Yo por is mit,us poterit , Ca-
mi mismo trataré lo millus nottrum ntgo-
demás quando llega tiurn curet. Nos cum
re. I si acaso ya a- .venerimus , reliqua
vrás partido de Ro per nos aptnus. Sin
ma , procurarás con tu jam Roma pro-
to-
4© M. T. Ciceronis
fefia erit , (amen cu- todo eso se haga
rabit , ut bnc ila como digo. Noso
i4fiat. ( i+ ) Not li tros con el divino
dii adjuintnt , cir- favor confiamos ser
ciler Idus Novem- en Italia para los
brit in Italia tpe- trece de Noviem
ramus fore. Vos mea bre : Vosotras mi
luav'mimt 12' opta- mui dulce i mui
titsirna Terentia W deseada Terencia i
Tulliala , ti nos ama Tulia , si bien nos
tis , curate ut va 'ea- quereis , procurad
tis. Atbenit ai XV. de estar con salud.
Kal. Novembris. Dada en Athenas á
dieziocho dí Octu
bre.
do (i0) kUando Tulio pide , ó encomien-
" da alguna cosa , suelela mode
Q rar con alguna de estas maneras
de decir : Quod commodo twí facere possisi
§uod t'tne molenia tua fiat : Qttoad tbi ae-
- quum (X refíum viiebitur : Quod dignitas tua
I patietur : I otras de esta suerte.
II ( r t ) Salir a recibir d uno por estos mo-
d.is de decir , suelen decirlo los Latinos:
Obviar».Ohviam procedere , prodi'e , venire , ire ali-
cui , alicu't obviam sete oferre : Obviam ire ali-
cui ; tambien se entiende algunas veces por
contradecir de esta manera : Ettorvar lo¿ in
tento! de alguno : Obvian alicujus cortatibus irt.
" Ha-
Epistolae seletlae. 41
(tz) Havia , á lo que parece , muer- i*
to un amigo de Ciceron llamado Precio,
i enrre otros avialo hecho á él heredero:
dicele pues lo que en este negocio ha de
hacer. Qué cosa sea baereditas , que en vul
gar se llama berencia , Ciceron lo declara
en los Topicos de esta manera : HaereditasHaeredi-
est pecunia , quae morte alicujus ad quempiam tas,
pervenit jare , nec ea legata testamento , nec
retenta pissessione. Herencia es dinero , que por
muerte de alguno viene a poder de otro de
justlcia , ni legado por testamento , ni deteni
do por posesion. Lo que llamamos nosotros
beredad , en Latin dicese fundus , ager,
praedium , rus.
(t?) Hacer almoneda de una cosa , es t?
venderla publicamente á voz de prego-. Facere
nero : dicese en Latin por estos modos auBio-
de decir : Facere , constituere bonorum au- nem.
liionem , auliionari. El comprador de tal Selior.
hacienda dicese en Latin selior , i el que Coafior.
recibe el dinero coalior.
(i4) Habla popularmente : porque los i4
Gentiles tenian esta supersticion , que creian
avia muchos dioses ; en los libros de Fi
losofía Tulio reconoce un Dio» principio
de todas las cosas , i los demás aver sido
hombres morcales.
42. M.T. Ciceronis °\
CARTA DE TUUO 1
T. ET C. FIL. Ciceron el bijo , i de
& Quintus Quinti Quinto al mui afa
Tironi humanissi- ble i mui desea
mo & optatis- do Tiron.
simo Mira quan apa
cible es tu
S. P. D. conversacion , que
con aver estado so
i (t) Tflde quanta tn las dos horas en Ty-
' te sit sua- reo , el huesped Xe-
v'ttas : dttas boras nolnenes te ha- co
Tbyrei fuimus : Xe- brado tanta aficion
nomenes bospes tan como si se hu viera
te diligit t quam si criado contigo. El
vixerit tecum. Is nos ha prometido de
tmrJa pollicitus est, hacer todo lo que
quae tibi essent opas: huvieses menester:
faiiurum puto. Alibi creo lo hará. Yo era
i placebat , si (i) fir- de parecer, que sies-
mior esses , ut te tavas algo mas esfor
Leacadem deporta zado , te bicieses lle
res : ut ibi te plane var a Leucade : para
confirmares. Videbis, que alli convalecie
quid Curio , quid ses del todo. Con
Lysoni , quid medi sultarlo has con Cu
to placeat. Volebam rio , con Lyson , i
«i te Marionem re con el medico. Que
mittcre , quem cum riate embiar á Ma
? ( ? ) meliuscule tibí rio, para quequando
essety y*
Epistolae seleflae. 43
ya estuvieses mejor, esstt , ai me mitttres.
me lo enrabiases : pe- Sed cogitavi , (4) 4
ro pensé en mi , que unas litreras Marta-
Mario no me po- nem afferre poste , me
dria traer mas de autem crebras ex/pe-
una carta : i que yo Hare.
aguardo de ti mu
chas.
.pOdrás pues , i si
*- bien me quie (0 CpOterit igi- f
res, harás que Acasto .*. tur , Vfa-
esré cada dia en el c'tts , si me diligis,
puerto. Que muchos ut quotidie sit Aca-
avrá, á quien les pue stus in (6) porta, 6
das bien encomen Multi erunt , (7) qui- 7
dar cartas, que me bus rtfle litteras da-
las traerán de buena re possis , qui ad me
gana. Yo cierto de libenter (8) perfe- 8
quantos á Patras va rant. Equidem Pa
yan , ningunodexaté tras euntem nemi-
pasar sin carta para nem pratermittam. E-
ti. Yo toda la espe go omnem spem tul
ranza de ser tu bten diiigenter curandi in
curado tengo en Cu Curio babeo. (?) Ni- 9
rio : porque es hom bil pote1 t ilio fieri
bre mui afable, i nos buman:us , ntbii no-
quiere mucho. Date stri amantius. Ei tí
todo á él. Mas quie totutn trade. (to)H
ro de aqui á algunos Malo te paulo post
áias verte esforza- valentem , quam tta-
. ¿o, tim
4.6 M.T. Ciceronis
tt tiro (n) imbecillum do , que no luego i
v':dere. Cura igitvr ñaco. No tengas pues
nibil aliud nisi ut tú otro cuidado si-
ti tu vaitas, (ii) Ce- no de mirar por ta
tj tera ego curaba. (i?) salud, que en lo de-
Etiam atque etiam más yo daré recado.
vale. Leucade profi- Queda con Dios una
ciscem septimo Idus i dos veces. Dada
Novembris. en Leucade á 'a par
tida , á los siete de
Noviembre.
D Cuen-
5o M. T. úceronis
CUentale en donde se hallava , i la pe
na i cuidado que tenia de su salud:
demás de esto le exorta á que se esfuerce,
i (i) Dos maneras ai de nombres para
contar: unos, que significan numero ¿ como
son : unus , uno } duo , dos ; tres , tres , (Fe.
Otros, que designan orden, como son : pri-
mus , primero ; secundus , segundo i tertiust
tercero , &c. El espacio de tiempo con ver
bos de perfeclo , ó por venir , declaranlo
los Latinos por los primeros , de esta ma
nera : Stit n.eses estuvo detenido en la ciu
dad : Sex mentes moratus est in urbe : no
sextum mensem. Esperarte be dos boras en el
campo : Praestolabor te in agro duas borar.
no secundam boram ; con verbos de presen
te , ó imperfecto por los postreros, de es
ta manera : Ta ba quatro d'tas que os aguar
do : Jam quartum diem te exspeflo : no jam
quatuor dies. Ta avia seis años que estudia-
va , quando murió : Jam sextum annum lit-
teris vacabat , cum est mortuw.
a (i) Otros codices tienen pater ty filius:
la una i la otra licion es tolerable , i bace
sentencia : porque Quinto Tulio era her
mano de Tulio , i padre del mancebo
Quinto Tulio : i asi la una , i la otra li
cion tiene sentencia. v
3 (3) Esta oracion de tres maneras la di
rás en Latin elegantemente : Estoi con cui
da-
Epistolae seleBae. $i
daio de la talud de mi bermano : SolicitatSeUcttHt
me fratris valetudo : soíicitus sum de fratrit
valetudine : in magna lolkitudine sum de fra
tris valetudine. Lo que en Castellano deci
mos solicitar algun negocio y en Latin se dice,
instare. Terent. Syre insta : Sjtrv solicitalo.
(4) Entenderás aqui alguno de estos ver- 4
bos, aferri, mitti , por la figura Syntaliica,
que llaman ecclipsim los Gramaticos. Aun
que en nuestra lengua digamos maravillo
me de es* , no por eso los Latinos dicen:
de eo miror , sino , id miror. .\\ . „v.. i*
(;) Sedere propiamente. significa estar y
sentado 3 pero tiene algunos- usos esquisi- Sedee.
tos , como son estos : Ir a cavallo , en li
tera , en cocbe : Sedere in equo , leliica.rbc-
da. Ser juez. en aquella causa : Eum in ea
causa judicent sedere, Combidar á otro a que
se asiente cabe él I. Recipere aliquem ai se
iessum. Estuvo alli . el armada icho diaí sur
gida : Cíassis ibi dies o¿lo sedit. . .
(í) Dos negaciones juntas de esta mi- s
ñera son lo mismo que una afirmación , co
mo : Todos estuvieron presentas : Nemo ibi
non affult. Eso quienqusera lo entiende : htm
nemo est qui nesciat. Amare dice mayor afee- Amo.
to , que diligere : conno se vee en aquella Diligt.
carta de Tulio á su. yerno Dolabela , don
de dice de esta manera : Ut. nunc te ama
re videar , antea dilexisse : &ut me parece
Dz que
$t - M.T. Ciceronh
que antes te queria bien t J_ agoré te amo.
TUL
6o M.T. Ciceronis
Ai.. .. -
TULLIUS ET Ci CARTA DE TUUQ 1
cero Tironi Ciceron el bija
para Tiron. - \
S. P. D.
NOsotros partimos
C\ rOt ate ,ut scist de ai , como tú
discessimus ad sabes , el segundo
quartum lionas No- de Noviembre. Lle
mmbris. Leucadem gamos á Leucade a
xknimus ai oliavum los seis de Noviem
Idus Novembris : ad bre : a los siete á
septimum Aliium. Ibi Aclio. Alli nos de
I propter (t) tempesta- tuvimos por la tem
tem ad sextum Idus pestad hasta los o-
morati mmus : inde ai cho : desde alli á
quintum Idus Corcy- los nueve mui á
ram bellisslmé na- nuestro placer lle
vigavimus. Corcyrae gamos á Corfu. En
fu'tmus usqtie ai Corfu nos estuvi
decimum septimum mos detenidos por
Kalendas Decembris las maretas hasta los
temptstat'tbus reten- quince. A los vein
ti. Ad duodecimum te de Noviembre na
Kalendas Decembris, vegamos desde el
i portu Corcyreorum puerto de Corfij^
ai Casstopem statta hasra Cassiope cin
% centum viginti ( * ) co leguas. Detuvie
} processimus. Ibi ( } ) ronnos alli los vien
retenti ventis su- tos hasta los veinte i
tres.
Epistolae seleElae. 61
tres. Los que en es* mus usque ad no
te medio se partie- num Kalendas. Inte*
ron codiciosamente, rea tpti ( 4 ) cupidé 4
muchos dieron al profclii sunt y multi
través. Nosotros a- X f ) naufragia fece- f
quel dia despues de runt* Nos eo die (í) 6
aver cenado alza- coenati solvimus. In-
mos velas. De alli de austro lenissimo,
con un Abrego mui Cuelo serene, nafie il-
manso , con el aire la , & die pastero in
mui claro en aque- Italiam ad Hydrun-
-Ua noche , i el- dia tem íudibundl perve-
siguiente casi jugan- nimus: eodemque ven-
do arribamos á Italia to postridie. (id erat
junto de Qtranto , i ad teptimum Kaltn-
ei dia de adelante, das Dectmbris ) bora
que era á veinte de quarta Brttnluslum
Noviembre , con el tenimus : eodemque
.mismo viento s las tempere timul nobis-
.diez horas llegamos á . cum m oppjdum inr
Brandizo : á la mis» troiit Terentia , quae
ma sazon entro Te? te facit plurimi.
renda con nosotros^ ; , ; .>:
««Man mucho. -•'l €:',;. .t..ffc -¿'J. -V:
Ei Cu-
6% M. T. Ciceronis
T"\Espues que el
t4 (t4) cpOsteaquam supremo Con-
.* Senatw sejo dio poder á los
Consulibui , Praetori- Consules , Alcaldes,
bui , Tribunit plebit, Tribunos del pue-
C" nobit , qui Procon- blo , i á los Tenientes
tulet tumus , negotimn que somos , que pro-
de- ve-
Epistolae selettae. 77
veyesemos corro no dederat , ttt curare-
recibiese. daño la mus , ne quid respu- .
Republica, nunca en blica detrimenti ca-
mayor peligro estu peret , rtumquam mar
vo la ciudad : ni ja jori in periculo civit
más los nalos ciuda tas fuit : numquam
danos tuvieron mas improbi civts babue*
pronto capitan. De runt paraüorem du-
nutstr aparte tambien cem omnino. Ex bas.
se apercibe la guerra quoque parle diligen-
con mucha dlligen tissime belium ( t f ) ' J
cia : i esto por autori cr.mparatur. Id fit
dad i diligencia de aufítritate íy studiq
nuestro amigo Pom- Pompeji nostri , qui
peyo , el qual se ha Caesarem (tí) serotS
aco; dado tarde de coepit timere. Kobts
temer á Cesar. Entre ( i 7) ínter bas . tur- 4 ?
tedas estas rebueltas bas (i8) Senatus ta- 18
gran parte del Sena men. frequens (19) i9
do ha demandado flagitavit triumpbum,
mi triunfo. PeroLen- Sed fLentuIus consuly
tulo el consul por me quo majus suum be-
hacer mayor. mer neficium faceret , ttr i.-'y.,«O
ced , ha dicbo lo pro mttl atque (10) exfí lO
pondria en a ver con pedisset, quae eurnt
cluido lo que toca a necessaria de Repub.
la Republica. Yo no dixit, (2i) se relatu-z%y-
me muestro nada co rum\ Nos agmíus nil
dicioso, por donde tupide : (1 z) eoque est 14 ; \, -
es mayor mi autori «ostra t'tvit auliori^ ,
dad. tas.
7* Ciceronis
tas. ItaHae regiones dad. Las partidas de
2?(1?) descriptae sunt, Italia están reparti
quam quisque par das á cada uno laque
tem tueretur. Nos ha de defender. Yo
Capuam sumpsimus. me be encargado de
Haec te seire votui. Capua. Esto te he
Tu etiam atque etiam querido bacer saber.
cura ut vateas , lit- Tú procura tu salud
terasque ad me mit- con mucha diligen
ras , quetiescumque cia: i escriveme siem
' babebis,cui des. Etiam pre que halles con
atque etiam vale. quien escrivirme.
Batum pridit Idus Queda en buen ho
januarii. ra. Dada á los doce
de Enero. .* "
Tie-
Episcolae Seleclxc. %9
CARTA DEM.TULIO M. T.
r, c.
C. ti
TIRONI
Ciceron á Tiron.
S. P. D.
A Qui llegó Eg3rp- (i) AEgypta ad i
** 1 ta á doce de " me venit
Abril , i aunque me pridie idus Aprilis. Is
~dixb estavas ya sin etsi mibi nunsiavit , te
'calentura i mejbr? plañe (z) fibrj care- z
COii tódo en decir- re , &' bellé 'baÉerH
me, '*
1 04. MT. Ciceronis
J tamen quod {%) ríe- me , que no me avias
gavit , te fotuitse podido escrivir, me
*d me scr'tbere , cu- dió pena : i señala
rá» mibl attulin dair.ente viendo que
(7" eo magis , quod Hermia , que avia
Hermia , quem codem de venir el raisnro
4 di: veñire (4) opor- dia , no avia venido"
tuerat , «5» venera?. Con mui gran con
Jncredibili tum toli- goja estoi de tu, sa
cltudine de tua va- lud. Si de ella rae li
letudine : qua ti me bras, yo te libraré, de
liberar!t , ego . te om- qualquier otro, po
ni cura liberaba, filt dado. Mas largo te
ra ícriberem si jai» escriviera , ,si enten
putarem , libenter te diera, quepujede^jia
f legere pone ite, Cf ) /«- .MXÍdfi buenagan^
genium tuum , quod ,^a^"tú', '.nabiti&d;
ego maximi facio, 'que yo tanto estira,»,
tonfer ad . tfi empleala en, dpnser-
m'tbi , tibique con- varte para mi., con
.Servandum. Cura te tento i para el cuyo.
etiam . atque etiam Mira por tu-Tsalud
diligenter. Vale". con toda dligenciá.
.a <i ? Queda en buen hora.
OCripta Jam epi- T^Scrita ya la car-
stola Hermia ve- ta vino Hcr-
nit. Accepi tuam mia. Recibi tu car-
7 epistolam (7) vacil- ta de unas le
lantibut [itterul'w.
nec
Epiítolae seleHdc. io$
es de maravillar en nec mirum ín tam
tan grave enferme- grav't morbo. Ega
dad. A Egypta te adíe Aeg/ptam mísi,
embié , por ser de quod nec ínbumamu .- -;„-,
apacible condicion, est , W te visui est
i porque me pareció mol diligere , ut .> ,x
te quiere bien , i con it tecum enet , W
él un cocinero que cum eo cocum , quo
te sirva. Queda otra werere, Iserum Vale.
ver en buen hora. ,
Jentale la venida de su criado Egyptar
i la pena que recibió porque no le trai^
carta. Encargale tambien, mire por su salud,
(i) Toma el nombre de la, tierra de i
.dónde era , como en Terencio Syro i (r?f<*.
(z) Carere , como Tulio escrive en la*
primera Tu|S.CU lana ¡," rio tener lo que esparto.
menester , cono fá^ere nummls : no teñe?
¿ífiíí2i : p?rb"', en 'otra' significacion es no
tepes algó", aunque no'sea'rri?nes,ter , como
carere febri i fstÁr rn calesiíur^. ' . ' .}
'* (ó Este verbo nego , liegadoj á verbo 3
infinitivo ^ d^^sta manera se irjtetpreta en Nego.
nuestra lepg'ua : Neg*nt illum.esse domi: Pjr ,a;'.-;,
itn que^no^Jst^ en ¿as* ; i tajes oraciones
h'anse de decirttiv Latín por el verbo nego;
Negare vel denegsre quid alictsi : No concederle
CARTA DE M. T. C. M. T. C. TIRONI
.v,.; ¿ Tiron. . .
A Ndrico llegó a- S.P.D.
.** qui un dia des
flles de lo qtle yo ATJdricus (i) po-t
esperava. De modo stridít ai m&
que toda la noche venit , qudm extpe-
estuve con temores i ítaram. Itaque babui '
congoxas.Por tu car* noliem plen'am timo-
ta no me avisasteiCÓ^ ribus £ÍT miteril'i. Tuit
rlo te- hallavas': pero' litteriy nibilo rum fa-
consolasteme cierto. liut Cfgtiór y quomo-
Yo estoi fuera de to do le' babefes : "¿.Wj^ r-
do' -conten tamiehto¿ tamert sum recrtatuú Jjí^ Qíj
i-'éé' todos mis esta Ego omnt\ deleliati&-.ntttTWt\ .
dios : ni puedo po- í» , litieVi'sqie omni*
herme en ellos , hts- _^us cafei : quat , an
ta verte. Al Medico vtW*H*n.%'%$t$r<f
mandarás le ofrezcan' (¿) atíngete noh peí- z
todo él salario qué pf» sum. (?) Medico trtef- $
diere. Lo mismo he cedit quantum pos-
escrito a MumltiioV cet ,> promittifub"et&,
Dicenme , que estás Id scripsi ai Mum-
mtti apasionado f i" m'mm. Audio te ani*
que el Medico dice, mo angi , V Áfedi-
que de eso estás enfer- eüm dicere , ex eo te -
mo. Si bien rite quie- laborare. Si me diti-
res,despierta del sue- gis, (4) excita ex som- 4
fio esas tus letras, i no tuas liñeras , htt
es- ma-
io8 M.T.Ciceroms
manüatemque ; pro- esa tu buena condi-
per quam mibi ef cjptr, por la qual yo
caritsimut. Nunc opas te quiero mucho.
f est , te' (/) 'animo Agora es menester,
valere , ut corpore que tengas el animo
lptutit. 1 14 -cAm* teta, esforzado para que
tum mea caus-a fa puedas tener el cuer-
cías y a tt peto' Aca- ppT Ruegote lo ha
6 stum (í) retint , quo. gas asi, por tu respe-i
tommodius. : t'tbit mi- tft í por. el mio^ Ha?
nutretttt- :- ¿ogserva. quedar ai á Acasto,
te mibi^ Bies premií- pac» que tengas -me
torum -adest t^quem jor servicio. Conser-j
sata para mi coaten*
t.p.,E)t4iade laspffcfy
tas se acerca : el qQaí
mostrar£ de .]a: roigj
ma i manera _pqr. la
CumpUre U pro obra»; si vinieres,
*o «U to ^ué «U- Queda en buen hora,
**., í-.-VArv í N .;v.;. A los diez de Abril.
- .., «ns\sl*.v. r í'Aí.. t,ri oírísi .. íi 1 .
✓">Asi es de! niismp argumento que la
V_J?pasada. Cuenta larvenida de su cria*
do Andrico: i animale a que mire por su
salud. ;-v... ..i .i)i.i-, .;/(-.v:. a
i .(í)-fri4ie 8c pottrWte no son tanto pre^-i
Pridie, posiciones , quanto adverbios compuestos;
& pcitri-ie prior! die , i posterior! d}t.);, - . }. .;i
¿íí. * . (^) Algunas elegancias tiene cambien;
-V .« ^1
Epistolae seíeñae. 109
el verbo Mingo , de esta manera : Esta be- Attingo.
redad llega basta el rio : Praedium boc attingit
flamen. Pocas letras ba estudiado : Parum at-
tigit dotlrinae ; litttras ne digitis quidem , quod
dicltur , attigit extremis. Ningun cuidado ten
go de eso : De istoc nulla cura me attingit.
(?) Hasla de entender de esta manera: J
Jubeto y promitti medico , quantum mercedit
foscet.
(4) La misma sentencia es la de esta 4
clausula , que la de la pasada : Ingen'mm
tuum confer : Sino que alli habló propia
mente , i aqui habla por metafora.
($) Las pasiones del antmo estragan s
mucho el cuerpo.
(6) Retinere aliqucm apud se : Hacerlo 6
quedar en su comíanla. Retinere aliquid me
moria : Acordarte de algo. t 1
(7) Hase de leer divisamente, que sea 7
SU sentencia : Re ipsa praestabo, sive efficiam: R
Por la obra lo cumpliré. Leido con un accen- kZ^7^^-~
to 1 un vocablo , significa poner delante , de « *!
esta manera : La presencsa t rostro de este bom- ^ntUJie 0'
bre me bace acordar de mi padre : Hujus viri comoT<xT,
.oulttts memoriam mibi patris repraesentat. -*
yO llegué á mi
4 (4) f*Um in pro, provincia el ul
v vinciam pri- timo de Julio : i
die Kalendai Sexti- viendo que la opor
leis venissem , tunidad del tiempo
f propter (í) anni tem- me obligava á ir lue
put ad exercilum mi- go al egercito , de-
bt confestim este eun- tuveme dos dias en
dum vidercm , b'tduum Laodicea , despues
Laodiceae fui : deinde en Apaniea quatro,
Apameae quatriduum'. tres en Synnadas , o-
triduum Synnadis : 10- tros tantos en Philo-
t'sdem Pbilomeli : qus- melo : en los qualcs
but in oppidit cum pueblos a viédose jun
í ( 6 ) magni conventut tado grandes ayun
ftsit- ta-
Epístola ' seleSlae. 151
tamientos , muchas fu'wtnt , multat ci-
ciudades libré* de vítate: acerbissimit J.e nmy n-
mui pesadas usuras, tributis er (7) gra- 7í?"*oi<>i
i deudas falsamente wstimit usuris , (8) 8 *T1 t"xu"'
hechas. I aviendise 15' falso «'.re alteno
derramado el eger- l'tberavi. Cumqut an
cico por un mocin te adventum meum
en muchas partes , i (í>) seditione quadam 9
estando cinco com exercitas euet (i0) i0
pañias alojadas en dissipatus , qusnque
Philomelo &in emba cobortes sme legato,
jador, sin tribuno de line (ii) tribuno mi- li
soldados , i sin ca litum , den'rque etiam
bo en fin de escjja- iine centurione ul'o a-
dra , i todo el eger- pui tbilom'elum con-
cito demás en Ly- sedissent , reliquus
caonia junto de Ico- exerchus esset in Ly
nio , yo maíldé a caonia , Marco An-
Marco Anneyo em nejo Legato impera-
bajador , que reco vi , ut eas quinque
giese aquellas cinco cobortes ad rcüquum
compañias , i las tru- exercitum duceret,
xese al demás eger- ( u ) coaftoque in i i
cito , i juntado el unurn locum exercitu,
cgercito en un lugar castra in Lycaonia
asentase el campo apud Iconium face-
en Lycaonia cerca ret. Quod cum ab
de Iconio. Hecho ilio diligenter esset
por él todo esto con alium , ego in ca
mucha diligencia, yo
lle- stra
1 51 M.T. Ciceronis
stra ad septlmum llegué al campo á los
Kalendat Septembris veinte i seis de Agos-
veni : cüm interea to , 3viendo juntado
superioribui d'tebui ex los dias antes con-
i 3 ( i 3 ) Senatusconsul- forme al estatuto del
14 to ty (i4) evoca- Senado gran egerci-
torum firmam ma- to de los nombra-
num , W equitatum dos , i gente de 2
ij satis idoneum, C (if) cavallo la que era
fopuitrum liberorum menester , i de los
regumque sociorum au- pueblos libres i Re-
xilia voluntaria com- yes amigos nuestros
paravitsem. . socorros voluntarios.
N este medio,
' hecha reseña i
i6 *. citu lustra- marchando yo para
te. iter in Ciliciam Cilicia el primero de
facere coepissem Ka- Setiembre los emba-
Itndis Septembris, le- jadores que el rei
gati a rege Coma- Comageno me erar
geno ai me missl bió, con gran terror,
pertumultuose taque aunque i10 fingida-
t-i tomen (i7) non veré mente , me contaron,
Tartbos in Syñam que ya los Parthos
transiste nuntiave- avian pasado para
runt. Quo aud'ta , ve- Sytia. Recibida esta
i 8 bementer (i8) sum nueva, tuve cierto
commetus cüm de mucho recelo asi de
Sjtria, tum de mea Syria coro de mi
provincia de reliqua provineia i de to-
denique Asia. 1taque do el res.o de Asia.
txercitum mibi du- De suerte que dster-
miné de guiar mi
cen- eger-
Epistolae sekBae. M7
egercito por aqtie'la
parte de Capadocia, cendum (i 9) per Cap- 19
que confina con Ci padociae regiomm
licia. Porque si á la eam , quae Ciliciant
parte de Cilicia yo attingtret , putavi.
me oviera derriba Nam st me (20) irt »0
do , a la misrra, pro Ciliciam eltmititsemt
vincia de Cilicia por Ciliciam quidem ip-
la natural defension tant¡ propter montit
del monte Amano Amani naturat* fa-
facilmenre la huvie- ci.'é tenuissem. ( i i ) * X
ra defendido. Porque Duo tunt enlm ad't-
dos pasos ai para Ci tus in C'liiciam ese
licia desde Syria : i Syria , quorum uter-
cada uno por la es que parvis praesidÜÉ
trechura del mal pa propter angustia/ 'tn
so puede con pora terdudi petest ; mí- A
gente deftnderse^Pe- que est qtsidquam Ci
ro clavame pena Ca- licia contra Syriam
padocia , que por la rrmñitiut. Sed me
parre de Syria no Cappadocia movebaty
tiene reparo ni de quae patet d 5/-
fensa : i tiene Reyes ria , -regesque babet
comarcanos , que finítimos , qui et'am-
aunque son amigos ii sunt amici nobit)
nuestros, noo?an de tumen apené Par-
clararse por enemi tbis inimici este non
gos de los Parthos. audent. Ituqtte in
De rrarera que yo
asenté roi campo en
Ca- Cap-
c <m Si* * a -
i $8 MT. Ciceronis
Cappadocia extrema Capadocia al fin cer
non Unge a Tauro ca del Tauro junto
apud oppidum Cibi- al pueblo Cibfstra
stra castra feci , ut por defender á Cili-
£5r Ciliciam tuerer, cia , i teniendo á mi
(Sf Cappadocíam te- mano áCapadocia es-
nent nova finitimorum torvar losnuevoscon-
ccnsilia impedirem. sejos de los vecinos.
T Pues de mi parte
T ai cosas , que yo A Me autem baec
no las cuento por ser sunt profecía^
vicios , sino por ver quae ego in ben-fi*
dadera opinion i tes cii loco non pona,
timonio. No quiero sed in veri tettimo-
decir que en mi ani nii atque judicii : non
me interiormente ut (j 1) pratstan- <i
he tenido tus escla tissimas tuas virtut
recidas virtudes en tes tacitus admira'
mucha veneracion i rer : ( (j ?) quis enim ^
estima: porque quién id non facit ? ) sed
eso no lo hace ? Si in omnibus (f4)f4
no que en todas mis orationibus , senten-
oraciones , en el de tiis dicendit , cau*
cir los pareceres , en
«1 defender las cau-
i8o M T. Ciceronis
sas , en todos mis es
sis agendis , omnibus critos Griegos i La
jj scriptts (ff) Grae- tinos , i en fin en to
cis , Latirlis , omni do genero de mis
denique varietate Hs- estudios , no solo á
terarum mearum te los que avemos vis-
f*(f6) non ínodó iis, to. pero aun á los que
quos vidistemus , sed por fama avemos
iis , de quibus attdis- conocido, te he siem
semus , omnibus an- pre preferido. Pre
j7 teferrem. (y 7) Quae- guntarme bas por
res feriasse , quid ventura , qué es H
sit y quod egt boc causa , que yo estimo
nescio quid gratu- tanto este no sé qué
lationis tT bomris de parabien i honra
A Senettu tañti aesti- de parte del Sena
mtm > Agam jam te- do ? Trataré contigo
cum familiariter , ut en esto como con
fiest ($- 8) er studüs familiar amigo , ce*
tS" officiis nostris mo nuestros estu
mutuis , tS" summa dios i comunes ser
amicit'ta dignum , tíf vicios , i nuestra es
necessitud'me etiam trecba amistad i el
paterna. Si quisquam paternal conocimien
fuH vnquam remo- to lo requiere. Si
tus (f 9) (T natura hombre ha avido ja
& magis etiam (ut más de su propia na
mibi quidem sentire turaleza , i aun á mi
yidett) ratione as- parecer mas por doc
trina i por uso de
que ra-
Epistolae seleSlae. 181
razon apartado de
vanas alabanzas i de que doflritia ai i-
vulgares horfras , yo nani laude O" ser
lo sol por cierto, monibus vulgi í ego
Testigo es de ello mi profelio it tum. Te-
Consulado , en el stis est Contuiatus
qual , como en la de- meus , in quo «»
más vida , yo con- cut in reliqua vita,
Seso .aver seguido fateor ea me studio-
cen mucha aficion se secutum , (6o) 6o
aquellas cosas , de ex quibus vera gloria
que pudiese proce- nasci posset : ipsam
der gloria verdade- quidem gloriar» per
ra : pero la misma se nunquam putavi
gloria nunca la tuve expetendam : itaque
por cosa digna de ey (6t) provinciam ir
que se desease. I a- tmstsm , V spem
si no hice caso de non dubiam triumpbi
una honrosa pro- neglexi. (íi) Sacer- ¿i
vincia, i de cierta es- dot'mm denique , eum
peranzade triunfo" I ( qvemadmodum te
el Sacerdocio , pu- existimare arbitrar )
diendolo alcanzar non difficMimé con-
do con gran difi- sequi possem y non
cuitad , cono creo appetivi.
que tú entiendes,
no lo pretendi.
(6 j) TY3r
1— el destierro lo dice,* que
i Publió 6%
Qodio le procuró en su Tribu-
nado. Es-
1 86 M.T. Ciceronii
*4 (£4) Esto dice ; porque aunque recibió
daño en la hacienda , fue el año siguiente
con mucha honra revocado del destierro:
tanro que se solia jaíhr él , que Italia en
sus o t.bros lo avia traido del destierro.
*S (>ír ) Quánta diferencia ai del bien ha
blar i del bien entender , al bien obrar ? Tu
bo en los libros de Filosofía disputa en mu
chas partes , que la perficion del hombre
no depind.- del temerario juicio de las
gentes , i que con el sano testimonio de su
concien jia el varón sabio i bueno está con
tento ; i aqui desea , que el Senado le hon
re con decretos , cosa que con favor mu
chas veces alcanzan hombres malos iVicio
sos : co no que dexavan de ser ilustres sus
Imafhs.side suyo lo eran, porque no alcan
zasen el testimonio del Senado. Pero todo
esto le venia de no tener aquel menospre
cio de las cosas terreois i mortificación de
espiritu , que Jesu Christo Maestro i Señor
nuestro en su Evangelio nos- enseña.
66 .66) Coi razon Laétancio reprehende
de inconstante á Ciceron en los libros de
fa'ta Kelipone ; porque entendiendo , quan
vano era todo aquello , que de agueros i
auspicio; , i semejantes vanidades los suyos
tenían , cono en los libros de divlnatione lo
demuestra ; no solo no lo contradijo , co
mo de viera desengañandolos, pe.- o con su
au-
Epistolae seleñae. 187
autoridad aprovó el engaño. Estavan pues
en esta Ignorancia i supersticion Vana los
Romanos , que del bolar de las aves , de
los truenos i relampagos , de las asaduras
de los animales , que sacrificaran , tonavan
aguero para pronosticar el suceso de las co
sas : i avia personas para ello diputadas,
que llamavan Augura, i la consulta de ellos,Augures.
Augurum collegium. Tenian cierto número,
i sino que uno muriese , no podia ser elec
to otro : á los que consideravan las asadu- Aruspi-
ras de los animales llamavan Aruspicit. ees.
(67) El triunfo descrive con esta cír- 67
cuicion Tnlio , porque con esto honravan
á los Capitanes belicosos los Romanos.
(6 8; Dicelo porque ni quiso aceptar í8
«n el año de su Pretura la Provincia de Es
paña , ni en el del Consulado la de Francia.
(69) Habla por metafora llamando he- 69
rida de agravio á su destierro.
(70) Jejunus propiamente se dice en los 70
animales : pero atribuyese á muchas cosas/y'»»»/,
elegantemente, corro : Oratio jejunx , (x'Hs,
debillt y enervata : Oracion debll i sin fuerzas.
Facía jejuna , lewa , nulliusque momenti : He
cbos de poco -valor i de poco nombre.
(7i) Este precepto devrian tener delan- 71
te de sus ojos los que tienen el govierno i
regimiento de la tierra. Pero hase venido en
esto á unto mal , que el mas cruel , el mas
ter-
188 M.T. Ciceranis
terrible , el mas Injurioso, aquel parece que
es mas conveniente para conservar en paz
la tierra 5 como que sea mas fiel el que te
me que el que ama : i como si el hombre
animat generoso foese mejor regido por
rigor que por razon. Prudentemente Te-
reocio dice en los Adelfas : El que por te
mor hace lo que deve , guardase mientras
teme que se sepa : pero si confia no se sa
brá , á su condicion se buelve. Pero el
que por buena voluntad atrahes , procura
pagarte con la mis tía : un mismo animo'
tendrá en presencia i ausencia. De aqui
viene que- los Principes muchas veces na
por propia culpa son mal quistos , sino por
los vicios i culpas de aquellos, que por ellos
administran. Por tanto no pequeña parte
de la conservacion de un Reino o señorio
es encomendar el regimiento d¿ los pue
blos ó Provincias á personas que sepan re
frenar su ira i su codicia.
CAR-
Epistolae seleftae. 199
M. T. C. CAJO CARTA DE M. T. C.
Cassio a Gayo Canto.
S. P. D. HTXJ cunado i mi
t T Epidus tuus (t) amigo Lepido
.*-J affinís , mtus fa- el postrero de Junio
tmíiaris , pridle Ka- de parecer de codos
lindas Qulnttlis sen- fue dado por rebel
tentiis omnibus bo de en el Sanado : i
tris d Senatu judi- todos los demás que
catus est : ctterique con él han desam
qut una cum illa a parado la Republi
t Repub. (z) defecerunt: ca. Haseles dado de
] quibut tamen (;) ad tiempo ptra reducir
sanitatem redeundi an se hasta el primero
te Kalen. Septembris de Setiembre. Sena
4 (4) potest&s falla est. do cierto valeroso:
Fortis sané Stnatus, pero principalmente
sed maxime spe sub-. con la esperanza de
sidli tui* Bellum qut- tu socorro. Al tiem-
dem , cum baec scrt- po-que ésta escrivia;
bebarn , sané magtum avia cierto mui gran
y erat (r) seelere O" guerra por maldad
6 levitate Lepidi. (6 1 i liviandad de Le
Nos de Dolabella pido. De Dolabela.
quntidie y quae vola- oimos aqui lo que
mus , audlmus : sed deseamos cada dia:
adbuc sine eapite, pero son nuevas de
sht auflore , rumo camino , sin autor
re nin-
Epistolae seleñae. io$
ninguno, sino el vul
gar decir de la gen re nuntÍo. §¡uod cum
te. Lo qual puesto ira esset : lamen lit-
que asi sea , por la teris tuis , quas Ño
carta que de ti recibi rtis Majit ex castrst
mos dada en el cam datas acceperamusy
po á siete de Mayo, ita persuasum erat
toda la Ciudad tenia civitari , ut illum jam
por cierto , que él ya oppresum omnet ar-
seria derribado, i que bitrarentur , te au-
tú vendrias para Ita tem in Italiam ve
lia con el egercito: tare cum exercitw.
para que si esto nos ut si bate ex stnten-
sucediese conforme á ti* confeti* essent,
nuestra opinion , tu comilio atque au-
consejo i autoridad Roritate tua robora-
nos confírmase : i si remur : sin quid for
acaso diese algun te (7) titubatum es- 7
baibén ( como suele set (ut fit in bello)
suceder en las cosas exercitu ttto (8) ni- 3
de la guerra ) tuvie teremur : quem quidem
semos espaldas en tu ego exercitum quibus-
egercito : el qual cumque potero rebut
egercito yo cierto ornaba. Cujus rei tum
honraré en lo que pu ternpus erit , cüm quid
diere. Para lo qual opis Reipubllcae la-
aura buena razon, turus exercitus sit,
quando se comen aut quid jam tur
zare de mostrar, qué
favor aya de dar ó
aya ril,
zo6 M.T.Ciceronis
rit , nofum esse coe- aya dado á la Repu-
ftrih blica el egercito.
Por-
Epistolae seleSiae.
pQrque hasta ago-
* ra solamente nos
cuentan empresas ge Am adbuc tan-
nerosas i de fama: pe tum conattu
ro aguardamos los audiuntur , cpt!mi li
hechos , los quales li quidtm & prae-
conño yo que avrá clarissimi : sed ge
ya algunos, ose mos sta res exspellatur:
trarán presto. La fa quam quidem aut jam
ma de tu virtud , i esse aliquam , aut ap-
grandeza de animo propinquare confido.
está mui estendida. (?) Tua virtutc ersi
De modo que todos maznitudine animi
deseamos , que ven nib'tl est nobilius. ho
gas luego para Italia. que optamus, ut quam-
El dia, que aqui os primum te in Italia
tuvieremos , enten videamus. Rempub.
deremos que tene rus babere arbitra-
mos govierno de Re* bitnur , si vos babe-
pub. Ilustre viéloria bimus. Praeclaré vi-
aviamos alcanzado, si ceramus , n'rsi spolia-
Lepido á Antonio, tum , inermem , fu-
despojado , desarma gientem Lepidus re-
do , huido no lo btr cepisset Antonium, ba
viera recogido. De que nunquam (i0) IO
manera que uu'nca á tanto odii cipitati An-
Antonio la Ciudad tonius fúit , quanto
tanto odio tuvo, est Lepidus. Ilk enim
quáto de presente tie
ne a Lepido. Porque
Aa-
z i© M.T.i leeronis
Antonio de Repub.
rebuelta , i Lepido
ii (n) ex turbulenta de paz i v í¿loria nos
Rerub. bic ex pace & ha movido guerra.
villoría bellum ex- Contra este tenemos
citavit. Hule oppbsi- puestos los Consules
I* tos (u) Consules de nombrados, de quien
signasos babemus , in tenemos mucha con
quibus est magna qui- fianza : pero gran
dem spes : sed an- cuidado por los in
ceps cura propter In ciertos sucesos de la
fertos exitus prae- guerra De modo que
l'iorum. Persuade ti tén por cierto , que
bí igitur in te tT en ti , i en tu ami
in Bruto tuo este om- go Bruto está toda
nia , vos exipeflari, la esperanza : i que
t5(i3) Brutum quidem á vosprros aguarda
jam jamque. Quod mos i á Bruto ya de
si , ut sptro , viHit dia en dia. I s:, como
bostibus nosiris vine- confio , vinieredes,
ritis , tamen aulio- vencidos ya nuestros
ritate vestra Resptib. enemigos , cobrará
exí urget y & in ali- con todo la Repu-
quo statu tohrabili bl ca autoridad con
conristet. Sunt enim vuestra presencia : i
pertnulta , quibus tomará algun asiento
j/^erit (i4) medendutn: tolerable. Porque ai
etiamsi Respub. satis muchas cosas , á que
se avrá de dar reme
dio ; aunque la Re-
Epistolae seleBae. zn
publica quede libre i este videbitur ícele-
limpia de la maldad ribus bostium l'tbe-
de susenemigos.Que- rata. Vale.
da en buen hora.
Ll-
H3
; libro ii. :
DE LAS
EPISTOLAS SELECTAS
D É
MARCO TULIO CICERON:
. que trata de las Cartas de favor
llamadas Comendaticias.
E la Epistola Comendaiici*,
á quien en nuestra len
gua vulgar llamarnos Car
ta de favor , nos servimos
para poner á uno en gra
cia i amistad con un ter
cero "i rogarle , le dé al
gun favor en algo , que aya menester. Con-
sideranse en ella tres personas , la que en
comienda , la que es encomendada , i la á
quien se le encomienda. El que encomien
da pondrá delante las obligaciones , que le
mueven i obligan á aver de encomendar
lo,
114- MiT. Ciceronis
lo i ó amistad con él 6 con los suyos , ó al
gunas obras buenas de él ó de los suyos re
cibidas , i finalmente aquello que lo in
duce á aver de encomendarlo. En el en
comendado mostrará las partes i calidades,
que á su edad , suerte i estado convinieren,
virtud , respeto , humanidad , doctrina , agra
decimiento en los beneficios o buenas obras
recibidas : porque á los tales suelen las
gentes aficionarse mucho. No de'xará de
añadir los bienes de fortuna , como son po
der , riqueza , linage , i gracias corporales,
que tambien importan para caer en gracia
de las gentes. En el qual á quien se Te en
comienda , se ha de mostrar el poder , i ma
nera que tiene para hacer lo que le pi
den ; porque quien pide lo que ó no pue
de ser ó no es licito , consigo lleva la* res
puesta. Asimismo la confianza que de él se
ha tenido mas que de los otros , junto con
la honra , provecho , ó contentamiento,
que le redundará de tener obligado á si tal
hombre. Quanto al negocio , en que que
remos sea favorecido , muchas veces escri-
vitros no especificando , en qué queremos
que le favorezca : sino rogandole lo tenga
por encomendado en lo que se le ofrezca
asi generalmente. Otras veces declaramos
el caso , en que queremos sea favorecido,
como pleito , contienda , ó pretension algu-
Epistolae seleñae. ii$
na. Lo qual si hacemos , avemos de mos
trar ser cosa justa : porque la lei de amistada
pide (como dice Lelio en Ciceron ) que
á los amigos pidamos cosas honestas : i por
los amigos hagamos cosas honestas. Todo
lo qual podrás notar i considerar mui lar
gamente en estas Cartas , que aqui sé te
ponen por exemplo. j£,'f,. i"h:\^,-
CARTA DE M. T. C. M. T. C. BRUTO
d Marco Bruto.
S. P. D.
T Ucio Castronio
*-> Peto , hombre T Ucius Castronius
mui principal del Pattus longe
pueblo de Luca , es (i) princept muni- t
varon mui honrado cipii Lucenñs (t) est z
i de autoridad , ami bonestus , pravis , (5) 5
go de su amigo, hom plenus officii , bonus
bre en fin de bien á plane vir , W cünt
las derecbas , dotado virtutibui y tum etiam
de toda virtud , i a- fortuna ( (4) si quid 4
bundante tambien (si bo'c dd rem perti-
algo importa) en bie net ) ornatus : tmus
nes de fortuna : de autern est familia-
más de esto tan fami rissimus , lie pror-
liar mio,que con nin sus , ut neminem (t ) f
guno de nuestra or nostri ordinis (S) 6
den tiene tanta cuen obeervet diligentiur.
ta como conmigo,
Eu>
a16 M.T. Ciceronts
Suare W ut tneum Encomiendotelopues
amicum , tf ut tua como varon amigo
dignum amicitia ti- mio i digno de tu a-
commendo. Cul mistad. Recibirás
quibuicumque rebui mui gran contento
eommodaveris, tibipro- en qualquier cosa
fefíi jucundum , mi- que le valgas , i á mi
bi certe irit gratum. cierto me liarás mui
Vale. gran placer. Quedl
f- '. < en buen hora-
ENcomiendale asi generalmente este su
amigo , dándole a entender las causas
i calidades , i el placer que le hará , si tu
viere con él cuenta. . ,
i (i) Princrps tiene fuerza de superlativo,
Tria- , de esta manera ; El mas principal de los-F/lor.
teps. sofos : Princeps Pb'hsopborum.^ Longe \ tnul-
Longe ta alleganse á comparativos i superlativos,
& multode esta suerte : Carta la man elegante i apaci
ble de todas : Epistola omniutn lon^é elegan-
tissima multo suavissima. Afui mat doBo
que ti : Longe doliior te , maltoque eruditior.
¿ (i) Honestus en cosa da costumbres sig-
Hone- nifica cosa de virtud , como bonesta ratitr.
stum. palabras bonestas : atribuido á persona , sig
nifica tambien ilustre , de esta manera : Hom
bre de buen linage : Homo íUustri tír bonesto
loco natus. Pueblo de autoridad : Honutum
3 tnunicipium.
effic'mm (3) Este vocablo offitium apenas se pue-
' .'.11 '
Epistolae seleHae. 117
de bien interpretar en nuestra lengua. Por
que servicio mas parece que se puede inter
pretar rbsequ'mm : i asi sus modos de ha
blar se interpretan de diversas maneras : Ha
cer por un amigo : Am'co suum officium tri-
buere , conferre officium in amicum. Graiífi- .
car el beneficio recibido : Acceptum officium
fe»so'vere , ve! reidere. Hacer lo que deve J
quien es : Suum officium facere : suo officio sa
tisfacen. Faltar a lo queKdeve : Officium prae-
termittere ac deserere : contra officium face-
re : in officio del'mquere. Hacer algo tin fal
tar a lo que debe : Salvo officio quid facere.
En ñn officium se dice , quid decet quemqut
facere : lo que a cada uno le está. b'an bacer;
i el que hace lo que deve , se llama oft :
'ciosus. ».
(4) Dice esto , porque entre profesos 4
no se tiene tanta cuenta con las cosas de Officio
fortuna , como con los bienes i dotes del '«'.
«spiritu. Pertinere significa lo mismo que PtrtU
attintre : En esto no os ví A vos nada : Haec neo.
vnibUpertinent , .aut attinent ad te : Pero tiene
también semejantes modos de decir : Este
camino llega basta el pueblo: Haec via pertinet
ad oppidum.
(t ) Nemineft ex Senatoribus : Avia en r
Roma tres estados diferentes de gente : el
mas alto Patricios , que eran los que des
cendian de antiguo i claro linage: infe
rior
118 M.T. Ciccronis
rior el estado equestre : éstos eran los que
tratavan i adminiscravan las rentas públi
cas : el mas baxo era el plebeyo : de to
dos tres estados se escogian Senadores : pe
ro antiguamente de solos los patricios.
' < . (6) Observare leges : Guardar leyes. Ob-
vo. servare signa : Notar señales. Observare ami-
cum : Tener respeto a! amigo.
M. T. C. BRUTO CARTA DE M. T. C.
' - '. a Marco Bruto.
S. P. D. .'..»,
COn Lucio Titio
. Estrabon , ca-
bone equit+S! Re- vallero Romano muí .
t mano (t) in primis honrado i principal,
bonesto 53" ornato fa- tengo mucha fami-
i miliaritsimé (t) utor. liaridad : i entre
Omnia mibi cum nosotros ai prendas
4 eo intercedunt (4) de amistad mui es-
^ jura summae (r) ne- trecha. A éste deve
cessitudinis. Huic in PublioCornelio cier-
6 tua (s) provtncia pe- to dinero en tu pro-
7 cuniam (?) debet Fu- vincia. Volcacio,que
Ulitts Comelius. Ea en Roma es Juez en
res a Voícatio , qui Jo civil , ha remi-
8'Ramae (8) jus dicit, tido á Francia este
9(9) rejefía in Gal- - negocio. Ruegote
to liam est. (i0) Peto pues tanto con ma
lí A te .'(tt) boc dili- yor encarecimiento,
TVaEoTC w- gen- que
Epistolae seleclae. i19
que si fuese cosa gentius , quam si mea
mia , quanto es mas res enet , quo est bo-
honesto procurar in nestiut de amicorum
tereses de amigos, pecunia (it) labora- tt
que los propios, que re , quam de ssta,
procures se concluya (i?) ut negot'mrn con- IJ
ese negocio , tú mis fiáetttum cures , ipse
mo te encargues de suscipias , transsgasi
él, i lo trates, i hagasA (i4) operamque des, i4
que el criado de Es- quoad tibí aequum (T
trabon , que ha ido reSum -videbitur , ut
por solo eso , mui á (tf) quam cemmodis- tf
su salvo concluya su sima coniitione (ttf) ttf
negocio i cobre su libertus Strabonitj
dinero. Porque en qui ejus rer causa
ello me harás mui missut est , negotiuñt
gran placer : i demás conficiat , (i7) ad i 7
de esto conocerás á nummosque perveniat.
Lucio Ticio quan Id CT mibi gratissi-
merecedor es de ser mum erit : (T ta ipse ¡
tu amigo. Kuego:e Lucium Titium ceg-
mui encarecidamen nosces amic'ttia tua
te , tengas cuenta dignissimum. Quod ut
con eüo , como sue tibi curae sit , ut om--
les tener con las co nia solent esse , quae
sas , que sabes , que me velle seis , te ve-
deseo. Queda en bementer (i8) etiam i8
buen hora. atqut etiam rogo. Vale.
j\ «:ía juanero. f cjt*-<*n te ta. Ytxicm, ij
eoy-td-acli y justicia- olel negocia te
En-
zzo M.T. Ckeronis
ENcargale el negocio de Estrabon : da
le á entender , que suerte de persona
es , el amistad que con él tiene , i decla-
i rale el negocio que se le ofrece , i quan
gran beneficio i placer le hará en favore-
. cerlo.
i '(') I* primisA cum primts son elegantes
Cum maneras de hablar para encarecer una co-
prtmts. sa : Hombre mui dolio: Homo in primis aut cum
In pri- primts doflus.
»r«. (i) uti comunmente significa usar , ó
:* servirse de alga : Uti amplissimis honoribus:
Vtor. , Tener mui bonrosos carpos. Accipere alíquid
Utendum : Tomar algo pr;stado. Uti aliquo
auflore : Tomar parecer o consejo de alguno.
Scire uti foro : Tratar cuerdamente sus nego
cios. Uti aliquo bomine multum , sen fami-
liariter : Tener particular amistad coi* algun
bombre.
3 (?) Gasi dice la misma sentencia que
la precedente clausula. Porque es vircud de
eloquencia , saber decir una n.isma co;a de
varias maneras , i por varias figuras de ora
cion. Entenderla has de esta manera : Omnia
jura summat necessitudinis intercedunt mibi
Intertt- cum eo. Intercedo con nombres- de tiempo.
do. ? significa pasar , de esta manera : Apenas avia
pasado un año : Vix annus intercesserat, Tie*
ne otros esquisitos modos de dec r , de esta
manera : Ai de por medio entre el i mi , amis-
-. " " tad¡
Epistolae seleElae. tu
tai , obltgacion , parentesco : Interceda mibi
cum eo familiaritas , necessitudo , vel agna-
tio. Intercedere alicui pro altero : Ser medta
nero para que perdone A otro. Intercedere le-
gi i ssnatusconsulto , rogationi : Contradecir d
la lei , o estatuto : que era en Roma pro-
pio eficio i libertad de los Tribunos del
pueblo.
(4) Jus en una significacion significa 4
derecbo i cosa de justicia ; tiene semejantesJus.
elegancias : Esta casa es privilegiada : Domut
bace privato jure est. Darle libertad d uno que
edifique : Alicui aedificandi jus tribuerc. Co
star del mismo privilegio : Eodem esse jure.
Ser libre : Sui juris esse. Quedaron los dos pa? . 1
buenos : AEquo jure discesserunt. Apartarse de
lo de razon : Ab jure abire vel discedere. Ci
tarle para delante del Juez. : In jus aliquem
vocare ; en otra significacion significa el cal
do : de donde nació aquel scoma de Ciceron
contra el hijo del cocinero : Ego quoque tibí
favebo jure. Semejantes paronomasias , que
consisten en la propiedad del vocablo , no
se pueden traducir de una lengua en otra,
que tengan gracia : porque mudado el vo
cablo , se pierde. e
(f ) Usar de este vocablo necesritudo pro Necessi.
wecessitate , seria impropiedad : porque sig- tudo.
ítifica propiamente familiaridad. 6
(í) Llama van los Romanos provinciam Prov'm-
to- csa.
xiz M.T. Ciceronis
toda aquella tierra , que fuera de Italia te
nian sujeta á su govierno : por metafora,
tomandola por cargo , tiene semejantes ele
gancias : Dar a uno este cargo : Hcinc alicui
Iradere provinciam. Encargarse de negocio odit-
so : Duram capere , aut accipere provinciam.
7 ' (7) El verbo debeo con acusativo signi-
Dtbeo. fica esto : Ta no le deve nada : Jam ne num-
mum quidem lili debet. Con infinitivo es te
neri , tener obligación, de esta manera : Obli
gacion tienes de socorrer a tu padre en su ne
cesidad : Debes ac teneris patri in necessitate
subvenire.
8 (8) Esquisitas elegancias tiene en La-
Dico. tin el verbo dics : Defenderse en pleito : Cau-
sam dicere. Juagar causas : Jus dicere. Em
plazar a uno : Dicere aiicui diem. Asignar
dia para la partida , o qualquier otro negocio".
Diem profetlicni , alterive negotio dicere. Nom-
DiUatirbrar DicJador : Diliatorem dicere. Este era
un cargo en Roma supremo , que nunca
lo elegian sino en casos de grave peligro.
Advertirás quanto importa el uso en cosas
de lenguas , que decimos , diere Di/iatoremy
i no Consulem : creare Consulem , declarare^
i no dicere : Mandar a'go m dote a la- bijay
Aliquid filiae doti dicere.
9 (?) Rejicere aliquid i» conventus : Rcmi~
Rejicie. tir algun negocio para las Cortes, Apartar d
uno di la iitita de un libro : A le¿iíene librl
Epistolae sele&ae. 1i3
gl'tquem rejicere , abductre , removere , avoca
re , abigerc , ablegare. Rebusar Jutx.es 6 testi
gos : Judices testesve rejicere.
(i0) Petere quid ab aliquo : Demandarle t0
é pedirle algo. Petere rnali solatium ex disci- Peto,
plinarwn ccgntt'cne : Consolar su miseria con
el conocimiento de las diciplinas. Veneno ali-
quem petere : Intentar de matar i uno con
ponx.cii.s, Romam petit : V¿ d Roma.
(n) Lo mismo valen todos estos ad-n
verbios : Hbc , qub , tb , tanto , quantb : i Hbc,
jamás están sin comparacion. qub, eo,
(it) Laborare comunmente significa tra-qub,tan-
bajar i pero tiene otros usos i elegancias tb,quan-
esquisitas : Laborare de rebus amicorum : Fro- tb.
curar mucho los negocios de lot amigar. Labo- t i
rare ex pedibus , ex capite , <x intestina: Labore.
Estar enfermo de gota , de la cabeza , de lat
tripas. Nuestro negocio lleva mal camino : Res
rsostra laborat vebementer.
(n) La particula ut , a veces nota se- i?
mejanza , i correspondele ita , de esta ma Ut.
ñera : Segun sembrares cogerás : Ut sementem
feceris , ita metes : vale lo mismo quem-
admodum , perinde ac , non aliter atque,
non aliter quñm , non secus atque. Otras ve
ces .vale lo mismo que postquam , simui- at
que : Luego que d la ciudad llegué : Vt in ur-
bem veni. Otras veces tiene fuerza para pre
guntar lo mismo que qui i quemado ? qui
nan
H4 M. T. Ctceronis
nam ratione ? Cómo remediarás tú este mal?
Ut buic malo facits medicinar»} A veces es
adversativa , i vale como quamvis , como
en Ovid. de Tristibus : Ut tiiulo cartas , ípso
nouére colore : Aunque vayas sin titulo , serás
por el estilo conocido. CXras veces nota ad
miracion : Si yo estuviera alii , cómojeayu^
dára con mi voto ! Si ibi affuissem , ut sen"
tentia mea te juvissem ! Con verbos de temor
niega , de esta manera : Temo que no podrí
resistir el estranfcero : Metuo ut substet bos-
Ntgf pes. Negotium tiene tambien sus usos : Dar_
tium. carro a uno , que baga algqj Dare aiicui ne
gotium t ut quid fac'mt. Cosa facil^es : Res es t
Confino. nullius negotii vei mementi. Conficere comun
mente significa concluir : Conficere cum ali-
quo raliones : Rematar cuentas. Conficere pecu-
niam : Cobrar ó recoger dinero ; en estas ma
neras de decir ya significa otra cosa : Con
ficere aliquem gladio vel sagitta : Matarlo con
espada , o con saeta. Cotfici moerore : Con-
sumirse de tristeza. Homo confeflus aetate aut
senio : Hombre anciano. Vivio cien años : Cíb-
Curo. tum confecit annos. El verbo curare comun
mente es de Medicos : Curar el enfermo:
AEgrum curare. Bené vel malé se curare:
Darse buena o mala vida. Curare , ut quid
fiat : Procurar que se baga a'go. Valetudinetn
i4 curare :' Mirar porsu salud.
Operam (14) Dare operam litteris : Estudiar. Da*
dare. re.
Epistolae seleñae. ii$
ré' operam amicit i Emplearte en servir j sut
amigos. Dare operam ut quid fiat : Procurar
que_algo_ te conclusa. Dare operas pro aliquoi
Vicarium ejUs esse~i Servir en lugar ds otro.
Hacer_ algo a sabiendas : Dedita opera , daté
opera quid facere : De industria quid facere.
Gastar el tiempo en valde , o no aprovecba*
nada lo que bace : Oleum EJ" operam perdere.
Significa otras veces hombre alquilado , co
mo en Ciceron : Operae Clodianae pontem oc-
tupaverant : Los^alquilados por Clodio avian
tomado ia puente.
(if) La particula quam , allegase á su- if
perlativos s Mui dolio- : Quam dotlissimus. Quani,
Mui bermosa es i Est sané quain pulcberrima\
lomismo dice la particula perquam , coil . Pet-
positivo , perquam doliui , perquam pulcbra: quam*
á comparativos se pospone por via de com
paracion , como : A'^o mafor de dias que yo:
Paulo major nattt . quam ego. Tambien á par-
ticulas de diversidad , de esta manera : Aúd
diferente es su pa^ecer_dei_tuyo : De bac re
altter multo , qudm tu sentit. Condit'o sigo i- Conditio,
fica á v;ces estado : Es bombre de baja stter-
te : Homn est infimae condirionis i Homo est
'tnfima coniitione tT loco -na/ar ; 3 veces con
cierto , ó partido. Mover d uno partidos i con
ciertos justos : Eerre alicui aequas coridltionetí
Quedar íguales : Aequa coniitione HiceJere.
Estar d le tratad» : Latis conditionibus 'tare.
z%6 M.T. Ciceronis
Retrasarse de lo tratado : Discedere d condi-
tionibus. Aprobar ías condiciones , o conciertos;
i Accipere conditiones. En otra significacion
viniendo del verbo condire , significa lo
mismo que condimemurn , sabor,
16 (16) Llaman en Latin libertum al que
libertus antes era esclavo i despues le hacen horro,
ó libre : i el señor que antes se llamava
Patronusberus , se dice despues patronus. Lo mismo
Liberti- que libertus , es libertinus : sino que se re-
*»*"- fiere á liber , i significa libre que avia sido
Líber, esclavo , porque liber i ingenuus , se dice el
Ingenuus que siempre es i fue libre , i de linage de
libres.
17 (i7) Elegante manera de hablar : Aun
no avemos tocado blanca : Nondum pervenimus
ad nummos.
¡8 (i8) Estas dos conjunciones etiam as-
Etiam que etiam , llegadas á nombres apuestos,
atque encarecenlos i encumbran de la misma ma-
etiam. ñera que perquam , mirum in modum. Es
bombre mui dolio : Homo est etiam atque etiam
do!tus : perquam doBus : mirum in modum
dolius : majvrem in modum dolius. Con ver
bos de rogar encarecea los ruegos , como
en el lugar preítnce.
CAR.-
Epistolae seleBae. izj
3°
CARTA DE M. TU- M. T. C. SERVIO
lio Cic. d Servio ' Sulpitio
Sulpicio.
A Manio Curio, S. P. D.
que en Patras TiyfAníüi Curiut,
tiene traeos , por (i) qui Patris I
muchos i grandes negotiatur multis EJT
respetos quiero bien. (i) magnis de cauiis, t
Porque entre noso (3) A me diliíi'ur. 3
tros ai amistad grava (4) Nam O" amicitia4
da mui antigua desde pervetut mtb't (f ) cum i
que asentó en las eo ett , (6) ut pr't &
audiencias : i en Pa mum in forum ve-
tras ya m. chas otras nit (-7) inst'uuta : (9" 7
veces, i señaladimen- Patris (8) cum a'l- 8
te en esta desventu quosies antea , tum
rada guerra me hizo proximé boc ( 9 ) 9
oferta de su casa : de miserrimo bello do -
la qual si menester mus tjus tota mibi
lo uviera , me uviera (i0) paiuit , qua , si iO
servido como de la opus fuisset , tam es-
mia. Ai demás de es sem usus qudm mea.
to entre nosotros un (i1) Maximum au- ji
mui estrecho ñudo tem mibi vinculum
de amistad mui mis cum eo est , quasi( i z) i 1
secreta, por ser co no sanflioris cujusdam
es tan tamiliar ani- necessitudinis , quod
go de njestro ami est Attici m'stri fa-
go Artico , á quien
M- P3 nú-
%t% M T. Ciceronis
miliaritsimus , eum- sobre quantos ai ama ,
$ue unum praeier ce- i tiene respeto. Cori
teros observa! de dili- el qual si tienes ya
git. Quem si tu jam conocimiento , pien
forte cognovisti , puto, so será ya por demás
me boc , qvid-'facfoy esto que yo bagospor-
facere serius : ea enim que es hombre de
ett bumanltate W ob- tanta humanidad i
strvantia , ut eum ti respeto , que por su
bí jam ipsum per se propio valor creo
1 1 commendatum (i?) lo tendrás ya por en
putem. guod tamen comendado. I si asi
. ti ita est , magnope- es , ruegote quan en
re a te quaeso , ut carecidamente pue
ad eam volurttatem, do , que á la volun
si quarn illum ante tad , si en él alguna
i4 has meas Heteras (i4) has puesto antes de
. contulisti , quam ma- recibir mi carta , le
S. potes*: ximus postea^ommen- añadas gran ventaja
cAl anu tvu-S datione nostra cumu- por respeto mio.
,tf lus (i f) aectdat.
SErvio Sulpicio despues de la guerra ci
vil Pompeyana era Presidente en Aca-
ya. Encomiendale pues este su amigo Cu
rto , dandole las causas por donde le estava
en obligacion , las calidades de su Persona,
humanidad , verguenza , benignidad , res
peto :. i demuestrale , quan ta merced le
hará en que mire por él.
- á A cas-
Epistolae seleBae. t ip
(t) Acostumbra Tulio i todos los ele- t
gantes luego tras el antecedente poner la
oracion del relativo , si otro no lo impide,-
de esta manera : La carta qtte me truxittes, me .
dio grande alegria : Litterae , quas mibi attu-
listi y ajfecerunt me maxtma laetitia.
(t) Magnw propiamente se dice en el i
cuerpo : Gran peso : Magnum pondus ; de las Magnus
cosas que no tienen cuerpo, por metafora:
/Magna laut, m agtta cupiditas, magna dificultas:
Grande alabanza, gran codicia ,gran dificultad. *
(%) Le quiero bien. El hablar por verbos j
que llaman pasivos , no es tnui usado en .'\
nuestra lengua : porque son todos rodeos:
i por esto se interpretan mejor por verbos
acíivos.
(4.) Hinche mucho la oracion , i dá gran 4
materia de cosas que decir , el demostrar en
particular. i por menudo lo que general
mente uvieres dicho. Como si has dicbo que
uno es babil en las diciplinas, tendrás bien
que decir , si de una en una vas demostran
do su habilidad Esto llaman induccion los Indudio
Dialecticos: de que usa Tulio en este paso.diateñis
Porque despues que generalmente ha dxbo ca utilio
que está en obligacion á Curio por muchas«<f utrb-
causas , las vá tratando i relatando por me- rum co
nudo. La conjuncion £5T , puesta al prin- piamdi-
cipio , siempre pide otra , que la acompa- latandM
ñe : i es lo mismo que cum , tum ; Esta , > Et.
-:..í otras
230 M.T. Ciceronis
- otras mucbas veces se lo be rogado : Et nunc tS"
saepé alias iilum baec rogavi.
t (t) Por el verbo sum ponemos en da-
Sum. tivo al que tiene , i lo tenido en nominati
vo , de esta manera : Tengo con él ciertas pa^
sioncillas : Sunt mibi. cum eo quaedam simul-
tates.
'"' .. '- i (£) Ut primum es lo mismo que cuín
Vt pri- primum , nota orden de tiempo : quampri-
mum. mum significa brevedad , como , iilico , sta-
Quam- tim. Forum era la plaza mayor de Roma
primum donde estavan las Audiencias. Dixose , co-
Forum. tito declara Marco Varron en los libros de
Latina lingua , 4 ferendo , que significa traer:
porque se trae alli á vender toda cosa : i
asi toma apuestos posesivos de las cosas
que se venden : como forum boarium : pla
za do vendian las vacas ; forum olitoriutnt pla
za de las bortalizas: t por estar alli la? Au
dienclas , tomase por las Audíencias en este
lugar i otros mucbos : i de aqui las ora
ciones que alli Ciceron hacia defendiendo
Litteraeb acusando , llamó litteras forentes , co:ilo las
forenses.que tratava en el Senado por la Republi-
Litttraecs. Uatnava litteras Senatorias. El verbo v'e-
Senato- nio tambien tiene algunas elegancias : Tra±
riae. var amistad con alguno : Venire cum aliquo
Venio. in amicitiam : instituere amicitiam cum aliquo:
inire amicitiam cum aliquo : incipere amicitiam
cum aliquo , es manera de hablar de Te
rca-
Epistolae setectae. 231
rencio : Travar brega con alguno : Ad manus
cum aliquo vertire. Ponerse en peligro : In dis
crimen aut periculum venire. Acerca de esto
es la disputa : Hoc venit in ditputationem.
Acord'aseme de ello entonces : Id. tum venit
ntibi in mentem.
(7) El verbo instituere tiene diferentes 7
usos coa diferentes construcciones : Insti- Instituo.
tuere cum aliquo amicitiam , inire . Travar
amistad con alguno. Instituere aliquem in lit-
teris , erudire : Enleñarle letras. Aliqtod opus
instituere , incipere , aggredi : Emprender al
guna obra ; con verbos infinitivos significa,
delíberare , statuere , deeernere , determinar. .
Determinado tenia de escriviros acerca de esto:
Hac de re ai te scribere institueram.- . .
(8) Cum , tum , conjunciones continua- 8
tivas , correspondente de tal manera , que Cum, &
precede cum , i sígnese tum. tum.
(9) La guerra Pompeyana entiende: 9
que fue en aquella provincia la principal.
('O' Patere propiamente es : Aoertum i0
esse : Estar abierto, ta putrta es(á abierta: Pateo.
Fores patent ; de ai decimos : M: casa de día
i de nocbe está abierta para tos : Dnnus mea
interdiu ac nofiu tibi patet. Gon semejantes
adverbios, late , latius , latissime , significa Latí,
comprebender , de esta manera: Mas term no latius*
tiene Asia, que Europa: Latius patet Asia, quam Latissi-
Europa. Mat general vocablo es- animal , que me.
bom-
%3 i Mí! Ciceronis
iombre : Latius paret animal , quam boma»
ii (t i) Vincultím i we¿«/ amicitiae , son ele>
pial.de gantes metaforas , como la de Ciceron:
VHsc, Dissucre amicitiam potius quam scindere : Des
coser el amistad ames que rasgarla > i asi
como el ñudo ó lazo ajunca dos cuerpos,
- asi tambien el amistad dos voluntades,
ti (n) Sanlius á veces significa cosa , 3
Sanlius. quien no se hade hacer ofensa , i asi á los
Tribunos del pueblo llamaron sanflos : á
veces cosa encerrada : i asi Cesar al secre
to thesoro llamó : sancTtus atrarium ; á ve-
t.. De ees cosa buena i perfecta : i asi Ciceron.
hel.civ. ironicamente llamó a Verres bombre santa
i religioso, . ' « . -O.
1? (i5) Putare con nqmbres apuestos es
48- f'. Iq mismo que credere , existimare , ducere;
futo, tenerlo en reputacion : Tengalo por bombre dt
bien : Bonum virum illum futo , duco , existid
mo , credo. Ter. Omnes te in bené aulia lau-
InEaut.taque parte putant : Todos os tienen en buena}
reputacion. En otra manera es afinan, sib't
persuadere , credere ; creer , tener por cierto.
Magni aut parvi quid putare , pendere , facere:
Tenerlo en mucbo o en poce. Putare cum aliqua
ratioues : Pasar cucnt.tt con alguno.
i4 (i4) Del verbo confero , usan de va-
Confero. rias maneras los Latinos : Con/erre in aliquem
beneficium : Hacer buena obra a uno. Con/erre
h illum voluntaiem 1 Poner er¿ él su aficion. In
Epistolae seleBae. z33
urbem sese conferí : Vi d la ciudad. Confer
re , aut comparare qusd cum alto : Cotejar una
cota con otra. Con/erre pedem , manus , ssg
na cum boste : pugnare . praelium committe-
re : Travar batalla. Conferre Inter se consiliax
Comunicar los pareceres. Parum, multum, «i-
bil ad id conferí , seu conducit : Mucbo , po
co , nada imporla para eso.
(tf) Metafora de cosas corporales. Ac- tf
cedere , significa propiamente allegarse : Ac- Accedo,
cede ad ignem : Llegate al fuego ; también sig
nifica , addi , augeri : aá tdirse. Creciome con
tu presencia la osadia : Tuo conspeliu valde mi-
bi animut accessit. Con semejantes adverbios,
frope , propiüs , proxime , multum , significa
fa*ecer : Este estilo parece mucbo al de Ciceroni
Hic stilus proxime accedit ad tsilum Ciceronh,
T}Ero si acaso da ¿
verguenza no Oln autem prop-
se te ha dado á co ter verecundiant '
nocer: ó si no tienes iuam (tg) minas se lí
aun de él entera no- tibi obtu'it : aut eum
ticia : ó alguna otra nondum satis babet
causa ai , por donde cognitum : aut quae
tenga necesidad de causa est , cur ma
mas encarecido fa- jorit commtndationit
vor: tan encarecida- indigeat : (i7) tU ti- i7
roete te lo encomien- bi eum commendo , ut
do i que no te po-' neque majore stuiia
dria quem-
134 M.TA 'iceroms
quemquam , ñeque ju- dria encomendar o-
stioribui de cauiii tro ninguno , ni con
commendare pott'tm. mayor aficion ni por
Faciamque id s quod mas justos respetos.
d'btnt facere ti , qui En cuya encomien
t8 rsligiose (i8) & si- da haré lo que tie
ne ambitione com- nen obligacion de
mendant , spondebo hacer ios que recata
enim tibi , vel potius damente i sin sobor
19 ipondeo, (i9) in me- no encomiendan:por-
zoque recipio , (to) eos que te ofreceré, ó por
ene M. Curii mo-es mejor decir, te ofrez
eamque tum probita- co , i empeño mi pa
tem , tum etiam bu- labra , que so.i tales
mmitatem , ut eum las costumbres de M.
(y amicitia tua V Curio, i tanta su vir-.
tam accuraia com- tud i humanidad, que
mendatione , ti tibi si una vez lo cono
Z t tit cognitut ,(n) dig- ces , lo juzgarás por
num tis exittimatu- digno de tu amistad
xirut. Mibi aerte (ti) i de favor tan enca
gratinimum fecerit, recido. A mi cierto
ti intelkxero , bat me harás particular
litteras tantum 'fuan- merced , si entendie
15 tum ( i3 ) icribent re , que esta mi car
confidebam , apud te ta ha sido para con
14(i4) pondas babuis- tigo de tanta efica
., st. Vale. cia, quanta confiava,
quando la escrívia.
Queda en buen hora.
Epistolae seleñae. i3 f
CARTA DE M. T. C. £1.
d Arista trocont. M. T. C. ARlSTCMtterA,.
Procons.
.pOr aquel respe-
* to , que me mos S. P. t>.
traste tener , mien
tras estuvimos en C¡Ümpsi bec rnibt
Erandizo, el qual yo (i) pro tua in t
conoci mui á la cla me cbservanria , quam
ra , quise torrar esta penitus ptrtpexi quan-
posesion deescrivirte diu Brundusli fuimul^
fan.iliarmente , i co ut ad te fatnit'ariter
mo por via de dere £T' quasi pro meo ju
cho ) si algo se ofre re scriberem , ti qua
ciese , que yo rrucho res esset , de q/ a val-
desease. M. Curio, de laborarem, M. Cu
que en Patras tiene rias , qui Patris ne-
tratos i negocios , es gotiamr , i/a mibi
tan mi amigo, que no familiaris est , ut ni-
creo puede aver co bil possit esse conjun-
sa mas coufqrme que flius. Multa (í) íl- z
nosotros. Son muchas lius in me officia:
las obras buenas, que multa in illum n.ea:
él me ha hecho, i mu quodque maximum
chas las que yo le he tst , summus inttr ,
hecho a él : i lo que
de mayor irrportaa-
. eia ntt
z38 M.T. Ciceronis
i nos amor {?"(3) mu- cía es , ai entre noso
tuus guae cüm ita tros un mui verda
s'tnt , si ullam in ami- dero i mui comun
c'ttia mea sptm ba- amor. I pues todo
bes : st ea , quae in esto pasa asi , si de
me cfficia & itudia mi amistad tienes al
firundusii contuüsti, guna confianza : si las
vit mibi eliam gra buenas obras i afieíó,
dara e/ficce , quan- que en Brandizo me
quam sunt gratissi- mostraste, me la quie
ma : si me á tuis res mostrar mas agra
omnibus amari vides, dable , aunque lo es
boc mibi da atqui mucho : si entiendes
largire , ut M. Cu- que todos los tuyos
4-rium (4) sartum cy me tienen aficion,haz
f telium (;) (ut ajunt) esto por mi, que con
ab omnique tncom- serves á Manio Cu
modo , detrimento, rio sano i salvo (co
molestia, sincérum, in- mo dicen) libre i qui
tegrumque conserves. to de todo perjuicio,
Et ipse spondeo , O" daño , i pesadum
emites tibi tui pro bre. Yo te ofrezco i
s< «* «* me recipient , ex^mea los tuyos en nombre
H. 3t*p>r- amicitia , W ex tuo mio te ofrecerán, que
in me officio maxi de mi amistad i de lo
mum te frulium, que por roi bicieres,
summamque volupta- recibirás mui gran
ftetn esse (6) captu- fruio, i mui gran con
rum. Vale. tentamiento. Queda
en buen hora.
En
Epistolae seleflae. 139
CAR-
Epistolae seleBae. z±\
3í-
CARTA DE M. T. Q. M. T. C. SERVIQ
a Servio Sulpicio. Sulpitio
. 'í
A Sclapon Medieo S. P. D.
4X de Patras es
mui familiar mio : de clapone Patrert-
cuya , asi conversa- ti Medico uto?
cion , como arte yo valde familiar!ten
estoi mui contento: ejutque cüm contue-
porque la he prova tudo mibi jucunda
do en enfermedades fuit , tum etiam ar/t
de los mios : i asi de quam íum expertut
su ciencia , corro de in ( t ) vafetudine *
su fidelidad i amor, meorum: in qua mi-
estoi mui satisfecho, bi tum ipsa scientiat
Ruegote pues lo ten- tum ttiam fidelitate
gas por encomenda- benevolentiaque ( z ) i
do , de manera que sasisfecit. Hunc igi-
él entienda , que so- tur tibi commtndo , £3"
bre este caso yo te d te peto , ut des
he escrito mui cum- operam , ut intelligatt
plidamente i i que el diligenter me scripsisse
averio yo encomen- de sese , meamque
dado le ha importa commeniationem usui
do mucho. Hacer- magno tibi fuiñe. Srit
me has en esto mui id mibi vebementer
gran placer. Queda gratum. Vale.
en buen hora.
9 En-
a. 4* T. Creer onis
Ncomicr.dale este su an :go Asclapon,
por cumplir con lo cji:e deve a hom.-
agradecido Porque éste fue el que le
curó a su Thon , quando en Patras lo de
jo doliente. Alabalo de Medico prudente,
buen cortesano , hon bre fiel : que son tres
Calidades n.ui in. portantes para Medico.
« (i) . Dicelo por la enfermedad de Ti
ron , á quien escrive de esta manera en una
carta : Sed tamen Asolapo rnedicus plané con-
firmaí , te propediem va'-entem fere : Aunque
ti medico Asclapon promete tnu't de cierto , que
mui presto estarás sano. Notarás aqui este
aviso para encomendar , que considerada
el arte que profesa el que es encomenda
do , demuestres aver en él las partes , que
se requieren para ella , con o aqui 'o hace
ValetuioTaho. Este vocablo valnudo es de signifi
cacion indiferente á buena ó mala disposi
cion , segun le demos el apuesto : Salud i
buena disposicion : I respera , integra , firma
valenido. Enfermedad ó mala disposicion : In
firma , adversa , afft'Ula valetudv. Mirar por
tu talud : Servire , eperam dare valetudinix
Curare valetudinem.
2 (») Varias elegancias tiene el verbo ta-
Sétitfa t'ttfacio : Curr.ptir con íos acreedores : Crediscri-
cio. but satis)'acere. Cumplir con lo que tiene obliga
cion : Suo officio tatisfacere. Complacer d j*',o\
Studiis alicujut satisj'acere. Cumplir tu palabra;
-_i tro-
Epistolae seieSlae. 2.43
Promissis satis/acere , stare. Pagar ia general
deuda , que tt morirte : Communi legi naturae
laütfacere. Disculparle a uno de alguna ioi-
ftcba : Alicui de mtpicione satisfacete. Todot
tstán satisfecbo! > que bago para con vos lo
que devo : Meo erga te of'cio cunliit plane
satisfacía.
CARTA DE M. T. C. M. T. C. SERVIO
d Servio Sulpicio. Sulpitio
M. T. C. SERVIO CARTA DE M. T. C.
Sulpitio d Servio Sulpkio.
S. P. D. A Tito Manlio,
que en Thespias
CT'ltum Manlium, tiene tratos , quie
.*. qui negotiatur ro mucho. Porque
.Tbetpiit , vebementer me ha acatado i teni
diligo. Nam (¡T sem- do siempre mui gran
1 per me ( t ) coluit, respeto , i es á éstos*
. diligentissiméque ob nuestros estudios
' servavit : (3' ab stu- mui aficionado. Ai
2 diis nostrit ( t ) non demás de esto otra
abborret. Accedí't eot razon , que Va rron
quod Farro) Muraena Murena desea hacer
magnoperé ejus can- . por él toda cosa. El
;t sa qual
Epístola* ' seleBae. i49
qnal tiene por cierto, sa vu.lt omn'a. gui
que aunque tú por la ita exittlmavit , (O í]
carta con que tí te tssi mis Htterit qui-
lo encomienda , ha bui tibí Manlium
rás por Manlio toda commendabat , va'-dé
cosa ; con todo por con/ideret , tamen mea
respeto de la mia se commendatione aii-
rá siempre algo mas quid accessionis fore.
fevorecido. Yo cier Me quidem cum Man-
to asi por la familia tii fainiliaritasf tum
ridad de Manlio, co Varronis ( 4 ) studium 4
rno por la aficion de (r ) commovit , ut ad %
Varron , me he mo te quárn accuratissi-
vido á encomendár mé scriberem. Gra-
telo tan encarecida titsimum igitur mi-
mente. Recibirla he hi fecerit , sí buic
pues mui señalada en meae commeniaiioni
que á esta mi carta tantum tribuerit, quan
le dés tanto favor, tum cui tribuisti (6) <
quanto á la que mas plurimum : id est (7) 7
has dado : quiero de si Titum Manlium
cir, que á Tito Man quam maxime qui-
lio en todo aquello buscumque rebus bo
que honestamente i nesté ac pro tua dig-
sin detrimento de tu nitate pottrit , ju-
autoridad pudieres, verls atqut ornave-
honres i cumplida rit. ( 8 ) Ex ípsiut %
mente favorezcas. praeterea gratinim.it
Porque demás de esto & bumanitsimii mo-
te ofrezco, que de las
* .u sua- rí-
% 5o M. T. Ciceronis
suaves i humanas eos*.'
rtbus confirmo tibi, tumbres de Man lio
eum te , quem soles recibirás aquel cott-
frulium a bonorum tentamiento , que
virorum officiis ex- sueles recibir de los
speliare , este capta- cumplimientos de va-
rum. Vale. rones abonados.Que
da en buen hora.
CARTA DE M. T. C. M. T. C. SERVIO
d Servio Sulpicio. Sulpitio
/""On tu amigo i
parroquiano Lu S. P. D.
cio Cossinio ten
go mu i gran amis T ücio Cossinio a-
tad. Porque ya de mico W tri
mucho tiempo an buii ( i ) tiio val- I
tes nos tratavarros dé familiariter utor.
mucho : i despues Narn 55" inter nos
nuestto amigo Atti- ipsos vetus usus in
co ita acrecentado tercedit , & Aiticus
mucho mas nuestra noster majorem etiam
conversacion. De mibi cum Cossinio
suerte que toda la consuetud'mem fecit.
familia de Cos inio Itaque tota Cossinit
me tiene aficion i ( z ) domus me dili- Z
señaladaireate Lucio git , imprimisque H-
Cossinio Anchi alo bertus ejus L ucius
su liberto , hombre Cossinius Ancbialus
cierto , asi en boca bomo ey patrono íS"
de su patron , como patrcni - necttiariis,
en la de sus amigos, quo in numero ego
de quien yo soi li sum , probatissimus.
no , mui bien reputa Hunc tibi íta com-
do. Encomiendotclo mendo , ut si meus
pues tan encarecida
mente 3 que si mi li
ber*
z*4 Ciceroms
libertus esstt , eodem- berto fuese , i tan
Í que apud me (?) cabido fuese conmi
loco euet , tíuí ett go como es con su
apud patronum su*m, pacron , no podria
majore studio com- con mayor aficion en
mendare non possem. comendarlo. De ma
Quare pcrgratum nera que me harás
mibi fecerit , // tum mui gran placer lo
in amicitiam tuam tengas por uno de tus
receptrit : atque eum amigos , i en lo que
( quod s'me molestia sin pesadumbres pu
tua fiat ) ti qua in dieres, si meneseerlo
re opus ei fuerit , ju- aura , le favorezcas.
verit. Id & mibi En esto me harás mui
4 vebementer (4) gra- gran placer : i tú re
tum erit , \T tibi cibirás de ello con»
postea jucundum : be- tento , porque cono
minem enim summa cerás un hombre de
probitate , bumanita- mui entera virtudi
te , obstrvantiaque humanidad, i respeto.
cegnosces. Vale. Queda en buen hora.
..%.,. é .
TA.
M.T. Ciceronis
5o
M. T. C. SERVIO CARTA DE M. T. Q.
Sulpitio a Servio Sulpicio.
TJAge'sareto, ciu-
S. P. D. dadano de La-
rissa , á quien yo el
* TjAgessaretus ( i ) año de mi consula
Laristaeus mag- do hice mui buenas
nis tneis beneficiis or- obras, es un hombre,
natus . '» consulatu que no las ha echado
nttOj memor tS" gra en olvido : sino que
tos fui* : meque po nie las ha mui bien
stea diligentinime co- agradecido: i despues
luit. Eum tibi mag- acá me ha tenido mu
noperé commendo , ut cbo respeto. Encare
* CJT ( i ) boipuem (T cidamente pues te lo
familiarem meum , W encomiendo como á
gratum bominem , fT huesped i amigo mio,
virum bonum , t¡T i hombre agradecido,
J principen* (3) c ivi i buen varon i prin
tarit suae , V tua cipal de su ciudad , i
amicitia dignissimum, digno de ser uno de
Pergratum mibi fece- los tuyos. Mui gran
ris , si dedtris ope placer me harás , que
rara y ut is intelli- te trates con él de
gat y banc meam com- manera , que entien
mendationem rnagnum da aver valido mucho
apud te pondus . ba- para contigo esta mi
buiat. Vale. carta de favor. Que
da en buen hora.
En-
Epistoiae sele&ae. 257
K M.
±<8 M. \T. Ciceronis „
CARTA DE M. T. C. M. T. C. M. RU-
a Marco Rutilio. tilio
EL negocio pasa
4*(4)<T>E'' autcm *-* de esta manera.
.*V batt ett. Gaya Albino totló
A Mtrco Laberio Ca- de Marco Laberio
fus Albinus praedia ciertas granjas , en lo
j itl aestimttionem ( y ) que las apreciasen: las
accepit , quae prae- qusles Laberio avia
.-, dia Laberius emerat comprado de Cesar
» Caesare de bonh de los bienes de Plo-
6Plotianit. (f) Ea si cjo. Si digo que no
dicam non ene e Ke- conviene á la Repú
7 publica dividi , ( 7 ) blica! que estas gran
docere te vidtar . non jas se repartan , pare-
' (us quiero mas'
" pr¿
Epistolae sele&ae. 169
provarlo, que rogar*
teto. Pero pues Ce
sar dá por seguras las rttgate. Sed tomen
Ventas i donaciones ( 8 ) cüm Caesar Syl- 8
de Syla , porque las lanas venditiones tT
suyas sean tenidas auignattones ratas
por tras seguras 5 qué este velit , q8i fir-
Seguridad puede ayer miores existimentur
en sus ventas , si las iuae , si ea praedia
granjas que ¿1 mis dividentur , quae ípie
mo ha hecho vender, Caesar vendidit , (9)9
agora de nuevo se quae tandem in ejut
reparten ? Pero de Venditiortibut ene pv-
quanto peso sea esto, terit attlioritas ? Sed
considerarlo has tú boc quale tit , tu pro
conforme á tu pru tua prudent'ta consi-
dencia. Yo te ruego derabit. Ego te pla
mui de veras , i tan ne rogo , atque ita
encarec'damente,que ut majore studh , ju-
ni con mayor aficion, ttitre de cauta , mar
ni con ma<í justa cau git ex antme regare
sa, ni con mayor vo nibil postim , ut Al
luntad no te podria bino parcas , prat-
rogar ninguna cosa, dia Laberiana ne (to) i0
que - disimules con attingas, Magna me
Albino , i no toques ajfeceris non modo
en las granjas de La- laeti/ia , sed etiam
berio. No socamente
en hacerlo asi me
darás comento, per*
en quo-
M. T. Ciceronis
en cierta manera me
quodammodo gloria, haras honra , si por
4/ Publiut Sestius bo- intercesión mia Pu-
ntini maxime ntces- blio Scstio valiere á
iario , per me satis- persona que tanto le
fecerit , cüm ego illi toca , pues yo á él le
plurimum debeam. devo tanto. Mui en
Qucd ut facias y te carecidamente te rue
vebementer etiam at~ go lo hagas como di
que etiam rogo. Mu go: porque será la ma
jut mibi dare benefi yor rrerced , que me
cium nullum potes. podrás hacer: i por la
Jd mibi intelliges es obra verás,quan agra
te gratissimum. Valt. dable me aurá sido.
Queda en buen hora-
^EIpasada.
mismo Pidele
casi argumento
, que en eles reparti
que la
D1
miento de los termines, que por mandado
de Cesar hacia , no comprehendiese á los
Volaterranos. Prueva primero con razones
ser cosa justa , que lo haga : despues se lo
ruega mu i encarecidamente. Toma princi
pio de la obligacion , que les tiene,
t (t) El verbo afficto , no se puede en
Afficto, nuestra lengua declarar , sino conforme al
ablativo que tomare : i asi decimos de esta
ma-
Epistolae seleSlae. 275
manera : Dar á uno plácer , ccntentamtentot
dolor , pena : Afficire aíiquem laetiria , volup-
tate y doitre , molestia Hacerle agravio , afren
ta : Afficere illum injuria , contumelia insigni,
gravive ignominia. Enfadarse ya de algo : Af-
flci jam a icujus tei satietate. Alabar i unot
darle premio , castigo , muerte : Afficere qutm-
piam laude , praemio , peena , tupplicio , morte.
Hombre mui apasionado : Homo animo graviter
ajfeliut. Hombre anciano : Homo affefla aeta-
te. Guerra que ya va de calda i casi concluida:
Bellum affeRum ac prope confeHum. Estar bien
ó mal dispuesto para algo : Beniaut malé este ' ' -
ad aliquid affelium.
(i) Tiene el 'verbo refero , algunos mo- *
dos de d«c;r i usos diferentes : Tomar a uño Refere,
respuesta : Referre quid alicui. Proponerlo en
el Senado : Ad Senatum aliquid refrre. Cono
cer serle encargo i obligacion de algo : Accef-
tum quid alicui' referre. Tornar á litigar la
causa de principio : Rem judicatam referre , id
est , in integrum restisuere. Solver atrás : Pe-
dem referre. Bolver á la ciudad : In ur'bem se
referre. Endereza* todas sus palabras al comun
provecbo : Ad publicam utilitatem omnem ora-
tionem suain referre. Poner a uno en el nume
ro de los amigos , ciudadanos , condenados : Ali
quem inter amicos , cives , proscriptosve refer- .
re. Pagarle en lo mismo : Par pari alien! rt- -"'
ferre : riferre alicui patem gratiam. Galardo-
Si nar-
z76 M.T. Ciarmis
tiarle la buena obra : Grat'tam alicui referre de
accepto beneficio. Darle besan anos de parre de
alguno : flurimam salutem alicui alterius no
mine referre. Asentar algo en el libro del gas
to i del recibo : Aliquid in codicem aceepti-W .
expensi referre. Darle por memoria lo que ba
gastado : Expensum quid alicui referre. Dar
cuenta : Referre rationes ¡ en las terceras per
sonas singulares significa expedire, convenirey
utile erse, importar : Eso a tu padre no le impor
ta mucbo : Id non multum refert patris tui.
% (i) El verbo desum , significa bacerfal-
Desum. ta , quando se atribuye á persona , de esta
manera : En ninguna cosa te bare falta : Nullo
in loco tibi deero ; atribuido á cosa , significa
,' . necesidad : No le falta d la Republica consejo:
Non deest Reipublicae cons'tlium. No me ballé
presente en aquel negocio : Negotio iili plañe
defui.
4 (4) Monere i bortari solo en el afeólo
Moneo, difieren : que monere es incstar apaciblemen-
tortor, te i sin bervor : bortari , con bervor de animo
i palabras : Vuestro bermano me dii aviso de
vuestra venida : Frater tuus monuit me de tuo
adventu. To te aconsejo , que buigas de malas
compañías : Moneo te ut pravorum bominum
consuetudints dsvites,
t (f) fortuna en el singular significa su-
fortuna ceso bueno ¿ malo , segun el apuesto que ten
ga 3 fortunatw siempre se toma en la bue
na
JEpistolae seleBae. 177
ita parte : pero fortunae en el plural tomase Portw
por la bacienda. El verbo consuli tiene usos nmtus.
i construcciones diferentes : Pedirle i unoConsulo,
el parecer : Aliquem conmtere de re aliqua.
Darle esto por cornejo : Id illi eomulere.
Aprovecbar i uno : Comulerc illi. Cictfron en
una Epistola á Trebacio : Consuli quidem te
k Caesare , scribit : sed ego tibí ab ttlo consu
li mallem : Escrlvesmt que Cesar consulta con
tigo sus negocios \ pero yo mas querrsa , que
il mtrase por los tuyos.- Estas oraciones , que
tienen la gracia en aquello que llaman pa- Paren»-
ronomasia i ó bomonymia , que es en la pro- massa.
piedad del vocablo , no se pueden tradu- Homo-
cir en otra lengua con aquella misma gra- nymia.
cia ; porque pierden los vocablos su ele
gancia , por ser diversos en la otra lengua.
Decimos tambien : Censulere síbi , suit rebus,
suae valetudinl : Mirar por si mismo , por sut
cosas , por su salud. A'itui malo consulere:
Prevenir h mal alguno.
(6) De este adverbio suele usar M. Tu- 6
lio , quando trae algun nuevo i grave argu- Praeser-
mento para provar ó encarecer lo que pte-timcum.
tende. Usa tambien de , cüm praesertim,
aunque no tan frequentemente.
(7) Syla , despues de vencidos los Ma- 7
rianos , á los particulares i pueblos que les
avian dado favor , les confiscó las hacien
das : i por eso dice acerbitatem ; porque en
co-
178 M.T. Ctceronis
cosa aspera á los hombres verse despojar da
süs haciendas.
8 (8) Las Leyes agrarias entiende que Pu-
blio Servilio Rulo quiso hacer : á quien,
Tulio hallandose Consul aquel año , resis
tió. Leerás las oraciones de Lege agraria.
Promulgare legem , rogare legem , ferre legemt
era de los Magistrados , quando proponian
alguna lei : Jubere legem , condere , statueret
sancire : aprobar la lei. Vetare legem , abro
gare : deshacerla i de lo qual el pueblo so
lo tenia poder. »
'
x8z M. T. Ciceronis
nostra Repub. civibui dadanos de nuestra
summo^s. P. R. Republica con muí
v^rx^t^^tuAio cttuervaía tuntt grande aficion de to-
^<»-»/£*Sf(!8) tuae fidei > /»- do el Senado i pueblo
tth'tae > bonitatique Rocano han conser-
ommenda. vado, á tu fidelidad,
justicia, 1 bondad las
encomiendo.
i<(ií)T_TAce este paso asimismo al caso
i. X P*ra confirmacion de aquel pre
cepto , que arriba pusimos , de que la epis-r
tola comendaticia , ó carta de favor cons*
ta de persuasion i ruegos. :
t7 (i7) Manera de adorar i encarecer la
cosa por vocablos synonimos.
t8 (t8) La fie consiste en tratar las cosas
como confió el que se las encomendó ; la
justicia , en dar a cada una lo que es suyo,
ní por pasion ninguna dj animo hacer agra-i
vio á nadie (llamo pasiones de animo al
amor , al temor , á la codicia ) ; la bondad,
en refrenar sus prop;as codicias , como en
el primer libro decimos. Tres calidades
cierto á un buen Governador mui conve
nientes. Entenderás de aqui , quán injusta
cosa es rogar al que tiene cargo público
cosas contra su oficio : pues Tuiio en estas
postreras palabras significa á Valerio haga
por las de Volaterras , lo que en buena fi
delidad , justicia t i bondad se permitiere. .
Epistolae seléElae. i83
QUando se ba-
^ ció la mone fUm tignaretur
da en Apo- ^ ( *i ) argentum ti
lonia , ni puedo con Apolloniae , non pos-
verdad decir que él sum dicere eum prae-
presidió en ello , ni fuine , ñeque paisum
negar , que no se ha negare eum affuinet
lló presente, pero no ted nw plui duobu*
mas de dos ó tres aur tribuí msnvbui.
meses. De ai adelan De'ide abfuit d ca-
te ausentóse del c im- stris : fugit omnt nt-
po : quitóse de todos gotiu-n : boc mibl ut
negocios. Esto á mí testi velim credar.
como á testigo quer Mtam enim íHe moe-
ría me creyeses: por stitiam in 'tilo bello
que ¿1 en aquella guer videba' : mecum «m-
ra veia mi tristeza : i nía communicabat.
conmigo comunica-
va coda cosa. De ma
ne, lis-
196 M.T. Ciceronis
Itaque abdidlt se in nera que él se encerró,
intimam Macedoniam, allá dentro en Mace-
2z(n) quo potuit lon- don ía, lo mas aparta
l 3 gissime a caítris , (i 3) do q pudo del campo:
non modo ut non no solamente por qui
praeesset ulli negotio, tarse de todos nego
sed etiam ut ne in cios , pero aun por
terestet quidetn. Is no hallarse presente;
14 post (14) praelium Este despues de la
se ad bominem ne- batalla fuese á Bi-
cessarium Aulum flan- thynia , á casa de su
cium in Bitbyniam amigo Aulo Píanció:
eontulit. Ibi eum donde quando lo vio
Caesar cüm vidisset, Cesar , no le habló
t<í (if) nibil asperé, nib'tl aspera, ni pesadamen
acerbi dixit : Romam te : solo le mandó se
junit venire. Ule in bolviese á Roña. El
morbum continuo in hombre de alli á po
cidi! : ex quo non co cayó enfermo , de
convaluit. Aeger Cor- la qual enfermedad
c)ram venit : ibi ett no convaleció Vino
mortuus. enfermo á Corfu : i
alii acabó sus dias,
2t (ti) ARgentum propiamente significa la
Argen- **. plata : pero aqui i en muchos lu
tum. gares tomase por moneda , como Ciceron en
les Topicos. Multutn enim diffcrt in arca ne po-
situm iit argentum , an in tabulis dtbeatun
Mucba diferencia ai del dinero que tsta de con-
tado en el arca y al que por cedulas se devei
Ra-
Epistolae seleñae. i97
. Raramente se halla el adverbio n
quo con superlativo i comunmente con Quo.
comparativo.
(i y) Gradaron para disminuir , bajan- z$
do de lo mas á lo menos : asi como para
íencarecer sube de lo menos á lo mas.
,U4) La batalla Farsalica entiende, en i4
que Pompeyo fue vencido. Entre praelium, Praeliü.
i beltum ai esta diferencia , que praelium es Bellum.
la batalla i contienda en que se viene á las
manos entre los egercitos : bellum aquella
enemistad que ai entre las gentes que tie
nen entre si contiendas : i asi tienen pro
pios modos de decir : D.tr la batalla : Com-
mittere praelium : i no bellum. Tener el govier-
no de la guerra: Bellum gerere : i no praelium.
(ir) Del modo, con que Cesar se tra- tj-
tó cou Antistio , colige , que no le tenia
mala voluntad : notarás la metafora de los
apuestos acerbus i asper : que en las frutas/írwía/.
se dicen propiamente : de las palabras por Asper.
tropo de elegante translacion.
(z6) Incidere propiamente significa caer, tí
como dice el vulgar adagio : incida in Scil- Incido,
lam cup'ens vitare Cbaribdim : Por buir del
fuego dio en ias bratas. Pero por suceder se
toma elegantemente muchas veces : Dar
en enfermedad , en calentura continua : In mor-
bum aut in auiduam febrim incidere. Topóte
alli conmigo '. Ib't in me incidit. Ofrecense mu-
cbas
2. 9 8 M.T. Ciceronis
cbas vteet ocasiones : Incidunt saepi tempora.
Tomole codicta de mandar : Incidir in impertí
cupiditatem. Venirle a las mana : Inciden in
manus alicujus. Venir en platicas H tratar de
algo : Incidere in alicujus rei sermonem ? i
otras semejantes á éstas. Incida la penultima
larga , verbo transitivo compuesto de cae-
do , significa cortar.
nOr tí cestamen-
CT*'Estamento , quod to que ea Ro-
*7 * Romae ( *7 ) ma hizo siendo Con
Paulo &" - Mtrcello sules Paulo i Mar
*8 Cons. fecerat , (18) celo , hizo heredero
baeres ex parte di- en la mitad i tercio
midia (T tertia est á Capiton : i en la
19 Capito : (19) in sex sexta parce á aque
tante sunt ti , quo llo'. , cuya parte sin
JO rum (%o) pars sitte htcer agravio á na
ttlla cujusquam qut- die puede confiscar
rela publica pn'est es- se. Cuya suma es
jt se : ea est ai (% t) hasta setecientas i
xxx. Hs. 'De boc cinquenta coronas.
Caesar viderit. Te mi Pero de esto Cesar ha
jt Planee pro (%t) pa rá lo que le parezca.
terna necessitudine, Yo , amigo Planeoi
pro nostro amore, por el amistad que
pro ttudiis V omni tuve con tu padre,
por el amor que en
tre nosotros se atra*
, por nuestros
cur cs-
/
Ephtolae selettae. z99
estudios , i curso de
nuestra vida seme
jante , te ruego i pi
do tan encarecida cursu mstro totlui
mente quanto lo pue vitae (33) simillimo JJ
do hacer con todo rogo y (T A te ita
cuidado i aficion, peto , ut majore cu
que comes a tu car ra , majore studio
go este negocio , i nullo pots'tm , ut bañe
hagas cuenta que es rem tuicipias : meam
interes mio , estri- putes ene : enitaret
ves en él , procures i contentas , efficiatt
hagas que por mi ut mea cbmmenda-
intercesion , por tu tione , tuo itudio , Cae-
fovor , i por merced tarit beneficio baere-
de Cesar, Capiton al ditatem propinqui mi
cance la herencia de C. Capito tbtineat.
su deudo. Si esta Omnia quae potui
merced me hicieres, in bac iumma (34) 34
haré cuenta que tú gratia tua ac poten-
voluntariamente has tia d te impetrareis* fx^txissctn,
hecbo por mi todo ultro te ad me detu-
aquello , que de ti line putabo , si bañe
en el favor i poder, rem impetravero. II-
en que estás puesto, lud fore tibi adjú
pudiera recabar. Es mente ipero , cujut
to confio que te ayu ipst Caeiar ene op-
dará mucho , de lo
qual el mismo Ce
sar puede ser mui
buen
30o M.T. Ciceronis
timus judex peten, buen juez: q siempre
Semper Caesarem Ca- Capiton ha querido
pito er diltxit , mucho i tenido gran
ceiutt. Sed ipse bu- respeto á Cesar. Pero
jus res testtt est\ de esto al mismo Ce-
3f novt bominss memo- sar dexo por testigo:
r'sam. porque ya yo conoz
co su memoria.
en estas Anotaciones.
IN-
INDEX VERBORUM,
liis declarantur.
A
Absum. Amor & pietas. 13
Ac. vi Amor mutuus. 259
Angustiae.fi- i33
Accedo. *U
Accipio. 270 Antiquus. 294
Accotnmodo. 2di0 Ara. i7*
Acerbus. Jó. 207 Argentutn. 296
Ad , apud. \.~. 9 Aruspiccs. 187
Adicus. tS9 As. 300
Aes. .OJ'Í54 Asper. 297
Affea«s. 53 Assimulo» ' J7
Afficio. i0. 274 Asynthccon. 294
Affines. 205 Atttngo. i09. 27a
Aggcr. I72 Arri«et. 87
Agb. Arque. ir
Agrícola. 250 Audorirai. 149
Akyron. fl7 Audio. 17
Allego. 194 Augures. 1 87
Amo. 5*
Bal-
3ir Tabúlete.
... . Coenatu$¿. 64
B Cognatí.. 206
Balneutn. ai. Cognosco.
Balneae. Ibid. Cogo.
Bellum. . 297 Cohors. . . 16$
Boni,& optimates. 8 j Cohors Preto
ria. Ibid.
C Coló. A 250
Caudidati. 9i Committo. 97
Capio. 240 Commoveo. 158
Capuc. 16S Comparo. 79.
Careo. 5P* IOJ Composita cum
Cascellum. '45 per 47
Castrum. . ',,: Ibid. Composita cum re. 29
Cava). 95 Concisum. 2S>4
Censas. 247 Condicio. 225
Cercuai scire, & Conduco.
certó scire. i42 Conducic. Ibid.
Cercus. 7¿ Confiero. 232
Cives. 254/ Conficio. 224
Civitas. 257 Confidens. 2j5
Cliens. 19i Confido. ¿Wá.
Caaeas, & Cajus. 66 Confirmo. ¿5
Coador. 4i Conscius. 2 57
Codex. . i40 Consequor. 5*
Codicillus. 14i Constituo.
Con-
Tabulae.
Consuetudo. 289 Di&ator. Ibid.
Cónsules. 78 Dies, & An-
Consulo. 277 ñus. 99. 202
Conventus. t 5 j Dignitas.
Conviétor. t 34 Dignus. 248
Conviva. Ibid. Diligo. 5i
Copia. t45 Dimicto. 89, 136.
Credo. t39 Diminutio. 250
Cúm , & tum. 23t Discrimen. 84
Cum primis. 2 20 Dissimulo. .JL ,i7
Cum primutn. 29 Dissipo. *54
Curo. 224 Diviciae. t47
Cursus. jo 2 Doleo. t22
' . Domus. 255
Duco. 202
Debeo. 222 Duplex modus
Decet. io5 criminis pur-
Declamo. 134 gandi. 295
Decurio. .t54 Dux. 203
Deficio. 205
Demicto. so. '59
Describo. 8 t Equidem. \6f-
Desidero. 72- Et. 229
Desum. t39. 275 Etiáatq etia. 48. 225
Devincio. 26 ? Etymon. 10 3
Pico* 222 Ex., 70
Ex
314 lab
Exaggero. t73 Gratiosus. Aid.
Existimo. Gratas. 236. 255
Exo.ro. 119 Gravis. 154
Expedio. 8o
Expcdit. Aid. H
Exploratores- I2¿ Habeo. 89
Exploro. I25 Habito. 259
Haereditas. 41
F. -i Haereditatem quo-
Fac, & finge. ip modo Romani
Faceré auctionem.- 41 dividebant. 300
Fació. 30. 268. 294 Haeresis. 280
Fides. I02.;Tl:$i Hara. . t72-
Fiddis, fidelicer. Aid. Hic , ille. 2tt
Firtaus. 44, Hoc, quo, &c. 223
Flagito. ' . 80 Homonymia. 277
Fortuna. 38. ijó Honestum. 216
Fortunae. 38 Horarum ratio. 169
Fortunatus. 277 Hortor. 275
Forum. 230 Hospes. 257
Frango^ t72 Humanitas. 73
Frugi. t29 Hypomnema. t41
Hypotjrposis. t38
Gradatio. t25
Gratia. 303; i'
Idus.
Tabulae. 31$
Intermitto. 284
I Intermissiones. lbid.
Idus. 57 Is , ea , id. 216
Jejunus. t87 Ita. . iiz
Imbecillis. 48 Iter. 16$
Irabecillus. Atd. JUS. 22t
Imminutio. 29$ Jucundus. 15 j
Imperator. t4P
Improprium. tt7 K
In. 2jp Kalendae. 57
Incido. 2P7 Kanon. 1t6
Indignas. 248
Inductio diale L
¿tica. 22p Laboro. - 22$
Ineo. 244 Labrum. 20
Infirmus. 44 Late, latius, latis-
Infringo. 20c sime. . :.'»$!
Ingenium. t06 Liber, libellus. t40
Ingenuus. 225 Librarius. t41
In primis. 220 Liber , libertus,
Insidiac. t52 libertinus. 2 25
Inscituo. 231 Liberalis. 28
Intercedo. 220 Liberalia. lbid.
Integer. 280 Liceo ,& liceor. 37
Interrogado. 1 2P Licet. lbid.
Intersum. P4. 252 Littera. 25
Lit
316 Tabt
Littcrae. . Ibid.
Mtterae forenses. 2 30 N
Litterae Senaio- . . Naufragium. 6$
:riae. Ibid. Ne.- 95. *6i.
Loco. tit Necessarium. 2t
Loeus. 255 Necessarius. 22
Longe. ' 216 Necessitudo. 221
Lustro. t58 Negó. t05
Lustrum. . Negotium. 224
Nolo. 47
m ' Nomen. 86
Magnus. 220 Nomina possessi-
Malo. 47. xi i va. 257
Manumitto. . 247 Nonae. 57
Manus. , 146 Non dubito. I $9-
Mituro. 162 Non queo. 53
Medeor. 75 Novo. t62
Müites evocad. t56 Nundinae. .. po
Mtosis. ' 250 Nundinor. pi
Mitto, 14
Modus amplifi- O .
candi. . 265 Observo. 218
Moneo. 276 Obviam. 40
Multo.-, . . 216 Occidio, & occi-
Municipes. 255 sio. 16$
Muto. . . 17 Offendo. 99
Of-
Taíulae. 317
Offerre se. Per. 289
OFficium. 2 id Perfero. 47
Officiosus.~ a 17 Perficio. »4I
Omitto. 14.284 Perquam. 225
Opera, opus. %6o Pertineo. 217
Operam daré. 224 Pero 80. .223
Ópes. 147. 284 Philologia. t 30
Opinio.: 28 Philologos. lbid.
Oportet. . 106 Pius , pietas, pie. t2
Optimares. 8.5 Placeo. 3°
Oppidutn. 257 Placo. i<58
Ora. 94 Plaga. .. 92
Oro. . 134 Poetiitet. . 122
Polysintheton. 293
Pondus. 236
Paco. J¿8 Populus. 257
Paronomasia. 277 Populi liberi. 156
Paro. . 20 Portus. 45
Pars. . 30& Postulo. 13
Parthi. ^ 145 Potus. 54
Participíaindus. 85 Praelium. 297
Participia in rus. 93 Praesidiuoo. 89
Pateo. .. ..-I . 231 -Praesto. 70
Paternus. 302 Praesum. 94. 201
Pacrius. . - lbid. Praesertim cura. 277
Pacronus. 191, 226 Praecermitto. 284
Prae-
318 Tabúlete.
Praetor. 78 Quod
Pransus. 64
Pridie , & postri
die. t08 Ratio enumeran-
Princeps. 2i5 di. reo
Pro. 23P Recipio. *3S
Probo. 247 Reddo. 101
Procedo. 62 Refero. 8t. 275
Prolepsis. 182.25t Refert. 8z
Prosequor. t0 Regula. 116
Provincia. 22t Rejicio. 222
Publicus. 301 Religio, &Reü-
Publicare. lbid. giosus. 2JJ"
Puer. Remitto. ap. 284
Purgo. 9? Repraesento. 109-
Puto. 232 Res. 247
Rerineo. ¿3. iop
Q Ripa. P4
Quaero. t42 Rogo,. 13. atfi
Quaestiones. t43 Rusticus. t38
Quaesrores. 294
Quaestus.
Quam. 22$ Sacrarium. 25P
Quamprin3um.2p.230 Salus. 84
>uando. 3t San&us. 232
Quo. 2p7 SanusjSísanitas, 207
Sar-
Tabulae. 310
Sartus tedus. 240 Succurro. i¡6
Satisfacio. 242 Sum. 230
Seda. 180 Supplicationes. t78
Sedor. 41 Sylva. . , t42
Secunda mensa. t38 Symphonia. 6y
Sccundus. 1^6 Syzetein. .t t30
Sedeo. 5 1 Syzetesis. Ibid.
Senacusconsuku. t55 .- .
Senatus frequens.
Sendo. .>., 38 Tabú la, & cabella. 23
Sextans, 301 Tandem. . 07
Sic, uc, &c. 235 Telunk 17I
Simulo. 37 Tempestas. 6a
Singularis. 247 Teigtversor. t 36
$pe#o. 3$ Toga. .. .178
Specíes. 288 Tollo. 16%
Spedaculum. 37 Torméntum. 173
Socii. 1 50 Trado. 264
Soíícítus. 5t Transitio. í79
Solvo. ¿4 Tributes. 2 54
Stadium. 53 Tribunus. 78. 155
Sto. 306 Triumphus. 80
Scudeo. 251 Turba. Ibid.
Studium. Ibid. Turma equitum. 16$
Subeo. 3 8 Tusculanum, Tus-
Succedo. 1 26 culum. 1p
Va-
3io Tabúlete.
Videor. 371
V Vinculuna, 291
Vacillo. . 106 Vind¡¿ta. 347
Valens , & vale- Vinea. ijl
tudo. 20$. 243 Violo. 202
Valeo. 28$ Viso. i4J
VeL 288 Uno , & vigésimo
Venio. 230 diw '' 11
Venustas. y Unus 55. 4J
Vcrbalia in dus. 244 Volvor. 84
Verbum. 261 Urbs. 92. 257
Verba sensuum. 305 Utor. '''>- - 220
Versor. 84
Via. 1*5 Ut primura. 2 jo
Viftusi 2i Uci rogas. 26a
FINIS.
LiJUo 21 &f3-3¿i
c
Armario /¿Y
Estante ./.ÍLÍ.
Número /P
BIBLIOTECA DE MONTSERRAT
13020100007816
*i 1 * c