Ambroise (saint ; 0340?-0397). Sancti Ambrosii,... Opera omnia.... 1845.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA , OECONOMICX;

OMNIUM SS. PATRUM, DOCTOMM SGRIPTOMMQUE

ECCIESIASTICORUM

QUI AH MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTIIIII TEMPORA

FLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QVM
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC^ TRADITlONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESUE SiECULA,
JUXTAEDITIONES ACCURATISSIMAS,1NTERSE CUMQUE NONNULLIS CODJCIBUS MANUSCRIPTISCOLLATAS, PERQCAM
DILIGESTER CASTIGATA ;
DISSERTATIONIBUS,COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTERILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS POSTAMPLISSIMAS EDITIONES QVMTRIBGS NOVISSIMIS S45CULIS
DEBENTCR ABSOLUTitS
DETECTIS, AUCTA ;
INBICIBUSPARTICULARIBUS ANALYTICIS,SINGCLOSSIVETOMOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS MOMENTl
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;
TEXTUM RITEDISPOSITIS,NECNON
- INTRA
CAPJTCLIS IPSUM ETTITCLIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIORF.M
DISTINGUENTIBUSSOBJECTAMQCE MATERIAM SIGMFICANTIBUS, ADGRNATA;
OPEIUBUS CUMDUBHSTUMAPOCRYrlUS, ALIQUA VEROAUCTORITATE IN ORDINEADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
PUOBGS INDICIBUS GENERALIBGSLOCCPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM, QUOCONSULTO , QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THEMA SCRIPSEUITUNOINTUITU CONSPICIATUR; ALTERO
SCRIPTUKiE SACRJE, EXQUOLECTOM COMPERIRE SITOBVIUM QCINAMPATRES ETIN
ODIBCS OPEUIJM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBROROM SCRIPTUR/E
TEXTUS COMMENTATI SV'->'T.
EDITIO
ACCURATISSIMA, CJ3TERISQUEOMNIBUSFACILEANTEPONENDA, SI PERPENDANTCR : CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTJE OOALITAS, INTEGRITAS TEXTOS,PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECOSORCM TUM VAR! S/75>>
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUEIN TOTOOPERIS DECURSU CONSTAN ER WJFJJ
PRETIIEXIGUITAS,
SIMILIS, PR^SERTIMQUE 1STACOLLECTIO, UNA,METHODICA ET CIMONOLOUIC..., ~, F~X\T
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULOROMQOE HACTENOS HIC ILLICSPARSORCM, PRDHIM.I. J ^JJ..^
AUTEM INNOSTRA BIBLIOTHECA, EXOPERIBUS ADOMNES ^TATES, LOCOS, LINGCAS XP
FORMASQCE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. y^ 1 X^.

SERIES PRIMA, . £\ %
'
1N QliA PRODEUNTPATRES, DOCTORESSCRIPTORESQUEECCLESI/ELATIN/E ^\
A TERTULLIANOAD 6REG0RIUMMAGNUM.
y?\
ACCURANTE J.-P. MIGNE, <£uv$mtm <£omr>tetovum IN SINGULOS SCIENTLE
ECCLESlASTICiE RAMOS EDITORE. -<

PATROLOGLE TOMUS XIV.

S. AMBROSII TOMI PRIMI PARS PRIOR.

^f VENIT APUD EDITOREM ,

IN VJA D5CTAD AMBOISE,JOXTA PORTAM, &ALMC&,D'ENFER, W VICO
-.•':::k "\^ PETIT-MONTROUGE.
1345.
 SANCTI

AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA.

EDITIO PR/E ALIIS OMNIBUS COMPLETA, QUARUM INSTAR HABERI POTEST ;

AD MANUSCRIPTOSCODICESVATICANOS,6ALUCAN0S, BELGICOS,ETC,, NECNONAD VETERES

EDITIONES,MAXIMEVERO AP BENEDICTINIANAM RECENSITAET EMENDATAJ

KOTISLECTIONIBUSQUE TEXTUISWJACENTIBUS,
VARIANTIBUS, CONTINENTER
ILLUSTRATA
J

VARHS
INSUPER QVMVELOMISERE
OPUSCULIS VELNE MEMORAVERE ERUDITI
QGIDEM
LOCOPLETATA.
BENEDICTINI,

TOMI PRIMI PARS PRIOR.

MIGNE, SUCCURSALISTE A MONTROUGE ,

DE SURCV,IMPRIMEUR
DE VRAYET
A PARIS.

1845.
 ELHNLCHUS

OPERTJM qUJE IN HAC PRIORIS TOMI PARTE

CONTINENTUR. /

Hexaemeron libri sex, scripti circa annum 389. col. 123

De Paradiso liber unus, script. circ an. 875. 275
De Cain et/Abel libri duo, script. circ an. 375. 315
De.Noe et<Arca liber unus, script. circ an. 379. 361
, De Abraham libri duo, script. circ an. 387. 417
De Isaac et Anima liber unus, script. circ. an. 387. 501
De Bono Mortis liber unus, script. circ. an. 387. 539
De Fuga S?ecali liber unusj script. circ. an. 387. 569
De Jacob etNVita beatalibri duo, script. circ. an. 387. 597
De Joseph patriarcha liber unus, script. circ. an. 387. 641
De Benedictionibus patriarcharum liber unus, script. an. 387. 673
De Elia et Jejunio liber unus, script. circ. an. 390. 697
De Nabulhe Jezraelita liber unus, script. forte circ. an. 395. 731
De Tobia liber ujnus, script. circ, an. 377- 759
De interpretatione Job et David libri quatuor, script. forte circ. an. 383. 797
Apologia prophetae David script. forte circ an. 384. 851
Apologiaaltera prophetffi David. 887
duodecim • quarum prior non ultra annum 390;
Enarralionesjin psalmos
quinque sequentes, non nisi post VIII idus Sept. anni 393, scriptae sunt;
in psalmum vero XLIII anno 397; qualuor ultimffi circ. annum 39Q. 921

ERRATA.

Gol. 275, lin. 4 : ad myslerium; leg. ad mysticum.

Col. 789, lin. 12 (ascendendo) : obligandam; leg. obliganda.
Col. 834, lin. 22 : optandam; leg. optandum.
 EPISTOLA DEDICATORIA.

lllustrissimo Ecclesim principi D. D. Francisco de i ^ qum publice luis in cedibushabebantur disceptalionibus

Harlay, archiepiscopoParisiensi, regiorum ordinum de moribus,de fide, de disciplina, tanlum exhiberespru-
commcndatori, duci ac Pari Francice , Sorbonm et denlix in declinandis duobus scopulis, ad quos fere
Navarrw provisori, etc. cmleri omnes allidunlur, intensiore tcillcel severitate ,
Perfeclisquam potttimusaccuralissime, quminador- vel remissiore indulgenlia, rerumque pondus el dicendi
nanda huc operum Ambrosianorumeditione exspectare vim sic eloquemimlepore lemperares; ut pronis auri-
visus es, illutirissime Ecclesim Princeps, ea res ad bus excepta verilas omniumsibi conciliaret assensum ,
supremumdecus sola restabal, ut fronlem operis splen- et nulli quantumvis conlumaci aut liceret, aut liberet
dore ctarissimi alicujus nominis illustraremus, qui lo- refragari.
tum opus luce sua perfunderel,adscisceremusquepatro- His gloriw lum fonlibusnovus et ille largior clarior-
num qui pro sua humanitate vellet, pro sua aucloritale que lucis rivus accedit, quod in auguslissimiscleri Gal-
possel vim el impelum oblreclactorumamoliri. Tu no- licani concessibus,cum tu infulatorum palrum , alio-
bis illico occurrebasin quo quw vel ad securitalemvel rumque ex lolo imperio selectorumcomiliis ex onmium
or.namenlumvalere possunl, miro fulgore universaemi- voto de more prmsideres, Ecdesim et religioni tanlo
canl; el quo nemoalter aut gloria clarior, aut auctori- sludio consuluisli; agenda lam sapienli arle digessisli,
tate gravior, aul quwimprimis allexit, humanilate faci- ]g ut nullus non intelligal, nusquam feliciori consensu
lior invenirelur. imperium cum sacerdolio , sucerdolium cum imperio
Neque eriim, quod proclivefactu fuerat, Harlem hic conspirasse, quam te sacerdotii prwside; Ludovico
familimdignilas ex ultima anliquitate repetenda, ma- Magno moderalore iniperii: nempe magnus Harlmus
ximis Europm principibus jam olim licct afjinitate el cleri prmsesregum maximodebebulur; magno Harlmo
consanguinilaleconjunctm,summorumquevirorumsem- cleri prmsidi, absil verbo invidia , Ludovicus ; ambo
per feracis , quorum in prwcipuis Ecclesimet Reipu- communisacerdoliiet imperii cum felicitati lum glorim.
blicwmuneribusvirlus mirabililer enituil: lu enim om- Hmcul peculiaria etrara ad laudem sunt, ita summa;
niumornamenla in te complexuset prwcipuum familim neque enim ad taudem commendationemqueNominis
lum decus, atiis potius splendorem tuum affundis, accidere ulli quidquamgloriosius potest, quam si Ludo-
quam aliunde dignitatis quidquam amplitudinisque,in vico regi post memoriamhominum sapientissimo pro-
te refundaiur. betur. Porro sibi probatum, et quidem abunde quo
Apertus hic ingens immensusquecampus ad excur- potuit luculenliori clariorive testimonio palam0fij!S%r~~t
rendum in laudes ingenii excelsi, subtilis, acris; aculi Ludovicus ipse largus fons luminis sol, quajffimk^iar
ad excogitandum, maluri ad judicandum, ad explican- primarim Galliarum urbis sedem c metropolltSfyi Ne£^:
dum facilis, ad memoriam firmi alqite diuturni, eo libi Q slrim translatum voluit; ad arcliorem sacramzfe cqiis}i~
concessi divinitus, ut par ad maxima qumquefores , storii socielatemassumpsil; ad [requentisswtW$ojn}Ua^
quibus a propitio Gallis Numine destinabaris. Com- tus et colloquii arcani consuetudinemflrf«ocapifc^gfe_
moda nihilominusoccasio prwclarw tumerudilionis et bus in omnibus non lam prmmia meritorum quam
doctrinm prmdicandm, cui nihil in historia incomper- merila ipsa miramur.
lum, in dogmalibus arduum , in juribus anceps ambi- Illa sunl, illuslrissime Ecclesiw princeps, propler
guumve, obscurum nihil in factis, quamque nihil aul qucc noslro huic licet non tenui, lamen ex conditione
effugiat aut fallat. nostra subobscurolabori le tulorem itno patrem, lumen
At certe rerum a te gesiarum, prmsul illustrissime , et columen advocamus; confisi maynum,ti favens su-
celebralissimafama longesplendidius emical. Viditolim sceperis, illius prelium, magnamque existimalionem
te tua tum Rolhomagusjam inde a primis annis, qui- apud omnes fore, qui comprobalionelua, tutque nomi-
btcs [ausle foriunateque sacram prmsulis el primatis nis inscriptione quadam velut face pra'vu illuslrali,
iniisli dignilatem palruo tuo viro el pielate el doclrina, infmitos propemodumAmbrosii locos prislinw sum in-
ct pasiorali labore immortalitaiem memorimpromerito tegritali resiilulos el reparalos qralulabunlur.
successor datus, in luis publicis concionibus privaih- Nec cerie limendum nobis, dubiiandumvefuil ne non
que collocutionibus, quam prompta el exlemporalitam D salis humaniler a le maximo prwstde occuoatissimoque
felici eloquenlia,sanclissima qumque infundenlem au- exciperemur : occtipalo, scimus, libi oecurrunt omnes ,
ditoribus, reconditissima eruentem, obscurissima illu- at nullus impedito,qui ad multo plura plenissimesuf-
slraniem, intricatissima non minus erudite quam dilu- ficias : aperit alioquin luas fores et ad palalii tui limina
cide reserantem. Audiverunlet te tui Parisii; audive- invltat inimitabilis affabiliialis gratia el comilas, qua
runt advenmfrequenlissimiilluc confluentes; audhimus cujuslibet ordinis, el conditionishomines sic excipis,
et nos obslupuimusquevehcmenler, cum in doctissimis ut nemo a le dimissus umqttam fueril, nisi quadamju-
PATROI. XIV. 1
 EPISTOLA DEDiCATORiA,
cunditule atque solalio perfusus, et vel humillimmsor- Aciosissintos omnes qttibus sibi ipsis neceminferebant,
tis hominibusaudacem accederidiet obtinehdi fidueiam libros auferendos prudentissme providisti. Nec fuit
mspires. Tua est ilia sirigtilatis atti dos dut vitlus, dul tibi salis ipso ctim Ambrosib dixisse : LPgimus ne le-
dolum virlulumquenon tam una , quam longesuavissi- ganlur; illisque venenala pocula, ammna quadam
mum omnium condimentum,qum te non prius oculis suavitalis specie et quasi mellis slillicidio Iwminibus
exhibeat, quam animis prmpolenli quadam vitlule red- mgrolis, suumque morbtim adamantibus biandienlia
dal impetantem : illa <eslquw nos securos essejubet, eripuisse : nisi ittsupir iisdem atriicn mknu pofifgefes
efftciiqueutquod operi noslro decus et palrocinium vo- divinos, aliosque pios libtbs , quibus possent tam-
lumus, id a te exspeclemus, quod ul tam cerlo tamque quani ex alveo quodant saltiberrimo plenissimam hau-
confidenter sperare, et noslro quasi jure reposcere au- rire sanitatem. Ecce igilur volis luis Ambrosiusad-
deamus, prmler humanissimum Ulnm animum tuum , jutor et fautor acctirril < sine qito invalida fere qum-
faciunt insuper et summa aucloris dignitas, et eximia libet debilisque medicina. Ecce illhnem ei limpidis-
excellemis hujusce operis auctorilas, el mira qumdani timum aqum vivm fontem, qui de saluiari monte
opportunilas temporis. Chrisio profluens exsilil in vilam wternam, ultwtificet
Ambrosius est quem tibi redivivum sistimus, ar- civitaiem Dei : et epbtus sanel omne genus lunguen-
chiprwsul maxime, quod si nondurii ea cura, iis ex- B iium et mgrolorum : fontem ex cttjus vena ul haurire
cultum vigiliiss ea toia forma ^lOtaquemajesiaie spec- possent sapienlissimi pote.ntissimique Persarum, de
iabilem qua semeiipsb olim exhibuit Valentinianis, remotissimis Oriends finibus silibttndi olim accufre-
Gralianis, TlieodosiisAugustis ;-Ambrosius tamen est runl; quique vel paucis guilulis perfectam fidei sum-
integritati et nitori pristinis , quo valuimus studio re- lalem regi, reginw , genlique Marcomannorum instil-
stittitus. Quas pbrro wdes archiepiscopmhecclesiasticm lavit. Ecce denique slre.nuissimuni, invictumque ad-
disciplinw tenaCissimumadire priits bportebal, quain versus Religionis et Ecclesiwhostes sacri verbi duceth,
afchupiscopales ? Quem anle omnes convenire con- assuelum victoriis , qui insiructissinwm pdnopliam bf-
iiruebat doctorem Ecclesiw celeberrimum, nisi meri- ferl, in qiia ille quem loli Galliw collegisti et formasti
tisshnum sapientissimm Sotbonm, etuditissimmque operaribrum evangelicorum exefcitus cuilibel et sin-
Navarfw provisorem$ et ipsum docloremeximhtni ih gulis inveniat habedtque wternw salutis gaieam , fidei
Ecclesia Dei ? Quem denique lubentius alloquio sub sculuminexpugnabile,ancipitemdiviniVefbigladium, et
dignarelur oralor vere apGpotfios,quam te cujus eX Qiiidquidhabent telorumarmamentariacoeli.
ore docenlis exundat ambroda ?
At vero quam a te gtatiam reportaturos nos illo sic Sed quorsttmisla de evahgelicoeliamnum ad belluni
{*
prwetinle non spefemus, obsetvanlissimos prwsertim apparcitu? Politur jam Ecclesia belli successu : pacehi
tui, qui ipsi vidimus , cum difficultas dnnona',, hye- ae tranquillitdiem nobis reduxil ejtisriibdivieiofia, qiim
mjisque iriclementia ex wquo swviteni, paupettintos ut Ibta victis ad ulilitalem , sic libi ex niultb ihaximd
quosque ih archiepiscopales wdes turmaiim irriientes j parle ad gloriqm cessil. Plurimum lameh Cbiitulisse
sola miseria duce, per quam amanler excepios, pef cwteros Ecrtesiw proceresj ex pfb Sua Queriiquepielale
quam humaniler refectos, ininus lamen dbnis ipsis tuis, ac vigilanlia streiiue gnaviterque labofasse fatehduin
quam ea quw libi propria est donandi ac demerendi est: sed quis ie intef ilios prihias eifisse vel invidus
ralione recreatos? Vel eo solb noslrum, crede nobis, neget; quem non ignoret illis omnibttsprb ttia bhihium
ad te Anibrosium allexisses, qui cum ipse pdler pau- Ecclesiarum aritica sblliciludine idoneos bperi lahlO
perum studiosissimus, sacra eiiam vasa frangere et viros tua informatos doctrina , liiiSstudiis ei idboribus
conflare, ut eorum inopiw difficillimo lempore sttc- exculios amaniissimesubininisirass'esqu:bdrieniodlius ;
curreret, tninime dubitarii : non amare singulafiter quetnsciat pnpensissiihdm alioquinGlirislidnissimiRe-
non potest, quem viderit regia hac charitdlis via sttis gis ad bpiiulanduhi subditorumsatud vbltihiatem , ini-
tnhwrentem vestigiis,~sua exempla renovanteih. rum sane quo ardore, qua pielale magis dc niagisaccen-
Et istud ad le feslimcniibusopporiunissimuni, an- disse, qubd vix dlter ; quehi demttmconsidefetihdefesso
lisles illuslrissime , quod ipsa Ambrosianofum operum • labbrei oihniciUearte ihagisira, tatii felici exitu hianuni
1 multos
ratio Cilo jam tdtroque currentes exslimiilel : divina pio opefi frequehlissimaih ddmbvefe * ui berie
himirum doclrina quoe, Ut digni tanto magistro Au- iiiebus singulii dd ejurandos errOtes admitias, hec nbii
guslini utamur verbis , de lam sancto oraculo, pec- iiiaUdiia facilitaie, alque affecfu iblurii ie devoveasef-
tore illius emanavl. Qna quidem ul nullum ad cu- fundasque cbrivertendis, excipiehdis , iristitueridis,ad-
randa corruplw Eihices vulnera remedium prmsenlius, jttvandis ?
sic nulium ad propellendunt hmreseos el schisinalis Hwc dimi dicimus, absil itt immenswregis teligiosis-
venenum, efficacius; nullum quo promviius cerliusque simi glbrim quidqitariiveliiriusesse detrriclum. Tolum
curentur, coeanl el consolideniur redeuniium ad sa-- illhis esi qiiod Ecclesia nosita vicil. Al regesimperan-
nam fidem vnlnera et cicatriccs; nullhm quo plenius- do, principes EccleSimpersuadendo curiivihcanl, nihil
et perfectius adusqiie iniimos pielatis Clirislianwsensus- •esl quod Regis glbriw delraciuni quidquahi aut ihiriii-
Calholici cum antiqui ttiin Neophyti convalescani. hulurii ad tuani cbihmeiuiahdam,censedialiquis dut do-
Summw tuw sapienliw cotnullissimique zeli fuit ieat; cuni ulraqtte sit iri suo qumqiiegeriefe sumriia,
qtwd e manibus hmreticorum arma, id est, perni-- ^QuodCwsaris, Cwsari; libiinodo,Ulusirissime Eccle-
13 PRiEFATlO.
siw princeps, quod tuum estintanlo hocoperetota Gal- j!i cordia navigat, fides spiral, cerlatim nauloe repelunt
lia gratulalur; quamquam et in ipsa Cwsaris parle.tibi fidei quos reliqueie pnrtus ( et dulcia^pairiis oscula
qui dux et pat Francim es , quod sub rege oplimo Ma- littoribus figunl, liberatos se periculis , absolutos er-
ximo administris fidissimispolesl, censemus esse quo- roribus gratulanles : quique tibitotique clero Gallica-
qite gratulandum. Probe scit imperalbr oinnium longe rio suppedilet el suggerat islas ad Litdovicvm Magntith
perspicacissimusi ut illud beatissimumin ptincipalu, voces, antiquw adversus hwresim disciplinw lesies et
facere quod libuetil; ita istud misetrimuth esse , nolle novi inietptetes gaudii. Reddidisti milii quietem Ec^
sibi sttggeri quod debuerit: qua wquissima modeslissi- clesiaj, perfidorum ora , aique uiinam corda , elau-
maque sua riientesecretioribussuis consiliisdignissimos sisli : et hoc non minore fidei quam potestatis auc-
quosqueaccensei, in quos proinde nonnulla regia: glo- toritate.
rim ponio consiiiinomine merilb deriveiur. Inde fil ut Felices nos fortunatosque , illustrissime Ecclesiw
qui profligatum hmreseosmonslrum regibus ipsis paulo princeps, si non secus atqtte operibus suis Ambrosiusin
ante hotimedioctilet fotmidandiimstupent, mitaniutque miismo tuo locum obiinuit, ila queni nobis ipsorum
in ianto tegno, tdhi btevi intervcdlotemporis, feticiler emeridatoribusin animo tuo concessisii, diutissime con-
el siiie ulla cmde penitus exslincium; te in pattetn tan- servet in dies inagis intinlum et aucliorem : felices $ st
im laudis evocetlt, non Ul diviriummodo; sed ul rcgiuin j } nbsltis votis et ptecibus annueiis ptwsUl sanctissimus
eliarit administruth, quem norunt initi tam ingentis el Religioni, Ecclesiw; GulliWi,nobis cl oninibus te diu-
supra ftdem posierorum ardui propositi, consiliarium tissime salvuih et incolumem a Deo cohtpteceiut aique
eiauclorein fuisse a rege prmcipuum. ihipeirel; felices denique, si qiii noslrw erga te obstr-
Commode opportuneque festis eam ob rem omnium vantim leslis esl veracissimus Ecclesiw doclor, n le
vocibus, el congeminatis plausibus publicis Ambrosius elidrii Obses suscipiaiur et fidejussor devinctissimwvo-
advenit Chori nostri dux ; cujus ore et Iwiius et dig- lunlalis qua suftius
nitis accinatur : Factus est unus populus , ex ha-reli- Celsiludini luse
cis i * . . repleta est Ecclesia ; et hon sine mctxiriid Addiciissimi ei bbsequerilissimiMnhachi
voiupmte hoc subjungatur: Sedata tempeslas est, con- Benedieiini CorigregatioriisS! Mauri,

PRiEF ATIO.

Cum nova cura riec minimo labdre purgatas Am- (] sehlia in Sncfaniento, de pofceslateatque cliivibus
brosii commeiitationes exhibemus, nilill necesse EcciesiaB, de necessilaie bouOruih operuih, venera-
hobis fuerit caihnlici iecloris aiiimuhi, iit.ei hdsifani tione reliquiafum, bealoium coeliltim irivocatione,
hanc ediiionem cominendemus, affectatis Auctoris tain diserlis verbis locutum esse Ahibfosinm, iit
bperumve ipsius laudibus pellieere. Quis enini eorum, nihil apeflius aBquoprudentique lectori expetendnm
qui vei primoribiis lubris ecclesiasijcam delibavefint Sit. Cieterum cum inlef alia isli refractarii codicum
hisiofiam, ihficiaturus est omnia in Ambrosio rhaxi- ediiomin depravationem criminentur quam invidio-
iria exstitisse ac plane sihguiaria? Sane qiiidem in Sissime, ediiionem nostram hoc tempore quo regis
confesso est illius ad episcopatum voealionem, in pieias omhem suam auctorilatem ad baireticorum
episcopalii soliiciludinem aiqnecoristahiiani, in omhi conversiohem confert, speramus nori sine fmctu
vita integnialciri, humaniiateih, religionem, alias- exituram. In qua exorhandk qtiid a nobis praestitum
queviriutes splendore fiiisisse non usiiato; solaque iuerit, explicabiliir, posiquam noninilla de veteribus
iiiius magnafiimitatc adeo perciilsum fuisse Theodo- editionibus qiias in variis Europoe locis eniissse sunt,
siiim Magriiiiri,ul eruperil ih ha'C verba : Episcopuin pfsemiserimus.
vidiheminem prmler Ambrosiuin. (Theod. Hist. iib.v, Nullam porro videre nobis contigit aniiquiorem ea
c. 17.) (]uod vero ad doclrinam ejus, illam non E) quam MafTeliusVenia monachiis Aiignsiiiiianus Am-
modo sancii Palres, summi Pontifices, oecumenica brosio Corano ejusdtm ordinis generali dedicavit. In
Concilia cerlatim exquisiiis elogiis pradicarunt, ve- ilia quidem ueque loci, neque lemporis certam ali-
rum eliam ipsimet baeretici. Sed nec aliud quidquam quam nolam deprehendas : sed inde forsan conjicere
magis declarat, quanta doclrina? ac eloquentiae vis liceat eamdem etin italia, et anle annum U8S vul-
Juerit in Anibrosio, quam Augustinus ab errore ad gatam esse; lun> quod forma codicis el cliaracterum
veram fidem Docioris nostri opera el cnncionibus cum alia, de qua jam dicemus, plane convenil, lum
revocaius. Hac quippe una victoria sibi lro|>hsciim quod Coranus ille seu Coriol.anus memoraio anno
ac niohumeiilum xre perennius erexit sancius liic diem siium Ronipeobiit. Aliera illa ediiio, curanle
Pra^sul. tliiriara. vero neotericis etiam heterodoxis Cribellio presbytero, Mediolani arino 1490 prodiit
magni Augiisiinl exemplum imilari libeat ! Illud apud magistruni Leonardum Pachef : qua? simul cum
profecio jure affirmare possumus, de Christi prse- superiore servatur apud RR. PP. canonicos regu-
 15 PR^EFATIO.
Iares sanctoe Genoyefse Parisiensis. Ulraque auiem A Nihilominus tamen edilionis lam ssepe ac tot di-r
valde imperfecla est, acpaucos admodum iraclaius versis locis recusae, hec non Gelenii aliorumque doc-
comprehendil. torum hominum diligenlia recognte aucloritas Joah-
Post duos annos non mediocrem kudem retulit nem Coslerium regularem canonicum e monasle-
Joannes Amerbachius, civis Basileensis , quod rio sancli Marlini Lovaniensis non deterruit, quin
conquisitis congregaiisque undecumque plurimorum ad aliam concinnandam exornandamque animum
ac prseeipuorum Ainbrosii operum exemplaribus, appelleret. Qua vero occasione inductus hoc laboris
eadem opera in tres partes dislribuia lolidem volu- sibi proposuerit, iia explicat (Epist. in limine edit.
minibus complexus est. Atque etiam quo edilionem sum posila): Cum ego igitur, ait, anle biennium D.
suam utiliorem efficeret, rogavit Joannem de La- Ambrosii epislolas antiquis el eleganlioribus characle-
pide Carthusianum Parisiensem, ul singulis libris in ribus conscriptas, ex bibliolheca cwnobii D. Laurenlii
certum capiiuih niimerum divisis, suum cuique ca- quod Leodiensis oppidi muris adhwret, naclus essem,
piti aptarei argumcntum : quod et factum esl. Op- cwpissemquemeo more cum excusislibris eas conferre,
tandum vero iiludruerat, ut quemadmodum plures mirum diclu quantvm hic eral dissidii, quanlum varie-
tractalus nohis edidit, ita etiam illos edidisset emen- latis ; ul slatim non poluerim non destomachari in eos,
datiores. Sed in hoc induslriam diligeniissimi biblio- B qui editis libris, speciosis quidem sed inanibus ac
polse agnoscimus, quod tam mullos reperil: quod mendacibus iilulis, omnia casligalissima, el lanquam
lam depravatos, injuriae temporura iribuimus. Hanc feliciore mx\i-/yevio-laretiata pollicentur : cum nihil
aulem edilionem anno 1506 iteruin. praelo subjecit plerumquesit depravalius , et anliquis sordibus omnia
Joannes Peiri de Langendorf, lypographus quoque sint convolula. His ilaque pernioius, quod in epislo-
Basileensis : a quo nibil aliud priori illi adjectum lis Ambrosianis coeperat, slaluit in reliquis ejusdem
fuil praeter indicem admodum copiosum, quod Re- Docloris operibus efficere; cumque inulualus esset
gislrum florigerum inscripsit. Cujus quidem registri e tribus aut quatuor viciniorum monasteriorum bi-
utilitas Conrado Leontorio ex ordine Cisterciensi bliothecis aliquot exemplaria, hoc subsidio fretus
lanta visa est, ul illud versu et prosa celebrare non alque in primis uno codice pereleganti, qui in Bel-
sit gravaius. gium allatus fuerai eMagna Biitannia, castigationem
Novam adorsus editionem Erasmus unum sut al- suam absolvit. Edita fuit illa Basilea; anno 1S55
lerum tractatum iis qui jam publicaeluci dati fuerant, typis atque impensis Episcopii. Egregiam sane ope-
adjecil : ad biua volumina lolum Ambrosianorum ram in hac sua ediiione praestilil Costerius, neque
operum corpus redegit, illudque partitus esl in qua- ipsum lectoribus imposuisse arbitramur, cum affir-
tuor lomos; iia ut primus Ethica; secundus Pole- ^ mavit a se plusquam duo millia errorum ex Ambro-
mica ; Orationes, Epistolas, et Conciones terlius; sio sublata esse, prceter viginti aut plures versus
quartus denique Novi ac Veleris Tcslamenti Expla- qiios cum deessenl in prioribus edili.onibus, ipse
naliones contineret. Ad hsec pramiisit singulis tomis primus suis quemque locis resliiuit. Verumlamen
ac lihris nonnullis quasdam censuras , sed quae non non sibi satis auxilii fuisse in memoralis exemplari-
salis exisiimaiioni illius responderunl, necdoclorum bus idem non obscure indicat, ubi faletur se quan-
exspectaiioni. Porro tameisi mullum sudoris exhau- doque in eas incidisse difficuliaies, quibus ad judi-
stum praedicet in hoc opere (Epist. edit. sum prmfixa) cium dociorum hominum conlugere coaclus fuerit,
Dum collalione veterum codicum, inquit, emendanlur hoc est, ut simplicius loquamur, ad conjeciuras.
depravata, resliluuntur amputala, resecanlur assuta, Quam ob rem cum Joannes Gillotius animad-
reponunlur grwca, qumvel aberant-prorsus, vel figuris verlisset Cosierium ob mss. codicum paucitalem
nihil significantibus fueranl addita ; non lamen lan- editionem suam omni ex parte perfeetam reddere
lum fidei habilum est ipsius verbis, ut eum magis nequaquam poiuisse, laudavit quidem ejns laborem
auctoritati manuscriplorum, quam proprio judicio atque industriam, sed lamen Ambrosianis operibus
deferre quisquam crederet. Hoc certe superioris sse- aliquid perfectionis accessurum puiavit, si ea denuo
culi constai fuisse ingenium, ut erhdili omnes con- " aliis adhibiiis exemplaribns recognosceret. Congre-
jecluris plurimum tribuerent, sed Erasmum impri- gavit igitur non exiguam manuscriplorum muliiludi-
mis famse sure alque doclrinaj fiducia paulo audaeio- nem e pra;cipuis hujusce urbis bibliotbecis, ul puta
rem exstitisse nullus ambigat. Quapropter adeo non e Uegia, Sorbonica, Germanensi, Viclorina, quibus
yisa est legitimam aitigisse perfectionem ejus cditio, annumeremus licet Dionysianam, sive abbaiise sancti
ut duobus postannis, nimirum anno 1529, cum lypis Dionysii in Francia, in qua sola viginti et amplius
Chevallonii Parisiis exprimeretur, mulia commutata codices Ambrosiahorum operum manu exaratos
fuerint in lexlu, el ad marginem annolaia nonnulla, exstitisse idem auclor esl. Verum cum tot codicibus
quemadinodnm ex collatione aliquot opellarum de- inler se conferendis coroponendisque vix plures ho-
preheiidimus. At non Lutelise solum, sed et Basileas mines, nedum unum aliquem, sufficere animadver-
ubi prima ejusdem Erasmi edilio ex Frobenii officina leret, ex eo laiiionumero, ut ipse in prsefatione sua
prodierat, hoc ipsum in secutis edilionibus factum non dissimulat, paucos quibus excuiiendis par esset,
reperitur : in quibus eliam traclatus aliquot qui in deligere ac retinere necessum habuit. Ejus editio
superiorjbus desiderabanlur, subinde adjecti sunt. Parisiis apud Guillehnum Merlinum ejusque socios in
17 PRJEFATIO.
Jucem prodiitannol568.Quamvis aulemomnium quae ALdera edmo pubhci juns facta est, illico neglectis ca3-
priuspublici jurisfaciae fuerant, merito praedicari pos- teris, omnis.ad eam transiit auctoritas; ita ut nbique
sitabsolulissima; nihilominus tamen, qiiie rerum hu- locorum, sallem in quihus viget catholicse religionis.
manarum saepeconditio est, remansit omnium prope- professio, typis sola recuderetnr. Cerle ab anno
modum maxime iguota : eam videlicet oppressit Uo- 1586, quo primum ea Luletia? prodiit, singulis fere
manae, quse pfoxime illam secuta esi, editionis fama. decenniis ibidem prselo subjecta est, nulla, qu« mo^
Ad hanc suscipiendam Felix cardinalis de Monte- menii alicujus esse viderelur, indiicta mutaiione.
Alio, et posiea sub noiuine Xysti V poniifex maxi- Dolendum tamen est in eadem bac editione repe-
jnus deeessorum suoruro Pii IV ac Pii V aucloriiate riri non pauca, qua; non ab hsereticis modo, verum
alque mandatis se, dum Romaj in Minorum conventu eliam ab orlhodoxishaud sine causa minus proben-
generalem ordinis sui agerel, inductum esse prohte- tur. Nam primum omnium ldngi iili Scripturas textus
lur. Qnocirca ut mandatani provinciam obirel, ccepit qui non solum initio certorum traclatiium praefigun-
rimari celebrlores bibliothecas, manuscriptos vete- tur, sed eliam mediis inserunlur capitibus, nimium
res conferre cum editionibus emendalioribus, et sic- auctoris oralionem intersecanl atque seriem, vo-
ubi traclatus aliquis nondum editus deliieret, inve- lumiuis molem ac pondus gravant, nec ab ullo fere
siigare: insuperquesedulopraeparare alia omnia,quse 1I umquam leguntur. Deinde quinque partita illa divi-
ad operis perfectioncm conducibilia existimabat. At sio non satis concinna est; ut enim prseiermittamus
vero diversis itinerum aliarumque curarum dislra- mullo plus affinitatis duobus primis tractatibus se-
ciioiiibusprsepedilusid imperfectum, uli falelur, de- cundi tomi cum ullimis primi iulercedere, quara cum
jserere coaclus fuit. Facius postea cardinalis inler- sequenlibus ejusdem secundi tomi explanationibus,
missum laborem repetiit, sed jam nori solus; sic non conveniebat epistolas alque conciones aliquot
enim Gregorium XIII, cni edilionem suam dicatam cx ordine proprio exemplas a tomo quinlo in pri-
voluit, alloquilur (Epislola nuncupaloria) : Qttalem- mum sub annotaiionum nomine revocare, mullo
cttmqtteposlea nactus quietem, horiatu jussuque S. V. etiam minus avulsas nonnullorum librorum parles
inchoalum opus repetens, prwclaros dociores, viros alio relegare. Hoc praeterea ibidem reprehendiiur,
doctrina et pietale graves, ac linguarum intelligentia, quod iractatus quosdam valde dubios, receptis ac le-
.et historiariim cognilioneinsignes, prwterea in schola- gilimis quasi indubitatos inseruerinl; cum e contra-
stica theologiael Patrum leclioneadmodumversatosde- rio in iis etiam commenlationibus quas edilionum
'
legi, mihique laboris socios adscivi. Ilaque onus ala- superiorum consensus admiserat, ad secernendas ve-
criter subeunles, munerique ptures annos strenueuna ras a falsis, certas ab ambiguis, deleciu et censura
incumbentes,tandem mttltis vigiliis, plurimoque impen- C< opus fuisset. Sed nihil in his omnibus magis offen-
dio, Deo bonorum omniumlargitore nobis propiiio, ub- dit, quam quod multa in ipso iexlu sibi perrniserunt
solvimus, elc. Deinde explicaio quemadinodum ad ii, quos eidem corrigendo adhibuit eminenlissimus
perfectam Ambrosianorum operum emendaiionem cardinalis; neque enim istic aliter ab ipso peccaium
non solum codices scriptos cum edilis conlulissenl, esse existimaimis, nisi quia fqrle plus aequo eorum
sed et veteres illos auctores a quibus aliquid miitua- diligenlhe ac prudentia; credidit. Immo vero neque
tus esset Ambrosius, consuluisseni : nec non eliam horum damnandum tanta cum severilate consilium,
posteriores, apud qups ex ejusdem Palris lucubratio- quippe qui nihil aliud sibi proposuerint, nisi voces
hibus cilalum aliquid iuveniaiur, examiriassenl; quasdam quaepaulo duriores ipsis videbantur emollire,
tanti laboris ac diligenlise fruclus recenset in liaic vel quse obscuriores, mutare clarioribus, vel denique
verba : Quorum ope, atque adminiculo, inquii (lbi- ad Seripluroe seriem auctoris expositiones revocare.
dem), obscura explicuitnus, manca supplevimus, ad- Interim helerodoxi, qui omnem lapidem movent,
jecta rejecimus, transposita reposuimus, depravala quo Palrum auclorilalem valeant declihare, magno
emendavimus, omnia demttm ut germanatn Ambrosii slrepilu ac tumullu nobis, ut diximus, corruplionem
phrasim redolerent, ejusqtie dignitali alque gravilali Ambrosianarum edilionum oggerunt. Neque tamen
responderent, sedulo curavimus: et ut ipsemel Auctor *^ recens esl ista importunorum hominum criminatio;
loqui videretur,supposiiitiis quibuscumqueabscissis,pro ctenim sseculo superiori Franciscus Junius, ul per-
viribus studuimus.Ad poslremum, ut clarius suam in suaderet non esse calholicis typographis liberum in
hac ornanda editione diligentiam patefaciat, narrat excudendis Patrum operibus bona fide versari, sed
tractalus aliquot quibus alise carerenl ediiiones a se eos vexari a nescio quibus explpraloribus quos in-
addilos, institulam novam commodioremque uni- quisitores occulli suinniiiterent, lalem orsus aut
versi operis pariiiionem , ac denique contextum conimentiis est narrationem (Prwfat. in Ind. expur-
Scripturaj in tribus prioribus tomis ad lectorum uli- gal.) Refert iiaque cum Lugduni anno 1555 Ludovi-
IHalem appositum. cum Saurium inviseret, operarum in officina Freslo-
Quatuor ex ejus lomis Romse apud Dominicum Ba- niana correclorem , ab eo sibi commonsirata esse
sam vulgati sunt anuis 1580, 1581 et 1582, qiiintus aliquot folia scriplorum divi Ambrosii, elegantia qui-
aulem anno 1585, cum jam sederet in B. Pctri ca- dem illa, quod ad chartse nitorefn, concinniiaiem
thedra Xystus V, cui eurodem lomum Johan. Bapt. characlerum, nec non orthographiaj acquraiionem
Bandinius nuncupavit. Poslquam vero semel hsec ea- pei linet : al in ipso sensu atque coniexlu foede a
 19 PRJEFATIO. «0
Franciscanis duobus inlerpolala et cancellaia. Hanc 1 vero nullius, omitlerenlur. Hac videlicet ratiohe pro-
porro accnsationeni etim videremus non solum a Ri- vidimus, ut el leclori quam potissimum Ificlionem
veto (Crit. sact. lib. m, c. 6) et similibus ejusdem ampleciatur, eligere liberum sit : nec tamen pagiiise
aul supparis sevi scriptoribus cupidissiiue ad conffan^- leviims inuiilibusve notis opplenntur*. At in Scriptu-
dum Ecclesiaj odium arreptam atque contorlam; roelocis qui passim cilanlurab Ambrosio, diligen-
verum etiam nuperrime a minisiro quodam summa liani ac religionem adliuc majorem adbibuimus; eo-
cum stoinacliaiione repelitam, hoc nohis cupiilitatem rumdem enim locorum varictales inierdum eliani
injecil de illa edilione certius aliquid cognoscendi. band iia graves non solum ex Ambrosii codicibus,
Qub circa celebriores hujusce urbis bibliolhecas per- sed ediversis quoque Bibliorum idiomalis placuitan-
lustravimus, editos aliquol exierarum catalogos con- nolare.
suluiinus, denique ul Lugduni si quod illius exem- Submovimus aulem longipres illos contexlus, qui-
plar ibidem superesset, exploraretur, operam dedi- bus, ut dictum est, in edilione Romana cum libri ab
mus; neque lamen ullum ejusdem ve.siigium licuit invicem, tum eliam neirraro media ipsa capita divi-
nspiam deprehendere. Unde colligas ipsam vel sla- debanlur; eo quod illa divisio operum Ambrosiano-
tim suppressam luisse, vel forle omnino supposiiam. rum corpus,quod unum esse,quoad ejus fieripotest,
Si vero de re lam parum cerla tanias illi exciiant 1 debet, quasi menibraiim distrahat el discerpal. De
Iragoedias, qnis credat eosdem naivis ac vitiis parci- librorum vero sectione in capita, nec non eorum
turos earum ediiionum, quaj nunc publice prostant argumentis, sive summariis, ut vocant, sententiis
et cunclorum caiholicorum atque acaiholicorum ma- tantisper certatum est; cum non deessent qui ea
nibus leruntur? Non pepereit profecto memoratus omnia qua3 non haberenlur in manuscriplis, ex edi-
Rivetus, cum memoraiam de Lugdunensi ediiione tionibus tollenda esse contenderent : alii conlra re-
narrationem ila concludit: Quid in similibus Romw linenda quidem existimarent, sed quia velera illa
actum sit, aut quolidie agalut, divinare promptum est. arguinenta Auctnris sensum atque consilium, vel
(Lib. el cap. cil.) Non pepercil Dalla>usCharentonia- niinus perspicue, vel minus latine repraisentarent,
nus olim minisier; hic enim in eo libro quem de Usu corrigenda. Poiior horum visa est opinio; conslat
Pairum gallice scripsil, capitis 4 paginam 95 inte- siquidem animum lectoris dcfatigari, nisi subinde
gram consuniit in eadem Romana ediiione tradu- quasi variis stalionibus requiescat. Sed in hoc ma-
cenda. Sed in hoc ejus aliorumque siuiilium injusli- xima illius instituli videlur ulililas; quod eumdem
tia manifesla est, quod Erasmi, Gelenii ac caetero>- lectorem antequam ad novam transeat materiam,
rum qui Basileensi editioni anie Costerium manum pra^paiei, quo facilius legenda intelligal. Et hocsane
admoveruni, peccata et suinmam in se"quendis con- ( nulliis negabit magis necessarium esse in eo scri-
jecturis liceutiam caute dissimulant. ptore, ad cujus leciionem atque intelligenliam,quem-
Cjp.lerumillud nos confidimus hac nostra editione admodum aniniadvertit (Hisl. Eccl. an. 597) Anlo-
assecnlos, ut ea tela quaj perpeluo conira Ambrosii nius Godellus, magnum EcclesineGallicanasdecus et
auctoriiaiem lorquebanl caiholicaj Ecelesise adver- ornamenium, opus cst erudiiione plusquam mediocri.
sarii, jam in posterum ex eornm manibus eripiantnr. IJt igitur hac in re potissimum junioribus theolo-
Primum enim hanc legem nobis inviolabilem esse gis pro modulo nostro consiileremus, recepiam jam
voluimus, nullam in lextum eonjecturam umqnam oliin traclaiuum in capita divisionem retinuimus, ipsa
adniiitere. Nam quemadniodum a Costerio videmus capila in numeros seu seciiones distribuimus, expli-
prudeniissime observalum (Episi. jam laudata) : Qui cuimus voces obsctiras aul parum usiialas , eornm
ingcnio dumtaxat suo judicioque plusquam debeant, etiam qusead hisloiiam, disciplinam, atqne doctri-
fidunt, nequeprmsidium omne in anliquorum exem- nain spectant, nbi res ita posiulare visa est, brevenl
ptariitm collatione constiltiunt, fieri quidem potesl, ut subnotavimus expositionem. Ad haecveterum quoqne
quandoque nonnulla qum conlra grammaticorum ca- illorum locos indicavimus, quos Ambrnsius nosier
nones depugnenl, restituant: al vocesmale commutalus, sibi proposuerat imiiandos. In quibus omnibiis non
senleniias aut onmino omissas , aul in alienum locutn I lamam erudiiionis aucupari consilium fuit, sed lec-
rejectas eo moio persanare neuliquain possunl. Ne quis lorum ac eorum prxcipue qui, ui diximus, recenles
ver.o nos putet promissis illis fucum facere, non so- a theologiaescholis, se ad evolvenda Docioiis nostri
lum mannscripiorum quibus ad singtilos iracialus monumenla comparant, unice speeiavimus uiiliiatem.
recognoscendos usi sunius, caialoguni ad calcem vo- Quapropter doctores viri, quibus erudimm hoc no-
luminis exhilmimus, verum etiam siugulis paginis in slrum sseculum abundal, nullo dispendio notulas
inferiori margine quid el qua auctoiilate commula- nostras omitianl licei ^ nec tamen illas lyronibus
tum fuerit, subinonuinius. Ubi etiam cujusque codi- atqne in hujuscemodi studio candidaiis invideant;
cis tuin scripti lum edili varias curavimus adjicilec- quibus eo magis necessarias esse illud ostendit, quod
tiones; eo tainen delectu, ut quas levioris ducere- in muliisloeis Rom. editores, viros alioquin erudi-
mus momenti, rejicereulur in finemv.oluminis,aquas los, Auctoris sensum non asseculos inductaein tex-
a Nos ex ulrisque unum annotationum tum mulaliones patefacianl. Hi vero dum qualicum-
corpus
effecimus , ne infer legendum aliquid desiderari que hoc riostro juvabunlur laborej quod pauciora
possit quod non oculis "subjaceat. EDJ*. . exposuerimus, non exposiulent; cum nihil quod
21 PRJEFATIO.
valde necessarium fuerit, neglexerimus, nec fusio-. A nondum editos manu propria describere gravatus
res annolationes facile admissurus fuerit voluminis . non esl. Postremo celebriores hujusce urbis bihlio-
modus. tliecas, ut puta Regiam, Sorbonicam , Viclorinam,
Quod porro ad universi operis partilionem altinet, Colbertinamaliasquediligenter perlustravinius; unde
nobis neque Romana neque Erasmiana satis probata nobis humanissime necessarios codices prsebuerunt
esl; ulrobique enim cum bene mulla sunl proprio ii quibus eorumdem manuscriptorum cura custodia-
suo loco 11011posita, lum nulla exsiat legitimorum que demandaia est. Comprimis veroillud pnedicemus
adulierinorumve foetuumdiscrelio. Ilaque nihil com- oportet, D. Tonnellerium, can. Vict., nobis qualer-
modius esse duximus, quam ut opera omnia quae niones aliquot, quibus varias lecliones ad editionem
nomine Ambrosii reperiunlur inscripta, in tres dun- Anibrosii abs se destinalam coliigere coeperat, Iu-
laxai tomos divideremus, quorum priores duo vera, benlissimo animo dedisse; ac similiter eruditissi-
lertius supposititia comprehenderet: in quo a Ro- mum Baluzium non solum codices e ditissima D.
mana dislribulione, cui longo usu nunc omues as- Colberti biblioliieca nobis affalim suppediiasse, ve-
sueti sunt, quam minimum poluit, recessimus. Igitur rnm etiam varias lecliones Sermonum Ambrosiano-
hoc primo volumine quidquid ad Scripttirse exposi- rum alque Epistolarum ad opus quod ipse designa-
lioiiem referlur, complexi sumus : de cujus quidem B bat, ex opiimse notae manuscriptiscollectas, quaesua
traclaiibus non est cur hoc loco plura dicantur, cum in nos henevolentia est, uliro delulisse. Quod porro
prsemisssead singnlos admonitiones eorum aelatem, eosdem codices subinde, ut fieri solet, consulere
propositum Auctoris, el alia quse necessaria judica- non satis habuerimus, sed ipsorum editorumque
viuius, abunde prodant edisserantque. Nam de reco- versus cum versibus, voces cum vocibus, syllabas
gniiis Augustini,Gratiani, nec non ei eilaiseScripturae cum syllabis religiose contenderimus, ex variantibus
•
testimoniis, additis ejusdem versiculis, variis indi- Iectionibus quivis intelligat.
cibus in fine collocatis, ut sileamus, ipse lector usu Quncirca nibil addendum bic viderelur, nisi essent
proprio, quunium utilitaiis habeant, saiis agnoscet. nonnulli, qui paucis Anibrosii nostri locis, quos aut
Neque vero ea videnlur hoc loco prsetermittenda, obscuros aut nimis allegoricos putant, lamquam
quorum ope ac subsidio usi sumus in hac Ambro- prajjudicioquodam offensi, minus sequos illins operi-
siana castigatione. Cerle quidem manifestum est ad bus sese osiendunl. Horum igilur ut niedeamur fa-
operum cujuspiam auctoris reslilutionem non fuffi- slidio, non pigebil illud quo delectalus reperilur
cere, ut unus aul alier codex manu cxaratus cum sanclus Aniisles, scribendi atque interprelandigenus
editione aliqua conferatur, sed multis opus csse, ut paulo accuraliori libra expendere. Ac primo Ambro-
quod iu uno viliosum est, adjumenlo corrigi possit G sianum slylum conslat grandem, nobilem , etcopio-
alterius. Immo vero nec etiain salis est multos sup- stim esse; qualis videlicet patricii ordinis virnm
petere, nisi varijs in regionibus fueriut scripti; cum decebat, ac diligenler m urbana forensique eloquen-
ssepe sxpius contingat, ut in omnibus unius provin- tia exerciiatum. Sed nibil in ejus sublimiiate turgi-
cioe manuscriplis iidem plane errores offimdantur, dum inest, nihil lurhidum in ubertate; cum utraque
quod nempe ab uno et eodem exemplari tamquam res suavilate quadam ac raodeslia lemperelur. Neque
ab uno fonte illi profecti sint. Quapropter ut unde- tamen putes eum vi sua vehemeniiaque desiitui.
cumque licuil manuscripli congregarenlur, operam Habet siqiiidem affecius suos, alque aculeos, sed
dedimus. El primum cura fuit ul opelhe nonntillse lanla condiios festivitate, ut nullam morosioris
quarum pauciora suppetebant in Galliis exemplaria, agrestiorisve ingenii speciem prse se ferant. Obser-
ad aliquot Vaiicansebiblioihecaecodices exigerenlur, vant quoque in ejusdem eloculione adeo miram sen-
insuperque describerenlur illae variae leciiones, qui- tentiarum densiiaiem, ul non facile majorem apud
bus usus fuerat ipse cardinalis de Monte-Alto. Erant alium ullum reperiresit. Hucaddebrevitatem periodi
inler eas observationes nonnullae quse nobis non coneinnam ac modulatam, sed in primis lam felici
omnino fuerunt inutiles; erani praelerea conjeclura varietate -distinciam, ut nullum taedio relinqual lo-
plurimaequas a Latiuo Latiuio postea editas compe- U - cum. Inde esl quod Magnus Augustinus Doctoris
rimus. Deinde manuscriptos biblioibecarum Congre- noslri oratione capium se esse non uno loco tesiifi-
gationis noslraj aut in provinciis ubi asservaniur caiur (S. Aug. Conf. lib. v, cap. 12, 15, 14. alque
conferendos, aut in monasterium hoc Sanctigerma- alibi), nec non specimina tiium elocutionis generum
nense afferendoscuravimus. Hoc ipsum etiam factum proposittirus Cyprianum alque Ambrosiuin solos
esl in codicibus aliquot Flandricis hibliolhecarum eligit (Idem de Docir. Chrisl. lib. IV, cap. 21), quo-
Ordinis nostri, et in pluribus Gallicis ordinis Cister- rum e lucubraiionibns varia illa eloqueinias exempla
ciensis, quos nobis snmma eum benevolenlia com- decerpat ac depromat. Sed nec minns aple quam
modaverunt muliorum ejusdem ordinis monasierio- breviier etiain a Cassiodoro designatur ea, qua san-
rum prseposili: ubi prsclermillendum non fuerit, ctum Prsesulemscripsisse observamus, oraiionis for-
quanlum debeamus labori R. P. Joh. Baptistae de ina; sic enim illc : Sanctus quoque Ambrosiuslactei
Noyville, Prioris abbalise Vallis-Claraeprope Laudu- sermonis emanalor, cttm gravitaie aculus, perviolenta
num, qui et plures traciaitis cum monasteni sui codi- persuasione dulcissimus (Cctssiod. divin. Lection. cap.
cibus olficiosissime contulit, ei sermones quosdam 20). Et liinc abunde inielligas abomni obscurilate
25 PRJEFATIO.
Ambrosianum stylum per se abhorrere: utrurri vero A fesso sii quam informandorum gregissui inorumsol-
quain secutusesl, inlerpreiandi ratio jure hujusce Hciiudinem, mirum utique forel, si lam gravem epi-
vilii argui possit, inspiciendiim. scopatus parlem tantus episcopus non iriiplevisset.
Triplicem in sacris paginis intellectum esse pas- Sed lametsi quantam illius rationem hahuerit, sin-
siin agnoscit, naturalem, moralem, spiritualem; sive gulse propemodum paginse contesleniur (is enim
quod idem est, historicum, ethicum, mysiicum : sed sensus omnihus ferme operibus Ambrosiauis velut
in hoc riltimoeuucleando tam mullum, quam brevem inspersus cst) reperilur lamen in quibusdam magis
in primo sese exhibet. Quin eiiam ipsum interdum ex proposito explicatus. Talessunl libri de sacrificio
putes, ul spirilualem seusuin consliluat, hisiorise Cain et Abel, de Abraham, de Bono mortis, de Fuga
veritatem prorsus negare: quod lamen secus habere sseculi, de Jacob etVita beaia, de Elia et Jejnnio,
comperies, modo singula perpendas in serie oratio- de Nabullie Jesraelita, de Tobia, de Interpellalioni-
nis atque contextu, siculi nos suis locis observabi- bus, et in Enarralionibus Psalmorum.
mus. Cseterum non alibi magis urgere solet mysli- Sed non dticui proprio ad rimandam quaein Libris
cum sensum, quam in exponendo Veteri Tesiamen- divinis recondiia est, scientiam accessit; quamvis
to, idque maxime ubi faclorum historia quidpiam enim non vulgaremlinguarum lum Laiinaetum eliam
quod contra morum probitatcm honeslatemque pu- j Graccse cognitionem esset adeptus, el in leclione
gnet, praese ferat.Tuncenim veritusne istinc vel fideles omne genus librorum.poeiarum, liisioriQorum.philo-
delinquendi.vel pagani ac ManichaeiEcclesiaeinsultan- sopliorum, atque imprimis Platonicorum oppido ver-
di occasionem arripiant, apte confugil ad allegoriam: salus : quamvis praHerea eloquenliam quam ipsi
quemadmodumqusede ebrietateNoe, concubiluAbra- natura indiderat haud mediocrcm , diligenler. in
haeeiim ancilla,Loth ebrielate alqueincestu, necnon orandiscausisexcoluisset; non tamen pulayitsibi a
Davidisadulterio disputai,planum faciunt. Et hnjiisqui- tribunalibus ad sacrum pulpitum siue peritorum du-
dem methodi utililatem nemo melius exponere va- clorum praesidio esse transeiindiim. Maluit igilur se
leat, qtiara qui eam tanlo Ecclesise bono experius aniiquiorum prsebere discipulum, quam aliorum ma-
fttit magnus Augustinus. Ita igitur ille: Gaudebam gistrum profiteri. Quapropter cum Origenes in Scri-
eliam, inquil, quod veterascripta Legis et prophelarum piuris inierpretandis aliorum oninium tanquam dux
jam non illo oculoHegendaproponerenlur, quo anlea atque aiilcsiguanus haberetur, nec non ex eo quasi
videbanlur absurda smpein popularibus sermoni- e publico penu pleraque suarum exposiiionum hau-
bus dicentem Ambrosium Iwtus audiebam : Littera sissent superiores Patres; Ambrosius quoque com-
occidit, spiritus autem vivificat; cumea qttw ad litte- muni se usurum jure arbitralus esl, si ex ejusdem
rani perversitalem docere videbantur, remoto myslico C libris qiK»in rem suam puiabat congruere, muiua-
velamine, spiriialiter aperiret (S. Augusl. Conf. I. vi, relur. In quo quidem summa ulebatur cauiione et ju-
cap. &). Sed non solum uhi occurrilquidpiam quoda dicio; cum enim plurima in illius aticloris conimen-
probis moribus abliorreat, ad mystici sensus anioeni- iationibus legerentur, quse non probarentur ab
talem se convertil; memor enim apostolici httjusce Ecclesia, liis diligentissime vitaiis, providebal ne
dicti : Omnia in figuris conlingebanlillis (I Cor., x, pabulum ullum ovibus suis miniis sanum aut sincc-
11); ibi pulcherrima religiouis mysteria subliiterae rum apponeret. Nonnulla quoque reperimus in ejus
involucro latere demonstrat, ubi nihil contineri nisi scriplis quse petila fuerint ex Basilio, sed illnd ami-
simplex rei factive narraiiovidebaiur. Expendequos citiae quam inter ulrumque mulua virtulis opinio
sensiis et quam nobiles erual e struclura a"rcaeNoa- coierat, Ambrosium dedisse autumamus, ut praeeun-
chi, e benediclionibus filiorum ejus, e conjugio Isaac, lem illum, sicubi occasio ita ferrcl, non iliibenter
e diversis casibus vilaeJosepb, atque ad poslremum sequerelur. Duobus memoratis Palrihus insuper
e fiatrum ac filioruin ejusdeni bcnediclionibus; fate- alios duos addit Hieronymus, Didymum de quo in
beris profeclo nihil aliud quam frigere atque humi admonitione ad libros de Spiritu sancto, ei Hippo-
repere illos interpreies, qui quasi Judaicam servilu- lytum maityrem, sed cum hujus opera temporun)
tem in Ecclesiam referre decreverint, toii sunl in I iniquilale perierint, quod Hieronymi adjiciamus
apicibus elsyllabis examinandis: quique si vel unius lestimonio, nihil habemus.(Vide admonit. nostramin
sententise grammalicam intelligentiam Hebraicsc cu- Hexaetn.)
jusdamf etymologiai beneficio delexisse sibividean- Secundum Ecclesise Palres nominandum cense-
tur, lum serio exsullaut ac triumphant. Nihilominus mus Philonem Judscuin , virum multse eruditionis,
tamen nolumus a nqbis hoc ita dicium, quasi natura- . quem allegoricis interpretalionibus indulgentem sa-
lem sensum, in quo duorum aliorum fundamenlum lis frcqucnier imitatus est sanclus Doctor. Inde est
esl, aspernemur. Ejus usum ultro fatemur non esse quod loci nonnulli Ambrosianorumoperum obscuri
nisi laudabilem, dummodo non serviliter acjudaice videantur iis, qui cjusdem Pliilonis ex quo desumpii
illi hiereamus. Hunc porro sanclus Doctor maxime sunt, methoduiii iion satis norunt. Quod ibi potissi-
secuius est in libris Hexaemeron, de Paradiso, de mum conlingit, ubi vel proprium aliquod vocabulum
Noe elArca, etin Expositione Evangelii secundum vel occtirrentes numeri ad subtiliorem allegoriam
Lucam. Quod vero ad sensum moralem; cum nihil Iransferuutur.SicErasmusipsecuidamlococensoriam
ad pasloralem curam magis proprie perlinere in con- hanc inussit notam : Hic videlur, inquit, «liquis ad-
 23 PR.EFATIO.
sttissesuas nugas(Lib. H de Abrah. in marg. cap. A forle suspicari possit aliquis Ambrosium non alio
H); cum lamen eamdem senteniiam eisdem ferc> nomiue, quam quod Origenianorum operum studio-
verbis apud Philonem invenire sit. Sed non eo nomi- sus essel, alicubi Hieronymo displicuisse. Rufinus
ne privatim accusandus fuerit sanctus Doclor, cumi cerle auclor est (Apol. 2) eumdcm Hieronymum
id satis familiare alii quoque Patres habueiint, ult duobus tribusve librorum suorum locis de Ambro-
allegoricos tropologicosque scnsns indagarent; inque> sianis libris locutum esse petulanlius, quam lanti
numcris includi legique magna mysteria exislima- viri sanciiias atquc dignitas paterentur. Et hoc isti
rent, quse populis suis putabant candide retegenda. accusaiioni vim quamdam addit, non modoquod eam
Et Iiinc sane colligi potest multa quse nobis quam- tacitus in Apologia sua prseleril Hieronymus, neque
dam obscuritatis caliginem obtendant, anliquis illis; Rufinocalumuioenomen impingit: scd maxime quod
temporibus aperta eiiam populo exstilisse, ul pote> in Iibro de Scriptoribus Ecclesiusticis Ambrosiana-
talibus audiendis assuefacio. Sed etsi qua-damoffen- rum commentationum caialogum texere, ac suam de
derenlur, quae numquam plebecnlse caplum noni Hlissententiam proferre detreclaverit; ne in alieru-
superaverini, minime tanien id oratoris Iribuendumi tram partem, inquit, aut adutalio in me reprehenda-
esset obseuriiati; nam hodieque inter eos qui vcrna- tur, aul veritas. Unde non absurde colligi possit ei
culo sermonc verba faciunt, mulii laudantur ob, B qnscdamin iisdem illis operibus occurrisse quse non
perspicuiiatem, qiiornm in concionibus arlificium probaret, suum tamen judicium propter insignem
vulgus multa non capiat. viri auctorilatem proferresubveritum.'
. Est praelerea quoddam non ita vnlgare Minime lamen putamus unicam ejus rei causam
inlerpre-
landi genus, quod Ambrosius in eodem Philone imi- fuisse ipsins conlra Origenianos offensionem; ibidem
tandnm sibi proposuit, tliemalicascilicet inlerpreta- cnim alios ille haud paulo honorificeniius tractat;
tio. Hancautem definit SixtusSen. in liunc modum quos probe norat non minus quam Ambrosium, Ori-
(Lib. m Bibliolh. Sanctw. Meth. 22) : Tliematica genis imiiationi addictos esse : immo vero ipse Doc-
explanandi methodus est, qumpeculiaresdivinwScri~ lorem nostrum et in superioribus suis libris ante
plurw partes una cum earum exposilionibus applicat laudaverat, el postea quoque in propria conlra Rufi-
adalicujus particularis argumenti Iractaiionem,oslen- niim Apologia non seniel laudat: quo etiam loco non
dens totum suscepti argumemi corpus, membra, par- dubitat, nomen suum inter Origenianos imitalorcs
tesque singulas in propositis Scriplurw sanclw locis profiteri. Quo circa si vera esi Rufini objeclio, forle
veluti in tabella depictas inveniri. Quamdefinitionem sententiam suam ideo prolerre noluerit, nesi de li-
caplu difficilem non judicabil, qui volucril conside- brisa se prius, iucerlum qua causa, viluperatis cum
rare quemadmodum quse de palriarcbis
Abraham, C laude loqueretur, argueretur levilalis; sin auiem
Isaac, et Jacob narrat Scriptura, co Doclnr sancius eosdem contemptui liaberepergeret, offeiideretom-
referat, ut in primo dcbitain mnndatis divinis obe- nium animos, a quibus sancius Pracsul niaximo ho-
dientiam, in altero sinceram animi puritalem, labo- nore ac reverentia colebaiur. Quod si falsum adver-
rum toleranliam in teriio, lamquam in totidem vivis sario, ut eum vocaret in invidiam, Rufinus imposuit,
imaginibus expressas atque omnium imitationi pro- non facile fuerit divinare quam potissimum ob cau-
posilas esse palam faciat. Sed qui. plura de hac re sam sanclus ille doctor de lanlidoctorisoperibus non
volueril, adeat eumdem Sinensem loco ciiato. sine quodam fastidio silere volueril. Nec scire fas est
Hic fbrie lectorum quempiam moveat, quod cum omnia, inquil illc : neque boc magnopere ad rem
non pauca, uti diclum est, petierit ex Gra?cisAm- credimus periinere. Ut sit, Ambrosio nostro non
brosius, ab eis lamen ciiandis nominandisve ferme potesl honorificum non esse, quod cum sententioede
absliueat. Sed pr«lerqiiani quod haud infrequenter singulis quibusque rebus semper lam divcrsocabeant,
suppresso nomine auclorum, alienam scntentiam solus reperlus fueril Hieronymusqui iuiumalierumve
a se proponi clare teslaiur, Erasmus geminam
cjus illius librum minus probarel. Sanc pleni siini codices
rei rationem affert, nimirum quod eosdem imitari omnes cnni Grsecorum, lum Laiinorum laudibus
voliierit, non interpreiari, quodque per id (emporis JD sancti Ambrosii, sed etiamsi de illo canlcri tacerent
Scriptores grseci male audiebant apud laiinos. Nec scripiores, instar oiiiniiimessel unus Augusiinus. Hic
Ciceroni, ait ille (Epist. edit. suw prmftxa), quis- enim nullam elabi sibi palilur occasionem, quin
quam vilio vertit, quod in pltilosophicis argunientis Ambrosium el quasi pareniem colat, et quasi docio-
Grwcos sequeretuf non ul interpres, sed ul imitator : rem ac
mngisirum sequalur. Contende nlriusque
nec erat corniculmfurttim, quod Grmcorum
nomina, doctrinam, ct fateberis non lemeredicium a dociissi-
qum plmraque tum apud Lalinos magna laborabant mis quibusdam viris, fere omnium qusedocet sanclus
dogmatum improbatorum invidia, pressil; sed cauti Augustinus, semina reperiri apud Ambrosium (Att-
pasloris, omnem offendiculi, dissidiique materiani ton. Godell. locojam laudato), cujus ille brevius al-
excludenlis. Non parum probabiliter id quidem;
que strictius dicia, fusius dilalare amplificareque
ncmo enim est qui nesciat quas turbas, quae jur-
passim consuevit.
gia illis tcmporibus doclrina Origenis inter ejus
fautores atque adrersarios concicrit. Quin etiam
27 VJTA SANCTI AMBROSII

VITA SANCTI AMBRQSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPI,
A PAULINO EJUS NOTARIOAD BEATDM AUGUSTINUMCQNSCRIPTA.

4
1. Hortaris, venerabilis pater Angnstine, utsicuU i iniliiim suniam, ut gralia viri ab incunabulis quai
beali viri Athanasiiis episcopus et Hieronymus pres- fuerit, agnoscatur.
byter siylo proseculi sunt vitas sanclorum Pauli 5. Igiiur posito in administratione prasfeclurie
el Anloiiii in eremo pnsitorum, sicut etiam Mar- Galliarum a patre ejus Ambrosio, naius est Am-
tini veuerabilis episcopi Turonensis Ecelesiae Seve- brosius. Qtii infans in area praeiorii in cuna posilus,
rus servus Dei luculenlo sermone conlexuil; 'sic cum dormirel aperto ore, subilo examen apum ad-
etiam ego bealissimi Ambrosii episcopi Mediola- veniens, faciem ejus atque ora complevit; iia ut
nensis Eeclesisenieo proscquar stylo. Sed ego ut ingrediendi in os, egrediendique vices frequenta-
meritis laiilorum virornm, qpi miiri Ecclesiarum rent. Qtiae paler, qni propler cum maire vel (ilia
sunt, et eloquehlise fontcs ; iia eiiam sermone me deambulabai, ne abigerentur ab ancilla, qua? curam
imparem novi. Tamen quia absurdum esse opinor, nuiriendi infaiilis susceperai, prohibens (solliciia
quod praecipis, declinare, ea quae a probaiissimis enim eral ne infanli nocereni) b exspeciabat patrio
viris, qui illi ante me astiierunt, et maxime ab affectu, quo fine illud nijraculum clauderelur. At
sororeipsius venerabili Marcellina didici, vel qtiae illic post aliquamdiu evolantes , in laiitam aeris
ipse vidi, cum illi astarem, vel quai ab iis cognovi, altiiudinem sublevatae sunl, nt bumanis ocnlis mi-
qui illtiin in diversis provinciis post objium ipsius 1B iiiine videreniur. Quo facto terrilus paler ait: Si
se vidisse narrarunt, vel quse ad illnm scripla sunt, vixeriiinlaiitiilus isie, aliquid niagni erit. Operabatur
cum adhuc obiisse nescirelur : adjutus oraiioni- enim jam tunc Dominusin servuli sui infanlia, ut
hus luis, el merilis lanli viri, licet inculto sermone, iinplerciur quod diclum est: Favi mellis sermoncs
breviier striciimque describam ; ut.lectoris aniniuni boni (Prov,, xvi, 24); illud enim exameii apum
elsi sermo offendferit, brevitas lanien ad legendum scriploruin ipsius nobis generabalfavos, qui ccelcsiia
provpcel: nec verborum fucis verilatem obducam , dona annunliarenl, et menles hominum de terrenis
n'edum scriptor elegantise pompam requirit, lector adcceluniefigerent.
iantarum virtulum auiiital scieniiani, quem non 4. Posiea vero cum adolevisset, eiessel in urbe
magis phaleras, |)Onipasque verborum, qnam vir- Roma constitntus cum matre vidua el sorore, quaj
luiem rerum; graliamque Spiriltis sancli speciare virginilalem jam fuerat professa, comiie alia vir-
convenial. Siquidem noverimiis viatores graiiorera gine, cujus virginis soror Candida, et ipsa ejusdem
habere aquam brevi vena stillantem, forle cum prolessionis, qtiae nunc Carihagine degit jani anus ;
silinnt, qnam profluentis fontis rivos, qtiorum co- cum videret c sacerdoiibiis- a domestica, sorore,
pinm siiis lempore reperire non possunt. Et hor- vel malre manus osctilari, ipse ludens offerebal
deaccus panis dtilcis solel esse eiiam bis qui cen- IG dexteram, dicens et sibi id ab ea fieri oportere ,
lenis vicibqs ferculoriim quotidiani convivii cppias siqnidem episcopum se futurum esse memorabal;
ructare consuerunl. Sed et hortorum amoena mi- loquebaiur enim in illo Spiritus Domini, qui illuin
Faniibus berbiB agrestes placere consiieveruiit. ad sacerdoliuni nuiriebat: illa vero ul adolescentem
2; Quamohrem obsecro vos onines , in quorum el nescientcm quid dieeret, respuebat.
manibus liber isle versabilur, ul credalis vera esse, 5. Sed postqiiani edocius liberalibus disciplinis ,
quae scripsimus •' nec pulet^me quisquam siudio ex Urbe egressus est, professusque in auditorio
amoiis nliquid quod fide careal, posuissc ; quaudo prafecturse prsetorii, ita splendide causas peroravii;
qtiidem melius sil penitus nihil dicere, quam ah> ut eligerelur a virp illustri Probo, tunc pwfeclo
quid falsi proferre, cuni sciamus nos omnium ser- praetorii , ad co.nsiliiim tribuendum. Posl hacc
rnoiium noslrorum reddiuiros esse raiiohem(3f(iti/i., consularitaiis suscepil insignia, ui regcrei Liguriam,
xn, 16). Necdubiiem et si non ab omnibus omnia, jEiniliamque provincias, yenitqtie Mediolanum.
lamen a diversis divers.a sciri, et ea'-cognita non- 6. Per idem leinpus, monuo Auxentio Arianoe
nullis esse, qnaieiiam minus/ipse aut audire aut perfidiae episcopo (qui Dionysio beatae memoriae
videre poiui. Unde a die nativilaiis ejus narrandi confessore ad exsilium deslinalo, d incubabat
a Codex Micb., patre beati Ambrosii, nomine Am- D stica sorore vel matre ntanus osculari..... qb eis fieri
brosio, nalus ipse be.aius Ambrosiusest. oporlerC; alii mss. plures ac poliores, nt nos in
h ldem codex. finem rei prwstolabatur, quo scilicet texiu.
ordineillud miraculumclaudereiur. d Nonnulli mss., incursabat Ecclesiam; cseteri, in-
,
c Omnesedit. ac mss, nonnulli, sacetdolis a dome- cubabai Ecciesiam, edit., Ecclesiw.
29 A PAULINO AD BEATUM AUGUSTINUMCONSCRIPTA.
Ecclesiam) cum populus ad sedilionem surgeret in A 9. Pendente itaque relatione, iierum fugam pa-
cla-
petendo episcopo, esseique illi cura sedandse se- ravil, atqtie in possessione cujusdam Leontii
dilionis, ne popnlus civitalis in periculum *sui rissimi viri aliquamdiu- delimil. Sed ubi relationi
verierettir, perrexit ad Ecclesiam : ibiqtie "curii responsum est, ab eodem Leoniio proditnr; proe'-
a infaniis ceptum enim erat vicario ul insisleret rebns per-
allcqueretur plebem, subiio vox ferttir
in poptilo sonuisse Amhrosium episcopum. Ad cujtis ficiendis : qui injuncia sibi cum vellet implere,
vocis sonum toiius popuii ora conversa sunt, accla- proposito ediclo, convenit omncs, ul si vcllent
niantis Ambrosium episcopum ; ila qui antea tur- sibi consulere , rebusqiie suis, prnderenl virtim.
bulentissime dissidebant, quia et Ariani sibi el Ca- Proditus itaque et adduclus Mediolanum , cum
tholici sibi episcopura cupiebanl, superatis alierutris, inielligeret circa se Dei voluntalein, nec se diuiius
ordinari, repenie in liunc unum mirabili et incredi- posse resisierej pnstulavit hon se nisi a catholico
bili concordia consenserunt.b episcopo baptizari; * sollicile enimlcavebat per-
7. Quo ille cognito, egrcssus Ecelesiam, iribunal fidiam Arianorum. Baptiz.uus itaquefenur onmia
sibi parari fecit; quippe mox ftiiurtis episcopus, ecclesiastica officia implesse, atque ociava die
aliiora conscendit: lunc conira consuetndinem suam cpiscopus ordinatus est summa cum gralia et lse-
lormenia jussil personis adhiberi.Quodcum faceret, B tiiia ctiticiorum. Igiiur posl annos aliquot. ordi-
populus nihilominus acclamabat: Peccatum tiium nalionis suse ad urbem Romam, hocesi, ad pro—
super nos. Sed non similiier is populus tunc clama- prium solum perrexil, ibique sanctam puellam,
vit, sicut populus Judaeorum ; illi enim vocjbus suis de qua sttpra memoravimus, cui manum offerre
sanguinem Dominicum effuderunt, dicentes: Sanguis solilus eral, in domo propria cum germana ,
hujus super nos (Matth., xxvii, 25): isii verocaie* sicut reliquerat , invenit , jam malre defiincia.
cliiiinenum scienles, fideli voce remissionein illi Atque cum illa dexteram illius oscularelur, sub-
peccalorum omnium per bapiisniatis graiiam pro- ridens ait illi : Ecce ut dicebam libi, sacerdotis
miliebant. Tunc ille turbalus reverlens domum, nianum oscnlaris.
pbilosophiam profiteri voluil, futurus sed verus 10. Per idem tempus cnm trans Tiberim apud
philosophus Chrisli, qui contemptis saecularibus quaindam clarissimam inviiatus, sacrificium in
pompis, piscatorum secuturus esset vestigia, qui domo offerret, quaedam balncairix qua; paralylica
Chrislo populos congregarunt non fucis veiborum , in lccio jacebat, cum cognnvisset ibidem esse
sed simplici sernione, el verae lidei ratione, missi Domini Sacerdolem, in sellula se ad camdem do-
sine pera , sine virga , eliam ipsos philosopbos muni, ad quitm ille invilalus veneral, portari fecii,
converterunt. Quod ubi ne faceret, revocaius G atque oraniis et imponenlis manus veslimenta at-
est; publicas mulieres pubfice ad se ingredi fecit, ligit. Quae cum exoscularetur, stntini sanitate re-
ad hoc tanlum, ut yisis his, populi intentio revoca- cepla, ambulare coapit; ut implerelur illud Domi-
retur. At vero populus magis magisque clamabat : nictim dicltiin ad aposlolos :' Eliam majora his fa-
Peccatum luum supenios. cietis, credentesin nomine meo (Joan., xiv, 12). Quod
8. At ille cum videret nihil inlentipnem suam tamen signum saniiatis ut mirabile fu.il,«ila eliam
e
posse proficere, fugam paravit : egressusque noclis nec occnlium ; nam ego lioc in eadem regione post
medio civilatem, cum Tieinum se pergere pularet, annos plurimos, sanctis viris referenlibus, posilus
mane ad portam civitatis Mediolanensis, quae in Crbe cognovi.
Romana diciiur, invenitur; Deus enim qui Ecclesiae 11. Sirmium vero cumad ordtnandum episcopum
suae calbolicae murum parabat adversus inimicos Anemium perrexisset, ibique Jusiiiise lunc temporis
suos, et lurrem erigebat David c conlra faciem regiuae polenlia et multiludine coadunala de Eccle-
Damasci, hoc est, contra perfidiam ha-relicofum, sia pelleretur ; ut non ab ipso , sed ab liaeretieis
fugam illius impedivit. Qui inventns, cum cusiodi- ariaiuis episcopus in eadem ecclesia ordinaretur :
relnr a populo, missa relatio est ad clenienlissir esselque conslituius in tribunali, nihil curans eo-
mum imperatorem lunc Valentinianum, qui stimmo ^rum, quse a muliere excilabantur; una de virginibus
gaudio accepit quod judex a se direcltis ad sacerr Arianorum impudeniior cseieris , iribunal conscen-
dotium peterelur. Laetabalur eliam Probus prscle- dens, apprehenso vesiimenio Sacerdolis, cum
ctus, quod verbum ejus implerelur in Amhrosio; illum attrahere vellei ad partem mulicrum, ut ab
dixerat enim proficiscenli, cum mandala ab eodem ipsis caesns de ecclesia pellerelur; ail ei, ut ipse
dareniur, ut moris est: Vade, age non ut judex, sed soliius erat referre : Etsi ego indignus lanlo sacer-
ut episcopus. dolio sum, tamen le non convenit vel professionem
<' Cod. Fisc. alque Becc, hifantis ter in popttlo « Rtirsus in eodem cnd. Fisc. lacuna hic est ad
sonuisse. At post patilo soltis Fisc, per ter accla- eum modum, conlra faciem Damasci. Rocigiturad
mantis: iu Becc. auiem et paucis aliis hic voces clemeniissimumimperatorem tunc Vuleniinianumrela-
aliquot prsetermiltuniur. tum est, qui sitinmogctudioaccepit cjuqdjudices a se,.
b Fisc. cod. immani hialu islic fatiscit; etenim directi ud sacerdotium petereniur.
post consenserunistarjm sultjtmgit : Igitur Ar)tbrosius d Mss. aliquot, sqllicilqm enim habebqt perfidiam
populi in sua electione qgnit/Oassensu,, curp, vi,4erei Arianorum.
e
,:,';.'' u
conira votum suum rem ad ptofectum venire, fugam Aberat ab ed,|i. et mss., quibusdam, in eadent
paravit. regione; sed in aliis mss. probatioribus reperjtur;
51 VITA SANGTIAMBROSII 52
tuam in qualemcumque sacerdotem manus injicere;, A incogniia erant, in tanium ut supra ipsorum sepul-
unde deberes vereri Dei judicium, ne tibi aliquid cra ambularent omnes, qui vellent ad cancellos
liiali eveniret. Qnod dicmni exitus confirmavit; pervenire, quibus sanclorum Naboris et Felicis
nam alio die morluam ad sepulcrum usque deduxit, martyrum ab injuria sepulcra dcfendebanlur. Sed
gratiain pro contiimelia rependens. Et hoc factum ubi sanclorum marlyrum corptira sunl levata, el in
non levem adversariis incussil metutn , pacemque leciicis posita, multorum ibi S3tanse acgriiudines
niagnam Ecclesiae caiholicse in ordinando episcopo perdoeeniur. Csecus eliam Severus nomine, qui
Iribuit. nunc usque in eadem basilica quas dicitur Ambro-
12. Ordinato ilaque calholico sacerdote, Medio- siana, in quam Martyrum corpora sunl translata,
lanum reverlitur, ibique supradicise Jusiinsc mulie- religioseservit; ubi vesiem martyrum attigit, sla-
ris innumeras insidias sustinuit, quse muneribus tim lumen recepit. Obsessa eliam corpnra a spi-
atque honoribus adversus sanctum virum oblaiis, riiibus immundis curala, summa cum gratia domum
populum excitabat. Sed infirmorum animi lalibus repeiebant. Sed iis beneficiis martyrum in quanttim
promissis decipiebantur; promiltcbat enim tribu- cresccbat fides Ecciesise catbolicse, in lantum Aria-
nalus, et diversas alias dignitates iis, qui illum de norum perfidia minuebaiur.
ecclesia rapium, ad exsilium perduxissent. Quod B 15. Denique ex hoc tempore sedari coepil perse-
cum multi conarenlur, sed Deo prsesule, perficere cutio, quae Juslinse furore accendebalur; ut Sacer-
non valerent, unus infelicior caeteris, nomine Euthy- dos de Ecclcsia pellerelur. Tamen intra palatium
mius, in taiilum furorem excitalus est, ut juxla multiludo Arianorum cum Juslinaconstituia deride-
ecclesium sibi domum pararet, atque in eadem bnt tantam Dei gratiam, quam Ecclcsise caiboliese
carrum constitueret, quo facilius rapium , a super- Doniiuus Jesus meriiis mariyrum suorum conferre
pQsilum carpento ad exsilium perducerel. Sed ini- dignatus est : venerabilemque virum Ambrosium
quiias ejus in verticemipsius descendit(Psal. vn, 17); narrabal pecunia comparasse homines, qui se vexari
post annum elenim codem die quo illuni rapere se ' ab immuiidis spirilibus mentirentur; alque ila ab
arbilrabatur, in eodem carpento imposilus, de illo, sicut et a martyribus se iorqueri dicerent. Sed
eadem domo ipse ad exsilium destinalus esl, repu- hoc Judaico ore loquebanlur Ariani, suppares scili-
lans sibi juslp judicio Dei id in se esse conversum ; cel eorum; illi enim de Domino dicebant, quoniam
ut in eo carpenlo dirigeretur ad exsilium, quod ipse in Beelzebuth principe dwmoniorum ejicit dwmonia
paraveratSacerdoti. Cui non mimmum solatii Sa- (Luc, xi, 15) : istide marlyribus, vel deDomini Sa-
cerdos praabuit, dando sumpius, vel alia quse erant cerdote loquebantur, quod non Dei gratia, quoeper
'^
nccessaria. ipsos operabaiur, immundi spirilus pellerenlnr; sed
15. Sed haec confessio hominis nec mulieris fu- accepta pecunia seiorqueri nientirentiir. Clamabant
rorem, ncc vsesanorum Arianorum dementiam re- enim dsemones : Scimus vos rnarlyres; et Ariani
pressit; majore elenim accensi amenlia , basilicam dicebanl: Nescimus esse niarlyres. Jam hoc et iri
Poriianam invadere nitebantur : exerciltis eiiam Evangelio legimns, ubi dixcrunl daemones ad Domi-
armalus ad cusiodiendas fores ecclesiseest directus, num Jesum : Scimus te, quiasis DeiFilius (Marc, i,
ut nemo auderct catholicam ecclesiam ingredi. 24); el Judaeidicebanl: Hic auiehi unde sit, nescimus
Sed Domimis qui de adversariis suis Ecclesiae suae (Joan., IX, 29). Sed non hic testimonium accipilur
triumphos donare consuevii, ad Ecclesise suse mu- daenionum, sed confessio; unde miseriores Ariani
ninieiitum. mililum corda convenit; L ut aversis vel Judsei, ut quod confitentur dsemones, illi negent.
scuiis ecclesiaefores servarcrit, nec egredi dimilie- 16. Deus tamen qui gratiam Ecclesisesune augere
rent, sed ingredi ccclesiam plebem catholicam consuevir, non passus esl diu insultari a perfidis
minime prohibercnl. Sed nec hoc satis erat missis sanctis suis. Unus ilaque ex ipsa multiiudine subilo
niilitibus, nisi etiam pro catholica fide cum plebe arreplus a spirilu immundo, elamare coepit c ila tor-
pariter acclamarent. Hoc in tempore primum an- qucri eos, ul ipse lorquebalur, qui negarenl mariy-
liphonte, bymni, ac vigiliaein ecclesia Mediolanensi ' res, vel qui non credercnt in Trinilalis unilatem,
celebrari cceperunt. Cujus celebritatis devotio us- quam docet Ambrosius. At illi hac voce confusi, qui
que in bodiernum diem non solum in eadem eccle- converti debuerant, et dignam tali confessione agere
sia , verum per omnes pene Occidenlis provincias pcenitentiam, in piscinam demersum bominem neca-
manet. verunt, perfidise liomicidium adjungenles; deduxit
ii. Per idem tempus sancti marlyres Protasius enim illos ad hunc finem digna necessiias. Sanclus
etGervasius se Sacerdoti revelaveruni. Erant eiiim vero Ambrosius episcopus majoris Inimilitatis vir
in basilica posili, in qua sunl hodie corpora Naboris factus, donatam sibi a Domino graiiam reservabat,
et Felicis marlyrum : sed saricii niarlyres Nabor crescebatque quolidie fide et amore coram Deo et
et Felix celeberrime frequeniabaniur, Protasii vero bominibus.
et Gecvasii mariyrum ut nomina, ita eliam sepulcra 17. Per idem lempus erat quidam vir de hseresi
a Restituiiur eiiam e mss. prope omnibus, super- o Omnes edit. cum codice uno vel allero, ita oplare
positum carpento. se torqueri eos: cseteri mss. summo consensu repu-
b Noniiulli mss.,«t adversis sculis nec ingre- dianl, optare se* s >
diendiliceniiam dintillerent, sed eyrediehdi;
55 . A PAULINO AD BEATUM AUGUSTINUMCONSCRIPTA. 34
Arianorum, acerrimus nimium disputator, et durus, i ecclesise conscendens, medio noctis sacrificaverit.
atque inconvertibilis ad fidem catholicam. Is consti- Sed quanto insianiius el solliciiius opera maligna
tutus in Ecclesia, iraclante Episcopo, vidit (ut ipse exercebat, lanlo niagis amor populi circa fidem ca-
postmodum loquebatur)' Angelum ad aures Episcopi tholicam et Domini Sacerdotem convalescebat. Mi-
tractanlis loquentem; ut verba angeli populo Epi- sisse se etiam et dsemones, qui illum internecarent,
scopus renuntiare videretur. Quo viso conversus, fatebatur: sed daemones renuniiasse se non solum ad
fidera quam expugnabal, ccepit ipse defendere. ipsum appropinquare minime posse, verum etiam
18. Fuerunt eiiam duo cubicularii tunc temporis nec ad fores domus, in qua manebal Episcopus; quia
Gratiani imperaloris de haeresi Ariahorum, a qui ignis insuperabilis omne illud sedificium communi-
iractanli Episcopoqusesiionem proponerent, ad quam ret, ut eiiam longe posiii urerentur: atque ita ces-
audiendam aliero die ad basijicam Portianam se ad- sasse aries suas, quibus adversus Domini Sacerdo-
futuros-promiserant; eral enim qusesiio de .incar- lem se aliquid posse arbiirabalur. Alius etiam gla-
natione Domini. Sed alio die miserandi homines su- dium ferens ad cubiculum usque pervenit/ul interfi-
perbiae tumore completi, nec memores promissorum, ceret Sacerdotem : sed cum elevasset manum,
contemnentes Deum in Sacerdote ipsius, nec plebis dislricto gladio, dextera exerla in aera obrigente
exspectanlis consideranles injuriam , immemores ;3 remansit. Tunc se missum a Jusiina postquam con-
etiam dictorum Dominicorum, quoniam qui scanda- fessus esl, brachium quod inique cum extenderetur,
lizaverit unum ex minimis istis, oporlel ut mola asina- obriguerat, sanaium esl confessione.
ria collo ejus alligelur, el demergatur in profundum 21. Per idem tempus ctim vir illustris Probus
maris (Matth., xvm, 6), ascendentes in rbedam, puerum suum notarium, qui spirilu immnndo gravi-
qtiasi gratia geslandi, civitaiem egressi sunt,exspec- ler vexabatur, direxisset ad Episcopum, egressiim
lante Sacerdole et plebe in Ecclesia constituta. Sed ex Urbe dimisit diabohis, limehs ad virum sanclum
bujuscontumacise quis finis fuerit, horresco referens; perduci. Alque ita puer quamdiu Mediolani apud
subiloenim praecipilaii de rheda, animas emiserunt, Episcopum luil, nulla in illo diaboli dominalio appa-
atque corpora illoriim sepulturae sunt Iradita. Sanc- ruit: sed ubi egressus Mediolano est, etprope Urbem
tus vero Ambrosius cum ignoraret quid factum es- pervenit, idem spiriius qni iilum antea habuerat,
sct, nec diulius posset plebem lenere, ascendens pro vexare eum ccepit. Qui cum interrogaretur ab exor-
tiibunali, de eadem quaeslione quae fueral proposiia, cistis, cur quamdiu Mediolahi fuisset, non inilloappa-
sermonem adorstis est, dicens : Debitum, fratres, cu- ruissei; confessus est diabohis timuisse se Ambro-
pio solvendum,sed hesternos meos non inveniocredito- sium,elideo recessissead tempus, atqiieexspeclasse
res, etreliqua quae scripla sunlin libro, qui de In- C in illo loco, ubi abillorecesserai, doncc reveriere-
carnalione Domini inlilulatur (Tom. II, pag. 705). tur : quo reverlente, vas quod deseruerat, repetissel.
19. Occiso itaque Gratiano imperaiorc, recipiendi 22. Exsiineto Maximo, posito Theodosio impera-
corporis ejus causa secundam ad Maximum suscepit tore Mediolani, Ambrosio vero episcopo consiilulo
legaiionem. Apud quem quam conslanter egerit, qui Aquileise, in parlibus Orientis in qtiodam castello a
voluerit cognoscere, ipsius lejationis epistolam ad cliristianis viris synagoga Juda:orum el lucus ValentU
Valenlinianum juniorem dalara cum legeril (Episl. hianorum incendio concremala sunt, propterea quod
24), approbabil; nobis enim alienum a proinissione Judaei vel Valentiniani insultarent nionachis chri-
visum est illam inserere, ne adjunctse epistolse pro- stianis; Valentinianorura enim hseresis iriginia deos
lixitas fastidium legenli afferret. Ipsum vero Maxi- colit. Sed de hujusmodi facto comes Orientis ad
nium a communionis consortio segregavil, admo- imperatorem relationem direxit : qua accepta, im-
nens ut effusi sanguinis domini sui, et quod est gra- perator prseceperat ut synngoga ab episcopo loci resc-
vius, innoccntis, ageret pcenilenliam, si sibi apud dificareiur, in monachos vero vindicaretur. Sed hu-
Deum vellel esse consullum. Sed ille cum pceniten- jus prsecepti tenor cum ad aures pervenisset venera-
tiam declinat superbo spiritu, non solum futuram, bilis viri Ambrosii episcopi, direxit ad imperatorem
sed eiiam prsesentem salulem amisil, regnumque D epistolam (Epist. 40), <iuia ipse in lempore excur-
quod male arripueral, femineo quodam modo, timore rere non poterat, qua illum convenit, ut id quod ab
deposuit, ut procuratorem b se reipublicae, non im- eodem slatutum fuerat, revocaretur, servarique sibi
peralorem fuisse confileretur. debere ab eo audietitiam; quia si dignus non esset,
20. Mortua vero Justina, quidam haruspex Inno- qui ab illo audirelur, dignus etiam non esset, qui pro
centius nomine, c non tamen opere, cum in causa illo a Domino audireiur, vel cui suas preces, aut cui
maleficiorum a judice torquerelur aliud quam inter- sua vota commilieret: paratum eliam se esse pro
rogabatur faleri coepil; clamabat enim ab angelo tali negotio morieni subire, ne dissimulatione sui
niajora tormenta sibi adbiberi eo qtii cuslodiret prsevaricatorem faceret imperatorem, qui tam injusla
Ambrosiuui; quoniam temporibus Justinse ad exci- contra Ecclesiam prsecepisset.
landa odia populorum in Episcopum cacumen lecti 23. Postea vero quam Mediolanum reversus est,
a Iia mss. edit. e conlrario, qui tractandam
episco- mss. utin contextu."
po, etc. c Mss. noniiulli, sed opereaudelissinius.
bOmnes edit., sereipublicmnominepm[uisse;ottiim
 55 •VITA SANCTI AMBROSII 58
posilo imperatore in Ecclesia, de eadem causa trac- J Lscere potentiam illuslris viri Probi, qua cognita, ad
tavit in populo. In qud iracliitu inlroduxit Domini propria remearuhi.
personam Ioquentis imperalofi : Ego le ex ullimo 26. Sed egresso Theodosio de Italia el Consianli-
iniperalorem feci, ego lihi exerciium inimici tuilfa- nopoli coiisiitutOj.ValentinianoAuguslo inlra Gallias
didi, cgo tibi copias quas illeadvefsum te exercilui posito, direcla c legalio est sub nomine scnaius a
sUo prseparaveral, dedii ego iniiiiicum liiura in po- Symmaeho lunc pnefeclo Urhis de fepelenda ara'
testatem tuam redcgi, ego de semine tuo stipra so- Victoriae el sumptibus caeremoniarum.Sed ubi com-
liuin regni constiiui; ego te triumpbare sine labore peril Sacerdos, hiisso libello ad impefatorem (Evist.
feti : ei tu de ine inimicis meis donas triumphos! 17 et 18), posiulavil ut ad se relalionis cxemplaria
Cui descendenii de exhedra impeialor ail: Conlra dirigerenturj quibus ipse pro paitibtis suis responsu-
. nos propostiisti hodiej EpiscopB; At ille respondit rus esset, Qua felatione abcepia, prasclarissiniiim
noii se conira ipsom , sed pro ipso fuisse locutum, libelliim conscripsit, ut cohlra hiliii umquam aude-
Tuncimpefalor : Ro vera, inquit; dure prseceperarri ret Symmacbus vir eloquehtissimiis respnndere :
cpntra episco|ium de synagoga reparanda : in mona- sed poslquam augustae memoriae Valenlinianus in
chps vero a vindicandum esse. Iia ela comiiibus qui Viennensi civitate (tjtiaeesl Galliarum civitas) viiam
in lempore aderant, dicebaiur. Quibus Epjscopus : ]Ifinivit; Eugenins suscepit imperitinij qui iibi impe-
Ego quidem cuni iinperatpre nunc ago; vohiscumvero rafe coepit, noh multo post, peleiitibus Flaviano tunc
mibi aliier agendum est. Atque ila obtinuii ut illa prsefecldet Arbogaste comilej arain Viciorise et sum-
quaeslatuia fuerant, revocarentur : nec pritis ad al- ptus caeremoniafuhi; quod Valentiiiinnus augustsc
lare accedere voluit, nisi fide sua'imperaior illum rnemoriaeadhuc in junioribiis annis constiiutusi pe-
agere debero testaretur. Cui Episcopus : Ergo ago teniibus denegaverat, obliuis fidei suaeconcessit;
fide lua. Respondit imperator : Age fide mea. Qua 27. Hoc ubi cognbvit Sacerdbs, derelicia civiiaie
sponsione iteraia, jam securus peregit Sacerdos di- Mediolanensi, ad quam ille festinalo veniebat, ad
vina mysleria. Haecaulem scripta suni in epislola, Bononiensem civiialem emigravit, atque indeFaven-
,quam ad germanam suam fecil (Epist. 41) : in qua liam iisque perrexit. Ubi cum aliquanlis degeretdie-
tractaiuni inseruit, queiii eodem die babuit de ba- bus, invilaius a Florenlinis, ad Tusciaih usque de-
culo nuceo, qui a prophela Hieremia vistis esse des- scendit, declinans magis saerilfegiViri aspeclum.nOn
cribitur. formidans imperanlis injuriam; nam et epistolam
24. Per idem tempus causa Thessalonicensis civi- ad eUmdem dedit {Ep'ist. 57), ih qUa cbrivehit cOn-
talis non minimasuccessit tribulatio Sacerdoti, cum scientiam illius, de qua paiica de mullis plirienda
civiialem pene deletam comperisset; promiseral enim ( ', duxi. Et si imperdtoria polestaSritagndsfy tamehcon-
illi imperaior se veniam daturum civibus supradiclae siderd, lriiperalor , qudhius sil Deui. Corda hohiinuni
civitalis : sed agenlibus comilibusocculte cum impe- videl, cohscieniianiinteriorem ititerfogat; hbviioninia
ratore, ignorante Sacerdote, usque b in horam ter- anteijuam fiant, novil inlerna peclbris tui. Ipsi fdlii vos
tinm gLidio civiias est donalaj atqtie plurimi inie- non pcilimini,et Deum vultis celare?Noh ceciditin aui-
rempii innocentes. Quod factuin ubi cognovit Sacer- mum ttiuih quidquani? Si illi agebanl tnni persevetan-
dos, copiam imperatori ingrediendi Ecclesiam dene- ler,nonne luum \tlil, Imperatbr, prODeisuihnii et veri
gavit: nec prius digiiutn judicavit cceiu ecclesiae> et vivi veheraiione petsevefahtius obsislere, ei negare
vel sacramenlorum commtinione, quani publicam qubd erat in injuiiam sacrwlegis{Nitm. 7)? Et iteriim:
ageret pceiiiienliam. Cui imperator contra asserebat Qubniarii igiiur trieis vbcibus et apud Deuin et apud
David adullerium siniul et honiicidium perpelrasse^ omnes hoininesterieof: dliud miiiiribn l\cere intellexi;
Sed responsum illico est: Qui secuius es erranlem, alitid hon opbrtere, itisi ui cbnsuiefeihmilii, qtiia hon
sequere corrigentem. Quod ubi audivii clemenlissimus potui libi.
imperator, ita snscepit animo, ut publicam posniten- 28; Ih siipfadiCta ilaqiie civiiaie FlBreiitihofuhi;
. tiam non abhorreret : cujus correCiionis profeclus cuiii iri domti clafissinli qubndarii vifi Decehiis, et
secuiidam illi paravilyictoriam. 1) quod cst aiiiplius; chfistiaiii, miirierei, filius ipsius ,
25. Per idem lempus duo polenlissimi ct sapieii' Pahsopltiiis horiiine, admodtim parvtiius, cuui spi-
tissimi viri Persarum ad famam Sacerdotis venere ritii itnniundo iaborafei, frequehti oraiiorie el inipo-
Mediolaniini, deferentos secitni plurimas quLcstiones, silioue manus Sacerdoiis ipsiiis Csl sahaiiis : sed
ul ex his probarent sapienliain viri : cum qiio ab pdst aliqiiaiilos dies subita iiifirmitaie Coffepiiis in-
hora diei prinia usque in horam teriiam nociis per fanttillis exhalavil spifittiiii. Cujus riiatef valde reli-
inierpreieni dispulaveruiitj admiraniesque discesse- giosa, el plena fide ac tiniore Dei, ablath illo de supe-
runt ab eo, Et ut se prpbarent npn ob aliam causairi ridre pafte domiis, ad infefiora desceiidit, ac itt lecip
venisse, nisi tit cerio certius nossent virum ,•quem Sacerdotis, ipso absenie, eomposuit. Queiii cum re-
fama compe.reranl; alia.die valefacienteS imperatorii verlelis Sacefdtis iu leCtiiloinveliisset, kiraiehim illo
profecti sunt ad urbem Romam, illic voleules cogrio- iii terapofe extra doihhrii positus, riiisefatUsriiatrem
a Ita mss.; edit. vero,vindicandum essea cohiitibus. c OmnCs editi; ditecid reiaiib esi; oirines mss.
Minus conciiine. , directa legatio est; quse relationem scilicet offefret
b Mss. aliquot, in iiQramtertiam eis civitas, etc. Gsesafii
57 A PAULINO AD BEATUM AUGUSTINUMCONSCRIPTA. 58
et fideni ipsius conlemplauis, Elisceo similis supra A Exstincio itaquc Eugenio salellitibusqtie cjus, r.um
corpus iiifantis se ipse composuit, alque orando me- scripta aecipe.ret imperatoriSj iion illi alia cura major
ruit ut vivum redderet matri, quem moriuum inve- fuit quam ut pro iis iniervenirei, quos re;itus inve-
nerat: ad quem etiam infantuluin libellum conscrip- nerat. Obsecratus est primo scriplis imperatorem
sit, ut quod per aetatis infaiiiiam scire non polerat, misso diacond (Epist. 61 et 62): post ea vero quam
Iegendo cogiiosceret. Verumiainen factum scriptis dirccius c.stJoiiannes lunc tnbunus eTnotarius, qui
suis non commemoravit : sed quo affectu declinave- nunc praefecius est, ad tuitionem eoruin qui ad
rit coiinneniorare, nou est nosirum judicare. Ecclesiam conftigerant, eliam ipse Aquilciam jier-
£9. In eadem etiam civitale basilicam cnnslituit, rexil precaturus pro eis, quibus fncile venia impe-
in qna deposuit reliquias mariyrum Vitalis et Agri- trataest; qttia ipse chrisiianusimperalor piovolulus
colse, qiiorum corpora in Bononiensi civiiate levave- pcdibus Sacerdotis leslabatur meritis ct orationibus
ral ( Exhort. Virg. pag. 277); posita enim erant cor- ejus se esse servalum.
pora Martyrum inter corpora Judaeorum : nec erat 52. Revertens iiaque de Urbe Aquileiensi, uno
cognilum popuio chrisliano, nisi se sancii marlyresa die prsecessit ini|ieralorem : nec diu ckriienlissimse
sacerdoti ipsius Ecclesiae revelassent. Quoe cum de- memoriae Tlieodosius imperator susceptis filiis in Ec-
ponerenliir sub altari, quod est in eadem basilica B clesia et tradiiis Sacerdoti, in hac luce fuit : post
coiistilutum, magna illic lolius plebis sanctsc lacliiia ctijus obiium fere triennium supervixiL Quo in tem-
alque exsultaiio fuit, pcena dsemonum coiifileniium pore sancii Nazarii mariyris corpus, quod eral in
mariyrum merita. horio posiium exlra civilaiem, levalum ad basilicara
50. Per idem tempus Arbogastes comes adversum Aposiolorum d quae est in Romanaj transtuliL
gentem suam, hoc est, Francorum, bellum paravit, Vidimus aulem in sepulcro, quo jacebat corpus mar-'
atque pugnando non parvam muliitudineui manu lyris (qui qtiando sil passns* usque in hodiernum
fudit, cum residuis vero pacem firmavit. Sed cum in scire non possumus) sanguinem niarlyris iia recen-
convivio a regibus gentis stiac inlerrogaretur, ulrtiin lem, quasi eodem die fuisset efftistis. Caput eiiam
sciret Ambrosium; el respondisset nosse se virura, ipsius, quod ab impiis fuerat ab.^cissum,ita iniegrtim
et diligi ab eo, alque frequenter cum illo convivari atque iiicorrnpiuin cum capillis capiiis alque barba,
solilum, audivit: Ideo vincis, Comes, quia ab illo ut nobis viderelur eodem tempore quo l.evabatury
viro diligeris, qui dicil soli: Sla, et stal. Quod ego loium atquecompositum in sepulcro. Et quid mirum,-
ideo posui, ul cujus famae fueril vir sanctus etiam quandoquidem Dominus in Evangelio anle promisil,
apud barbaras gentes, legentes agnoscanl. Nnm et quod capillus de capiie eorum non peribit (Luc. xxi,
nos, referente juvene quodam Arbogastis admodum Cl 18)? Eliam odore tanto repleti sumus, ut omnium
religioso, cognovimus, qni lunc inlerfuil; erat enim aroinatum viuceret suavitaiem.
in tempore, b quo hacc loquebantur, vini minister. 55. Quo levato corpore manyris, et in lcciica
51. Profectus itaque Sacerdos de Tuscise partibus composito, siatim ad sanctum (lelstim martyrehii
Mediolanum revcrtitur, jani inde egresso Eugenio qtii in eodem horlo posiius estj cum sancto Sacer-
conlra Theodosium; ibi chrisiiani imperatoris prae- dole ad orationem perreximus. Numquaiii lamen il-
stolabalur advenium, securus de Dei potentia quod lum antea orasse in eodem loco compertum habe-
non traderet credenlem in se hominibus injustis, mus : sed lioc erat signum revelaii corporis mariy-
nec relinqueret virgam peccalorum super sortem ris, si sanctus Sncerdns ad locum, ad qiiem niim-
jusiorum, ne cxleiiderenl justiad iniquiiates manus quam antea fuerat, oraium isset. Cognovimus lamen
suas (Psal. cxxiv, 5). Promiserat enim Arbogastes a custodibus Ioci ipsius, quod a pareniibus suis illis
tunc comes, et Flavianus praefectusMediolano egre- tradiitim sit, non discedere de loco illo per omnem
dientes, cum victores reversi essent, slabulum se generaiionem et progeniem snorum; eo quod the-
esse facturos in basilica ecclesiae Mediolanensis sauri magni in eodera loco posili essent. Et vere
atque clericos sub armis probaturos : sed miseran- niagni lliesauri, quos non sertigo, neque tinea exter-
di hominescum doemombiis suis male creduli sunt, 1D niinat, neque fures effodiunl etfuranlur (Maltli.; vi,
et aperiuiiiossuum in blasphemiain c apud Deum, 19); quia Ctislos eorum Cbrislus est, cl locus eorum
spem sibi vicioriae ademeruut. Causa autem coinmo- aula ccelcstis, quibus VivereChristus fuit, el mori lu-
tionis hsec fuit, quia munera imperatoris qui se crum (Philip. i, 21). Translato iiaque corpore Mar-
sacrilegio miscuerat, ab Ecclesia respuebalur, nec tyris ad basilicam Apostoloruiii e ubi pridem sanc-
orandi ilfi cum Ecclesia socieias iribuebattir. Sed torum Aposiolorum reliquise summa omnium devo-
Pominus qtii Ecclesiam suam tueri consuevit, de lione depositae fuerant, cum traclaret Episcoptts,-
coelojaculatus est judicium, atque omnem victoriam quidam de populo repletus spiritu immundo, clamarc
ad religiosum imperatoretn translulit Theodosium. coepil se torqueri ab Ambrosio. At ille conversus ad

a Eaedemedit. Ciimcod. uno Germ., sdCetdbtiipsi Deuni.

revelassent,cseleri mss. ut in conlextu. d Omnes edit., quw est Roniana; mss. e conlrario,
b Ita mss. uno excepto: edit. autem cuifi eodem, qttw esl in ftomana, regione scilicef; Id esi, prepe
quoc hwcloquebatur. pprtarii Romanam urbis Mediolani.
Omries edik, corilra Deum; onincs mss., apud c Mss. aliquot, ubi pridie sancloruriiaposlolorum.
 *"
39 VITA SANCTI AMBROSII 40
eum ait : Obmutesce, diabole; quia non te lor- AL 37. Temporibus vero Gratiani, ut retro redeam,
quel Ambrosius, sed fides sanctorum et invidia tua; cum ad prselorium Macedoniitunc magistri officiorura
quoniam illuc vides ascendere homines, unde tu de- pro quodam intercedendum perrexisset, atque ex
jeclus es; nam Ambrosius nescit inflari. Quo dicto, praeceptosupradicti viri fores invenisset clausas, nec
ille qui clamabat, obmutuit, posiratusque in terram copiam ingrediendi adeptus esset, ail: Et lu quidem
esl, nec amplius vocem qua obslrepere posset, venies d ad ecclesiam nec clausis januis invenies,
emisit. qua ingrediaris. Quod faclum esl; moriuo eriim Gra-
54. Per idem tempus cum consulatus sui lempore tiano, confugiens Macedonius ad ecclesiam, patenli-
imperalor Honorius in urbe Mediolanensium, Lybi- bus januis, aditum reperire non poterat.
carum ferarum cxhiberei munus, populo illuc con- 38. Vir autem ipse venerabilis Episcopus mullse
currente,a dala copia est missis miliiibus lunc ab abstinenlise, el vigiliarum niultnrum ei laborum, quo-
Slilicone comite hortatu Eusebii prsefecii, nt Cres- tidiano jejunio maceraiis corpus, cui prandendi nura*
conius quidam de ecclesia raperetur; quem confu- quam consuetudo fuit, nisi die sabbali, et Dominico,
gientem ad allare Domini saiiclus Episcopus cum vcl cum nalalitia celeberrimorum martyrum essent.
clericis, qui in tempore aderant, dcfendendum cir- Orandietiam assiduitas magna die ac nocie:nec opc-
cumdedil. Sed mulliludo niililuni, b quse duces suos B; ram declinabat scribendi propria manu libros, nisi
Iiabebat de perfidia Arianorum, pracvaluii adversum cum aliqua infirmitate c corpus ejiis. altinerelur.
paucos; atque, ablato Cresconio, exsultanles ad am- Eral eliam in illo solliciltido omnium Ecclesiaruni,
pliiiheairum reverterunt, Ecclesiaeltictum non mo- inierveniendi eliam magna assiduitas ct constaniia.
dicum relinquentes; nam Sacerdos proslratus ante In rebus etiam divinis implendis fortissimus, in tan-
altare Domini factum diu ffevit. Sed in tempore cum tum ut quod solitus eral circa baptizandos solus im-
reverlissent, et renuntiassent iis, a quibus fueranl plere, quinque postea episcopi tempore quo deccssit,
deslinaii milites, dimissi leopardi saliu celeri ad vix implerent. Sollicitus eliam nimium pro pauperi-
eumdem locum, in quo sedcrant qui de Ecclesia bus et captivis; nam in lenipore quo tpiscopus or-
triumphabant, ascendentes graviter laniatos reliqtie- dinaius est, auruni omne atque argenlum quod ba-
runt. Quod ubi vidit tunc Stilico comes, poenitenlia bere polerat, Ecclesise vel pauperibus contulil. Prsc-
inotus est, iia ut per multos dies satisfaceret Sacer- dia eliam quae Iiabebat, reservato usufructuario gcr-
doti, et illeesum quidem illtim qui ablatus fuerat, di- manse suae, donavit Ecclesiae, nihil sibi quod hic
misit : sed quia gravissimprum criminum erat suum diceret, derelinquens; .ut nudus atque expe-
reus, et alitcr emendari non poierat, ad exsilium ditus miles Christum dominum sequerelur: Qui cum
destinavit, non multo post indulgenlia prosequente. « dives esset, propler nos pauper [actus esl, ut nos ejus
35. Per idem tempus cum ad palatium pergeret, inopia ditaremur (II Cor., vni, 9).
eumque pro loco officii noslri sequeremtir, c Theo- 39. Erat eliam gaudens cum gaudenlibus, elflens
dulo lunc notario, qui postea summa cum graiia cuiii flentibus (Rom., xii, 15); siqiiidem qnotiescum-
Mutinensem rexit ecclesiam, cum casu quidam pede que illi aliquis ob pcrcipiendam pcenilcntiam lapsns
essel lapsus, alque prostralus jaceret in lerra, ri- suos confessus esset, ita Ilcbal, ut et illum ilere com-
denii factum conversus Sacerdos ait: Et lu qui stas, pellerct; videbatur enim sibi cum jacente jacere.
vide ne cadas (I Cor.,-%,12). QUPdicto, siaiira isqui Causas aulem criminum qua; illi confitcbalur, nulli
alienum lapsum riserai, suum doluit. nisi Domitio soli, apud quem inlercedebat, loqueba-
56. Per idem lempus Frigiiil qusedamregina Mar- tur; bonum relinqueus exemplum posteris sacerdo-
comannorum, cum a quodam Christiano viro, qui libus, ut intercessores apud Detim magis sinl, quam
ad illam forle de Italiae partibus advenerat, refe- accusatores apud homines. Nam et secundum Apo-
rente sibi audiretfamam viri, Christo credidit, ctijus siolum (II Cor., n, 8), circa hujusmodi hominem con-
illuni servulum recognoverat, missisque Mediolanum firmanda charitas cst; quia ipse sui accusalor esl,
muneribus ad Ecclesiam per legatos poslulavit, ut nec exspeclat accusatorem, sed praevenit; ut confi-
scriptis ipsius qualiter credere deberet, informarelur. tendo suum f allevet ipse delictum; ne habeat quod
Ad quam ille epislolam fecit prscclaram iri modum adversarius criminetur. Ideoque Scriplura dicit :
catechismi, in qtia eliam admonuit ut suaderet viro Juslus in principiosermonis accusator est sui (Prov.,
Romanis pacemservare:qua accepla epislola,muIier xviii, 17). Vocem enim eripit adversario, et quasi
suasit viro, ut cum populo suo seRomanis traderet. dentes quosdam paratos ad prsedam criminaiionis
Quae cum venissel Mediolanum, plurimum doluit infestse peccalorum suorum confessione confringii,
quod sanclum Sacerdolem, ad quem festinarat, mi- dans honorem Deo, cui nuda sunl omnia (Hebr., iv,
nime reperisset; jamenitn de hac luce migraverat. 13), el qui vult viiam magis peccaloris quain mor-
a Itaedit.GiU. ac plures mss. alii nonnulli, data copia grediere, januis licel non clausis; cod. unus Germ.,
esl injustis militibus; Rom. edit., data copia esl mili- apertisquejanuis, non inveniesqua ingrediaris; caeteri
libus. mss. ut in contextu.
b Mss. aliquot, qum duos duces habebal. c lla mss. septem; Germ. vero unus, ac edit.,
c Quidam mss., Theodoro lunc notario; unus, TAeo- corpus ejus allenuatetur.
dorus tunc notatius, non bene, f Mss. quatuor, ul absolval; .unus, ut abluai; alius,
edit. cum uno cod. Colb., quam neclu in- utalliget; duo reliqui, et edit., utallevet.
41 A PAULINOAD BEATUMAUGUSTINUMCONSCRIPTA. 42
tem (Ezech. xvni, 52). Nam et ipsi poenitenli non A iret, me et exeipienle et viderile, subito in modura
sufficit sola confessio, nisi subsequatur emendatio sculi ! brevis ignis caput ejus cooperuit, aique paula-
facti; ut poenitens non faciat poeniienda, bumiliet tim I per os ipsius lamquam in domum habitator in-
eiiam animam suam sicul David sanctus, qui post- igressus esl: post quod fitcta est facies ejus velul nix,
'
quam audivit a propheta : Dimissum est peccalum iet postea reversus est vultus ejus ad speciem suam.
luum (II Reg. xn, 14); humilior factus est in eraen- iQuod cum fieret, stupore perculsus obrigui, nee po-
datione peccati, iia utcinerem sicut panem mandu- lui scribere quse ab illo dicebantur, nisi posleaquam
caretet polum suum cum fletu misceret (Psal., ci, 10). visio ipsa transivit; dicebat enini in eo lempore les-
40. Flebat etiam amarissime quoliescumque forte timonium Scripturae divinae, quod ego optime reti-
litiiilialumilli fuerat decujuscumque sancli obitu sa- nebani. Nam scribendi vel dietandi ipso die finem fe-
cerdotis, in lantum ut nos illtim " consolari nitere- cit; siquidem ipsum psalmum explere non potuit.
mur, ignorantes pium affecttira viri, nec quaraiione Ego vero id quod visum a me fuerat, honorabili viro
ila flerel inielligentes. Quibus ille hujusmodi respon- Casto diacono, sub cujus cura degebam, staiiin re-
sum reddebat: Non se flere, quia recesseral, qui tuli: at ille repletus gratia Dei, Spiriius sancli ad-
fuerat moriuus nuntialus : sed quia praeccsserat, vel venlum me in iilo vidisse cdocuil leclione Actuum
quia difficile esset invenire virum, qui summo sacer- B aposiolorum.
dolio dignus haberetur. Ipse autem de sua morle 45. Superioribus autem diebus cum Stiliconis
anle prsedixit quod usque ad pascha nobiscum futu- tunc comitis servus, qui dsenionio laboraverai, in
rus essel : quod quidem-meruit Dominum obse- Ambrosiana basilica jam sanus maneret, commen-
crando, quo malurius hincliberarelur. datus a dousiiiosuo; ferebatur enitn quod lihenlerab
41. lngemiscebat enim veliementer cum videret eodem baberetur : faceretque b falsns epistolas tri-
radicem omnium malorura avaritiam pullulare, quse bunatus, in lantum ut tenerenmr homines, qui ad
neque copia neque inopia minui polest, magis ma- ministrandum pergebanl : sed ubi ad person:im servi
gisque increscere in hominibus, et maxime in iis qui sui pervenil comes Slilico, noluit in eum vindicare.
in potestalibus erant consiituti; ita ut interveniendi Homines etiam qui decepti fuerant, iutervenlu Sa-
illi apud illos gravissimus labor esset, quia omnia cerdotis dimisit, de ipso vero seivo Sacerdoii que-
prelio dislrahebantur. Quseres primo omne malum slus est. Quem vir sanclus cum de basilica Ambro-
invexit Italise, et exinde omnia verguntur in pejus. siana egredereiur, requiri fecit, atque ad se perduci.
El quid dicam, si in hujusmodi personis ila rabiem Quemcum inlerrogassel, et depreliendisselaucloreni
suam exercel, qui solent aut filiorum aut propin- tanli flagilii, ait: Oporiet illum tradi satansein inte-
quorum causas praetendere : Ad excusandas excusa- CI ritum carnis, ne talia aliquis in poslerum audeat ad-
itones in peccatis (Psal. CXL,4); quandoquidem ple- mitlere (I Cor. v, 5). Quem eodem momenlocum
rosque ceperit eiiam ccelibes sacerdotes vel Ievilas, adhuc sermo esset in ore Sacerdotis, spirilus im-
quibus porlic Deus est, ut etiam ipsi illam appetaut mundus arreplum discerpere coepit : quo viso, non
(Deut. xviii, 2)? Et vae nobis miseris! quia nec fine minimotimore repleti sumus et admiraiione. Mullos
mundi provocamur, ui tam gravi jugo servituiis li- etiam diebus illis, iiupoiienle illo manus, et impe-
berari velimus, quod demergil ad profundum inferni; ranle ab spiritibus immundis vidimus essepurgalos.
ul faciamusnobis amicos de iniquomatnmona, qui nos 44. Per idem tenipus c Nicentius quidam ex Iri-
recipiant inwletna tabernacula (Luc. xvi, 9). Atiamen buuo et notario, qui ita pedttm dolore tenebalur, ut,
beatus ille qui quandoque conversus, diruptis vincu- raro in publico vidcretur; cum ad altare accessisset,
lis, atque projecto jugo hujusmodi dominationis, le- ul saeramenta perciperet, calcalusque casu a Sacer-
nebit, el allidel patvulos ejus adpelram (Psal. cxxxvi, dpte exclamasset,audivit: Vade, el amodosalvuseris.
9), hoc est, omnes inlentiones ejus aliidet ad Chri- Nec se amplius doluisse pedes, tempore quo sanclus
slum, qui secundura Apostplum pelra est, quae om- Sacerdo.s de hac luce migravit, latrymis testabatur.
nes ad se allisos interimit, ipsa inviolabilis manens, 45. Sed post dieshos, ordinalo sacerdote Eccie-
nec reum faciens eum, qui ad se alliserit nequissimi I) sise Ticinensi, incidit in infirmitalem, qua cum plu-
uieri deleriores partus, Sed innocentem; ita ut se- rimis diebus deiinereiur in lectulo, comes Stilico
curus possit dicere : Portio mea Dominus (Psal. dixisse feriur qued, tanto viro reeedente de corpore,
CXVIH,57). Quia cui nihil in sseculo est, illi vere interitus immineret Italiae. Undeconvocatis ad se no-
porlio est Chrislus : Et qui contempserit parva, bilibus viris illius civilalis, quos diligi a.sancloSa-
niulla percip.iet, insuper et vitam aeiernam posside- cerdote cognoveral, parlim inlefminaius est illis,
bit (Matlh. xix, 29). partim blando sermone persuasit, ut pergerent ad
42. Anle paucos vero dies quam leclulo detine- sanctum Sacerdotem, suaderentque illi, ut sibi vivendi
retur, cum quadragesimum terlium psalmura dicta- peleret a Domino commealum. Quod ille ubi^ab illis
«Omnes edit., consolati nileremur; oranes rass. scribunt; edit. autem Rom. cum aliis mss., Nicetius
consolarivideremur. pro ex iribunoet nolario,
quidam. Conlinuo vero post et
t> lia mss. Edit. vero, facere epistolas tribunalus habei cod. Becc. exlribunus notarius. Unus Germ.,
comperlum est. ex tribunonolarins.
c Eras. et Gill. cum parle mss. ila hoc nomen
PATROL.XIV. 2
 45 VITA SANCTI AMBROSilA PAULlNO AD AUGUSTINUMCG-NSCRIPTA. U
audivif, respondit : Non ita inier vos Vixi; ut pudeat Aqua posiiusest, ila ibi dseriioiiiihilurba ciairisbal se
me vivere : nec timeo mori; quia Domiriuihbonum ab illo lorqiieri, ut ejulaius eofum ferfi hon posseril.
habetiiusi Qusegratia Sncerdotis non soluni ihillo itico, vefum
46. Per idem leihpus cuni in exirenia parte porli- eilain irt pluiimis pfovinciis usqiie ih hddiefrium
cus in qua,jacebat in uno posili Casliis, Poleinius, tnanet: jaclabaiit etiafti iufbae viforiini ac miiliefuiii
Venerius el Felix tuhc diaconi securii traciarenl voee or.iria, vel sciiiicihctia sua, ul cdrpiis Sahcti aiiqUa-
ila pressa, ut vix se inVicemahdirent; quis poSlobi- lenus ab ipsis cnhliiigCfetiif'.Efat fenirii©xseqUiafiirii
lum illius episcopus ordinandus esset,- aique cum de tufbaiiiiitiiiiciabilis totiusdigiiitaiis, toiiusqiiesexus,
iiomine sancti lnquerenlur Simpliciiini» lariiquam in- Oiiniiumqrieperie aelatulii rioii soluhicbfisliahofuni,
lCresset tractalui, cum ionge posiiusab ipsisjacerel, sed etiam Jtidsp.prhriiei pngariorum; majore tamen
appfobans exclamavil lerlio : Seoex; sed bonus. gfatia ordd praecedebaleorum, qiii fuerant baplizati.
EriU enim SimplicianUs sevi maiutus. Qua voce riu- 49. Eadeih veroqiiaobiil die (sicut texius epistolse
dita; expavescenies fiigeruni; deliinCtp lameii eo, loqiiiiur, quae a succpssore ejus venerabili viro Sim-
ndii alius illi Suecessil in sneertloiitini, nisi is quem pliciano stiscepia esl de partibus Orieniis ad ipsum
ille bondfn seriem tfina voce sigriavcrat. Gui Simpli- iftinquaih adliuc iidbiscum vivehiem directa, quse
ciano Vcnerius, quem supra memoravimus, sueces- $ niinc usque Mediolaiiihalieiuf d in monaslei io) qui-
sor fuit: Felix vero nunc iisque Boiioniensem regit btisdam sanciis vifis appafnii, ofans ctim illis, et im-
EcclesiariU Caslns auiem et Poleihius ntilriii ab Am- pbnens illis nianiis; iiabet eiiim diern epislola qtiae
bfosio bonScarboris boiti frucins, in Ecclesia Medio- diiecla esl, qua leCia, invenimus illuiii diem essc,
ianensi diaCdiiii fungiintuf officio; quo illedefuncius est.
47. Ih eOdem larrichlnco in qiio jacebai. (sicul rc- 50. Iiltfa TUsCiairiefiafii iri Civitate Floreritina,
ferehte sanclo Bassiano episcopo Liiudensis Ecclesiae, Ubi nuilc Vif saiicitis Zehobiiis episcopus est, e quia
qui ali eOdeiriaiidicrat, didicimus) cum orafel una promisefal peleriiibiis iilis eds se saspius visiiaturum,
cinri siipfadiclo saccrdolc, videral DtiniiniiriiJesum ffequehter ad aliafe qtidd eslin basitica Ambrosiana,
adveriisse ad se, et arridenietn sibj : nec nmlios post qnae ibidem ab ipSd Coiistiliiiaest, vistim orare, ipso
dies nobis ablattis est. Sed eodem tempore quo mi- saneiOvifd sScerdole Zenohio fefefenie, didicimus.
gfavitad Domihuhi, iib hma cifciier undccima diei Ih eadein eiiaiii doniO, in qua deciinans Eugeniuni
usqiie ad illam lioram, in qua emisii spiriium, ex- niansil, lenijibre qtio Radag:iisiis siipfadiciani civi-
paiisis hianibus in mndum cfticis liravit : nos vefo tatehi dbsidebat, cuin jaili de s6 penitus dcsperas-
ialiia illius tiiovefi videbamtis, voceiriauiem non au- sehl viri civiialis ipsinS, pef visuiil6uidarii appafiiit,
difebhriius.IlOnofatus eiiiim sac",rdos ECclesiseVer- <1 el proinisii alio die Saluiehi Hlis adfutiifahi. Quo fe-
eellis cuiii ih siipcriofibtis domus se ad iiuiesCenilum feferiie, Civiiimaninii snnl er&cii' filiiii altfefd die,
conipostiisset, leflio viicem vocarilis se audivit, di- adveiiiehte Slilicorie (unc Cdhiilecuih exefciiu, facfa
fceriiisquesihi : Siirge, lesiina, qtiia hiodo esl reces- esi de hosiibus victoria. HaecPaiisopbia feligio-a fe-
siifiis. Qiii deSceiiilens, Oiiliilil Sancto Domini eor- milia, inalre pticfi Pansdpliii feferenie, cOguoviiiius.
piis : a quo accepln ubi gluiivitj emisit spiritum, 51. Miiscezelieiiain dCspeninli de salhfesiia, vel
boiiuih viatictiiii seciini ferens; iit iii viftuie escne exeri-iius qtietti diictabai cdiiiia Gildoiieih',bactihim
animn fefeciidr, aiigeioniih liutiC'eonsortio, quortim. lerieiiSmaiiii ih visu iiOctis appiifuii, ait|ue Ciimpro
viia vixit ih tcfris, et Eliae societnte lateiur; quia vdlvefctuf ad pedeS saiicti vifi MaScezel,pefculieiis
ut Eliiis riuihquam regibus vel ullis poteStalibus, ita leffain seilex baciilo qUOrcgebntiir, leflio (liac eriiiii
hec iste pfo Dei liiriore loqui veriitis esi. illi spcciea|ipafueral)ait: HiC,liic,bic, Sighaiislocum;
48. Ai<jii6iride ad Ecfclesiamriiajoferfib anleliicaha deditque ihtelleCiuiii vifo, <jueihvisiiatiohe digiium
hdfa qua deiuhctiiS esi, corphs ipsius pOftattimesi; tuerat arbitfaius, utagnoscefet se iii ipso liiCoih quo
iliiqtie eadem fiiit hocte, qua vigilavimus in*pascha: saiictitiii Doniihi vidcfai Sacerdotem, die leriia vic-
qriein pliififiii irifiihtcs hapliznticuhi afonte venirent, * tofiam adgpiUfifth : afque ita seCurtisbellhm inchoa-
Videfiiht, ita ut aiiqui sedeiitehi iii dalhedfa in triliii- vit et Cdiisuiiiiiiavit.Nos lamen * ea Mcdidlaniposili
iiali diceferit, c nlii vero ambiilaritehi siiis pafenli. ip?o Mascezeiefefereiite, cogrtovinms; riaih et in hac
bus digiio Oslendeferit :'sed illi videntes videfe non pfovincla, in qiia ritinc ptisiti hsec sCTibimus,plufi-
poiefniii, ijiiih hiuhilatos otiilOs noh habebaiil : plti- inis hoc ipsum fettilii sacefdotibus, qnibus etlani fe-
/ihii atiiehi sicilnm stipfa cofpus ejiis se «idisse naf- ferentibiis, seciifius haccnobis cognita liuiClibro ad-
fabant. Sed lucescehle die Dnmiiiico, ttihi Ctifpris jiingeie afbiifali stihius.
Ipsitii., pefaciis sacfaiheiiiis divinis, d6 Ecclesia le- 52. Sisinnii eliam ct Alexandfi rtiafiyriiiri, qiii flb-
vafCiiif, poriahdiim ad basiliCaiii Amiifosishatii, iil Stfis teriipdfibiis, lioc est, post obittim sahcli Am-
a Omnes edil., Quod ubi accepil, emisit spiriium; ranl; quia tam nntndosoculos, elc.
Oihne*sinss.ui titis m tcxiu. • a iia cdit. t«ciiifSirioii priuci :caetefi vero, in mo-
b Oiiines edil., anle lucana Itora corpns ipsius :plu- naslerio cujusdam snncti viri.npparuil. '
res mfs., ariieIncanam/ioram:oinuesvcro restituuul, c Oninescdii., quia ptbmisefuiillosseswpiutvisita-
quac defiinclusesl. lutttm.... visus est otare, sicut ipso, elc.; onincs mss.
Mss. aliqnot, alii vero ascendentem.... oslende- ut in contexiii.
tent : sed nulli prwter iwviler baptizatos videre pole- f Cod. Germ. \mus,eadie Mediolani.
 *
45 VITA SANCTIAMBROSIIAB AUCTOREANONYMOSCRIPTA. 46
brosii in Anauniae parlibus, " persequentihus genli- A t;t deserenlibus lingtiam nequarii, subilo vulnere per-
libus viris mariyrii coronam adepti suin, cum rcli- cjussus gravi, de eodem loco in quo jncehal, c alie-
quias Mediolitiiisunima cum devoiione snsciperennis, iiis rnauibus sublalus, in lcciulnm posilus esl, atque
adveniente qnodam c;cco et referenle cognovimus, iinde ad sepulcrum usqtte perducltis. Iii uibeetiam
qiiieodem die lacto loculo, in qno sanclorum reli- iCaribaginensi, cum apud Fortunatum diaconum fra-
quiai portabaniur, lumen recepit, quod per visum trem venerabilis viri Aurelii episcopi, ad cohviviiira
noclis vidissel navem appropinqnanlem litlori, in coi)veniF.scmuna ciim d Vinccfilio Colossiiaho epi-
<jua cral inuliiiudo albaiorum virorum ; qtiibus de- scopo, Murano eiiam episcopo Bolitano, scd et aliis
scendenlibus ad ierram, cum uniim de tnrba preca- episcopis et diaconibtis; tunc Murano episcopo de-
reiur, utscirctqui essent ii viri, audieril, Ambro- traliemi Sancto viro retuli exitum presbyteri supe-
sinm ejiisqueconsories. Quo audilo.nomine, cum de- rius memorail: quod ille.de alio dictum, de se ora-
precaretur ut Itiiiien reciperet, audivitabeo : Pcrge culum maiuro sui exiiu comprobavit. Nani de eodem
Mediolaiium, et occurre fralrihus nieis, qui illo ven- loco in quo jacebat, cum subiio vulnere ingenti esset
turi snnt, designans djem, et recipies lunien. Erat percitssus, alienis manibus ad leciuui US(]ueporlatus .
enim vir, ut ipse asserebnt, de litiore Dalmatino, esl, aiqtie itide ad domum in iqua bnspiinbntur de-
nec se anle veni:-sein civiialem asserebat priusqunm B ducius, diem clausit extremum. Is finis virorum
reclo itinerereliquiis sanclorum occurrisset, nonduin illi detrahentium fuil, qucm videnles qui lunc ade-
.videns: sed tacto loculo, videre coeiiisse. rani, admhati sunt.
. $5. ilis iiaque decursis, noh arbitror grave videri, 55. Unde horior el obsecro oinnem hominem, qui
si paululuin promissi noslri meias exccsserimus, ut Iiunc librum legerit, ul iiuiiclur vitam sancii viri,
Domini dictum quod per eos sanclortim propbelarum Inndet Dci graiiam, eidecliuei deiralieiiiium linguas;
locuitis est, conipleium esse doceaniuS : Sedenlem Si vtilt niagis consoriium habere cum Ambrosioin
adversus fmlrem snum et cletralientemocculte,perse- resurrecticne vilae, tiuam cum delrnhenlihus illis
quebar(Ps. C, 5); el alibi : Noli diligere delrahere, subirc siipplicium,tjuod nullns snpiens uoti declinat.
ne erddiccmini (Prov. xx, 15); ul quicumque forte 56. Tiiam etiam prccor bcaliiudiiiem, patcr Au-
hujusmodi caplusesi consuciiidiue, ctiin legcril qua- gustine, ul pro nie humillimo peccaiore e Paulino
iiler in iis qtii sanclo viro delrahere ausi suni, fue- cum omnibus sanctis qui tecum invocnnl nomen Do-
ril vindicaium, ipse eiiam in aliis emendelur. mini noslri Jesu Chrisii in vcritnle, orare digneris;
54, Igiiur DonniuSquidaninalione Afcr, presbyier ul qtiia in adipisrenda gralia cum lanlo viro non
tamen EcclesiacMediolanerisis,cum in convivio po- smn dignus liabereconsortium, adeplus meoruni ve-
siltis, in qup eranlb iipnnulliiniliiarcs viri reliogiosi, (2 niain peccalorum, sit mihi pracmium fugisse suppli-
delraherel nieinorisc Sacerdoiis, adspernaniibus illis cium.
HEdit., persequenlibusgentilibus,martyrii, qtioednm eidem non episcopi, sed nolarii lantum Amhrosiani
Pnris. cnm uno nis., veri mariyrii : cseteri inss. no- iitulus adjiingiltif; exlra conlrnversiam e*l iioslrutll
bis suffrng.muir. litmc Paiilinuni prorsus a Niiano diverstim esse. Ex '
b Eaedcin edit., nonnullireligiosi viri: mss. vero, iis enim qiiaesnpra niiin. 42, de se ipse dicii, eum
nonnullimilitares, elc. • diebus anie felicem Anihrosii nmrlom adbuc
,
°iia niss. plut-cs, potioresque >.al edit. cum aliis pnncis
ittferioris ordinis clericuin fnisse inielligiinus, cum
nonmillis,manibussublevalns. "iintenioriem AtiihrosiaiiamPanlinus facium
d Mss. aliquot, VincentioCulusilano : utius, Coli- se episfopum t?stetur iu cpist. ad N^lanus Hnnc
Alypium.
taiio. liimen Paiiliniim posien pervenisse ail gindum prcs-
e Nondefuerunt qtii decepti Pnulini vocabulp, bnnc byiorii ex Isidoro de Virisillutir., cnp. 4. vttlgocol-
a PaulinoN dano episcopo miimne disiingtierc.nl,nr-fe ligutil. lla?c si niaturius Erastntis perpcndissei, et
dtihitareht liniicvilam Atiihrosii jn mss. ,nonnu'Iis qui eum secttli sutil, quidani lieierodoxi, ccnstiram
5la praetinlare : Incipit Prologus Paulini episcopt; tulissc.nlde hoc auctore miniis ittiqtiam; sed illi dis-
qno eiiain lilulo in limine Erasihiaiiie eilit. iuscripia plicuil iiiiracttloriiin nliquot insirtn narratio, hos
fu.il.Verum pra-lerquaniqund in mss. multo pliirilius vcro loci nnnuiilli errorihus suis plane contrarii quin
iioiiieii scripteris aut VitaelYpniiiipn praefigiiur, aut D ofTenderent,non potucrunt.

VITA ET INSTITUTUM
SA^CTI PATRIS KOSTRI AMBROSII MEDIOLANENSIS
EPISCOPl 3.

, A. QvtxXev-LViuiiag pLSfaTr&svTvv'la§uia>ov-a. (T?3)7txpcK i. Cum Valentinianus posl Joviani morlem scep-

t3f fitZG-d.ebzg rm •tStov'KSfXyov
Si«§s£y.ii:iyo;, OuK**.£s)tatrum imperii suscepisset, fraircni suuin Valenlein ex
" * HaeC
AmlirosiiViia evstat in liliiribns Colberlinae phrasle lotidem fere verbis compilavit. Verumtnmen
bililioiliecicniciirbranaceiscodiCibiis elegiimef exa-. cmii eiidein Vita nondnm, nund sciamus, i'n |ncem
ratn, .exqtiibiis cam hic exhibiiinusi Non est accti' prodicrii, piblici jtiris n'onpiunit iliam faccre,iit posl
r;tta illa quidem, ciim ea taiiu-u Ambrosii ftcua Lalinam Ambrosiana;Vit:«liisioriiima pauliuo scri-
coniiiiemorftiqu.e refert..ilur a Theodireto, ex quo piam, quipnain fuerit dc anlisliie nnslro Graecoruin
eadeni"auc'or anonymus, nec alius forsan a Meta- vcieruui opinio, velut uno inluilu leclor.coposcat.
 "
47 • VITA SANCTI AMBROSII 48
Pannonia aceersens, suramae potesialis consorlem !Liv. n«tovtK5-ayayav v.oivavbv TrotetTKtTVJ? $auike'w.;v.xi
fecit: el sceplro Asise atqtie etiam ^Egypli in eum TVJ?'Ao-iaj KUTW Tzapa&ov;TKo-xrjTrrpK xat yivzoi v.al
transcripto, Europam sibi retinuil, et Romam pe- TVJ?AtyuTTTO-j, savTwTVJV EupWTTVJV aiziveiye, vs/iriv
tens, universos Occidenlis populos ad veram adduxit *Pcof/.vjv KKTK),a6tiv, tov; eo-izepiov; TTKVTK? STrtTVJV alrfin
Dei cogniiionera a pietatis praedicalione ante omnia Seo^yvwo-tav hirjyev,aizb TWVxn; suo-£§st«»v.npvyyarav
regnum auspicalus. Tzpmrov apl-aytvo;.
2. Etenim Auxenlio, qui Arii schisma fuerat am- 2. AUIJEVTIOU yap o; TVJV 'Apeiouyiv eio-sSiijKTO laSriv,
plexus, et Ecciesiam Mediolanensem commissam ha- MsSto^.avcov §s TVJV lxx)>vjcriav TrETrtBTEUftsvof Iv Tzleio-rai';
bens, in multis synodis abdicatus esi, vita defuncto, chzev.-QpvyJJn o-uvoSotc-, T6V|3tovOTE!;E),06VTO?, yerairey-
imperaior Valenlinianus cum episcopos ad se vocas- AKftEVOf TOUfTVjV £7rtOT!07t% Oua),EVTtvtav6f, TototaSs
set, apud eos usus est his sermonibus : Apetle no- loyoi; Tzpb;avrov; l^pvjcraro-MTTE o-afS>;are Sst rol;
stis, quemadmodura homines decel innuirilos divinis Qeioi; loyoi; ivrerpayyivoi, 07rotovstvat TrpotrvjxEi TOV
verbis, qualem esse liunc conveniat, qui ad honorera apyiepo>avvn; r%io>yivoV v.«l o>; ov ypr) \byo>ybvov,
episcopalus promovealur; et qua ratione subditos a)la v.al|3icorov; apyoyivov; p'ut9ptt£stv, x«t rzao-r,;api-
non verbo tanlum, verum et viia regcre debeat, et rn; a.pyirvTzovSKUTOV .TzporMvai,v.aiyaprvpiav zyeiv
exemplar omnis virtutis seipsuin proponere, ac de- i TvkStS«crxK)iiK?, rr)v TcoXireiaV TOIOUTOV OUV XKIVUV TOtj
mum doctrinae suaeleslem habere vilseinsiituVtonem. apyiepariv.oi; iyv.aOi§pvo-are Bpbvoi;,OTZO>; av v.ai r)yei;
Talem igilur et nunc in episcopali throno collocate, oi TVJV fiatrd.eiavtWvovTS? el\ivpivo>g «OTWra; nyeripa;
ut nos a quibus imperiuin gubernalur, sincere incli- u7rox),tvwft£v ra; ZEoa),afxat Tza.p'iv.eivovyevoyivov;
nemus eicapita nostra, elfactas ab eo reprehensio- Wiyyov;, o>; ia.rpiv.nvao-7zuti>yeBa. Bepa.TzeiaV av9po>-
nes lamquam medicam curalionem excipiamus; cum TTOUj yap r)yn; OVTK? v.ai Tzpocnzraieiv 7zi.vro>;avayv.n.
enim simus homines, eliam offendamus omniiio ne-
cesse est.
5. Religiosura imperatorem Valeiuinianum ila lo- 5. TKUTH TOU EUO-£6OU£ (3K(TI).EMJ OuK^EVTtvtavou eipn-
cutum rogabat conventus, ul ipse suffragium ferret, •/.OTOJ,'h(TVVOtSo; KUTOV VjfjtOU•^>jptO-KO-6Kt, o-oyovTe OVTK
• o Ss,
quippe qui sapientia et pieiaie ornalus essei. Ille xat £ucr£§Eta y.oo-f/.ouft£vov ftEti^ovv) v.aB'r)p,a;,
vero : Vires meas, inquil, longe superat lalis cona- effio-ev, TOsyyeip-ny-a'ufiEt? ya.p tr\; Oeia; ri\iap.ivoi
tus : at vos qui divina graiia decorati, et hoc eodem yapvzo;, v.ai TVVV aiylnv iv.eivnvdo-Be§eyy.ivoi,ap.eivov
splendore donati esiis, raagis congrue ferelis suffra- j/rifielo-Qe'ovroi p.evovv E^^OVTEC Z«9' sauTouf ESOU-
gium. Isii igilur hinc exeuntes apud se deliberave- ),EUOVTO' otSET>)V 7ro).ivev.eivnv olv.ovvre;v.awzeo"za.o-'wX,ov,
runt. Cives porro illius urbis sedilionem inler se 101p.iv TOUTOV , ot §£IxetvovTrpoSXjjSijvat tpd.oveiv.ovvze;'
coininovebant, hi quidem illum, illi aulem hunc ot tiev yap ra AuFjsvTtou vocrouvTsr TOU?bp.bfpova;tyri-
praeponicontendenles. Qui cnini Auxenlii Iue erant ot^ovTO" ot §£ uytatvouo-»?yoipa;, by.oyviip.ova 7r«).tv
infecii, secum senlientibus suffragabantur : illi ex E&3T0UV eyeiv kpyiepia.
adverso, qui saniori a parte stabant, expelebanl fi-
dei consortem habere antisliiem.
Itaque divinus Amhrosius in Romanorum clarus "0 6eto; TOtvuv'&.y.§pbo-ta; iv T« 'EwfiKisov 6*ia7rfJS7ro>v
senaiu, post aliamulta lionprumfastigia, peridtem- o-vyvlnra,y,eta izoXka;xai K)>),«? «ItMftKTeov a.pya;, TIJV
poris- praefecluram Italiae a piis imperatoribus Con- 'ITKXMV V.KT l-/.£tvov.aipovr)yey.oviav, TzapaKwvo-TKVTtvou
sianlino etConstanteobiinuerat. ls erat sane virvita KatKwVO-TKVTOff TCOV £UCT£§WV ^aO-llioiV TTSTTtO-TEUTO, «V17f>
purus, et virlutis amalor, probalus autem et verbis v.a6apb;yiv TOV |3tov,z«t apexri; ipao-zr);,evSov.iyo;Si
ei opere; sapientia vero quse baurilur e sacris liiteris, x«t Ibyoi; v.ai epya' o-otpia;Ss TVJ?twv SstwvypafSsv
enutritus, tametsi necdum initiatus esset. Quin etiam zpbfiyo;, st v.ai ay.vriTo;vjvETI,K),)IK •/.«'TrstSotTVJ iXkrt-
eloquentia graicanica et poelica facullate exercitalus vivri v.al y.ova"nyeyvyva.ay.ivo;,Stxatw?T£ v.pivavxat
eral, sequus pariter el sanus rcrum aibiter, nec non vyia;, v.ai Tzpa^eo>; Tzovnpa;KKao~n;axpiSr);e%yx°S'
omnis actionis pravse qusesitor accuraius.
4. Idem cerlior faclus harum lurbarum, et ne quid 4. OUTOJ TauTvjvpa9&)V-rr)vnxaaiv, y.ai§eio-a; yr)
novi accideret veritus, rnulia cuin celeriiate Eccle- Tt veinepov yivircv.i, cvv tayei 7ro),),5T«VIX>:),VJO-£KV
siam petiit, ambarumque parlium molus sopivii, Illi x«Ta).K§wv, ayforipoi; za; xapaya; v.oyiteiTOSJy-ipe-
• Ot Se, TVJS'
vero, deposita comentione, communem emiserunt 0"tV Ot).0VEt5!t«f SXEivviS'TrKUO-KftSVOt, XOtVVJV
vocem, ipsummet beatum Ambrosium ordinari sibi KOVJXKV fuvr)v, KUTOVTOV yavjapLOv 'AfiSpoo-tov Tzpoyetpi-
pastorem simul poscentes. Quse imperator cum co- o-Br,vai izoiyhia.iavrol; I^KtTouvTsfwv6 (5ao-d>ev; av.ov-
eumdem viruni ca;, 7rpocr£Ta|ev
gnovisset, stalira edixit laudabilem avriv.a v.ai yeiporovrKvat.TOUTOV TOV
et initiari, et consecrari; noverat enim illius menleni ah.iiza.ivovavSpa" 2Ssi yap auTou7tKcrvvj ftlv o-T«6fitV3f
*
hiagis rectam esse qualibet libra, ejtisque suffragium EuSuTEpav TV3V yvcofivjvTravTOf Ss XKVOVOS; axpiQeaxipa;
omniregula accuralius. Suspicalus autcm est non ra; -tyrifov;'u7rs).aSeSe xat Sstav stVKtT»V.ij/vjyov,lx
eiiara sine Dei calculo id conligisse, rem conjiciens TVJS; T5V TKVKVTtc. ypovouVTWv TOUTO rev.y.atpoyevo; o-vy,-
ex eorum consensione, qui senlentiis ante disside- foivia;.
bant.
 A9 AB AOCTORE ANONYMOSCRIPTA. 50
5. 'ETret51v.airr); TOUTTKva^iou j3K7rrio-fiKToe o 'Aft- A 5. Postquam vero saeratissimi baplismi donum
Gpbcrw;u.Tzikuvcre Swpsa?, v.aiTVJV upyiepartv.hvISSSJKTOAmbrosius adcptus fuit, et graiiam accepitepiscd-
yaptv , rovrov 6 TTKVTK upicrro; ^ucrd-ev;Tzpoo-evnvoyi-palem, Salvatori alque Domino hujusmodi hymnum
vai \iyerai TWcronhpiv.aiSEO-TTOTVJ TOVvy.vov* xai yap optimus imperator, his enini rebns aderat praesens,
"
TOtcyEYEVvjptsvot? Trapvjv ya.pi; croiSSOTTOTK ira.vrov.pa- diciiur obtulisse : Gralia libi, Diimine omnipotens et
rop v.uicwTspr)yiripe, OTtTWSE TWKvSptiyo>yiv Ive- Salvator nosler, quod huic eidem viro ego quidem
yeipncro,ci>yuru, crvSl •bvya;' v.a.lTKCiyu; -hhfov; corpora commisi, lu vero animas; el'judicium meum
' Stxaiac «rreosvjvKj • ostendisli justum fuisse.
6. "ETTSISVJ Se 6).tywvSts).9oUGrcov vjp.spwv 6 Oeio;rovro; 6. Elapsis porro paucis diebus, cum majori usus
'AySpbcno;crvvizuppno-ia.ftsifovtTWpucrikeiBialeybye- libertate idem hic divus Amhrosius imperalorem al-
vo;, iyiyba.ro TOUTOV. ota ftvjv.a\o>;VTZO TCOV «pj£0VTWVloquerelur, eum arguebat, ut puta ob negotia qujc-
7zpuyyuro>v-rivavyeyevnyivo>Vb j3ucri\ev;' EywyE, dam a praefectis ejns haud recle facta ; imperaior,
efti, ravrnv crou xai 7TK).KI vjSstvTVJV Tzuppncriavv.ul Equidijm,.ail, hanc tnam liberlatem pridem nove-
ca.fS>;iT.icrruy.evo;,ou ptovovoux KVT£t7rov, a\\a. v.ai ram , el sciens prudensque non modo non sum re-
trvybnfo; TVJ^stpoTovtayeyhnyai' iarpeve yovv, d>; fragatus , sed eliam calculum mcum una conluliluae
6 fiEtocuTrayopsust "
vbyo;, T«TWV nyeripav -bvyS>v rz\ny- ordinaiioni. Mcdicare igilur, sicnli divina lex pr»8-
y.s\hy.aru. cipit, vulnera animarum nostrarum.
7. Tuvru yiv ovvev M£5to).avw Ou«).£VTivtav6c 6 yeyu; 7. Haec itaque cum Valentinianus magnus et pius
v.ui evcreSh;fiacrif.ev;v.ai EITTWV v.u.iSp«crac,xa).wcTS imperaior Mediolani dixisset alque fecisset, et pul-
aiuMyevo;TVJV f?Kcri),stav, xai 6p6oSoEta5t«XKf/-4'«c, E7Ti chre quidem consliluisset imperium,rectae vero fidei
SXTW V.UlSEXKTW IvtKUTW TJJCapyh; , X«T«)-UEl TOV /3lOV professione refulsisset; sexto decimo imperii anno
OtKSoj/OUf 0£TOUC TTatSac,rpKTtKVOV Y.UlOU«).SVTtVtKVOV vita decedit: successores auleni relinquit filios suos
XKTK).St7T£t T8VVSOV* OUK).SVTOC 55vj TvjCKVKTo),VJC TOU Gratianum junioremque Valentinianum, Valenle fra-
KSE).«<OU /SKO-I^EUOVTOC" i>;Svj7rouxaiTvjcalpicreo>; 'Apsta- tre in Orientis regionibus rerum potiente, eo scili-
votcsxotvwvsf o-upt§K),cov Sl ft£Ta TWV TOTSWV Tzokeyov, cet qui Arianis in perfidia sese conjunxit. Hic qui-
v.aivjTTvj9eic, 6 ptsv, etc uyypC>vav.urafvyo>v, VTzoTzvpb;dem cum Golhis pugna congressus atque devictus ,
Iv KUTW KVJ?),W9J?' ei; Tpuriuvbv Ss, Oua),eVTtvtavou f/.lv in paleariam casam confugiens, igne ibidera interiit:
'
utov, OU«).£VTOC 51 «VEiptov, 7r«o-«v?"PwfiaiwvhyeyovLu in Gratianum autem Yalentiniani quidem filium ,
yerircecre'TrpcoTa ftlv ya.pTKTVJC Eupw7rv?c, «*0.«f/.vjvx«c Valeniis vero ex fratre nepoiem recidit universa Ro-
TK.TVJC Suo-ewc«7rKcrjjc crxvj7rTpKU7r6TOUTzurpb;Tcapet- manaj ditionis poientia ; primum enim a patre 11011
\hfei sVstTK xai TVJV 'Acrtavv.uiTK\eiTziyevurh; AttSuvjc, modo sceplrum Europae , verum etiam tolius Occi-
«TTKISOC TOU OU«).£VTOC uvutpeBivTO;' sucrstSvjc Sl WV X«TK deniis relietum cepit : deinde vero, cum sine libe-
TOV EXTVJC ris Valens e medio sublatus esset, Asiam quoque,
Tzv.ripu,TOUC sjrto-xoVouc cpuyvjcKVEX«),EO-aTO
7TKVTKC OCTOUC Ou«).VJC StKTvjv'ApStKVOJV KtpSCTtV UTTSpO-et qnidquid in Africa reliqui erat, is obtinuit. Quo-
x«i TJjcTzarpiSo;ouze\ri\uY.ei' niam aulem patris exemplo colebat pietatem , epi-
piouc l7rotvjo-«TO, Vparia.-
VOJ51 TVJV ©pKXVJV U7TO
).Vj'tcj0f/.SVJIV TOVOUK^.SVTa xaT«- scopos omnes, quos Valens in gratiara Ariana? hae-
ywvto-aftlvwv ftupGupoivf/.aBwv , TVJV 'lT«),i«v«7ro),t7ro')v,resis patria ejectos exlorres fecerat, ab exsilio ipse
etc TvjvIlKtoviavKostxeTO. revocavit. Idem etiam cum a barbaris, dum Valens
imperaret, bello victorihus devastatam esse Thra-
ciam comperisset, relicta Iialia, in Pannoniam
venit.
8. 'TTTO 51 TOVauTov ypbvov v.ui ©eoSocrtoc UTZO re 8. Sub idem lempus Theodosius quoque, cum ob
nobililalem, lum ob propriam generosila-
rf,; TCOV Trooyovwv Trepifuveiu;,UTCQ re TVJC «UTOU yev- majorum
lem celeberrimus eral: et seqiialitim suorum invi-
vuLornro;, 6voya.crrbruro;jjv, xKt vrcbTOU tj>9ovou TWV
• dentia pulsus, in Hispaniis agebat, ubi el natus fue-
oyoriyavpu")16y£vo; , ev rul; 'lo-Tzct-viai; StETpttSsv D
Iv rat. el educatiis.
Ignorans igilur imperator Gratianus
iv.elva.t;y&p eav re v.aierpa.fn' «Tropwv Sr?ouv6 |3«o-t- quid faeto opus essel; inflati enim ex victoria bar-
).euc,Ypariavb; o Tt /pv? Spacraf couo-vj9£VTec y<zpex bari propemodum invicti eranl et habebantur : mili-
Tvjcvixvjcot f?«pSapotSvcryay^oire rjcravx«t IvofiiJovTO' larem Theodosii peritiam inalornm fore depulsio-
TVJV 0£o'Soo-iou crrpamyiu.v\vaiv \>rzi\uSeTWVxaxwv nem arbilratus est. Et confesiim ex Iheria , quae Hi-
x«i 7T«p«UTixa Ix Tijc 'itSvjpiac,vjxai 'icTraviaxa).EtT«t, spania eiiam nominalur, hominem accersens, ac
TOV TE/etpOTOVJJO-KC, bello proeficiens, cum exercilu colleclo misit. Hic
avSpKf/.£T«7r£ffAKfJt£VOC, CTTpKTViyoV
ILIETK rh; 6 51 autem inviclis armis, orlhodoxa nimirum fide cir-
crrpuriu; crvveii.eyyivn; iv.TziyTzei' ayuyo>
ETCI cummunitus, magna cum fiducia'adversus hostilem
T JJ
07r),w, 6p9o5oi;iaTzefpuyyivo;,re6uppnv.bro>; TOUC
aciem procedit. El Thraciam ingressus, is quidem
KVTtTfK^.ou? iyi>pei' v.ulTVJC ©pKxvjc iTrtSac , xat Tzokeyov per vim praelio vicit: barbari vero ne vel primum
6 i/.lv «v«xp«Twc Ivtxa' ot |3«p§apotSl, OUSITVJV rcpinnv suslinentes impetum , sialini omnes simul terga de-
Eu9ucIvSyXOVTSC, 6«OU7T«VTSC" X«tTZOkv; KUTWV -
IfflUyOVTO derunt; et niulla eorum non solum a Romani.scaedei
eyEVSTO cjiovoc,ouxU7r6'Pwfiatovvf/.6vov, K),/'VJSVJ xai UTTO facia est. verum ctiam jam a se ipsis : quanlo enirii
51 VITA SANCTIAMBROSII 52
majoreg eranthoruni copise, tanlo hiagis sibi poiius A o-^cov auTcov ' 6Vwyap .Ttkeiov; ncrav,TOO-OUTW f*5),K7iTOvTSff
quam hostjbus daninum iuferebant. 4«uT!3uc fta),),ov« rov; TZ:o\ey.LOv; ifuivovro'
9. His itaque prope oiniiihus ita delclis, pauci 9, QUTW TOtVUV «7TKVTWV TCOVCT^ESOV «VJ)pVJf/.EVWVQlXyOl
adinndum, qtii poluerunt se occullare, Dannbium \u6eiv SUVJJSSVTEC •
StaSaivoucrtTOV''ti7Tpov vjo-9sic516
triijicjuni. La tus igilur Graiianus qnod belli stnii- /3acrt/\£uc rpKTt«v6fwc aptcrra Beoribcriov crrpamybvi^r,-.
mam credidisset Theodosio, iiiiperntorein eum sia- ficruyevo;,fiacrdiu re uvrbv ev6v; «7ro5sixvuo-t, v.ai ra.
tim declarat, et ei diiionis, qn:i Valcns ante polie- o-v.hnrpatvjcOU«),SVTOC c/.pyhsiyyeipLClei' v.aio.vrb; yiv.
balur , scepirnm cotnniiiiit. Ei ipse quidem ad Ila- erzirr,v 'IT«).WV 5t«§«ivet,Ixstvov51 stc TJJV 5o9sfo-«v
lice adininistraiionem transivit, illum autein ad con- hyeyoviav.iv.Tziyrzei'TVJV /3«crt)st«vToivuvjrapa),«6wv
cessuin dimittit iniperium. Rcgalem igilur Theodo- ©EQSOCTIOC, TVJCTCOV |-/.x),jjo-twvo>;svt ya\icrru eTzeyei.ero
sius capescens dignitaiem , concordia? Ecclesiarum, «ruftcowviccc, x«i rov; TJJCoixEtKc jjyEftovi«c£7rto-/.67rou?,
quam maxiine pojerat, curam gcrehat, ct episcopos tl; TJJV KWVOTKVTIVOU o"uv5paft£tv Tzapnyyvno-ev uvrn ya.p
propriae ditionis, ut convenirent Constantinopolim, fiovvjTVJC. cV.petKVtxjlc lp.7r-£7r*\vjo-TO\i)@v;. T« iyuprzpbg
exliorlaliis est; haec enim sola referta fuerat ariaua lcrTzipav TVJ? voo-oyI),su9sp«toy" Kwvo-TKVTivou yup v.a.i
peste, cum jllae partes quae ad occasuin erani po- KWVCTKVTOC TWVKco.vtrTKVTivou TOUftsytz).ouUtOJV TVJV
sitae, ab isto morho Hberas essenl, Nam Constaiir jfj TTKTpwav Trio-Ttv«xvjpaTOv StKO-wcratxsvw.v, XKJOua).svrt-
lino atque Conslante Conslautini Magni liliis pa- vtavou7ra),tvTJJVotxEiavfijj TzpoSbvro;evcrtSeiav,TO
ternani /idein iutemerniani conservamibus , et rur- Iwov ryhyu Tzo\\uyb6ey TVJV ),w§vjv TKUTVJV ISIEKTO UTZO
sus Valenliniano pieiatem doinesticam neutiquam '/O.eiavSpeia;Tzpore.pov up%uyevnv., v.ai ITZIra. Tzpbcroi
prodenle, Qrientalis porlio variis loris hanc luem' ^WpvjCrKffKV,
admisil, quae cuin Alexandriae prius ccepisset, in
ujteriores pl;>gasprogrediebaiur,
10. llaec quiJem Gratiauo adlmc superstile age- 10, TKUTKftSV ETtrpaTtKVOUTrEptOVTOCsyEVSTO' ETTEtSjJ
bantur. Posien vero cum ipse iiidolem suam iii re^ 51 IxstvpcEVTSTzokiyoi;upLcrrevo>v, v.ai ru; Tcoi.et;cro>-
bus bellicis jam ostenderet, ac civitates cum mo- fpovo>;re xat Stx«twci6vvo>v,e%£7rt§ou).Yje £Te),suTvjcr£,
destia alque jusiiiia regerct, per insidias viia ex-: 7rKiSacyiv ou XKTa),t7rcov vlnpovbyov;TJJC(3ao-t).£tac,
cessjt, filios quidem qui rcgno succedereiu, nullos «Ss).ffi6v 51 xofttSjjvlovoftovuptov TOUTzarpb;.StaBo^ov
reljnquens, fratrem vero aduioilum juvenem , ei pa- Tjjf upyjh; v.Tzofhva,;'Maljtp.ocn; rh; Qvu\evriviuvov
tri cogiKjminem, successorem iniperii faciens. Tum y.a.rufpQvhcru; vj),txiKc , KUTVJV «pTragsiTVJV TVJ?icnzipu;
vero qtiidam Maxiimis, spreta Valeiitiniani pueriiia , hyeyoviuv,
Occidenialis imperii thronum ustirpavit. Ci
11. Per id etiain tempnris Justina , magni qtti- II, KKT'IxEtvov51 TOVyjbvov.'loycrrivu, Ou«),EVTt-
dem Valeiitiniani conjtix, maier aulem junioris, Vtavoyy.evuvt,vyo;TOUyeyaloy, swy51 vsoyyhrnp , v.
quse doctrinae Arianae semen dudiiin exceperal, illud TZfii.aiTVJC«psttzvtxvjc 5t5KO-xa),if.c l5e*"«TpcrTzicya.ra,
filio manilesiavii, Zelum euim mgriti sui erga fidem 5VJ).K TCO TTKtSt TrSTrotvjxEt, TOUf/-lvyotp pyotvy&vTOBip-
orihud.oxflinperspectum habens, qtioad ille iu vivis ybvTzepiTvjv6p96Soi:ov TzicrriyiTzicrruyivn., ).a9£tva.Tza.vra.
* TOUSl
fuii, lalere conala esi : cum vern inenlein filii le- TOVypovoveo-rzovSKCEV Trp.tSocTO TWV opsvcov
nerain esse aique inoliilem uon ignoraret, fraudem, arzukbveiSviav.al evTzapuyo>yov, Tzpoqeveyv.eiv TVJV te\v.-
suam in iiiedimn proferre non dubiioyil. Hic vero 7TKTJJV • 6 Sl TJJCftJJTpOC TK.CU7To6>jx«C OVJJCrt-
l9«6p'vJCTEV
suggestiones piatris ntiles pntans; el ptopter H'tutem fbpov; VTzo\a.6o>v, v.ai Tzpb;TO TVJCCOUO-EW? KTTISCOV
escam illecebrosain naiuraj intuitus, derepenle in- Sikeap,cSpooveyrzLTzreirh Tzayn-6 yiya; roivvv'Ay^pb-
cidil in laqiieum. Quaproptcr magnus, Aiuhrosius, crio;Tzacruv yiv x«i Tzpi>r,v i/.peia.VLY.hvTz\uvnvIx yicrn;
fjiii omneni quidein arianam fallaeiaiii ex Ilulia jam 'lra\iy; Tzoihcru;,l7rei.5vj v.ai rbv viov Ovalevrtviayov
pridem expulerat, cum acciperel puerum quoque Tzepvrzecreiy KUTJJyu6oL,ecrrrevSev, o>;oibvre. rhv rov vlou
Yaleiitiuianuin in ipsam incidere, juveuis aniniani ab * bvyjhva.vrh; UTZU\\U%O.L' v.ai o; rbv uvSpaocrax«i «v-i-
ea liherare, quaniuin in ipso erat, satagehat. Hic^ 7T«).ov u7r£(5),E7rETO, XKJ&uTzepuv ei Tzpb;6f/.o).070Uftsvov
auiein viriim iliniii suspectum habebat quasi adversa- 7ro).EfittOV 7rKp£0-X£UK0T0.
yium, et adversus eum periude ac professum hostem
paraius erat.
42. Hic porro in memoriam ei revocabat pater- 1-2. 'O 31,TJjcTOU TTKTpoc «UTOV uveyiyvn&v.ev evcre-
nam pielatem , et ul quam accepcrat liaerediialein , Stias, v.ai,ovTzo.pei)mfeL vlhpov,ucrv\ovfv\arzeiv vj**iou".
integiam conservarel, ohtesiaba<ur: docebat auiem ^5iSap-.X£ Si x«t TvjvTWVSuyyuro>y Siafopuv, v.ai OTTWC
jjupdnain dogmaium discriinen esset, ct qiiemadino- TfCivra yiv TvjTpjjxypipySt,So.crv.u).ia v.aiT.otcrS>vcazo-
duiii haecqnidein oninia Ghrisii doclrina:, apostolo- CTrg\'f>v cryySuiyeiv.y]pvyy.acrL' TK yl a.vrty.pv; icrr,i TV?
«imque pr:pdicaiioni a-ple congruerent, illa e con- TrvsyfiKTtxvj voyoOecria yo.yoy.evu'b Si vloc ota.Svjvio;,
trario spirktialem oppugiiarenl iegislaiiunem. At ve- v.alTzapuynrpb; jjTraTvjfievvjc 6e\ybyevo;, ou y.pvoyoy
ro pner, uipoie qiii nuer esset, el a niaire dccepla Tzpocritro ru \eybyevu TzupuTOUa.pyiepetas, «),)•«v.oi
blatidiliis illectiis; ei verhis aruiabattir, et mililibus SuptouTz\hpnsiyivero, x«i ).o'yotcWTr^iiJSTO, x«f 7re),T«-
artnatis Ecdesiue ambitus circtinieingebal. *T«tc Tous-_lxx),v)0-'t«o-Ttxpuf -
Exvx),'c;y.
Tcepi@b\ov;
 55 AB AUCTOREANOMMO SCMPTA. .54
15, 'E7ry5yj,5i,Tovyjiyiazgyixetvpyicptczio..Tpyl9si«vA 15. Posiea vero quam maximum illum procliatd-
'AyBpgctgypvSiv ifgSnasxaiy UJT"ayToyyeyoyiyo>v'~.yoprrem,divinuni Ambrosium eorum quaeab rllo fiebant,
yg\vyiu yri.pftyra yiyef.zp 7rKtSwy, yiu\eTzr)vu; avlSvjy exei- liihil deterruil (is enim ibta taiiiquani puerorum ler-
vg; TWV .tEp.wye%g> 7rpo_3vivat6ypS>yrby p.ySpct fx!)jycrsv. riculamenia exisiiinabai), ille impendio nmlestcMe-
6 51, "Exwyftlv , i'fn, TOUTO Spacro',1y.uiTcpoSgyyut zpis rens, ipsum exlra templorum iimina exire jussit.
XuxotcTijvTCOV TrpoSaT.wy jrnv.bvpi/Cpt?uiyaros pyx avsr Hic auiem, Sponle mea , ini|uit, illud facere, aique
J_pft«t.«).).«.,£*ffPA Spxstays).stvivSovirziveyy.iftot, cpjjo-i, oviiim caulas lupis prndere, etiainsi sanguis profun-
TO|iopc JJ Tvjvctlyyhv, g>; vjStp-TaTvjy TOtauTJjv cr.fuyhv dendus sit, miniine feram. ¥erum si luacvolunlalis
iychS$£gyui'xat .TKUT« yiy o 6eio; '-Aft.3p6o-i.oc, est intus me inlerDci, gladium, Jnquil, vel secii-
rim inihi admove; hnjusmodi necem ego amplec-
larquam libeutissime. Et isia quidem divus Ambrn-
sius."
14. Xpovou51 o-u_)/vou rptSoyivov, iyeyb.6nv.e yiv 6 14. exacto autein spatio lcmporis non exiguo,
M«|tfiocxu XKTK TOU yeyu\ofi>vovxvjpuxoc TVJC K).vj9si«c cerlior f.icius est Maxinius eorum conatuum , quos
xo\yo>yevu'iTziaxiWeL 51 Oua),svTtvt«yw, TOV XKTK TVJC coiitra cliirisbimum yeritalis praeconem attenlarant.
evaeSeiu;Tcb\eyov v.ura\vaai i:upeyyy5>y, v.ai 7rap,«tvwy Mi.llitigilur Valenliniano, qui eiun a bello adversus
J___
ptvjTzppecQut xhv TzaxpiiayeyaeSeiuy'ei S.iyh 7rei9otTp, pictaleui ipsam suscepto discedere moneret, Iiorta-
j3«puT.«Tov «UTWTzb\eyovfjTzeQsi'v.ai yiyrei y.ui TJJV reiurque p;ilernam ue abjiceret reiigionem. Nisi au-
crparLuviyeipu;, i-rziTJJVMeSto).«ywy iyi>pet' TJJSB y«p tem moreiii gereret, gravissinium eidem helliim mi-
Ou«),evTiv.tav6c kkeytro'StaTpi§siv'o 51,<rv)y iv.eiv.gy ft.a5.wv nilnbalur, et re quidein ipsa collecto exercim , Me-
li_oS6v,slc 'l/,)iupioucW_£ETO .yEuywy,uvzy Tceip.a ya.6,g)y diolaninn versus proinovil; hiinC enim sedem Va-
OTzgiov apa xris yyizptv.hs«Tzgjyuzg ,p-u|tJ)pu)._tK.c. leniiiiiaiius elegeiat ad habilaudum. Hie vero irru-
ptionem ejns cum accepisset, in Hlyriam fuga se
comulit, hac ipsa experieuiia compertum liahens ,
quantiim malerna consilia ipsi prodessent.
15. 'O fiacd.ev; Si 6soSo'crtocTKre x«Ta TOVy.s'pv 15. At imperator Theodosius uhi rescivit et quoe
' v.ai.ocuTzukivb MoJeliy.p;
Tzy6byevo; Ovu\eyrLViuybv, jzpp; Maximus adv.er.^usjuniorem Valenliniariiiiiimolieba-
o.vzbyhzecreii.e, ypo.fet zS>TzsfEyygzp yio>,yh ypyjyut lur,el rursiis qiia?uam ad euni. ideni scripsisset,
6a.vybX.eLv, ei TWptlv j3uct\eXrb Sigs, xo>.51Typavvw litleris signiflcat juveni Aigienli non esse quod quis
TOv.parps,cyvetev/.rat'TJJyo.peyceSelu, .yvjp-i,7rs7rp),ETadmirarctur , si regi tiinor, lyianno rolnir conjun-
ftvjxsf/iy 6 _3«o-i),Euc, p 31 rypavygseTzev.pypncs, y.oi6 C( ctus essel: iSam pictaii, inquil, rex helliun inlulit,
ftevKUTJJV Tzppiiyevg;urzgStSpug-/.ei yyptyps-p Sl TKUTJJ tyrannus vero auxiliatus est; et ille qiiidem ipsam
XK9w7r).to-ptEvoc TOUyeyvyyayivpyv.purei' TJJy«p pxias- dcserens , nudus aiiliigH: hic e conlrario rlla arma-
Seia Y.ui6 TKUTVJC vofto9iTvjc o-yvlo-Tvjxf. lus, victoriam referl ex denudato: pieiati enim ipsfus
'
legislator adjutor fuil.
16, T^cuTK yiv .pyy,w. Tzgppg>z,uzp> S.t«yo;v ijrio-.T£t?,ev 16. H:BCigitur per epistolam, cuni longo tractu
iTretSvj .S§,e|c iTztv.pypiav afly.gt.rp, x«i Tiiv ftlv otxetKv esset dissitns, nunliavii: poslquam vero in atixilium
XKT«).E).oi7r6Ta po.cd.eLav,etc 51 TVJV KUTOU trzg-.puyevbye-venil, et illiim, proprio qnidem relicto imperio, in
vovtoof TrpcoTK ftlv TJj-J/u_)/i5
TJJV6epu7zeiuv Tzpgchveyv.e,suo pracseniem vidit; primum quideni -niedicinam
v.aiTJJV ETziyevoyivnv rhs o.ceSeia;iilei\erovbcov,v.ulei; adhibuii ejus animae, el inipietaiis, qua lahorahat,
TVJVTra.TpcoKV euo-e§siKV eTzuvhyuyev' elro. 6appeivTto.pey- morbuni expellens, in pielaiem pairiam ipsiiin re-
yvhcu;, v.oiru> yiv rvpuvvo>iTzicrpo.revcu;, TWftlv duxil. Deinde illum confidere jubeiis , elcontra ty-
uyaiyg>riTzap.o.SiSo>ci TJJV|3:ao-,t).Efav, .TOV Si r.yp.uyyov raunum infereiis signa , illi quidcm sine sungtiiiie
uvutpfi,.«StXE.tv yup yrzi).uSt z.u; TzppsFpccriuvby ,yevo-.. reddit imperium, tyrannum auiem supplicio afficit.
yiy.us,cvy6r)Y.a.s, eiyyj rrotyjjyT.tyaTJJC fTfayhsTOUJ «ys- Eniin vero vioiare se credidit inita pacta icmnCra-
\byzf/.seicrzpu^oirp'.ovrpsSrjPvy p .Tz/.cz.braxos. §y.cri>.ey£ 1 tiano , nisi ab illis , qiii liunc principem irncidave-
D
x«ixaia zhs £Wyyi.Y.ii; UTZc/.znf{TTzpySrjy eio-£yiyv.uzp TZ.S- rani, pcenas repejeret. Aiqueideiniinperntor tUlelis-
ca.y,y.oi .ypygyszZiBerg frfc. T,coy reyiyn X«T«- sinius, eliam adveisus geniilium errores omnem coh-
sit.5clj),p)y
),u9.j;vKtY.e\eyg>y, tulitdiligentiam , legesque promulgavil, quibns ido-
lorum lempla deslrui pnecipiebat.
17, KwycjTKyTtvpc yup p ffjsyus,g TTKP-VJC
_ctlv c/^i&r/x%gs 17. Etenim Constantinus Magnus, omni laude ae
^•TSfW^» ^f-^°f .^?^^--^ ^-PI^VIIVy-ocy-Wa;..y.a.i praidicasione quam dignissimus, oielate oriiavit im-
TVJV otxouftlvjjv £Ttyeynvviav opwv, TO{tlyTOIC/SaLygctperiuin : ac totum orbeni eiiam lunc insanientem vi-
9uEtv7r«VT«7r«o-tv uTznybpevce'rovs' Si TOUTWV ayvjxe dens, daemoniliusquidem sacrificiire omnino prolii-
vo.gv;,aSaxovceivo.ixS>TZUVXL Tzpocxui\u;'v.aiuivxoixV.i buii, eoriim aulcm fana slare pennisit, ab eis arceri
gi TOUTOU Tr.KtSsc Totc TzuzptfOi;vj-/.o).ou9jjo-av 't^VEcrtV qiiendibet jubens. Etqiiidem inijiis lilii paiernis ii*-
'lou).t«y6c 51 «VEVEWO-KTC rnv u.ai%%io.v, «ai zh; 7ra).atac siiiere vestigiis : Julianus vero renovavit iinpietatem,
«jr«TJJc GippSp.bzepoy &vn-berhv if>.bya'/n)v fiucD.sio.v Si nec mn prroris jam exsoleliveheiiieniioreinilanimam
Trap.uto.Sjgi^IpgtKypc., .TTK)AV-fvjvTcoy.etSco),wy .Stsxw),uo-«accendit, At Jovianus adeptus imperium. rnrsus ido-
SS VITA SANCTIAMBROSIi. 56
lorum cullum proscripsit. Et magnus.quoque Valen- A ' epuizeiuVv.oi Ovu\tvnvtuvb;Si 6 y.iyu; roi; KUTOIC
tinianus iisdem plane. legibus usus , Europam rexit. ex.pvy.ivo;vbyoi;, WvveTJJVEupwTrvjv' 6 51 Ou«).vjc
Quod vero ad Valeniem, cunctis quidein aliis ado- ra.o-tftsv Totc K"0.OIC eTzirpetye 6pncv.eveiv vj_3OU),OIVTO,
rare permisit, quomodo vellent; etquae adorabant, UL~XU9pVJO-/.Su6flEVK " 51 7ro).SflWV
9sp«7r£U£tV ftOVOtC
palam colero-: in hos autem solos, aquibus dogmala it£Tl).et TOIC TCOV K7rOO"To),tXWV VTzepyO.yOVCL SoyftKTWV"
aposiolica propugnabantur, bellumgerere fion inter- rKVTK youvTOV TVJC IxstvouJSO.CL\SLU; ypbvov,v.aixbirzi-
misit. Onini ergo tempore quo is regnavit, ignisal- •
,i>y.LovJITTTETOTrup xa.tO-TTOVSKC v.ul6vaLa;TOtcsi5w).otc
lari superposiius accendebaiur, et libaliones alque zpocifepov,v.oixu; Snyo6oivio.; v.uxb.ra; uyopu; irze-
hostias idolis ofTerebant, et in plateis convivia pu- ;s).ouvXKC ot TKAtovuo-ou opytKrere\ecyivoL,yeru TWV
blica celebrabani, et qui peragehanl Bacchiorgia, dyLSavexpsypvTOUC XUVKC iTricrTrwVTSc, x«.iftSftvjvoTSc,
cum caprinis pellibus currebant, canes secum tra- cai fiuY.ysvovrss,v.uiruWu SpwvTEc, «.TVJV TOU5t5«-
hentes , et insanientes , et debacelianles, et commil- -Y.u\gv Tzsvnpiuv ISvjW.
tenies alia hujusmodi, quae nequitiam magislri sui
palam facerent.
18. Fidelissimus autem imperatorTheodosius isi- 18. GsoSocrtoc 51, 6TrtOTOTaToc Ba.cd.ev;,TKuTa7T£pt-
hcec omnia e medio ita sustulit, ac si ab inilio non B Et),sTraVTa o>CTcep v.vst p.vjSITVJV apyjhvysyovbra, v.vi
exstilissenl : in quoriim vieem Christianis instituit fz/sio> y^picxtavoi;b.vxsicnviyY.o.xo exspw K).),K yb.p xov
alia plura. Sed enim cjus qui a primis retro tempo- xoivovTWV av9pw7rwv KVW9EV 7ro).Efttou xus apv.vsStUfV-
ribus hostis hominum est, omnia retia non nisi segre yeiva.T.aca;ou pa.StovTZOW.UY.L; yup ri; SiaSpacracrh;
effuginnliir; saepiusenim aliquis cum luxurise mor- kcekyeio.;rb TZO.6O; , TJJTVJC 7r).sovEc_iKc iao>;idLcY.exui
bum evaserit, avarilia; laqueo forsan capitur : si TzayLSc ei 51XKJTKUTVJC xpsirTwvauvein, ixipo>6ev VTZO-
autein iikLfuerit major, aliunde rursus livoris vorago cousTat TcukivTOU f6bvovTOpb.po.6pov. v.avTOUTO SE7r«.).tv
subnascilur : eftrGet lianc denuo transilierit, plagas ^ U7rep7rvj5jjo-£t,TOTOU 9uftouSixTUOv Eupjjo-Et Trpoxsiftsvov.
iracundiae offendel praeparatas : et sexcentas alias v.ai uk\a; 51 yypius rois avOpwTrotc Tt9vjcrt nv.yiSus6
hominihus tendiculas instruif malignus ille,quiin Trovvjpoc, aypsuwveis 6\e6pov,v.oiru yevTru6nxovcco-
liominum venaliirperniciein. Sane quidemcorporeos p.KTOC UTTOUp-VOUVTa TKtC
E_>_.£1 X«TK TVJf 'bvyf,; TEXTKIVO-
motus macliinis adversns aniniam ab eo fabricatis yivv.i; VTZ' UVXOV yny^uvui;'y.bvo;51 iypnyopa; 6 vov;
liabet cooperantes : mens autem illa qu;e vigilans Tzepiyiverai TVJTzepiTK 9st« TporrvjTCOV ynyuvny,b.zo>v
fueril, sola superat, propensione in res divinas ma- Ste\iyyo>v rhv v.o.v.ovpyio.V xhs uv6po>Tzsiu; Svjouvo>ucrsoic
chiiiationum illius malilinm reprimens, Qnapropler Y.o.to6uvyaaigs (iuct\evsy,exo.ayp>vgvxgs, OUSSTWV iv.st-
cum humanae natune particeps esset impcrator ille C vvjcTT«9WV • TWStx«t"w
a.yevcxgseystvev «),).axts uyexpLu
admirabilis, perlurbationuin illius expers non sem- 9u//.wTcpocyevoyivn, «TTVJVIC Tt oiSivsx«t Tzapavoygv,
per fuit. Verum excessus nescio. quis irae legiiimse wcTzep 8vjouv«UTixK pnBhaexut'ou yb.pv.uxnyopiuv eyet
conjtinctus, crndele quiddam parluriil, alque injns- ybvovxov6uvyuaxovPo.ad.io>s,«).).«. v.uievfnyiuvyvhyns
•lum; de quo videlicet sialim dicetur. Neque enim K^tWTKTVJV, X«tftK^.tCTK TVJV TOU yeWuioV TOUTOU 'AftSpO-
tantum reprehensioncni habet admirabilis imperalo- ciou ^taSs^fistirKV IVTKU9K Tzuppnaiuv,v.ulrbv TZO\VV
ris, sed eii:im praedicaiionem memoria admodum exeivovw 7repiTVJV euo-E§eiav eviypnroth\oV Sn\i>aetS'
dignam : maxime vero generosi illins Ambrosii Ii- ouv6'ftwc6 ).oyoc.
beriaiem huc succedentem, ac multum illum , quo
ulebaiur in rebus ad pietalem periineniibiis, animi
fervorem. Quidquid illud sit, lamen declarabit
oratio.
19. Thessalonica civilas magna est, ac populis 19. ©EcrcrK),ovtxvj vroXtc |o-Ttftsya),vj v.viTzo\vb.v6po>Tzg;
frequens, attribula quidem Macedonibus, Thessaliae Ts),oycr«ftlv ei; MaxeSovac" vjyouftlvvj Sl xat 0eTTK).i«c
aulem, aique Achaiaecaput, quemadmodumet alia- xai 'kyuiu; v.viK),),WV TTO),),WV I6VWV , ocraVTZQ XS> TWV
rum muliarum, quotquot suhjiciunlUr Illyriae pra?.-I 'l),),uptwvVTzb.pyo> v.eirvx"arb.ceo>srotvvvevv.vrnyevo-
fecto. Sediiione igiiur illicexorta, quidam magislra- y.ivns,v.ure\evc6ncb.v re v.uiv.uxecvpncuv TCOVb.pybvxo>v
tuum lapidali sunt, et per vias tracli, vitamque Ttvlc, xai TOV (3iovuiayjaxu OUTW v.o.xicxps-lav6 ovv
turpissimo exilu fmierunt. Rex igilur eoruni quaeac- |3acrt),suc xaXsxS>vo-Uf/.(3«VTwv b.yye\Luts uvu.f\eyels,oux
ciderant, nunliis excandescens, ea noii moderate vjvEyxs Trpawf K),),K 7raVTa 9up.6vXKT«. 7r«VTWv"«costc, xai
tulil: sed omnem stomachum conlra omnes effun- KSIXK yvyvi>cusTOUC
""ifflvj K.9COOUC yerb.TWV UJTSUSUVWV
dens, et injustos exerens' gladios, insonies cum no- KvstXsv, £7TTa _>_;t),t«SKC,o ).S7ETat, yh Sl fttKCKUTco xpt-
centibus interlecit, nimirum septem millia, ut me- o-swcvjyjjo-Kfisvjjc.
moraiur; cum nullum prorsus ab eo judicium prse-
missum esset.
20. Calamilalem hanc adeo lugendam ubi rescivit 20. TKUTJJV (ia8wvTvjvSaxpiSwv yiygvaav cvyfopb.v
ei; xhv MsSto).KVwV TOV
magnusAmbrosins, venienli Mediolanumimperatpri, 6 yiyus "Aft§p6o-ioc, ac7txo'ftEvov
et in lempliini Dei ex more ingredi cupienli, eminus Baad.eu, v.aicuvvj9wcs.to-wTOU9eiouTzupe\6eiv _3ou),vj-
VKOU ouSIrwv tEpw*
obviam progrediensine portas quidem lempli intrare 9EVT« , 7r6ppw9ev 7rpou7rKVTvjo-Kf,
 57 AB AUCTORE ANONYMOSCRIPTA. ' S8
st«»7£7ru).wv £7n.Sjivat,0ux OtcrSa, \iyo>v,coceotxs.v, w (Sacrt-,Vpcrhiisit : Nescis, inquiens, intperator, ttli videtuf,
).su, Tijc etpyucyivn; yto.ifovLu;TOyeys6o;' ovSi y.ezb. nefarim cmdis, qum peracla est, magniludincni : neque
TvjvTOOfiuftou).j)*_iv, 6 ).oyto-ftoc STrsyvw TOro\yn6iv ovv. post ipsum iruciindim tua? ftnem, ratiohe cognovisli
iu yb.p 'iao>sxhs Bo.a0.eia.svj SyvKO-Tsia STZLyvS>vo.i TVJV quale facinus ausus fueris? Enim vero le forlasse non
uyuprLuv,K).).'I7rt7rpoo-9ei vj li_ouo-tK-TW\oyicy.o>.yph sinil imperialis potentia crimencognoscere.,sedralioni
yivroi TVJV eiutriveiSlvat, x«.cTO TKUTVJC 9VVJT6V TEv.ul objecta aucloritas lumen adimit. Verumlamen natttra
Siuppeov,v.oixbvTzpbyovov ypvv ei\ ov yeygvuyev,v.uiei; necesseesl habeal ipsa se perspectam, et siniul lum
ov uTzoppeoyev, v.viyh xS>v.v6etxhs uk.ovypLSos UTZOSOV- quod inesl illi mortalis ac flitsci, tttm progenitricem
Y.g\ovyivnv, uyvoeivxovv.a\vTzroyivov ai>yuxosTVJV b.c6e- itlam glebant, unde facli sumus, et in quam dissolvi-
vstav oftoouwv v.pyets,w fto.CLkev, v.oiyiv Svjxat oftoSou- mur : non vero pttrpurw flore fascinala, operli corporis
),wv eis yb.p Tcb.vxo>v Secrzornsxat _3«crc),suc 6 TWVO),WVignorare.debel infinnitalein. Snbdilis qui eadetn tecum
Snytovpyos'Tzoiots xoLvvv 6f6a\yois 6'iJ/scc TOV TOUXOJVOOnalura constanl, intperas, o Iiex, imo eliani conservis
SEO-7T6TOU VSWV; Troiotc51TrocriTOl'5«C0Of EXEtVO TraTjjcrEtCtuis; unus enim Dominus el rex oniniumest, omniuni
TOaytov; TZS>S Sl rb.s ysipas IXTEVSIC 6epyov ext cxu- videlicelcrealor. Quibtis crcjooculis coinmnnisdomini
'Covausoiyazg;', n TZS>; xgiuvxat; UTTOSE^JJ yspci xov templtim adspicies, quibusvepcdibus sanclum lioc pa-
SecTzoxov TOTza.vb.yLgv cS>y.o.',TZS>;Sl v.ai xo>crby.o.ri B t'inicn<Hni'premes? quomocloauietn mantis extendes,
TzpgagLaet; xo uiya xo xLytgv,TOO-OUTWV Sta. TOV 9uft6v calenti adliuc sanguine stillanies, aul quomodo lalibus
Tca.pv.voyo>; ulyu iv.yio.;',UTZL6L XOLVVV, v.oiyh Tzeipo> roi; mcmibnsexcipies sacrosancium Domini corpns, el ori
Ssvripoi; xhv xzpoxipuvKUEJEIV Tzupuvoy.Lo.v, v.ai Siyov eliam pretiosmn sanguinem adnwvebis; cttm per irm
xovSscybvw 9s6c6 T&iv6).wvSSO-TTOTJJC «vw9evyLvzxui impotenliam lcintumsanguinis contra jtts omne ac fas
cvybnfo;' iuxptv.b;51 OUTOC v.oivyteLu;cot izpb%evo;, ei effuderis? Abscede igilur, et ne aggrediaris priorem
ftij TTOU u6epuTzevxuTzb.ayeivTzponphao>. culpam secunda cnmulare; el excipe ilind vinculum
quod cmlilus judicio suo Deus universorum dominus
conftrmat. Erit autemillud tibi ntedicinale, ctcsanitalis
conciliaior; nisi (orleinsannbile vtilnus perpeti elegeris.
21. TouTOtce'&a; b po.cd.sv; roi; \byot; roi; yb.p ' 21. Imperalor parens his sermonibus (nain cum a
Ssiotcvbyot; IVTS9puyyivo; wv TJ'5EI aufS>;xLvo.y.iv TCOV pueroin legibus divinis esset educaiiis, quac ad sa-
tspswv,Tiv«.51TWV (3acrc).lwv tSia' OTEVWV oftouxai Sa- cerdotes perlinerenl, quaive ad reges, perspicue
xpuwvl7ravvj).9sv ei; xu BuaD.eiu.'OySoou51Tzape\6bvxo; noverat), gemimsac lacrymas simul prolinidens, in
E| ev.elvgy ynvbs, JJXEV ftlv vj TOOcwxhposJjftwvysvs'9),ioc palntium sc recepit. Oelavo auiem niense ab hinc
lopTJj'x«.9ijo-TO 51Trpocxoi; Baci\eLoi;Bv.pvro.ro. TZSV6S>V( I elapso, venit quideni Salvaioris nosiri nalale fesiiim,
8so36*rioc" TOUTO'P6UOIV6CTIC yayiarpo; xnvtv.uvrv. cScov, Theodosius vero in regia sedens amarissime flebai.
Tcpoae\6o>v,oiv. 51 ypnarb; KUTW V.V.L
avvr,6ns,iTzvv6b.vero Id Rufinus quiclam tunc leinporis mngisler palalii
TJJV KtTiav*6 51 rnxpovK.votftwHac, xKiGepftoTspov 7rpo- ciim pcrvidisset, ad eum accedens, homo videlicet
yiv.srb Sbr/.pvov, 2v yiv, w'Pout?i*VE, Tzuitsis, eyvj"TWV domino ulilis ac familiaris, causam rognbal.Tum yero
yb.pIftwv oux £7r«tcr9«vvj xaxwv* iyw 51arevw xat 6).o- ille iicerbegenie.ns,el'calidioribus nianansflelibus :TH
fvpoyo.i, TVJV IftauToOcvyfopv.v b.valoyiioyevts, OTZO>S quidein, inqn\l,ludis,Iiiifine;nieaenimmnln nonsentis.
TOtcftlv givlruts v.ui TOICTzpocuLzvxs uvio>v.xai b 6eios Ego atilem gemo citquedeploro meam ipiius calamita-
veo>s,vj/i eiaiaat «5ewc,-/.«tTOV otxEtov a.vxiy,o\ovat SSCTTTO- tem, dum mecitm repulo divinum teinpluni fcimulis
•
TJJVIftoi51, x«iauTOCK6KTOC, xa.iirpocTOUTO 6 oupaioc eliant alque mendicis apertvm esse, ingressuniqueilluc
K7roxlx).sto-TKf ftlftvvjftaiyup xhs SecTzoxiv.fjs fo>vhs,o o.v lutum ac liberum paiere iilis, ul proprium dominitm
SJJO-JJTS,).syoucrvjc, £7rtzhs yhs, ecxai SeSsyivov v.viivxois ipsi convenianl : milii aulem Itoc interdicilur, el prm-
OUpKVOtC. lerea cmlum etiam interclusum esl. Memini quippe
Dominicmvocis, qua promuigaiur : Qaidquicl ligave-
'
ritis super terram, eril ligalum el in cmlis.
22. 'O Sl 'Poucptvoc UTroupyjjcatTWBaaCksixb. Tzpb;I 1 22. Rufinus vero medicinam regi ministrare vo-
fiEpKTrsia.v Bov\6yevo;, XKJyb.pivevxuipovTzupaayeiv lens, ac tempestivnm bencfiei-nn illi ptaebere : Cttr-
Apuy.ovyui,st crotSoxst,eyjj, v.vi rbv upyiepiu Tzeiao> ram, inquil, si libi placet, et cpiscopo id persuadebo
TZOW.Y. . anciv, 5SJJ9EIC ),uo-aio-s TWVSecrftcov' a\V ov mullis precibus, ul le avinculis isiis absolvat. Scd non
Tzeta6haerv.L, sovj6 (3acrt).suc.OCSK yup iyo>xh; 'AftSpo- ille persuadebilur, ail impcrcttor; quum enim juslum
criou-bhfov rb SLv.uiov" ov yb.p a.iSea6eisxhs Bo.a0.eia.s Ambrosii judicitini sil, compertum lio.beo.A'cc \orro
XhvsHoUCTtKV -
TOV9stOV 7r«p«§vJ0-£TKi 7TOTS v6p.0ViTTStSvj ille umquamlrommitiet, ul imperialis poietitimrespcctn
ol xat K.).).otc 7r).stoo-typnauyevos 6 'Poutptvoc \byois rzei- divinam legem transgrediaiur. Al postea qnani adhi-
cetv vTziayexoxgv yiyuv \ySpbctov' b.Tze\6eiv uixbvb bitis.pluribus aliis ralionibus, Rnfinus promiltebal
_3«crt).suc v.uxuxuyp; IxD.euev, xai au-roc51 U7r6Tvjr a magno Ambrosio rem se iiaud dubie iinpeiraiurum,
D.TriSoc 5E).sao-9£ic, JJXO).OU9UO-E ftETaBpo.yvrvX;VTzocyJ,- jussil imperator quani cilissime illuin abire. Ip.se
cect xov PoupivouTZLCXSVCU; ' uvrLv.u 'Pouiotvov autem spe inescalus, pn?mon inultuni lemporis se-
yovvTOV
o 9stoc AySpbcto;,TJJVTWVXUVCOV , s'fn, uvvLSetavw cutusest, ut qiii Rnfini promi.ssinuibus fidem har
• v.uiovxe beret. Confesiim vero allocuuis Riifinum Divns Ani-
"Poucirv.E, c^vjVot; epu9pi«cOUTE SI5t«j TOO-OUTOV
S9 . .. VITA SANCTI AMBROSII 60
hrosius : Cnniini, inquit, impudenlitim,Rufine, inii- A X«T«TJjcQeia; \vrzhou; slv.gvg;;"'.TreiSvj Sl '6'pgvfivg;
taris; el neqiteerubescis, neque perlimescis,cumlattta v*VTt€6).et, x«t TOV Bo.ad.euyerb. ytv.pbvvjSetvsk,eyev'%>TZ6
rabie adversus imaginemDei smvieris? Ulii vero repor TOO9eiou§vj),ou7rup7ro),vj9sic 6 Qeio;'AySpbcio;' 'Eyto,
suil Rnfiniis, el imperaloreni brevi spaiio inlerjeclo s'fn, o>'PoycjtvE, fnyi, OTIXW).UCTW TCOVtEpcov auToysrrt-
venliirinn dixit, iiieensus divino zelo divinus Am- 6vjy«trzpo6vpo>v si 51ye ei; rvpavviSarhv BucO.eiwj fts-
brosins : Ego, inquii, o Ruftne, prmdico me proliibi- Sio-TJjcrt, Ss*_oftat v.uy&ye6' hSovh;rhv cfuyhv,
turlim, nevel ipsum templi vesiibulum calcel : sin au-
lehiis regiam potestalemin lyranttidemvertal,nienecehi
excepturum cum volupiale.
•23. His audiiis, Riifiniis et Ambrnsii menlem 23. TOUTWV p "Poucptvoc axoucrac,ftvjvusc TEauTtxa5t«
imperatori per qiiemdam illico nuntiavit,et ut ma- TtvocTCOBucO.siTVJV TOOupyiepio; yvi>ynv,v.v.iyiveiy
ncret in palalio.exhorialus esi. Imperalor vero, qui sco-wTWV _3Ko-t).Eiwv Tzaphvecsv'6 Sl _3«.crt).Euc vjSvjXKTK.
ad mediinn foruni jam pervenerat, cuin h;eo audivit: , v.ai rb.s
ftscrvjvT.IJVayopuvruvro. y.v.6o>v. ATzstyt, EOSVJ
Ego pergain,inquii, el insani-e me;epo3nasexsolv;im. Stxata.cSlc_oftat TzupotvLo.;' irzetSh51 TOUC iepov;TzeptSo-
Postquaro vero in sacruni sepium jam yenium fuit, \ov; varikuSev,ei; yiv rbv 6eiovovv.elae\v\v6etvswvlv
jn Dei quidein asdes non eral ingressus, veruin in B Sl TWacr7r«crTtxw otxwx«.9vjcrTO, lx).t7rapcov TwvSecrftwv
saiuiatoria domo consederat, suis se vinculis solvi K7ro),u9vjvat.
flagitans.
24. IUe.vero tyrannicum vocabat ejus advenlum , 2i. 'O Sl TUpccvvtxvjv lxa),etTvjvTrapoueriav,v.uiv.v.rb.
ac Theodosium comra Deumfurere , nec -non ipsjus 9EOU y.ey.rivivvi rbv0so86o-tov e\eye, v.vi xov; IxEtvouvo-
leges calcare pronuniiabai. Imperaior autem incon- ftouc 7raTetv'6 51 fiucO.ev;iv avvxpiShv.o.pSiu;v.v.i
trilione cordis ac sphitu humilitatis : Non audacia Tzvevyuxi raTzeivi>ceo>;, Ou 6po.avvoyai, e'fn, v.a.rb. TWV
efferor , inqiiit, adversns leges, nec sacrum limen XEtftlvwv voftwv, ouSI Tza.pu.vbyo>; eTziShw.L TCOV ispcov
conira jus ei fas lerere aggredior : sed obsecro le , xzpo6vpo>v imiyuL' uWb.ci y.oL\vav.Lxbv Secy.ovU\LS> ,
utme vinculoruni nexu liheres, et clemeniia com- v.v.iTvjyTOUxotyou SEO-TTPTOU f0.o.v6po>Tziuv \gyLcuo6v.t,
miinis Domini ob ocnlos libi posila , mihi non prae- v.oiyh vleicu; ftot 9upKV,vjy7TKcrt TOtcp.ST«.ft£),sia %pw-
cludas illam januam, quam Dominus ipse cunctis p.syo.tc 6 .SEO-TTOTVJC «VEWHE • v.vib b.pyiepey;, notav oyv,
aperuil pceniteiilibus. Qualem ergo; Episeopus ait, sovj, yero.y.e),eLuv .ESEI"_«C p.£T«.TOIKUTJJV Tzupavoy.'im;
pccnitentemoslendisli posl tattlum scelus ? quibusve TzoLots 51 fapyb.xoi;ra SvcLu.rui6epb.Tzevou; rpavyo.ro.;
mediciiinehlisvulneia ista ad sanandum difficiltima Y.O.L b BucO.ey;Iv cyvrsrp.iyy.ivg> Tzveyyo.rt v.v6i;,'Sby
coire fecisti ? Ad haec iuiperaior in contrilo spiritu l ' spyov, sfnoe, TZUVTO>S, v.v.iSstHKt,v.uiv.epb.ca.i rb. ob.p-
rursus retulii : Tnuni est omnino et praecipeie , el y.av.a'rbxe 6 9etoc'Ap.Sp6o-ioc,'E7retSjj TW9up.wStxa^etv
comniiscere niedicamina. Tum vero divus Ambro- STZLrpirzSLS, efn, y.oi gvv.6 \oyioyps rhv yvS>oiv.«),).a6
sius : Quttndoquidem, inquil, irm proprim permillis 6vyb; iv.fipst' ypb.-bovvby.ovTOU9up.o0 T«C•j/vjoouc
judicium; et non faiio, sedanimi mslussenlenticim(erl: v.py.u;Tzotovyxu y.oiTzepLxrb.s, v.ai xpib.v.pvxu nyipo.s,ai
legem liujmmodi velitnsancias , qitmdecrelum quodvis oovtxaixai Sjjftso-Ttxai ftsvlTwtrav yvwcrstcIv ypb.yy.uci,
irm impetu, oliosumreddal ac superflitum: capitis iie- TJJV Tpu \oytcyov TZpoaSeybyevut v.pLoiv'Sie)BoycS>v Sk
ro senleniimvel exsilii iriginla dies scriplai maneant , TWV TptKxovTK vjp.Epwv, ,otrb.-iyvoxry.iyo. yeypo.fbrss.SSL-
rationis jtidicium opperienles. Exaclis atttem triginla v.vvro>oa.v v.yru, v-oimviv.v.vro. TOO9ufto0TzeTzavyivgv,
diebtts, qui exararunl decreta illa , eadem exliibecmt: vjyffio.yrbvSiv.ato>v 6 ),oyto-ftoc ec\erv£izo> rb. iyvo>cyiva,
el iracttndia tamdiu requieta , secum ipsa ralio judi- v.vi cv.eTzrio6o> p.puysS.iv.uiu,vj p.vjOUTWC E'_^OVT« Etey'
catts, prioreni expendat cognitionem,examinetquejus- st ttlv ouvaSixasupot, Stv.ppriyvvxo> rb. yeypayyiya, v.vi
iane illa sit, an secus liabeat. Siquidemporro iniqttam TVJV av.vpovrzoieLro>'
•J/vjcsov ei Si SixKtK,p.lvotOUTW, xai
invenittt,discerpal scripta, et senlenliamirritam reddat: 6 TWV TptaxovTavjp.spwvapt9ftocou ).Uft«VEtTat TOIC6p-"
sin auletn mqttaftterii, iia nianeat; nec triginlq dierum 6S>siyvo>oyivoi;.
nnmerus labefaclabil recle judicata.
25. Adinoniiionein hanc imperaiorullro admillens, 25. TKUTVJV 6 BaoL\ev; 5£*"«p.svoc TVJV eiohynoLv,v.vi
et sccum optinie agi sibi persuadens, conliniio jussit apLcru eysLVt>Tzo\v.So>v, sufiucypufhvo.Lxsrbv vo_tov
legem praKscribi,quam etlilieiis propriae nianiis ra- EXS),EUO-£ , Y.O.L
xoi; OLY.eLu; yetpb; iSeSvio>ae ypb.yyuof
tam ac lirmam esse voluit. His ila faciis , divus Am- TOUTOU 51 yevoyivov,StD.vcexbvSeaybv6 fistoc'AySpb-
brosius iniperatoris vinculum solvil : imperalor au- oto; , v.oi6 Baoi\ev; e'ico>Qupphousyevic6v.tzov BeLov
teni sumpia in lemplu.minlr.indi liducia , n.onsians , vuov, oux eo-Tcic T6VSSO-TTOTJJV 'XSTEUO-EV, OUSI T« ybvv.xa
neque in genua proctimhens, Doniinuin precabaiur : xlivus, «).),«Tzpnvhs £7riyvy.vovrzeoavxov ISb.fOv;,TVJV
sed in solum nudum dojeclus ac prostraiiis , Davidi- AuvtxiY.f,v b.fhv.sfo>yhv,'Ev.oWh6n,\iyo>v,xo> iSb.feifii>vyji
'
cam illam eniisit vocem : Adhmsil , inqiiiens , pavi- y.ov' ".jjcroy p.sXKTK.TOV \byovp-ou"x«t xc/Xsyepot xiW,o>y
menlo anima mca : Vivifica me secundnm veibum rb.s rpLyv.s, v.virb yiro>Tzov TUTTTWV , v.viroi; TWV 5«-
tuum (Ps. cxviu,25). El rrinesinanibns vellens,'el fa- xpiiwvozv.yS>aiTOESK^OC xaTapp'atvwv , ovyyvi>yn;«v-
ciem coMiindenR,et profiisisJacrymis irrjgans pavi- TtftoXeiru^sty' erretSv! Se xai 6 xatpoc iyu\ei, TVJkpif
menium, veniam consequi properabat. Posiquam Tp«7recjvj xb.SS>paTzpoceyey/.eiv, «yv.axb,;ysrb. TCOV tffwv
 CI AB AUCTORE ANONYMOSCRIPTA. 62
oKXpuwy, TcoycsyaxTopcoy £7rs6vj,Tzpocriveyxi>y 51, sySpy,.A autem ad qffereiida sacra; mcnsfc mimera yoc;iviJ
aoTzepstw?£t.,7rap«ru;' v.iyx},LSu; yeyiyyxeV«),).'pySly lempus, cnm fleiibu.snon niinus cqpiosis snrgens ,
TKUTK 6 tspoc'AySpboto;ctyhoai hviayezo, uWuv.uixb gradus allaris scandil : oblalione Terp pqrreeia , iii-rr
TCOVTOTTCOV SCSKO-XSI Statpppov, xat TzpSnuyiv ripezo,eirt- tra cauceIlos,iit ilji nioris eral, niaiisjt. Sed nullo
yg; SSOCTO; TOU _SI Buoi\io>;eipnv-bro;' g>; Tzpocyivot modo, ut haec dissimularel, ahs se iinpelravii sacer
TVJVTWV 6siwvyvcrnpLo>v '
yexu\r,'biv iSh\o>cev,VTzavpyo>Ambrosiiis : ai locorum dispriineii illiini edocnit. Ef
TWTWV SCKXOVWV vjyqylaEVW ypnoayevo;, oxi ruevSov, o> prinmm quidem, numflnid posuilaret, interrogabat,
@o.oO,ev, ygygi; eoxiv iepevct Bb.atyWxpi; Si uWot; Imperatore autem respondenle , participaiionem di-
TzuotvuSvzb.rev.o.iu-buvcru eh\i6troivvv, v.viroi; u\r. vinpruni niys.ierionim sese praesiqlari, niinislruni
•
\pi; Y.oivchySL TJJCOTKO-EWC ukovpyi;yap BuaOiu;, ovv. adhjbens archidiaconuni clare profcssus est : I.nl.c,-
tsplac TrptEc. riora, o Iniperalor, nisi iuiis sacerdotibus non sunt
adeiinda. Rgredere jgitur, et eamdem cum aliis lait
cis slaiipnein serya ; pnrpura enim reges, jiequaqiiiirni
yero saperdotes facit,
26. Kai TKUTJJV Sl 6 TZtcxbrarosBeoSbaig;b.ay.ivg>; 26. Hanc aiiiein conippllaiioneni siniililer boni
5ec_«fjtevoc TVJV KVTESVJ),WO-SV
e'o-vjyvjo-cv, W?ov 6puavmxi *B .cpnsulensfidelissimiis Tiieodosiiis , ponira exposuit
ypi>y.eyPssvSovTWVxty/HSg>vftEfisvvjxev' uWziv Kcov- npn '.eipprjlale intrapancellos se remansisse, veruni
O-TKVTtV0U7ro').St TOUTO ft«8wv'TOCTKUTJJ XKtTVjjXlXKUTJj Y.V.Lquja Cpns.iantiiioppljhjocrihJicerai, Tantas viriuljs et
6 [ZvcO.evs xat'6 b.pyiepsvsSii\ap.Tzov ei episcnpiis lupe 1'ulgebant! EquirJcm
upexy' b.y.fOxigo>viinperatpr
yup sywys uyuyui' xov y.iv, xhv TzugpncLav' xov 51, enim utrumque susjiicio, hinjg y.delicet generp-iam
TVJV SUTTsifistKV • XKtTOUftlv, TVJV TOUi*Vj).OU ' qb lib.erlalein, illum yerp propler laeileq. pbedicn-
©epftOTVJTK
TJJC7Tto-TSwc tiain : e,t hujns flijidem zeluni feryeiiteni , i.Iius
TOU Sl, TVJV xo.6upbmru' a yivxoi •ys U7r6
TOOSauftacrTou 'AySpoaLov h rh MsSto).Kvwv 6 Bo.cO.ev; yerp fjdem sinceranj. Q.nin ligcjcctjain, qiiaeiniperar
TzuiSevBeLn, ruvxu v.visic TJJV KWVO-TKVTIVOU7TO),IV ITTKVE),-tqr snb adinirando illp Aiiibr.osip fdi.di.cerapM.e.diOr
,6wV£TvjpSl, Y.V.i OUSEVOC TOUTOJV fts6l£TO. lapi, reycrsiis Copsianiinopoliin ipsa pbservayil, ne-
,que illnriim oniisit quidqjiani.
27. "Eop-rfic 27. Elenini quodani die feslp eum denuo ypcante
yap v.vx6vTZVO.LV 6eLu;e; xgvBeiovuyov-
O-IJCVEWV, TVJCSpKTtXJj T«. SwpKTZp0CSVSy/.O>V, iii Dei lejnplum, ubi sa.crae meiisac dona obiujit,
TpKTTECjVJ
EU9UC- I),vj).u6ef TOUSl rhs iv.x\naiu; TzpoiSpov ' NEXTK - siaiiin regressiis est. Ecclesiaea.ulem prae.sj/le,isyer,p
*Ti SvJTK. Svj),W-, eral lunc Nectarius , jnierrfjganip : 0ua.r1e,lu inius
plOS51 TVJVIXKUTK VJV ftjj ftSfilVVJXKCSvSoV,
CKVTOC* Sucr_/ep«v«c 6 Buai\ev;' MoO.tc, S non remansisii I Imperaior inpjeste fereiis : Quid in-
_3acri),£wc»
s*t_>vj,
xat tEpswcS5I5«J/9IJV TOftso-ov*STzei' xai yb\i; eupov ler iiliperaipreni, iuquit, ei episcoppm sijt discriiiii-
blrfieLu;SLSuaY.a\ov,'AySpbaiov ybvovSTZLCY.OTZOV b^Lo>; nis, yix tandem djdjci; quoniam verjialis magistrum
v.u>.ovyevov Too-ouTOVovjjo-tv ek.ey/.o;7r«p««vSpocb.pexr, dilfjculler iiiyejji, Ambrpsjum scijjcet, qui s.ol.usdi-
5ta).Kft7roVTOc. gne vpcaiur episcppus, U.^queadcp cprreptipprpdesi,
qua3ab IiDniiiieyirluie plarp proiicjsciliir.
28. Er>_eXKE ufopyhv K).),VJV o>fs\sLusb 0uoi\svs ou- 28. Alia qppqjie iniperalori fuit jjtilitatis causa.
TWff'JJ yb.p o-ui.uyocTOUTOU TWV6eiwv«UToyavvsy_S>; eiiim verp ipsius conjux adsidue illuni admoiiebiiJ.dj-
IK.UTVJV TOUTOIC xai yjnse Isgis, in qua se ipsani diligcnter et accjiralc
uveyLyvnoxs voftwv f0.orzbvo>; Trpoc
ou uvrhv Bo.oi- exercuerat. fJ.ecejiim illam jinjierii p.otesias exipjie-
«xpiSstav £X7rovvjo-«o-K* yup tTznpev rh;
bai, <s,e,djij ea inagijs iieceiidebat Dei jinipreni; niar
\eLa;h Svvv.oxeiu,u>3&xb 6eiovxz\ioveviv.uiev epo>ru. gniijjdp .enjm ben/jljcii erga .ejpsdeni anctpreui ma-
xhs yap evepyecLusTOyiyedos ysi&v TO7rsptTOV euep- jjjs amoris jijce/jjii-y.ijnpxcilabat, Qiiarp slatiin aji
ysTJjveipyutexom\xpov' uvrtv.v.yovvv.vi TCOV TOcrwft« injtio .epruni
jjui .cprporca Cijrciiale aut «lfiinbrorujn
TrETrJjpwftlvwv, xai KTZUVXV. xb.y.i\n \e\o>Snyivo>v TZUVXO- omnium debilitale afflicli crant, pniiijjiipida.nigerebat
S.aTrv.ySTzoieiro fppyrLSa^,pyxofxs.Tatc,.py_S.I ^gpvfppots1Q cuysm), npn dpniesiicpium aiit satellitiiini ep.eiii
UTzovpygig xs.j_pjjft.lyvj, u.yrpypyp;yiypyiyq,xai etc utpn.;, a). ip|apperj jjjanjis adhilieiis ; et in j'psorujn
cc),*1.'
TKCTOUTOV Y.uxo.yg>yas afiv.vpyyiyn, v.vi iy.c/.axa> zny tugjjrja JJigredj noii dcdignala, uiiiciiiq.iie ijecesfaria
avxh v.vixS>v lxx),vjcrtwvTOUC ^EVWVKC Sijpp.e.dilabal.Ipsa eliani Ecel.esiariJin cirejiiij^undo
ygeiuv TzopLtovaW
invispnshpspjtia? niijiislrabal segrotis , eisqiie obsc-
Tzeptvoorovau, vzznpirst rbrs xoi; voaovctv.ai srzeye\eiro qniiim et curam atlliibebat, pllas niniiriiiji fervefar
v.uie6spuTzevs , v.ai yvrp.a; uTzroyivn,xai £o>y.ov yeyg- ci.ens, jus.ctiliiinpraegnslan.s,p:.i,tinamaffercps , per-
p.ivn, xui Tpu§),ioyTzpoafipovou,xvi v.proybpiyovca, rigeris paneni, ppcqla prpluens, et alia exercens om-
' xv.i
y.yidyuSiaaynygyca, y.aixa. u)!)sb. TzayrctIpyaijopivjj, nia, qjiaefamplorjj.im, alqjie ancillarjim ppeia jtidi-
goo.DtxezSiV v.ui6epo.Tcu.LvLSo>v spyv.vsvbytcrat' sib>6st51 cajijur. : Splebat aijiem as.si/lue ccjijugejp his c,ora- .
XKC ppllare T,espjnper, 6 niarite, ajjhjjp i•c.pul;,irecpn,-
TOV
o-uvs_^wc Trpoc bybtvyov\iyeiv' 'Aei w
o'e, «vEp,
venij, et qjiid oliin fijeris, el ,qti.emJn gradnm nui.c
Trpoo-jjxst ),pyi?eo-9ai. Ti ,y.iv jjcrSaTzbXat,ri 5.1yiygyv.; .pcr.y.eaeris;is'a.enjm i,ecum iiidesAnejii.ersi ,recogi.c
Vyy.TayTa^cVo .S.wyexco/iySyyjayyeyp; ,«yxJfcniszspj.rpy Jes, in J).enefacipreroIMVIQ in^ralus iium.quam eya*
G5 VITA SANCTI AMBROSII Gl
dcs : sed iinperium , quod accepisli , administrabis ALevepyixnvuyb.ptcxo;' uW nv I5IS.WBucO,eLo.v. -/.vSepvh-
a>quislegibns; quaetiam ratinne debitum largiieri cst; Ivvoftwc,xai TKUTJJ 6spv.Tzsvasis rbv SESWXOTK.
ejus exsolves obsequium.
29. C'umsemper illa ejusmodi uteretur verbis , 29. TOIOUTOIC v.ei v.eypnyivn\byois olb. zivu x«).vjv
quae virtutis seminibus pulcliram in conjuge irriga- upSeLuv v.oiTzpbcfopovxois xhs upexhsTOOo-vSpoc efeps
tionem et incrementum praebere possent, prius ipsa CTzipyucfTzpoxipuy.ivxotxov o-uc/jyouITE).EUTVJC"E , v.vi
quam vir fato fiiiicta est. Coniigit aniem post ali- avviSnyezb.ypbvovrtvb.rhs TS"\SUTVJC , TtoovSsTt yeveo—
qnod lempus ab ejus morie lale quid fieri , unde pa- 6«t, 07repTVJV 7TO),),VJVexsivvjvTOUBa.cO,io>s Tceptuvxhv
lam innolesceret, quon.im imperaior erga eam ani- Stb.6ectvv.a.tfO,oorgpyLuv.b.TziSeiz],ev VTZO yb.pTWV CU_£VWV
mo,quaniavecharitale essel aifecius. Cogenle siqui- Tzg\iyo>v v.vayxuc^byevos 6 BUCL\SV;, Y.V.L ypnyb.xcov OTZO-
dem bellorum frequentia, imperalor rei pecuniariae vii*o>v, fbpov; xuis TZO\SCLV eTzeypb.-burg' vj'AvxtbyovxoL-
inopiam tolerans, tributa indixit civiiatibus. Urbs vvvfopo\oyovyivv.s xu; exipu; Tzb\et;6pS>au, v.vi cvv
igilur Antiochia cum alias urbes iributis illis subdi- BLuTKyphyuxu v.uLUTzo.paixhrco; eicTzpuxxoyivu;'xo
las conspiceret : pecunias vero per vim exigi , ac v.oivbvxovxo xi\o; oux svEyxoucrK, «),),«.TE,OTrota!pt),sf
nullaadmissa excusatione; commune hoc veciigal oy\o;,Tzp6fuotvel; b.xo^Lav \o.y.Sb.vo>v eSpuoe, xai xhv
nequaqnam ferens , sed lurbaruni occasionem hinc *» yulv.hvetv.bvaxh; Tzuvevfhyov Ukav.LWns' TPOTO yv.pvjv
arripiens , qualia yulgus facere 'solet, pairavit : et ovofta.TVJBv.oO.LSi' xarhvey/.e, v.ai'STCI Tzgkvrhs Tzb\so>;
nobilissiniEePlacillae, hoe enim crat imperatrici no- xvi Y.o.rv.cvpb.ysvos. - •
men, aeream staluam solo adflixii, ipsani eiiam per
plures civilalis vicos pertrahens.
50. Imperator , hac re ad sedelata, lantum mo- }. 50. TKOTKTzv6byevos6 BuoO.evs, v.ui yoO.STzhvo.;
leslire, quanlum decebat, hinc percipiens , eam civi- S>OTzep stxocnv, rb.re rhs Tzb\eo>s b.fe'0.eroSiv.aiu, v.vi
lalem propriis legibus ablalis multat, vicinflmque rr, yeLrovtTzb\etAuoSiv.eiu xn Tra.pK 6at,a.couvSISwzsTVJV
*
urbem Laodiceam, quaepropter littus maris sita est, hyeyoviuv, TKUTVJ y.u\icxu vop.ti.wvKUTOU? KVtKCEtv
yb.ph AaoStv.eia
illi proeficii, hac pniissiiinim via ipsi aegre se facere £C_'jj*\OTU7r£e xhv'AVTIOJ/EIKV K.VWSEV yerb.
persuasum habens; liamque Aniiochiam alongo lem- Sl TKOTK v.ai sy.TztTzpuv vj7rsO.seXK.iXKTK).UEIV , xat Etc
pore oeniulabaturLaodicea. Insnper autem illam se xwftvjvTO«.CTTU ftET«SK),stV ot 51 upyovTesv.o.ib.vei\bv
inceiisuriim acdelettirum miniiabaiur, ncc non in TtVKC 7T«p'KUTO CvWuSoVXeS XOTo).ftJJftK , TTpiv yVWVKC
pagum eamdeni s.econversurmn : proceres vero non- TOV j3acrt),l«TVJV rpvyoiSivv.TKOTK 51 TTKVTK 6 _3«CTC),EUC
nnllis iii ipso facinnris ar.lu correplis, anlequam tra- ,vj-rsi),stftsv, ou yiv TzapayphyueTzoLei' rovrb rov vbyov
gccdiam resciret Princeps, morlem irregarunt. El*G xo>\vovros,ov'Ay.Spboios6 yiyus Ts6vjv«t Tzuphyecev
haecquidem cuncta comminabaiur Thcodositis , non eTzeiSh81 TTKpa. TVJV 'AvTt6_>_;et«v -«xovoi xus b.TzeO,u;
lamen illien exsequebalur, prohibentc hoc nimirum exsivKCxopitoVTec • TE,crparnyo; TJjvtxauTH
"E).),!vt_>_,6c
'
Icge, quani hortaiu suo magnus Ambrosius ferendam cov,xat Kuiob.pLo; TCOV Bo.oi\eio>v hyovyevo; yaytorpov
curaverat. Sed posieaquam qui minas illas ferre jiissi Sl ot 'Pwftatot xa).ouo"tTOVTaUTJjv eypvru TVJV b.pyr,v
sunt, veiierunt in urbem Aniiechiam (dux auiem erat ev Slst ftlv vjcrava7raVT£c TKCa7ret),«cTreptTreippc^/OTec-
tunc He!lenichiis,el Csesarinspraefcclus prsetcriaiiis, Ot51TVJV U7rwpStKV OtXOUVTSC TJJC«pSTJJC «6),VJTKt" TZOW.OL
'
magisler vero a Romanis diciiur, quiadeplus esthanc 51 JJO-KV XKT'ExstvoY.a.tpov cvvhy6ovxoxoi; xh b.TzeO.n
dignilaiem), universi quidem in melu versabaniur vrzoSeS),nyivoi;,x«t TzepLexpeyov Tza.vra.ygv , v.ai vrzip
minarum exitum reformidantes. Virtulis auiem illi TCOV X0).K^OfC£VCJV, COC SuVKTOV, TTKpEXK^.OUV.
alhletse, qui ad radices montium habilabanl, quoriim
ingens eratlunc multiiiidc, iisqu.os percellebat com-
minatio ,'compatiebantur, et circumquaque cursan-
tes, de iis viris qui supplicio fueranlaffecti,' quanlum
licebat, alios solabanlur. ''
31. Unus auiem ex illis erat vir sanctus, exorna- 1' 31. Etc 51Ttcee\KUTCOV ccvvjpuyio;, b.perhrzuan v.e-.,
lus omni virtule, et qui die riecteque puras cralip- v.oaynyivo;, v.uivux.Twp xui ye6' hyipa.vrg>crwtvjptTWV
nes Pinnium salvalori offerebal. Hic nec imperaioris 6).owv.o.6upu;Tzpoofipavevyu;, OUTOC OUTE TOU _3KO-C-
iram meiuens.neceorum qui missi crant, polestalem \eo>; Y.uxv.Tz\ayet; TJJVopyhv, ovxe b.Tzocxu\ivxo>v xhv
aiiiino repuians, cum in niediam urbem venisset, et sijoucrtKV Etcvouv\o.Sb>v,Y.uxb. yeoovTOHO"TU yevbysvo;,
aniiculo alterum legatoruni appreliendisset, jussil xoi xh; y).avLSo;Qur.ipovxS>vb.TZoaxa\ivxo>v b.pybvxuv
utrunique exequis descendere. Hi vero parvum se- \aSbysvos, b.yfoxipovsiv.xS>vITZTZCOV v.uxv.Shvui v.e\evet'
iiicnltim, eninque vili panno veslilum conspic.ili, OL51 fttxpov Tt yepbv-Lovevxe\h puxLuTzepLSsS\ny.ivov
primo quideni indignabantur. At cum postea quidam iSbvre;, xb rzpS>xov yev, xoi yu),STzo>; ifspov erzeixa.Sl
ex iis qui sequebantur, virtulein viri nianifeslassent, TtVEC TCOV O-UVETTOp.EVWV TVJV ToOOvSpOC £Svj).CiJcraV KpETvjV,
conlinuo desjlierunt ex equis, et illius genua com- XKTeTrvjSjjcrav Te TWV tTrrrwv E06UC, v.uiTCOV irxEivou yovb.-
plexi, veniain peiierunl. Vir aiiiem sanclus, ac di- xo>v\uS6yevotovyyvi>ynvEC^VJTOUV * 6 Sl.ocrtoj uvhprh;
vipapleiius.sapientia, tali apudeosususestpratipne: 6eLu;cofia; iy.fgpn6eLc, TOCOCCSE TrpocK.UTOUC eyphoa.ro
Dicite. o cara capita. imperatori :.Non imperalor so- \byois' EWTKTS w •
Sjj, fL\ot «vSpec;rra j3«o-').Et6u /3«ff[-
 05 ABAUCTORE ANONYMOSCRIPTA. 66
' yh TOIVUV ftovvjvA lum, verum eiiam homo exsislis: ne igilur so-
\ev; et ftovov,uWb.V.U'L v.v6pg>rcos 7rpoc
uk\b. xvi TJJV KUTJJV * lum imperium, sed ipsam quoque naturam conside-
6'pa TJJV _3acrt).siav" epucriv >,oyi'_ou
Kv9pw7roc yup WV,OftOCvUWV , XKT'sixpva Sl. res; cum ehim homo sis, ejusdem nalurae consorti-
6«0-t)iEUStC
6si«vx«i oftotwertv JTKVTWC VJTCOV uv6pi>Tzo>vSsSnytgvpyn- bus imperas. Humana porro nalura ad imaginem ac
ro.t ovot;' yh ToivuvcoftcocOUTWC xai KTTEIVWC TOU6eoO similitudinem divinam omnino efficla est; quucirca
TVJV etxov«xl).susx«T«o-cfiKTT£0-6Ki' 7rKpo*_uvstcyb.povro> noli tam crudeliler alque immaniler imaginem Dei
rbv Snytovpyov,TJJVexeivou.xo),«i_wv eexovK'O-XOTTJJO-OV jugulandam praecipere; sic enim ad iram conciias
youv', o>; v.vi ov ycO.xh;SVSYJU SvcyspuLvav siv.bvo;, artificem, dum in ejus efiigiem.animadvertis. Per-
TKUTK TrotEtc* ocrov51 Tvjcu-bvyovStv.fipst h eybvyo; pende igitur quemadmoduni tu ipse propler figuram
v.ai'Cfcau. V.UL \oyLY.h, 5vj),ovUTZVCL xoi; xs vovve'ypvaLV aeream graviier commotus ista designas. Quanto au-
pyoLa;v.aiuto6nctv' izpb; Sl TOUTOIC v.axeivo' temimagospirans, etvivaetraiionalispolioresl,quam
),oyto-Ko-9w
b>;hyiv yiv pb.Siovb.vxixh; eiv.bvo;xhcSe, TZOWU; SVJ- inanima, perspicuum eslomnibus, qui quidemmente,
yigvpyhcat yolv.a;' auTcp51 Tzpgfo.vS>; aSvvarovyio.v ae sensu sinl pra-diii. Praelerea elboc secum reputet,
nobis ulique expeditum essepro slaluaistaplures se-
.yovvTWV «VKtpe6svTwv Sny,iovpyhca.t rpLyu.
reasaliasconflare:illiecenlrarioprprsus imppssibile,
B eorum, qui necati sunl, vel unum crinem procudere.
52. TOUTOJV KXOUCTKVTSC oi 6avyacroL avSpsc,sxstvot, 32, His auditis, admirabiles illi viri quae dicia fue-
.ynvvovaLxs xo>Buotlei TK elpnyivu, xai TJJV TOU 6vy.ov rant, significani imperatpri et iracundiae flammam
' exsivovv,UTZO\O-exstiiiguunl; ita ut minarum istarum leco quam pri-
XKTECTSEO-HV f\bya i>; uvxixS>vb.Tzet\S>v
yLavTEKUTtxa ypu-but,v.vixh;6pyh; xhvuixLavSn\S>aa.i' muni sui scriberet excusaiionem, et ira3suae causam
Ouxe^Etyb.p,lovj,lftou Tr^.vjftfie^.vjcraVTOc,yuvatV.KTracrvjc exponerel: Non decebatenim, inquiebal, me delin-
sucovjftiaca!_tWTKTVjv, TOO-KUTVJV Ssi_«cr8«t quente, uxorem meani praedicatione omni longe di-
_tSTa-Te).suTviv
Tzapoiviuv'X«T'epcou51 iyphv x6v BvyovTOUC uyavuv.- gnissimam lantum contumeliae post roertem susli-
rovvru; 6TZ\LOUI * 7rpoo-STt6st 51 TOOTO , coc bkvet v.ai nere : sed eos qui animo suo obiemperaruni, con-
b.vw.zuL rtvu; vrzoTWV b.pybvxorv b.vnpf,a6atyvS&v.OUTW tra me cporiebat iracundiam armare suam. His
y.iv ovv 6 ftkbyptoro; fto.oO.ev;,xai roiavrv. vrzo TOU praeierea subjunxit illud, angi se animi alque do-
0«Uftao-Tou 'AftSpocriou7r£7raiSsuTO, xai TocrauTvjcTrap lere quod cognovissel a praefeciis morte affectos
KUTOU TVJC_^KptTOC, XKtTVJC TTVEUp.KTtXJJC K7TS- quosdam fuisse. Hoc itaque modo imperator Chrisli
COtfs);siaC
).«,UCrEV. amicus, liilibusque praeceptis ab admirabili Ambro-
sio fuerat insiiluius, lanlamque graiiam ac spiritua-
(_;Jein ulilitaiem ab eo perceperat.
35.*oSI 6eiocOUTOC 'AySpboto;' oveXpnraLxpoTzov, Iv 33. Divinus auteni hic Ambrosius in Ecclesia,
TjjTOuXpto-TOU £V6p6o86t_otc
exx),vjcriK SbyyuciSLu\uybu;' quemadmoduin dictum esl, pithodoxis dpgmatis ful-.
_U),WTJJC TEx«t vTzepyjzyo;rh; u\n6e'ta; •_'£v6ft£voc, x«t gens, semulatorque veritalis Jactus et propngnalor,
ETrOtXoSoftJJO-KC STzLTW6£ft£),tW TCOV KTrOOTO^WV X«t 7TpO- cum super fundaiiieniuiii aposloloriim ac prophela-
fr,rS>v'\byov; re 6p6oSoi_i«c iv.6iyevo;, rum sedilicasset, nec non rectae doclrinae ac disci-
x«i 5cS«erxa),tac
xat TTKO-KV VTZO 'Apsiou XKt"A7ro),tvKpeiou xatveo-6se"o-KV, plinae verha exposuisset, fugala qualibet hasresi ab
vlpecLVUTte\b.ov;'TZUVXV. re ru rh; KUTOU x«- Ario aiqtie Apollinario recens invecla, el Ecclesia
sxx),vjcri«c
).cocSt«6lftevoc,XKIstc Bo.6vyhpas skucu;, rzkhpnsre sua in 'omnibus optime conslituta, in profundam
hy.epS>y yevbyevo;, uveTzuvov.roiv siphvn, reBeL;iv xh. progressus senectulem, ac dierum plenus, in pace
i/.x).naluMs5to).avwv, yvhynvK.).VJ6VJ TOV KUTOO BtovY.V.XU-requievit. Tumulalus est in Ecclesia Mediolancnsi,
\LTZO>V v.uirb. v.axop6i>yuxv.' wv *_VJ).WTKCxat yjftacye- veram rnemoriam sni rclinquens, propriam utique
vicr6utXKTaJfewcrstE, v.v.L
TWVauTwvb.yotSS>v Ixsivwv.ui vitam et rectc facta : quorum ut nos quoque, eva-
TcovCTT£C_!«VWV eTztxvyeiv' yapirL v.ai ft\uv6po>TzLo. xov damus imitatores, eademque eum illo praemia atque
; KvpLovvjftwv'ivjcrouXpto-Tou- to JJ86*;«v.viTOv.paxo;el; coronas obtineamus, ipse dignelur, gralia et beni
TOUC v.H>va;TCOV atwvwv,«p,vjv. ][) gnitale Domini nostri Jesu Chrisii, cui honor est al-
que poteslas in saecula SEeculorum,amen.

VITA SANGTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISGOPI EX EJUS POTISSIMUIYI SGRIPTIS GOLLEGTA, I

ET SECUNDUMCHRONOLOGI^EORDINEMDIGESTA.

1. Tantajerum gestarum magnitudine^doctrina; ac virtutum episcopalium laude claruit sanclus Ambrd-

iibrorum cditorum celebritate, sanctilalis denique et sius; ul insiar cujusdam esset miraculi, si defuisseui
 07 . Vlf A SANCTIAMBROSH 68
•eniditi homines, a quibus ejus hisloria liilerarum ALlenipiis, qui Amhrosio mv vitaeannOs tribuunl, au-
liionuiiientis coramillerelur"; Exstiterunl itaque non iniiii 555 ei natalem es.se aliirmarit : qui aiiiem au-
pauci tum Grtfici luiu Latini, qui hanc ipsam Spar- tumanl ipsum nori nllra aiiiiuini.vii viiamprodiixisse;
tam oriiandam susceperunt, in quibus ordinem ducit orium cjusdern non coniigisse nisi anno 510, plartc
Paiilinus sancli Aniisliiis noiarius aique diaconus, contcndniit. Utrique barum opinionum illiid coni-
cujns fidem ac diligcnliam in dubhim revocare ne- mune est, quod anno 597, vel 598, volunl e vivis
quaquam licet. Veruni lamen illud in eo desidera- excessisse sanclum Aiitisliiem : loiius autem diffi-
tur, quod vix ullam in rebns enarrandis chronologise cullalis cardo circa nuinerinii ahnoriirn quos ille
babuit ralipneiii, et nullum scriplorum Docloris vixit, in hoc vertilur, quod Cuiiivir sancius epi-
nosiii calalogiiin curavitcontexere, quod non oniisit siola LIX, quae ad Severum desiinaia esl, ahnum
iu Atigtistini viia Possidius. Vitium illud reparare agere se LIH tcslificeiuf, illic eliam h*c vcrha scri-
erudiiissimus cardinalis Baronius constiiiierai, cum bat (Episl. 59, nuni. 3) : Nos atitem, inqiiit, objecti
eam Ambrosii Viiam eluciibravit, qu;c in Romana barbaricis moiibus, el bellofum procellis, in medio
Amhrosi.inoiuni operuni editione illi.s praimissa, versamur omnium nwlestiarvm.Eiiim vero qhi locum
.posliuoduni cinn iisdeni toties reciisa fuil. At vero illiini cum Baronio de hello adversns Maxiinuui ly-
liic lanli viri labor usqtie adeo iion tulil oinnitim ap- t} raniuim gosio interpretanlur, Anibrosium inde col-
probatiojieni, ut proprio anciori non saiisfecerii; ligunt pervenisse ad annunl viiae tiv, eo qtiod anno
quippe qui posl annos aliquot, cum in ingenti siio 587 ideni hoc belhiin Ircpidaiipne ac terrore cdm^
Annnliuin Ecclesiasticoiuin ppere desudaret, pro- plevefit oiiinem Itaiiam, ganctus vero Praesul non
nuntiaverit de cadem Vita ( Ad ann. 597): Quamad anie aniiuni 597 fato functiis sit. Qni auiem citala
scripia de eodem ( Ambwsio scilicei ) t« Aunalibus, verba de beilci Eugeniano, quod anno 593 vel 594
citm diversumin ea invenies( quod posteriorescogita- patratuni est, intelligenda esse defendiint, iidem
iiottes melioresessesoleani ) conformandam ititelliges. AiiibrosiiiiiiaiiHosnaiunl LVII niorieni obiisse iiullo
{Juocirca pra'letquam qtuid eadem Vitii Iongiuscula rnpdo ambigiint. falemiir quidein in hac secunda
esi; illam prselo subjicere sine eorreciionibiis inula- opinioiie niajorehi qiiamdam veriiaiis speciem elu-
•lioniiju.sqtieneuliquaiii possemus, quod noluimus in cere : sed iii liaC qu;rstione magnuui inesse opcrac
opere alierid nobis licere. pfetiinii nOrtartiilrnniur. Eienini hos septeni anrtos,
2. Ilerniannus Sorbonicus docior posl Bafonium de quibus hic COiitroveriituf, ad \ilain ab Anihrosio
tiovam Anibrosii Vilani evulgavit, quam quideni lanta anle baptisniuni et in saeculariiimrerum commercio
dignalione omnes exeeperunl, quaniam merebaiur exaciani pertinere in confesso est : dc aniiis vero
aucloris diligenlia et erudiiio. Verum eliainsi verna- C] quos vixit episcopus, et ad quos pnecipua qnscque
culo idiomale, quo edita est, sCripia iion fuissel; ipsius facta referunliir, auctofes fernie jnier secon-
cum res Ambrosiano aevoet in imperio, ei in Eccle- seniiunt.
sia gestas coinpleetatur, amplior sane esl illius mo- 5. Quod porfo ad Iocum, qiii eumdem nascentem
les, quam ut ipsani istoruin Voluininumniodus Ca- excepefit, saiis' cogiipscilur ex verbis Pauliiii cam
pcret. ufbeirt fuisse, in qua sedem liabpre consueverat
5. Ilaque oplimum nobis illtid visum est, iit Vilis Galliarum praelectus ( Rasil. episi. ad Ambr.; Pau-
duahus, o_tiarum alteram edidit Paulinus, alteraiii lin. in Viia Artifrr.^elC.^.Veruiii illa ipsa urbs quacnam
Gra'cus auclor consarcinavit, pfoemissis, tertiarn in- Censenda sil, liaud parva lis est; alii eniiri Arelaii,
supcr adjuiigeremiis, quac ad chrnnologicam raiio- alii Tieviris aut etiani Lugdtmo hunc honoreni de-
neni accuraiior, defecium supplerel illaruin uirius- fertiut, singuli videlicel liaruin uibiuni nobililali ac
que. Ipsam, quoad ejus fieri poierii, ex Ainbrosii jirxrogaiivis auliquis nixi : sed fevera iiulluni argu-
libris hatirire conabiinur, ciijns parles singiilas ad iiieniuiii quo CiSleriSiii hoc anteponenda liqtiido de-
eaiii coiiciiinitaiem ac proporlionem pro iiostra vi- inonsiretin', in mediiiiiipromehii.s. Non desunt prae-
rili cogere saiagemus; ut illius betieficio lector non tefea qui Eiimam ipsam vdciieht Ambrosii patriam :
modo factorum scriptorumve Ambrosianorum Or^1D sed patria nihil aliud apiid cos tils locis sonat, quam
dinem capere nullo hegoiio valeat, verum eliam ad familiseatque oi iginis solum naiale, uec non soliium
studium eorumdem opefum leciioni cuni fruclu im- parenium sancli viri, et ipsius eliam non modico
pehdeiiduin evadat paraiior. tempore domicilium. «
i. (An. 340.) Exlra controversiam est nalum in 6. In illa igilur harum urbium, ubi praefecliGal-
Galliis esse nosirum Amhrositim; ejus pareniem, liarum proDtoriumerai, in lucem ediius esl no.^ter
Anibrosium eiiam notnine, in iisdem provinciis prae- Ambrosiiis : ubi el Paulinus( in ViiaAmbros., n. 5)
fecti dignitatem obiinuisse; ipsumque aiilequum prodigium illud theinorai coniigisse, quo apiculaein
ederetur sanctus Ambrosius, duobus jam liberis, ps infanluli allern:ilim intrantes alque exeuntes,
Marceliina scilicet ac Saiyro, fuisse aucttim, atque summarii illius in diceiido, et in hominibus ad Chri-
adco sanclum liunc noslrum ordine nascendi ler- S.ljpbsequium alliciendis suavitaiem visae sunt por-
tium exstilisse (De Excessu Satyri, tib.i, n. 54 ). At tendere.
non lanta esl de leinpore etloco ip quo- prinunn lu- 7. ( An, 355.) Paire mortuo, Ambrosius cum ma-
cein adspcxii, scjiptorum consensjp. Nani quod ad irc Romam reversus est, qua in urbc Marcellinam
 "
69 EX EJUS POTISSiMUMStiRIPTiS COLLECTA. 70
sua-
tyuaJtiirtfintiatcniulPaulinus tesfatur (Viti Amb, nmn. j! ?j, 29), Et fevera ambo illi fralres virtuiuni
&)ijam fuerat ;jro/V"ssa,cumaliaiieuisacravirgineha- fum sufffagio clarissinias quasque dignitales asse-
biiantem reperii. Cnm autem ex ipsomel Ambrosio culi sunt, quas quo animo iidem adierint, clare
cognoseere sit e; mdeni Marcellinam Lihefii poniifi- signiflcavil Anibrosius, ubi haeCdixil: Smcitli hujus
cis manihus nalali die Chrisli Domini flainmeo virgi- ItonoreSjinquit, . . . .--. quos ideo ddepli suinus, hoti
nali fuisse conseoraiam (Lib. lii de Virg. tcap. 1, quia fuil expctenda eoritm perceplio, sed ne vilis dis-
num. 1• i aliunde vero non dubitetur quin ille pon-i simttlaiio mderelttr (Ibid., num. 25). Quemadmodum
lifex xi kal. Junias anni lantum 352, suffectiis fiie- auiem Siilyrus provinciam adniinistraverit suae ctirae
ril in deeessoris sui Julii sedem, binc fit comperium crediiain, non aliundc melius quam ex hoc fraterno
Marcellinre cPnsecraticnem non nisi vni Eal; JanUa- tesliuionio discere licel: Qualis in uhiversos fuerit,
fias anni, ul minimum. 553, aui polius 554, fieii aii illc, provincialiiimquibtts prmfuii, studia docent,
poiuisse; Porro Ciiin ad lempus AmbrOsiaiio iri iir- qui parentem indgis propfitim , quani judicem loque
bem rediiu poslerius referalur a Paulino saepitis liic baitlur, gralum piw neCessiittdinisafbitrum, eOnSlan*
cilando,-quod idem Ambrosius manus suas tainquam tem rnqui jttris disceptatoreni (Ibid., nuiii. 58).
fmuri episcopi exosculandas puellae porrigefet me- 10.. (An. 374.) Quam regioncm Satyrus fegert-
iiioratse, ex lusu illo sane puerili salis eolligiturPau- 3 dam acoeperit. miniine Consial: quod vero ad Am-
liniarta verba, ciim adolevisSetjpotiori jure de saricti brosiuin. Probus jaiii anie niemoralus eum pfafedit
nostri anno xii, vel xiu, inielligi. quam de xix aut Ligtirioeatque.iEniilia? j qiiihus provinciis archie-
xx; Unde illud non leviier potest confirmari, quod piscopatuin Mediolanenscinj Liguriaruin, Taurinen-
Anihrosiiorium anno540 assignaviniuSi seni, Gcnueiisem. atque Bononienscm comprehendi
8. Educaius in conlubernio harum virginum vulgo cxislimanli Cum porro Ambrosiurti illuc abs
nosler Amlirosius , inde lanlo erga virginiiatem al- se Probus diniitierei, eum hisce vefbis feflur allo-
que cadibalmn amofe affeclus est ; ut illud viise cutus: Vade, inquit, age hoh iti judex, sed ill
genus non modo ipse seniper cpluerit quam sludio- episcopus {Paulin. in Vita Ahibr., nuiii. 8); hiinirum
sissinio , vefiim etiam lotis viribus longe lateque ut pniius clementiam episcopalem, qUam judicis se-
propagaverit, queinadniodum edita ab eo scripia,- vefitalem Cxhiberet provincialibus, pulcherfiiiie. ad-
virgines ejus manibus solemni riiu Xhristo con» niOncnS:
secralse ,-mohasteria demuiii variis in locis ab ipso 11. Hujus pra3cepti haud immcmbf exstilit Affi-
insliluia palam faciunt, Inler virgines autem qu;e a brosius : popiiloruni enim animos laiitopere sibi
sanclo Praesule ad professionis succ perfeclioiiem devinxit comilaie sua et niansiieiudine, iii extincio
infoniiataB sunt, nullam insigniorilms virlutum * Atixenlio. perfldo illo Ariano (qui sedem occuparat
omnium ftilsisse documenlis , quam MarCellinani. Mediolanensem , lihde ejeclns el in exsiliuiii aniim-
ipsius cfflgies a pio fratre slylo oxpressa elare de- dalUs eral sanctns DionysiUs),in ejus locUni ipseriiet
iiionslral (Lib. m de Virg , cap, 4, num. 15 et seq,), suffeeius ftterii ad eum modtiffi, qui a Paujino ele-
Romacqtiidem cominorabalur eadetn virgo, sed fratri ganier describiiur. Artibrosius hac in electione vilfl
seiiiper intimo qtiodam unimurum nexu cdnjtincia sihi illataiii fuisse freqjieiilef coiiqiifefiiuf (Ibid., ht
fuil; ita ut ejus, si quando ipsum in Urbem trnhefet 6 el seq.) ; lianique iii pfifno Iibro de Officiis (Niihi,
necessilas, conspcctu frui minime conicnta, subinde 2 el 4) niodo Sibi refugietiti imposilaht satetdotii ne-
Mediolanum ilarel ad etim invisenduui: qtiolies au- 'cessiludinemdolet, uiodo se fapium a tribunalibus
tem ab invicem locorum disianlia separahantur. htque administrationis infulis ad sacefdotium. El alio
crebris epislolis iisqne de virlute ac religiona potis- in libro: Dicetur, inqUit, EceeiltenonihEcciesim
simum scripiis. hiuluum sui desiderium consolaren- nutritus sinu, non edomiius a piiero : sed fapius a
lur, At praeierea si qiiid anxiuinsolliciluinve rcd^ tribunalibtts, abduclus de vanilaiibitSSmculi liitjus, a
debat Aiubrosiutn , amanlissiiiia soror Jraternam prmcohis voce ad Psalmistw asstiefactus etihiichm
sollicitiidiuem cum eo pariiri liiimquam destitit. (Lib. ti de Peenit. c. 8, num. 67). Et posi pauca;
-*
ijuoad ille vixit; ipsam enim superslilem ei fuisse Cuslodi dOnum qiiod contulisli eliam tefugienli: Ego
dubium non esl, «ntiit sciebamqubd hoh suhi, dignns vbcati bpiscopus,
9. Ambrosius dum egit Romae, liberalibus discipli- quoniam dederam me swctiloliuit: sed gratid ttta sutri,
nis (Pautin. in Vita Ambr-.,ntini. 5) dperam dedit, quod sum. Et suirequideni minimus oninium episco-
magnosque, ut ex ejus lucubralionibtis licet cogno- porum, et infimits nteriio. ln episloia qiioque ad
scere, el in leciinne bonoium anctorum, et in Grse- Vercelleiises ita-Ioquitur : Qitam resisiebahi ne Uf-
carnm litleiarumcognitione.pfogressus habuit. Inde ilinarer .... . Sed noh vdltiit pfmsctiptib, pfmvtttuit
-cum orandis iii foro causis aniinnm ailjecisset. lanr imptessio (Epist. 63, «nm.6S). Ccffe qnidem 8x iis
lum pvoe.se Hilii ingenii. eloquenlice. et gfavitaiis ; qiia?Pauliiitis liSicde re harratfiii Vita Ambr.,h. *jU
ut eunv Probtis-pra^orio praelecius (iil cbnsilium iri- seq.), plaiiissimum est saiiCtiiih hUiie iiofeaiim', ht
buendumeligereti Saiyriis quoque. peracio sludiP- liuicoTiefi SubdUceret hiiinefos, hiliil liOrttBiilaSse.
rtim suorUm CUrriCulo. forum -sechliis., mcredibiti Veruiiiiameh. iibi Valeniiniaiii Ciiesaris allatre Siiiit
mdmiratiohe, ut Ambfosii verba iisuf peilius, fit itiidi- litterac , divina? volunlati quam jiost tot iiidiciaih
Ibrio ptmfecturmsitblihiis einicuit (De Excess. Safj/H, dubiiim rcvocafc jam non poterat, inorem gfefere
 71 VITA SANCTI AMBROSU 72
coactus fuil. Eam ob rem secutis lcmporibus, cum 1i. lantam dignitatem assumptus fuit, omnem aliam
atrocissime impelerelur ab Arianis, Valeniinianum curam praeterquam implendi muneris sui a se re-
secundum bis verbis compellebal: Omitto, inquiens, movil. Is eniin bona temporalia, .quibus ipsius fa-
quia jam ipse populus judicavil : omitto quia euni milia loeuples erat, cum Satyrum fralrem opibus
queiti liabel, de palre Clementimlum poslulavit : taceo pauperem fuisse Virsanctus neget (De Excessu Sa-
quia paler pielatis lum tfuielem fnluram spopondit, lyri, num. 5(j), universa abdicavit, auroqueelar-
si electus susciperet sacerdolium. Hanc fident seculus gento in egenos collato, praodia sua, reservalo sorori
sum- promissorum(Epist. 21, num. 7). solo usufructu, Ecclesisetribuit (Paul.in Vila Ambr.,
12. Poslquam igitur divinis paruit imperatis, re- num. 58). Inde est quod tempore Arianae persecu-
generalionis Iavacro episcopi catholici manibus vo- lioiiis responderit lanta cum fiducia : Si a me pelc-
luil expiari: Baptizalus aulem ferlur omnia ecclesia- ret (imperaior) quod meum essel, idest, fundum
stica officia implesse, alque oclciva die episcopus meum, argenlum meum, quidvis hujusmodi meum, me
ordinalus est (Paulin- in Vila Ambr., num. 9)*.Nihi- non refragaiuntm; quamquam onutia qum mei sunt,
loniinus lamen ul Ecclesise leges, quaj neophylum essenl pauperum (Epist.W, num.8). Palrimonium
velant consecrari, aliqualenus observarenlur; an- cum fratribus partiri noluii, sed ejus curam, non
nisus est viribus omnibus, ut sailem ordinatio prole- V.I secus ac aliarum rerum sseeiilarium, sicut eliam ser-
larelur (Epist. 63, num. 6). Verum cum non alia de vorum ac familiae direclionem in Salyrum rejecit.
causa bujusmodi prohibealurinauguratio, quam ne Fraler ille dileclissimus ad eum venerat Mediola-
in superbiam elalus, in judicium incidal diaboli(lTiin. num, adeo enim alier ab altero divulsus vivere non
ni, 7), cique periculo obnoxia non videretur Am- poteral, ut ea de reAmbrosius ita loqualur: Necipsi,
brosiana humilitas, urgente Eeclesiae uiilitate, non ait, nos smcttliItujus deleclabant honores, quod nos a
diutius differri oporlere judicalum est. Et sane il- nobisinvicemdividebanl(De ExcessuSalyri,num. 25).
lam ordinationemoccidenlalesepiscopijudicio, orien- Tanla vero prudentia et mansueludine hanc admi-
tales eliam exemplo probarunt, qucinadmodum lesta- nistraiionem obivk Salyrus, ut ipsi jam morluo
lur ipsemei Ambrosius, qui et subjungit: Si dilatio testimonium hoc reddat saiictus frater: Sine offen-
ordinalioni defuit, vis cogenlis est: si non deesl liu- sionenlla et gubernusli fralris domum, el commendasli
militas compelenssacerdolio, ubi causa non hmret, vi- sacerdotium (lbid., num. 20).
tium.noii impuiatur. fe_15. Quapropter expeditus ac liber a rebus terrenis
15. Verisimile est consecralionem illam vn idus liovus episcopus, coelestium acquisitioni totus incu-
niensis Decembris factam fuisse; quandoquidem hoc huil: el quamvis anle suscepium sacrum baptisma
ipso die meniio ejtis fil lam apud Graecos quam C lam honeste tamque chrisliane viiam insiituissel, ut
apud Latinos : quin et hoc idem indicare videtur vix aliud quod adderelur, culmiuis episcopalis per-
Ambrosius, cnm agens de Felicis Comensis episcopi feclio videretur exigere; nihiloininus tamen lanta
ordinatione, quaetn exordio ipso kalendarum Novem- aniiiii coutentioneoperam dedit virtutibus omnibus,
brium redibat, sic eiiiii ailoquitur: Natalem luum quanta si nullam sibi inesse persuasum habuissel.
prosequemur nostris oralionibus, el tu nostri in tuis Qua ralione talis effeclus, qualem unumquemqiie
votis non obliviscaris(Epist. 4, num. 2). Elenim si subditorum suorum esse peroptabat, eisdem ad bona
diclio nos(ri afliciai vocein natalis, admodum proba- opera facem numquam non procferebat. In primis
bile fuerit virum sanclum non aliunde ad haecscri- autem ila se manciparat culiui sacrorum allarium,
benda inductum esse, nisi quia inili abs se episco- ut nullis negotiis quo minus quotidie divinum offer-
palus anniversarium cogilabat tunc imminere. Alqui rel sacriflcium (Episl. 20, ntim. 15), avocarelur.
consensus chrnnplogisiaruin de anne consecralionis Sed cum PauliTms salis accurale Ambrosianas sin-
ejusdem sancii multe major est, eorum enim peri- gulorum dierum exercilationes enarrayeril (Viia
tissimi anno 574 eam collocanl ; quamquam non Ambros., num. 38 et seq.), ut eae minulalim hoc
dcsinl, qui eamdem in annum insequenlem differre loco exponanlur, nihilest necessc. Caeterum sanctus
voluerint, non salis nimirum altendenles Valenli-^ ^ Praesul alienle considerans gubernacula ejus Eccle-
niani, quem superstilem fuisse constat quo lempore siae sibi crediia, quam Auxeulius, qui eam lolos 20
ad episcopatum Ambrosius cooptalus est, obitum annos occupaverat, Arianoruni dogmatum veneno
evenisse anno 575, mense Novembri. Quamprimum inficere omui ope conatus fuerat; e conlrario ipse
vero sanctus Antisles eleciionem suam episcopis arbitratus est sibi nervis omnibus esse conniiendiiin,
cum orienlalis Ecclesiae lum occidentalis, ut moris ut non modo ejusdem Arianae dementise, sed et om-
eral, significavit; exstatque etiamnum epislola ma- ' nium aliarum haereseon prava gerinina stirpilus ex
gni Basilii perquam egregia, qua litteris Ambrosia- populorum mentibus evellerel. Pasloralis hujus sol-
nis ille respondet (Basil. episL 55), et qui epislolae liciludinis effectum declaravil sanclus Hieronymus in
Dionysii quem in episcopatu excepit Ambrosius, illa vefba : Post Auxeniii, inquit, serain mortem,
reliquias adjunclas fuisse quidam existimant. Mor- MediolaniAmbrosioconslilulo, omnis ad fidem rectam
tuus autem est in exsilio sanclus Dionysius vm kal. Ilalia convertilur (Hicron. in Cliron.). Tantus auicm
Apriles ejusdem anni 574. ille suceessus eo dignior est admiratione, quo ad il-
14. Cieterum Ambrosius noster slatiin alque ad lum adipisceudum breviori spatio vir sanctus itidi-
75 < EX EJUS POTISSIMUMSCRIPTIS COLLECTA. 74
guit; ipse siquidem per Arianae lempestalis tempora, A erudiret, Mediolanum misisse, haud satis idoneo ni-
id est, anno 585 aut 386 sic jam scribebat : Prodire tilur fundamento; quod enim Ambrosius suam ad
de Arianis nullus audebat; quia nec quisquam de ci- eumdem Simphcianum epistolam his verbis conclu-
vibus eral, pauci de familia regia, nonnulli eliam Gotlii serit: Nos parentis affectu dilige (Epist. 65); et
(Epist. 20, num. 12). Hoc similiter lempore Augus- Auguslinus ipsum vocitarit patrem in accipienda
tinum a Mauichacorum cassibus liberavil sanctus gratia tunc episcopi Ambrosii, el quem vere ut palrem
Antisles : neque etiam dubitaverimus plures alios diligebat (Attgust., I. viu Conf., cap. 2); id aliunde
non tam pervicaces quam Augustinum, Ambrosio non esse factum jam ostendimus, ,quam qnia illum
jam anie debuisse primi sui erroris depulsionem. idem presbyter adliu.c juyenem primis fortasse reli-
'
16. Yerum tamen uberes illi fructus magno siu- gionis elementis Romac imbuerat. vel quia euin
dio niullisque laboribus constilere novo prsesuli; post eleclionem-ad s.aeramenla .regeneralionis or-
nam Jicei ajiobis observatum sit iiberalibus illum dinaiionisque suscipienda parare studuerat.
lilleris ac disciplihis ab adolescentia inslructum .. 17. (An. 375.) Ambrosius comparandtE rerum ec-
fuisse, ecclesiasticam tamen doctrinam, cum.ad epi- clesiasticarum , et Scripturarum polissimum cogni-
scopaium proveclus fuii, ei defuisse negabjt nemo. tioni npn alio consilio. desudabat,. nisi ut implere
Ut igitur hanc scienliam sibi compararet, quidquid Bt posset doctoris munus, quemadmodum.aperle signi-
lemporis sibi a negoliis muneris sui, aul necessaria ficant haecejusverba : Sed taniummodo intentionem
corporis cura vacuum erat, incredibili assiduitate el diligenliam circa Scripturas divinas oplo assequi....
Scripturse sacra meditaiioni lotum impendebat. et hanc ipsam ut docenlis sludio possim discere (Lib. i
Teslem habemus hnjusce rei magnum Augustinum, de Offic, cap. 1, «tim. 5). Hanc ob rem slatim a
cujus haec verba sunt: Secludentibus me, inquit, ab primis sacerdoin annis feslinavit illud aggredi; non
ejus aure alque ore caletvis negotiosorum hominttm, enim obscure id ipsuni declarat, diun lanla cum
quorum infirmitalibus serviebat, cum quibus qitando modestia et sui demissione profilelur facium fuisse,
non erat, quod per exiguum lemporis erat, aut corpus ul prius, inquit, docere inciperem, qiiam discere.
reficiebat necessariis sustentaculis,aul lectioneaninium Discendum igilur mild simul et docendiim, quoniam
(Confess.I. vi, cap. 3, num. 5). Sed nec fidelissimus non vacavit ante discere (Ibid., num.&). Clerici porro
ille discipulus negligendura lacendumve exislimavil, quos hic alloquitur , non soli exstiterunt, ad quos
quam ralionem in legendo leneret praeceptor suus; primsc illius curae perlinuerint; in catechumenis
eodem enim loco ista subjungit: Sed cum legebul, etiam ad genitalia sacramenla parandis erudieii-
ait, oculi ducebanlur per paginas , et cor intelleclum disque plurimum Iaborabai. Et tot ejus libri ex ser-
rimabalur,, vox auiem et lingua quiescebat (Ibid.). (J monibus ad eosdem habitis composili, abunde pro-
Neque vero diurnje lucis curriculum ejus sufficiebat bant vix aliud ipsi fuisse anliquius, quam ul idoneas
aviditaii; sed nocte diei hoc in opere propemodum redderet basce leneras plantas, quas pietatis radi-
continuata, rcdux a sacris vigiliis, lectionem quam- cibus-altius aciis, fructus uberes aliquando ferrenl.
primum resumebat, sicut ipse charissime SUPIrenaeo Indefessus eral in hoc iriunere,. et omnino in rebus
ingenue fatelur hoc modo scfibens : Inler legendum, divinisimplendis, utPaulinusloquitnr(In Vita Ambr.
irtquil, cum paululum requievissemanimo, quia lucu- num. 38), foriissimus, in tanlum ut quod solilus erat
bratione deslitefam, versiculum illum cmpi mecum circa bapthandos implere, quinque poslea episcopilem-
revolvere, quo vesperi in vigiliis usi fueramus (Epist. pore quo decessit, vix implerent.
-29, num. 1). Quin etiam postquam eetale jam.erai 18. Superiora duo condilionum geneia sancio
provectior, de tam improbo studio nihil remisit, episcopo populi oblivipnem haud induxerunt: is
quemadmodum ex una ejus epislolarum Sabino amico enim sedulam eperam dabal non modo illius mori-
suo et familiari scripia cognoscere est; in ea quippe bus virlutum omnium ornamento excolendis ac de-
haec verba legimus: JVon eniin dictamus omnia, et corandis, verum eliam ipsius animis contra technas
niaxime noctibus, quibus nolunms aliis graves esseac ac perlidiam hsereiicorum prsemuniendis. Hoc ejus
molesti(Epist. 47, num. 1). Alque ita qui labPri suo 10 nosciturfuisseproposiium, quandolibrum suum De
numquam parcebat, parcebat alieno. Quapropler Paradiso, quein hoc ipso anno editum putamus, ea
cum acprrimo ingenio praedilus esset et.liumahiprir de re in lucem emisit; ne Apellis discipuli, aut Ma-
bus liileris apprime institutus, maxime vere groecis, nichaei potius simplices mentes, inquit, maliiiosa in-
in quibus inter Latinos Palres uni Hierenymp prir ierpretatione traducaht (Lib. de Parad., cap. 5, n. 28).
mas cpncedebal; mirum non videbitur, si Palrum Huic libro alios duos adjecit, qui deCainet Abel
tam Graecorum, quam Lalinorum operibus indefessa inscripli sunt, in quibus faciliori adliuc negolio.de-
maiiri volvendis, et sacris ulriusque linguae codici- prehenduntur ii sermones, qui Chrisiiani oratoris
bus inter se conferendis, tantos progrcssus lam nonila maturi ingenium referant, licel hi ipsi praj-
brevi habuerit. Nam quod contendit magnus cardi- ceplis ad bonos mores appositissimis passim asper-
nalis (ln VitaAmbr. etin Ann. ad an. 375 et 385), gantur.' .
Damasum pont. max. ubi cnmperit Ambrosii adhuc 19. Ambrosium singulis diebus Dominicis ad po-
catecliumeni electionem, Simplicianum, qui eum pulum verhafacere consuevisse teslis est Augusti-
. primis episcopatus sui anuis in ecclesiastica scienlia nus, cum profitelur: E«m quidem in populo verbutn
PATROL.XIV. 3
 75 VITA SAKGTI AMBROSil 76
vefilalisrecte irdctahtem omni die Domihicoaudiebam , i..pertraxerit. Quocirca si festum beataj Agnelis xn
(Lib. vi Conf., cap,-3); Sed verba^illa rion nisi de kal. F.ebruarias celebrabatur, ul nuhc moris est,
sefnioiiibus per aririi cursuni ex coriTihunimore ba- haud sine causa crediderimus eorumdem serBVoiiuni
beri soliiis aceipienda sunt; in festis Celebfioribus , pfimiim hoc ipso anno in natali illius martyris, alios
nec iiori in diebus extfaordiwariis quolidie, imo vero aliis diebus ex Mervallo dictesfuisse. Hocau-,
vero inierduifi etiam semel ct iterurif eodein die siig- lem Ariibresius lanta cum facundia elornatu, simul
gestuffi coriscendebat, siciit a hobis suis locis obser- verc tanla cum vehementia, eieJficacia persuadendi
vatuffi est (Admon. iti lib. deMyst. et in lib. Hexcieni.). praestitit;' ut et.nimiam eralipnis luxurie"m ipsemet
20. Primis quoqiie Ambfosiani episcopaius annis excusafet, et malres ne filiacsuae tanii docioris elo-
generosam illain liberlaierii, quarii saoerdos Christi queniia persuasae, virginitalem Christp consecrarent,
adversus principes inagiVatesque SDCCUli adhibere eas in conclavi sedulo inclusas ad eum audieiidum
constituerat, expeftus est Valeiitiniaritis Magrius. in Ecclesiam veiiire non paterenlur.
Etenirii ut illatri eiiafrationeni Theodoreti, cui eam 23. Ariani,, cum nbvum Aniisiitem hseresi suae
debeinus-, vefbisipsis repfajseriterifus :-Paucis post bellum indixisse, ac nullam a primo die acceptae or-
dieWs,; niriiifuhi ab otdinatiorie, cuni divinuS Ahi- dinationis occasioriem eorum oppugnaodi praeler-
bidiius ihuita ciitii libeftiite imperalorem dlloqtiehs, '.I miltere conspicerent; cceperunl serio inier se con'f"
ntihhullti fepfeliendisset, qum a niacjistfaiibiis liaud siilere. quibus machinis adversario partibus suis'
tecie factd esse videbanlut, respondiiiinperatdt : Hdnc perniciem proxirbam minitanli sese opponerent. Eo
tudm- libettalehi';jatti pridem cognitam lidbebam; sed animo, ut quidam prudenler exisiimant, Valenleni'
ticei eam ptdbe nosseih, non solum hon Contradixi, elegeruiit fuforis sui minislruin idoneum ,<qui Peta-
ihio asSehsum pfmbui ordinuliofii tum: Pfoihde de- vione . cujus thronum episCopalem ,-ejeolo Marco ,
lictis aniniarunt nosirarum meditincim adliibe^ quem- per vim bccuparat,-. turpiter expulsus,' in Iialiam ad
admodum diviria lex prmcipit (Lib'.- iv Hist. ecCL, perlurbandas illius Eccfesias se cbntdlerat,; Sed re-.
cap. 7}J pressa bst ejus anTentiaGraiiani auctprilate; legem
21. Hic impefaior xv kal. Deceiribres dieiii obiit, enim adversus illumab eodem principe fuisse latSm
reliciis dubbus filiis , Gratiano sCilieet ac Valenti- e%priiiiis verbis lib. IV de Hmrei. discamus licei.
riiarib : quoiiirii ille prior jartiimplevefat ahnuni aft- 24i (An. 577.) Jam supra narfavimus quam iate
taiis xvii, ef die ix kal. Seplembres anril 367 Au-' Ambfosiairorum de virginitate serriionum fama se
gusrus 1'uerat saluialus; Valentiiiiariiis vero adhuc diffudisseti lnde factum est ut virgines' sacrce , quae
quadriihus sextb die' pesl bbituffi palefriirai impe- pToptef lbcorum distariliam; illas adbortationes aii^
ratof declafalus 6st. Utfuffique hOrum pfineipum (. ribus hainire rion ppteraiit. eas saltem chariis tra-
sempef Aiiibfosius tenefO- quodarii et- vere palrioi diias Iegere percuperentv Nee?profectb credibile.est
ariidfe cbhiplexUs est, quem et-il!r vicissim parentis Mai"celliiiain Ambrosii sofofehi, etaniemultos anr
propflr ldco liiiriiquarii noh eoluefuiii;'quod eninv nos idvitae geiiuspublide prefessam. fernepolifisse,
sub juriiofis iniperio vCxatibriem Stfocissimamt siisti- ut ab a*liain hbe expetendo praeverteretur : sanclus
nuit sancius- EpisedpuS , id iri fuforerii haeretieDSfe- autem- Praesul lubenfissime obseculxis est.eoruni
niiiiae, qnae pXierilifilii aetate abutebatur (Ordt.de voiis'; quedipse maiiifesto de se teslatur. his verbis
Obii: Vdieh.). rejiciehdiiiii est. lPquens : Rogdhlibus vitgiiiibus ne fioc tfuideih pulavi
22. (A'i- 376.) QuantuirtCunique!poffo' qucclibet hegahduni(Lib. deVitg.,- cap\-1)'; Illa' de tausa eos-
ViliB''ralio beato PraesulTctfrae fiierit,- riullurh insti- dein sermones in tres libros de Virgiriibiis is traris-
tutum sbllicTludinis suse labbfibtis ei umquam dig- fprmavit noiiiciumtriemialis sacerdos . ut jam dictum
nihs visurii.est, quariivirgBieum. Jaffi iiide ab iriiiio est. Marcellirigesorbfi hoc idem Opns inscriptum vo-
episcbpaius lucUbfationes siias dpiviini sui sponsis fuit, in quo et orationem iilani reiulii (Adriion. in
devb^aiidas1 pulavit; Cuifl noW lardius' hoe anno lib. deVitg.), qtiam dum illi sanciimbniali velum
irieunte ad eas liaibiiivideahliif elegavitissiriiiilli scr- imponeFet. habiiit Liberinsv
riibrfeW, ex- qiiibiis libfi dS VifgiMbus Gbricinriatrt 25i. Non ita multoppst Ijbrum de Viduis(.Admoiu
siiTH.Quariiiis: auteiii horiinl cum pi'Pitoiitia'ii Suiit . in lib: de Viduis),. quifsimiliter cousiat e sermoiii*
fructds erupe¥it, ex 60 salis Colligi daiur, quod vii? b'us,4n vulgiis edidit, VhJuatUnvChfistianarum com-
alibffui' hWdesiissiiiias illuin preiiiefe! npii poiuefrt: nfoda et rnerita; illie praedical, nec iron earniii coiir
De Pldcenlirid',iniriuii;-sacraiidcevitginei Veniuht, de diiionem proxime accedere ad virginalemapposite
Bdhoriieiisitfehiithl; de Mautitdniuvewknt; lit liicve- pTPbat. Dederai auiem eidem opeliae' occasionem
tektiit (Lib. de Viriji, e. 10 , hUih: 57). Qtrae;quidetri qurcdawi^vidaa , :quae cuni' haberet ex;Jjliabus-alias
vefM''teiBli)'ris,: etifnf quo illi serfiiOnes ha'Wti^fuere:, nupias, ailias vero>miptiisrnaluras, ,eum;corisuluerat
gatfs iiiniiiiiit;' Cuni1ehifti Ambvosi&stiierinalis sacef- an ad secundum cpnjugijim'transire sibi expedirei?
iM(Ibid^fibl i4; ccip:-®;n..-59)'eosdemiredegerit in '? 26. Huic ipsl tenipori librum de Tobia<eisi non
librorum formam , hinc inielligas unius , ut ffiini- a'rg4.rineritis" riecessariis,*probabilibiiS- lamen-cohjec-
riiiirii, ariiii:Sjriatiofuisse opus. rit Hlarum--cancibhum liirrs atipibiiiriiiis'{AdmoH:ihiib:MTob'id.)Mxinsto-
laiinain loca Mm dissita. etmaxiriieln Maiirilartiam ria; T-pbiscab eoque niuluo datae' Gabelo; pecuriia}
TisVjfW ^e'r*vSaehs,'velaridas-virgihesMediblaliifti! iffite ahsatn arfipieWf in usuram insurgii ea tempestaie
7? EX EJUS POTISSIMUMSCRIPTIS COLLECTA. 78
iniraaniter grassantem , qtiam ejusmodi ialionuniA ifavefiht, queriiadrii'6'duiiicuncta riiiscueriht iitedibus
momenlis impugnat et prefligat, ad qriae memorke aique inceridiis, quaritiiriideiiiqiie captivofurii riiirrie-
nostrse homincs vitam comporiere opiaiidum esset.: runi abduxeririt-, qrios peciidiiiririibrb passim verialeS
27. (An. 578.) Qui libellum de Virginilate paulb expoiiebarif. Ntila surit hmc riimis; iriquit Anibrbsius,
aiientius examinaverii. nihil aliiid esse ccmperiet lllyrici vdsliiaie et Tlitacim': qiiahii ubiqui iiendtei
quam coiiliiiiiationeiii libri de Viduis (Adnion. ih lib: etaht iold edplivi otVe(Lib. li Offic.; bap. 15, hurit;
de Yitg.); eumque similiter composiiiun esse ex ser-i 70); Ei bis confipliifesfedeuiplbs esse ab Ecclesiis
nioriibus,-quos ut commotani niemoratte viduseffieiir iderii sigftificat: sed ijjse biiiiiiutti dharitiiiehi Supe-
teni placaret. corhposuit.-Verum priiisquam eamdeiri ravit iri libc bfiieio, q'ui[ipe'qui n6'h pecuriias iariturti
viduani alloquerelur, fuse dispuiat de instilulo vir- iii rederiiptiorieffi iilairi Iube'ris iriipeiidefii, srid ijisai
ginilatis . illudque nec improbum esse, nec novum; qiibqiie Eccleslie' vasa' crimhiihiiefil, flavefitque. Qua'
nec inutile argumenlis evincit (De Vircj:cap. 6, n.-27 quidem in fecurii prihib seivaiis legibus pfiideriiiae,
et seqt). Et hac ratione tam de virginibus, quam de vasa ribri iiiitiata dbrifregisset, pbstriiodurii lairieii si
viduis illic agiliir. fnaxime verb de his ultimis; Cuffi illa ribri pbtiiisserii iiifiiceffc, etiSrri iHiliatishbh paf-
aulem liber de Viduisabsolvi riisiverlerite annb su- eehdurii esse aibiliabaiiif'. Priicheffiiiiiiriiilhid exferii-
periore hon poluerit•_•hinc evidens est eum librum " pliiiii pbsteasan6tusArigustiiiusaliiqne'pfoesiaiitissiiTii
de quo agimus,'conscribl anle hiinc annum non po- Aritisiites eurti l&ude tiiiri imitaticrrie apjifbiiavere:'
tuisse. sed Ariarii e cbriifafib* gfiivissiniaiii1Jiinc ihi'id!am
28: Inlerea dufn Arnbrosiiis lairi feliciter htefesi Vifo saricto cfe'afc'Co'ha!iisiiht: Nds dliqudhdb, iti-
debellandrc , vitiis exslirparidis, ac inserendis virlu- quii, iii invidiubi iricidiiiius, ijubci'ebiifrkgeiiihusiidsd
libifs operam riavabat, Valeris imperator, qui caihb-: tiiySiicri;ul ccipiivosreclihitifeihus:qulodAiiariiSdispli-
licos affliclabatlaiii atrocitcr, riiaxirii'a'sa Golhis tere pbtujrdt; hec itim fdilum MsfilMrei, qudiri.iit
clades perlulit. Contra vero Gratianus ejus ex fratre esset tjitodiiiHbbis repiehenderetur (Ibid., nuiii. 136).
nepos, rectae fidei beneficib ubique triumpbabai.• Is" Quajirbptef ad ebfufti crirtiiiiatibiierii abi S'fedep^ei-
igitur comp'ertopatfui periculb, in Orieniern eidem lendam, conscenso Ecclesiae suggeslu, iia in populd,
laiurus auxiliuffi, transire corisiituit. Itaqiie ul ad- iiiquit i pfbsecuii ^itijius; ill cbhfiieremui, tiiulibque
versus adeunda pericula poieiiliori pfoesidib coin- cominodiUsdsituereihilS;ui aiiihitis Dotriiiidqudm, du-
mmiiret se; arit superiore afino exeunie, aiil ineunte fitiri sefvarehius (ibid.irinni. 131).
pnt-seiili rogavit Anifyfositiffiu'i sibi Coiiiriiehlatioiiem 31; Sub exilurii hujusce aniii Satyfiis (Adindh. ih
(Adthoiu in lib. de Fide) , qiia Filii Dei divinitas , ^iib: de Excessii Salyti); qiii bihrieiii Ariibfbsiariae
asifuefetuf, lucubrafei ; qub scilicet regiiihes Aria- *' fahiiliaea'diriiriistfatibrierii-a' beaio ffatre sibi tfadi-
riofuin contagiorie irifectas adittirus, alexipharriiaco taifi sugeepefai,;liyeriialiiettipeitate riegligeiisfritjOris
nori privareiur. AinbfOsitis tamelsi magis bptasset n'a'vigavitiii Afficarii (De Excessu Stiiyri, nurii. 50).
coliottandi ad fidem subire offieiiiiri; dtutiti de fide dis- dt ad sblveridum cPhipellefel frbspefurii queiiidarii,
ceplatidi (Lib: i deFide^ cap. 6,riuhi. 4"j!',•priiiCipis de qub Aiiibfbsius : Pluiidebdt stbi; ait, qiiM sdcei-
•votisiameri obiemperanS, pf ibres duos iibibs de Ficie dotii inei bccasioiieredditiirtiihse ijiimWsltilerat, hbh
ad illum misit. Quo facio, suam omnem sollicitiidi- pulabat (Ibid:, ttiini. 24). Niliirpmissuiri e'sl HliiAiii-
nem ep cpnverlit,; iii fusis ad DbiiTiriiiriicbnliiiuis bfpsib,- rit ab illa haVigalibrie ffaifehi fevbcafet, et
feTvidrsqiie-precibus eidem priiicipi felicefti iiripe- alii deffiaridarelur esi bfovincia (Btd,, ii«iii. 26):
iraret expediiiorieni; quemadnioduiii iri episibla Saiyrus tameri hbrt deisiiiit a: pfdposilb;'sfidf fjiio
super ejus reditU ad illum dala ipse teslalur, liis celefius iriterjeciuftT riiafe tfaiisriiitiefet, vetefi et
verbis" scribens : Tuum quoiididhuhi iiet legebaih, seritinoso riavigio uli hbii tiihiiil (Ibid.).
riocte ac die ih luis caslfis ciitd et seriSitIdcdtUs;bfaiid- 32. Iiifefea in fridfbiiriiincidit saiictiis Ejiiscopus:
niiin exciibiisprieiehdebaih; elsi ihhdlidus meriloj sed Dehique prdxihie, iiiquit, cuiri gtavi quoddih, dique
dffeCtUSedulus (Epist, l;hufhi 1). . iitiitaih supremd, urgeier occdsu, lidc sdluhi Bolebmn,
29, Valeifsaritem' fcurii.didicisset secuhdurii Da- quod ridn ipse assisieies ledulo, ue vdiivuhihtihisaiicia
hiibii ripas Gfaiianuiri ad se projyefare; rte jifveiiem sdroie partilus offwiurii,moriehiis oculos Uijfitis tuis
illtiiii pTineipem cujus viftuti maxiriie irtvidebat, clauderes (Ibid., num. 36). Ex quibus verbis eliarii
'Sbciuiri victbfiae liaberet. fesliiiavit fuhesiissiiriuin iriielligas pef haric Satyfi pefegfiiiatioherii Mafcel-
illud comiiTilierepraelium; iriqub iiria ciirii biririibus linairi chafissiihuih siiiihi gefiriahiiin ihvisuraih v'e-
ofierilalis iiriperii viribus pfbfligatus est,- ipse' vero iiisse MeditJlariiirii.bt ipsi ih pef iciilosa llia vaietu-
iii agiesti ingririblo die iv Kal. Augusli vivus cbiii- diiie sedulb riiihistfasse.
buslus. 53. Satyfiistarii viiibsariaviCoriscehsaj ridri riiUlto
: 51J.Bai;bati iri
qflibus erarit Taifales,' quae naiio pest iiaufragiuiri lecit; chhl eiiiiii iri Krevia illisisset
•prar creiefis alits inYpudicitiaeturpitbdirii iiiaricipabii- iderii riavigiurii. ejiis C'ompag"b sWiihi sbliila Cst. ln
tur,i usi victofis in plufifnas imperii prbviricias rtia- tahib tahiqiie praeseiiti peficulb ab iis qui geniiali
•sitneque iii Tfifaclariiei lllyriam' facta irrupiione,. Squa lincli fueraht ( ribridiiih eHiriiexceperat eam
usque ad radices Alpiuni jaliaiiaroiri bmiiia pefva- graliam) DtuinHmfideliumsacramenlum popbscii...
siarant. ExplicaViriori p"oie'St'q'n'a'ntacfifriiriSperpe- ligdri fecii Iti dritiid'; et 'ortirvUninvWii iollo, atque
"<et
79 , VITA SANCTI AMBROSH 80
ita se dejecit in nidte , .. his se tittum atque munitum ALipsius animse solitis precibus ac cceremoniisdivinum
salis credens,'alia auxilia non requisivil (Ibid., num. numen propiliaretur. Tunc sauclusnosteraiiam ora-
45). Et eum spes sua minimefefellil, qnandequidem tionem inslituens, admitiendum oslendit esse sola-,
pritnus, ut Ambrosiusteslificalur, servalus esl exundis. lium, nec moriem propinquorum aul familiarium
Ubi primum lerram altigit, servosque proprios eri- noslroruni immodice Iugendam ; quando liominibus
puit e periculo, jam curam omnem atl agendas Deo omnibus illa communis est , et sine illa erui ex viiae
gratias, et suscipiendum sacrum baptisma fcstinus liujuscalamitatibus, atque ad felicem resurrectionem
yeriit. Gum vero audivisset lociquo appulerat, epi- bonique infiniti possessionem pervenire nemini licet.
scopum Luciferiano schismati adbacrere, catholicum Idem Anlistes, si quadebetur fides Dungalo, compo-
a quo ablueretur, quaesivit: ac lam uberem in eo suil germani sui epitapliium, et ejus lumulo inscul-
sacramento gratiam est adeplus, ut-eam, Ambrosip pendum curavit. Caeterum inter duos alios fralres
lesle, postea numquam amiserit (Ibid., num. §2). numquam reperla est non solum animorum tanla
54. Praeter hoc naufragium, morbo idem quoque consensio, verum eliam corporeae conslitutionis ac
Salyrus eo in itinere conflictalus est, cujus nuntium frontis quoque similitudo : coniingebat enim saepe
ad Ambrosium ac Marcellinam cum pervenisset, in- saepius (Ibid., num. 36), ul altero aegrotante aiter
genti dolore illos affecit. Incerlum porro nobis vide- B>83gretarei, rursusque ccnvalescente ccnvalesceret;
tur, utrum in memorato naufragio, an in hoc ipso et plerique etiam alteri se loqui existimarent, cum
morbo vota sancto Laurentio nuncupaverit, de qui- lamen allerum alloquerentur.
bus in hunc modum Ioquitur Ambrosius: Tuis volis 58. (An. 579.) Ex hyberna Salyri profectione con-
apud sanclum Laurentium mariytem impetratum esse jecluram valde probabilem ducere licet ipsum non
nunc cognoscimusvilm commeatum; atque ulinam non nisi hoc anno abiisse ad superos, nec non funebres
solum commealum, sed eliam prolixum vitw tempus ejus Orationes habilas esse. Eumdem autem sapcto-
rogasses ! Potuisli annos plurimos impetrare vivendi, rum albo inscripsit Ecclesia, cujus nalalem renun-
qui poluisti commealum impettate veniendi (Ibid., liat xiv kal. niensis Oclobris.
num. 17. 59. Hoc ipso anno Graiianus Caesar, de cladibus
55. Confectq prudenter juxla ac _efficaciternego- queis ob funeslam Valentis necem Rcmanae provin-
tio, cujus causa Salyrus in Africaiii riavigaverat, in ciae lacerabanlur, resarciendis admodum sollicilus,
reditu Romam iter habuit. Tamelsi aulem a Symma- Theodosium imperii consortem fecit. Hac adoptione
cho ejus patenle (Ibid., num. 52), ul eum honoris ac qua salubrius imperii saluli nihil fieri potuit, Orien-
forte etiam patrocinii gratia Ambrosius vociial, reli- lis provinciae, qtiibus insuper accesserunt Macedonia
nerelur, ne incideret in manus barbarorum, quod^ 1aique Grsecia, Tueodosio allribulaj sunt. Graliani ju-
ardere bello Italia dicerelur; nihilominus tamen nul- dicium Auguslinus (Iit'6. v de Civ. Dei, cap.25) alii-
lum periculum revisendi charissimi fratris cupidita- que scriptores impense laudant: sed nullus omnium
tem valuitreiardare. Verum Mediolanivix reduxerat, eo magis deleclatus est, quam Ambrosius ; quippe
cum sonlicq oppressus niorbo, paucis diebus vita ex- qui et Gratianum summe diligeret , et Theodosium
eessit. Ila enim, ait sanctus frater, mature ereplus propter eximias ejus virtules niaximo haberet in nu-
esl, postquam venit, quasi propler hoc solum videtelw mero.
esse dilatus, ul ad ftatres teditet (lbid., num. 17). Am- 40. Poslquam Theodosius Orienlis imperalor de-
brosius ac Mareellina tristissimo illo politi fuerunt claratus est, quod peraclum Sirmii xiv kal. Februa-
solaliolo, quod fralri tam lenere dilecloomnia mini- rias hujusceanni; Graiianusin Gallias, ut easa Ger-
sterii ac sedulitatis obsequia et aegrotanti el demor- manorum populationibus defenderet, venit. Ifi ipso
tuo exhibueruni. Satyri corpus cum ingeriti pompa itinere Antislili nosiro officiosissimam scripsit epi-
in Ecclesiam elatum , et e regione unibonis positum stolam, quaipsumut se inviserel, iterumque primos
fuit revelala facie : sanclus vero Praesul, vi adhibila duos libros de Fide sibi traderel (Episl. ad Ambr.,
doloi'i suo, coram ingenli hominuni ccetu, fratrcm ea tom. ii, pag. 751), obtestabatur, ac simul iisdem ad-
laudavit Oratione, qua niliil tenerius possit cogilari, *••*jiceret de Spiritu sancto fidelem disputationem, quar
quemadmodum exleclione ejus hodieque cognoscere divinitalem ejus demonstrarel. Ad haec rescripsit
est. Ambrosius noster, seque quod tam cilo eum conve-
36. Testamentum nullum condidit Salyrus, etiam- nire non posset, ita excusavit, ut prima dala opor-
si Anihrosius ac Marcellina instantiusab eoid conten- tunitate, saiisfacturum se volunlali ejus polliceatur
dissent.: sed facullates suas ulriusque permisit arbi- (Epist. 1). Interira petitos ab eolibros de Fide ad ip-
trio. Erat hoc quidemillas pauperibus nobilioriqua- sum misil; quod vero ad commciilalionemt/fi Spirilu
dam ratione et vanitali minime obnoxia relinquere sancto, ad hocsibidari moram petiit.
alquelegare ; Sanclus enim Episcopus non secus ac 41. Non ignorabat sanctus hicDoctor ab hsereticis
ipsorum soror ita ejus volunlalem interpreiali sunt, quihusdam, J?alIadio forlasse ac Secundiano, non-
ul dispensalores, non laeredes se inslitulos arbilra- nulla conlra libros suos de Fide fuisse objecta, et
rentur, sicque ad Satyrum illius rei rediit omnis eam ab Iiis criminalionem sibi intendi, quod breviia-
merces. tem dedila opera affeclavissel, ne ipsorum argumen-
37. Septimo die reditum est ad Salyri ttimulum, ut lis respondere necessum haberet. Propterea prius-
 81 EX EJUS POTISSIMUMSCRIPTIS COLLECTA. 82
quam scriberet de Spirilu sancto , memoratis duo- ji. dam, qui sororem ejus babebat in matrimonio; et
bus libris de Fide tres alios addere sibi proposuit lam nulla affiniiatis ratione habita, malis ariibus ac sute-
apiecompositos, ut omnes simul in unum opus,coales- lis suis larilum effecerat, ut obstetricum inspectioni
cerent. Tamprospere cessit ei consilium (Admon. in addicerelur. Provocavil Indicia ad tribunal Ambrosii,
lib. de Eide), ut qui non omnino in perfidia induruis- ad quem eliam scribendum pulavil Syagrius, ut judi-
serit revocarentur , animi pacarentur calholicorum , ciiini boc suum defenderet. Ambrosius hanc causani
etGratianus eis Ecclesiam unam reddi juberet, quam una cum aliis aliquof episcopis examinavit, el agnita
sequestrari Arianorum preces improbaeab ilio extor- Indicise innocentia Veronensis episcopi sentenliam
serant. irritam fecit, ac praelerea virginis calumniatores affe-
42. Sub inilium quadragesimae anni prsesentis cit eis pcenis, quas exigebat criminis alrocilas. Quod
Ambrosius ad Consianlium episcopali consecralione in hac causa statutum abs se fuerat", Syagrio signifi-
non pridem inauguralum dedit epistolam, qua de of- cavit per epistolani (Epist. 5), qua defecius atque
ficiis episcoporum, deque ipsorum doctrina fuse dis-' vilia senleiiliae ab eo latar exponebanlur. Veritus
pulal. Ihi aulem haecilli scribit inter alia: Gominendo tamen ne illum episcopum abalienasset, paucis post
Ecclesiamquceest ad Forum Cornelii, quo eam de pro- diebus aliam episloiam ad eum misit (Epist. 6)_,qua
ximo intervisas frequentius. Occupalus diebus ingruen- 1B illi cum singularis benevolenliae teslilicatione ponit
tibus quadragesimm, tam longe non possum excurtete. ob oculos, quantam injuriam ujiiverso virginum sa-
Habes illic lllyrios de improba doclrina Arianorum, crarum ordini voluisset infliclam, cum Indiciam tam
cave eorum zizania... Adverlant quid propter suam propudiosae inspeclionis pcena damnasset.
perfidiam acciderii sibi (inlellige Valentis exitium), 46. Alia quoque controversia nequaquam levior
qiiiescanl, el veram fidem sequanlur (Episl. 2). superiore Ambrosium inter alque Jusiinam propler
43. De iisdemilliscalamitatibusquaead Ecclesiam Anemium agitata est. Vacabateo lempore urbis Sir-
atque imperium ex inleritu infelicis illius imperato- mii, quas totius est Illyriae caput, episcopalis sedes,
ris rediere, queritur sanctus Praesul etiam in libro quam diulius Photinus el Germinius Ariani episcopi
de Noe et Arca (C. i, n, 3, et Admon. in Itunc lib.). Et occupaverant. Imperalrix lunc, ut videtur, illic insi-
ex hoc superioribusque scriplis cognoscimus eumdem dens, omnem lapidem movebat, ut futurus episcopus
librum huic ipsi anno tribuendum esse, ac sedulum ex Arianis cooptaf etur. Advolavit eo sanclus Ambro-
Doctorem indefessis iaboribus tum adhibendae or-tho— sius , et quamvis Juslina haerelicae conspiratioiiis
doxorum miseriis consoialioni, tum depellendis he- sepia praesidiis conlra obluctaretur, ut lamen assu-
lerodoxorum erroribus incubuisse: imo vero Ju- meretur prscsul catholicus, constarttia pervicit. Hur
daeis ipsis ad Ecclesiam compellendis, sed in his (J jtts eleciionis modum, sicut el patratum in ea mira- .
operam suam propter eorum contumaciam incassum culum narrat Paulinus (In Vit. Ambr., n. 11), qui
recidisse dolens testatur. novoepiscopoAnemionomen fuisselesiificatur.Porro
44. (An. 580.) Felix Comensium primus episco- curii idem hic Anemius sequenti anno concilio Aqui-
pus ab Ambrosio nostro susceperat manuum impo- leiensi praesens fuerit, ejus electio probabilius assi-
silionem ; aique adeo mirum non fuerit, quod inter gnari non potest, quam praesenti anno.
illos tantum familiarilatis intercesserit. Epislolam 47. Concilio Aquileiensi cum Anemio etiam inler-
qua sanctus nosler aecepia ab illo tubera mirm magni- fuil Juslus Lugdunensis, cui antistili cum Ambrosio
ttidiiiis (Epist. 3) lepide atque urbane laudat, hoc intercedebal amicitiae summa conjunclio. Postquam
ipso anno, si quid fidei Ughello habendum est (llal. solutus est Pairum convenlus, in jEgyplii soliiu-
sacr. totn. 2), scriptam dicemus. Eadem autem in epi- dines Justus recessit. Inde cognoscitur Ambrosium
slola cum peramicasquod ad seFelix nonilum venisset, nostrura , priusquam ille Lugduno iler capescerel ad
querelas Ambrosius inseruissel, ille dalis litteris apud hanc Synodum, eidem scripsisse illam epistolam
eum sese excusavit. Ambrosius, cum sibi reddita est (Episl. 7), qua Exodi locum de quo ab eb consulius
liaucresponsio, infirmilatedeiinebatur, etciini Bassia- fuerat, exponit. Non ila multo post alia episiola ad
no Laudeusi episeopo qui tunc temporisseinviserat, " illum dala , iterum (Epist. 8) respondit huic ejus
de Felice colloqnebaiur. Ilaque secunda sua ad eum quaesiioni, num ex artis rlieioricae legibus scribere
epislola (Epist. 4), et haec illi significavit, et praa- curassenl auclores sacri. -
(erea etiam addidit se spopondisse illtim adfuturum 48. (An. 581.) Diximus Ambrosium Gratiario pol-
basilicae quae a Bassiano construcla fuerat, dedica- liciium fuisse divinilaiem sancli Spiritus edito tra-
lioni; proindeque ablatum ipsi jam locum esse pro- clatu se probaturum. Fidem suam hac in re libe-
crastinandi. ravit ineunte hoc anno (Admon- in lib. de.Spiritu
45. Circa idem Icnipus incidii Ambrosio gravius sditcto), tresque suos libfos de Spiritu sanclo, quos
quodam cum Syagrio Veronensi pra^sule negotium , Aihanarico Golhorum rege Constaniinopoli vm kal.
in quo exempium moris antiquitus in judiciis crimi- Febr. vila defuncto, publici juris fecit, Caesari misit.
" num ab Ecclesia servari soliti eliamnum
restat, quo In his autem elucubrandis feliciter usus esl scriptis
vix alibi occurrat-praestanlius. Indicia virgo conse- Didymi ac Basilii, non quidem ut ^Esopiae corni-
crata apud Syagrium violatae virgiuitatis exsiinctique culae instar alienis pluniis se ostentaret, sed apis irt-
feius insiniulaia fuerat. Eam delulerat Marcellus qui- dusirise ex floribus diversis favds coridiret;
§3 VITA smmv AMBROSII 84
49. Quamyis appareat .Gr.T,janumSirniii adJ),uc,A.cuffi neffio esse vellet; Ambrosius, utille refeit, per
c.ommorantejiiPaljadio etSecjjjjdiaiioArianaefaptionis secrelam januam ad Graijanum penetrans, miscro
episc:qn's jpsi m.rlpsijssiiiie Qbltjndpolibus inviiuro pagano deJicti graiiam impeiravit.
concessisse , ut- Aguil.eiaasyjiqdus CQge.relur;noii 52. Hoc eliam aiino contigit ul duo cubieularii im-
tameii eam ante menspm geplenibrein islius anni peratoris (fiaul, in Vila Ambr., num. 18, eiin Adm.
celebfatani esse cqncedi pptest. Vpl.ebantillj cecu^ inlib- de Dom. Incarn. sacr.), quisectabanlurpartes
jnejiicunjiefseiiO,ccpriciliuni,universosque episcopos Arianorum , sanetum Doctorem ad publicam de my-
des.eriif siiis ^regjbus eo pojiyejiire : sed cuni superr sierio Incarnationis disceptaiionem provocarent. Re-
fljuim fpr,e Jantuip laborem Aujbrqsius persuasisset ceperat ille in Porliana basilica hoc se facturum, cui
impeptpri, px ejijj; epnsilio ijJeiriGratianus seniores proraisso, ut condictuni fueral, minime defuit. Verum
epispppqs aut ^ebilipresab hac subeunda fatigaiione Cumisti ex equis corruentes fraclis ccrviciJjus ani-
jjjijjjqn.esfecit, Et jllqc reyers pxigue numprp prae- matn exhalassent, Ambrosius terrjbilis iliius casus
sulps pcnypjiejre, se.d yitae merito et doctrinae prte- nondjim cerlior, eum sei'.nionpmad populum babuit,
stanlia pplpbrps. Abunde a 'lpbis IPCPSJJPacium est unde libejljjs De lncarnalionis Dominicmsacramenio.
de hcc cpnventu (Admon. in epislolqs); illud erge cpnpi.nnaiusesf,. Altamen eidem argumenlo aceesse-
taiitum hic adjicjmus ibidem Ambrosium Patrum J.>riint dijaruni difficultaluni, quas Ariani per GratiaT
ajjprum prppe pmnium cum jfi dispulandoconlradic- nuiri ipsuni viro sanclp prpppsuerant, solutiones.
tps hipreiicps , lurn in eorum .damnatiojie per syno- Quarjjffiquideffi difficullaluffi prior in vocibus geni-
dicas epislolas absenliJ.ug ppjspopis pnt principibus tus atque ingenitus pnsita eral, poslerior circa Cliri-
dpnjjijtiajiija yi.cpsoj.lv.isse, sti pninipotpntiam versabaiur. In hoe porrp Ambrpsii
50. (Ajjr p82.) Qpinanjur noijnplli ad idem Aqui- mirum iii nipdjiiji plucct modestia, quod cum nen
leiense conciljuffi pertiiierp ijlam epistohjjri(Ep. 13), ppiuerit memoratuiii evejitum non cognoscere, ante-
qjiae sic inscribiiur: Ambjosius el c&teri episcopi quani cidpm sermpiii sup libri fprmani accpnimntia-
italiqi; spd cpntentiunt alii eam attribuendam esse rel; mprtis lamen infelicium herum juyenuni nullam
aU.eri ppncilip, qupd in quapjaiii ufbium Ilaliae sub pmninp feppritm.eiiii.ojieffi. . ..
ijjjliufii Jiiijiisce,anni pelebratuni est. Synodi Patres 55. Veitenle h.ocannp Ambrpsius Rpffi3mse ccn-
ad Thepdosium detuJpre qjjprelas suag, q.uodroprlUP tuli), ut magnp conciljo qupd illic habiium est, in-
Melelio, suce.esspr in pjjis Jpeuni suffpctjisesset, cum teres.set. Dum ibideni ageret, morbo correpfus esl,
es iijila CQijyeijtiojjpsedes ^niiqchena deberelur uni in quo pum sanctus Achfflius, quem in Urbem evo •
Pa*ilii|p. C.onquesfjsjipi eliam dp Neplarii eieclJQjie caveral eadem cajjsa, inxisere neuliquam omisil:
ad Cpiistarttj*i,op.plitanunjepiscppaiuiii; puni pjijjii C! eujus congressum maximi beneflcii Jocu ponebat An-
Maxiijujs Pplri Alexapdrinj liitpras ad eps atl;iliss.et, tisl.es n.os.ter,Quoruffidaniaulerii opinio est eumdein
ipsjjfn yere Pf PX cajipj)jl)|js e.ecjjini essg arbiira- Ambrosium Roniam lum primum ex qiio tempore in
baiiiur,. Hurnanissjnie cpnciljp rescrijisil .mperalpr, episcppum elecius fijprat, profcclum esse. .Quodsi
eiqiip I.JaxijrjjCyniei fraudes apenjjt. Qjippirpaci.deiii v.crympsjt, huic iljnpj/. frjbuetida eruot, quaeposl an-
principi aliam epistqjam synpdus misjt (Epist. 14), nqs qliqupt ordinqlionissnce, ul Paulinijs menioral (In
illique priijiunj r<J}ipnenireddifjijt, pur piim Maxinio VitaAmbr., n.QetlQ), ipsi couligerunl. Malrem in
el Neciario ita se gessissel: ium praeterea gralias viyis ipsp npnrpperil, sed ibi vidiliilani^puellam, cni
egit, qjipd ipsius bcnpfipip Ecplesiae orieniales pcci- manum elim pprrigere ppnsueyerat expsculandam ,
dentaiesque pace fruer.eiilui': ppstremo fautprena ac landem mulieri paralyticae rpslituit mpmbrcruni
queindam Apolliiiaiisiarum jusla .damiialione a se usum. His addit Barnnius sahclum episcepum stabu-'
cperciijim esse rjujijiayit, larjaj cuidam eb prpsperps successus insolcscenli
51. Huic annc eiiam tribiiitiir, qued a Paujinp diram imiiiinerp yindictam praenuntiassc: sed Iiuip
•meni.oraluraccedenlj ad palatiujjj sancto Praesuli, ut traditioni nulla scjiploris vetpris auctoritas astipula-
cuidani a (jraiian.p y.enjamposiulaj;ei, ncgaljiin fjiissp lur. Quanta ypro cum yoluptale charissimi fralris
aditum ,a aiapedoijjo jiiagistro ofiicjorum, ejque Ajn-15 cpnspeciu el cpllpquio Marcejlina potiia fueril quam-
brpsiuni djyijjam plii.qnpjrnita praidixjsse : Et lu qui-, qjie.spllipite niinjslrayerji luiie segrotanli, cum ex-
dem venies ad Ecclesiam, nec, clqusisjgnuis, invenies pljcaiu inutilp Pauliiius duxpfii, nos quoqiie lectorum
qugingredijqris(Pqulin. in Vita Afnbr..,num.57).Qjjod rplipqjiiijius cpgjtaiipni.
reipsaGrathjjTpexgti.npto,il)e pxperltjsest.Siproptpr- 54, Praetprea hnjus anni est piura illud Graliani
ea liaecAnjbrpsii cpinmjnaiio iioc apjio ppjjitur, qjiod pdipiuni, qup yictorjae aram ex senatu, unde;iliani
cuiij facj^ est, .(JraiianiJSyersareljir Mediplani; puiij Constaniius jarn renioverat, reposuerai aulem Juliar
dupbus annis superiprjbu'; ibidem ptiam commqi-alus nusapps.taja, tpjli jjibebat. Ajifcrebat insupPr vesta-
sit, epdpin jurp ijj alierpm ,ex illis ppjest rpyecarjj lijijji pDiyilegia, sacfijiculorum ponjmo.da, et pecu-
Prpjjidegije in jllijis fejnpofp ,certj iijhil ,es(. yirjeiuj' nias sacjificiorjim sump.liJiusdestinatas. Idoiolatfai
aute*|i vpjp pjppi-js jlljini reuni pujjidpm esse, qui ut hpc iiiiperajjjjji reypcarel*if , nihil omiserunl;
Spzpnie.nq.1,65,16, puin psspf paganus, fiyatianutricqn- eaque dp caiisa,pej' Syinpjap.humiiob.ilissiraumyirum
vifiis l.aferaveial,fl pglreindjgnum flppelfgvfirqt(Sqr ^t .pratpreni facujjdi.ssj.mjimimpp.ratori libellnm
zom. iib. yji, p, 25J,£jjjusdepr.epator apud prjncipeni obtulere, At sanc.iusnosier cujus consilio iinperafor
 SS EX EJUS POTJSSiMUMiSGfUPTISCOLLECTA. W
rem iiaec .decrevisse probabiie esl, ubi a Damaso j _,pere sua .cajisa jdolpb.al,.ijuam Epcjes!;», _qua. *m-
Romano poniifice chrjstianorum senalprum libellum inani vulnere sajiciabatur crudeli caede Jijujusprinci-
accepit (Epist. 17, num. iO), tam efficaeiler egit p.is, quem ex indole ipsius alque yjriutp njaximuin-
apud Caesarem, ut ejusdem rescriptc vjs sua jnlegra sibi d.eleijsorprofpre sperayei-at (Ibid., tium. 6),
servaretur, et libellus Synwiaehianus ne quidem, §8, feierum Tipn splis vprbis praj seituljtjianctus
legeretura Graliano, ut non temere conjiei potest. «piseppus iqiianjium s.ibidplorjs peperjsset mors Gra-
55. (An. 583.) Ho.c anno vitam temporalem tiani, verum elfactis quam chara sibi esspi illjusme
selerna mulavit sancius Acholijis. Ejus obitum epir nioria, deplarare. vcluit. Etenim Valentinjano ger-
scbpi Macedonice et clerus urbis Thessalonicae per mano ejus puerilem aetatem nendum egressp, pater-
lilieras bealo Ambrosio, qui mirabiliori quadam flum animum ac palrpcinium omnino exbibuil, ut
ratione illum jam noverat, sjgnilicaruiit/ Responsum ipse lestatur in illa v.erba *.Ego le suscepipqrvulum,
ad eos misil sanetus Praesul, in que ppstquam inlir cum iegalus ad liostem tuum pergerem; ego Juslinfe
mum suum de merie taniiantistilis delprein pale- maternis ttadilum. manibus amplexus sum (De Obiiu
fecit (Epist. 15), et egregias ejus virtutes jusiis Valeni. 28). Justina videlicel cum improyisa Gra-
laudibus proseeutus est, laelalum se esse iesliiicatur, tiani morte omnia confusa et periurbata, seque ac
quod in ejus locum Anysius ejusd.eni sancti dignus "jj iilium in sumnio periculo esse conspicerei, cojifur
discipulus, icsset locatus. Aliam.quoque epistolam gere ad Arobrosium qjjant-jmyis ipsi inJpnsaesset,
Anysio scripsit (Epist. 16), in qiia post ecnsuelum .coacta fuit. Illis igilur temporibus dilficiilimis Aiji-
gratulalionis ofiicium eum hortatur, ut praeccptoris brosius periculosam ad Maximum legatipnem npn
sui ac decessoris imiietur virluies. delreciayil, ,et apud jllum.Victoi-js ppmi.tisad Valpn-
56. Hic eliam annus famem passus est, .quani iinianuni ab endeni lyrannP missi rpdit.uijipppriens,
subsequenti annp memoraius Symmaehus (Relat. per tolam hyemem .conimora'.!j§e.st {Epist. 24,
ad Valent,, pag. 831, n. ,14)impiitayit Cbrisiianse num. 7). Quaraqijam aulero bmnj.a func erajit ple.na
religioui, quod videlicel, puellis Vestae atque idplo- discriminis, noji lamen dignitatem suani piilayit de-
rum sa.cerdoiibus privilegia sua esseiilablaja, Sed .jiciendani; spd simul roagiianimjlaie ac prndpnlia
Amlirosius argumenta ejus fniilia esse pulchre der • usus, i.la cum lyjannopgit, -jt oblinerel a.beoposlu-
mpnstrayit; jllamque triiici p.cnuriam univprsaleni lat-a, S.ajje hanc pjiis Jpgalipiiem nejcnofiiitquinon
'iipiiexsliiisse, plerasque eniro prbvinciasredundasse prpbaret, prceler Maxinium, Is eninj spquentj ajijip
frumentp, et prcxime sequenli anne messem fenerar decpptum se al) ep es.seqijiriiatu.s,est. Aplistps verp
tat)i et liberalioris vindemioe beneficia suppessisse licel Ijas querplas si.bigjpripsas arbilrarelur, ipjuria
{Ephi, 18, num. 17ei seq.), ifj iaiiien eas habpri pJapjssimepslendi^/6!(f.,^Mj». 5).
57. Maximi rebeljjene clades multp gravior irope- 59. Et haccquide.m ex Arobresip ipsp discimus; at
rio illaia .esj quam inopia frumeniaria. Tyrannus praBterea, ulPauJ.inus Auciprest, Mpxiniumq cpnimn-
jlle in AijgJiamalis anibus imperalor declaratus est; nionis cpnsotlio spgregqndntiipulqtiit, adnppnensul ef-
,sjmu'aba.i (anien purpjiram a se non jisur.patam, sed ftisisanguinisdojnini sui, etqu.qdeslgrqvius,innqcenfis,
jepusanti atque jnvito obtrusani .esse. Cum magno agetel pcenilentiam(Paulin: in Yita Amb, num. 19),
jjxprciiu transmisit in Gallias; ac Gratianusubi pror Yenim cum,sanctus Praesiils.enjelacitprujji l.egaliisad
-ditumspacdesliimumasuis vidit, versusAlpesfugam Maxjnuim profecius fueril, ethasce duas Jegaiionps
tenlayit. Vprum ubi Lugdunum cursu delatus est, non distinguat hic idem auctor; exserie nar.raiionis
immani scelerenecat.is fuil die vni kal. Seple,mbres, probabilius est citatum locum posteriori magisflUar
annp vitsexxiy, iijjpejiiaiilem yn et mens.e ix. Infelix .drare. Altamen non videtur Ambrosius, siquidem in
princeps in hosiium s.uprnm poteslate d.elentjjs, pi- prima legatipne .cnmmunieassei cum Maximo,.euro in
hil frpquenljuscogilatipnp alqtie prp versaliat, quam secundasepararpacomniiinipnis usu mpritn pptuisse;
Ambrosii parpntjs npmpn, Tume, ajt sanptus Antir atqjje adeo verisimilius est sanctum Prajsulem uec
Sles, intgr lua pericidq requirebas, lu in luis extremis eidem lyranno in sacris jmquamconsortem fieri, nee
nie qppellgbqs, meu,m ife te plus dofebas doloremD aliquo adversuseum leroperamenlo uii ypluisse.
,(De Obitu Vglent., mnn, 79), Certe quidejii sanpii 60. Ambrosius Mediolani rpdux, epis.cppajia jn.u,-
liijjfjsraqerprquantu.sfjjLer.it, cujyis jjjdicare exppdi- nia rppeiiit : egregiosque iJlpg seroiortes px qjiibus
.l.umest; .ipsptainen yariis locis pain pxprpinil,, pjjla Jibri de InterpelialioneJob e.l David c.omQjis.iti sunt.
in psal. tx.i expositjone, in,qua yirtules iiijerfecti abppprpnuhiiatpspxjs.timamns. Cpnyeiijpbatiisdpni
principisamanter laudat, inlerfectpris ypj-pperJJdiam Ipinporibus JiP.eafgiime.ntiUm;ibi (Adinpn, in egsd.
acrjier .vjluperat, Se.dexsij.nplp ppstpa etjani Val.en- Mh.) .quippe agitjir de p,upriroPh.iis,quib.us.utprjqijp
tinia.iio, dolorjs nioduni |am yijc liahuit. Nanijjup hprum saiictorum yjJoehiimans».pajaiiiitalesJajrncp.f-
i.n rjueslibus utrunique gerinanuin sjjijul (Conjy.iige.ns_,poreas quani sp.irilales lamentabaniur.. Ibideiri etiam
jn iis pculos yelul sibi pffossos esse dejkbat, ac Da- .discuiiuntur illarsquerelae, quas et imiifoborum prp-
yidjs iijore ija quei'ebatur: Uiinqm, filii-, provqpis gper.iias et advcrsitas ben.orum solenl elicpfp, Trac-
licuissel liiinc spirituqi fiindere ! Cpnipendium doloris J,.3j,i.daBp.orrp .espriiiin.daequebuic materjae pujcjierri-
jnyeiierait}, et gloripsius milii fuerat pro tqnlis obire PJPS.quosque locps Jibri Job,eJeganterpxponit,.iiepnii-
pignorihtf'{lbiii.,,-«um..jj<").Verijni iameii non lantor rj.us argute ps.. xii, xLH.eii.xxii enarratpt illustrtit.
87 "VITA SANCTIAMBROSH S8
61. (An 384.) Videtur similiter sanctus Episcopus i Lsludioseaudiebamdispulanteminpopulo, non inlentione
dolorem suum de Graliani caedein illis sermonibns, qua debui, sed qtiasi exploransfacundiam, utrum con-
ex quibus constat (Admon. in hunc lib.) Apologiapro- veniret famm sum, an major minorveprofluerel, quam
phetm Ddvid, paiefecisse, licet eumdem Gratianum prmdicabalur; et verbis ejus suspendebat intenlus, re-
nusquam illic nominaverit. Ut autem de hoc argu- tiim aulem incutiosus el conlemplor aslabam; el de-
mento verba faceret, ea re iinpulsus est, quod gemi- lectabar suavilate sermonis , quamquam erudilioris,
num Davidis crimen, adulterium nempe aique ho- minus lamen liilarescenlisatqueniulcemis,quam Fausli
micidium, quosdani offendebat longe gravissime. eral, quod allinel ad modum : cmterumreruin ipsarttm
Probal igitur mirum non esse, quod homo Iragilis nulla comparatio; nam iilc per Manichmas fallacias
inciderit in hcec delicta, sed adiniralionem illud me- abertabat, isle autein saluberrimedocebatsalutetn (lib.
reri, quod tanlus princeps lam pfomptam lamque v Confess. cap. 23). Haclenus Augusiinus, qui hac
liumilem adraissi criminis confessioiieni edere va- narralione nobis aperit non solum quani alto consilio
luerit, et idem ipsum cnm longipri asperierique di- quasi manu duclus sil ad Ambrosium, ul revocare-
luere pcenilentia, tum centinup bpnnrum pperum lur ab erroribus; verum etiam quania essel apud
exercitio tegere. Hunc porro librum si aniiquissimo- homines Praesuiis noslri exislimatio, quamve ralio-
rum aliquot manuscriptorum inscriptioni fidem ha- ]5 nem et in excipiendis exleris, el in populis instituen-
beamus, Theodosio postea misil Anlisles noster, ut dis ille sequerelnr. Deinde explical idem Auguslinus
nempe illum ad expiandam, Davidis instar, csedem quibus gradibus Ambrosiana verba primum in men-
Thessaloiiicic urbis abeo jussam exstimularet. tem suam verilatis lumen inlulerint, ac demum im-
62. Symmachus hoc anno praefecturam Urbis ad- mutaverint voluntalem. Sic aulem de hoc loquitur :
minislrabal : is confusionem rerum ac Valeniiniani Et dum cor aperirem , inquit, ad excipiendumquam
pueri malrisque JuslinaJ trepidalionem coniroodam diserte diceret, pariier el intrabal quam vere diceret,
ratus, iterum profanarum religionum, aliaris Victo- gradalim quidem (Ibid., cap. 24).
riae, ac privilegiorum resliiuliouem petere constiluil. 64. Hiijus quoque anni esse putamus duos libros
Quamobrem imperatori libellum obtulit omnibus ca- de Pmnitenlia(Admon.in eosd. lib.), quos Ambrosius
lamistris eloquenlioecomplum et excultum (Tom. n, scripsit contra Novalianos. In eis horum hscreiico-
pcig. 828). Et quidem clanculum rem leniaverat rum deliras simul atque crudeles opiniones fundilus
oratbr ille; sed efficere neuliquam potuit, ne veni- everlit, nec non aucloriiatem dimitiendi peccaia Ecr
rel in Ambrosii cognilionem. Hic ergo islius consilii clesise a Christo datam invicte probat. Quod aulem
faclus certior, libellum (Epist. 17) el ipse vel epi- islic leguntur ea verba : Ego aliquem laborem pro
stolam episcopalis vigoris plenam Valenliniano con- C sancla Ecclesia suscepi (lib. n, c. 8, num. 73); illis
festim dedit, qua libelli Symmachiani sibi copiam ulique sj labor innuatur conira Symmachum aique
fieri postulabat, ut ei responderet accuratius. Ilaque ethiiicos ab Ambrosio suscepius, eosdem librosab
mox ut a Caesarehoc scripium obiinuit, lam perspi- hoc ipso anno mulium removeudos censebil nemb.
cue tamque valide singula ipsius capiia diluit ac 65. (An. 385.) Monica filium tcrra marique, el in
confutavit (Epist. 18), ut Syinmacho necessarium periculis omnibussecula, non multo post ad eum ve-
super ea causa silenlium imponeret. Hunc secun- nit Mediolanum. Eam dignatus est sancius Ambro-
dum libellum posl vindemiales ferias scriptum impe- sius eadem comitale ac benevolentia, quam jam Au-
ratori Ambrosius nosler tradi curavit, quem quidem gustino exhibuerat (lib. vi Confess., cap. i).
libellum sictil priorem, lecium in frequenti consisto- Aiigtistinumvero a Manichreorunicommenlis ac pro-
rio, quse petebanlur, assecutum essc ex epistola bris abalienaium offendil maler, nonduni tamen erga
sancti Prassutis ad Eugenium discamus licet. veriialem doclrinae caiholicae satis propensum.
65. Idem Symmachus per suam praefecturam de Summa lacliiia eamdem affecit fllii agitaiio; cerlam
chrisiiana religione melius est meritus quam cogita- enim spem inde capiebat conversionem ejus vicinam
verat; quandoquidem Mediolanum, cujus cives ma- esse. Quapropter ul eam a divina clementia conse-
gisirum Rhetoricas ab eo petierant, Augustinum ea ** queretur, geminalis precibus, coepit et sludiosiusad
gralia pergere voluit. Quam amice aulem Augusiinus Ecclesiamcurrere, et in Ambrosiiora suspendi ad fon-
eo veniensab Ambrosio exceptus fuerit, eleganler tem salientis aqum in vitam mlernam. Diligebal aulem
ipse descrjbit, cujus proinde nos non pigebit verba illum virum sicut angelum Dei, quodper illum cogno-
mutuari ', Et veni, aif, Mediolanum ad Ambrosium veral me inlerim ad illam ancipitemflttclualioneinjam
episcopumin oplimis notumorbi terrm, pittm cullorem esse perduclum. (Ibid.)
tuum, cujus lunc eloquia slrenue minisirabant adipem 66. Qua porro veneralione sanclum Antistilem
frumenlitui,et Iwtitiam olei,et sobriam vini ebrietatem prosequeretur pia illa vidua, vel hinc inlelligas, quod
populo tuo. Ad eumaulem ducebarabs le nesciens; ul cum ad memoriassanctorum, inquii Augustinus, sicui
per eum ad tesciens ducerer. Sttscepit me palerne ille in Africa solebat, pulles et panem et merum allulisset
liomoDei, et peregrinalionemmeam salis episcopaliter (Ibid., cap. 2); ubi audivit a janilorepropterabusus
dilexit. Et eum amare ccepi, primo quidem non lam- quosdam htinc moreni ab episcopo fuisse inlerdic-
quam doctoremveri, quod in Ecclesia lua prorsus de- lum, tatn pie alque obedienter, pergit idem ille, flm-
sperabanij sed tamquam liominembenignumin me. Et plexa esl, ut ipse mirarer quam facile accttsatrix potius
 89 EX EJUS POTISSIMUMSCRIPTIS COLLECTA. 90
consuetudinissum,quamdisceptatrix illitts proltibitionisj Lli aninio negasset sanclus Praesul, imperatrix ex eo
effecta sit(ibid.), efferata , filii nomine ac terrore ohjecto, rem extor-
67. Interim Auguslinus in veritalis ilinere semper qucre conaia est. Quapropter feria sexta ante Do-
ulterius progrediebaiur, de Ambrosio aulem ita sen- minicam quae dicitur Paimarum, veniunt ipsiusjussu
tiebal: Ambrosium,inquit, felicemquemdatn Itominem comiles quidam consistoriani, qui basilicam novam,
secundttmsmcttlumopinabar, quem sic tanim poleslates hoc est, intramuranam, quae superiori erat amplibr, _
Itonorarent; coslibaluslantum ejus milii laboriosus vi- poscerent ab eodem Ambrosio (Ibid.). Hic aulem
debatur (Ibid., cap. 3). Optabat non mediocriler lon- rursus modesle simul, ac generose reposuil, tem-
gius cum eo inirc colloquium, ut ei menlis suae mo- plum Dei a sacerdoletradi non posse (Ibid., num. 2).
lus alque agiialiones aperiret. Subinde ad ipsum Postridie praefecius ipse cpnvenit sancinm virum, ut
pergebat illam ob causam, cumque aedes episcopales vel Pcrliana basilica ccricedereiur. Maxima cum
nemini non paterent, facili negolio ad ipsum acce- pietate ac cpnslanlia populus reclamavii, qued cum
debat. Verum quia sanctus Antisles aut diversorum cerneret idem prajfectus, ad palatium rediit, impe-
liominum serviebal infirmiiaiibus, aut Scriplurarum ratcri qure gesta 4'uerant, nunliaiurus. Sanctus An-
medilaiione occupatus erat, Augnslino nulla dabatur tisies hnjusmcdi lurbis non detprrilus, Dominica
copia scisciiandi, quaecupiebat. Eum tamen allo-1 Palmarum sacris consuetisriie operalus est. Verum-
quebaiur intcrdum Ambrosius, eiquepropter maler- tamen dum compelentibus traderet symbolum, a
nam pieiatem gralulabatur. quibusdam audivit, quod ad Portianam basilicamde
68. Sed Augustinus congressu lam perlimclorio palalio decumanosmisissenl;elvelasuspenderent(lbid.,
minime contenius, ul qua licebat, dcsiderio satisfa- num. 4); ut videlicet a Valentiniano, hanc ecclesiam
ceret suo, illum in populo verbutn veriialis recte trac- occupari vindicariqne significarent. Ambrosius ab
lantem omni die dominicoaWdiebat(lbid.). His con- offerendo sacrificio non absislebat, cum nuntialum
cionibus nubes quibus inierior ejus obtutus obcaeca- est presbyterum quemdam Arianorum , Caslulum*
balur, dissipatae supt; ipseque caiholicae fidei noniine, a populo fuisse captum. Id Episcopus gra-
veritatem agnoscere, acMauichaeorumerrores maxi- viter lulil, aique extentplo presbyieros ac diaconos
me circa prisci foederisteslamehlum despicere ccepit. lmc destinavit (Ibid., num. 5 et seq.), a quibus sa-
Smpe in popularibus sermonibussuis , inquil, docen- crificulus liberarelur. Justina lamen seditionis Ioco
tem Ambrosiitm smpius audiebam : Litlera occidit, iiludaccipiens, multos civium conjecit in vincula, pa-
spirilus aulem vivifical, cum ea qumad litleram per- laiio justilium indixil, magnasque minas inteiuavit
versilatemdocere videbaniur,retnotomyslicovelamenlo, optimalibus. Atlamen denuo missi sunt ad Ambro-
spirilaliter aperiret (Ibid., cap. 4 ). Non est crgo cur C sium tribuni et comites, qui eum de cedenda una ex
aliquis miretiir, qnodAnibrosius lantopere myslicuni basilicis compellarent (lbid., n. Set seq ). Inierim vero
urgerel intelleclnm in sermonibiis hoc el seqnenli jussi sunt milites ad eam occupandam sese conferre.
anno de suggeslu habilis, quorum plerique in libros Sed cum eos beatus Antisles esset alloculus, confes-
redacii sunt. Hos cerle libros faslidiosi quidam ma- tira ad stationem suam redierunt. Ambrosius vero
jori babefent in prelio, si lemporum illorum necessi- feriam tertiam in Ecclesia integram exegit: iinminenie
lalem, et expressani ipsorum cfficacia magni Augus- autem noctis lemppre, rediit in aedes ejiiscopales ; ul
tini conversioncm tanlisper attenderent. si eum in exsilium pellere vellent, paratum inveni-
69. Ambrosius qui ultra Mediolanensis Ecclesiae reni (lbid., num. 10). Posiridie ejus diei antelucana
limites sollicitudiuem «uam extendebal, rogatus a hora domo egressus, cinclam miliiibus reperit Eccle-
Vigilioad Tridentinam sedemnupereveclo,praecipua siam, in qua nihilominus lectiones censuetae recita-
cpiscopalis digniialis munera per epistolam ipsi ex- banlur. Imperavit Episcopus milites sacrae commu-
posuil (Epist. 19). Prae cseieris aulem illum admo- nionis jure inierdici, quc illideierrili, adCathelicc-
nebai, ut ne connubia inler cullu dispares coire rnm partes-accesserunt. tunc ille aiiibonembasilicae
perniilterel, hoc est, inler Chrislianos el infideles. conscendeiis, ex libro Job quem lunc legi conligit,
Cujus admoniiionis necessitas oriebalur ex Idolola- '-Dad popultnn concionatus est (lbid., num. 14 et seq.).
irarnm muhiiudine, quac in Tridentinis iinibus lunc Dura. serraonem suum rebtis praesentibus scite ada-
tanla erat, ut idem Vigilius cum cos niierctur addu- ptaret, cum inlerpellant, vcla removcri ex basilica
ccread Christi cognitionem, ab ipsis martyrio affec- signilicanles, quod imperalorem cceplo desistere in-
tus memoretur. dicio erat. Prosequebalur concionem suam Antistes
70. Ubi primum Justina pacem a Maximo sibi . noster, cum ecce tibi Nolarius ab imperalore ad eum
concessam vidit, eaopporiunitateconsiiluit abuli, ul venit, qui et tyrannum ipsum appellavit (Ibid., nutn.
Ambrosio belliini indiceret; rata enim auctoritaiera 22), el verbis iraclavit injuriosissimis. Modesie
filii jam satis esse confirmatam, omnia in se atque quidem ille respondit, sed nihil reniisit de consian-
in imperium sancti Viri merila oblivione delevit. lia. Non permissus est eo die domum regredi, sed
Occasionem ipsi exhibuit, quod in proximo erat, cum fralribus hi basilica minore caneudis psalmis
resurreclionis Dominicaefeslum ; ut ad Ambrosium omnes pernociarunt. Sequenti die, idest.feria quinia
mitteret (Epist. 20), qui Poriianam basilicam, liOc majoris hebdomadai, Jona- ptopbelia more solilo
cst, exlramurannm peterent Arianis. Id cum ingen- reciiaia est, quam dicendo exponere incoepit Ambro-
 91 VITA «ANGTI AMBROSH 92
sius {ibid.,min}. 25). Haud iiiu.lium process.erat A,fium venisset Mediolanum, posjto Merpurjni nomine,
in iiistituto .sermpne, pum a .quibusdam ,ei refertur sub quo criminibus infamis evaserat, .diclum Auxerjr
proecepisse 'Valentiniaiium ui .recedei-enlmilites, ac tium. tQuippe ila embuil, ail Ambrosius, itl pmlaret
civesqui p\ ivincuiiserant, diniitiexe*)tur>In.credibi- mcabulum(Serm. cont. Auxenl., num, 22). gic auiem
lem apudCath.olicps yojuptatem peperit hopnuniium.. yoluil seappellari, quod pr.opter memorjaro Vjeieris
Ai etiamsi perseculip ill.a hic finieril {Iliid., n. 27 .et Auxentii a.ccepliorem se paucis iliis, et potissimam
28); nuntiabaji}u.rtamen imjieratpris yerba nonnul|a? .parlem ,ex,leris Ariaiijs qui sequebaiilur 'jiipei-atrir
quae spcurps esse jijon pali.ebanfur eosdpjn Calholir pe.ni, forp credpbat. E.i hjjjusroo.di prat prascipjius
cos : et CaiJgotiusValeiijinj.aiii praefectus cubic.ulo, ilj,cJustinae iininistcr, a qjio scriiiiuni fuit^difuro hoc
ad Aiijbrosi.ummisii, quj suis verbis ej dicerpt * Me edictijm, quod flejus quidem exjjrpssit Ca.1h0Jic.is,
vivp , fu cMtemms V'alentinianunt? Capul fibi tol[o Ambrpsji yerp menteiji inlringere niinim.e vaj.uit,
(Ibid., nuni. 28). C.uigenerosiiro Iio.cet piane EpiT 75.. Ppstliujus legis prpmiilgationero, relicta urbe
se.opale responsiim .dedil: Deus permittal libi ut itnr Mediplanp, imperaior una pum maire Ticinum veiiit,
plegs quod .mi.iaifs; egp enjm p.aliqrquod episcopi,lu el ibidpm Jcgem edidit xv kal, Maii. Yerisimile a«.-
facjes .quod spadpnes. Ejus.dem Euijuchj , se.d sup- lem est lunc contigisse, ut eadem princeps -cunctis
prpsso iljjiis jjprojne, Anibrosins nieminjl i.n Cpm- iB ort.ipdoxis seniper infesia , viduae depositum Tjcir
mcntaiione &e Jpseph Patriarcliq; ubi liae vopes jjensis episcopi fidpi prediium extorquere connjiere-
P.tiaroleguntur m.pderatipn.ii. sancii Episcppi ypre lur (Lib. de Legat. el Decret.). Verum episcopus, re
jn.die.es: Ne ipsius qujdeni sennpnes mei memjnisse pum Aiiibrpsioponimuiijcaia, isiiusjjipdi vjam iijiyil,
dpleclqt, quepx \unc tprtipptis vei effuderit, pel extqrr qtja (Sanctitas deppsitoru.m sarta tectaque cuslodirer
seril Ecclesimconiumeliq(Lib. q\e Joseph, c. 6, nuni, lur (Lib. JI Offic. c. 29).
33 ei seq.). Subjungit tanien iljujrn npn niullp p.pst . 74. Iiide Jusiina procul dujjio magis iiiflanimat.ain
poejjas .dpdjsjip,spd ppndpmijalum ajipjjus eriminis, AmJ}r,osJum,acejjjjpra grayipraqup adyersus ,eum
quod Aug-usiinusnpjjis explical iii euro njp.dum: machinata pst. Ubj ejiim rediit Me.diplanum,Dalinar
Calligonuni, inquit, Vqlentitiiani junioris eunuclium tijis tribunus ac nntarius imperaleris ije.minesa.nctnni
gladio nqvinms ullore puniltitn, mprelficis cpii{essipne Vir.u,mponyenit; ut judicps, queniad.modum fecprat
conpictum(Lib. vi, injuliqn., c. 14). Auxeptius, et ipse deligeret ( Episl. 21, n.«m.1);
71, Diei non pctesl quam ppn.SterTiatafuprit Marr qiijbus in paJatio consideiilili.us,de fidpi sua?dojgmar
eellina, ubi prjmos hujus tumultus rpnjores apcppii. tis disputarel: sin autem secus, solum yerteret, a,c
Siatim igi.l.ur crebris, Ijlteris fralrem rpgayjt ut se s.edpni suam cedpret Auxpniip. Ambrpsjus c.onyp-
.omnium faceret certjoreiij- Ambrpsiiis yprp jspliici-£ calis, qui Medielanj li.ij.ipyersaljaiitur, epjspopis ac
Jam de se sororein pliarissiniaiji anjnjj ppjidp.renequa- presbyleris, de mandalp imperiali ad eps rptulit,
quam passus, ei per orjlinpni pmiiia scripsit; e cujus Cuin vjsujii psspl iljjs onjnibus libelluni Caesari tiff
cpjsloja (Episl. 20) qua? d.e Iiap eadein pejrsccju.iioije ferj-j ppprterp, i.dem Ambresius ejus iscribendi susceT
a h.obis narraj,a sunt, piiiiuo sJuiii|isijm,ijjs.Nonnulli pjt prpviijpjaiii. I11pp exp.psujiii.nperajori, flujb.usde
pqrro haiic perspcutipnpm spqupjjii aijnp expiiaiam causis ijr pajatio pprani prpfajiis jtidicjbus dpfi.de
autumant; sed jjpri differpiidam •ijira Jjunp ips.ujji 4ispujarp sibj non lipprpl (Ibid., .;j. 2 el seq.) : scd
dpmeristrayimus prpprip lopp (Admon. in Epki, 2.0 eadem illa coniroyersia in Concilio tractanda esset.
et 21). Adjpcit eliam ad se ajidie.ndum, pum dp fide dissere-
72. (Ari. 586.) Efsi J11.s1j.na3ypxalienes sepiiac yj- bai in Ecclesi.a, liberiim aditum cunclis paierp: se
derentur, pptiiiie laiiien Anibrpsius fore praeyiderat, ijj palaijjim vfinjurum fuisse , ut jiacceorarn dlceret
ut noii quiescerel hasc Ariana. Et cerle nqji diu (Ibid., num. 17); sed per ppiscopps pl eall.ipjicqm
odium illa coijtinuil: sed ut efficacijjs ccgitaia ppr- .pppjjjutij sijii npn licere : eosdenj similiier pbnixp
ficCret, jam inde a mensp januario hujusce anni pprr prohibpj'e, qjjojiiinus expedal Me.dJolanp;pprsuasps
sua.sit fiiio scriben.dani legem, .quae Ariaiiis in EcT yidolicet unu.m idenique esse hoc rerum staiu Eccler,
clesii.m conveniendi .p.olesiateniiacerel,' ppDiianjqupU(sia.m des.ere.re, ac pam prpdere haerpiipis,Ppstea ,se
capitis eis irrogaret, qui cojijra non mpdp palam jpse rppepit jii Eecjesjanj, jjbi per aJiquaniuni ipinj-
'
inlercedere, sed v.el clarieufp mppMcqre atipnlayis- poris die ac npcte pppulus eujji sepsjjt freu,uenlissir
sent (Lib.ult. de Fide). Jussil imp.eratrix B.e.jjpvpJ,pi mus, ne sibi per yiin Pjlppretjir, Et sane njissi ab
Memorimscriniis prmfectumhanc legem exajarp a.ir imperatore mililum manipuli Ecclesiam .GJnxerunl*
que pbsignare (lbid.). Hjc xerp .conscjeiitiam faypjl al.ipse nedum ;UlJ*iin p^ajferrejitimoris Jndicijini, vo-
. anieppnens, hec dctj'ectayit, ac prpplerea Jubprilis.-- tis omnibjis expeiebat mariyrii graiiam : atque adeo
simo animo subivil exsiliuro. Hujus operam suppjp.- pppjiijjm, ne sibi ad jJlu,dimpe.dimenloesset, obi.esr
vit Auxenlius, qui se, ut Ambrosius testificatur, tabatur, ob oeulos eidem poncps quam vanae essent
episcopum Arianprum esse jaclabat. Se,d sancius eprum excubiac, cuiii pp.rtainaperlani caecusrpperis,-
PraesuJ de illo sic loquitur imperaiori • .iVajjiegp, set, quajii illi puiayprfini. djligepter rjccj.usain, npc
inquit, nec episcopum novi, nec vnde sH, scio (Episl. paientem ,depj-ejicndereniilitps ppiuprnnt. Dum cuss
21, ntim. 9). Niliiloininus tamen,ex Antistile nostrp io.dire.lurin E.cclpsia,pppujum suijjn c.uniScrjptiira-
dispimus Ulum ex Scythia oriundum esse, ,et inde .rjjm lefiijpneium ipstirurn expQsitioneppnsoIabaltir,
93 EX EJUS PPTIgSIMUM SGRIPTIS COLLECTA. $4
Superpsl .adiiiic una e praepipujs cojipioniliijs pej*,idj_L : 7.6'^Rp vpra miniroe .obseurjirj]est liacipsa lemr
tcmporis ab eodem habila (SerHio de Basil. lom. H, ppstate prpjiuniiaios ,esse iilos .sprrooiies, px ,quibu§
pag. 863), gjire n.O.riminjmam epfum cqnajjjjim par- pr"BsJai.ilis.sima saijcii Deptpjisfi.perapproppsj.iijsiiiit,
tpjji njpijj.oraj, qjiibus pasiprem gregpjiigjje cathplir Exppsiiip in Psalnntm cxyjn (Admon'.in liunc psal.),
jcu.mJicp ptiam annn ppr sacros di.es resurrpptjpjiis quae jijipr piilcherriroa ejus.dpro mcnumeii,ia jure
Ariana rabips divexavit. Anjljrp.sijjsver,oi.ncoiiiiminj mpjnpi-atjij*,nijjlips sermpnps Jiujusce anni in se
b.apmoesiijia pi*aeler.mppiorata s.platia et aliud »,<_._ cpntinpl: spd mult.o.spliam snhi sequcjjlis:, utj3uo
junxit, nimirum hymnorum quos iq Jjpjj,oi*pm djyi- Jocp. d.eiiioiisira.tum.est (Adinonil. hi Expps. pspU
iijssijjjas Trinj.ta.lisipsp ppinppsueiat, sscrjjjii' poii- pxyjj*:). Hujijs fOperjs iiuc speclat proposilujh, ,ut
ceniijm. Cajjpbal eps Jjymnps lolus pppujus curn GJjrisjiani e.l officiprurosuoruin jnforinenjur .cognir
fantb pieiajis inlerjprisque affecius mpjtu; ut Jacry- jjpjTe,et ad(ea.dpmroorum lioneslale ac pietalis cultu
maj-qm yjin pljurimi effjjnderej.it. Gerte Ajjgusliijus jjiipi.ejjdasijm.ularenlur. Id aulem bealiis Pater me-
li.orjjnj onijijjiiji lesiis. eculatus, ppstquani de parepte Jius pffici pinninn non p.osse arbitralus cst, qnam
Jiis yprbis leculus esl :: Ibi maier meq,ancilla tuq, psjilmpr.unTn.obJlissiroi, sc moraliunj prseceplioiium
sqliicitudinis el vigiliaritm primas lenens, qrqlionibus rpferiissjroi .ena.rratiQne; c.ui pj-aeter.eaaJiiie*>amyor
vivebal (Lib. ix Cqnfes§. c. 6 e{7); ,d,ese queqjje ila E Jiiil explicaiioiiejn ioccruii) e Ganiicjs bene mulfo?
sjibJMijgjt:Quanlumjtoi.-ijjqjjji, itf Ifymnisef canficis rum , quos argumento suo magis congruere exis?
sqaye songniis Ecclesicetftm conimolusgcriter? Ra,ljo- IJijiayit, .
ijpiil aijtejjj in Jiis canlilius pbspjryaiampsse ,ecpi,denr '7-7, ftuaniyis Baronii sent.enjia fuerit Ambrosiana
talj JEcclesiseiiondum .usjj.alani,ppst mqdura yprp in jn Eyajjgeljiim beati Lucae cpmnieiitaria inde ab
pa prppagatam, liaecAuguslini y.erba teslajii.ur: Tunc, anno 576, scripia fuisse; atl.ijiieu exlra dubium est
ail jll.e, hyinni ef psalmi, vt cqnerenfur secundum, in sermonibns, ex qnibus compactum est hoc ipsura
mqrem orientglitiin parlium instiiutuni est, et fxfllp in" opus, Arianorum infeslatioriis, tamqgam rei admqr
Jipflieriiittnretpntuni, mullis jam el pene onfitibus gre- dum recentis, Deri mentioneni. AJiunde vero cuni
.gibus tnis el per cmlera qrbis imilnntibus (Ibid.) &- appareal jeosdem sermones non nisi per biennium
dem ejiam de hqc instii.ulo tradij; Pjjuljnus (P.aulin. fuisse absolutos, erunt forte qui conjiciant Doctorem
in VitqA^inbr,num. 15). yerumlanjpji qupdpsalmo.djaj nosirum alternis dominicis nuiic in .psaliiiiiijicxvm,
atque Iiymjrjpdjiae gpnus Jiic sil inlelligendiim , ijpn nunc in Lucte Evangeliuiii verba fecisse. Qui aulem
salis cojisfat inter auclorps : npque etjam bu.us lpci utrunique argumpiilum conlinuis dominicis ad finem
pst pperpsjus jd expjprarp. .usque iraclatum volent (Admon.in eqd. Qpera), quor
75. Clarjus quiddanj aiqijp illusjLrius,jit duo me- H minns conciones in Lucani rejiciant in sequenlem
morati s.cripiores iiarrajil, jliyiDiius accidif, fld cpet- annum, nihil prohibebit.
cendatn, jnquji Aug.ustjiuis, rgbieni fenfineant, setf . 78. Episcopi JEmiliaeprovinciaequoenunc archie-
regiqm (Locis cifqlis). Ejiim y.er,o hac tempesLaje piscopatu Bononiensi comprebendilur, Anibrosiuui
porppra Prolasjj ,ac Geryasii fralruin jiiartynjijj dir hoc anno per lilieras consuluerunt qua die anno
yjjio mojijtu Ainjirpsip npsiro rpycjaia sunt, qu,qj'jijj) proximo festum Paschalis .esset cplebranduni; elenim
soleinncni pxhunjaliqneiji, ti^ans.lati.oiieni.quedu.ffi eiim fore .videreiit, ut in vn kal. Maias jlliid incide-
refert Ambrosius, npp sernipjies jn ea cplebritalp abs ret, ulrrim liic dies ?d primum equinoxij niensem
se haljitos, jjpc miracjila niagpp puinej^pa Majriyiibus periineret, illi anibigebanl. Eorum anterrpgaiioiii
tiinc ppi^peti-alasilenlip pnjeiprit (Episf, 22) ; inio saiisfecit saiiclns Aniisies (Epist. 25), et soluiis
nec caluninias Jjaerelicqrunj, quj 4jab°lp ipsp magis pnijiib.us djiijculiaiijjus, pp ,die meroeralum fesiuin
pprfidi, qpps ,CJirjsti martyrps Jjjp fatejiatiir, p.bsJi- cpjebrari debere plapujn fapjt.: ;=
jjaj,e Juxla ajj.ijrnpudeplernegare audeliant. AugustJr 73. Pcr lempesiatpro vijidenjiaruro Augustinus,
nus qui praesens erat, jiorum ptjam npn spjjipl nipr cujus cenyersjojji suprpm.aro manuni Deus imposuer
minit (Lib. ix Conf., cqp. 7, ef fiv. n de Civ. Dei). ral, venit in Cassiacum Werecundi villam (Lib. ix
Pauliniis ajitpm a qup jlla qijpqjie jipn qroiUunlur. '^ Cmif,cap.8); jetp.ye.stigicliincad 4,robrosium, quein
adjuncta fluaerjani Jijjjjis persecuiip,nis nienipria3 in hoc opere primarium divinae graiiae niinistrum
prpjdidjt, quae Ainbrosjjjs atgup Aijgjjsjjii-jsrpticnere.. ducebat, litteras jiedjt,(/()trf., cap. 6).; Eiiiuimavi,
H,uj.usmQdipst qjjqd narj-at de Euthyniip (lnVifg, inquii, pet lilteras anlhlili }uc\,vprosancto Ambrosio
.Amb.ji. ii ef seqq.), api puni jnand.aip imperatripis pristinos errotes riieos, et pmsens vqlum metim, ut
.veljiculuinpaj-asset, qjjp saqptupj Aiiiisiiieni exporr ptoneret qqid polissinium vulti de libris luis legendum
tarei in exsjljiim, seqpenti ajj.np sojum yer4.erpips.e- essel, quo petcipiendm tantm gratim paratior optiorve
njet jussps, ppdpni cjjrru patfia pxppdpi-p ppaplus fierem. At ille jussit Isaiam propltetam; credo quod
fuit. Sed ufrj pprspcijjiojij. hoc Jribjjenduni, non prm cmtetis Evangelii pocalionisquegeniiuni sit prm-
pxpljcujt, Cjrcjlpj*lipp efiajjj tpnjjjus pyenisse ijipm nuntialor ppetlior, -yeruro tanieii PHJIIpropjielae IiUr
asseiit, jit in Eccjesja) gfemijujji rpyej-J.erpEirqujda.m fus saiis assequi sensuni noji pbsset, ejiis Jpciioftero
S?Ar'apis (lHd-, nuni. 17), flpia.ijggiumsaij.cip inajjud lenipusraluspst•difltei.endajn,:; ,,,,
yij-pasianiem sp yjdisse aiejjajt, et .qumpppujo' jespor . 80. j(An. 587.) Sialim alque Jempus adfjiit, flrto
jieret, ipsi s-iggereiiteiii, "
catechpieni se ad baptismum jflscribi curant, siil>
 '
95 VITA SANCTI AMBROSII 9<*
exlremam scilicet quadragesimam, Augustinus, Ali- A mones illi, aut forle chartis numquam mandali
pio suo, el filio Adeodato comitantibus, Mediolanum sunt.
rediit. ut simul in ordinem compeleniium admitle- 87. Horum traclatuum ordiiiem cogil liber de
renlur : Ubi, ait ille, tempus advenit, quo me nomen BenediclionibusPatriarcltarum(Admon.in eumd. lib.).
dare oporteret, reliclo rure Mediolanutn remeavimus. Ilunc brevi iiilervallo lucubrationein de qua proxime
Contigit aulem, ut tunc temporis de moralibus quo- nos dicebamus, secUtum esse, atque ante alleram'
lidianum setmonem baberet Ambrosius (De Myst. Anibrosii ad Maximum legationem publice pronun-
cap. 1, 11. 1). Alibi vero declaralum est moralem lialum probabile est.
istani, quam hoc loco innuit idem episcopus (Admon. 88. Jam veniamus ad secundam islam legationem.
in lib. de Abrah.), disputalienem apiius intelligi Onines huj'usce lyranhi motus satis promebant Italiae
neuliquam, posse, quam de sermonibus, ex quibus provinciis eum imminere, spoliandique Valentiniani
ilibri de Palriarchis composili sunt. Primi eorumdem consilium cepisse. Juslina hoc tanto periculo vehe-
collocantur libri de Abraham, qtto in opere sancti . menier perculsa, nuliius opem prsesenliorem arbi-
hujus viri fmpigram fidei devolionemAmbrosius de- trata esi, quam sancli Ambrosii. Quapropter cum
monstrat (Lib. de Joseph. cap. 1, num. 7), ab ipso hic memoriam inj*uriarum millam retineret, rogatu
quoque factis impletum, quod vix jejuna quadam idea B ejusdem imperatricis rursus Iegati ad lyrannum
philosoplii inlellexere. illum onus subivit. Ego luus, inquit, ileritm legalus
81. Liber de Isaac el anima duos illos sequitur. repeiivi Gallias, el mihi dttlce pro salule tua primo,
Hic autem eo periinet,_ut in eodem sancto patriarcha deinde pro pace, alque pietale qua fraternas reliquias
sinccrm mentis puritatem oculis subjiciens (Ibid.), poslulabas, nonduin pro te securus, et jam pro fralerno
ipsum Chrisii Domini, Rebeccam vero ejus uxorem honore sollicitus (De Obitu Valent., num 28). His ver-
Ecclesise typum exstilisse palefacial: nec nonutrum- bis causa Iegationis aperitur : ipse vero sanclus
que illum conjugem animae fidelis cum coelestispon- Aniisles, quem ex ea successum retulerit, scripta
so nupiiis accommodet. Valenliniano epistola significavit (Episl. 24), om-
82. Quod in libello superiori Ambrosius de anima nemque rerum cum tyranno abs se gestarum perle-
dispuiaverat, eum induxit, ut edita opella de Bono xuil ordincm. Hanc epislolani dum rediret, ex ipso
Mortis, niiiil terribile inesse morti planum faccret; itinerc Caasari misit; ne forle quis antevertens ,
simulquc adslrueret omnino oporiere, ut abdicatis menlem ipsius maligne occuparet; et simul ut prin-
corporis deleclationibus, cupidilaiibus omnibus, mun- ceps rerum oninium faclus ceiiior, adversus hosiem
dique illecebris (Lib. de Bono Morl. cap.^Z, n. 9), in tam formidabilem, qui cum opprimere apud se sia-
perpptuum saeculomoriamur. G luerat, paratus esset. Duplicis generis episcopos, a
85. His sermonibus ad praeparandos catechumenos quorum communioiie pcnilus abstinuit, apud Maxi-
apposilissimis imbuti Auguslinus aique alii, aqua mum reperit Ambrosius. Priores eranl, qui eidem
vivifica in pervigilio paschatis, quod vii kal. Maias Maximocommunicabant (Ibid., num. 12); unde Pau-
anni praesentis celebratum diximus, tincti fuere. linus ipsum a beato praesule conimunionis consorlio
Initiatos sacro baptismo confestim sacramcntorum privatum asseverat (In Vila Amb., num. 19), ut jam
quae receperant, sicut et eorum quae occultari prius dictum est : posleriores vero, tjui aliquos, devios
solebanl, expositione sanctus episcopus rite insti- licet a fide, ad necem petebant (Epist. 24, num. 12),
tuil: qua qiiidem ex catechesi librum de Mysleriis nempelihaciani, a quibus apud Maximumaccusatus
factum putamus (AdiJiott.in lib. de Myst.). est Priseillianus, et iisdem agcntibus, cum ipse lum
84.Rediitad moralia prsecepta sanctusAmbrosius, ejus scciatores gladio truncali sunl. Hanc saricii
el ut candidam illam neophytorum turbam a re- Ambrosii constanliam et animi magnitudinem non
deundo in sseculum,cui per bapiisma nunlium remi- tulii tyrannus : sed graviter commptus jussil eum
serant, fortius delerreret; ideo sermones pronun- sine mora regredi (Ibid.).
liavil, qui nunc redacli in librariam formam, sub 89. Maximusredeuntem prepere seculus, nemiuc
lilulo libri de Fuga smcttliad nos pervcnere (Admon. obsistenle, Italiam invasit: Valentinianus vero me-
in eumd. lib.). luens ne incideret in ej'us manus, et eadem inliuma-
85. Commenlalionero hanc excipiunt duo libri de nifale ab eo tractareiur, quam Gralianus expertus
Jacob et Vita beata, in qnibus Ambrosius singularem erat; conscenso navigio, venit Thessalonicam, seque
animi iaborumquepatienliam in eodem sancto imitan- fidei ac praesidio Theodosii tolum commisil. Profu-
dam proponens (Lib. i de Joseph. palr. cap. 1, n, 1), gum Theodosius excepit perquam humaniler : eum-
bealitudinem in calamitaiibus, allliclalionibus, ac dem vero pie admonuit has lantas clades ob pro-
doloribus esse posilam evidenler docel. pugnatam haeresimArianam ae divexaiam Ecclesiam
86. Non praetermisil Josephi liistoriam Antislcs catholicam divinitus immissas ne dubitaret.
nosler, sed in eam non semel verba fecit, prae cae- .90. Tametsi autem Ambrosio Maximusinlcntavis-
leris ejusdein palriarchae dolibus, casiitatem ejus set acerbissiinas roinas, non illi lamen, ut quidem
egregie praedicans (lbid. c. 6, num. 50 el 58), In videlur, damnum intulit. Usque adeo etiam apud
idern argumentum jam superiore anno concioiiaium malos venerationem invenit virtus ! Praeter opera
se esse illic teslnlur; veriirii aiit exciderunt ser- jam recensiia liiijus quoque temporis esse crediriiiis
97 EX EJUS POTISSIMUMSCRIPTIS COLLECTA. 98
plures epislolas, quibus sanclus Vir mullorum dubiis A < eumque ut librum quartum Esdra* pervolveret, mul-
Sibi per lilteras cerlalim propositis responsa dcdit. i
lum impulit. Idem Horontianus de quibusdara Apo-
In harum numero epistolae ad Sudiuin duae reponi sloli i verbis querum ab Arabrdsio cilala fuerant aute-
possunt (Epist. 25 et 26). In saeculari foro hic icedentia, quid ille sentiret, scire oplavit. Satisfecit
judex eral: is cum videret Priscilliano urgenlibus ipsius voluntati Anlistes noster (Epist. 56), sed
Ithacianis capilis condemnaio, recedere plurimos ab eorum verborum occasione imperare sibi non potuit,
eorum omnium communione qui capitalem senten- quin marlyrii oporluniiates sibi erepias apud eum
tiam in quempiam tulissent, sciscitatus erat ex Am- defleret gravissimis verbis : Qualesoccasiones,inquit,
brosio, num sibi a sacris essel abstinendum, quolies habui, el de ipso prope fine revocalus sum (Ibid.,
aliquem extremo snpplicio ipse addixisset. Ejus num.ii)!
inlerrogato Ambrosius ita respondit: Plerique sponle 94. Simplicianus Ambrosio signiiicavit, quanla
se abstinenl, et laudantur quidem, nec ipsi eos lau- volupiale affectus esset iis legendis, qua: in Paulinas
dare non possumus, qui auctorilalem Aposloli eaie- epistolas ad populum disseruerat : quamque gratum
lius ohservamus, ut iis communionem non audeamus sibi esset futurum, si quid insuper ejusdem generis
negare. Deinde vero quasi episcopus ad exhiben- ad se mitteret. Maj'or erat Ambrosii erga hunc vi-
dam polius reis clemenliam quam severitatem illum B rum observaniia, quam ut ejus oplalis non annuerct.
borialur. Epistolam igitur ad illum dedit, qua complexus ea
91. Hoc eiiam tempore soepiusad Irenaeum charis- fuerat, quaein alium Apostoli texlum pronnntiaverat
sirnuni filiumel EcclesiaeMediolahensis presbyterum coram populo: ubi praelerea id probaverat liberta-
aut diaconum scripsit Amhrosius. Prima epislola tem noslram in Chrisli esse sapienlia (Episl. 57). Sed
Deuleronomii versum enucleat (Epist. 27), et so- boc ultimum rursus repetens, veras divilias in
cietalem perditorum horainum suadet evilandam. eadem quoque sapientia esse posiias aliis lilleris
Secunda non multo post_secuta (Epist. 28), ipsius clare demonstrat (Epist. 58).
vilam, utpote liominis diviniori characierenobilitali, 95. Denique circa id lemporis Faustinum quemdam
probat perfectiorem esse debere, ac saecularium amissam sororem virlulis singularis ac meriti femi-
conversatione muUo sancliorem. Eodem die domum nara lacrymis lugentem sane imroodicis Ambrosius
reversus a vigiliis sanclus Episcopus, studiis suis de per epistolam consolalus esi (Epist. 59).
more repetilis, versum Scripturae, quem modo in 96. (An. 588.) Juslinam Arianam illani imperalri-
synaxi canlari audierat, revolvere animo ccepit. Ad- cem vulgo exislimant non revcrtisse in Italiam, sed
movit siatim manum calamo, et exarata epistola in iuga ipsa fato concessisse; ita ul non sine divino
lertia Irenaeum interpretatione ejusdem versiculi C] judicio quae loties Ambrosium ejicere in exsilium
exliorlalus est (Epist. 29), ut per mundi contemp- conala fuerat, exsul alque exlorris ipsa morerelur.
tum atque repudium supremo bono unice adhaereret. Si quaetiam conjectura inPaulini verbis slatui possit
Vix ferendam dederat hanc epistolam, cum locus ex (InVitciAmb. n, 20), circiler Jiunc annumcontigisse
Aggaeo ei suecurrit, huic ipsi argumento plaiie con- djcemus, ut magus quidam , Innocentius' nomine.
veniens, qui-materiam elucubrandae quartse epistolae cura lorqueretur ob varia sceiera, confessus fuerit,
suppeditavil (Epist. 50). Justina gubernante, coiiduclum semet ab Arianis ul
92. Irenaeus tantis benevolentiae ac facilitatis Am- in Episcopum populi odia excitarei, exsecranda sa^
brosianaelesiimoniispellectus, nondubitavit sanclum crificia celebrasse, sed irrito conatu. Subdit Paulinus
Episcopum super variis qurestionibus consulere. (Ibid.) manum percussoris ad Ambrosium missi
Quaestionumejus liaec prima fuit, utrura maj'or cen- exaruisse, atque a sanclb viro eidem fuisse mox
senda esset eorum charitas, qui ab unguiculis Dei resiilutam. Narrat(7bid., 21) postea Prol.um curasse,
» obsequio se mancipasseni, an vero eorum qui pro- ut pucr notarius deduceretur ad Ambrosium, cuj'us
vecliori lanlum aetaie ? Hujus dubii haud injucundi beneficio a dremone iibefarelur.
esplicationein epislola una complexus primo fuerat 97. Cuni Valenliniano transiil Theodosius in Iia-
Ambrosius (Episl. 51), at mox aliam de eadem re 1D liam, ac duabus victoriis de Maximo iyranno citius
superaddidit (Epist. 52). Acceplis aulem prioribus reportalis, Aquileiam, quo lyrannus ille se recepe-
liiteris lrenaeus ob locum quemdara Deuteronomii in ral, obsidione cinxit: qua expugnata in illum gladio
bis cilatum difficultatis aliquid passus, iilud iterum animadvertit. Summam in his victoriis Tlieodosii
jpsi proposuit, a quo et optalam ejusdem quaestionis moderaiionem certaiim hislorici laudibus cumula-
conlinuo accepit solutionem (Epist. 55). runt: quibus si quidquam adjicere induceremhs in
95. Horonlianus sancli Doctoris et ipse discipulus, animum, instituti noslri terminos excederemus. Non
qui clericorum in conlubernio educatus ab infanlia, lamen possumus quin ea quse Ambrosii precibus con-
manibus Ambrosii diaconusaul presbyterconsecratus cessit imperator, Ambrosianis verbis hic efferamus :
fuerat, pneceptorem suum inlerrogavit, numquid Debeo, inquit, beneficiis tuis, quibus, petenteme, li-
liumana anima coeleslis esset subslantiae ? Duabus berasti plurimos de exsiliis, de carceribus, de ulliince
epistolis (Episl. 54 et 55), quarum prierem brevis- necis suppliciis (Epist. 40, «um. 25).
simespatiosecuta poslerior est, sanclus Prsesul illuro 98. Maximi partibus profligatis, venit Theodosius
docuil animac nostrre naluram esse spirituaiem, Mediolanum, unde Ambrosius Aquiieiam profeclus
 m ^TITA SMCTIiAMBROSII m
cfal. Anibrosiani ilincns quae causa lueril. lgnora- At gislatbreffi riihil Scfipsisse,-quoa non diviiiitus lpse
lnr.Opinalus esl cardinalis Barcnius (Ad anm 388) recepisset ,Lvaf ias ratibrieseiderii pf briiit sdlvendohuic
suseeptum illud fuisse', ul Valeriano," qtii eam gubef- pfpljlemali valde apposilas.
naverai Ecelesiam,- sufficerelur novus episcopiis.Ve- 102. Ideiii etiafti flordriiiaiiusscisciialrtsesf, ciif
iHmiameii asifueitdifi huic epiriiorii lestimoniiini S'e*idifebiis fefiiiri uiiivefslias cfeata essct ? Ciijiis
nullum reperife est- Ulcumque auiem se res habeat,- quaestiohetii altefa epistbla' solvit AriTlifosiiis[Ep.
Ambrosius ibidemluftc vefsabatur. cum peilata Pst- XLIV).
ad euffi fama de Tiieodosiaiio qubdam edicto,-qiibd 105. SaUihus' quoque, S qiio' siiriiiitei leciuiri fUe-
ponlfa episcopum Castti Caliinici _,«bi a ftonftullis fat Heiiaeffibfori. S sarietb vlffi peiiit ppf littefas,a'ri
chrisiianorum Judaica synagoga incensa fiiefaly fet aliCiibi db pafadisf lefr6sifis Ibcd flissefhissel, aut
contra mpiiachbs qui ValentiniaiiPfiirii teWpiiimcom- qiiac PssetejCis dP illb seiiiCriiia? Rescfipsit Anilifo-
busseraiityidem sarixerat. Scripsit exiertipflo'iiiipera- siiis (Ep. 4o| de illaf qtiaestibrie, de qua j'afli anie
tori sanctus Anlistes in graliamepisCbpi ae riibiiaP disjiiilavefal,*iri hisce Jrbfi^ rieiiliquariiegisse': postea
chorum :-sed cumTheodosiTis-aurehT^uipufat&riim (affieuiri sua iespprisibhe iahi secundiiiii sehstirn spi-
cpnsiliis plus aiquo prafebehSjedictrimsiium iioir r'e- riiuaieiii , quahi eihieuhi, liaric Pxaiiiiriat difflci/1-
vocasset,<prima data oceasibne corarii Poderii piiii- B^ tatem.
eipe corioionandi. larita curii libeflafe iridigiiitaiem 104.Scripsit ilerum Sabinus Ambrosio, nuiitiavit-
dati rCscripti demoiisifa^it/.iit ejus fevbeatiofteni qiip seCfatbfeiii queiridafti Apbiliriafii venissfe Pia-
non cortcedere nen pbtuefii bbnusiniperatbi. Qilairi-1 ceiitiririiyet Iri ea ufce' e"ifbfes subs disiehiiriasse :
yis auieffi episcopalis generbsiiiitis lirfuclfacile' isfd eiiftive'ro'ibl friisset cerifiitritusi itef cepisse Medib-
exemplo feperiatur aliud ribbiiiiis; quia'taiiieii ciirii laiiuni. Hiiic e^isJCt3po, fespbiisiim fiiiiieris Aiiibfbsmi
apud Pauliinim (In Vila Atribf:h: 22), ttim iriduabus' liostei* (Ep. 46)', erfbrierii illuffi Medibiahi clancu-
epistolis Ambrosianis exacte dPsMbifrir (Efist. 40' el ltiiii placiiissuis iriiiePreaiiiiiibs PbriaturiTesse, ef iri
41} hic d.e eodein plura dicef e sripefsederiiuiV lbcdsaiiqUbs libfbfuiii' suofiirii, de Fide pfocul diibib,
99, Hdc anno pagarii deiiuo p*ericifluriV1'acefPiiii- iriuitiiriiPlaiiiitasse: hacfeeoiripefta', sesb rifisissequi
iiiine dubiiarimt, nuiil a Thebabsio pfofariafiiiri feli- verbig suis illi diPeret nbii ex cliariiateipsunTagere;.
gionum jara sajpius peiitaffi irisiatfratiprierii posserit s6 eiiitiivefo,-ut qui IiPiiib esset; efrbfi sirriilitef esse
pxtundere. SymnTafclfufiY ift hac etiara ppiiiibne anie- obrioxitini, atque adPbiibri ieciiSafb, qriirilapsus suos
signanurri sPsepfaebiiisseftoii afegfePfediirius; at vero liibens agrioscefe'!, si sibl privatirii osteiidereiiiuf :
cuiii Ainbrosium eiiarii liac-viCePhfistianae religionis sed a'd extrPiiium ciim peftinafceiii buric brefelicuni
patfonum' bffcndisseij reptflsani a Caesare passtisest 0\ latiiiS propsgafe suos eirtifes iiitellexisset,- landefti
turpissimam.'Id narrat ipse' Ariibibsiusad euin riio- huic ipsi piiblice refuiatdse pfretef fiigairi riihil re-
dtiro. :;:Postea etiam clemehiissimoiriipefaiofi TheMo- liqdisse1.
sio fioram intimavi _<cttque ih b;S dicere nori dubi- lOSvAriibfosliis urisi cuiii epistoia' siia Pfthi'eiiarii
faviji.cui inliinavi senalus legdliorieliiijuiihodi, iicei cbmiiieritatibneriivquariTfepfeliendera Apoiliriafisla.
non.:. totus senatus pdposcetil,- ihsiiiiiatidhi mece Sabirib iiiispfat; ul qijairi eertsiifarii de illa feffet, li-
iandem assensum delulil, et sic aliquibitS ad ipsuht bere sibi significarel. Verum CiinTebrsderiilibrbs mi-
diebiis non accessi: riec hrolesie iulii, qiiid rioii pro nus distiriClPexaratbs- Sabihus' legefe iron Jibiuisset,
meis cotnhiodis faciebain; sed tiiidd et ipsi, el dhhhdi ees femisit. ad Affibfbsitm :; quos;qiiideni elegarilius
mem proderat; iti coitspectitregis Ipqui rioricaiifuride- scfiptGs fufsus bic rioster ad ifluni' e"piscbpiitiieura^
bar (Ep,- 57, 'rium. 4).1 vit peffefendbs, addiia eliam aiia epistola (Ep. 47),
100.' (AIT.589.) Seniioiies qub's pplmpleciuiiliif (i- iriquai de Sefiptufis,- prout Sabiriiis ipse bpiavefat,-
bri Hexaeineron, eitiema' hiijusce aiirff q-uadrage^. eapiif dliqubd exciifieMluf.'
siina, ut docuimus (Adthori: iri hiiric ltbr:)\ Ifabiios 106. Hec ipsiiffi bpris ^erlectiifri'a Saiiirib et sTriiuI
esspprobabile cst.Ebfurii herifiifb-bWfis ebdem die appfbbaiiirii Arii'bi'6sTffs;fecepit:" sed Poiitiinib ad
prbhuniia.ba,t. Sed iriiariiislabo^ifeiiWi^i^i Prat neh D1euiiideiii a"Irad hTisft, tjuod ^i sevefe exarifiriaret,
parvo solalibv quod' fidPIiuWgregPrii eilinicbfurn' ai- bJiteslatiis es'i. Uhuihquemque, ihqiiit (Ep. 48),
que iirBretiCorriiiicojivefsioire iii die§ aiigefl conspi- . fallMhi,siiS scriptd, etdtireiri prdiiefemii; dtqueiit filii
Ciebat (Lib,-iii Hexaeiii} a l,-_inWrii.5). eiidm deformesdeleildiii; Siceiiutii sciiptofeih irideco-
lOi.^Siaiim atijue opii:s HexaPmeroii ausblutiirii res seiihohes pdlpdiit. PiiJclire' id qriidem^aiqiie piii-
fiiil^et in aroicbrum disciputerariique saiT'aii;episcopi denler, sed euiii irisiipCr aliii ^uscdririi causafmove-
nr.iiius perveriit,; diligenxer ab' eis evblritum esf.; Hb- ]Hi; iii eb1eriini libfb*tiria!ei praecipijis fidei qurjestio-
rontianus ex ebruirii niimero' ubi atteiitibfi rnprtte'i\- riibus agita'Mtiif. Ef hiiic cbTligip6'sse ribbis'videtiif
lud perlegisset, admira-tiis1 e§t nPque'Mb^yseri 1neqiie fioi?afiiihiiibfuriiliic
de's^ria'fi",quaiii de thcarndUd-
Affibrosiumexporiefe cowattfselse-curliPiiiW ultiifius hii Ddminicmsdcidniehtd; ijiia ih opeJIa h'6n sbluiri
creaturaTiini essetceiiditusl^f^ue-pfpillbjrifPfaWii AfiaridTiiffi1 Pt*
SalieiliaTibfiini,s'ed potissihiurii Apol-
liaritaiis, qupd ei dMcessUrf fiiefaiT-afiipWAriiiifb- ifiiWistafiriff effofBs Coiifuteiitiir.
$iP; illuni ;ea"de re iiitefi>b"gayir*i
fluSc're*sib^diVSanc- 10'7.'ffis' AfflrjfrisiiM eJjnidem Sabimtffi epistolis
*us Antistes (^piisi, min)'f etcuHf pr-eMsi^Le- accpdii aliS (Ef.' 49")Viii qua ~se iiuniffifSiniiiiriii§
lOi EXEJUS POTISSlMUJlSCRlPTlg COLLECTA. 102
esse solum, qiiaiti cirni sblus PssPi, scite dispritat. A niiriio cbftfiSiis AriTbrbsius, Mediblahi cbriciliumad
Sed alias ejiis ad illiini ppistelas inde CPgnbscimtiS qiiod episcopi GalJiaruiii coiiVeheraftt, sPerifus c'e-
intef iisse, quod ffequentiiis ei se seilpiufUm itt hac lebrabai. HabebaturilJa Syribduspfoptpf Iiliaciarios
promiltit. Ordiriationeriique Felicis Trevireiisii afhfeis' laciani,
108. Ambrosius IilierisGiironialiiAquileieiisiscer- qua uftiversaeGalliaefufbabaftiiif. Quid aiitem Siipef
tiof factus jucuridissiinum ei futuruffi, si per episto- e'a caiisa', qfffPa (juibusdaiii riiale pohiliif arinp s'u-
las de prisco foedere quidpiarri traetaret; conlinub peTipri, hac iri syiibdb staiuiUrii fuefit, cbricilium
ad ipsum scribens, hisloriani Balaam p'seudb'pfb- taufineiise. Caii. 6, iriftiiit iri baic "Jefba : Si qui
plielse infcrpreiatus est (Ep. i): Eiiamsiautem foac tlb ejitsjVSWcisvidelicet, cbmmrihidhei'e vdiueiini se-
iri epislola eidem Cliromatib aliasaddiiurrim se pol- quiHtate i iti hdsiim pdciS cdrisdttiiihi siiscipiuhiiir
licealuf_ nullam tamen ad eum reperimus riisi lianc juxid litiefriSvehirdbilis'memdiimAmbidsii episcopivel
solam. RoiiidriceEcclesimsdcetddtis ditdunildids (CohC.Triur.'
109. Ciiui RoniseJbviiiiani errofes pUblice eiupis* dbtu 6); Verum isiae litfefiP'de quibiis fiic agitur, ad
seftt,' Syricius poftt. max. presbyteris suis aliisque riieriibfiam nbsiraiii nbn pefveiiefitftt, Caetefuiridiirii
clericis in cqnciliiriii una convbcatis, luerPsiarcham cfieptirrriCbriciliUriipfbseqtiereiiiuf iili episcbpI.Theo-
iilum alque ejus commenta condemnavit.' Quoniam J : dPSiiisfictus ppfSuaSibnecoriiiluftiauJicbrum, a qrii-
verb rioniiullos e mbnachis ejus ascelefii, qriod Me* busfPrii pefietilbsissiftTi aCI pefftieibsissiriii exe'riipli
diolaiii prope rriuros coiidiluni erat , iidem efrofbs fbfp irigefebaiuf. si febellio' istiiistiibdi riiarieTPtim'-
infeceranl; in eam urbem misit legatos, a quibus piihita ; clves tiiesSaionicenses atfbbissirrie puriiri
synedica epislola (Tom. ii, pag. 965) ad illam Eccle- jiissit: qtfo Pxdecfelb iriftuffiefaecaedesqua solitiuiTi,
siam tuto perferretur; Acceplis his littcris,- Arabro- qua itisbhtiuffi, pefpeifatae shrii.
sius qiiem praecipue dicti monasleril ciira speciaTiat, 113. Cbricilii Patres taiifae iinriiaiiilaiis ceftibfes
clericos Ecclesisesure aclutum*corigregavit. ac pTre- fSc'ti;,-qiiaiWgfavissiirie illarii lUlPfiirii.Eo;fuiii hehiO,
sentibus legatis peiifificiis, eanidem hsefesim in SUP. rit Ambfbsiiis testatuf (Ep. M, hurii. 6), Utitiirige-
ut sic Icquaraur, nalali soln siihul confodefe. Sanc- muil, nullus hiedidcfiler ticcepiiititih eiat fdeti tiii db-
tus Vir poffo litteris totius conventus nbnline scfip- solutio hi AitibibsiicomMriione; ih hie eiidin ainplius
tis, nrin modo concilil senieritiam significavit summb coniiiiissiexaggeidteiur irividid; si heriio dicerei Dei
pontifici: verum.etiam argumenta validissihia ibi- ritislfitecoricilidlioneirifote hecessdridhi.Iia*loqueba-
dem proposuit, quibus amentia hujiis hoeresis pTO- tiif saiicius AiitisleS ; crim PfiirirTIie'6'do'siuifi aiidifel
fligabaiuf. TPgredi Mediblariiiriri,recens illitis' yiilniis levi adhuC
110. Pbst ahftom 585, sed aiite 590 (Admtiit.in \ j manritfaYtMdiiiiifatus, iieque lariierivbl Taiiiriiuri-
easd, Enarr.) scripsit Ambrosius suaffi iri jysainluriit guem fecedehdiirii a discijiliriat,ex ea'dem iifbe Cxire
Enarrationem, cui et praimisil pulcherriiriam' praM coiislituit, Ptijus f alibrieiri haificipiil reddit': bffettd,
faiieriera iri effinespsalmos, uTfairiqoeauleftl ex ser- iiiquit v noii aiideo sdctifiiiiurii, Si vtilriefis assiHerk
nicnibus publice babilis cPagmentatain ; qnando- (Ibid., iiilrii:15).- Quibiis quideiii verbis qiiaiiYvisfte-
quideffi in auditoribus suis catechumeriosv et eds. ciafiibal ii jrife cbiilriiunibiiis iiliiiri ali'eiiu"rii; riiiliani
uii videlur, ex brdine CoiripetPritiuronumeralos esse lanien illi, uride bffendefetuf, eaiisairiVriSliriijueb^at;
ipsemet indicaty qno pars exirema quadragesimre <juipp'eqiii sebfetis liitbriS iSta 'eo'triri)itfefei!:Scfibd
cefto designatur. Enarratioftes iif psalnfris XLV,XLvii,- ritanu iried, inqtiit, quodsoltis legas (Ibid:, huiri. 14).
XLviriet Lxi, quas eiiam e sermonibus factas aulu- Inio e't libc quoqtte significavit, sibi diviiiitiiSipsh
mamus (Ibidein) , eodeni circitef tempbre" editac riociequd pioftciscipdtabdt, pfoliibittfiii esSe', ne ifld
sunt. jfifaeseftte, sacfls alfafibus operafeiuf. Postfeirtb et
111. (Aftn.590.)Libruriide:E/'aet Jejflttto deiffdns- bac epiSlblia!discere pbssurit priiries^^ episcbpl, qiiaiita
tfavimtis (Adnion. inillitm lib.) constafe Px tfjbiisi cijm pfuderilia ei Cailtibiie'efga pririefpes in gravia
sermonibus ; quorunTqui pfimuS cst. ad cappscerida quicpiarri'cririiiiia lapsbs Se'gefefe debeaiit: et queiii-
qnadragesimaeopera stiffiulat Chrislianpsv sCcriiidiis'.D idiiibdiirii ebs dpbrteaf iiiiftus adliibcfe dCefbitiiiis
ac tertius tvercipiendse'sub ejusdPm quadragcsiiiiai quani mariSueludiiiis. Qriid Pftiiii' pfPriiuSpfiideWis
finem baptisiftali gfatiae cempeieiitPs pfaeparatj Eii biijiis iiibdefaiibhis, qtiarii illa1vefba1: PtWehdi-;ait
illis verc shnui conjunctis' Aihbrosius hostef Basilii (Ibid:,riuiri: 15), mgriiMiiiehixorpWiSreverd gfqvetii,
exemplb libruhi cbnipegit. tf iiistd viris hiiiitiribusvixieihndani; velemWi' thYrieh
112. CumeivitasThessalonicaiHseditionefti ypfsa maWssehi, ijudriiddvehiuiiituum bMriWtitiiiftititdWh
praefectos nonnullbs interemisseij pcenas tahti cfi- exspeetarehi: . 'r •.
miftisab ea repeteiidas exisliffiavifTIiPodosiris.Ve- 114; thebdbfpius aiictbresl (Libi t liui: Ebci.;
rum Arabrosius qui clehieriliaffi liujuspriiicipis iti crip.iS), iriipefatofem posfquiiiii a sy'ttaxi:eCciPsias--
niiserae istius';urbis' gratiahi implbfare Cdfftjifimis tica''10*06.viir irieftses absfiriiiisset, n'3tdlis i5l6'jiiinic?
festinavit, tahr calidP tamqUP cOnsisriierThebdosib festoiri EPclesialii veriife vbiuisse ifSt •ffiivitef iP
ihstiiit, ut hic injoriam iHarif condorMtutuffi se pib^ Pflepiiiiiriali AiribfoSitf,riori pfiiis irigfeii' pijririi^stini
niiiteret(Pauliri.iriVilq Ambr^, riuhii 24).rHdc'iiftpd- 'esse,'!qutfiri'etp^ cdpWisui^jdeTs^ct,
fatorispromisso, sicut et irinaia eideiri bbriitate^jiliis «t iatBfuniseilegerii'ejusceAbdiessctjioTlii;Wiis, dijc6
 103 VITA SANCTI AMBROSII 104
reum ullum extremo supplicio nisi post diem a con-. . sit moribus suis ac sermonibus vilam aliorum quasi
demnaiione liigesimum. affici prohiberet. Implevit condire, idcirco lot praeceptiones illic intextae sunt
imperator ulrumque promissum ; qiiodqueadpubli- cuilibei Iiomitium conditioni peruiiles, ut fruclum
cam pcenitentiam, tanla cuni sui demissione illam non modicum inde haurire omnibus liceat.
amplexus ~est, ut nobis lemperare nnn valeamus, 117. CaeleruniAmbrosiana solliciludo, quae omnes
quin locum de illa Ambrosianum subjieiamus : Stta- omnino complectebatur, monasiicam non negligebat
vit onme, inquit (De obil. Theod., num. 54), 9110 professionem ; coenobii quippe in Mediolanensi sub-
nitebatur, insigne regium : deflevil in Ecclesia pecca- urbio positi meminit Augnstinus : El eral, inquiens,
lum suum , quod el aliorum fraude obrepseral: ge- monasterium Mediolani, plenum bonis fralribus exlra
milu el lacrymis oravil veniam. Quod privali erubes- moenia,sub Ambrosionttlrilore, et non noveramus(Lib.
cunl, non erubuit imperator publice agere pmnitenliam; vin Conf., n. 15). Neque hic lanlum, sed alibi quo-
nequeulluspostea dies fuil, quo non illum doleret erro- que illorum monachcrum ncn sine honore meniio-
rem. Addit citatus Theodoretus (Lib. v, cap. 18) et nem facit (Lib. 1 de Mor. Eccl. calh., c. 55). Verum
, eum eo etiam Sozomenus (Lib. vn, cap. 25) non ita ifiter bonos illos apostolicae vitae imitalores duo in-
inullo post Theodosiuni, cum interessel sacrificio, et venli sunt, qui proditoris perfidiam aemularentur.
ad altare oblationem suam obtulisset, remansisse '. >Erant iis nomina Sarmationi et Barbaliano, quos
inlra cancellos presbyterii: Ambrosiunfvero misisse Arabrositis Enarraiione in psalmum xxxvi (Nutn.
ad illum, qui eum moneret solis clericis in isto loco 49) obscurius perstringit, in epistola vero ad Ver-
fas esse consistere; et his monitis iliico paruisse im- cellenses (Ep. 65, num. 7 et seq.) propriis depin-
peratorem. Memoratus Theedpreius et IIPCadjungit git coloribus : quos locos adire poterunl ii, quiplura
(Loco cit.), eumdem principem ncn lpngo post lem- de illorum viiiis atque erroribus desiderabunt.
pore cum in basilica Conslantinopplilana invitaretur 118. (An. 592.) Vertenle anno superiore, Tlieo-
a Nectario, ut altaris sepla ingrederelur, hanc vo- dosius Orientem repetierat, el Valenlinianum in im-
cem emisisse Anlisliti nostro lam gloriosam : Epi- perio quo a Maximo fuerat spoliatus, qnielum reli-
scopum, exceplo Ambrosio, novi neminenu querat. Verum cum juvenis hic princeps venisset in
115._Circiler eliam hoc ipsum tempus duo potenlis- Gallias, ul illasa barbarorum impressionibus tulare-
simi el sapientissimi Persarum Ambrosii, ut Paulinus tur, ea pace 11011 diu potitus est, quam imperio |)a-
narral (In VilaAmbr. n.25), fama exciti,_Mediolanum rere stalueral.Elenim increbrescenle famaimminenlis
venerunt eo soiri consilio, ut per se ipsi cognosce- barbarici» irruplionis in Italiam, rogalus fuil a prac-
renl, an viri pracsenlia famae responderel: qui, eo- feclo et magistralibus sanctus Ambrosius, ut ad ira-
dem Paulino tesle, admirantes discesserunt ab eo. I peralorem proficisceretur, eumque ad opem eidem
. 116. (An. 591.) Per id temporis maxima pace frue- regioni redilu suo afferendam induceret. Non tamen
batur Ambrosius amborum bpneficio imperatorum, a hoc iiec ille suscepit, quia interim Alpes transire
quibus impense diligebalur colebaturque. Ilanc igi- nuulialiis esl Valentinianus. Sub lisec allatre suntad
tur iranquillitalem ne perire sineret, per hoc otium sanctum Antisiitem Valentiniani ipsius lillerae (De
clericis suis,- ut sane videtur, libros suos de Officiis Obilu Valent., num. 25), quibus propere accerse-
Ministrorum elucubravit. Quibus quidem libris ser- balur, lum quod baplizari ab eo vellel, tum quod
mones aliquos variis temporibus , et ipso quoque eum prredem fidei suae Arbogasli comiti darecuperet.
sacerdotii sui inilio pronuntiatos idem inseruit; no- Hisee nunliis lurbaius Arabrosius, illico viam in-
verat enim vita clericorum, quos necesse est crcteris gressns est, jamque superabat Alpiumjuga (Ibid.),
Christianis exemplo praelucere, nihil debere esse cum infelicis illius imperatoris accepit necem. Caesus
sanciius : ac propterea maximam semper in iisdem auiem est a dicto comite idibus Maii pridie Pente-
vel informandis curam adhibebal, vel eligendis cau- costes, annos lanlumxx natus. Iter suura Anibrosius
lionem. Neque forle leclori fuerit iiijucundum, si statim relegit, multis Iaci'ymis illud irrigans. Niliil
geminum ejus rei specimen ipsius verbis hic propo- enim ejus dolore lenerius poterat cogitari, cum
namus; sic ergo ille : Meminislis, filii, quemdam ami- ] secum ipse reputabat, quanlum ille a se, quamquam
cum-.cum sedulis sevidetetnr commendareofficiis, hoc lol ac tanlis seplus episcopis, baptizari optassel,
solo tamen in clerum a me non receptum,quod geslus quantumque in advenlu suo spei posuissel, sed po-
ejus plurimum dedecerel: alterum quoquecum in clero tissimum jacluram ab Ecclesia factam lamenlabaittr:
cum
reperissem, jussisse me ne umquam prmirel mihi; quia Percussa, inquiebat, eras, Ecclesia, in maxilla,
velut quodam insolentis incessus verbere oculos feriret amilleres Gratianum; prmbuisli et alteram, quando
meos nec fefellit sentenlia, uterqueenim ab Eccle- libi V'alenlinianus ereplus esl (Ibid.-, nunt. 6).
sia recessil; ut qualis incessu prodebqtur, talis perfi- 119. Ccrpusilliusnon mullo post relatum fuitMe-
dia animi demonstrarelur. Namque alter arianm in- diolanum, dumque Ambrosius ad ejus sepuiluram
festalionis temporefidemdeseruit, aller pecunim sludio Theodosii mandata opperiebatur,eum bujus principis
ne judiciumsubiret sacerdotale, senostrum negavit(Lib. praevertit epistela, quaccmpatiebatur ejus moestiliae.
silenlii
lOffic, c. 18,«Ktn. 72). Ex his abunde quiyis in- Ad quam epislolam Ambrosius rpspondens ,
teslificalur sibi
telligat hcc illud opus, quo de agitur, maxime om- sui rationem reddit, tum imperatori
nium clericis destinari: at vero cum horum; oflicium nulla alia re Valentiiiiaui sui desiderium majus exci-
»05 EX EJUS POTISSIMUMSCRlPTIS COLLECTA. 106
tari, quam quod luis instilutis, aiebal sanctus prrc- AL 125. InCapuana synodo ca|ii(a duo fueranl agitaia:
sul (Episi. 55), lanlam devoiionem eigaDeum nos- priinum ad Flaviani cum Evagrio de Antiiichena scdc
trum indueral, atque tanto in me inciibuerataffeciu; controversiam periinebat: secundum ad Bonosi cau-
ut quem ante persequebatur,nunc diligeret: quemanle sam proplernegatamDeiparaeperpetuam virginiiaieiii
ul adversarhtm repellebat, nunc ul parentem putarel. in judicium vocati. Prioris capiiis cognilio Theophilo
De sepultura vero Hlius principis postquam haec Alexandrino^Egyptiisqucepiscopis a laudato concilio
praemisit : Sunt tsbulm popltyreiicm, inquil, ptetio- aliribuia fuerat. Sed cum decreio concilii Flavianus
sissitnm, tjujfcus vesliatut operculum, quo regales parere dclrectrtssel, adierat imperalorem, a quo nu-
exttvim clattdantur; continuo adraonel casdem exu- merosiorein synodum poslulaverat. Anibrosium iilius
vias, ne caloris aestu solverenltir , maiure tumulan- rei certiorem, scriplis liiteris, fecerat Theophilus.
das, et simul eiiam ul Justae et Gralae exslincli prin- Iluic Ainbrosius responsum dedil, ut litem illam, si
cijiis sororum nimio luciui consulerclur. fieri posset, salvis concilii Nicceni, sed et syiiodi Ca-
120. Mandalis Theodosii Mediolanum allatis, Va- puensis decretis (Epist. 56), componeret, idque nun-
Iciitiniano circiier inedium Julium jiisla solula sunt. liafet Roniano episcopo; oplime enim lioc modo pa-
Jam venerat in ecclesiam sanctus Antisies, et in cem coneiliari posse.illis vero quae a Romana Eecle-
Evangeliumpublice recilalum verbafeceral (De Obiiu IB sia jirobata fuissent, admodnm libenter se subscriptu-
Valenl., nutti. 50); unde coiligimus die Dorainico , rum. Quod porro ad Bonosum, examen ejus ad Ariy-
vcl solemniofi aliquo nalali celebrata esse haec pa- sium Thessalonicensem aliosque ejiiscopos Macedo-
rcnlalia. Impcraloris dcmum corpore in basilica pro niac remitlendum censuit. At iidem praesules alii
dignitale tanli principis magnilicenlissime collocalo, episcopo,cujus nonien incogniium esl, de hoc scripse-
funebfem in illum oralionem habuil Ambrosius. Nihil runl. Hic aulem respondit eorum epistolr» ipsis
illa plenius pietatis et charitalis : nihil ad eliciendas competere hoc judicium (Tom. II, pag. 100S); id
auditorum lacrymas efficacius. eiiini illis a synodp Capuensi adjudicalum. Interini
121. Quod vero praecipuumest, promittil fore, ut laraen in sua epistela etimdem Bonosum de Mariro
noclurnis diurnisque precibus utrumque fratrem Deo filiis jure reprehensum asseveravil.
commendet, et omnibitsoblationibuseos frequentet 126. (An. 595.) Arbogasies posl inleifectum Va-
(Ibid., num. 78), non secus ac Tbeodosium sorores- lentinianuni, ut jara dixiraus, cum sumere purpuram
quc Yalentiuiani quaeerant aclioni pracsenles. Deni- ipsenon auderct, eadcm Eugenium quondam grara-
que Deum comprecatus, ul in ccelojungeret fratrum maticumaiquerheloreni indui jtissit. Hic statim alque
aiiinias quorum corpora j'am in sepulcro jungenda imperator salutatus est, epistolam dedit ad Ambro-
• essenl (Ibid., n, 79), e suggeslu exiit. 'C sium. Sed nec respouso sanctus Episcopus illuin dig-
122. His temporibus ad Tiiianum cui ciiin nepie natusest; quiasciiicetforepraevidebal, ulliiclyrannus
sua liles intercedebanl, scripsit Ambrosius (Epist. ellinicorum non rej*iceretpeiitiones. Inprimotdiis, in-
52), el eum uiex pielate cum ipsa transigat, exhor- quil (Episl. 57), impetii lui scribeniinonresctipsi, quia
lalus est. Volunt auiem quidam hunc ipsum Titia- isludprmvidebam[uturum.Conlinuoquesubdil: Tamen
num praefeclura praetorii defunclum esse, quod in ubi causaemersilofficii mei pro his, qtd sollicitudinem
dubium revocari posse alii pulant. sui gerebant,el scripsi, et rogavi; ttl oslenderemin causis
123. Erat tunc BononiasEusebius quidam nobilis Deitinioremmiliijusluminesse. Uas epistolas,quasan-
el copiossefamilirecaput, qui cum Ambrosio episto- noproximeelapsodatasfuissemanifestum esi,invidia
lare commerciuin agitabat. Hic filios ac nepotes suosi anliquiiatis noluitad posteriorem aetaleni pervenirc.
inissilabat Mediolanum[Episl. 54 el 55), ut sub ocu- 127. Eugenius sub jnitjuin praesenlis anni Alpes
lis lanti Docloris iiistiluerenlur. Misit autem inlcr transivit, quem ut audivit sanclus Ambrosius ven-
alios Ambrosiam puellapi sacro virginiiatis velamines turum quoque Mediolanum, e vesligio inde recessit;
illius manibus consecrandam. Sancto Praesuli nihilI quia nimirum ferre non poteral praesenliam lyranni,
gr.uitis poteral accidere. Ad hanc igilur consecraiio- qui petentibus, ut Paulinus memoral, Ftaviano lunc
nem condiclo, ut nobis videtur, Paschali festo, pu-. D prcbfecto,elArbogasle cotnile, aram Viclorimelsump-
blicuin sermonem pronuntiavit, in quo et contra Bo- lus cmremoniarum...oblitus fidei sum, concessit(Paul.
nusi seclalores, a quibus perpelua Marire virginiias3 in Vita Ambr.,n. 26'). Sed Eugenium cuni gentilium
inpetebaiur, mulia disputavit. ProcJixisaulem huic3 preces bis rejecisset, lertio tandem eadem de re iii-
concioni duobus capitibus, inde composuit libellumi terpeilalum manus dedisse intelligiinus exea epistola,
uuum, cui tiiulum fecil de Inslilulione Virginis, ett qua sanclus episcopus recessus sui eidem Eugenio
cidem Eusebio illuminscripsit (Admon. ineutnd. lib.).. rationem reddidit (Epist. 57, num.6). Ambrosius
121. Exstant praeterea duaeepislolae ad Eusebium[i porrOjUl Paulinusdocet, Mediolanoad Bononienseni
Aiiibrosianse, quarum altera (Wpist. 54) remissama civilatem, alque inde Faventiam ttsqueperrexit (In V.
oifensam apparitori, el Faustiui pueri tussi laboran- Ambr., n. 27 ). Addit ille scriptor Ambrosium no-
lis ad sororem adventuni illi nunliat: altera (Epist.:, slrum dum Floreniiae esset, Pansophio puero vitam
55) significat eumdem Fausiinum cum Faustinoo resiiluisse : Ad quem infaniuluni, iiiquit, libellum
patre Bononiam regredi, manenlibus inleriin Medio- ,. conscripsil, ut quod pet mtalis infanliam scirenon po-
l'tni duobus Ambrosiis. leral, legendo cogrioscerel(Ibid., HMIJJ.'28).
PATROL. XIV. 4
 101 VITA SANCTI AMBROSH 10S
128. Non rediit sanctus Anlistes Mediolanum , A quo Paternus Ambrosium nostrum consnluerat, ei
nisi kal, mensis Augusli anni sequentis, cgresso indis quem etiam super eadem re scripsisse ad sanciura
memoralo tyramiQ(Epist. 61). Qua vere in urbe pe r Amisiiiem ex hac epistola cngnoscere est.
hpc spatium potissiniiim conimoralus sii, nobii5 155. (An. 594.) Hujus quoque anni parlem ali-
ignoluro est : compertum aulem illud habemus cnni quam Florenliae exegil Ambrosius; quandoquidem
essel Bpnpniar, ab ee ccrpora Yitalis at.que Agricola conimunis fert opinio, dum in ea urbe CGmrtjorare-
riiarlyrum Chrisli de tumulo suo Ievata esse; quai tur, jilac transiisse sanctum Pauiinum, ul comilante
quidem prius in mediis ipsis Judaeorum sepuicris' Therasia conjuge Nolamad Felicis martyris templum
jacebanl incognila, nisi se, ait Paulinus, sanctiMar- se reciperel. Audierat jam sanctus episcopus quanto
lyfes sacerdoti ipsi revelassenl(Paul.in VilaAmbr., n. caducarum rerum eontemptu ipse ac Therasia pre-
29), aul queinadmodum plures codices legunt, sa- tium possessionum suarum, quae quidem fuerant
cerdoti ipsius Ecclesimrevelassent, Bononiensi niniir amplissimae, in pauperes erogaverant: quam utrius-
rum episcopo. quegenerositatem conlra saecuiariurahominutn obla-
129. Sub idem tempus rogalus a Florenlinis san- irationes, scripta Sabino epistola, ipse defenderat
ctus Ambrqsius, ut dedicatum novam basilicam (Epist. 58). Inde conjectura licet assequi quanla cum
FJprenliajn accederet, non poluit inslantissjmis B laHiliaet voluptale ilium exceperii. Cerle non repen-
ilj.orum pbsiulatis non annuere, eiiamsi alio se con- tinam neque nuperam fuisse Ambrosii cum eodem
ferre ipse decreverat (Admon. in lib. Exhort, Virg.). Paulino necessitudinem aperte Paulinns ipse profite-
Per jejuiiia igilur quadragesinir» in eamdem veniens lur, Ioqnens in haecverba : Ambrosiisemperdileciione
civijatem, de reliquiis sanctorum Marlyrum qjii Bo- ad fidein innulrilus sum, el nunc in sacerdoiii ordine
noiiise exhumali fuerant, fragmenta, vel ut ipse confoveor.Denique suo me clero vindicare voluit, ul
vocat (Exhorl. Virg.), apophorela speuni delulit quae . etsi diversishcis degam, ipsius presbylereensear(Paul,
in basilica dicanda reconderel. Inler sacras huj'us in Epist. 4 , ad Alyp.). Neque hoc lanlum loco Am-
consecrationis eaeremoniassermonem habuit, in quo brosii meniinit; sed cum alibi, tum nbi niagnis illis
Jiilianam viduam, quaeidem illud lemplum aedificarat ac sanctis"viris qui sacro cinerum suorum deposiio
sumptibus suis, summe praedical; et rplata ejusdem varias provincias iliustrarunt, ipsuin annuinerans ,
exhortaiione ad liberos, qui omnes simul pa permoli sie de illo canit:
Deo se deveverant, eesdem suis ipse verbis tandem Nec minorocciduiseifiilsitgralia terris:
allcquitur, alque ad virtutes eorum iiislitulo conr AmbrosiusLatio, VitieenliusexsLalIberis;
gruas iinpellit et incitat. Hanc ipsam concionem GalliaMarlinum,DeJphinumAquitaniasumpsit.
habemus eliam nuric in libello qui inscribitur Ex- r (iS.Paul. Poem.27, de Nal. S. Fel. 11.)
horlaliq Virginilalis. 154. Ambrosius Mcdiolanp, ut supra djctun! est,
1";0. pifiicillimis Eugenianae dominaiionis tejnpo- ideo secesseral, ne Eugenii scelerali honiinis con-
ribus, jd est, hoc anno vel proxime sequenli, Am- spectum ferrei, et yeri admoduin nobis simile est
brosius epistolam Severo Neapolitanaesedis episcopo clericis suis eum districteprohibuisse, nesecommu-
scripsit, qua Jacobum quemdam prdine presbyterum nione ejusdem tyranni contaniinarenl, Munerp,enim
ex utlimo Persidis sinu (Epist. 59) in Campaniae soli- imperaloris qui se sacrilegio commiscuerqt, inquit
tudines se recipientem illi commendat. Non lamen Paulinus, ab Ecclesia respuebantur, nec orancli illi
desunt qui lianc ppistolam ad Maximiani b.ejji tera- cumEcclesiasocielas Iribuebalur (Pqul.in Vita Ainbt.,
pora censeanl refercndam. Quod loco suo saiis ex- num. 51). Arhogastes vero el Flaviajius, qui ob con-
penditur (Admon. in eamd. episi.). cessam suis precibus profani culius restitutioneni hac
1.51. ScripsiTVir sanctus (Epist. ,60)eliam Palerno ignomiiiia Eugenium affici non ignoi^abanl,eo furo-
ampljssimum bonorem conspcuio, qui cuin ftlio risexarsere, ut roinarenlur egredienles Mfidiolatto,
nepiem ex ftlia connubiali vi.ncnlojungerp slaluissel, cuiti vicloresreversi essent, slabulum se esse facluros
episcopi sui bac in re senlpntiam fuerrit sciscitaius , in basilicuEcclesim Mediotariensis,atque clericossttb
et ab po rcmissus ad Amhrosiuni. Paiernus igitur; D artnis probaiuros (Ibid.). Hanc aulem amentium bo-
destinatis ad liiinc lilteris, rationes onines quibus ad minura impielalem haud impjunj.iamillis fuisse subdit
cppuianduni nepli avunculuin impelieretur, ipsi Paulinus, el Amhrosiusquoque idem lestatur (Entirr.
aperuii. Huic epislolse ila respondit sancius Anibro- in psal. xxxvi, nutn. 25), sed noniiiiiji.us comilis
sius, ut simul episcopo Palerni honorem deferret utriusque silenlio transmissis.
legitiiuum, ej rationes quibus illud malrimonium 155. Ubi priniuin Mediolanoexcessit Eugenius, ut
Jipj.tuiiiessc jn mentem induxerat idem Palernus, copias in Tlieodosjijm duceret, in eam civiiatem
njillasdemohstraret. • pirciler kal. Augustas rpdiil Arabrosius (Epist. 61) ,
1.52,Siiccpssu jion caruit Ambrpsianailla epistoia; quippequi non revocarpt in dubiiim quin huic eidem
nanique;aliam(Episl. 84) ejus babemnsad Cynegium, Theodosio justitiae ac pielalis parles defendenli adr
jn qua legimus : Avo neptem, ul opinor, refudi; fuiurura esset coeleslppracsidiuni. Et revera magnus
quam nescio plane qua opinione nurum sibi fieri desi- ille piiiiccps tim adniirabilem retujil victoriaii], ut
derabal, ul avum socero mutaret. Hunc etiiiii Cyne- miracula quibus eadem illustrata es.t, non modo
giiini non dubitamus cum Paterni filium esse, de Praisul nosler ( Enarr. in psal. xxxvi, ntini, 22),
m _ . JEX EJUS PpTISSISIUi)! SCillPTIS COLLECTA. 110
verum eliam Auguslinus (Lib. y de Civ. Dei, cap.k . Coiislaniinppplim ad sepulcra decessorum jmppra-
26), Orosius (Lib. yn, cap. 55), Claudiamis (Paneg. toriim transferret, illud funebri pompa in Ecciesia
de III cpns. Honor.), innumeriqiie alij ceiebrarint, Mediolanensi cuj-avit honprari. Prsesens fuit idem
156. Post magnam iliam.victoriam, alque lyran- ille princeps his caerpinoniis (de Obilu Theod,, num.
nuro vni idtis Seplenibres de medio sublalunj, 5); et ipspaudienle, pum regiiJJiicorpus ante aliarp
Tlieodesius per litteras mandavil Ambrosip, ut pro esset Gollpcalum, nobill siniql et cjirisiiana oratione
successu lam auspicato publicas gralias Dep redderet. TJieodpsii vjriutes laudavit Ambrpsius, Qup in epi-
SatisJecjt Caesaris imperalis incredibili aiacrilate cedip cum victpfias ab ep principe saluliferae crucis
sancius episcppjis: idque Theodosio significavii datis bencficio parlas cplebrarel, jp ejusdem invenlionem
litleris, in qujbus sic lpqujlur : Epistolam pielqiis liile digressus est (Ibid, , n, 45, el seq.), Ad posire^
tumaltari imposui, ipsqm gestavi manu, cum offerrem mum yprp njentem Hpjiqriimperorpnon leyi propier-
sacrificium; ui ftdes, tua in mea vqce loquerelur, ul ea dpjepiam, quod sibi fpnus patriurn Cpnstanlino- .
apices Augustisacerdolqlispblqtiomsmtinerefungeten- pplini usque prosequi per irnperii necessilates mir
titr (Episl. 61). Dpindp ipsum enixe oblestatur,- ut njnie iicerej;, solaiio demulcere jn ipsa peroralionp
iis qui Ejigenianas partes secjiti eraqt, ignpsceret; coijijlqs psl (Ibid; nuttx.5". et §6).
maxinie vero si non ailprius crbninis adniissp tene- I} 15 . Theodosii mpriem apiid -Paulinuni ppnlinuo
rentur.Huic epjstclaeadjccla est secunda (Epist. 62), excipitsacroriijh Jipsaftpj-jiijjNazarij ac Cejsi Mar-
el mpx terlia: sed illam iniquiias femperum intprce- lyruiii revejaiip beato Anijsiili djyinjlus afilaia
pit; Iirecveicqua venia illis poslulatur, qui ad Ec- (Pauliii. in V. Ambr., nitm. 52 el seq.), el eorumdem
cjesiarum asylum conrngerani, ad nostranj aelalerii in Jjasijicam apostolorum ab ipso pelebrata (ransla-
conservala esl. Quin etiam pius Antistes hjs.iipn tio. ldem scriptpr menioral enei-gunienuiii ab eodpm
cpnienlus, Aquileiani, ut asserit Paulinus (In Vita sanclo inter cpiicipnandum a drcmpne liberatum
Ambr., ti. 51), ipsenjel .adivit iniperatorem , a quo fuisse; et mox subjungit qjioiiam indipio sancias re-
quidquid petiit, conseculus est. Hujus principis cle- liquias pio pracsujj revelajas esse injelligeretur, his
meijiiam jn hostes victos cerlaiim Jaudant Paulinus, verbis Joquens : Sed hqc erqt sigttmn el releyali tnarr
Augustiiius, Orosius, Claudiantts, aiquc alii : sed tyris, si sqnclus Sacerdps ad locum qd quem numquam
adjunclunj qupddam memprat Ambrosius, neniiquam atileq fueral, oraium isset (Ibid-, nuni. 55), Sancto-
indignum quod referatur : QwtrJquod prmclaram, in- rum auteiji istorum eprporum partem rioji modicam
quit, adeplus viclqriam, lamen quiq hosles proslraii Ambrojsijinidonp jnjsisse ad sancium Paulinjini No-
sunt, abstinuita consorlio sacranienloruin, dqnec Do- lae tunc presbyteriim ex lijjjus ipsius cariiiine cogijo-
ntini circa se gratiam filiorum experirelur advenlu (De 'G scinius, ulii diciiur :
Obilit Theod., n. 54). Nobis pprro non difficulter Hic et NazariusMarlyr,quem munere fido
quis persuaserit eumdem Ambrosjum qui Theodosio IJobilisAmbrpsiisubsl.ralamenle recepi, etc
lamfervenshortaior fuera.i ad Clpmentiani, auclorem (S. PauL, Pqem.24, de Nqf. S. Fel., 9.)
insuper ob effusum sanguinem ei fuisse ad lianc coa- Scd et his reijquiis alias qiioqueSS. Proiasii ac Ger-
lesiis sacramenli abstinentiani. vasii addjtas fuissp idem Paniinus indicat (Episl. 52),
157. Redux Mediolaui sanctus episeopus, Enarra- ad Severnm scrijiens, cujus Jocus cousuli poiest.
tiones suas (Admon. in Enarr. in psal.) in psalmos 140. Huic etiam tempoi-i, autsaitera non remoto
xxxv, xxxvi, xxxvii, xxxviu, xxxix el XL, de sug- altribiri debent sermdnes ii, quos redactos in libri
gestu pronuntiavit. In illis enim ctim Theodosianr» fprmara sub lilulp Jibri de Nabuthe Jesraelita hpdie-
ex Eugenio victorire fiat mentio, ipsas aut sub finenj qqe yelvere licet (Admqn.in hunc. lib.). IUPSsermp-
prassenlis anni, aut sub initiuni subs.ecu.tu-*i Jiabilas nes dedita opera habendos sibi proposuit, tum ut
esse non ambigimus. cr.udelem divitum snj leinporis castigaret avariiiam,
158. (An.595.) Hocaniip ineunte Anjlirosjusnpsier JqjTiut pauperes in tplerandis suis miseriis subleva-
acerbissimo dolore conlectus est, cuni Tljeodosius, ret ac splareiur. Quantum inopum ai'ficeretur in-
quem non modo tanquam Iicclesiae jnjperiique colii- D cpniniodis etcalaniitalibus, abunde ex Pauiino (/«
men sempcr aspexerat, sed etjam quem sui aman- V. Ambr.,num. 40) Cognoscitur: neque ullus pro-
tissimum numquam non senserat, vitrj dpcessit. Dp feclp dtibilandi Ipcus est, qujn Iocupletum bominum
illius pbilu sic Paulinus loqnitjir : Necdiu, ipquit iiihumanitas, qu;e post decessum Theodosii crevitin
(In Vita Ambr., n. 52), susceplis filiis in Ecclesict,el immensum, eas querelas ex ipsiusorecoegerit erum-
tradilis Sacerdoii, in hac luce fuit. Ambrosius ver.o pere, quas intra peciusjam continerc non potis erat.
ilium principem ad morieni usqup amoris in se tesli- 141. (An. 596) Hoc anno sub consulalu novo-
monia exhibuisse aperte significai his jiaucis yei*bis: rum j!}iper.atqruniArcadii atque Honorii
exemplum
Dilexivirum, inquil, quime in supremis suis ullimo Paulinus narrat (lnV.Ambr., num. 54) edituni esse,
spttilu tequirebal (De Qbilu Theqd., n. 55). Obiit au- qito Deus ipse nianifestavit, quam inviolaium Eccle-
tem, ut vulgo volqnt, xvm Jf.alendas F.ebruarias. siaruni asylumesse oporteat. NamGr«sconioquodam
Elapsis auleni ab illa morledieijus jjuadraginta, Ho- a militibusex Ecelesia per vim erepio, cuminjuriam
uorius Cresar, qui ex Oriente ad p.aireni exlj-emosuo locorunrjsaprorum prostratusad altare lugeretAmbro-
morbo laborantem venerat, priusquam eju.s corpus sius, j__s.Ye.rsas in Circum illos mililes leopardi lania-
 111 . VITA SANCTI AMBROSIiEX IPSIUS SCRIPTIS COLLECTA. 11-2
verunl. Eoipso loco idem Paulinus(inVAHi6i'., n. 55), A quod sacris litteris inteipretandis imparcm se e-se
post amicam illam correptioneni, qua Thcoduium profilebaiur : ncc minus divini zeli indicium, quod
Mutinensis Ecclesiae poslea episeopum proximi lap- contra lircrciicos et Arianos imprimis ad uliimura
sus commonefecit sanctus hic nosler ; subneclil re- spirilum pugiiarcnuniquaiiiinterinisii:deniquein hoc
ginae Marcomannorum ad Ambrosiura legalioriem. effulsit ipsius cliaritas in gregetn suuni, quod prrepa-
llla regina, sicul perhibet citalus auclor, vocabaiur rando ad ejusdemusumspiritalipabulo immorlutisesi.
Fritigil, quae famam Ambrosii cum audivissel, mis- 145. Anibresii vita ffiediiatip mprlis ccniinua fue-
sis Mediolanutrimttnetibus nd Ecctesiam, per legatos rat, ct ipsum ante corpcrum Gervasii ac Prolasii
poslulavit, ul scriptis ipsius qualiler credere deberet, mariyruni Iranslalioneni de tumulo suo jam cogilasse
informarelur. Ad quam ille epislolam [ecit prmclaratn iliique locum designavisse (Epist. 22, mim. 15), ex-
inmodum catechisnii (Ibid., num.Vl). Dolemus in- ploratum esl. Atque adeo nullus mirabiiur qttod su-
leriisse hanc epislolam ; quippe qua lecta, lanto de- prema inslante ipsius hora candide suis ista dixerit:
siderio vidcndi Ambrosii Fritigil exarserit, ut eam Non ila inter vos vixi, ut pudeat me vivere: nectimeo
ob causam et ipsamet venerit Mediolanurn : sed ..mori, quia Dominum bonum habemus (Paul. in V.
cum non nisi post obitum sancti Praesulis illuc per- Ambr., num. 45). Quod quidem dictum niagnoruin
venisset, lantum laboris incassum cessil. ]i"virorura admiralionem semper excilavit, et Augus-
142. Limenius Vercellensium episcopus, el suc- lini prre caeleris ; de hoc enim Possidius sic teslalus
cessor sancii Eusebii, circiler hoc tempus morlem est: El in his, inquil, nosler Auguslinus senex elimaia
oppetiit. In sufficiendo illi suceessore clerus ac po- ac librata admirabatwr et laudabat verba (Poss. in V.
puliis illius urbis abiere in varias partes alque sludia, August., cap. 27). Causaeamem hujus admirationis
et diulissime convenire inter se non valuerurrl. Am- apud eumdem Possidium videri possunl. Ncc laraen
brosius ubi hoc rescivit, moleste lulil : cumque ad alia quae a Paulino quoque referuniur,de hoc posire-
jpsum, iitpoleMelropolitanum, hujus dissidii correc- mo Ambrosii agone, minus admiraiida sunl, quae
lio pertinerei, eidem Ecclesire amplam juxta ac ele- brevilatis ergo praelermiliimus. Quare ut veniamus
gantem scripsit epistolam (Episl. 65). In ea Vercel- ad beatam moriem sancti Prresulis', in ipso articulo
lenses ad pacem ac menlium unilatem grayiier hor- sanclus Honoralus episcopus Verccllensium, Limenii
laiur, lum ad explicandas eas dotes alque virlutes, successor, divina voce lcr admonitus, divinam eucha-
quae in candidalo ejusdem episcopalus debebant in- risliam ei ministravit: quam simul alque pie susce-
esse, stylum convertens, ita loquilur : Duo pariter, pit, ipsius aniroain ccelestem palriam vinculis cor-
inquit, exigi videnlur, monaslerii coniinenlia, et disci- poreis libera evoiavil.
plina Ectlesim (Ibid., num. 66) ; eoquod nempe hoc <- 146. Prosequitur aulem idem Paulinus in eum
uirumque institulum a bealo Eusebio in illa Ecclesia modum : Inde ad Ecclesiatn majorem anlclncana Itora
simul junctum erat. Posiremo in Sarmalionem et qua defttnctus est, corpus. ipsius poriatum esl: ibique
B;irbatianiim invehilur (Ibid., mim. 7), monachos eadem fuil nocle, qua vigilavimus in pascha (Paul, in
aposlatas, de quibus jam dictum esl: qui Vercellas V. Atnbr., num. 48). Quibus verbis aperle ostendi-
venerant non tantum haeresis disseminandae causa, lur illum obiium sub cxtremam ferire sexlrc noctem
verum eliam iovendaedisseusionis. evenisse, ac sanclum corpus loto sabbato et usque
145. Quid effecerit iiia epistola, comperlum non ad matutinas horas paschatis mansisse in eadem
habemus : verum si fides tribuenda sit Aclis Gauden- majore basilica : utide colligilur, cum illo amio me-
tii Novariensis, ipsimet Ambrosioproficiscendura fuit moralum fesium in nonas aprilis mensis inciderit,
in illam urbem, ut dissidenles animos ad concor- pridie nonas diem obiisse sanctum episcopum, quod
diam revocaret. mariyrologiorum omnium coiisensu etiam confirma-
144. (An. 597.) Hic annus felicem vilce Ambro- tur.
sianac coronidem imposuil ; quandoquidem inlra 147. Non ignoramus Ambrosianam mortem non-
illius cursum sanctus Episcopus tam egregiarum vir- nisi subsequenli anno in Marcellini chronico renun-
tulum quibus in Ecclesia numquam nnn praeluxerat, " tiari. Sed non iia exactum est illud chronicon, ut
lolquelaborum, periculorumquegravissimorum, quae non multa eidem anno saepe ascribat, quoe sunt di-
pro Ecclesia sustinuerai, a Deo, optimo, niaximo, versorum :-et e conlrario mulla diversis, qttaesunt
(1berem mercedem assecutus est. Paulinus qui ulti- ejusdem. Qui vero hanc sequunlur chronologiam,
inorum actuura ejusdem sancti speclator fuii, salis cum eumdeni obilum in xv kal. Maias 1'efercndum
singulalim illos recenset. In eisdem vero illud osien- .coganlur dcfcndere, neque idoneis ralionibus ad hoc
' sura
singulare est, quod Ambrosius Cum Paulino ipsi nitantur ; martyrologiorum et Ecciesiarum Medio-
psalmi XLIIIenarratienem diclaret, ab ep visus cst lanensis atque Ronianae magis deferenduni auclori-
igneum erbem qui prius Anlistiiis veriici superposi- tali exisiitnamus.
tus apparuerat, sensim intra pectus per os hausisse : 148. Pretiosum igitur sancti Viri decessum die et
quod eum vebemenliori divinaecliaritatis ardere in- anno, quos jam eidem assignavimus, constanter po-
cendio significabat. Et sane in extremo ilio vitae nimus; ct hoc aptissime convenit cum Paulini tesii-
spalio eruperunt majora qusedam virlulum ejus testi- monio, diserte asserentis, beatum Anlisiiiem Theo-
moiiia ;insignis nimirummodesliae argumenlum est, dosio fere Iriennium superstitem fuisse (Paul, in Vita
115 SELECTA VETERUM TESTIMONIADE SANCTO AMBROSIO. 114
Ambr., num. 52), id esl, non tolum trieiinium. Si 1L Tamelsi autem praecipue nobis consilium fuerit Am-
enim aiino lanlum 598, xv kal. Maias, viia funclus brosii comroenlalionuni ordinem ac seriem breviter
est, ultra dictuni spaiium Thcodosio supervixisse contexere, ut inde lectores ad earum studium adj'u-
dicendus eril; ctim idem imperatpr, ut ostendimus, varenlur; iia lamcn ipsius scriptis facta quoque ac
mense januario anni 595 abierit*ad piures. Accedil' virtules cjusdem connexsesunt, utilla junctim ubi-
eo conciliumCarlhaginenschoc ipscannniiiense Sep- que proponere necessum habuerimus. Passim nam-
tcmbri Iiabiuim (Conc. Carllt. an. 597), a quo suc- que tibi occurrunl aui eefsiludo illa animi terrori-
cessor Ambrcsii Simplicianus, qnasi ejus ihroiio hus ac periculis pro Christi et Ecclesire causa cedere
jam imposiius, per epistolain coiisultus fuit; qui nescii,auirtirsusmodes!ia hominis nihil sibi usquam
enimputant Simplicianum lamquam virum in argu- altribuenlis: modo indefessa pascendi gregis sollici-
meiito quod agebaiur, pereruditum, vivcnte Ambro- ludo, modo vigiles contra dolos hrerelicorum excu-
sio, consultum esse, nee salishonoi*ificcde Ambrosio bioeac labores : alibi summa benignitas erga paupe-
iili scnliunt, et disciplinam eorum temporum sibi res atque captivos, ubique demum advcrsus Deum
esse probant roinus cognitam. resque divinas singularis plane pietas ; quas qui-
149. Hic omiltemus illa miracula, quae sancii obi- dem viriules christianis omnibus, maximevero
lum consecula sunt ; quippe. quaa legere liccal E; sacerdotibus imiiationi esse convenit, et nos op-
ajiud Paulinum (In Vila Ambr,, num. 48 et seq.). tamus.

SELECTAYETERUM TESTIMONIA DE SANCTO AMBROSIO.

Basitii ex epislola 55 , qum ad Ambrosium ipsum usiasdicit... jungaturcumBeatitudinelua Ursicinus,

scriptu est. cum Ambrosio societur Auxentius. Absit hoc a Ro-
Quod interioris homiiiis lui puichriludinem veluti mana fide, elc.
ex vario-gatasernionuni piclura cognovimus... glorj- Ejusdem ex epistola 65, ad Painmachium.
ficamns ncum noslrum qui in singulis gener.itioni- Nuper Ambrosius sic Hexaemernm Origenis com-
btis eos qui sibi placnerint, deligil. Qui olim quidem pilavit, ut magis Hippolyli sentenlias Basiliique se-
cx pastoribiis ovium populosuo principem exciiavit, queretur.
et Amos de grege caprarum sunipmni spirilu suo Ejusdem exepislolaQO, ad Auguslinum.
instruxit, nunc virum ex urbe regia, cui loiius gen- Quorum et priorem (Origenemscilicei) noster Am-
tis priiicipalus cOncredilus erat, snpicnlia sublimera, brosius in quibusdam secuius esl.
genetis claritale, vittc splendore, orandi far/u!iate, et Ejusdem ex epislola 151, ad Algas., Qtimsl. 6.
rebus srceularibus illustrem ad gregum Cbristi pas- Ambrosius Mediolarierisis episcopus quid de hoc
luram traxit *.qui projeciis hujiis viiae opibus uni- (". ioco senserii, In Comnienlariis ejus legere poteris.
versis, proquedamno habitis nt Christum lucriface- Ejusdem ex Apologia 1, adversus Rufinum, cap. 1.
rel, commissa sibi magni ac prrrclari navigii, Eccle- Si aiictoriiaiem operi suo praestruebat, volens
sire videlicei Dei, in fide Clnisii gubernacula acce- quos sequerelur, ostendere; babuit in promplu Hi-
pii. Age igitur, o homo Dei, quando quidem non ab larium... Ambrosium... et mariyrem Victorinum...
lioiniiiibus accepisti aut doctus es Evangplium de his omnibns lacet, et quasi columnis Ecelesir»
Chrisli, sed ipse le Dnminus e medio judiGum terrae . praDiermissis, me solum puiicem et nihili homineni
desuniptum ad eathedrain apnsiolicani transtulil, clc. per angulos conseciatur.
Gaudentii Brixiani episcopi iraclalu habito Item ex Apologia 5, cap. 3.
in die sum orclinalionis. Ego non accusavi quare Origenem pro volunlale
Obsecro communem patrcni Ambrosiuni ul posl transtuleris ; hoc enim et ipse feci, et ante me Vic-
exiguum rorem sermonis mei, ipspirriget corda ves- lorinus, Hilarius, Ambrnsiusque fecei.unt. Eadem
ira divinarum mysieriis liilerarnm. Lnqiieiur cnim eiiam dixerat in Apologia 2. cap. 4.
Spiritu sanclo quo jilenus esl, cl fluniina dc venlre Ejusdem ex Chronico, Gral. ni el Equit. coss.
ejns Jluent aquae viva-, el lanquam Pelri apostoli Post Auxenlii seram niorlem, Mediolani Ambro-
siicces-sor, ipse cril os uiiiversortim (irctinistaniium sio consjiiulo, omnis ad rectani fidem Italia convcr-
'
Sacerdoium. Vide eliain traci. seq. ubi inventionis lilur.
SS. martijruin Gervasii ac Protaiii tneminit, liufini Aquileiensispresbyteri ex Invecliva% iri
Hieromjmiex epislola^, ad Eusiochhtm, cctp.10. Hieronymum.
Legas Ambrosii noslii qiirc nuper-scripsit ad soro- p Virtim (lacerat) omni admiruione dignum Ambro-
rcm opuscula, in quibus lanlo se effudit eloqnio, ut sium episcopum, qui non soltim MediolanensisEccle-
quMquid ad laudes virginum perlinet, exquisierit, siae, verum etiain oninium Ecciesiariim colunina
cxpre^serit, ordinarit. quaedem el turris inexpugnabilisfuit... qui ad Eccle-
Ejusdeni ex libro de Scriploribus Ecclesiaslicis. siarum Dei gloriam electus a Deo.est: qui in con-
Ariibrosius Medioianensis episcopus, usque in prae- speclu Domini IOCUIUSGSI, iu con_5peciupersecutorum
seniem diem scribit: de quo, quia super est, meum reguin, et non est conliisus. Ambrosius sanctus de
jndicitiffi subtraham; ne in alierutrani parlem aut Spiritu Sanclo non soluin verbis, sed et sanguine
adulatio in nie repreheridaiur, aut verilas. suo scripsii; objtulilenim persecuioribus sangsiinem
Ejttsdem ex Apologia adversus Joviitianum. siium, quem in se ftidit: sed a Deo ad alios adhuc re-
Quod si cui asperum et reprehensione dignum vi- servabatur labores... sanclum virum Ambrosium,
detur, lanlam nos inter virginiialem el.nuplias fe- cujiis adliuc praeclarrc viirc memoria in animis om-
cisse disianiiam,qiiania inler frumentum et hordeum nium viget,:
cst, legatsancti Amhrosii de Viduis libruni, ei invc- Augusiini ex lib. v Confess.cap. 15.
niet ilhiin inler cael.eraqure de vii*giiiiiaie el nupiiis Vrni Mediolanum ad Ambrosium episcopum in
disputavit, ctiam hoc dixisse. ' optimis notum oibi.lerraa, pium cultorem tunm, cu-
_ Ejusdem ex episiola 57, ad Damasum. jjus lunc eloquia sirenue minislrabant adipeiri frq-
Quisquis tria hbec, lioc esL tfBs hyposlases, itl est. :ineiiii lui; et loeiiiiaih otei. oi,soJbriarii vijri ebrieiria
115 SELECtA VETERUM TESTiMONiA DE SANCTO AMJiRiOSIO. i!6
lempopuld itio. Ad eum autem ducebar aiis te ne- A Exepistola 147, alias 112, nutn. 55.
scipiis, ui pef eUffiad te sciPns duceref. Suscepil ftie Quae si approbas tene mecura sancli Anibrosii sen-
pritcrne ille homo Dci, et peregrinatioiiem meani sa- lentiam, jarti non ejus auclorilaie, sed ipsaveriiate
tis episcopaliter dilexit... Et deleclabar suavitate iirniatanii Neque enim mihi propierea placet, quia
serinonis, quamquani erudilioris, minus lainen hila- per illius os polissimum me Dominus ab errore libe-
resceiiiis atque tnulceniis quam Fausii Crat, quod favit, elperillius miiiisierium gratiaro inilii baptis-
aliinei ad dicendi moduin : cseterum rerura ipsarum mi indulsit, lamquam plantatoriet rigalofi nieo ni-
nuila comparatio; nam ille per Maiiicliaeas.fallacias mium faveam : sed quia de liac re et ipse hoc dixit,
aberrabat, iste autem saluljerrime docebat salutem. quod pie cogitantiet recte inteiligehti loquitur eliam
Ex lib. vi, cap. 1, ubi de Mohica incilreilascribil: ille, qui incrementuni dat, Deus.
StudioSiiis ad Ecclesiaiii Ctirrefe, et in Ambrosii Ejusdem exlib. de Gtalia Chrisli cpntra Cmlest.
ora suspendi ad foniem salienlis aquaead vitam aeler- et Pelag. pap. 42.
ternam. biligebal aulem illum virum sicut angelum Iste ipsePelagius in illo ipso recenti opiisculosuo
iJei, quod pef illuin cognoverat me iiiterim ad illam eujus se conimeiiiora.lionedefefldit, id fest, iii IPrliO
ancipiteni fluelualionehi jam esse perductum:.. Ita- libro de libero arbitrio, sancturri Aiiihrosiiifii quem-
que cum ad meinorias Sanctofuui, sicut in Africa so- admodum laudet accipite : Beatus, inquit, Ambro-
lebat, pnltes et panem et merum atiulissel, atque ab sitts episcopus, in cujus prmcipuelibris Romana elucel
pstiario j>rohiberelur...ubi comperit a prrcclaro prre- ftdes, qui scriptores inier lalinos flos qiiidani speciostts
dicatore alque aiitisiiie pietaiis praecepium esse. ii;i ehiiuit, cujus fideih et purissimum in Scripiuris sen-
nonfierj... abstinuit liibeniissimc., s . sum ne inimicus quidem ausus est reprehendere.. . .
Erceodem lib. cap. 3. •*-
' Audiat
ergo iUum venerabilem Aniisiitem diceniein •
Ipsum Ambrosiuiii felicern queindam homjnem se- pl doceniein. . . Audiatiste lanium virum doceniem,
cunrium saeculumopinabur, quem sic tanlac potestales imileiur credeutem, etc. Eadem ferme commemorat
honorarent: ccelibalus aulein ejus milii laboriosus lib. de Peeeaio orig. cap. 22, lib. de Ntipl. el Con-
vidPbatiif. Qtiid autem ille spei gereret, et adversus cup. ccip;55, et lib. ivcontra duas Episi.Pelag; cap.
ipsitis excelleniiae lentauienia quid luctamiiiis habe- 11 et 12.
rei, quidve solaminis in adversis, ei occultum os ejus Ejusdem ex lib. i conlra Jul. Pelag. cap. 5.
quoderat iu corde ejusquam sapida gaudia de pane Sed audi adhuc alinm excelleniem Dei dis|iensa-
tuo runiinarei. iiec conjicereiioveram, nec expertus toreih, quem veneror iit palrem; in Christo eninl
eram. Et infra htic eodem capite. Sed certe nulla da- Jesu per Evangelium ipse me genuit, et eo Christi
batur eppia sciscitandi quae enpiebam de tain sanclo minislro lavacrum regeneralionis accepi : bealum lo-
oraculd (uo, pectore illiris... Ei eurii quidem in po- quor Atnbrosium , cujtts pro ciuholica fide gratiarii,
piilo verbuin vefitaiis recte traclariiein oniui die do- conslantiain , labores , pericula sive operibtts si.ve
niinico audiebairi; et riiagis magisque niilii confirma- sermotiibus, el ipse sum experius, et mectim nou
batur omnes versutaruro caluraniaruin nodos, quos dubitat praedicare orbis Romatius. SiiniUa quoqtte
illi decepiores noslri advefsus divinos libros innec- sequenlibusejitsdem libri capilibus videas licet.
teliarii, posse dissolvi. llem ex tib. ii, cap. 5. ,
Ex eodem lib. cap. 8. Hic apertissime nlque satiatissirrie ilie tam exccl-
Et efat monasiefium Mediolani plenuffi bonis fra- lenter lui docioris ore laudalus dPclcf Ariibrosius
triinis exlfa iirbis moenia siib Ambrosio nulfilore. ("j declriravit et quid essel, et unde essel originale pcc-
Ex lib. lx, cap, 6. calum, et unde contigeril priiha illa cohfusio
Cuiii Justina yaleiitiniarti rcgis pueri niater homi- Ecce fuudit eioquenti-e lucicluna ac pei*spicuumflu-
nem tuuni Ainhrosiuin persequereliir hreresis suae meii Anibrosius.Non Csl hic ubi haereai.iectrir. nlii
causa, qua Itierat sedticia ab Arianis : excubabat pia caligel auditor. Et cap. 9 : Ecqiiis lisL-cdicit: tJoino
plebs iii Ecclesia, mori paraia ctini episcopo suo Dei cathoiicus el cailiolicrc veijtatisadversns liare-
servd ijio.... Tunc hyiiini ei psalmi ut canerenlur lieos iisqtte ad periciiluiii sanguinis defensor acefri-
secuiidiiiu iuoruin Oiierilalium parliuni, ne populus mus Ilie streniius Christi iniles, et Eccie.^ire
moeroris isedio tabesceret, inslituiuin est, ct ex illo fnielis Doctor, elc.
in hodiernuiri feteiiiuni, mriltis jam ac pene omni- Ejusdem exiib. de Cura pro tiottiiis ger. cap. 17.
biis gregijjus tnis et per eaetefa orbis iinitaniibus. Mediolani apud sancios Proiaisiurii et Gervasium
Ejusdem ex epislola 31, alias 14; mafiyres exjiresso noniine sicut deftinctorum quos
Libfos bea'tissimi papa* Ambipsii credo habere eodein modo commeniorabanl, adbuc vivum daenio-
sanctitatem luam , eds auieiri muliuni desidero quos nes episcopum confilebaniur Aiiibrosium, aique ut
adversus.iipriiiullos imperiiissiinos etsuperbissiinos, sibi parceret obsecrabant, ilio aliud agenie, aU|tte
qui de Platonis. libfis Doinihuni profecisse conten- hoc cuin agereiur, omniiio nescieriie. Videsis etiam
duiit, diligeriiissime et copiosissinie scripsil. lib. ix, c. 7, lib. xxn de Civit. Dei ccip. 17 ct lib. i
,: Ex epislola 54, alias 118. Relract. cap. 15.
Siibseculus esl (Ambrosius)Pi ait iriilii : Cum Ro- Paulini ex epist. dd Alypiurri,qum est apud Aitg. 24,
niqm venio, jejuno subbato : cum hic sttm, non jejttno. ulias 25.
Sickiam tu ad quam forte Ecclesiam venetis, ejus' v Quod indicasli jam de huniiliialis nostrrc honiine
motem setvti; si cuiquam non visesse scandalo , nec apud Mediolariuihle didicisse, cum illic initiareris,
quemquaniiibi. Hoc cum niatri.renuntiasseni, libenier faieor ctiriosiUs ine velle condiscere, ul omiii parie
ariiplexa esi. Ego vero de fiac senientia eiiam atqtte te noverim, quo magis gialuier, si a suspiciendo
etiani cogitans, ila seniper habui, iainquam eam coe- mihi pntfe nosird Anibrosio, vel ad fideni inviiatus
lesii draciiid aPCeperim. Eamdem Ambrosiiresponsio- es, vel ad sacedoiiuni corisecralus, ut eunideffiaiiilio
neni epistola qiioque 58, alias 165, ideni memoralAu- videariiiir habere aucloreui. Nam ego eisi a pelphino
gusiihus, ,„ . Burdigalse baptizatiis, a Latii|>idapud Bafciloneni in
\ , Eare.pisioia 44,,alias.H^. Hispania pef vim iiiflamniataesUbilo plebis saCralu-*
Qiiaesiviab eo (Fotiuiiio Dohaiisla) uirum jiisluiri sim ; lariien AnibrOsiisempef ei dilectione ad fidein
et feiigiosiiin piiiiirei episcopuiii Mediolanetisis Ec- inriuiritus sum, ei nunc in sacefdolii ordine colifo-
Clesiai Anibfosiiihi ? Cogebaiuf ulique riegare quod yeor, Deuique suO me clero Vindicare voluit, lit etsi
ille vir Christianus esset e'l juslus; quia si faiefeiur, diversis locis degaiii__ipsiiispfesbyter ceriseiaf.
statini ohjicereiiiiis qiiod euiii rebflplizandum esse Incerii ex Appendiceoperum sancti Hieroiiytrii ep. 7,
ceiiserPi. Cuhi ergo ea loqui cogereluf quiiiiis ille - cttjus iainen auclorem quidahi Cmlesliuinaul Pela-
iion ejSPt liaberidus Lhfisijariiis et juslus, comnie- gium, quidam MqxiiniimTaurinensan puiatti.
iriioriivi quaiitani pCfsecUiioiieiiipertiilerit, cirpiiiii- Cuiu liiartyrcs jam pfide.iti apparendi habcfent
daia etiarii militii)iis armatjs Ecplesia., if-nipiis, liomiheui cui sp prodereijt, iriquircbaiu,
 117 SELECTA VETERUM TESTIMONIA DE SANCTO AMBROSIO. 118
illum certecui srib ea fide revelarPhiiir, qua riiarlyria i l De fautiesef pentisferi. Clavuiriteriens Ecclesiae.
fecissent. Sic donaluni est Ambrosio, quod Auxehtio Nudustimetur (jui bella Christimilitat, Juslinavires perdidit,
ensibus. Dat poenaVatipraemium,elc.
denegaiura est; quoniaiii quae Auxeniius blasphe- Vivit sepuluiset iuvat,
mabal, Ambrosius praedicabat.
Incetti ex eadem Appendice in Catalogo Scripl. Videsis ejusdemepigramma 77et \k% quod ultumque
Ecclesiasi. ad Desiderium. in Ariibrosiumscriplum est.
Ambrosius frater profundorum periria fapius, et Marcellini Comilisex Cltron. coss. Arcad. iv
aeris volucer, quamdiu in profundum ingredilur et Honor. in.
fructum de alto carpere videiur: el omnes ejris seh- Ambrosius Mediolanensisvirlulurii episcopus san-
tenlire fldei Ecciesiae, el omnium virtulum firhiae plus, arx fidei, oralor ealholicus.
snnl columnae. lbidem in Dialogo ignoli cujusdam ex Cassiod. Senaloris ex lib. de divin. Leclion.
cap. 20.
Augustiniel Hieronymi verbisconsarcinato, Ahibrosius Sanctus quoque Ambrosius iaclei sernionis ema-
inter viros dposiolicoscontmeinoralur. nalor, cuni gravitate acutus, perviolenta persuasione
Ex libelli Synodici verbis Cohc. Nicmrioinserlis dulcissimus, cui fuit sequalis docirina ciim vita.
lom. ii edit. Labbei, pag. 98. ei non parvis miraculis gratia divinitalis
Arianis auleni seditionem"moventibus Ambrosius quarido arrisit.
qui urbi prajfectus essel, sedandi lumulius causa
cum eorum aiiter GregoriiMagni ex prmfat. Cotiiment.super E&echieleiu,
supervenit. Quem qui sentiunt, Tua itaque dilectio has sibi ad legendum miiii
turba aspexissel, et fidelium clamorem repulisset,
eum reiitintiavii. et divina conve- poposcerai; sed valde incongruum credidi ut aquaiii
episcopum Quin ^j despicabiiem hauriret, quem consiat de beatoruiu
tiiens syiiodus, ipso inspeclanie imperatore, eum •* Patrum Ambrosii et Auguslini torrenlibus profunda
comprehendeiis sacro baplismate initiavit. Eleclo au- et perspicua fluenta assidue bibere.
lenfjam eo hujusmodihyninum Deo imperaior coram Isidori ex lib. n de 0[fic: Eccles. cap. 25.
omnilms cecinit: Gralia libi, Domine omnipolens et Ambrosius Mediolanensis episcopus, vir magiiae
Servaior nosier, quod cui ego viio coi'pora, tu ani- gloriae in Chrislo, et clarissimus doctof iii Ecclesia.
mas coinniiseris; liieumrjue de eo judicium jusluni Adlielthi Schireb. apud Occid. Saxones episcopi
esse declaraveris. ex Carm. de Laud. Virginnm.
Ex eodem lib. Syn. in Collecl.Baluz. pag. 788.
Beaii Ambrosii Mediol. episcopi digriissima scri- Jam fuitBesperiaafaiiiosusJaudesacefdds
pta lestaniur, viri apud Ecclesiaiii Dei ultra crelefos Ambrosius,Christicoinpleiispraeceptabeiiigiji,
cpiscopos famosi, et queni pro merilis suis non so- Spirilusel caslajservavilfoBdefa carnis,
liim catholici, sed creleri principcs ejtis lemporis Quinomen gerilAnibrosias d e nectare ductuni.
ulira onines sunt verilisacerdotes, cujus etiam lesti- Hic tener in cunis quoridamdum>parvplusessel,
timoniis Ephesina synodus usa esl. Magnafulurarumgessitspeclacularerum,
Ex eodemin ectdemColleciione,pag. 893. Namquee.xamenapuniiiunierosisfprle catervis,
Conlendilfaciempiieri; mirabilefaiu.
Hi qui anie uos fuerunt Deo amicissimi episcopi in
Occidenie qnidein Damasus, lniioceniius, Ambfosius, Hoc(nentpe)examenapum,qup sanctilabra redUridarit,
elc. . Dulciamulsorumporlenditverba iavoruni,-
Ejusdem ex eadeni Collect.pag. 947. E quibusaifalimdulcesctinlpecloraplebis.
Rursuni el apud bealissimum Anibrosiuiri, qui G Lucida digessitvenerandusopusculaDoctor,
ralione
oriines paries hesperias illusifavit. Cum pia pandensab origine prima,
QualilerbuncniundumsuriimaprudentiaPatris
Cassianiex lib. vn de lncarnal. Ddmiriu , Temporepraesenterii lune per bistefiia dierUm
a
Ainbrosius eximius Deisacerdos, qui manu Do- Fecerit, seleriiodispohenssaeculaiiulti.
niini nrin recedens in Dei sein|*erdigilo quasi gemma Htec, inquam,ddcuitcrebrosefmoneSacerdos.
rutilavit. Plures perducensad coeliregna pbalanges.
ProsperiAqui. ex ChrOn.Grai. v elTheod, icoss. Bedm Venerabilis ex lib. de Tettiporumrdiione
Pro caiholica fide muiia subliiiiitef Airibfosiiis
ad an, M. 4557.
episcopus scripsil.
Tlteodoreliex Polymorpho Dial, i. Qui (Valentin. Junior) tainen justissimaffi curii
Audio Ainbrosiurii qui Mediolani sedem episcopa- matre ejus Justina pcenam luit exsilii; quia clipsiini
lem ornavit, et contra ouines hrereses praeclare de- ariana polluil haeresis,-et emiiienlissiniam catbolicre
certasse, el pulcberrima siposlolorumque doclfinae fidei arcem Ambrosiiim perfida olisidioiie vexavil:
nec priusquam prolatis beaiorum Gervasii et Pto-
congruentia scripsisse.
Idacii ex Chrtiii. Gtal. iii et Equii. cosS. tasiimariyruin,I)eo revelante, reliquiis incorruplis,
Ambrosius in llalia Mediolahi cpiscopus, Martinus nefanda eoepta desefuit.
in Galliis Turonis episcopus, ei viiae meriiis, el j>a- Nicolai pctpmI ex episi, ad PliPtinuntj tom. vui
iraiis niiracuiis virlulum habenlur irisignes. Conc. edit. Phil. Labbei, pag. 1504.
Vigilii Thaps. ex lib. m adversus Eulychen. ,.Sed et beatissijnuni Ambrosium ex catechumeno .
Et omnes latini sermonis apostolici viri, id esl, jy divino oractilo ad episcopatum promotum, niliil est
Hilarius , Eusebius,- Anibrosius, Anguslinus el llie- quod exempli causa proferas (eleijiiij ibi satis est
ronymus, ccelesiibus imbiiii doclrinis, simui pafitef diviiia, nou huniana jussio), chjiis adthc infaniis in
consentiunt. cunis jacenlis examen apuni repente advolans vul-
Gelasii papm I, ex epist, 15 ad Dardanos, tom. iv luni obsedit, atque os, iiigredieniibiis aliis, aliis
Conc. edii. Labbei, pag egredieniibus, implevit^Quod paier cum videret :.£i
Beatre iiieihofise Ambrosiiis Medioliiiieiisissacer- vixerii, pracsrigusirtquit infiins, magnus efil; Qui
dos Ecclesiae hiajori Thcodosio iiriperatofi coiririiu- postea adulius Mcdiolanum perrexit tunc episcopo
nioiieni publice palamque suspendit. atque ad posni- desliiutum. Cumautem populus ad electioneni pasto-
lehiiam redegil regiani poiesiaipjn. fis convenisset, ecce tibi iiifaiis qUispiaiii Anibrn-
Ehnbdii Ticiit. episc. ex lib. i Ctirm., liyirin. 6. siUra ,cpisc«piim prpclaiiiavit. Pdpiilus vPceni iiofi
sine numine inissam arripuit; simulque ul vifuih
,. CoeloferuntAmbrosium ConfregitomneJubricum. raperet, irruit. Subducebat ille se, et omni raiione
•
Kofneii,lionof^vel aetio. Sic vixiiilJe ndn sibi, laiebras qua;rebai; lariietsi latere non poluit, populo
Kil dcbelhiciaeundire, Sed lolus auctoriDeo. illiiirt loio curii clero siniul deligehle. Ergo Cx caie-
Dos oiniiisest a moribus. Adjeclusbinc Apostolis, chuineno per singulos gradus ecclesiaslicos progres-
Fortis juvanlemnon eupil, Reduxil expulsamfidem;
Umboriemunilussuo. Dixit lrium_jIiosMarlyrum stis, oclavo demuni die, loia catbolica conseniieiite
Incarne cainisniliilagit LinguiBvirenlislaureis. Eccicsia, divino jahi riiaculo desigiiaius , episcopus
Begiiia"liCusiri cofppfe. Hic ofe preedanisusluiit est corisecfatus. Legiintur pldhe sihnlid t» ejusdetri
119 ADMONITIO 120
Ponlificis episl. v, ad Michaelemimp., pag. 280, ttbi A in Ecclesia ca,llioliea posl Aposlolos auclorilas lia-
subdiivr: Ecclesiasiicarum i-egularum normaiii lolo„ belur prrrcipna, cujus eloqueuiire affluens faciindia
vitae suse lempore custodivit, omnes hrereses debel- Latinae linguaedecus est el forma.
lans, Verbi Dei zclo succinctus. Adi eiiam epist. vi,
ad Phoiitim, pag. 284, ttbi lnhcipsa fusius adliuc per- Gregoriipapm vn ex epist. 2, H9. lib. iv, tom. X Conc.
traclal idem Nicolaus, Ambrosiumquenostrumclaris- Labbei, pag.
simam el splendidissimam liicernam Ecclesia1.vocat, Nec praetermitlant quodbealus Anibrosius. non so-
Hincmari archiep. Rem. in Qualern. ad Carol. luni regem, sed eliam revcra iinperalorcm Theodo-
regem; tom. vm Conc, pag. 1752. sium moribus et potcstale, non tantutii exconimutii-
Memenlote facti memorandi Theodosii et inemo- cavit, sed ctiam ne prfcsurneretin loco saccfdoium in
rnbilis viri Ambrosii.el quia excessil ui hoinoTheo- Ecclcsia raanere, inlerdixii.
dosius, corrijmil euni ut verus sacerdos Ambrosius, -Bernardi cibbalis Cictrev.cx epist. 77.
ei recepit pnlicnicr alque humiHier per illuni divi- Ab bis ergo duabus coluinnis (Augiistinuin loqunr
nani correciionem Theodosius.... Fclix ille imjiera- et Ambrosium), crede mihi, difiicile avellor: cum
(or qui suo icmpnre lalem habuit sacerdotem.... Et his, inquam, nie aut errare aut sapcre faleor.
lelix sacerdos Dei Ambrosius, qui in lempore fuit Pelrarchm ex lib. i, episl. 1.
lalis imperaloris ; scriplum est enira: Beatus qui Unum acniulo ac reprchonsore careiilem , ununi
enarrat jusliliam auri audienti (Eccl. xxv). Felices ct indecerpta laiide decoratum Anibrosium,
quoque ainbo ei sacerdos et imperator, quia ne ira plena
Dei pro excessu descenderelsiiper imperaiorem, ha- », cujus ne juvenis quidem fimaiii inordax livor atti-
forte ad purain
buil stto lempore sacerdoicm de quo non questus "J gerit,acapud quosdani inveni», quod
est Doiniiins qupd de nobis motio queriiur dicens: ejus simplicem doclrinam, omnis ambigui exper-
tem refereiidum esl. Consule
Qumsiviunum qtti inlerponerel sepem, el slarel oppo- brum, II de Viia soliiaria, seclioneejusdem quoqtte li-
silus conlra me, ne dissiparcm eam, et non inveni ubi scitu m, cap. 2 el 4,
dignissimrttradil de Ambrosio,auasnos causa
(Ezech. xxn). breviiaiishic omitlimus, non secusac alia mitlia, qum
Ejusaem cx lib. n de Prmdest. cap. 25.
Sancius Ambrosius cujiis sententiae fidei et Eccle- in historicis bibliolhecariislegendariisqnesponte oc-
siaeet oninium virtutnni firroissimaesunt coltinina!, currunt.
qui sanctum Auguslinuni per Dei gratiamjide illu- Andremde Petra Coloss.archiep. ex Orat. habiia itt
minavii, baptismate consecravii, aique docirina pie- Conc.Basil. l. xn Conc edit, Labbei, pag. 877.
latis insiruxit, ita in libro, etc.
Pholii ex ipsius Bibliotli. cap. 231, pag. 890. Quod vero saiietorum Pairum doctrina errorcs
orones
Ille in divinitus afflata libertale ac pieiate immo- stimis, depulerit, lesies sunt.... Ambrosius, Augu-
bilis animus, Medinlanensis nimirum Ambrosius. Hieronymus, ChrTslianaereligionis clarissima
Odilonis abbatis ex Chron. Cluniac. pag. 402. Iumina, qui adversus omnis haeresis gcnus inviciis-
sime scripserunl.
Beaius Ambrosius, vir per cuncia iaudabilis, et
verus asserior fidei catholicae... doctissimus doctor. Bessarionis Carcl. ex Oral. dogtnal. Conc
Guitmundi Averscmiepisc ex lib. ni de Sacram. lom, XIII,pag. 403.
Corp. e.tSang. Domini, Habemus itcm eos qui ab occidenle exstinxerunt
Sed tu, doclor egregie, beatissime Ambrosi, spi- (C errorum flammas sana clarissimaque doctrina, Hila-
rilualis pater beaii Augustini, quem idem vir san- rium, Atnbrosiutn.... qui rugitu suo lia>relicosomties
ctissimus in libris suis sanclum et bealum nominat; deierruerunl.
eujtis auciorilaiem, teste Augtisiino, raarlyruni re- lncerii ex mss. Colbert. nnn. circ. 600.
veiaior Paulus Aposlolus comfficndal: quem bealus
Gregorius, vir plane apostolicus, prre se gerit: eujus Audeoquos humiliversus subscriberestylo,
doctrinatn recipiendam beatissimus Benediclus, leste Mileclor, noliducere pro nihiio.
saneio Gregorio, sanctorura prophetarum Sjiiritu Dicere cogit amor me, qureloquor,Ambrqsianus,
plenus judicavil: cui tctius Ecclesire Mediclanensis O Cuiservire cupit mensmea, lingua, manus.
glorin specialiter attestaiur: quera merito fidei lofris quicumquesitis paradisigaudiavera,
orbis veneranier ainpleciiiur (non enira lot el tanii Ambrosius Ainbrosiimonitissubderele propera.
normamtibi monstratjnris et aequi;
tesles si le in fide caiholica errare scissenl, lanio si
Felix poterisdiscere, scire, sequi. •
praeconiole prredicnsseni): quid tu, inquam, de sa- Ambrosiiscriplisperduciturad meliora,
crameiilis allaris senlias/exphnato. Qui sua scriptalegit; el facilabsquemora.
Durandi abbalis ex tract. de Corpore et Sanguine AmbrositiniIegito, si vilaepascuaqureris:
Qurelegis, ha*cfacilo;sicquebeatuseris.
Cltrisli, parle IV. Finisadest: munuspraestetquitrinuset unus
Aliqua deflorare libel de sancto Ambrosio, cujus '.
D Se milii, sicquepius posluletAmbrosius.

IN SEX LIBROS HEXAEMERON ADMONITIO.

jam muliis, qttod el res ipsa clamal, Ainbrosiamimhunc fcelumsermonibusconstare, quibus sanclus
Otisei-UflfttHi
Doclot populo Mediolanensirerum creationemexposuit.iHos notarium aliquem ex ore dicentis excepisseurbitran-
lur nonnulli, ex primis sermonisoclaviverbis conjecturamcapienles : al certe Ambrosiusjam prottunliaios stylo
aslrinxil, ac in eam, qua circumferuntur, tractatus [ormain conciiinavil.Ipsemelenim Orontianodiucono(Epist.
ad Oronl.), ad quemsicul el ad Sabinutn episcopumhoc idem opus misil, scribens, Hexaemeronsuum sese exa-
rctsse significat. Eamdem retn in aliis quoquelibrisipse faclilabit. Ncque dubittm, illi Itoc ideo usu venire , et
amicorum ut obsequereturvoluntaii, cmlerorumqueChristitinorumutilitati consulerel, el sibi ne imponi possel a
notariis.
Operi sno Auclor ipse litulum Hexaemeronindidit (Episl. ad Sabin. el Oront.), illudque, si fides habenda mss.
iit quibus omnibuslegereest, Expiicil dies jrrimus. tncipit die*sseciffidus . et.fta de cmteris. in sex dies divisili
121 IN SEX LIBROS HEXAEMERON; 122
Congruit quidem littilo suo, universoqueoperi divisio: sed cum jam inde a Cassiodori senaloris lemporibus sex
in libros dislribulum [uisse appareat, lam anliqum divisioniet ctbipso Ambrosio forsan pro[eclm quidquam im-
mulare visum non esl.
Doclori noslro Origenetn, Hippolytum ac Basilium iti hoc argumenlo prmivisse docel Hieronymus (Episl. "ad
Pamtnach. supra cil.). Quid aulema prioribus duobusmulualus sit, citm laudali eeriim libri ad mlalem nostram,
ui in Prmfalione dictum esl, minime pervenerint, scire non possumus : a Basilio vero nl eum quam plurima suntp-
sisse haudquaquaminficiamur; ita serviliter illitts opera imitalum esse, atil quasi tralaloris offtcio'futtclum per-
negamus. Enimvero elsi frequenler illitts insislil vesligiis, ab eis tamen smpe scepius reccdil: quippe qui addat,
adimat, iransponat; itno nec religioni dttcat conlraria senlireBasilio (lib. m, c. 4; lib.iv, c 7; lib. v, c. 18),
qtiem eiiatn interdum, tacito licel nomine, non leviter perslringil, Mulla qitoque ex profanis auctoribus Plinio et
aliis pelita operi stto insentit, qttm nullo negolio quivis polerit adnotare : scd liic non videlur prmtermittendum,
ita lusisse hunc ipsum exprimendo Virgilio, ui de apibus agens (lib. v, c. 21), solutis versuum numeris., Poetm
verba smpiusrelinerel.
Porro sicttbi Basilitimimitalus est, id vel maxime factuin in argumenli lotitts distribtttione alque ceconomia.
Undeminime dubilaverynus, qttin hic sermonesnovem, qttot videlicei apud bealitm Basilium cxstanl, assignandi
sint. Cerle qttidem eum iiumeruni adstruere operosum non erit. Duo enim in iibro teriio manifeslissintedistin-
guunlur, qiiorum alter printis quinque capilibus inciustis, mane habilus esl; aller, qui per reliqua hujus libri
capila exlendilur, vespere. Neque vero minits pcrspicuitm quinto libro bitios similiter conlineri, cum mullum
discrepet is, qtiemundecim prioribiis capilibusptitanttts circumscriplum , ab eo qui inde ad ftneinusqtte libri per-
dncilur. Illum malutinis itoris prominticttnm esse plattissime declaranl altima capitis undeciini verba , quibus e
solis jam nimium procedenfis ardore lota concludilur oratio : liunc autem vesperlinis hctbilum,ea qum de noclur-
nis avibtts dicit, probanl evidenier; e: prmicrea concionis confirmat epilogus, quo pivs Prmsul vergente
arclioris jejunii die audilores ad serotitiam refectiottem dimiltit. Quatnquam verg nonila proclive sil evtttcete pri-
mum quoque librum in duos sermones fuisse divisum, in eam lamen opinionrm liinc adducimur, quod sexii capitis
fmis niltil cdiud prmferre videatur, nisi oraliotits conclusioncni, qttm cmn primn Basiliana homilia piilehre consen-
til: reliqua autein hujusce libri capita, qttmet ipsa secundmBasilii homilim aplissime respondent, aliani stiisqtie
nutneris absotutam orcitibnemsatis liquidoprm se [erant. Cmleritandem libri ttt cipttdBasiiium, ila eliam Iticsttnm
quisque seriiwneincotnpleclunlur.
Qttmras fortasse cui polissitnum ciiinotribuendi sini? Quamvis id certo definite non aiideamus, tamen si qitid
conjeciuris liceat indulgere, illos anno 589 hatid multo anliqitiores arbilrabimur. Cntn enimibi (tib. ni, c i-ei 5 ;
lib. v, c '4) lncnito ecclesiaslici canlus, quem Mediolani Vir sancius anno 585 aut 5S6, insliltieral, non tentel
fial, anle illud leinpus Hexaemcron sttum compoiuisse dicendus non est. Deincleselunc provccliorisfuisse mlalis
non dissiimiliil: Quac pueri, inquiens (lib. iv, c. v), risimus, ea senes coninieninrare qui possunius? Ex com-
nmniori aulitn clironologianon ilasenex anno 397 diem obiit Ambrosius: quapropter suam cum senecluleinvix
anie annum 589 prmdicasse judicaveris. Acccdiihis qnod ipse qum id letnporis in Ecclesia sua agcbctniur,de-
scribensdoceljam non imtllas esse coiigregaliones, ad quus separqliin pagani, Itwreiiciquecogebaniur : Ssd factus
est, inquil (lib. m, c. 9), unus pnpulus, ex ha-relicis, etgenlibus rc-plela est Ecclesia. (_.*<«*sane quantum cum
assignaiis letnporibus conveniant, faciiequivis inlelligat. Hmc ncnnqueaperte signiftcani feliccs Ulos dies, cum
exsiincia Jusiina impercilriceArictnorumparlibus lam perlinaciieraddicta, confnlalorepulsoque Symmaclw eilnti-
cortim riiuum lam forli propugnatore, viclor landeni de Slaximo lyranno Tlieodosius Magnus lot Itocanno leges
(Cod. Th. lii. de pag. el hmrel.), tanlaque prudentiaadverstis paganos alque hmrelicos tulit; ul eorum plurimos
in Ecclesimcalholicmsinum convolassecjttsdem wvi scriplores noiaverint (Rier. ep. 7; Prtid: l. i, in synib.).
Ad anni porro lempestatemquod atlinel, planum quidem eslobservaltim islis diebus jejunium : verisimiteau-
tem non atittd' fuisse illud quam exeunlis Qttadragesimw. Etenim eosdemillos dies singularis exsiilisse religionis
eo conslarepolesl, quod sttnimo tnane populus ad Ecclesiam frequensconfluerel, uttde non nisi posl solis occasum
discederet. Ilaque haitd itnmerilodixeris tales fuisse eos, quales in ipsa Juslinm smvienlisperseculione ab Am-
brosio describunlur, quando per sacram hebdontadamplcbs omritsad agendam malutinnm vespertinamquesynaxim
conveniebat. Addamusinsuper eadem in utrisque cmlibus peracta esse. Nam de his scribit sancius Attiisies (Episl.
ad Marc), dies esse quibus in Ecclesia poaniteniia relaxalur; de illis (lib, v, c 25), tempus essc qtio celebra-
tur indulgenlia peccalorum : in his lectamJonm prophetiamqsserit (Epist. ad Marc.),iu illis idemprcestiintnnon
obscure designal (lib. v, c. 11 el 25 ). In istis igilur convenlibuscum eodemdie bisaliqucmdo,Basilii more, verba
facerel, sex omnino diebus sttsceptumargumenlum absolvit,hoc csl,intra hebdomadmunius cwguslias.Prvbal id
quidem a nobisinstiliila sermonum divisio; at illnd idetn evincit ipsemel Ambrosiusin hmcvcrba ( lib. vi, c 1):
Qui (scfnionoster) eisi per quinque jam dies non mediocri labore nobis processerii; lamcn hodicrno dic, etc
m SANCTI AMBiiOSlI 124

SANCTI AMBHOSII

MBDIOLAMSIS BPISCOPI

HEXAEMERON
LIBRI SEX.a

LlBfiR PRIMTJS.
DE OPERE PRIMl DIEI.
IGAPUT PRIMUM. (Sermo I.) 1Adicaui, qund ei meiisdivina, ut piilant, inesse vi-
De muiidi priiicipio, duratiorie et unilate. Philosoplio- deaiur; alii partes ejus.alii utfuinque; in quo nec
rum ettores tefertintut ac perstringtintur. qnaefigura sit deorum , ncc qui liuniefus , nec qni
locus , aui viia possil, aut cura comprehendi. Siqui-
i. Tanlumrte opihionis assutiipsisse homines, ul ali-
denic mundi resiimatione volubilem, roluiidum, ar-
qui eofum triapriiiCiiiiac'oriSliluerPrilPiiiniunT,Deiiih,
ci exenipJar , et iriateriarii , sicul Pfatc diseijnilique _ denteni, quibusdam inciialiira motibus, sine scnsu
Deum conveniat inteliigi, quialieno, noii suo motu
Pjus; Ct ea iiicorrupta , et increata, ac sine initio feratur.
Psse aspeveiareni : Deumquo 11.011 laiiiqiiahi creaio-
fem ihaieriae, sed tamquain ariificcm ad exemplar, CAPUT 11.
Iioc' est, ideaiu inlendeiitem , fecisse liiunduih de Moysis opinio de inilio terum, uuctore muhdi, el
niaieria, qu;im vocarit hylen, quaegigiipiidi causas creaiione maletim. Idem muliis nomiriibuscommcn-
rebtis omnibus dedisse asseratur : ipsurii quoqtie datur : cui uni, explosisatomis ideisque, credehdutn
2 munduni incorruplum, nec crealum, aul facltim R osienditur.
existiriiarent: aiii qiioque , ut Aristoleles ciim siiisb 5. Uiide divino spiiitii pfoevidehs sarictus Moyses
dispiitandtiiii putavil, duo pfihcipia poiieient, ma- iios lioiiiirium errores fofe , el forie jam coepisse. in
lefiam c't speciein , et tertiiim ciim iis, qiiod opera- exordio serinbnis sui sic ait, Iti principio fecit Debs
toriiim diciiiii, cul suppCteret Coiiipetehier efiicCfe, cmtumel lerram (Gen. i, 1); iniliuffi rerum, auCioreni
quod adoriunduin putassei. niundi, cfeaiioriem maierire coinpreheiideiis; ut
2. Quid igiiur lam incoiiveniens, qiiarti ut reieriii- Deuffieiigiioscefes ante iniiium mundi esse, vcl ip-
iatcni operis cuni Dci omiiipolerilisrpternitaie cou- siiffi esse iniiiuni Universorum; sicut in Evangelio
j'ingerenl, vel ipsum opus Deurii csse dicefeiit; ut Dei Filiiis diceiiiibiis sibi, Tu quis es ? respdndit:
coeluin, et terraffi , et ffiare divihis prosequefehiiir' 4 Inilium qiiod et loquor vobis ( Jtictn.viii. 25 } : et
honoribus ? Ex quo faClurti esl', u! partes hiuiidi ipsuin dedisse gignendis- rcbus initiuni. ei ipstini
deos esse PfPderent, qUaiiiVisde ipso hiundo non essp creaidreni mundi, iioii idea quadaiii duce imita-.
mediocfis inter eos quaesiio sit. tOiCininaterire , ex qua non ad arliiiriuni suuni, scd
3. Nanf Pytliagdras uiiuiiT riTundiini asserit: alii ad speeieiii pfoposilam sua ojiera Jorinafel. Pulclire
innunicrabiles dicunt esse miiiidos, ut scripsit De- u qitoque ait, Itiprincipio fecit; iil incompfeherisibi-
mocfilus , cui pluriffium de Physicis vetuslfis auc- lein celferiiatem opef is expritneret, cuiii « effeCttun
toritaiis delulit. Ipsiiftique ftiundtiiii siBthper fttisse pfiuS operaiiortis ihipleise, qiiahi indiciuffi coeplre
et fore Afisloieles usurpat dicefe : criiitfa auterii cxpiiciiisset.
Plaio Iion spniper fuisse, sed seniper fofe pfrcsuriiit 6. Quis hop dicat adyertefe dpbeiiius. Moyses
asiruefe : plurimi vero 3 |iec fuisse seriiper, hec hlique ille efuditus iii Offihisapieniia ^lgyplioriiiii,
semper fore scriptis suis lestificaiituf. quPiii de fluffiine collecluin filia Pharao ui filiuffidi-
4. lriter has eorurti dissertsiones qu;« potdst Psse lexii, et subsidiis regalibus fiilluirt, offinibiissaeCuiai
veri aestiffiatio? cum alii niunduni ipsdni DeuffiPssP ris pfudenlise disciplinis informari atque insliui

» Scfipti circa an. 589. 1

D timaliir.
h Manuscriplus Corbeiensis unus el Colberlimis d: Gemetjcensis, Crjenpnianensiset Yulgaia, Pt-iii-
disputandum , pulant duo principia ponere. Mpiiiis cipium , qiti. Rcg., Germanensis ei edit. Aiiierbacliji
alii, aiquP ediiiones , putdvil.... poiiereUt. Hoc eiiiiii et Peiiti, Iniiiutn qiii. Sic Diohysi;ihiis ihffiicap. 4,
iiliiinum verbuni pendet ex ipso iniiio capitis : Tcm- jium. 15. Decein mss. Iuiiium quod. Sic etiam infr.
lumne... ut ctliqui, elc. "huin. ciiato, et I. iu de Fide ad Grai. c. 4, I. v, c. 4.
c Ms. Regius.Corb. el Colb. mundummsiimuiione. Graeceautem TMV c/.pyjn,o TI x«i la).5>%>p.lv.
Treniel-
Carnuiensis , mundi msimaiionem volubilein, rotun- lius veriii : id quoctaprincipio dicovobis.
dani,incitatam. Alii etedii. mundi mslimatione.Bene, e Quiiique ross, et edit.. Erasmi acRomana, qf-
si huerpreleris quasi sit idem ac piout muudus a'Sr feclum.
 *v23 HEXAEJiEliOiN.LlB. 1. 126
tlesideravii. Qui Cuin de aqua ribhieii aeceperii, ribri /Ji CAPUt III.
puiavit tahieh diceiidUin, qiidd ei aqua cbnsiaieiit
oiiuiia, tit Thales dixit. Ei cuni esset iri aula edticri- Principiuih sriiiihd Deti hiuiidiim habere : ac prtiihdti
tus regia, maluil tanien pfo amPre jnsiiiire siibirP euiri, licet spiimricaficjurdsit, aiiefiiuinrionesse.
exsilium voluniarium , quaih iii lyrannidis fastigid
peccaii pertunclionem deliciis acquirefe. Deriique 8. Iii pfincipio, inquil. Quani bonus ordb, ut illud
'
liriusqiiam ad ptipuli liberandi inunus vocareiur, pfiiiiiihi asserefet. qnbd negafe consuPvPriint; ct
haiufaii sequitaiis sliidio provoCatUs, accipienierii . ebgiiriscefCnlpfihCipiumesse inundi, ne sine princi-
injuriam de popiilaribus shis ullus, invidiresese de- piri miiridura 6ssP honiiiies arbilrarentur. Unde et
dit, voluptatiqueeripiiii, atqtie dmnes fegiae doniiis DavidCiirii dePrjelo,et lerfa, et rtiari Ioqueretnr, ail,
declinans luiiiulius, iri seerelurii jEtliibpiae se cPntti- Ohiniain sapiehiid fecisti (Ps. ciri, 25); Dcdit efgo
lii; ibiderii a PcPlcrisljegotiis feihbtus, lotiim divirtae prihcipihhi miihdo , dedil etiam creaturre f ihfirmi-
cogriiiioni aiiihjum inie.ndii, ut gloriairi Dei 4 Videret taleiii, rie'ariafchoh . hP iiicfeaium, et divinaecoii-
facie ad faciem. Ciii leslificattir Scripiufa, quia\he- ^brieffi siibslaritiiePfetlefemus. Et pulchre addidil,
riio surrexit ariipliusPtopheta in Isrdel, sicut Moijses, B Fecit,- ne mbfa iri faciendo fuisse exi^timarelur;
'
qiieniscivii Domimis facie dd facieih ( Deut. xxxiv , Ij§ ut vel sic inlelligercnl homines quam iiicoinparahilis
10). Non in vMone,11iicqiie ih sbinhiis sed os ad os bpefatof esspt, qui laiiturii opus brevi 5 exiguffqtie
cuin Deo siiihihb loCiitus ; hcque ih sjieCie, neqiie1 11iiibnieiilo suae opeiaiionis absolverel, ul voJuntatis
ppf aeiiigihaia, sed clnra attjiie peisjiieua'praekeiili:e effeciiis' sPiisum teffiporisprrr.veniret.Nemooperan-
div.inrcc dignatiohe dohaliis. lein vidit, scd agriovit ppefaiiiiri. Ubi igitur rinora,
7. I- iiaque Moyses aperiiit 6s suurii, ei eiTudil Cuiiilegas : Quia ipse diait, U fctctasmii; ipse man-
qtirc ih eo Dohiiiius itii|iieb;iiiir; seciihduiii qiirid ei dtivit , et efeaiti siinl (PS; PxLViii.S) ? Nec ariis igitur
dixefat, ctiiii eiirii ad Pliardo fcgeiij dirigerCl : Vtide lisuiii, hec vifiutis expeiidit. qui hidriienlo sure vo-
cigo, ei eg'6aperiahi tis tiium, ei inslruam le qtiid d'&- luhiatis inaj6siate'hi tiihtre bperiitiohis implevii; ut
beaslequi(Ex'tid: iv, 12). Eienirii si quod de populo ea qure non efarit, Psse lacefel tam velociier, uine-
dimitteiidbdiceret, a Deo afcceperat, quaiiio niagis quc voluiiias operatiorii pr.rccurrcrel; neque operaiio
quod de coeld ldqucfeiUr ? Deriique non ih jiersu;!- vbluntati.
sibne humahirj sapiehliae, nec iri philosopiiiresimnla- 9. Mifaris opus, quacrisoperalorem ; quis princi-
toriis dispuiatioriibtis, sed iii oslensidiie spiriius et piiiiii tai;to operi dcderit, quis lam ciio id fecerit?
viflulis, (aniquarh tesiisdivini bpPiisausus estdicbre: Siibjecil siritini. dicens qnia Dcus fecit cielum cl
Iri priricipiti[ecit DeUscmlUtnei terram. Koh iile , til C fj terrarit. Audisli auctorem, dubiiare non debes. HiC
atonidrum cortcursiorte hiuiidus cbiret, sdruiii alqiie e;-l iii quo beiiedixit Melchisedeeh Abraham patrem
oiosum exspectrivit iicgbiitiih ; '&neque dibcipliiiairi hiuliai-iirii geiitium , dicens : Benediclus Abraham a
qunuidam iiiaierirc ; quain cbiiieinplando, mundum Deti sutiihio, qui fecit ctielumet terram (Gen. xiv, 19
possel efiiiigCrP, sed aiicibrerii Deuin cxpriiriehdinrL et 22). Et credidii Abfaliam Ded, et.ait: Exlendain
jiulavil. Advertil ehiih vir plpiiiis pfiidcnliae, quod maiium hietimad Deuni sunimum, qui fecil cmlutnel
visibiliuih atqiie ° ihvisiliiliuiri substaniias, drigihes, lerrtim. Vidcs qiiia lioCnon liomo invenit, spd Deus
et eausas reruni meiis sbla diviua eontiheat, noh iit ariniiiiiiavii. Deiis est eriini Melehiscdech , qui ctt
piiilosbplii disputaiit, .validibrem aiomorurii cbm- rexpacis et jublilire, nec iiiilinin dieruni neque (i-
jilexibnerii pefsevefahtiae jugis prreslare CaUsani; iiehi habeits. Nbii ffiiruni crgo si Deiis qui est sine
sed j'udicavit quod ielam araneiP texefeiil qiii sic riii- inilio , initium omnibus dedit; ul qttro 11011eraiit.
nula et ihsubslartiiva prihcipia ecsloac lerrisdareiit, esse iricipefPni. N011hiirtim si Deus qui omnia vir-
qiiaeutfdriiiito cdhjiingpfeniui; itSforiuilo ac iemere lutp siia coiiiinel. Pt iiicomprelieiisibili majesiale
dissolvefeiiiur, riisi iii sui gubprnaibris divina viriutp uiiivefsa cbhipicctitiif, fecit hrec qurc videniur, cuni
constarehi. Nec inimefild guberiiaiOrerii he§ciuiit, eliahi illa reCefit qiiae non videuliir. Invisibilia au-
qui noh libvpriihi Deiiih , pef ijuehi binnia reguhfui Il) teiri iis quae videhiui*, poliora csse quis neget; cum
el gubefnantiif. SerjuaHiui'efgb eiim, qiii et aiiclb- ea quae videiituf ,=ieniporalia sint, a-terna auteni
reiii nbVit, el guberhaiofeiri , heC variis abducahiuf qu;e non videnlur? Quis dubilct quod Detts licecfe-
bpiriiohibtis; cef it,- qiii pef Pf opheiatn loculus ait: Quis mensus
a Mss. oeto aniiqiiioris ac melioris notae el edit. subslanliamet causasrerum.
vetere*;, 17111 scivit Dominum, Reg. et Reineiisjs. qui f Mss. aliquot ac edit. Gill. in margiiie, et Rom.
scivit Deum. Diim.. qui scivii Deum faciem ad faciem. in corpore , informcm inatetiain. Alii novem optimie
Gerni;, qui vidii Doni/jitim.LXX, qtiemhoi>iiDdminus nol;c et vet, edit. infirmilutem,id esl, ut aitLfllinius,
etiin [acieihad [aciem. Vulg.; qucm iiossetDtiminuS: corruptioriem,
•" Cod. aliqnot, neqite in soinno. e lidil. ohiiieg tfnaiiifhi cbhsehsii, addidil de cele-
c Rom. edil. cutii uno nis., cpgnitionediiinalus.
d Dftcein iiiss. riielibfis nbiati, ritale,fonditionis,Fecii. At haivoccs de celeriiale
iieque discipultiin cdndiiitinis dPmiii lii hiss. iilhffibu'.!:
quemdarii. * Ita ifCdeciin iiiss. ei cdit. vei;Atedit. Roni.mo-
e Qua.ijiorniss. el edit,.
_ Custerji, invisibilium ori- mento sum volunialis absolveret, et operatiohis effecid
gities Sitbiiqhiiariiiii et cdiistis refurii, ..Aiii., Efa. et serisuni, e'tc'. . ., ~ ... .-.
Giiioi. o.iiiilurit, origihes. Q^ualuofjhss. vivUibUitim • Cm^KOi-, seiisuuiricorpotispf(vv.itiirei,
 1-27 SrVNCTIAMBROSII 128
est manu aquam , et ccelum palmo, et universam ler- ALtem ad lempus refertur, aul ad niinierum, aut ad
rain clausa ntami? Quis slatuil ntontesin libra et ru- fuiidamenlnm ; quomodo in acdiflcandadomo initium
pes in slalera, el nemora in jugo? Quiscognovilsensttm fuiitlamenlum esi. Priiicipintn quoqtte conversionis
Domini, ctul quis ejus consiliarius fuil, vel quis in- et depravaiionis dici posse Scripiurarum cognosci-
slruxit eum (Esa. XL, 12). De quo etiam alibi legi- nius auctoritate. Est ct principium artis ars ipsa,
mus : Quia lenel circuitum terrre , et terram velut ex qua arlificuin diversortim deinceps coepil ope-
nihilum fecit. Et Hieremias ait: Dii qui non fece- raiio. Est eiiani principium bonorum operum flnis
runl cmlumel tetrani, peribunt a lcrra, et de sub cmlo optimus, ul niisericordirc princijiium est, Deo pla-
islo. Dominus qui fecit lerram in virltttesua, et correxil cere quod facias. Eo eaim ad confercndum homini-
in sapienlia sua orbetn , et in sua prudentia .extendit bus subsidium iiiaxime prnvocamur. Esi etiam vir-
cmlum, el mnlliliidinem aqum in cmlo (Jerem. x, 11). tus divina , qua3 hac exprimiiur appellatione. Ad
Et addidit : Infalualus est liontoa scientia sua (Ibid., tempus refcrlur, sivelis dicere in qtto (empore Deus
14,). Qui enim corruplibilia mundi scquilur , et ex fecit coelumet terram , id est, in exordio mundi,
bis pulat quod divinae possit naiurre compreliendere quando fleri coepit, sieul ait Sapientia : ,Cum para-
verilalem , quomodo non infaluatttr versutae dispu- rel cmlum, cum itto eram (Pro»..-vm, 27). Ad nume-
tationis aslutia ? B, rum aulem si rcfcras, ita convenil, ut accipias : im-
10. Curii ergo tot oracula audias, quibus leslifi- primis fecit Deus coclum el terram , deindc colles,
catur Deus quod fcceril mundum , noli eum sine regiones, fuies inhabilabiles. Vel sic: anie reliquas
principio esse credere; qnia quasi sphaera mundus visibiles crealuras, diem, nociem, ligna fructifera,
esse dicalur, nt principium ejus liullum videalur aniiiiaiiiiuui genera diversa, ccelura et lerram fecil.
exstare; et cum inlonat, quasi in circuitu onmia Si vcfo ad (undamentum referas , principium terrre
comiiioveiilur , ut unde incipiant, ubi desinant non fundamenla esse legisti, dicenle Sapientia : Quando
facile coni|-rehendas; quia circniius principium sen- fortia faciebai fundamenla tertm , eram h penes illtim
su colligerc impossibile habeiur. Neque enim sphie- cuncta componcns (Sap. VIII, 29). Est eliani bona;
rre poles initium reperire, vel unde cceperit globus prineipium discipliure, sicul est illud : lnilium sa-
Iuinc, vel ubi desinat menstrua lnnae dcfectio. Ne- pienlim esl limor Donitni (Prov. i, 7); quoniam qui
que vero si ipse non comiirehendas, idcirco non timet Dominum , decliual efrorem , et ad virtmis
coepit, aul Q nequaquam desinei, Si ipse circuitum semitam vias suas dirigit. Nisi enim quis limuerit
vei airamento, vel giapliio ducas, vel a centro ex- Deum , non poiesl renunliare peceaio.
primas, unde cceperis, aut ubj desieris, intervallo 15. Quod rcque etiam de illo possunius aceipere :
interposito non facile vel oeulis colligis, vcl mcnie Gi Mensishic iniiinm meiisiumeril vobis (Exod. xn, 2);
repetis; et tanien el coepisse el desivisse ipse libi quamvis 7 el de lempore istnd accipiaiur, quia de
tesiis es. Nam elsi sensura subtcrfngil, veritateni Pascha Domini Ibquebalur, quod veris initio ceiebra-
nou subruii. Quac autem inilium habenl, el iinern tur. In hocergo principiuui mensium , coeluiiiel ler-
habent: et quibus finis dalur, inilium dalum con- ram lecil, quod inde mundi capi npniiebat cxor-
siat. Finem autera mundi fulurum ipse Salvator do- dium , ubi erat opporluna omnibus verna temperies.
cet in Evangelio"suo, diccns : Cmlumet terra prmlcr- Unde ei annus mundi imaginem nasccntis expressii,
ibitnl (Mallti. xxiv, 55). Et-iufra : Ecce ego vobiscum ul post hybernas glacies atque byeniales caligines
sum usque ad coiisuiiimniionemmttndi (Mallh. xxvni, serenior solilo verni leraporis splendor eluceai. I)c-
20). El Apostolus : Prmlerit eniin figura htijus mundi dit ergo forniam futuris aiinorum curi.iculis mundi
(I Cor. vii, 51). prinius exorlus, ut ea lege amiorum vices surgc-
11. Quomodo ergo coreternum Deo munduni as- rcnt, alque inilio cujusque anni produceret terra
serunt, et creatori omiiiuin sociant, atque aequalem nova seniiiium germina, quo primum Domiinis Deus
esse disptiianl creaturam, corpusque nialeriale mun- dixeral: Germinet terra herbam fwni, seminans se-
di iuvisibili illi atque inaccessibili nalurae divinre men secundum genus el secundum similitttdinem, el
conjungendum putant, cuni pracsertim secundura D) lignum [ructi[erum [aciens [ruclum (Gen. i, 11). Et
snam senleiuiam non possint negare, queniam cujus sialim produxit terra herbam fceni, el lignum' fru-
jiartes corruptioni el mulabililaii subjacent, hujtis ctiferum ; in quo nobis et moderaiionis pei*|ieluaedi-
necesse est univer*sitalem iisdem passionibus, qui- vina providentia, et celeritas terrae gerniinantis aJ
bus proprire porliones ejus sunl obuoxiae, subja- sestimalionem vernre suffragalnr aeiatis. Nam eisi
cere? quocumque tempore el Deo jubere promplum fuit,
CAPUT IV, et lerrenrc nalurae obedire , ul inier liybernas gla-
cies et hyemales pruinas cojlestis imperii fotu ger-
Pfincipiorum varia genera : el in quo Deus fecisse cx-
minans lerra felum produceret; non eral tamen dis-
lum ac lerram inlelligendits.
positionis aclernre rigido slricla geiu iu virides sub-
12. Principium igilur esse docet qui dicit: In ilo frucius arva laxare, atque liorrenlibus prui-
principio fecil Deus cmlum et terram. Principium au- nis florulenta miscere. Ergo ul ostenderet Scriplura
, ^Centrum, graeceXSVT/JOV ,; id est, stimulus vel spi" b Qualuor mss. et edit. Am, Pet., penes illum com-
buUtmi Yide infra lib. v_ cap, 10; •ponens,Be-t.m58.et I-XX. .jsftcs Hlum dliveHeiWi
129 HEXAEMERON.LIB. I. 130
veris Imipora in constilulione muiidi, ait: JWeHsis AL rari opera Dei. ln hoc ergo principio id csl, in
hic vobis iniliutn meftsium, primus est vobisin men- Chrisio, ferit .Dcus coelum et terram ; quia per ip-
sibus anni (Exod. xn, 2), priniuui inensera , vcrnum sum omnia f.icia sunt, ct sine ipso faclum esl ni-
lcmpus appellans. Decebat enim principium anni hil. Quod factum est, in ipso vita eral; quia in ipso
priiicipium esse generationis, el ipsam generatio- consiant oninia. Et ipse esl primogenitus loiius
nera mollioribus auris foveri. Neque eniin possent crenliirae , sive quia anle oinneni crealuram ; sive
lenera rerum exordia aul asperioris laborem to- quia sanctus, quia primogenili sancii sunl, ui pri-
Jerare frigoris , aut lorrenlis oeslus injuriam susti- mogeuilus Israel, non quia ante omnes, sed quia
nere. sanctior caeleris. Sanclus auteiii Dominus supra om-
14. Simul islud adverlere licet, quia jure con- nem crealuram et secundum corporis susceptionem;
curril, ul eo lempore videatur in lianc generalio- quia solus sine peccato, solus sine vanitale. Omnis
nem, atque in hos usus tribulus ingressus, quo lem- aulem crealura subjecla vanitaii est.
psrc px hac generatione in rege:icialionem esl legi- 16. Possumus etiam inlelligere i ln principio fecil
limus transitu-. Siqttidem verno temporc iilii Israel Deus cmlum el lerram; id esl, ante lempus : sicut
^Egyptum reiiijueruni, et per marc transierunt, ba- initium viae noiidum via, et inilium domus nondum
ptizati in nube, ct iu mari, ul Apostoius dixit (1 Cor. J_3 domus. Deniqtie alii dixerunt, h y.sfala.iia quasi in
x, 1 et ceq.): el eo temppre Doinini quotannis Jesu cajdte, quo significatur in brevi ei in exiguo mo-
Chrisii Pascha celebraiur, hoc esl, animarum trans- menio suinnia operaiionis implcta. Sunt ergo el qui
itus a viliis ad viriuteni, a passionibus carnis ad principium non pro lempore accipianl, sed ante .
graliam sobrielalemque menlis, a malitiae nequitiae- tcinpus, y.«ir.tyvXeXoi) vcl caput; ut dicaffius Laline
(jue fennenio ad veritatem et sincerilatem. Regene- quasi summani operis; quia rerum visibiiium sunima
ralis ilaque dicilur : Mensis hic vobis iniiium men- coelum el lerra cst, quae non solum ad niuudi hujus
sittm , pritnus est vobisin mensibus anni (Exod. xu, sjieclare videntur ornalum, sed ctiam ad indicium
2). Dereiinquit enim et deserit, qui abluitur, iniel- rerum invisibilium , et quoddam argumeiilum eo-
ligibilem illuni Pharao principem isiius mundi, di- ruin quae lion videutur, ut est isiud proplielicum :
ccns: Abrenunlio tibi, diabole, et a angelis luis, et Cmli enarranl gloriam Dei, el opera mdnuum ejus an-
operibus luis, el imperiis tuis. Nec jam servict ei, nuntiat firmamentum(Ps. xvui, 1). Quod sccutus
vcl lerrenis huj*uscorporis passionjbus, vel depra- Apostolus aliis verbis in eaindem conclusil senien-
valae mentis erroribus, qui demersa oinni maiiiia , liam , dicens : Quia invisibiliu ejus per ea qum facta
vice plumbi, bonis operibus dexlra hevaque munilus suiii, inteltiguntur (Rom. i, 20). Auclorem enim
inoffenso saeeuli hujus frela sludet transire vesligio. C__Angelorum el DoHiinationum et Poleslalum facile
In libro quoque, qni inscribilur de Numeris, ait intelligimus eum, qui momento imperii sui hanc
Scriptura g : Initium nalionum Amalec, et semen lanlam pulcliriludinem inundi ex nihilo fecit esse,"
ejus peribit (Num. xxiv, 20). El ulique non omnium quae non era.l; el non de cxslaulibus aut rcbus, aut
nationum primus est Ainalec; scd quia per iuler- causis douavil babere subslantiam.
pretaiionem Amalcc h rex accipitur iniquorum; CAPUT V.
ciniqui auiem gentes sunl: yide ne principem mtindi
Mundum divinm operalionis specifnen esse : a genlili-
bujus accipere deheamus, qui imperat nalionibus
volunlatem suara facientibus , cujus senieii peribif,: bus eiimDei umbram non recte dici: Filio enitn so-
seinen aulem ejus impii et infideles sunt, quibus li, ut imago Dei sit, convenire.
ait Doniinus, Vos ex palre diabolo eslis (Joan. vm , 17. Est ergo hic mundiis divinrc spceimen opc-
24). ralionis ; quia dum opus videlur, 9 prrcferiur ope-
13. Est eiiam inilium mysticum, ut illud est, rator. Naraque ut istarum arlium aliae sunt actuo-
Ego sum primus et noutssimus, inilium el finis (Apoc. sae , quae sunt in corporis moiu , aut sono vocis ;
i, 8). Et illud in Evangelio prrccipue, quod inler- cessavit motus aut sonus, nibil sujierfuit, riec re-
rogaius Dominus , quis esset, respondit : Inilium , ]D mansit spectantibus vel audieiitihus : aliae iheore-
d
quod el loquor vobis (Joan. vm, 2S). Qui vere el se- ticac, quae vigorem mentis exerceant: aliae hujus-
cundum divinilalem est inilium omnium, quia ne- modi, utcessante quoque operaiionis officio, ope-
ino anie ipsum; el finis, quia nemo ullra ipsuffi : ris munus appareat, ul ardificaiio atque lexlura,
et secundum Salomonem (Prov. viu,22) inilium quae etinm lacente arlifice, peritiam ejus oslendunt,
esl viarum Domini in opera ejus; ut per ipsum di- ut operatori operis sui teslimonium suffragelur. Si-
sceret liominum genus vias D.omini sequi, et ope- militer liic mundus divinae majestalis insigne es.t,
• * Mss. quatuor probalissimi praelermitlunl, et an- nom. Hebr. Amalecinquit, populus lambens, vel lin-
gelis luis.
* Undenam getts. Tertiam praelerea explicalioiiem in fine Biblio-
inlerpretaiionem hanc sumpseril Am- rum R. Stephani reperias, ubi Amalec ex IIebra;o
br. non facile dielu esi: falendum lamen eam haud et cSyro exponilur, populus perculiens.
jinmerilo improbari. Neque enini pboV cum voce Edil. omnes cum mss. aliquot : .i-jii.ua*aulem
gcnies sunt. Alii melius : iniqui, etc.
**j"*D ullam habel afiinilalem. B. Hicron.aliain ejus- d Ms. Corb. vetus elGerm., qum vigore mentis
dcni nominis significaliouem ex Philone refert de exerceanlut.
131 gANCTI AMRRPSII 152
ut pcr ipsiim Dei sapientia nianifestelur. Quem yi- ^ Dei yoluntateiii repurrit; et pjus arbitrio rcsol-
(iens Propheta , simul et ad invisibijia oculos meijr viinlur.
lis altollens, ait : Quam magnificala sunl opera tua, CAPUT VI.
Dontine! omnia in sapientia fecisli (Psal. cni, 2|).
In cmloet lerra qtialuor elemenla, e quibus omnia
18. Nec oliose ulique faclutn Iegimus; quia gen-
liles jiierique qui coaeternum Deo mundum voluiit coinponunlur, creata esse. Qualis cmli subslcmtia;
qualisvc terrm posilio; et quutn diverse philosophi
esse, quasi adumbraiionein viriulis divinrc, asserunt
de cmlorum natura judiccirinl: iis negleclis divinm
etiam sua sponte snbsislere; ct quamvis causam e.jus
auctorilali auscultandum.
Deum esse faleanlur; a causam iamen facltim voluiit
non ex voluntale el disposiljone sua, sed ita ut causa 20. In prinejpio jtaque leniporis coeluni pt lerram
umbrac corpus esl. Adhaereleniin umbra corpori, el Deijs fecil. Tempus enim ab lioc mundo, ppn anie
fulgor lumini nalnrali magis socieiaie, qhain volun- mundum : dies atitem temppris porlioest, non prin-
late arbilra. Pulchre ergo ail Moyses, quja [ecit cipiiim. Et quamquam leciionis serie possimus ad-
Detts ccelumel lerram. Non dixil quia subesse fecii; sirucj*equod primo dieffifeeerit Dominus cl npctcni,
iioii dixit quia causam mundo utesset, praebuit: sed quae sunt vices teiiiporuin ; et secundo diefirnin-
fecit quasi bonus quod foret ulile : quasi sapiens .*, mentuin fecerit, quo discrevit aquam qure sub ccelo
quod optitimin judicabal : quasi pmnipotens quod cst, et aquam qure super ccelum; tamen satis est ad
amplissimum praevidebat. Quomodo aiilcni quasi praesenlem asseriionem, quod ip principio ccalum
umbra esse polerat, ubi corpus non erai, cum in- fecerit, unde d prrprcgativa generaiionis el causa; el
corporei Dei corporea adumbraiio psse jion possit? terram feceril, in qua esset generationis substantia.
Quomodo etiam incorporei lunihiis splendor possit In his enim quatuor illa eiemcnla creala sunt, ex
esse corporcus? quibus generantur omnia ista qure mundi sunl. Ele-
19. Sed si quaeris splendorem Dei, Filius est menia auiem quatupr, aer, ignis, aqua, et lerra,
imago Dei invisibilis. Qualis ergo Deus esl, talis qure jn oinnibus sibi mixta sunt. Siquidem et in
imago. Invisibilis Deus, eiiam imago invisibilis. Est lerra ignem rcperies, qui ex lapidibus et ferro frc-
enim splendor gloricepalernae, alque ejus imago sub- quenter exculiiur; et in coeio, cum sit ignilus et mi-
staniirc. Inprincipio, inquit, feciiDeuscmlumetlerram. cans fulgenlibus slellis polus, aqua esse possil julel-
Faelus estergn mundtis, et coepil esse, qui non erat: ligi, qu;c vel supra ccelum csl, vcl de jllo superiore
Vcrbum autem Dei in principio erat, el eral seinper. loco in lerram largo frequenter imbre demiliilur.
Sed eliam Angeli, Doniinationcs et Poieslates, etsi Qme pluribus coliigcre possemus, si quid ad acdifi-
aliquando coeperunt; eranl lameii jam quandn hic , i caiionem Ecclesirc ista proficere videremus. Sed
niundus esi 1'aelus.Omnia namque creatael cendiia quia his occupari infrucluosum negolium esl, ad illa
suni, visiblia et invisibilia, sive Sedes, sive Demina- magis intendamus aninium in quibus vitrc sit pro-
tiones, sivePrincipalus, ske Poleslalcs : Omnia, in- feclus aeiernae.
quit, per ipsum [acta sunt, el h in ipsum creala sunl 21. De qualiiaie igitur ei subslantia coelisatis est
(Coloss. i, 16). Quid est in ipsum creata? Quia ipse ea promere qurc jn Esaiae scriplis reperimus, qui me-
est hreres Patris, eo quod a Paire in ipsum transierit diocribtts et usitaiis sermonibus qualitalem naiurre
haeredilas, sicutPaler dicil : Pqsce q me, el dabp iibi coelestis expressit, dicens quod firmaverii coelunjsi-
genles hmreditalemtuutn (Psal. u, S). Qure tanien hae- cul fumum (Esa. u, 6), sublilem ejus naiuram nec
reditas a Palrc transit in Filium, el in Patreiri rever- solidam cupiens declarare. Ad speciem quoque ej'us
lilur a Filio. Egregie ilaque Apostolus et hoc lpcp abundal, quod ipse de coeli firniamento locutus est,
Filium dixil auclcrem omiiium, el maj'cstate sua quia fecit Deus coelura sicut camerair,; qucd iiitia
contineniem omiiia. Et ad Romanos de Palre ait: cceli ambitum universa claudaninr (Esa. XL, 22),
«
Qtiojiiamex ipso, el per ipsum, et in tj;stim sunt quae vcl iji mari geruntur vel teiris. Quod simililer
omnia (Rom. xi, 56). Ex ipsp principiuiii et origo significalur, cum Iegiiur : Quia ppeium'Dominus cx-
subsianiiaeuniversorum, ____() id est, ex volunlale ejus ,j lendil (Esq, xxxiv, 4). Exlenditur enim vel quasi
ei poiesiate. Oniuia enim ex ejus volunlate cceperuni; pellis e ad taberpaciila liabiialipnesque sancierum;
quia unus Deus Pater, ex quo omnia. Elenim lam- vel quasi liber, ut plurimerum scribantur nomina,
qtiam ex suo fecit; quia unde voluit fecit. Per. ipsum qui Chrisli 11 graiiaffi fide et devotione roeruerunt,
coniinualio; finis in ijisura. Ex ipso ergo materia. quibus dicilur : Gaudete, quia nominq vesfra scripta
Per ipsum operaiio qu* ligavit atque constiinxit sunl in cqelo(Luc. x, 20).
nniversa. In ipsum, quia quamdiu vult, omnia ejus 22. De lerrae quoque vel qualitate vel ppsitione
virtute manent aique consistunt, et iinis eorum in tractare nihil prodcsl ad spem fuiuri, cuni satis sit
a ,Qmnpsedit. ac mss. duo, eausam lamen faclam : 0 Ita.ras. Corb. et Tliuaneus edit.; Cost. el quae-
.alii diio, causamlameh ut [qclum: totidero, causa tq- dam Parisinae, sic eliam paulo post. Al reliqui mss.
tqen(actum ; pljjrcs ei potiores, causam iatnen factutn; *t dedit., in ipso. -
ubi vox [aciutn ad Deuin referenda. Tres mss., prorogata generalionis causa.
b Ita qtiinque inss. mej. notre et Aro., Pet., Era.; e Gprb.yeius ei Benignianus, ad iubernaculahabi-
GraeceEcfaurov.Reli.qiii.nss, acedii.fiiil.etRom. in lalionis. Geni. secunda manu, ,ut edit. Cpst., ad Za-
ipso. Quid est in ipsq ? bernacula ptbteclionis hdbiialionisque,elc.
155 HEXA|MERQN. LIB, I. 134
ad scientiam, quod Scripturarum jliyinarum series A ligavit niare, disciplina strqyit celuin : claustra auicni
cninprebpndit, quia suspendit ierram in njliilo (Job. 12 cmlitimeni eitm(Job. xxvi, 6). Yolunlate igiiurDei
xxvi, 7). Quid nobis djscutere, ulrum in aere pen- ijnmobilif, iiiaiipt et slal in saeculum lerra, sccundum
deat, an super aquam, ut indenascatjir conti*pversia, Ecclesiastjs serttentjam (Eccle. i, 4), et vnlunialp
quomodo aeris n.atura tenuis et nioljior ijiolem possjt Dei movptpr, et nulat. Non ergo fundaineiijis suis
sustenlare lerro.nam? ^ul qupmodo, si suppr aqiias, n.ixa snbsistit, npc fulcrjs s.uis stajiilis jjerseverat *
non demerga.ur in aquam gravis ruina lerrarum ? sed Doriiittus siatuit eam, pt firmamentp voliintaiis
Ant quomotip ei maris unda rion cedal, pt jn lalcra sjjrp cpnlinet; quia jji majju ejus suiif pmiies fines
ejus sese loco suo mota diffundat? Mulli etjajji jn lerrae. Et haep fidei sirnplicitas argijnieritis oinnibus
medio aeris lerram esse dixerunt, et mple sua itji- antecellit. Laudent aljj quod ideo niis.quam decidat
niobilem pcrmaiiere, a quod acquabili molu hincatque tprra; quia secundqm naljiram in niedio rcgionpm
inde jiropendeat. De quo satis piilamus djclum a possidcat sjjaiji, eo quod necesse sit eam manere in
Domino ad Job servuni suum , quando locutiis per regipne sua, nec jjj parlpni alteram inc.iijari, qnan.do
nubem aii :Ubi etris cum [undarem terram? indica cpntra natjiram npjj nipvetur, sed sccundunj iiatu-
tnilii, si habes scienliam. Quis posuil mensurns ejus, si raiji, Praefljcent artjfipis diyini pf, oppjatoris apierni
nosli ? Aut quis est qui superinduxil mensuram super B pxcellejiliani; qjjis cijim arlific.tini.npii ab ijilo acce-
eam, aut super quid citcttli ejus confixi stint (Job. pit ? aiit quis dedit njuljeribiis lexuirrp sapieiiljam, -
xxxvin, i)1 Et infra : Conclusi mqre portis, el dixi : aut yafiplaijs disciplifiaiij ? Ego lajiiejj, qpi profun-
Usque huc venies, el non transibis , sed in le commi- d.u.romajestatis ejus, et aj*tis excplieniiam non queo
menlur fluctus lui (Ibid. 10). Nonne evidenter osten- coiiipj*plipridere, non disputaiipijis me librajnpnlis
dit Deus omnia majeslate sua consislere in numero, cpmroiltt) ajque iiiejisujjs : spd Qmiiia reposila iji
pondere, atque mCnsura? Neque enim creatura le- ejus exisiinip c yolunt.ate, quod ypiqntas ejps fjiuda-
gem tribuil, sed accepit, et servat accepiam. Non hipjiium sit uiiiyprspruro, et prpplev.etim adhiic mjiji-
ergo quod in medio sit terra, quasi aequa lance sus- jrjijs Ijic jnaneat. Quod Aposipiicrc qu.pque ljcel
penditur : sed quia majestas Dei volunlalis surc eam aslriiere ajjclpritaijs exeniplp, Spriplujn pst enjjjj :
lege conslringil; ul supra inslabile alque inane sta- Quia rqnitqti cregfitra subjeclq esl >fpp spqjile, sed
bilis perseveret, sicutDavid qtioque propheta lesla- prppter etiin qui subjecii in spe (Rom. VJJI,20). Lib.e-
lur dicens : Fundavil terram siiper h firinamenluin rabitiir auiejn el ipsa crealura a spryilijte pcrruplio-
ejus, non inclinabilur in smcitlitmsmculi (Ps. cm , S). rtis, d cuni diyijjaeremuneratiojjisgraii.a affylserijl.
Non utiquc hic quasi lanlumniodo ariifex Deus : sed 23. De ijaiura aulem el .qiialjtatp subsiajitire pceli
quasi omnipoiens prredicalur, qui non cenlro quo- C qnid enjjmererti ea qjj.aedispujationilms suis phjlpsp-
dam lerrani, sed praecepti sui suspenderit firma- plij texueruiit? cura alii ppmppsiiuin coeluiij ex qua-
nienlo, ncc eam inclinari patiatur. Nbn ergo mensu- lupj* eleiijenlis asserant: alii qiiinlapj quanidam JJJJ-
ram cenlri, sed judicii divini apcipere debpmus; turam ucyi cofpprisadcpnsj.itjitinnpmpj.us jjjdqcant,
quia non ariis mensuraest, sed potestaiis : mensura alque aniiigant rplheiejjjji psse pprpus, cui ncqijp
j"ustilire, mensura coguitionis; quia oinnia npn lani- jgjjis admixtus sit, peque aer, npque aqua,, neque
qnam immensa praetereant cjns scieniiam, sed co- tprra; qjiod hiijiisinodi elpmejita supjii quem.dajn
gnilioni ejus lamquam dimensa subjaceant. Neque ciirsjijjj hajj.eant aiqiie usjim pt m.Qfpro nat.ri.rac,ut
enim cum legimus : Ego confirmayi columnqs ejus graviora deinergant, ,et jji prpnum feraulur, vijcu.a et
(Ps. LXXIV, 4), vere columnis pam subnixam ppsjsjj- levia iii superiora sp subrigant; esf piiinj proprius
mus aesiinjare, sedea virlute quae suffulciatsiibstan- cujque mptus, in sphrurae aiitem .cijrcuitu isla cpij
tiam lerrre aique sustineat. Dpnique qupd in ppte- fiindi, et yiiji sui ciirsus ajjrii.ilere, qupjji.ajjispJjcRra
siaie Dei si.i terrae constilutio, etiam hinc eollige, iu orbem suum volvitur, et suppriora jnferiprj).jjs,
quia scriptum esl: Qui aspicil terrqm, el facil eatn superioribus qubque inferiora niulantm*. Quorujn
trentere (Ps. cni, 32). El alibi : Adhttc ego semel con- autem secundttm nalurara molus mulali sunt, liorum
ctttio lerram(Agg. n, 8). Non ergo librampntis suis I 1necessario ferunt -mutari solere qualilatcs fubslan-
immobilis manet: sed frequeiitei' Dei nulu et arbi- tiarum suarum. Quid igilur derendimus auliereum
trio commoveiur, sicut et Job dicit : Quia Dotriitius corpus esse, np videaiur corruptioni qbn-jxium?
commovel eam a fiindameniis •*columnm aulem ejus Quod eniiri composilum ex corruplibilibus elemenlis
exagilanlur (Job. IX, 6). Et alibi : Nuda infernd in est, nepesspest rpsplyatur. Naro hpc jpsp qupd di-
conspecluejus, et non est morti involucrum, exlendens yersre eadem sipl elementaiiaiurae, simplicpm et itj-
Boream prb niliilo, suspendens iertum in nihilum, al- violabilcjiT motujij habere no.n ppssunt, .cuiii se dj-
ligans aquam in nubibus suis... Columnmcmli avola- versus plfimpntoruixi motus iropug.iei. Unps eiiini
vetttnt, el expaverunl ab increpaliqne ejus : virlute mi- motjis .pnjnibus aptiisessp npn pptpst, el elejijejij..is
a Mss. 2, tjrnorfmquali situ. Rom. edilv guod ° Edit. ap mss. non prijuci, .p.elestaff,Alii atj^ejji
wqaali momento. novpm melioris aevi, voluntaie.
h Jla sex mss, ,et edit. Am,, Pet., Era. Sic etiam d Sicundecim mss. optimae notae ac vet. edit. At
paulo post. At ca3leri mss. et edit. Rom. firmi- Rom/edi.t. et pauc.i mss. cum..,, glotia, plc.
talem.
153 SANCTI AMBROSII 136
dislaniibus coijvenire. Nam qui levibus accomniodus A iiem suam , et dicant: Ecce quia maleria , id est,
est, fit inconiniodus gravioribus elcmentis. Iiaijue hyie, sicut philosopbi dicunl, eiiam secundum Scrip-
quando ad superiora moius coeliest necessarius, ter- turam divinam non habiiit initium. Vcrum lioc di-
renis gr.ivatur; quando ad inferiora decursus 13 ex- cenlibus respondebis, quia scriptum est: Eral auiem
pelilur, igueus vigor ille violenler atirahilur. Eteniin Cuinoperarius terrm (G'e«.iv,2). Etl4decoqui"JubaI
conira naiurae suae usum deorsum cogiiur. Omneau- dicius est, habel Scriptura: Hic eral pater qui demon-
lem quod in conlrarium cogilnr, non natnrae ser- slravit psallerktm et citliaram (Ipid., 21). Et, Homo
viens, sed necessitati, cito solvitur, et in ea sciuditur erat in Ausitide regione , cui nomen Job (Job. l, 1).
ex quibus videtur esse compositum , in suam quam- Desinant ergo de verbo quaestionem movere , cum
que regiojiem singulis recurrenlibus. Haec igittir alii prrcsertim pranmiseril Moyses, quia fceit Deus lcr-
considcranles slabilia esse non posse, aelhereunicor- ram. Eralcrgo, ex que facia esl. Nam si siiie |iriu-
pus coeli stellarumque esse arbiiraii sunt, quinlam cipio eam dicunt esse , jam non solura Deum , sod
quaindam naluram corporis introducenles, quo diu- etiam hylen sine principio dicenies , definiant ubi-
lurnam caeii pulareut mansuram esse substantiain. nam erat. Si in loco, ergo etiani locus sine pfincipio
24. Sed non isla opinio propheticacpotuit obviare fuisse adstruitur , in quo cral maleria rei*um, qure
senteiiiir», quam divina quoque Domini Jesu Christi J | principium non habebat. Quod si absurdum videtur
majeslas in Evangelio comprobavil. Dixit eniniDa- dc loco credere , videie ne forte volalilcm ierrani
vid : Principio terram tu (undcisli, Doniine, et opera debeamus aestiniare, quae non babens fundameiiluni,
manuum tuarum sunt cmli. Ipsi peribunt, tu auletn alarum remigiis suspendebatur. Unde ergo ei alas
permanes, et otnnia sicul vestimenlumveteruscenl, el sumemus, nUi forte huc derivemus propbeiici scr-
lamquamamiclum mulabis ea, el mulabunlur ; tu vero monis interprelaiionem : A pennis lerrm prodigia au-
ipse es, et antii tUi non deftcient (Psal. ci, 26 el seq.). divimus (Esa. xxiv,16) ? Et illud : h Vmlerrm riavhim
Quod adeo probavit in Evangclio Dominus, ut dice- petinm(Esa. xvm, 1) VSed hnc si accipiamus, in quo
ret *.Cmlumel terra a prmleribunl, mea tiutem verba aere velabat lcrra ? Sine aere enim velare nen potc-
non prmleribunt(Mallh. xxiv, 35). Nihil Igitur aguht, rat, sed aer adhuc esse non poierat, quia non cral
qui propler cceli asserendam perpetuitalem, quintum sine rerurii niateria elementorum facta distinclio,
corpus sethereum iiilroducendum pularunt; cum cum ipsa ndhuc elementa facla non cssent. Ubi crgo
a?que videant dissimilem creteris adjunclam membri efai materia ista alarum suffulta remigiis? In aerc
unius portionera, labem corpori magis afferre consuc- non erat, quia aer corpus est mundi : corpus aulcm
visse. Siraul illud adverte, quia propheta David cum esse aerem doccl leclio (Stip. v, 12), quia eniissa sa-
"
terram priori Ioco nomjnavit (Ps. cxLvrii, 5), et po- ( gilla in locum, quem jaculator intendit, incisus aer
stea coeluiii, credidit bpus esse Doniini declarandura; staliin in sejjisum resolutus est. Ubi crgo eral liylc,
quando enim dixit et facia sunl, nihil inlerest quid nisi forte dicatur quadam demenli imentione, qttia
prius exprimas, cum simul ulrumque sit faclum; si- in Deo erat ? Ergo Deus , qui esl invisibilis naliirrc
mul ne bsec saltem prrerogaliva coelo divinae videa- alque inviolabilis, qui lucem habital inaccessibilera ,
lur adjudicata subslanlire, ut primogenilse creaturac incoinprehcnsibilisel purissinius spirilus, locus erat
privilegio polior cestimetur. Itaque illos suis relin- materiae mundialis, et eral in Deomundi porlio, cuin
quamus contentionibus , qui muluis dispulalionibus de hoc mundo non sil nec mens servulorum ejus ,
se refellunt. Nobis autem salis estad salutem , nou sicut habemus scriplum : De hoc mundo non stint,
dispulaiionum controversia , sed praeceplorum veri- sicut el ecjonon sum de mundo (Joan. xvn, 14).
las; nec argumentalionis astulia , sed fides mentis , 26. Quemadmodum crgo invisibilia visibilibus , et
ut serviamus crealori potius quam creaturae, qui est ei qui ordinem ac decorem donavit oinnihus, incoiu-
Deus benedictus in saecula. posita copulabanlur ? nisi forte quia dixil, Tcrramt-
leiu eral invisibitis, el invisibilera earn pcr subslan-
CAPUT VII. (Sermo II.)
liamcredant; et ideo quia aquis operta, vUibUis
Occurritut iis qui materimmterniialeme Scriptutm ver- , ) corporeis oculis esse non poterat, quemadinoduin
&isconantur adslruere. Tertam eo invisibilemdici, in profundo aquarum sita, visum oculorum,
pleraque
quod aquis coopetta esset. Cur ea prius [acta sigtiifl- aciemque praetereant. Non enim Deo aliquid invisi-
celur, quarii ornata. bile, sed preatura muridicreaturre utiqiie acsiiniaiiene
25. Terraautem erat invisibiliset incomposita(Gen. censelur. Invisibilis eliam terra , quia nondum lux
l, 2). Bonus arlifex prius fundamenium ponit: po- quae illuminaret mundum, nondum sol: postea enini
stea.fundamenloposito, aedificationismembra dislin- luminaria facta sunl eceli. Quod si solis radius plc-
guil, etadjungil ornatum. Posito igitur fundamenlo rumque eliam aquis operla illuminat, et profundo
lerrae, et confirmaia coeli subsiantia , duo enim isla riiersa splendore iuminis sui prodit; quis dubilet
sunt velut cardines rerura, sublexuil: Terra auiem Deo ea , quae in profundo sunt, invisibilia esse nen
erat invisibiliset incomposiia.Quid est, Eral, nisi ne posse; nisi forte sic accipiamus iuvisibilem terram,
fprte in iniiiiitum et sine principio extendant opinio- quod nondum verbo Dei el prolectione visilabnlur ,
a Mss. Colb., Corb. unus et Yict. ilem unus/pert- b Gemet. etCoen., Vmlerrmavium pennm.
bunt. Edit. Rom., lranstbunlK
k
137 HEXAEMERON.LIB. I. 138
qurc liorainem non liabebal, propler quem Dorainus A lamen non quasi ° perpefua, sed quasi corrupiibilis
respicerel in lerram , sicut scriplum est: Dominus creaturse consummaiioni voluit subjacere. Unde in
respexit super filioshdminutn,ul a videret si est inielli- Esaire libro ait : Tollite in cmlum-ocutosvesltos , et
gens, aut requirensDeum (Psal. xin, 2) ? Et alibi ail: aspicileterram deorsum; quia cmlumut [umussolidaium
De cmlojaculatus esl judicium : lerra treinuil el quie- esl, terra autem ulveslimentum veterascet (Esa. LI, 6).
vit ( Psal. LXXV,9). El meiito invisibilis, quia in- Haecterra est, quae ante erat incomposila. Nondum
composita, quae iiguram et speciem congruenlem enim erant 16 maria suo fine distincla, etideo vago
15 adhuc non acceperat a proprio conditore. fluctu, et profundo gurgiie lerra inundabalur. Con-
27. Et fortasse dicanl: Cur enim Deus , sicut di- sidera, quia etiam nunc palustri uligine lerra inhor-
xit el facla sunt, non simul ornalus congruos assur- rere consuevil, nec paliens est vomeris, ubi infusus
gentibus dpnavit elemeniis, quasi non peiuerit, coe- terris humor exundat. Eral ergo incomposita; ut
lum insignitum slellis subilo ul creatum est, reful- pote solertis agricolae inarata culturis, quia adhuc
gere, et floribus ac fructibus lerra vesliri? Poluil deerat cullor. Erat incomposita ; quia nuda gignen-
ulique, sed ideo primo facla, poslea composila de- tium , nec thoris lierbosa riparum , nec opaca nerao-
clarantur, ne vere increala et sine princijiio crede- ribus, nec ireta segetibus , nec urobrosa superciliis
rentur, si species rerum velut ingeneralae abjniiio, g monlium, nec odora floribus, nec grata vinetis. Me-
non poslea additaeviderenlur. Incomposita lerra le- rilo incomposita , quae ornalibus indigebat, cui dee-
gilur, et iisdcm a philosophis aeterniiatis, quibus rant vilium serla gemmanlium. Ostendere enim vo-
Deus, privilegiis lionoralur ; quid dicerent si ab ini- luit Deus, quia nec mundus ipse baberet graliam ,
lio ejus pulchritudo vernasset? Demersa aquisdescri- nisi eum vario cullu operator omassel. Coelum ip-
bitur , velut cuidam principiorum suorum addicla sum intextum nubibus, borrorem ocnlis, mcesliliam
naufragio , et adhuc a nonnullis facta non credilur; animis excitare consuevil. Terra imhribus niadc-
quid si decorem primogenitum vindicaret ? Accedil facla, fastidio esl. Maria procellis turbata, quos non
illud, quod imiiatores nos sui Deus esse voluit, ut incutiunl nielus ? Pulcherrima est rerum species, sed
primo faciamus aliqua, postea venuslemus; nc dum quid esset sine lumine ? quid sine temperie ? quid
simul ulrumque adorimur, neutrum possimus imple- sine aquarum congregalione, quibus anle demersa
re. Fides auteffi nostra quodam gradu crescit. Ideo , poli hujus habebantur exordia ? Tolle solem terris,
primo fecit Deus, postea venustavit, ut euradera cre- lolle coelis slellarum globos , omnia lenebris inhor-
dauius ornasse qui fecit, et fecisse qui ornavit; ne rcscunt. Sic erant antequam lumen Imic mundoDo-
altcrum putemus ornasse , alterum creavisse: sed minus infunderet. Et ideo Scriptura ail: quia tene-
eumdem utrumque esse operatum; ul primo facerel, ( ; bmetanl super abyssum (Gen. i, 2). Tenebrae erant,
poslea componeret, b ut alterum aitero credereiur. quia splendor deeral lucis. Tenebrae eranl, quia aer
Habes in Evangelio hujus rei evidens testimonium ipse teuebrosus est. Aqua ipsa sub uube lenebrosa
(Joan. xi, 44). Nam suscitalurus Lazarura Dominus, est, quia tenebrosa aqua in uubibus aeris. Eraul
jussit ut Judaeiremoverent lapidem de sepulcro, ut ergo lenebrae super abyssos aquarum. Non enim ma-
morluum videntes, postea resuscilalum crederenl. las inlelligendum arbitror polesiales, quod Dominus
Deinde vocavit Lazarum , el resurrexit, et ligatis earum maliliam creaverit; cum utique non substan-
manibus el pedibus exiil foras. Nonne poterat remo- tialis, sed accidens sit maliiia, quae a naturae boni-
vere lapidem, qui poleratmorluum suscilare? Elqui lale deflexit.
poluit defuncto vilam reddere, non poluit nexus sol- 29. Itaque in conslitulione mundi opinio maliliae
vere vinculorum ? Cui vinctis pedibus gressum dedit, interim sequeslretur, ne divinae operalioni, et pul-
buic non potuit ruptis vinculis incessum reddere ? cherrimre crealurre, ea quaedecolora sunt, admiscere
Sed uiique adverlimus quod voluit primo demon- videamur, maxime cum sequatur: Et spirilus Dei su-
slrare raortuuni, ut oculis suis crederenl: deinde per[etebatur super aquas (Ibid.). Quem elsi aliqui pro
resuscilare : lerlio jubere ut ipsi vincula funeris sol- aere accipiant, aliqui pro spiritu quem spiramus el
verent; ut inier isla iides infunderetur inlidelibus , 0 carpimus aurae bujus viialis spiritum ; nos tamen
el per gradus quosdam credulitas nascerelur. cum sanctorum et fidelium senlentia congruentes,
CAPUT VHI. Spiritum sanctum accipimus, ul in constitulione
Terram incomposilam[uisse; lum quia in ea nihil mundi operatio Triniialis eluceat. Praemisso enim
dislincli, tum quia tehebris esset velala. Maliliam quia ttt principio(ecit Deuscmlumel lerram, id est in
per tcnebrasnon iitlelligendamSpirilus sanclus qui Christo fecit Deus, vel Filius Dei Deus fecii, vel per
ferebatursuper aquas., aliaque declarant: sed vel Filium Deus fecit ; quia omnia per ipsum facta sunt,
niaximequod malitia non nisi a nobis orialur. et sine ipso factuni esl nihil, supereral pleniludo
28. Fecit ergo Deus..primo ccelum et lerram, ea operalionis iu Spirilu, sicul scripium est: VerboDo-

a Decemmss. et edit. Am., Pet., Era., omillunt
hrr.cverba, ulvideret. Edit. Rom., ut diceret.
h Mss.Gem. sed alia manu, item Victorin. unus
el Edit. Gill. ac Rom., ne alterum alleri deesse.Edit.
Am. Pet., Era., ne alterum sine altero, eic.
PATROL. XIV.
c Ita mss. duodecim ac vet. edit. Mss. vero Coeno-
man. Corb.- unus, et Rom. edit. perpeiuas, sed quasi
corruptibilescreaiuras. Vat. Cod. perpeluam cor-
ruplibilem crealuram.
5
 * liO
139 SANCTI AMBRQSII
mini cmlis firmali sunl, el Spmlu oris ejriS qirinisvir- i . niortpm generat, nec lux lenebras. Non enim sicut
tus eqrum (Ps. XXXII,6). Itaqup" quemadroodum in iiiutabiliiates affeetuum, ita etiani genefaiiohiim pro^
Psalmo docemur pperai.jpnpm Vprbi, qiiorl est Vpr- gressiones sunt. IUrr,ex contrariis in conlraria pro-
bum Dei, et virtutem quam dedit Spiriius saiictus ' positi deflexione verluntur : istae non ex contrarlis
iiahicproplieiicuiji resijltavit pracuium, quia Peus in adversa delleciuniur, sed ex ejusdeni generisvel
dixil, el Deus fecjt. SpiritiisqupquePeisuperferebar aucioribus, vel causis creaiae, in similitudinem sui
tur super aquas. Orrtandp pniin pplp cceli, gemjiijar referuiitur aucloris. ,
luris terris pulclire Spiritus superferebaiur, quijj per 51. Quid igilur a dicemus? Si enim neque sine
jpsum liabebantnovprum partuuni semina gerrninare, principio est, quasi increata, neque a Deo facla, un-
secundum quod dixit prophela : 17 Eqiitte Spirilum de habet natura maliiiam ? Nam mala essein hoc
' tuumel
creabuntur, etrenovabis facietn lerrm (Ps. Cjn, mundo nullus sapiens denegavit, cum sit lg lam fre-
50). Denique Syrus, qui vjcinus Hebraeo est, pl ser- quens in IIOGSreculo lapsus ad morlem. Sed ex iis
mone corisonal in plerisque et coijgrjiit, sic habel: qure jam diximus. possumus colligere quia jion est
ElSpiritits Dei (ovebatgquqs, id est yivifieabat, ul. i.n viva substanlia, sed raentis atque animi depravatio,
noyas cogefet creaturas, pt. fptp sup anjmaret ad a tramite virtutis devia, qUae incuriosorum aniniis
vitam. Nanieiiam Spirilum saiiclqm legjraus prpar ] t quam frequenler obrejiit. Non igitur ab extraneis est
lorem, dicente Jpp , Spi.rilus diyinits qui fecit tne nobis, quam a nobis ipsis majus periculum. Iritus est
(Job. xxxin, 4). Sjye ergp Spiritus sanclus superle- adversarius, inlus auctor erroris, inlus, inquam,
rebatur super aquas, tenebrae ppnij'ariarum virtulum clausus in nobismeiipsis. Proposiium tuuni specu-
super eas esse non polprant, ubi.lpcum sibj laiita lare, liabiltim luaemenlis exjilora, excubias obtende
gratia vindicabal: sive, ut quidani vplunt, aprpm adversum mentis tuae cogitationes, el animi cupidi-
accipiant, respondeant qua _.ratjc;ne Spjritum Dei lales. Tu ipse libi es causa improbitatis, lu ipse dux
dixerit, cum salis fueril spirilum nuncupare. Ilagitiorum luoruni, atque ihcenlor crimiriuin. Quid
30. Hi ergo volunt a DpndnQDgo ppslrp quatupr alienam naturam.arcessis ad excusationem'tuorum'
primum elenienia gejierata, ppplum, tprraro. roare, lapsuum? Utinani te ipse non impelleres, utiuam
aereffi; eo quod causae rerum,. ign.is el apr, lerra et nonpraecipitares, ulinam non iiivolvefes aul studiis
aqua sint, ex quibiis muiidi sjjecjes Cpnstal pt foj^nja. iramoderalioribus, aul indignatione, aut' cupidilati-
Ubijgitur lenebrre ncqiiitiariijii spiritaliuih lpcjjip har bus, quae nos ihnexOsvelui quibusdahi retibus te-
bere pptuerunt, cuni. augustae hujus deeorpm figurae, nent. Etceriein nobis est moderari sJudia, cPbibere
roiindus jnduprel? Numquid simul inajiiiam Deus iracundiam; coercerecupiditales : iri riobis est eiiam
creavil? Sed pa ex npbjs prta, npn a crpalprp Dpp i \ indulgere luxuria-, i>adolere libidines, inflamrtiare
condiia, niprum leyilate gene.raipr, npn ullain crea- iracnndiaffi, Vel iiillammaiili aurem accommodarp,
turae habeiis priBfpgatiyam,nec,auclQritaipm subslan- elevari magis superbia, effurtdi iri sacvitiam, quam
tjse naturalis, sed muiabil.itatjs yitium, et prrcrpm reprinii .huniiliialp, diligere mansuetudinera. Quf .
prplapsionis. Erridjcari banc Peus vult de aniinis naturnm accusas, o homo? Habet illa velut impedi-
singuinruhi, quonipdo eam ips.e genpraret*. Clajnat menta quredam, spriectuiem et iiifiriuitaiera. Sed se-
propbeia : Desinile q maliliis vest,ris (Is. i, 17), Et nectus ipsa in bonis morihus duleior, in consiliis
praccipue sanclus David : Desineq ntalo, e.t fac bonum utilior, ad cpiistanliam subeundae hipftis paraiipr,
(Ps. xxxm, 15); quomodo ergo ei inilium %Ppjiiino ad reprimendas libidines fortior. Infirraitas quoque
daraps? Sed haecppinio fera.is eprum qui pej*liirban- corppris, spbrietas mentis est. Unde ait AppsipJus :
dam Ecclesiam puiayerunt. Hinc Iklarciqiies, hinc Cum infirmor, tunc polens sum (II Cor. xn, 10). Ita-
VaJeniini, hinc pesles illoe Maniclirporujnfunesla que iipn in virlutibus, sed iufirmilatihus gloriabatur.
sahctofuni 'menlibus 'tenlayeriini iflferre, cojilagja, Responsum quoque divinnm refulsit oraculo salutari;
Quid nobis in ipso lumine yitae tenebfas rnorlis iiir quia virtus in infirmi.taieconsuuimatur. Illa cavenda
quirimus? Scriptura divina saluteni suggprit, vitrp (1S. q. 1, cap. Illa cavenda), quae ex noslra volun-
odorem fragrai, ut suayilaleni lpgpns capias, nouut i) lale prodeunt, delicia juvenlutis, el irrationabiles
praecipitii discrimeji incurras. Simjiliciler l.ege, o passiones corporis. Quorum igitur rios sumus do-
homp, non libi ipse foveam pfayiisjn(,erpres effpdia.s; rnini, horura principia exirjnsecus non requiramus;
siriiplex sermb esl, qiiiqfec.it Deus cozlutiietlerram. nec deriveriius io alios, sed aguoscamus ea quaepr0-u
Fecit quod noii erat,ijpn qupd prat, Elierra erql.iii? pfienoslra sunt. Quod enim possumus nonfacere
visibilh, ex quo fapia est, erat; el pj*at inyisibiljs, si iioluinus^ hujus electionem mali nobis potius de-
quia exundahat aqua, et operiebat eaih, e| pranf sur bcmus, quam aliis ascribere. Ideo eiiani in jiidiciis
per eara leripbrae superfijsae, qjjia iipndum efa.t lur, isiius muridi voluniarios reos, iion ex necessitate
meii diei, npnduni splis radius, qjjj solet el sub, cohipulsos, culpa constringit, poeriacondemnat. Ne-
aquis latentia deciarare. Quid ergo dicunl quod Deus que enim si per furorem aliquis innocentem pererae-
creavpi:it malura, cuin e.x cpnirarjis, el adversis ne- rit, obnoxi.usmorti est. Quin eliam ipsius diyinaele-
quaguam sjbi adyersa geijpfp.nlur?^Nec enim vita gis oraculo (Exod. xxi, 13), si qujs per jmpi*uden-
a Edit Paris., Qtttdigilur deterius? tissime leguut, adolere, id est augere.
i*Edit. Rora., abolere. Reliquae et omnes constan-
...I HEXAEMERON.LIR, I. 142
tiam inlulerit necem, accipii inipunitalis speni, refu- j^ hominem yenientem iji hunc niundum : sed eam lu^
gii facullateni, ut possit evadere. Hpc igilur de eo cem ficri voluil, qurp oculis corporalibus comprc-
quod proprie malum videtur, dictum sil. Mala eiiim henderetur. Qui redificium aiiquod dignum habitar
non sunt nisi quaecrimine meiilem implicant et con- culo palrisfamilias slruere desiderat, antequani funr
scientiam ligant. Caeierum pauperieni, ignobilitatem, damcnia ponat, urtdp lucem ei ittfundat explorat, et
aegriludinem, niortem nenio sapiens raala dixeril, ea pripia est gralia , quae si desit, teta domus de-
neciii inalorum sorte numerayerit; quia iieccontra- fprrni hprrel incultq. Lux est quae reliqnos domus
ria istis in bonis habenlur maximis, quorum alia no- commendat ornatus. Fiqt, inquit, lux. Plena vox
bis ex natura, alia ex commoditate accidere vi- luroijiis non disposilionis apparatum signilicat, sed
dentur. pperationis resplendpi effeclu. Naturae opifex lucem
52. Non otiose nobis excursus isle processit; ut locutus est, et creavii. Sermo Pei voluntas est,
probaremus Ipnebras et abyssum simpliciter acci- ppus Pei natura esl: lucom ereavit, lenebras illu-
pienda. Erant enim tenebrae de obtimbriMiune19 niinavit. Et dixit Deus, F\ql lux,el facta est lux. Non
cceli; quia pmne corpus umbram facit, qua. obiiin- ideo dixit, ut sequereiur operatio, sed dicto absolvit
bral vel unitima vel inferjora, et ea maxime, qure negotiuni. Unde pulchrp Davidicumillud: Dixii et facla
operire aiqup includere videtur. Includit aulem coeli ]_; , s-Mii^Ps.cxLviii.S^.quiadicium^Oiropleviteffectus.
polus, quia ccelum sicut camera extendiiur, quemr Auctor ergo iucis Peus : locus auiem et causa teue-
admodum supra demonslravimus. Non ergo princir brarupi mundus est, Sed bonus auctor ila lucem "*
palis erat tenebrosa substaniia : sed quasiumbra se^ dixit, ut muiiduni ipsum infuso aperirel lumine , •
cuta est mundi corpus caligo lenebrarum. Itaque atque ejus specieni vpnuslaret. Resplenduit igitur
momento divinre praeceplionis mundus assurgens, in- subito aer, el expavprunt tenebrae novi luminis cla-
tra se inclusil uinbram; ut si quis in campi medio, ritate. Repressit eas , et quasi in abysses demersit
qttem sol meridiaiiiis illuminat, locum aliquem re- repente per uiiiversa mundi fulgor lucis inlusus.
penle obsepial, et densis ramoruin frondibus tegat, Pulchre itaque el proprie dix.il : Facla est lux. Sicut
nonne quo splendidior foris species loci ejusefful- enini cito lux ccelUoi, teiTas , niaria illuminat, et
geat, Jioc horrenti desuper a scena gurgustiura ejus momento temporis sine ulla coniprcliensione retectis
ijilus obscurius fil? Autunde autrum, clausum iindi- surgentis diei splendore regjonibus, nostro se cir-
quc liujus modi Iocum vocarunt, nisi quod atro irt- cumfundit aspeelui; iia orrtusejus cilo debuit expli-
horrescai situ aique offusione lenebrarum ? Istaeergo cari. Quid niiramur si Dpus lociijtus pst Iucem , et
tenebrae snperaqUarum abyssos erant. Nam abyssum caliganti mundo lumen emicqit, quandp si quis in-
muliiludiiiem et profundum aquarum djci, Ipciio ([j ler aquas niersus, eleum ere pjniserit, cjariora fa-
Evangelii docet (Luc, VHI,51), ubi rogabant Salva- ciat ea qurp pj'cfundi icgebantur nccultis? Pixit
lorem drjemonia,ne juberet illis ut in abyssum irenl, Peus; non ut per vccis prgana quidam sonus spf-
Sed qui docebat vpluntales drcnioniorum non esse mpnjs exirpl, npc ut lingurjemcius epeleste fprmaret
faciendas, praccepitillis ul irent iu porcos. Porci au- alloquium, atque aerem istum .quidam verborum
tem se in slagnum aquaruni praecipitarunt, ut quod strepitus verberaret: sed ut voluntatis suse c cognir
repusabantdaemonia, non evaderent, sed digno prrc- lionem pfodpret operationis effecju,
cipilio demergerentur. Erat ergo baecmundi incom- 54. El diserevit inler lucem el tenebras; et vidit
posila species el forma. Deus lucem quia bona esl (Gen. i, &). Pixit et sonum
vocis nullus audivit : discrevit, et operationis mpli-
CAPUT IX. inina nemo dejireheiidit: vidit el ocuioruni ejus in-
Crealur lux : eadem a lenebris discemitur atqite ap- teniionem nullus aspexil. Et vidil, inqnil, Deus lu-
probaiur : el qua causa lux dies , ac tenebrmnox ,. cem quia bona esU Nep quod iguorabat, vidit; nec id
appellatm. quo.d nesciebal anie, aut non viderai, comprobavit :
53. Et Spiritus, inquil, Dei superferebutur super sed bonorum operum proprinm est, .utexlprno com-
• mendatore non egeant, scd gratiam suam cum vi-
aquas, et dixit Deus: Fiat lux (Gen., i, 3). Merilp j) ,
praemissusest Spirilus Pei, ubi divina incipere ba- dentur, ipsa lestentur. Pljis est quod probalur
bebat operatio. Fiat, inquit, lux. Unde vox Ppi iir aspectu ,quaroquod sermone Jaudaiur. Siip enim niiiur
Scripinra divina debnit inclinare, nisi a lumine ?' tesiimo.nio, non alien.o spffragip. Qupd si apud IIPS
unde niundi ornalus, nisi a luce exordium sumere ?' oculis judiciiim emitli.tur, quibus simul et graiia ve-
Frustra enim esset, si non videretur. Erat quidem nuslatis, el rerum mensu.ra cnmprehendiiur : quanlo
Peus ipse in lumine, quia lucem habital inaccessi- magis Peus omnia quaeprobat, videt, et quae videt,
bilem,-et erat lumen verum, quod illuminat pmneni- probat, secundum quod' scrintmn esl, quia Oculi
a Scena Iccus esl rarois arberura tecjus. Maro. I. v tuor, cogilatioifem; Rom. edit., disposilionem. Sed
&\\. : cognitionem relincndam eiiuidem arbitror, et hic
tumsylyisseetia coruscis jdem esseac senteuliam e.tjudicium, queinadmodiira
Desuper,horrentique atrumnemiisimminetumbra. cognitor judex est, ct cognoseere, judicare. Ibidem
b Mss. Coeii. ei<Jeni.per corr., dixii. Sic eliam' mss aliquoi, proderel volunlalis effeclus','jdiquot
ipfra iion semel. Alii taineii et pdit., dilexit. ^//rec./ttm.Alii.ffiagnpnuincrp,>etpdi.i.
pjiiups... effecm.
c Sie edil. vel. et mss. plures polioresque. Qua--
 1*13 SANCTI AMBROSII U4
Domtnt super juslos (Ps. xxxm , 16)? Lucis nalura _V tradunlur, vun stattusse legisinposlerum.Principium
hujusmodi est, ul non in nuraero, non in mensura , ergo diei, vox Dei est: fial lux; el facia est lux. Fi-
non in pondere, ul alia , sed omiiis ejus in aspectu nisdiei vesper est. Jam sequens dies ex noclis fine
graiia sit. Propriis itaque sermonibus naturam lucis succedit. Senleniia autem Dei evidens , quia diein
expressit, quae videndo complacel, quoniam ipsa primo vocavil Iucem , et secundo vocavit lenebras
videndi officiufn subministrat. Nec immerito tan- noctera.
tum sibi praedicalorem potuit invenire, a quo jure 37. Praeclare eiiam unurn non primum diem dixil;
prima laudatur; quoniam ipsa fecil, ut eliam caelera nam secuturo secundo , et terlio die , et dcinccps
mundi membra digna sint laudibus. Vidit ergo Peus reiiquis primura potuit dicere: et boc ordinis vide-
Jucem , et vultu suo illuminavit, et vidit quia bona batur, sed Iegem staluit, ut viginli22 quatuor horas
est. Non ex parte Pei, sed generale judicium est. diurnaealquenocturnaa dieilantum nomine definian-
Itaque non in splendore lanlummodo , sed in omni tur , ut si diceret: Viginli qualuor horarum mensu-
ulilitate gralia lucis.probatur. Unde et discrelio fit ra unius diei tempus est. Sicul enira virorum genera-
inter Iucem et lenebras; a ut separaia lucis natura tio compulaiur, et intclligilur eiiam feminaruiii,
atque lenebrarum, nihilvideatur inira se habere con- quia uecluntur1*secuuda polioribus; ila etiam dies nu-
fusum. ]B meraiilur, et nocles aestimantur adjunctae. Sicut igi-
55. Et tiocaui' Detts lucem diem, et lenebras noclem lur circuitus unus.ita diesunus. Nam pleriqueetiam
vocavil (Gen. i, S); ut el nolnine ipso diem noclem- liebdomadam unam unum diem dicunt; quod in se
que disiingueret. Adverlimus itaque quod lucis ortus quasi in unum redeat dieni, el quasi seplies in se
antequam sol diem, videalur aperire; 21 principia recurrat. Est autem circuitus figura lirec a se iiici-
enim diei nociis exitum claudunt, finisque lemporis pere,el in se reveiii. Unde et saeculum unum inler-
etsiatus limes nocti etdiei videaluresse praescriptus. dum Scriptura dicit. Nam elsi aliis locis srecula ap-
Diem sol clarificat, lux facit. Frequenler ccelum nu- pellat, videtur magis diversitates statuum publico-
bibus lexitur, ut sol tegalur, nec ullus radius ejus rum vcl negoliorum significare , quam saaculorum
appareat; lux tamendiem demonstrat, tenebras ab- successiones aliquas definire : Quia dies Domini ma~
scoudit. gnus et prmclarus (Joel. n, 11). Et alibi, Ulquidvobis
CAPUT X. qumrere diem Domini (Amo.v, 16)? El hic tenebrae et
Diem nocti conlra quam nonnuilis videalur, hic ante- non lux. Manifestum estenim quod male censciis et
poni. Cur dies unus potius dicalur quam primus; ac indignis dies illetenebrosus sit, quo fulgebil inno-
matutino fine concludalur. ccntia, et mens noxia cruciabilur. Creterum quod
36. Et factum est vespere , el faclutn est mane dies ' J sine inlerpolalione noctium, et successione tenebra-
unus (Gen. i, 5). Quaerunl aliqui, cur prius vesperum, rum dies perpeluus ille remunerationis aeternaefulu-
postea mane Scriptura memoraverit, ne forte noc- rus sit, Scriptura nos docet (Esa. LX, 19.)
tem priusquamdiemsignificare videatur. Nec adver- 38. Pulchre autem vicem ulramqiie unura diciu-
tunt primo quod.prremiseritdiem, dicendo : Elvoca- rus diem , malutino eum fine conclusit, ut et a luce
vil Deus lucem diem, el tenebrasvocavitnoctem: dein- incboare diem doceret, et in Iucero desinere. Non
de quod-vesper finis diei sii, et mane finis noclis. enini est inlegrum diei lempus, nisi et nociis fuerit
Ergo ui praerogaiivain etpi*inialus nativilatis diei da- explelum. Unde et nos semper quasi in diehonesle
ret, prius fiueni diei siguificavit, postquam secutura ambulemus, et abjiciamus opera tenebrarum. No-
nox essct, deinde poslea fineni nociis adjunxil. Eo ctem enim ad quietem corporis dalam esse cognosci-
usque autem noctem diei Scriplura anteferre non mus , non ad muneris alicujus vel operis iunciionem,
poluit, ut et diei et noctis tempora, diei appellatione quae somno et oblivione transcurritur. Non sit nobis
coucluserii, lamquam principalis auclorilate nonii- commessaiio, ebrietas, cubiie, impudicitia. Nou di-
nis vindicaverit. Et hanc Scripturae csse consuetudi- camus : Teuebrrc et parietes operiunt nos , et quis
neni, ut poliori appellationem deputet, frequenlibus scit si videbit Aliissimus? Sed sit in nobis amor lu-
exemplis probauius. Siquidcra el Jacob dixit: Dies *) cis, et cufa honestatis, ul tamquam in die ambulan-
vitm mem, pusilli et mali (Gen. XLVII,9). El iterum : les, opera nosira coram Deo lucere cupiamus, cui est
Omnes diesvilm mem.El Pavid posuit: Dies annorum honor, laus, gloria, polestas , cum Domino nostro
nosirorum (Ps. LXXXIX,10); non dixit et noctes. jesu Clirisio , et cum Spirilu sancto a sacculis, et
Unde adverlimus ea quae nunc in specie hislorias nuncetsemper,etin omniasaecula sreculorum, Amen.
a Dion. et Colb. unus , Ut separata rerum nalura. * Mss."aliquot ac Rom. edit., secunda prioribus.

LIBER SEGUNDUS.
DE OPEBE SECUNDI DIEI
21 CAPUT I. (SermolII.) ad secundumdiem: el in rerum crealione nonnalu-
Operibusprimi diei slriclim recensitis , rejeclisque iis rmpossibilitalem,sedpctentiamDeispeciandamdotel.
qui mundo matetiam wlernam affingebanl, lransi( f 1. Diem priroum, ve' potius unum , maneat enim
iir, HEXAEMERON. LIB. II. liG
ei propheiici prrerogativa sermonis, ut poiuimus , A lioleprososcurarei, crecis visuni rcfundprel, populus
absolvimus; in quo conditum cceluni ,'(erram crea- qui aderat ei spectabat illa, medicinr» ordinem re-
tam , a aquarum exundantiam , circumfusum aerein, cognovit: sed potestalem Pomini miralus , dedit, ut
discreiionem faciam lucis alque 22 lenebrarum Dei scriplum est, Deo laudem (Luc. xvm, 43). Neque"
omnipoteniis, et Domini Jesu Chrisii, Spirilusquo- secundum numeros iEgypliorum et concursns side-
que sancii operatione cognovimus. Quis ergo non riim, mensuras elementorum exlendit manum suam
mireitu*dissimilibus membris disparem mtindum in Moyses, ut dividereiur mare Rubrum , sed divinae
corpus unura assttrgere, el insolubili concordiaecba- imperio potestalis obtemperans. Unde et ipse ait:
1'iiatisque lege in socictaiem et connexioneiii sui Dexlera manus lua, Domine, glorificala esl in virtule:
lam dislanlia convenire, ulquaediscrela naturasunl, dexleramunuslua,Dotnine, confregilinimicos(Exod.xv,
iii unitalis et pacis_ vinculura velut individua com- 0). Illo igitur sancta plebs eleva meutemtuam, et
pactione nectantur ? Aut quis hacc videns , possibi- lotum animum luum eo confer. Non sic Peus vidct,
litatem raiienis infirnip ingenio rimetur? Qtiaeomnia quemadinodum homo; Deus in corde , homo in fa-
visdivina, incomprehensibilis humanis menlibus, et cie. Nec sic igilur homovidel, quemadmodum Deus.
ineffabilis sermonibus nostris , voiunlatis sure auclo- Audis quia Dcus vidii, et laudavit. Noli igitur luis
ritate connexuil. ___oculis aestimare qure facta sunt, opinionibusque col-
2.23FeciligilurDeuscoeIuniet lerram,el eaquasi ligere : sed quaeDeus vidit et probavit, ea tu reirac-
aueior esse prrecepii, non tamquam iiguracinventor, tanda non pules.
sed tamquam operalor naturae. Nam quomodo sibi 24 CAPUT II.
conveniuntoperatoriaimpassibilisDeivirlus et passi- Firniamentum, ut aquas ab aquis disterminet, crealur.
bilis maieriae nalura, tamquam aliera ab altera, quo Cmli probanlur plures esse, ac cmieslium orbium
indiguerint, mutuantes? Nani si increala materia, concenlus refellilur.
videtur ergo Peo creandoe poteslas materire defuisse, 4. Et dixit Deus: fiat firmamentum inter mediam
et ab ea operalioni subjacenlia mutuaia. Si vero in- aquam, et sit discerneits inler aquain el aquatn;
composiia, mirum adinodum coreternam Peo male- et factum est sic ( Gcn. l, (» ). Audi verba Dei,
riam decoTera sibi non potuisse confcrrc, qure sub- Fial dicit. Jubenlis est, non aestimantis. Imperat
slanliam non a creatore acceperil, sed sine tempo- naturae, non possibililali obtemperai, non men-
re ipsa possederit. Plus ergo invenit operalor omnium, suras colligit, non pondus examinat. Voluntas
quam contuiit. Invenit materiam, in qtia posset ope- ejus mensura rerum est. Sermo ejus finis estoperis:
rari: contulit aulem figuram , qure decorem inventis Fiat, inquit, firinamentuminler mediam aquam. Fir-
rebus afferret. Unde excipiendus a caeleris tamquam G mura est omne quod staluit Peus. Et saiis pulchre
dies unus, non conferendus cum caeteris lamquam praemisit: Fial ftrmamentum, antequam subjiceret
dies primus est, quo fundamenta rerum ornnium po- inter mediam aquam; ut lu prius crederes firmamen-
sila, el causae esse coaperunt, quibus rouiidi hujus ttim ex praecepto Pei laclutn, quam de aquarum pro-
alque universaevisibiiis crealurrefulla subsianlia est. flua qualitate dubilares. Si naturam elementorum
Quare ad secundi diei admiranda opera sermo nobis consideres, quomodo inler aquas solidatum est fir-
prodeat, quorum eniinenlia non sccunduin iractatus nianientum ? Illae profluunt, illud conslringitur: il- _
nostri possibilitatenr : sed secundum scriptoris veri- lae currunt, hoc manet. Et sit, inquit, discernens
lalem, ad laudem referenda est Crealoris. inler aquam. Sed aqua confundere, non discernere so-
5. Vos igiiur quaeso, ut naturaliler acstimare, quac lct. Quomodo jubel quod scil secundum elemento-
dicimus probabililer, ac simplici menie ct sedulo rum raiionem esse conirarium ? Sedcum sermoejus
iiigenio pensare dignemini, non secundum pliilo- orlus naturae sit, jure usurpat dare legem nalurae ,
sophia; iradiiiones , et inanem seductionem h suaso- qui originem dedit..
jia verisimilia colligenies; sed secuudura regulain 5. Sed prius consideremus quid sil firmamenlum,
vcriialis, quse oraculis divini sermoiiis cxprimilur, utrum ipsum sit quod in superioribus ccelum appel-
et conieniplaiione lantse majestatis fideliuin pectori- E lavit, an aliud, el sint duo coeli, an plures.Nam sunt '
bus infunditur , quia scriplum est : Confirmame in qui -unum ccelum esse dicant, nec alterius cceli fa-
verbistuisTtNarruverunlniihi injusti exercilationes,sed ciendi, cum esset una hyle, ut ipsi aiunt, potuisse
non siciti lex tua, Domine: omnia prmcepla lua veritas suppelere substanliam; quoniam cum omnissuperiori
(Psa/.cxxvm, 28,85 el86). Nonergo secundum elenien- coelo essetexpensa,niliil reliquifuit, quodadaedifica-.
lorum naiuras, sed secundum Christum , qui orania tionein secundicoeli lertiiveproficeret. Aliivero innu-
quae voluit fecit, abundans pleniuidine divinitatis meros coeioselmundos esse asserunt, quos irrident
suae, consideremus quae facia sunt, et naturac possi- sui. Non enim nobiscum illis major, quam cuin suis
bilitatem interrogemus. Neque enim cum in Evange- pugna est, qui geometricis numeris et necessitaii-

a Rom. edil., aquarttm exundanliam coercitam. A
creleris mss. et edii. abestvox, coercilani, et qui-
dem recie ; nundumcnim congregatre eraniaquae.
b Iia vet. edit et niss. non jiauci in quibus Big.,
Colb. ct Dion. habenl, Verique similia. At Val. cod.
vocem Verisimilia non exhibet. Edit. autemRom. et
Ires iuss. babent suasorie. Th. et Reg., stiasuri ve-
risiniilia. Ben. el Corb. prima manu,st(HSt«a;...Car.
suusorim, elc, non male; Nam siibinlelligi polest
discipUnip. .
 "
1,_7 SANCTI AMSROStl US
bus •cbiitehdurilpl-bbafeqiiod aliud coeliihi esse lidh A <occasum , propria negoiia alque opera derelinque-
possit, nec paiihalufara iili seciihdum aiit teflium irent, et omnia hie otiosa remanerent, quodam hu-
sit, riec opefaiofis viriuteffi idoheam, ut nnllios coe- jmanaead.ccelesies sonos meniis excessu. Sed ea qure
los facefet. Ei qiiis hbn hanc eorum artiiicera facun- !sunt aiiena a Mudio iioslro, et a divinae leclionis
diahi irrideat, qiii curii ex iiiia atqiie eadeih causa iserie , iis qui foris snnt, relinquamus : nos inhrc-
plura ejusdem gchefis ab boffiinibus fieri posse noh ireamus Scriplurarum coeleslium magisterio.
abiiuant, de cieaibie ortiriium dubilpnt, utfurri plttres CAPUT m.
coelos facefe potuerit, de quo scripluni est .*Domi-
husauieih ecetosfccii (Psalm. xtiv. 5). Et alibi: Omnia Firinaineriluhi rion ideinesse ac cmtum .*veras aquas
qumcumquevoluilfeiil (Ps. cxni, 5). Qiiid eniilidifficile supet ipso residete perpetdm negari, idqtieostendi
Pi, cui velle feeisse est? Fluitat igitur illis irapossi- Scripliita, exetnptis, ac riiuliiplici ttiliohe : ubi qtti
bilitaiis ratio , cuth de DeP dispulant, ciii vere dici- calidam soli naturani inesse nolunl, teviiicuntur.
liir: Quia impossibile libi nihil est. 8. Pfoposiium igitur nobis est, quia dixit Deus :
6. Raque rios iidii soluhi secundiim , sed eliam Fiai fitriiatneiitum inter medium tiqum, ei sit discer-
tefliUflicoelum esse uegare non possuniUs,CumApo- riehsinler aquam e't aquam. Et hinc Iractatur, ulrum
slolus fapluiii se ad leriiiifficceluffiscfiptof tinisuoruffi g hoc firmamentum ajipellel quod ante jam fecit, de
testifiBatione Ponfifiiiet (11 Cor., ii). David etiaffi quo scriplum est : In prindpio fecit Deus ctietumet
ccelos ccelorum in illo laudaniium Doiiiinuni consli- tetram. Necfallil qiiodaliqui ante nos iia acceperint,
luit choro (Psal. cxtviii). Qiiem imilantes philo- Co qtiod supra cfeaium auctore Deo et Condiiuiii
sophi quiiiqiie steiiafuiii etsolis Pt luriae, gioboruffi coeluffiScripiufa exprcsserii, bic exposiiionem ope-
cohkOiium moturti inirbduxefuiii, qiioruiii orbibus ris, creaiionisque dilfudefit; ut ibi quasi summa
vel potius globis connexa memorahl 25 hinhia, quos operis breviter cohipfehensa sil, hic operationis
sibi innexoset velut inserlos versarireiro elcohlrario qiiEiliias per ipsas concurrentium rerum digesta sit
caelcrismotu ferri arbilranlur. coque impulsuet roo- speCies. Sed movet iios , quia 26 ^1 nomen aiiud si-
tu ipsorum orbium dulcem qUeindahTet pleniim sua- griificatuf, et species solidior, et causa disceruitur, et
vitatis atque arlis et gralissinii modulaniiins sonum persoha cobperatoris adjuhgituf. Sic eiiim scriptum
reddi, quoniam scissus aer laffi arliiici motu , et est: Et discrevil Deus inter mediumtiqum qum eral
acuia cum grayibus leroperante, ila varios aequabili- sub [irriiamento,et inter riiediunitiqumqum eralsuper
ler concenius efiicial, ut omneni supergrediatur niii- fittnametiium (Geii, i, 7_).
sici caj'minis suavitalem. &. El primo volttnt id destfuefp quod frequenli
7, Ilujus rei fidem si requiras atqtie exspectes Q Scriplurariim leciione iiiolitum tioslfis ei inipressiun
sensu iiobis et audilu probari, baesiirint. Nam si Pst hientibus, quia aquaesuper Coelosesse non pos-
vera foreut, quomodo tanto molu orbiuni concfe- sint, diceniPs roiundtim esse Orbeffi iiiuiii coeli,
pante, cum ille coeleslis orbis, cui afiixos ferunt cujus iii ihedie terra sit, ,el iii ille circiiitu aqtiara
stellarum cursuSi qui sine inlernlissione volvuiitiif, siafe ncn posse, quod necesse est defliiat et labaiiir,
concilatiorem habeat conversionein atque licuium cum de superioribtis ad infefiora, decufsus est. Quo-
soiiutn excitei. hic autem lunaris gravissimum, iinn liiodo eiiim aqua super orbem, ut aiurtt, slare polesi,
audiretur a nobis, cuni leviora audife soleannts? cuin orbis ipse volvatur? Hrcc est iila versulia dia-
Fidem ergo ejus dispulaliohis si lestihionio noslro leclicae. Da mihi Undetibi respQhdeahi.Quod si non
etauditus munere exigamus jirobafi, referuht ob- detur, liullum verbum refertuf. P^eiuiitsibi cohcedi
surduisse aures nostras , et hebetiorem nobis sen- axem coeli torqueri taolu concito, orbem autem
-sum audiendi facium , propter illam a principio terrre esse ihimobilem; ,ut aslruant aqtias supef
noslrae generationis concepli soniius consueludinem. ccelos esse hon posse, quod oriines eas volvendo
• El
exempluin afferunt, eo qUod Nilus fluViofum se axis effuhderet: quasi vero ut concedam iliis qubd
hiaxinius, eo videlicet loco ubi se ex altissinlis pDstulant, et secundum eoruni opiniones illis res-
muntibus a'in caladupa illa prrecipitat, magnltudine I) pQhdeam, negare possint ih illa altiiudine et pro-
ffagoris sui ahres accolaruni obslruat, ul audiehdi fundo et lohgiiudineili esse el latiludinem, quam
muiiere carere dicantur, Sed facilebis ipsa respoii- iipmo poiest cdriipfeiieiidere, hisi is qui implelur in
dei verilas. Nam qui tonitrua audimus nubiufficdl- omiiem plehiiudihehi Dei, ui Aposlolus ait (Eph.,
. lisione gerierata, lahloruni orbium cOhvefsiories, iii, 18, 19). Quis eriiriipblest facile esse diviiii operis
qui ffiajori utique sicut motu fefri asstiniiinluf, iia sestiiiiaipr? Est efg'6 iuiUudbiri ipsa cceli altifiidine.
vehemeniiores scnitus excitarent ,• riort audireiiius? Sunl eilaiii, Ut de lns diCariitisquaescire possunius,
Addunt, praelerea ,>.ideo Bonum Iiuiic iion perveriire plefaqhe aedificiafoiis fotuhda, iiitiis quadfata , et
adterras. ne eapli homines per suavitatem ejus fcifis quadfata, inius fdturida, quibus supefiora
alque dulcedinem, quam celerrimus ille coelorum sunt plana, in quibus aqua haerere soleat. Qure
effecit motus, ab oriehtaiibus partibus usque in lanieu Ideo diciriius, ul adverlant opinioiies suas
.>..Mss;'piures;ac probaiiores, caladyla, a quibus fliiviiiAlii vero Ptedit. legimtcatatiupa, quSesuhtNili
alii licet corrupii haud longe recedunt. Cbrb.vetUSi cataraCiri*,de quibUsCic. in Soniiiio Scip.
(Jem. ac Coen. explicationis ergo habent abdila piq-
149 HE"kAEMERbN.LIB. II. 1S0
opiiiionibus verisiniiliOTibusrevinci pdsse. et diJsi- A riie cori[6itat(PliU.,iy, 15). Dicaiii ceft^ queiiiSdmo-
nant tantuffi opusDei, huffianae Operationis el hO- dutri aef cogaluf iii hhbehi, htfum: pilVia huoibus
strre pcssibililalis cciiteniplaiiehe metiri. geitereiuf, ah Sihu iiubiiim eolligattjf. Videhius ple-
10; Nos autem Scriplurarum seriem atque ordi- ruriiqtie exire riiibes de hiontibus. Quaird iilfuhi de
'
nem sequimur, et opus coniemplaiione aestihiaihus tPrris ascehdai aqua ; aii ea' quae super ccelos est,
«uctoris, et quid dictum sit quaerimus, et quis dixe- lafgo ihlbfe desCendat. Si aScendii., iiiiqiie ebrtlfa
ril, el cui dixerit : Fial, inquit, firmamentum in natufam est. ut iisceiidat iii siipefibra quacgfavior
medio aqum, et sii discernens inter aquas. Audio fir- est, et porteluf aere, cuhi aef feubtiiiorsit. Aut si
mamentum fieri per praeceptum quo divideretur coriciii orbis totius motu fapiiur aqua, siCut imo or-
aqua, el ab inferiore supefior discernereliih QUid be rapituf, ita suiiihio dfbe diffiindiiUf. Si fUndi,
hoc imanilestius? Qui jussil discerni aqnam inter- ul volunt, hon desinit, utique noh desinit fapi:
jecio et medio firmameuio, providit queniadmoduhT f quia si axis cceli sempef HiovPlhr, et aqiia senipet*
divisa atque discreia manere possit. Sermo Dei vir- haurilur. Si descendit; mahet ergo jugiier supfa
tus nalurre est, a et diulUrnitaiis substantia quoad- coelos quae habet unde descend-it. Deinde quid ob-
usque velit eani manere qui siaiuii, sicut sci iplum stat si cohfileantur qtiia aqua snpra coelos suspehsa
est : Statuit ea in smculum smculi, prmceptumposuil j> sil?Nam quo verbo dicUnt lefrahi ih mcdio esse
el non prmteribit (Ps. CXLVIII, ti). El ut scias, quia suspensam, et iminobilem hiahefe, cdhi uiique
de islis aquis hoc dixit_ quas tu negas posse iu supe- gravior sil quam aqua; ea falione possiint dicere
rioribus cdeli esse, audi superiora : Laudaie eum, non praecipilari aquam orbis illius coeleslis Convef-
cmlicmlorum, et aqum, qum stiper cmlos sunt, lau- sione, quae siiper coelos est, Sicut feiiihiierfa inaui
dent nomenDomini (Ibid: &, 5). Nonne quasi-ad- suspenditur, vel pondere librato undiqup inimobilis
versanti libi dixit: Quoniatiiipse dikit eifacta suhi; perseveral; ita et aqua aut gravioribhs aut aequis
ipse mandavil et cteata sunt : staluil ea in imcUlttin cum lerra ponderibus examiiialuf; ldeoque nbn i';i-
smculi, prmcepi.umposuil, et nen prmleribit (Ibid. 5). cilesuperlunditur mare lerris, nisiciimjubetur exire.
Au non vidplur tibi auctor idoneus, qui legeffi suo 12. Deinde cum ipsi dicaut vblvi orbeiri coelistel-
operi daret? Deus esl qui dicit, venerabilis natura, lis ardeniibus refulgenteni, honiiedivina pfovideiiiia
iiiaestiuiabilis maguitudine, imineiisus in remunera- necessaric prcspexit, ut intra pfbein coeli_ el sUpfa
lionibus, iuconiprehensibilis 27 in operibus, cujus orbem redundaretaqua, quae illa fervehtis* axis iri-
aliiiudirtem sapientiai quis iiIvPsiigarefacilis?Isiedicit cendia leinperaret? Propterea quia exundal igriisei
Filio, id est, dicit bfacbio suo, dicit viftuti suae, fervet, etiam aqua exUndavit ih lerfis. iip eas suf-
dieit sapienliae suae, diCit jiisiiiiae suae. Ei faeit Fi-Vi genlis solis elsieilaruni niicanliuui ardof ekufefet,
lius quasi pptehs, facit quasi virlus Dei-,facit qhasi et lenera rerum exordia insolitus vapor hiideret.
sapientia Dei, iacit quasi justiiia divina. CUiii haec Quanti foiues, fluvii; lacus irrigant lerras; ___>g quia
audis, quid miraris si supra iirmameiilum cceli po- cas iniernUs quidam ignis vaporal? Uhde ehiiri aut
luii taulae majestatis operaiioue untla suspendi? arbores gerhiinareiit, aul frumehla vel sata prP-
11; De aliis liaeccollige, de iis quse viderunt oculr rumpeient, vel crla ccquerentur; hisi eri interidr
hohiinum, quomodo ad Judsedrum iraiisilurii, si queque ignis aniniarel ? Qui etiaffi de saxis fre-jiieii-
ra.iioneffi quaeris, se unda diviserit; Non solet hoc ter exculitur, et de ijisp saepe, duffi CfMiliif, ligrie
esse naiurae. ut aqua se discernat ab aqua. et in exsilit. Ergo sicut ricPessafiiiigni^ cfeatufa, ut Prdi-
profundo interfusiones h aquaruih terrae riiedio sepa- naia et dispesiia perhianeat, coeiique ciemeiiliii
reiitur. Gelaverunt eriim fluctus, et firmaroenii spe- lemperet aquaruin rigdrem ; ita etiath aquardhi rb-
cie cursum suum insoliio fine frenarunti Norine po- dundahlia noii shperflua , ne altefuffi alierb POiisu-
tuii etiam aliter Hebraeum populum liberare; Sed hieretUr, quia hisi 'conveniens ulfiusque niensiifa
iibi voluii oslendere, ut eo speetaculo eiiaro illa quae sit, sicut ignis aquam exsiccal, ita et aqua festiri-
non vidisti, aestimares esse ci*edenda; Jordaiiis qud- guit igheih. IdeoqiiP pohdere et mPnsura' exaniinavlt
que; feflexo anine, in suum fonleffi revertilur. i) 1univefsa; niimPrata eniffi surit Pi et stillicidia plii-
.«•Haerere aquani, cuhi labilur ihusitatum; rursum viarriiil, siCut iri iibrO Job legihius (Jdb. xxviii, 2S).
redire in superiora sine ullo repagulo impossibile Scieris vel ferum facilem deiectuhi fofe, velsolu-
babetur.' Sed quid inipossibile ei qui dedil posse in- lionem universitaiis, si alterum exsupefafeiur ab
firhiis a ut infifmus diiiat: Omnia possum e in eo qui aliero, ila ulriusque teroperavit dispendia*, ut iieque
a Mss. Corb, vet„ dittturnilas subslanlim. Reliqui omnes (excepia Paris. ari. 1614, in qua infitmis)
mss. et edii. ciiutufiittaits sitbsiahlia. legunt, tjai dedil posse quibus votuii ? Dedit posS'e
h Tfes mssi, aquururit medio; edit. Rdih., dqua- infirmitaiibus. Quffi ullinia vox si reiineatur, non
ruhi sihe hvediol mutabiiur sensus. Poiest enim dici infirpiitas pro in-
ut per ineionymiani senium pro sene, sacrile-
c Edit. Roffi., Itwtete aquam, cuhi labilut, sur- firnio,
gittm pfo saerilego.
suniqueredire; edii. Pet;, Era., Gill.,- Iimrerettquam, « Corb. et Cafn., In Deo qui me confortal:
el ita stirsum redite ; inss. vero ul nos in lexlu, hisi f Sic inss. dtiotlecim ; at Big. Yict. unus et Gem.,
quod potioies pririia nianii habent, usilalum . secun- sicvt axis cmli seniper hwretur, ila aqua sentper Itauri-
da inusitalum. Wt; edil. vero.... semper movelut, il aqua movetur,
? |ja niss*Cbfb:viel;, Reh.Th.et Carn. Alij el edit. ef.aqua sefnperhauritur.
151 SANCTI AMBROSII 182
plus igiiis excoqueret, neque exuberarel aqua : sed j\ Lputant, ui nihil videalur liumoris consumere : quia
iriirainutio fieret ulriusrjuc rnoderata, qureet super- calorem quo humor vel minuitur, vel plerumque
fiuum delrahefet, et neccssariufn reservaret. Ilaque exbaurilur, non habet naluralem. Sed nihil agunl,
cum tanla de terris erunipant maximorum flueijta cum isla coraponunl; quia nihil interest, utrum ex
amnium, Nilus effuso iEgypium slagnans Ilumine, natura calorem quis Iiabeal, an ex passione , aut
Danubius de occjdenlalibus partibus, Barbarorum aliqua excausa; quia iguis omnis consumplor liumo-
alque Romanoruni intersecans populos, donec ris est, vel hujus modi inalerire, quam flammacon-
Ponlo ipse condalur, Rhenus de jugo Alpium usque suevit exurere. Nam sive ex ligiiis liaud quaquam
in Oceani profunda cursus suos dirigens, Romani semiustulaiis, sed inler se collisis, ignis excussus
nicmorandus adversus feras genlcs mnrus imperii, excipiatur foliis, etiam flarama adolet, ac si de igne
Padus mariiiniorum conimealuum Iialicis subsidiis accendas facem : sive de flammae Jumine lumen
fidus invector, Rhodanus rapido concitus cursu accendas, eadem species el nalura est luminis, ac
Thyrrlieni aequoris freta scindens, iu quo non me- si illud non naturalis ignis adolevcrit, sed accidcns
diocre ferlur naviganlium pcriculum, dum inler se causa generavcrit. Vel hinc saltem conlempleniui*
maris fluclus et aninis fluenta decertant, ilemque ,dc solis ealorem, quo diversa ei Deus consiituit cursus
Septentrionali parte a Phasis Caucaseis monlibus Ij sui loca et lempora ; ne si seraper in iisdem mora-
fusus cuni pluribus aliis in Euxinum se praecipitans relur locis, quotidiano ea vapore exureret. Mare
mare, prolixum est singulorum prosequi fluviorum ipsum ideo ferunl ipsisalsam atquc amarara aquam
nomina qui vel in noslrum marederivantur, vel exi- habere, quod ea qure fluviis in freta influat, calore
naniunlur Oceano; cum tanta igitur ubertas aqua- absumalur, lantumque vapore diurno consumi,
rum sit, lamen plerumque lerra meridianac plagar quanlum quoiidie ex diversis fluviorum cursibus in-
torreturardoribus, alque aeslu solula fatiscilin pul- vehalur. Quod ex soiis quadam dijudicalione fieri
verem, miserandi agricoiae labore consumplo; nt perbibetur, qui quod purum ac leve est, sibi rapil,
frequenter ad polum, siccatis puleis, arido gurgile quod grave atque lerrenum , relinquit: ex quo rc-
subsidium vitale deficiat. Et erit quidem quando di- manel salsum illud atque aridum, quod sine usu ac
cat abysso : deserta eris, el otnnes fluvios siccabo, suaviiale potandi sit.
(Esa. XLIV,27), sicut per Esaiam futurura annuntia- CAPUT IV.
vit. Sedeiiam antequam ille dies adveniat,h divino
praestilutus arbilrio, non minimum inter se ipsa ele- Cmlum, nomencommune; specialevero, firmamen-
menlorum natura decernil. Crebro itaque autinun- lum : el unde vox ulraque desumpta. Hinc cmli
datibnibus mundus hicqualilur, aut nimio aestu et( i accepiiones nonnullm; el ad exlremumcum ccelo-
ariditaie vexatur. runi ac fitmamenli, tum aquarum moralis inter-
13. Noli igilur incredibilem opinari aquarum mul- prelatio.
titudinem, sed respice ad vim caloris, et incredulus. 15. Sed revertamur ad proposilum; Fiat firmamen-
non eris. Mullum est quod ignis absorbet: quodvel tttm inter medium aqttm. Non inoveat, 30s'cut' ia,n
ex illo nobis debet esse maiiireslum, cum medici dixi, quia sujira ccelum ait, hic dicit firmamentum;
vasa quaedam angusla ore, planiora desujier, inlus qnoniam et David dicit: Cmli enarrant gloriam Dei,
concava, levi lucernae concepto lumine affigunlcor- el opera manuum ejtts annunliat firmamentum (Ps.
pori queroadmoduni 29 ca'01' '"e omnem in se xviu, 1), hoc est, mundi opns cum vidctui, suum
rapiat bumorem? Quis igitur dubiiet quod ignilus laudat auctorem. Invisibilis enim majeslas ejus per
rcther, et magno fervens Vapore inilammarel atque ea quae videnttir, agnoscitur. Etvidetur mihi nomeu
exurerel omnia, nisi lege quadain sui coliiberelur au- ccelorum commune esse, quia plurimos coelosScri-
ctoris, ul nec flumina, nec lacus, nec ipsa maria vim piura testificalur, nomen autem esse speciale, fir-
ejus possenl restingnere? Et ideo desuper aqtia im- mamenlum. Siquidem el hic ila habelur .*El vocavil
petu quodam descendens, in lantos plcrumque im- Deus firmamenluincmltim (Gen, i, 8). ut videalur
jSrps rumpiiur, ut flumina et lacus repente replean- J}) supra generaliter dixisse, in principio ccelumfactum,
tuf, ipsa maria exundent. Unde frequenter et solem ut omuem ccelestis creaturae fabricam comprehen-
videmus madidum atque rorantem. In quo evidens deret: hic autem specialem lirmamenti liujus exle-
dal indicium, quod alinientum sibi aquarum ad lem- rioris solidiiatem, quod dicitur coeli firmamenlum,
periem sui sumpserit. sicut legimus in hymno prophetico : Benediclusesin
ii. Tanlum auiem inest illis inipugnandae verita- firmanienlo cmli (Dan. m, 56). Nam ccelum, quod
lisstudium, ut solem ipsura negent calidre nalurrc ovpaws Graece dicilur, Laiine, quia impressa stella-
esse ; eo quod albus sit, non rubiciindus , aul ruli- rum lumina veiut signa habeat, lamqnam caelatum
Jus in speciem ignis. Et ideo aiunt quod nec ignilus appellaltir : sicul argenlum quod signis emineniibus
natura sit, et si quid habet caloris, ferunt ex nimio refulget, crelaium dicimns, oipwjis autem c iazb-roO
molti conversionis accidere. Quod ideo dicendum op5.rjB«idicitur, quod videatur . . . ... Igilur
a. Mss. Vat. duo Tanais; Big. EKSIS;Yict. unus, i) Vel. edil. ac mss. aiiquot, Diuttto prmfectusar-
Gem., Cren.,' Corb. unus Euxis....; mss. septem biirip. « Eilil*Era; et sequentes: «TTOTOO
priicipitat.* reliqui. ac edit. omnes, prmcipiians, OJJ«Vuva (Rom.
153 HEXAEMERON. LIB. II. 154
terrae, qure obscurior esl, oipmbg nuncupaiur, quia A iameii non aliemim videlur alque""absurtlum, si
lucidus est, lamquam visibilis. Unde puto el illud aquas veras propter illam causam , quam diximus,
diclum : a Volatilia cmli sempef videnl [aciem Patris intelligamus. Nam et ros el gelu et frigus et aestus,
mei, qui in 'cmlisest (Gen. I, 20). El: volaiilia circa secundum hymnum proplieticum benedicunt Domi-
firmamentum cmli; eo quod potestales, quae sunl in num, benedicit et lerra (Dan. m, 64 et seq.): el iila
illo visibili loco, specient hrcc omnia, et subjccta non ad inlelligibiles naiuras referimus, sed ad veri-
suis babeant conspeciibus. laiem. Laudant etiam dracones Dominum (Ps.
16. Denique clausum coelum dic.lum esl tempori- CXLVIII,7) ; quia nalura eoriim et species cum vi-
bus Eliae quando in Achab el Jezabel perfidia regna- delur, non minimum vel decoris offundit, vel inesse
bat, cum populus regali sacrilegio deserviret, eo ralionis ostendit.
quod nemo ad coelum oculos erigebat, nemo ejus CAPUT V.
auctoremvenerabatur, sed ligna et lapidesadorabanl.
Unde hoccolligiinus? Quia el in maledictionibus populi Quain per[ecta Patris ac Filii in operibus suis con-
Israel dixil Deus : Erit tibi cwlum super capul tuum junctio. Videre in Deo idem alque approbare. Opus
laudare parlibus nondum absolutis Deo proprium.
aneum, el lerra tua ferrea (Levit. xxvi, 19), quando
prelium perfidiae luens popuius Judaeorum, inlem- B 18. Et vidit Deus quia bonttm (Gen. i, 5). Facit
periecceli, el lerrae infecundilate mulctalur; de ccelo Filitis , quod vult Patcr : laudat Pater , quod facit
enim causa fertililalis. Denique et Moyses benc- Filius. Nihil in illo naturre degeneris invenitur,
dtcliones iribui Joseph a finibus coeli et rore abyssi cujus opus a paterna non degenerat volunlale. Vidit
foniium deorsuin, b et secundum lioram a solis cur- ulique, non oculis corporalibus intendit: sed defi-
su, et a convenienlibus mensibus, el a vertice mon- nivii pli-nitudini graliae convenire, ul mihi ejus
tium et collium aelernorum dedil, eo quod modera- judicium cognoscerelur; nos enim solemus eliam
tione ccelesli lerrarum fecundilas nutrialur. Ferreum de iis, qure divina sunt, dispulare. Et quid mirum
ergo cceltim, quod nulium exsudat huinerem, si de opere relractare possint, qui de ipsius opera-
quande c nullis nubibus imher rumpitur. Est etiam loris generaiione faciunt qurcsliones ? Ipsum in
ferreum coelum subobscurus aer, pressus atque ne- judicium vocant, ipsum inrcqualem alque degenerem
bulosus colore ferrugineo, quando rigore frigoris asserere conantur. Ideo legis: Et dixit Deus, et [ecit
slringilur terra , tunc veluti super caput nostrum Deus. Eodem Pater el Filins majestatis lionoranlur
liumor suspensus vulelur, el per momenta immi- iiomine. Et vidit Deus quia bonum. Dixil tamquam
nere. Plerumque eliam glacialibus venlorum flatibus omnia qure Paler vellel scicnti, et vidit tamquam
rigenles aquae consolidantur in nivem, cl rupto aere iZ omnia quse Filius faceret scienlia lenens, el efliciens
nix funditur. Neque enim firmamentum hoc potest operatione consorli.
sine aliquo d rumpi fragore. Ideo el firmamentum 19. Vidil quia bottum. Non ulique cognovit quod
31 dicilur, quod nou sit invalidum, nec remissum. nesciebat, sed probavit quod placeb.il. Non quasi
Unde et de lonitrtibus, quae concepto intra sinum incognitum placuit opus ; quia nec quasi incognilus
nubium spirilu eum se vehemeiiler eerupturuselise- Pater qui complacuit in Filio , sicut scriplum est:
rit, magno concrepant soniiu, ait Scriptura : Fir- Hic esl Filius meus dileclus, in 32 Quom'/" eompla-
mans lonitrua (Amos. iv, 15). A Drmitate ergo firma- cui (Maitlt. III, 17). Scil aulem seni|)er Filius vo-
menlum est nuncupalum , vel quod diyina virtuie luntalem Palris, et Patcr Filii, ct audit Patrem Fi-
firmatuin sit, sicut Scriplura nos docet, dicens: lius semper , et Pater Filium per uniiatem nalurae,
Laudale eum in firmamenlo virtuiis ejus (Ps. CL, I). volutiiatis atque subsiantire. Dcnique leslalur hoc
17. Nee praeterit relulisse aliquos ecelos coelorum in Evangelio suo Filius, dicens ad Palrem : Scie-
ad intelligibiles virtules, firmanientum ad operato- bctm quia seniper me audis (Joan,, xi, 42). Iinago
rias. Et ideo laudare coelos , vel enarrare gloriam est enim invisibilis Dei Filius. Omnia Palris quasi
Dei, annunliare firmamenlum : sed non quasi spi- imago exprimit, omnia ejus quasi splendor glorire
rilalia, sed quasi opera nitmdi enarrant, quemadmo-'. D illuminat, aique nobis manifestai. Videt et Fiiius
dum supra diximus. Alii quoque purificatofias vir- Palris opiis, sicul et Palcr Filii; sicul et ipse Do-
tutes inierprelali sunt aquas, qu;e super coelos sunt. niinus declaravil : JVott potest Filius facere a se
Accipinius hrec quasi ad Iractaltis decorera : nobis quidquam, nisi quod viderit (acientemPalrem (Joan. v,
addit, vel bpue-Batquod videalur TWV ofav «vcotJev rias beatum Job. xxvm, 2; videsis glossam iiilerl.
6'Xvjv
ym. Mss. «Ttb TOOopa.ntm.dicilur, quod videatur. ad bisliiin locum.
Mss. quinque probaiissimi . . . tjttod dividitur. At Ila plures ac poliores mss. at recentiores ali-
qurr, sequuntiir graeca verba, ita confuse scribuntur, quol alque edii., a finibus cmli, etrore, et abyssis
ul, a nemine eornm quos consuluimus , legi poiue- fontium deorsum venienlibus; Vulg. de pomis cozliel
rinl. Subodoraniur tamen per haec nonnihil de di- rore alque abyssosubjacenle; LXX, XKOwp5v oiipavou,
visione toeli a circulo horizonle signala indicari. 5*atSpbaov,-AUI anb aSJcrcrcav
Kny&v XKTOSEV.
» Edil. iionnullrc Paris. volatilia cmli, el volantia c I"lom. edit., nullus nubibus imbe.rerump.it.
d Post voces : rumpi franqore, addiiur in edit. attt
super terram, sectts firmamentum cmli. LXX ....
e-njTJ*?yij-*K«T«T6 atspiaixa. TOOoOpavou.Hic autem penelrari. Einum. 17, post': gloriam Dei, addiiur in
signiiicari angelos clare osiendiiur ex Ambrosio 1.1 eisdem: et opera manuuin ejus. Uirumquedeestin mss.
de Inierpeli., c. 9. Eadeih metapliora usum repe- c Omnes edit., ertiptura eliscrinl.
iss SANGTI AMSKOSII m
19). Vidcl ergo faciehtem Pairem, et videt pfefA, qiiam fpstlmaibf'tiiiiVSfsilaiii'.jifaevidferis^iire futiifa
secrfetuminvisibilis nalUrae. iet audit similitfer: De- sunt, quasi peffecta jarii laiidat, qnai adhuc in priihi
nique ait: Sicut audio , jMico, et judiciurii hieum opefis exdrdio Shiii; liiiem opefis cogniiiohfe prae-
veriihi est; quia hoti sum solus, sed egO;et qki misit vfeniens. Nec mirurti si apiid cjuehi feruffi pefiectib,
ihe Paier (Jouri: viil, 16); noii iri PorisuriihialioiiPoperis, sed iii siise pfaede^ti-
20. HfePniystieiim est, illud ihofalfe; ViiJit milli, hationfeesi vbitihtaiis, laudat sihgula , quasi coiive-
pfobavil mihi' Quod Dcus (ifbbavit, to reprehen- nieniia futuris : laudat jpleiiitiidiiieih siiigiilofuih
sibile ne dixpfis; quoniaffi quod DeUShihiidaiiilj iu veritisiaie coinposiirim. illii esi ehiih vera puichfiiu-
communen'e dixeris (Act. x. 15). sCfiplum tibi essp do . et in siii|ulis hiehibris esse qupd deCeat, ci in
meminisli; ergo a bonum Dei nenio blasphemet, Si iuto ; ut iii singuiis gratia, in oiiihibus fofhia2cbii-
flrmamentuni bonum, quanio magis bonus ejus crea- vehifeiiiis iileiiiludo laudetiif.
tor ; eiiamsi Ariani nolinl, Eunomiani reclainent, • 22; Sfedjam eliain secuhdus hbbis claildatuf difes,
fadicis degfeiiefiSfruciiis deteriof.' he diim opus asifuiiiius firinamehti, iiififhiiofes cbs,
21. Vidit, inquit, Deus qiiidbOhunu Soleiit aftifi- qhi andiunl, diCfendiprolixiiate facianius ; duni iii
ces slngula jjfiUs lacfeie , et pbslea liabili Coiiimis-. hPcteiirsermo pfbducitur, qur» adluic carenS luiirc,
sirioe conriecterP : ui qiii vulliis lidminuin vel co.r- jg; slellafuinqiie luhiihe. nonduffi eniro luminafia cffea-
pbrh excnduiit de marmorfe'; vel aife fiiigunt ( VPl t;l siiiit J>eijeli. PbsCuritriiertipossit afferre ffeiiifeah'-
"cefis fexprihiuht, hon lanieii.scitiiii qufeffiadniodum libiis: sirriui ui cibd. potuque curehlur eofporai iie
sibi possiht hiehibfa singula convenire. et qiiid aniiriis epuiantibus, fragilitas carnis de iiociuriio
gfatirh affefat fUiura 'cbhrtexio; et ideo aUt Iaudare quoqiie jejtihio Cbnqiiefatuf.
hoii aiident'. aut pfP pafle laiidani. Deus vero ia'm-
a Codex Big. et Gem., bonunt nomen Dei hemo h Mss. quatttor, qum cbeliobscutiiateriipossini aii-
biasplieriiei. Alii quaiuor . . . . rie bttisphemes. fctre remeciniibus.

LIBER TERTIUS,

DE OPERE TERTII DIEI.

33 CAPUTI. (SefhibiV.) credidit hoc JEgypliiis,' et ingressus est : ^fedilli

Novit ergb aqua et con-
Cum aqum divhw obedianl intperio, homineseidemnon ffediituhda, qtiae fugefat.
,' gregafi; cttimere, et fugefe, fjuandd Deus praecipit.
parere flagiiiosum. In aquarum congregatione Ec- C
Hanc iffiiteriiuraqiiaih et iinarii cohgregationero Do-
clesim figuram exprimi: Quum prmclurum specla- uiiaiii EcClfesiamiibverimus.
iiiiiii,
culum exhibeut eadem Ecclesia ; el quomodosuper
5. Coiigregaia eslliie qiioiidamaqha fexPmni vallfe,
flumina fundata sit. ex oniiii jialude, fexbmrii lacu. Vallis est haeresis,
1. Dies teflius hobis liodie iil sfermorifehascaiuf, vallis est geiitililas; quia Deus montiUhl est, hcih
qui ofttts esi in lectioiie: PfrPciaftis dies, qui terfarii vaiiiuiii. Deniijtie in Ecclesia exsullalio est, ih hae-
a nauffsgio Iiberavit, diccnie Deo : Coiigtegeiut frcsi et gehlililatc flelus et nioeror. Uiide ail: Dis-
aqua qum esi stib cmlo iii cqngregdtidrieuha (Geri. i, posuii ih convaileflettis(Ps. LXXXIII, 6 el 7). Et birini
9). Dfequp praefatioheili adorifi placel. Congregelut igiiiir valle congrPgalus est populus catiiolicus. Jain
dqua diCtuih est, et coiigfegiila fesi; Pt freqiieiiler non irinltsecongregatidnes suhi, sed uiiacst congfe-
difeitur, Cdngregeluf pbpulus, et noh COiigfegaluf. gatio, iiria Efeclcsia, Dictuni est et hic : coiigregeliir
Noh inediocris pridof est impfefio Dfei iiiseiisibilia iiqua ex oihni valle, et facta esicongregatio spifiialis,
elfeihehta pafefe, el iioiiiines nbh obfediffe,quibu'* et faelus esi tiiius pbpulus ; fexIiaPfeticisfet gentibus
seiisus ab ipso tfibuliis estauctore. Ei fbrtasse liic fejiieta EcClesiafest. Vaiiis est sceiia, vallis est cir-
jiriddr fecefit, ut hodle plures convenifelis ; hfequo j . cus, ubi ciirfil ffiendax fequiis ad salutfeni, ubi vilis
diP coiigfegala est aqtia ih coiigfegaliohem uiiaiii, 34 elabjecta cbiitenlio, hbi liliuni foedadeforfniias.
feodie JiPpulhs riequaquam Cbrigregatusih Ecciesiahi Ex Iiis igitiir qidcifco inlireferfe coiisueverant, Ddes
"Doihiiiivideretur. cffevitECfelesiae,qublidiahusi Cdettisaugeiur.
2. Nec hocsolum obedienlis aqure .pxemplum har i. Palusest luxuria; palus est inteffipefanlia, pa-
bemus; nam et alibi sci iplum est : Videfunt te aqum; lus fesl iiicoiilinfehlia: iii qiia viiluiabfa iiliidinuffi
Deus, videiuhi ie aqum , et lihiueruhi (Ps. LXXVI, sunt, bestiafum limimiira, laiibula passioniini: libi
17). Neque eniffi vcrisirnile non videtur de aquis niersaniurquicuiiique inciderinlj.el: uon emergunl:
dictuiji; quahdo alihi qupqufe idem pfpjdieta ajt s ubi labuiitiif peduiii vcstigia; fluiiaiit singiilohirii
Mare vidit et fiiijil, Jofdaiiis btinveisus.est reifOtsiiiii incessus : ubl fiilicrc sfedUffi .lavaht, polluunt : ulii
(Ps. CXIII,5). Hoc enim vere factum quis ignpral, flebiips desiiper gemilus coiumbarum : ubi pigra
quod a'dIlcbrrEoruni Iraiisitum mare fugerit, qiiandp tesludo ccenoso haefel in gurgile ; denique apef ih
se linda divisit; ifansiyit ppphlus piilvfeiuienioves- jpaliide, cefvuS ad .fpbtfes. Ex phiiii igithf palnde,
ligio, perisse niare crcdcps, fugisse iluclus ? i)cnique pbi quasi ranai veipfem querelam canebant, congre-
1L7 HEXAEMERdN. LW. III. 158
gala esl fidfes,cdiigfegala esl pufitas ariiriii, hien'- _4. iem dc ptisied fluidtidtein ctquisiriciiitirridiviiia pd'-
lisque siihplieitas. ieslciie,qum vaiiis exemplis astrtiiiur. Quciiiiinirum
5; Congiegata est aqua ex omni laeu, fetfex Priiiii aqtias bmnes hho loco Conlirieri; illisque suos iiirii-
fpvea, iit neme foriiat fpveam fralfi sue, iri qiiara ieS a Deo prmfigi poiuisse.
ipse iiicidat: sed onines se inviceto diligant, omiies 7. Congregetur, ihquit, aqua qhm sub cmlo esl in
sfeiiivicfemfoveant, et quasi uiium corpus diversa congregatitinemunam, el appafeai tirida. El [cictum
se menibra sustentPnt: quos non ffiortiferi canius a, est stc.Fortasse pariim Crediderit aliqiiis superioribus
et acroaihala scehicorum quae nienlem emolliant ad sermhiiibhs lioslris, quibus Iraciavirous invisibilem
affiofes, sed concPnliis Ecclesiae, et consorta circa idep luissfe leffam, quod aquis operia (egefetur, ut
Dei laudes populi vox fet piab vita delectel: quibus corppfpis octiliS videri nQn possci. Ad sfefenimpro-
iion purpurea peripelasmata, rion aulaea pretiosa pheta rciulit, hocest, ad iiostraiii condiiipnein, non
speclare voluptati sil, sed IianC.pulcherrimaffi mundi ad diviiiae majesiaiPhi rialuraj, qiire iitique omnia
fabricam, hanc dislanliurii iiiler se eleinentofum videt. Sed ui advertritis ijtiia ripn quasi ripstri ingcnii
eOpulam, coeiiim sicut cameram exterisum, uliiiha- pfpbaiidi gfalia, sfed Vesiraa Causa iiisifiiciioiiis su-
bilantes in hoc niuudo legat, terrarii ad operanilUrii seepimhs hunc lrabtandi| labtirCm e adstijiulanlem
datairi, diffusura aefem, clausa mafia, populum bunc I [ nobis lectiohis Serifenilestificamuf, qure apefle pfo-
diviiirfeopefaiionis brganuih. iti quo divini modtila- bal ppst COhgfegationeriJflqUae qUaeefat supef ief-
meiifesultei oracnli. el Dei spiritus iiilusoperetur, faffi, et postderivatioiiem fejUsiii maria, apparuisse
f
lemplum istud sacfafium Tfiriiiaiis, saiietitatis do- afidairt. Dfesinaniergo nobisdialeciicis disputatiohi-
micilitim, Ecblesiani sanctaiii, in qua fefulgent au- bus riiovfefe hegoiia diceiites : Quoinodo lerra invi-
lrca coelPstia, dP quibUs dicluni esl : Dilaia loCurii sibilis , cuiri onirii cofpori naluralitcr et species et
tabernaculoruhi luorurit, e't aulmorum tuoruin : fige, color insil, dffiiiis riiiifemcolorsli subjeclus aspectui?
ne pcttcas : lohcjibres fac ftlhiculos tuos, et palos luos ClaiiiatDei vdx : Congregetuftiqud el appareal arida.
confitriiti: adlttic ih dexieram el sinistrain extende, Et iterum Scriptiira clicit : Congregata estaquain
et semen luuni gettles hmreditate possidebit, el civitates cdngregationem unam, el appatuil urida. Quid opus
deseitas iithabitabis (Esa. uv, 2 et 3). Habel efgb luit iiei^fe, nisi occufrendum quaestionibus judicas-
aulrea, qiiibus altollit vitam bonain, peccata tegit, set prophela ? Nonne videiur dicere : Noh dixi invi-
culpam bbuffibrat. sibilem secundum naturam, sed secundum superfu-
6.Haec est Ecclfesia qure supef maria lundata esi, sioiiem aquarum ? Deniqtie addidit sublaio velamine
el super fluriiiria praeparata. Supra vos ehifii cbhilf- apparuissP aridam, qtireahic nou videbalur.
raaia est el praeparaia, qui sifeut flumiha puro iri C; 8. Itefuni quoque s quaisiiones alias serunt dicen-
eam c mundifohie decuffilis, dd quibusdictuin est: tes : Si in coiigregaiionibus diver^is aqiia erat, quo-
Elevavetunt flumiriu , Doihine, elebavefuni flumiria . niodO si illae corigregatitines in siiperioribus erant,
vocemsuam a voce tiquarurit multafum (Ps. xcii, 3). noii defluebai riqua in euiii locum,h ad queni post Do-
Et addidit: Mirabiles elalibnes maris, mirabilis in niitii iiiipefiuin derivald esi?Nalura enim aquarum
excehis Doniitms(Ib. 4) Bdna flumina ; hausistis enim spoiiie in inferiofa pfblaliilui'. Sinvero iii infeiioribtis
ex ill-tj perenni et pletio foritfea, quo 35 fluistis qUi ernnt ii!;i>cbhgifegaiidhes, quouiodo cbnlra naturam
ait vobis: Qui credil ih the, sicut dicii Scriptura, flumiria suam aqua ad superiora cPnscendii? Iiaque s ani na-
de venlre ejus flueni aqum iiivm (Joatt. vn, 38). Hoc tufulis cursiis inipefio rion egiiit: atti conlra natu-
auleffi flicebat de spiritu, quem incipiebant accipere, ram imperio |iroficere non poiuii. Cui qiia-siioni fa-
qui cfedituri erant in euffi. Sed jaiii quasi boni Jor- cile fespondebp, si riiihi ipsi aute respondeant anie
daiiis fluehia revefliffiirii mecum in originera. pra*ceptum Doinini lianc aquarum fuisse natiiraffi ut
labferetur, iil flufefcf. Non eiiiffi ex lisu lioc habet
CAPUTII. crpleroruiri feifeiHeritofiim,sed speciaie ei jirbpriuiii:
Tertam superfuSis aquis ptius ihvisibUeih, iisdeiii noh ex tjuodriHjPfdilie, sed niagis ex voluntate et
. unum in locum confluehlibusapparuisse. Stabitild- ]) opefaliprie Dei suinhii. Quid j'usserit Deus audiunt.
a Mss. aliquot : morliferi cantus cromutumscenico- quij elc, aul_cum edit. Rem., aquo fluil is qui, eic,
rum. Non male. Est enim crotna seu potins cruiiia Aliquol etiani. et vel. edit., a quo fluilis, quod (liti-
musicorumiristiiiirieiitoruiii soiius«7r6-ro0-/.povuv,lioc tis, qui, elc.
esl,pulsare. Alii inagnoiiuniero:.. el acromaium sceni- e Paris. aliqiiot edjt., aslipulttiur riobis leclionis se-
corum. Melius edil et acroamata scenicorum. Fil ries, qum, elc. Aliaeomnes ei niiilli niss., astipulaiiie
autehi ea vox KTT6TOOKv.poao-Bca, id est, audire, ac nobis teclionis serie teslificamur, qum; Rom. edil
lioniiumqugm pro rei iiatione el cantu sumilur. Sed leslificuitlttreaqum, etc. Reliqui vero niss. aucloriiaie
fieri potuit ut vox acromatum Ambfosii ienipore Superiores iiep riumero pauciores, ut nos in texiu.
apud populuin in usu esset: f Oiniifesedil. cuni paucis niss., Desinunl etgo ho-
b Sie omnes mss. excepto Reg., qtti sicul et Oiiii bis, qui dittleciicis..... negcliq soiehl, diceriieS.
nes edit. prafert,' el pia vola deleclenl. e Anierb. Pl Efas: cuiri iriss. hoiiriulHs, qumsliti-
c Edit; Roin. et pauci iique non magnae auctorita- nes atias afferithi.
tis mss. uridiqtie fonte decurrilis alii et edit; vet. .h Edil, hiiihes et niss. rtliqiibl, AcJ querii poslea
tttimdt fontedecutritis, id est, pufgati ab haereseos afc Dojiiiriihiiperioderivutaesi,
erroribus. • . 1 Ohiries edii. et
gentilitatis
d |ta ross. non pauci, Alii nonnijlli; a quo flnitis, tutales cursus. ijhidam hiss., ««(seciiridiini nfc
159 SANCTI AMBUOSII 160
36 Voxautem Dei, efficicnsnalurre*>csl.Eam yocem _" si nolunt obedisse naturam, usumque elemeiniim-
effecius operalionis implevit. Coepit labi aqua, et in perio Dei esse conversum; vel hoc concedant po-
unam coniluere congregaiionem, quae ante eral dif- tuisse immisso venlo aquas currere, quod quotidie
fusa per lerras, el plurimis receptaculis inhaerebat. videmus in mari, ut inde aqurc curranl, unde lla-
Cursum ejus anle non legi, mottim ejus ante non verit veiilus. Si lempore Moysi excitato Auslro va-
"didici, nec oculus meus vidit, nec auris audivit. lido siccatum est marc, eodem modo siccari non
Stabai aqua diversis locis, ad vocem Dei mota est. poluit congregalio aquarum, ei 37 'n mare profluere
Nonne videtur quia nalurarnei hujusraodi vox Dei aqua, qure poslea divisa esl*. a profundo (IMReg., vi,
fecit ? Secuta esi crcaiura praecepiuni, et usuffi fe- G) ? Scd discanl nnluram posse converti, quando pe-
cil ex lege. Primae enim constitntioiiis lex forniam tra aqttas fluxit, el ferwim aquae supernalavit, quod
in posterum dereliquit. Denique semel diem fecit et uiique Elisaeusorando facere meruit.non iraperando.
noctem : ex illo manet ulriusque diuiurna successio, Si igilur Elisacus ferrum levavit conlra naturam,
etdiulurna reparalio. Jussaest etiam aqua currere in Cliristus aquas movere non potuit ? Sed movit, qui
congregaiionem : ex illo currit, fonleslabunturiii flu- potuit dicere : Lazare, veni foras (Joan. xi, 23), et
vios, in frela currunt ilumina, lacus derivanturin ma- mortuum sucilavit; Deus eniin quod' jubet, facit.
ria, ipsa se aqua praecedit,urget, et sequilur. Unusesl I ! Iiaque pari exemplo dicium accipe : Congregetur
ductus, unum corpus. Et cura sit aliitudo diversa; in- aqua, el congregala esl, Dicendo auiem congfegettrr,
discreta lamen dorsi ej'us requaliias. Unde et aequor non solum movit eam de loco : sed eliam sialuit in
appellalum arbilror,1*quod superficiesejus aequalissil. loco, ul non praelerilueret, sed maneret.
9. Respondi secuudum illorum propositum; illi 10. Hoc ilaque majoris miraculi est, quomodo'
nunc respondeant mihi, si numquam viderint fontes omnes congregaliones in unam congregationeni de-
ex inferioribus scattirire, de' pavimento aquam sur- fluxerint, etuna cciigregatio non adimplela sit. Nam
gere. Quis eam cogit? Unde prorumpit? Quemad- et Scriplura lioc inlpr mirabilia constituit, dicendo :
modum non deficit ? Quomodo fit c ut ima soli ora Omnes lorrentes eunt in mare, et tnare non adimplelur
undani vomant ? Haecsecundum occullaeseereta na- (Eccl. i, 7). Uirumque igiiur ex praecepto Dei, ut
lurae. Cseterum quis ignorat quod rapido pierumque flnat aqua, et non superfluat. Circumscripta igitur
impelu in ima descendens, in superiOra se subrigal, imposito fine maria clauduntur, ne snperfusa lerris
atque in superciliuni montis altollal : iilerumque inundent omnia, el destitulo arvorum culiu, munus
etiam canalibus manu aiiifieis derivala, quanlum terrense fecnnditalis impedianl; cognoscant igilur
dcscenderil, tantum rursus ascendal? Ilaque si vel divini esse praecepii, operationisque coeleslis. Ait
impelii suo feriur, vel arlificis ingenio contra natu- f I enim Dominus per nubem ad Job inler alia etiam de
ram suain ducitur el elevalur, miraniini si divini maris claustro : Posui ei ftnes, apponens clausira el
operatione prrecepti aliquid ad usum halurae ejus porlas. Dixiautem ei: Usque hiic venies, nec transgre-
accessil, quod in usu ante non fueril ? Dicanl nunc dieris, sed in te ipso conleretitur fluctus lui (Job.
miiii quomodo lamquam in utrem congregaverit XXXVIII, 10). Nonne ipsi videmus mare frequeiiter
aquas maris (Ps. xxxn, 7),ut scriplum est, quomodo undosum, ila ut in altum fluctus ejus lamquani nions
eduxerit de peira aqunm ? Qui potuit de petra edu- aquse prreruptus insurgat, ubi impelum suuni ad
cere aquam quae non erat, non potuit aquam edu- liltus illisefil, in sjjumas resolvi, repagulis quibus-
cere quae erat? Percussii petram, el fluxerurit aqtim dam arensc bumilis repercussura, secundum quod
(Ps. LXXVII, 20), clamal David, et torrentes inunda- scripium est: Aul non timebitis me, dicit Dtimintts,
verunt. Et alibi : Super morttes siabunt aqum(Ps. qui posui arenatn ftnes mari (Hier. v, 22) ? Infiriiiis-
ciu, 6). Habes in Evangelio (Matth., viu, 24 et seq.), simo itaquc oimiiuni e vilis sabulonis pulvere vis
quod cum gravis essei procella, et magnus in mari maris inlenipesla cobibetur, et velul habenis quibus-
niotus, ita ut trepidarenl.apostoli nauffagii pericu- dam coeleslis impeiri praescripio sibi fine revocatur,
lum, excilaverunt dormienlem in puppi Dominum violenlique aequoris motus in sese frangitur, f atque
Jesum, el surgens imperavit vento et mari, sedala \ ) in reductos sinus suos scinditur.
est tempestas, refusa tranquillitas. Qtii potuit impe- ll.Caelerum nisi vis staluticcsleslis iuhiberel, quid
rio mare loium sedare, non ppluit aquas imperio obstarel quin per plana jEgypti, quae maxime hunii-
movere ? Atqui in diluvio sic accepimus, quod eru- lioribus j'acens vallibus campesiris asseritur, mare
perinl abyssi fontes (Gen. vn, 11), ei quod induxe- Rubrum iEgyptio pelago miscereuir? Denique do-
ritpostea spiritum, et siccaveritaquam (Gen. vin.l): cent boc qui voluerunt haecduo sibi maria conne-

a Vet. edit. omnes, ac Paris. nonnullrc cum duo-
bus aut tribus mss., efficiens nalttra est. Mss. aliquot
opiimocnotae, effigiesnaturce est. His tamen anlepo-
nendi alii et aliqnae edit. Sancius enim expressum
voluit illud Basilii, cpucrsw?EO-TIKocoTtr.ri.
h Quidam mss., quod in superficie-ejusmqualitassil.
c Mss. aliquot, ut imaac solidiora, Aliiacedit.
omnes : ut ii*iasolidiora. Corb., Carn., Ben. et Th.,
iil imasoli ora. Germ. ti( ihitisoW.
d Edil. cum paucis mss., divisa esl in profundo;
melius reiiqui mss., a profundo, id esl, ab imo ad
summum.
e Edil. omnes: «ifis sabuli pulvere vis mafiS' in
tempeslate cohibetur. Mss. omnes : vilis sablonis atit
sabulonis .... Carn., Corb., Ben., Th., Germ. et
Reg. intempesta: alii vero ut edit. iif tempeslale.
f Dion. cod., aftjuereductusin sinus suosscindiluri.
161 HEXAEMERON.LIB. III. 162
cierc, aique in se transfundere. Sesoslris .rEgyptius, A atque Iialia pro regionum ap.ielianlur vocabulis, et
qui anliquior fuit, et Darius Medus, qui majoris una est lerra : iia mulia dicunliir pro locorum ap-
conluitu potentirP iu effecluin voluil adducere, quod pellaiibnibus maria, et unum esl roare, sicut ail
ab indigena fuerat ante. lenlalum. Quae res indicio jirophcla, dicens : Tui sunl pmli, et lua est tetra, or-
est, quod superius est mare Indicum, in quo mare beirilerrarum et plettitudineni ejus tu fundasti, Aquilo-
Rubrum,quam aequorjEgypiium quod inferius ailuit. nem et mare lu creasli (Ps. LXXXVIII,12). El ad Job
Et fortasse ne iatius se mare effundcret, de superio- ipse Dominus ait: Conclusiautem mare porlis (Job.
ribus ad inferiora praecipiians, ideo moliinina sua xxxvm, 8).
rex uterque revocavit. 14. Nunc quia de unacolleclione diximus, iilud
occurrit; utrum cum per oranem fere tcrram et
38 CAPUT III.
super terram f fuerint diffusac aquae per valleslria
Colleclionemaquarum unam el coniinuain esse, nomina agrorum, cpncava montiuui, planitiemque campo-
vero pro diversiiale regionum diversa. Quomodo lo- rum, modo aequoris fusa congregaiio una polueril
cuiti aquis, loto orbe diffusis , Deus paraveril. Ilem omnes illas aquas recipere atque exinanire lerras,
de lacubus el slagnis sub una congregalione compre- qure anle fuso per universum flumine slagnabaniur.
hensis. „ Nam si ila operla erant omnia ; non enim dicerel,
12. Qurero nunc, cum dixerit: a Colligatur aqua visa est terra, 39 nisi reiectam vellet locis omnibus
in colleclionem unam; quomodo diffusas per lacus, demonslrare. Si diluvium Noe lcmpore abscondil ct
paludes, siagna, aquas, el superfusas vallibus ct iiionles, quando aquarura jam et super coeloset infra
campis omnibusque plaiiioribus Iocis, currentes fon- firmamenlum fuerai facia discreiio; quanto magis
tibus alque fluminibus, una potuerit recipere colle- dubilari non potesl eiiam monliuni vertices illa su-
ctio : aul quomodo una colleclio, cum bodieque perfusione latuisse? Quo igiiur illa omnis aquarum
diversa sint maria? Nam el Oceanum mare dicimus, redundaniia derivata esl? Quaereceplacula eam tam
el Tyrrhenum, et Adriaticum , et Indicuni, elJSgy- conlinua atque conncxa absorbere potuerunt? De
plium, cl Ponticum, et Proponlidem , et Hellespon- quo multus nobis polest sermo suppelere.
tiim, et Euxinum , iEgaeum Ionium, Atlanticum. 15. Primuni quia potuit crcator omnium et ipsa-
b Plerique etiara Crelicum, el Septenlrionale" Ca- ruin lerrarum spalia diffundere,- quod aliqui anle
spium appellant mare. Unde consideremusScriplurae nos confirmanies, s propria posuerunt scnteotia.
verba, quae librato sunt trulinata examine. Ego quid facere poluerit, non prretermitlo : quid
13. Colligatur, inquit, aqua in coileclionemnnam. fecerit quod aperte Scriplurarum auctorilate non
Uni aquarura, jugisque et conlinua congregaiio est, (_ didici, quasi secretum prsetereo, ne forte eliain binc
sed diversi sinus maris, ut quidam de Scriptoribus alias sibi quaestionfesrequirant. Assero tamen secuu-
forcnsibus ait (Plat. in Timmo). Nanique ponlus c dum Scripiuras, quia poiuit locorum bumilia, et
maris nosiri sinus amplissimus, meritoque in diver- camporum aperla diffundere, sicut ipseail: Ego ante
sis locis diversa sunt nomina , quia vocabula aquis, le ambulabo, el tnontes planos [acictm (Esa. XLV,2).
ex regionum vocabulis adhreserunl. Una autem con- Potuit etiam ipsa aquarura vis profundiora ea facere,
gregatio aquarum, eo quod jugis unda atqued continua quae insederat: lanto fluctuum molu, lantoque aeslu
ab Indico mari usque ad Gaditani orara liltoris, el concitatioris elementi, qui quotidie ima pelagi lor-
inde in mare Rubrum e extremo circumfusa orbem quere, et arenas, vertere soleat de profundo. h Quis
terrarum includil Oceano : interius qtioque Tyrrbcno . deinde sciat, in quantum se illud magnum et inau-
Adrias, Adrirc crctera maria miscentur, nominibus siniT naviganiibus alque iiitenlatum naulis fundat
disiincla nonfluciibus. Unde pulchre habes, quia Deus mare, quod Brilannias frenienii includit oequore,
congregationes aquarum voCavit maria (Gen. i, 10). alque in ulleriora el ipsis fabulis inaccessa secreia
Ita et iinaestgeneralis collectio.quaedicitur mare, et sc porrigit? Quis deinde non colligat quanlum Lti-
niullae colleciiones quae maria pro regionibus nun- crino et Averno in Ilalia, Tiberiadi quoque in Palac-
cupantur. Sicut enim mullre terrae, ut Africa, Hi- I > stina, et ei lacui qui inler Palrcslinam et JEgyplum
spania, Thracia, Macedoiiia, Syria, iEgyplus, Galiia, Arabiae deserta protendit, porlubusque diversis Au-
a Ila vet. edit. et cuncli fere mss. nec non infra et edit. Rom. extremo circum[uso orbem, elc. Alii
num. 13. Edit. auiem Rom. cum mss. uno auivaltero: denique et edit. Gill. ut nos in textu. Ibidem mss.
congregetitr, etc, ut inilio cap. 2, et infra cap. 4, in Vict. unus, Colb. et Big. includil Oceanus.
f Sic antiquae edii. et plures mss. Aliqui habent
quibus Jocis eidem oinnes mss* alque edil. conci-
nunt. fusa congregalione una. Reg. fusas congregatio una.
h Rom. edit. Plerique etiam Ballicum septenlrionale Non aspernanda leclio. Verum edit. Rom. lotum
el Caspium, etc. locum iia consarcinat: per omnemfere lerram fuerinl
c Edit. oranes et mss. plerique: portus muris no- vallesiria.
slri, etc. Corb. tamen et alii quinque optimre notae: B Codex Ben. et Coen., proprias posuerunt senlen-
ponlus. Et forte eodein modo dici possit, ponlus lias. Vat. et Colb. unus, propriam, etc. His accedit
maris, quo usurpaiur, softttti lerrm, et similia. Dion. qui adjicit : Ego quid facere polueril nescio;
d Rora. etlii., conlinua a Ponlico mari, elc. non prmtermilto, etc.
e Mss. aliquol et edit. Am. atque Era. exlrema h Omnes edit., Quis deinde
colligal, Sed in cunciis
citcumfuso otbem, quidam mss. otbe, etc. Alii aliquol mss. liabelur ncgatio.
1#3 SANCTt^iBRQSli 101
gusii aliiueTfajani,crptei"isque per liiiiversiini prbero 1t.aeri, quia huiijjdus est apr, Ergo aqua tamquam
infusum addidprit marp ? brachiis quibusdaiii duobus ffigoris et humoris,
16. Scd sunl etiam non confusi Jactis, et stagna allero tefram, allerp aerero videtur ampleeii, frigido
qure noii.miscenliir fluelibiis, ulLarius et Benacus, terram, aerem humido. Aer queque medius. inter
Ailjamis qupqjjp aliique plures, quoroodo jina con- duo compugiianlia per nalurara, |joc est, inler aquam
gregaiio aquarum? Sed queiiiadmodum diciiuj*, quia et ignem, utrumqjie illud felpmeolumconciliat sibi;
fecit Deus dup lunjijiaria, id cst, splem el iunanj, quia et aqnis humere, et ignj calcre conjungitur.
cuni sint ulique et siellarum lumina : ita et una Ignis queque pumsit calidus et siccus nalura, calore
congregalio diciiur, curo sint plijrima}. Neque enim aeri annectitur, siccitate autem in cenimunipneni
anniiroerantur, quae non coiiferumur. terrae ac societatera refunditur; atque ita sibi per d
CAPUT IV. hunc cii*cuitumet chorum quenidam concordiae so-
cietatisque conveniunt. Unde et graece 6-coiyjio.di-
Terrce prmcipuam qualitatem, cum arida vocatur, cuntur, qurc latine elementa dicimus, qiiod sibi
significari. Qum sinl eleinentotum, quibits invicem conveniani et concinant.
connecluntur, proprietates; idque specialhh de terra ' 19. Huc aulem progressi sumus,
quia Seriplura
disquiritur.. jB ait, quod Deus vocaverit aridam terram, hocest,
17. Spd, ut videtur, qnoniam de roari loqueba- quiaquod iirbjcipale est cjus, nuncupavii projirietate
mur , aliquaniulum exundavhiius; ad proposittun naturae. Naluralis enim proprietas sicciias est lerrae:
revertamur, el consideremus quid sit, quod ait Do- hrec ei prrcrogativa servata est.Principalis ergo sic-
minus : Congregetur aquain unatn congregaiioium, et citas. Subesteiiam ut sit frigida : sed ncn praeferun-
appareat urida, et non dixeril,.terra. Qnod prreclare tiir secunda priniis. Ut autem huniida sit, aqiiarum
positum quis non adverlat? Terra enim potesl et id nffinitaip sortilur. Ergo illud siinm, istud alie-
luio esse perroixia, aquis niadida, cujus species num : suum, quod arida; alienum , quod hujnida.
superfusis aquis non appareat. Arida auleni non Auclor ilaque naturae quod priiiio dpnavit, IIPC
soluin ad genqs, sed eliam ad specicm terrarum tenuit; quia isiud ex natura, illud ex causa, Ex
40 refertur,a ui sit ulilis, sicca, habilis et apla cul- jirineipalibus igitur, ncn ex accidentihus terrae debuit
luris. Siinul prospecium est, ne videalur sole magis proprieias definiri; m secundum prrcrogativam qua-
quam Dei praecepto esse siccaia, quia arida facla est ljlatis ejus inferiiiaretur noslra cogjiitip,
auiequam soi crearetur. Unde el David discernens
mare el terram, aii dfeDomino Deo : Qttoniamipsius 4I/CAPUTV.
esl mare, el ipse fecit illud, et aridam mantis ejus fun- (-] Qumdarii hoc Scriplurm loco addita esse nonritillos
daverunt (Ps. xciv, 5). Arida feiiiraexpressip naturae arbilrari. Maris conimendatio a pulehritudine ac
est, lerra appeilalio qurcciam siraplex negoiii,quae miiliiplici ulililate, sed prmcipue quod insuianos
in se babeat proprietiitem. Sieiiieniiii anjnial geueris anaclioreias uridis ampleclalur, el cmlus ecclesiastici
significatio est, cui iiiest propriuni aliquid et excel- figuram referat: qum ctaudil pia auctoris preca-
tiuncula.
lens; rationabile autem proprium est homiiiis: ila
el lerra potest comhiuniter dici vel scaiens aquis, 20, Etvidit Deus quiu bonuin (Gen,. i, 10). Noij
veldeserla et invia, et sine aqua. Ergo et illi quae praeterimus quia aliqui nec in Hebraeo putanl esse,
scatet aquis, inest ut habeal ariditatem. Remoia nec in caeleris ioierprejalionibus : quia congregala
eiiini aqua, incipit esse arida, sicul habes scriptum: est aqua in collectiones suas, el apparuit arida, et
Posiiit flumina in deserlum, et exitus aquarunt in silim vocavit Deus uridatn terram, el collecliones aquarum
(Ps. cvi, 33), hoc esl, de terra aquosa aridam fecit. vocavit tnaria. Cum enirn dixerit Deus quia factum
18. Habet ergo lerra propiiam qualitnlem suam, esi sic, saljs esse putant vocero oppratoris ad cele-
sicuiel singula elemenla habent, nani pt aer hiimi- braiae operationis iudicium. Sed quia in aliis quoqtie
dam qualitatem , et aqua frigidani, et jgnis calidam. creaturis habet et definitionero praiceptionis , et re-
Et hoc est principale proprium elenienlis singulis, ID.pelitum ojierationis yel iiidicium, vel effeclum, ideo
quod raiioije colligimus. Comprelifendere autem scn- nos non puiamus absurdum id quod pprhibetui* ad-
sibiliter etcorporaliter si velimus, h velut connexa et ditum , etiamsicrcteris Interpreiibus vel veritas do-
composita reperiiiius; ut si terra arida et frigida, cealur suppelerp, vel auclpritas, Multa piiini non
aqua frigida et hu.mida, aer cal.idus ef humjdus, otipse a Septuagijiia yirjs Heliraicae Jectjoni-addiia«t
ignis calidus et siccus; et sic sibi per has jugales adjuncta comperimus.
qualiiales singula miscehtur elementa. Nam terra 21. Yidit ergo Deus quia bonum marfe.Etsi pul-
cuiii sit arida-ret frigid*jpqqaiitalis, co.nnectitur aqu-fi clira sit species liujus elpmpnti, velcuni sprgentibus
*
per cognalionem qualitatis frigidae, et per aquam albescit cumulis ac verlicibus undarum, et cautes

,a "Vel.edit. pum pajjcis mss,, ut situtilis, siccabi-
Jt's.Rom....,sM/caiit[ts^
h Mss. aliqUot melioris notrre,Mut,.conne%ecotn-
posita, . ...
» OmneS edil. et niss. aliqupt: el aqua qen. ain
"pjures et piobatjo.fes cura Bas., el per aquam aeri.
a Iia cujictae edii, ac pleriqne mss, &i nonnulii,
per hunc circuilumfilenierita. Big,, Gfehi., elemento-
rum, fn unany concordim societalisque cpmpaginem
cpnveniunt.
16S HElAEMBfiON- UB. IH. 166
nivea rorant aspergine , v*elcum sequore crispanli, A_.quiti-fi spiritalis graviora quam ferre possumus, len-
elemeniioribus auris , et blando sprpnae iranquillila-- tamenta nescire, fidei ignorare naufragia, habere
tis purpurasceniem praefert colprem, qui eminus pacem profundaro : el sj qtiando aliquid sit, quod
spectantibus frequenter offunditur, quando no» vio- grayes nobis sreculi hujus exciiet fluctus, evigilan-
lentis fluclilius vicina tundit littora, sed vplul pacifi- tem pro nobis liabereguhernaloreniDomiiiiim Jcsum,
cis ambil et saltitai amplcxibus, quam dulcis sonus, qui verbo imperel, leiupeslalom miliget, tranquilli-
quara jueundusfragor, quam grata etconsona resul- tatem maris refundat, cui est honor et gloria, laus,
latia, ego tamen npn oculis restiroaiuro creaturai iie- perpeiuilas a srcculis et nunc et seffiper, in oronia
corem arbitror; sed secundtim rationem operatjoiiis srccula sreculorum. Amen.
judicio operaloris convenire, et congruere deft- CAPUT VI, (Sermp V.)
nitiim.
22. Bonum igiturmare, primura quia lerras ne- Terrm suam specietn, qum in genninmione ac viriditale
cessario suffulcit buroore, quibus per venas quasdani posila est, percommode additam esse; vOcemDei
occulte succuro quemdam haud inutjlem submini- fecunditaiis cattsam prmbere; quocl quidam solis
slrat. Btinum mare, tamquam hospitium fluviorum, calori perperqm qccepium ferynt.
fons imbrium, derivaiio alluvioiium, invectio com- Bj 25. Discedenie aqua, conveuiebat ul species terrae
meatuum , quo sibi dislantes populi copulanlur, quo daretur et grntia, ut iirvisibilis et ineoinposila desi-
praelioruro reiiioyentur pericnla, quo barbaricus fiir neret esse. Nam plerique etiam lioc diCunt esse in-
ror clauditur, subsidium in necessilatibus, refugiui» visibile , quod speciein non habel; et IdPo accipiunt
in pericijlis, graiia in voluptatibus, salubriias vale- lerram invisibilem fuisse, non quia videri non possef
ludiuis, separatorum conjunctio, itineris compen- a sumnio Deo vel angelis ejus, nam adhuc homines
dium, iransfugium laboraniium , subsidium vecli- creati non erant, vel etiam pecudes, spd quia sine
galiuiii, sterililatis alimpntum, Ex hoc piuvia in sua specie erat. Species autem lefne esl germinatio
lerras [ransrundilur; siquidem de niari aqua radiis etviriditas agri. Unde ut el visibilcm eam et com-
soiis haurilur, et qnod suhtile ejus est, rapitur : posilam faceret Deus, ait i Germinet lerra Iterbam
deinde quanto altitjs elpvatur, tani.Qraagis eliam nu- [eni i seminans semenh secundum genus, et lignum
hiiini obumbratione frigeseit, ei iniber fit qui non fruciiferuin faciens fructum secundum genus, cujus
solum lerrenam temperat siccilatem, sed etiam jer semen suumin ipso (Gen. l, 11).
juna arva fecundat, 26. Audiamus verba veritatis, quorum series sa-
25. Quid eiiumereih insuias, quas velut monilia lus est audientium, Prima enim illa vox Dei singulis
plerumqiicprrptexit, iiiquibusiiquiseabdicanliplem- (]..crealuris irapertila gigriendis, lex naiurae esl, qiiae
perantirp soccularis iilecebris, fido 42 coniinenliae terris in omne aevum remansil, futurae successionis
proposito eligunt mundo latere, el viiae Ijujus decli- datura pra-scripium, qiiemadmodum vel genurandi
nare dubios anfractus? Mare est ergo secretum tem- vel fructificandi in reliquum usus adoluseeret. Prima
perauliiB, pxercitium contineiiiia*, gravitalis seces- ilaquc gerroinaiio43 esl> quahdo nascenlia videntur
sus, portus securitatis, tranquillitas sacculi, niundi erumpere : deinde cum eruperit et profecerit ger-
liujus sobrietas, lum (idelibus viris aique devoiis men, fit herba : berbaquoque ubi paululum proces-
iiiceniivum devoiipnis, ut cum undaruni leniter al- seril, fit feniini. Quam uiiiis, quain vehenieiis vox.
luentium sono cerient cantus psalleniium, plaudant Germinel lerra herbam feni, lioc est, ipsa pef se
insulae a tranquillo flucluum sanctorum chnro, hym- gerniiiiet terra, nullura alierius quaerat aiixilium,
nis sanclorum personent. Unde milii u.l omneni pe- non cujusquam indigeat ministerio.
lagi pulchriludiueni comprehendam quam vidit opp- 27. Solent enim plerique dicere : Nisi clemenlior
ralor? E' qqid plura? Quid aliud ille concenlus un- solis calor tepefecerit terras, et quodam modo radiis
darum, nisiquidam concenlus est jiiebis? Undebene suis fovcrit, non polerii gerniinare terra : et propte-
mari plerumque comparatur Eccle.sia, qme primo rea genles divinum honorem depulant soli; quod
ingredientis populi agmine totis vestibulis undas vo- jQ virlute caloris sui terrarum peneiret sinus , sparsa-
mit: deinde in pratipnp totins plebis tamqua n\ uridis - qup foveal seraipa , vel rigentes gelu venas arborum
reflueiiljbus stridet, cum responsoriis psalnioruiij, relaxet, Audi ergo Deum velut hanc vooem eroitton-
canlus virorum, mu.lierum, virginum, paf yuloruro , tero : Coiiticescat ineplus sermo homhium qui fuiu-
consonus undafum fragor resultat. Nam iUud quid rus pst, facessat yana opinio, Anlequam solis Jial
dicam, quod unda peccatura abluit, et sancii Spiri- lmniiiare, herba nascatur : antiquior ejus sil praoro-
lus aura salularis aspirat ? gativa, quam solis. Ne error hominum convalescat,
24. Del hohis Domin.ijs illa successuura flumiiia germinet prius terra, quam fotus solis accipiat.^ciant
prospero ligno currere, tuto portu consislerfe , ne- omnes solem auctorem non esse nascentium. Dei

-»Mss. aliquot, ttanquillo flucluum chpro, hymnis ;
quidam, hymni, sanclorum, etc. Rom. edit., tran-
quitlo molu flucluum, sanclorutn chori hymnis per-
son-mt.
b Edit. Rom. ct LXX Iuterp., secundum genus, et
secundum similititdinemsuam, el lignum pomiferuni
faciens fructum secundum genus sutim, cujits semen
suum sit \n ipso. Deest, secundurixsimifitudinem suatn;
in Vulg. et in vet. edit, Ambr. sicutet in mss. quos
secuti sumus.
167 SANCTI AMBROSII 168
clemcntia lerram relaxat, Dei indulgenlia prorum- _4 caduca quasi fenum germinat vilae viridilatem in
pere facit fniclus. Quomodo sol vivendi usum mini- specie, non in fructu solidilalem, irilarioris vilae
strat oriuudis, quando illa prius divinac operalionis quasi flos praelendens juncundilalem, breviori spatio '
vivificaiione sunt edila, quam sol in bos vivendi occasura, sicut herba feni, 'quod priusquam evella-
usus veniret ? Junior est herbis , junior feno. tur, arescit. Quae enim lirmiludo in carne, quse sa- i
lubrilas polest esse diulurna.
CAPUT VII.
30. Hodie vidcas adolescentem validum, pu-
Cur pabulum pecori prius creatum, qumn cibus ho- bescentem, setalis viridilate florentem, grata specie,
mini, Herbam virentem liumanm iniaginem esse suavi colore; _craslina die tibi facie et ore muiatus
condilionis, cujus fragilitas eleganti descriplione occurrit: et quib pridielibi Iautissimus decoraefor-
exponitur. Ejusdem herbmimilatores in (ructu [eren- mae visus est gratia, alio die miserandus apparcl
do nos esse oporlere; ubi Manichmi Eunomianique aegriludinis alicujus infirmil.Tle resolutus. Pierosque
perslringuntur. aut iabor frangit, aul inopia macerai, aut crudilas
28. Et forte mirelur aliquis quod prius pecori pa- vexal, aut vina corrumpunt, aut seneclus debiliiai,
bulum, quara cibus homini sit creatus. In quo pri- aut eviralos delieire reddunl, luxuria decoloral.
mum'1profundum Dei debemus advertere, quodeliam j i Nonne verum esi, quia aruit fenum, et flos decidil?
niinima quaeque non negligat, sicut in Evangelio Alius avis alavisque nobilis, et majorum honesiatus
Sapienlia Dei dicit: Respicite volatilia cmli, quoniam infuiis, prosapiae veleris clarus insignibus , amicis
non serunt, neque metttnt, neque congreganl in hor- abundans, stipatus clientibus et utrumque Iatus
rea, et Paler vesler cmleslis pascit illa : nonne vos tectus, producens maximam ac reducens farailiam ,
pluris eslis illis (Maltlt. vi, 26)? Cum enim illa pa- repente aliqua accidentis periculi mole lurbalus ,
scuntur Dei gratia, nenio sibi debel de sua industria' destiiuitur ab omnibus, a sodalibus dereliuquitur ,
et virtute blandiri. Deinde quia simplicein victum et impugnatur a proximis. Ecce verum est, quia sicUl
naturalera cibum reliquis cibis debuit anteferre. Hic fenum vila horainis, priusquam evellalur , arescit.
enim sobrielatis est cibus, reliqui deliciarura atque Est eliam qui dudum uberlaie affluens copiarum , li-
luxurir» : liic communis omnibus aninianlibus cibus, beralilalis fama per ora volitans singulorum , clarus
ille paucorum. Exemplum iiaque frugalilatis, ma- honoribus, praeeminens poteslalibus, tribunalibus
gisterium parcinionia-* est, herbre simplicis victu celsus, solio sublimis , bealus] populis aestimatus,
olerisque vilis aut pomi contenios esse oranes opor- dum praeconum clamore deducitur, subita reruin
lere quem nalura obtulit, quem liberalilas Dei prima* conversione in eum carcerem rapitur, quo alios ipse
donavil. lile salubris, ille ulilis cibus, qui morbos ( ! detruseral, et inler reos suos imminentis poena*.de-
repellal, qui resecet crudilates, nullo hominum par- Ilel aerumnam. Quantos pridie caterva plaudenlium,
tus labore, sed divino effusus munere, sine satione et invidiosa c frequenlis populi domum pompa deduxit,
fruges, fructus sine seminc, tam dulcis, tam gratus, et nox una gloriosae illuni splendorem deductionis
ul etiam replelis voluptati atque usui sit. Denique ad abolevit, ac repentinus lateris dolor, effusis gaudiis,
primas datus mensas , ad secundas reraansit. lucluosam gravis successionem moeroris admiscuit :
29. Quid autem crealurae hujus atlexam miracu- Huj'usmodi igilur est gloria hominis sicul Ilos feni :
lum 44, et sapientiae operairicis argumenlum expri- quae ctiam cura defeilur d nihil operibus adjungit,
mam? In hac enim germinum specie, et illo virentis in qua nullus fructus acquirilur ; et cum amillitur ,
berbre munere iinago est vitre humanre, et nalurae evanescit, omnem scenam homiuis , et quam desu-
coiidilionisque nostrae insigne quoddam speclalur , per obumbrabat rcpente deslituens, et quam intus
ct speculum elucet. Illa herba el flos feni figura est animabat.
carnis humanae, sicut bonus divinitatis Interpres or- 45 51- Alque utinam imitaremur hanc lierbam ,
gano suae vocis expressil, dicens : Clama.. Quid cla- de qua ait Dominus : Germinel lerra herbam feni,
mabo? Otnitis caro fenum , el omnis gloria hominis ut seminans semen secunduin genus, et secundutn simili-
flos feni. Aruil (enum, el flos decidit : verbum aulem I >tudinem. Seminemus igitur semen secundum genus.
Domini manet in mtetnum (Esa. XL, 6 el seq.). Dci Quod sit genusj audi dicentem oportere nos quacrere
sententia vox humana est. Dicil Deus, Clama : sed illud diviiium, si quomodo illud tractare possimus
in ipso Esaia loquitur. Ille respondit: Quid clamabo ? aut invenire : Quatnvis non longe sit ab unoquoque
Et lamquam quid loqueretur audisset, adjunxit : nostrum. In ipso enim vivimus, et sutnus, el movemur;
Omnis caro (enum. Et vere; virel enim gloria homi- sicul quidam vestrum, inquii, dixerunt, cujus el ge-
nis in carne quasi fenum : et quae putalur esse su- nus sumus (Acl. xvn, 28). Secundura hoc genus se-
blimis, exigua quasi herba est, pracmalura ut flos, minemus semeii non in carne, sed in spiritu. Non
a Edit. cum paucis mss., profundum Dei consilium. Corb. secunda manu, decorus formm visus est graiia ;
Cod. vero plures et pbliores vocem consilium non alii autem , pridie libi decore fortnm visus est gratior.
o Edit omnes, faveniispopuli frequens domum, eic.
agnoscunt. d Edit nonnullae Paris., nihil opis adjungit. Codex
h Vet. edit. el nonnulli mss., pridie libi lautissi-
mus. Reg., Jattdaltsstmus. Utrumque deest in proba- Dion. et Gerra., nihil opibus.... Ccen. niliil ope-
tissimis mss. quorutn alii legunl, pridie libi decore. ris , ctc.
169 HEXAEMERON. LIB. III. 170
eniffi-carnalia , sed spiritualia semiiiare debeihus, AJram seminn resolvantur, ac nisi mortua fuerint,
qui ad vitam pervenire volumus rcternam. Qure sit nullum fructum afferanl: si vero fuerinl quadani sui
autem similitudo, non ign.oras, qni ad imaginem et morle resoluta, in uberiores fructus resurgant. Sus-
similitudinem Dei faclus es. Herba generi respondet cipit igitur granuni tritici d pulris gleba , et spar-
suo, lu non respondes tuo gencri. Tritici granum sum cohibete occatio, ac velul inaterno lcrra gremio
sparsum terrae generis sui gratiam reddil, et lu de- fovet et comprimit. Inde cum se granum illud resol-
generas. Fruges non aduiterant sui sinceritatem se- verit, lierbamgerminal, graia ipsajam species her-
minis, lu adulteras puritatem animre, vigorem men- bescenlis viriditaiis, quae slalim genus sativi siniili-
lis, corporis casiilalem. ludine sui prodil; ut in ipso suaestirpis exordio cujus
52. Non agnoscis opiis esse le Ghristi. Manibus generis herba sit recognoscas, atque in herbis fructus
suis, ut legimus, le iile formavit, ft et tu , Mani- appareal; paulatimqueadolescil ui fcnuin, culmoque
chrce, allcrum libi adsciscis auclorcm. Paler Deus pubescens crigilur et assurgit. Ast ubi se geniculata
dicit ad Filium : Faciamus hominem acl imaginem et jam spica susluieril, vaginaequaedam fuiufa; frugi pa-
simililudineinnosttatn (Gen., l, 26); el tu, Photi- ranlur, in quibus granum formalur interius; ne le-
niane, dicis quia in constilulione mundi adliuc non nera ejus primordia aul frigus laedat, aut solis sestus
erat Chrislus; et lu, Eunomiane , dicis quia dissi- B exurat, aul ventorum iiiclenienlia, vel imbrium vis
milis esl Patri Filius. Nam si imngii ,• non dissimiiis saeva deculial. Succedunt quidam ordines spicae, mi-
u!iquc:b sed loium ex toto expriniens Patrem, quem rabili aiie formali, vel ad speciem graii, vel ad luia-
Pater subsianlise suae uniiate signavit. Pater dicil: mcn nexu quodam inler se naiuralis colligaiionis ad-
Faciamus; et tu cooperatorem negas? Quod dixit stricli, quos providenlia divina formavit. Et ne frngis
Paler, Filius fecil; el tu sequalem negas,in quo numeroSioris pondere velut quacdam cedal fuliura
compiacuil Pater. culmorum, vaginis quibusdam ipse culmus iricludi-
tur,'ut geminatis viribus. frugein possit mulliplicem
CAPUT VIII.
sustinere , ne impar oneri curvelur in terram. Tum
De vittule seminaria; deque germinandi ac fructifi- supra ipsam
spicam vallum struitur aristarum , iii
candi ntodo plane mirabili: ilem de terrw feracitale, quasi quadam in
arcepraetendat, ne avium mjnorum
agri pteni pulchriludine, herbarum salubrilale ac morsibus spica laedatur, aut suis exuatur fructibus ,
remediis. aut vesiigiis proteraiur.
33. Germinet, inquit, terra herbam feni secundum 55. Quid dicain quemadmodum clemeniia Dei hu-
genus.ln omnibus quas dicunlur nascenlia terrae , maniB prospexerit utililati ? Fennraium lerra resii-
primum germeii esi; ubi se paululum sustulerit, fit C1 tuit quod accepit, et usurarum cumulo muliiplica-
herba, postea fenuhi, inde fit fruclus. Sunt na- lum. Homines saepe decipiunt, et ipsa feneraiorem
scenfia quae de radice germinant, ut arborcs qurc suum sorte defraudant: terra fidelis inanel. Et si
iion sunt satae, ex aliaruin arborum radice nascun- . quando non solvferit, si forle adversnta fuerit fri-
tur. In arundine videmus quomodo in exlremo ejus goris inclementia , aut nimia siccitas , aul immensa
velul quidam fit nodus e latere , el inde alia arundo vis imbrium, alio anno superioris anni damna com-
germinal. Est ergo in radice vis quaedam seminarii. pensat; i(a et quando proventus spem desiittiit agri-
Insitiva quoque in superioribus germinanl. c Aliis er- colac, nihil lerra deiinquil: et quando arridet, uber-
go a radice, aliis divefso munere series successio- tas fecundr» matris se in parius effundii, ut num-
nis acquirilur. Inest cnini nascenlibus singuiis aut quam ullum dispendium suo inferat creditori.
semen, aut virtus aliqua seiniiiaria, et ea secun- 36. Quae vero species pleni agri! Qui odor! Qiirc
dum geiius ; ut quod nascilur cx ea, simile eorum suaviias! Qu?e volupias agricolarura ! Quid digne
qure sala sunl, vel quorum de radice sil, germinet. explicare possumus, si nostro ulamur alloquio? Scd
De triiico Iritieum, de milio milium, de pyro pyrus habemus Scriplurae testimonia', quibtis agri suavi-
albo flore prorumpit: castanea quoque surgit de ra- tatem benediclioni et gratire sanctorum adverlimus
dice castaneae. D1compafalam , dicente sanclo Isaac : Odor filii mei
54. Germinet, itiquil, lerra herbam feni secundum sicut odor agri pleni (Gen., xxvn, 27). Quid igitur
genus. Et c.onlinuo parluriens lerra novos se fudit dcscribam purpurascentes vinlas, candida lilia, ru-
in parttis , el induit se amicluin viridilalis, 46 8ra~ lilantes resas, depicla rura nunc aureis , nunc va-
tiam fecundiiatis assurapsil, diversisque compta ger- riis, nunc luteis florihus, in quibus nescias, ulrum.
minibus, proprios suscepit ornaius. Miramur quod species amplius florum, an vis odora delectei?Pa-
lam cito germinaveril; quanto majora miracula sunt, sciintur oculi gralo speclaculo , longe laleque odor
si spectes singula, queraadmodum vel jacla in ler- spargitur, cujus suavitale complemur. Uride divine

a Mss. sepiem : eltu, Manichme, adullerum. Alii
mclioris notae atque edil., et tu, Manichme, alte-
t*«Hi,elc.
b Sed lotum ex lolo exprimens. Deesl in quinque
mss. opiimre noia?, ex lolo.
c Edit. Gill. ac Roro.: Aliis ergq a semine.
PATROL. XIV.
d Quinque mss. non malae notse: nulrix gleba. Me-
lius alii et edif.: pulris gleba, id est, solubilis, ut
Virg., lGeorg.:
Et zephyroputris se gleba resolvit.
• Hoc est, comniinutio glebarum.
6
 171 SANCTI AMBROSII 1TB
Doijiinus ait: Et species 47 a9rl mecum est (Psal. Ik virlli portione coroplent universre pleniludinem crea-
XLIX,ll);cumipspestenini qtiam ipse formavit. Quis lurae, Alia ergo esui, c alia alii nascuntur usui. Ni»
enini ajius arlifex possil tantamrerum singularum hil yacat, nihil inane genrainat lerra. Quod tibi pu-
exprimcre venustalem? Consideratelilia agri (Matih., tas inutile, aliis utije 48 esl' inimo ipsi libi fre-
yi, 28), quanlus sit candor in foliis, quemadmodum quenter alio est usu ulile. Quod eseam non adjuvat,
stipafa ipsa folia ab imo ad sumnium videantur as? medicinani suggerit: et saepe eadem quae libi hoxia
suj*gere, ut scyphi exprimanl formam , ut auri quae- sunl, ayibus aul feris innoxiuin ministrant pabulum.
dam species inlus effulgeat, quae tamen vallo in cir- Denique slurni vescnntur CQiiiura, nec fraudi est
cuiiu floris obsepta nulli pateat injuriae. *Siquis hunc eis, quoniam per qualiiatera sui corporis venenum
florem decerpat, et sua solvat in folia, quae tanii esl succi lelhalis evadunt. Frigida enim vis ejus est
artificis manus quae possit lilii speciem reformare ? succi, quam subtilibus poris in cordis suj sedem du-
Quis lantus imitator nnturae, ut iloreni hunc rediiir ceniibus, praecoci digeslione praeveniunt, priusquam'
tpgrare prrfisumai, cui Dominus lantiim lesiimonium vitalia ipsa perlentet. Helleborum autem periii lo-
lulit, ut diceret: Nec Salomon in omni gloria sua quunlui* escam esse et alimoniam coiurnicum, eo
s\c vesitebatur, sicut unum ex istis (Ibid., 29)? Rex quod nalurali quodam lem|ieramento sui cprporis
iPpiileniissimus et sapieiilissimus inferior judicatur , 1B vim pabuli nocentis evitent. Eienim si ralione me-
quaiii hujus floris pulchritudo. dicinae plerumqup ad salubritalem humani quoque
- 37; Quid enumerem succos herbarum salubres? corporis temperaiur, cui videtur esse contrarium :
.quid virgulloruni ac foliorum remedia? Cervus aeger quanto magis proprielale naturae ad cibum proficit,
ramusculos olese mandit, et sanus fit. Locusias quod jnedica manu convertilur ad salutem'. Per
quoque a folia olere arrosa liberant ab rcgriludine. mandragoram qqoque somjius frequeuter accersitur,
Rubi fiilia superjacta serpenli, inlerimuni eum. Cu- ubi vigiliarum segri afflictantur incommodo. Nam
lices npn taiigeni le, si absinthii lierbam cum oleo quid d de opio loquar, quod etiam nobis quotidiano
cpquas, et eo le perunxeris. prope iisii inuotuit, quoniam dolores eo gravissimi
inlernorum saepe viscerum sopiuntur? Nec illud pras-
CAPUT IX.
terit, quod conio plerumque furores libidinum mar-
Nqxiq cum utilihus non sine rqtione genetari; cuni cuerunt, el helleborum vetusirc passiones segri cor-
quod uni noxiutn, alletisil utile; qlqitfi ad npxiq poris sunt solutrc.
evilanda inslinctum brulis, hqminibusrulionem Deus 40, Nou splum igitur nulla in his reprehensio
. indiderit. Quam decens ordo in ierrm fructificqtione crealQris, sed etiam incrementum est
graliarum.
servalus. (Q Siquidem quod ad peficulum puiabas esse generar
38. Sed forte dicant aliqui: Quid quod cum ulili- lum , ad remedia tibi saluljs pperatur. Nam el id
bus ei.iam letliaiia et perniciosa generantur? Cum quod periculi est, per prpyidentiaro deelipatur: et
tritico V poniuin quod inler alimenta vitre noxium idqued sajutis, per indusiriam npn amiitiiur. An
reperitur, et nisi prrcvisum fuerit, consuevit saluti IJOII pvps el cajjra? ea qurp sibi ooxia sunt decli-
nocere. Inter alia quoque nuiriinenla vitae hellebo- nare didicerunt, et solp odore per quodda.m naturae
rum deprehenditur. Aconila quoque fallunt frequeiir e niyslprium, cuih sint rationis experles , !*ationem
ler, et decipiuiit colligentem. Sed hoc ita est, ac si lamen evadeiidi peripuH, vel lu.pnd'» sajutis aguo?
repreliendas teyrain , quia non onines iiomines boni. scunt, noxjaqiie paritcr ac prpfutura, distinguunt;
Sed quod plus est accipe, quia non omnes boni ita ut plei-umque cji.ni armata yeneiiis tela senser
Angeli in coelo, Sol ijise prre nimio calore spieas rinl, notas petpre Jierbas atque hjs remedium yulr
lorret, adurit' auteiii gignenliurii prima exordia. neri dicaniur adlijbprp? Cibus illis ergo medicina
Lnna qupque viantibus iter demonsirai, Jaironum esl, ut resilii*e sagiitns vidpas p yulnere, et fugerp
prodii insidias, Nura igilur dignum esl ut in his quac veneiia, npn serperp, Penique cervis cibus venerium
uliljasu.nl,. poslbabeiHes cpndiioris gratiiini conlir egi. Coljibpr ceryum 1'ugii;,leonem interficit: draco
ler-i, propter aliqua alimeiiloriim noxia erfeaioris T> l elcphantem ligal, cujus ruina mors vicioris e.st. Et
prospipipnlirp derogemus, quasi vero omnia gulre ideo suniina vi iiirimqup ceriaiur; illp ut pe.dem al-
causa dfebuerint prpcj*eari, aul exigiia sint qur» venr. liget, in quo casus viiicti sibi nocere npn possit;
tri noslro divina indulgenlia roinislraveril? Definitre istp ne posteriore extrenius pede, aiit calle capiatur,
iiobis escre sunt, et uptae pninibus, quar et vpJupta- angustp, ubi yej ipse se non qupat retorquere, et
leni genen.nl, epfppris saiubriiatero. dracohpm gravi prpterere yestigip, vel sequeniis
39. Singula anifeni eorum quae generanlur e lefr. plepbanti auxilium non habere,
ris , specialem qiiajndain raiionein habent, qu;T;pro ii. Ergo si irratipnabilia aiiimalia norunt quibus
a Mss. Big., Colb. et Corb.: olem ac rosw. Mss.
qiiod in mel. nolrc mss. desideratur. Reg.,: Aiia ergo
Gpm. pt Bern.: olemac rosa. usui, alia nascuntur esui.
h Quatuor mss. lolium. Alii riielius conium, Najn- 4. Edit. Gil, 80 non pauci mss., de apio, Basil. tar:
ct cuin eo reiiqui mss. et edit., de opio.
que ila Basil: p.zio\TOOCHTOU TOv.fovuov,cum frumenio men >?Ita iriss. aniiquioris manus, alque edit. Am.
ciculu. .
c Quinque mss. el Rom. edil. addunt: alia.potui; Pei., Era. et Gill. jn margine, Cseteri mss. el edit.
Gill. ac Rom.. ministerium.
|75 HEXAEMERON.LIB.JH. 174
sibi aut medicenlur herbis, aut snbsidiis opem affe- A fif.iigibussacpe miscenlur, zizania nuncupari Evangelii
ranl; homn nescit cui rationabilis spiisus innascjlur, Lectiene cognovimus (Maith., xin, 24) : sed ea pre-
au| lam alienns a vero esl, ut qtiae cuique apla sint fjrium qupddam genus habeiit, non ex trilici semine
usuj minime deprehendal: aut ila naturae ingratus in aliud genus seininis decolori mutalione translala,
bonis, ul quoniam lauriui haustus sanguinis leibalis . ciegeiierem traxere naluram. Denique hoc docet Do-
esl homirii, propterea puiel labpriosum aninial aut iminus dicens : Simile esl regnum cmlorumliomini qui
nasci non debnisse, aut sine sgnguine debuisse ge- ssemhtavitbonum semenin agro suo: cum atiiemdornii-
nerari, cnjns 49 virlus ad culium agrorum utilis, trent homines, venil iuimicus ejus, et superseminavit
ad usum plausirorum habilis, ad alimoniam suavis, iiizunia inter triiicum (Ibid.). Adverlinius utique quod
diverso munere ftilcii agricolas, quibus Dsus, si szizania et trilicum ut noniinibus, ita ei genere vi-
bona sua norin.t, univer.sa donavil, dicens.: Germi- < deaniur esse discreia. Denique.et servi dixerunt ad
net lerra herbam feni, spirans semensecundmncjemts. ]patremfamiiias: Domine, nonne bonum semen se-
Non spiuni enim sponianeam alimoniam compnp- minasti i in.50 n9ro luo Unde ergo habet zisania ?
bendjt qnse est in herbis el radicibus, aique " in ar- Et ait illis : lnimicus homo, hoc fecil (Ibid., 27).
borum, rpjiquisque fructibus: sed eliam eam quae Aliud enim est semen diaboli, aliud semen est Christi
i.nduslria.coniparalur, et pqltu rusiicani laboris ac- B 'quod serilur ad jusliliam. Deniqup aliud Filius homi-
qiiirilur. - ]nis, aliud diabolus seroinavii. Adeo diversa nalura •
42. Quam decorum aulem quod non staiim fun- ulriusque seminis, ut conlrarius seminator sit. Quod
dere lerras semen jussit etjructus : sed primum ger- seminat Chrislus, regnum est Dei : quod, seininat
jninare, deinde herbescere campos staluit, postea se- diabolus, peccaium est. Quomodo igitur potestunius
cttndum proprielalem sui generis semen adolescere, generis esse regnum atque peccalum ? Sic fest,inquit,
ut numquam arvomm vaearel graiia, quiBgrato pri- regnum Dei, quemadmodumsi homo jactet semen su-
niutn decore vernarent, poslea fructuum suggererent per lerram.
lilijitatein! 45. Est et homo qui seroinal verbum, de quoscrip-
ttim est: Qui seminat, verbumseminat (Marc. lv, 14).
CAPUT X. Hic homo verbum seminavit super terram, quando
Semina numquam proprie degenerare, cuin eorumnon dixil: Germinet terra herbam, et subilo terrarnm ger-
mulelur genus, sed perfectiq: lolium enimac dzania niina pullulanint, et diversre rerum species fefulse-
e frumenli semine neqttaquam nasci, VerbumDei runt. ;Hinc pratoruro viren&.gralia abundantiam pa-
miram terrm fecundilulemconlulisse anlequam homo buli minislravit : inde camporum spica flavescens,
peccaret; altamen terram etiam nunc ea nqn prorsus Q imaginem pelagi fluctuanlis commotione segetis ube-
esse destilutam. rioris expressit. Sponte omnes frucius lerra sugges-
•|3. Sed forlp quis dical: Quomodo secundum ge- sit : etsi arala sine cultore esse noii poterat, nondum
nus terra profert semina, cum plerumque semina enim erat formatns agricola; inarata tamen opiniis
jacta degenercnt, et cum bonum Iriiicum fuerit se- messibus redundabat, et haud dubito an majore jiro-
minatum , decolor ejus species , el inferior forma ventu. Siquidem nec culloris desidia lerrarum desti-
reddalur? Sed boc si quando accidit, non ad trans- tuere poterat uberiatem. Nunc enim feciindilas uni-
laiionem generis, sed ad r*egritudinemquamdam et cuique pro merilo laboris acqnirilur, ubi culius spec-
iiiaequr.IitatemSPffiinisvidelur esse rpferendum. Non tatur agrorum; et negligenlia vel offensa, aut diluviis
enim desinit esse triticum, J>si ,iut frigore aduraturr pluviarum, aul terrarum aridiialibus, atit grandinis
a.uijrobre madidetur : sed specie magi.squam genere jactu, aut quacumque ex causa, c soli uberis steri-
colpre quoque el corruptione mutalum. Denique litale mulctatur. Tunc autem provculu sponianeo
frequenter madidaia frumenla in sui generis speciero terra frnctus Jocis omnibus invehebat; quoniam"is
reyeiiunu.tr, si aut sole, aul ignibus torreanlur, aut praeceperat, qui universorum est jileniiudo. Verbum
diligeiiiibuscoiiimissacultoribiis, aeris temperie, ter- enim Dei fruclificabai in terris, nec ullo adliuc erat
rarunique feracinm ubertate foveaniur. Ilaque repa- I) lerra damnala. maledicio. Antiquiora eniin mundi
ratur in sobole, quod degeneraverat in parente, nascentis exordia, quam noslra peccaia sunt; et re-
Unde non periclilamur, ne prreceutum illud Dei cu- cenlior culpa propter quain condemnaii sumus in
d
jus usus naturae inplevit, in reliquum successionis sudore vultus nostri iianem manducare, sine su-
viti.Qdestitulum sit, cum hndieque in seminibus ge- dore aiimenta nescire.
neris sui sincerilas reservelur. 46. Denique hodieque fecundiias lerrre veierem
44. Nam loliuffi et reliqua adulterina semina quac- affliientiam spontaneac usu ferlililaiis operatur. Quara
a lia vct. edit. et mss. aliquoi optima*naire. Rom.- si aut ftigote. Et forle allusum est ad illud Virg. l
edit. et mss. nonnulli expiuigunt, quc Vict. unusr Georg, :
Dion., Gem., Cplb., Big. PtCorb. uniis legunt: aique Et boreaepenetrabilefrigusadurat.
in arboritmgerininibus,reliquisque fructibus. Vicl. al- « Codex Dion., Vicf, nnus, Qorb. piiain unus, et
ter: aiquehi arbotibus, teliquisque, etc, Colb. : soli ubertus sterilitaie. Yici. ailer, et Ccen.:
.-»>Edii. Ain. et Pct. cmh Ben. ms.:. si qut quslfi- corrttpti aeris sterililqtv, .
d Sic dpcein niss. optimae.jp^ise.Alii,." et pdit.: shte
gine. Carn. ffis.inier lineas, sed eadem manu: st aut-- '"
tislrigine, hoc esl, uredine. Aliap.edit. ac mss. omnes 4olote. . '•
 175 SANCTI AMBROSII 176
multa sunl enim quse adliuc sponte generanlur. Sed A. lis, animaeque sentes jure condemiialionis aseripli
etiain in his ipsis qure manu qurerunlur, magna ex sunl. Irruliles igiiur licei, o homo, aut splendore no-
parte manentnobisdivinabeneficia, utfrunieiilaipsa bilitalis, aul fastigio potestatis, aut fulgore virlutis,
quiescentibus inferanttir. Quod proposilae docel lec- semper libi spina proxima cst, b semper esl sentis,
tionis exemplum, dicente Domino : Quia sic est re- semper inferiora lua rcspice, c super spinas germi-
gnum Dei quemqdmodumst homojaciat semensuper ter- nas, nec prolixa graiia raanet : brevi unusquisque d
rain, et obdormiat, inquil, el exsurgul nocleel die, et decurso sclatis flore marcessit.
setnettgerminet, ethtcrescat,dum nescil ille(Marc, iv,
CAPUT XII.
26). Ultro enim terra fructificat, primo lierbam,
deinde spicam, deinde plenum triticum in spica. Et Laudatur vitis, el cutn Ecclesia comparatur : nec non
cum produxerit frucium, slaliffi mitlit falcem, quo- exemplutn ejus nobis ad hnitationem propotHtur.
niam adest messis.' Dormienti igitur libi, e homo, et &9. Sane ut caduca libi noveris communia esse
nescienti fructus suos ultro terra producil. Dormis cum floribus, ila eliara lsela cum vitibus, quibus ge-
et surgis, et frumenti per noctem incremenla mi- heratur vinuin, quo cor hominis laetificatur. Alque
raris. utinam, o homo, hujus generis imiteris exeffipluni,
CAPUT XI, B ut ipse tibi laelitiara juciuiditalemque fructifices ! In
51 . te ipso e suavilas luae gratiaeesi, ex te pullulat, in te
De orlu atbotum: utgue inibi de rosa quw primo manet, inlus
52 l,Di inest, id esl, in te ipso qua*-
sine spinis nalct, illis ppslmpduminliprruil, el vilce renda jucunditas luae est conscieniiac. Ideo ait: Bibe
noslrm speculum (acla esl. qquam de tuis vasis, el de puteorum tuorum fonlibus
47. Diximusdeherbafcni, nunc dicarousde ligno (Prov., v, 15). Primum omnium nihil gralius floren-
fructuoso facienle fruclura secundum genus, cujus tisodore vitis.Siquidemdeflore earumsuccus cxpres-
semen ejus in ipso sit. Dixit et facta sunt, et subilo, sus poculi geuus conficii, quod et volujitaii et saluti
ut supra floribus, herbarumque viridilaiibus, iia hic sit. Deinde quis non miretur ex aeini vinacio vitein
nemoribus lerra veslita est. Concurrerunt arborcs, usque in arboris sunimum eacunien prorumpere,
consurrexere silvse, verlices repente monlium fron- qiiam velul quodam amplexu fovet.etquibusdam bra-
duerunl. llinc piiius, hinc Cupressus in alta se exlu- chiis Iigai, et circumdat Iacerlis, pampinis vestit,
lerunt cacumina, cedri et picere convenerunt. Abies sertis uvarum coronat? Quae ad imitaiionem vilae
quoque non contenta terrenis, radicibns atque aerio noslrre jirimum vivam defigit radicem , deinde quia
vertice, etiain casus marinos liil.o subiiura remigio, naiura flexibilis et caduca est,f quasi brachiis qui-
ncc solum veiitis, sed eliam fluctibus certalura pro- G busdam , ila et claviculis quidquid apprehenrjerit,
cessit. Nec non et laurus assurgcns odorem suum slringit, hisque se erigit el atlollit.
dedit numquam suo exuenda velamine. Umbrosre 50. Hujus est similis. plebs Ecelesiae, qure veiut
quoque ilices verticem protulerunt, inhorrcnlem quadam fidei radice plantatur, et repriniilur humili-
comam hibernis quoque lemporibus servalurre. Hoc laiis propagine, de qua pulchre ait Prophela : Vi-
enim in singulis privilegium natura denuit in reli- neam ex Mgyplo translulisti, et platttasti radices ejm, s
quum, quod sub ictu mundi surgenlis accepil: et inde el replesti terram : operuit monles umbra ejus, et ar-
manct sua ilicibus praerogaiiva , manet cupressibus, busla ejus cedros Dei : exlendisti palmiles ejus usque
ut nulli veiiti eas crinis sui honore despoiient. ad mare, el usque dd flumen propagines ejus (Ps.
48. Surrexerata ante Iloribus immixia lerrenis sine LXXIX,9). El per Esaiam ipse Dominus iocutus est
spinis rosa, el pulcherrimus flos sine ulla fraude ver- dicens : Vinea facla est dilecto in cornu, in loco uberi:
nabat: postea spina sepsit gratiam floris , lamquam el maceriam circumdedi, el circumfodi vineam Sorech,
liumanae speculum praeferens vilae, quae suavitatem et mdificavilurrim in medio ejus (Esa., v 1 et seq.).
pcrfunciionis suae finiiimis curariim stimulis saepe Circumdedit enirn eam velut vallo quodam cceies-
eoinpungat. Vailala est enim eleganlia vitre npstrae, tiuin pracceplorum, et angelorum custodia. Immittet
et quibusdam sollicitudinibus obsepta, ut trislilia ad- D enim angelus Domini in circuiiu limenlium eum. Po-
juncta sit gratiae. Unde cum unusquisque aut suavi- Suil in Ecclesia veiut turrim aposlolorum et prophe-
lale raiionis, aut prosperioris cursus successibus gra- tarnm atque doctorum, qui solenl pro Ecclesiae pace
lulatur, meminisse culpae eum convenit, per quam praetendere. Circumlodit eam, quando exoneravit
nobis iu paradisi amoenitate florenlibus spinae men- terrenarum mole curarum. Nihil enim magis mentem
•' Edit. omnes:
floribus immixlaleneris. Ubi respexisse editores adiocum e lib. Cic. de Se-
h Edit. oinnes, elmss. aliquotomitluiil: semperest nect. snlis credibile est. Neque negaverim Ambro-
senits; quce verba e mss. decem probatissimis resti- sium el quod hic de vite, et quod paulo ante de fru-
Uiinius. mento diclitavit, ex eodem oratore mutuaium esse.
e Mss. Ccen. et Vict. unus: semperspinas germinas. Verum conlra edit. ei mss. aucioritatem nibil inuio.
d Tres mss. aevi remotioris : decor suavitaiis flore, B Iia vei. edit. et novem mss. At Carn., Corb. et
eic- Alii quinque : decursu mtatis flore, etc. Reliqui, Th. cum LXX et Rom. psalterium, repleia est terra.
eledit. ut in lextu. Alii mss. et edit. Rom. : replevit terram. Rursus eo-
0 Edit. oranes: suavitatis tum gratia est. dem loco cdit. Rom. : extendil palmites suos; plures
' Rom. edil.; claviculis quasi manibus quibusdam. mss., ejus. Alii, et vet. edit., exlendisli, etc.
177 HEXAEMERON.LIB. III. 178
onerat, qnam islius mundi sollicitudo et cupidilas vel A. eo vel speclaculo gratius, vel fruclu est dulcius, vi-
pecuniae vel potenlire. Qttod libi demonstraiur in dere serta pendeniia velul quaedara speciosi ruris
Evangelio (Luc, xm, ll),cum legis.quia illa mulier monilia, carpereuvas vel aureo colore vel purpureo
qure habebat spiriium inliriniiaiis, inclinata eral ut renitenies ? Hyacinthos caeterasque gemmas fulgere
sttrsum respicere non possel. Curvala enim eratani- existimes, coruscare b indicos, albarum einicare
ma ejus, quae inclinabatur ad terrcna compcndia, et graiiam. Nec advcrtis ex his admoneri te, homo, ne
coelestein gratiam non videbat. Respexit cam Jesus, immaturos fructus luos dies supremus invenial, aut
el vocavil,.el sialim mulier onera lerrena deposuil. plcnae lempus aetatis c opera imparala dedeceanl.
Ilis cupidiiaiibus etiaro illos oneratos fuissc demon- Acerbus enim fruclus araarior esse consuevit; nec
slral, quibus ail: Venite ad me,omnes qui laboratis, et polest dulce esse , nisi quod ad maturilatcro perfe-
onerali esiis, ei ego vos reficiam (Mttlt. xi, 28). Ergo ciionis adoleveril. Huic-viro perfeclo nec frigus hor-
illa anima mulieris quasi circumfossa respiravil, et ridre morlis , nec sol iniquitatis nocere consuevit;
erecta est. quia obumbrat eura gratia spirilalis, et omnia mun-
51, Sed eadem vilis ubi circumfossa fuerit, religa- danae cupidilalis et corporere libidinis resiinguil in-
lur el erigitur, ne refleclalur in lerram. Reciduntur cendia , dcfendit ardores. Laudent te quicumque
alia sarmenla, alia propagantur : recidunlur quae EI conspiciunt, el agmina Ecclesire velut qusedam pal-
inani cJIusione Iirxuriant, propaganlur ea quae bonus mitum serta mirentur: specient singuli iidelium
agiicola judicaverit fructuosa. Quid ego adminiCulo- pulchra animarum monilia : delectentur matjiritate
rum ordines, jugationisque describam graliam, qure prudenliae, splendore fidei, confessionis decore, j'u-
vere atque manifeste rcqualitalem docent in Ecclesia siiliae pulchritudine, ubertate misericordiap.,ut dica-
csse servandam, ut nenio se dives aut honoraius ex- tur libi: Uxor lua sicut vitis abutidans in lateribus
"tollai, nemo pauper dcjicial, ignobilisque despcret? domus tttm (Ps. cxxvn, 3); eo quod redundanliain
Oinnibus sit in Ecclesia par atque una liberlas, om- yitis fructiferae, copiosae munere liberaliiaiis imi-
nibus impcrtiatur jusiiiia communis 53 et gralia. leris.
Ideo turris in medio est, quae exempium de iilis rus-' CAPUT XIII.
ticanis, dc illis circumferat piscaloribus, qur virtutum
arccm tenere ineruerunt: quorum exemplis nosler De arborum utililate,. ac diversitate; de ratione illus_
erigatur affeclus, a neque liumi vilis et desjiicabilis jugandi ac medicandi; posltemo de arboreorum suc-
corum proprietaiibus : cum mornli ad singula expo-
jaceat; sed utiiuscujusque niens ad superiora se sub-
rigat, ul audeat dieere : Nostra auteni conversio in sitione.
coelisest. Unde ne aliquibus procellis saeculi possit (1, 53. Sed quid ego iij sola vile immoror, cnm omnia
reflecti, el lempestale deduci, claviculis illis et cir- geiieraarboruni ulilia sint, alia 54 a<iifucium naia,
cttlis quasi amplexibus charitaiis proximos quosque alia adusum daia?Namelquibus non estfruclusube-
complectitur, et in eorum conjunetione requiescit. rior, lamen usus pretiosior est. Cedrus suspendendis
Charitas est igiiur qure nos superioribus neciit, coe- tectorum apta culmiiiibus, eo quod bujusmodi maie-
loque inseril. Qui enim manet in cbarilate, Deus iii ries et procera sit spatiis, nec onerosa parieiibus.
eo nianel. Unde et Dominusail: Manele in me, et ego Lacunaribus quoque d comendisque fasligiis bahilis est
in vobis. Sicul palmes non polesl [ructum afferre a se, cupressus. Unde et Ecclesia dicit in Caniicis: Trabes
nisi manseril in vile; sic el vos, si in me non manseri- domornntnostrarum cedrinm, tacunaria noslra cupres-
lis. Ego sum vilis, vos palmiles eslis (Joan., xv, i). sina (Canl., l, 16); in his esse declarans decora sui e
52. Evidenter igitur cxemphini vitis ad nostrae ornamenta fasiigii, qui quasi irabes venicem Eccle-
vilre insiiiuiionem arcessendum esse signavil, quae siaesua viiuile suslineant, et fasligium ejus exornent.
primum veris lepefacla (eniperie.gemmare perhibe- Laurus et palma ad insigne victoriae. Lauro viciorum
tur : deinde ex ipsis sarmenlorum articulis fructum capita coronantur, palma roanus victricis ornatusest.
emittere, de quibusoriens uva formatur, paulalimqne ' Unde etEeclesiaail: Dixi,ascendaminpalmam,tenebo
augescens immaiufi partus rctinet acerbiiatem, nec D alliludiites ejus (Cant., vn, 8). Quae emineniiam vi-
potest nisi maiura jam cl cocta dulcescere. Vestitur dens Verbi. et sperans quod ad ejus altiludinem pos-
interea viridanlibiis pampinis vinea, quibus et adver- sit ascendere et scienliae summilalem', dicit: Ascen-
sum frigus, omiieinque injuriam non exiguo munitur dam in palmam ; ut omnia inferiora relinquat, et ad
subsidio, el a solis ardore defenditur. Quid autem superiora conlendrit, f ad braviura Chrisli. ul suaves

a Edil. omnes et mss. non panci: neaue liumilis.
Addunt nonimlli: dives.... jaceal. Ben., Carn. et
Germ.: neque humi vilis, eic.
h Edil. Rom. et mss. nonnulli: indicas. Edit. vet.
cuni mss,. undeciin : indicos. Ccen. codex ad margi-
nem eadem manu, qtia lexlus, hrec praeferl: Indictis
vocal lapides, qui cle Ittdia [erunlur; albas, quas B.
Greg. albulas, qum usiiaio tiomhievocanlur mctrgaritm
el perlm. Legimus et albatn smaragdunii el albatn sar-
Uonfcetn'.
- c Mss. quinque: operaparva deducat. Tres : opera
prava dedttcat. Unus : deducant. Alius denique : de-
teclent.
d Mss. aliquot: commendandisque[asligiis habilis.
e Roin. edit. cum paucis receniioribusque mss.:
ornanienta (asligii qum quasi, etc. Melius alirc cum
reliquis. qui quasi, eic. Syllepsis est enim in
voce.qrnqmenta, per quam Apostoli signilicanltir.
f Vidfeiioiam (<*)coluinnrP 182 subjectarii,
179 SANCTI AMBROSH - ISO
ejus fruclus carpal el gustel. SUavisetiiffiviflutis est A grossis arboris agrCstis alligatis ad illam feracem
fructusi Populus quoque coronis arbor uiiibrosa vi- arborem, medentur ejus infirmitati; ut possil fru-
ctricibus, et salix lenta vilibus habilis viuciendis, cius proprios reservare , jamjamque si deforertt
quid aliud mystice declarant, nisi bOnaesse Christi remedia, iajjsuros. Quo admonemur velut quodam
vincula, qure nocere non soleant, vincula gratiae, aenigniaienaturae non refugere Cos, qui a tiostra fide
vincula cliaritalis", ut unusquisque suis vinculis glo- et consortio separaii suut; eo quod et genlilis qui
rieiur, sicut gloriabaiur et Paulus , dicens : Paulus fuerit aCquisilus,quo gravior fuerit asserlor erroris,
vinclus Jestt Christi (PJtilem. i, 1) ? Ilis ligaius vih- eo vehertichlior possit fidei defensor exsistere ; ct si
culis dicebat: Quis nos separabil a charilate Chrisli quis de hasfetipis convertattir, velut confirnlet eam
(Rom. vin. 55) ? Vinculis abslineniias, vinCulischa- partem in quam se commiiiata opiiiioiie contulerit,
ritatis. His ligatus vinculis etiaffi David ait: Iq stili- maXimesi habeal aliquidnaiurae directum, rit vivjda
cibus , in medio ejus suspehdimus organa hoslra possit esse ejus sehtentia, si admhiiculelur jei aiten-
(Ps. cxxxvi, 2). Buxus quoque elenieniorum apici- tio sobrietalis, observanlia casliialis. Profunde ergo
bus uiilis exprimendis, levi materia usuni manus circa eum studiuni luum, ul simililudine frucliferae
puerilis inloiuiat. Uride aitScriptura: Sctibe iti buxo illius ficus de prrrsenlia el conjunctione agrestis illius
(Esa., xxx, 8), Siffiul ut admonent te ipsa materia I arboris luam possis corroborare virluiem. Ila enini
quae semper viret, hec umquaffi foliis exuilur siiis , lua nec dissolvelur inlentio, et diligenliae fruclus et
ne umqiiain spei tuae dissimulalione nuderis, sed graliaa reservabilur.
semper tibi per fideih gerihinet spes salutis. 56. Quam mulla suhl autein qiiDBdoceanl natura-
54. Quid ego enuffierem quanla varielas arborum, leffiduritiam posse diligentirp sludio temperari, qui-
quam diversus in singulis et pulclier Orhatus, quaffi bus afferl cullus rUralis exemplum! Nani plerumque
palulae fagi, quam pfocerac abieles, quam comanles cilo florent mala granata, et fruclum afferre non
pinus, qnam umbrosaeiliees, quaiii populi bicolorfes, possunt, nisi congruisperitortimremediis exColanlur:
quam riemorosa et rediviva castanea, quas simul ut |)lerumque succus vanescii interiof, felfortis species
excisa fueril, lamijuam silvam ex se pullulare con- ejus pulchra praetendilur. Qnaenon immerito compa-
suevil; quemadmodum in arboribus ipsis actas aut raiui*Ecclesiae , ul Iiabes in Canticis ad ECclesiam
senilis, aut hovella depfehendilur; junioribus enim diclum: Ul corlexmali punici genmium (Canl.,iv,5).
exiliores raffii, antiquiOfibus validiofa et nodosa El infra: Si floruit vilis, floruerunl triula granata
suril brachia : illis folia ievigaia aiqiie diffusa , istis (Can/.jVii, 12). Ecclesia enini bonum Jidei fuigorem
conlractiora el aspera. Sunt etiam arbores qure se- Confessiohisquepraclendit, lot riiartyrum sanguine
nili alqne eniortua radice successionenl sui, si forie Ci speciosa, et quoclesi amplius Chrisii crnore doiaia;
caedaiiiiir, reparare noh noverint: alire quibus atil simul (ilurimos intra se fructus usu islius pomi sub
juVenius virel, aul natura fccundior est. quibiis cx« uiia munitioue conservaiis, et virlulum negoliamulia
cisio lucro polius quam delrimento sit, ut per plures coihplecieiis. Sapiens enini spifilu celal negotia.
sui rediviva succfcssioneremoveniur baefedes. Amygdalis quoque hoc genere medicari ferunlur
55.- Esl eiiam, qund mirefis. ipsis Sexus irt poffiis, agricolae, ut ex anlafis dulces fiaiit fructus, ul ct
est discretio sextis iti afburibus. Nam videas palroam lerebreni ejus radicem aiboris, el in mfeditirainse-
qriredaciylns genferat.pleruinque inciinanlem riiiiios raiii surCulum ejus arboris quani Grreci mur.nv, nos
sues et subjicientem , et cnhciijTiseeiiiiaeaique ani- piceam dicimus; quo faeto succi amafitudo deponi-
plexus spCciemprielendentein 55 fei arbori, qUam lur. Ergo si agricultura convertit slirpiuiri qualilaifes,
marem palinamappellanla pueri rusiicorum. Illa efgo nonne studia docirinae, et disciplinre atientio miti-
palma femitiea est, et sexum suum subjeCtionisspe- garepossunt c qnaslibet aegritudinespassioiium?5G
cie conlitetur.' Unde locorum culiores pfa-jaeiuiit Nehioergo pOsitusvet in adolesceiitirevel iniemperan-
ramis ejus daciylorum vel b<|ialinilum semiiia mas- lire lubrico, de sui conversione desperel. Ligna ple-
Culorum. quibus illi feminerP afbori velut quidatn rtimque in meliores verlunlur usus, et non possnnt
sensiis perliinciionis infundilur, el expeiili cQrteUbi-I bominiim cofda miitari?
lus graiia repraeseniaiuf. Quo niunere donaia rursus 57. Docuimus non solum inlcr diversi generis ar-
erigilur, et elevat raffios suos, et iri VeterPmslaluffi boies esse fruciuum diversilales , sed pleruihque in
comam suaffi rUrsus altollii. De ficu qiioque eadem Padeffispecie arbortim conipugnare sibi fruclus. Alia
opinio est. Ideoque pleriqne secUiiduiiidomesticam CtliffispPCies masCulorum, alia fomineorum fruC-
et fruciiteram. ficum agreslem ficulneam feruntur luum , sicut dfedaclylis supra diximus. Quis autem
inserere, eo quod cito fructus feGundieillius et do- possii comprehendere varieiatem , speciem gratiam-
mesticrc ficus vel aura tentali aliqua, vel aesiu dfe- que poiiioriim, sihgulorum quoque ulililatem fruc-
fluere feranlur in terram. Unde gnari hujus ferriedii luum , succorumque proprietalem , qurc cuique rei
• a Hoc esi, ruslici. Et ea loquendi fofnia h Rom, edit.: palmurtimvelut qumdamsemhtama-
petita
est a Graeeis. apud quos itouBtscoc^ocroywv idem soiiat scularum, Aliae et mss. aliqnoi: paitiiaruiTtsemina
inimo el apud Hebiacusfilius horithtis masciilorum. At mss, decem optimrc notre: palmitum,
ac >j>c).ocroyot:
pro homine saepe in Vel. Teslamento ponituf, ei alia etc.•*
jiujusmodi exstant bene multa. llom. edit. sola: qttqslil/etaniniarum pqssioncs,
181 HEXAEMERON.LlB. III. 182'
apla videahiur, t|iiemadmodum segris viseeribus ho- ALbUsviderefuf; Ea auifemfatio yldeiur sfefvata nafu-
niinum amariora poma mediceniur , et infialioneni rac, ul et solem fafeilius admiital, et Uiiibfaiii ob-
asperilatehique interiorem temperent, quemadmo- texat. Deiiique procerius hiediapars ejus exlendilhf,
duni rursus humorum aspera pomorura dulcibus et in ipsa summilate leniiaiur, ul plus piilcliritudihis
lemperentur ? Denique ea medicina antiquior, qure qitam icgumenti pfaeferati Eienim c bravii spfecioni
berbis curare consuevit et succis; nec ulla firmior videliir teffingere,significans quod uVainter pendfen^
sanitas, quam quae salubribus reformatur alimenlis. les cacteros ffuctus habcat prihcipaiiini. cui lacito
Unde secundum iiaturam docemuf, quia sola nobis quodam jtidicio naiuroe, sed evidenti indicio innasci-
esfeamedicina esl. Herbis Certe ulcera aperta Clau- thf species et pfaerogaiiva viciofiae. SecUm igilur
duntUr, Iiefbis curaiilur ihlPrrta. ideoque medicbfum habet bravium suum, quo et rouniffieii sibi pfaebe-
esl opus herbaruffi potestates noscere. Hinc enim tur advefsum injUfias aefis,. pafiierque iffibrium
medendi usuS inolevit. violenliam, et impediffientum hon afferiur ad reci-
CAPUT XIV. piendura-soiiS calorem, quo lepefacta alitur. colora-
tuf, augetur. Fieulner» quoque folium, arqUe prope
De simpliciumpomorum differentia-, (oliorumque di- ut pampinus. quadrifida inicrscinditur divisionc :
versitaie: ubi prmcipuede pampino, et folio ficus; j I qiiod eo clarius videlur, quo.majus est folium, sanfe
deque variis aliorum foiiorum figuris. non iia ul partpiiius vel ora omni, vel summitate
58. Sed ul ad sirnplicia poriia fevocemus stylum . cfispanli. Sicut eiiirii in ficulnere folio Crassitiido
alia sunl qurfi coquuntur sole. alia qurc lestis aut validiof; ila in pampino species elegaritior; Cfassi-
corlicibus clausa complentuf, Mala et pyra, uvarum ludo igitur folii proiicit ad lempfeslatis injufiam re-
quoque genera omnia nuda objecla sunt soli: a nu- pellendam, inlercisio ad ffuctus gfatiam vaporaiidi,
cis autem el nucleae , huclei qiioque Ifuctus et testa DeniqUe Jioc genus pofni grandirierii non ciio, ihaiu-
opertus etcorlice, alitur lamen et ipse calore sOlis ritatem cito sehiit; quia et latere videtuf adversuhi
atque nutritur; el quanlum pineae densiiale nucleus iiijurias, el palere ad gratiam.
absconditur, lantum solis calore nutritur; 61.QUid ego foliprum describam diversilatcs
59. Quaiita deinde Domini providentia , ul ubi quemadinodum alia roluhda, alia longiofa, alia flexi-
mpllior fruclus, ibi-folii crassitudo validius tegu- bilia, alia figidiora sint, alia nullis facile vehlis
mentum tuendo deferat pomo , quod videhius in labentia, alia quae ievi motu decutiantuf auraruffi?
fruclu flculnere. Delicatiora itaque validioribus mu- CAPUT XV.
hienda sunt, ut et ipse quoque Dominus per Hiere-
miam docet, dicens : "BSicut ficus istas bonas teco- C Stupenda aqum diversitas! Inde et [ructuum qui ea
gnoscatn translalos Juda, quos etnisi de loco islo in nulriunlur, differenlia nascilur; et slillanlium ex
tetfam Chaldmorumin bona, el conftrmabooculosmeos arboribus lacrymurum discrepanlia : quibus accura-
super illosin bona (fljer.xxiv. 5). Tamquam delicalos tioris perscrutationis excusalio subjungitur.
enim velut quodam misericordire sure validiori se- 62. Inexplicabile esl singularum rerUm exquirere
psit legmine, ne teneri fructus maiuriiisinterirenl. velle proprielaies, et vel diversitates earum manir
Denique de ipsis eliam in posterioribus dicit: Deli- fesia lestificalione disiinguere, vfellatentes occultas-
cati mei ambulaveritnl vias asperas (Baruc, iv, 26). que causas indeficienlibiis aperire documeniis. Uua
Quibus infra ail: GOHSICIUCS eslole filii, et clamale ad nerape alque eadem est aqua, et in diversas pierhhi-
Deum (Ibid., 27). Hoc enim solum adversus omnes qite sese mutat species: aut inter arenas flava, aut
procellas atque injurias inviolabile legmen , im|iene- inier caules spumea, aut inler nemora yiridaiilior.
trabile muninienlum est. Ubi ergo teneri frucius, ibi aut inter florulenla dii-colof, aut inter lilia fulgen-
crassiera legtnina et munimenia foliorum. Conira lior; aul inler rbsris rulilaniior. aut ihgfainine liqui-
auiem ubj frucius validiores, 57 'u' leneriora folia, ut dior, aut in palude turbidior, autin fonte "perspica-
malus arbor docet. Pomiim euim validius non mullo cior, aut in mari obscurior,- assuinpto locorura qui-
indigel proteciionis auxilip ; nam ipsa proleclionis j > bus influit colore, decurrit. Rigorem quoqiiP:pari fa-
crassioris limbra pomo nocere plus posset. tione cpmmulat, ut inier 58vaporantia ferveat, inter
60. Deniijue dbcfeat rios paffipinus nalUrae gra- umbfosa frigescai, sole ffepefeiissaPxiestUPt, hivibus
liam, et diViriresapieniiaeirileriia raysteria. Yidemus irrigata glaciali huinore canescat. Quemadmodum
enim ita scissum atque divisum, ut triuni foliorum auiem sapof Pjus ipse coiivefliliir, ut niinGaspPrior,
speciem videatur osieiidere : ila pafs media dislincta liunc amariof, nunc vehemenlior, nunc aiisiefior,
cst, 111nisi inferioribus hoereret, separala specianli- nunc dulcior pro specierum quibus infusa fuerit qua-
a Aiiiiqurc edit., nucisautem, et node, nucleique h Rom. edit.: Sieut ficus istm bonce; sic recognO' '
(ructus, et testa operlus el cortice aiilur, lamenet ipse scam, elc.
c Gi^aeceppaSuov, corOna seu viclorire prrPmium.
calore solis nascilut, atque. nutrittir. Vat; cod. nrin ha-
bet: el node nucleiqite, Rom. edit. : iiucis aulem pi- Dabatur autcin iilud e rariiis variarum aiiiorum,
nece, nitciilmqite[ruclus et teUa bperlits ei Corliceati- quariini aliquae cap.superiori, num. S5, explicanluf.
tttr, lamenei ipse calore solis mqttenulriltir. Mss. par- Videsis Lnciauum in diiil. 'Av-tXcipcrc?,
^ ttepi -jnijtvK-
tiin. nuces aitiem,' parliin, tmcts auterit; reliqijaui nos crfwV)et alibs.
in leslt!.
 183 SANCTI AMBROSII 184
liiate varietur? Asperatur immalurioribus succis, A. cumque sunl abscondiia etimprovisa, sicut scriptum
tunso cortice nucis, foliisque contrilis, amarior fit est (III Reg., iv, 33), quacnec ab ipso lamen manifes-
absinlhio, vino vehementior, auslerior alliis : gra- tata prodiinlur; ul milii videalur poluisse eum dis-
vescit veneno, melle dulcescii. Si vero ei lenliscum, pulare de virgultorum generibus, non poluisse ia-
terebinthi quoque frucius, vel nucis interior pars men plenius e omnes creaturae explicare raiiones.
misceaiur, in olei mollcm naturam facile Iransfundi-
tur. Cum sit aulem alirix omnium virgullorum, di- 59 CAPUT XVI.
versos singuiis usus ministrai. Siaradices allual vel Quomodo ad vocem Domini subilo omne vitgullotum
nubibus fusa descendat, discreias dat omnibus vires, gentts efflotescens vicium, dellcias ac medicinam
radiccm impinguat, caudicem provehit, ramos dif- ministraveril. Quo etiam modoplantm omnesaut se-
fundil, folia virescere facit, h fructuum alit semina, men, aul aliquid quod seminis vicem sttppleal, in
se habeant. De magna Dei virlute in singulis; ubi
poiiiuin augere consuevit. Ergo cum eadem sil om-
niiim nutrix, alia arborum genera tristiores ferunt speciatim de pinea ac myricis.
succos, alia dulciores, alia tardos, alia praematuros. 65. Quod si irriguis aquarum plerumque el sege-
lpsre quoque inler se discrepant suavitate. Alia sua- tes laetiores sunt, et virides fabac, et bbrtorum mul-
vitas est in vinea, alia in olea, alia in ccrasis, alia in _Bi liplex suscitaiur et resuscitaiur graiia, si viridanti-
licu, discreta in malo, dispar in daclylo. bus llioris fluviorum exundantium ripa f decoratur;
63. Tacius ipse aquae alibi lenis, alibi asperior, quemadmoduffi ad verbum Domini, quod omni aqua-
plerumque pinguior est. Pondere quoque dislat fre- rum cursu esl redundanlius, subilo crcalura virgui-
quenier ul specie. Nam plerisque locis gravior, ple- torum omnis effloruil? Feslinarunl campi non com-
risque levior seslimatur. Nun mirum jgilur si cum missam sibi frugem edere, ignoraia horli oierum ge-
ipsa in se discrepet, discrepent eliam inter se lacry- nera, florum miracula germinare, ripae fluniinuni se
mre arborum, qtias ejusdem aqure alluvione gene- vestire myrteiis : properaverunt arbores cilo sur-
ranltir. El cnm una sit omnitim causa, diversus sin- gere, cito e se in florem induere, victum bominibus,
gularum usus, diversa nalura est. Aliam vim habet pecori pabulum minisirare. Fructus comniunis est
cerasi arboris lacryma, aliam ientisci. Disparem omnibus, usus quoque esl datus omnibus. Simul
quoque balsami gultam odorala -Orientis ligna sudare ulrumque arbores germinaruni, aliud quo vescerc-
prodnnlur: diversum quoque iacrymarnm genus vir- mur, aliud quo refrigerante umbra defenderemur a
gulla ferulariim in ^Egypto ac Libya qu;idani vi na- sole. JCibus in fruclu, usus amcenilatis in folio; la-
lurac secrelioris illacrymant. Quid autcm tibi refe- men quia praescia eral providenlia Creatoris, quod
ram, clemenlem licei esse sermonem, quod electrum C! fruclum sibi maxime hiimana avidilas vindicarct,
lacryma virgulti sit, c et in lantse materire solidila- reliquis providil animanlibus, ut specialcm his do-
lem lacryma durPscat? Nec levibus id asiruitur testi- naret alimoniam. Ilaque esca his non mediocris in
moniis, quando folia aut surculoruni minuiissimce foliis est, corticibusque silvestribus: ea quoque qure
poriiones, aut cxigua qurcdam animantium genera ad nsum niedeiidi proiicerenl, id est, succi, lacry-
in eleclro saepe reperianlur, quse videtur, cum ad- mae, surculi pariler minislraia sunl. Ilaque illa qua*
huc gutia essct mollior, recepisse et solidala le- post experimertlo, usu et exemplo ulilia cognovimus,
nuisse. ea a principio • Creator ctii usui apla donaret,
64. Sed quid ego vili sermone decerno cum alia praescieniiae sure niajeslale de sinu lerrarurri jussit
alqne preliosa ratione naturse, d cum isle sermo exire.
liumano alalur ingenio, naturam auiem omniumpro- 66. Et quiajussitDominus.utgerminarellerraher-
videntia divina formaverit? Unde velul habenis qui- bam feni, et lignum fruciiferum, faciens fructum se-
busdam verborum cohibenda diffusio est; ne quod cundum gcnus, cujussemen ej'us in eo (ne forte quis
Salomoni specialiler sapienliae munere divinilus vi- dicaliii mullis arboribus,neque fructum.nequcsemeii
delur esse collalum, usurpatorie videamur exponere videri, et putet divinum in aliquo vacillare prrccep-
differentias arborum et virtutes radicnm, et qurc- tum, ut a veritate sil devium) illud advenat, quia ne-
n Mss. non pauci et vet. edit.: Si radices alat. j ) Hoc enim petilum videlur ex illo Virg. i Georg.:
b Mss. aliquot : fructum alit, pomorum semitta
elc. Cumse mix jJurima silvis
augere,
c Rom. edit. *. et in lapidem nalutm soliditalem Induet in florem.
dutescat. b Mss. aliquot optimi revi: cibus infructuosus
d Edit. vet.: cum isto sermonehumano; Cost. et anuenitatis in foliis. Error est calami, quem qui
Gill.: humanum, alalur htgenium. emendare voluerunt, reposuere: cibus ht fruciu, vcl
« Ila mss. plures et poiiores. Aliqui cuni editis : in fructibus, atnmnitas.in foliis. El hos seculre sunl
omne, vel omnis , secretutncrealurm explicare ratione. edit. Al veram leciionem mss. Ben., Carn. et Germ.
Alii tandem, omtiesecrelum explicare ralionis. restilnere.
f Edit. aliquae Paris.: decotatut; quemadmodum 1 Vct. edil.: ea a principio crealurm ttsui apta
«oii, eic. Mss. Gem., Big., Dion. ac Colb.: decota- donavil prmscientia divinm tiiajestalis. Illis accedunt
tur; miraris quemadmodum ad, etc. Caeleri scripli quaedamrecentiores, ac mss. duo, nisi quod bi le-
atque editi codices ul in conlextu. gunt et prmscientim sum majestate. Illarum non-
s Edit. vet. ac ihss. quatuor: sc .flote induete- nullae protiitlentim sum majestate: Reli.ui mss.
-
MeliusKom ctim reliquis hrss;: se in floiim induere. et cdit. nobiscum la.ciuni.
18S HEXAEMERON.LIB. III. 186
quaquam fieri potest, tit non aut seminibus ulanlur _.i statim omni surgenie germine lerra completa est.
universa gigneiitia, aut habeanl aliqua qure vidertn- Et homini dicilur: DiligeDominumDeum luum(Deut,,
lur cura virtute seminum convenire : idque si quis vi, 5), et non est charilas Dei omiiium infusa visce-
diligcnter intendal, manifesla lestificatione poicrit ribus. Surdipra corda hominum suiit, quam dura
coniprehendere. Nihil videnlur seminis habere sali- saxorum. Terra indcbilos fructus nobis minislrat,
ces; habent tamen iu foliis granum quoddam quod dura obsecundal auctori: nos debitum munus nega-
liabeal virlutem seminis, ul eo commisso lerris, tam- mus, dum non veiieramnr auclorcm.
quam posito surgat arbor tle .surculo; el lamquam 71. Yide in parvis quaeprovidentia sit Dei, et Q\
de semine se exsusciiet. Grano ilaque illo radix pri- quia comprehendere non poles, mirare quomodo
rmimcoalescil: de radice pullulat non solum salicis, alia semper florenlia reservaveril, alia muiaiiones
sedetiam reiiquarum ad similittidinem Iiiijusniodige- haberevoluerit exspoliaiionis, el amiclus. Inler ca-
neris 60 arborum silva. « Habel auiem et radicis na nivium, pruinas frigoruih, viriditalem suam arva
generatio virtulem seminis ; unde plerique b ea sa- conservant: et cum ipsa tecia sint gelu, parlus sui
lione incrementtim sni memoris propagarunl, lamen haud exiguain speciem viridiialis oblcxunl.
67. Magna Dei virtus in singulis. Nec miretur ali- In ipsis quoque generibus arborum, quae dinlurnis
quis siin virgultis magnam Dqi dixi esse virtutem. fe frondibus vestiunlur, non mcdiocris distamia est.
Siquidem magnam suam viriutem in locustis esse di- Servat induraenluin suuni setnper olca, vel pinus,
xit el brucho, eo quod divinae majeslatis offensa ma- sed tamen folia sua srcpe conimutanl; nec ea quasi
gno moderaminp slcrililaiis Judaicrc alque inopire diulurua, sed quasi succedanea prseiendunt sure ar-
solverelur. Magna enim virtus patientia, magna vir- boris pukliriludini, perpelui inlegritaie veslilus vice
tns c providentia. Indigni etenim erant, qui uteren- muneris obuuibranles. Palraa aulem virens semper
_tur fecundilate terrena, qui terrarum laeserant crea- manel conservatione ei diulurnitaie, iion iminuta-
torem. Et vere magnus, qui niiserabili lame nefas lione foliorum. Nam quae primo germinaveril folia, ea
lanlae impietatis ulciscilur. Iiaque si magna yirlute sine ulla subsliiulionis successione conservat. Imi-,
Deislerilem brucliumterra generavii, quanio magis tarc ergo eam, o hmno, ul dicaiur et libi: Staiura
virtute magna, qure fecunda sunt, procreat! tuasimilisfaclaesl palmm (Cant., vn, 7). Serva viri-
68. Quis pineam^videns non stnpeat tanlani divino diialem pueriiiae luae, et illius iiinocenlire naluralis,
praeceplo arlem inolitam, impressamque naiurae : quam a primordio recepisii, ut plantaius sccus de-
quemadmodum ab ipso ccntro dislanijbus licei.men- cursus aquarum fructum luum in tempor.e luo habeas
suris pari assurgai glutino, quo proprios fovet fruc- .pf;rparatum, ei folium luum non deflual. Hanc viri.
tus? Ilaque per circuilum eadem species el ordo ser- C dilalem gralire semper florenlis iu Chrisio secuta
valur, et quidara in singulis plagis nucleortim parlus Ecclesia dicit: ln itmbta ejus concupivi, et sedi
exuberat. aique in orhem redit fructus et gratia. (Cant.,u, 5). Hanc praerogativam doni virenlis acce-
Ilaque in pinca ista iinagineni sui natura videiur pcrunt et Aposloli, quorum nec lolium uniquara po-
exprimere, quae a primo illo divino coelestiqne man- luit elabi, ut eorum eiiam umbra curaret acgroios. °
daio privilegia accepta custodil, cl partus suos qua- Obumbrant enini infiriniirites corporisiides meniis,
dam annorum vice pl ordine referl, donec consum- et florenlia raerila viiiutum. Mane ergo planialus in
matio teinporis implealur. domo Domini, ul in airiis ejus sicul palma floreas,
69. Sed ut in hoc fructu gratam speciem sui si- ct asccndal in te gratia Ecclesiae, et sil odor nariuni
gnal; iia etiam in myricis, id est, humilibus virguliis luaruin sicut mala, et fauces luae sicut vinuni opli -
figuram improbae callidilatis expressit. Sicut eriim mum (Ca«i. vn, 9), ut inebrieris in Christo.
duplici corde viri ubique pracsio sunt, el gratiam 72. Bene adrtionuit iste versiculus rcpetere pene
simplicilalemque apnd bonos praetendunt, el viiio- iiiierniissum, qnia dixinius prrcce|ito 62 Domini
sissimis glutinanlur : iia ctiam ct in aquosis ei in viiem etiam pullulasse, quam posiea post diiuvium a
desertis conlrario quodam usn haec virgulla nascun- Noe planlatam esse cognovinius \Gen., IX, 20). Sic
lur. Unde et Hieremias d dubia morum atque insin- £ i enim habes, quia Noe agricola erat lerrre , et plan-
cera myricis comparavit (Hier. xvii, 6). lavit vitem, et bibit de vino ejus, et obdorniivil.
CAPUT XVII. Non crgo Noe auctor est vitis, sed planlationis. Ne
que enim nisi eam reperisset ante generalani, pian-
Surdilate humatii cordis increpata, mirabilis Dei pro- tare potuisset. Cultor ergo, uon auctor cst viliuro.
videnlia in minimis declaralur; ubi prmciptte de Deus autem qui sciret quod vinum sobrie poiatum
arboribus semper virentibus elillarum differentiis, sanitatera daret, augeret prudenliam, immodice
tum de primo vitis cullore, ac vini usu disserilur. sumptum ad vitia causas darel, crealuram dedit,
70. Germinel, inquil, terraherbam virenlem, et abundanliam humano arhitrio reservavil; ut parci-
a Ila mss. undecim. Alii et edit.; Habent autem Alii novem probalissimi: patieniia, etc.
el radices virtttlemseminis. d Mss. quatuor : dubiam horum, atqtie insinceram
h Colbi unus et Vicl. duo: ea ratione incremen- mentem.
ium, etc. e Omnes edii et niss. aliquoi sequioris nolrc,
.. c Edil..omnes et pauci.mss.: sapienlia provi- Obumbrabat enim infirmilalh
Heiiiia. Rera» ei Cffin' : bapietiliaii.i. providentiK,
187 SANCTl AMBROSil 188
monia naturfje essel magislerium sobrietatis, abun-_j^ qiiis ahte no.s dixerit: Non vilcni aut ficiiffiPalriar-
dantire noxiam lapsumque lemulentiaesibi ascfibCret clia olebat aut frugem . sed virlutum spifabat gra-
humana condiiio. Deiiique el ipse inebriatusesi Noe, tiam ; ego lameh et odorem ipsuffi terrae simplicem
et obdormivit consopiius a vino. Iiaque per vinuffi al'|ue sincerum pre gralia benediciienis accipiam,
patuit deforniilati qui per diluvium excrevit ad glo- quein frans nulla cpmpnsuit,.sed veriias.indulgeniire
fiam : sed Dominus et in eo crcalurae suae graliam coelesiis infudit. Denique inier bencdicliones sacra-
reservavil, tit ejns ffuCtuni nobis converterel ad sa- lissimas eonipuialur, til iribuat riobis Dohiinus a
lutem, ac pereiim nobis remissio peccatorum pro- rore coeli vim vini, olei, alque frnmeiili: cni esl
veniret. Unde pie Isaac dixit: Odor Jacob, odor agri bonor, laus, ct gloria, perpeiuilas a sreculis, et
pleni, id est, naluralis odor (Gen., xxvn, 27). Quid liunc et semper, et in omnia ssecula ssebiiTorum.
eriim pleno rure suavius?Quid vitis odorejucundius? Affieii.
Quid fabae flore gratius? Unde quamvis irigeniose

LIBER QUARTUS.
DE OPERE QUARTI DIEI.

61 CAPUT I (Sermo VI). ]8 se nihil videre, et iuendi munereesse fraudaiuni: si

officiumjier-
Lectorem parat ad creationem solis recle inleltigen- vero63defleeiat obnitum, iniegrum sibi
scverat. Cave igitur ne et tuum radiiis ejus exoricns
dam, declinandamque in eo idolomaniam; qua de
coiifundat aspeclum. Et id.eo prius firmamenlura
re ejusderricum attctoresuo comparationeminslilnit,
cceli aspice, quod anie solem faclum est: lerrani
el ordinem quo inler alia creatus est, expendil, sub-
aspice, quae ante quam sol procederet, ccepii esse
jecta eleganti terrm prosopopmid. visibilis atque composila : gerroina ejus aspice an-
1. Qni vindemiam colligit, vasa prius quibus vi- leriora solis luinine. Anterior 0 brucbus qnam soi,
num infiinditur, muudare consuevit, ne a sors ali- anliquior herba quam luna. NoliergoDeum credere,
qtia vini graliam decoloret. Quid enim prodesl po- cni vides Dei niiinera esse prreiata. Tres dies irans-
nere vilein ordine, fodere quotannis, aul araliis acti sunt, et solein nemo quresivit, et luminis clariias
sulcos ducere, putare, subrigere, adjungere ulmis, abiindavit. Habel enim et dies suam iucem, quae
et quodani conniibio copulare.si lanto labore vina prrccessor est solis. Non igitur le lanto sjilendon so-
quaesita in vase coacescanl? Malutinos quoqtie solis lis temere committas. Oculus est enim mundi,
ortus si quis speclare desideral, emitndal oculos juciindilas diei, coeli pulchriludo, nalurre gralia,
suos; ne quid pulveris, ne quid purgainenlcrum ([_ prreslantia creaiurae.
b eculis ejus insidal, quc liientis bebelelur cblulus; 2. Sed quando hunc vides, auctorem ejus consi-
nCve aliquacaligc nebulpsacorporeos62 v'sus spec- dera : quando liunc iniraris, lauda prius ipsius crea-
tantis obducat. Nobisin lectione exoriendusesisoi, loreui. Si iam gratus esl sol consors el particeps
qni ante non fuerii. Primura jam diem sine sole crealurae, quam bonus est sol ille juslitiaRl Si lain
transivimus: secundum sine sole transegimus : ler- velox isle, ul rapidis cursibus in die ac nocle lus-
tium sine sole confecinius : quarto die jiibet Deus Irct omnia; quanlus ille qui ubique semper est, et
fieri luminaria solem, et lunam, et slellas. Sol iuci- majestate sua complet omnia? Si admirabilis qui ju-
pit, emunda oculos raentis, o honio, animique inle- bilur exire, quam supra admiraiionem qni dicit
riores obtutus, ne qua festuca peccali aciem tui soli , et non exoritur, ut legimus (Job ix, 7)?Si
praestringat ingenii, el puri cordis lurbet aspecium. magntis est qui per horarum vices locis aul accedit,
Emunda aurem, ut vase sincero Scripturre divinae atil decedit quolidie, qualis ille qui eiiam cum se
niiida fluenia suscipias, ne qua ingrediatur coni3gio. exinaniret, ul nos eum possemus videre, eral luroen
Procedit sol magno jubare diem , magno mundum verum, quod illuiniiial omnem hoinihein venieniem
complens lumine, vaporans calore. Cave, o homo, in hunc niundum? Si praesiantissimus, qui objeclu
solam ' ejus jierpendere magnitudinem; ne nimius .D terrre patitur saepe defecius; qrianiae majesiaiis qui
fulgor ejus visus ture menlis obcaccet: ut qui e re- ail: Adltuc setnel ego ntoveboterram(Agg. i, 7)? Illum
gione in radium ejiis intendit, repercusso lumine terra abscondil; islius molum nbn poiesl sustinere,
omnem subito amiitil aspectum; ac nisi in caeteras nisi voluntalis ejus subsiantia fulcialur. Si caeco
parles vultum suum oculosque convertat, aeslimat damjium esl bujus solis gratiam non videre; quanto

a Edil. omnes, et mss. aliquol partim : tte sordes
aliqum.... decolorenl; parlim: rie sordes aliqua,.,.
decolorel. Decem m?s. probalae aucioriialis: tie sors
aliqua, etc. Bona lectio, cujus rationeni intelliges e
Franc. Saiiclii Minerva de voc, homfln., pag, <"08.
h Edii. ac pauci mss.: oculis ejus htsideat. Relitjui
*
tyjstda', non male jiisi scribere rnalppris inciflal,
c Ubi edit, omncs et mss. non pauci* Anierior
rubus; ibi sex aniiquissimi mss.: Anterior brucltus, id
est forle , ranins, unde facta vox Italica broncho, et
gallica branche. "Vide Aidrovandum, Dendrologire
lib. l, pag. 22. Ambrosius vero superiori cap., num.
67, per liancyoceniarbusluni aliquodslerilevidelijr
ifldica/re.
189 HEXAEMERON,EiB. IV. 190
magis peccalori damnum. veri luminis munere} Lteni'. Factus estefgO sol; idco ei ijisesprvil, quoiiiiiiii
defraudalum, perpetua3 rioctis lenebras sustinere? dictum esl : Fundasti terrani, el permanet: disposi-
3. Ergo cum vides solem, aliende lerram , qiiae tiorielua pertnanet ditis, quoniam uriivetsa serviiini libi
anle fundata est: aliende herbam feni, quse praestat (Ps: cxVlii, 90 et 91). Eienim Cuin dies seivial,
ordinis privilegio : aitende ligna, quae plauduntquod quoniodo iion servit sol, qui factus est irt poteslatem
priora luminibus coeli esse coeperunt. Nuniquid me- dici? Quomodo non servit luna e't stellae,- quae facirfi
riia feni majora qiiam solis? Aul numqnid poiior suht in poiestatcm hoctis ? Eieiiim qiiaritd majoreffi
ligni jiraerogativa?Absit ul in sensibilia lanti muneris his gratiam creator douavit.ut aer soliio ainplius
prrcferamus ministro. Quid igilur prscvidit altiiudo solis claritale respleiideat, dies serenius luceat, noc-
sapienliae et scientirfi Dei, ut prius inciperenl lignu lis illiiriiirieiitiir ieriebfai per luiiac stellaruihqiie
esse. quam illa duo mundi luminaria, et quidam coe- fulgofem, cOelumvelui quibusdani flpribus pororta-
leslis oculi firmamenti; nisi ut cognoscerent omnes lUffi, ita ignitis Iiiiriinaribus ffiiCet,ui paradiso puies
divinre teslimonio lectionis terraffi sine sele pesse Vernanie depicium spiraniiuni rosaruffi vivis moiii-
esse fecundam ? Nam quae poluit sine sole prima re- libiis renitefe: qUanto igitiir amplius iiis decoris
rum semina germinare, potesl ulique semina ac- videtur esse collaium, tanio ahiplius debeni. Cui
cepta nulrire, et proprio fotu sine calore solis parlus I I enini plus commillitur, plus debet. Et ideo bene a
edere. plefisque ofnamertium cPeliesl nuiiCupatum, eo qubd
4. Hac igilur voce quadam suorum munerum cla- sit stellarum nionile preiiosum.
irial natura : Bonus quidem sol, sed ministerio, non 6. Atqiie utisciamus quia ferlilitas leffarum non
imperio : honus raeaS fecundiiatis adjutor, sed non calofi splis ascribituf, sed divinie ihdulgehiirc de-
crealor: bonus meorum altor fructuum , sed non puiaiuf, ailPrcphela : Oirinia.ti te exspecltiiii, ul des
auclor. Interdum parlus hieos el ipse aduril: fre- illis cibum iri tempore : danle te illis, colligent Sibi,
quenter mihi ei ipse damno esl. plerisque melocis apetienle ie maituni, itnivetsa iniplebunlur a bohilate
indolaiam relinquil. Non sum ingrata conservo,milii (Ps. ciu). Et irtfra : Eniitie. Spiritum tUum el crea-
est in ustim datus, mecnm 64 labori est mancipatus, buhtur, el fehovabis foCieth terrm (lbid.,\5Q). El ih
mecum subjectus est vanitati, mecum corrupiionis Evangelie: Consideraie.volaliiia cmli, qhia neque se-
subdilus serviluti. Mccuin congemiscil, mecum par^ ruiii, nec melunl, el Paler vesler coilesiis paseil illa
turit, ut venial adoptio filiorum , el huniani gencris (Mati.w, 16). Nen65el'g° s0' aul Iuria fecundilalis
redemplio, quo possimus el nos a serviiio liberari. aucicres sunt; * sed Deus Paler per Deminura
Mecum assistens laudat auttorem, meeum hymnum Jesum Offinibiis liberaliiaicm feriililaiis iniperlit.
dicit Domirio Deo nostfo. Ubi major ejus esl gratia, C 7. Pulchre aulem exposuit nobis Prejiheia quid sit
ibi mecura est ei commune eonsortiuffi. Ubi sol be- quod ipsc ait : Quia fecil Deus soleni irt pbtestaiera
nedicil, ibi lerra beuedicil. Benedicunl (Ps. CxiiVin, diei el luham in poiesiateih noctis (Ps. cxxxV,8e( 9).
5 et seq.) ligna fruclifera, lienedicuiit pecora, bene- Nam et in isto psalmo centcsiino tertio de quo snpia
dicunt volucres ffiecum. In mari positus illum nriuta diximus, scripsit: Fecit luriani in leinpora, solcognovit
accusat, me desideral: inmontibus illum pastor de- occasum sUiim(Ps.cm, 19).*Cumenini dies horas suas
elinat, ad meagermina, ad ffieas fesiiiial arbores, coiiiplerepoeperit, sOldebilumsibi cOgnOscitoccasuin.
quibns exaesiuans obumbretur, ad meos fonteS si- Estergo iii diei potesiale sol, etluiia iiipoieslale noc-
liens el lassus accurrii. tis, qiireleniporuffi vicibusobedire compelliiur,einunc
implettir lamine, alque vactialuf: licet pierique liunc
CAPUT II. loPum mystice de Cliristo et Ecclesia videariluf acci-
Solem Dei Filio servire, a quo ad ornantentumcmlicum pere; qiiodaghoveritChristus proprii Cofpofis pas-
aliis luminibus creaius fuil. Fecunditatem a Deo ter- sioneffi, qui ait: Putet, iienit hotu ,cltiriftcti Fitium
ris inditam, nona sole : cutti faclus sit in potesta- ttium (Joani, xvii. 1); iil illo occasu sho pniiiibus do-
leiiidiei, stetu et luna in potestateni nociis : atiod naret viiani aciefnain, qiii perpelua* mortis urgeban-
eliani Chrislo el Ecclesimaccoritmodaiur. JJ lur ocCasti: eiEcclesia tempora sua habeat, persecu-
5. Sed ne oculofum libi exiguuffi videaitur esse lionis videlicet et pacis. Nam videiur sicut luna
tesliinoniuni, emuiida aurem, admove eam coelesti- deficere, sed non deficll. Obunibrari polest, deficere
bus ofaculis. Duobiis enim et tribus leslibus stat nori potest; quia aJiquoruin quidem in perseCutioni-
omnC verbuiii. Audi dicentem : FianitUminaria in bus discessione roinuilur, ul rnarlyruhi confessioiii-
flrmamentocmliad Ulumincttioncmterrm (Gen., i, 14). bus iinpleatur, et effusi pro Cluisio sanguinis clari-
Quis hoc dicit? Deus dicit. Et cui dicil nisi filio? ficala vicioriis riiajus devolioiiis suae et fidei lolo
Deiisergo Paler dicit: Fial sol; etFilius fecit solem. ofhe luiiien effuiidat. NamqUe luna luminis imminu
Dighuni enim eral, ui solem niundi facerel Sol jus- tionem habet, noij corporis, quando per vices nien-
tiliae. Ipse ergo eiim in lumen adduxit, ipse euni il- siruas deponere videiur lumen suum, ut nmiuetiir a
luminavit, ipse ei donavit fundendi luminis potestai sole ; quod facile puro aere atque perspicUo, quando
a Omnes edit. et mss. non pauci : implebuntur b Edii. quisdam Paris,: sed Deus prdpter Domk
vbertate. Mss. septem optimaj notaT.PlLXX inierp... --, ' '
imm, elc, _ ,
bqnitate, - '' "V
191 SANCTI AMBROSII 192
t
nulla eam obdticla nebula caligantem facit, colligi A munus ignis vacabal, allerum operabalur. Vacabat
polest. Orbis eniui lunaeintegcr manet, etsi non simi- exustionis vis, operabalur illuminationis. Ideo stupe-
lilcr toius,ut pars ej'us effulgeal. Et qualU videri bat Moyses, quia contra naturam suam ignis non
solet cum plenus esi luminis, lalis est magnitudine : exurebat rubunvqui etiam velienieniiorem maiericm
sed per unibram quamdain lumine suo viduatus ap- consuevit exurere. Sed Domini ignis illuminare so-
parel. Et inde cornua ejus refulgent; quia corpus lel, exurere non solet.
ejus in orbem diffundilur, el.velut deficienle porlio- 10. At forte dicas : Quomodo scriptum est: Ego
nisa luceinsinuaiur. sum ignis consumens(Deui.,i\, 24)? Bene admonuisti.
CAPUT III. Non solet consumere, nisi sola peccala. In relribu-
Aliud esse lunien diei, aliud siderum. Discrimen diur- lioiiis quoque meritorum colligimusc dividi ignis na-
num ac noclurnum signis duobus nolari, ac dupli- turam; ut alios illuiuinet, alios exural, illuminet
cem esse ignis operationem, illuminareet urere , qum juslos , cxural iropios. Non eosdem quos illuminat,
in relfibuiione nteritorum separabttnlur. Deum dici exnrit; et quos exurit, illumiiiat : sed illuminatio
ignein exurenlem el qua causa. Posltemo otnni cor- ejus inextinguibilis est add perfunciionem bonoruni,
pori suam umbramadhmrete. exuslio vehemens ad suppliciunipeccatorum.
8. Movere aulem potest quod ail: Fiant luininatia B; - U. Sed revertamur ad discretioneni diei ae noc-
ad illuminationemh super letram, qumdiscernantinler tis. Orienle diei iumine nox fugatur, decedenle die
diem el noctetn (Gen. l, 13). Quia et supra j'am ubi nox infundilur. Non est enira luci socielas ulla cuni
lumen fecit dixerat: Separavil Dcus inter litcem ac lenebris; siquidera naturali lege boc Dominus in
lenebras, el factum est vespete, el fuctum est mane dies prima operaiione sua constituit. Etenim quando lu-
unus. Sed coiisideremus quia aliud est luinen diei, men fecit, et disci*eiionemfecit inierlucem ac tene-
aliud lumen solis et lunre , et lumen slellarum, eo bras. Donique in ipso dic, j'am sole terris infuso,
quod sol ipse radiis suis fulgorem diurno lumiui vi- videmus umbrain vel hominis, vel virgulti alicuj'us a
deatur atljungere, quod vel ortus diei potest prodere, lumine separari, ut mane ad Occasum dirigalur, ves-
vel occasus. Nam ante solem lucet qnidem, sed non peri reiorqueatur in Orientem , meridianis lioris ad
refulget dies; quia amplius quoque meridiano sole Seplenlrionem inclinel: lumini lafnen non confun-
, resplendet. Quod ostendit Propheia, dicens : Et edtt- ditur alque miscelur, scd cedit el refugit. Similiter el
cetquasi lucemjusiilium tuum, etjudicittm tuitm sictit nox cedere videlur diei, etse ab ejus lumine deeli-
meridiem (Ps. xxxvi, 6). Non solum enini lumini , nare; esl eniin, ut periliores probarunl qui nobis vel
66 sedeliammeridiano lumini sancti justiliam com- aetale vel muuere prrccurrerunl, umbra lerrae. Na-
paravii. (J tur?liier enim umbra corpori adhrcrel atque adjun-
9. Deinde non solum unuui signum, sed etiam duo gitur, adeo ut etiam piclores umbras corpoium quae
.voluit esse diurnre discretionis alque noclumrc; ul piiixerint, nitantur exprimere, idque arlis csse asse-
cl iux discretionem faciat, et solis exorlus; el iteruni rant non inlermiltere 67 v'm natunc : ct quasi na-
lucis defeclus, et slellarura orlus inter occasura diei turalis juris praevaricator habeutiir, cujus piciura
dislinguai, el noctis exordium; Nam ubi occideril non etiam umbram suam expriraat. Ergo sicut in die
sol, nianet lamen adhuc aliquid reliquiarum diei, cuin e regione solis aliqttod corpus occurrit, ex ca
donec lenebrae terram operianl: el tunc luna oritur, parlee.qua lumen repercuiilur, unibra subsisiit: sic
et steila*. Et de nocle qujdcm aperte liquet, quia cuin decedente die e regione luminis ejus aul solis
lttnaeet slellarum illumiiiatio noelis spatia leslantur. terrae objectus occurrit, obumbralur aer. Undcli-
Siquidem per diem fulgorem illtim lunarem, stella- quet quod noctem faciat umbra terraruni.
rumque omnium sol exortus abscondit. De die atitem CAPUT IV.
vel ipsa soiis flagranlia docere nos polesl diversam
diurni Iurainis et solis esse nalurara, el ipsam esse Luminaria facla sunl in signa,sednon nalhilalum.
speciem discolorem. Simplex est enim lncis species, Malhematicorum scientia inuitlis est, ac impossibi-
ui lumen praebeat. At vero sol non solum virtutetn :D lis. Quam inepte proprietales anitnalium lettesttium
iiluniinandi habet, sed etiam vaporandi; igneus est ad cmlestia, et hotunt ad homines iransferal. Quam
eiiim. Ignis aulem et iliuminat et exurit. Unde Domi- ridicule stabilem vilmstaluin e signis erralicis pen-
nus volens Moysi ostendere sure operalionis miracu- dere asseral. Quam impie illis qualilates, qum 110-
lum, quo Moysen ad obediendi sludinm provocaret, ceant innocentibus, attribuat. Quatn stulle tandem
ad fidem inilammaret affectum in proponal manifeste falsa, el malilim ac inertim ex-
atque ejus , igne
visus est in rubo, et rubus non exurebatur , sed lan- cusationem suppeditel.
tum splenderc iguis specie videbatur. Allerum igitur 12. Fecil ergo solem, el ltinam, el slelias, el prae-
u Omnes edit.: luce sinuatut. Conlra,mss. fere ad * Ms«. Rcm., Coan. ac Reg.: diviniignis naturam.
ununi: liice insinuatur; compositum ioco simplicis. d Qualuoi*mss.: ad perfectioneinbonorum. Melius
bEdil. Rom. sola: adilluminalionem lerrm. Et ccrie alii, ac edii.: ad perfunctionem,cic, id est, ad frui-
cap. superiori ila citalur in omnibus mss. el edit. lionem. Basil. dg «7ro),autrwTotf §r/.«iotf.Hoc verbo
Sed ulraqup.lectio.probari polest. Eisi enim passiin non semel utiiur Ambrosius.
e Edit, Amerb. et Paris.,nonriullacpum m.ss. qua-
apud LXX,,etV^KVtrtvkm T*??yri;, in uno .anien ye-
iiisto Podice. ut Nobil, lesiamr, «'_ -fKvtrivi •cw?7%. tubr : qi(fl lumine repeicutitUr,niinus commbfIe,,
195 HEXAEMERON.LIB. IV. 194
stltttit illis mensuras lemporiim, soli diurnas, lunae J . polerant pervenire?c Quod si credidissenl, dum ex-
slellisque noeturnas ; ul isle augeat diei gratiam, ii- speciant falorum necessilalem, numquaro ad lantam
lae uinbram tenebrasque illuminenl. El sintht signa, pervenissenl gratiam. Inulilis igiiur ista persuasio.
el in tempora, etindies, el in annos (Gen., ij 14).Di- 14. Quid quod etiam impossibilis ? Nam ut de eo-
visa lempora habent paresque mensuras pro men- rum aliquid disputalione sninamus, redarguendi gra-
sium vicibus sol etluna cumstellis, elsunt in signa. lia non probandi, magnam vim dicunt esse nativita-
Non possumus negare quod ex sole et luna signa ali- tis, cainque minuiis quibusdam el certis colligi opor-
qua colligantnr; tiam et Dominus dixit : Et erunt tere niomentis : ac nisi verius colligalur , sunimam
signa in sole,et luna, et stellis (Luc xxi, 23). Et quae- esse distanliam ; brevi enim atomo , exiguoque mo-
reniibus Apostolissignum advenlus ejus, respendit: mentp distare iiativitatem inopis et potentis, egenlis
Sol obscurabitur, el luna non dabil lumen suutn, el et divilis, innocentis et noxii; el plerumqiie eadem
slellm cadent de cmlo (Mallh., xxiv, 29). Haec dixit hora generari longrcvitati debitum, et prima pueriliae
fere signa fnlurae consummaiionis : sed coiiveniens ailale morilurum, si reliqna disparia sint, et aliquo
debet curre nostrre mensura servari. puncio discreta. Hoc quemadmodum possint colli-
13. Denique nonnulli nativitalum tenlavenint ex- gcre, respondeant. Consliiue parlum feminac; obste-
primere quriliiaics, qualis fulurus sil unusquisque I irix utique eum primo cognoscit, explorat vagitum,
qui natus sil; cum hoc non solum vanum, sed etiam quo nati vila colligitur, allendit ulrum inasculus
inutile sit quajrenlibus , irapossibile pollicenlibus. sil, an fcmina. Quot vis inter has moras prasierire
Quid enim tam inulile, quam ul unusquisque per- momenla? Pene malhemaiicum prrcparaium. Num-
suadeat sibi hoc esse quod natusest? Nerao ergo quid polesl vir interessepucrperio? Dum mandai ob -
debet vitam suam , siatum moresque mulareaet siretrix , audit Chaldreus, ponil a horoscopitim ; in
cniii quo melior fial, sed in ea persuasioue manere. alterius sortem j'am naii fala migrarunt, de altero
Ncqtie probum ppics lattdare, nec condemnare im- quaerilur, et allerius genilnra proiioriilur. Pone ve-
prebum, qui necessiiati nativitalis suae respondere ram esse eorum opinionem de naliviiatum necessila-
videalur. Et quomodo Dominus aut bonis praemia libus, non polest vera esse collectio. Puncta trans-
proposuil, aut improbis poenas , si faeit necessiias eunt, fugit tempus irreparabile. Non esl dubium
disciplinam, el conversationem stellarum cursus quod tempus in alomo et in mOmenlo oculi sit. Ad-
jnformat? Et qnid est aliud quam homiiicm de lio- ducor ui credam, quando omnes in atomo, in mo-
mineexuere, siniiiil moribus, nihil insiitulioni, ni- nienio, in iclu oculi resuscilamur, ul Apostolus pro-
hil sludiis derelinqhitur ? Quam mullos videinus lestatui*dicens : Ecce myslerium vobis dico : Omnes
ereplos criminibus atque peccatis in meliorcni sla- *• quidem resurgemus ; nori pmnes atttem hnmulabhnur ,
lum esse conversos! Redempii sunt Apostoli, el e in dlomo, in momento oculi, in novissimaluba : ca-
congregati ex peccaloribus : non tilique nativitatis net enim luba, el motlui tesutgettl htcorrupii, el nosim-
surfi hora , sed Christi eos sanctiiicavit adventus, et mutabimiir (I Cor., xv, S2). Inter effusioriem, el sus-
hora Dominicre passionis redemit a morle. b Latro ceptionem , deposiiionemque pignoris, inler flelum
damnalus, ilie qui est cura Domino crucifixus , nori _ejus et nUntium quot aiomi iransicrunt! Et boc ut
benefieio naliviialis suae, sed iidei confessione ad simpliciler isla texuerim. Nam et ipsi Vilalem illum
•
paradisi 68 arlerna transivil. Jonam in mari non vis signorum duodecim circuitum in duodecim paiies
naiivjialis, sed dissiiiiulatae divirisepraecepiionis prrc- dividimt : et quia triginla dicbns sol duodecimam
cipitavit offensa, eumdcmquc celus excipiens, ad in- paiiem spherae ej'us qureinenarrabilis habetur, regre-
dicium fuluri mysterii posl triduum revomuil,et prc- dilur,quo gyrus soiis anni circuitu complealur, iri_'
plielicaemerilp graliae reservavit. Pelrurn dp carcere triginta porliunculas, quas jtot/jK-*Graeci vocanl ,
imiriinenii morle perimendum angelus Chrisli, non Hiiainquamque duodecim 69>lhirum dislribuUnt jior-
stellarum series liberavit. Paulura caeciias converlii tioneni; ipsam quoque portiunculam in sexagima vi-
ad gratiam , et percussum a vipera, lurbatnmque ces cohferunt. Rursus unumquodque de illis sexaginia
naufragiff-, non remedia nalivitalis, sed devolionis JJ sexagies secant. Quam incompre.hensibile est,f quod
merila servaverunt. Quid de illis dicemus, qui eo- sexagesimo sexagesimse porliuncuiaj nativila.tis mo-
rum precibus, cum fuissent mortui, resurrexerunl ? inenia consliluant, el quis singulorum signorum sit
Utrum illos sua nalivilas, an apostolica gralia resus- autniotus, aul species in nativitate nascenlis! Unde
cilavit? Quid opus fuit, uise jejuniis periculisque cum impossibile sit tam subtiles minutias temporis
eommillerent, si quo volebant nativiialis beneficio comprehendere, exigua autem immutatio inveliat
. aIla mss. undecim. Alii acedit:: eniti (GiII., sed e Editet mss. duo: in momento, in ictu cculi. Alii
eniti, Rom,,)!^*'!* enili) quo melior fiut. Sedineuper- . magno consensu: in atcmo, etc.; grrece, fo «TOJ/M, IV
suasiotteneque probnm, etc. paro b<pBalp.ov.Deest etiam in niss. : flnnet enitn
b Edit. et pauci mss.: latro ille damnatits capitis, tubd, quod in edil. omhibus legere est. Hrcc auiem
ille cum Dqmino, etc, Alii decem melioris aevi ul.nos verba eo relinuimus , quod in Scriptura habeantur ,
iri lextu. nec videatur sensus alitercohaerere.
c Mss. octo non malaenotrc : Quod si iion ctedidis- f Edit. omnes, in quo sexagesimo tot sexagesimm
scnl. momenla consistant. ,
a Inslrumentum ad nolandam horam natalem.
 195 SANCTJ AMgpSH ij)f*S
iiuivcrsitatis errorem, tplum liegolium plenuni esl "j.frequenter, ei fiequenler abscondant, dum aliud
vanitatis. Dispuiatores eorum quac sua sunl, nps- ab aiio praeieriiui'.
ciunt, qiipmpdo aliena iioverunl? Quid sibi inimineiit 17, Aiunt autem plurinmm reierrp, utrum or-
ignorant, quomodo ppssuiit aliis quac sibj fijtjira luiii generali benefica signa vjdcant an malefica
suni, dpnunliare? Ridiculitm csl eredere, quia si et. noxia; et in eo naiivilatis psse distaniiam ,
possenl, sibi poiiusjiroviderenl. quod benefipi signi aspectus pluriiimm conferat,
15. Jani illu.d quaiji inepiujn, ut si quis signp malefici el noxii plunimnn. noceat, Sic enim par
arietis ortum essp se dicat, exgsu pepudis aeslime- deni sigua qure veneranlur, appellare crojsueve-
tur praeslantissimus consilio, quod in grege liu- runl, Necpsse pnim jiabeo eprum uli nproinibus,
jusinodi eniineai pec.us: aul l.-c.upleiiq-*,ep quod quorijffi qior assertio.nibus, jje ignoraia magis
vestitum habeat aries iiatufalem., et quolannis }u- quam vacuefapla' alque desirupla sua argumenta
crum capiat jndumenli, eoque viro iiji iainiliaria coniiiieffiorent, Uaque cum illuni yaguni, cclc-
videaniur quaestuuni psse pQmpendia! Similiter et rcinqiic niotuffi noii queaiit cohiprebendcrp , saepe
de lauri, ef de piscium signis arguinejilaiur; ut iit ut pcr illara puncti et momenti incorop.rcheiisi-
ex naima viliuni aninianiitjni cceli molns, el si^ bilis sijb!iljtat.pni ponant benefiej signi aspeclum,
gnpriim inler|iretand;is pxistiment pQlestates, Ci- 3 iibi gfavis aique riocituri iitcurral offensip. Et
bus ergp-npsler viypndi nobis decfpla consliluit, et quid mirum si ibi ludunlur homines, ubi signa
j alinienla nosira nobis, id est, aries, laurus, et innoxia blaspheniantur ? Quae si nalura noxia esse
! piscis, niorum, imprijpunt disciplinam. Qiiomodo credunlur, Deus ergo summus arguittir, si fecit
igitur de coelo nobis causas rerum , et subslanr quod iiialpffi est, et fiiit improbitaiis operalor.
liain vitrp liujns arcessunl, cum ip^is coelestibus Si verp ex sua voiuntale pu.laniur assumpsisse quod
signjs causas moius sui ex qualitatibus psc;e viijs noceat insontibus pt nuliius adhuc facinoris pes-
imperiiapt? Liberalem aiuut signo naluin ari.etis, sinii sibi cpjisciis, qpibus pcena ascribilur an-
ep quod lanain suam aries nori inyilus deponai: tequam culpa; quid lam irralionabile, quod ptiaui
et hiijusmodi virluipm vilis animaijtis inalunt na- i.rraiionabili.um bestiarum excedat iniroanitalem ,
turae deputare, quaiij pcelp, imdp et serenilas ut usus fraudis aul graliae n<m meritis hominum
nobis fulgel, el pluvia srcpe descendil, Laborjor dpputetur, sed signorum moiibjis deferalur? Ni-
i' sps et paiientes servitii, quqs nascentes taurus hil, inquit, ille deliquit, sed noxia eum slella
a
asppxerit, quia aniroal iaboriosjim et assueiuni corispexit. Saiurni ei sidug opcurrit: avertit se
[ jugo spontaiieae seryituli cnlla submitljt. Percus- paululum, et serumnani ab se absiulit, pi cri-
i spreni qu.pque, cujus lialivitalem sperpjus in sua j men absolvil. •
' p.irte cpmplexus sil, et m.alitiaeyenena revpmen- 18. Sed liaec eorum sapientia lelrp aranere cora-
lera, eo qupd animal ypneiialum sit. Quid igiiur paratur, in quam si culex aut niusca incideril,
aucloriialem vivpndi daiurum te signoruni coe.es- exuerp se non potesl: si vero validiorum anU
tiuin. dignitale praetendis, el de nugis quibusdam roaniiuni uliuro genus jncurrisse visuni est, perr
argurapniuiiT assenionis assumis? Nain si dp ani- transivil, et casses rupit iiifirinos., alque inanes
malibus assumpise hujusmodi^morum proprietates laqueps dissipavit. Talia sunl retia Chaldaeprum,
coeli motibus imprimunlur, et ipsum vjdetur bes- Ut in his infirnii ljaereant, validiores sensu offeiir
lialis nalurae potestaii esse subjectum , ex qua sionem habere non possint. Iiaque vos qui yalir
causas vilalis subsianliae, quas hominibus imperti- diores estis, pum yideriljs mathemalicps, dicite:
ret, accepii. Quod si hoc abhorret a yero, mnlto Telam araneie lexueruiil, qurfi nec usum aliqueiii
magis illud ridiculum , veri eos subsidio desli- polest haberp, mc yincula, si lu npn quasi cu-
lulos, hinc fidem surp disputafionis arcessere. lex aut musca lapsu turp jn.firmitaiis incurras:
16, peinde illud consideremus, quod planeias Sed quasi passer aut cplumba cassps iuvalidos
illa signa appellant, quorum motibus formari as- prrepetis volatus celeriiate disspivas. Etenim quis
seiunt vitae noslrae npcessilales. giye igitur, ut ) prudeniiuiii c.redat quod signoriim molus5, qui ad
nomeii sonat, seroper vagenlur : sive , ul ipsi dieni srppp niulanlijr, et iiinltiplicitcr in se rp-
dicunt, quod concito molu ferantur, et decies currunt, insignia deferant pplestatum ? Nam si ila
millies in die, a.ut si hoc incredibile videiur, esset, quarilifi ad diein regalium n.afivilatum ex.r
mulliplicem speciem innumera sui conversione primererilur figuraT? Quplidie ergp, reges nascpr
commuteni ; fide caret quod lam vago sui er- renlur, nec regalis in filips transmillerptiir suc-
rore, et taffi celeri molu fixam nobis alque im- cessio : sed semper ex diverso slatu , qui jus
mobilem "70 vivendi subslanliam, sorlemque de- imperialis acquirerent potestalis, prirentur, Quis
cernani' Ferunl lamen non esse iequales oroniuro igitur regum geniluram fiiii sui cpiligit, si ei
nrptus , sed alioruro. cpleriores, aliprurn tardipres debeatur imperiuffi, et non proprio successionera
esse circuilus; ut in eadem hora et videant se regni in suos transcribit arbitrio? Legimus certe

,a Antiquissimi mss. Carn, et Corb.:; etad sumen- edit.: colla submiltens. Quinque mss. : subdens.
dumjugum sponlanea setvilute colla submitlit. Vet.
197 HEXAgMJSRON.LIB.. IV. 198
qupa Aqtq genmt Asa, ei Asa genutt jps.gpiigi, et A mstate minores; ei qumqant aita iq genus. ue-
Jfpsaphal genuil 71 Jorom, et Jorqm genuit Qziam nique quoinodo eadem luiiihtaria sinl in dies.
(Matih,, i, 7 et, 8); pt reliqua omnjs usque ad 20. Mtilta diximus, pltij-a noluiiiiis; ue quis ea
c.ipiivilatem ppr rpges genpris paritcr el hpnpris quae a nobis de iilnr.iini asseriionibus usurpantur
ducia successip psi. Ninnqiiid quia reges fuprunl, ad refellendum, ad recognoscenduni assumpla arr
signis coeleslibus formandos molus suos imperarp bilretur. Naiii quae pueri risinius, ea scnes conj-
potuerunl? Quis enim hominum potest habere in memorare qui jiossumus ? Nuuc ad ea qufe se-
his doraiuaiuni? cundum lectioneni supersuiit, dirigamus siylum.
19, Deinde si ad necessitplem geiijtalejii, jjpjj 21. Sinl, inquit, iuntinaria m signa, el in leni-
ad instituta morum acuis nostri', faelaque refe- porq, 72 ?' !"1 d*es• et 'B tihnos, pe signis di-
rantur, cur leges proiiosilay sunl, jura eliaro pro- xiiiiiis. Tenipora autem qiire sunt, nisi niulalio-
mulgata,_ quibus aut poena improbis decernilur, jium vicps, liyems, ver, acsias a|que auiumiius?
aul spcuriias dpfprlur innoxiis? Cuf non venia Iii istis igitur temporibus aul velocior est ira.nsitus
daiur reis, cum utique, ut ipsi aiunt, iipn sua soHs, aul lardipr. Alia eiiiin prrcsliiiigit radiis suis,
voluniate, sed ex iiecessitaie deliquerjnl ? C.ur (ar alia" inilaininat caleribus, Itiique cuni soi meri-
borat agricola, et non inagis exs.peciat ut inela- ]_i djanis parlibus immQratur,e hyems nobis pst. Nara
boratos fructus privi|egio suac iialivitaiis inve- ciim sol longius abest, terra rigescit gelu, striii-
hat recepiaculis horreorum ? a Si ila natus esl, giiur frigore, et plui'ini.i uoclis umbra terras ope-
ut pi diviiia* absque opera afiluant, utiqiie oppe- rit, ut niiiilo prolixioj-a. sini nociis spatia qpam
riatqr, ut silii sponianeos reditus sine tillo se- diei, Hinc orilur causa, ut hybernis flaiibus ni-
mine terra pariurial; non vojrierem arvis iniprir mia vis iiivium, pluviarumque fundatur. Cum yero
mat, non curvae nianuro falci admoveat , no.n ex nieiid.ianjs decedpiis parljbus siipra lerram je-
legendae vindeniifje subeat exppnsam , spd ullrp dit, npciis ac dipi exrEquat lenippra,: el quo mar
ei in omues b serias vina fundantur fluenlia, gis moras suis adjungit cursibus, ep paulatjm
sponle ei plpum nullis inserla paudicibus silyes- leniperieni aeris hujus reducjl, el rcvocal aui*a-
iris olese bacca desudel; nec diffusi requoris Irans- . rum cleiuenliam, quae foveqs pinnia, repelendps
fretalurus periculum, proprire salutis solljcitus cpgit in partus, ul terra. germiu.et, ac resoluta
mercaior horrescat, cui plioso potest qtiadain , sulcis seniina reviviscanl, virescant arbores, ad
ut a.iunt» sorfe gpnilali divitiarum thesaurus il- pprpeltiiiatpin qupque cpnseryaijdj gen.eris eorum
labi. Sed npn hacc pst universpruni sejHpntia. quae ypl in terris sunt, yel aquis gaudpnt, an-
Denique impiger depresso aralro lerrajn scindil (I nuis fplibus successip prppagelur. Ast ubi ad aes-
agricoia , imdus aral, nudus seril, nudus solo liyas cpnversiones iii Septenlrionem sp subrir
fervente c loslas aeslu in area lerit fruges: et git, spatia diurna producit, noctes yero arciat
negotiator itnpaiiens flaniibus euris intuto ple- et astringil, Itaqqe quo magis usu assidqo apri
rumque nayigio suicat mare. Unde iinporlunita? huic cojjulatur atque miscetur, eo ampli.us et
lem eorum , lemeriialemque coridemnans propheta ipsum aerein vaporat, et terrarum exsircat hu-
ail: Erubesce . Sidon; dixit mare(Esa. xxm, i), morem , adolescere facil seiiiiria., el laroqqam in
hoc esl, si pericula vos non movenl, vel pu- succos viriles maturescere ponia silyarum. Tu|lc
dor comprimat, verecundia confundat. Erubesce , quia fliigrantior esl, minpres urabras facit in mer
Sidon, in qpa nullus virtuti locus, nulla saiutis ridianq, quoniam ex alto hunc illuminat locuni.
cura, nulla juventus pro excubiis patriae bello 22. Unde et Synagoga d.icit in Canlicis cami-
dedita, armisque exprcita, sed oninis sollicitudo coj-uni: Annunlia mihi •qiietn dilexit qnima mea,
de quaestu, pmne sludium mercalurae. Senxen, ubi pascis, ubi maties in meridiano, ne [orle ficqn
inquit, mercalqrum sicul messis (Ibid,, 5). Qurp circumamicla super greges sodctliuni tuoifiim (Cunl,
auiem merces honiini Chi-isiiano, si non px vpr i, 6), lioc est: Aimuntia niib.i, Chrisie, quem
lunlale , sed ex necessilatp curas siias et ppera I > dilexil anima mea. Cur non potius quem diligit?
componit ? Ubi enim d decreta neppssjia.s, ibi Sed Synagpga dilexit, Ecclesia. diligit, nec um-
inbonorata iiiduslria. quam cirp^ Christum suum mulat aireclii.m. Ubi,
CAPUT V. inquit, pascis, ubi mqnes in nteridiano, Seqjii le
cupip quasi alumna, f .qqaoguasi cppula.ta. anlp r?r
Luminarium vichtitate vel remgiiqneatinuqs tempeslqies linpbani , pt greges lups quaerpre , quia anijsj_
definhi : qupd ChrislQ, Synttgogm, qtque Ecclesice mees, In ineridiano pascis, lipc est ip Ixclcsjrfi
accqmmqdqtur. Cur umbrm majqres in hyeme, hif lcco, ubi jusiiiia resplpndet, ubi fulgp. judiciuin
a Ita melioris nolaa mss. Plerique lanieii et edit, d Quinque mss. et omnes edii.: directa neces,s,ilas.
omnes: Si iia nalus est, ut ei divitim atgue ppes e Carii., Beii. et alii iioiniulli, djes procul\t.obis est.
afflumt, ui sibi spontaneos teditus sine ujiq setiiiiie, f Vet. edit. cum paucis ms§,: quqs quasi
cqpulafq
alque opere terra parlurial. anle relinebgt, Edit. Rojii., quepi .', , . r^i(n^bani.
b Seria, vas vinarium , obloiigum , fictile, Mss, Qpto no.tai, qm • • • • relineqam.
« Ms. Car.: tosias mstate in areaierii fruges. Edi!?; Unus, qummplioris
. . . . retineret,
iostas wslale colligit (riiges.
 199 SANCTI AMBROSII 200
sicul meridies, ubi umbra non cernitur, ubi ma- Acoiilra meridianam plagam contendas, medio die;
jores sunl dies, qtioil eis sol jusiithc lamquam si conlra Occidenlem, in.occasu diei. Ex tribus
acslivis mcnsibus diulius immorelur. Dcnique dies igitur parlibus fit libi sol obvius, ex Orienle, ex Me-
Doinini non est brevis, sed magnus; quia scrip- ridiano.ex Occidenle. Mane el sero post lergum cst,
tum cst: Donec veniat dies Dontini magnus (Joel. meridie quoque a latere : at vero a Seplenlrione
ii, 31). Unde el Jacob ait: Omnes dies vilm mem liuniquam estsol, etideo umbra d si contra Septen-
quos ago, breves et maligni (Gen. XLVII, 9). Est Irionem dirigas, sive mane, sive sero, sive meridic,
enim maligna iux dubia. Ergo dies breves dubiae non potest esse posi tergum. Soli sunt enim in hoc
lucis sunt, et umbrosi : dies magni sine umbra quem nos incolimus orbe lerrarum circa c Meridiem
sunt, ul piurimi in aliquibus locis ferveniioribus posili, qui in Australem plagani videanlur umbram
nsu, exemploque cognoverunt. Synagoga itaque in transmittere. Hoc autem lieri diciiur summo acslu,
diebus brevibus et malignis, cujus lypum plcrum- cum ad Aquiionem sol dirigit. Posiea nos autuninus
que Jacob in persona sua exprirait, vel populi excipiens, infringit quidem rcstuum lnagnitudincm:
ejus umbram habebat jilurimam, quar solem jus- sed paulisper relaxato ac deposito calore, per teffi-
. -titiae non videbat,- et videbal illum non Cx allo periem medii moderaminis sine fraude nos alque
super capui suum , sed ex meridiano illuminan- g ulla noxa flatihns tradit hyemalibus.
lem, qttando illi hycms eral. Ecclesiae rjulem di- 24. Sint, inquil, eiiam in dies. Non til facianl dies,
cilur: Hyems abiit, discessil sibi, flores 73 visi sed ut in eis liabeant principalum, ut orlum diei
sunt in ierra, lempus messis advenit (Canl., n, ll*). uberiore sol illuminet gratia, ut per lolum diem de-
Ante advenium Clirisli hyems erat, ppst adveiir signandi ejus habcal potestalem cursus sui munere.
luni Christi flores sunt veris, et messis acslalis. Sic accipiunt nonnnlii quod ait prophela : So/ew in
Ex meridiano ergo et ex geniium conversione il- polestatem diei, lunam et slellas in polestolemnociis
lum illuminantem videns obumbratur. Populus au- (Ps. cxxxv, 8). Circumferunl enim lumen. 74 In
tem genlium a qui erat confusionis, genliles qui annos quoque ordinati sunt sol et luna : Iuna per
sedebant in lenebris, lucem viderunt magnam , trccentos dies duodenis vicibus suum cursura con-
qui sedebant in regione umbrre mortis, lux orta ficiens, consutnmal annum, secundum Helirrcos,
est illis. Magna lux divinitalis, quam nulla um- aliquibus diebus adjeclis; seeundum Romanos, bis
bra moriis inlerpolat. Ideoque ex alto illuminat, sexto semel intra quinquennium unius diei adjectioiie
quia el hoc scriptum est, dicenle Zacharia: ln celebralo. Solsiiiialis quoqueannus esl, cum sol
quibus visilavit nos oriens ex alto: illuminare iis expleto per omnia signa circuitu, in itl unde jirinci-
qui in tenebris et ht umbra morlis sedent (Luc. i, | ] pium cursus sui sumpsil, recurrit. Annuaenim fertur
78 el 79). Est sane et aliqua salutis umbra non ei totius spaiii esse perfunctio.
mortis , ut est illa :' Sub umbra alarum luarum CAPUT VI.
protege me ( Ps. xvi, 8). Umbra quidem, quia
Solis ac lunm magniludo hinc probalur, quod omnibus
corporis est : umbra , quia crucis , sed umbra
eadem appareal. Sotvitur objecito et de remolorum
salulis; b quia in ea erat peccatorum remissio,
et resuscitatio mortuorum. aspectu pulchre dispulalur : tum asserta solis ma-'
23. Exemplum ergo possunius accipere; quia gniludine, nomiihil de temperamento ejusdem adji-
citur.
hyemales dics breves, sed umbras majores liabent:
aisiivi dies majores, sed umbras minores habent. 25. Fecit ergo Deus hrec duo luminaria niagna.
Medio quoque die minor umbra , quani vel in prin- Possumus accipere non lam aliorum comparalionc
cipio esl dici vei fine : et hoc' apud nos in parle magna , quam suo munere, ut esl coelum niagnum,
Occidenlis. <*Crcierum sunt qui per duos tolius anui et mare maguum. Nam et magnussol, qui complet
dies sine umbrafuerint in panibus meridianis, eo orbem lerrarum suo calore, vcl luna suo lumine,
"quod habentes super verlicem stiuni solem, undique nec solum terras, sed etiam aereni. hunc et marc,
pcr circuilum illumineiilur, unde KO-X-O- dicunlur [ i coelique faciem. Quae in quacumque parte fuerint
Graece. Plerique etiam ferunt sic e regione ex alto cocli, illuminani omnia, et aeque speclantur a cun-
fieri solem, ut per angusla puieorum aquam quae in ctis; ul ea laraquam suis tanlum regionibus immo-
profundo est, viderinl refulgere. Esse aulem dicun- rari, et sibi tanlum adesse atque lucerc singuli po-
lur in meridiano qui «p.<j>io-/.t.oi vocantur, eo quod puli credant; cum simililer Iuceant universis, ul
umbrain ex utroque lateretransraiilant. Umbra enini nemo his propiorem alium, quam ipse esl, arbitrelur.
e regione solis arnbulaniibus post tergum esl; ut Exeniplum magnitudinis eorum evidens, quod omni-
puta si coritra Orientem pergas, matulinis horis; si bus hominibus orbis lunac idem videlur. Nam elsi
a Ita mss. feread uuum. Ben. tnraen habel: qtti stjit( qui dicanl qttodper duos, elc.
erat m confusione genlili, qui el sedcbat intenebris. d Ita Rom edit. cum inss.Vat., Ben. el Germ. qui-
Edit. vero, qui erat confusionis uc gentilis (omiltunt buscuni facit Basil. Alix- edit. el mss., untbra. Si
quaedam Paris. ac genlilis) qui sedebal, etc. contra Seplenlrionem ... non polest esse posl lergum
b Mss. mtilti ac boni: quiq intereral peccatorum sol. Sunl enim, elc. Aliamen voces, sol el soli, ijui-
remissio. Alii ac edit. ut in lexiu. busdam in cod. desideraniur.
<*Edit. cum mss. aliquot infimrc nolue : Cmterum c Codex Val. el Basil.: ullra Arabiam positi.
201 IIEXAEMERON. LIB. IV. 202
inierduni augeatur lumen ejusalquc minualur, lamen /\ 111 noderamine condiloris, qui eain mensuram muneri
eadem nocle qualis mihi apparet, lalis ei omnibus; sc lolis aliribuit; ut neque vapor ejus igneus, ut vide-
nam si longe positis minor viderelur, propius con- ti,ur, terrarum venas, succos,
rerunujue species infu-
stitulis majur refuigeret, el proderet angustiarum et si>us exurerel, neque iteruin per lania niundi spatia
exiguitatisindicium. Elenim reliqua alia longe positi r< efrigeraius, nulluin terris semen caloris inolerel,
minora arbitramur, propius contuentes majora cre- si >edjej'unam atque inopem frucluum derelinquens,
dimus; quo magis finitimus fueris , eo tibi ejus rei aad nullam ferliliialis gratiam vaporaret?
quam cernis, magitiludo cumulaiur. Solis a radius
nulii propior, nulli longinquior est; similiterei lunrfi CAPUT VII.
'
globus acqualisesl omnibus. Similis sol et Indis et Plurima qum de sole dicttntur, lunm etiam convenire;
Briiannis eodem nionienio videtur, cum oritur. Nec eam latnen proprios quoqite habere effecttts, quorum
cum vergit in occasum , niinor apparel Orientalibus aliqui hic recensentur.
quamOccidenlalibus: nec Occidentalibuscum oritur, 29. Similia de lunrfi raiione conveniunt, quaede
inferiur quam Orienlalibus ajsliinaliir, Qitanluin cconsorte ejiis ac fralre meiiioravimtis. Siqtiidem iD
dislal, inquit, Oriensab Occidenle (Ps. cn, 12) ? Hrec id i se induit ministerium, in quod el frater; ul illu-
invicein sibi distant: sed sol a nullo dislat, ntilli R miiiet
] lenebras, foveal semina, augeat fructus. Habet
prreseniior, nulli remotior est. <
etiam pleraque a fralre distincla ; ut quem loto die
26. Neque temoveat quod lamquam cubilalis libi calor i humorcm lerrae siccavcrit, eunidem exiguo
orbis videatur solis, cum oritur : sed considera inoctis lenipore ros reponai; nam el ipsa luna larga
quanlum intersit spatii inler soleni et terras, quod roris 1 asseritur. Denique cuni serciiior nox est, et
aspecius nostri infirmitas sine magno sui non poiesl luna 1 pernox, tunc largior ros fertur arva pcrfuudere.
Iransire dispendio. Caligal aspectus noster, nuniquid Et plerique sub acre quiescenles, quo magis sub Iu-
sol caligai, aul luna? Angustus noster obiulus, num- mine fuissent lunae, eo plus humoris se capite colle-
quid ideo angusliora efficit qurjevidenlur? Sjiecies igisse senseriini. Unde et in Canlicis Caniicoruni
niiiiuiiur, non 75 raagnitudo deirahilur. Neque Christus > dicit ad Ecclesiam : 76 Quoniamcapui ineum
enim infirmilalis nosirae passiones passioni lumina- replelum esl rote , et crines tnei gtitlis nociis ( Canlic
rium debemus ascribere. Menliiur nosler aspecius : v, 2). Tum deinde minuiliir et augeiur, ut minor sit,
noii ergo fidele aestimare ejus judicium. Fit coele- cum resurgit nova; et cum sit imniinuta.cuniiilelur.
Slium minor spectactili figura, non sui forma. De In quo grande myslerium. Nam el. defeciui ejus
sumino verlice moutium si subjecium oculis tuis compaiiuntur elenienta : cl processu ejus quaeluerinl
campum speciare desideras, atque illic armenta pas- Q<exinaniia, cumulaiilur, ul aniniauiium ccrebrum, et
centia, nonne Jorraicaruni siinilia corpora judicabis? mariiimoruin huniida. Siquidem pleniores oslrer»
Si mare specles e specula aliqua littorali, nonne libi reperiri feruniur, mullaquc plia, cuin globus lunaris
navium maximaeinier caeruleos flucius, el vela can- adolescit. Dc arborura quoque interuis idem allegant,
dentia refulgenles velui coluinbarum volitanliuni qui hoc usu proprio conipererunt'. Videmus ergo
speciem emiuus posito videulur oluexere? Quid ipsae orium ejus et defectuni rationis esse, non infirmi-
imulrc quaemare dividuni, terrarutnarva diffindunt, lalis. Numquam eniin lanlain rebus muiationem da-
quam angusto ffisiimanlur fine coneludi ? Quemad- ret, nisi prrcstantem virtutem baberet et gratiam a
mndum rotuuda apparent de asperis, spissa de raris? condiiore collatani.
Has ergo inGririitales vistis lui perpende; et eorum, 50. Aerem quoque nonnulii eliani docii et chti-
quac aslruimus fidem, ex te ipso arbiter justus ac- stiani viri allegaverunt luiirfi exortu solere inutari:
cersi. sed si id mutationis lunaris quadani fierel violenlia,
27. Si vis magiiiludinem solis non solum oculo ad omnes orius ejus inlexereiur nubibus coelum,
inenlis, sed etiam corporis aeslimare, considera pluvirc fundereulur. Denique cuni aute dies esset
quanii siellarum globi axera cceli videanlur inlexere, sernio de pluvia, quae fore utilis dicerelur, ait qui-
el innunieris insignireluininibus; non queunt tamen ]]I) dam : Ecce neoiiienia dabit eam. Et quauivis cujddi
lenebras noctis, et coeii nubila delergere. Simul ut essemus iuibrium; tamen ejustnodi as^eitituies veras
sol orlus sui signa prremiserit, omnes siellarum esse, nolebam. Denique dcieciatus sum, quod nullus
igties sub unius Iurainaris fulgore vanescunl, aperi- iraber effusus esl; donec precibns Ecclesise daius,
lur aer, coeliquefacies purpurascenii rubore perfun- niauifestarel uon de initiis lunrc eum sperandum
dittir. Adhuc spirans exordium, ei jam inoineniaria esse, sed de providcntia et misericordia Creatoris.
celerilale pleni iuminis micat splendor, etsurgeniis Sane Euripi cum exundenl undique sccunduin reli-
solis prruvia b aura dulcis aspiral. Dic milii, quaeso, quas species luuae, et acceptos flucius refundant, vel
nisi niagnus orbis esset, quomodo magnum posset etiam ipsi magno ferantur impelu; iii orlu lamen
orbem illuminare lerrarum? ejus slanl placidi, quuadusque luna sine lumine est.
28. Quid autem de lanto loquar temperamenlo et At veio ubi eam dieruiu c accessus retexerit, lunc

a Rom. cdii. sola, Sotis orbis nulli propior. e Edit. vet. et qu-edatn Paris. cum mss. quatuor.,
b Sex mss. nurora dtilcis aspirat. accessus auxeril.
PATROL. XIV. 1
 203 SANGTIAMBROSII 20}/
in suos cursus refluos revertunlur. a Ampoiis quo- ._.quenier. llla luitm redeiiiptioneffi ffequeilier exspcc-
que i qiiffi in Oceano esse perhihetur, cinri reliquis tat, hl a communi totius crealurre serviliO liberelur:
diebus prdinem suutn scrvare dicatur. lunari exorlu lu et lure rcdemplioiii, el illius libertnti affei's itnpc-
eyideiis mutationis suae ferlur indicium dare; ut dimenlum. Tun- ergo, non suae siuitiiire est, quod
mare ipsum occidentale, in quo spectatur ampotis, dum lu exspectaris , el nec SPro cohvefteris ; adhuc
solito amplins accedal acrecedat.el majore aestu et illa mulatur.
feratuf, lamquam lunae quibusdam aspiralionibus 32. Nolicrgo lunam oculo liii corpOris rcstimare,
retrorsum irahaiur, et iteruni iisdem impulsum ac sed meiilis vivaciiate. Miiiuituf lttna, ul elenienla
relraclum in mensuram propriaffi reiundaiur. repleat. Hoc est vere grande mysterium. Donavit
hoc ei qui oinnibus donavil gratiam. Exinauivit
CApuf viii.
eaffi , ut repleat qui eliam se exinanivit. ul omues
Lunm niutatio reruin inslabilitaiein docet,: at ipsa iur- repleret; Exinaiiivit enim se ut descenderet mibis :
piter in moribus nostris exprimitur. Chrisli niysle- descendit nobis ut ascenderet iimiiibus; Ascendil
tium atqiie Ecctesidriiectdehireprmsenlui: qnath qui eniin _ inquit, super omnescmlos Ut hnpleret otnnia
niagkis Cantibusde ccetodeltahi creduni, irridendi. (Ephes. iv, 10). Itaque qui exinanilusadvcnerat, de
31. tJnde si roiraris quoniodo defectum luna pa- j I pleiiiludine sua aposiolos atlimplevit. Unde tinusex
tiaiur, cuni ianlaih vim mutalionis .habeai sure; his dicil : Nam de pleniiudine ejus otrinesnos accepi-
considera el in eo magnum esse mysierium. quod mus (Joan. l, 16). Ergo aiinunliavit luiia mysleriuin
ejus exemplo cognoscis, o honjp, nihil rerura huma- Christi. Non mediocris in qua sigiium posuit stitim ':
narura et mundruire lolius creaiurae esse posse,quod non mediocris quae lypum dllectrfi habet Ecclesiae.
non aiiquando resoivatur. Nam si etiam Iniia, cui quod siguificat Propliela diccns : oriehiftn diebus.ejns
lanluni boffiinus commisil niinisterium , ul illuiniiiet justilia, et abundarilia pacis, donec lollatur lunci
ofbem ierfariim, ei crescit, et deficit, b deficiunt (Ps, LXXI,7);-Et in Canlicis Dominusde sua sponia
7*JTeiiiiridninia quaeex nihilo orta usque ad perfecr aii: Qiitctianiesl hmc prospiciens lamquam dihtculurii;
tiohem veiierunt, iierum perfecta iniuuiiiitni-,coelum speciosa sicul luna,elecia ut sol (Cdiif.vi, 9) ? El me-
enihi ei ferra practefiiihhl; cur non id moderalioiiis riio speciosa sicut luna Ecclesia , qure toio muiido
assuiniiiius, ut neqiie ih adversis abjiciamus ani- refulsit, et tenebras sicculi hnjus illuiuinans dicit :
nium , qiii eniro omriia fecil ex nibilo, facile le quo- Nox prmcessit, dies autem appropinquavit (iioiu.-xm,
qiie jioiens esi ad stimina el perfecta provehere; el 12). Pulcbreail, Prospiciens_ quasi suos de stipc-
riirsum non extollamur in prosperis, neque in pote- riore prospecians, sicut habes : 78 Dominus de
state aliqiia nOs, diviliisque j.ictemus,- neque in p cmlo prospexit super filios homimm ( Ps. xiu, 2).
vifibus cofporis, aul pulcliriliidine gloriemur, in quo Prospiciens ergo Ecclesia , sicut ltina defeclus habet
esi facilis corrupiio, crebfa mulalio, sed manentem et ortus frequentes : sed defectibus suis crcvit. ct
iri iiiiurum aniini gratiam persequaniur.. Nara si te his meruit ampiiari, dum persecutionibus miniiilur
lunaeContrislai occasus, quae se semper reparat ac et confessorutn mariyriis coronatur; Haecest vera
reformat; muito niagisconlristare tedebet, si aniina luna, quae de fratris sui luce [perpeiua lumen sibi
profeciu viitulis iropleia cum fuerit, poslea per in- immoriiililatis el graiinc muluatttr. Fulgel euira Ec-
cdrisiahiiam meniis, aique incuriani a suo deilexa clesia nori suo, sed Chrisii luniiiie; et spliMidorem
prdposito sludia sua srcpe commuiel, quod esi insi- sibi arcessit de sole justiiiae. ul dicat: Ftuo «iitem
pieutirfi et inscienliae. Unde el Scriplnra ait: Stullus jum non ego-,vivil aulem in me Christus(Galitt. n. 20).
ut tuhti midaiur ( Eccli. xxvn, 12). Et ideo sapiens Beata plane qure lanlum insigiie meruisli! Unde le
nori cuin iiiha ffiutiilur; sed pprmanebit cum sole. non luis neoineniis, sed lypo Ecclesiae bealain dixe -
Uhde rioh liina esi parliceps s.uitiiia*,; quia non Iuna rim. In illis enim scrvis, in hoc dilig<;ris.
niutauif ui stiillus, sed sluitus ut Iuna. Denique 55. Quam ridiculum- aulem quod te plerumque
seiiieh jiisii sicui Iuna perfecta in rfiternum.manel, et crpdunt lioinines magicis carminibus posse dedttci!
tesiisin coelofidelis. Aiiud enim esi fungi ministerio, n Aniles islrfi fabulae, ac vnlgi opiuiones. Quis enim
aliud circuhifefri ingenio, et sensus infirmitale fixam opus Dei tanio niinisieriu depuialuin arbitrareiur
noh Iiabefe senfeniiam. Luna pro le Jaboral, et Chaldaicis supersiiiionibus possc lenlari? Lnpsus
prObiPr voltiiilaiera Dei. subdita est. Vaniiati enim sit ille, qui se transfigurat in angelum lucis, et de-:
cfPatiifa subjecla est non sponie, sed propier eum, duclus voltintale projiria, non carroinurri poteslaie.
qlii Siibjecii in spe. iiia ergo non sppnie muiatur : lu Sane et in hoc quasi Ecclesia puiaris posse de loco
spohte hiutafis. ilia congeiniscii et comparlurit in luo el sl-aiione deduci. Mulli tentant Ecclesiam : sed
siiii muiaiioiie : lu hon iiiteiiigis, et gralularis fre- sagae c artis ei carmina nocere non possunl;Nihil in-

11Ampotis Grrpce «/.TTWTI-*, id est, undarum reci'-
pioeaiifi.*
b ba itielidfis hoiae ffiss. Rciiqui aiiterii paftim,
omnia qum, yel omniaqueex nihilo orta usque ad per-
fcciionemvenerunl,elJlerurii; paflim, quiaomnia qum
.. . iierum, «t«. Vatic.soius, otnniaqut exnihilo oria
simul alque ad perfeclion&iriieiterunt, iterttin, etc.
Edtt.vero, qniaomnia ex.niliilo, elc, ul in conlexlu.
0 Mss. aliqhot, sagdcilalis; alii nonnulli sacrilegm
arlis; plures, sagm arlis. Edit., tnagicm artis; quod
eodem recidil.
205 HEXAEMERON.LiB. V. 203
canlatores vaient, ubi Clirisli caniicuni quoiidie de- ^ tus nova luce muiidus emicuit? An sinistfis sol cce-
canlalur. Habet incantaiorem suum dominum jesum, pit auspiciis ? Et quoniodo aliis polestborta signare,
per quem magorum iiicanlanliuin carmina , el ser- qni sibi eligere diem sui nesdvit exortus? A.ulquo-
pcntuui veneua evacuavit : el ipsa sicut serpens ex- raodo signa ejus probant, cujus oiium noii probant?
aliatus devorat colubros ^Egypiiorum; ferale iicet Quid etiani de Iuna dicimUs, qUre et tjuaiio diecoe-
carnien iniinurmurel, hebetaiur in Christi nomine. pit. etbquarta decima diernsignalsakitis?Au displi-
Sic eta Elymam maguni Paulus non solum sagse ccl numerus, quo cclebralur mysterium redemptio-
rirtis iniirmiiaie, sed etiani oculorum ainissione c;e- nis? Ideo dreniones decliurinduin fore persuadent
cavii. Sic Petrui Siraouera alta coeli inagico volalu numcruni eum, qtto corum desirueia nequitia est.
petenteni, dissoluta carminum potesiaie, dejecil et Ideo genliles nihil adoriendnm asserunt; quia sciuht
stravil. lunc primura aries suas vacare coapisse, el popuios
CAPUT IX. gentiles ad Eeclesiam demigfasse. Liiriam certe
quarlam, si pura fuerit, ueque oblnsis cornibus,
Conciusioquaiti diei, QuaiiivanuhiSiieum cuvere; el dare
reliquis diebns usque ad exacthm mensem in-
unde iii emndem dmmonum tic genliliuiri offensio dicium sereuilatis
79 existimani. Nolunt ergo eis-
detivala. , dem exordiis inclioare , quibus serenilas hiclioalur.
54. Puichre, ut arhitror, cessildies quartus. Quo- " ' Sed j"amcavendum ne nobis in scrmone dies quartus
hiodo ergo quarlum plerique consueverunt cavere, 80 occidat; cadiint enim umbrae inajores de moii-
ei iuuiile putani Iioc nuniero aliquid ordiri, quo to- libus, lumen minuitur, umbfa CurnUlalur.
a Ms. Car.. Hymiim; Bcn., Etyhtum; Big. et num vel Hymeneuin; fit quideni meniio unius
Hyme-
Gem., Jeu; Caen. prima et Gem. sectinda niatiu, Hy- nrei, I Tim. I , et UTim. n, cui hrereseos notam
meitcum; Corb. iiiius Barjett: Eiimas Aci. xni, alio inurit :
Apostolus sed illum eUirtdem ac Eliinam
lioinine \ocatttr Barjesu, vel j'uxla aliquos mss. Bar- fuisse niillns dixeril.
jeu. Ai nuilibi iegiriius euni appellaltira fuisse Hyffi- b Noiinulli mss., el quinta decima die signa salutis.

LIBER QUINTUS.
DE OPERE QUINTI DIEI.

79CAPUT I (Sermo Vti.) maruin vivenliumsecundum genus, et volglilia volatl-

tia a super ierram secundumfirmamenlumcceli(Gen.i,
Ornatis superioribus duobtts elementis, mari propria £I
20). Venit mandalun»el subito aqua jttssos fuudeba-
prmrogativa concedilur. Describittir aqttaruni obe-
lur in parltis : gencrarc fluvii, yivificare lacus, mare
dienlia, ac mira fecnnditas, qtta hotttogustaiis inter-
divcrsa rcpiiliimi genera parmrire, el
diclis abulitur. Demum os'<*"id'(wrreplilianoftmorfd ipsum coepit
* seCiiudum genus effundere qtiodcuniijiieforinaveral.
serpentesvocitari, sed eliam pisces. Non exigui gurgites, non coenosaepaludes vacabanl,
1. Vcstila diversislPrra germinibus virebnt Omriis, quiit omnia datam sibi cre;iiidi assumereni potesia-
coeluhiquoque sole el luna, geminis vullus sui lumi- lem. Pisces exsiliebant de llumine, dclpliines praclu-
hibhs, siellaruniqiie insigniium decore fulgebat. Su- debaiil in fluctibus , conch:E saxis, osirerc adhaere-
pererat eleineniuni teriium, mare scilicel; ut el ipsi bant prolundis, adolescebant e^Iiini. V;u mihi! ante
graiia vivilicationis diviiio proveniret munere. hominem C03|iit illecebra, abundanlia cojiiarnm b,
."Etliefeo enim spiritu omnes lcrrarum felus aluu- noslrae malcr luxuiirc. Anle linraineiiidpliciss. Prior
lur. Terra quoque seniina resolvens, universa vivi- ergohoniinum leniaiio,qiiaro naiura:c scdnihil naiura
lical : ct niaxime tunc primilffi veibo Dcijussa viri- deliqnit; alimenta dedit, non vitia prrcscripsit, Haec
descere, vivilicaiionis suae munere pullulab.il. Vaca- communia dedit, ne libi aliqua velul propria vindi-
bal aqua, et a divinre operationis feriata beneficio carcs. Tibi suos frticlus lcrra producii; tibi scaros
videbalur. Habet adhuc Crealor quod illi coiiferat. ]D el a*ccipenseres,ct omnes feius suns generanl aqtirfi:
qiio niunia ierrarum possii aequare : reservabat ei, et his non conienliisinierdicta tibi aliraenia gustasli.
ul et ijisa proprium sibi el speciale aliqnid praeroga- Ad invidiam luain omnia congcrunlur, ul pra-vari-
liva3collaii sibi riiuiiPfisvindicaret. Vivificavii prius caiio 80 tllocavidiiaiis onereiur.
lerfa, sed ea qiirespiranieni animam non iiabebant. 3. Sed neque quain multre specics el nomina sint,
Aqua jubeiiir ea producere quae viventis aninir» vi- possunius enarrare , quae oiniiia niorocnto divinac
gorcm dignilaienique prrfiferrent, el sensum luendae pfrficepiionis animaia snnl. Simui coibat foruiacor-
saliilis, et fugiendaemortis accipeferit. poris el operabatur anima, viialis d etiam vigor reli-
2. Dixit itaque Deus, Producanl aqumteplilia ani- qurc virtuiis. Repleta erat ierra geriiiiiiibus, mare

a Sejilem mss. Omittuiillirccvpfba, sriper tettahi; piariit», noslrpemater tuxuriw.

sed i»f. cap. 22, ostendit AmbrOsitis, cur in sacra <*Qiiidain mss., sed nihil creatura deliquit.
liabeaniur. <*Mss. non pauci, vigor aiiquis viriulis.
Scfiptiira
b Desunl in mss. aliqiiot bacVocesubundanliaco-
 207 SANCfIAMBROSH 208
Imiilelum animanlibus. Ibi insensibilia pnllulabant, i Ldiversisque fluminibus. Siquideni aqua prior anima-
. liic seusibilia versaiiiur. In terris quoque aqua suas rum vivenlium repiilia divino nutu iniperala pro-
sibi vindicat portiones. Lambuut terram pisces duxii.
aquarum, et ex ea sibi prrpdamrequirunt.Culicesquo- 6. Adde lianc gratiam , quod ea qure limemus in
que et ranuncnli circa genitaies slrepunl paludes, et lerris amamus in aquis. Eienim noxia in terris in
ipsreaudierunl Doniinimandaitim dicenlis: Producant aqua innoxiasunt, atque ipsi angues sine veneno.
aqum teplitia animatum vivenlium. - Leo terribilis in lerris. dulcis in fluctibus. Muraena ,
i. Scimus reptilia dicigenera serpenlum, eo quod quam leruni aliqttid habere hoxitim, esca preliosior
super terram repant: sed mulio magis omne quod na- esl. Rana horrens in paludibus, decora in aquis, om-
tat,replalidi habel vel speciem, velnaluram. Nain etsi nibtis fere praesiat alimeniis. Plura si quis vult co-
in profundum qui se denierserint, aquam videantur a gnoscere, a diversis locoruin piscaloribus qurfirat;
findere ; lanien cum supra innalaht, repunt loto cor- nemo enim potestomnia comprehehdere. Canes sane
pore, quod irahunt super.qusedam dorsa aquarum. et in mari cave, quos et in Ecclesia moleslos esse et
Unde et David ail : Hoc mate magnum el spaliosmn, cavendos Aposiolus doceldicens : Cavetecanes, cave-
illic repiilia qttorum non est numerus (Ps. xin, 25). te mulos operurios( Phil. in , 2). Mustelae gravis in
Qnineliani ciim pleraque pedes habeant, etambulandi 3 terris odor, in aqttis suavis. Terrena se novit yindic-
usum, eo quod sint anipbibia, 'quae vel in aquis'-velin la fceioris ulcisci: hrrc non minorem habet graliam
terrisvivant, ut suntphocrfi, crocodili, equi fltiviales, capta, quain Jibera. Neque te inhoiioralum nostra
quos bippopotamosvocanl, eo quod bi generenturNilo prosecutione, tbyiiialle, dimillam, cui a flore nomen
in fluniine; lamencum in alto aqttarum sunt, nonam- inolevit: seu Ticini unda lc fluminis , seu amoeni
bulant, sed iialani, npc vesligio nluntur pedis ad in- Athesis unda nutrierit, flos es. Denique sermo lesla-
cedcndum, sed tanquam remo ad replandura. Siqui- lior, qnod de eo qiiigratamredoleisuaviiatem , <* dic-
dem elnavisactaremis labitur, ei aquas sulcat carina. tum faceie sil: Aul piscem olel aut florem; iia idem
CAPUT H. pronuniiatus est piscis odor esse qui Iloris.Quid spe-
cie lua graiius? Quid suavitate jucundius? Quid odo-
Virlule hujus vocis, producant aquae replilia, mullo re flagrantins? Quod mella. flagranl, hoc lu corpore
plura in mari quaai in terra esse producla; eamqtte tno spiras. Qiiid Ioqiiardcorvoruui, quid eliam lupo-
graliam aquis addilam, ttl qum in terris noxia, in rum tenerittidines? Nescii hos lupos agnus tiraere.
maii innoxia generenlur. Tanla est aquarum gralia, e quarum vilulos fugiant
5. Producant aqumreptilia, dixit Dominus. Brevis et Ieones, ui liis propheticum illum dictiim de Eccle-
sprmo, sed vehemens, ei lale palens.commnnem mi- j siae sanciilale jure conveniat: Tunc tttpi et agni si-
nimis et maximis naturani infndil. Eodem niomento mul pasceniur, leo et bqs simul paleas manducabunl
proiJucitur bali-na quo rana ejusdem vi operationis ( Esa. LXV,25). Nec mirum', quandoquidem eiiam
nasciiur. Non laboral in maxiniis Deus, npn fasiidit in Ecclesia aquae iliud ojieraniur , ut prrpdoiium
in minimis. Nec doluil natura parturiens delphinas; abluta nequilia ciim iniiQceniibus comparelur. Quid
sicut non doluit, cum exiguos murices coclileasque eiiam pnrpuras memorem, qure omant regum convi-
produceret. Adverte, 6 homo, quanlo plura in mari via, aniictus iiiibuiiiit? Aquarum esi igiiur qtiod in
quam in terris sint. Numerasi poles, omnia piscium regibus adoratur : aqiiarum est species illa quae ful-
genera velinimilorum, veleliam maximorum, sepiasb, gei. Adde porcos maris etiam Judaeis gratos; quia
polypos, litliostracos, carabos, cancros, el in his in- nihil est commune, quod non aqua abluat, et ideo
numerabilia81 sui generis. Quid dicam genera ser- comraunes eos sicut iri terra editos acsiimare non
penlium, dracones, muraenas, anguillas? Nec praeler- possunt.
mittani scorpios, ranas, testudines, musiclas quo-
vitulos ceie imma- 82 CAPUT III.
que et canes marilimos, marinos,
nia , delphinas, phocas, leones. Quid allexam eliam Mulliplicempiscibus ralionem esse generandi, ac sin-
merulos , lurdos , pavosquoque, quorum etiamco- gularemin prolem pielaiis sensum. Quanta sil eo-
lores in avibus videinus cxpressos, utnigri merulae, B nwji puritas , qua noh solum alia bruta , sed etium
liominesipsos superant.
pavi diverso colore dorsa et colla depicii sint, lurdi
alvo varii, et caeiera quorum sibi lerrae speciesel no- 7. Innumeri ilaque usus, innnmera genera pis-
mina vindicarunl? Nam prius in mari ista cceperutit ciura. Alii ova generant , * ut varii majores quos
° Mss. aliquot, videantur htcidere. d Mss. aliquot, Quid loqnur porcorum, etc.
0 Sic mss. quindecim, et edit. Cost. Alii mss. se-
' b Mss.quatuor habeni, lilos, ostriotas,truclas, carabos.
Caru., clitosttiata. Germ., liihosinita. Cseii.ac Corb. quioris notae, acedil. Atn. , Pet., Era., Giii. , qtta-
secunda manii, sed aniiqna , polypedes, liihos, ttnc- rum vituli figuranlur et leones. Rom . .... jungunlur
las, carabos; forie "tetooTjJaj-ou?, id esl levi testa in- et teones. -
lecios. Cifilerum Basilins carabos el cancros inter ea { Edil. omnes cnm paueis mss., ttt ii quos truetas
reponit qiire dicuniur ^«),«z6n-Tj5K-/K, id est, qtire tes- vqcnnt. Alii mss. magno nuinero et auctoritate ,Mt
lis tnollibus legunlitr; Polypos vero et sepias inler varii majores quos trqcias vocant. Est auiein hoc dis-
{uxlvMtx., quorutn videlicel caro mollis est ac teiiera. crimen irucias seu truttas inter et troctas, quod hac
e Niui pauci cod., dictu, vel diclum facessi, id est, iii mari vivant, illrein lluviis.
abit, s«u psrvagaiur.
 209 HEXAEMERON.LIB. V. 810
troclas vocant, et aquis fovenda commiltunt. Aqua A^. liomjni quod nalus est, et virum de viro exuis, abscis-
igitur animalet creai, el adhtic mandaii illius primi saque corporis parie, c sexum negas, spadonem efficis;
taniquam legis perpetuae munus exsequilur , blanda utquod negavit naturain hominibus, impleret audacia.
quacdam mater animanlium. Aiii vivos feius edunf/
desuo corpore, ut mustelac, et canicuiae, et ceie in- CAPUT IV.
geniia, delphines, et phocac , aliaque cn-iera hujus- Mutuam aqum ac piscium necessiludinemdoeete, qua-
modi. Quaecumediderint parius, siquid forle insrdia- lis parenlum et filiorum necessiludo esse debeat.
rum terrorisque praesenserint circa catulos suos Quomodo respirationis usum aqua suppleal in pis-
quemquam nioliri, quo tueanlur eos, vel lenerae aela- cibus.
tis pavorem malerno affeclu comprimant, aperire 10. Qiiam bona aulem maler sitaqua , etiam hinc
ora, el innnxio partus suos dente suspendere, inler- cbusidera. Tu, o homo, docuisti ahdicaiiones patrum
no quoque recipere corpore, el genitali ferunlur al- in filios, separatioiies, odia, offensas , disce quae sit
vo abscondere. Qnis linraanus affectus hanc piscium parentis et filiorum necessitudo. Viyere pisces sine
pietaiem possit imiiari? Oscula nobis satietati sunt: aqua non queuiit, nec a suac parenlisconsonio sepa-
illis non satis esi aperire viscera , nalosque recipere rari, neque a sure aTliiicisdiscerni munere : et hoe
ac revocare integros, aiqiie iterum fotti quodam eos f_ o fit naiuraquadam, utseparaii morianlur illico. Ne-
sui calorisanimare,a et spiritu alere, duosque in cor- que eniui, ui omnia, hujus aeris vivimt spiramine,
pore uno vivere; rionecaut securitateni deferani, aut quia hauriendispiriiuset respirandi uatura his non
corpore suoobjeclo natos suos defendant a periculis. suppeiit; alioquin sub aquis semper uon possent vi-
Quis hrec videns , etsi possit obtinere , non tanlrs vere non capientes spiriius infusionem. Quod est
piscium pietaii cedat ? Quis non miretur et slupeat, nobis spirilus, illis est aqua. Sicui nobis sjiirilus ,
ut servet naiura in piscibus, quod non servat in ho- ita illis aqua vivendi ininislral subslaniiani : nos in-
minibus? Pleraqueex suspicione novercalibus odiis lercluso comineatu spiritus , quia ne brevi quidem
appeliios suos occideruul filios : aliae in faine, ut le- spatio possumus expertes esse spiritus vitalis, staiim
gimus partus proprios comederunl. Humanis pi- exstinguirour ; pisces quoque sublati de aqua , sine
gnoribus nialer sepulcrum facta esl; piscium proli stibstaniia sui vivi esse non possunt.
parenlis est uterus sicut mnrus, vallo quodam inier- 11. Ei causa manifesla est, quoniam in nobis pul-
nortim viscerum pignora inoffeusa conservat. mo per thoracis Inxiora penelralia recipit spirituin ;
8. Diversaigitur jiiscium genera diversos usus ha- et cum sit ipse poris plerisque penelrabilis , spirilus
bent: alii ova generant, alii vivos pariunt aique for- infusione interioreni calorem reliigerat. Tliorax
matos. El qui ova' generant, non nidos texunl ut aves, C n enim ul suscipit riliiiienla, ita superflua ciborum et
non diuturni fotus laborem induunt, non cnm moles- succos salubres saiiguinemqiie discernii. Fit pulmo
tia sui nutriunt. Cecidit ovum , quod aqua gremio pervius, unde facilius ad eum potesl aspiratio spiri-
d
quodam naturae sure quasi nutrix blanda snscepit, et tus pervenire. Pisces vero hrancbias habent, quas
aniraal celeri folu reddidit. Conlinuo enim tactu nunc plicant el colligunt, nunc explicant atque ape-
parenlis animalum oviun cecidii, et piscis exivil. riunl. In hac crgb colleclione el apertione duni sus-
9. Tum deinde quam pura el inviolata successio ! cipiluraqua, et irammillilur ac penetrat, respiraiio-
Nullus alteri, sedgenerisuo miscetur, liiymalluslhy- nis muuus videtur implerc. Propria igiiur naiura est
nec communis cum creleris; specialis usus,
mallo, lupns Iupo. Scorjirenaquoque casiiialem imma- piscium,
culaii connubiigeneri stioservai. Ilaquehahei pudici- et a creteris vivendi qnredam separaia et secrelasub-
tiam generis sui, sed veneniiii) generis sui non liabet; siantia. Proplerea non nutriunlur, neque,ulterrena
non enim percuiilscorpanna, sed reflcit. Nesciunt igi- animaiia, manus humanae tactu et deiinimento ali-
WbaIienigenaruii)generapisciuuiadulleriiiacortlagia quo deieclanlur; eliamsiservati in vivariissuisvivant.
sicut suut ea quac coeunt asinorum equarumque inter 84 CAPUT V.
se genera, quae magna hominum cura perpetraniur .* Pisces cur iambene dentati. Hi sibi hivicem in escam
vel rtirsus cum eqtius asinrc miscetur, quaesunt vera 1" ceduni: quod imitanlur avati, qui veliementiobjurga-
adulteria iiaturac. Nam uliquemajus est quod in natu- lione castiganlur.
raccolluvionem 83comm''li|lll*> quam quod in perso- 12. Quid aulem de densilale dicam dentium ? Non
iiaeinjuriam. Et lioino ista procuras inlerpresadiilterii enim ut bos aut ovis ex una parle dentes iiabent:
juinentalis; et illud animal preliosius puias, quod adul- sed ulraque pars armata est dentibus; quia in aqua
terinum , qnam quod verum esl? Ipse geuera aliena sunt ,-et si diutius cibum versarent, et non cilo
confuiidis, diversaque misces semina, alque ad vetiios transmilterenl, aquarum alluvione de dentibus eo-
coitus plerumque cogis invitos, elhoc iiidustriam vo- rum esca posset auferri ac dilui. Ideo densos et acu-
cas! Hoc quia de hominibus faeere non poies, ut di- tos habent, ut cito incidanl, ciio conficiant cibum ,
versigeneriscommixiio fetum possil excludere, tollis facile et sine aliqna mora et dilalione transmittant.
a Mss. nonnulli, et spirilu adolere. c Quinque mss., sea-uttinecas.
h Mss. iionmiliaiitiqiiaemanus, alieni generis so- a Braiichia:, GrrcceP/3«yxtaj, parles sunt in pisci-
cium .., qita cosunieasinoruiih . .. tjenere , mugtta , bus ex utraque parie capitis folliuin more hiantes* .,.
etc.
m , SAINGTIAMfiROSH Ui
Dppiqjie 31011 Mmiiiftijit. sohis lanien searus in iiis A CAPUT VI.
riimiparp perliiij.eiiir,' ui ferunt quibus aut fevpn- jHomfnemesse
piscem: se-4pi.sceinqlium bpnutn, qliuni
tps,, aut usus fujt. aut slHdium lalia «pniprelien- malum invenhi : boimm verp Pelri liqnmm, gc si-r
dere. . .. . .
num timere non debere,
15. Sane nec ipsi a suls potentire evasere violen-
1,5, Pispis ergo-es, o hojnp, Audi quia piscises ;
tiaih, e't avaritiae j-oiiorum snbjeeii ubiqne inferiores < est regnutn cmlqrum reti misso in mare, quod
siiiii. ^Quo•quisqueiniirmiof, eo prredifi ffiagis patet. Shnile
•"
ex pmni geqere piscium cpiigregqvit.Cum aulcm essel
Etpleriqtie ijuidejn lierbls jiascuulur ac minulis ver-
id
mibus. Sunt lamcn qui invicero se devorenl, et sua iitipleluni, duperiiitt qd litlus. et sedenlesekgentqt
pppiimos in vasfssuis,tnalos qttiem form misermt. Sic
carne pascanttif. Minor aphd illos esca majoris est'
rufstis ipse rtiajof o validiofe ihvadiiur, et fit espstal- erif in cgnsitinpiationesmculi..ExibmMangeli, et sepa-
terius prifidaior alieni. iiaque usu venii, ul cum ipse rgbunt malos dc medip justotum, ei niitteitt eos in ca-
alium devoraverii, ab alio dcvoretiir, et in unum mirium " ignis (Mait, xiij, 47), Suni ergo boni ei roaii
ventrciiTuierque conveniai crini yoratore proprio de- pisces, bwji servautur ad preiium, maji siaijm arr
dp.iit, Bonum pispem npe retia jjivolvunt, sed ele-
vOratus. silflue smiul in uno viscere prsedaevindicta*- nec b.imus ijiiprnecat atqup iitlerficil, sed
'
yant;
tjue coiistiriiuffi.Et ipsis sponle forie lirfic aCcrevit B
Pfetiosi vjjlneris periu-idil sanguine, in cujus oris
iiijuria. Sicut iii hobis non ex naiura coepit, sed ex poiifessione
avariiia. Aiit ijuia ad uSum boffiinuhidaii sunt, in si- bonum pretjniii rpperitur, qijo tribulum
appstolicum, ei ceusus Chj-isiipossit exsolvi.Sicenim
giiimi quPque 'facti sunt, ut in liis riostrOrum ffiornm (
vilia videreriitis , tel caverenius exempla;rie quis scrjpiujij esi, dicejite Domino -.Regesietrm a quibus
accipmnt tribulum rel censum? A filiis suis, an ab alie-
potior iiiferfcrem invaderel datijriis in se poteiiiiori nis? Et
exempluin injuiiae. liaque qui "altefum lsedii, sibi la- Vade adtespondenle Peito,ab alienis, ait Dominus:
mar§, etmitte hgmum, et enm piscemqui pri-
quenhi. parai, inqueffi ipse jneidal.
14. Et tti piseis es, qui Viseera iilvadis aliena , qui mus ascenderit, tMe, ei aperio ore ejus invenies ibi
cedenieiii staterem; illum sumensdqbis eis pro me et le (Mait. xvn.
demergis iniirmum,a qtii persequeris usque
in profundum. CavP tte duffi illum pefsequeris , in- 24),
16. Noli igitur, o bone piscis, Petri hamuni lime-
cidas ipsein vaiidtoi*em,et deuiicat te in alienas iu-
re: noh ocpidit, sed conspcral. Npli quasi vilem tc
siclias, qui luas vltal. priusque lUarn speclet reruni-
narii ,jqui te pefsetjtienie jifopriam reforinid.ibat, cpiitemiicre, qjiia yides corjiijii jijfinMun?; Iisbes in
ore luo quod et pro Pelro pt pro Chrisio offeras.
Quid iiiterest inter diVitem iffiprobae chpidkatis in-
, Nolj liniere Peiri retia , cui dicjt Jcsus Duc in al-
gluvie absorberitem iijliriiioruni patrimoiiia, Pt silu-C ' et laxaip telia, Non ejjijjj j'n sinisiram paricm
ruiiideiiiinoruiii piseiuifi visceribiis aivulii fppletinii? lum,
Deluneius estdiyes, et niliil ei sua spolia profuerunt, .iiiitti), spd jn dpxteram, sicui J-issus a Cinjsio esj.
imo magis emii rajiiintruihsuaftjihdetesiabilioreni Noli tijiipre sipum ejus , qjiia dictijm est pj: E$ hpc
etis Jtomjncs h vivificaqs. Iileo ijjisit jetia, et coinple-
fepit iirfawiia,Capius fist siliifus , et iiilitilis pra.da
detecfci test-.'Qiiaiiiiih eO fepbfiiJnlur, qiii alios devo- xus esi SlepJiaiiiim , qui de Evaugplio priipus ascen-
raveraiif? Ei tii dlveisbabes ili slnutiio aliefius prae- dil bribeiis in ore suo stalerem jnsliliae. Unde confcs-
sionc consiauii claraavit dicens ; Ecce v>dfiocfeles
daiorPin. Mifehtibebai facultales paupefis quits jnva-
el Filium hominis siqnlein qd- dexlerpm Dei,
sefat :>itiPutn opprimens diio palfitiionia lnis facul- apertos,
tatSbus addidisti,ct adhuc ianlo nrih satiavis aug- Prp lioc pisce siabat Doroiuus Jesus ; scipbal eijiiii
esse iii ore ejus pretiuih sui census. Dpniqne glorioso
•merito; Pt 'dieis quOd alios viiidicaVeiis, ciiin eadeffi
ei Petri judicium, alque dpciripam, et
corainitiaS quae-ulciscefis, iiijusio injlisiibf, fet iniquh martyrio
Ciirisii gratiam locupies assertor implevit,
iniqiiioi', etavafo avarior. Vide heidem le qui pis-
cem illum finis inveriirii : liammn cave, cave reiia. CAPUT VII.
Spd pr.3esu.njis,d'* poteiitia, qupd .npnip tjbi posslt Pet mare Evangeiium et Ecctesiam signari, et quid
rpsisipre jgjj prrcsumebaj; ei sijujus qupd Iiannim ^D in rnari hoc prmstare debeat homopiscis. Conjugesad
nemo sibi jacere(,nemo relia lenderei. ,et, si inGidis- muttiam morum loleranfiain, charilaieni, fidem, ex-
.selj Ainjversa diruinperet; ef lamcn fuscimti» iion etnplo viperm impeiluntur. Cur idem exempluht ht
eyasil, aut jipxus yinculi yalidioris incurrit, quibus uiramque pariem usurpatum,
sp iion possel S*uiere, Sine dubio et li«inj.ini ini- 17. Mecle njpvcat quod pro mari Evangelium po-
quitas Jjuo grayjpra commiisprit,ep magis scelere suo sui. Evaiigeiiumest, in quo86Ghristusambu'!avii:
tuta psse npn ppjerjl; qjiiii .-diquaijd.odissolyat quod Evangelium est, in quo iicel lilubavcril Pelrus,
prp sce.leruro pretio cpjistjit difiifiile posse vilari. quandP megavit; lamen per dexteram Chrisli c fidei
muniiiientum, stalionis invenit graliam : Evangelium
4 Caih., 'qnt cedenienipetsequetis, incides
ipseusque men negavit, quundo, elc. Ibidem mss. aliquot, /tdei
inprofundum. munimentutn statipnes invfimt ; iionnujli ? ficje,_*vet.
h Mss. quatuor iniiiiiae
' i Iia Wiss.ac fedit; "Ajri" ftbjre^erls 'Iforiiiriescqpiens. pdil,-,fijdfifrI5,pm,, fi§p3muumeniuin sluihnisifMml;
-et Pet. ;;Era, yerh cum 'Evqrti^el]tihi-, pip.
secjiieiitibus>_ih>quo iitei 'fiiubdwril Peifns,i(on ttfr
213 HEKAEMERON. LIB. V. 2H
est, de qup marlyr ascendit; Eyangelium est mare, _!Let piitas srepe mutandum ; el si uno defuerit die, a
in quo piscanlur appstoli, in quo miitilur rele, superducis rivalem, et stalim incogniia causa quasi
quod simile esi rcgno coelortim : Evangelium est cogniia pudoris exsequeris iiijuriain. Vipera abseiitem
niare, in quo Chiisti figuraniur mysieria : Evange- requirii,87 absentem vocat, el blandp proclamai si-
lium est mare, in quo Hebraeus evasit, JEgyptius bilo ; atque ubi adventare comp;irem senserit, yenc-
intei'eniplus est: Evangelium est mare, quia sponsa num evomit reverentiam marito deferens, yerecun-
Chrisii Eccleda est, et divinre gratia*pleniludo, qurc data nupiialera graliam : lu, mulier, advcnieniein de
supra maria fundata est, sicut dixit Prophela : Ipse longinquo maritum coniumeiiis repellis. Yipera mare
super muria fundavil eam (Ps. XXIII,2). Exsili super prospeciat, exploral iter conjugis : lu injuriis viam
undas, o hoino, quia piscis es : non te oppiimanl yiro obslruis: tu iitiuin moves venenum, non rejicis :
srcculj istius flucius: si ipnipesias est., pele allum et tu conjugaiisamplexus lempore dirum virusexsestuas;
proftmduiii : si seneriias , Iude in fluclibus : si pror necernbescis nupiias, nec revereris marilum.
cella, cave a scopuloso littore ; ne le iu rupem fu- 19 Sed eiiam lu, vir.possumus enim eliam sicac-
rens aeslus illidat. Scriptum e§l enim : Estole astuli cipere, depone tumorem cordis, asjieritatem mo-
sicul serpenles(Matt. ;., 16). rum , cum tibi sednla uxor occurrit: propelle indi-
18. Et quia de serpentibus astuiis propositum ex- j I gnationem, cum blanda conjux ad charitatem provo-
emplum est, siinus asiuti.circa quacrenda et ser- cat. Non es dorainus, sed maritus: non ancillam
vrnida conjugia, diligamus tributa nobis eonsoriia. sortitus es, sed uxorem. Gubernatorem lp Oeus vo-
El si ii qui louginquis fuerant ortus sui iempore re- luit esse sexus inferioris, non praepotentem. Redde
gionibus separaii inier se conveneiint, et si virad studio vicein, redde amori graiiam. Vipera veneuum
peregrina conienderit, nulla longinquilas, nulla ab- suuni lundit: tu non potesduriiiam meniisdcponere?
seniia complaciiam miiiuat cliariialem. Eadem lex Sed hahes •rjaluralemrigorem : debes temperare eum
praesentes abseuiesque conneciit: idem naturaryiji- coiiieniplalione conjngii, el h reverentia conjunclio-
culiim inlerdistanles et consistentes conjugalis chari- nis deponere animi feritaiem. Potesl et sic. Noiite
lalis jura conslrinxit : eodum j'ugo benedictionis quaerere, viri, alienunithorum,no!ile iusidiari alienrfi
uiriusque colla socianlur, eliam si aller obeat sejia- copuloe. Graveest adolterium, etnaturaeiiijuria. Duos
ratarum regionum ionga divortia ; quia nou corporis primtim Deus leeii, Adam el Evaiiij lioc est, viium et
cervice.sed inenlis, jugum grntiaereceperunt. Vipera uxorem, et uxorem, deviro, hocesl, de cosla Adaffi. el
nequissinium genus be.-aiae, el super oinnia qnre ser- jussitamljosesseiiiunocorpoie.etiiiiinosjiirituyivere.
pentini sunt gpneris a>lutior, nbi coeundi cupidiiatem Quid tiniim separas corpus, unum dividis spifitum ?
assumpserit, murama- niariiiiiufi notara sibi requirii I I Naturifindullerium est. Hoc docet murrenrfiet viperas
copulani, vel novam praeparat: progress-ique ad non jure generis, sed ardore iibidinis expetitus
liilus, sibilo lesiilicaia prresentiani sui, ad coiij'uga- amplexus. Discite, o viri, qui aiienam « permolere
lero anjpiexuin jliam evocat. Miiiaeiiaautem ijivitata quaerit uxorem , cnjus serpeulis sibi adsciscere cu-
jion deest, et yeneiiatre serpeiiii exjietitps usus sure piat conlubernium , cui etiam comparandus ipse ser-
imjipnit coijjuiiclionis. Quid sibi yult sermo Inijus- penli sit. Festinai ad viperam, qiu» se in gremium
modi, nisi ferendos essp mores conjugum ; et si abr viri non directo lramite verilatis , sed lubrico devii
sens est, ejus opperiendam praisentiara, git licet amoris iufundit. Festinai ad eam qnae venenum suum
asper, fallax , incondjlus _, lubricus , leniuleulus ? resumit, ul vijiera quae ferlur peraeto conjuiictipnis
Quid pejus veneno, qnod in coiquge rouraejjanon re- munere vcnenum qtiod evomueral, rursus haurire ;
fugii ? Vocaia non deesl, ei serpenlis lubricum sediila adultera enira vipera est (Prov. xxm, S^.Unde et
cliaritaiecompleclitur. Ille lua mala poriat, etlevila- Salonion ait quod is qui fuerit lemulenius, cuiii per
lis (eininerefaciliialem : lu vj*rumtjJum non poles, o viiiuin Jibido fervere consueverit, tamquam a colijbrl
inulier, susiinere? Adam per Evam deceptusest, non icta exleiidiiur, et taniquam a cornuta diffundilur ilii
Eva pe? Adam (55, q. S, c. Adam per Evqni). Quem vcnenum. Et ui scias quod de adultera dixil, adjecit s
vocavif ad ciilpani roulier, justnm est ut eum giiber- \ , Oculi iui cttm viderint atienam, cs ttmm loquitut pet'¥
naiorpm assumal; ne ilemm feminea faeilitaie laba- versa (Ibid. , 35).
lur. Sed horridtis et incullus est. Semel placuit. 20. Nec quisquam yelut conirarja posuisse inos
tNumquid yir frequenter est ciigeijdus ? Comparem credat, ul et ad bonum etad malum viperre liujus
suumet bosrequirjt, et equus diligil; et si muteiur exempio uteremuf ; cum ad iiiistitutioriejnulrumque
alius, lamen irahere jugum nescit compar alterius, proficiat, si enibescanius aut fidem noh exhibere
et se jioo lotum putal: lujijgalem repudias tuum, dilecto, cui exhibet serpens; aut relinquentes sancla
° Quidem mss. , suspecia rivalem es, aut cum noslram conseriliunl, nisi quod plores babent depp,
edii. noiinuHiSjSMsptcarisWiio/em, elslalim htcpgniia nat, vel deponet, Dion. depone, melius Coen. depo-
catisa , quasi cognilam, aul cum aliis edii. , el siaiim nere. Omittiiiir etiam in nonnullis, Potest ef sic: ye-
incognilam, qttast cognilain, etc. Sed mss. duode- rum necessaria Iransitio est.
cini probaiissimi cum edit. Pet. et Gill. legunt ut 0 Aliquot mss,. permovere, nnjis prosniqllire, Me-
nos in lextu. lius alii, ei edit. permolerc, Est pniin vox melapho-
h Edil. onmes cuni mss. aiiquot, reveremia con- rica, cujus usus est in obsbenjs. Hprat, 1, i, sal. %
junctionis. Potest et sic Mss, novem in lectionem
215 SANCTI AMBROSII 216
conjugia, lubrica ei nocitura salutaribus prififeramus, A ostrei; ac sic aperla claustra reperiens, tulo inserit
quod facil qui cum serpente miscetur. clielas, visceraquc inlerna depascitur.
89 25. Sunt ergo homines, qui cancri usu in alie-
88 CAPUT VIH;
nae usum circuinscripiioiiis irrepani, el infirraitalem
De astittia potypi, el cancri, quibus fraudutenli ho- propriae virtutis astu quodam suffuIciautV frairi do-
mines aduinbranlur ; cttm exltoriationead fugiendam lum nccianl, el allerius
pascnntur aerunrna. Tu
cupiditatem. aulem propriis eslo comenlus , el aliena le damna
21. Ei quia de astulia coepimus sermonem sub- iion pascant. Bonus cibus est simpliciias iniioceniirc.
lexere, qua unusquisque frairem suum circumvenire Sua hona habens irisidiari nescit alienis, nec ava-
ol decipere nililur, ct in novassefraudes componere; rilire facibus inardescit, cui lucrum omne ad virlu-
ut quem vi oblincre non potesi. circumscribat dolo, tem dispenditiro est, ad cupidilatem incendium. Et
et fuco quodam arlis obducai: fraudulenium illud ideo beaia est, si bona sua noverii, cuin verilale
polypi ingenium non prreteribo, qui vadoso in litlore . pauperlas , el oinnibus pra-ferenda thesauris; quia
peiram nactus, affigiiur ei, atque ejus nebuloso in- melius esl exiguum datuin cum Dei limore , quam
genio colorem subit, et simili specie terga obduclus ihesauri magni sine liniore. Qiuintum esl enim quod
pluriiiiospiscium sineulla suspicionefraudisaJlapsos, j 1hominem alat? Aul si qureris quod cliam aliis abun-
dum nola non praecaveni, et saxum opinaniur, cassi- det ad graliam, id quoque non multum est. Melior
bus furtivaearlis includil, et sinu quodam sua: car- enim est hospiialitas in oleribus cum gralia , quam
nis intercipit. Sic spontanea venit praeda, el talibus vilulorum pinguium prrfiparaiio cum discordia. Uta-
capitur argumeniis, qualia sunt eorum qui ingenium mur ergo ingenio ad quaerendamgratiam, et salulem
suum saepe commuiant, et diversas nocendi artes luendam, non ad alienam circumscribendam inno-
movenl; ut singulorum mentes sensusque perten- ceniiam. Licet nobis uti exeni|ilis marilimis ad pro-
lenl, 6um coiilinentibus posili conlineniiam prrfidi- fectum nostrse salulis, non ad alienae periculum.
cantes, in carlu intemperaniium tamquam _devii ab CAPUT IX.
sludio castitatis, et demersi intemperanliae volula-
bris; ut qui eos audiunt autvident, incauta facilitale De pmscientia echini fuluram tempeslatemnuntiantis.
se credant; eoque cilius labuntur, dum declinare Eum accepisse hoc donum a Deo, cujus indulgenlia
non norunt, nec cavere quod noceat, cum graviorsit in omnia creata prmdicalur.
et magis noxia improbiias benignitalis obumbrata 24. Echihus aiiimal exiguuni, vile ac despicabile,
velamine. Et ideo cavendi sunt qui crines surc frau- mariiimum loquor. plerumque index futurae lem-
dis, et brachia longe laleque dispergunt, vel specicm ( 1 pesiaiis, aut tranquillitaiis annunlius solet esse
induuni niulliformem. Et isli enimpolypisunlnexus navigantibus. Denique cum procellam ventorum
plurinios habenles,elcaHidorumitigeiiioruiii vestigia, praeseiiserit, calculum validum arrijiit, eumque velut
quibus irrelire possint quidquid in scopulos surc saburram vehii, et tainquam anchoram trahit, ne
fraudis inciderit. exculiatur fluclibus. Itaque non suis se Iibrat viri-
22. Cancer quoque quas cibi gratia praestigias in- bus, c sed alicnre stabilifatis regilur pondere. Qtto
slruit! Namque et ipsc oslreo deleclaiur, el carnis indicio naulae velut signum fulurae perturbaiionis
ejus epulura sibi quaerit. Sed quia ut appelens cibi , capessunt, et sibi praecavent, ne eos imparalos
ita prospiciens est periculi: qnoniam cum dilficilisest turbo improvisus inveniat. Qui niaiheniaticus, qui
venalio, tum periculosa : difficilis, quia teslis vali- aslrologus, quive Chaldrfiussic polest siderum cur-
dionbus esca interior iucluditur ; nam velut muris sus, hos-coelimotus et signa comprehendere ? Quo
qiiibusdani molliliem carnis prsecepti imperialis in- ingenio isla collegil? Quo doctore percepit? Quis
terpres naiura munivii, quam niedio teslarum quo- ei fuil lanti inlerpres augurii ? Saipe homines con-
damsinuconcavonutrit ac fovet. etquasi in qu.idam fusionem aeris videnl, et srepe fallunlur, quod plp-
. valle diffnridit; et ideo cassa omnia tentamenia sunt rumque eara sine tempeslate discutiat. Echiiius non
cancri, quia aperireclausum osireum nulla vi potest: D fallitur, echinum sua nequaquam signa praelereunt.
et periculosuin est si a chelam ej"usinciudat, ad ar- 25. Uhde exiguo animali tanta scientia, ut futura
gumenta confngit, ct insidias nova fraude moliiur. praenuntiet? Quo magis in eo niliil est, quo lanlam
llaqne quia omnia genera deledalione mnlcenlur , possit habere prudentiam, crede quod per indulgen-
expioiat si quando osireum remoiis in locis ab onini tiam Domini rerum oiunium id quoque praescientiae
venlo contra solis radiosh diplychum illud suum liuj'us munus acceperit. Eienim si fcenumDeus sic
aperiat, et reserel clauslra tosiarum ; ul libero aere vestit, ut miremur ; si pascit volalilia; si paravit
Tisceris sui voluplalera quamdam capial: et tuuc corvo escam, pulii enini ejus ad Dominum claraanl;
clanculo calculmn iramitiens, impedil conclusionem si mulieribus dedit texturae sapienliam; si araneam,

a C/ifi/a*,iricancris quasi forcipes sunl, autqui-
dam digili qiiibus obvia arripiunt.
h Diptycltumvocal utrumque latus teslre ostreo-
rum, quod inore libri claudaiur aique aperiatur.
A pariiCula Si? et verbo Trrio-o-siv,id est, plicare.
c lta mss. Corb. vetus, Th. ac. Reg. Alii aliquot,
alieno stabilitum regilur ponderc Carn., aliena siubi-
liiute regiiur et pondere. Reliqui et edit., alieno sla-
.bilit et regit pondere.
217 HEXAEMERON.LIB. V. 213
quae tam sublililer ac docte iaxos casses suspendit j 27. At nobis longe alia senleniia est, mutare ex-
iu foribus, sapienlia* non reliquit iinmiinem ; si ipse silio domos, incolarum fastidio teneri, advenarum
virtuiem eqno dedit, et solvil de cervice ejus formi- capiare gratiam , transferre terminos perpeiuos,
dinem, ut exsulielin campo, el occurrens regibus quos posuerunt patres nostri, agrum ad agrum jun-
irrideat, 90°doreturbelium cminus, excilelur sono gere, doraum ad domum. Deficit terra iiominibus.,
tubae ; si hrec irralionabilia pleraque, el alia insen- slernuntur et maria. Rursus pro singulorum libidinc
sibilia , ul foenumet lilia , replevit suae disposilione incidiiur lerra, mare iufundilur, ut insulas faciant,
sapienlire, quid dubitamus, quod eliain in echinum ul possideant freta : spatia maris sibi vindicanl jure
eontulerit hujus gratiam praescieniirfi? Nibil enim mancipii, pisciumque jura sicut vernaculorum con-
ittexploraiuiii, niiiil dissimulatum reliquit. Omnia diiione 91 s'bi servitii subjecla commeniorant. Iste,
videt, qui pascit omnia : oninia rcplet sapientia, qui inquit, sinus maris meus, ille alterius. Dividunt
orania in sapientia fecit, ut scriplum est (Ps. cin, elemenla sibi polenles. His ostreae in iluclibus nu-
24). Et ideo si echinum visilaiionis suae exsorlem triunlur: his in vivario piscis includitur. Luxuriae
non prrfitermisit; si eura considerat, et fuiurorum nec mare sufiicit, nisi apothecas babeaiu osirearuui.
inforinat indiciis, lua non considerat ? Imo vero Iiaque aeiates earitin numcrant, et piscium recepia-
considerat, sicul leslatur ejus divina Sapienlia di- 1! cttla insiruuiil; ne convivia divitis mare non possit
cens : Si respicit volaiilia, si pascil illa, nonne vos iraplere. Nam vicini noraen quibus nudiunt auribus!
pluris eslis illis (Maith. vi, 26)? Si foeinim agri Quibus oculis inluentur posscssiones eorum! Quem-
quod hodie est, et cras in ignem mittitur, Deus sic admodum dies noclesque excogiiant, ui aliquid
vesiit,' quaulo magis vos niodicaefldei ? proximi auferant ! Numquid soli habilabiiis sitpcr
terram (Isai. v, 9) ? clamat prophela. Cognoscit hrce
CAPUT X.
Domiims, et vindiclae reservai.
Cuique piscium generi prmscripla esse sua domicilia, 28. Quanlum aliena a piscibus aviditalis rapina !
unde humana levilas, ac liixuria condemnantur: Illi naluralia caplant secrela, et ulira terminos orbis
lamen qiwsdam pisces ctd sobolem loca mutare ; lerrarum mare noruni,
quod nullac iuierpolaiil in-
cujus rei ralio expeiidilur, el liotuinis repreltenditur sulre, nec lerra aliqtta inlerjacet, vel ultcrius ulla
incontinenlia. Item de specialibus aliquorum piscium sit posila. Illic igilur ubi diffusuni Iate mare omnem
viriulibus. spectandi usum, utiliiaiis gratia navigandi interclu-
26. An vero sine quadam dole naturre manere dat audaciam , condere se feruiitur ccie , illa im-
piscibus eliam illaru pulamus gratiam, quod unum- mensa genera piscium, aequalia moniibus corpora,
quodque genus piscium prrfiscripla sibi domicilia ( ut tradiderunt nobis , qui videre poiuerunt: illic
bahei,quae sui generis nullus excedat, non incurset quietum sevum exiguntc discrela ijb insulis, ct ab
alienus? Quis geomeira his divisil habitacula nullis omnibus maritimarum urbium conlagiis separala
rumpenda lemporibus ? Sed geometram audivimus, haheul suas regiones et habitacula dislribnla. Manenl
thalassomelram numquam audivimus ; et tamen in his inoffenso vicinorum limile, nee vago transilu
pisces mensuram suam norunt, non muris urbium mutationesqurfirunl locorum: sed laniquam patrium
portisque prseseriplam, non aedificiis dnmorum, non soluin diligiini, el in his imraoraii dulce arbilraiitur.
agrorum finibus Iiniitalam, sed mensuram ejus quod Qiirfi ideo elegerunl, ut snliiariam viiam remota
oporteai; ut lanlum satis sit uuicuique , quaniura possinl arbiirorum interpcllalione transigere.
ad usuui abundcl, non quanlnra aviditas quaedam 29. Sunt lamen aliqua genera |iisciiiin , qui non
imraoderata sibi vindicet. Lex quaedam naturae est ingenii facililale loca muienl, sed fovendi parlus
tantum quaerere, a quanlum suliiciai ad vicium, et necessiiale; quem opporluno aique Icgiiimo procu-
alimeiitorum modo sorlem censere palrimonii. Hoc ranies tenipore , ex pluiimis Iocis, ac diverso sinu
genus piscium in illo sinu maris alitur et gignilur, maris, innumeri velut coniniiini consilio convenien-
illud in alio. Denique uon reperies confusa genera les conjuncio agmine Aquilonis flatus petunt, el ad
pibcium : sed quod hic abundat, 'alibi deesl. Et ite- ] I illud Septeiitrionaliiim mare partium quadam na-
rura ille sinus maris cephalos alit, lupos ille : ille lurre lege contendunt. Dicas, si ascendenles videas,
saxatiles, locustas alius. Non est libera vagandi po- d rheuma quoddam esse, iia proruunt, fluclusque
leslas; nec lamen aut interclusa monlibus copia, interSecant, per Propontidem in Euxinuni ponium
sut fluviis interiabeniibus transitiis impeditur, sed violento impelu profluentes. Quis piscibus hrcc an-
usus nnturre impressus tamquam patriar linihus nunliat loca, praicepit lempora ? Quis Iribuit dispo-
unumqueinque sese tenere, et ullra incolash pro- silionera viandi, comitandi ordinem, meias et lem-
dire suspeclum. pora revertendi ? Homines suum iinperatoreni
a Mss. Vat. et Cosn., quanlum efficiat ad victum. et suspeeftmt.
Dion. , quanlum sufficiat ad viclum et alimentum, el c Ms. Dion., discrelas ab insttlis , el ab omnium
hmc lantummodosorte censere patrimonii. mariiimarum urbittm contagiis separatas habent suas
b Quidam mss. et edit. Rom., prodtre facit suspe- regione.s. Ccen., temolas illic lutbent suas tegio-
cium, Alii majori numero et antiquiiate cum edit. nes, elc.
vet. omitiunt, [acil. Non niale; potest enim subin- d Basil. pAp.v., id esi, tcslus ac lorrens.
telligi subslantivuin, est, post voccs, impfesstts....
Si9 SANCTI AMBROSH 2i0.-
liabeiil,. puj'us exspeclalur imperium, procedit les- A, mon in Sapientia : Novit teropus eundi atque red-
sera , proponuijtur pdicta provjncjaljnus ul cnnve- eundi : novil lempus perfuiiciionis et jaciationis, et
niant, trilmnis luiliium liiterse dirigunlur-, dies sta- novil ut non queat falli (Eccles. m, 2 el seq.); quia
luitur; ei pjerjqtie ad dies staiiiios occurrere non iion ralionis aesiimatione,el dispulationis argtinienlo
qiiennt. Qnis impcrator piscibus praeceptiim dedit? ulilur , sed inspiraiione naturrc, quae vera est ma-
Quis doclpr hanc tribiiitdjsciplinam? Qui meiatores gislra pielaiis. Denique omnes animanies prrvseripia
ilinpra disjipnunt? Qni jluccs iter dirigunt, ut nul- babent pariendi lempora, homo soius indiscreta at-
ljus desit occursus? "Sed ngnqsco quis ille sil inipe- que confusa. Reliqua genera clemenliam temporis
i';iior, qui ordiiialioiie divina sensibus ujiiversorjira quacrunl, mulieres solae jiartus suos inclenieiiier ef-
suum infuiidat imperium, qui lacilus mulis aniroan- fundiml. Vaga eniroel inlemperans libido generandi
tibus naturalis disciplinre ordinera tribnat; nec so- vagam pariendi aetalem exhibet. Pisces tania maria
lum magna penciret, sed ctiani per minima qurpque Iransmiitunl. ut uiiliiaiem aliquam generi suo quae-
se fnndal. Diyinsp iegi piscis obsequiiur, et liomines ranl. Nos quoque diffusa a-quora li-ansfrclaniiis: sed
contradiciint! Piscis solemnilpj* pbaudit mandata quanto honeslius , quod successiofiis amore, quam
coeleslia', et horoines 92 U'r*lafteiunt Dei prse- quod peeunisc aviditate suscipiiur ?. Denique illis ad
pejila ! An cont.emptibilis libi videiur, quia muius ]i pieiatem, nobis ad qtiicsium lransmissio depuiamr.
psl, ratipnisque expers? Sed vide ne tu tibi magis Illi soboleffi refeiuni omnibus mercibns cariorem :
ijjcipias essp coiitenipiui, si iiTalionabili irraiionabi- nos 93 merccm l.onge imparem ad pericuii vicem
lior depreliendaris. Qiiid auteni raiionabilius lioc miseia iucri cupidine reporlamus. Ilaijne iili pairiain
pi.spiuintransilu, cujus ralionem quidein yerbis non repetunt: uos derelinquimus. illis nando iueremen-
explicrtni, sed factis loquuntur ? Pergunt eiijin a»sla- lum generis acquirilur: nobis minuiiur iiavigando.
lis tempore ad fretunrPoutS, eo quod reliijuo maris 51. Qnis igiiur negel divinilus illis infusum inge-
sinu Jjjc sinus dulcior sil. Non enira lamdiu sol ei niuni esse hnjusmodi alque virlulcm? Cum videat
freto , quarodiu creieris imiiioraiur, eaque fit causa islos in Aquilonein lam soleinneni obeundrc fecundi-
ui n.on oinnero aquani exhauriat, quae diilcis aique tatis peregrinatioiiejn vivaci ingenio componere;
potnbilis est. Quis aulem ignorpt quod eiiam ea quae alios in exigno corpore tanium valirliiatis assumere,
maritiroa sniit, aquis plerumque dulcibus deleeteii- ul maximas navium plenis currenies velis in mcdiis
luj"? Denique d«m flumina sequnniur, et ad super flnclibus sistant : sicut brevis pisciculus echcneis
rjora ascendunf, froquenler aljejii pisces generis tania faciliiale niemoralur navein ingenlcm sistere;
capiijniiir in fliivii.s. Cum hrPcigilur causa Poniuni utquasi radicatam mari hserere yideas, nec nioveri.
illi.s faciat graliorem, a ve) quod rcsiris temperel so- *3 Aliquamdiu enim inimobilem servat. An el huie pu-
lemnis illic flajus aquilojiis, tum oppormniofem crc- las sine Creatoris miinere iantum potuisse suppe-
leris judicaiit, jn quo gencrare , el parlus possint lere virtutis? Quidgladios loquar. autserras.,aut ca-
proprios eniilrire, quod tcnpri feljjs Jaboneniaiieisai nes inaiiiimPS, autbalena«, aulzygifiiias?Quid etiam
regiojiis ferre vix pos.siiu, quos illic fovet acris lurltiris ccnli iiiii, el lioc niorluae? h Sicul enim vi-
, bjanda clenienlia. Itaque peraeto nuinere oumes sir perae os si quis caleaverit recens dmniaxat, gravius
mul eo quo veneraift agniine reverturjiur» quani veneiiuni nocere perliibelur, et immedicabile
... 30. Qiirenaiiiisla sil ratio considereinus. Objecfus .vuinusserpere : ita eiiam luriur aculeo suo mortua
est Ponti sjruis boreae Cifiieiwuinque venlorum vin- amplius t|iiam viva periculi afferre riierooraiur. Le-
Ipijlissiinis flaiibus ; unde gravis illic proceUa furil, pusculus quoque iiriiiduin animal in lerris, in mari
et lejnpesiales moveniur, ata ut<Ie profiiudo arena fonnidabile, citanrel qua; non facile possil auferri,
yerj.atur: cnjus rei fluelus arenosus indicio est-, qui coiTuptelam invehii. Voluil enim le crcalor nec in
ventorum moiu insurgens aliius, lum pondere gra- mari satis ab insidianlibus esse securum; ut projiler
yjpr_iJjaud dubie non solum navigantibus, sed etiam pauca qurfinoccanl, quasi in excubiis posilus, afniis
ijiariiiniis ipsis. animaniibus intolerabilis habetur. fidei semperelscuiodevolionisacciiicttis, a Doniino
Apcedil ijlud , quod plurima et niaxima Ponto ttu- i9 luo debeas saiulis sjjerare praesidiuin.
mina misceantnr, cum liyberuo tempore sinus ipse CAPUT XI.
frigidjor lorrentium ligescat allapsu ; propierea
De piscibus Ailanlici maris ; ilem de sale, corallio et
jiisces lajnquam arbitri flueritorum, rcstaleillic as-
aurae clemenliam sconsueverurit : aliis quibusdqm. Ob ea, sedmuximeob navigutionem,
piranlis caplare
cujus amceniiate perfuucli, rursiis hyemis aspera mare terrfs prwslpte : posl qum paucis de. Jpna ac
declinare contendiiiit; et Scplenlrionalis plagaesae- Pelto nienipraiis,sermo clfluditur.
va iugientes, in reiiquos se sinus conferunl, in qui- 52. Veniaiiius ad Atlanticum niare. Qiiam ingen-
biis aut venlorum moliior sit placidiias, ajjt solis tia illsc et iufiiiitic maijiiiludinispeie! Quaesi quando
soleail.vcrnare lemperies. JMovit igilur piscls j>a- superiiatanl fluciibus, ambuiure . nsulas putes, mon-
riendi teiiipus, quod pro magno 'inysierio dixit SaJo- les aliissiraos suiiimis <adcrJeJiimverlicibus emijiere.
a Gemet., vel quod mstustemporesolemnisiitic spi^ quis calcaveritrenes dumlaxat, gtavius quatu 'vemnum
ret flalus aquilonis. nocerefertut.
h Mss. Ben. Carn. ac Germ, Sicut enim vipereosti
m IIEXAEMEROJ*.LIB. V. 222
Quce noria in acta, nee iti Ijtjoribus, sed in Allanlici j i luiiiilur, hi resolvuntuf. Adjunge remigiis contexia
maris profundo feruntur videri, ut eorum conspeclu liltora, quibus vexillum exeundi aura de coelo esl.
nautrc a navigandi in illis locis pra-suniplioiie r.evo- Ilaque atirigse plausum iiianem referunt: hi soivunt
ceiilur, ncc secrela elementoruin adire sine suprcmo vola servati.
lerrore mortis usurpent. 55. Quid de Jona diguum loquar, querti cetus ex-
55. Sed jam assurgamus ipsi de profundo maris, cepil ad vitam, reddidil ad prophetandi gratiam?
ct aliquanlulnm sermo noster emergal, atque ad su- Eiiiendavit aqua, quem lerrena deflexerant: psalle-
jieriora se suiirigai: speeiemus ea qu;c usilata niiil- bat in utero ceti, qui nioerebat in lerris. Et ut utrius-
tis, cl plena sint gralirfi, quomodo aqua in salis vcr- que fedemptio non praetereaiur elcmenii, teirarum
lalur solislitalem, ul ferro ssepe caedaiur; quod-de salus in mari anle pra-cessit, qtiia signnm Filii ho-
Brkanuicis salibus nihil mirum, qui in speciera niar- minis signum Jonse. Sicul iste in uiero ceti, sic Je-
nioris validi, ejusdem melalliniveo candnre resplen- sus in corde terrac. !n ulroque remcdium; majus
dejil, salubres corporis h cjbo, et potui nimis grati. laraen in mari pieiatisexeraplum ; quoniam excepe-
Quomodo eiiam non indecorus lapis corallitim in runt pisces, queni li</niiriesrefularunt, el quein ho-
mari lierba sil, si in aerera iransferaiur, in lapidis mines crucifixerunl, pisces servarunl. Peirus quo^
/irmitatem solidetur. Unde etiam oslreis pretiosissi- ]J quc in mari tiiubat, sed non labilur : el confessus iil
mam niargarUani naiura iufixeril, q-iomodoeam nsar flueiibus, laroen negavit in ierris. haque illic quasi
ris aqtta in tam molli carne solidaveril. 94Quae dif- devoitts maiiu appreiietidilur : hic quasi oblitus
ficile apud rcges inyeniuniur, ea in iiltoribus qussi asjicctu censorio coiiveiiiltir. Sed jam rogeinus Do-
yilia jacent vnlgo, et in saxis asperis etcauiibus colr miiium, ut sernio «ostcr quasi Jonas ejiCiaiur in tcr-
ligunlur. Auieum etiam vellus aqua nulril, et lanam ram, ne diuiius in salo fluctuei. Et bene jam exivii
in memorati specjem metalli gignuni litlora, cnjus cucurbita, quae obumbret nos a malis iioslris : sed
colorcni nullus adiiuc eorum qui fucis diversis obda- elipsa procedentesole arefacta adinonei requiescen-
cunt yeliera, iinitari poiuit; adeo naliirae niariiiniai diim, ne in 95 lcrra sestuare inciptamus ingenio, ct
gratiam {iijmana jmplere nescit industria! Scinius nobis etiaiii verba deficiant. Certc plus nobis quam
qua sollicitudine veilera oyium etiam minus pfeiiosa Ninivitis dala est in aquis femissio peccatorum.
curentuj*: sinl licelopiima, nequaquam lamen his CAPUT XII. (Sermo VUL)
fucus innascitjjr. fline naturails color est, quem nui-
Jus adhue fjicus sequavit ; » Jioe quoque piscis est Fingil sibi e memoria aves evolasse, ad quas oralionem
vellus. Sed et jpsi murices qui jjisigne dant regium^ eieganier revpcat, Audilores sibi aitenlionem prmbi-
'
sunt niarilirai. {-, luros dicit, se auierii illis brevitaiem, Deiiiqw varia-
54. El quac pratorum graiia, yel horlorum amcer rum (iviumsuavilutem exoptut.
liitas potest cx-rulei niaris aeqjijparare pictnram ? Au- 56. Et d cum pauluium couiicuisset. iteruin ser-
'
runi Jicel in praiis flores •efuigeant, ajiri quoque fui- monem adorsus ail : Fugeral nos . fralres dileclis-
gorem in niarj Jana resplendet : el iJli cilo roaiv sinii, necessaria de iiatura avium dispuiailo, et sermo
cescunl, ista diuduraUjra seryatur. Lilia in lioriis hujusmodi nobis ciini ipsis avilius evolaveral. Fil
etninus uitenl, yeja in navibus : bic odor, illic veiir euisn naiura quatlam, ui hi qui aliquid jniueiilur, vel
lus aspirat. Qnaeuijlilas iti foljo! In navibtis ijuanta dieendo exprimere voluht, eonmi qiialitaleni qu;o
comniercia! Lilia suaviialem narium, vela liomiiium vel inliienlur vel loqunnlui', adsuinani; ui cum pi-
saluiem iiivehuni. Adde pisees salienles, et delphi- grioribus immoremur, el eum velocibus celcri rapiri-
nas ludentes ; adde rauco sonanies fluclus murmure s iiiur adspeciu, slylo quoque aut tardiore ulamur aut
adjice currenles naves ad litlora, vel de liitoribus rapido. Iiaque cum caveo ne mari demersa prae-
exeunles, Et eum e carceribus niillunlur qundriga*. •tereanl, ei aquis operla ine lateant, eflugil omhe vo-
quanio studio speclaniium etamore cerlatur! Equus latile; qsiia dum iuclinatus imos aquartim gurgites
taincn in vanum currii, jion in vanum navjgia. IUe scrutor, aerios non respexi volatus; nec nnibra sal-
in vanum, quia vacutis: isla ad utiiilatem, quasi Diem peiuiifi me pracpetis reclinavii, qurfi in aqnis re'
plena frnmenli. Quid iis gratius, qurc non verbere lucere potuil. Verura ubi onine negoliiitn expediium
aguntur, sed ventorum spiramine : ubi nenio rcfi'a- putavi, el ahsoluuini nie credidi, etdicni quiuium
galur, sed omnes faulores sunl : ubi iiemo vinciiur coiisummaium arbitralus sum; veiiH in nieniem
quicumque pervenerjl, sed omnes pupjies qua; per? aviuni natura, quae cum eunl cubiium, quasi peracto
veetae fuerini, coronauiur : ubi paima tuerees sajjir Irfiiae munere sethera canlu mulcere consuerunt:
lis, vicloria pretinm regressionis esl. Qunriluffi enim quod veltil solemuiier snrgenie el occidente die m-
distat inter directos cursus ac reflexos! Isti perpe- staurare cousucrtml; ut decursi vel adoriendi iioc-
a Acta acim, Graece KZTI.,liltus secreluiii, el amoe- d Omnes edit., et cum pctululum conticuissem
num. aio. Omnes m'ss., conlicuissel ait. Dtirique leclio
b Mss. Ben. el Germ. salvbres corpori. Carn. cor- probari prima, quod Ambrosiiis cpisl. ad
polesi:
poribus, fitc. Orunl. lioc opus scripsisse se tesiilicatuf : altera,
c Sie onnies niss. ae vpt. edit.. Rora, yero, ,pt*t«/jj qnod verba non Ambrosii, «ed noiarii esse conien-
est vellus. Ex eo scilicel Basil. TTO^SVTOXJSUO-OUV iptov dunt aliqui quorum opinio mss, copsenlu •sta1)ili(«rf
WWtVVKt T/SEtpOUO-l.
 223 SANCTI AMBROSII 224
lurni juxla ac diurni temporis laudes suo referant A CAPUT XIII.
creatori. Magnumigitur incenlivum excitandas nobis
Exorsurus a volucribttsaquaticis primum de halcyone
devotionis amiseram. Quis enim sensum hominis ge-
disseril, el quanla sit divhta benignilas in eam avem
rens non erubeseat sine psalinorum celebritaie diem
cum etiani niiiiutissimrcaves solemiii de- exponens, nos ad exspectanduma Deo opem horla-
claudere, lur.-De avibushnbrium aul ventorumprmsagis; de-
volione et dulci carmine orlus dierum ac noclium
que ftda ansernm cuslodia.
prosequantur. ......
57- Redeat igitur nobis volaticus sermo, qui pene 40. Elquoniam de aqualiiibus j-eplilibus diximus,
fueral elapsus ex oculis, et aquilre modo alla pelens arduum est ut subiio ad aves coeli sermo nosler
volaius suos obduxeral nubibus; nisi quia oculos ascendat. El ideo de iis avibus.prius dicamus, quae
abluli aqua dum de gurgile levamus ad coelum, spe- circa aquas niaris fliirainumqueversaniur, cum qui-
culaii vacuiim aeris volalibus ferri, ad necessitatera bus possuraus emergere. Iinque ab halcyone sermo-
sijdi pulavimus esse revocandum. Eritis vos judices, nem adoriamur. Ea esl avis maritima, qurc in litio-
qui eslis aucupes verbi, utrum consultius evolasset, ribus felus suos edere solet, ita ut in arenis ova de-
an utililerin veslra retia sit relapsus. Nec vereor ne ponat niedio fere byemis. Nam id lemporis fovendis
fasiidium nobis obrepat in voiaiibus requirendis, I$ habet depulalum jiariubus, quando maxime insurgit
quod non obrepsil in gurgilibus perscrutandis; aut mare, litloribusque vehemeniior fluctus illidilur, quo
aiiquis nobis in.dispulatione obdormiat, cum possit magis rejieniinae placiditatis solemnitate avis lmjus
avium canlibns excilari. Sed-profeclo qui inter ffiu- eluceret graiia. Namque ubi undosum fuerit mare,
los pisces'vigilaverit, non dubito quod inier canoras positis ovis subiLomiiescit, el omnes cadunt vento-
aves somnum sentire non possil, cum lali ad vigilan- rutn procellae, flalusque aurarum quiescunt, ac pla-
dum gratia provocelur. Neque vero vile puielur, cidum ventis siat mare, donec ova foveat halcyone
qtiodpoluit prateriri, cum sit lerlia pars in animan- sua. Septem autem dies folus sunt, quibus decursis,
libus, creaiurae. Tria enim genera animaniium esse educit pullos, feiusque absolvil: illico alios quoque
non dubiuni est, terrenui», volalile, aquaiile. Deni- septem dies adjungil, quibus enutriat partus suos,
que sic scriptum esl: a Producunl aqumreptilia ani- donecincipiant adolescere. Nec mireris tam exiguum
marutn vivenliumsecundumgenus, et volaliliavolaniia nulricndi lempus, cum absoluiio fetuum lam pauco-
96 super terram secus firmamentum cmli secundum rum dieruni sit. Tantam autem graiiam minuscula
genus. avis^diviniius iiiduliain habet, ut lios quatuordecim
58. Revocamur ad superiora sicul obliviosi vialo- dies nautici pra-sumplae serenilaiis 97 observent,
*
rcs, qui cuffi inconsulto praeteriprint, in sna rever- IC quos et halcyonidas voeant, quibus nullos molus
lenles vestigia incuriae suaeh mulclam repetiio iii- procellosrfilempestalis liorrescant.
neris labore suscipiunt. Est lamen etiam bonus via- ii. Nonttevospasseribusplurisestis(Luc xn, 7)? Do-
lor, qui dispendium regressionis, reliqui ilineris minusait. Si igilur avisminusculifi conleniplalioneet
compendiosa celeritale, compeiiset, ut milii facien- insurgit mare, cl repentecoinprimilur, atque aspera
dum arbilror; maxime cum de avibus sermo sit, qurc byemis inler graves procellas lempestalesque verito-
solenl oculos horoinuni volalu properaliore perstrin- rnm detergit coeli nubila , iluciusqiie componil ele-
•gere. Quid enim convcnit iis imroorari, in quibus mentis oinnibns subiio infusa tranquillilas; quanlum
celcriias placere consuevit? Avius igitur alque inu- prarsuniere debeas, o homo, ad iniaginem Deilacius,
sitalus in lali genere scriplionis sertno noster canoris agnoscis; sitainen aviculaeislius fidem sludio devo-
avibus resoriet alque resuliet. lionis imiieris. Illa tempesiaies videns insurgere,
59. Sed unde mihi cyguea carinina, qure eliam saevirevenlos, inierhyberni saevanon revoeatur, ne-
sub gravi moriis imminentis terroredeleclant? Unde que rcflectilui', sed impellitur. Denique in litlore sua
mibi illos naturales modulos canlilenre, quibus etiam ova constituit, ubi ea relabenle fluctu madida adhiic
paludes sonorae cantus edunt dulcissimi suavitaiem? arena suseipial: nec insurgentes flucius quos im-
Unde mihi vocem psittaci, dulcedinemque merula- W murmurare atque allabividel, reformidat.
rum? Utinam saltem lusciniacanat,qurfi dormieniem ii. Et ne pules quod ovorum videalur- babere
de sonino excitel! Ea enini avis signare solet diei conlemptum; continuo ubi deposuerit ova, nidifisat,
surgcnlis exoriura, el cffusiorem diluculo deferre et suo partus corpore fovet, nec saluii propriae al-
hrtitiain. Tamen si illorum suaviias deest, sunt ge- luvione littoris periimescit: sed secnra de Dei gra-
mentes luriures, el raucao columbrfi, lum cliam cor- tia, ventis se comniiltit el fluctibus. Parurti csl hoc.
nix plena voce pluviam vocal. Unde rurale aviarium Adjungil totidem alios ad nulrienduni dies : nep
- sermone quo possumus, scientia quam nos ruslicani inlerpellari tol diebus infidi maris Iranqtiillilatem
docuerunl, persequamur. verelur, leniaique meritujn suum naturaej'am so-
lemnitate fuiidaluiii. Illaleneros feius non latibulis
a Mss. undecim melioris notae, educant. Supra ta- petilo itinere) laborem.Tres, mullam repetitum itineris
men c. I et 2, sicul et infra, c. seq. consianier le- laborem. Unus denique, multa repeliti itineris dis-
gas, producanl, pendia.
h Mss. auinaue: multum rerieliti itineris fduo; re-
22S HEXAEMERON.LIB. V. 226
suum dirigant. Aves quoque aeri volalibus suis velut
aliquibus abscondit ant teclis, nec includit cavernis, ____
scd nuJo et rigenli conunittit solo ; nec defendit a aquis ihnalant, et quasi quaedaffiexiendunt brachia,
frigore, sed divino fotu, quo magis caetera despiciat, cauda quoque se vel ad superiora subrigunl vel ad
lutiores fbfe exislimai. Quisnosirum parvulos suos inferiora demergunt. Unde quoniam in nonnnllis
iioii vesiimenlis tegal, teclisque abscondat? Quis idem usus et species, ideo de aquis utriusque gene-
non claudat eos seplis cubiculorum ? Quis non ita ris naiivitas divina praeceplioneprocessil. Dixitenim
diligenter undique fenesiras obstruat, ne qua possit Deus : Producanl aqum reptilia animarum viventium
aura vel lcviter penetrare ? Meriio quos tam sollicile secundum genus: el volatilia super lerram secus finna-
induimiis ac fovemus, exujmus eos clemenliae coe- mentum cmli secundumgenus. Non immerito igilur,
leslis involucro : halcyone vero quos nudos projicit, quia de aquis genus uirumque producitur , natandi
eos divino veslit indumenlo. proprielas uirisque suppeditat.
43. Necvos praeteribo, mergi, quibus abassidui- 46. Sane cuih et coltiber lubricus omnesque ser-
late mergendi nomen hoc haesit; quomodo srcpe pentes(ideo enim serpenti nomen est indiiuiti, quia
mergenles aurarurn signa colligilis, et praevidcntes iion possunl ambulare.sed serpere',draconesquoque
lerapeslaiem futuram, propere medio revolalis ex simili modo ut pisces plerique sine pedibus sunt;
acquore, et ad littorum tuia cum clamore contendi- JJ nullum avium genus pedum officio caret, qiiia omni-
lis. Quomodo etiam, fulicae, a quaemaritimo delecia- bus viclus e terris; et ideo pedum niunere fulciun-
mini profundo, refugientes quam praesenserilis com- tur, quia hujusniodi ad escam quaerendam indigent
molionem maris, in vado luditis. Ipsa ardea quae ministerio. Itaque aliae volucres unguibus armaulur
paludibus inliaefere consuevit, notas deserit sedes, ad rapuim, ut accipitres et aquilae qnifi rapinam
imbresque formidans supra nubes volal; ut procel- venationis exercent : aliae vel ad incedendum vel
las nubiuni sentirenon possii. Consideremus diver- ad cibum sibi parandura usu ministerioque ulunlur
sas volucres maris, queraadmodum iminiiiente ven- accommodo.
torum molu ad tutiora el lunc lemporis dulciora sibi 47. Cnuni aulem nomen avium, sedgenera di-
Stagna se conreranl, atque in abscondito terrarum versa; quae quis possit memoria aul cognilione com-
sinu cognila sibi alimeula rimentur. prehendere ? Sunt itaque aves quae carne vescunlur.
44. Nocturnas autem anserum quis non miretur Ideo bis imgues asperi, curvatum atque acutum os,
excubias, qui vigiliassuas etiam canlus assiduitate yeiox volatus ; quoniam raptu vivuni; ut pnssint fa -
testantur ? Denique eo eliam Romana Capitolia a cile corripere prredam quam sequunlur, propere vel
Gallohosteservarunt.Meriio illis debes, Roma, quod ore vei unguibus eviscerare. Sunleiiam aves , quse
regnas. Dii lui dormiebant, et vigilabant anseres. Q reperio pascuntur semine : aliae diverso et forluiio
Ideo illis diebus 98 anseri sacrificas, non Jovi. Ce- cibo. Est eiiain diversitas copularum, quarum gratia
dunt enim dii vestri ansei*ibus , a quibus se sciuut carenlb, quae intendunl rapinis. Nam propter avidi-
esse defensos, ne et ipsi ab hosle caperenlur. talem pra-dandi, vel propter insidiasexplorandi, 99
nec ipsis interse convenit; et ideo declinant sui co-
C&PUT XIV.
pnlam. Refugitenimavariliaconsorlium plurimorum.
Aves cutn piscibus mulliplici cognulione cotijungi; Deindeconjunctio plurimoium facile ipsa se prode-
nutlas tamen pedutnofficio carere. De variis varia- ret. His ergo avibus nihil esl copulalorium
pra?ter
rum uviumgeneribusuc differentiis. jugaleconsoriiiiin. Ergo aquilis accipilribusque hic
43. Pulchre auiem post descriptionera piscium, usus esl vilae. Conlra vero palunibes, grues, slurni,
de iis avibus quae assuetae sunt aquis, sermo succes- corvi alque coriiices, etiam lurdi gaudent plurimo-
sit; quia et ipsae similiter usu natandi elmunere dc- rum connexione.
lectaniur. Unde prima cognatio videtur avibus istis 4fi. Aiia quoque aviura genera c enchoria quac
esse cum piscibus; quoniara natandi coinraunia manenl in Iocis semper : alia advenlilia qure obeunt
quaedam videnlur ulrique generi esse consorlia. Se- regiones alias, et peracla hyeme reverluniur : sunt
cunda quoque cognatio omnibus avibus et piscibus j I alia quse hyeme redeunt, rrslate peregrinantur a no-
esl;eo quod volanlis usus species sil nalantis. Sicut bis; sive quod alia hyemis tempore ad calidiora se
enira aquam nalaudo piscis incidit, ita avis aerem conferant; sive quod pleraque rursus rcstaiem in iis
volatu celeri secai. Atque ulrique generi similiter locis exigant, quae amoeniora noverunt. Turdi deni-
caudae suppelil alarumque remigium ; ut pisces ad que auluinni fine, hyeniis confinio, quasi exacla aes-
priora se alis subriganl, alque ad ulteriora proce- tate sc referunt. Quibus nos inhospiiali immanilate
dant, caudre quoque gubernaculo vel quo velinl se molimur insidias, et diverso genere nunc infida sede
facile converlanl, vel impetu quodam e regione iler decipere, nunc visco eos fallere, nunc laqueis cap-

* Iiaedit. Era.
etseq. cum paucis mss. Edil. au-
tem Am. el inss. niulti bonique, qum marilimo delec-
laniur profundo. Veium si lectio ha-c placeat, scri-
benduiii erii per parenthesim (quomodoetiam fulicm,
qumtnariiiittodeleclantur profundo) ei qurfi seqiiuiilur
ad inergos relereuda. Mss. duo legunt, maritimo de-
leclatm profundo.
h Ita mss. nndecim, et edit. quaedam Paris. Ali-
qunt alii mss. et reliquae edil., carent ferm, qum.
Ccen. curem fere. Rem., carent facile, eic.
c Encliotia, Grrece iy%i>pm,aves indigenac et no-
straies.
 227 SANCTI AMBROSli 228
lare coiilendimus. Ciconise redilus vexilltirii vcris j ; berse civitatis esl. Sic-abiniiip i>aeeept-Tiiia nalura,
aitollii. Grues qtiia alta pelunt, amani frequehter exemplo aviuin poliiiahi hoiriines eSefcere coepe-
ppregrinari, ruiit; ul commutiis essel labor, coniinunis digriitas,
49. Alirfiaves ad manuffi se subjiciunt, et mensrfi jier vices singuli pariifi ciiras discerent, olisequia
herili assuescunt, lactuque mulcentur : alirje formi- imperiaque dividereiit. hehio Psset honoris exsdfs,
danl: aliae iisdem quibtis hpinines domiciliis delec- liiillus iiiiniuriis Jaboris; Hic eratpiilcliefriiiiiis ferum
fantur : alirs secretam in desenis vitamdiliguni, qurc Sfaius, nec iiisolescebaiquisquain perpeiua poiesfati*,
requirendi sibi victus difficultalem iiberialis aniore nec diuiurrio servitib fraiigebaliir; quia et sihe iiiVi-
compensanti. Alire vocibus tantum strepuni: aiiaeca- dia eraf ordine murieris etlempofis iriodefalioriede-
noro delecianl suavique modulaiuine. Quredrim ex laia pronioiio ; el toierabiliof videbaiuf <=qiix fioiii-
natura, aliae ex insiilutioiie diversannh vocum oblo- muni cadebat sorte custodia.- Neffio aiidebat aliiifti
quunlur discrimina ; uthominem pules loculuhi, ciim scfvitio preffiere; cujus sibi Siieeessiiri iri IionofCm
locuta sit avjs. Quam dulcis merulartim , quam ex- nntiua fofehl subeuflda faslidia : nemirii
labbrgra-
pressa vox psiitaci esl! Sunt eliam aliae simpiices,ut vis, qiietii dignitas secutiifa felevaret. Seaposlquani
columbae : aliae aslutat*, ul perdicps : gallus jactan- dominaiidi HbidO viridicare eoepit iJidebiias , et in^
tior, pavus speciosior; Sunt etiam v-ilifiin avibus el j l deplas hOlledepbriej'epotestates ; posteaquam miliiire
pperuin diversitates; ul alirfi anient in comtnunP lion jiis coiiiHiiinecoepii essli. sed sgrvitus *.jiosiea-
consulere, et collatis viribus velul quarodain curare qiiaffi riOiiOfdofaclris est suscipiehdrfi pOtehTia*,sed
rempiiblicam, el lamquam sub rege vivere : aliae sltidium vindicaiidae.ccejiil etiaffi ipsa laboris fiiriciio
sibiquaeque prospiGere, imp.eriuiivrecusare. et, si ca- durids slistiilPri; et qutfi nbii CSt volurilafia. ciio lo-
pianlur, iiidigno yciint cxire servitipi ciim fPliiiqiiit ihctirise. fldmiiies qhiiffi iuvjti isubeimt
' ' vigiliairuiii mtiiiia^ quam ifigre ilnUSfjiiisqUe iri eastris
CAPUT XV; .
iiienduriTsibiregali
De gruibtts, atque eurum vigilaniia in cusiodiis, nec pcrieuluirisortilusPxcubal, qiiod
praecepiloim coiriinitiiiur! Propoiiiliir jjreHadesidiae;
ab
noh de tiidine iisdent inler votandum servalo,. Et et tanieii pleiuffique obrepit incufiar noh serVantiir
hac occasidhede priscmtetpublicmsiqtu, humanmque: excubire. Necessilas
ehiffi quoeihvith ihipbiiit obse-
iricuricecuusis. ,. . . qtiiiim, afferi plerumque fastitlium. Niliil Psl enim
60. Ab iis igiiur ofdianiur, qnae npstro usui se tam facile. quin liabeat difficiiltaiem, qiidd faciasiu-
imitaiionem dederunt, In iliis enim politia quaedam viius. Ergo et jugislabof aveflit affeclum . elcOnli-
et mililia naiuraiis , in nobis coacla atque servilis, nua et diuturna poieiilia gigiiii iiisoleniiahT;QuPrii
Quam injusso et voluntarip usu grues in nocie solli- Q iiivenins homintiffi, qui spoilte depohat imperium, ef
ciiamexercont custodiam I Dispositos vigiles cernas: ducalus sui cediil insigne, fiatijiie voleris humefo
et crfiteris coiisortibus quiescentibus , alire circuni- poslremus ex priino? Nos auteffi hoh sblum de
cimt et exploiant. ne qua ex parte insidisaelendan- primo, sed etiam de medio. soepe contehdiinils , e.t
lur, atque ojiinerii dcferunt impigro sui vigore tute- primos discu.bitusin convivio vindicamus : ac si se-
lanii Pos.t ubi vigiliarum fUerit lempiis iniplelum. mel delatum fuerit, volumus esse perpeluum. Ideo
perfiihcla munere in somnum se praemissoclangore ititer griies rpqiiahiriiiiasiil laboribiis est, humiliias
lOOopniponit; ut exciieldormientero, cui vicera iii poleslalibus. AdrilOheritUflii exeiceani cuslodiae
muneris traditufa est, At iila volens suscipit sortein. vices , non admoiientuf 101 ^i de pbtesiaie dece-
ncc usu.nosiro invila et pigrior sprijiio renuniiai : d-inl; quia ibi haturalis quies soffini iriierpeilanda,
sed inipigre suis excutilur siralis, vicPni exsequilur, hic Voluhtarirfisedulilaiis graiiii pfrcslanda fest.
el quam accepil gratiam pari cura atque officio' re-
nulla lialufa- CAPUT XVI.
prrespiitat. Ideo deserlio. quiadevotio
lis : ideo tuta custodia, quia voluntas libera. Quomodo cicpnim .proficiscantut-, atque a cornicibus
81. Hiinceiiam volanles ordineni servaiil, et liac deducanttir tic. defendantui\ . Laudalur earuthdeni.,
iiioderatioiie oiniiem laborem alleyant; nt per vices JJ cotnieumhospilalilas, ei humana reprehendiiur ne-.
fiirigantur ductus sui muiiere; Prificedil euini una . gtigeitlia. Tandem ciconiurum pieiati in parenles*
crfiieras prffistiluto sibi temporp. Pl quasi *»anle signa nostra impieltts opponilui. . ,
praccurrii: deinde coiivertilur» et sequenli sorlem '85; Ciconiasfei-iiiitPolleCtO proficisci agmiile. si
ducpndi agminis cedi.l; Quid IIOGpjjlehrius. et labo- qho pefgenduffi putarit, fel siffiiil plfefisque circa
rein omiiibusetlionoremesse-coffiffiunem, rtec pau- Orieinem lopisinvehi. et quasitessefa rtiiiitari pari-:
cisarrogari potenliam, sed quadam in omnes volun- leromiies moveri. Exerciium Credas cnmsighis suis'
taria sorte transcribi? pergere. sic omnes viandi comitiiiidique et praeeundi
S2. Anliqurfi hoc reipublicrc muuus, et instar Ii- ordinem servant. Cornices autem deducunt eas ae

a Gronovius ait scribehdum, ante signa procurrit:-.. "*Mss;

Anliqtiiehk reipublicmMitiiMts.eiinslar liberm civitatis
esl. Sed id nulla uliius ms; aucloritate confiruialur.
Vict. unus ap Corbi per corr. habent ahtesigntitus.
Gem. eliam per corr., antetignana.
aliquot ahliqurfi hianiiS, acceptath, naturay'
exeinploi avibus poiitiani..:: ewperuni.
c Trfes tiiss; non malrje hoirfi. ijfiio*comtnuhicabul1
sortem cuslodiw:
229 HEXAEMKRON.LIB; V. 250
dirigunt, el velut quibusdam turmis slipairicibus A ojjoriuil judicio praDdicrifi;Ilabent etiam universo-
proscqiiuutur; adeo ut adjumcnla qtisedatn bcl- rnm suffragia ; nain reiribulio bencficiorum v.vxnvz-
lanlibus adversus iniraicas aves conferre crcdantur, Ikpjno-ig nnminalur; n£lv.pyosenim ciconia diciiur.
el pfopriis periculis belia alieua susci|iere. Cujus Virtus ilaque ah bis iionieii accepit, cum relalio
rci indicium est, quia nullre per iiilervalluiii aliquod gratiarum ciconiaovocabulo nuncupatur.
leniporis residere in iis locis re|ieriuntur; et qnia CAPUT XVII.
cum vuineribus revertenies manifesta quadam san-
induslria et pietatc in filios.
gtiinis sui voce crfiierisqueloquuntur indieiis giavium De hirundinis seduliltile.
se certariiinum subiisse conflictum. Quis igiiur illis De paupertaie ipsius qua hominis in egeslale positi
poenam deserlionis indixit ? Quis dereliclae niiliiirfi hnpalientiq, improbilasel desperaiio arguunltir.
suppUeia prsescripsit formidolosa ; ul nnlla prosc- 56. Habeffius aviariae sobolis erga ctillus pairios
quendis hospitalibus turniis sese snbirahere niiatnr: pietalis exemplum : accipiartuis nunc malerrtai sedu-
sed cerlatim omnes deductionis ninnere officioque iitaiis in filiosgrande documenlum. Hifundo roinus-
fungaiiiiir? cula corpore, sed egregie pio subliltiisaffcclu, qiirfi
54. Discant liomines liospilalia servare j'ura, et indiga reruni Omniuro prctiosiofcs auro niitOssiruil;
ex avibus cognoscant quid religionis bospiiibus sil , i quitj sapiehier tiidilicai. Nidusenirii sapieniiic j.olior
deferenduin, quae obsequia depulanda , quibus cor- estauro; Quid enim snpicniius . qiiani nt el' volandi *
nices eiiam pericuia sna ncgare non soleanl. His vaga liberlate |ioliatur, ct hoiiiinuffi doniiciliis paf-
igitur nos januas claudimus , quibus aves eiiam ani- vulos snos el leclo coirimcndel, ubi sobolem nullus
mas suas eonferunl; el quos illae consorlio prose- iiicurset ? Nani et Hltid est pulchrtim ; ut a prihio
quuiiiur discriminis , eos lecti proliibemus hosjiitio; ortu pullos suos humanre usuconvcrsalionis assues-
el quorum illae beJla suscipiiinl, liis nos bella frc- cat, et praesietab hiimicaruffiaviuffiinsidiis luiiofes.
quenier inferinius. Meniior, si non Sodoniitaius bacc Tiim illud prrccbiruih, qtia gratia dotnos sibi sinfe
fuil causa supplicii: aul iEgyplius furor genli hos- ullo acljulore lamquani attis periia coniponal; Lcgit
piirfi dimi bellum conalur inferre, inhospiialilalis enim fesiucas ore, easqiie luto illinil. ut congluli-
poenasinfidre nauliagio plebis exsolvil. nare possit. Scd quia Iittuffi pedibus noii potest de-
bS. Quam vero ralionabilium non excedal pieta- ferre, snniniilaierii peniiafum aqiirc infundit; ut
tem ac priidentiam avis hujus clemeniia consideran- facile his pulvis adliicreat, ei fiat limUsqho paulaliili
dum, qttam nec post exemplum qnideni irralionabi- fPslucas vel minulos surculns sibi Colligai, aiqup
l.ium quisquam nostrum imiiari polueril. Nain a de- adliBerere faciat: eo genere njdi lolius fabricam
posili patris arlus per loiigaevuinseneciutis plunia- .i siruit; ul quasi pavimenii solo pulli ejus ililra redcs
ruiii tegniinealaruinque remigio nudalos circumstans suas sine offensione Versentur , nec pedem aiiquis
soboles peunis propriis fovet. Et quid dicam , colla- inlerserat perrimulns lexturarum, aut teneris frigus
tilio cibo pascit, quando eliam ipsa reparat naturrfi irrepat.
dispendia , ut hinc alque inde sublevnntes senera 57. Sed boc induslriar officium prope cOromune
fulcro alarum suarum ad volandum exerceaut, etin multis avibus : illud vero singulare. in qui>est prae-
pristiuos usus desueia jam revocenl pii patris mem- clara cura pieiaiis, el prtidentis iiitcllecius etcogui-
bra ? Quis noslrum ievarc aegrum non fastidiat pa- lionis insigne, tinn qurfidam medicae afiis perilia ;
lrem?Quis fessum senem suis bunieris iinponal, quod si qtia pulli ejus fuerirtt cicciiate SttffoSsioculos
quod in ipsa liisloria vix credibile habelur? Quis ut sive comjitincti,_l)__ivbel quoddam rtiedendi gertus; quo
pius sit, non hoc servulis mandet obsequiuiii ? At possit eorum linnina inlercepto iisui reformare. Nc-
vero avibus non est grave, quod pieiatis est plenum : mo igiiur de inopia queraiur, qubd vacuas pecU-
nonesionerosum, J02 luod solviiur iiaiuracdebito. niae proprias aedes reliqueril. Paujiefior est hi-
Non recusanl aves pascere pairem, quod etiam prae- rundo, 103 luse vacua aeris abundal indtisiria.
scripia necessilate sub terrore pcenaruin pleriqtte ^Edificat, nec impendit : lccia altollit, et nibil aufert
hoininura recusarunl. Avesmon scripla,sed nala lcx jr) proxiino; hec.indigentia et pauperlate ad hocendum
stringii. Avesad hoc munus h nulla pruicejiia conve- aliis eompellitur ; nec in gravi filiorum imbccillitaic
niuni, sed graiiae naluralis ofiicia. Aves non eru- desperai. Nos vero et paupertas afficil. et. iuopiaj.
bescunt reverendi senis membra poriare; est enim necessitas vexat, et pierosque indigeniia cogit iu
veciura pieialis , quod eo usque frequenii lestifica- flagitium, impellit in cfiihen. Lucri qimqne studio in
lione percrebuii, ut congruae liiercedem remunera- fraudes versamus ingenium, aplamus affectttin, ulqiic
lionis inveneril. Nam Romanorum usu pia avis voca- in gravissimis passionibus spem depoiiiiiius , fracii-
tiir, Et quod vix uni imperatori consulto senaius que animo resolvimur. improvidi etineries jacertms;
delaium dicitur, hoc islae aves in commune merue- cum de divina miseraiione lunc sperandum amplius
runt. Habent Prgo aves istre decrela patrum ad pfo- sit, cum prrrsidia humana defecerint.
priae itisigne ciemenliae.Pios enim filios palruni prius
n Depostii,id est; desperati. jiixta illud lEneid. xi: sed gratim ruilurulis officio.Mss. plures poiioresquc,
Ille, ul depositiprofefret falapareiitis, nullti prmcepta.... officia.
b Edil. et rioiirtulliffiss.. nullo pimceptocoriveriiunt,
251 SANCTI AMBROSII 252
CAPUT XVIII. A unum. ex pullis duobus. Quod aliqui fieri pulaverunt
Amorem in filios a cornicibus liominesedoceri, eorum- geminandorum alimentorum fasiidio. Sed id noii
arbitror facile credendum , prtr-sertim cum Moyses
que damnuri impielulem. Accipilres el aquilas in-
clemenlimneuliquam accusandos; sed fiilicam qum tanluni testimoniura pietatis in pullos suos huic de-
abdicalum aquilmpullum nutril, commendandain. derit avi, "utdiceret: Sicttt aquila protegil nidumsuum
*"el
super pullos suos confidil et expandit alas sttas;
, 58. Discanl homines amare filiosex usu el pietale el adsumpsit eos , et suscepit super scapulas suas. Do-
cornicum, quacetiam volanles filios comiialu sedulo minus solus ducebat eos (Deul. xxxn, II). Quomodo
prosequunlur; et sollicilre ne leneri forle deficiant, ergo expandit alas, sj oceideril alterum ? Undc puio
cibum suggerunt, ac plurimo teriiporis nutriendi offi- non avariiia nuiriendi eam iiiclemeiileni fieri, sed
cia non relinquunt. At vero ferainae nosiri generis examine jiidicandi. Semper enim fertur pj-obare quos
cilo ablaclanl cliam illos quos diligiml : aut si dilio- genuit; ne generis sui inter omnes aves quoddam
res sunl, laclare fastidiunt. a Pauperiores vero regale fastigium degeneris parlus deformitas decolo-
abjiciunt parvulos , et exponunt, el deprehensos ret. Itaque asseritur quod pullos suos j-adiis solis
abnegant. Ipsa?.quoque divites, ne per plures suum objiciat, alque in aeris medio parvulos ungue sus-
patrimonium dividatur, in uiero proj>i'ios necant T, pendal; ac si quis repercusso solis lumine , intrejji-
fetus , et parricidalibus succis-in ipso genilali alvo dam oculorum aciem inoffenso luendi vjgore serva-
pignora sui venlris exsiinguuni, priusque aufertur verit, is probatur , quod verilatem'. naliirae sinceri
vita , quam tradalur. Quis docuit nisi liomo filios oblnius constantia demonsiraverit : sin vero lumina
abdicari ? Quis reperii lam immiiia patrnm jura ? sua praeslrictus radio solis inflexerit, quasi der-ener
Quis inter iialurr» fralerna cousortia fratres impares et tanta indignus parenle rejicilur; nec rfisiimatur
fecit? Unius diviiis filii diversa sorie caeduntur. educaiione dignus, qui fuit indignus susceptione.
Alius totius paternae soriisascriptionibusinundalur: Non ergo eum acerbitaie nalurae, sed jndicii iniegri-
alius opuleiilse hrcrediiaiis patriae deplorat exhaus- late condemnal; nee quasi suum abdicat, sed quasi
tam alque inopem poriionem.Numquid nalura divisil alienimi recusat.
nicrila filioruru ? Ex pari omnibus iribuil, qnod ad 61. Hanc tamen , ut quibusdam videtur, regaiis
nascendi alque vivendi possint babere subslanliam. avis inclemenliam plebeiae avis excusat clementia.
Ipsa vos doceat non discernere patrimonio, quos Avis enim cui fulica nomen est, qurc grrece dicitur
titulo germanitaiis tcquasiis. Elenim quibus dedistis fwo , susceptum illum , sive abdicatum , sive rion
coinmuniler esse quod nali sunt, non debeiis his, agniium aquilae pullum cum sua prole conneclit;
ut id communiler habeaut in quod a nalura substi- Q atque intermiscens suis, eodem quo proprios feuis
tuti sunt, invidere. maternrfi sedulitalis officio et pari iiuirimenlorum
59. Accipiires feruntur in eo duram adversnm subminislralione pascit et nutrii. Ergo a-nvhalienos
proprios feius habere inclenienliam, quod ubi eos nutrit: nos vero nostros immiii crudelitate projici-
adverlerint leutare volatus primordia, nidis ejiciunt mus. Aquila vcro si projicit, non quasi suum proji-
suis, conlinuoque eliniinant; ac si mprentur, pro- cil, sed quasi degenercm non recognoscit: nos, quod
pulsant pennis alque praecipiiant, yerberanl alis, pejus est, quos noslros recognoscimus, abdicanius.
coguntque audere quod trejiidant; nec ullum postea CAPUT XIX.
deferunt his munus alimoniae. Quid inirum tamen si
ob viduitaiem iurtur , el hoc nomine mulie-
rapere assueli nutiire fastidium? Consideremus ad Laudalur
hoc eos esse gencratos, ut etiam aves ad cavendum ribus dnteponitur etiatn clirislianis.
formido exerceat; ne passim curas relaxeni, sed 62. Sed veniamus ad turturem, quam JexDei velut
pericula praedonibus declinanda prospiciant. Deinde caslaehostiaemunuselegit (Levit.xn,8). Denquecum
cum his naluj-a qnadam praedandi inunus inoleverit, c Dominus circuincideretur,oblaia esi; quia scnpiura
magis a tenero pullossuos instituere videnlurad prrc- est in.lege bomini, ut darenl hosliam par turturum,
dam, quam pastus abdicarecoinpendiis. 104Cavent D aut duos pullos columbarum (Luc.n, 24). Hoc est
liein tenera aelate pigrescant, ne solvaiitur deliciis, enim verum Chrisli sacrificium pudicilia corporalis,
ne marcescant otio, ne discant cibum magis exspee- etgratia spirilalis. Pudiciliaad turturem referiur, ad
lare quam quaerere, nenaturrfisuredeponaiit vigorem. columbamgratia. Ferlur eteniin lurlur ubijugalispro-
Intermittunt studia nulriendi; ut in usus rapiendi prii fueril amissione 105 viduata d, peria>sumthaia-
audcre compellaiit. mos', et nomen liabere conjugii; eo quod primus
60 Aquila quoque plurimo sermone usurpatur amor fefelleril eam dilecli morte deceptam, quoniam
quod suos abdicet fettis, sed non utrumque, verum et infidelis ad perpeiuilatera fuit, et amarus adgra-
11Mss. quatuor, Pauper queritur quod pecunim jugii. Yet.omnes, et nomen habere eonjugii.Mss. Vicl.
proprim sedes reliquerit. Pauperiores vero, eic. unus et Colb., perlmsa ihalamos, elc. Coen. ac Vict.
b Rom. edit., et super pullos suos concupivil. Cod. alter
pertmsam usum ihalatni, etc.Melius alii qui yet.
Vat.,.... considil. edit. conseniiunt. Est enim hoc loco ellipsis, qur»
<"Gerin. codex, JSoniinitsin temploof[erretur , elc. in hunc moduni : Ferunt turturem
d Edit. nonniillae Paris., pertmsutnthalamos et no- exosum supjderi poiest
,...!.., .....,• -1.: I !.„(... negotium habere ihalamos, eic.
 253 HEXAEMERON.LIB. V. 251
tiarii, qui plus doloris ex morle, quam suavilaiis ex _. A erga iltum, in construclione favorum, colleclione
chariiate generaveril. Itaquc ilerare conjunclionem mellis, nec non ejus uliliiale, ctc.
recusat, nec pudoris jura aul complaciti viri resol- 66. Nunc age, qtirc aves veltil quamdam rerapu-
vit fcedera , illi soli suam charitaiem rescrvat, illi blicam curare videanlur cxpediam, atquevitrc hujus
cuslodit nomen uxoris. Discile, mulieres, quanta sit . rfitalein agere sub legibus. ilic enim reipublicae usus
viduitalis graiia, quae etiam in avibus prrfidicalur. csl, leges omnibus csse communes, alque observari'
"
63. Quis igitur has leges lurturi dedit ? Si homi- eas devotione comrauni. Uno omnes tencii vih-
nem quaero, non invenio. Homo enim nullus est au- culo:non alieri j'us esse, quod alius sibi inielligat
sus, quando nec Paulus ansus est leges tenendae non lieere; sed quodliceat, licereornnibus; etquod
viduitalis praescribere. Deniqueipse ait : Volo ergo nonliceat, omnibus non Iicere. Esse eiiam comniu-
d
juniores nubere, ftlios procreare, mattes familias esse, iiein reverentiarii patrum, quorum consilio respublica
nuilam occasionemdate advetsario (I Tim. v, 14). gubernelur, commune omnibus urbis domicilium,
El alibi: Bonum esl illis si sic permaneanl: quod si commune conversationis ofiicium, unum prrfiscrijitum
se nori continent, nubctnt.Melius est enhn nubere quam omnibus, unum esse consilium.
uri (I Cor. vii, 8). Opiat Paulus in mulieribus, qttod 67. Magnahaec, sed quanio in apibus praeslanliora,
in tunuribus perseveral. Et alibi juniores boriatur, J_! ; quae soiae in omni genere animantium communem
ut nubanl; quia mulieres nosirar turlurum pudici- omnibus sobolem habent, unam omnes incolunt
liam implere vix possunt. Ergo turturibus Deushunc mansionem, unius pairiac clauduntur limine, iu
infudit affeclum, hanc virtutem coulinenliae dedit, comroune omnibus labor, conimunis cibus,.commu-
qui solus potest praescriberequod omnes sequanlur. nis operatio, communis usus el fruclus est, conimu-
a Turlur non uriiur flore juveiilulis, rion tenlalur oc- nis volalus. Quid plura? Comniuiiis omnibus gene-
casionis illecebra : lurlur nescit primam fidem irri- ratio, inlegrilas quoque corporis virginalis omnibus
tam facere; quia novil casiimoniam servareh piima communis et partus; quoniara neque inter se ullo
connubii sorle promissam. concubitu miscenlur, nec Iibidirie resolvunlur, nec
partus qualiuntur doloribus, et subilo maximum Ji-
C&PUT XX. liorum examen emiitunt, e foliis et herbis ore suo
Vultures, sine maris copula gignere dicunlur,
' qum prolem legenies.
virginei parlus possibililatem aslruere. 68. Ipsae sibi regem ordinant, ipsae sibi populos
64. Diximus de viduitale avium, eamque ab illis creant; el licel positrc sub rege , sunt tamen liberar.
primum exoriam esse virtutem : nunc de _intpgritaie Nam et .praerogaiivamjudieii lenent, et fidae devo-
dicamus, quae in pluribus quidem avibus iia esse C tionis affectum; quia et lamquam a se subsiitutum
asseveratur, ut possit etiam in vulluribus deprehen- diligunl, el lanto honorani exainine. Rex auiem iion
di. Negantur enim vultttres indulgere concubitu, et sorte ducilur; quia in sorle evenlus esl, non judi-
conjugali quodam usu nuptialisque copulae sorle mis- cium, el sa>peirrationabili casu sorlis melioribus
ceri,atqueiia sineullo masculoruiiiconcipereseniine, ultimus quisque prar-fertur : ncque imperit-e multitu-
el sine coujunclione generare, nalosquc ex liis in dinis vulgari claniore signatur, quse non merita vir-
• muiiam aelalem longreviiale procedere; ut usque ad lutis expendit, nec publicre utililalis emolumenla ri-
cenluniannosviirfi eorumseriesproducalur, necfacile malur, sed mobililatis nulatincerto : neque privile-
eos angusti aevifinis excipial. gio successionis elgeneris regalibus thronis insidel;
65. Quid aiunt, qui soleni noslra ridere mysleria, siquidem ignarus publicse conversalionis, cautus at-
cum aiidiunt quod virgo generavit, el impossibilera quceruditus esse uon polerit. Adde adulationes at-
innuptae, cujus pudorem nulla viri consueludo le- que delicias.quoeleneris inolitaeaelalibus vel aci-ein-
merassel, existimanl parlum? Impossibile pulatur genium enervare consueverunt; tum instiiuliones
in Dei Matre, quod in vullutibus possibile non ne- spadonum, quoruin plurique suo magis quaesiui,
gatur? Avis sine mascuio parit, et nullus refellit; et quam usui publico animuin regis inclinanl. Apibus
quia desponsata viro Maria virgo peperit, c pudori D autem rex nalurae claris formatur insignibus; utma-
ejus faciunl quaeslionem.Nonne adverlimus qucd Do- gniludine corporis praeslet etspecie; tum quod in
minus ex ipsa natura pluriraa exempla anle praemi- rege prrficipuum esl, morum mansueiudine. Nam
sil, quibus susccpire incarnationis decorem proba- elsi habel aculeum, tamen eo non utitur ad viudi-
ret, et aslrueret veritatem? candum. Sunt enim leges nalurre non scriplse litte-
CAPUT ris, sed impressae moribus; ut leniorcs sint ad pu-
106 XXI.; niendum, qui maxima 107 poleslale poiiuniur.
De avibus sub quadam reipublicm [orma constituiis. Sed et apes illae quae non oblemperaverinl legibus
Ubi ptmcipuedeapibus, deque eatum mirabiti nalura regis poenitenli condemnatione semulctant; ut im-
,, itt prolis generatione, in regis institutione ac fide moriantur aculei sui vulnere. Quod Persarum populi
a Mss. aliquot, Turtur non ulilur flore, etc. Melius mss., pudoriejus.
r t Mss. aliquol et edit. vet., prima connubii sorle', d Nonnulli mss., reverentiam mlotum. Melius alii
pmtermissa. aliquot; et vet. edit., senatotum. Plures lamcii ac
<•Edil. omues, pudoris ejus. Lalinius, pudoris ei. Rom. edit. ut nos in texlu.
PATROL. XIV. 8
 255 SAN,C.TIAMBROSII 236
hodicque servare dicuntur; ut prp cpmmiss.i-pr.etio l , ffiqualisuavitale duleescit,,Nec spltimvplup.iali,.sed
ijisi ii.i se propfirp mprtis exsequanlur seiilentiam. eiiani sahiii esl: iauces olidulcat, pi.curai vuinera,
R Itaque riUllisic regera, non Persrc quj gravissimas internis quoque medjpamenlum infundit ulcei-ibjis.
in s;ubdjtps,haberit leges, noii Indj, non populi Sar- Ilaque 108 cum sit inilrma robpre apis, valida est
niafaruni lahta quanla apps reverentia devpijonis vigore sfipieniiaj, et^amprp virlutis.
obseryant; ,ul,*ipiiaee domibus exire aijdeaiit,1*non iji 71. Deniqueregeni; suuffi, sunima prplectione de-
aliqups p*;.odirepastus.j nisi *rex.fuerit prijno egres- fp.ndun.l,et perire pro pp pulcjirum pulant, Incpiunji
sus,,ct,vpla.tHs sj.bi vindicayerit principaTuiii., rege jiesciiirtl mut.arejudicium^ nien.em iijflectere:
.69. Prpcessus autem psi per rura re.dolenlia. ubi aiiijsso, fidem seryandi. muneris derelinqijunt, alqiie
inhalao.ies hort.^pribus,. ubi fugiens rivus.per gra- ipsjfi sj.ja niella djripiun.tj.qu.pd, is qui pi-jncipaium
mina, ubi. amojna, rjparuni: il)jp ludus alacris ju- babuit munerisi inlerehiptus est,
yenlulis, ijlic caropes.lj-e exercitium, illic curaj'um . 72. ltaqup pum ayes aliae yix iri annp edant singur
remissio. Ojms ipsum suave, de. .flprjbus, de herbis los feius, apes genjinps creani, et duplici caeteris
dulcibus fundamina casirprum prima ponunlur. Quid fecundi.talp pracponderaiit.
pnim aliiid es.I fayus,, njsi qtirfidaro caslroru.m spe-
CAPUT XXII.
cies? Deniqup, ab. bis praeseplbus apum fucus arce- I
tnr. Qii;fi. caslra quadrala tantum ppssiint Iiaberp Voialilia citr dicunlur volantia super terram seciis
artis et gratire. quaiiluiii haberil crales, favprtim, in firmitmcnlum cceli. Atque ibideni de eq quaiobser-
quibiis.niin.ul03ac rplundae cellul.secpnnexione, suj vutur in avibus, cdrporis diversilaie'.Pdstrdino iipn-
ntdiade cygho et cicaclasubjurigunitir.
jnviccni.fulciiJiitur? Quis architpcliis eas dpcuit
hexagpnia illa celljjlarum indjscreia la.iefum rcquali.. _ 73. Cpnsiderenius nunc quidsit, qupd.aiti.Prpcftj-
^latecqmpmjer.e, ac tenues inier dpjjiorum septa ce- canl uqum replilia atitjijarHHtviyenliumsecundmnqe?
ras siispendere,. stjpare mella, et' iijiexia. ilqribus nus, el volalilia volantia sttper,lerratn secundumgenus
horrea neciare quodam dislendere? Cej'nas pjnnes sectts firmamenluin cmli. Cur super terratn dixerit,
perlare de muiiere, alias inyigilrire qurcrendo vic- certum esi; qnia victuffi de ipfra quaernnt, Secwsfir-
tum, alias sollicilam castris adbibere cuslpdiaro, mamenlum aulem cmli quomodo, cum aquilac nltfa
ahas futurqs explprare injbres, et spppulari concur- crcteras aves volcnt, et.tamen ipsaa non spcus firma-
sus nubium,. ali_\s.d.e.floribus ceras.fingere, alias ro- menluni coeli? Sed qiiia graece.o-jpc.vo_- djcilur, quod
reiii infusuni floribus ore colligere; nujlain tamen lalinp erel.ura.appellamjjs : ovpavbs,autem «TTO, TOU
alienis .insidiarLlaboribus, pt raptp vitani qurcrere : bpao;Ot/.i, id est. ai videndo, ideo quod aers perspicuus
atqup ujinam ..raplonjm insidias non ti.merent. lla- Q si.t, el ad videiidum pjirjor, in aprp volilaniia genera
bent lanien spipjjla sua, et.iijt.er mplla fundjjnt ve- dixit animanlium. El ne mpveat qupd ait, secus fir-
nenunv Si fuejrjrit lacpssitae, aniinasque ppnunt in manietiium cmli.mn proprie firmamentum hjc po;
yulnere ardpre vindipiae.Ergo mediis caslrorum val- suit, sed abusive; eo quod coinparaiione ffitlierpji
libus hu.mpr.iiie.rqris iiifui.id.iljir.paulaiimqup pro- illius corpoi-is etiam isle aer quem possumus oculis
cessu temppris, in mejia co.gilur, cuiji fuerit liquidus comjjfehendej-e, quasicrassioret densior vicem ha-
ab exprdip,, «,et cpaliiji cerae,. flqrjinique odore fra- Jieat (iriiiamenli.
grare mellis incipit suayUaiem. 7i.Nunc quia diximusquseyolatilia, quam naiuram
70. Merilo quasi bpnani ppprarTam.Spi-ipiui-aapem habeantpt gratiam, etea pauca demuhisj neque enjm
praedicat dicpiis :.Vade ad apetn, e. iitd^ auqmodq vacal nii.iyprsadescribere, cqm sinl similia alque ej'u.Sr
pperariq est. Operqtionen}:quoque guamveiierabjiepif demgeneris; tanienavesjpsaequajninlerspdiyersiia-
mercutur$..£ujus.tiibqrem:i'egesel mediojcr.es. ad salu- lem habeant consideremus. Iiiyenimusenim cprni-
teni sumunf, Appetibilis,etiini, est qm.mbus et,e. clura cis p.edes velul quib.u_s.dani, digitisdistanijbus sepprar
IProv,, yi,. 8). Audis qjnd dical prpphela?,,Mittiiuti- tos atque diyjsps, pprvorunj quoque.atqiippiillprum
qjipte ufapicul-p illius spquarjs, cxempluro,; iriiite- aliier eliam, fprnialps a, jialura pedes^.iayiuiij quae
r'a o.peratipneni, Vjdes quam labpripsii, quani grata -Qcarne vesciiiitur, cerqmiiis quasi incuryoSjatque si-
sit. Fruptjis, ejgsi.ab, pijinib.usdesiderat.ur, et quaerir nualps, ac. vel.ut;ad; praedam paralps, 'Erfiverp.qurfi
lur,nec,prp.pp}'Spna**umdiyersiiate discernitur ::Sed jTalandibabeiit usuj*rj;.et coiisueJtudijienT,latps,habcRt
indiscreia; sui gralia rpgibus parifer.ac nipdiocribus pedes, et membrana quadam iUpsdigjtos ppdum sitii

. •» Vet;: editv_ ItQquji•»«//» sieul reges P.ersarum d Rom. edil., venerabilem facit. Nempe secuta
iam ywvisisimqsw iqnlgm, quantgm qpes, Mss. ali- LXX Interp. secundum. cndicem Vaticanuni et Elp-
quot, iiqaue nulli sic regem non persequi vel jjros-!- rentiiiuin . ubi Iegitur , ixotiimi, Aliae,erJit. et omnes
qm..^ imticirii,'qurinidtii. $M ^Criiiafuffi error est mss....;. hierctilui: secundiiui Veheium CPdicem,ubi,
Rotri. 'edit; 'restiiuuni. 'Gffilerumillud e
querii alir 'Ptvoluit ip.izopeverai.
1.IV Georg. vir sanctus imitaii: e Qualiior mss., cltara. Alii et.edil. , clara. LXX
Praelcfea regem non sic jEi-yptus, et ingp.ns Interp., imSoijoj. Totuhi locuin ms. Coen. iia exlii-
Lydia;hec populiParlhorum. aut MedusHydaspes bet, vade.... el ejus imitarevperationem. Operaiio-
_ , .Observant.;: .u.. , . .;; .„: •• ..-.' nem namque quam venerabilem mercalur' apes. cu-
b Cod. bene multi, nonaliquos adite.< -. jus , etc.
c Mss. noniiulli. el nutrito el coalito cetm, elc.
257 HEXAEMERON. LIB. V. 2*i8
eopulalos atque conjunctos. Iri quo admiralnlis pa- A, dutum ? Ecce qui moltibus vesitnntur in dothibusre-
lel ralio nalui-ffi; ut et illaead volandum vel ad ra- gumsunt(Matih. xi, 8). Chaitiifileonquoque diversas
jiiendum cilium usu aoeoffimodo fulcianluf, et islae species fertui1 vario colore meiiiiri.'. Lejvores certe^
ad nalanduni adjiimertla Iiabeanl coffipeientja, qtio quod de proximo facile cognoviinns. hyeme albes-
melius aquis possinl supernatare, <et quasi rehiis cere, arsiate in suum colbrem redire hoa dubihffitest.
quibusdam, ita pedibtis suis membranae illius exleii- 78. Haecideo libavi; ul ad conimutationis fidem,
sione latiofibus aquarum fltienia propuisent; quae in resiiirectidne fuiiira est:_etiam ista exempla
75. CygnUsquoque tur proceriofe colio iitatuf in nos provocent: sed ita ut cohimutatibnem illam di-
promptu est; uiquia est paululum segnior corpore, camus, quam Aposlolus evidenier expi-essil dicens :
nec facile polest aquarrtm inferiora peneirare, 109 Omnes qttidemresurgemus : horibmhes dutem hnmula-
cervicem exlendat ad praedam. quae quasi pfacvia -bhnur (I Cor. kv, M): Et infra ait *.Et ritprlui resur-
reliqtii corporis escam quam invenerit, rapiat, atque gsnt incorrtipli, el nos imhiulubimur. Oportet enimcor-
erual e profundo. Adde etillud, qttia suavioretffia- ruptibile hoc induere incorruplelam, ei ritortale iioc
-gis canorus per prOcera hiodulus colla disiiiiguiuii', induere immortalitatem (lbid,, 52). Plerique eriim
et Iongiore exercilatiohe purior longe resultat. commiilalionis "geiiiiset fiifmaS quas noh accepe-
76. Quam dulcis eiiam in exiguo cicadis gulture I 5rant,B jriierjjfetaii. liequaquam (iraesumpiiortis\\Q
cantilena,quaruffi cantibus medio ffisluarbusla rUm- iridebitac iftcPiigfua iisUrpatiohPcarutefunl.
puntur, eo quod magis canorae meridianis caloribus, 79. Phcenix quoque avis in locis Arabiae perhibetu*r
aquo purioreffi aerein id lemporis attraiiunt spifitU, clegere, aique ea usqup adarihds quingeiitos longifiva
eo canliis resonaht clariores. Nec apes ipsae irisuave fctate proeedere; Qute curii sibi fiiiem vitrfi adesse
quiddam canunl; Iiabeiit eniiii gratairi in fauco illo adverteril, facit sibi thecam de thure et myrilia et
voeis suae murmure suavitatem, quani nos fractP caeleris oddribus, ih quara iiiiplelo viiffi suaetempore
lubarum sonilu lenlius primum videmur iffiilari, quo inlrat, et moriiur. Dp icujus humore carnis vermis
crepitu ad excitandos animos in vigoreiii hihil apiius exsurgit, paulatiffique adolescit, a'c processu statuti
rfistimatiir. Et hrficillis gralia manet, ciim pulniorieffi teniporis induit alarum remigia, atque in superioris
respirandique munus atque usum nequaquam habere avis sjiecieni fofraaiiique reparaiur. Doceat igitur nOs
prodanlur; sed aerio vesei spifariiiiie. DeriiqUe^ §i liaec avis vel exemplo sui resuirectionem ci-Pdere,
quis eas superlimdal oleO, pi-opere neeantui'; eo quifi et sine exeinplo, el sihe ralionis perceptione
quod obslruciis poris aeriurii spirameri illud haririre ipsa sibi insignia resurrectionis instaurat. Et utiquo
non possint: coniinuoque si quis acetuiii his super- aves propter homiriem siint, riorihomo propter aves.
fundat, illico rPViviscuhl, eo ijiiod vis aceti eito illos 'C Sit igitur exeinplo nObis, quia aucior et crealoi*
poros, 0 qui cohcretione olei obstruuhiur, lidmore fe- aviura sanctos suos in perpetuiirii perire noh palitur,
ratur aperire, qui avem uhicaffi pefii-e nrih passus, resurgeiiiem
CAPUT XXlH. eani siiiseroiile 11voluit repafari. Quis igilur liuican-
nuntiat diera niorlis; ut fafciatsibi ibecam, et impleal
De verme Indico, cliammleonle,tepore ac phmnice; eaffi bonis odOnbus , alque ingrediatur in eam. et
quibus ad fidem resurreclionts ac morlis prmpara- moriaiuf illic ubi odoribuslgfatis foetOrfurieris pos-
lioneminformantur. De praiscienlia vultutum ; et sit aljoleii.
locuslmad ultionemdivinamexsequendamminislerio, SO.Facet iri, o lidnidl !fibrfliCeam';exspoliarisvPte-
quoelamen a seleuci avedevoralur. rem homiiieih cuffiactibus suis, novuhTindiie. Theca
77. Etquia devolalilibiis dieiffius,non potaffittsalie- iria, vagina lua Christus eil; ijiiite protegat et abs-
ritimea complecti quae de verrtie Ihdico tradil histo- condat iii die malOi Vis scire qUia theca^ protectio
ria, vel eorum relatio qui videre potuerunt. d FPrlUr est ? Pharertti, inquit, rnea protexi 'eum (Esai. xmx,
hic corniger vermis crinverti primuffi c in speciem 2). ThPfeafergoiua est Tides;'iffiplP eam bbnis virlo-
caulis, alque in eam niuiari naturam ; ihde processu lUffi luaruffi odofibiis; bop Pst, paslitatis, misericor-
quodam fieri bombyliuS; neC eam tamen formam, I> diae, atque jiisliliae; et in ipsa peiiielralia fidei suavi
figuramque custodit, sed laxis et lalioribiis foliis Vi- fafetoruffi prfeslantium odofe redolehiih totus in-
detur pennas assumere.f Exhisfoliis mollia iila Se- gredefe : eii ie ahiictum fide exilus viiaehujus inve-
res depeetunt veliera, qtiae ad usus sibi proprios di- niai;ut possiht Ossa tuapiiigufeseerp; el>sint sicut
vites vindicarunt. Urtde et Dominus ait: Quid existis horius ebriiis. cujus cito SPhiiiia Suscitantur. C6-
in desertum videre? liomhieinhwllibus vesiimentis m- ghdsce:Prgb dierri ihOrlis"turfi'.sieiit cognovit et Pau-

a Mss. aliquot, el quo puriorem aere id temporis al- y.ajX1iYjv' u.s*r«S«X'ini.,;.

Tii-Tr/Jwf* ..;..;;. ..i;, ;,
irahunt sptrilum. f Edit. Rom., Ex hujus filis. Aliffiofnnes edit. et
h Mss. noiinuHi, st quis eas vel fueosperfundat. mss., Ex hisfoliis. Virg. Georg.,1. n,*, ,-, , ,.
e Cod, aliquot meiioris not-e, qui concreiioreolei
obslruuntur huntore, [erciiiirdpefiie. Velleraqueut fplhsdepectanitenuia.Sere/s._-.._
d Aiiquot mss., Ferlur hic niger verntis. KMSS.aliquo,l., inlerpietahiur; qt&Hrefyityqjiuhi.leli;:;
eIta cuncli niss. et Pdlt. excepta Roni., ijiiaslegil, Coefu,hUerpreiMoh^ quddWm pta!mniptif0iridebitcc,
"'-'
in speciemerucm. Laliuius lcgenduih coiijicit, iti spe- inconqrua usurpalione eve^rterimV:
ciem campm. Procul dubio propler illud Basii. 6? ue h Quidani mss., voluit propctgari.
 259 SANCTI AMBROSH UO
lus, qui ait: Cettamen bonumcetlavi, cursum consum- j"_.latem Iusciniac non possit imitari, imilatur tamen
mavi, fidem servavi : quod reliquum esl, reposila eam sedulilaie pieiatis.
esl rnihi corona justitiw (II Tim. iv, 7 el 8). Inlravit 86. Noctua ipsa queraadmodum magnis el glaucis
jgitur in thecam suam quasi bonus phoenix, quam oculorum pupillis nociurnarum lenebrarum cali-
bono replevit odore marlyrii. gantem non senlit horrorem; et quo fuerit nox ob-
. 81. Inlerrogabo te: tu aulern responde mihi, unde scurior, eo contra usum avium caeterarum inoffensos
vullures mortem hominum siguis quibusdam annun- excrcet volalus. Exorto autem die, et circumfuso
tiare consueverinl, quo indicio edocti atque instructi splendore solis, visus ejus bebetatur, quasi quibus-
sint; ut cuin bellum lacrymabile inter sc adversae dam erret in tenebris. Quo indicio sui declarat esse
acies inslruunt, multo prrfidictaevolucres sequantur aliquos, qui cura oculos habeani ad videndum, vi-
agmine, el eo significenl quia niulliludo hominum dere non soleant, et visus sui officio solis fungan-
casura sit bello, futura praeda vulluribus? Quod uti- tur in lenebris. De cordis oculis loquor, quos babenl
que ex specie inslruclionis humanaequadam videntur sapientes mundi, el non vident, in luce nihil ccr-
ralione colligere. nunt, in lenebris ambulanl, dum dffimoniorum tene-
82. Usque ad locuslam quoque gratia divina pene- brosa rimantur, et cceli alla se videre creduni, de-
travit, quac cum agmine conferto regionis cuj'usque ;g scribenles radio mundum , mensuram aeris ipsius
a
occupaverit latitudinem, innoxio primum ferialur coliigenles. Porro autem a fide devii, perpelure cmci-
Iiabitaculo, nec fruclus inhospilaH incuisione dcpas- tatis lenebris implicaniur, liabenles in proximo dicm
citur, nisi divinre signum praeceptionis accepcrit. Chrisli et lumen Ecclesirc, et nihil videnlcs aperiunt
Etenim sicut in Exodo legimus (Exod, x, 12), ea quo- os quasi scienies orania , acuii ad vana, hebetes ad
que ccelestis ultionem oifensionisexsequitur pire mi- ffiterna, et longar disputntionis c anfraclu prodcnies
nistra vindicta*. insciliffipropriae caeeitaleni. Itaque dum cupiunl sub-
83. Hanc quoque avis devorat e-eW/.ts-,sic \\\ lilibus evolai*esermonibus, quasi nocluae in Iuniine
enim Graeco avis hrfic nuncupatur noniine, dala ad evanuerunt. . .
remedium malorum quae locusla consuevit inferre : 87. Vesperiilio animal ignobile a vespere nomen
cui creaior inexplebilem dedit devorandi naturam; accepit. Esl aulem volalilis, eademque quadrnpes ,
ut insatiabili paslu plagam quam supra diximus, pos- et dentibus utitur, quos in aliis avibus reperire non
sitexslinguere. soleas. Parit ut quadrupcdia, non ______2 ova, sed pul-
CAPUT XXIV. los vivenles. Yolilal in aere avittm more ; sed cre-
pusculo vesperlino d consuevil offundi.Volital atitem
De noclurnis avibus; in ptimis de luscinim hiciibanlis .*<non aliquo pennarum, sed membranae suae fulia rc-
canlu : de noctua, vespertilione el gallo; unde ito*i« migio, quo suspensa velut pennarum vglatu circum-
nulla ad nostros mores accommodanlur. fertur atque e vegeiatur. Ilabel et illud boc vile ani-
84. Sed quid hoc est? Dum sermonem producimus, mal, quod sibi inviceni adhfcrent, et quasi in speciem
ecce libi j'am et noclurnae aves circumvolant, et in botryonis ex aliquo ioco pendent: ac si se ullima
eo ipso in quo fmiendum sermonem admonenl, sui quseque laxaverit, omnes resolvuntur. Quod fu quo-
quoque assumendam commemoralionem producunt. dam munere charilatis, quac difficile in hominibus
Repetunt diversae aves aviaria sua, quas vesper bujus mundi reperilur.
nocte cogit decedere, et se in lalibulis suis abdunt , 88. Est eiiam galli cantus suavis in noclibus ; nec
canoro occasum.diei carmine prosequentes; ne im- solum suavis, sed etiaro utilis, qui quasi bonus coha-
. munes abeant graliarum, quibus creatorem suum bitator et drirmieniem exciiat, et sollicilum admo-
omnis crealura collaudat. net, et viaiilem solatur, processum noclis canora si-
85. Habel eliam nox carmina sua, quibus vigilias gnificalione proieslans. Hoc f canente latro suas re-
hominum mu!cere'consuevit; habet et noctua suos linquil iusidias; hoc ipse lucifer excilatus orilur ,
canlus. Quid autem de luscinia dicam, quaepervigil coelumque illuminat; hoc canenle moestitiam trcpi-
custos cum ova quodara sinu corporis et gremio fo- ] ) dus nauta depouil, omnisque crebro vespertinis fla-
yet, insomnem longae noctis laborem canlilenae sua- libus excitala tempestas el procella mitescit; hoc
- vilate solaliir; ulmihi videalur baecsumma ejus esse canenle devolus affeclus exsilitad precandum, legendi
inlenlio, quo possit non minus duicibus modulis , quoque munus instaurat; boc jiostremo canenle ipsa
quam fotu corporis animafe ova qure foveat. Hanc Ecclesiaepeira culpam suam diluit, quam prjusquara
imilata lenuis illa mulier, sedpudica, in1*usuffi nio- gallus cantarei, negando contraxerat. Istins cantu
Ire Japidem brachio trahens, ul possit aliraenlura pa- spes oninibus redit, aegris levatur inconiinodum, mi-
nis suis parvulis non deesse, nocturno canlu moes- nuiturdolor vulncrum, febrium flagrantia miligalur,
lum paupertatis mulcet affeclum. Et quamvis suavi- reveriitur fides lapsis, Jesus litubantes rcspicit, er-

a Edit., (erlur. Mss., feriatur. d Mss. aliquot, consuevit offendi.

b Mss. quihque, intusum. Tolidem, et edit. Cost. eRom. edit., vagatur. ExBas. scilicet,apud quem,
et quaedam Paris., titcussuin. smnoi\at,u.
« Amerb. et Erasm., anfraclu prudentes, insciipyo- { Gonfer sodes hunc locum cum hymno diei domi-
-
prirn insntim. Cmcilatem, etc. nicse ad Laudes.
 2M HEXAEMERON. LIB. VI. - . 242
rantes corrigit. Denique respexit Pelrnro , et slalim A. cidit. Exsultavilet Judas in merccde proditionis suse,
error abscessil: pulsa est negatio, secuta conlessio. sed ipsius se 113 mercedis laquco siraiigulavit.
'
Quodnon foriuilo accidisse, sed exsententia Domini Flevit errorem suum, Pelrus, et meruit ul aiiorum
leclio docet. Sicenim scriptum est, quia dixit Jesus aboleret errores.
ad Simonem : Non canlabit gallus, priusquam me ler 90. Sed jam lempus est quo finire sermonem et
abneges(Matlh. xxvi, 34). Bene fortis in die Pelrus , claodere debeamus : lempus est quo melius aut
nocte turbatur ; ct anle galli cantum labilur, et labi- taceiur, aut flelur : lempus est quo celebralur in-
turlerlio; ut scias non inconsulla eifusione sermonis dulgentia peccatorum. Nobis quoque gallus isle my-
esse prolapsum, sed menlis quoque a mutatione lur- slicus in sacris canlet; quoniam jam Petri gallus in
batura. Idem tamen fpost galli canlum (it fortior, et nostro sermone cantavit. Fleat pro nobis Pelrus, .
jam dignus quem Ciirislus aspiciat: oculi enim Do- qui pro se bene fievit et in nos pia Christi ora con-
mini super justos. Agnovil venisse remedium, post verlat. Approperet Jesu domini passio, quae quolidie
quod j'am errare non posset: et in virintem ab er- delicia nostra condonat, et munus remissionis ope-
rore mutatus, amarissime flevit; utlacrymis suis de- ratur.
lereterrorem. 91. Bonus Dominus dimittere jejunos non vult,
CAPUT XXV. B ne quis deficiat in via. Si ille dicit, Misereor 114
hujus turbm; quia triduttm est quod petseverant me-
Pia Auctoris precatio. Lacrymarum commendutio. cuni, et non habent escam, et dimittete eos jejunos
Dimissiouuditorum ad refecliottem.Deniquead mys- nolo , ne deficiantin via
(Matth., xv, 32); cujus in-
leria Dontinici corpotis invilalio. tenla sermoni Maria apparatus recusabat epularum :
89.Respicenosquoque, DomineJesu, utelnospro- quanto magis nos considerare debemus, quia non
pria recognoscamus errata, soivamus piis fletibus cul- multi suni, qui in verbo Dei vivunt, et ideo refectio
pam.'mereamur indulgenliam peccalorum. Ideocon- corporis desideratur! Certe illius tridui nostrumb
sulto sermonem protraximus; ut nobis quoque gallus hoc poslridie laboriosius est.
canlaret, et loquenlibus subveniret, qtio si quod deli-' 92. Et ideo qui cum avibus lusimus, cum galio
clum obrepsisset in verbo, culpam, Chrisle, donares. cantavimus, jam Doroini canamus mysteria, et ad
Da, qurcso, Iacrymas Pelri, nolo lrstitiam peccaloris. corpus Jesu conveniant aquilae peccatorum abiutione
Fleverunt Hebrrci, et per mare sunt dchiscentibus renovalre ; jam enim cetus ille magnus verum nobis
undis liberati. Laetalus esl Pharao quod Hebraeoste- Jonam reddidit: et gralulemur quod faclus est nobis
nebat inciusos , et mari mersus cum populo suo oc- (**vespere dies quintus; fiat nobis mane dies sextus.
a Mss. aliquot et edit. Am. ac Pet., nulaiione lur-
Germ., Colb., cum Vict., duobus posltiduum. In liac -
baluin. diversitate atque obscurilate optimum visum
h Sic edit. omnes, et nonnulli mss. At Carn. Corb. autemest non recedere ab edit.
Th. acReg. post ptidie. Big. et Gem., poslridui.,
—•1—**—"—^- >>*•*•" -•"^c*—1^^—^^———

LIBER SEXTUS.

DE OPERE SEXTI DIEI.

CAPDT PRIMUM. ( Sermo IX.) opprobrium, et vincendi prajmium : quanlo magis
in hoc tanto agone sapienliae, tanto non paucorum
Ullimi hujus sermonis difficullas exemplo cerlanliiim
sed universorum judicio, cum hodie nobis velut
in ludis publicis explicalur; atque a rerum, de qui-
bus agitur, jucunditale ulilituteque concilialur al- qusedam certaminis corona procedat, major sollici-
ludo angit; ne et superiorum effundamus laborem
tentio.
dierum, et praesenlis subeamus pudorem. Neque
I. Sextus iste estdies, quo mundanse creaturae enim eadem dicendi _conditio, qure canendi atque
origo cuncluditur; et ideo etiam serraonis nostri D1luctandi; cum in illis ludus offensionis, in isto lapsus
quem de a rerum exordiis assumpsimus , fmis para- sit mortis. lilic si pecces, spectantium fastidium est:
tur. Qui etsi per quinque jam dies non mediocri la- liic damnum est audieniium.
bore nobis processerit; lamen hodierno die, majore 2. Assistiie igiiur mihi lamquam coronre judices,
curarum accrescit foenore, quia in hoc et superio- et ingredimini mecum in hoc magnura et admirabile
rum dierum pericuium est, et totius summa cerla- tolius visibilis ibeatrum creaturtc. Elenim si is qui
minis. Elenim si in fidibus aut cantibus et alhleia- exploral novorum adventus hospitum, toto eos cir-
rura contentionibus crebris licct et maximis ludicris, cumducit urbis ambilu, praestaniiora qurfique opera
tamen superiores dies sine ullo coroiire transiguntur demonstrans, non mediocrem locat gratiam : quanto
dispendio, postremus autem dies habet sortem co- magis sine fastidio accipere debetis, quod velut qua-
ronae, in quo et decernendi periculum est, et cedendi dam sermonis manu h per lianc communera vos cir-
a Tres mss. de dierum exordiis. •
b Mss. Carn., Corb., Th. ac Regius, per Itanc cijmritunionemvos circumducoin patriam.
 243 SANCTI AMBROSII . 244
cuiiiduco ll4patriam,el singularura rerumspecies i __aut Spohdylis : aul poculura bibilur quod diverso
et genera denionstfo, ex oiii;nibu$ colligere cupiens, coiore alque pdpj*ein alienos mijletiir sappres : nja-
quanlo vphis crealor uniyersoruffi graliam ubprio- rjiima lerreiiis. tcrrciia inarjtimis farpiuiilur,. Hpe
rpm. quam iiniversis doilavprii. Tifo-bisigiuir haec: est-reprelieiidere pfoyidentiam G.rpatpris, qpi nobisi
corona propoiiitur, vos hodie cupio veslro judiciP: ad vjctum oninia dpoa,vi!. qiiod non illa niiscuerit :
coro.nare. Non enimnos athlelariim mod,o:ffiarcen- sed hrpc dulcia prinip videntu!', et ppstea fijipt amara,
lia seria deposcimus , sed viridp yeslrrfi sanclitaiis Quo pnim .cop.iosior fuerit Iuj.ur-ies, eo perniciosior
cxamen ; quo decprnalis per omiies quideni crpatu- iiTtemperaijtia est. Elisaeus autem amara apposuit _
ras proyjdenliam penetrare divinam.sedcumcrfiipris sed ppsic.afaclasuntdulcia. Denique qui anie in illo
VO.bisconiinune cprporere fj-agilitatis esse consofr cihp niqrleni puiabanl, postca iu eo suayitatis et
lium, prrjecae.ierislf!**ipi} vps aiiimi virinO cpnstarp. vijifi graiiam suht adepii,
qurc sola niliil Jiabei cororoUHPcmii CiCieris. 6.. Neque rursus formidiiii pst, ne plures yidear
CAPUTH. iuyjlasse. :qjjam possuiii pafcere. et vpbis panes der
ficiani vprbprura meorum; quia et Elisaeus elgi mp-
Acl traciandum de besliaruni natuta Ambtosius qcce- rito injmitabilis nobis imilaiidus fide, non conside-
dif .*,S,cripturqtn simpjkiler uccipiendqin docel : jS ravit quanios panes baberet, sed quos haberet divi-
inslituil sui cum. pci,up,erecoimvq cqinpfifgHonem: dere omnibus voluil, et sufficpre omnibus
judicavit.
d
wriosqs qum.thnqs fygiendqs monet,;.Pfimtjuetept, (Ibid., 42). Itaque decem panes liordeaceos dividere
Mqysis exetnplqcqnfirmat. in plebeitt jussil ffiinistfo. Et dixit fflinistef : Quid,
5. JsJune age., paiuras. ijesliarum dica*Ti,p, et hp-. dabo hoc in.corispeciu ceritiimvirortim? Et respohdit,
Biinjs generajionem, 4ud'°. enim jam.dndum aliqups Da et mandttcent, quohiath hmc dicit Daminus : Mtin-
insHsurrare dipenles :>Q-jatrndjiialipna d1.sc_imus.el ducabuni et telinquent (Ibid., £0 ). Fjdes igilur ve-
npstra nesciinus ? Quaindiu de reliquis animantibus stra fapief abundare pauperis lingttre ppnvivium. Nec
docemur scienfiam_ et nosmetipsos ignprarous ? Illud vereor,. ne jejunia yps edaeiores faciant; quominus
dicat quod mihi prosit. undp me ipsunvnoserim.: reple.i, pt esurientes ac vacui revenamini, quia
gt justa est ? ponquestiQ: sed Qrdo seryandqs est sciiplum est ; Coit,fitmatjqstos Doniinus, et indiebus
quem Scriptura conlexiiU 5 simul quia npn possur fqmis saturapunlur ( Ps, xxxvi, 17 et 79). Mullo
mus pleuius nos cogiioscere, njsi prius quae sit. pm- pulchrius esl bprdeaceos panes nou erubescere,
iliujn naiura aniro-inliuffi.coggovprimus, et apponere quod -habeas , quam negare. Elisaeus
$> Prqdueut, inquil • letrq aytimqm,vivejilemsecwH. qui sibi niliil reliquit, populis abundavit. Elisaeus
dumgefiusi quq,4mp,edes. et, sp-perites,,^ h bestiqsi.J ergo hordeaceps panes non erubuit apponere; nos
secundum genus , et omniu replilia, erubescinius siraplices intelligere creaturas, quaj
' tetrm,el pecqra
& fecii bemhesttus ierrcb,el ofyhiti pficqtqqd geiius, simplicibus et suis declaranuir vocabulis! Cffilum
et omnia repentia lerrm ad ge.misiE{ ti.dt*.Deus quia legiffius, coeluro accipiamus : iprram legimus, ler-
bona, et dixil Deus : Faciamus honiinem (Gen., 1, 24, raih ihtelligamus frugifefam,
25. 26 )s Hoc loco non ignoro quosdam bestiarum 7. Quid mihi quaerere quae sit ejus mensura eir-
et pecorum et serpeniium lerrrcspecies alip relulisse; cuilus, quam geomeirrfi centum octoginta millibus
115 ut haec ad immanitaies criminuiii, stuliiliaih stadioruin aestiinaverunt? Libenier fateor-me nescire
peccatorum, nequiiiam cogiiatioiium referrent: ego qupd nescjo, jmo quod scire niliil pi'oderil. Melius
autem siniplices naturas uniuscujiisque geneiis ac- est genera lerrarum scire quam spatia, quae circuin-
" fuso mari, irilerjectis H6 Bafbarorura regionibus,
eipio'
'6. Nec vefeof n'P quis ffic pauperi*!COhvivaPprrfi^ gujfiisa atque "jnviapaludibus huijip, quemadmpdura
.Suuiplibhi COiiferenduhi putet. qui Studio iiumrini- possuraus comprphenderp? qupd impqssibilg esse
1
tiilis eorttfVIflresioget, hec liis qnidqurini' nisi viles lioiniuibus Scriptura deniorisiral, dicente Deo : Quis
et usiiatos apponat cibos, et teiTui mehsriv pauperis mensus esl manu aquam, el cxlum palmo, el univer-
appafatu plus repreljensiohis iiicurrat ex fasiidio ]\) sam terratn clausa munu? Quis slatuil monlesin libra,
PPIivivafum, quaih fgfalise fPfCsfate't hospitaliialis el rttpeS in siatera, el rieriwrdht jugo (Esai., xt, 12 )?
affeplu, Nec eniih ElisrfiuiWfliriiciquasi hialiini Pdtf- el infra : Qui ieiiei gtjrurii ierrm; ei habiidnlestti ed
vivaiii agfesiia flppoiiehlPihOlera'rpfiitafunt (IV Reg.; sicut loctislas: qui slaihii coAiiritiit cahietdrii (Ibid.;
1, 59). c Simile vanis relatiohibus exquisiium' illiid 22).-Qiiis igiliii seqiiaieiii sibi ciiih Deo poteslalPni
pt accuralura opipare conviviunt Pst. iri qiip pbasiani et SCiPntiamaudeai vindicare; ut qhrc Deus maje-
aiit luriiiris specips apportitttf. et ihttis piiiios ffiah- staiis suffi esSe jiroprio sigiiavit ofaciilo', liffic sibl
ducafuf. aut pullus iiifeftur. et osireis "est farliis, homd' a'd cognitiohPiiisuppetere posse pfaesumat?
s Edit, pinnes, *7Moisiio. Mss.
'•"'' ''' rectius,
''-•< coi*_aMes(ig!mss., vflnisrflaliqnibits.AtBen.^, Caj'.ptjGerni,, tiaijt's
i<i eist/qiiefelai .'"'' liiieas',idesl, relniioiiibiis.Ibi
feIta mss.i pjufes potioresque; Alii cuhi edit; 6i f^fit'falt'omfrus.'Beh.in'te"r
lameh VPXfelufaTiOfasiidiunTsigili/icafPvidetur; nart
Ihestiqs ierm .«--a.jjduH!genus, ef, pecqyq secundum refutare inlerdum idem estap fasiidire vel rpspuere.
gewus, etrepeniiaterraqugenus, Roiii. f.d\i., secun- d Mss- omiies et ed.il. vet. cpiisianier legunt, rfe,-
diiin gemis.1HM ei.iahl riddit sdla, et {udiuriiesi sic' cetri Rohi. edit. cum LXX Iuierp. ac VuJg^
c Rom. edit. ,'varif« relationibus. Yel. ac plerique vigintiptines.
panes,
 24S HEXAEMERON.LIB. VI. 24'i
'
8. Certe Moyses eruditus erat in omni sapieritfa \ aTiixa/teiris videas esse, quam libera. Siquidem cum
3£gypliorum ; sed qiiia spirituiri^TJei accepit, quasi erigendi se non habeant facultatchi, de ieffa yictuni
miriister Dei irianem illara et usufpatofiam Philoso- requirunt, et ventfis in querii deflectuntur, solas se-
phiae dociriiiam veritatis ralioni posthabuit: et ea qutmlur voluptates. Cave, o homo 1 pecudum ffiore
descripsil mihi quae noslrae spei acCommodajudiea- curvari. Cave ne in alviiinle non tam Cdrpore, quam
vit, quod lerram fecerit Deus, quod produxerit terra ciipiditaie defleclas. Respice corporis tui fbrmam, Ct
juxla Dei omriipotentis iriiperiuni, operalioiiemqiie speciem congruentem celsi vigoris assiime. a Sine
doniini Jesii virgulia deterris, et omnem animam sola aiiiffialia pronapascahtur. Cur le in edendoster-
viveniem secuiidum gehus. At non ille putavit diceu- nis ipse, quem natura non stravit? Cur eo delectaris
duni . quanlum de spaiio aeris Pccupet umbfa ler- Jn quo naturrc injuria esl ? Cnr noctes Ct dies Cibo
rae, cum sol recedit a nobis , diemqiie abdiicit infe- iriieiiius, pecoruffi more lerrena dcpasceris'! Cur il-
riora axis illuiiiinaris ; el a quemadriioduni in regio- lecebris corporalibus deditiis. ipsuiii te inhonoras,
rieni bhibra*riiiiridiUiijus iiicideiis IiiiiaeglObuseclip- diirii venlri nlque ejus passiortibus defeefviS?Cur in-
sfriV'*faciai'.qiibriiaufqure ri'ilii'1ad rios,qiiasi nihil lelleciura libi adimis; qUPih tibi Cfpftof allribuit?
jjVdfutuia praeleriit. "Viditeiiini ih sancio Spirilu lion Cur te jumeiiiis comparas, a quibiis te voluit Deus
fflasmarceseeriiis jam sapientire vaniiates seijuendas, I J segregari dicens : Noliie fieri sicul eqitusetinutus, qui-
qutc rebiis iiiexplicabilibiis lhPiiiehi riostfani occu- bus non esi intellecius (Ps. xxxi, 9)? Aiit si le edaci-
jjarit, iiiduniqueoperarii. 'sed ea poiius describenda, ias equi iniempefanliaquP delectat, Pt adhinnife ad
qua¥ a'd viriiiiis spfeciarenl profecturii. feminas volupiatiesJ, deleclel iil ffeiib ffiaxilias luas
CAPUT III. camoque conslrirtgi. Sl crudelilas le pascii, ierarum
liaecfabies Pst, qur» propter srfiviliahi trUcidaiitui';
Ahimaniibiii hidilam Dei verbo 'generalionis legem itt vide he ih le quoque crudeiiiatis tuai vertatiir iffima-
ipecierum successionibusperseverare. Minime tte- liitas.
gariclamnaturm eoruth qumgehtta sunl, veritatcm : il. Piger asinus, " et exposilus ad pfibdiiiii, sensu-
n* honihti belluiriamhnildri vitam , flagiiiosum esse. que tardior quid aliud docet, hisi nos vivacidfes esse
Demuriisequilhr Viliofumqttotnnidam certis anima- debere, rtec desidia corpbris animiqbe' pigrescere,
libus {amiliariamatque adeo fugiendotum exposilio. cbrifugere ad fideiii, quse onera graVia ailfevare con1'
§. inhrfirearous igiliir propbeticis diciis, nec iueverii?
Spiritus saiicii qiiasi vilia dSspeclui liabeainus allo- 12. Fraudulenta vulpes foVeis se liitibulisque de-
quia. Producat. h inquit, teri-a animaiii viventera mergens, nonne indicio est irifriicliiosum el*seanw
pecdrum eiVbesiiaruriTpt repliiiuiri. Quid c arguriien- CI mal, odioque dignum propter rapinam, despeclu
taiiiur alia, ubi evidenier creaturariirif terrestriuhi propter infirmitatem, et ided suar incauium salutis
riatiira fbrihaiur? Curril eriiriiincohsliiuiibrie iiiundi duiu insidiaijjr aliense?
per oriniem crealufahi' Dei Verbum ; ut subilo de 15. Perdiceffi f astutam quae alion^ pva diripiat,
terris oriinia' qiirfi siatuit Deui, animaiit'iuiii genera hoc esi, perdicis alterius, et corpore foveat suo : sed
prbdiicariulr. et iri futurunj lej^fejarsescripia.';secun- fraudissuac fruclum habere non posse; quia cum
diiitt gerius Sibi, siriiiliiudiheffique uriiversa siicce- eduxeritpullos suos, amitlit eos; quia ubi vocem
dant, ut leo leoncm generet, ligris ligriderii, bos bo- ejus aiidiefinl quaeova geriefavit, rPIicla pa ad iilain
vehi. cyguus cygnuni, aqiiiia aquilaai. Seiiiei prae- se riaturali quodam iriuneidet ariiore totiferuht, quahi
cepiiirii Iri perpetiiuiri iholevit riaiurae. Et ideo mi- vbrariisibi liiairem ovbrumgeheratioriecdjirioverihf;
riisierii siii obsequiuih praeljPre terra non 117 sighiQcanles hahc hutricis ftiiigi ofiicio,'iilaih pak-eh-
desiriil; tit prisciv:ahiiiiariiiiiih species reparabili ge- tis. Itaque iticassutti proprios funilii labores, a'c frau-
ncris siiccessibne iii noVasfeparehlurffitates. dis feuai preiio mulctalur. Unde el Hiejdihias ait:
II). Sed vis iid usurii lioniinis derlvare qur»genita Ctamavil perdix, et cbrigregavil qtim riori peperii
Siirit? Nbli veriiatem uhfcuique gerieri naihrab piP- (Hier., xvii, II), id est, ova congregavit, e't clamavit
p'riaedenegare. et raiiltbiriagis ea'ad gratiam aptaBis D q'uasi OVanssuae fraudis effeblhi Sed'Iudit opefath ;
uumaiiarii. Primuin qtiiri biniiia geiiera pecbium, qnia impPiiso laborealii Pducit,' quos ijiSa diutufiia!
Bestiaruiii,acpisciuni in alVum naitira pfbslfavlt; 118 f°'u sedulitatis aiiihiaverit. Hiijtts Imltatbr esi
utaiia veriire repaht, alia qurb pbdibus siistirieriiiii*, diabolus, quigenerationes creatbris aeipriii rapere
demersa riiagis quadrhpedi corpdris gressu,' et velut cbritPndil;' et si quos ihsipiPrites et sensiis prripiii
. -..Mss, aljquot, ,et Roro. e.dit., h\ teijionein umbrm 4 Edit. et pauci mss. Si sola qnimaliqprqfiq, pfis-
hujus incidens. Alii et vet, edit., itt regiqnem miindi cunittr, Alii plnres ac nieliores, siqe qm solq... pcts-
luijus incedens, vel ,inctderis. Caf.'et Beil., in regid- curiiut',quidarii, pascantur. Omnium ojfiime Ben. -r
bt
riemutribrmriiuridihtijus, pi-irtTus,ihcideris; spcundiis, GPrirt. ut hbs in iexlu. .i :« i
incedens. .-.<- e Codex Vat. unus, et expqsitusad pohdeta. Rom.
, h Rpm, ,edit. spla .: Producat, inquil, ferrq qni- edit. el qd onus expositus. ".. ,j,., . ,., .
mdm vivenieirisecunduth getius , pecorti et besiias et f Roiri. edit., usiutam novimus^gum,etc.Majjjfesia
reperitia ferrce, elc: liic Cllypsisest,qutcsufiplefi pdtest pervcrba,
c Ita mss. melioris notre alquc cdit. Rom. Aiii quideiii tioutiuus, (eruttl, atit aliud simile : nos Aucloris lex-
vcro riiajBri iiuriicro , aique edil. vet., Quid argtt- lum m in aritiquismss. Pt edit. inveriiluP. exliilm*-
menla moralia. mus. •' ' " ' ; ''•">>= * •
 247 SANCTI
'i AMBROSH 248
carentes vigore potuerit congregare, fovens eos ille- ALfervent semila*comilatu vianlium, et quaecompre-
cebris corporalibus, ubi primum vox Christi parvu- hendl anguslo ore non possunl, humeris grandia fru-
lis fuerit infusa, discedunt atqueadeam se conferunt menla truduntur. Spectat haec dominus messis, et
niatrem, quae pullos suos sictit avis materno amore erubescit tam parca pir» industriae negare com-
complectitur. Congregavit enim diabolus genliles, pendia.
quos non creaverat: sed ubi in Evangelio suo.vocem 17. Quid aulem de canibus loquar, quibus insi-
Chrislus emisi.l, ad eiim se potissimum contulertint, tum est nalura quadam referre graliara, et sollicitas
quos sub umbra alarum suarum ipse suscepit, et ma- excubias pro dominorura salute praetendere ? Unde
ti*idedit Ecclesire nuiriendos. ad immemores beneficii, et desides atque ignavos
U. Leo a naturae suae superbus ferocia aliarum fe- clamatScriplura: Canesmuti, nescienteslatrate (Esai.,
rarum generibus miscere se nescit : sed quasi rex i.vi, 10). Sunt ergo canes qui noverint latrare pro
jjttidam plurimorum dedignatur consortium. Qui dominis, noverinl sua lecta defendere. Unde et tu
eiiam cjbum fasiidit heslernum, et ipsas suaeescae disce vocem luam exercere pro Christo, quando
reliquias aversalur. Qure aulem seei sociare fera au- ovile Ecclesiae incursant lupi graves. Disce in ore
deai, cujus voci lanlus naluraliler inest terror; ut tuo verbum tenere; ne quasi mulus canis commis-
liiuJta animantium qtirc per cclerilatem possent im- I} sam tibi fidei custodiam quodam prsevaricationis si-
petum ej'us evaderc, rugientis pj'us sonitu velut qua- lentio deseruisse videaris. Taiis canis viator et comes
dam vi ationila aique icia deficianl? angeli esl, qucm Raphael in libro prophelico non
•15. Nam de pardi specie necScriptnra siluilquod "otiose sibi etb Tobiae filio adjungendum putavit,
varietate coloris molus varios animae suae prodat. quando perrexilut Asmodffium fugaret, firmaretco-
Dic.it enim Ilieremias: Si ntulabit Mlhiops pellem pulam conjugalem (Tob. vi, 1, et xi, 9). Memoris
suam, etpatdus vurielulemsttam (Hier. xiii, 23). Non enim affecius gratia pellilur daemonium, slabililur
solum enira de iigura, sed eliam de raobililate furoris coiijugium. Mutaeilaque specie besliae sanclus Ra-
istud accipitur; eo quod tenebrosis pl inquielis ac pbael angelus Tobiaejuvenis, quem tueiidum recepe-
mobilibus infidar-menlis alque aninii mutalionibus ral, ad relalionem gratiae erudiebat affecium.- Quis
decoloratus populus Judaeorum boni proposili gra- eniin non erubescat graliam bene de se merentibus
•liam j*amtpnere uon possit, nec ad emendalionem non referre, cum videat eliam beslias refugere cri-
ullam correciionemque remeare, qui semel ferinam men ingraii? El illae impertitrfi aiimoniaeservaiitme-
induerit immanitatem.j moriam, tu non servas salulis acceplae?
18. Ursa insidians licet, ut Scriptura ait (Tltten.,
CAPUT IV. (] iii, 10), est enim plena fraudis fera; laraen fertur
informes ulero parlus edere, sed natoslingua fingere
De mira indole nonnullorum anhnalium in vitandis in sui simililudinemque formare. Non
sibi noxiis, atque ulilibus prosequendis; el de natu- alque speciem
miraris in fera tam pii oris officia, cujus naluram
ratibus virtulibus quus in illis hnitari nos opor-
leal. pielas exprimil? Ursa igitur partus suos ad sui ef-
fingit simililudinem, tu filios tuos instituere similes
16. Esl lamen etiam in nalura quadrupedum, quod tui non poles?
imitari nos sermo adhortetur jiropheticus, quo exem- 19. Quid quod eliam medendiinduslriamnonpra*--
plo caveamus dcsidiam, el exiguitale vel infirmilate termisit? Siqnidem gravi affeciacaede,elconsauciata
corporis a virtulis studio non reflectamur, neque vulncribus mederi sibi novil herbae cui nomen est
revocemur ab ullius proposili magniludine. Exi- c -pWjios-, ul Graeci appellanl, ulcera subjiciens sua;
gua est cnim formica, qu;e rrtajora suis audel viri- ut solocurenturattactu. Serpens quoque jiaslu feni-
bus; neque servitio ad operandumcogitur, sed spon- culi coecitatenirepellitexceptain. Itaque ubi oculos
, taneffi proposito prospicienlirc fuiura alimenlorum obduci sibi senseril, nota remedia petit, nec frauda-
subsidia sibi praestruit. Cujus ul imiteris industriam lur effectu. Tesiudo visceribus pasla serpeniis, cum
Scripiura comtnonel te dicens : Confer le ad formi- I ) vencnum adverterit sibi serpere, origano medicinam
cam, o piger,et mmularevias ejus, et esloilla sapientior suae saluiis exercet: el cum sit voiulabris palustribus
(Prov., vi, 6). llla enini nnllain culiuram possidet, mersa ; curare se tamen proprio novit anlidoto, cer-
neque eum qui se cogat bahens, neque sub domino toque auxilio saniialis potestates herbarum eliam
agens, quemadmoduhi pra-paratescam, quae de luis ipsa scire se comprobat. Videas etiam vulpem lacry-
laboribus sibi messem recondit; et cum tu plerum- mula pinus medentera sibi, el tali remedio imminen-
que egeas, illa non indiget. Nulla sunt ei clausa lis mortis spatiaproferentem.
horrea, nullae impenelrabiles cuslodiae, nulli invio- 20. Clamat ipse Dominus in Hieremire libro :
labilesacervi. Spectatll9cuslos,furtaqueprohibefe Turlur et hirtindo, agri passeres custodierunl&lempora
non audet-: aspicilsua damna possessor, nec vindi- introilus sui: populusautemmeusnon cognoviljudicia
cat. Nigro convectatur agmine praeda per campoSj Domini(Hier.,xviu,7). Novil liirundoquandoveniat,
a Ita ffiss. fere omnes. Alii, alqueedit., Leo na- tuor, et Tobi, et sic in sequenlibus. LXX, TW6'T.
turm sumvi superbus ferocilatemsui .aliarum, etc 0 ilbp.o;, Latine verbascum,
h Mss. quinque melioris sevi, et Tobis, Alii qua- d Sex mss., tempota nidi sui.
 249 HEXAEMERON. LIB. VI. 250
120a_uand° etiam revertatur; Novit eliam a pia avis & Aevadendi ullum suppeteresibipossesubsidium,tech-
annunliare adventus sui testimonio veris indicium. nam bujusinodifraude molilur. Ubil21secontiguum
Novit etiam formica explorare serenilalis lempora; videril, sphaeram de vilroprojicit :.al, illa imagiiic sui
nam cum adverleril madidalos imbre fruclus suos ludilur, et sobolem puiai, revocat impelum, colli-
humescere, explorato diligeniius aere quandojugem gere foium dcsiderans. Rursus inani specie relenla
possit servare lemperiem, acervos reseral suos, et totis se ad compreheiidendum equitem viribus fundit
de eavernis foras suis humeris exportat; ut j"ugisole et iraeundire slimnlo velocior fugienti iraminet. Ille
propria fruinenla siccentur. Denique haud quaquam itcrum sphrfirrcobjectu sequeiitem rciardnt; nec ta-
illis diebus omnibus rumpi dc nubibus imbres vide- men seduliialem malris memoria fraudis excludit :
ris, nisi cum fruges suas horreis propriis formica re- cassain versat imaginem, el quasi laclatura fetus
voeaverit. Boves impendente pluvia ad praesepia se residet. Sic pietatis suae sludio decepla, el vindic-
tenere noveriinl. Iidem ubi naturali sensu mulatio- tam amiltil ct sobolem.
nem coeli collegerint, foras spectant, el ultra pracsc- 22, Quod nobis Scriptura alfert, qure dicit: Filii,
pia cerviccs exiendunt suas una omncs specie; ut dHigilepalres vcslim : parenles, nolile ad iracundiam
prodire se velle lestentur. Ovis sub adventu hyemis provocare fttios vestros (Coloss.; m, 20). Natura hoc
inexplebilis ad escam insaliabiiiter herham rapit, eo IB besliis infundit, ulcaliilos proprios ainent, felus suos
quod prarsentialh asperitate hyemis defuturam; utse diligant. Nesciunt illa? odia novercalia, necmuiato
prius herbae pabulo farciat, quam gelu adnrenle om- concubilu parenles a soboledepravantur, neque no-
nis herba deficiat. Echinus isle lerrenus, quem vulgo verunt prrcferre filios posierioris copulac, superioris
ericium vocanl, si quid insidiarum . praesenserit, autemnegligere. Norunt pignora sua, nesciunt chari-
spinis suis claudilur, alque in sua se arma colligil, latis differeniiam , odiorum iucentiva , offensionnra
utquicumque eum contingendum putaveril, vulnere- discriniina. Simplex ferarum nalura est, nescit veri-
tur. Idemque echinus futuri providens gemin-is sibi talis caluuiiiias. Sic enim oninia temperavit Detis, ut
respirandi vias munii; ut quando Boream flalunini quibus minus raiionis darel, plus indulgcret affeclus.
collegerit, Septeutrionalem obsti-uat; quando Nolo Quae fcra pro calulis suis non ipsa polissimum se of-
cognoverit delergi aeris nubila, ad Scplenlrioiialem ferat morti ? Quae fera fetus suos inntinieris licet ob-
se conferat, ut flatus declinet obvios, et e regione sessa cuneis armalorum , non suis visceribus legat?
nocituros. Ingruat licet lelorum seges, illa tamen parvulos suos
21. Unde dignam Domino laudem Proplieladetu- muro sui corporis septos immunes prrfisiat periculi.
lit, dicens iQtMtn tnagnificalasunl opera lua, Domine! Quid dicil homo qui inaudaium negligit, naluram
Omniainsapienlia fecisli(Ps. cm,24).Oninia penetiat C C oblilteral I Filius patrem dcspicit, pater abdicat fi-
divina sapientia, implet omnia : idque locupletius lium ; et hoc pulant jus esse, ubi damnatur fecun-
ex irrationabiiinm sensibus, quam px rationabiiium diias: se polius pater daranat, qui facil irritum esse
disputalione colligilur. Vaiidius est enim nalurae le- quod gcnuii. Et hoc putaiur aucloritatis esse, ubi
stimonium, quaiiidoclrinffi argumentum.Cui animanti Slerilitalis natura mulctalur.
incognilum est quemadmodura suamlueatursaltiiera'. 25. Exsorlem rationis canem esse nemo dubitave-
si virtus suppeiit, resislendo; sivelocitas, fugiendo; rit; lanien si sensus ejus vigorem consideres,censes
si astulia, prrccavendo ? Quis eas usum medendi her- eum senliendisagacitate vim sibi ralionis adsciscere.
barumque docuit habere notitiam? Horaines sumus, Denique quod pauci in gymnasiis constiluli, qui lo-
ct saepe specie herbarum fallimur, etplerumquequas lam in discendo vitac longaevilatem conlriverinl, vix
salubres puiamus, noxias reperimus. Quoties inter poluerunt cognoscere, ut syllogismorum conjunctiones
dulces epulas cibus Ictbalis irrepsit, et interipsas au- conlexerenl, hoc nalurali canis eruditione compre-
licorum excubias ministrorum, vitalia regum feralis hendere faciie polerit rfisliraari. Nam ubi vesligium
esca penetravit? Ferae solo norunt odore noxia et ieporis cervive repererit, alque ad diverticulum se-
profulnra discernere : nullo praovio, nullo praegu- mitae verieril, el quoddam viarum compitum quod
slaiore carpitur herba, nee Iaedit. Melior enim magi- D-*jiarles in plurimas scinditur; obiens singularum se-
stra verilaiis natura- est. Haecsine ullius magisterio mitarum exordia, tacitus secum ipse perlraclat, vel-
suavitatem sanilatisnosiris infundit sensibus, cadem ut syllogisiicam vocem sagacitale colligendi odorjs
doloris acerbitatem docel esse fugiendam. Ilinc vita emittens. Aut in hanc partem, inquil, dellexii, aut
duicior, hincmors amarior. Ilrcc commendat leaenae in illam:, aut cerle in liunc se anfractum coniulit:
catuios suos, el immitem ferammaterno mollit af- sed nec istam, nec illam ingressus est viam : super-
fectu. HaECligrrdis inlerpellal ferocitatem, et immi- est igitur ut in istara se partem sine dubitaiione con-
neiitem cam praedae refleciit. Namque nbi vacuura lulerit. Quod homincs vix prolixa composilf» artis
raptae sobolis cubile repererit, illico vesligiis rapto- medilatione componunl, hoc canibus ex natura sup <
ris insistit. At ille quamvis equo vectus fugaci, vi- pelit; ut anie mendacium deprehendant, et posiea
dens tamen velocitate feriBse posse pracverli, nec falsilale repudiata iiiveniant veritalcm. Nonne totos

a Id est, ciconia, de qua supra I. v, c. 16.

h Edii. onjiies, et niss. aliquol, asperitalem futuram, nonnulli, adfutitram. Omniutu antiquissimi
hyemis ut nos iu lextu.
351 SANCJI4PR0SII 2||
dies conferunt philpsophi prpppsitipnes sjbi in pul- xVniorum ,balaljis, .eadexn species; ilja faihph fetum
vere dividentes, qrii radip dsibi describunt singulas, et suum discernit a cseieris, et soluni filiurn laciip pie-
ex tribus cum unam earum 122 veram esse hecesse tatis lesiiinpnio recognoscil, Pastor erral in discre»
sii, drias pfimo inlerfieiiint lainquam mendacio con- iione pviuni, agnieulus m agnilipne inatris nescit
gruenies, et sic in ea quse relicta est, vim veritalis errare. Pastor fallinir specie ; sed ovis pietaie non
ihhoerere definiuni ? Quis tam lenax potest esse be- fallitur. Unus odpr pmnibus, sed tamen habet nalu.ra
riefieii, et memor gratise? Quaridoquidem pro do- pdorem sunm domeslicum quem soboles cbara 123
ihiho etiahi in latrohes insilire noverunt, ei exira- speciali quadam videtur proprietate redolere.
rieorum accessus probibere noclurnos, el mori prp 2(j. Habei suos usus nalura, et sensus domeslicos.
doriiinis, el cbriiinori cum dominis sirit paraii ? Sscpe Vix infantulo cceperunt denles prorumpere, et jam
eliam necis illata; evidentia canes, ad redarguendos npvit sua arma tenlare. Nondum calulo dentes , et
reos indicia pfodideruni; ut mrito eorum leslimonip tamquam habeai, ore proprio se quaeril ulcisci. Non?
plerumque sit crediluni. dum cervo cornua, et tameii fronte praeludit, alque
'
2i. Aiitiochise feruht in reniotjori parte urbis cre- ea quae nonduni experlus sit, tpla miniiatur. Lurnis
puspiilo hecatum virurn, quj canem sibi ladjunelum si prior honiinem viderit, yocem eripit, et despjcit
liabefet. Milesqiiidam praVdandisiudio mjnister cae- ]8 eurii tanjquam yictpr vocis ablatae, Idpm si se pra}-!
dis exstiterat.: teciiis ideni tenebrosb adjiric diei px- yisiim senseril, deponit ferociam, npn pptest currere,
orjdio in aliasparles conpesserat,: japebat inliuma- Lep gailum et maxirne albuni yerelur, Caprea yulng-
tujri cadaver , frequens speclaiitjuni yujgus astapat, raia ^ dictamnum petit, ei de yulnere exciudit sagil-
canis fjiiestu lacrymapili dpniini deflebat seriimnam. tas. Noruni elbestia; remedia sua, Leo 33gersmiiani
Fprle is qui rieceiri iniulefat, ut se liabet yersutia qiiaerit, ut devdret; quo possit sanari. Leppardus
humai|i ingenii, qup yersandi in niedio aucioriute capreai agresiis sanguinem bibit,etvimlangupris evi-
prcesumpla fidem adscjsceret innpcenliae, ad illam tat. Otnnis fera ocgra canisi hausio curatur sanguine.
circumspectantjs populi acpessit cpronani, et yelut Ursus seger formicas deyorat. Cervus oleseramuseu-
mjserans appropinqu.avjt ad funus. Tum canis seque- los riiahdit.
siralo. paujisper quesiu doloris, arma ultionisassuni- 27. Ergo ferae ndruiit expelere pa quaj sibi pro-
psil atque apprehensum lenuit et velut h epjlogo siht; lu igiioriis, o liomo, remedia tua! fu nescis
e
quodam miserabile carmen immurniiirans uniyersos qriOmodovirtulehi eripias adversarid, ut le tarriquarn
c converlit iri laerymas, fidem probalioni delulit, prsoventus' lupus effugere non possii, ut ocuio loaj
quod solum leiniit ex plurimis, nec dimisit. Deniquc nieniis ejiis perfidiahi deprehendas, et pripr cursuni
perlurbatus ille, quod taip pvauifostum rei indjceni <H verborum ejus ihipedias , impuderitiam ejtis et acu»
neque odii,neque inimiciliarum, ripque inyidise, aut hieii dispuialidnis dbtuhdas, Quod si te ille prseye'-
irijiirisealicujus polerat pbjectidne eyacuare, crimen rierit, vOcem libi aufert: et si obmuiueris, sdlye
diuiius nequivit refellerp. Itaqpe qupd erat diffici- ariiictiirii tulim, ut sermpnem resplyas.' Et s) in l'p|p-
lius, ultionem persecutus est; qpja deiensioiieni surrexeril lupiis, pelram cape, ei iiigit. Petra iua
prajstare. non pplpil, Quid nps dignum nostrp refe- Christus esl. Si ad Christum copfjigias, fiiglUopus,
rimus Crealori, cujus cibo yescimur, et dissimulamns' nec lerfere le polerit. Hanc petrani qusesivitPetrus,
injurias, et ssepe jninojpis Rei eas.quas a I)eo accp- cunitiliibaret in fluclibus, et invenit; quia dpxleram
pinius, epplas exhibemus ? aiiipiexus esl Cbristi.'
25. Quid agniculis simplicius, qups minusculie 28. Qiiid dicam allio homine.s deleclari, el illud ad.
paryulorurp cpmparanius innoceiaise,? Sgepe gx his escam sumere, qiipd et leopardus fugit? penique sic-
in niagnp gi-ege agniculus ppr flyilia ipta vagatus er- ubi ailium aljquisTconfricandum putayerit, leopa.rdus
raj; a malre, et cum eam rpperire non possit, balatu inde exsilil, neq resistii. Cujus venenataferaodpreni
frequenli absenlem cjiat, ul responsurae vocem ex- non pptest suslinere, id tu ;pro'pibo sumis, el vjsce-
vcilci, qup ad ejus sonum errabunda jeplipel vesligia: ribus jpfundis iiilernis ? Sed rnedipalur interdpm do-
mujtis jicet yersetur in mi|!ibus pvipm, recognoscit •P loribus. Sumalur pro medicamentp, npn prp cibo :
ypcpm parentis, festinat ad mafrern, jactis quoque sumatur ab a?groiai)tibus, nonahepulantibus. Iiledi-
matprni nptos sibi fohies requirit: quanivis pibi de- canientuiii guaeris, et jejunium fugis; quasi majps
sjderio tenealur et polus , lranscurrit tamcn ajjena aliud remedium reperire possis. Jpjiini homipis spu-
ubera gravida, licet humprp laplis exundent; spiam ipm si serpens gustayerit, moritor. Vides quaiita yjs
inairpm rpquiriij splius sihi materni uberis papperes jejunji s|t; lit et sputo suo hopip lerrenum serpentem
succps}si|nifiga|, .a.bpndarp. Illa quoqup iiijer. n\uila inlerficiat, e'nierjlp spirilaiem,
agniculorum ipillia soluni filium noyil; unus plnri- iji. Quantani Dominus eljani niinuseujis jnfudit
*' Mss. ripvem, sibi describiinl singiilUsotHhid,ei eso ihjidek, probaiioneih deiuiii,-
"*
tffliiii eiii.' '"'' '"Jl r'"",H,V'M'';'' -'r" •••!!. Graice SxTOftVov,berfia quse pfaicipue iii Creia
h
. Ejnlogoi id est, querela; eo quod.oralores que- hasciliif, alio nfiiiiihe dicituf piilegiuni, 6t hof lerise
relas maxinie in epilogo el (ine orationis adhibeant,
ut judices flectant ad misericordiam. gingiber.
< Mss. non pauci, tamquam pmvisus lupus.
« Aliquotmss; non miniinse aucloriUlis, convertit
9S3 HEXAEMERQN.LIB. Yl. 2S4
prudentiam ! Turtur nido suo, ne pullos suqs incur-, \ ditus sternitur, dnm venlre cscterisque juxla molliO'
set lupus , squillse folia superjacit. Novit enim quod ribus ad vulnus paiet. Nani dorsuni ejus cEeteraqueex-
liujusmodi folia iupi fugere consuerint. a Noyit vul- ieriora noiiulla facilesolent lela penelrare. Suntautem
pecuia quomodo posteritalem foveat suam: et tu quipropter ebur has illis insidias parent; utarbores
ignoras, tu negligis qudmodo adversum lupos ne- eas quibus se applicare consueverint, ex alia parte
qmlise spiritalis poslcritaiem vilse hujus habeas qua infrequentior usus ei sil, aliquantulum 12$ >e-
lutiorem ? cidanl, nt refleclente se elephanto, pondus meinbro-
124 CAPUT V. rum ejus suslinere ndn possilruinamque ejus areessat.
Qua ralione Dominusatiis bestiis cotla breviora, aliis 55. Sed si quis ista reprehendit,reprehendat etiam
longiora creaverit. Ubi potissimumelephantimetnbra, allitudines sedificioriim; quia cilius grayem minan-
proprielales , alque in re militari usus describunlur. tur ruinam, el difficilius lapsa reparantur, Verum
50. Sed rcvertaniur ad seriem creaturae , et con- si illa aut propter pulchritudinem, aiii propler spe-
sideremus qua ralione Dominus aliis bestiis angu- culam frequenter atlollimus; haecquoque in elenhan-
sliora colla forniaverit, ut leonibus atque ligridibus, lis probnre debemus, quia magniim rebus bellicis
ursis quoquc ; aliis prolixiora, b ut elepliantis et ca- usum minislrant. Inde gehs Persaruih fefbx bellis,
nielis. Nonne evidens causa esl; quia iliis feris quse 1} valida sagittis omniqiie telorurii jactU; qiiia de su-
carne vescunlurj non erat opus prolixilale cervicis ? periorihus a'd ihferiora validiore hisu tela' torquen-
Non eriim in terras pascendi gralia cervicem atque ttirj acies eoiurii velut gradientibiis lurnbus sepla
ora dejiciunt: sed aul cervum invadunt, aut bovem procedil. In mediis campis (ariiqiiahi de ihliro dimi»
ovenique discerpunt. Cainelus vero cuni sit aliior^ cant; et velut in arce quadam el sppcula collocati
quomodo herbis niinulissimis pascereturj nisi lon- spectanl magis bella, quamsubeunl. Ita alieni a pe-
giora usque ad terram colla ad usum pastionis exten- rjcu|o videntur, tuti mojibus bestiarum, Quis enim
deret? Ilaque camelus pro ralione proceritatis suse ceas adire audeai, cum desuper jaculis facile figalur,
prolixiora colla sorlilus est,; equus pro ratione, bbs inferiuselephantoruiij conleratur incursu? Denique
quoque simili modo ; bi enim pascuntur herbis. ceduiu illis acies.et armatornm cunei, et castra illa
51. Elephantus aulem etiam prominentem pro- quadrata solvunlur. Inlolerabili iiamque impelu in.
muscidem hahet; quia cum sil eminentior eunclis, se hpsles ruunt; ut nullo aginine bellatorum, nulla
incliuare ad pascendum non polest. Iiaque ejus ad cpnstipatipne mililuni, nul|o clypeorum relardentur
colligendum cibum ulitur ministerio. Ea immani objeclu : velut quidani rnobiles montes versanlur in
beslise largi potus infundit humorem ; ideoque con- praeliis, et ul colles plto eminent yerticej miigitus
cava est, quo ad reslinguendam tantse belluse sitim <] fragore omnium perlurbanl coiifidpnlianu Quid his
plenos Jacus hauriat, aut colleclo flumine possit faciat pedes, quamvis Jacertis valjdrtSj et manu
inundare polanlem. Cervix sane minor est quam po- prpniptus; cum sibi seplus armatorum populis gra-
seat lanli corporis moles ; he ea quoque oneri magis dipnli iriuriis pcpprral;? Quid fapiat eques, cumequus
esset quam usui. Ideoque nee genua infieciit, quia ejus penprrefaclus (antse bestirp immanitale diffu-
rigidioribus opus fuil cruribus, quo. velul columnis gjat ? Quid faciat sagi(larius( cum desuper ferrata
tanla possit membrorum machina suslineri. Calca- virorum cprppra jaculi ict|im seiUire nQn possint;
neum leviter incurvatj rigent eselera pedum a summo besfia qpoque nep nuda fapile peiielrahijis ferro sit,
usque ad imum. Nec sicui in « ancylas nos sap-pede^ et mun.ita loricis, obvias sing sQi periculo acies se-
ponimus, ita se etiam bestia polest lanta defleclere; cel, et conlerat turmasV
meriloque non volvendi se, neque curvandi usum 34. Itaque ul immensa icdificia, ita elephanti fpn-
cum cscteris animantibus potest habere Communem: damentis vajidioribus suslineniur; aljoquin inipari-
Fulcilur hinc inde trabibus maximis; ut in somno bus fuJti pedilms, inlra breyem Jaberentur setaiem.
aliquantulum sine periculo refleclatur, quia pes Npne aplem et trecenjis et ampjius feruntur annis
ejus nulla artuum conjurictione distinguilur. Man- yitam prorjucere; quia pninia sibi ad magniludinem
sueiis igilur veluti qusedam fulcra eorum quibus hic ] ) membra conyeniunt. Ideoque npn disiincti ut nobis,
usus est, paranlur ingenio: feris autem et agrestibus,*- sed compacti arlus sunl, qup sint robusiiorps. Quam
quia nenio hujusmodi quibus suslentari qucaiit ful- cito hominibiis si diu sleterin!, aut velocjus cucprre-
cra subsiernii, liinc venit usus perieuli. rint, yel jugiler anibplaverint, gepua yexanlur et
52. Namquearboriinnixi aut coslas fricant, autiir planlse ! Conjuncta eiijni et arliculaia facilius quam
somno sese relaxant, quse nonnumquam victa alque cpncreta alque solidata apt doloris pepsuro, aul ca-
inflexa lanlo corpore frangitur : ille vero qui sese in sum pffensionis adinitlunt,
eamdem refuderat, corruil nec erigere atque elevare 5S. El quid mirarjs, si vestiti arpiis Jimentur;
se potest; ibique jacens inierit, aul gemilu suo pro^ quandoquideui dentibus suis tamquam natuplibiis
a Edit. Cost. et Rnm., Novit avickla. Goriimode, supplet; unde Basil. , eyji Ss TVJV 1
npovoftatav,rijv TOO
si quis eis antiquus codex suffragafelur. Tp«%»)).ouxpei«.iicaroirlnpovrrav.
b Rom. edit., ut camelis el equis. Contraaliaj edil. c Ancylw suffragines seu curvalurse cubiti veleru-
et omnes mss., ul elephanlis, eic. Sed cum dicitur ris. Basii. OUT£[isvTot££,-«yjfuXvjv, OUTE «J ybw Svnp-
Deus longiora colla dedisse elephaptis, prornuseis 6poi'<ni,
intelligenda est, qiise illis cervicis pfblixioris viceiu
255 . SANCTI AMBROSII 256
spieulis semper armati sunt? Promuscide sua qnid-A rore conslringunt; ideoque horuni austeritate frugi
quid involverint, frangunt: pede vero quidquid evadunt, sobrii, continentes, laudi magis qtiam ludo
compresserinl, velut quodam Iapsu ruinse ingeniis dediti. Yides quid lerribilia ista flagella profieiant?
exanimant. Involvunl promuscide nemora ad sui Sic el serpentes fiagella sunt eorum quibus infirma
escam, et quasi quidam altissimi dracones serpenti- airimi setas, et qusedam puerilis menlis est virlus;
nis quos cceperint, spiris.flagellant. Plerumque eas cseterum fortioribus nocere non possunl. Denique
in orbem colligunt, maxime cum de lerra cibus confidenti in Domino dictum est: Super aspidem et
Icgitur, aut potus hauritur. Documehto itaque nobis basiliscum ambulabis, el conculcabis lepnem el draeo-
sunt j quod niliil superfluum sil crealum ; et lamen nem (Ps. xc, 15). Paulum momordit vipera, et pu-
haec tantse molis bestia subjecta nobis, imperiis ser- tabant eum quasi peccatorem vix de naufragio serva-
vii humanis. tum, veneno esse morilurum; sed posteaquam invio-
126 CAPUT VI. lahilis mansil excussa in ignem vipera, plus apud
intuentesvenerationisinvenit. Sedetipse Dominusad
Belluas robustissimas ac ferocissimas homhd a Crea- omnes
tore subditas : eisdem minulissima animalia ter- kic satvus 127 a't: Qu* eredideril, elbaplisatus fueril,
eril; qui vero non crediderit, damnabitur
rori atque exitio esse. Tum paucis de serpentum JJ
(Marc., xvi, 6). Signa autem credenliumlisec dixit
ulililale disputatis, homo ad sui animwque pro-
" fore, ut serpenles manu mulceant, venena his alque
priw cognitionemexcilatur. omne mortifcrnm, etiamsi biberint, noeere non pos-
56. Elenim queniam de hominis creatura dieluri sint. Tua igitur libi magis iricredulilas', o homo,
sumus,commendalionem ejus prseslruere et prseli- quam venena metuenda serpentium sunt. Time igi-
bare dcbemus. Videbatur nihil elephantis crealura tur illa, b ut sallem dum formidantur illa,'ad fidem
habcfe robuslius, nihil tam terribile vel procerum, provocare tepossint. Quod si Deum non times, vel
nihil lam ferum quam leones vcl ligridessunl; elhajc ultricia perfidine venena formides.
serviunt homini, el naturam suam liumana insiilu- 59. Nunc quoniam et elephanlos vides libi sub-
lioiie deponunl. Obliviscuntur quod nata suni, in- ditos, et leones esse subjeclos; nosce te ipsum, o
duunlquod jubentur. Quid mulla? Docenlur ut par- homo, quod nnn, ut ferunt, Apollinis Pytlrii, sed
vuli, serviunt ut infirmi, verberanlur ut timidi, cor- Salomoiris sancti est, qui ait: Nisi scias te formosa
rigunlur ut subditi, in mores transeunt noslros; in mulieribus (Cant. i, 7), quaniquam mullo antea
quoniam motus proprios perdiderunt. Moyses in Deuteronomio scripseril: Attende libi, o
' 37. Mirabilis
igitur natura in maximis ; mirabilis hdmo. Altendetibi (Deut., iv, 9),aitJex. ElPropheta
eniin in excelsis Dominus, mirabilis etiam in mini- GI ait : Nisi scias le. Cui lioc dicil? Formosa, inquit, in
mis. Sicut enim non minus plana camporum, quam mulieribus. Quse esl pulchra in mniieribus, nisi ani-
montium alla miramur, nec plus altiludinem cedri ma, quse in ulroque sexu prsestantiam possidetpul-
stupemus, quam vilis aut olesebrevis feeunditatem: chritudinis? Et merito decora est, quae non terrena
ita non amplius miror elephantum quia proeerus sed ccelestia, noncorruptibilia sed incorrupta desi-
est, quam murem, quia terribilis elephanto est. Na- derat, in quibus decus perire non soleat. Corporalia
turse igiiur hsec potentia est; ut terribilia aliis, aliis enim omnia processu setalis, aul segritudinis insequa-
meticulosa sint. Est enim donala prserogativa quse- litate marcescunl. Huicallende, dicit Moyses, in qua
dam singulis crealuris; ut quibusdam privilegiis pro- lu lotus es, in qua rnelior lui porlio est. Denique
priis fulciantur. Formidabilis lauris elephantus mu- inlerpretatus est Dominus quissis tu, dicen«, Atten-
rem timet. Leo quidem rex ferarum exiguo scorpio- dile vobisa falsis prophetis (Malh., vn, 15); isti enim
nis aculeo exagitatur, et veneno serpentis occidilur. animam debilitant, meniem subruunt. Non igitur
Eximia leonis pulchriludo comanles cervice toros caro tu es. Quid enim est caro sine animse guberna-
exculit, vel sublato pectore attollit ora. Sed quis non culo, mentis vigore ? Caro hodie sumitur, cras depo-
mireturtamTjreviscorpionis aeuleo, ut incorporeum nitur. Caro lemporalis, anima diuturna. Caro ami-
putes, ingenlium corporum exire mortem? ^) ctus est animae, quse se induit quodam corporis
58. Nec hoe quisquam reprehendata, quod Crea- vestimento. Non igitur tu veslimentum es, sed qui
tnr serpenles creaturis suis, aliaque vel animantium veslimento uteris.ldeo tibi dicilur, ut exspolians
vel herharum genera venenala miscuerit. Nata sunt veterem hominem cum actibus ejus, novum induas,
enim Iisec ad correplionem nostram, non ad defor- qui non in corporis qualitate, sed in spiritu mentis,
mationem. Nam quse ignavis, aut infirmis, aut im- etagnitione renovatur (Coloss., ra,10). Non, inquam,
piis plerumque offensioni atque lcrrori sunt, aliis caro es lu; neque enim carni dicilur: Templum
usui ita sunt hsec, ut psedagogi parvuJis. Amari enim Dei sanclumesl, quodestisvos (I Cor. m, 17).
videnlur, acerbi et molesli, formidabiles verbere, Et alibi, Templum Dei vos estis, el Spiritus sanctus
liberlatem lasciviendi negant, necessilatem discipli- habiiat in vobis (Ibid., 5): sed renovalis dicilur et
nse exigunl, pueriles animos, ne luxu defluant, ler- fidelibus in quibus permanet Spiritus Dei. In car-
a Mss. novem satis probati, quod creaior serpentis »>Codices Carn., Corb. vetus, Th. ac Reg., utsa-
creaturis suis lalia vel, etc. Alii lamen et edit. ante- lulem acquiras, dum formidantur illa.
ponendi,
2S7 HEXAEMERON.LIB. VI. 258
naliuus autem non permanet, quia scriptum esl: A. musj quia semper esse divinum est,'ut coscternum
Non permanebil spirilus meusin hominibus islis; quo- credas, queni pulabas dissimilem esse. ^Elernus est
niam carnes sunt (Gen., vi, 3). enim, de quo dicit Moyses : Qui est misit me (Exod.,
CAPUT VII. m, 14). Pulchre etiam illud prsemisil: Ego el Paler.
Nam si Palrern prsemisissel, lu minorem Filium ju-
Hominis creationema consideralionecrealoris auspica- dicares : sed pramisit Filium, querii non convenit
tur. Filium Palris imaginem esse, nec non inter credi Patre superiorem. Adjunxit Patrem, ut adver-
eos unilalem distinclionemque inveniri demonstrat. tas Deum Patrem et Filium
ejus ordinis prsejudicio
Denique hominemul cognoscalunde orialur, cujusve non teneri. "
itnaginem, et in qua parle eamgerat, admonel. 42. Attende, inquit, libi soli (Deut., iv, 9). Aliud
40. Sed ipsius crealionis noslrse seriem conside- eirim sumusnos, aliudsunt nostra, aliud quoe circa
remus. Faciamus, inquit, hominem adnostramimugi- nos sunt. Nossumus, hoc est, anima etmens : nostra
nem, el ad simililudinem noslram (Gen., i, 26). Quis sunt corporis niembra, et sensus ejus: Circa nos
hdc dicil? Nonne Deus, quitefecit? Quid esl Deus? autem pecunia est, servi sunl et vilse isiius appara-
Caro, anspiriius? Non caro ulique, sed spiritus,cujus lus. -Tibi igitur altende, ei le ipsum scito, hoc esl,
similis caro esse non polest; quia ipse incorporeus J{I non quales lacertos habeas, non quantam corporis
elinvisibilis est, 128 car0 autem comprehenditur forlitudinem, non quanlas possessiones, quantam
et videlur, Cui dicit? Nonsibi utique, quianon dicit, polenliam, sed qualem animam nc mentem, unde
faciam, sed faciamus. Non Angelis; quia ministri omnia consilia proficiscunlur, ad quam operum tuo-
sunt; servi autem cum domino, et opera cum aue- rum fructus refertur. Illa est eiiim pleua sapieniia.',
tore non possurit.operationis habere consortium: sed plenapielatis alque justitise; quoniam omnis virlus a
dicit Filio : eliamsi | Judsei nOlint; etiamsi Ariani Deo 129 est. Cui dicit Deus: Ecce ego, Hierusalem,
repugnent. Sed et Judsei conlicescant, et Ariani pinximurostuos (Esa. XLIX,16), illaanima(dePeew7.,
a cum suis parenlibus obmulescant, qui dum unum disl. 2, cap. llla anima) a Deo pingilur, quae habet in
a consortio divinse operationis excludunt, plures sevirlutum gratiam reniteniem, splendoremque pie-
inserunt; et prserogativam quam Fiiio neganl, ser- talis. Ula anima benepicla est, inqua elucel divinae
vulis donant. operalioniseffigies. Ula anima bene picla esl, in qua
41. Sed esto; ut adminiculo servulorum ad ope- est splendor glorise, et paternse iuiago' substanlia 1.
randuui Deus vobis indiguisse videatur. Si operatio Seeundum hancimagineni quse refulget, piciura pre-
communis est cum angelis Deo, numquid Deo ct tiosa esl. Secundum hanc imaginem Adam anle pec- •
angelis imago communis est? Numquid ahgelis dice- C! catum : sed ubi lapsus esl, deposuit imagineni cue-
ret: Faciamus hominemad noslram imaginem, et ad leslis, sumpsit terrestris efflgiem. Sed fugiamus
simililudinem noslram? Sed quid sit imago Dei audi hanc imaginem, quse intrare civitatem Dei non po-
dicenlem : Qui eripuil nos, inquit, de poleslale lene- lest, quia scriptum est: Domine, in civitate lua ima-
brarum, et translulil in regnum h Filii clarilalis suw, ginem eorum ad nihilum rediges (Ps. LXXII,'20). Et
in quo habemus redemplionem, remissionem peccato- non inlrat indigna imago, et qusc intraret, excludi-
runi, qui esl imago Dei invisibilis, el primogenilus uni- lur; quia non inlrabit, inquit, in eam omne commune,
verswcrealurce(Coloss.i, 13, et seq.). Ipse est imago et faciens exsecrationemet mendacium(Apoc. xxi, 27):
DeiPatris, quisemperest,eleratinprincipio.Denique sed illeintrabitin eam, cujus in fronte agni nomen
imago est qui dicil: Philippe, qui videl me, videt et scriplum est.
Pairem (Joan.,xvr, 8 et 9). Et quomodo lu cum ima- 43. Anima igilur nostra ad imaginem. Dei esl. In
ginem vivam Palris viventis videas, dicis : Ostende hac lolus es, liomo; quia sine hac nilril cs , sed es
nobisPalrem? Non credisquia ego inPalre, et Palcrin lerra, et in terram resolveris. Denique ut scias quia
tneesl? Iniago Deivirtus est, noninfirmitas: imagoDei sine anima caro niliil est: Nolile, inquit, limere cos
sapienlia est, imagoDei jusliiia est: sed sapientia di- qui possunt corpus occidere, animam autem non pos-
vina est, elsempiterna justitia. Imago Dei esl solus I)) sunl (Matth., x, 28). Quid igitur in carne pra;sumis,
ille, qui dixit: Ego et Paler unum sumus (Joan. x, , qui nihil amittis, si carnem amiseris? Sed illud lime,
30); ila habens simililudinem Patris, ut divinitalis, et- ne anim.Tetuas defrauderis auxilio. Quam enini dabit
plehitudinis habeal unitalem. Ubi dicit, faciamus, quo- homo eommutationem pro anima sua, in qna non
modoinaequalitas? Cumiterum dic&l,adsimililudinem exigua sui portio, sed totius humanse universilalis
nostram, ubi est dissimilitudo? Sic el in Evangelio substantia esl? Hsec est per quam cseleris ferarum
ubi dicil: Ego et Pater, utique non una persona est: aviumque dominaris animantibus : hsec esl »d ima-
ubi autem ait, unum sumus, nulla est discrepantia ginem Dei, corpus autem ad speciem bestiarum. ln
divinilalis aut operis. Non igilur in utroque una per- hac pium divinse imilationis insigne; in illo cum
sona, sed una subslantia est. Et bene addidit, su- feris ac belluis vile consortium.
a Edit. vet. et mss. quinque,. cum suis paribus. h Ita mss. plures ac
potiores cum edit.
Rom. et ms. Ben., cmn suis partibus. Alii aliquot, ribus. Ben. lamep et alii cum edit. Gill. etanliquio-
cum suis patribus, Carn., Corb. vetus, et Th. ut jn Filii charilalis suw. Roni.,
textu.
259 SANGTI AMBROSII 2G0
CAPUT VIII. A dit; libef.i vefSfiiui'iri coeib. Dehiqiie iiudi diceiUeni:
Ut pressius vilellighlur ubi divina simililudp resideat, Noslra autem coiiversdiioin ccelisesl (Phil. iii, 20).
to- Non est ergo ad imagineni Dei, in qua Deus semper
et
cqtpofis qitimce.dpfes e xanunanlur. Ostendilur
est? Sed audi quia ad iniaginem est De|. Dicit enim
tuin, fiomiiwn animoz.voeubQlqAesignqri. Qpi Dei
.Apostolus : Nos. ilaque,pinjies revelato facie gloriam
imqghien).fucp; fimdefittile, pei:fjdiapblilierant, pp-
speculanles a,d eamden^ imqginemreformamur a
jurganfun Sub Mjxc.exhprXaiioad vigUanliqmcontra p.ei in
vitia, el pauperum ac divitum inter se cpmppratip glo.ria gloriam, sicut a Dpminispiritu (II Cor. ni,
caput absohit. 46. Quia igitur cognovimus aniinani esse ad ima-
4&. Sed tfaciemus a limatius qiiid slt ditiniaginem ginem Dei; niinc cbrisidereriius utfuhi deanima pp-
Dei. Caib ririmqUid ao*iriiagiperii Dei esi? Ergo in tuerlldici: Fdcidikiis hominem
'. ' , i - :; ,u; ' ' '-,- ddimdmnem.
i1.,'-'-^ Sedaudi\
Deo terfa est; fcJuia6arb teffa esi. Efgb cdfporeus et istud, quia anima rioriiirie hominis, nuncripatur.
Deus. Ergb infirhiusiitcaro, passibriimisque siibjec- Scripthni bst enim iri Geriesi: Filil duiem Josephqui
tos. Et fofte caput tibi videatuf ad sinrilitudiriern fdcti sunt ei "in Mgi/pip, dhiinw tipvem. Omnes ergo
Dei, qtiia emiriea :aut ocrili, qiria inirieriliif : vel aii- driimce quw,ihlraverunl cum JdpoJi in Mguplwn sep-
fes, ijiiia audiuifti Si altitridlriemspecties, riiirii ])fp- -g; iutiginih quinque{Gen. XLVI,|5); Et mulio. aptiiis arii-
Ceri videniuf, qiiia paulriluni vef lice eririnemus a ier- iha vel lioirio Latirie, ve) Grsece
'iySpaiipgdicjtur;
fis?Se'd ideb fiori piidex.eb ribs sihiiles Dei diei, qiiia ailefum ab liuriiariiiaie, altefurn afi iriluendi habens
sefpehtibus caeiefisqiie'feptaniibus, aiit qiii.iida'mu- viv»'acitate, rjiii»'magjs, ariimse',qiiap cpVpofi convri-
)is; atque bviblis, et liipis ceisibres suniuS? fei qiiaii- rifre Vipfi (liibium est Cui r!ei eiiapi ifiud.'jjire cori-
tum iri ea pafle canieli ribbis atqrie elephanfi pfoce- curfit diciiim in Tiireriis' iliefeniise : Bdnus esljDpmi-
' Jriis
riofes suril? Obiiiius 'eBr'^u1d^m"yrS£^ia'h's','spjeiBisi.re tiusiineiflibuseum,dniinw quetiquwfh euni (flimi.
eiehieifta ihuridl, eogribscefe ^jiisShuilus aTnhuhiiet, .iti'. ~^- ,M %?int^;a'*!'i. acyiciindam
' e^anini^ri\
Sed liius fle^febehdai aspeetiis; yefurii hbc. ipsiini piilavit. Melius.eriifii qiia3rit;isla sl sdja si't,"ab(jriceris
qiiantuhi :esi qiibtf viderniis;' Bl'e&adiimiiitiidiriem "s"ea bbrpofis cceno, ei':a ciipiflitate carriafi^ Ipsa est
Del riosesse di^arifus, qui oriirii#viipt^ specferbriiriia, ad iniaginem Dei conf'prm.isDomini Jesri. Qul auiem
'
130 latentes' depfeneriaii affecilis';scfiiiaiiif ^ofdjs cbrifornies Fiiii Di;i:, sihcji siint. Siceriimlegimus,
Pcculta? Nori prideit'liPri dieefe; c'tiriiipise riie tbihhi 1diceiile Paiiio': Scirnus fiutein quonidm diligeniibus
videfe tiOii possjiri?' Qdbd- arile fiedef fes't,Viaeo ;_ ' Deuik oninia cphcurrim in bonum, iis quisecundum
"qubd a lefgb; WsfV fidere ribh ^posMnV.Cefyicerri- prdpbsiiuin 131 vistati snhi iancit ': quos prwsctvit, et
hieam riesc'i&, ribh 'ifroviftctfjbTfiuin;feries"miebs"yi- Q<'pmdesUndvUconformesffen iiiiagihUFiiii sui; ul sit pri-
dere heri pbssiirii.- SiriiiJitefqrfa^riiurriestqiibd ariui- iiiqgeiiitukikniuMis'fralribus. Quos auleriiprwdesiina-
viirius V crim:Td qurifl.SSulultfm,flistet, videre etau- vii, Hoset vbctivil: el quos vocavit, hos et justificdvif :
dirri ribri^bs*sirh?& intfirjfeciipafietes sirif, ihipedi- qubs autem jusltficavii, lids ei cldrificavit{Rdm. vrii,
luf aspectiis ; iiripeflituf aiiflitui. Deihde corpus nib- 28 etseq.). Utfurii igitiir sechiidriiii corpris, an secrin-
•striitn rinb lri loco htefet, ahgiisip iriciudiliif sp'a'ti&. drim ahiiriahi.jusiificaiid ilrii conferri videatur, quseso
Ohiries fefSj lailoressuriinphiifle, onihe*setiafti ve- fespendeas. Sed "dribitafeiibh potes,icum jusiitia uhfle
locibfes. justificcitio derivata est, trientisutique hdn Corpofissit.
45. <Nonergo caro potest esse ad imagiheiii J&ei, 'il. Piciiis 'es efgo, b Iibmo, et pictri.sa Ddriiirio
sed anima riostfa quae libefa esl, et diffiisis cOgita- DeO tub. Boriurn iiafies aflificeni atque pictorerii.
tionibus alque cbiisiliis liiic alqiie''illuc vagatur, quse Nbli boiiafti delefe pictiiram, rion fuco sed verltate
considerando speeiat pmhia. Eec:e riuric sumiis iri Ita- fuigeritehi, hori cefa expfessalh sed grafia. Deies
lia, -et cogitamus'ea qiise afl Ofiehtaies arit Occiden- picliiram , miiiief, si.yuJtuni luum ihatefiali cahdofe
iivles partfes Sbectafb.yideiitur, e'l curri illis. versari oblirias, sj acquisilo riinofe peffundas. Illa pictura
videiniif quilh Pefsidesuiii cbrisiittitf, et illos vide- viiii,'nori decbfis est: illa,(picluraffaudls, nori sirii-
nitis qiii ddfiiritiii Africsf, si qu'qs'ebghTtoshobis ea jrjiplicitalis c.st: illa pictufa ieinp.bfalis est, aut.pluyla,
teria susceifierit: s*equiriiufpfdficiscentes, ihiiseremus aut sudore lefgituf :.il)a pictura ialiitet decipit; ut
pfegririafiliriiis-, cbpiilariiiif abseritibus ..aUoqiiiniur rieqite ilji plhceas, cui placere desideras,"qui iriteJIi-
sepafatosV deMnetos q^o^iie^^d^uriquium resosci- git ribh tuurii, Sed alienum esse qubd pfeceas; ef ftio
'iafriiis, ebsqud rit Vivehtes co%ip1^ctihriifetterieriius, displiceas auctdfi, qui videf bpus suuni«sse deletuin.
%t vitse rifficiii IiS uWiriquWdefefimiis.'Eisi'igiiur eSt JDicriiifii,si supfa artificem aliquem inducas alierum,
• ad ittfagiifefhDeiV^friseiori
fipfp^feo fesiiriiaiur, sdd qiii opris illius stipefiofis ndvis o&efibus obducat,
menfis^igore': qnaVabs^ honhe indigriauif ille, grii opus suuni aduliefatum
obit, percurrit aspectu; scfutatrir abdiia, liiic a'lq'ue esse cdgnoveritlNblli idllere piciuram DeT,ei piclu-
illuc.uno mpnientp sensus suos ppr iptius,orb;isfines r.ani merelricis assphiere, qnia scriplum est :To/-
et -mundi isecreta. circimifert : qpse beptjungitur, iam £rgo membra&hristi,, el faciaift membra merelri'
Christo adhseret, descendit ininfernumyatqueaseriii- bis? Aisii! (I!C&. vfjlS). <Quodsl quis adulterat
a Edii. Rom., Sed traclemus elimalius quid faclutm si7 ad imaginem Dci. Caro numquid ad imaginem Dei
facta est? Non. Alioquinergo in Deo, etc.
261 I1EXAEMER0N. LIB. VI. 262
opus Dei grave crimen admittit. Grave est enihi cri- A rusdlem, pinxi muros luos (Esa. xtix, 16). Nbn dixii;
men ; ut putes qiiod riielius te honio, qiiam Deus pin- piiixi venirem luiini : hoii dlxii, pinxi inferiora h
gat. Grave est ut dicat de tc Deus : Non agnosco co- lua : sed dixif, pihxi hiurbs luos, validri se assereni
lores meos, non agnPseo iriiaginem meaih, non homini murdriini dedisse pfoesidia ; - ut si pervigil
agnoscO vultuiri, quem ipse formavi, rejicio egri speculator in portis sit, obsidioiris pbssit pericolutii
quod nieuni non esi. Hlum qusere qui tepinxit: cufri pfbpuisare. Dicit iiaqiie : Kbh libi vbiiiptafes dedi,
illo habeto cohsortiuni : ab illo Sliiriegratiahi,' cu'i rioii iUecebfas cupiditatum, hriri iriceniiva iuiurisei
mefcedem dedisti. Quid fespOndebis? ribn alieni decbfis concupiseehtiaiin , sed dedi iibi
48. Quod si grave est adiiitefaVeopris Dei, qriid de fundanienta iririraiia, defli tibiiufritim ekceisa fasil-
illis dicemus, qiii interflcianl opus Dei, qiii iirimaniim gia, in quibus coiistitQtus expligriari ab hbsie noii
sanguihem funduht, qui vitani quarii Deiis donavit, metuas, nec ingrrieniiiim legiohuih terfibilisi licei
extorqtient, qui uTCuht: Tbllarhus Jirstum, quia iriii- leniamenla fOrniidbs. DeHiqrieIialieSiri Esaik, qriia
lilis est hobis? Uhde berie fectiiiri est hbdie : Vulpes jusii airima flicit, yel ECclesia : Ego clvitat munita,
foveas habent, el volucrescoeti iiidds ubi requiescdnt: ego civitas obsessa (Esa. xxvii, 3): miuiita pef Cliri*
Filius autem hominis non habetubi caput suum fecli- stum, obsessa per diaboluni. Sed rioh debet bbsidib-
iiet (Mailh. vm, 20). Vulpes ergo se abscoridit in B heiii vereri, cui Chrisiiis afljutor eist. Mriiriturenira
fovea, avis se tuetur in nido: honibrioriabscoridiiuf ih gratia spiritali et ssetuiarlbiis peficiilis pbsiideluf.
fuvea, sed decipitur. Fovea vefo-os lioriiinis est, fo- Unde et in Gariticis hWbesdicliini : Eg'6 niurdi, ei
vea a!ta pectus est liomihis, ubl surit rioxia el fraii- ubera mea iurres (Cant, viii', 10)'. Slufris est Ecclesiai
dulenia consilia, iriate cogitationes. Tu ariibiilas, et turres ej'u's siint sacerflotes, qiiibiTsabrindat et ii
alius tibi foveam parat. In niedib laquebrum ambii- haturalibus vefbrifii, et fle riiPraiibus diScipJiha.
las, qiios abseonderuht tibi in via inimici lui. Om- B0. Cbgnosce ergri 'fe, decora airifha; qriia iihagb
nia ergo circumspice,] ut effugias sicut damnla de Dei es. Cognosce te, hrinio; quia gloria es Dbi. Au-
retibus, et sicut avis de laqueb. Damula refia aspec- di e quomodb gldfia. Pfoplieta dicit, Mirabilik facta
tus vivacilate declinat: avis devilat Taqireos,si ad est ctigiiiiio tua ex me (P's. cxxxviii, 6), libceSt, iri
superibra se cbnferat, et tef rena supervolet. In sh- meo Opere tua mifabilior est facta fnajesfas* in con-
perioribus eiiim neniO lendit feiia, laqueum nullus silio liominis tua sapleiilia prsedicatuf. Dairi riie in-
abscoridit.Ideo cujuscOnversatToin supef riis est, hirjiis lueor, rq»jeni tu iiiipsTs cogitationibus ocoriKiset iri-
non soletin prsedam venire captura. Sed quid mlraris ternis affectibtfs depfeJiendis, scTentiseypa agnesco
si hbmo 132 decfpitur ab boiriirie,t|uahd'd Filiiis ho- mystefia. iEogiibsceW§6 te, o hiim6, quahtiis sis, et
riiinis ubi requiescefet, non habebai? Et iliequiderii' C «illende iibi; iie Sjuanidbiaqueis im-plifeaVus fliaboli
lalem hominemfecit, in quo caput suuhi recllnarel. Sed fias'pra5'daveifantis; rie^fdrieTnfaiice's'tetfTiiliris leoiiis
posteaquam Tn pectore riosfro rioh requies proxiihT incurras, qul %!ffi f'ri'p ef cTfcuftqTiseferisri;uem.'
ccepit esse, sed fovea^posteaqiiatn aller alteri necfere devoret. Aliriiide \ib'i, tfi coriWiflefesquid iri tein-
coepitirisidias, quem jiivare deberet, caput suum Cfiri- iret, qutd ex te' eXbaT'.Nbn fle cftio iliifib,qui absor-'
slus averlil a nobis : sed a pOslea tairieh riralbii illud betur et egeritur, sed de cogitatione dico, de serhibne
morti offerre pro nobis. Noli igitur esse fraiiduleritiis, assero. Nbn in le iiitret alieni thori eoncupisceritia,
crudelis, immitis; ul in le Chrisius caput'reclinet. nori irrepat iri tthVriifneriterri, nori fapiatrieuius lilus
49. Denique cum fecisset piscium beliuas, cutri fe- iranseilniis fehriiiaS phlcrifi.iridirieiri',ahihiris, iion
cisset ferariim. genera et bestiarum', noh reqriievlt: inciuflai, ridh sefriTPfuus iehrariiehtofiiiri niacliinas
requievit aulem posteaquam hbhiiriem ad imagineiri riectat, hon iii dbio pfpdai, nO'riTiiafedicb prbximuiri
suam fecit. In quo requiescat audi di'cente'm: Sufira aspefgat dpprbi)ri'b. 'Vehatofehi te fecil Deus, hori
queinrequiescamnisi supeYhuhtilem etquieium,et tre- exprignaloferii, qui dixit: Ecce ego mitio venatores
tiientemverbamea (Esii. LXVI,2)?Esto ergo hrimiJis, mutios (ifier. xyi, T6) : Venaiores.ripn cfiriiinis, s;ed
et quietus, ut in tuo Deus requiescat affectu. Qui non absolutidnis; venatores, noh culpse ulique, sedgra-
reqriievit in Tiestiis, niulto magis nori Tequiescet ih \D tia?. Piscatof Ciimii est, ciiTdicitur : Atiiddb eris
pectore bestiali. Sunt enim animibesliales, siintfefse Iwinihes a vifificahsjtuc. v, 10),. Sic riiTitefetia tua,
forma hominum indutse, de quibus dicit Dominus : sic niitte ociilos 'ttibs, sic niliite serriiones iuos :
Atlendite vobis d falsis pfpphelis, qui veniunt advps ut riuUrim oppririias, sed "ajleves ffluictuanies.At-
in vestilu ovium, intus auleni sunt lupirapqces (Maltli. feiide, ihqriif, iiol iEcciu xxviii, 30)'. Sic sfa,
\a, 15). In iiis ergb noh fequievit Deus : sedrequie- he cadas : sic curre, ut a'd, bravium pefveriias:
vit in moribus humanis , quos feeit Deus ad imagi- sic eerta', ut ssepe decefnas; quia iegitimo de-
nem suam et similitudinem, quando fecit virum qui betur corbha ceriariiTni.Miles es, liosierii'diligenier
non debet velare caput suum; qrioniam imago et explora; ne libi riociurnus irrepat: athietaes, ma-
gloriaest DeT.Hujus viri animse dicit: Ecce ego, Hie- nibus adversario prppior esto, quam vultu; ne ecu-
i a In edit. Paris. 1614 et 1652 desunt, sed poslea Audi quomodpglqriahs Prppheta dical,.
tdmeh maluil illud morti offerre prp Kobis. a Qu.atuprri.^sk, tpmines, capiens,; u't,eHam
h Quinque ttiss., int^riom tud.' - •"' •,•...' siinra.
r- >
c Mss. Carn., Th., Reg., Colb. et Corb. vetus, l.v}.c.6{n.l§,
263 SANCTI AMBROSII 264
luni feriat tuiim. Liber oblulus s.it, argutus incessus; j i.regnum coelorum. Sed forledoles, quod nullum tibi
ul irruenlcm effundas, cedentem occupes, vulnus auratoruni lychnorum lumen-refulgeal: sed rnullo
vigilanti aspectu exeas , forli congressu repellas. illustrior libi lumine circumfuso luna resplentlet. De
qiiod si fueris vulneralus, attende libi, curre ad me- hyeine forsitan quereris, quia nulla tibi hypocausta
dicum, qusere remedium pceniteniiae. Altende libi; anlielanlibus ignibus vaporentiir : sed habes solis
quia carnem habes, quse cilo labilur : yeniat libi bo- calorem, qui libi orbem terrarum lemperel, et
nus animarum medicus sermo divinus, aspergal libi hyberno te defendat a frigore. An illos beatos pulas,
oracula Domini lamquam medicameuta salubria. Al- qui servitiorum sequentium stipanlur calervis ? Sed
tende libi, ne fiat verbum absconditum in corde luo qui alienos pedes requirunt, suis uli nesciunl. Deni-
iniquum: serpit cnim sicul venenum, et lelhalia in- que a paucis prsccedunlur, a plurimis portantur.
ferl contagia. Altende tibi; ne obliviscaris Deum qui Nisi forte illud miraris, quod abundant auro, argento,
fecit le, ne nomen ejus in vanum accipias. pecunia : quanlis abundant vides, quantis egcanl non
51. Attende tibi, lex dicit ne eurri manducaveris, vides. Sed eburneis lectis acctimbere preliosum putas;
et satialus fueris, et domos sedificaveris, et babitare et non consideras pretiosibrem esse lerram, quse
cosperis, et pecoribus luis repletus fueris, et auro et pauperi thoros graminum sternit, in quibus dulcis
argento abundayeris, et omnibus quoecunique tibi 1i requies, suavis est somnus, quem ille aurea eompo-
fuerint, in mulliliidine exaltes le corde, el oblivis- situs sponda, tota pervigil nocte quseril, et non capit.
caris Dominum Deum luum (Deut. vni, 12, et seq.). 0 quanlo te ille bealiorem judical vigilans quiesceu-
Quid enim habes, o hpmo, quod non accepisli? tem! Illud h prsetereo, quod mullo est prseslantius:
Nonne hsec omnia sicut umbra prsetereunt? Nonne quoniam justus qui liic eguerit, illic abundabit; et
domus tua hsec pulvis est et ruina ? Nonne hsee om- qui hic laborem toleraverit, illic consolationeni
nia a falsa? Nonne ssoculi hiijus thesaurus vanitas habebit: qui autem hic receperit bona, illie merce-
esl? Nonne lu ipse es cinis? Respice in sepulcra dem eoruni sperare non poterit. Paupenas enim
hominum, et vide quid ex le nisi cinis et ossa rema- niercedein suam reservai, census absumit.
nebunl, Iioc est, ex corpore luo : respice, inquanr, et 53. Altende ergo libi, pauper, atlende, dives;
dic mihi quis ibi dives, quis pauper sii? Discerne quia el in paupertate' et diviliis lenlahienta sunl.
inopes ac potentes. Nudi omues nasciriiur, nudi mori^ Ideoque Sapiens dicit : Divilias et paupertatem ne
mur. Nulla discrelio inler cadavera mortuorum; uisi dederis mild (Prov. xxx, 8). Et qua ratione pelierit
forle quod gravius fcetenl divitum corpora dislenla hoc dicil; salis esl enim liomini Iiabere quod sibi
luxurie. Quem audisti pauperem crudilate defunc- sufficit. Quia divitise ut epulis yentrem , ita aninium
tuni? Prodest illi inopia sua: exercet corpus, non (^ curis sollicitudinibusque distendunt. Ideoque pelit
oppriniit. Nec tamen audivimus juslnm derelictum, constilui sibi quae opus sunl el sufficienlia : Ne
et semen ejus quserens panem ; quoniam qui bene replelus, inquit, mendax fiam, et dicam: Quis me
operatur in lerra sua, abundat alimenlis. Altende videt? Aul faclns pauper furlum faciam , ° et jurem
ergo tibi, dives; quia et tu carnem porlas sicut iiomine Domini.(Ibid.). Fugienda igitur et cavenda
pauper. sunt tenlamenla mundi; ne pauper desperel, ue
134 S2. Attende tibi, pauper; quia anima lua opulens insolescat. Scriptum esl enim : Cum expu-
pretiosa est: et si caro morlalis, diuturna anima : et leris genies, et cceperis uli lerris eorum, ne dicas :
si libi deest pecunia, nori deest gralia : etsi non est Virlus mea el manus mea hanc milii possessionem
doinus ampla, non driTusapossessio, ccelum patet, paravit (Deut. vin, 17). Sie est qui opes suas meriio
lerra libera est. Oninibus in commune elementa ascribil suo. Et ideo quasi probatus proprium non
donala sunl, patent oeque divitibus atque paupefibus agnoscit errorem : sed longo traliit fune 135 Pec"
orhainenta mundi. Numqiiid pulchriera pretiosissi- catum. Nam si credat quod accessio pecunise. ant
marum domorum aurata laquearia, quam cceli facies fortuili evenlus aul turpis astutise sil, non liabet
stellis insignila fulgentibus? Numquid latiora divitum locum iiisolentia in quibus aul uullalaus, el inanis
rufa, quam spatia lerrarum?Unde ad eos qui domuin 1^ labor, aut cupidilas inverecunda sil modum nesciens
ad domum, etvillam ad villam jungunt, dictiim esl: ponere voluplati.
Numquid soli habitabilis super lerram (Esai. v, 8) ? CAPUT IX.
Majorcm domum tu habes: pauper, in qua clamas et
exaudiris : 0 Israel, inquit prophela, quam magna De corporis humani prwstantia, deque singulorum
esi dotnus Dei, el ingens locus possessionis ejus! ejus membrorum conformalione, disposiiionealque
Magnus el non habet finem, ailus el immensus (Baruc. officiis.
m, 24 et seq.). Domus Dei divili est communis, 54. Sedj'ametiam deipso hominis corpore.aliqua
et pauperi; difficile est tamen divilem inlrare in dicenda sunt, quod prsestantius ca;teris decore et

a Ita mss, Carn., Corb. velus, Th. et alii quinque. "Domini. Ccen., et perjurem nomen Domini; vet. edil.
At Ben. cum reliquis, atque edit., fabula. ac mss. bene multi, el jurem in nomine, etc. Omnium
h Mss. decem oplimse nolse, lllud prwtefea. antiquissimi non agnoscunl prsepositionem.
« Rom. edit. ac mss. Carn., et jurem nomen
265 HEXAEMERON.LIB. VI. 266
gralia esse quis abnual ? Nam elsi unaatque eadem A sedem originemque nostroruni sensuum capillis ca-
omnium lerrenorum corpornm videalur esse sub- pitis niunit et vestil; ne aul frigore vexetur aut
stantia, firnritudo et proeerilas quibusdam major in scslu? Illic enini fons universorum est; et ideo ubi
bestiis : forma lamen humani corporis est venustior, injuria nocel, ibi gralia prsecnrinet. .
slatus erectus et celsus; ut nequeenornris proceriias 57. Quid sine capite esthomo, cum tolus in capile
sit, neque vilis et abjecla a pauxillilas : luni ipsa sit? Cum caput videris, hominem agnoscis : sicaput
habiludo corporis suavis ct grala; nt neque beJluina dehit, hulla agnitio esse polest : jaeet truncus iguo-
vaslitas horrori sit, necgracilitas lenuis inlirmitati. bilis, sine honore, sine nomine. Sola a?"refusa prin-
55. Ac primuni onnrium cognoscamus huinani cor- cipum capita, ct ducti vultus de sere vel de mar-
poris fabricam instar esse mundi. Siquidem ut cceluin more d ab hominibus adorantur. Non immerito igitur
eminet h aeri, terris, mari quse velut quscdam inem- liuic quasi consultori suo cirtera menibra famulantur,
bra sunt mundi : ita eliam caput supra reliquos et circumferunt illud servili gestamine sicut numeii,
arlus nostri corporis cernimus eminere, prsestan- atque in sublime locatum veliunt. Unde censoria
lissimumquo esse oiuiiiuni , tamquam inler elc- poteslale quo vult dirigit quorumdam obsequia scr-
meula coclum, lamquam areem inter reJiqua urbis vuloruin , et proecepla singulis obeunda decernit.
rocenia. ln arce hac regalem quamdam liabitare JJ Yideas imperalori suo singula gratuito siipendio
sapientiam secundum propbeticum dicium : Quia miliiare. Alia portant, alia pascunt, alia defendunl,
oculi sapientis in capile ejus (Eccl.,n, 14) : hanc esse vel ininislerium suum exhibenl: parenl ut principi,
cseteris tnliorem, el ex illa omnibus membris vigo- ancillanlur e ut domino. Inde velut qusedam procedit
rem providentiamque deferri. Quid enim robur et te.-sera, quam debeant pedes obire regionem, qucu
validitas Tacertorum proficiai, quid velocitas peduni, militise munia manus consummandis operibus exse-
nisi capitis velut principis sui imperialis quredam quantur, quam venier abstinendi vel edendi forniam
adminiculetur potestas? Ex hoc enim aul deslituun- imposilse teneatdisciplinse.
tur universa, atit omnia fulciunlur. Quid agat forii- 58. Huic frons libera, nudis apeita teinporibus,
0
ludo, nisi oculo duce utatur ad prselium? Quid quse inentis habituin specie sui prodat : nunclsela,
fuga, si dcsil oblulus ? Carcer est toium corpus iiunc tristior : nunc erecta ad severitalem, nunc ad
lenebroso inhprrens situ; nisi oculorum illnniinelur lenitateni remissior, quse signis forensibus internant
aspeclu. Quod ergo sol et luna in ccelo, hoc sunl exprimat volunlatem. Imago quoedanianimi loquitur
oculi in homine. Sol et luna duo mundi lumina : - in vultu, (idei basis in qua quotidie Doniiui nomen
oculi aulcm qusedam in carnesidcra rulgcnt desuper, inscribitur et tenelur. Eam geminse sepes superci-
et inferiora claro illustranl lumine, nec paiiuntur ( liurum sequunlur, quse cculis munimenta proeten-
nociis quihusdarn nos lenebris implicari. Specula- dunt, proclexuiil gratiam; ut et venuslas decoris
lores quidam nostri die ac nocle excubant. Nam ex arrideat, et diligenlia proteetionis assislat. Si quid
sopore membris cseleiis cilius exeitaniur, et vigi- enim de capite sordimn deeidat, aut arense pulvis,
lantes circumspeclaiii oniuia; viciuiores enim suut aul ros nebulse, aul humescenlis verlicis sudor, exci-
cerebro, unde omnis ina.nal usus videndi. Ncque vero pitur supercilio, ne teneras offensa acie visiones
prsepropere quisquani Iiuc descendisse me crcdai, mollium perturbet oculorum.
quod rclicto verlicc oculos prsedicem, cum alienuin 59. Adliserenl velul quihusdam nionlium superci-
non sit summam rem in parte laudare. Oculos enim Jiis oculi; ut et protegenle montis caciiniine liiliores
certum est esse capilis portionem. Caput ilaque oculfs sint, et lamquam in sumino Iocali, dc quadam scena
explorat omnia, auribus occulta rimatur, cognoscit superiore universa prospecienl. Neque enim oporle-
abscondita, audit quid aliis agatur in teriis. bat eos humiles esse sicut aures, vel os, ipsosquc
56. Ipse aulein vertcx capilis quam suavis cl gra- nar.ium interiores sinus. Specula enim semper cx
lus, quam speciosa csesaries, quam reverenda 136 alto esl; ut advenientium calervarum liostilium cx-
in senibus , nuam veneranda in sacerdotibus , quam plorari possiladvenlus, ueimproviso occupenl otian-
terrihilis in bellaloribus, quani decora in adolescen- 1 1 leni vel urbis populum vel imperatoris exercitum.
tibus; quam conipla in mulieribus, quam dulcis in- Sic latronum quoque cavenlur incursus, si cxplora-
pueris? Aliumsexum crinita non decei, alium lonsa tores 137 i" niuris aut turribus aul montis excelsi
non decel. Ex arboribus licel quse humani sil gralia supercilio sint locati; ut desuper spectent pl.ina-
capilis, sestimarc. In capile arboris omnis est fnietus, rcgionum, in quibus insidise lalronum laterc nou
ibi omnis est pulcliritudo, illius coma nos aul a plu- possinl. In mari quoque posiius si quis lerroe appro-
viis tegit, aut defendit a sole. Tolle arbori comam, pinquare se conjicit, in ipsa mali fastigia, el ceka
tota arbor ingrata est. Quanlo igitur major humani antennarum cornua voli exploratorascendit, et adhuc
capitis ornatus esl, qui cerebrum uostrum, hoc est, invisibijemreliquisnavigantibuseminusierramsalutat.
a Ita mss. duodecim cum vet. edit. Codex autcni c Car. mss., Quid lu agas? Desit obtutus carcer
Ccen. et Yicl. unus, pusi/Zi/as.-Alii ct edit.-'reccn- est, etc.
liores, pusillanimilas. . d Mss. Corb. unus et Vict. etiam unus, ab homi-
* Edit. omnes, nt cwltimeminel aeri, terris maria, nibus adornantur.
qum, elc. Mss. aliquot,... lerris, marique. Alii majori c Big. Geni. Corb. unus et Vict. unus, ul dominw,
numero et aucioritate, ut supra in textu.
PATROL. XIV. 9
 267 SANCTI AMBROSII 208'
60. Al forte dicas: Si specula editior neeessaria j\ in singula quseque officia derivanlur. Ideoque mollius
fuil, cur non supra summum verticem capitis oculi est cseteris cerebrurii, quia omnes suseipil sensus h;
conslitnti sunt, sicut cancrisvel scarabseis in suriimo unde omnes nervi, et qiio referunl universa, quaevel
sunt, quibus licet nullum caput appareat, colla ac oculus viderit, vel auris audierit, vel odpr inhalave-
dorsa tameu ca:lero corpore celsiora sunl? Sed illis rit, vel lingua increpueril, vel es saporis aeceperiu
testa valida, nec tam tenuis membrana sicut nobiSj Quod enini niolle, ad compassidnem aptius: quod
quse facile possit offendi, ruboque et eseteris inter- autem durum ex aliquo rigore nervorum'; ad ageri-
scindi senlibus. Aliis quoqueanimanlibustiujusmodi dum effieacius.
species, ut possint oculos aut ad cervicem conferre, 62. Prsestaniissimum quoque audiendi munus est>
ut equi, ac boves, ac propemodum omnes ferce, aut et visui supra gralia. Ideo aures exstantiores sunt;
ad alas btias, ut aves quo luta quiele potiantur. ut et ornatus decorem prscferaut, et excipiant onine
Nobis aulein in summa propemodum corporis parle illud quidquid de vertice sordium bumorisve defluxe-
constitui oeulos oporluit tamquam in arce, et ab rit; siinut ut in earum sinibus vox reperCussa sinc
omiii vel nrinima offensione defendi, quae duo sibi offensione interiores ingrediatur anfractus. Nam nisi
compugnantia videbantur. Nam si in huniili essent ita esset, quis non ad omncm fortioris sonum vocis
.propter tulamen, munus inipediretur; si in verliccr attonitus redderetur; cum iiiter ipsa subsidia fre-
'"
palerent ad injuriam. Itaque ne vel a usui muneris quenter improviso ietus clamore nos obsurdescere
aliquid detraheretur, vel aliqutd ad propulsandam sentiamus ? Tuni velul qusedam propiignacula videas
injuriam non prospicerelur, eo loci oculos consti- prsetendere adversus frigoris asperilatem, calorisque
tuit, cui supercilia desuper non minimum protec- flagrantiani; ut neque frigUs penetrel ductus patert-
lionis impertiant, subter malse aliquaniulum elevatoe tes, neque himius adurat ocsius. Sinualio auierii
haud exiguum munitionis adjungani, interiorem par- interiorum aurium modulandi quemdahi niinierurii
lem sepiant nares, exteriorem quoque.froutis inala- prsestal el disciplinam. Siquidem per anfracliis aii-
rumque gibbi exluberent : et licet ossium compage riunicqiiidam rhythinus efficitur, et modulis qiiibus-
connexa et sequata confinia cireumvallare videantiir, dam ingressse sonus vocis exprimitur.Tenaces proc-
inter hsec medii sunl oculortim orbes, el luli ad lerea sermonis accepli ipsos esse anfraclus auriurii
cavendum, et ad inluendum liberi, eldecori ad gra- usus ipse nos docet. Siquidem velut in cbncavis
liam, ut pote in crystalli speciem fefulgenles. In monliiim, vel iu recessu rupium, vel ih anfrafcfu
quorum medio pupillce sunt, quce videndi munus flumiiium vox auditnr dulcior, et responsa suavia
operanlur. Hoe ne qua incideutis injurioc offensionc referens eclio resultal. Ipsae quoque sordes auriurh
Jsedantur, pilis binc inde consenis velul quodam noii inuliJes quse ligaht voceni : ut lenacior ejus in
vallo per circuitum muniunlur. Unde lulum sibi u nobis et meinoria sit, et gratia.
auxilium posttilans Proplieta ait: Custodime, Domine, 63. De miribus auiem quid loquar, quse bivio et
ut pupillam oculi (Ps. xvi, 8); ut prptectionis divinse procero foramine antruni quoddani reclpiendis bdb-
fieret ei lam sollicita et tuta custodia, quam pupillam ribus prscslant; ut non perfunctorie odor transeat,
oculi tuiissimo quodam nalurse vallo munire digna- sed diulius inhsereat riaribus, et earum ductu cere-
lus est. Simul quia innocenlia ct integritas levi sorde brum, sensusque depascat? Ideo diutius odor Qagrat
. aspersa violatur, et gratise suce lijunusamitiit; et acceplus, quam sermo resonai, aut visus apparet.
ideo prospiciendum, ne quis eam pulvis errOris obli- Plerumque quod momento brevi fueris odoratus ,
mel, aul ulia vexet fesiuca peccali; quia scriptum toto die tibi spirat in haribus. Per eas quoque pur-
est : Ejice primum trabem de oculo luo, el tunc videbis gamenla capitis riefluuni, et sine fraude alque offeh-
ejicere fastucam de oculo fratris lui (Matlh. vli, 5). sione aliqua eorporis derivanlur.
64. Esl etiam iion mediocris sensus in iaciu, atque
61. Itaque propler oculos ferunt medendi perili in eo
voluptas gralissima , sinc.erumque judicium.
cerebrum hominis in capite Jocaium, alios autem enim iactu probainus, quse oculis prb-
cerebrutn finiiimo Plerumque
nostii corporis sensus propter bare non possumus.
quodam esse domicilio consiitutos. Initium enim jD 65. Postremum qiioque oflicium esi oris aut lift-
nervorum et omirium sensuum voluntarioe commo-
quod lamen Omnibus vires ministrat. Narii
lioiiis cerebrum est, atque inde omnis eorum quse guse, oculi
causa manal. Initium autem arleriarum el neque vigorem videndi haberent, nisi viftutehi
diximus, substantise corporalis acciperenl, quse cibo defefttir
insili caloris, quo animantur el lepefiuntvitalia, cor esse
et potu, neque aures audicndi, aut hares odorandij
pleriqne arbitrnntur. Sensuum auiem singuloruni velut aut maiius
langendi, nisi omne confortetuf
organuni 130 nervi sunl, qui velut chordoc et fides alimentis. Deficimus enim corpus nisi eas cibi
virihus, cofn-
qucedam de cerebro oriuntur, et per parles corporis
pelenlis assiduitale reparemus. Deniquecorifecii fame
a Sex mss., sui muneris. Et patilo posl Carn., etc. Optime Ben. ut in textu. •
et alii referunt,
c
Ben., Corb. fere onines ante, prospicereiur, Mss. Gem. ae Big., quidam <rz6pos,id est, gaf-
oniituiut negatiouem.
h Mss. aiiquol, et edit. vet., unde omnes nervi rulitas. Alii atque edit., quidam ryihmus, id est,,nu-
merus musicus, vel ut Ben. iriter lineas liabet, dui-
quwrtmt universa. Roin., eo enim nervi referutit uni- cis sonus.
versa. Alii codices non pauei, unde et nervi, el.quw
 ' •
26-9 JIEXAEMERON. LIB. Vl. 270
nullis oblectantur sensuuni voluplalibus, sed qtiasi £ sed quid ad huniani osculi venuslatem, quo amiciiiai
exsortes eoruni delinimenla non sentiunt. insigne humanilatisque prscfulgel, in quo plense
13& 66. Quid ego describam dentium vallum, quo cliarilalis fidelis exprimilur affectus ? TJnde el Do-
cibus conficitur, et plence fit vocis expressio? Quae minus velut prodigii genus in prodilore condemiians
sine denlibus aliinonia delectaret? Denique cevinia- ait: Juda,osculoFilium 140hoministradis (Luc. xxu,
luros pleruniquc.cernimushoc ipso citius senescere, 48 ) ? hoc est charitatis insigne convertis ad signura
quod amissis denlibus nullam possint cibi Viriulem proditionis et infidelitatis indictum? Pacis hoc-pi-
validioris assumere. fcteo mula infantia, quia non gnoresuteris c ad offieium crudelitatis ? Bestiali igitur
babet adhuc organum vocis. oris obsequio inferentem potius necem, quam cha-
67. Linguoc quoque non solum in Ioquendo, sed ritatis fcadera deferentem divinoe arguit vocis ora-
eliam inedendo munus pretiosissimum esl. Eaenim cu!o. Illud quoqne prsecipuum, quod soli homines
velut plectrum Joquenlis, el qusedam edentis est ore exprimimus, quse corde sentimus. Ilaque co-.
manus, quse deiluoiitem cibum denlibus suggerit ct gitaliones tacitse menlis, oris sermone signanlur.
minislrat. Yox quoque aeris quodam remigio vehi- Quid est igitur os hominis, nisi quoddam sermonis
lur, et per inane portalur, eademque vis quse aerem aditum, fons dispulationis, auia verborum , promp-
verberat, nnnc commovet, nunc demulcet audientis ] tuarium vblunlatis? Absolvimus velut quamdam liu-
affectimi, iratum mitigat, fraclum erigit, solatiir do- mani corporis regiam, in qua sit licel quseddmquan-
lentem. Sit igilur nobis canorunucommune cum avi- titas porlionis, forma lamen universilalis est.
btis. Sed apud quem quo sono voqis ulatur, quod est 69. Sequitur guttur per quod lolius corporis vitaie
rationabile, non polest cum omnibus animantibus commercium, et spiritus hujus commealus infundi-
irralionabilibus scilicet esse commune. Nam et ipsi tur. Succedunt brachia, et validi lacertorum tori,
sensus communes nobis sunt cum animantibus cse- validse ad operandum manus, et procerioribus digi-
teris : sed tamen non eadem his cseterse animanles lis babiles ad lenendum. Hinc aplior usus operandi,
induslria utunlur. Erigit bucula ad caelum oculos, hinc scribendi elegantia, el ille cniamus scribse ve»
sed quid spectel ignorat. Erigunt ferse, eriguril aves, lociter scribenlis, quo divim» vocis expriinuniur ora-
omnibus est liber aspectus : sed soli inest hoinini eo- cula. Manus est quse cibum ori ministrat: nionus
rum quse aspicit affeclus inlerpres. Spectat oculis est quse prseclaris enitet fabtis, qucc concilialrix di-
oflus obilusque signorum, videt ornamentum cceli, vinse gralioe sacris infertur aitaribus, p6r quam of-
miratur stellarum orbes, fulgores quoque diversos a feiimus et sumimus sacramenta ccelestia : manus est
intelligitsingulorom, quandohesperus surgat, quando quocoperalur pariter atque dispensat divina myste-
lucifer : cur ille vespertihus, hic matutinus irradiet: Q ria, cujus voeabulo non dedignatus est se Dei filius
quos motus Orion habeat, quos luna defectus : declarari, dicente David : Dexlera Domini fecit.vir-
quemadmodum sol suos norit occasus, circuitus tutem, dewleraDomini exallavit me (Ps. cxvn, 16).
quoque cursus sui solemnitale custodiat. Audiunt Manus est quse fecit omnia, sicut dixit Deus omni-
quoque animanles coeterse, sed quis prseler homi- potens: d Nonne nianus mea fecitbsec omnia (Esa.,
nem audiendo cognoscit? Secreta sapienlise solus LXVI, 2 ) ? Manus est totius corporis propugnacu-
lioino ex omnibus generibus qusc in terris sunt, au- lum, capilis defensalrix. Quse cum sit loco inferior,
dilu et meditatione et prudentia colligit, qui polest lotum verticem conrit, el honesto venuslat ornatu.
dicere : Audiahi quid loquatur in me Dominus Deus. 70. Quis digne explicet pectoris cratem, ventris-
Hoc est preliosissimum, quod homo divinse vocis sit que moUitiem? Aliter enim viscera molliora non
organum, et corporalibus labiis exprimit ccelestc possent foveri, et intestinorum sinus duris haud
oraeulum, sicutilludest: Clama. Quidclamabo? Om- dubie ossibus lsederenlur. Quid tam salutare, quam
nis caro foiniim (Esa. XL, 6 ). Accepit quod diceret, ul pulmo cordi finitimo limite jungerelur; ut cum
et clamavit. Sibi babeant prudentiam suam qui coeli exarserit cor ira et indignatione, pulmonis sanguine
lerrarumque spalia fadio descritmnt. Sibi habeant atque humore citius temperetur? Ideoque mollior
intelleclum suum, dc quo dicit Doniinus : Et intel- j pulino esl, quia madet seniper, simul ut rigorem in-
leclum prudentium reprobabo (I Cor. i, 19). Neque h dignationis emolliat. Hcecideo strictim percurrimus,
nuineros oraiionis aemodos, el modulos musicse sa- ul tamquam e indocii obvia perstringere, non lam-
pienlise conslituamin loco : sed eam sapienliani de- quam mediei plenius scrulari videamur et persequi
fiuio, de qua dicil Propheta : lncerta et occulta sa- quse nalurae Jatibulis abscondita sunt.
pienliwlum manifeslati mihi (Psal, L, 8 ). 71. Lien quoque cum j'ecore habet viciniam fruc-
68. Quid aulem loquar de osculo oris, quod piela- tuosam, qui dum assurhit quo ipse pascalur, ab-
lis et cbaritatisest pignus? Oseulariitir se et cblunibce, stergit quidquid sofdiiim deprelienderil; tit per
a Ita mss. tredecim. Alii verb et edit. vet., iniel- Roni. oririttit, ac 'motiulos.
ligit signorum. Rom..;. aslrorUih. Rtirsus ubi edit. c Tres hiss., M offtcintim-crudelitaiix.
Uom., qtios oriits Orion. Alise et mss. legiiht-, ijuos d Sic duodecini mss. ac vel.edit.nisi quod in non-
metus, etc. nullis voi, omnia, prseterriiitlilur. Alii et Roih. edit.,
1 Vet. edit. cum mss. aiiqunt, numeros,, rationes, bntiiia enim hmc fecit manus mea.
ac modos el modulos, etc. Gill. ct Rom. cum niss. e Rom. edit., iwn indocti.
pluribus ac meiioribiis, iit ribs ih lextu, nisi quod
 271 SANCTI AMBROSIIHEXAEMERON.LIB. VI. 272
(ibras- jecoris " ininutiores ciborum possint tenues 1i ulla sustinenl oneris injuria ? Flexibile genu , quo
alquc suhliles reliquise transire, qnse vertantur in prse ca?teris Dcmini miligatur pffensa, ira roulce-
sanguiuein, viribusqtte proflciant, et non cum fimo tur , gratia provocalur. Hoe cnim Palris summi
et sordibus egerantur. Inlestinorum vcro circum- erga Filium donum est : Ut in nomine Jesu ontne
plexi orbes, et sine aliquo licet nodo sibi tamen in- genu curvetur, cwleslium, terreslrium 1&2 etinferno-
vicem nexi, quid aliud nisi divinam prospicientiam rum ; el oinniumlingua confilealur quoniam Dominus
Crealoris ostendunt; ut non cito esca perlranseal,et Jesus in gloria est Dei Palris (Phil. n, 10 el 11). Duo
slalim a slomachn 141decurrat? Quodsifieret,j'ugis enim sunt quse prse cseteris Deum mulcent, humi-
fames el conlinua vorandi libido hominibus gignere- litas , el fides. Pes itaque exprimil humililatis affec-
lur. Exinanitis enim visceribus et exhausiis, dum tum , el sediilac servitulis obsequiuin : fides a-qnal
monieiilaria effusionc vacuarentur, necesse esset Filiu ii Palri , atque utriusque eamdem gloriam
inexplcbilem fitque insatiabilem cibi ct polus gcne- confiielur. Recte aulem non plures , sed duo sunt
fari cnpiditatcm , quam sine dubio h mattira mors homini pedes ; qualerni enim pcdes feris ac belluis
sequerelur. Ideoque provide conficitur primuiu esca sunt, bini avibus. Ei ideo uiius quasi de volati-
in utero superiore, deinde in jeeore coquilur, ejus- libus csl bonio , qui alla d visu pelat, et quodam
que vapore digeslus transfundilur succus ej'us iu re- ]3 reniigio volitet sublimium sagaciiaie sensutim. Et
liquas corporis partes; eaque substantia artus alun- ideo de eo dictum esl : Renovabitur sicul aquilm
tur humani, quam juvenes accipiunt adincremen- juvenius lua ( Ps. cn, 5); eo qund propior sil ccc-
lum, senes ad perseverantiam : reliquum aulein ve- lestibus, ct sublimior aquilis , qui -possil dicerc :
lut superfluuiii per inteslina deducitur, el per illud Nosira auteni conversatio in ccelis est.
ex transverso oslium derivatur.
72. Denique eiiam in Genesi arca Noe ad fabricani CAPUT X.
liumani corporis accipitur, de qua dixil Deus : Fac Die.iscxto
, toliqueadeo operi finem posilui us quomo-
libi arcam ex lignis quadralis , nidos facies in ea , el do Deus requievisse dicalur, aperil, el Creatoris
biluminabis eam inlus et foris bilumine, el sic facies laudibus sermonemcoronat.
arcam (Gen. vi, 14). El infra : Ostium vero facies
ex transverso : inferiora uulein arcai bicumeralaet Iri- 75. Sed jam finis sermoni nostro sit, quouiam
cameralafacies(lbid. 16). Hoc ergo significal Do- compleius est dies sexlus , el mundani operis suni-
minus, quod oslium ex posteriori sit parte, per ma conclusio est; perfecto vidclicet bonrine in quo
quod egerantur ciboruin superflua. Deeore euim principatus esl animauliiim universorum , et summa
* Crealor nosler ductus reliquutrum a vuliu hoininis Q; qusedam iiniversitaiis, el omnis muridanoc gralia
avertit, ne dum alviini purgamus , inquinerenius crealnroe. Certe deferanms silenliuin ; quoniam re-
aspectum. Simul illud considera , quod ea quse pu- quievit Deus ab omnibus mundi operibus : requievit
doris plena sunl, eo Ioco constilula sunt, ubi oper- autem in recessu bominis, requievit in ejus mente
ta veslibus dedecere non possinl. atque proposito, Feceral enim honiinem r.ilionis
73. Yenarum |iulsus vel infirmilaiis internunims , capacem , imitatorem sui, virtutum aeniulatorem ,
vel salulis esi. Esedem lainen cum loto diffuscesint (.iipiduin coelesiium ° graliarum. In liis requiescit
corpore , neque nudsealque iniectsc sunt, et ita le- Deus qui ait: Super quent requiescuiii, nisi supra
yibus operiunliir c visceribus ; ut explorandi copia liumilem, el quielum , el tremenlem verba mea (Esa.
sit, el celerilas senliendi, quando nulla est vis- LXVI, 2 ) ?
cerum crassiludo , quoc pulsum possit obduccre. 76. r Gratias ergo Doniino Deo nosiro qui hujus-
Ossa quoque omnia tenui operla suiit viscere , et modi opus fecit in quo requiesceret. Fecit ccelum ,
reviiicta nervis; prsecipue lanien capitis levi tecta non lego quod requieverit; fecit lerram , non lego
sunt corio. Unde quo possini aJiquod adversum im- quod requicveril; fecil so'ein , Iunam el slellas ,
bfes et frigora babere munimen, capillis densioribus nec ibi lego quod requieveril: scd lego quod fecerit
vestiuntur. Quid de genilalibus loquar , quse venis honiinem, el tunc requievit, liabens cui peccala
e regione cervicis per renes lumbosque deduclis sus- J dimitleret. Aut forle lunc jam fuluroe Dominicse
cipiunt genitale semen ad munus et ad graliani passionis prsecessit mysteriuni , quo revelatum esl
procreandi ? quia requieseerel Christus in homine , qui requiem
74. Quid de officio pedum , qui totum corpus sine sibi prsedestinabat in corpore pro hominis redem-
a Mss. fere omnes cum edil. Rom.,muniitores. Co- de Itomineolim apud Basil. decima , nunc vero ei
dex Vai. et Dion. cura edi.i. vet., minutiores. alvjudicala , ubi legilur, crvp.ni/.piTCTt/.rKi
Sk rotg
h Ila inss. ac vet. edit. Rom. vero, immalura TTZWOT; T>jroO vofiou Suva^et. Ibideni post quatuor
tnors: quod etiam sue sensu nequaquam caret. verba mss. aliquot et oinnes edit. sublimium cogi-
° Viscera inlerdum carnes siint, quomodo su- tationum. Dion. sublimitim cogitalionum el sagacitale
munljir apud Virg. 1. I. ^ineid. in hoc versu: sensuutn. In reliquis autem iisque probatissimis vox
cogitaiionum omitlitur.
Tergoradiripiunt coslis, et visceranudant; - c Vat. codices duo, el edil. Rom., ccelestiumgau-
' diorum.
al hoc loco videlur ea vox pellem signare.
d Val. codex , alla vi suppetat; forte ex honi. , f Mss. aliquot, Gratias ego Domino, eic.
375 . ADMONITIOIN UHRIM DE PARADIKO. 274
tione secundum quod ipse dixil: Ego dormivi ct re- A lionor , gloria , perpeluitas a sseciilis, ct nunc , et
quievi, et exsurrexi; quoniam Dominus suscepit me seinper , et in omnia ssecula sseculorum. Amen.
( Ps. ni, 6). Ipse enim requievit, qui fecit : cui est

IN LIBRUM DE PARADISO ADMONITIO.

Librum de Paradiso ul Ambrosii primum esse opus non audemus asserere , ita illum in priinorum ordinetn
referre haud quaquam dubitamus. Est quidetn cur non aliler exislimemus. Cum enim varia mulliplicique
doclrina referta sit ea lucubralio , illam primo slatim anno , quo ul ipse aiebal(Lib. i Offic. 1), raplus est a
tribunalibus alque administrationis infulis ad sacerdotium , composuisse vix cuiquam videalur. Verum
non facile consenliemus eamdem vltra insequentem annum esse rejiciendam ; quandoquidem Vir sanclus
epistola ad Sabinum a se , cum nondutn esset veterahus sacerdos ( Epist. 4"2), hoc idem opus jamdudum
eluciibraium commemorat. id aulem circiler annum reparaiw salutis 375 conligisse hinc licet coliigas , quod
cum 574 ad episcopatumcooptutus sit Ambrosius, nihilvidealur prohibere, quominus illi tnanum ultimam prius
adjiceret, quam priniam libris de Virginibus , quos nondum triennaiis sacerdos (Lib. n de Virgin., circ. finem)
scripsil, admoverel.
Hoc in libro de Paradiso disputat, ac perbrevi sacri texlus exposhione ostendil quid, qualis , et
ubi fuerit (Cap. i) : quid egerint in eo primi parentes ; qua fraude , quo ordine , qua arle (Ibid) a diaboio
lentati in peccalum landem lapsi sint. Prwcipuam vero islic operam ponil in Apellis discipulis (Cap. 2, 5, 6^et
seq.) qui fwderis aniiqui auctoritatem impugnabanl, revincendis : sed pereorum, ut videtur, latus in Manichwos,
qui lum lemporis Mediolanensem infestabanl Ecclesiam, telum adigit, cum. forte Itactenus palam et aperto
marte illoa aggredi non essel atisus. Vanas Apeltistarum solvit argulias , et in eos tanto vehemenlius insurgit,
quanto soUiciiius formidabat, ne populo vigilantim suw nupcr commissohwreticorum fallaciis illudereiur. Non
lamen sola Itwreticorumconfulalione circumscribilur sancli Anlisliiis labor alque industria. Ad Judwos quoque
protenditur, quos ille opporlunitatem ttactus twn levi brachio impetit ac debellal. Varias prwterea calhoti-
corum hominumsubindesententias referl : at iis tantum modo subscribit, quas putat esse veriores. Quin immo
smpe swpius evenil, ut nulla earum non repudiata suam ipsius in medium proponcre haud verealur. Et
Itis fortasse adducli sunt, qui dispulalionis tilulum eidem huic operi adscripsere. Subjicilur quippe ad calcem
anliqiiissimorum codicum Remensis Ecclesim el Claromonlani collegii, in illo quidem, explicit disputalio de
Paradiso , in hoc autem , explicit Paradisi dispulatio de servanda animse puritate. At vero in ulroque
inscribilur, Incipit domni Ambrosii de Paradiso, ubi vocem, disputatio, omissamesse ex verbis quibus finiunlur,
conjicias. Verumlatemcum ab Augustino (Lib. n contra Jul. c. 5 el cwt.) libri nomine non semel hwc ipsa cotn-
mentalio laudata fueril, nobis veri videlur similius eamdem ipsi inscriptionem ab Ambrosioindiiam esse ; atque
adeo in memoraliscodicibus vocem, dispulalio, eo sensu, quo librum aul quodcumquescriplionisgenus signi-
ficat , inlelligeiidam,
Porro illud non in promplu fuerit definire, ttumea quw hoc in opere conlinentur, prius ad poputum pronun»
liala , poslmodum in libro formam more suo concinnaveritAmbrosius. ld quidem ild habere Itaud male forsan
inde probaveris, tum quia in eo exslent bene mulla qum ad informandos Christianorum tnores perlineanl, tum
vel maxime quia loia disputaiio videaiur eo collineare, ut ne hmretici simplices menles malitiosa interpretatione
traducant. (Cap. 5) Verumcum aliorum Docloris nostri operum, qum in libros e concionibusconversa sunt, cha-
racterem in hoc minime deprehendamus, slaluendum est vel commenlationemhanc nullo modo conslare eoncioni-
bus , vel cerle islas in eum ordinem esse redactas, qui -concionantem Ambrosiumne tninimo quidem indicio
redoleat.
Hic autem non prmtermittendumqumdam illum non tanlum e Philonis Judmi librh Allegoriarum legis, ut
pularunt nonnulli, desumpsisse, verum eliam ex ejusdem opere de mundi opificio. Sed prwterquamquod ea
paucasunl, et ad allegoricum Scriplurm sensum perlinenl, in iis-ipsis Philonis mentemnon verba conseclalur,
et quw apud illum auctorem Judaico spirilu inspersa fuerani, ea in sententiamEvangelkm cbngruentemthrislianm
docirinw admodum convertit Ambrositis. >
273 ^ SANCTI AMBROSII §76

SANCTI AMBROSII

HBDI0UNH8 EPISCOPI

DE PARADISO
LIBER UNUS\

145 CAPUT \. i Quis est enim qui pptuit fingere paradisum, nisi om-
nipotens Deus.quidixit etfacta sunt, h numquam in-
tamen
Quain
'" difficile sit de paradiso disscrere. Ejus digens eprum qute generari vellet? Ipse ergo plan-
auctor, natura, silus, incola indicanlur; el res ad
tavil paradispm de quo dicit Sapientia : Omnis plan-
myslerium sensum traducilur. talio quqm non plqniavil Pater ineus, eradicabilur
\. El\ planlayU P,eus paradisum in Eden secun- (Maltli. y, 15). Boiia angelorum plantaiio.bohasan-
dum Qrien{eiti:etppsuilibi hqtyineinqnenifiiixit (Gen. ctoruni. Sancii enhn sub ficu et vite dicunlqr \ in iljo
n,8). Deparadjso arlpriundus sermp non nicdiocrem pacis futnri temppre, in quibus lypus est angelorura
c ccstum nobis videtur inculere, quidnam sil paradi- (Michem. lv, 4).
sus, et ubi, qualisye sit, invesligare et explanare 5. Ergo paradisus est plurima ligna habeps, sed'
cupigntibus: niaxinie cum Apostolus sive in corpore, ligna fruclifera, Jigna plena succi atque virlulis, de
siye extra cprpus nesciat, raplum se lamen dicat quibus est; Exullabuni omnia ligna silvarum (Ps.
ujque sia" lerliiim cceium. Ef rursus : Scio, inquit, xcv, 15) ; ligna seniper florenlia viriditate me-
jtujusmodi hpminem, sive in corpore , sive exlra cor- rilorum, sicut illud ligrium qucd plantatum estsecus
pusnescio, Deus scit; quoniam rqptus esl inparadi- decursus aquarum, cujus folium non defluel; quia
stfm, el audivit ineffabtlia verba, qum non licet homini , , tolus in eo fructus exuberal. Hic ergo paradisus
'loqui... Pro liujusmodi gloriabor , pro me aulem non est.
glqriabor, nisi in infirmitalibus tneis : si enim voluero 4. Locus autem ej'us in quo est plantatus i, volup-
glpriari, non ero slultus : ttam verilalem dico (II Cor. tas dicilur. Unde et sanctus David ait: Ex torreiite
iii, S c«6). Ergo si bujusmodi paradisus est, ut eum vohtptatis luw polabis cos (Ps. xxxv,9). Legisli enim:
splris Paulus, aut vir aliquis Pauli sinrilis, cum in Quia fons procedil ex Eden, qui rigat paradisum (Geit.,
jiac vita dcgeret, videre potuerit; idem tamen sive ii,10). 147 kHseeigitursanclorumligna.quseplantala
in cprppre, sive exlra corpus viderit, meminisse non sunt in paradiso, quasi profluvio quodam tdrrenlis
ppssit; audierit Jamen verba, quibus proliibitus sit spirilus irrigantur. De quo etiam alibi ait: Fluminis
vulgare a quod audierat : quo landehi nos modo pa- impeius tmtificatcivilalemDei (PS.XLV,S). Est autem
radisi situm pojerimus absolvere, quem nec videre civitas illa qure sursum est Hierusalem libera, in qna
poluinius : et si poluissemus videre, proliiberemur diversa sanctorum merita puJJuJaruiil.
tamen aliis intimare 146? Simul cumPaulus extol- 5. In hoc ergo paradiso honrinem Deus posnit
lere se revelaliomim sublimitatesit verilus.quanto quenfplasmavit. Intellige etiam quia non eum honri-
riiagis nobis e timendum esl id sollicilius indagare, liem qui secundum imaginem Dei est, posuit, sed
f
cujiis etiam revelatio obnoxia sit periculo? Non / ( eum qui secundum corpus. IncorporaJis enim in loco
igitur bylen Iiunc paradisum scstimare debemus; et non est. Posuit autem eum inparadiso sicht solem in
ideb relinquamus PauJiesse secrelum. ccelo, exspeclanlemregnumcceloruni,quemadmodum
2. Tamen quoniam hic legimus in Genesi a Deo creatura exspectal revelatiohem filiorum Dei.
paradisum esse plantatum secundum Orienlem, et 6. Ergo si paradisus est in quo erant exorta vir-
ibi esse posilum hominem 6, quem plasmavil Deus ; gulta, videlur paradisus aninia esse quse multiplicat
istius paradisi auctorem jam possumus invenire. semen acceplum, inqua virtus unaquseque plantatur,
a Seriptus circ. an 575, duclum esse oinne lignum pulchrum ad visum, et bo-
h llic iextus desideratur in antiquis edit. el mss. num ad escam.
k Vet. edit, cuni trilijis mss., nuniquidindigens.
aliquot. Atlamen in aliis oplimse noioereperitur. 1 Eadepi edit., requiescere dictintttrjn iilo pacisfu-
° Mss.septem, metum. Alii, el edit. meMxts,mstuni.
d Ila pleriquenlss. ef vel. edit. AJii mss.,(j«od au- lurm. At, reqhiescefe, abest ab al.iis edit. e'i mss.
dierit. Edit. Rom., quod viderat. omnibus. Hoiiim alii cuin vet. edit. legunt, pacis
e Mss. aliquot, s.tudendumcst id sollicitus indicare. fulurm ; alii majori numero et antiquitate..... futuri,
sancii videlicei.
' f Mss. non i Roin. edit. sola, planlalus dicitur Edcn, hoc est,
pauci, nec conlemnendi, non vilemigi-
tur. Forte visibilem. Sin, hylen mavis cum aliis mss. voluplas.
et edit. interpretare materiem. Yide lib. i, Hexaeme- k Mss. septcm, et edit. Am., sanclorum lumina';
ron, cap. 1, nuin. 1. Era., sanctorum flumina. G\\\. cum aliis mss., sancto-
KRom. cdit., plantalum ad Orientem.... et pro- rum ligna. Roin. vocem, sanciorum proctermiliit.
 277 ' DE PARADISO LIBER UNUS. 278
in qua erat etiam Hgnum vitse, hqc esl sapientia, si- 5Linalum est, sed in conimune ulije. Nam sicut fel in
culdixit Salonion (Sap. vn, 25): ?quia sapieiuia non parte est corporis, el lamen ad lolius ulilitalem cor-
delerra exortaest, sed de Patre. Estenim splendor poris prodest: ita uliliiaiiomnium profuturam scicns
lucis oclernse,et emanatio oninipolenlis glorioe. Deus scientiam boni et mali, in parte constituit, ut
in commune prodesset.
CAPUT II.
9. Denique serpentem in paradiso invenis, ntiqiie
Quod lignum scientim boni el maliin paradiso faerit, non sine Dei voluntate generatum. In serpentis :ui-
'"'
quodque ibidemserpens exsliteril, non reprclienden- lem.figura diabolus esl. Fuisse enim diabolum in jia-
iluth. Et quid nonnulli per serpentem, Adamum, et radiso etiamEzecbiel propbetadocet,qui dicit super
Evam intellexerint, principem Tyri: 7u voluptate, inquit, paradisi fnclus
7. Erat aulem lignum scieqtine borri et niaji Jn pa- es (Ezecli. xxvm, 15).Principem auiem Tyri in figura
radjsp. Siceniin habes : Quia produxit Deus lignum accipimus diaboli. Numquid et hiiic aecusabhnus
speciosum ad aspeclum, el bonumad cscam, el lignum Deum, quia ibesaurqs ejus altitudinis etscientis ab-
yitm in paradiso, et lignum scienlicebpni el mati (Gen. scondilosin Cljristo et opcultos coniprejiendere non
ii,9),Poslea videbimus uirum elhoclignumspeciosiini possumus, nisi quos ipse rcvejare dignalus e:st ? Re-
ad aspectum, ei bonum ad escam fueril sicut ccelera. 3 veiavit lamen, ul sciamus etiam diaboli inaliiiani ad
Eo enim.loco hoc opporlunius disputabitur, quo lio- sarulem prodesse hominibus. Non quod diabolus pro-
niinein ex hoc gustantem ligno inveirimus esse de- desse velit, sed quod malitiam ejus eliam repngnan-
eenjum, Interitn nibil habemiis, quod nunc re- tis convertU nobis Domiiius ad salulem. Deniqiic
p.rphendere debeamus, etsi rationem scire non pos- hujus majilia Job sancti viri fecit esse virluiem et
gjmus. jfeque enipi in hac crealura mundi, si qua patienliani clariorem. Ilujus malhia justitiam ejus
Jipbis difficilia intellectu videntur, etincomprehensi- exercuit; ut cerlarct et vinceret, el victoriam corona
bilja ingenio nostfp , temerario quodani debemus sequeretur. Nemo cnim nisi qui legitjme certaverit,
pondemnare judipip, ut creaturam serpentiuin, ve- coronalur. Joseph quo:|ue castimonia numquatn ad
neiialique alicujus aninianTis ; quippe homines qua nostri memoriam pervenisset,nisi mulierdomini ejus
raijone singpla quceque sint facta inteliigere adhue Coniubernalis ignitis diaboli spiculis incilalatenlasset
gj, §pjre npn possumus. Sie ergo el in Scripturis di- . ejus affeclum.nisi postremo affectasset ejus interi-
•yipjsnon facilp repreheiidanius aliquid quod intel- tum, qno clarior esset caslimonia viri, qui morlcni
jigere non posspmus. Sunt eniin plurima quce non pro castitale conleiupserit. Yis scire cpnsilium Dci ?
npsirp ipgenio nietienda sunt; sed e* altitiidine di- Nempe diaboJo auclore neces vidcntur justis homini-
yjnse djsppsitionjs et verbi sunt sestinianda. ( ; bus prsepararj, exerceri quoque parricidia filiorum ;
8. Pone enini, sjnp prsejudicip lamen asserlionis altamen Dominus etiam Abraham hac arte tentavit,
fulproe, idep (ibi hoc lignum de scientja boni et mali iil imniolari sibi filium ab eodem posltilaret. Qua
dispjicere, quia posteaquam guslaverqnt ex eo ho- tenlatione Abraham fidelis est Domino comprobatus,
nijnes, intejlexerunt se essenudps; atlamen ad con- quod a devotionis obsequio nec dilecti filii nrisera-
sumniaiipnem diyinse operalipnis dicam libi et hoe lione revocatus sit. Ita ergd el lignum scienli;e boni
Jigniim ip paradiso exprlurn, et jdeo a Deo esse et mali in paradiso ; quod erat speciosum ad visuhi,
permissum, ul possipius superemineptianiboni scire. et bonuin ad escam specie videbalur. Non enim usu
^ppniodo 148en'nl s! npnesselseientiabonielmali, boiium ad escam erat; quoniam esca ejus videtur
inter bonum -el nialum discreiionepi aliquam disce- Jiominibus obfuisse. Ergo esl qnod singulis noceai,
remus ? Nani neque quod maJum erat, majum judi- in commune prosit,utJudse nocuit diabo!us,sed proc-
jCar.emusesse, nisi esset scientja boni: scientia au- ler illum omnes apostolos coronavit.qui malitise ejus
Jepi bppi esse non pos.set, h nisi essel et Jionum: tentamenta vicerunt.
nepjue rursus quod Jionurn erat, scirernus boinim 149 10. Itaquenequedub.ilandum, neque reprc-
jesse, njsi esset scientia majj. Cape exempium de hendendum quod in paradiso diabolus erat; quaiujo
jps.a conditione humani corporis. ^pmpe bab.et et. ' quidem occjiideresanctis non potuil ilef, ne quisas-
.aniarifudi.nemquanidam fpllis, quae si in cpmmune cenderet. Neqtie enim justis habitationem incolatus
prospicias, ad saj.ulep Jioipinis utijis invepitur. Ergo lamquam possessor eripuit. Estoeniui ut aliquos dc-
el quo.d ipalu.mp.titanius, plerpinque rion per pnjnia sides alque vitiosos ab incolatu supernse possessio--
a Ambrosius eiiam inf. c. 13 et aJibi bnnc librum pronuntiavil.Vide lib.tr, c. 4, Betract. ; 1. n de Doct.
tribuit Salomoni juxla lemporis sui opinionem : sed Cbrist.,c. 8, et Specul. ac uolasibi in ultima edii.
pseudepigraphum 'eum esse postea docuii Hierony- subjecias. Communior sevinostri Scriploruni sentcn-
mus, el a nonnullis scriptorum veiernm Judseo Plii- tia est opns illud ex plurimarum sentehiiarum Salo-
loni, puta antiquiori aseribi. UndeCassiod. Sen. div. inonis compilalione a quodaiu pio ac*erudito viro
Jitt., c. 5 : Hieronymus , inquit, asserit Sapientim prodiisse, qui proinde divini Jiujus libri collector,
librutn non a Salomone, ut usus habet, sed d Philone Salomon vero genuinus auctor diei debeat.
clpctissitnoquodain Jiidmn, fuisse consciiptum, quem h Iia plerique mss. Alii, elant. editv,'titst essctel
pseudograjiliumprmnotqvil,propterea quod usurptilio- mali. Rom. adjicit, malutn enitn discerni tion potest,
tieintipminisponal alterius. Putavit aliquando Augu- tiisi per scientiam boni.Sed ea nusquam alibi repe-
stiiiiiscumdenilibrum ab Jesn girac scripliun fuisse, riuntur. • !''"•' "
sed doctior poslmodum factus incerli auctoris esse
 279 SANCTI AMBROSII 280
nis averterit, illud multo augustius multoque ptil- A te fons vitm(Ps. xxxv,10). Denique,/Zuminade venlrc
chrtus qtiod sanctorum oralionibus excludetur, cum ejus fluent aqum vivw(Joan. vn, 38). Et fbns legilur,
completiim fuerit illud : Videbamsalanam sicut ful- ct fluvius legitur qui irrigat paradisi lignum frucluo-
gur decmlocadenlem(Luc. ix, 18).Ergo nonmetua- siini, quod feral fructum in vitam selernam. Hic ergo
mus eum, qui eousquc infirmus est, ut et ipse casu- fons, sicut legisli, fons enim inquit, procedilex Eden,
rus sit in terram. Accepit quidern teniandi Jicen- id e^t, in anima tua fons esl. Unde Salomon ait:
liam : sed non accepit copiarn subruendi, nisi sua Bibe aquam de luis vasis, et de puleorum tuorutn fon-
sponte labatur infirmns affectus , qui sibi auxilium tibus (Prov. v, 15). Hicestfons qui procedit ex illa
non norit arcessere. Et ideo qua fraude lenlaveril cxercitaia ut plena voluptalis anima : hic fons qui
primum hominem, quidve in honiine pulaverit esse irrigat paradisum, hoc cst, virtules animseeminentis-
tenlandum, quo ordine, qua arte cognoscere opus simo merito pullulantis.
est, ut cavere possimus. 14. Et dividilur, inquit, hic fons in quatuor ittitia.
11. Plerique tamen qui volunt in paradiso diabo- Nomenesl uni Phison : hic est qui circuil omnemter-
lum non fuisse, licet in ccelo astanlem cum angelis ram Evilaih, ubi esl aurum. Terrw autem illius aurum
legerimus, ne nostro sermone videanlur offendi a, bonumesl, ubi est carbunculus, el lapis prasinus. Et
secundum suam aceipiant volunialem inierpretalio- It nomen seciindo Geon : hic esl qui circuit omnem
nem istius lectiouis. Namquc)antc nos fuit (Philo in /Ethiopiam. Et flumenterliumTigris : hic estqui va-
lib.de Mundi opificio), qui per h voluplalem et sen- dit contra Assyrios.Et flumen quarlumesl Euphrales
sum proovaricaiionemab hoinine memoraverit esse (Gen. ii, 10 ct seq.). Hsecigitur quatuorsuntflumina,
commissam, -in specie serpenlis figuram accipiens lioc es(, secundum Hebrseos. Ganges autem secun-
delectationis, in figura mulieris sensum aninri men- dum Grseeos, qui fluit conlra Indiam. Geon aulem
, lisque constituens, quam alo-Bmivvocant Grseci : c Nilus, qui circuit lerram ^Egypli vel jEtlriopiam.
decepto autem sensu prsevaricatricem secundum hi- Mesopniamiaaulem dicitur, quod Tigris el Euphra-
storiam menlem asseruii, quam Grocci vouv vocant. ics incIuserinleam;eo quod inter duo hoec flumina
Recle igitur in Grseco voOf viri figuram accepit, consiituta sit, quod eiiam longe positisnomen ipsum
KurByo-i; mulieris. Unde et quidam Adam voOvlerre- et opinio comniunis expressit. Sed quemadmodum
num inierpretati sunt, Dominusaulem virgines illas fons dieilurSapientia Dei. Fons enim estsccundum
in Evangelio(Jlfa«/i., x\v, 1 et se<jr.)accensis facibus Evangeliuni dicens : Si quis sitil, venial ad me, et bi-
vel exsiinclis exspeclantes sponsi adventum pro sen- but (Joan. vn, 57); fons est et secundum prophetam
sibus vel-inlegris sapientium, vel corruplis insipien- qui ail: Venileel edile de meis panibus , el bibitevi-
tium pusuit. Nam si Eva, hoc est, sensus primoemu- C'•ntmquod miscuivobis (Prov. ix, 5). Sieutergo fons
lieris accensas habuissel faces, ntnnquam proovarica- vilaeest Sapienlia , fons graiiac spiritalis : ita fbns
tionis siioenos criniculis implicasset, neque ex illa virtulum est cselerarum, quse nos ad ajlernse cursum
virttttis iminortalilaie cecidisset. dirigunt vilse. Ex liac igitur anima quoeculta est, non
cx ea quseinculta fons isle procedit, ut irriget paradi-
CAPUT III.
sum, hocest, qusedamdiversarnm frutela virtutum ,
Per fontemparadisi, Christum; per quatuor flumina
quarum sunt qualuor initia in qusesapientia ista di-
inde orientia, virlules cardinales, el qualuor tnundi vidilur. Quse sunt quatuor initia virlutum, nisi unum
atiiles designari.
piudenlise, aliud lemperantisc, 'lertium fortiludinis,
12. Est ergo paradisus lerra qusedam ferlilis, hoc quartiim jusiilise (Plaio, lib. iv, de Repub.)? Quse
est, anima fecunda, in Eden plantata, hoc esl in vo- eiiam sapieules istius mundi ex nostris assiimpta, in
Iuptate quadam vel exercitata lerra , in qua aninioe suorum seripta librorum iransiulerunt. Itaque sicut
sit delectatio. Esl eliam voOftamquam Adam : estet fons sapientiac, iia etiam flumina ista quatuorquae-
sensus, tamquam Eva. Ac.ne haberes quod ad infir- dam exillo fontemanantia sunt fluenta virtutum.
mum retorqueres natnrse, vel ad obnoxiam in tolc- 15. Phison igiiur prudeniia est, et ideo habet bo-
randis periculis conditionem, considera quae habeat p ( num aurum, splendidum carbunculum, el prasinum
anima ista subsidia. lapidem. Aurum enim pro invenlis prudenlibus fre-
15. Erat fons qui irrigaret paradisum. Qui fons, quenter accipimus. Unde el Dominus per Prophe-
nisi DominusJesus-Christus! Fons vitceselernse est, lam ait : Dedi illi aurum et argenlum(Osew n, 8). Et
sicul et Paier; quia seriplnmest: \^QQuoniamapud David de prudentibus dicil: Si dormiatis inter me-

a (lanc fuisse calliolicornm quornmdam opinio-
nem , ut paradisum et quse de serpentis atque Evse
colloiiuio in Genesi leguntiir, solo seiisu allegorico
interpretarenlur, Augustintis I. vm, c. 1 et seq. de
Gen. ad litt. auclor esl. Onde nnn mirum si oplio-
nem lianc faciat Ambrosins. Eam lamen sic intellige
iit veritalem prsevaricationisprimorum parentum,ae
peccati originalis sartam leciam velii. Id ipsemet
ciim ultimis hujus capitis verbis apperle docet, lum
aliis ejusdem libri locis, el iis maxime quos ad as-
truendum peccalum originale Augustinus adhibet,
manifestumest.
h Octo mss. , qui per volunlaiem.Alii ac edit., qui
per voluptatem. Sed his vocibus proniiscue ferme
uiunlur mss. quod semel inonuisse sufficiat.
c Ita-mss. decem : Divionensisvero, ac edit. Am.
et Pel., deceptumaulem sensum, etc. Era. Gill. et
Rom. cum aliis mss., deceplumaulem per sensum
mentem prmvaricuiricem,etc.
 281 DE PARADISO LIBER UNUS. 282
dios cleros, pennmcotuinbwdeargentalm, etposteriora J i quem incolunt Assyrii, hoc est dirigentes hoc
dorsi ejus in specie auri (Ps. LXVH,14): eo quod ve- ciiim significat inlerprelalio. Ergo quicumque forli-
teri et novo qui inhseseril Testamenlo, in ipsa se- ludine animi prscvaricantia corporis viiia captivave-
creta sapientise Dei disputalionis possit uberlatepro- rit dirigens ad superna, isle hujus fluminis similis
cedere. Hoc ergo bonum aurum a dicit, nonilludmo- scstimalur. Etideoetiam forliludo de illo qui est in
nelale quod corruptibile ac lerrenum est. Habet pnradiso, fonte enianat. Forlitudo autem quodam
eliam splendidum, inquit, carbunculum, 151 in cnrsu rapido resistenlia quScquetransverberal, nec
quo quidam animse nostrse vivil igniculus. Habet el aliquibus cursus ej'us impedimcntorum Iiocret obsta-
prasinum lapidem, qui viride quiddam atque vitale cnlis.
coloris sui specie oslenlare vide.iur. Yirent cnini ar- 18. Quartus csl fluvius Eupliratcs, qui Latine fe-
busta quse vivunl, arescunt contra qusccunique mo- cunditas alque abundaniia frucluum nuncnpatur ,
riunlur : virel (erra dum floret, virent el semina dum prscferens quoddani insignc juslilioe , qaai oinnem
prorumpunt. Et bene piimo loco liic fluvius positus pascil animam.NnlIa cnim abundantiorcs 152 videtur
estPhison, qui secundum Hebrseos h Pbison dicitur, frucius habcre virtiis, quam scquilas alquc j'u->titia,
lioc est, oris inuialio; quia non unam gcn.ieni cir- quoe magis aliis qnam sibi prodest, et iitililates suas
cumfluit, sed etiam per Lydiarn fluit. Non enini an- I ! negligit couimunia cmolumenla proeponens. Plerique
gusla quoedam, sed divcs ulilitatum prudenlia est, Euphratem kvo rov siopuhzo-Bvidictum pulanl, hoc
qua3piuribus prosit. Ideo prima, ut si quis de para- esl a Iseiando , eo quod hominum gcnus nullo magis
diso fuerit egressus, velut quoddam eum prudentioe quam justitia et aequilate Joetelur. Causam autemcur
flumen excipiat, ne cilo possit arescere: sed per hanc cocleri. qua commeanl fluvii, describuntur regiones
ad paradisum facile revertalur. Hie fluvius a mul- locorum, qua Euphraiescoinmeat, non describantur,
tis hominihus frequentatur, pulcliriludinenique et illam accepiiiius, quia aqua ejus vitalis asserilur, et
fertililalem maximam habere perhibetur. El idco quoe foveal atque augcat. Undeeumd Auxen llebroeo-
prudentia in specie hujus accipilur, (|use plurimos rum et Assyriorum prndentes dixeriini: contra au-
fructus altulit in Domini adventu. Alque in extrema tem feriur esse aqua aliprum fliiminum. Dcindequia
terrarum fluil, quia per Sapienliam omnes liomines ulii prudenlia, ibi et malitia : ubi foriiludn, ibi el ira-
sunt redeinpli. Undeet dictum esl : 1n omnem ter- ciiiidia:ubiteniperantiaplerumque, ibi intemperanlia
ram exivit sonus eoriim, el in fines orbis terrm verba est.aulalia viiiasiint: ubi autemjusliiia, ibi coucordia
eorum (Ps. xvm, 5). virtuium est cseterarum ; idco non ex locis qua fluit,
16. Sectindus'cst fluvins Geon, juxta quem lex liocest, nonex pariecognoscitur. Non eniui pars est
data esl Israelilis, cum essenl in ^Egypto constituti; C justilia.sed quasi maierestoninium. In his ergo fluini-
utex ^Egyplo recederenl, el succincti lunibos ede- nibusquatuor viriules principales quatuorexpiTmun-
rentagnum, quod insigne cst teniperanii:c. Castos lur, quoc veluti muridiistius incluserunt lempora.
enim el sanctificalos oportet Domini pasclia celebra- 19. Priniuin igitur lempus cx inundi principio us-
re. El ideo juxta istum fluvium legilima primo ob- que addiluvium prudenlioe fuil, quo iu lcmpore jusli
servanlia conslilula est; quia significat nomen lioc nunieraniur Abel a Deo justus dieltis (Mattb., xxm,
quemdam terrsc Iiiatum. Sicut igitur c lerram et 55); ct Enos, hoc esl homo ad imaginem Dci factus ,
qusecumque vel purgamenla velfrondes in ea sunt, quisperavii invocare nomen Domini Dei ; ct Enoch
hiatus absorbet : iia caslitas omnes corporis passio- qui dicitur Laline Dei gratia, raplus ad ccelum ;
nes abolere consuevit. Meriloque ibi primum obser- clNoe quict ipse justti-, ct quocdamrequiei directio.
vatiliac constitutio', quia per Jegem absorbetur car- 20. Secnndum lempus est Abraham el Isaac et Ja-
nale peccalum. Bene crgo Genn, in quo figura est cob, reliquoriimque numerus patriarcharnm, inqui-
caslilatis, circumire lerram iElbiopicam dicitur; ul hus casta et pura qu.Tdam temperanlia religionis ef-
abluat corpus abjeclum, et carnis vilissimoe reslin- fulsil. Immaculatus enini Isaac per repromis>ionem
guat incendium. ./Eihiopia enim abj'ecta cl vilis La- Abrahse datus esl filius, non tam corporaJis partus
lina inlerprelaiione signalur. Quid autem abjeclius D quani divinse mnnus prseferens induJgenlioc, in quo
noslro cdpore? Quid lam ^Ethiopise simile, quod vere iinmaculati figura proccessii, ut Apostolus docet
etiam nigrum est quibusdam tenebris peccalorum ? dicens : Quia Abraltmdiclw sunl repromissiones, else-
17. Tertius est fluvius Tigris, qui vadil conira As- tnini ejus. Non dicit, et seminibus, tanquam in multis
syrios, ad quem prsevaricalorlsraelcaptivus estduc- sed sicut in uno, el semini tuo, qui est Christus.
lus. Hic fluvius dicitur v.elocior esse omnibus , (Gal. m, 16).
a SicEra. edit. cum seq. et paucis mss. Am. au-
edilismagna diversitas, sed qusead sensum nonper-
tem et riiss. oclo , «Hriiindiceret monelale ; Remen- lineat, cum in eo pusita sil ut terra, pro, terram; sor-
sis, non monelale. Div., aurum decorutn , mo- des, pro, frondes, hialu, pro, Itiatus , etalia quce-
nelale.
h Mss. aliquot, positus est Fison, qui.... Feouson dam bujusmodi habeanlur.
d Ita iriss. omnes, ac vet. edit. magno consensu.
dicitnr. El post pauca Rom. edit., circumfluii , sed At Roni. edit., Unde Peralh eum.... dixerunt, quod
universam ftre Indiam. Vet. omnes ut in lextu. His esl aS^uv Grmce, ubi vorem Hcbraicam, quoe scriba-
eliani accedunt mss. excepiis duohus , ubi habelur rnm ineuria videlur hic fuisse omissa , restitucre co-
perc Lixiam fluil. nata esi.
Ita mss. nielioris notcc. In aliis vero sicut et in
 283 SANCTI AMBROSH 284
21. Tertiuni tempus est in Mpysi Iege et cseteris A niam qui erat, apprehendilur. Erat autem in terra
prqplietis. p.eficiel enim me lempus enarrando de Ge- plasmationis suse. Apprehendit ergo eum virtus Dei
deon, Barac, Sqmsoit, David, Salomone, etSamuel , inspiraps processtis et incremenla virtutis : denique
• et cmleris prophelis, Anania, Azaria, Misael, et Da- in paradiso eum collocavit; ut scias apprebensum
niel, Elia, et Eliswoqui per fidem devicerunt regna , quasi afQatum divina esse virlute. Quo loci illud ad-
qperqti sunljustitiam, perceperunlreprotnissiones,ob- verte, (Dist. 40, c. lllud aulem) quia extra paradi-
slruxerunl ora leonmn, exlinxerutilvirtutem ignis , ef- sum vir factus est, et mulier intra paradisum ,
fugaverunt a acies gludii , evaluerunt de infirmilate , nt advertas quod non loci, non generis nobi-
fortes fueruni in bello, caslra ceperunl exlerorum lilate, sed virtute unusquisque gratiam sibi compa-
(Heb. xi, 32 et seq.). Non immerito igitur in his rat. Denique extra paradisum faclus, hoc est, in in-
species fqriitudinis est. Secli enim sunt, sicul infra foriore Ioco, vir melior invenitur; et illa quse in me-
habes, lenlati, in maclalionegladii morlui. Circumie- liore loco hoc es!, in paradiso facta est, inferior re-
runl iq caprinis pellibus, egenles, angusliati, et dolo- peritur. Mulierenim prior decepla est, el virum ipsa
ribus afflicti, quorum merilis non erat dignus orbis. decepit. Unde apostolus Pelrus subjeclas forliori vasi
ln solitudinibus errantes, in montibus, in speluncis, mulieres sanctas viris suis velut dominis obedire
el in foveis lerrm (lbid. xvu, 58). Recte igitur in £ memoravii (I Pet. ni, 1). Et Paulus ait :Quia Adam
jlis speciem forlitudinis coHocamus. non est seduclus : mulier autem seducla in prmvarica-
%%.Seeundum aulem Evangelium digna est figura lione fuit (I Tim. n, 14). Et inde contiiendum quia
jusiiijaequiavirtus est in saluteniomni 153credenti. nemo debet sibi facile prsesumere. Nam ecce illa
p^epiqueipse Doniinus ait: Sinehmodo; sicenimdecet quse in adjumentum facta est viro, proesidiovirili in-
nos implere omnem jusHliqm (Mqtlh., m, 15) : quse diget; quia vir caput est mulieris: ille autem qui
quidem parens coeleraruni esl fccunda virtutuin. In adjumentum uxoris habilurum se esse credebat,
quo quaniyis ajiqua Jiaruni quas diximus, principalis lapsus esl per uxorem. Unde nemo 154 dcl161facile
est virtus ; in eo etiam cscteroeprsestp sunt; quia alleri se credere , nisi cujus virlutem probarit, nec
ipsoe sib't sunt connexoc concretseque virtutes. Nam arrogare sibi qni se pro auxilio putarit adscitum: sod
utique Abcl justus, et fortissimus ac palienlissimus mogis si inveneril forliorem cui se puiabat esse prse-
Abraham, el prudenlissinii prophetoe : Moyses vero sidio, ab ipsp gratiam muluelur, sicut et viros mu-
eruditus in omnj sapienOa jfEgyplioruni, niajorem ljeribus honorem imperlire apostolus Petrus prsecipit
jjionestaiem sestiniavit ^Egypti thesauris opprobrium dicens : Viri simililercohabitanlessecundumsciemiam
Chrisji. Et quis sapienjipr quani Daniel ? Salomon lamquam infirmiori vasimidiebriimparlienteshonorein,
quoque sapienliam poposcit, et meruii. Dictum esl^ lamquam cohwrcdi gralim vitw; ut ne imvedianlur ora
ergo de quatuor yirtutumlTuniinibus,'quorum potus tiones veslrm (I Pet. iu, 7).
est ulilis. Et quia Pliison aurum bonum terrse, et 25. Ergo positus est in paradiso vir, facta est in
parbunculum, et lapidem prasinum liabere dictus paradiso nuilier. Sed etiam tunc priusquam a ser-
.est, hoc quoque quale sit copsideremus. pente mulier deciperetur, habuit viri gratiam, quo
23. Videtur enim nobis tamquaip aurum bonum niam de viro sumpta est: licet hoc sacramenlum
Enps, qui prudentcr Dei nomen scire desideravit. magnum sit, sicul Aposlolus dixit (Eplies. v, 32).
Enoch autem qui transjatus est, el mortem non vi- Et ideo causam vilse ex eo traxit. Ideoque de vir
dif, earbuiiculus qiiidcunest Japis boni odoris, quem lantum Scriptura dixit, quia posuit eum in paradis
,QperibussuissanetusEnocliDeodeluJit,gratiamquam- operari el cuslodire. N»n idem est operari et custo-
/Jain fac.tis,elnioribus spirans. Noe vero taniquam pra- dire. In opere cnim quidam virtutis prccessus est,"
sinus lapis yitalepi cojorem praelulit. Siquideni dilu- in cuslodia quscdam consummaiio operis deprehen
yii tenipore solus velut ad futurcc constitulionis vi- dilur; eo quod quasi consummala cusiodial. Ha;
tale senien jn illa arca est reseryatiis. Ergo benc pa- duo ab liomine requirunlur, ul et operibus nbv.
radisus qui pluribus fluminibus irrigatur, securidum quicral, et parta cuslodiat, quod est generale. Phi
Prienteni est, non pontra Orientem, lioc est, se- ) lon aulem , quoniam spirilalia Judaico non eapieba
cumdum illum Orienleni cui nomen est Qriens, id affectu,c intra moralia se tenuit, ut dice el hsec du
. gsj, secundum Christum, quijubar quoddam seternse quseri, opera in agro., cuslodiam domus. Et qnam •
lupjs effiidit, ej. esl jn Eden, hop cst, in vplpptate. vis paradisus operibus, inquil, ruralibus noh egeret
tanien quia primus homo lex posleritatis futuru
CAPUT IV.
erat, ideo legitimi etiam in paradiso d speciera suscc
Virum in paradiso non faclum, sed positum: al in eo laboris , ut nos ad operationem el cuslodiam de
pit
fdciam iiiuiierem, per quatn ille fiiit deceplus. Tum biti officii, el hscredilarisesuccessionis munus asirin
"(juidfil pperari, et cusiddire ? geret. Hsec duo ergo a le exiguntur sive moraliter
24. El qppjehendjt Deus hominemqueinfecif, et po- sive spiritaJitcr. Quod etiam psalmus te propheticu
suii eum in paradiso operari, el cuslpdire. Yides qiio- dccel, quia scriptum est: J\Ti'stDotninas mdificaveri
a Mss. aliquot, el qusedamParis., effugerunl. . P Mss. Clarnni.,';inrra()!or/a/iase tenuit.
h Mss. oetb, sine nqs impiere, eic, alii sicut, a Rom. edit., specimensuscepil laboris.
et edit., sine tnodo: sic enim, etc. ,
285 DE PARADISO LIBER UNUS. 286
domum; in vanum laboraverunl qui mdiftcant eam. A pluraliter dicit. Sciebat ejrini prsevaricafuram mu-
Nisi Dominttscusledierit civitatem, in vanmn vigilant liereni, et ideo per pluraliiatem osiendit non serva-
qui cusiodiuni eam. (Ps. cxxvi, 1.) Yides illos labo- ttiros, quia plurium discreta senlentia psl.
rare qui in operis sunl sedificalionisque processu; 27. Et quantum ad Septuaginla virorum sentcn-
isios vcro vigilare qui jam custodiam perfeeli operis tiam speclal, solulum est quod movebat. Sed quia
receperunt. Unde el Dominus a Aposiolis quasi jam Symmacbus ulrumque singulariter dixit, intelligimus
perfeclioribus : Vigilale, inquit, ei orate, ne intrelis id secutum , quia ih lege quoque cum populum allo-
in lentalionem (Malth. xxvi, 41); bdocens perfectse quitur Deus, singulariler ldquitur, sicut habes :
naturse munus, el plense virtutis gratiam esse ser- Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus cst
vandam, nec quemqiiam etiam peffectiorcni nisi vi- (Deut. vi, 4); et, Diliges dominuth Deum tuum
gilaverit, sui debereesse securuni. (Ibid. 6). Nec mihi prayudicai Syntniachi inlerpre-
CAPUT V. latid, qui unitatem Palris et Filii videre non potuit;
elsi aliquoties in sermone el Aquila et ipse confessi
Examinalur prmceptum de non edendo de ligno scien- sint. Nec quisquam de eo quod prsevaricalurum po-
tiw boni el mali, [et circa id emergenlesdifficullates pulum divina mandata singujariier alloquiltir, pulet
dissolvuntur. p superiori noslroc obvium esse sermoni; qnia populus
26. Et prmcepit Dominus Deus Adm dicens : Ex Judoeorum eliam singulariter dala proescripla vipla-
omni ligno quod est in paradiso ad escam, edes : de vit. Lex enim spiritualis est: et ideo alterum in ser-
ligno auieniquod esl scienlimboni el tnali non edelis. mone, alterum' in prsedeslinatione, divino populum
Qua die aulem manducaverilis ex eo tnorte moriemini Deus alloquebatur oraculo. Denique ail : d Non
(Gen., n, 16 et 17). Qua ralione, ubi prcccepit ex coques agnum in lacte tnalris sum (Exod. xxxiv,
'•'..''
pmni Iigno edendum, singulariter dixerit, Edes : 26).
ubi autem de ligno scienlioe boni et mali pluraliter, 28. c Facilis abhincprseceptorum ccejestium series
Nonedelis, dixerit, non oliosa qusestio. Verum si viderelur; nisi qusestionem pjurimi commoverent,
diligenler intendas, Scriplurarum auctoritate ab- quibus responderi oporlel s npbis; ne simpliccs
solvi potest. Quod enim bonum, boc est faciendum : mentes malitiosa interprctaiione traducanl. PJcrique
quod auteni bonum et faciendum, consonans et enim, quorum auctor Apelles, sicut habes in trige-
adboerens:quod vero turpe, hoc 155mssonans, 'n_ simo el ociavo tomo ej'us, lias quapsiionesprpppnu.nl:
compositum , atque discretum est. Et ideo Dominus Quoinodo Iignum vilse plus operari yidetuf ad vitani,
unitalem semper iniendens, secundum unilalem quauiinsuffiatioDei? Deiiidesihoniineiii npn perfec-
proecepit. Deniqueunitatemoperatur, qui fecit utra- C luni fecit Deus; unusquisque auiem per industriam
que unuin. Nec solum utraque, sed etiam omnes propriam perfectionem sibi viriutis adsciscil: nonne
liuuni. Omnes enim unum corpus, el unum spi- yip]ptur plus sibi honio acquirere, qiiam ei Deus
rilum esse nos jussit. Per omnia autem primoge- contuljt? Tertiuni phjiciuiit : Et si homo non gu-
nitus, cum sil in unilaie cum Palre,'conjunctis- staverat mprteni, uliqiie quanr non gustayerat,
simus Patri semper est : quia Verbum erat apud scire non polerat. Ergo si non gustaverat, 156
Deum. Deniqueail: Ego et Paler unum sumus (Joan. riesciebat; si nescjebaiiimerenpn pdterat. Frpstraigi-
x,30); ui unitateni sibi majeslalis cl divinilatis lur Deus morlem pro lerrpre pbjecil, quam jionrines
cum Patre esse nionstrafet. Sed et nos unum esse non liniebanl.
prsecepit,-et susc naturee unitatisque similitudinem 29. Discamus igitur qupd ilii lignuiii yilae ubi
in nos graliae adoptione transfudit dicens: Pater si- eiiam Jigntim scienliae bopi et mali produxerit Deps.
cut ego el lu iinum sumus, ita el isli nobis ununi sinl HaJies' enim qnia prpduxil Jignuni vitaef EVp.io-a> rou
(Joan. xvn, 22). Ergo ubi bonum prsecipil, lam- xtzpafcio-ov, Tioe est, in medid paradisL Aptid nos
quatn ad unum prsecipit dicens, Edes. Uiiiias enim enim h ^so-rk)inlelligilur, quod in inedio prpduxerii.
praevaricari non polesl. Ubi vero cle ligno scienlise Epgo in niedio paradiso et vita erat, e e,tcausa mpr-
boni et mali,dicil non esse gusiandum, quasi ad plu- I lis. Inlellige quia non Jionip fecit vitam, sed vel c/pe-
res dicit, Non edeiis. Quod eiiim proliibiiorium est, rando, vel custodiendp mandaia Dei ppiuit inve-
taniquam pluribus imperatur. Ego tamen aliud puto, nire. Eral auleni iiiia, sicut Apbstplu.s dixil, qb-
el quid fuiurum sit, in ipso jam Dei sermone reperio. scondita cum Chrislo in Deo (Colos. iii, 5). Ilonio
Deomniligno gusiandum Adsesoli prsecepil, quem ergp sive in umbra vitoeeraih propter vilani fuliirain,
servaturum sciebat: deligno autem scieulise boni et quia umbra est hscc quac nunc nostra est vita in
mali non esse gustandum, j'am non sjngulariter, sed terra, sive in quodanv pignpre vitse eraj, quia habe-
a Mss. Rem. et Clar., Aposlolisquibusdam perfec- f Mss. omnes tam depravatos characteres Grsecos
lioribus, quse lectio videtur esse genuina. exhibent, ut legi nequeant. Quidam vero Laline
h M-s. quinque, docensper rectmnalurm munus, elc. scribunl, Apmnos enim inteiligiiur in amanos. Edit.
c Cod. Div., obviandumesl sermoni. 'Arii., iv p.tcrbypozvvs'.Quareiii cprrupti.oiie tanta sa-
d Iia mss. anliquiores ex LXX Iuterp. apud quos, tius videttir ab editis noli discedere.
o-jx.vbia-us cl.pvx.Alii, et vel. edit., non coques s Plures mss., et caustim mprtis intellige qufa, ete
"ovem.Vtilgata, . . . hmdutn. h Mss. prope binnes, propler figurdmfuluram.^
e Mss. (ere ad unum, facilius ab hinc, elc.
 287 SANCTI AMBROSII 28>
bat insufflationem Dei. Habebat ergo pignus immor- }\ noscere ulique noii in sola el perfuncloria scienti:
talitalis: sed in umbra vitse positus absconditam vi- est, sed in eortim operatione quce oporteal fieri
tani cum Chrislo in Deo vulgari quodam taclu et Oportuit amem hominem obedire mandato, nor
aspeclu videre et capere non poterat. El si nondum obediendo aulem prsevaricatus esl. Igilur qui non
poccator, non tamen incorruptae, inviol.ibilisque obedivit, erravit, quia prsevaricaiio peccalum est.
naluroe; ul pote qui posiea peccato Iapsus"est, ne- Verumetiam si extenuare velinl vim cognitionis, ul
quaquam autem adhuc peccator. Denique in umbra perfuucioriam scienliam boni et mali inlerdictam
vitse erat : qni autem peccatores sunl, in umbra pntenl, iu eo quoque prscvaricationis culpa est non
niortis sunt. Peccalornm enim populus, sicut Esaias obeditum esse mandalo ; quia eiiam tumujtuariam
docet (Esai. ix , 2), sedebal in timbra morlis, cui scienliam boni el mali Dominus Deus puiavit inhi-
lux orla per Dei gratiam, non per sua virlutLs est bendani.
merilum. Ergo inter insufflationem Dei, et escam 31. Alia quacstio : Qui noii cognoscit bannm et
ligni vitoenulla discretio. Nec bomiiieui quis polest malum , nihil a parvulo distat. Parvuli aulem apud
dicere plus sibi posse acquirere, quam divina ei Iar- jiisluni judicem nulla estculpa. Juslus auiem ope-
gitale collalum est. Utinam accepluni lenere posse- rator mundi numquam parvulum vocasset in culpam,
mus. Labor elenitn noster eo prolicit, ut qnse tribula ]g propler quod non cognoverat bonum et malum;
sunl, resumamus. Tcrtium illud quod proposiium quia parvulus sine ullo esl crinrine prsevaricalionis
est, quia qui moriem non guslaverat, morlem li- et culpce. Verum cum in superioribus dixerimus du-
mere non poterat, facile ex communis naturse usu pliceni esse inlellccluni scienlioe boni et mali, si
absoluiionem habet. Est eiiim natura insilnm omiii- perfunctoriam scienliam accipimus, uli(|ue falsum
. bus aniinanlibus, utetiam quse iionduni sibi nocere eslquodiiib.il distet a parvulo, qui non cognovit
experia siint, quasi noxia reformident. Unde enim bonuin et malum. Si aulem falsum est quod nihil
coliimba! inipso.sui ortua visi terroraccipitris? Unde distel a parvulo; ergo uon parvulus Adam. Si non
lupi ovibus forinidabiles, pullis milvi? Quod si in parvulus , ascribitur utique ei qnasi nmi parvulo
iis qusc irrationabilia sunl animanlia, quidam dead- peccatum. Si peccatum ascribiiur , sequiiur pcena
verso gencre aniinaniium naturalis est lerror, ul peccalutn ; quia dignus iuvenitur pcena , qui pecca-
etiam irrationabilia sensum fugiendoe mortis acci- tiiin vitarednon procuravii. Potesl eliam fieri, ul
piant: quanlo magis in primo honrine rationis uti- eiiam qui scieniiamnon habet boni et mali (Esa. vn,
que plenissimo, naturalis qucedam opinio mortis 16), parvulus non sil; quoniam priusquam scivit
debuit esse vilandse. puer bonuni et inalum, non ciedidit malitia'. Et iie-
CAPUT VI. p' rtim liabes : Quia priusquam scial puer vocare pa-
trem el matrem, accipiel virlutem Damusci, el spolia
Alias plures dubitalionescirca prwceptum Admdalum, Sumsriw
(Esa., vm,4). Perfectus crgo.qui operatur
el Evm prmvuricationemexcitatas diluil.
bonum, eliam si boni et mali scienliam non adeptus
30. Rursus faciuntalias quoesiiones boc modo : sit, iit multt priusquam sciant legem , ipsi sibi lex
Non semper (xi,<jf. 1, c. Nonsemper) malum est stml. Quod Apostolus priusquam diceret: Non con-
non obedire pracceplo. Si enim bonum est proecep- cupisces (Rom. n, 14), maluin esse concupiscenliam
lum, honesta estobeditio : quod si improbuin prse- nesciebat. Denique ipse ail : Peccalmn non cognovi
ceptum, non obedire utile. Ergo non semper malum ttisi per legem. Nam concupiscentiamnesciebam, nisi
est non obedire prsecepto : sed bono proecepto non lex diceret: Non concupisces(Rom. vn, 7). Ad quam
obedire improbum est. Bonum aulem esl 157 °l'e" parteni eiiam puer poiest esse perfectus jure nalu-
ratorium cogniiionis boni et mali lignum; quando- r;e, priusquain sciat concupisceniiam crimen esse ,
qiiidem Deus et bonum el malnm novit. Denique vel concupiscentioeciinien admiitat. Ergo secundum
ail: Ecce .Adam factus-esl tamquam h'unus nostrum perlunctoi iam scienliam e noluii Deus lioiiiinemscire
(Gen. iii-,22).c Siigiiur bomim esl scientiam habere quod malum est, ne quasi imperfeclus vitare non
boni et mali, bona autem est quam etiam Deus ha- j) posset. Non obediendo autem mandato iucurrimus
bet, videtur qui inlerdicil eam hominibus, non in culpam : ergo culpam faicmur. Rursus antem si
rectc inlerdicere; idque proponuut. Sed si intelli- aliam et profundam 158 scientiam dicimus boni et
gant quid sit cognoscere, quam vim habeal hoc ver- mali, quse quidem profundascientiaperfectum facil;
bum : si sic intelligant quemadmodum oporiet, co- non slaiim autem parvulus qui ad altam et profun-
gnovil enim Dominus qui sunt ipsius (II Tim. n, 19)!; dam scienliam pervenire non poluit, recte sicul non
cognovit utique eor. qui unum ex pluribus facli sunt, parvulus condemnalur.
in quihus iuhabilai, et in quibus perambulal. Cog- 32. Iterum qusesliones serunt: Qui nescit, in-

a Mss. Vat. et S. Mich. prima manu, viso terren- boni mali.

lui uccipilre. Alii nonnulli, visu, vel, viso lerrorem
dccipiunt. In reliquis fere nihil sani.
b Rom. edit., unus noslrum ad sciendumbonum el
malutn.
e Roni. edit., Bonum autem lignum cognitionis et
d Mss. el edit. vel., vilare non poluil.
c Mss. Miciiaeliiius,Big.,Gem., Tb., VoluitDeus.
Alii mss.
Ms. Laiidiinensis, el cdit. vei.., ttovit DCUR.
el Roiii. edit, nieliiis, twluii Dcus.
»89 DE PARADISOLIBER UNUS. ~" 290
pniiiil, bfliiuin el malum , ne lpsum quiuem novit A tim qui novii maluni, quod malum est, facil : sed
isse inalum non servare mandaiuui, ncc ipsum bo- qui quod nialum esse novit, operainr. Inceiilivum
lum novit, qnod est obedire mandato. El ideo quia autem ad operandum quod malum est, aul iracun-
Mii novcral, venia , ihquiunl, dignus fuit qui non dia, aut cnpidiias esse consnevit. Nec slaiim ne-
ihedivit, non condemnalione. Qu:e qnidem quorslio cesse, ut habens scientiam mali faciat quod impro-
Jc his absolulioneni habet, quceanle memoravimus. bum novit, nisi anl iractmdia aut cupiditate vinca-
^onsiderare enim potuit homo ex iis quoc Deus ante tur. Unde quod diximus inceinivuin peccandi, vel
iiconiulerai, quod insufflatinnem Deiaccepit, quod ira, vel cupiditas est, vel plerumque formido, licet
irat in paradiso voluptaiis localus, summam auclori ex fprniidine oriatur cupidiias, dum unusquisque
ihedienliam defcrendam. Et ideo si vim nesciebal vult vitare quod metuil. Et ideo recte iracundiam et
joni et mali; tameh quia lantorum auctor dherat ctipidilatem duorum b reliquorum posuinius incen-
le liguo geienlisc boni el mali non esse gustandum, tiva viiiorum. Consideremus igiiur utrum Eva his ad
idem piseceptori servare debuerat._Non enim ab eo vitium slimulis incitata sil. Sed neqtie irascebaiur
icrilia, sed fides exigebalur. Intelligeb.it ulique marito, nerjiie cupiditate victa est : in secundo duin-
)eum omuihus prseeminere , ideoqne personani ju- taxat errat, ut edendum viro daret, quod jam ipsa
spectare debueral. Et si non inlelligebat vim B gustaverat. Primo fuerat cupidilas auctor erroris ut
ualitatemque jtissorum; sciebat lamen prseceplori ipsa ederel, sequcnlisque fuil causa peccaii. Qtiod
eferendam esse reverenliam. Habebat in nalura
ientis enim jam gustaverat, desiderare non 'polerat: ct
anc opinionem; etsi non babebat judicium boni et gustando , mali fuerat scientiam consecula. Malum
aali. Denique et niulier serpenli dixil : Ex omni igitur quod adverteral, iu viruni derivare non de-
Igno paradisi tnanducabimus : de fruclu autem ligni buit, neque conjugem proprium prscvaricalorem di-
uod est in tnedio paradiso dixit Deus : Non mandu- vini facere mandati. Scicns igittir prudenSque pcc-
abitis ex eo(Gen. m, 5). Iia ergo sciebat obedien- cavit, et sciens viruin in siium traxit errorem. Alio-
um esse mandato, ut dicerel: Ex omni fruciu man- quin invenielur falsus. esse de ligno scientioc boni et
lucabimus, quod Dominus inipcraveral : de Jigno mali sernio, si etiam posteaquam de ea arhere inan-
utem quod esl in medio paradiso, imperalum a Deo ducavit,c scientiammali haliere non poluil. Quod si
icit non esse gustandum ,'ne morte morerentur. verus est sermo , cupidilatis utique causain habcre
Irgo n quia scivit deferendum esse mandaio , scivil non poluil : licet plerique sic excusandum putenl,
tique maluni esse pracvaricari, el ideo j"usleprseva- quod diligens virnm ab eo limuerit scparari, et
icata damnalur. hanc causam cupiditatis prselendant, qucd csse vo-
55. Aecipite aliud : Si assurnplio de ligno scien- C; luerit cum mariio.
ae boni et mali ila operaloria eral, ut bonum et CAPUT VII.
lalum agnosceretur; quod videlur Scriptura osten- Quwritur utrum a Deo, vel a ligno, vel demumaliunde
ere, dum dicit : Quia uhi manducuverunl ambo , mors homini acciderit; atque objectio tnultiplici
perli sunl oculi eortitn, el cognoverunl quod nudi es- responsione diluitur.
mt (Ibid. 6 el 7); hoc est, aperti sunt oculi cor- 55. llerum alia qusestio subrepil unde inors acci-
is, el cognoverunt turpe essenudos sedegere : sine derit Adcc, utrum a natura ligni ejusmodi, an vero
ubio ubi gustavil mulier de Jigno scientice honi et a Deo. Si naturoe ligni hoc ascribimus, videlur ligni
lali, peccavil el se peccasse cognovit. Quseigilur hujus fructus vivificandi insufflalioni Dei prsestare ;
epeccasse cognovcrat, vel virum ad peccati com- siquidem quem vivificaveral insufflatio, fructus hujus
lunionem inviiare non debuil. Illiciendo aulem vi- ligni iraxit ad morlem. Aul si Deum pperalorem
am, et dando ei quod ipsa gustaverat, non vitavit, mortis esse niemoramus , dicunl quod geniina cum
3d ileravii peccatuni. Nam utique si vere rationem opinioue'accusemus : quod aut ila immilis, ul no-.
' luerit
pecles, eum quem diligebat, noh trahere ad con- ignoscere , cum possel; aut si ignoscere non
irtium pcense, sed magis ab eo quod cognoverat potucrit, videatur infirmus. Videamus igitur quo-
>saesse psccaium, vel inscieniem revocare debne- J ) modo diluendum sit. Nisi fallor ,"moriis causa ino-
it; quamvis videaiur hsec mulier sciens quod post bedieniia fuil; et ideo homo ipse sibi moriis est
uJpam in paradiso esse non posset, meluisse ne causa , non liabens Deuni sucemorlis auctorem. Ne-
)Ia de paradiso ejicerelur. Denique abscondeiunt 4que enini si medicus proescripsil oegrotanli a quibus
sambp posi ctilpam. Excliidendam igitur se esse videatur cavendum, atque ille ah inlerdictis non pu-
ognoscens, consortio viri quem diligebat, noluit laveiTl absiincnduni, causa ei mortis est medicus :
efraudari. sed utique ipse sibi reus morlis est proprise. Ilaque
54. Iterum accipe : Non cognilio mali malum 159 Deus quasi bonns medicus probibuit, ne Adam no-
sl; sed cum actus implet malitiam. Non enim sta- citura gustaret.

a Ita mss. S. Remigii, ac S. Theodorici. Vel. au- dutn non esse mandato.
im edil. , Eigo scivil deferendum esse mandalum. h Libenter legeremus, dtio reliquorum; nisi niss.
iss, Gem., Tli., Div. et Laud., Ergo scivil defcren- el edil. reclamarent..
mnesse mandato. Mich., deserendum non esse man- « Mss. duo, scientiam boni el tnali habere non pO'
titum. Denique edit. Rom., Ergo qui scivit deferen- luil.
291 SANbft AMBROSii . 29-2
36. Itcruni ahcipe : Scire bonum melius est, qiiairi ^ seiitcuiia et opiniohe vincendi sunt. Cum enim novi
nescifb; ei bi qiii bohuhi sciat, pulchrum cst seire Tcstamenti non refutant fideni, exemplo sunt ar-
quddrrialiimest,aut sciiit eavere quod malutn est,etut guendi, ut vetuscredani : quoniam cum sibi divina
prudens siibeat custOdisecauiioiieiii.Rufsusauteni non prsecepta et facla eonveniant, unius aucloris Testa-
salis est hbc sbiurii \^0 seirri qiiod malum est; rie mentum utrumque liquet esse credendum. Discant
cuiii iiiaiurii scias, seierilia bbrii iiicipias defraudari. igilur non superfluum , non injustum etiam prseva-
Piilehrius esi igituf iit uiriimque nbrimus; ut et quia ricalriro prccscriptum esse mandatitm. Nam et ipse
scitiius boritiiri, fiigiariius qudd maluiri esi; el ex eb Dotiiinus Jesus elegit Judani, quem proditorem scie-
qiiod cbghOscimuSmaluhi, bdiii gfaiiarii prseferamus. bat. Quem si per \Q\ imprudentiam electum pu-
Sed ila debes ritrumque Scire, rit el prbfiinde nove- tant, divinse derogant polestati. Sed boc sestimare
ris, et quod ribvefis exsequafis , actusqbe scientise non possunt, cum Scriptura dicat: Quia sciebatJesus
congrtiaf. Alioquiri tblerabiliorem Scriplura indicat quiseum prodiiurus esset(Joan. vi, 65). Contfeescant
eum (Luc. xn,47), qui ulriimque liesciat, quam igitur repugnalores isli veteris Teslamenli.
qui perfiiricldrie iitrunique cOgnovii. Gravat ehini 59. Sed quoniam etiam genlilibus, si forte isturl
scire, qubd VeJ exseqiii vel viiare h non possis: gra- objecerint, respondenduni videlur, qui exempltim
val scire sine iisri atque opere cogriitiohis profuhdce. i hon recipiunl, rationem exigunt; accipianl etiam
Deriique bbest ad existimaiidnem hvedico scire quid ipsi qua ralione Dei Filius vel prsevaricaturo nian-
prosit, et qiiid hoceat oegro; hisi cognitione ea quem- daveril, vel elegerit prodiliirum. Venerat Domiuus
adniociiiiii oporlet, rilatuf : et ideo non est cogni- Jesus omnes salvos faccre peccalores, etiam circa
tio liona, nlsi ea uiaris ut oporlet. impios ostendere suain debuit yolunlalem. Et ideo
37. Item accipe: Non frustra lignum scientise boni nec proditurum debuit prseterire; rit adverterent
et mali productum est in medio pantdiso : el si cui- omnes, quod in eleciione ctiam prodiloris sui ser-
vandoruiii oninium insigne prselendii, hcc ineo lcc-
cumquc honiini pioducluin esset, superflua inler-
dictio. Sed neque fruslra factumr est, neque alii , sus est vel Adam, quia mandalum accepit, vel Judas,
nisi homini factum est, qui mandalum accepit; ul quia eleclus est. Non enim necessitaiem Deus vet
non solo eo, sed eo cum cseteris uteretur. Nam si illi prsevarieationis, vel huic pfoditionis imposuit,
multa discutias, com.plura reperies et plane innu- quia uterquc si quod acceperat, custodisset, a pec-
mera , quse ei qui uti nesciat, possint nocere. Nee cato abstinere poluissei. Denique nec Judceosomnes
crcdituros sciebat, et (amen ait : Non veni nisi ad
ipsas divitias invenies fructuosas , si babens dives
subsidia largitatis 1, neget alimenta pauperibus , ex- , oves perdilas domus Israel (Maith. xv, 24). Ergo non
cludat inopem snbsidio deslitutum, aliena extor-' I ih mandanie culpa est, sed in prsevaricantepeccatum
esi. Et qitod in Deo 1'u'it,ostendit omnibus qupd om-
qneat, quia prsevalet poteslale. Pulchritudo ipsa et
c nes voluit liberare. Nec tanien clico quia prsevarica-
gralior corporis fornia frequenter in vilium , quam
deformitas trahit. Ntimquid igitur quisquam defor- tiouem nesciebat futuram, immo quia sciebatassero:
sod non ideO pereuntis proditoris irividiam in se de-
nriores, quam pulcbriores filios Iiabere desiderat,
et inopes polius liberos suos cupit esse, quam di- buit derivarej.ul ascriberetur Deo, quod uterque
viles? Plura sunt hujusmodi quse 11011 ad impruden- sit lapsus. Nunc autem uterque redarguitur, atque
tiam largientis referenda sunt, sed ad male utenlis reconvincitiir; quia et ille inandatum ne laberetur
erroretn. Et ideo ulentem accusandum potius quam acCepit, et hic etiam in apostolatus munus adsclliis
donantem. est, ul vel beneficio Dei revocaretur a proditionis
affectu; simul ul diim alii revincuntur, prodesset om-
CAPUT VIII. nibtis. Non enihi consisleret peccatum, si interdiciio
Sohunlur qnwsliones de prmscieniia Dei circa prmva- non fuisset. Non consisterile autem peccato, non so-
ricaliones Adw, el opinionem boni et mali humunis Ium malilia, sed etiam virtus fortasse non essel: quse
menlibus divinitus impressam. nisi aliqua malilioc fuissenl semina, vel subsislere
' vel eniinere 11011posset. Quid est enim peccalum ,
38. Iterum qusestio : Sciebat prsevaricaturum hisi prcevaricatio legis divinsc, et coslestium inobe-
Deus Adam mandata sua, an nesciebat? Si nesciebat, dientia proeceptorum? Non enim auribus corporis
non est isla divirisc potestaiis assertio : si autem vde mandatis coelestibus judicamus: sed cum esset
sciebat, et nihiiominus sciens hegligenda mandavit, Dei verbuni, opiniones qusedam nobis boni el mali
non esl Dei aliquid superfluum prsecipere. Super- pullularunt; dum id quod malum est, haluratiier
fluiim autem prsecepit protoplasio illi Adce, quod inlelligimus esse vitandum, etid quod bonuni est
cuni noveral minime servaturum : nihil aulem Deus naluraliler nobis intelligiinus esse prseceptum. tn eo
alia inter-
superfluum facit; ergo non est Scriplura exDeo. tloc igitur vocem Doininividemur audire,quod
enim ohjiciunt, qui Velus non reciphjnt Testanien- dicat, alia prsecipiat. Et ideo si quis 11011 obedierit
tum, et has interserunt quscstiones. Verum hi sua illis quce semel a Deo prsecepta credimus, pcenai
a Rom. edit.: ut sciat pravum vilare, et prudensju- Rom. ed.il.: yitare nhn veiis, e.tnon possis....
beatcusiodia. e Rdm. cod. ?"JItiiiinni defofmiloltstrahil.
h Iia mss. et edit. anliq. magao eonsensu. At
293 DE PARADK0 LIBER UNUS. 294
obnoxihsoesiimatur. Deiaulem prsccepium nnn quasi A eofum decliheiiiiis' ihvidiahi, qui iia dicunt: Quo-
in tabulis lapideis atramento legimus inscriptum, sed inodo bonus Deus qui nori soluni passus cstiniroife
cordibus noslris tenemus impressum spiritu Deivivi. in hunc muiiduin maliliam : sed eliarii ih lainani
Ergo opinio hostra ipsa sibi legem facit. Si enihi confusionem venire permisit. Yefiim boccaccusPlio
gentes quce legem non hahent, naturaliter eaquce luhc lpcum haberet, si ila animocviiri et iniima se-
legis sunt, faciunt; ejusmodi legem iiori habehies crelamentis inficeret; ut nullo pactbposset alioieri,
ipsi sibi sunl lex-, qui ostendunt opus Icgis scriptum et immedicabilium vulnerum nienti alquel. animoe
in cordihus suis. Opinio igitur huniana sibi tamquani nostroe virus insideret; esset enini apiiof Iiujiis que-
Dei lex esi. relse locus, quod cum oriinia possii Deiis, hominerii
40. Iterum hihc aliam faciunt quseslionem, ut ad lamen perire sit passus. Verum curn Deus noslri'
inYicemniandaiiejusquoddiximusinhoniiirisnpiiiiorie miserieors respuendi efrbris feniefiia reservaveril,
consislere, hanc ipsam opinionem 162 impressarii abolendique omnis contagii noh aboieverit faculta-
a Deo nobis tamquam prsescriplum diviuse legis ac- lem; quomodo irralionabile vel injuslum est, si per-
cusenl. Noverat, inquiunt, hominem peccaiurum qui misit nostrum materiale tentari qtiadam irepidaiibne
creaviteunii et has opiniones boni et mali impressit, fragilitaiis humanse; ut fcerieratior pbstea gralia pef
an non-noverat? Ul si dixeris quia non noverat, J pdenitentiam deliciOruiri ihhominis rediret affectuni,
alienum a niajestaie Dei senlias : si autem dixeris et fragilitalis suoecoiiscius qiibd taiii facilp a divinb-
quia sciens Deus peccalurum honiinem, comniunes ruin mandatorum Va% serie deviaiido tfepidaverit,
tamen opiniones ei boni et mali impressil; ul prop- lamquam clavuhi aniindefliiClrianiismandata ccelestia
ter admixlionem malorum vilseperpetuitalem sef vare limeret amitlere; divinoeniisericbfdioe plus tribuens
non posset, sicut iii illo non proesagum futuri, ita in qnod recepil aihissuni, et sibi aiiquid ustifpans gfa- •
hoc non bonum Deum significare videaris. Atque liinc tise quod revertatur.'
arguinentantur quia non esl crealura hominis a Deo CAPUT IX.
facta. Nam sicut supra ostendimus eos dicere quod
non est mandatum Dei, sic et hic dicunt: Non e'rgo An decuerit a Deo prmceplumhomini de cibo dari; et
creatura hominis a Deo, quia Deus maluin non fecit. cur in proponenda pmna non dictum fuerit, moric-
Homo autein opinionem accepit mali, dum a malis nrini, sed morie moriemini ?
prsecipilur abstinere. Hoc aulem genere alium bonuih 42. NuiTcquse sit illa ratio corisTderemus, quidsit
Deum, alium operalorem hominis conanlur assererfe. islud qudd cum hiaridalum daret liomini, de illa ad-
Quibus respondenduni est illico secundum opinio- mirabili beataque viia pficscribens, rie conira fa-
nem suam. Si enim liominem nolunt a Deo faclum, ( ; ciens niorte Tribfefetur, de manducandb et nori
quia peccator est homo, et Jioc refugiunt, ne bonus manducando putaverit esse mandandum. Sunt enihi
Deus peccatorem feeisse videatur, quia non pulant qui putant riequaqiiarii riiaridatiirii istiid converiire
bonum qtii fecerit peccatorem ; dicant utrum opera- cceli et terrse atque oiririiuiri Crealori; hequaquani
ralorem hominis a Deo faclum putent. Si enim a dignurii incblis pafadisi, eo qupd illa vita similis.An-
Deo faclus est ille, ut dicunt, operalor hominis, geloruhi sit. Et ideo rioh lerreriuih et cbrruptibiTefri
quomodo honus Deus operatorem mali fecil? Uiique hunc cibum fesulfriisse possrimrissestiriiare; qula qui
non bnnus, nam qui peccatorem facit non bbnus; non bibuiit, neque maivducaht, efriiit sicut arigeli iri
cavendum ne gravius sit operatorem peccatbris fe- coelo. Cuhi Igiiuf ihcibo rieqrifepfsemium sit, qiiia
cisse. DebuitenimbonusDeusprohibere nalivitalem eseii hbs iibn Coriiriiehdat Deo; neque hiagnum pe-
ejus, qui peccali subslanliam habebat inducere. riculurii sit, quia noii quod intrat in bs , h coinqui-
Quod si dicunt non esse genitum operalorem mali, liat lioihinem, sed qubd exil de dre : videtur sine
reirairendum utrum bonus Deus potuerit inhibere dubioatarilo auclbrenOiiesse prseceptum, hisi huhc
quoquo modo incipientem malitiam, ah noii potuerit? cibum ad illum propjielicum feferas, qiria pfo riiagnb
Si enim non potuit, inlirmus : si poluit, et non fecil, pracmio Dominus saiictis pojlicetur suis: Ecce qui
non bonus. Ergo si sibi ista non congruunt, nec; D serviunt mihi, manducaht: vos autem esurielis (Esai.
sute sibi hoerelicorum conveniunt opinlones, requi- LXV,15). Hic est eriim cibus in quo vila definiliif
ramus ne ferte ralionis fuerit, qua causa Deus sive seterna, quo quisquis fuerit defraudatus, morle mo-
geniti sive non geniti illius operatoris siverit ma- rielur. Quandoquideiii panis vivus alijue cceleslis
Iitiam inlroire in hunc mundum, cum possit inhi- ipse Deminus est, qui vitain dat huic muude. Unde
bere. et ipse ait: Nisi thanducaveriliscarhem meam, et %U
41. Itaque servantes unum et eumdem Deum bo- berilis sanguinem tneum, non habebitisvilam mternatn
num atque operalorem, id si possumus, aslruamus, (Joaiu, vi, 54). Erat ergo pahis .iliquis 'fte quo prse-
quod gralise a utrique conveniat, nec accusationis scripserat edendum paradisiincolis.QuisTlle? Accipe
a Rom. edil., quodgralim ntique cdnveniat. Mfelius vefba mss. Big., Geni., Mich., i)id'eaiur;lRem., Th.,
aliaecumniss.... utrique coriveniat, id est, gralioe Dei videlur sinediiiioianio ducioreprwceplum;S. Tlieod.,
boni, el operatoris. indignum tauto auctore. Edit. Glll. ac Rom., a lanlp
h Mss. Th., Div., Big. et Gem., Communical:non uuctore prmceptum; Div. Laud. cum edit.,Ain, et
male; in sacris enim lilteris idem est commune, quod Era., sine dubio alimio aucloh Wnesieptwceptum.
pollulum seu inquinalum. Et pesi tria vel quatuor
295 SANCTI AMBROSH 296
quem dical : Panem, inquit, angeloruin manducavii / L lyres sancti, qui utique moriunlurut vivanl. Mori-
homo (Ps. Lxxvn, 25). Est cnim buiius pnnis, si (a- tur c caro, sed vivil gratia mortuorum. Ergo absit
cias voliinlalem Dei. Vis scire quatn boniis panis? a nobis, ui participes niortis vivamus : sed conlra
Ipse Fihus manducal hunc pancin, de i|iio ait.: Mcus participes vilae moriamur. Sanctus enim nec vitoe
cibus esl ul faciam volunlatem Palris mei qtii in cwlis istius se vult esse pariicipcm, qui ait: Cupio dissol-
esl (Joan. iv, 54). vi, el cutn Cltristo esse; tnulto enim melius (Philip. i,
45. llerum videamus qua ratione Doniinus Deus 3). Et alius, Heu tne, quod incolalustneus prolongotus
Adac dixerit, tnorte moriemini: quid intersit, ntrum esl (Ps. cxix, 5)? Doiens ulique cum consortia vitse
aliquisdicat, morietnini, an add;it, morlemoriemini. speret a'lcrnse, istius vitse fragilitate se conlineri.
Ostendcre enim debemus nihil siiperfluum in Dei Et ideo posstim e conlraiio dicere,quia elsi vilse vi-
esse niaiuialo. ltaque lioc ai bilror. Cum duo sibi sint vere bonum esl; vilse lanien vivere ambiguum sit,
contraria mors et vita , secunduin simpliccin sernio- Potesl eniin dici quis vilse vivere.hoc est, vilaeseler-
nem a vita vivere dicimus, a morte inori. Si uiiiein nse istius vita corporis mililare. Potest etiam dici
geminare velis ulramque,'quia vila vitam facii, dici- vitcc vivere, boc est, vel qiiemcumque, vel sanctum
lur, vita vivit, sicut habes in lege. El quia niors nmr- islius vitce habere desiderium corporalis; ut verbi
lem facit, dicilur, morle morielur. Non est ;uitein su- jj gratia, si quis ideo honeste putel esse vivendum,
perllua isla geminalio : est eniin vita ad mortein , et ut is longocvilalem vitac bonis actibus consequatur,
est niors ad viiam; quia quis etdum vivit, 164 "10r'_ quales plerique infirmiores sunt quos hsecvita de-
tur;et diim moriturvivit. Fiuutergo quatuor dislin- lectat.
ctiones viia vivere, morte mori,a morte vivere, viia 45. Sicut ergo vitce vivere quid sil, accepimus,
moril Cum igilur luec ila se habeani, usus et constic- quid i-it niorti niori accipiamus, vel morti d vivere.
ludinis prccjiidicium debemus excluderc; quia tisus Possunt eniiii essc qui niorianlur niorli, el qui vi-
hoc habct ut coininuiiitcr dicatur viverc, et qui vanl vitoc. Nam c qui non iia vivit, ut secundum
viloc h vivii, et ijui niorli vivil : el conimuiiiier di- moriein anim.esuse vivat.is morli moritur, 165quia
calur nioii vel ille qui morli niorilur, vel illc qui vi- non csl obnoxius niofli, id est, nexus eum serum-
lce inorilu.r. Ilaque e.vquatuor illis duo significat, ul nosocmoriis amisil, non consiringitur vinculis morlis
dicat viveniein vivere, nec melius deleriusque dis- seternse. Mortuus est niortt, hoc est, morluus est
tinguat, el dical inorieniem mori, nec inler nia- peccato, mortuus est poense:cui conirarium est pcenoc
lam et bonam inorleni videalur esse discretio. Nain vivere, hocesl, quandoquis vivit ad pcenam, vivil ad
indiscrela qusedam vita signilicatur, qualis irratio- mortem. Qui autein moritur ad pcenam, morilur ad
nabiliuin aut etiam parvulorum, et indiscrela mors ( \ morteni. Est etiain qtii in hac vila posilus moriatur
a;quc. ad vilam, sieul ille qui ait : Vivo autemjamnon ego,
44. Sequestrato igitur usu comrauni, quid sil vita vivil aulem in nte Christus (Galal. n, 20). Peccato
vivere, et quid sit morte mori, et quid sit viverc enim mortuus esl, Deo vivii, hoc est, mors iu eo
morti, cl mori vitae consideremus. Puto enim secun- morlua est, sed vila vivit, qui est Dominus Jesus.
dum Scripturas, quia viia vivere admirabilem quam- ., Ergo hona vita eorum qui Deo vivunt, mala
dam illam vilani beatamque significet, el hunc vi- vita eorum quLpeccalo vivunl. Est eliam media
vendi usum spirandique munus cum beutse viloc vita , ul aniniaiuiuni cscierorum, sicul habes scrip-
gralia veluii coiijuncium, el quadam parlicipatione lum : Producat lerra animam vivenlem secundum
permixtiim demonstrare videatur. Hocestenim yita genus (Gen. i, 24). Est eiiam vita moriuorum, ut
viverc', virlute vivcre, beal;c vilae actus habere in Deus Abraliam, el Deus Isaac, el Deus Jacob; quia
isiius corporis vila. Conlra aulem morle mori quid Deus iiioriuorum non est, sed vivorum. Sunt eliam
csl alind, nisi cum morte corporis deformilaiem si- quibus comniuniias est quoedam moriis et vilse, de
gnificare morienlis , cujus et caro communi vivendi quibus ail Aposlolus dicens : Si cotumortui eslis, el
munere defraudelur, el aninia viloe oelernoe usum convivelis'.Si enim complaniaii, inquit, sumus simili-
habere non possit? Est eliam qui vita moriiur, ul I ) tudini morlis ejus, simttl el resurreclionis eriinus :
qur vivit c.orpore, sed actu moriiur suo : quales illi scienles qiiia velus liomo nosler simut confixus est
sunt, de quihus ait Propbeta : Desccnduntin infernum crnci; ut deslrualur corpus peccali, ul ulira non ser-
vivenles(Ps. LIV,16). El illa de qua Apostolus dicit: viatnus peccalo. Qui f enim morluus est, justificalus
Quoniam vivensmorlua esl (I tim. LVII, 6). Quarlnin esl a peccalo (Rom. vi, 5). Sicul aulcm liguras mul-
superesl, quod sunl qui etiam morte vivunt, ul mar- las viloe dixinius, ita eliam mortis invenieniiis. Dici-

a Mss. omnes, tnorte vivere, vita mori. Al contra
edit., tnorti vivere, viiw mori.
h Mss.- S. Th., vel ille qui tnorli moritur, vel ille
qui vttw. Itaque ex quatuor illis, elc. Rem., vel ille qui
morle moritur, vel ille qui vita vivil. Ilaque, etc, in
quoruni neutro habetur, el qui viimvivit, et qui morti
vivil.
c Ms. Rem., moriuntur came, sed vivunl gralia mor-
tuorum.
d Mss. et vel. edit. magno consensu, vel morle
nwri.
e Mss. S. Rem. el S. Tli., Namqui non viim vivit,
secundum tnortem animw sum vivit. Is tnorii morilur,
qui non est obnoxius, ele.
f Qui enimmorluus esl, jtistificatus esl a pcccalo,
Hcccin mss. quinque desiderantur.
 297 DE PARADISOLIBER UNUS. 298
tur enim mors mala, secundiim Wlud: Anima quw A ni esse generis propagaiio, pronunliavit Dominus
peccqt, ipsa morielur (Ezech. xvnt, 20). DiciJur el non esse bonum solum esse hommem. Maluit enim
mors communiler, sicut habes verbi gralia : a Quia Deus plures esse quos salvos facere posset, et qut-
Adam vixit totannos, et mortuus est, el appositus bus donarel peecatum , quam unum solum Adam ,
est ad patres suos. Diciiur eiiam mors per baptis- qui liber esset a culpa. Deniquequia idem ulriusque
niatis sacramenlum, sicul habes : Consepulii sumus auclor est operis , venit in hunc munduni, ut salvos
cum illo per baplismnm in tnorle (Rom. vi,4). Et facerel peccatores. Postremo necCain panicidiireum
alibi : Si autemmortui sumus cum Christo, credimus priusi|uam generarel filios, passus est interire. Ergo
etiam quod simul vivemus cutn illo (Ibid. 8). Yides propier generaiioiiem successionis hunianoe debuit
quia mors quidem h appellatione dicatur, sed lisec mulier adjici viro (Vid. S. Aug. I. n conira Jul. Pel.,
vita sit nostra. c. 7, n. 20). Denique lioe ipsa verba declarant di-
cenlis Dei, non bonum solurn esse hominem. Nam
CAPUT X. elsi muiier prior pcccatura erat, lamen redemptio-
Cur hominemDeus non approbaril nisi posi faclam mu- neni sibi pariiura non debtiit ab usu divinoc npera-
lierem, el id maxime quod per hanc ille deceptus lionis exclodi. Quauiviseoim Adamnon esi sedncius,
peccaveril; ilemque cur eadem non de lerra, ut ,g mulier aulem seducta et in praevaricalione fuerit,
Adam, sedde cosia ejus creattt sil ? salva lamen, inquit, erit per fiiiorum generaiionein,
46. Item alia qurcstio , quia dixit Dominus : Non inter quos generavii et Christuin (I Tim. n. 14 et 15).
eslbonutn solum esse hominem(Gen. n , 18). Prituo 4S. Nec illud olinsum (53, q. 5, c. Necillua), quod
oinnium cognosce quia in superioribus . ubi lioini- nnn de eadem lerra de qua plasiuaius est Adam, sed
nem finxit Deus de limo lerroe, non addidit: Et vi- de ipsius Adse costa facia sii mulier; tit sciremus
dit Deusquiabonnmesl(Gen.i,l\elseq.),([aem&Amod»m unam i'i viro etmulier<'Corporis esse naiurain, liniiui
in singulis operibus suis. Nam si dixisset illie bonum fontem generis huniani. Ideo non duo a priucipio fa-
esse, quia iiomo factus est, inveiiirelur hoc esse cliyir et nmlier, neque duo viri, neqne duse mulieres,
conirarium, ut hic non esse bouum diceret, cum in sed priinum vir, deinde ex eo mulier. Unam enim
ibi co- naluram volens liominuin consiiiuere Deus, ab uno
supeiioribus bonuni esse dixisset. Sed hoc
ubi commu- principio creaiuroc hujiis incipiens multarum et dis-
gnosce, ubi sohim Adam fecit. Cselernm
niier compreliendil et virum el mulierem factos , li- pariumiialurarumeripiiitfaciiltateiii.FaciaiHHSjiiiquit,
cet ne ibi quidem dixerit specialiter; lamen quia pos- ei adjutorium simile sibi (Gen. u, 18). Adjulorium ad
lea liabes : Vidil DeusOmniaqnw fecil, et ecce erant generalinnem constiiuiionis hiimause inleiligiuius.
bona valde (Gen. l, 51), evideuter declaralur bonum (\ Et vere bonum adjuiorinm. Nam si pro meliore acci-
esse quod et vir sit facius , et inulier. pis adjuloriuin , major qmedain in causa geueralio-
- 47. Sedex hacquoeslionealia quoesiiorursus 166 nis operatio mulieris reperitur ; sicut istius terroe
emergit. Qiiomodoenirn quandosolusfactusesiAdain, quoe seuiina primo accepla colribendo paulaiira Ibtu
non dictum est bonum esse factum Adam : quando suo adolescere facil, el producit in segetem. In eo
autem et mulier ex eo facta est, lunc esse bona igilur adjutorium bonum mulieris, quainquam etiam
omnia comprehensum est ? Licet illic omnem lauda- inferior dicatur adjulor; ut et in usu reperimus
verit crealuram , et universitalis creatio sit probata, humano,qui.idigniiatepotioresl67pIerumtIuea<Ijtt-
quoniam in bomine c nalurse prsedicta communitas torem merili inferioris adsciscunt.
est: tamen non videlur oliosum , qua raiione ubi so- CAPUTXI.
lus factus est Adam, non solum nequaquam proedi-
calio boni complacilo operi adjecta sil; sed etiani. Quomodoanimalia ductafuerint ad Adam; quid sopot
dictum sit non esse bonuni solum hominem : cum ejusdemet coslmmdificalio nos doceal; quid etiam
sciamus quod antequamfieret mulier, non erraverit memoralaanimalia in paradisum adducla significenl;
el quo pacto justi in paradisum rapiantur ?
Adam; postea vero quam mulier est lacia , prior
divinum prsevaricala mandatum , etiam virum sunm j, , 49. Specia nunc cur Deus adliuc finxerit de terra
traxerit in errorem, etinceiilivum ejus exstilerii. Si - omnes b,estias agri, et omnia volalilia cceli et addu-
igitur vero culpse auclor esl mulier , queniadmodum xerit ea ad Adam , ut viderel quid vocarel ea. Qua
pro bono videtur adjecla ? Verum si consideres quia ratione hoc factum est, cum tantummodo bestias
Deo universiiatis est cura , invenies plus placere agri, et voiatilia co3liadAdamadduxeiitDeus?Er.int
Domino debuisse id in quoesset causa universiiaiis, enim pecnra secundum genus stium. Denique habes
qiiam coiidemnandum fuisse illud in quo esset causa infra : Quia imposuil Adam nominaomnibuspecoribhs,
peccati. El ideo quia ex viro solo non poterat huma- et omnibusbestiis agri. Adwautem non esl inventus ad-
a Ita mss. et vr-t. edit. Rom., Ahraham vixit an- quia mors quidem appellatione judicatur , sed hmc
nfis ad populum suum. Haud male forsitan lege- elc. Edit. Gil. , vides .... dicutur sed hmc vita'
relur, Quia quidam, etc. ut esset exemplumindeier- vita sil nostra. Roin. denique, vides quia lw!<:mots....\
niiuaium. Sedsiue auctoritate in lexium nilril intru- dicatur, sed viia sit nusira.
dimus. c Iia sex niss. et edit. vel. Codex Div. et
Rom.
h It.i mss. Vat., Th.,Div., S. Th., Laud. et edit. edit., creaiurwprmdicaia, etc.At Rem. acTIi.,quoniam
"
Am, et Era. M?s. vero Big., Gem. et Mich., vides in bona naturm prmdicata.
rVTROL. XIV. s 10
299 SANCTI AMBROSIl SOO
julor similis illi (Gen. n, 20). Quse igitur absolutio £ Llali paradiso locavit, h«ic est, passiones corporis ,
esl , nisi quia indoniitse beHice, et volafdia cceli di- el vanitalem quamdam fluctuaniium vel inanium co-
vina potestate ad borniiieni dedueunliir? De pecori- gitationum , qtiod ipsc noslri fueril auclor erroris.
bus aniem domilis congrcgandis et bomo habuil po- Considera quid dicat: Habete, inquit, potestatem pi-
tesiaterii. ltaque illud divinoe operationis fuerit, hoe scium maris, el volalilium cmti, el omnium fepentium
humanoe diligenlise. Simul accipe qua causa omnia qumrepunt superlerram(Gen. i, 28).Vides quod illetibi
deducla sintadAdam, utin omnibusvideret exutro- tribuerit potesiatem; ut de omnib,usjudicare tu de-
que sexu substaniiam constare naturse, id esl, ex beas, siiigtilorum genera judicii tui sobria definilio-
masculo et femina , et ipse usu exemploque cogno- ne discernere. Vocavit ad le omnia Deus ; ut supra
sceret necessarium sihi consoiliuni mulieris adje- oinnia menlem tuam cognrisceres. Cur quse libi simi-
clum. lia mininie reperisli, adsciscere tibi et copulare vo-
o0. Etimmisit, inquit, Deus soporem in Adatn , luisli ? Dedit tibi certe sensum quo universa cogno-
el obdormivit(Ibid., 21 ), Quis esl isle sopor , nisi sceres, et^de cognitis judicarcs, meritoque de illo fe-
quia paulisper ad conjugium copulaiidiim cum inlen- cundo paradisi agro ejectus es , quia non potuisli
dihius aninium, veluti intenlos oculos ad Dei regnum servare mandaium. Seiebat enim Deus esse le fra-
inclinare atque inflectere videmur ad quemdam so- J [ gilem , sciebat judicare non posse; ideo dixit quasi
mnuni islius mundi, et paulisper obdormire divinis , fragilioribus: Nolitejudicare ut nonjudicemini(Matth.
dum in ssecularibus mundanisque requiescimus ? De- vn, 1). Ergo quia scivit infirmum te esse ad judican-
nique posteaqtiam soporem inimisit in Adain, et dor- dum, voluit obedientem esse mandalo; ideo prsece-
niivil, lutic mdificavilDominus Deus coslam quam ptuniposuil.Quodsinonpnevaricalusesses,periculum
'Sumpsii de Adamin mulierem. Bene, mdificavil, dixit, incerti judicii incidere nequivisses. Itauue quoniam
ubi de mulieris creatione loquebatur, quia in viro et judicare voluisli, ideo addidit: EcceAdamc faclus esl
mtiliere domiis videtur qusedam plena esseperfeclio. tamquatn unus ex nobis , ut scial bonum et tnaltim
Qui sine uxore est, quasi sine doino sit, sic liabelur. (Gen. m, 22). Voluisii tibi arrogare judicium , ideo
Sicut enim vir publicis offieiis, ita inulierdoiiieslicis pcenani pravi judicii refulare non dehes. Posuit la-
niinisteriis habilior sestimatur. Consideraquiaexcor- men tecontra paradisum, ne memoriam ejus pos-
pore costam sumpsit, non ex anima portionem ; sis abolere.
lioc a est, non anima ex anima , sed os de ossibus 53. Denique justi in paradisum sacpe rapiunlur,
meis etcaro decarne mea hsec vocabitur mtilier. sicut et Paulus raplus est in paradisum, et audivit
Si.Ergo causam liumanaegeneraiionisagnoviaius. vertta ineflabilia. Et lu sia primo ccelo ad secundum,
Sed quia plerosque movel qui diligentius intuentur, C a secundo ad tertium mentis tuse vigore rapiaris, Iioc
quomodo si vel primo magnum muniis Dei fuit circa est, quod primum unusquisque homo esl corporalis,
homines, ul in paradiso Iiomines collocarentur., vel secuiido animalis, lertio spiritalis : si ita rapiarisad
postea magnorum remuneratio videretur esse meri- tertium coelum, ut videas fulgorem gratfse spiritalis
torum, ut ad paradisum justus unusquisque rapialur, (animalis enim homo qucesuntspiriius Dei nescit), et
dicunlur eiiam beslice et pecora agri, et volatilia ideo tertii eceli ascensio tibi esld necessaria , ut ra-
coeli in paradiso fuisse.UndepIeriqueparadisuniani- piaris in paradisum : rapierisjam sine pericnlo, ut
rham hominis esse voluerunt, in qua virluttim qute- possis dijudicare omnia, quia spirilalis dijndicat
dam germina pullulaverinl: homineni aulem et ad omnia , ipse autem a nemine dijudicatur. Et forlasse
operandum, el ad cuslodiendum paradisum esse po- quasi adhuc fragilis, audies verbaineffabiliaquoe non
silum, hoc est, nientem hominis cujus virtus animani liceat homini loqui: etlunc quodacceperis reservalo,
videlur excolere, nec soluni excolere, sed etiam cum et quod audieris custodilo. Paulus apostolus cuslodie-
excolueril, cusiodire. 168 Besliseautem agri, et vo- bat ne laberetur , vel alios certe faceret errare. Aut
lalilia cceli quac adducunturad Adam,nosiriirrationa- forlasseideo dieit Paulus , qum nqtt liceal homini lo-
biles motus sunt, eo quod bestioe vel pecora, quoe- qui (UCor.xn, ti et 7); qoia crat adbuc incorpore coh-
dam diversse sint corporis passiones , vel lurbulen-1 >slitutus, hoc esl, videbat islitis corporis passiones,vi-
tiores^ vel eiiam languidiores. Volalilia autem coeli *debat legem carnis su:ierepugnanlem legi menlis suse
• quid aliud ceStinianius, nisi inanes cogitationes quoe (Vid. S. Atig. I. uconlra Julian. Pel., c.S.n. 15). Hoc
velut volatilium more nosiram circumvolant ani- enim maloinielligi.nevideamur quemdaml69adbuc
mam, et hucatque iiluc vario motu ssepe traducuni? futuri periculi ejactare terrorem. Si enim vel pro-
Propterea nullus iiivenlus est liienli nostrse similis pter hanc viiam securitas, ut nullos praevaricaliqnis
adjuior, nisi sensus, hocest, uXo~B-ovi$. Similem si- posl hanc fulurse lagueos formidemus: ergo quicum^
bi solamvou? nosler pbtuit invenire. que fuerit in paradiso ascensione virtulis audiet
52. Sed forle arguas , quia Iinsequoque Deus in mysleria Dei arcana illa alque secreta : audiet dicen-
a Ila mss. omnes cum ant. edil. At Rom. edit. 5 ex nobis, vl scias bonum.elntalum.
Itoc est, non animam ex anhna, sed osde ossibus , et d Mss. Gem., Big., S, Th. etS. Mich., necessqria.
carnein de carne. Haic tuulief vocobitur. Rapieris in paradisum, rapieris, ele.
b Mss. Rein. et Div., de cogiiatibusjudicare. e Ita mss. octo. Alii, et edit. omues ,jactare erro-
c Mss. Gem. , S. Tb. etS. Mich., factus es unus rem.
301 DE PARADISO LIBER UNUS. .502
tem Dominum a famquani lalroni 1111 a scelere ad A Deo quid observaret, acceperat. Neque enim habes
ccnfessipnem, elad fidema latrocinio revertenti: Ho- quia mulieri dixit Deus, sed quia Adoedixil; el ideo
die mecumerisin paradiso (Luc. xxin, 43). per Adam coguovisse mulier oeslimanda esl.
55. Cognoscens igilur hoc loco tenlamenti genus ,
CAPUT XII.
plurima etiain aliis locis tentamenii genera reperies.
Serpentis qualis fueril sapieiuia : quomodo mulierem . Alia sunt per principem istitis mundi , qui qusedam
aggrcssussit; qualisve Itujiis responsio, quam longa vcnena sapienlise iu hunc mundurn evoniiiil; ut vera
digressio dequadam circa eamrem dubitalione con- putarent homines esse quse falsa sunt, et specie qua-
sequilur. dam homiirum caperetur affectus. Non enini semper
Si.Serpens autem eral sapientior omniumbesliarumh quasi apertus lioslis ingreditur : sed sunl quccdam
quw erant stipcr terram, quas fecit Dominus Deus , et potestales quse aniorem simulenl , graliamque proe-
dixit serpens mulieri: Quid ulique dixil Deus, ne eda- lendanl; utpaulalim cogitaiionibus nostris venenum
lis ab omni lignoquod esl in paradiso (Gen. m, l)?Cum suac iniquitatis infundant, a quibus oiTuiilur illa pec-
dicit sapientiorem serpenlem, intelligis qtiem loqua- cata quse vel ex delectatione, vel ex quadam meniis
tur, id est, illum adversarium nosirtim qui tantum facilitale nascuntur. Suiil etiam alioe potestates qusc
habet hujus sapientiam mundi (Vid. S. Aug. lib. n I t veluti colluctantur nobiscum. Unde etApostolus ait :
contra Jul. Pel., c. 5, n. 15). Sed et voluplas atque Quia non esl nobis colluctalio adversus camem et san-
delectatio hene sapiens dicitur, quia el sapientia car- guimm, sed adversus principalus, el poleslates, el re-
nis c appellalur sapientia, sicut habes : Quia sapien- ctores Itujus mundi, lenebrarum harum, adversus ne-
tia carnis inimica estDeo ( Rom. vni, 7). El ad cxqui- qititiam spirilalium qum sunl in cwleslibus ( Ephes. vi,
renda deleclationnm genera astuti sunt, quia appe- 12). Volunt enim hacquadam contentione"nos frun-
tentes sunt volupiaium. Sive ergo delectationein in- gere, et veluti quoddam animsenoslroecorpus elidere.
lelligas, qusedam esl divino adversa mandato, et ini- Unde el Paulus quasi bunus athleta non solum icttts
mica sensibus nostris. Unde sanclus Paulus ait: Vi- adversantium potestalum viiare cognoverat , verum
deo aliatn legem in membris meis repugnanlem legi etiarn adversantes ferire. Unde et ait : Percuiio pu-
menlis tttem,el cuplivanlemme in lege peccali ( Rom. gnis,non ut ctera cmdens( I Cor. ix, 26). Et ideo
VII,25). Si aulem ad diaboIuiii>referas, verus inimi- quasi bonus alhleta ad coronam rneruil perveuire.
cus estgeneris hnmani. Quae aulem causa ininiicilia- Ergo multiplicia teiilamenta sunl diaboli. Et ideo bi-
riim nisi invidia? Sicut Salomon ait : Quia invidia linguis serpens habetur atque leiholis, co quod dia-
diaboli mors introivitin orbem terrarum ( Sap. n, 2i). holi minisler aliud lingua loquatur, aliud corde me-
Invidise autem causa beatitudo hominis in paradiso ( J ditelur. Suntetalii nrinhtriquiel cordiset vocis suoe
positi, el ideoquoniam ipse diabolus acceplain gra- infectas vepeno veluti verberum suoruin j'aciant sa-
liam lenere non poluil, invidil homini, eo quod figu- gitlas, quibus Doniinus ail : Generaiio viperarum,
ratus e limo, ul incoia paradisi esset, electus esl. quomodopoleslis bona loqui, cum sitis tnali ( Ualth.
Consider.ibat enim diabolus quod ipse qui fuissel su- xn,54)?
perioris naturoc, in haac ssecularia et muudana deci- 56. Et dixit serpens mulieri: Quid utiqtte dixit Deus,
derat; homoautem inferioris naluroa sperabat seler- ne edalis ex omni ligno quod est in paradiso ? Et dixit
na. Hoc est ergo quod invidet dicens : Iste inferior ntulier serpenti:Ex omniligno paradisi manducabimus :
adipisciturquod ego servare non potui ? Iste de ler- de fruclu aulem ligni quod est in medio paradisi, dixil
ris migrabiiad ccelum, cum ego de ccelo lapsus in Deus : Non manducabilis ex eo, neque tangelis ex eo ,
lerra sim.? Mullas vias babeo quibus homiiiem de- nemoriamini(Gen. III, 2 el 5). Ciimaudieris sapien
cipere possim. De limo factusesi, terra ei maier est, tiorem bestiis omnibiis esseserpentem, hie ejus jam
corruplibilibtts involutus est. Et si anima superioris qusere versutiam. Simuiat se verba Dei dicere , el d
naturse, tamen et ipsa lapsui potesl csse obnoxia, iu proprios inlexit dolos. Cum enim dixisset Dens : Ex
corporis careere consliluta; quando ego lapstim vi- omni ligno quod esl in paradiso edetisad escam: de li-
tare non potui. Esl igitur via prima , ul decipiatur , J* gno aulem quod esl scientiwboni et mali non edelis ,
dum conditione sua majora desiderat. Hic euim qui- qua die aulem manducubitis ex eo, tnorte tnorieinini
dam conatus est induslria;. Deinde carnis est , quod (Ibid.u, 16 et 17); serpens quasi interrogans mulie-
non habeai, desiderare. Postremo in quo videor ego rem, ciim dixissei Deus : Ex omni ligno quod est in
omnibus esse sapientior, nisi circumscribam homi- paradiso edetis : de ligno auiem uno non edeiis, in-
nem,et versutia et fraude conlendam ? Itaque machi- seruit mendacium , ut dicerel : Ab otnni ligno non
liatus est, ut non primo Adam adoriretur, sed Adam edetis : eum de uno (antuni ligno scientise boni et
permulierem circumscribere conarelur. Non adorsus mali prseceperit Deus non esse gustandum. Qua ra-
est eum qui coram acceperat cceleste mandatum : lioneaulem fefellerit, nihil miruin, quia iis qui ali-
sed eam 170 adorsus esl quseaviro didiceral, non a quem circumscribere coiiantur, consueludo est fal-
a Mss.decem optimse notae, ac vet. edit. , ad fidei c Ms. Div. , appellatur sapjenlia, qum est divino
lalrocinium. Quatuorcum edit. Rom., ad fidem a la- mandalo adversa.
trocinio. d Rem., el propius inlexit dolos. -
h Anliqui aliquot mss., qum repunt super terram.
 505 SANCTI AMBROSII 504
Jere. Non est igitur inlerrogalio otiosa serpcntis. A fuisse scienlioe boni et niali, potest sestimari quia no-
Sed ut scias in mandato nullum vitium esse poluisse, Juit le nialuin langcre. Satis est enim nobis vidcre
"respondit mulier, ul habes : Ex otnni ligno paradisi Salanam sicut fulgur de ccelo cadentem , secundum
• manducabimus: de fructu autem ligni quod estinmedio vocemDomini ( Luc, x, 18), elb danlem escamnon
paradiso, dixit Deus : Non tnanducabitis esceo , neque luminis, sed noclis et tenebraruni filiis; quia scrip-
tangelis \J\exeo, tte morte moriamini. ln mandalo lum est : Dedil eum in escatn populis jElhiopum (Ps.
quidem iiullum vitiutn est, sed in relatione mandali. LXXIII,14). Hoe igitur de eodictum est, quod non
Etenim quantum prsesens lectio docet, discimus ni • mandaverit 172 tangi. Quod autem non prohibuerit,
Iiil vel cautionis graiia jungere nos debere mandato. quidinlelliganiaccipe. Suntmullaquae noceant,siante
Si quid enim vel addas, vel delrahas, prsevaricalio voluerimus haurire, quam quos sint illa cognoscere.
quoedam videtur esse mandaii. Pura enim (5 qu. ix, Nam et de cibis el potu plerumque usu venil. Quippe
c. Pura) et simplex mandati forma servanda, vel si id quod amarum est, ante cognoscas , induis pa-
testimonii series intimanda est. Plerumque testis tienliam;el si intelligas illa quse sunt amara pro-
dum aliquid ad seriem geslorum ex suo adjicit, lotam desse, induis tolerantiam, ne oflendat amariludo te
testimonii fidem partis mendacio decolorat. Nihil repenlina,el incipias rejTcere profutura. Prodest ergo
igitur vel quod bonum videtur, addendum est. Nam- ;B ante cognpscere; ut ex eo qu.od cognoveris profutu-
que hic quid offensionis habet prima specie quod ad- rum, necamara fasiidias. Sed hccc minus nocere
didit mulier : Nequetangetis ex eo qttidquam? Tange- possunt : illud quod magis, nisi provideatur, nocere
tis enim Deus non dixerat, sed non edelis. Sed lamen possit, adverte.
lapsusincipit esse principium. Nam quse addidit, su- 58. Genlilis quidam est, ad fidem tendil: cale-
perfluum addidit, vel addendo de proprio semiplenum chumenus esl, majorem vult accipere docirinoe el fi-
inlellexit Dei esse mandalum. Docetigilur nos prse- dei pleniiudineni; caveat ne dum vult discere , niale
sentis series leciionis neque detrahere aliquid dtvinis discat, et discat a Photino, discat ab Ario , discat a
deberemandalis, neque addere. Nam si Joannes hoc Sabellio : tradat se hujTismodimagislris quorum quse-
fudicavitdesuisscriplis: Si quis apposuerit, inquit, ad dam eum leueatauctoriias;ei inductus quadam ma-
b.oc, qdjiciet in illumDeus plagas, qum scriptw sunl in gistrorum pra;sumptione , teneris sensibus impressa
libro islo : etquidempseril de verbisItisproplteliwhujus, \ dijtidicare non noverii. Prius igitur oculis menlis
delebil Deits parlem illius de libro vitm(Apoc. xxn, 18 el perspiciat c quid sequaiur : videat ubi,vita sil: tan-
19):quanlo niliil divinis mandalis esi delrahendum ! gat denique divinarum vitalia Jeciionum, ut nullo
Hinc ergo ccepil prsevaricatio prima esse mandati. Et pravo offendatur iiiterprete. Legit illi SabeIIius:£ao
plerique putanihoc vitiumnon esse mnlieris, sedAdce (] in Palre, et Paler in me (Joan. xiv, 10),et dicit unani
1'uisse: iia Adam dixisse mulieri, dum earh vellet fa- esse personam. Legit Phoiinus : Quia mediaior Dei et
cere cautiorem, ut adderet mandasse Deum: Neque hominum homo Chrisltis Jesus(lTinu n, 5 ). El alibi:
tangelis ex eo quidquam. Habemus enim quia Adam, Quid me vultis occidere hominem (Joan. vm, 40)?
non Eva inandatuni acceperil a Deo. Nondum enim Legit eliam Arius quia dixil : Qv.oniam Paler tnajor
mulier formata fuerat. Ipsa quidem verba Adae qui- tne esl (Joan. xiv, 28). Legitur quidem manifestum :
bns mulieri dixil formam seriemque inandali , non sed qua ratione dietum sit, debet anie pertractare se-
protlil lectio : sed inlelligimus per virum ad mulie- cum, ut rationem dictorum possit advertere. Ducilur
ram seriem transisse mandali. Viderint tamen alii quadam magistrorum auctoritate; el profuisset ei
quid seiuianl; milri tamen videtur a muliere ccepisse noii quoesisse, quam talem invenisse doctorem. Sed
vititim, inchoasse mendacium. Nam elsi de duobus etiam gentilis siquis Scripturasaccipiat, legit vOcu-
videaturincertum, lamen sexus prodit qui prius po- lutn pro oculo, deniem pro dente ( Lev. xxiv, 20 ). Le-
lueril errare. Adde quia prcejudicio illa constriiigi- git eliam : Si scandalizaverit le dexlera tua , abscinde
tur, cujTiset postea prior error invenlus est. Viro illam( Mailh. v, 50) ; non inlelligit sensum, non ad-
enim mulier, non mulieri vir auctor erroris esl. Unde verlit diviniarcana sermonis, pejuslabilur, quam si
et Paulus ail: Adam, inquit, non est deceptus : mulier ]) non legissel. El ideo docuit quemadniodum Dei Ver-
aulemseducla in prwvaricaliotie fuit (I Tim. u, 14 ). bum investigare deberent, non perfunclprie, npn im-
57. Nunc videamus utrtim proeteradjectionein quse prpvide, sed diligenter atque sollicite : Quod erat ,
mandato esl applicata, quod addilum est obfuisse vi- ini|iiit, ab inilio, quod audivimus, el quod vidimus, ocu-
deatur. Nam re vera si bonum est: Neque tangetisex lis nostris perspeximus , el tnanus noslrw perscrutalie
eo, et ad cautionem proficiebal, curDeushoc miiii- sunl de Verbo.vitm: el vidimus et leslamur , et annun-
ine inlerdixeiit, immo uon interdicendo permisisse liamus vobis (1 Joan. i, 1el 2). Vides quod ante ve-~
videatur ? ltaque uirumque quocrendum, qua ratione luf manibus quibusdam perscrutalus sit Dei verbum,
nec penniserit, nec inte.rdixerit. Sunl eniin qui di- et postea annuniiaverit : et ideo nihii Adse el Evse
cant, Qua ralione a quod fecit videri, non jussit et forlasse- nocuisset verbum , si perlractanlibus dili-
tangi ? Verum cum in eo ligno audieris naturam genler menlis quibusdam manibus anle teligissent.
a Mss. Big., S. Th., Torn., Colb:, quod fecit, edi h S. Tb. et edit. Era., datum in escam : non
non, etc.; Gem. , gttod fecit edendum ; Mich., qtwd male. c Mss. SS. Th. el Reniig.,r/Memsequatur.
fecit, edere nonjussit, et langi nonprohibuit.
 505 DE PARADISO LIBER UNUS. 306
Infirmi enim perlraclando, el diligentius requirendo, A 60. Unde verius puto, quod ne cum aliis quidem
uniuscujusque quam non inlelligunl, possuntinve- fructibus lignum edendum esse prseceperit. Nam elsi
stigare naluram. Certe illi iufirmi id lignum in quo bona scientia perfeclo, imperfeclo tamen inutilis est.
scientiam mali esse cognoverant, ante quemadmo- Imperfectum ausim omneni honriiiem dicere, quando
dum tangerem , debueram perscrutari. Nam et mali ipse Paulus quasi iniperfeclus dicat: jVon quoniam
ssepe nobis potest prodesse cogniiio. Et ideo diaboli acceperim, aul quo jam perfectus sim : sequor auiem
fraudes vel iu bac legiinus leclione, vel in prophetia si comprehendam (Plulipp. i, 12). Et ideo imperfeclis
( Ezech. xxvin, 18), ul discamus quemadmod.um ar- dicil Doininus : Nolile judicare, ut non judicemini
les ej'us eavere possimus. Cognoscenda suut enim (Matih. vn, 1). Ergo iinperfecto inuiilis scieniia.
tentameiita ej'us, non ut sequamur, sed ul docti in- Denique, peccatum nesciebam, nisi lex diceret : Non
siructique caveamus. concupisces (Rom. vn, 7). Et infra : Sine tege enini
173 59. Sunt hoc loco qui dubital.ionem ha- peccaium mortuum esl (Ibid., 8). Quid enim niihi
beaut, a utrum ex omni ligno ila dixerit Deus esse proderai scire quod vitare non poteram? Quid niibi
gustanduni, ul cuin de oinni ligno, ita de scienlise proderat scire quod lex carnis mesc impngnaret?
boni et rnali ligno gustarelur; an vero de omni Iigno Iinpugiiatiir Paulus, et videl legem camis suw repu-
gustandum, de solo ligno scientise boni et mali dixe- 13 gnantem legi tnentis sum, el captivari se in lege peccati
rit non esse gustaiidifm? Qui ne id quidem puiant (Rom. vn, 25), nec de conscieniia sua pra-simiit
iuulilis esse ralionis, quod quamvis noxia esca hu- (Vid. S. Aug. lib. n contra Jul. Pcl., c. 5, n. 15) ;
jus ligni fuerii; lamen si cum coeteris ederelur, no- sed per Christi graliam 174confidil se a morlis cor-
xia esse non possit: quandoquidem eiiam antidotum pore liberandum : et tu quemquani opinaris scieniem
Iheriacum de corpore serpcntis confici solere dica- non posse peccare ? Paulus dicit: Non enim quod volo
tttr, quod uliquevirus corpusque serpenlis, cum so- facio bonutn; sed quod nolo malum, hoc ago (Rom. vn,
luiri sumilur, nocet; cum admiscetur aliis , sanitati 19) : et lu arbitraris homini prodesse scientiam, quoe
est el saluti. Scientia quoque boni et mali, si quid delicli augeat invidiam? Esto tamen ntperfectus pec-
sapientiae habeat, si quis vitce semper intendat, si care mm possit. In Adam Deus omnes honiines proe-
quis csetera virlutum genera consequatur, nequa- videbat, el ideo promiscue generi noii' conveniebat
quaui inutilis sestimalur. Hac igitur ratione plerique humano habere scienliam boni et mali, qnam per
pulaverunl posse etiam illtid intelligi; ut videatur carnis vitia, ut oportebat, exercere nOn poterat.
Deus id inhibuisse , ne absque cselcris solum lignum
CAPUT XIII.
seientfe boni et mali gusiaretur, non prolribuisse
cum cseteris. Et hoc ideo putant diclum, quia ait' [J Quomodotentamenta diaboli plena sint mendacii; cl de
Deus ad Adam : Quis libi indicavii quoniam nudus es, deceptionemulieris, et lapsu Adm. Quemadmodmti
nisi de ligno a qtto prwceperani libi, ab hoc solo ne etiam cognoverintse esse nudos, et succincloria sibi
manducares, manducasii (Gen. iu, II)? Quod videre- fecerinl, quidveper ea significelur.
lur dare aliqueni-interpreiandi loeum, nisi mulier in 61. Discamus igitur tentamenta diaboli plena esse
superioribus, dicenle serpente: Quid utique dixtt mendacii; vix enim unum verum videiur ex iis quce
Detts, ne edalis-ab omni ligno quod est in paradiso : pollicitus est, reliqua falsa composuil. Sic enim ha-
respondisset:b Quodest iti medio paradiso, dixit Deus: bes: Et dixil serpens tnulieri: Non morie moriemini
Non mandttcabilis ex eo. In quo quamvis mulieris (Gen. ni, 4). Ecce unum falsum ; nam morte mor-
proevaricaiurse fides videatur infirmior, tamen non tuus est homo, qui seculus est promissa serpentis.
omnibus Adam spoliabo virtulibus, ut videalur iii Deinde addidil: Scit, inquil, Deus quia quacumque
paradiso uullam asseeutus fuisse virtulem, nihil de die manducaveritis ex eo, adaperientur oculi vestri
eoeteris gustavisse lignis, c priusque culpam inci- (lbid., 5). Hoc sclum' verum, quia infra habes :
disse, quani fructus esse aliquos conseculus. Non Quia manducaverunl ambo, et aperti sunt oculi eorum
spoliabo ergo Adam, ne genus humanuni omne di- (Ibid., 7). Sed hoc verum quod noceret. Denique non
spoliem. quod innocens estanlequam sensum accipiat v omnibus aperire ocnlos utile, quia scriplum esi :
scienlise boni et mali. Neqiie enim oliose dielum est: Videbunl et non videbunt (Esai. vi, 9). Sed statim
Nisi conversifueritis, el efficiamini sicul puer isle, non agglutinalum mendaeium est, quia adjunxit : Et eri-
intrabilis inregiium cmlorum (Mattlt. xvni,3). Puer tis sicttt dii scientesbonum el malum (Gen. iu, 5).
enim cum maledicitur, non remaledicit: cum pereu- In quo licet adverlere idololalrise auctorem esse ser-
titur non repercutit: ambilionum el rapinarum ten- penlem, eo quod plures deos induxisse in hominuui
tamenta nen no.vii. videatur errorem qusedam serpentis astulia. Et hoc
a Iia mss. seplem cum edit. anliq. In mss. vero h Rom. edit., ex omni ligno paradisi manducabi-
tolidemdeesl, de solo ligno scienlim boni et matidixe- mus, defruciu auiemligni. Sed hoecin inss. sicut et
rit non esse guslandum. At Rom. edit. lotum loeum in vet. edit. desideranlur. Mss. S. Theod. et Laud.,
sic exhibebal : habeanl, cum ex omni ligno dixerit de ligno quod esl in medio, elc.
Dominus Adw : Comedesex eo; iilrum cum ontni ligno c Sic mss. Div., Clar., Torn., S. Th. el edit.
etiam ligttum scienliwboni et tnali dixerit esse mandu- Era. Alii mss. atqueedit. Am., Gill. et Rom.; prius-
candum : an vero de omni ligno, de solo aulem scien- quam culpam incidissel;
lim boni et mnii dixerit non essedustdndum.
507 . SANCTI AMBROSH 508
fefellit, R qina liomo sicut dn. Non solum enim sicut ALcomposilis niendaciis assuens, et yerbum de verbo
dii esse hpmines desierunt, sed etiam qui quasi dji siruens, ad operiendam conscieniiani suse mentis,
erant, quibus dietum est: Ego dixi, dii estis, sui gra- factique velanien peecator inlexit, ut pudenda sua
liam perdidenmt (Ps. LXXXI,6). contegat. Jacit enim supra se folia, qui culpam ve-
62. Et vidit mtilier quia bunum esl lignum ad man- Jare desiderans aut diabolum delicti memorat aucto-
ducandum, ei quia grqlum pcttlis ad videndum, el spc- rem , apt carnis prcclendil illecebras , aut alium
cipsum est ad intuendum (Gen- ni, 6). Infirma auclor quempiam persuasorem prodit erroris. Et de Scrip-
judicii quse cleeo quod iipn gustaverat, judicabat. Et turis divinis frequemer promit exempla, quibus jus-
ideo npn faciJe, nisi id quod diligentius pertractave- los in culpam perhibel incidisse, dicens si forte in
rimiis, qund inleriore probaverimus affeclu, videlur slupris fuerit. deprehensus : Et Abraham cum an-
ad opus ajiquod esse sumendum. Accipiens, fnquit, cilla concubuil (Gen. xvi, 4), et David alienam ada-
de fructu ejtis tnanducavil, el dedil viro suo simul, et mavit et sibi adscivit uxorem (II Reg. xi, 4 et 27).
manducqveruntambo, Bene proeterinissuni est ubi de- Assuitenini sibi qusedam folia, quoedam cxempla de
cipitnr Adam; quia npn sua cujpa, sed vitio lapsus propheticarum serie scripturarum, fructum earum
uxoris est. non putat requirendym.
63. E( qperti sunt, inquit, pca/i eorum, el cognove- PJ 66. Nonne libi yideptur etiam Judsci folia assuere,
rimt quqd nudi essenl (Ibid., 7). Etante quidem nudi dum Jegis spiritalis verba corporaliter inlerpretan-
erant, sed non sine virtulum jniegumenlis (De Pw- tur? Quorum inlerpreialio fructum onmem viridita-
nit. dist. 2, c. Ul cognovenmt). Nudi erant propler tis aniiuit, dapinaia maledicto ariditatis seiernse.
morum simpliciiatem, et quod amiclum fraudis na- Bona igitur interpretatio, lioc est, ^pirilalis ficus est
tura nesciret. Nunc autem multis simulationum invo- frucluosa, sub qua jusli sanctique .requiescuu!.
lucris mens liuinana velatur. Ergp posleaquam spo- Quani qui plantaverit in aniniis singulorum, sicut
liaios se illa sinf-eritale et siinplicilale viderunt in- Paulus ail : Ego planlavi, Apollo rigavil (I Cor. m,
legroe incorriiplseque naturce, quocrere mundana et 6), manducabit ex ea 1'ruclum. Mala autem inler-
majipfacia 175 cpeperunt, quibus nuda suse nieniis prelalio fructum ferre, viriditalem servare non po-
pperirent: delectationes deleclalioiribus, et mundi terit,
liujus umbratiles voluplates velut folia foliisassuen- 67. Quod igitur gravius esl (Vid. S. Attg. n cont.
tes, quibus obumbrareni genilale secrelum, Nam Jul, Pelag., c. 6, n. 16), hac se Adam inlerprela-
quomodo clausos ocuios corporis habuit Adam, qui lione siiceinxileo loco, ubi irtictu magis caslilaiis se
omnia animantia ita vidit, ul his et nonien impone- succingere debuisset. In lumbisenim quibus prscein-
ret? Quomodo cognoverunt, id est, inleriore el al- (j giinur, qucedahi semina generationis esse dicuntur;
tiore scienlia non tunicam sibi, sed viriutum deesse etideo maJe ibi succincius eslAdam foliis iniililibus,
velamina? ubj futurae generationis 176 non fructum futurum ,
64. Et assuerunt, inquit, folia ftcus, et fecerunt sed qusedam peccata signaret; quse manserunt us-
sibi succimtp.ria (lbid- 7). Ficpm hoc loeo pro qua que in adventum Domini Salvalpns. Cseterum pos-
specje debesmus acpipere divinarum nos docet se- teaquam Dominus advenil, ficum invenit incultam :
ries leplipnum : quandoquidem sanelos esse qui snb rogatus ne eam juberet excidi, utcolerelurpermisit.
vile et fieu requiescpnt Scriptura niempravcrit Et ideo jam non foliis, sed divino sermoiie succingi-
(Miclt. iy, 4), et Salpmon dixeril ; Q«is plqntal fi- mur; quia ipse Dominus ait: Sinl lumbi vestri suc-
ctimiet.de fruciu ejus noii mqnducat (Prov. xxvn; cincli, et lucernm ardentes (Luc. xn, 55). Unde
18), el Dpminus ad fieum venerit; sed idep sit off-jn- «eliam pecuniam in zonis noslris porlare prohibet
sus, qpia pon invenerit fruclum, sed folia tantum. (Matih. x, 9); non enim ssecularia, sed oeterna dc-
Docet ergo meAdam quid sintfolia, qui posleaquam bet zona nostra servare.
peccayit, de fpliis ficus feceril sibi spccinctorium, CAPUT XIV.
qui de fru.ctibtis magis ejus gustare debuerit. Jusjus
friictum eligit, folia peccalor. Quis est fructus? ]p De voce Domini deambulaiitis ad vesperam, el incre-
Eruclus, inquil, spirilus est cliaritas, gaudium, pax, patione Adani, Ubi es? Cur prmtereaprimus incre-
pqtientia, benignilas, modeslia, h cpniinentia, dileclio patux Adam, cum prior mulier guslaverit: el de
mulipris excusatione, ac tnysleriis per illa desi-
(Galqt. v, 22). Non habebat fructum, quj gaudium
non habebat. Npn habeliat fidem, qni prscvarieatus gnatis.
erat mandatum Dei. Npn habebal coptinentiam, qui 68. Et audierunt, inquil, vocemDominiDei deatn-
de inlerdiclp sibi gustaveral lignp. bulanlisin paradiso ad vesperam (Gen. nt, 8). Quce
65. Ergp quicumque pracvaricatur mandatum Dei, est deambulalio Dei qui ubique semper est? Sed
sppliatur atque nudatur; et fit ipse sihi lurpis : vult puto deambulationem quamdam esse Dei per divi-
se operire qnibusdam ficns foliis, forlasse quibus- narum seriem Seripturarum^ in quibus Dei qusedam
dam inanibus, vel umbraiilibns sermonibus, quos versatur prseseniia; cum audimus quia ipse aspicit
a Ita oeio mss. melioris notoe, ac edit. vel. Mss. sic ' i>legas, et fefellit dicens., erilis sicut dii.
aulem SS. Th. et Mich., quia non homo sicut dii. S. Rom. edit., continenlia, casUlas..'
Reniig., quia hominesnon sicul dii. At in Rom. edit.
509 DE PARADISO LIBER UNUS. 310
omnia, et oeuli Domini super justos : cum legimus . . habebat oculos, ut non videret latentem. Denique
quia Jesus sciebat cngitationes eorum (Luc. vi, 8) : ideo dixit : Factus est Adam tamquam unus ex nobis
cum legimus : Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Gen. III, 22); quia aperuit oculos. a Et hic quidem
(Mallh. ix, 4)? Ergo dum hsec recensemus, quasi aperuit oculos, ut culpam suam videret, quam vila-
deambulantem cognoscimus Deum. Fugerat ergo re non potuit. Magis enim . poslquam peccavimus,
peccalor, non quo Dei posset latere conspectum : nescio quomodo nostra delicta cognoscimus : et lunc
sed intra conscienliam suani latere cupiebat, opera peccatum esse intelligimus, quod antequam peccare-
sua lucere nolebat. Justi enim est facie ad faciem mus, non putabamus esse peccatum. Certe non quasi
videre ; quia justi mens non soliim Deo prscsens est, peccatum putabanius essedaninandum; namsi dam-
sed etiam cum Deo dispulat, sicui scriptum est: naremus, non admitterenius. Deus autem oinnium
Judicate pupillo, etjuslificale viduant, el venite dispu- videt culpas, et omnium delicla eognoscil: super
lemus, dicit Dominus (Esai. i, 17 et 18). Ergo cum omnem animam, super omnium oceulta cculcs ha-
h
legit peccator has Scripiuras divinas, audit vocem bel. Quid est ergo : Adam, ubies? Id est, nori in
Dei quasi ambulantis ad vesperani. Quid esl ad ves- quo, sed in quibus es. Non ergo interrogatio est, scd
peram, nisi quia culpam suam sero cognoscil, et se- increpcuio. De quibus, inquit, bonis, de qua beatitu-
ro venit qusedam erroris prseteriti verecundia, quoe I dine, de qua gralia in quam miseriam recidisli ? De-
errorem prsevenire debuerat? Nam duni culpa fervet reliquisti vitam selernam, et altumulatuS es morti,
c
incorpore, eianima exagitatur corporis passionibus, consepultuserrori. Ubi est illa lua bene sibi con-
non cogitat Deum sensus erranlis, hoc est, non au- scia confidenlia ? Timoriste culpam fatelur, Ialebra
dil Deum ambulantem in Scripluris divinis, ambu- prsevaricationem. Ubi ergo es ? Hoc est, non in quo
lantern in nienlibus singulorum. Dieii eniiu Deus, Joco quoero, sed in quo slatu. Quo te perduxerunt
Quoniam inbabitabo in illis, el inter eos ambu- peccata tua, ul fugias Deum tuum quem antequsere-
labo, et ero illorum Deus (Levil. xxvi, 12). Ergo bas? Fortasse moveat cur anie increpalur Adam,
cum in animse sensum redierit polestalis formido di- cum mulier ante gustaverit ? Sed a procvaricatione
vinse, lum erubeseimus, liinc nos gesiimus abscon- sexus infifmior cceperit, a verecundia et excusatione
dere, tunc in peccalorum noslrorum posiii cogita- fortior;ut femina erroris causa fuerit, vir pudoris.
tionibus, in medio ligni paradisi ubi peccavimus, 71. Etdixit mulier: Serpensdecepit me, elmanducavi
deprehendimur , latere cupientcs , et arbilrantes (Gen. iu, 15; De Poznit. disti, c. Serpens). Veniabilis
quod Deus non requirat occulta, Scd scrutalor ani- culpaquain sequitur professio delictorum. Ideo non
inorum et cogitationum usque ad divisionem anitnse desperata mulier quse non reticuit Deo, sed magis
penetrans dicit: Adam, ttbi es (Gen. m, 9)? \ confessapeccaiuin est,quamttmedicabilissecula sen-
69. Quomodo loquitur Deus? Numquid voce cor- tentia est. Bonum est condemnariin peccato, et fla-
porea? Non utique, sed virtule quadam prsestaniiore, gellari in delicto, ut cum honiinibus flagelleniur. De-
quam vox corporis potest esse, lundit oracula. Hanc niqueCain quia voluit crimen negare indignusjTtdi-
vdcerii ejus propbetce audierunt; hanc vocem fideles catus est, qui puniretur in peccalo : sed renrissus est
audiunt, impii non intelliguni. Denique in Evange- sine pracscripto pcenoe,forlasse non tam majori cri-
lio habes, quia audivitevangelisla dicentem Patrem : mine parricidii (illud enim commisitin fratrem) quam
Et clarificavi, et 177 Uerum ciariftcabo (Joan. xn , sacrilegii, quod Deo credidit menliendum dicens :
28); sed Judsei non audierunl. Dicebant enim : Nescio: numquidegocustosfratristneisum (Gen.iy, 9) ?
Tonitruum facium esl (Ibid., 29). lllic ergo, sicut El ideo accusatori diabolo ejus accusalio reservala
supra habes, quia senliebarur deambulans Deus qui esi; ut cum ejus angelis flagellelur, qui cuin homini-
non deambulabat: sic audiebatur loquens Deus, qui bus noluit flagellari. 178^Denique de talibus dic-
non Ioquebalur. tum est: Non est declinalio tnortis eorum.... et cum
70. Sed quid loqualur, considerefnus : Adam, ttbi hominibus non flagellabunlur (Ps. LXXII,4 el 5). Alia
es ? Adhucinhis remediumsaiiilalis est, qui audiunt ergo ratio mulieris, qusc licet in culpam prsevarica-
Dei verbum. Denique Judsei quisibi clauserunt aures ) tionis inciderat, lamen de paradisi lignis habebai ad-
ne audirent, hodieque non iherentur audire. Deinde hucvirtutis escam; et ideo dixil peccatum suum, et
habenl remedium qui seabsconderunl. Nani qui abs- reputatum est ei ad yeniam. Justiis eiiiin accusaior
conditur, erubescii: qui erubescil, convertitur; sicut est sui iu principio sermonis. Neqtie enim polest
scriplum esl : Confundantur, el convertanlur omnes quisquam juslifieari a peccato (De Pcenit. dist. T, c.
vttlde velociter(Ps. vi, 11). Deinde lioc ipsum quod Non potest), nisifuerit peccatum ante confessus. Un-
vocal, indicium sanaluri est, quia Dominus quos mi- de Dominus ait: Dic iniquitates luas, ul juslificeris
seralur, et vocat. Dicendo auteni, Ubi es?iion locum (Esai. XLIII, 26).
quserit qui novil arcanum ; neque enim Deus clausos 72. Ergo quia Eva ipsa confessa deliclum est, mi-

a Inmss. nonnnllis, et Rom. edit. desunt, Et hic
quidem aperuit oceulos.
h Mss. Gem., SS. Th. eiRenrig., Qitid ergo?Adam,
ubi es? ld esl, nunc in quibus es? Th., Big., Mich.,
non in quibus es. Alii vero, etedil. omnes ut inlexiu.
c Mss. SS. Tii. el Mich., Ubi es? Illa lua bene sibi
conscia confidentia timoris in le. S.Mich., tuam cul-
pam falelur.
d Eadem edit., mediciiialis secuia, etc.
 511 SANCTI AMBROSII 512
tior sequilur et profutura sentenlia, quae condemna- ,\ transfundit quam acceperit passicnem. Delcctatio
ret errorem, et veniam, non negaret, ut ad virum igitur prinia esl origo peccati, ideoque non mireris,
suum conversa servirel. Primmn ne eam facile de- cur ante serpens daninelur judicio Dei, secundo mu-
lei tarel errare : deinde ut sub fortiore vase loeata lier, lertio vir. Secunduin erroris iirdinein, damna-
nonTraducerei viruin, sed magis viri cousilio et ipsa tioiiis quoque ordo servatus esi. Deleetatio enim sen-
regerctur. Iu quo quidem niysterinm Christi el Ec- sum, sensus auiem mentem captivam facere eonsue-
clesioc evidenier agnosco. Designatur enim Ecclesise vit. Ul scias atitem quia serpens typus est delecia-
ad Chrisluin futura conversio, el religiosa servitus lionis, damnaiionem ejus adverle.
subdita Dci Verbo, qiiacmulto sit melior, quam sseculi 74. Supra peclus, inquii, (uiiw el in utero luo atn-
hujus liberlas.Deniquescripturncst: DominumDeum bulabis (Gen. m, 14). Qui siint qui in utero suo am-
tuum adorabis, et ipsi soli servies (Deul. vi, 15). Ilsec bulabant, nisi qui venti i et gulae vivnnt, quorum
igittir servitus Dei donum est. Denique inter bene- deus venter est, et gloria in pudendis eorum, qui
dicliones numeratur hujtis servitulis obsequium; lerrena sapiunt, et cibo oneraiiad terrena curvaniur?
nam el Isaac in loco benediclionis eam dedit Esau Bene ergo deleclalioni ait, quce cibis inienta terram
filio suo, ul serviret fratri suo. Denique henediciio- videtur manducare : Supra pecius tuum, et in utero
nem ille poseebat; etsi unam sibi cognovisset esse 1i luo ambulabis, et ierram mandttcabis omnibus diebus
prsereplam, tamen aliam poMulabat dicens : Num- vitm tum. d Tollenda esl oninis excusatio diaboli; ne
quid utm bcnediclio tibi est, Pater (Gen. xxvn, 58) ? forle malitise suce aliquid possit obiendere, ut dicat
Per hanc igilur servilutem ille qui pergulam priini- iniquitatein suam ex coudemnalione venisse; elideo
tiassuas ante veudiderat, et studio venationis agre- ad nocehdum honiinibus pertinaciler ohniti,quia
stis gratiam benedictionisamiserat, credidit se ipso ideo damnaius esl ut noceret: quod videtur esse
fuiurum esse melinrem, si lypnm Chrisii veneraretur proximum opinioui, si taniquam damuolibnis accipi-
in fratre. liac enim serviiute pollet populus Chri- mus islam sentenliam. Non enim Deus ad hoc ser-
Sliauus, sicut el Doinious ad discipulos suos ait: Qui pentein dainnavil, ut noceal: sed quid fulurus esset,
vitltintervosprimus esse, sii omnium servus(Maiik.xx, oslendit. Et quidem teniatio illa quod amplius homi-
27). Denique hanc scrvitutein operalur charitas, nibus prosit, superius deiuooslravinius (c. 2, n. 9):
qu;e et spe major et fide est. Uude scripltnn esl: sed tamen cnm legerimus quod sci iptum esi, dicenie
Per charitaiem servite invicem vobis (Galat. v, 13). Deo : Honorificanles me honorificabo, et conleinptor
Hoc cst crgo mysierium quod ait Apostolus esse in mei honore privabiiur (I Reg. H, 50), Jicet nobis ex
Chrislo et in licclesia (Ephes. v, 32). Ha>cenim vere iiis verbis aliquid scsiimare. Deus enim opeiatur
in prsevaricalione ante fuit, sed salva erit per filio- C quod bontnn esi, non quod malum. Ergu doceant te
runi generalinnem in fide, et charitate, el sanctifica- verba divina, quia operatur gloriam, poeiiam relin-
tione, cum casiilate. Prievaricata uiiquc in pairibus quit. Honorificunles me , inquii, honorificabo, hono-
generalio hominum salvatur per filios; ut quod in rein bonorum operationis stise esse declarans. Et
Jndseis offendcral, in Chrisiiana posteritate corri- coiiteniptores, inquii, mei, non dixit honore privabo;
geret. sed, honore privabuiilurj.non suse operationi depu-
CAPUTXV. lans eorum injuriam, sed quid futurum esset, osten-
Peccatum mnlieris quare venia dignum; quidveper ser-- dens. Ergo hic non dixit: Facio te supra peclus
ac virum ser- tuuin, et in uiero luo amhulare, et terram manduca-
pentem, feminam, significeiur. Qttalis
- pentis condpmnatio;jet in quibus ab Adaini condem- re omnes dies viioeluse : sed : Ambulabis, inquit, et
nalione dislingualur. manducabis; ul proedixisse magis de sei pente quoe
futnra sunt, videretur, quain praescripsisse quid fa-
73. Serpens, iiiquil, a me persuasit: et hoe venia- eeres. Terra enim, inquit, libicibus erit, non anima :
bile Deovisum est: eo quod nosset inultas ad deci- nam et hoc peccatoribus prodest. Unde et Apostolus
piendiim vias -esse serpeniis (quia transfiguratur in iradidtl hujusmodi in interitum carnis, ul spirilus
angeluni lucis, et ministri ejus sicut ministri jusii- p salvus sil in die Domini nosiri Jesu Christi. Pectore
tia; bsunl) falsa imponentis l79rebussingiilis no- autem et ventre ait reptare serpenlem, non tani
niina, utteineriiatcm dicalesse virtutem, et avaritioe propter corporis figuram, quam qnod propler terre-
notneii iinponal industri;». Serpens eniin mulierem nas cogilationes de illa e ccele^ti beaiitudiue sit Iap-
decepii, virum mulior ad proevaricationehi de veri- sus. Peclus enim frequenter recessus quidam accipi-
tate deduxil. Serpeutis lypum accepit deleclatio cor- ttir sapienlioe. Et ideo Apnstolus supra pectus Christi
poralis : iniilier synilioluni senstts "est nostri, vir c reclinal caput, noa in lerram dejicii. Ergo sisapien^
mentis. Deleciatio itaque sensum movei, sensusmeiili tia diaboli feris inimanissiniis 180cimll)aralur! <Jl,i-
a Roiu. edii. sola, mihi suasit: el hocmulieris pec- jlonant, restituendiim locum putaviifius,sicul in texiu.
caium veniideDeo, etc. c Ita tnss. Clar.,Gein., Colb., Big., SS. Reiiiig. et
bM-s. qu.iiiior. et edit. Am. alque Era., ministri ' rii. Alii lamen et edit. omnes, vir meniis deleciatio.
justiiim. Suut fnlsa imponeniis, etc. Edii. Gill. ac jiaque sensus, elc. -
R.oni., minislri tuslitim sunl, falsa hnponenles, etc. A Mss. fere ad unum, Colligenda esl omnis excu-
'
yerum cuin in uiss. oinnibus iegatur, inipdnentis... satio., ,
e Mss. aliqiiol boni ocvi, cmiestibenedictioiie.
tikantl.i imponat,non autem ut in edit., dicant... im-
 SJ5 DE CAIN ET ABEL L1BR.IDUO. ADMONITIO. 514
bus intra pedes pectns sit: el etiam hpmines qui. \ operibus corporalibus; illos vero in supplicio reman-
lcrrena sapiunt, nec intcriore alfectu erigunlur ad sisse,qui delectabanlur hujus mundi operibus. De-
ccelum, uiero videntur replare per terram; utique nique Hebrari qui ingemiscebanl in laboribus^lgypii,
veutrem aniinse nostrse non corruptibilibus saculi jusioruni gratiam consecuti sunl (Exod. i\\ 21).
do-
hujus implere, sed inagis Dei v.:ibo satiare debeinus. Et quia panem in tristiiia manducaverunt, esea
Bene igitur David perfOiiam suscipiens Adae dicit : naii sunt spirilali (Exod. xvi, 15 et seq.) : -digyplii
Humilima est in pulvere anima tnea, adlimsitin terra vero qui lalia operacum exsultaiione celebrabaut,
venter tneus (Ps. XLIH, 25). Adbsesil eiiim dum regidetestabili servienles, nullam veniam sunt adepii.
configuralur serpenti,. qui pascilur in iniquitate ter- 76. Sed esl et illa distinciio, quod serpenli dicilur
a
rena. Ideoque nos Apostolus configurari dieil opor- quia terram manducabil; Adse autem : In tristitia ,
tere Chrislo (Rom. vi, 5), ut virlus Chrisli prselen- inqu\l,manducabis,elcttinsndoremanducabis,elmandu-
dal in nobis. Quse senlentia non pulaiur in serpen- cabis fenumagri(Gen.m,iSel 19);utquemdaminielli-
lem gravis, cum eliamAdam, qui leviuspeccavil, tali gamusinlrisesseprocessiim et quando lerram niandu-
condemnatur senleutia. camus,iii(juadani malitia csse videaniur:quando fe-
75. Scriptum csi enim : Maledicta lerra iii operibus num, in quodam processu: quaudo vero paneni, cum
luis : in tristilia tnnnducabis eatn omnes dies viim ] j consummata luerit fortitudo. Ergo et nos habeamus
tum(Gen. m, 17). Yideiur cerle simililudo qucedam processum vitsehiijus,sicuihabuitel Paulus quidicil:
esse seiilenlise: sed tainen in ipsa sinrilitudine ma- Vivo aulem jam nonego (Galai. n, 20), hocest, non
gna discrelio. Iiiterest enim uirum manducet ali- ego quiterrain ante m.inducabam:nonegoqui fenuin,
quis terram, sicut serpenti dicium est, quia.ter- quia omnis caro fenmr,: Sed vivit in me 181 Chri-
rani manducabii : an vero sicul hoiniiii diclum sius, hoc est, vivit panis ille vivus qui venit e cbelo,
esl, in tristitia manducabis. Adjeciio enini ista : In vivit sapientia, vivit gratia, vivit juslilia, vivit resur-
tristilia, discretionem facit. Discrelio quam vim ha- rectio.
beai, considera. Boiitim est mihi in trisliiia magis 77. Deinde considera quia non est maledictus ho-
lerram manducare, quam in delectatione, hoc est, mo, sed maledicius est serpens : neclerra in sema-
ut iu actu quodani el sensu corporis contristari vi- ledicta est; sed Maledicta, inquit, in operibus tuis,
dear, quam delectari in peccaio. Multi enim propter ^qiiod ad Adam diclum esi. Tunc lerra maledicta est,
nimias iniquiiales non suscipiunt peccati conscien- si habeas opera lerrena, id est opera sceculaiia. Et
liam. At vero- iHe qui ait : Casligocorpus tneum, el maledicta non in universum ; sed ul spinas el lii-
servilulirediqo(I Cor. i.v, 27), coiilrislalur in noslro- bulos generet, nisi ,182 fuerit humance sludio ope-
rum pcenitenlia peccatoruni; quia sua tanta delicia Q rationis exercitata. Quod si c eam exercuerimus, in
non liabuil, ut in his conirislari deberet. Denique laborequidem et sudore, sed lamen panem niandu-
et nobis suidet utileni istam esse tristiliam, quoese- cabimus. Repiignat enim Iex carnis legi mentis. Et
cunduin Deum, non secundum sseculum est. Oportel, laborandum nobis est ac desudandum, ulcasiige-
inquit, vos contiistari in pcenileniiam secnndum mus corpus, el serviluti redigainus, elquse suulspi-
Deum (II Cor. vn, 9 et 10); nam secundum Deum ritalia seniinemus. Sienim carnalia seininaveriinus,
tristitia saluiem operatur, socculiautem trisliiia mor- , qnae carnalia sunt metemus: si vero spiritalia senii-
tem operatur. Sed el de veteri Teslaiiienio accipe naverimus, melemus eaqusesuntspiritiilia. (S. Aug.,
illos ad graliam pervenisse, qui contrislabanlur in I. ii cont. Jul. Pelag., c. 5).
a Big.,Gem., Torn., SS.Th. el Micli., In trisli- c Edit. Rom., Quod si eliam exercuerimus. .. su-
lia, inquil, tnanducabisfettum agri, ul quemdam, etc. dore erimtts; sed tamen, elc.
h Clar., Rem. et S. Tli., ad animam dictitmest.

IN LIBROS DE CAIN ET ABEL ADMONITIO.

Ambrosiusin ipso exordiolibri de Incarnatione Dominica loquens de duobusGratiani cubicttlariis, Aria-

nw sectmhominibus,qui ejus concionificle pollicili sese adfuluros, obligalatnfidem non tiberabanl, sermonem
adinstiiutam Caini et Abvlishistoriam se converlere profitetur. Itaque [dum illi, inquit, forsilan veniunl,
ad istos qui propositi suni, deffecinmiis agricolas.quorum alter, hoc est, Cain, eic. Ex quibus sane non
levis suspicioinjici potest commentalionemde Cain el Abel haud prius editam fuisse , qnam itld pronuntia-
renlur ab Ambrosio.Et huic conjecturm inde fortassis nonniltil videattiraccedere confirmalionis,quod et eadem
fides , quam vir sanctus in libro de Inearnatione Arianis explicato, eliam in opere de quo agimus , plurimum
commendetur, ei in utroque eadem Geneseosverba non absimili ralione exponanlur. Cum autem memorala
disputatio de lncarnatione Dominica vix ante annum 582, ut suo loco dicelur, habila ftterit, hinc forsan
possit aliqtiis colligere eidem quoque tempori tractalum deCain el Abel esse Iribucndum. Verumlmnenttt hnnc
antiqmoremexislimemus,ut poie operi de Paradiso supparem, primis ejusdemverbis udducimur. lbi siquidemita
S, Doctor: De Paradiso, inquii; ih superioiibiiSi . . . i . digessimus. .... Nuiic sequeiitem adbriatnur
515 • SANCTIAMBROSII 516
histoiTamel ea quoesecundum Scripluras annexa sunl divinas, noslro opere prosequamur. Hmccerle dubitare
neutiquamsinunl, quin opellam hanc qum in mss.duobuspost librum de Paradiso exaraia, inscribilttrde Cain
et Ahel liber secundus, eidem libro subjunxerit; qttam proinde circiter an. 575, scriplam fuisse crediderimus.
Prmter conjecturas anobis in superiori admonilione propositas, huc etiam facit tilriusqueoperis characler, qtti
dttbio procuinon tanlam, quanlam aliorum, maturiiatemprmferl, sed quodammodo, ul voce ulamur Atnbrosii,
jTivenculescit. llaque quod illeinloco e commeniaiione de Incarnalione Doniinica shperius laudato se ad
Cainum alque Abelemdeflectere significat, auntmamus ideo dictiim, quia forte ambonnn fralrum historia, cu-
jus lectio quotannis ceiio lemporein Ecciesia recurrebal, lunc ad populumftteral reciiata.
Quidndm traclelur in hoc opere, lum ipsa ejus inscriptio , tum qum a nobis supra dicla sunt, satis de-
clarant. Quod vero ad iraclandi ralionem altinel, argumentum suum ubique fere mystieis interpretalionibus
cxponit et illuslrat. Immoralur prmserlimin explicandis Caini el Abelissacrificiis,qua in re tnulto majorem totius
cdmmentalionisparleminsumit. Quamvis auiem hic non tam tmiltus sil in exagitandis confulandisquehmrelicis,
qttamin libro deParadiso ; sed liberins oralorio slyloindulgeut: interdum lameniwnnullacailtolicmfidei dogmala,
quwimbuendisfideliumanimis putabat uliliora, saiis subtiliter insinual. Ea vero qum ad fingendos mores con-
ducuttt, fusius accuraliusqueprosequilur.
ilinc qitidem non lemere fecisse nobis videbitur, qui prius opus hoc pttblice peroralum , ac postea in eam,
qua nttnc habetur , formam redaclitm esse existimabil. Tamelsi non sit dissimulandumid in aliis Ambrosianis
operibtts, in quibus oralorii dicendi modi etiamnum exslanl, facilius anidmadverli.
Falendum porro Sanclum hanc noslrumplurima e Pltilone in hicubrationemsuam translulisse. Confer, si va-
cat, quw dicil in ItmcGeneseosverba: Possedi homineni per Deum, cum Judmi iltius libro de Cherubim, et hinc
ea desumpta esse nullo negoiio deprehendes. Similiter eiiam a mcdio pritno capiie prioris libri ad caput octavum
posterioris, non minimam partem libro ejitsdem aucloris de Sacrificiis Abel el Cain, deberi manifeslum est.
Atlamen in tribus ultimis libri secundi capWbus, ttbi Ambrosius reliqua ad illam ipsam Itisloriam petiinentia
paucis expedit, e libro, cui titulus : Deeo quod deterius poliori insidiari soleal , in quo eadem.a Philone fusitis
pertractanlur, tres omninolocosiinilalitsest. \erum et isiic cl ubicumquealiquid ex liocauclore muiuaiur, sumina
semper utilur libertate; ila ul, ctim lubet, philonianis sententiis adjiciat, delraltal et conlrarias quoque nonnttm-
qitam anleponat.
Cmteruina nobis impelrare non possumus, ut hujits operis divisionemab Ambrosioprofectam arbilremur. Malu-
mttsillam tribuere Sciolo cuipiam, qui cttm pleraque omnia, de quibtis apud Philonemlibris dtiobusagiiur, in Itoc
tractalu coniineri adverterel, ettm quoquebifariam ctividendumessejudicavit: sed adeo prmpostereillud prmstitit,
ut ibi posuerit secundi libri inilium, ubi ne capttl quidemincipereoporteret. Longe sane commodiusab eo luco,
ubi vir sanclus a.dagendum de secundosacrificii Caini vitio aggrediltir, inilium duceret secundusliber. Cumautem
divisioilla etsi absurda ab antiquissimi mvi manuscriplis ad ediiionum lempora perveneril, nos quoque eam , ne
qua in cilationibus confusioorialur, censuimusesse retinendam.

SANCTI AMBROSII

MEDI0LAKENS1S IflSCOPI

DE CAIN ET ABEL
LIBRI DUOa.

LIBER PRIMUS.

183 CAPUT PRIMOM. A bseredem, seqnehtem adoriaihur historiam , et ea

Posl brevema libro superiori ad huncce transitionem quse secundum Scripluras annexa sunt divinas , no-
agitur de ortu Cain et Abel; ac per hos sicul et per slroopere prosequamur.
Esau el Jacob , duas liomintim sectas sibi invicem 2. Adam autein cognovil Evam tnulierem suam,
oppositasprmsignari oslenditur. qumconcepit el peperit Cain, el dixit: Acuuisivihomi-
1. De paradiso in superioribus pro captu noslro, nem per Deum (Gen. iv, 1). Quaeacquirimus, exquo,
ut potuimus, quod Dominus infudil, sensus invenii, et a quo, et per quid acquiramus, considerarijsolet:
digessimus , in quibus Adam atqiie Evoe lapsus est ex quo , lanquam ex materia : a quo , quis auclor :
comprehensus. Nunc quoniam illapenesauctores non per quid, tanquam per aliquod instrumentum. Num-
stelit culpa : sed quod pejus est, deteriorem invenit quid hic sic dicit: Acquisivihominem per Deum; ut
a Scripii circ. an. 375.
517 DE CAIN ET ABEL LIB. I. 518
Detim intelligas inslrumentum? Non utique : sed ut A CAPUT II.
inteJligas auctorem et operatorem Deum. Unde ma- In Cain Judmorum
figttramesse, Cltrislianormnin Abel.
gis Deo detulit, quia dixil : Acquisivihominetnper
Deum , ut et nos cum aliquid acquirimus, vel omnes Hujus occasione qttmdam atlexunlur de patribm ,
eventus secundos Deo magis deferre, quam nobis ar- sed prmserlim de sepullura lsaac per qttem Christi
incarnatio, el Moysis per qiiemejusdem doctoratus
rogare debemus.
5. Et adjecit parere Abel (Ibid. 2). Cuns adjicitur exprimiiur. Denique eorumdem Moysis et Christi
comparaniur inter se sepulturm.
aliquid, quod prius erat tollilur. Idque colligitur a
ex oriilimeticoeporlionibus, autanimoc cogitationi- 5. Ego lanien hoc loco seciiiidum Scripturam my-
bus : addito enim numero, fit alius numerus, abole- slerium magis duorum populorum iutelligo, quod
tursuperior : et cogitatio aceedens nova exoluditsu- Deus adjieiendo Ecclcsicnsuac fidem piseplebis, abs-
periorem. Eru.o cum adjicilur Abel, 184 auferlur lulit perfidiam populi proevaricautis, quandoquidem
Cain. Quod noniinum inlerpieiatione plenius depre- verba ipsa hoc significare videanlur , dicente Deo :
henditur. Cain elenim dictus est acquisitio, quod Duw genies in ulero luo sunl, el duo populi-de ventre
omnia sibi acquirerel : Abel qui omnia referret ad luo cxibunl (Gen. xxv, 25). Hsec figura Synagogseet
Deum pia devotus h menlis altentione, nibil sibi ar- J; Ecclesisc in his duobus fralribus anle praicessitCain
rogans, ut snperior fraier, sed tottim tribuenscondi- el Abel. Per Cain parricidialis populus inlelligitur
lori quod accepisset ab eo. Judseoruin , qui Domini.et auctoris sui et secundum
4. Diiseitaque sectsesunt subdnorum fralrum nomi- Marise.virginis parliim fratris, ul ita dicam , sangui-
necompugnanlesinvicem, elcontrarise sibi.Una quoe nem persecutus est. Per Abel autem intelligitur
tolum menlisusedeputattamquam principali,et quasi Chrislianus adbserens Deo , sicut et Davidait: Mihi
cuidam cogitationis, el sensus, et molus omnis au- autem adhmrere Deo bonum esl ( Ps. LXXU , 28 ); ut
ctori; hocest, quoeomnes inveniionesbumanoascri- coelesiibus se allexerei, et a terrenis separaret. Ali-
bitingenio. Allera qusetamquamoperatori et creatori bi : Defecil , inquil , anima mca in verbum tuum
omniuni Deo dcfert, elejus tanqiiam parentis alque ( Ps. cxvm , Sl ); eo quod ordinem vivendi atque
recloris subdit omnia gubernacuio. Illa c prior, Cain usum non in terrenis volnptalibus, sed in verbiagni-
significalur : hsec posterior, Abel dicitur. flas duas lione posuisset. Ex quo cognoscitur ncc illudotiose
seclasuna anima parturii; elideo germanse habentur, scriplum esse, sed perpense alque examinate , quod
quod uno fundanlur ulero : sed contrarioe sunt; quia legimtis in Kegnorum Jibris : Ei apposiius est ad pa-
oporlet eas cnm quodain animse partu editse fuerinl, tres suos (III Reg. iij 11 el 21 ). Inlelligi enim datur
dividi ac separari. Compugnanlibus enim hospitium Q] quod pairtim similis fuerit fide. Unde claret non ad
unum perpetuo esse non potest. Denique Rebecca sepuliuram corporis, sed ad consorlium vilse rc-
cum duas naturas liumani ingcnii parittriret, unam laium.
n)ali,-alteram boni,easque exsilire inlra uterumsen- 6. Denique de Isaac non perfunctorie scriptum pu-
tiret suum ( Esau enim lypus erat malilioe, Jacob fi- latur (Gen. xxxv, 29), quod requirens corporis istius
guram bonilatisgerebal), mirata quidnam illud esset speciem quse animoe suse attexebalur , apposilus sil
quod discordiam quamdam concepti cernerel fetus, ad genus suum ; eo quod palris sui moribus adhse-
consuluit Deum, ut passionem prodetet, medelam srrit. Pulcbre autem ad genus ait, non ad popujuin,
daret. Itaque precanti est responsum redditum: Dum sicut alibi. Nam legiinus aliis iocis appositos fuisse
genles in ulero tuo sunl, el dno populi de venlre luo ad populum suum, sed isti non lain praestantes: proc-
exibttnl(Gen. xxv, 25). Quod si ad animam referas, stantior autem qui paucorum similis fueril, et non
eamdema generairicemjioni et mali intelliges, quiaex plurimorum : plures in populo stto quam in genere ;
eodem fonte animse utrumque dimanai,sed hoe sobrii et prscstanlius ducilttr paucorum similem esse, quam
solet esse verique judicii; ut repudiato malo enulriat plurimorum. Qui ergo Dei erat generatus promissio-
quod bonum esl, atque confirmet. Prius ergo e quam ne, qui ad sacrificium probandsepietatis electus, qui
pariatbonum, hoc est, reverentiani Deo debitam; unius uxoris, hoc est, solius sapientise societate con-
185 ut 'Psi lolum deferat,l sua non prceferat : cum tentus superni illius generis quod esl nnnm sibique
verogenuerit confessionemqusedeferlurDeo, deporrit semper conveniens, non plebeioe vilitatis iniitator
cordis sui lumorem. Adjieiens ergo Deus bonum ani- aslruendus fuitSeripturse divinse leslinionio. Etenim
moedogma Abel, abstulit improbum dogma Cain. s ubi labor, doctrina , medilalio , illic cum pluribus

a Ms. unus Yat. etvet. edit., propotiionibus.
h Ila tresmss. et anl. edii. At ms. unus "Vat.sicut
etnota margin. Gill., meniis intenlione.
c Ita tres mss. el edit. vei. Iu uno autem ms. Vat.
ad marg., IUapriore.... Itac posleriore, etc. Vat. vero
al. etedit. Iinm., Illaprior per Cainsignificalur, hmc
poslerior Abel.
d Edit. per
omnes, genitriccm. Ms. iinus Yal., genera-
lionem; tres alii generatricem.
e Sic ross. Edit. autem, quam pariat, bonumest
exltiberereverentiamDeodebilam;ul ipsi lolutn deferal,
sua non prwferat.
f Edii. oinnes , sua non prmferat, id est non dical
esse propria. Mss. lamen negalionein omittnnl : nec
male si vox sua posita sit pro voce ejus, ut referatur
ad Deum.
fi Edil. omnes, el qualuor mss., ubilabor, doctri-
nm medilalio. Divionensis, tibi labor , doctrina , ete.
Melius. Hic enihi doctrina idem est, ac disciplina et
instilutio.
519 SANCTI AMBROSH 520
commune collegium , el quoddam populare consor- j\. cceli firmati sunt. Per verbum igitur Dei non lapsus
lium est. Audiendo enim plerique proficiunt, quos operis, sed firmamenltmi est. Non ergo lamquani
noniinavit populum. Ubi aulem non humana tradi- relapsus in terram deprehenditur corporis solulione,
lione, sed iugeniosa colleclione sine usu laboris di- sed tamquam vcrbi coelesiis operatione donatus et
sciplina percipitur, illic sublimis generis incorrupta mtinere ; ut quietem magis caro ejus, quam bustum
sinceritas 186est> Et ideo Isaactainquam Dei munus aeceperit.
ad genus siium magis , qiiam ad populum appositus 9. Bene autem inter donrinuni et servum' servatur
legitur, utdivioorunipoliusquam hunianorutn imita- distantia. Ut procrogativam donrini intelligas , servi
torem esse sedulum recognoscas. graliam, de Moyse lcgitur, quia sepulturani ejus ne-
7. Beata et illa mens quse species et ipsum genus mo scit: de Christo autem , sepultura ejus de terra
supergrediens meretur audire quod diclum est ad sublala esl (Esai. LIII, 8); quia illesecnndum mysie-
Moysen , cum separarclur a populo : Tu autem sla rium legis exspectabat redempiionem, ut resurgeret:
mecum (Deut. v, 31 ) ! Nam sicul in Isaac Dominicse hic securidiim Evangelii 187 donuin redemptionem
incarnalionis lypus bumanaa generationis supergres- non exspectabat, sed donabat. Et ideosepultura ejus
sus consueiudiriem , vieit priores ; iia ut in eo non ignorata non est, sed elevata , quam diutius creatura
vulgaris popularisque graiia, sed specialis prseroga- ]8 tenere non potuit ; quia per ipsum oinnis creatura
liva proecellerel, sicut leclio docel : Abrahmenim di- properavit a corrnpiionis servitiis elevari. Nemoergo
ctm sunt promissioiiesel semim ejus: non dkit el se- scit sepulturam Moysi, quia vitam ejus omues nove-
minibus tamqttam in mullis, sed sictil uni, hoc est, se- runl: Christi atiteni sepulluram vidimus ; sed nunc
tnini luo, qiiod est Chrislus (Galal. m, 16 ): ila eliam jam nnn novimus , qui resurrectionem ej'us agnovi-
in Moyse venluri Docioris figura, qui legeni doceret, nius. Debuit enim cognosci tumulus ejus , ut resur-
Evangelium proedicaret.implerelTestamenlum ve- reclio manifestarelur; et ideo in Evangelio ( Mallh.
tus , novum conderet, cceleste populis alimentum xxvn, 60 et seq.) lumulussumma expressione descri-
daret , humanse dignitalem conditionis excessit eo bitur : in lege non qu;critur ; quia licet resurrectio-
usque, ul Dei donaretur nomine, sicut habemus nem ejus lex annuniiaverit (Esui. xi, 10), nobis la-
scriptum , dicenle Doniino : Posui le in Deum Pha- men Evangelii series plenissime comprobavit.
raoni (Exod. vn , 1). Etenim victor passionum om-
CAPUT III.
nium, nec ullis captiis soBcuIiillecebris , qui omnem
istain secundiim cofpns habiiaiionem coelestis puri- Per Abel et Cain sapientim humanmprocessus, qtti in
tate coiiversationis obduxerat, nieniem regens, car- Chrislo solo invenlusnon esl; designari; per ordinem
nem subjiciens , et regia quadam.aucloritate casti-( 1 quo uterquefrairum nominanittr, ttecnon per eorum-
gans , noniine Dei vocatus est, ad cirius similitudi- dem officiasignificari Abelem etsi juniorem , fratre
nem se perfectse virluiisuberlate forniaverat. tamen esse prmslanliorem.
' 8. Et ideo non
legimus de eo sictil de coeteris , 10. Ergo ut quod proposuimus, compleamus : Ad-
quia deficiens mortuus est : " sed per verbum Dei jecit, inquit, parere Abel, hoc esl, meliorem Eva quoe
tnorluus est ( Deul. xxxtv, S ). Deus enim neque de- graviter ante peccavcrat, ex se generavit senteniiam
fectioiiem atil diminulioniem patitur, neque adjec- ut superioris senlenlioe aboleret errorem. Menlior
tionem capil. Unde el addidit Scriptura : Quia ttemo nisi hoc in univcrsis eomprobalur. Ita enim nasci-
scit sepulturam ejus usque in hodiernumdiem (lbid. C), inur, ui anie infirnius infantioesensus in nobis sit,
ut translalionem magis , quam inlerilum ejusinlelli-, postea pueriiiae corporis lanlummodo euram sciens,
gas. Mors enim secessio quoedamestanimscet corpo- nullum culium, nullam hahens bbservantiam divino-
ris. Mortuus igiiur est per verbum Dei, ut ait Scrip- rum. Unde et evidenli naturoe novitate ortum Jesum
tura, non secundum verbum ; ut adverlas non nun- Chrislum ex virgine ul probaret propheta , ait: Ecce
tium mortis, sed gratise munusexpressum, qui trans- Virgo in utero accipiet, et pariel filium, et vocabitur
laius magis, quam derelictus est, cujiis nemo novit nomen ejus Emanuel : butyrum el tnel c manducabit,
sepulturam. Quis enim in terrenis reliquias ejus po- I) quoniam priusquam sctat mulumaui bonum: non cre-
tiiiideprehendere, quem secum esse Dci Filius in det malitim, ul etigat quod bonumest (Esai. vii ,14 el
Evangelio demonstravit ( Matth. xvn , 3) ? Denique scq.). El infra : Priusquam sciatpuer vocare patremac
elElias simul est visus , qui translatus curru est, tnatrem, accipiel virlulem Damasci el spolia Samarim
non sepultus nee morluus. legilur (IV Reg. n, 11)? conlra regem Assyriontm (Esai. vni, 4). Solus enim
11Vivit enim qui cum Dei Filio est.
Moyses auiem fuil qui non cst captus sseculi hujus vanilate el car-
mortuus quidem legiiur, sed per verbum Dei mor- nali tumore; ut pote qui se humiiiavit faclus.obe-
luus , per-quod facia sunt omnia. Verbo autem Dei diens usque ad movteni, longe uniuscujusque no-
a Ex lris colligeresibi videntur h Ms. Floriacensis , sed per verbtim Dei, cum Dei
quidam recentiores
Anibrosii fuisse opinionem , mortuum Moysen non filio est.
esse ; tamen si verba ejus , licel paulo obscuriora , c Vel. edil. cum ms. Laud. , manducabil, prius-
perpendaniur atienlius , animadvertes illtini ibi Phi- quam sciat maium aul bonum, non credet,.elc. Rom.,
lohis senieutiam exprimere voluisse , quem quidem manducabit, et idep priusquam scial tmluni aut bo-
de Moysis morte sensu .sphitali disseruisse constat, nurn, non credet, etc. Nos lo.cum ex mss. duobus
Ue lilterali hon ita soilicilum. Vat. et totidem Gallicis restituimiis.
 521 DE CAIN ET ABEL. LIB. I. 322
strtim dissinrilis , qiiia nos fruslra extolliniur mente JA cob ; ila ut diceret: Ut quid tnihi primalus (Gen. xxv,
carnis inflali. Unde el nemo sinepeccalo, nec mrius 52) ? Sed quos isle posthabuit, hos vir cognomento
diei infans : iile autem peccatum non feeit. El ideo exerciiationis prseditus qucesivit mereri. Nonne libi
in nobis anle nascilur Cain seipsum prsefereus : po- videtur Esau tamquam in agone victus , el proprise
stea Abel generatur , in quo sit reverentia divinilatis. meniis infirmilale imparem se existimans cessisse
Prius ergo irrepit quod malum est, poslea agnosci- victori coronam, quem videbat nullis passionum ille-
tur quod bonum est. Ubi autem bonum, ihi justtim ; cebris inflecti, quarum ipse pulverem sustinere non
ubi justitia , ibi sanctilas , hoc est, Abel qui adhoe- poterat ? Ul quid mihi, inquit, primatusl Apud igna-
ret Deo. vos enim nulla sunt insignia virlutis, apud sapientes
11. Et factus est, inquit, Abel pastor oviutn, Cain prima habenlur; sludia enim virlutis quoedam in-
autem operabatur lerram ( Gen. iv, 2). Non est otio- strutnenla sunt. Ilaque sicut bellator sine arnris esse
sum quod cum ante generatus sit Caih , ut lectio do- non potesl, ita nec sine exerciialione virlus. Unde
cet, proelalus sil hoc loco Abel; nec idem sil ordo et Domiiiiis in Evangelio ait: A diebus Joannis Bap-
nominnm, qui est ordo naturse. Quid sibi vult muta- tislw regnum ewlorum cogilur , el cogenles diripiunl
lio ordinis ; ut prius junioris meniinerit, ubi descri- illud (Mattlt. xi, 12). Et alibi: Qumrileregnttm Dei,
bilur vitoesiattts operisque usus ? Officiorum interro- B I el ecce omnia prmslo sunt vobis (Matth. vi, 53). Non
gemus dislantlam, ut colJigamus causam proclationis. dormientibus , neque oiiantibus , sed vigilanlibns et
Operari terram usu prius est, gratia inferius, quam laborantibus pollicentur prremia : et labori merces
oves pascere.-Hoc euim instar est cujusdamdoctoris parata esi, qui licel non sit suavis ad graliam, lamen
et principis, meritoque senior a vetustioribus inchoa- fruetuosus ad procmium est.
vit, juniorrecenlioraproetulit, qucenullasspinas,188 13. Docet hoc sermo legis, sicut scriplum inveni-
nullos tribulos germinarent, nulli senteniioe essent nitis: Si fuerint, inquit, uni Itomini dttm uxores, una
obnoxia. Denique pcccati reus Adam de paradiso di- earutn dilecla, et altera odibilis , et pepererinl ei ambm
ririsstisest voluplaiis , ut operarelur terram. Recle fiiios dilecta etodibilis, et primitivus fuerit filius mulie-
ergo ubi nascuntur bi fratres, servatur etiam in proe- ris odibiiis; qtta die hwredes reliqueril filios in subslan-
dicando ordo naturse: ubi vero exprimitur disciplina tia sua, nonpoieril primatum dare filio mnlicris dile-
vivendi, seniori junior aniefertur; quia etsi lempore clm, omitlensfilium odibilis:\f£Q sed primitivum ftliutti
jiinior, virtule prsestautior est. Innocentiaenini teni- odibilisa cognosceldareilli doletn exomnibus qum inve-
pore posterior est, quain maiitia, et quadam suppar niunlur ei; quia ipse initiutn filiorum ejus esl, et ipsi
a'iate, sed hieritorum nobiliiale antiquior. Senectus debentur primilim (Deut. xxi, 15 et seq.). Quam pro-
enitn venerabilisesl, nonannis incana, sed moribus. Et p( funda latent niysleriorum secreta in Iitteris ! Reco-
wlas, inquit, senectulis vita immaculala (Sap. iv, 8). gnosce, anima, partus luos, et odibilis istius muiieris
Ubi ergo geoeralio exprimitur, proeveniat Cain : ubi quscre myslerium. Intra le ea iiivenies , si reqniras.
disciplinarum fil prsedicatio, prsecurrat Abel. Adoles- Repele cogitaliones , relege sensus luos , el cui pri-
cenliam igitur, et ipsani in exordiis juventutcm va- niiticc debeaniur, agnosces. Duoeenim mulieres uni-
riaruni illecebris passionum fervere qnis abnual: sed cuique noslrum cohabitant, inimiciiiis ac discordiis
ubi maturior selas sticcesserit, tamquam pubescenlis dissidentes , velut qriibusdam zelolypioe conleiilioni-
lascivise lempeslate discussa , tranquillitaleni refun- bus nostrse replentes animse domtim. Una earum no-
di, et in quosdam portus quietos Iassoeanimse navi- his suavitati etamori cst, blanda conciliatrix gralioe,
gium subducere?Itaque graves motus nostrse adoles- quse vocatur volnptas. Uanc nobis opinamur sociam
cenlise fida senectulis statione placidanttir. ae doniesticam : iliam alleram immilem, asperam ,
feram credimus, cui nomen virtus est.
CAPUT IV. 14. Illaigitur meretricio.procax molu.infractoper
Maliliam tetnpore priorem esse, vititttem dignilate : delicias incessu, nulantibus oculis, el ludeulibus ja-
Hoc ipstim per Esau el Jacob designari, sicut et per culans palpebrisretia,quibus pretiosas jtivenum ani-
ducts Scripturm mulieres ; quarum allera virtulis , jv 1 mascapil (oculus enini meretricis {Prov. vn, lOetseq.)
altera voluplalis imago est. Denique hujus ullimm laqueuspeccaloris),quemcuiiiquevideriib dubiost-nsu
artes describunlur. proctereuntem in angulo transitus domus suocsermo-
nibus adoritur gratiosis, faciens juvenum volare
12.Neergo dubiles talibus naturae admonitus exem- corda,domiinquieta,in plaleis vaga,osculisprodiga,
plis, quod malitia praecedat tempore, sed juvencu- pudore vilis, amictu dives, genas picla. Elenim quia
lescat infirmitate. Habet illa eetalis slipendium : vir- verum decorem nalurse habcre non potest, adulleri-
tus autem prcerogativam glorise , qua plerumque ju- nisfucis affectatsepulchritudinis lcnocinaiur speciem,
sto cedit iniquus. Cujus rei testis est fidelis divina noii veritatem. Vitiorum succincia comitatu et quo-
Scriptura, quae docet Esau cognomine slultilise vi- dam nequitiarum choro circumfusa, dux criminum,
rum cessisse palienter primalus suos fratri suo Ja- lalibus verborum machinis murum mentis aggredilur
a Vet. edit. cognoscens 4et illi dotem. Rom., co- h Rom. edit., sensu
ut det illi indignum; LXX eliam ibi se-
gnoscet, dvpla. Nimirum ex LXX, ubi le- quilur ; illi enim : vscviav IvSsnfpsv&v.
:
gaS E57£yVM(7S7C« §OUVKl KUTU §E7r),«,etC. *
 §25 SANCtt AMBROSll S2|
liiiniance: Sacrificiutn pacis esl miltt, hodie reddo vota Atioreui bibite. Manducemus et bibamus; cras cnim
triea; hac ex causa progressa sum obviam libi, deside- moriemur. Transictvila nostra lamquam vesligia nubis,
rans faciem luam a invenire.Instids texuilectiimtneum, cl tamquam nebula dissipabiiur (Prov. ix, 17). Venite
et tapelis ab JEqyplo slravi. Aspersileclummeumcroco, ergo, fruamur bonis qumsunl, el ulamur crealuralam-
dumum aulemmeam cinnamomo. Veni,fruamur amici- quam injuvenluieceleriter. Vino preiiosoet unguentis
tia usque in diluculum : veni, el celiuclemur cupidine nos impleamus, et non prmlereat nos flos temporis. Co-
(Prov. vn, 14 el seq.). Hanc enini per os Salomonis ronemus nos rosis anlequam marcescanl. Nutlum pra-
speciem forniCarioevidemus expressam. Nam quid tum sit quod non pertranseat luxuria noslra : ubique
tam mereiriciuin, quam soecularisvoluptasquse a fene- relinquamus signa Imlitim(Sap. u, 8 e(sea.).Hsecom-
stra domus suse inlrai, oculis prima leiilamenlaprse- nia relinquuntur, nibil secum quis fcret, nisi quod
ludens; el peneirat cilo si lu in plateam prospiciens, corporis voluplate perceperit. Denique ego istam iu-
id est, in pnblicas transeunliuni vias; non in legis stilui Pbilosopbiam ; nec est alia verior, nisi ea quse
inieriia mysteria oblutum luse mentis inlendas. Ea bonuni asserit quod suave alque jucundum sit. Ergo
profecto est quoe validioribus vinculis velut cubile vel Pbilosophise vel sapientise Salomonis credile.
quoddam eonsociaioe nobis communitalis inlexit, ut '
CAPUT V.
qui reclinaverit se, ligeiur; et opprobriosoefraiidis D
velamine opcril corporis sui stratum, ad sollicitan- SoUicitaloa voluptate virtttssaniora consulit; quomodo
dosjuveuumanimos absentiam viri, hoc est, incuriain diubolicis tenlalionibus resistendum, el a quo eliatn
legis obtexens. Lex enim absens peccantibus esl, nam lemporatiqexpeienda, quamque illa improbis noxia
si adesset, non delinq.ueretur; et ideo ait : Non sinl, docet; invital ad convivium sapienlim,et quid
enim adesl virmeus in domo: abiil aulem viam longis- ejus ebrielas q vinolenlia discrepet, aperit; ac lan-
simaminvolucro pecunim acceplo in tnanu (Ibid.,i9, dem avaritim mala declarat.
20). Quid.hoc esse dicam, nisi forie quia diviles pu- 16. His audilis, velut cervus sagitiatus in j'ecore
lant nihil esse quod non cedat susc pecunise, el in hocrei saucius. Quem miserans virtus, elcasurum
graliam sui legem vejint esse venalem ? Spargil odo- cilo videns, improviso c occurril, verita ne inter mo-
res suos voluplas, quia Cbristi odorem non habel, ras illecebris demulceniibus mens capiatur huniana.
thesauros demonstral, regua 190 promillil, amores Palam, inquit, apparui libi non quserenii me. Ne fal-
spondet coniiniios.iiiexploratoscoiicubiluspolliceiui', lat imprudenlem, et circumvenial te mulier effrenata
sine psedagogo disciplinas, sine monitore sermones, el 191 luxuriosa quocnon novit pudorem: sedet in
vitam sine sollicitudine, mollem somnum, inexple- foribus domus in sella, palam in plateis advocans
bilctn cupiditalcm. Seducens, inquit, eum mullo blan- (\ pr;elereuntes (Pron. ix, 14 el 15). Nunc igilur, flli,
diinento sermonum, et iaqueis labiorum suorum alli- attdi me, intende verbis oris mei. Non declinelin vias
gans, domum adusque aitraxil. Al ille secutus eamcir- ejus cortitum. Mullos enim vulnerando dejecil, et sunl
ctimveniiur'(Ibid., 21). Niiebal aula regio luxu splen- innumerabilesquosirucidavit. Viwinferorumdomusejus,
dida cselatis parielibus, et humida natabant pavi- deducenlesin secessummortis (Prov. vn, 24 et seq.).
menlavino. Flagrabat unguento humus, spinis co- Aufer igitur libi pravnm os et injusta labia longe a le
operta piscinm, et marcentibtis jam floribus lubrica. propelle. Oculxlui recta videanl (Prov. iv, 24 el 25):
Illic comessantium tumullus, concertantium clamor, ttoliinlendere fdllaci mulieri (Prov. v,' 2). Mella euiin
litiganiium csedes, h concentus ccenantium, salian- distillabunt a labiis mulieris forniearioo, quse ad tem-
lium slrepitus, ridentium cachinnus, lascivienlium ptis impinguat fauces luas, postea vero amariorem
plausus, confusa omnia, nihil naiurse ordine. Salla- felle invenies. Dies me cilius defecerit quam vitia
trices tonsoe, et crispanles pueri coma, epulaniium cj"usexponam, quoe larnen in Proverbiis ore sapien-
cruditas, edeutium ructus, ebriorum sitis, hesterna tioe descripta atque expressa sunl (Proti. vi, 24 ej
erapula, hodierna temulenlia, repleta vomitu biben- seq.). Non tevincat formoeconcupiscentia. Adulterina
liumpucula majore odore ebrietatis,qtiani si recen- cst, fucis illita, nequaquam vero ae sincero fulgens
tia tanlum vina flagrarenl. Ipsa in mcdio slans : Bi- £) decore. Neque capiaris oculis; circumrusa enim relia
bite, inqiiil, ei inebriairiini, ul cadat unusquisque, et sunt (Cant. ii, 8 et 9). Esto magis similis illius et se-
non resurgat. Illeapud me primus, qui omnium per- quere etim qui salit super montes, et transilit super
ditissimus. Ule meus cst, qui suusnonest. lllemihi colles, prospiciens per fenestras, emiiiens snper retia.
gratior, qui sibi nequior. Calix aureus BabyJonis in Mala sunt voluptatis vincula. Oculos delectat, demul-
manu mea inebrians omneni terram.a vino meo bibe- eet aures, sed meniem inquinat : multa mentitur,
runl omnes gentes. Qui est ergo insipienlior divertat falsa adjnngit, verasubducit, spondetpecuniam, au-
ad me, et indigentibussapienlia prsecipio dicens: Pa- rum offert ; sed aufert disciplinam (Prov. vm, 10).
itibus abscondHissuaviler utimini,et aquamfurtim dul- Tu aulem accipe potius disciplinam, qtiampecuniam,

a Mss. duo Vat. et Laud., inveni te. Ctim his fa- atitem cum aliis, concentuscanenlium.
ciuni LXX, qui sic babent: 7ro8ovo-« TOo-ov7r/)ocru7rov c Mss. Vat. unus, Div. et Flor. necnon edit. vel.,
cu- occurrit verilate, Ms. Laud., occurrit veritas. Melius
ivpw-a.'«• El.post patica iideIllmss.,coftoemHl• Vat, Alter, et pdit. Rom., occurrit, verita ne, etc.
pidine. „
h Ilavet. edit. cum mss. Vat. uno, et Dtv.; Rom.
525 DE CAIN ET ABEL. LIB. I. 528
etscientiam superatirum probatum. Melior estenim A accipieniis esl, si uti nesciat.Quidestcnim thesaurus
Japidibuspretiosis (Prov. ni, 10et seq ).Non tecelabo luxurioso, nisi sumplus luxurise? Unde non Iuxurio-
quoesuinina ejus feruntur,a ne videar deoperire quoc stis, sed frugi probaiur. Et ideo utere quasi frugi iis
displiceant iu voluptale, el obumbrare qusc placeant. quse libi apponuntur, ut noncum manducas niiiliuni,
Elevat enim et extollit nientem suasoriis verbis, os- odibilis fias : Vigilimeuim el tormentdviro edaci (Ec-
tendit omnia regna terroe, dicens : hoec omnia libi cli. xxxi, 25). El infra : Si coactus fueris in edendo,
dabo, si procidens adoraveris me, Ibi lu cave ne surge et vome, el refrigerabil te, et non adduces corpori
rapiaris a prceteiTahenlibus .et non manenlibus, in luo infirmitatem(Ibid., 25).PIurimos iiaquegula sua
quibus niagna lentatio est. occidii, nullum frugalitas : innumerisviiianocuerunt,
16. Docuit te certe Dominus Jesusquemadmodum nulli parcimonia. Plerique inler epulas jfudere ani-
adversus hujusmodi lenialiones resistas. Teienderat mas, el mensas pruprio replevere sanguine. Aliis
diabolus primum laqueum gulsc dicens : Si filius Dei crudilas vocem simul rapuit et scnsum : el si aliqui-
es, dic Ituic lapidi, ul panis fiat (Matlli. iv, 5 ell). bus crudilas noxia non fuit, his ruinam fecit ebrie-
Respondii Dominus : Non in pane solo vivil liomo, tas. Alios enim in crimen egit ebrietas; eisi ip«a c
sed in omniverboDei. Laquemn solvil hoc diclo. Po- crimen sit, alios ad egeslateni redcgit. Postremoaudi
suit ileruin diabolussecundum jactantiailaqueum, qui rj quos Cbrislus excludal : Cttm intraverit, inquit, pa-
etiambonamnieiiiemprosperiscurreiitemsemiiissolet le.rfumilias,el clauseril ostium , incipietis foris slare,
strangulare : El duxil illum, inquit, in Hientsalem, el puisare osliumdicenles: Aperi nobis. El respondens
et slaiuit eum super pinnum templi,et dixil illi: Si Fi- dicel: Nescio vos unde estis, receditea me, omnesope-
lius Dei es, tnitie le Itinc. Scriplum esl etiim quod an- rarii iniquilatis. Tunc incipielis dicere : Manducavi-
gelis suis mandavitde le, ul conservenlte, quia in tnani- muscoram te, et bibimus, el in platcis nostris docuisti.
bus lollent te, ne forle offendas ad lapidem pedem Et dicel vobis: Nesciounde estis(Luc. xm, 25 el seq.).
tutim (Ibid. 5 et 6). Itaque cuin possetsine ullo pe- Audisii quid de manducantibus dixerit. Audi nunc
riculo uiittere se Dominus Jesus , cui suppetercnt quid de jejunantibus dicat: Beati qui nunc esuriunt
spiritales volatus ; tamen ne jactanlioe genus esset, et siliunl, quia saturabunlur (Luc. vi, 21). Et infra :
respondit diabolo : Non tentabis DominumDeumiuum Vm vobis qui salurali eslis, quoniam esurietis (Ibid.,
(Ibid., 7). Simul docuit nos cavere ne faciamus vo- 25).
luntatem diaboli. Si ergo vere jactanlia declinanda 19. Sed vis manducare, vis bibere ? Veni ad convi-
esl, quanlo magis nemo debelfalsa jactare pro veris? vium sapieniise quse invitat omnes cnm magna proe-
Terlius superest laqueus avarilioe alque ambitionis. dicaiione dicens : Venile el edile panes tneos, el bibite
Oslendit in monle posito oninia regna mbis terrse in ,-i vimtmquod miscui vobis (Prov. ix, 5). Deleclani can-
nioinciitoieinporis(IMd.,8,e(s£a.).Bciieinmonieiito, lica quoe epulantem demulceant? Audi horlauteni,
quia diulurna esse nequeunl. Paululum exspecta, et audi eanlantem Ecclesiam, non solum in canticis.sed
cito transeunl. Ilaquequi sequuntur ea, in montesibi etiain in Canticis canlicorum : Manducate, proximi
esse videntur : sed non sunt perpetui, sieui habes tnei, et bibite, el inebriamini,d palres mei (Canl. v, 1).
scriptum iVidiimpium superexallatum el 192 eteva- Sed hsec ebrieias sohrios faeit; hoccebrielas gratiac,
tum super cedros Libani, el transivi, el ecce non eral non teniuleniioe est. Lsetitiam generat, non liluban-
(l's. xxxvi, 55). Sed qui ea maximi facil, adorare vi- tiam. Nee verearis ne in convivio Ecclesise aut graii
detur diabolum, cujus Deus venter est, et in puden- odores tibi, aul dulces cibi, aut diversi potus, aut
disgloria. Tu autem in Deo gloriam qusere, qui tibi convivse nobiles desint, aul decenles ministri. Quid
ail : DominutnDeum luutn adorabis, et illi soli servies Christo nobilius,qui inconvivio Ecclesiacet ministrat
(Mailh.i\',l0), aquoaelerna accipias, non temporalia. et niinislratur ? Islius convivoe recumbenlis annecte
lt.Tamen si quem etiam ista delectent, ab eo mo- 193 le laleri, ac te Deo conjunge ; non fastidias
deratius petantur qui verus omniiim fons est. h Nam mensam quam Cbristus elegit dicens: Introivi in
et ipsa peculiaria quse possidere sibi videtur diabo- Iwrtumtneum, soror mea sponsa, vindemiavimyrrham
Ius, aliena sunt, sicul ipse dixit : Tibi dabo poiesla- Q cum aromalibus meis : tnanducavi panem tneqm cum
lem huncuniversamel gloriameorum, qttia thiltitradiia melle meo, et bibi vinum cum lacte meo (Ibid.). In
sunl (Ibid., 9). Ab eo ergo spera, iicet brevis vitoe horto, hoc est, in paradiso est convivium Ecclesioe,
non sit loiiguni viaticum requirendum ; tanien ab eo ubi eral prius Adam, quam peccatum commilteret.
spera qui universam creaturam condidit, qui diabolo lbi recumbebat Eva priusquam culpam crearet el
ea ad lenipus tradidit, non ut possideat, sed ut tentet. pareret. Ibi vindemiabis myrrham, hoc est, Christi
Non enini polerat corona esse sine certamine. Pro- sepulturam ; ul cohsepultus cum illo perhaptismum
bandi eraut dubii, ul jusli coronarenlur. in mortem, quemadmodum ille surrexit ex niortuis,
18. Dedit itaque diabolo ea, quia in his ipsis pcena et lu resurgas. Ibi manducabis panem qui confirmat
a Edit. omnes, et mss. duo Vat., ne videar operire, c Edit. omnes , crimen non sit; contra mss, fi-
etc. Meliusmss. Div., Flor.et Laud.,... deoperire. dem.
h lia edit. onines. At ms. Vat. unus, et Laud., a Sic edil. antiq. cum mss.Vat. uno, Div. et Land.
Nam ipsa pecunia, el qum, etc. Val. vero alter, Div. Rom. aulem cum aliis, fratres mei, ut eliam LXX ;
acFlor., Nam el ipsapecuniaria, qnm, etc. Vulg. vero, cliariwmi>
 327- SANCTIAMBROSII 528
cor hominis. Mel guslabis, quo tuorum dulcescaiIA terrarum venis requiras. Esto pauper spirilu, et eris
rheatiis fauciuni. Vinurn bibes cum lacte, hoc est,, dives qualicumquc censu; quia non in abmidaiitia
cum spleridore el sinceritate : sive quod pura sim- divitiarum vita est hominis, sed in virtute ac fide.
plicilassil; sivequod immacuiala gratia, qusDinre'• Istse te divitiaeverum divitem facient, si sis in Deum
. missionem sumitur peccatorum ; sive quod parvulos; dives.
consolationis suae laclet uberibus, ut ablaclati in de- CAPUT VI..
liciis, in pleniiiidinem perfeclse sctatis adolescant.
Succede ergo in hoc convivium. An metuis ne angu- Virtutemsludio el labore cotnparari. Hoc Jaeobi qui
stiordomus et hrevis convivii locus te comprinial ? primatum in fratrem adeptusesl, probalur exemplo;
0 lsrael, quam niagna est domus DoihTni,et ingens et myslica de Abraltam, Moyse, ac iisdem duobus
locus possessionis ejus ! Magnus, et non habel fi- fralribus exponunlur.
nem, alius, et immensus (Baruch. iu, 24). Jbi fue- 22. Audisti voluptalis mysleria, audisti etiam co-
runt giganies illi, qui ab inilio fuerunt statura magna piarum nosirarum munera, quas ego non supeliectili
scientes prselium. Non hos clegit Dominus. Etme- operiendas.sed Scripturae nudis sermonibusdemon-
rilo non elegit, quia prseliura, non pacem sciebant. strandas pulavi; ut sua ipsa Iuce fulgerent, el ex se
El ideo to pacem disce, ul eligaris a Deo. Sed ne r> ipsocvocem emitlerent sui invicem. Neque enim sol
forte incompiam domus magnitudinem putes, et di- el luna inlerprete indigent. Habent inierpreiem.ful-
versoria te columnata deleclent: sapientia aedilicavit gorem sui fuminis, quo totus repletus orbis est. Illis
sibi domum, a et fulsii columnas seplem. Ijise etiam illuminalio est fides siiie indice, qucedam, ut ila
DominusJesus mtillas mansiones apud Patrem suum dicam, intestala lestis quce alieno nou indiget lesii-
esse commemorat (Joan. xiv, 2). In hac ergo domo monio, utsulrilo se uuiversorum oculis effuodit. Non
epulaheris animse cibos, potusque menlis : nt poslea ergo ntiniianiur opera nosira, sed clamant, et se
non esurias, neque siiias umquam. Qui enim man- ipsa nuntiant. Sane ul et hoc quod laboriosum in
ducat, manducat usque ad salielalem ; et qui bibit," nostris ducitur, non prseieream, fides exigitnr, stu-
usque ad ebrietalem bibit. dium desideratur, facla quseruntur. His enim tribus
20. Sed hsec ebrietas pudicitise custos esl : illa Dominus Jesus devotionis humanse oliicia dcfinivit
vini ebrielas fomes libidinis , quo- per carnes vapo- dicens : Pelile, el dabimr vobis: qumrile, el invenietis:
rantur interna viscera, animus ignescit, aiiima exu- puisale, et apetielur vobis ( Mutlh. vn, 7). El infra :
rilur. Ssevns crimiuum siimulus libido est, quoc Omnis ergoqui audil verbamea hmc, et facil ea, similis
humquam manere quietum palitnr affectum. Nocte esl viro sapienti (Ibid., 24).
fervet, die 3nhelat, de somno excilat, a negotio ab- ,-i 25. Hsn.cqui studiose fuerii prosecuius, primatus
ducit, a ratione revocat, aufert consilium, amanies benediclionis aecipiet, sicut patriareha Jacob qui
inquieiat, lapsos inclinat, castis insidiaiur, poiiendo continentia el fide hunianarum supplantavit vcsiigia
inflainmat, usuque accenditur. Nullus peccandi nio- passionum. lste ait: Misericordiamtnei liabuit Deus,
dus, et inexplebilis scelerum sitis, nisi morte amantis et sunl tnihi omnia (Gen. xxxui, H ). Hanc itaque
exstingui non potest. Et ideo ail Apostolus: Fugite misericordiam nos fide, sludio, operibusque merea-
fornicaiionem(I Cor. vi,18); ut veloci luga laniquani mur, quibus disciplinis invenit Israel graliam Dei, et
furiosse dominsedeclinare soevitiam,el tclro servilio per ipsam oiunia. Non enim mundi hujus copias, sed
exire possimus. virtiitum discipiitias sihi suppetere gaudehat. Has
2i. Nam quid de avaritia dicam, insatiabili pecu- nobis subsliluamus hseredes, quas sahcltis Abraham
niae ctipiditate, et quadam acris libidine, quse quo in Isaac filio suo subsiiluit sibi, oninem operumsuo-
plura abslulerit, co magis inopem esse se credil ? rum deputans h.Trediiatem sapienii elj'usto viro, nec
Omnibus invida, sibi vilis, in suoimis divitiis innps, ullutn jus hscreditarium ancillis vel anciilaiumfiliis
affectu extenual quod eensu ahuudal. Nullus rapieudi derelinquens, sed lantunimodo donationis nmnera.
modus,ubi nulla mensura cupiendi. Sic inflammat Perfectse enim virlutes totum accipiunt glorioepatri-
aniniuin, sic igne suo pascit eum, ut hoc loco distet, pj monium , usiialis et medincribus vile ajiquid asper-
quod illa formarum adultera sit, isia terrarum. Ele- gilur. Et ideo Agar quseadvena Latine diciiur atque
mehta conculit, raare sulcat, terram effodit, ccelum accola, el Ceihura qusc odorifera significalur, haere-
votis fatigat, nec sereno grata nec nubilo, 194 con_ des non sunt. Qui enim mediis utitor'disciplinis,
demnat provenlus annuos, fetusque terrarum arguit. accola, non inhabilalor est sapienlisp. Odore asper-
Sed h.TCaigritudo est animse, non sauitas. Denique sus, non fruclu explelur., Saniialem aulem cibus,
Ecclesiasies dicil: Est languor malus queni vidi sub non odor invehit, qtiia odor fruciuum nuntius est.
sole, divilias custodiri in malum possidenliseas (Eccle. Principales iiaque disciplinas sequeniibus, et 195
V, 12). Et supra : Qui diligit argentum, non satiabitttr indigenas accolis agnoscimus prseferendas.
argenlo (lbid.,9).Et:Nec est fmisacquisitioniseorum 24. Hoc secundum ingenium. h At vero secundum
(Buruc. III , 18). Si quaeris Ihesauros, accipe invisi- mysterinm Abraham paler gcnlium semini suo legi-
biles et occultos quos in cceli altissimis, non quos in limo, quod est Clirislus, hsereditatem omnem fidei
a Edit., Et sculpsit. Mss., E( futsit. Nempe ex Vulg., Et excidit, etc.
LXX iiilerp. ubi legilur, mi vnrtptib-sorvXov?sVfci. h Cod. Div., Ai vero secundumministemm.
329 DE CAIN ET ABEL LIB. I. 550
suse detulit, qui in hac terra velut advena fuit; ut A vindicare, nec aucloris deputare gralice, sed ipsum se
vitse huj'us odorem magis quam fructum referrel. suorum bonorum auciorem ducere. Teriitim genus
Hsec cum audit mens, averlit se a voluplate, viriu- est peccati quidem minoris, sed supparis arroganlicc
tique adjungit, veri decoris admirans graliam, pu- eorum scilicel qui datorem bonorum Deum non ne-
rura afleclum, simplicem senteniiam, mediocrem gant: sed quseacciderint, ea sibi propter prndentiaro
veslem, hoc est, non in persuasione sermonis, sed suam, coeterarumque merita virtuluni j'ure delaia
in osteusione Spirilus (I Cor. n, 4), qualis est apo- arhitraiilur. Propterea eliam divina dignos habitos
slolicce forma senlentioe, amictum sapientise atque gralia, quod nequaquam viderenlur indigui quibus
pietatis omni preliosiorem auro refulgens, tunc lalia divinis beneficiis provenirent.
cboriim prudenliae, temperantise , fortitudinis, ac 26. Ne quid ergo htijusraodi accidal, unde votum
jtistitise suscipieus quoe flagrabant odorem discipli- tutim tibi in peccaium fial, lex le informavii aique
narum, incutiens reverentiam, infundens gratiam. insiruxit, dicente Domino qni legem dedit: Attende
Itaque talibus mota elegit siudia virlutis, quibus tibi, ne obliiiiscaris beneficia Domini Dei itti, et noti
Jacob vir plenus exercitationis mentem imendit cuslodias mandata et judicid, ei juslitias illius qum ego
suam.Et ideo ovium pastor inducitur (Gen. xxx, 31 prmcipio libi hodie; ne cum manducavens, et replelus
el seq.); eo quod imperitare corpori et sensibus ejus B fueris , et cum domos bonas mdificaveris, el habitare
ac vo|uptatihus, volique modum tenere, ne velut cmperis in eis, el oves tumet bovestui cum repleli fue-
ovis vageiur incerla, proesiantius sestimatur, quam rint, el cum wre, argenlo et auro completusfueris, et
regere populos, vel praeesse urbibus. Difficilius enim omnia possidere cmperis, et pletia fuerinl Iwrrea lua,
qtiispiam se, quam alte.rum regit. Animum viucere, exalles cor luum.et obliviscaris DominumDeum tuutn
iracundiani cohibere, compugnanlesque leges carnis (Deul. VIII, 11 el seq.). Tune ergo oblivisceris Do-
el mentis in unum cogere immortalis cujusdam est minum, cuin obliius fueris tui. Si autem cognoscas
viri quem iuferni porta non ceperit. Denique ipse ihfirnium te esse, cognosces Deum esse supra oniuia,
sibi Legislaior vindicavii hoc munus; ut ovcs pasce- et iinmemor esse non poleris, ul ei revereniiam de-
ret Jelro (Exod. iu, 1), qui dicitur superfluus, et bilam solvas. - ,
ageret in deseflum: eo quod irrationabilem et super- 27. Disce nunc quemadmodum unusquisque mo-
flui vulgarisque sermonis loquacitatem indiscreta neatur, nese ipse auclorem sunruin putet bonorum.
qusedam sobrisc doclrinae coegit mysleria. Ideoque Nedicas, inquit, in corde luo : Vhius tneaet potenlia
^Egypliis aboininationi erant pastores ovium. Omnes mea fecit ntilti vitiutem hanc magnam : scd in tnenle
enim qui corporis dediti passionibus hujusmodi, et tua habebis Dominum Deum luum ; quomam ipse dat
voluptalibus indulgent suis, disceptalorem verbi, G\ vires, ut facias virtutes (Ibid. 17 el 18). Unde bene
docloremque virlutis quadam exsecraiionedeclinant. Aposlolus(l Cor. xv, 9) quasi legis interpres non
Elideo per ocnigmatahoccdocuit Mny-es(Gen. iv, 4) gloriabatur in virtute sua : sed minimum Aposlolo-
apla Deo essesacrificia, quoerefugit omnis insipiens, rum se esse dicebat, el quidquid esset. gialiae divi-
ho.cest, opera et praecepia vinutis. Ideoque pastor nse esse non merili sui, nihilque nos hahere quod
Abel, Cain aulem operaior lerroe legilur, qui in non acceperimus. Quid enim, inqnit, habes quod
fratre suo vir insipiens formam speciemque virtulis non accepisti? Si aulem accepisti, quid gloriaris quasi
expressam ferre non potuit. non acceperis (I Cor. IV, 7)? Didicisli ergo humili-
'talem magis sequi, quam arroganliam; sedulitalem
CAPUT VII.
affectare, quam poleslalem. Accepisti salutaria prse-
Indicato duplici defeclu sacrificii Cain, ostendit tria cepta, noli negligere uiilia iustrumenta mediciuoe,
viliain noslris oblalionibusobrepere posse; nec non quibus fibra omnis lethalis vulueris exsecalur.
divina leslimonia quibus eademvitia proscribuntur, 28. llle quoque qui se jTistifical, ne inflelur cordis
adducil. sui lumore ; et ipse accepit salubre mandaium, in
25. El faclum est, post dies oblulil Cuin ex frucli- hujusmodi senientiam resultante oraculo : Ne dicas
bus terrm muntts Domino(Gen. iv, 3). Duplex culpa : I~iin corde luo, cum consumerecmperit Dominus Deus
una quod post dies obtulit, allera quod ex fructibus, luus gentes illas a conspectuluo, diccns: Propter ju-
non ex primis fructibus. Sacrificium aulem et celeri- sliliam meam induxit me Dominus possidere terram
talecommendalur et graiia. Uude procceplum est: Si istam : sed propter iniquitates gentium istarum ex-
voverisvolum, non facias moram reddere illud. Melius slirpavit illos Dominus a facie ttta (Deut. ix, 4 el 5).
esl enitn non vovere volum, quam vovere, et non red- Non propler jusiitiain tiiam, non propler boniialem
dere(Eccle. v, 5, 4).Cum enim morain facis, non tuam, nec propter lequilalein cordis (iii inlras pos-
reddis. Volum est auiem postulalio bonorum a Deo sidere terram istam : sed propter iniquitatem gen-
cum solvendi inuneris promissione. El ideo cum im- tium disperdet eos Dominus a conspeciu tuo, et
petravcris qtiod petisti, ingrati est lardare promis- restituet Testameutum tuum quod juravit patribus
sum. Sed interdum aut negligcntibus irrepit ohlivio vestris. Tesiamentum perfecla Dei graiia est; nihil
impetralnrum, aut tumidis el elatis. Arrogare even- enim imperfecliim dat Deus : perfecta auiem virtus
lus 196 sibi hebetis cordis est, et bonum quod est, ei opera virluiis. Testanienium auiem dicitur,
agit vel quod a Deo consequilur, proprits virlutibus quo deferlur bonorum hoereditas. Merilo et testa-
PATROL. XIV. il
 351 SANGTI AMBROSII 532
mentuni dicilur, et diyiimm, cum ca quse vere bona jl Jgitur in personissingulisTrinitati, interiore mentis
sunt, altestatione niandatpriini ecelestium conferun- arcano, lioc est, similaginis spiriialis sanctus Pa-
lur. Et Teslanieiilupi 197 dicilur, quoniam san- triarcha sacrificium deferebat. Hoec est similago,
guiiiedejlicaiimi pst: yetus ih typo, novum in veri- quam in Evangelio molet ninlier illa, quse assunie-
tate.QiioTestanienlo divinoegralise pignus leneunis; tur : Unq.eniin, inquit, assumelur, altera relinquelur
quia sic dilexit Deus huiic mundum, ut unigeniluin (Malth. xxiv, 41). Assumelur Ecclesia, relinquetur
Filiuin suum prp. nohis pninibus daret. Unde per- Synagoga. Vel mensbona assumilur, improba derc-
feelipuem gratice procdicansAposlolus ail: Quomodp linquitur. 198 ^1 s^'as aulem quia el Abrabam in
non etiam cum illo omnia nobis donqvit (Rotn. Christum credidit: Abraham, inquit, dietn meum vi-
_YJ.II, 52)? dil, et gavisus est (Joan. vm, 56). Et qui credil in
Christum, credit et in Palrem. El qui perfecte credit
CAPUT VIII. in Patrem , credit in Filium el Spiritum sancium.
Exeniplo sacrificii Abrqltam quqtitqtesqueis Deo grqta Tres ergo mensuroc, una similago, hoc est, unum
fit oblatip, exprimuntur, neinpe celerilps, continua- erat sacrificium quod venerabili Triuitali, pari qua-
lip el fides. Celerilalem Deus in utrpgmTestqmeiitq dam mensura devoiionis, et congrua pleniludine pie-
prmciptt; quam el ipse exhibct, cum nqn tqnlum cito , } taiis oblatum est.
iargidiur, sed etiani nos prwveniqt. 51. Adhuc cognosce celeris sludia devotionis :
29, Prima igitur yoli gratia est celeritas soiutio - Cucurrit, inquil, et accepit vituium unum tmerum et
nis. Deniqup Abraharn filium suum ad jiolocaiislum bonum, etdedii puero, et fesiinavil facere eum (Gen,
jussiis offerre, npn posl dips, ut Cajn obiulit: sed xvm, 7). Ubique impigra devolio, et ideo Deo fuit
exsurgens tnane stravh qsinam suqm,et qdltib.uitspcuni munusejus acceplum. Habeset alibi, ul solisorlum
duos pueros, et Isqac filium suutri; tt concidens liyna oralione pravenias : Occurre, inquil, ad solis ortum
ad liolocuustnm,surgens abiil, et venil ad locum qtiem' (Sqp. xvi, 28). Habes in Evangelio dicentem Domi-
dixerat ei Deus, die lertia (Gen. xxj;, 5). Pri.nio.adr num Jesuni: Zvcchwe, festinans descende (Luc. xix,
verte iinmolaiuri studium maturum atque fes.tinum; 5). Etillequia impelraverat quod volebat, ut Cliri-
ut mpra exspeciaiipnis npn esspt, irisi donec audire- stuin videret;et amplius impelraverat, ut viderelur
tur praculuni : deinde ul sterneret asinam suam, ob: et voeareiur a Ghristo, festinaus descendit, etexce-
sequium pnine ip.se susciperet, el sacrifieip nepessar pit illum gaudens; et ideu probavit Domiuus ejus
ria prsepararet, a duabus quo.que fjde et spe yiruiti- affectum, el euin celeri reniuneratione donavit di-
bus cpiniiaiitibus, liostiam suam duceret, de po* cens: Quia hodiesalus domuihuic facla est {Ibid., 9).
'
teslate Dei certus, et de bpnilalesecurus. <I Fes.linavit enim et Dominus ad beneficiuni; et ideo
50. Quo.dauiem ait, die lertia; vel quod cpntioua non exspectavit, ut promitlerel, et postea impleret ;
esse debeai et perpetua devotio. Tripariituni es.t sed antea fecil, et poslea declaravit. Dixil enim ;
eniin lemjius, prseleriluin^ prteseps et, fmurJim^ Quo Faclq estsalus : quod « utique prsevenienlis fuil, hon
admonemur quod iiec prseteriiornm bep.eficiorum prnmitlentis. Justus igitur votum suum ceJeritale
Dei, vel pjrapseii.li.um, y,elfuiurprum iiTepere debea.l cominendat, Et patres noslri festinantes manduca-
uHa oblivip, scd lenax gralise i.uenioria perseverai^e, banl pasclia, succincti lnmbos, et pedes suos calcea-
et obedienlia npn deesse, YeJ quia is qui sacrTficat» mentorum d induli vinculis, et tamquam corporeum
in uiiuni splendoreni, in u.n1a,niIpcein debeat cre- onus deponentes, ut essent parati ad transitum;
dere Tiiniiatis. Ei h enim qui fide.liter sacrificat, pascha enim Donrini transitus est a passionibus ad
die.slucet, npjt pullaesi- Sjjcetjp Espdo Moysejsait: exercitia virtutis. El ideo pasclia Donrini diciiur;
Viain (riwnidierum ibimus, et iniiifpkbintusPpmiitp, quoniam et tunc in lypo illo agni Verilas Dominicoe
D.eonpstrq lExq.d..ui, 18),. Sed ejiam ali.bi cum vi- passionis annunliabaiur, et nunc ejus celebralur
sus esse.l Deus Ab,rah;jead ijiceai Mauibre.c Rpspir gratia.
ciens., ipquit, Abrahqm oculis suis vjdfl, cf ecce tres. 52. Gito ergo boc qusere anima; ul cilo etiam
viri stubanl super eum. Ei videns occurrit pbviam illis Q audias, sicui audivit et Jacob : Quid esi hoc quod
ad osiittmt.qbefnqculisui,, et.qdpravil superiermm, et lam ciio invenisli, fili {Gm. xxvn, 20)? Et ille se-
dixit: Doinine, si inveni gmtiqtnfinle le (Gen. xvm, 2 cundum dogina respondit: Quod iradidit Domims
ei 3). Tres videl, ununj adprat. Ti;es mejnsuras of- Deus tuus in manus nteas. Cito dat Deus; quia dixii,
fert similaginis (IMd., 6). N.anietsi TmmeiisusD.eus, el facta sunt: niandavit, et creata sunt. Yerbum
tainen mensuram pmuium lenel,, sicjit scrjpium. est: enim Oci c noh sicul qiiidani ait, opus est, sed ope-
Quis mensus est manu aquqin, et.cmljimpulmp, el «w- rans, sictit liabes scriptuni: P-aler tneus usque modo
iSefsiiniterrqm clausq mqiiu(Esai, XL, 12),? Pfsrfectse operatur , elego operor(Joan. v ,17). Proevenil om-
a S,ic.edit. «iiines. Mss. conJra magno consensu , nienii servit, non promitlenti.
duapus qupquefi.dti viriutibus.,etc, Noji male; si mo^ d Roni. cdii. spia, succinctilutnbos iamquarn cor-
do drias viffuies fidei conijtes intelligas.,
- .. • , spem vide- poreuin onus dtponetues, et pedessuos calceamentorum
liciei; eKSharilatein.
h Abes.la ms. Ffor., Ei enim qui fideliler sacriftcqt, induti vinctilis, et bqculosin,manibus.tenentes, «(, etc*
e lia pinnes mss. et vet. edii.; Roni, autem,
"~'"'"'' npn
dies Ijicet, nox nulla est. sicut quoddainopu»esl, sed esl operqns.
"'c "Vet. edft. ei qusedam
Paris^ q.upd<u%gu£pj:mer.
 333 DE CAIN ET ABEL LIB. I. "534
-nia; est chim anle omnia sicutPater, et in omnibus £\. ficium Deo, spirilus contribulalus (Ps. t, 19). Et ile-
sicut idem Paier, penelrans omnia.Yalidtim euim et rum : Cor contritum el humilialutn Deus tton sperriil
acuiuni, et omni gladio acuiius est, penetrans usque (Ibid.). h Hieremias quoque ail: Anitna in angusliis,
ad divisionem anirnse el spiritus, arluumque et me- et spiritus anxialus clatnat ad te (Baruch. m, 1). Ergo
dullarum. Prseveniens omnium cogilaliones, de quo el Pharab (Exod. v, 2),e et rex Assyrius qui dice-
ait Paier Deus : Jum videbis si comprehendit ie Ver- bat : Quis deorum genlittm islarum liberabit terram
bum meum, aut non (Num. xi, 23). Ubi enim Deus, suam de manu mea; quoniam liberabit Dominus Deus
el Yerbum est, sicut dixit: Veniemusei mansionem luus Hientsalem de tnanu tnea (IV Reg. xvin, 55)?
apud eum facietnus (Joan. xiv, 23). El sicul habes in exaltalione sua dejecti sunl. Justus aulem, sicut Ja-
aliis de Deo leclnm : Ego steii hic priusquam tu cob , ad auctorem Deum refert qusecumque fuerit
(Exod., XVII, 6) : ita et Verbum dicit : Priusquam bona consecutus, dicens de omnibus qusecumque'
slares sttb arbore fici, vidi le (Joan. i, 48). Et de sibi prosperare cognoverit : Quoniam tradidil ea D.o-
ipso diclum est Yerbo, hoc esl, Fiiio Dei : Mcdius minus Deus in tnanus tneas (Gen. xxvn, 20). Ilsec
autem veslrum slat quem vos nescilis (Ibid., 26). Ubi- igitur melior votorum suorum solutio est, sictit et
cumque eniin sancti, « ibi in eorum medio Dei 199 David ail : Immola Deo sacrificium laudis, el rcdde
Yerbum in singulorum prsecordiis complens maria E3 Altissimo vota lua (Ps. XLIX, 14). Laudare Deum ,
el lerras. El cum iiic est, eiiam alibi esl; non mu- commendare est votum, el solvere. Unde et Sama-
taloloco, sed repleto utique sui procseniia. Ubique ritnnus ille aliis anteferiur, qui cum leprosis aliis
diimest, qui per omnia, et in omnibus, nullum lo- novem secuudum prsecepium Domini, mundaius a
cum immunem sui relinqueus. El ubi adest, eral : lepra, solus regressus ad Cbristum amplificabat
et uhi eral, adest. Et ideo qtii novit veloxesse Ver- Deum, et agebal gratias. De qiio Jesns ait: Non fuit
bum Dei, cito petit, et cito impetrat. ex illis qui rediret, et gralias ageret Deo, nisi hic alie-
nigena Et ait 200 *"*•' Surge, et vade; quia fides
CAPUT IX. lua te salvum fecit (Luc. xvn, 18).
Pharao propter moram in obediendo arguitur. Com- 35. Esi etiam illa commendandoeoralionis el voli
mendaiur in oralione Itumililds, secretum ac bre- disciplina; ul non divulgeuius orationem , sed abs-
vilqs, cutn reprehensione verbositatis. Quomodo condila teneamus mysieria, sieut tenuit Abraham ,
orqndi formam Dominus docuerit; ac landem pro quisubcinericias fecit (Gen. xvm, 6). Tenuerunl et
quibus prwcipue orandum ? patres qui coxere conspersum quod exlulerant de
53. At vero Pharao qui opiuionibus et vanis inani- ^Egypto, subcinericia faciehles azyma, quoeGrsece
bus studium impcndebat suum (ranis repleta ^Egypto, C] Eyy.pvfiudicnniur, eo quod ab^coiidanlur in cinere;
sonum inanem rerum et strepituni vaiium redden- signilicantes fermenluro illud quod abscondil inulier
tibus) dicenii Moysi : Constilue mihi quando pro le illa Evangelica (Luc. xui, 21) in farina? ineusuris
oretn, et pro famtdis luis, et pro populo tno, ut exler- Iribus , donec ferineiilarelur tottiin , mysteriorum
minet Dominusranas ( Exod. vm, 9); cum debuerit quoque inuuentes premeudam essedoclrinani. Quod
in tania positus neiessitale rogare, ul jatn oraret aperiius Dominus in Evangelio docuit dicens : Tu
nec differret, respondil : Craslina die; oliosus et autem cum orabis , intra in cubiculumluum , et clauso
negligeus, niorse pcenam ^Egypii soluturus excidio. oslio Patrem luum ora in abscondilo, el Paler iuus
Itaque isle ubi impelrabat, imuiemor fiebal graticc; qui videl in abscondito, reddet libi: oranles autem no-
«t exaltatus nienle carnis suae, obliviscebatur Deum. lile multum loqui (Matth. vi, 5). El infia : Sc» enim
54. Humililas 3Ulem coinmendat orationem. Si- Paler vester quid vobis opus sil, antequam pctalis ab
quidem et Pharisseus ille reprehensus est qui jeju- eo (Ibid, , 8). Cubiculum luum , menlis arcanimi,
nia sua velut beneficia eniimerabat, el lamquam animique secretum est. In hoc cuhiculum luum in-
objectahal Deo, el se criniinum meniorabat exsor- tra, d hoc esl, inlra in alla proecordia, tottis ingre-
tem. Publicanus aulem prsedicalus est, qtti a longe der.e de corporis lui exleriori vestihulo, et claude
slqns nolebat oculos ad cmlum levare , scd perculiebat D( osiinm luum.
peclus suum dwens : Domine Deus, propitius eslo mihi 56. Quod sit ostium tnum, disce : Pone, Domine,
veccatori (Luc. xvm, 15). Ei ideo divina eum sen- ciisiodiamori tneo, el osiiutn circuittts lub.iismeis (Ps.
tentia praiulil dicens : Quia descendil hic publicanus CXL,5). Et Paulus petit orari pro se : Ut aperiatur
juslificalus magis, quam phamwus (Ibid., 14). Ille milti, inquit, ostium verbi, ad loquendmn mysterium
enim justificatur qui peccatum propriuni confileiur, Christi (Coloss. iv, 5). Sed ille ul pole electus ad
sicut loculus est ipse Dominus : Dic iniquilates luas, Evangelii prsedicationem , recte sibi ostium verhi
ul jusiificeris (Esai. XLIII,26). El David ait : Sacri- optabat aperiri; quia de ore ejus exihat salus gen-

a Mss. Div. et Flor., ideo in medio D.eiVerbum:
h Non moveat quod iocoin hun.c nomine Hieremise
cilattim non nisi in proplietia Bartieh reperire sit.
Itaenim ultimum hunc laudaium esse apud plurimos
constat, quod is esset Hieremise convictor ac npiar
rius.,
c Rex desideralur in quatnor mss, pro quo in uno
Vaiicano legitur, et Rapsaccs Assyrius.
d Edit. Riuii. coiilra mss. ct ant. edil. fidem iia
locum consaicinarat, hpc esl, egredere de corporis lui
exleriore veslibulo, et lolus inlra in alta prwcordia
cordis tui.
 535 SANCTIAMBROSII 336
tium, de bre ejus prodibat vita populorum. Nos au- }i- nuetur oratio, h sed ut assidua frequenter effunda-
tem claudamusostiiim, ne culpainirel, ne lapsus lur (Ibid., 9). Plerumque enini inanis gloria Jongse
aliquis sermonis exeat. Inirat culpa, si lapsus exie^ precationi, inlermissse autem prorsus obrepil incu-
rit. Audi quoraodo inlret culpa. In multiloquio , in- ria. Deinde monel (illaif. xvm, 15) ut cum ipse
"quit, non effugiespeccalum (Prov. x, 19). Exivit veniam libi ppscis, lum maxime largiendam aliis
multiIoi|uium, peccatnm iutravit; quia in iiiultilo- noveris, quo precem luam operis tui voce cominen-
quio nequaquam qui exeat sermo, truliiialur, impru- des. Apostolus quoque docet (I Tim. u, 8)orandum
denter labitur, licet ipsum ullra mensuram aliquid sine ira el disceplatione, ut non turbelur, non in-
'
loqui grande peccatum sil. terpolelur oratio tua. Docet etiam orandum in omni
37. Ef ideo cave ne imprudenier loquaris; labia loco, cum Salvalor dicat: Intra in cubiculum luum
enim iniprtidentis iuducunt eum ad mala. Cave ne (Matt. vi, 6). Sed intellige non cubiculum cnnclusura
in oratione te exlollas; oraiio enim humilianiis se parieiibus, quo tua memhra clandanlur : sed cubi-
nubes penetrabit. Cave ne incaule Symboli vel Do- culuni quod in leest, in quo includunlur cogitalio-
- nrinicse nraiionis divnlgcs mysieria. An nescis quam nes uise, in quo versanlur sensus lui. Hoc orationis
grave sit iii oratione conlraliere peccatum, ubi spe- fusecubiculum ubique tecum est, el ubique secre-
ras remedium? Certe Dominus per Prophetam do- )3 lum est, cujus arbiier nullus est nisi solus Deus.
cuit hoc grave esse maledicium dicens : Et oraiio 39. Oraiidum autem proccipue el pro populo do-
ejus fiat in peccatum (Ps. cvni, 7); nisi forte me- ceris (I Tim. n, 1), hoc est, pro tolo corpore, pro
diocre id libi pulas esse. Diffidere est enim de po- memhris omnibus malris luse, in quo mutuce charita-
tenlia Dei, sestimare quod noii audiaris, nisi cla- tis esl insigne. Si enim pro teroges lantum, c solus
maveris. Clamenl operatua, claniel fides, clamet pro te rogabis. Et si pro se tantum singuii oreut,
affeclus, clamenl passiones tnae, clamet sanguis tuus, minor d peccaioris quam intercedentis est gralia.
sicut sancli Abel, de quo dixit Deus ad Cain : Voa; Nunc autem quia singuli orant pro omuibus, eliam
sangitinis fratris lui ad me clamat (Gen, iv, 10). Au- omnes orant pro singulis. Ergo ul concludamus, si
dit enim te in occullis, qni mundat in occullis. Nos pro te roges tantum, solus, ut diximus, pro
nisi loquenlem aliquem audire non possumus : apud te rogabis. Si auterii pro omnibns roges, omnes pro
Deum loquuntiir non verba , sed cogiiaiiones. Et ut te rogabunl. Siquidein et tu in omnibus es. Ita
hoc verum scias, dicebat Dominus Jesus ad Judoeos : magna remuneraiio esl, nt orationibus singulorum
Quid cogilalis mala ih cordibus vestris (Malth. jx, 4) ? acqnirantiir singulis tolius plebis suffragia; In quo
Non interrogantis vox ista est, sed scientis. Quod arrogantia nulla, sed humilitas major est, et fructus
tibi manifeslal Evangelista dicens : Jesus 201 aitlem (] uberior.
sciebat cogilalioneseorum (Luc. vi, 8). Sicut ergo 202 CAPUT X.
Filiusnovit, novit el Paier. Filium nosse cogno- Exposito primo sacrificii, Cain defectu transilur ad
visli, Patrem nosse, audi consiliarium et teslem Pa- alterum, quod scilicel non obluleril de primitiis.
tris dicentem : Scit enim Pater vester quid vobis opus Primitias animm prmcipue offerendas, et qum illm
sit, anlequam petalis ab eo (Matth. vi, 5). Coque sint. Easdem Abelemoblulisse, ac tegem offerendas
ergo subcinericiam tuam vapore Spiritus sancli; co- prmcepisse. Ibidem quinam dicantitr Chananmi :
que etiam animi passiones verhi calore. Et si cru- item cur Deus jurasse tnemoretur : non posse sine
diores sunt passiones luoenuper forlasse "de jEgypto illius ope anitni motuspacari. Denique hos parlus
egredientes , operilo eas , el lento calore excoque ; offerri debere ad quos sexus distinctio nihil conferat.
ne fortiorem ignem ferre non possint, et semiuslu- 40. Sed jam est tempus alio transire, quouiam de
lentur potius quam coquantur. a Sunt enim plurirna eo quod posl dies obtulit Cain plene diximus. Faclus
quse cruda displiceant, cocta deleclent. Fove igitur esl indicium resupini, cum ipsa posiulatio voli ma-
peclore luo alta mysleria; ne proematuro sermone tura esse deheat; ne videamur de humanis artibus,
etinfidis auribus vel infirmis quasi incocta commit- hoc est, medeudi peritia, herbarumque sticcis spe-
las, atque audiior avertatur et cum horrore fasti- I I rasse magis remedium, quam de Deo suhsidium po-
diat, qui si coctiora guslaret, spirilalis cibi perci- poscisse. Ad ipsum enim prius est confugiendum,
peret suavilalein. qui noslrse curare possil animsc passiones. Yerum
58. Divine autem Dominus Jesns el bonitalem te Iioniines quidam proepostero ordine anlesibi ab'lio-
docuit Patris, qui bona nOverit dare (Luc. xi, 13); minibus opem arcessunl: ubi aulem htimana subsi-
ut quoe bona sunt a bono poscas : et inipense et fre- dia d Tecerinl, lunc opinanlur divini postulandam
quehler monuil orandum; non ut faslidiosa conti- favori; gratiam.
a Sic edit. Rom. cum duobtis mss. Vel. autem tnodo pro le rogabis. Et infra, si pro te roges, tan-
edit. et alii inss. legunt, Sunt enimplurima, qum lum, ut diximus, pro te rogabis.
prmmaiuro sermone , eic., oniissis quoeiiilerponuulur •*dIt.i vei. edit. et inss., exceplo Flor. qui loco pec~
in nosir;i, el Rom. edii. catoris, legit precaloris. Hanc vocein etiam exhibet
h Mss. quaiuor, sed assidua. Frequenler offundun- edii. Rom. sed expuiixit, quam intercedentis. Forte
lur plerumqve inania longm precationi, etc. quod viderelur idem esse precaior, qui imercedens;
cuin tamen intercedens intelligendus sil is , qui in-
c Yet. edit. et qualuor riiss., pro te roges, tanluin-
tercedit, id est, ut vulgo dicunt, qui se opponit.
337 DE CAIN ET ABEL LIB. I. 558
41. Concluso ergo ilio et convicto Cain crimine, A. sac.ramentum est. Non enim propler sacramcntum
aliud oblationis viiium discutiamus. Obtuiit, inquil, fidelis omnipnlens Deus, sed propter Deiim eliam
exfruclibus lerrm, non a primis fruclibiis primitias sacrameiitum fidele esi. Qua ratione igiiur Moyses
Deo. Iloc est primitias sibi prius vindicare : Deo j'uranlem Detim inducit? Quia ne-s usuquodam mor-
au em sequentia deferre. Itaque cum vere aiiima laliuin claudimur, el velul ecbinicoriice quodam nos
corpori lamquam servo domina sil prseferenda, uli- vulgaris opiniouis involvimus,aul velul cochleae quse
que primitias ejus, hoc est, auimsc prius quani cor- nisi intra lestse operinientum sinl, spirare non pos-
poris offerre debemus. Primitiae animse priniaius sunt , nec aerem liberum carpere aut sustmere : sic
sunt bunarum disciplinarum. Quse licet tempore nos non nisi inlra qusedam humanse consueludiuis
posteriores sinl, quam corporis primiiice, quaa sunt laiibula terrena versamur. Unde quia illud verius so-
esca, iiicremenluin, visus, auditus, et lactiis, odor, lemus credere, quod jurejurando firmalur; ne nostra
yox (niens autem et sensus pars animoe) pars cor- claudicel fides, jurare describitur Deus qui ipse non
poris est, tanien priores suut disciplinis. Quarum j'urat, sed juraiitium judex, et ulior est pejeranlium.
priinitiva est puro corde et simplici sermone oblata Denique scriplum est : Juravit Dominus, et non pw-
Deo gratiarum actio. nitebiteum : Tu es sacerdos in mlernum (Ps. cix, 4).
42. Hsec munera obtulit Abel, et ideo respexit BI Servavii utique quod juravit, dedit nobis seierniirn -
Dcus in munera ejus , quoniam e primilivis nbfulit. principem sacerdotum : ul et (u quod juraveris, ita
Accedii ergo quia de primitivis ovium, et de adipibus noveris esse servandum ; ut quia per eum juras qui
earum. Considera quia non de insensibilibus, sed de noii meuiilur, scias eum futurum, si mentiaris, ulto-
animantibus obtulit. Plus esl enim animalis , quam rem.
terrenus; siquidem animalis proximus spiritali est. 44. Expulsis igilur inquietis ct mobilibus cogila-
Non enim prius quod spiritale esl, sed quod ani- tionibus, dahit tibi Deus vactiam possessionem cor-
male, deinde quod spiritale. Quod animale spiral, dis et mentis; ut eam cultu quodam iranquillilalis
babet vitalem spiritum : non ila quod de lerrarum exerceas, et fruclum ex ea capias, nec suslineas in
est Iructibus. Deinde obtulit non secunda, sed pri- ea Chananseos, hoc est, lurbidos sensus recurrere;
ma; non exigua, sed pinguia : talia enim Iex proba- eradices geniilium viliorum omneni conceptum; lu-
vit, el jussit offerri, sicut scriptum est : Et erit, cos eorum diruas quibus obumbratur veriias, et
inquit, cum inducet le Deus in lerram Chananworum, quidam cceleslis liber vistis cogitaiionis horrore te-
sicut juravit patribus luis, el dabit tibi; tolles omne nebrosoc disceplationis abscondiiur.
quod uperit vulvam tnasculinum Domino. Omne quod 45. Sed hoc nisi divino donalus munere efficere
aperil vulvamde armenlis etpeeoribus luis, qttwcumqueC] non potes; ideo ait: Dabit tibi Deus (Exod. xni.li),
ttala fuerinl libi masculina, sanclifica Domino. Omne hocest, 204 cogitationes opiimas , placida consi-
quod aperil vulvam asinm, mulabisillud ove : si autem lia, tranquillas inventiones. Cnm dederii hsec, lolles
non mulabis, redimes 203 l^u^ (Exod. xm, 11 et omne quod aperit vulvam masciilinum, el sanctifica-
seq.). Quid tam profuudi mysierii, lain altse secre- bis Dnmino. Non lotum exigit a te Deus, qui lotum
tacque sapientisc, a qtiam ut in venisquibusdamver- donavit. Multa eiiiin ad usum substaiilicelargiuir htt-
borum simplicium deprehendas aique haurias uber- inanse, el hoc non polesl esse diviuum sacrificium,
talem gralise spiritalis? Chanansei enim mobiles et ubi est usus naturse. Edere, bihere, dormire, alia-
inquieli suni. Cum igilur in eorum terram fueris in- que etiam niiiristeria corporis dono sunt tibi collata,
gretsus, quos adverlis propler levitalem, inquielti- non a te relata Deo munera. Quidquid auteni sanc-
diuem, el inslabilitaiem morum, possessione dejec- tuni cogiiaveris, hoe Dei munusesl, Dei inspiraiio,
tos, tu tenelo consiantiam. Non le vilis ratio, hon Dei graiia : sicut e conlrario illa quse cum in usu
lcvis sermo perturbet; hoc est enim Chananocus, naturse humanoe sint, noii coinqiiinanl hominem ;
mobilis sermo, .affeclus instabilis, et inquiela con- sed quod exit de ore , furla, falsa lesiimonia, sacri-
tentio : scd magis tranquillitatem cordis, el animi legia, hsec sunt quse coinquinani homiuem.
sereniiatem placidus servaio; ut taniquam in salo D ] 46. Interiora ergo nosira mundemus, ut possit
maiis tulam navibus stationem, portu quodam tuoe oblatio non displicere. lbi quocratnus omne quod
nientisexhibeas. aperit vulvam masculiiiuin, hoc est, juslum et
45. Hanc pqssessionem (ibi Dominus pollicelur, principale, quod sanctilicare Domiuo debeamus.
et quodam sacramenli promittil vinculo, ul cousian- Neque enim hi nos corporei h coilus, concepius par-
tiam luam firmet. Neque euim ideo Deus jurat, quod lusque sanctificant, qtiibus vulva feminea defloralo
fide credenlis indigeat, aut testimoniorum aslipu- pudore virginilaiis aperilur. Nam etsi mulier sancti-
laiionibus deslilutus suffragium sacramenii requirat, ficat virum, et vir mulierem; tamen plerumque
sicut homines qui fidem nobis adsciscimus sacra- contingil virginis vulvam etiain sine cbnjugii sancti-
mento, el ideo juramus, ut credamur vera dixisse. tate reserari. Neque rursus sola virilis esl gratia,
Deus autem et cum loquitur fidelis est, cujus sermo ntulier autem sanciiiTcaiionis aliena est, aut ulrius-
aMss. omnes,el vet. edit., quam in quibusdam h Ita Mss. et Rom» edit. Vet. vero edit., corpbrei
invenis vetborumsitnplicium? Deprehendas Iket, aique' feiusi
haurias, etci.
 539 SANCTI AMBROSH 540
vere^ parlus solet edere. Neqiie eiiim alilerdiceret
que sexus eonfusa natura esl, ut uterque corporeos ,JkT
.fundatur in partus. Ilabent sua muiiia viri; habent Esaias : lii utefo accepimm, el patturiVimus«jbirtlum
mulieres sextis sui officia discreta. Generatio isla salulis ( Esai. xxvi 18); nisi vulvam animoenovis-
siicccssionis humanoc niulierem decetj impossibilis" seti Ilaruin g;erieraiionum qusedam feminere sunt,
eadem viro. malitia, peiulantia,Tuxiiriesj ihtemperantia, impu*.
47. Ergo si carnis usui non quadraj hic sensus, dicitia, aliaque hujusmodi vilia , quibus aninii nosiri
officia animse disculiamus, Isiam sane invenio, quoe quoedam enervatur virilitas; Masculinsesurit, casli-
nullo discrela sii sexu : et cum sexurii nouhabeat, las, patienlia, prudeniia, lemperaiiiiai fOrliiudo,
utriusque sexus muuera reprsesenial, nubit, conci- jusiilia, quibus mens nosiraj el Caro ipsa firnialur,
pit j parit. Elsicut femiriis dedit vulvam natura, in et ad obeunda impigre niuiiia virtutis erigitur. Hos•
qua uniuscujTisque aiiimaniis generaiio per niens- parlus alvus ille propheticus parlurivil, Et ideo ait
truas formatur oelales : ita est quoddamvinus ani- In utero accepimus el purturivimus spirilnm salutis.
mse quoevelut quodani vulvoegehiialis secreto cogila- Masculum igitiir el parturivit j et peperit; qui spiri-
tionuin noslrarhm suscipere semina * conceptus fo-i ttim salulis effudit,

LIBER SECUNDIJS.

205 CAPUT I. ] J Dei peffectfim plenitudihis Christi tehefp riiensurarii

. Animmpartus mature producendos: eorumqtim fofma, (Ephesi iv, 15). Hoc ehiih sacrifirjium acceptabile'
sit i>Plebeios sehsus nieniii imperio dohiitdfi posse; D6P nbveral, de qtio scfiptufn est: h Separabis omne-
duplex ehihi esse senisuumhnstrdfum tjeiius ; el ih qtiod dpetit vulvammasculinum, Domiho (Expd. xiii,
ulro consistarit priihiliva DeO offereiidd1 Postfemo 11). Et qiii addidit: Omiie qiiod aperii vulvam de
de cohiriiixtiohe qka tdhstumus,/e}usque pfimiliis armehtis et de pecoribus qiimsurii tibi, mdsculinuhi
dispiiiditir. sanctifica Domittd (Ibid., l2j; he quid Obsciiriiatis
1. iios patrllis anihia ridstfa parluriat, iifecsoltiih llabeat, Coiiiiideremus.
parturiat, a sPd etiam parial, et diebtis pafiat iiii- 3. Dixerat de prihcipSlibiis geiiefatiohibiis, h6e
pletis | TiO iihriiailifos partuS dies judleii deprehen- est, plenis capacibiisqiie raiToriis: adiiidit el de gre-
dat. De his enini partiibiis dixil Dohiihhs Jesiis : Vm galibus, hoe est, reiiqiiis velul plebeiis bpiisibiis, qiii
pfwghahtibus et nutfientibris itl illis diebtis(Liic. xxi, iffaiiondlibus eomparahiuf jiiniehiis. QiiiB lanieh
25) ? Maturiiis igitur absolvatttr hic parius, el cogi- Cliih a reelOre aliqud gubefiiaiilur, iacile ffiah;
tationes riostrae bOnoruih opefiirii processiijus expli- siifesPunt; el iinjjefala exseqiii, et j'iigiini suiiire, et
cenlur ; ut riiliil iihpeffeeliith fiiiis nOster ihveniat, ad vbcehi hlagistri acceiefare graduni, aiit sistei-e,
niliil inexpliciiium lermihiis viloc liostrse offendat, j-; aut deflettlere, aut aliqua ihuhia siii operis qii;e jti-
hiliil taniquaiTl !h iiicPde posiiiiiii iisus nostri operls beritiir, litiniaho quodarii fahitiiaiti obii-e cohsueve-
defblinrjuat, FesTina igiltir ahiiha forrriafe partiis riliit. Tanitihi valel iiistiititio, ut vincat iiaiuram !
tuos, pfOpefaiitius absolvere, celefiiis qiios geriiieris ltaque illa jgiQg quse coiisortiuih riosirse Subsiaritise
eiiulrife. - - non habeni, agnosciint tameri iibsirae Vocis iinpe-
2. Qttse tahli foi-nialsit p3rtus , denionsiral Apo- riurri : et cum suse nalurse niiiiam rdtionpih habeaiit,
stolus dicens: Filioli mei quos itetuiri patiurio, donec nostrse rationeni capessunt, ei quodammodo irans-
formeiur Christus in vobis (Galati iv, 19). ln hanc fusam acquirunt. Equos Videnius populafibus inci-
formam tota mcnlis nostrse coalescant viscera, et iri lari studiis, gaudere plausibus, blanditiis delectari
illo genilali alvo animse nostrse Christus fefulgeau magislri. Torvos leones cernimus naliiraleni feri-
Paftus rtoster fides sit,- nulrimenta noslra proecepla latehi imperata mutare mansuettidine, suam rabiciri
doctrinse sint. His quccdam cordis nostri imbuatur depohere, nOstros ttiores.sumere ; et Cuni sirit ipsi
infantia, insiitualur puerilia, juvenculescat adofe- terribiles, diseunt limete. Csedithr canis, ut pavescat
scentia , senecia canescat. iEtas eiiim seneclulis Jeo: et ijiii sua iujuria exasperatur, coercelur aliena,
vita est iinniaculaia. Ilaque ea demuni bona est alteriusque exemplo frangilur. Quolies parata prce-
ahimse Sehectus, quam hulla perfidicoinquinanienta -.j da et cibd Obvio fahieih perpeti maluiit, duin Offen-
niaCUlaverirtt. Et ideb parltiS suos ab hac macula siihi liiagistri vereiitur? Qupiies repehiiiio Inipulsi
PaiiltiS defetidit: Ego tios. inquit, geriui in Evattg^ inoth aperta ad hiorSus ofa jussi fesolvuhl? Iia
iio (I COfi iv, 13); ne ciijus:sceva ihSusurratio rudis duffi hoslfai vpluhtati obsequuntur, susc bbliviscuri-
fidei teniaret iiifanllahi. Masculiiia igiiur genercibat, tur; Non iia illce fefce, vel illa arrhenta eqiiOfum,
ijui ih virum perfectum populos quos dacebht, lidei vel genus oriinepecuduih, qucesine reetbfe vaganiuf
^estiebat -urtitfllie criflcurrere-, et ih agiiiiioiie Filii iillo, et binni dbiriitoris gubefnaCulb desiitula exa-
a Edit.addebant, sepundum quod legitur;sed etiam, bis: et post pauca in eodem s et Vat. secunda vox,
eic.Mss. vero ui in texlii. sanclificq.
i>In mss. Div, et Laud. desidcraiur vox, tepard-
341 DE CAIN ET ABEL LIB. II. 542
sperantur. El ideo appositi sont armenlarii, opilio- A sicilt bbtdlioHemdedred: sicbffereiis primitiashconfa-
nes, cselerique pastores , quidam magistri greglnh sionumVeslfarum,eid'AbiiisDbmino (Nuhi. xv, 'O.ciseq.).
olficia sua singulis animauiium sibi commissorum Cnnfusio riOssuriius, diversdrtim eleTiiehlOfumqha-
condiiione formantes. daih comhiixlinrie. compositi. Siquidehi frigiduhi
4. Videtur ergo et sensuum nostrorum quoddam calido, el hurhidiim siccb miseeiiif ih hobis. Hsed
genus aliud domitum et mansueluin : aliud iudomi- cOhspersio riiiilias liahet cafiiis illecbbras, el piiiii-
lum quod armeniario quodam motu mcntis velut rhas delectationcs : sed iioii suhl hi priihitivi liiijtis
deside atque resoluto proruat ad irrationabiles de- corporis sensus, qiiia ex ariiiha et cofpore corista-
leclaiioues corporis : mansuelum auiem quod velut Iiius et spiritu. Ilcec cst coiispersio principalis, in
duci cuidam moderaiiorti meiitis se subjiciat et qua sanctificari nos Apostoliis cupit, sicutait: ?lpse
subdal. Qusecumque ergo ejus naturse reguulur, ea dulem Deus pacis sahctificelvos per omnia; ut inleger
sunl ihasculina atque perfecta : qusecumque autem svirilus vetter ei ahima et cbrpus sine querela iri die
sine duce ullo plebeia prsesiimptione quadam domi- Domini nOsiriJesu Christi seiveltir (I Thess. v, 23).
nantur, velut civiiaiis alicujus quoe regis optimaitim- Ctijus conspersiohis primiiise spiiitales sunt, hoc
que consilio privala sil, ita corporis sui oniiicm est, invehiiones el generaliones sensuum qui ex Vi-
staium et virilem vigofem muliebri quadani disso- 0 gpfe anirna; proccduhl. Sed hon oinnes pfiniitivi
Iutione effemiuant. Ex his illa lex carnis est, quse sensus, nisi qui inalitise et impfohiiatis, alqiie oinnis
legem Aposlolicoc mentis irapiignans, captivam tra- erroris exsoftes sunt. Stirit auieni neceSsafisecor-
hebat eam quadam lege peccati. E( ideo ul de illo poris delectationes, ut dofriiiehdi, eiiendi, bibendi,
monis corpore liberaretur, spem suam Paulus deathbiilandi, et cciitefiseiisus Jiujusfiiiidi; sed nori
omnem non in sua virtuiej sed inGbristi gratia iii liis priiniiioc. Et ideb hon iii his, sed ih illis Do-
reponebat (Rom. vu, 25). Unde liquel quod hcecono rriihi sacramehtlilii, ubi Castitas, pictas, ubi fides
moiiones qucc secuudum legem mehtis sunl, ex di- atque devotio. Cujus rei maiiifeslum et rividenS
vino favore procedunt _, alii autem sensus ex vo- exehiplum est bblalio p;iiriarch;e Isaac, quem saCrl-
luplate corporea. Jicii modo obtniit palef iiullius iiiotti passiohis' iii-
5. Illaigitur qusesancta sunt, primitivasuhl nostro- flexus liUmaiioe, hiuiidarii Pfferehs Deo hosiiariT,
rum sehsuum : isla velut de quodam grege sunt * et vacuamque formidiiiis, et eorporese bupiditiitis iin-
vilitate plebeia: a quse varia videtur Moyses riortii- iniinehi, cum ipsa pieias pairis devOtiorii ccderet
nibus signilicasse diversis. Hoc eniin declarat etiatri inimolaiilis.
illa area legis mystica, de qua ait: Initia aremtum CAPUT U.
et lacus lui non novissima facies. Primitiva filioruni ( Primiiias non iempore, sed sahciiibie mstiiiiari: iiiiii
ittorum dabis mihi (Exod. xxn, 2a). Sanctoc commo- fide qrim impriihis itecessaria est, conjutigehdiiad
tiones sensuum nostroruin , quse secuhdum virlules verufn sacHficiiaii bbnk bpera : fruciii muiqnduin
sunt, ipsoesunt primitice areoc spifitalis : propterea luboreni, alque diitmam db inUliiibus liberandaiH
etiam rurali arece comparanlur ; in qua ventilanlur esse.
frumenta. Sicut enim in liac rurali area exculiiur 7. Nuiic cohsidereiritis qtise sit vis prifhiiiartiih,-
triticum alque hordeurn j 207 *' dum ssepius ven- et iitruhi teiiipore op.sliinentufprimiiise , ah sancti-
tilaiur, separalur a paleis; quia palese csetefaque late, hoc est, ulruhi oriihia 208 prihidgeiiiia' sari-
purgamenla messis in diversum levis atirse spiramine ciificaiibiiem liabeaht pfiiniiiafulh. Pririiitioe eteriifri
dissipantur; illa vero quse solidiora suni, in loturrt fructuurti sariciseseciihdiim Ifegerh(Nurit. xviii, 8);
eunideiii exeusso pulvere relabuhtur : ita cogitatio- quia in bis bptiiniiih festih:c fidei sa6riticium esl:
nurii iiostrariiui fruges quoe sunt solidse aique opti- sed fiuhl sanclse devoiiohe, rioh tenipiife ; qiiia hoH
mae, puram atque sinceram exhibenl virlutis alinto- pfhventus sanCiificat, sed devotio. Denique Ubi celef
- niam, sicul scriptum esl: Quia non in solo pane pfovehtus est, si devbiio hTofetiir, oiTensacbiitfa-
VJvilhomo; sed in omniverbo Dei (Luc. iv, 4) : quse hiluf. Non ergo Ofhnia primogeiiila-saiicta': sbrj
aiilein inuliles sunt el vacu:c, dispergunlur ut fumus i >omnia quse Sahcta sunt, suni elium prihiogchita';
ac hcbulse ; quia sicui funius ocuiis , sic iniquitas Denique Cain piiirtogeniius, Sed hoh sanctiis. Saii^
uientibus ea. Et recte funio iiiiquitas comparaiur, ctus quoque Israel Dei popiilus, sed rioh prinius
quse velut quadam sseculari caligine aciem meutis selate ; et lamen pfimogemiiis appellalur ,• siciit
obducit. scriplum est in prophelis': Primogeititus hieiis Israel
6. Et ideo Doncinus dicit: Cum inlraveritis in (Exod. iv, 22). Et Levi sanctus , sed non primoge-
tertdm in quam iiiduco vos, ei ciirii mahdiiinre crnpe- nitus; nani teriius Lice filius legiiuf (Geii. xxix, 54):
riiis de panibus terrm illius, offerelisobtalionernsepa- el lamen levitoc primogeniii nuncupati, quibus-ah e'6*
ratam Dotnino, primitias conspersionis veslrm, panem nomen est derivatum, Scriptum esi enim in Nuine*
a Ita ms. Div. Cseleri, quod vdria .... signifi- conspersib nbs suritus. At iri sehsn ihief conspersio^
cdsse' diversis.Yal; unus, . . . significasse Judmis. ncin et confusionem hoc loco nulla esl divelsitas;
Vei. edit., quod varie .... significasse diversis; qudd ex ipsis Ainbrosii verhis nianifestuhi esi.
Rom;,.veroj quOd variis . : . . significasse Judmis. <=Edit. omnes, Ipse autem Deus Pdtef.
h Rorn. edit., conspersionum vestrarum . . . .
 545 SANCTI AMBROSII Ui
ris: Ecce tttli levilqs de medio filiorum Israel pro ^lmmunda enim animalia lex a sncrificio'separavil,
omni primogenito qui aperil vulvam a filiis Isrqel, et el pro his ad vicem rtiunda jussit offerri."Asinseergo
erunt tnihi levitm; mihi enim ontne primiiivum. In parlum, hoc est, immundum jubet mutari ove, quse
qua die percussi omne primogenilumJEgypli, sancti- munda et apta sacrificio est (Levit. xxvn, 27). Hoc
ficavi omne primogenitum lsrael(Num. m, 12 et 15). est seciindum litterani. Cselerum si quis d sensum
Ergo leviioe primogenili nuncupaii, qui sanctiflca- spiritalis legis aliius persequattir , libet cohsiderare
tione ulique cscteris filiis Israel anlelaii suiil. Qua quod asina laboriosum sit animal, ovis fructuosum.
ratione primogenili sint, audi Apostoltim dicentem: Fruclu ergodieit mulandum laborem, ul finis operis
Sed appropinquaslis Sion tnonli, el civilati Dei vivi sui fructus sit. Vel certe lioc modo : omnem labo-
llierusalem qum in cwlo esl, et decem millibus Imlan- rem luum, omnem industriam puro el simplici com-
tium Angelontm, a et Ecclesiarum primitivarum, qum mendabis affectu.
' scriptm sunl in cwlo(Hcbr. xn, 22). Quatuor ordines 9. Si aulem non mutabis, inquil,_ redimes {Exod.,
fecit, piontis Sion, civitalis llicrusalem, celebritatis xin, 15).-Jubelur ergo secundum litteram, ut ani-
angelorum, el Ecclesiafn_mprimitivarum. Tulil ergo mal aliud pro immundo animali offeratur, aut pre-
Dominus Deus de medio populi Lrael levilas; quia tium ; ne inter decimas fructuum vel minus aliquid,
non humanarnhi eos consortes voluit esse curarum, ] j vel immuiiduni videalur offerri. Intelleclus autem
sed divinoe religiouis minislros. Et primogeniios profundior liherandam animam luam docet, ut de-
sibi fecit qui vtilvam aperiunt spiritalem ; el ideo sisial ab iis quoe fruclum non habent. Qui enim
non erant ab tilero nalurae, sicut diversoruni crimi- redimit se , liberal et quodam exuit debilo. Relin-
num peccatores : sed h deslruciis cultoribus ssecu- quenda sunt opera quoe verum fnictum, bnnosque
laribus eliguntur. Unde non habent cum pleheia processus habere non possunt; qualia sunt isla mun-
possessione consortium , nec in medio populi com- daua (|uorum usus non potest esse diuiurnus. In
putanlur; quia verhum Dei in medio sui possideni, qnibus ipse nudus et veri vacuus effectus esl; et
sicui scriplum est in Evangelio : Ubi suni duo vel quamvis summo quocsiiusfueritlabore, animam nihil.
tres congregati in nomine meo , ibi ego swn in tnedio j'uvat. Ea eniin quse servitiitem animae inferunt, inu-
eorutn (Muli. xvni. 20). Et alibi : Medius veslrum tilia siinl omnia, eisi non desit effectus. Magna vi-
slal quemvos nescitis (Joan. l, 26). delur prsclianiium vicloria, iriumpbanlium gloria :
8. Hinc ergo cognoscimusiquod ante omnia fides sed frequenier ipsos videmus qui vicerinl, rursus
nos commendare Deo debeal. Cum fidem habueri- bellorum subjacere incerlis et transferri ad hostem
mus, elaboremus ut opera noslra perfecta sint. Si- eventu praelii, et eo ipso quo viciores ante fuerint,
quidem hoc plenum esl et perfectum sacrificium, ,] fieri miseriores. Opus esl ergo ul opera tua ad Deum
sicut ipse Dominus docel nos dicens : De donis elc dirigas, el ejus libi aspiret favor. Aihlela ipsequi
datis tuis observabilis offerre milri in diebtis feslis suisnon alienisdecernit viribus, quoiiescongreditur,
meis, nihil deirahentes, neque dispertientes; sed dubios casus subire se credit. Et cum ad coronam
plena el inlegra et perfecia offerenles. Festus autem perveiieiit, intelligitcilius hancmundi gloriam lam-
dies Domini est, ubi perfeclarum viriutum gratia quam coronae ipsius fblia marcescere. Gubernator
est. Quoe linic perfectoe sunt, si soHiciludinum soe- cum iu porius navim subduxerit, vix finem imposi-
cularium , et corporalis illecebrse vicior animus de- tuni labori pulat, ei siaiim qucerit laboris exordium.
liniinenla volnptaiis excludal, liber a sseculo, Deo Solvitur corpore anima, et posl finem viloc hnjus
dediius, nibil de iramiio direcloe intentionis immi- adhuc lamen futuri judicii amhiguo suspenditur. Ita
» nuens , nec affectus sui lempora nunc Iuxurioe divi- finis nullus, ubi finis puiatur. Uudevotis et pura
dens, 209 m,nc labori. Solus ilaque sapiens Jianc conscientia et spiritu charitaiis adhoereamus Deo
cel.ebral soleinnilateni, nullus alius. Immunem nostro, et divinum nobis conciliemus favorem : pre-
enim hujusmodi passionum animam reperire difficile cantcs ul a ssecularibus curis lamquam ab iinmitibus
est. Divide ergo secundum rationcm animac princi- el agrestibus dominis possimus absolviatque exui,
palia el obedienlia, el tunc quid masculinuin, quidve ' -vinundanoque exire servitio , in libertatem supernoe
feiniuinum sil deprehendes. Nulla euim sine labore cognitioiiis quse vera el sola est libertas, vocati.
virius, quia labor processus viriulis esl. Quod eiiam
210GAPUTHI.
legis ipsius verba significant, quse dicit: Omnequod
nperit vulvam asinm, inulabis ove (Exod. XIII,15). Quod dixetat laborem fructu tnulandum, exemplo
a Edit. ant„ el Ecclesiarum primitiaruin(Gill., pri- unus, deslruclis cultoribus eligunlur; aller Yat. et
milivarutn) quw scriptn sunt in cwlo Angelo- Laud., deslructis smcularibus eliguntur. Denique
nim, el Ecclesiarum prhmtivarum. Mss; tres cnin Gill. Rom. edit., destilulisctilloribussmcularibitseliguntur.
edit. consentiunt. Vat. autem unus, el Ecclesiam pri- c Mss, duo Yat. et Laud., el dalis suis. Div. ac
mitiarnm. Land., el Ecclesiam primitivarum. Et hic vet. edii. , et datis tuis. Rom. edii., el datis meis.
icuiii D\\.,<jum scripim sttnt. elc. Totum vero locum Sed locum illiiui bis vcrbis in Scripiura nusqiiani
edit. Rtiin. exhibet in htiiic modtim : et Ecclesiw pri- reperimus; eumque ex variis Levitici pracceptis
miiivurtm, qni scripli sunt .... Angelorttm, el Ec- coiicinnatuin pulamus.
clesim primttivorum. d Edit. omnes, sensum'~spiritalisintelligentim al±
h Ila ms: Flor. At vet. editi ms's. Div: et Vat. tiiis, etci.
 345 DE CAIN ET ABEL LIB. II. 346
Judmorum in jEgyplo servientium, el Evangelii 1Lsalute universorum exspectalus advenit, pro me est
leslimonioconfirmal; qttonam ex loco , et quo paclo uteroeditus virginaii, 211 Pr0 me oblalus, pro me
liberanda sit anima, declarat; el Christum verum gustavit mortem, pro nie resurrexit. ln qno omnium
levilem, id esl, liberalorem nostrum esse. Denique bomiiium suscepta est redemptio, assumpiaestresur-
pulcltra de tttililate quam afferl justorum familiari- rectio. Ipse est verus leviles; ut nos levitas faceret
tas, proponit. adhserere Deo, ipsi conlinuas preces fundere, de
ipso salulem sperare, fugere lerrena negotia, in Dei
10. El ut prsecepium legis exemplo astruamus, possessione numerari, sicut scripium esl: Domine,
cum deprinierent jEgyptii Judseorum populorum in posside nos(Exod. xxxiv, 9.) Ea esi enim sola pos-
operihus variis, etlulo aclapide , ingemuerunt filii sessio, quoe nullis obnoxia lempestatibus perpe-
Israel, et Doininiprovocaverunl in se miserir.ordiam. tuae gratioe ferat fructus. Rcdemptor levites est,
El dixit ad Moysen : Ego exaudivi gemitum filiorum quia vir sapiens redempiio insipieulis est. Qui
Israel, quomodoMqyplii in serviltitemdeprimunt eos, tamquam medicus segrum insipieniis animum fovet,
el memorfactus sum Teslamenli mei. Vade et dic filiis et qusedamaspergit solidiora menli prudenlioe nie-
Israel, ego Dominus, et educamvos de polentia JEgyp- dicanriiia, imilalus illum medicum qui de ccelo venit,
tiorum, el etuam vos de servilute eorum , et liberabo J ut dcniousirarethoniinibus prudenlioc vias, et sanien-
nos in brachio excelso, etjudicio tnagno, et sumam vos liaesemilas parvulis reyelaret. Videbat enim laboran-
mihi in plebetn, el ero vesler Deus, el scielis quoniam tesnonpnsse sine remedio salvari, et ideo medicinam
ego sum Dominus Deus vesler qui educam vos de po- tribuebat segris. ldeo omnibus opein sanitatis delulif;
lenlia JEgypliorum,el inducam vos in terram in quam ut quicumque perierii, mortis suse causas sihi ascri-
exlendi manutn meam (Exod. m,7 el seq.).Ecce quo- bat, qui curari iioluii, cum remedium haberei, quo
modo populus llebroeoruni fructu mutavit laborem, posset evadere : Cbristi autem manifesta in oinnes
ut qui in Iuto operabatur, a spe regni operarelur prsediceiur misericordia; eo quod ii qui pereunt,
oeterni. Etideo Dominus in Evangelio iiianem popu- sua pereunt negligcnlia : qui antem salvanlur, se-
lorutn gentilium miseralus laborem, qui lateres con- cundum Christi sententiam liberentur, qui onuies
slmerent luiulentoe superslitioni, et voluptaii cor- honiines vultsalvos fieri, et in agnilionem veritatis
poris dedili, solidum fidci murum sedilicare non venire. Denique et Sodoma si habuisset quinqua-
possent, velut ad quosdam asinse fetiis locutus ait: gintajustos, non esset eversa, etsidecem habuisset,
Venite ad me, omnes qui laboralis, el ego vos reficiatn. essel redempta; eo quod sermo remissionis peccalo-
Tollilejugummeuin super vos, et discite a me quia sum rum animam servitute exuat, et disciplinocpleniludo
milis et httmilis corde, el invenietis requiem animabus C perfectoe mentem non sinat edaci libidinum vapore
veslris (Matt. xi, 28 e( seij.) Qua vocalione plenins consumi.
niihi videor verba legis et mysteria recognoscere : 12. Plurimum lamcn referl, el moralem ocdificat
quia asinam aul coinmulandani ove docuit, aut redi- affectum, si eliam numertim justorum simpliciier
mendam pecunia; ut non solum asinse parium ove, accipiamus prodesse populorum saluti. Comprimit
hocest, mundis immunda mntemus, sed etiam redi- et resecat iiividiam, confundil improbitalem, virlu-
mamus. Quod videtur exprimi, si prins sacrificio pu- tem incilat, angel graliam. Nemo enim invidere de-
rificationis, el mysterio baptismalis delictorum no- bet alteri laudem quoe sibi prosil: alque improbus
strorum inquinamenta lavemus; crimina qnoque quisque redemptoreni suum dum suscipit, frequenler
iiostra bonis operibus, fideique prelio, el misera- imitatur; certe veneratur, pleiumque eiiam diligit.
tionercdimamus. Ipseetiam si aliis profuturnm sciai, sludiis augetur,
11. Pretium nostrum sanguinis est Christi. Unde eaque gralia connectilpopulos, accuniulat chariiatem
el apostolus Petrus ait: Non auro vel argento re- civiuni, urbium gloriain. Quain beala civitasquse
dempliesiis, sed prelioso sanguine (I Pel. i, 18.) pluriinosjustos habet, quam celebrabilis ore omnium:
El P.iulus dicil : Pretio empli eslis, nolile efficiservi quoiiiodo beiiedicitur loia de parte, et beatus atque
hominum(lCor. vn,25). Unde nonotiose^miramur in D perpetuusejus slaius seslinialur! Quam gaudeo cum
Evangeiio quod super pullum asinse sederit Dominus aliquosinitesacsapientes diu vivere video, cum virgi-
Jesus (Marc. xi, 7); quia populus gentilis coepit es&e nescaslas, viduasgravesaspiciolongsevas, velulquam-
Christi hostia, quia secundum legem hahebatur im- dam incanam Ecclesire curiam quac proelcndat ipso
mundus. Undeeldelevitisscriptum esl(E.tod. xn,15) quodam vultu et specie gravitatis quod rcvereanlur,
quod sintredempliones eorum; eo quod el sanciiiale quod iinitenliir, quo ad omnem mornm gratiam co-
vilsesiiaeetoraii'inepeccatap!ebisfcIavarenl. Inquibus Iorenlur! Non enim ipsis goudeo, cum vivendo
figura agni praecessit mysteriis verum venlurumlevi- multa subeanl taediasseculi bujus, sed quia prosunt
tem, qui proprii corporis passione tolleret peccalum pluribus. Similiier dum aliquis hujusmodi decidit,
mundi. Leviies significalur susceplus pro me, vel ipse quamvis longa senectuie depositus, atficior; quia de-
mihi levis; ipse enim perfectae virtulis habet imper- stituilur grex juvenum muro senili. Denique peri-
liendifi-populo sanitalis indicium. Ipse ergo qui pro luroe urbis, aut malorum iniminenlium, vel fulurse
j| ah Mss. Laud., spem regni operiretur mlerni. agni prmcessitmysterium, elc.
Itariissl Edjt. vefo, tevdrehi. In quibus figuralis
 '
547 SANCTI AMBROSII 548
jabis lioc pfiihiim ihdiciurri est^si defcedaiitviri con- ji iiiterfieiat voluptates sni corporis; el quemdam suse
sultiofes, vel eiiarh gfavior.es femiiise. Hiric hrihiUih carnis opereiur iiileritinn. Interfecit nempe Mtiyses
ihgfuehtiuiii pbrta apfifiliir thalijfunf. Sicul ergO iEgyptium,- ei fugax facius est deterfa iEgypli_ ut
Ufbs iota sOlidaiuf attjiie iiigetuf cdetu sapientiuiiij deciiiiafet ejus terne lyrannum. Sed noh ante illum
vel bbitti labefactalur : ila sermo gfavis, et quidem inieffecissel jEgyptimri hominenij iiisi prius in se
plehus prudehtiae stahilire tiniusciijus- nequilise spirilalis ^gyplinm inleremisseti et abdi-
. feenilis______________
qiie aiiiiiiain , et coiififmare menleih solel. Jain si cassetse rcgaliumluxu lionorum, maj'uspaiiimonium
accedat intiliaruiii leciioiiiiin usus^ plurimoruin prae- sesiiniaiisTliesaufis^gypli oppfObriumChrisii. Quod
ceplofiihi et Coiisilioftnn quidain senatiis, veltit per- stultis qiiidpni videtur opprob"riiim: nobis auiem il-
peitium (ifbisejtis quce ih siiigiilorurii est prsecofdiis; lud opprohriutri Doniinicaj crucis virius Deiestaique
statuiihefficit. sapieriiia. \
CAPUTiV. 15. AcCediteo, quod duo qitsedam ih Deo princi-
palia Suntgehera viiiutimi, unum quOremiilitjaliud
Quare Moyses levilas appellaril primogenilos et re-
quo viridical. Reiiiiliuiitur peccala h per Dei verbumj
demptores, eorumque urbes redemptrices designa- cujiislevites ititeipfes et quidein exseciiior est
ril? Curnoitsii absurdum piis cohabitare facino-. (25,
B q. 5; cap. Remitluiituf; et de Pmnil.disi. i, mp;
rosos? De duabus in Deo virtutibus, misericordia Verbuni
Dei) : reihiliUiitiir etiam per 213 officlum
el juslitta, alque earum minislris; dequeeo quod
inalitim egressus semper virtulis operetur ittgres- sacerdOiiSj.sacruhiqueriiiiiisterium:piiniut)iUrqUpque
pef hortiines, sieut per jlidices, qui potestate a.d lem-
sunii el ponlra; ut Evungelicis exemplis compro- pus uliihtur, sicul Aposiolus doceldicehs :Vishutem
balur. notitiritefe potestatem? Bonum fac\ et habebis Idudetn
13: Ideo ergb prihiogeniios et fedemptores-csete- exUlu; cDei enim minisier est tibi ih bonum. Siau-
rofliiri levitas Mriyses appellavit (Ntim. ni; 12); teriimalum feceris, time. Non enim sine taiisa gladium
qiiod nialiifioris et iililis sententise viri aliero senec- porlat; enim minister esl, vindex in iramei qiii inaluin
tutem quanidam aiiimoeprseferant, alieroredemptio- agiti (Rom. xm, 4). Puniuiuur peCcataeiiam per po-
riem conferani; Undeet civitaies leviiariim in veteri pulos, sicui legimus (Esai; xgi, 17); quia ssepe ab
Testairienib redefnplfices significavit Mdyses (Num. alieiiigenis Deijussu excitatis propler divihse majes-
xxxvi 6); qiiiais qui cOhfiigilad eaui aniniani; in latis offensam subjecius factus est populus Judseo-
qiia habitat Dei Verbiim, quie iirhis modo-mUnilaal- runi. Necisquidem (45, q. lj cap, Nec is qui) qui
que Vallata sil* perpeluam libertaiem acquifit sibi. inviliis aliquod fecerit homicidiuni, extra ininis-
Sicut enini in civiialibtis levitarUm erat poenaruriire-.jQ teriuni est. Siquidem lex ait de eo : Quia Deus dedit
missio; ut si quis ad eas confugeret, qui noii volun- eum in manus ejus (Exodr. xxi, 13). Maiuis ergo ejus
tafiam rteceiriliOminis admiseral, hullieum Occidere instrumenli modo divinoe ultiohi liiinislerium pra3-
licefetintraiirbes durtuaxat posilurii leviiaruin : ila btieruni. Levites igiinr minister remissionis est:
queih pecCali pfoprii pcenilet, quod aut imprudenter percussur autem qui tamen non ex disposilione;
aut iiivilus adnlisit, si leviiarum adlisefeal incolalui* sed prsetfir voluntalem fecefit homicidium; divince
et abillisprceceptoribus qui Dei mandata dispensantj niinistef est uliionis.
recedendum hon puiel; lex ipsa ab omni etim com- 16; Illud qiioque specta^ quia cum interficitur im-
rhissi fliigiiii pcena supplicioqueliberati pius; Christusinfunditur; Elubiahominaiio aholeturj
. 14; Nee absurdum putes quod facinorosi cohabi - sanciificatib a congregatuf; "quia Dominus dixit: In
laivt piis, ac maculosi sacratis. Qpus enim habent ea die qtta inlerfeci omne primogenilum Mgypli^ sanc-
purilicari qtii aliqtio polluti sunt delictorum contagio. lificdvitiiihi omne primogenilumlsrael(Nuiti. in, 13).
Et qpodaihmodo divcrso genere causa concurrit. Si- Quod noti ad unuin diem afflictionis *Egypti rereres;
crii eniih levites mundanis voluptaiibns abdicatuSj sed ad oriine tempus. Cum eriim rehuntialur iinpro-
exsiil est ciilpcc , ila saiiguinis reus; fugitivus est pa- bilati (32, q: t.cap. Cum renuntiatiir), stalim adscis*
ii-isB.Sed lihc interesl,- quod iste riecessitate suos de- ]t) ciiiir virtus. Egressus enini rrialiliaeviriiilis operatur
Sefit pfoptef metuhl legis : riiiriister auleiri Dei hu- ingressiim : ebdemque sltidio quo crinien excludiltirj
lriahafufn consbrtiis renuntial passionuiri, ei quadam innocenlia cbpulalur; Habes lioc in Evangelib (Joani
carhalis illecebrae se abdicat necessiiudine propler xin, 2); quia ribi Saianas immisit se iri cor Judsej
stiidia virlhtis. Eliam illud rion abhorret a vero; OhristusfeePssitab eo, momentoqrieeoqubillurii re-
qiiod et isfe veliit quasdaih iri se hiahiis ihjicTt; ut eepil, huric aniisit. Denique sic scrijitum esl: Et post

a Yet. edif. et dud iriss., sidecidaht; uhus, si tie-_
cidantiir. Omnes edit.; viri cohsultores; mss., viri
consultiores. . , ,, , . ,
i> Graiianus de' Poenit., dist., ,c. Verbum Det, et
Magistef seril. iii iv, dist. 18, ih lioc loco ciiahdb nec
Vefbsi-iiecsensiihi Aiiibrivsiiexhibent.
< Codex Vai. unus, Dei enim minister est vindexin
iram, Ubiin bonum.Edit. EfaVel Gill., Dei eiiiiriihi-
nislra est libi in bonum.
d Mss. duo : corisecraiut: Edit. Rnm.; cumulaliit-.
Vet, cnm trihus aliis mss;, congregatur, Et post tria
yerba ubi Rom. edit. cuin duobus niss., die quaiitter-
feci, eTc; ibi veu.edii. cutri tribiis aliis cbdicibus,
dii in qitii ihteifecbio ; . ; . saiiclificabb iiiilii, etc.;
sic etiatn Graiiah. loco ciialo; Sed h;cc leciio ciirii
sacro lexiu nriniis consentit, iegiiur eniin EVJip.iptx.
evixa^a ffftiiHpi^ox^OJIOV. . ... »^ip(«-« £_Ubt; etc.
 549 DE CAlN ET ABfcL LlB. II, 3S0
biiccellam intfoiviiin eiun Satanas (Ibid.^l). Dixit i\ Undeel sacrificiurti pinguerecienitiiciipaffiusj b qiiod
ergo illi Jesus : Quod facis, fac celerius. Quid illud? opimuin cupihuis declarare; Sed eiiam illud docii-
Ut quia iiitroierat ih illum Salanas, ipse abirct a mehtOj esl ijiiud piiigUCsvaccai propbeiica interpre-
Christo. Ejicilur ilaqueet excluditur, eo quoQ jaln tatione anhis fertilibus coniparalse sunl (Gen. xu,
cutn DominoJesu esse non possit; quia cceperat esse 26).
cum diabolo : nulla enim conimunicalio Christi CAPUT VI.
cum Belial. Unde slatim iraperio expulsus ab-
cessit, sicut legimus, dicenle Evangelista : Qui Qiiid sibi velit quod Dominus ait: Si recle offeras,
cuin accepisset buccellam, exivit cOnlinuo (Ibid. , non rccie autem dividas, peccasti, quiesce; et de
50); eial enirii nox. Non soluin exivit, sed continuo, quatuor generibusquibus sacrificia commendabaniur,
et nocte exivit. Nec mirum si noclis tenebras habe- quortim si quid desit, sacrificiumnon probalur, cum
bat, qui Clirislufn deserebal. Yeriirii sicui ipse re- pulcherrima islorum morali interpretatione.
cepius a diabolo, exclusus a Cbristo est: ita Zachseus 18. Nunc consideremus quid sil quod ait Domi-
renuniians avaritiaCj Chrislum recepit. Meriioque nus : Si recle offeras, non aulem tecie dividas, pecca-
videns studium ejus, quod in arborem ascendisset* sti, quiesce.QuPd indicium esi Deum non muneribus
ut tfanseuntem Jesum viderei* dicit Dominus : Za- ]8 oblaiis placari, sed offereniis affectu; Denique con-
chme, feslinans descende, quia hodie in dottio tua rita- demnati oblalor muneris Cain; quia" pro conscientia
nete me oportet. Et descendilfestinunsi et excepililhini insihcerocoblalionis intellexit Deo sacrificium suum
gaudens (Ltic xix, 5 e( 6); Sed excipiendo Christiinlj non probatum, cl trisiis est facius. Qtiaudo eiiim
exclusit avariiiam, relegavit pertidiam, reniiiuiavit niens sibi reciiSSt consciaj gfatulaturj et iufusione
fraudibus. Aliter eniih non ingrediiur Christus, nisi quadatn spiritali replelhr animiis gaudio, cum alicu-
ut vitiaexcludal; quia noii cohabiiat erroribiis. De- jus vfelsiudiai vcl opera a Dco probantur. Trisiilia
nique de teiuplo ejiciebat numiuulariDs, quia ipse igitur Cain conscienliae lestimoniumj repulsie Indi—
volebat hahitare. Unde Zacha^us hoc inlelligehs, quia ciiiin esl. Et quamvis obtulil inuntis; tartien quia iion
Gbrisiurii vetere siio suscipere affeclu noii pbterav recle et jure divisiti ciilpam irtcidit.
superiora viiia exire suojussil hospitio, utChriSlusin- 19. Quatuor enim geiiera sunt quihiis sacrificia
traret. Meriio igiiurgjij,Pliarisceisoljmurinuraniibus conimendabanlur. Si ;iut nova novorum essent, aut
quod DomiiiusJesus ad homiiieln peccaiorem divef- frixa, aul divisa, c aul continiia; Nova novorurii pri-
lisset rhahere, dixit ad Dniiiiiium : Ecce dithidiuiii mo lempore anni, quac d specie in primogenitis fru-
bonorummeorum,Doiriine,do pahperibus; et si cui ali- clibhs sesliniabaniUr: niinc auiem revelatiim est eos
qttid fraude abstuli, reddo quadrupliim (lbid.-, 8); Iri C1 significafij qui per bapiismatis 215 sacramenia rc-
quo illis respondit qui dicebanl peccatoreiri Ghristd iiovaiilur; Hocest enim vere sacrilicium priinilivunij
hospiiium non debuisse prccbere : Hoc esi, jiibi hdh quando uiiiisquisqnese offerl hosliami eta se incipil,
sum puhlicahuSjuou sunr ille Zacliaihs, noii prcedb, ut postea InUniis suiim possil offerfe (Rom. xii, 1);
non fraudator. Reddo quse susiiili, reddoaqtiiaiifefre Nova igitur fides rellovatorutn, valida, pubesccns; in-
consueverain. Jahi dono paupefibus, qttos ante nud;i- creineniurfi vifiutis acquireus, non reniissa, non fes-
bam : jam mea confeiOj qui aliena fapiebam. Fugd- sa, non senio quOdiiin marCida, cl vigore ignnva,
runt crimina postqtiam Clirisius iutiavit. Discussa apta sacrificio esl, quse puljulel qtiodatii vircnti ger-
est omnis canialium caccitas passibnum, ubi ceieriise miiie sapienlise, ei jTiveuilidiviuse cogniiionis fervo-
vitoclurhen infusumest. re puhescat; habeal iamen siiccum doctriiiie veteris.
SiCuleniiii novi; ila et veteris Testamenii debet doc-
CAPUT V.
irina concurrere, quia scrip.Uimesi: Mandtlcalevetc-
Adipes ac pinguedo sacrificiorum et hosliartim quid ra veleriini, et vetera a facie novorutnauferte (Levil;
significent. xxvi; 10); Cibiis nobis sit cognitio patriarcharumj
17. Dixiinus de pfimogenilis, dicamus etiarii dg epiiletuf ahihiuS iii prophelaruni oraculis : lali sagi-
adipibus, de quibus saiis docet David dicens: Sieut D na niens pasealuf inleritir. Sed jam noii species agni
adipe ei pinguedinercpleatur anima mea (Ps, LXII,6). sil, at veritas CorpOrisChrisii. Non umbia legis per-
El supra ait: El holocaustum tttum pingue fiat (Ps. stiihgal oculos: sed aperle DoiriihiC;»gratia passio-
xix, 4). Hoc docens acceptabile esse sacrificiuiri, nis, et splendot resurrectioniS acierii riieniis illuriii-
quod pingue, quod niliduinj et quodarti pabulo fidei net.
ac devotionis; verbique ccoTestisuberiore alimonia 20. Si auiem offeres sacrificium de pririiitivis ovi-
saginaium est. Frequenler pingue opusdicimus qiiod bus, frixum in ighe, frixuni piiigue; offeres sacrifi-
spissum el operosum inlelligi velimus : et opiiria ciiiiriprifriiiivorun),sicut scriptrini esl (Levit. Vn, 2):
hosiia prsedicatur, quse non sittenuis, llon sit exilis. qiiod sighificat fidehi tiiairi velul igni probatafti esse
a Rom. edil., qum auferte constlevefam. miriuta. Sed iri iiiiefpfetaiione aTlegbfica ndri diffe-
h Edit. vet. ac Paris. quoedam,
quod oplimuht cu- rnni.
pimus declarare, "SiC tres riiss. eledit. aiit. Ms.Laiid:,-^* spicm.
c Apud Philohem a qub
ha3Gde§umpsTtAnlbrbsitis, Lectio forte iTbiicbhleriinenda. Rorii*edil.,- tjumape*
legitur r.M itti w««v iputnk, id est, et tandem com- cies.
351 SANCTI AMBROSH 552
debere, et sancto fervere spiritu. Denique coxit len- A minus, ul cordi nobis essetjuslitia : Beati, inquit, qui
tem Jacob, el fralri primatus benedictionis eripuil, persecutionem paliunlur propter juslitiam : quoniam
quos utique solida conseqnerelur fides. a Hic ergojro- ipsorum esl regnttm cwlorum(Malt. v, 10). Haecenim
bustus et vividus augebalur: ille aulem qui cibum dcfuit Judcc; nam si adfuissei, non tradidissei Domi-
suum coquere nesciebat, faligatus atque dcficiensde- ininum, non prodidisset magislrum. Defuit sarrificio
fluebat. Uralur igitur verho Dominisicul igue virtus cliam Cain isiius, qui si tenuisset justitiam, Domino
animse tuse. Yide ustum Joseph, sicul scriptum est: debuit prinriiiva munera, non poslerioradeferre. De-
Eloquium Domini ussil ettm (Ps. civ, 19). Torreatur fuit itaque ei divisio, ideoqne responsum ait: Si recte
fides tua sicut spicse messium. Tunc enim inaturiia- offeras, non autem recle dividas, peccasli, quiesce.
tem frucluum praeferunl, cum eas primo solis proces- Yides qiianliim sit vitii. Ubi deest divisio, ibi lotum
su tempora ocstiva torrnerinl. Sermo igitur pluriinus sacrificium refutatur.
Scriplurarum animam confirmat, et quodam spirila- 22. Superesl ut <leconiinua et jugi oratione dica-
_lis gratise colorat vapore; rationabilia quoque in- nius, quod immorari nos el vacare orationi oporlet.
venta corroborat, dissolvitque omnem vim irratio- Pernoctabat Domiuus in oralione, non ut sibimet
nabilium passionum. Ideoque Esau laxalis virtuiis prodesset, sed ul nos docerel. Frequens enim oratio
suse nexibus dissolmus est. llli autem qui succincti 1I quamdam operalur discipliham orandi; quia ipse
lumbos- non crudum, neque coclum in aqua, sed as- usus docihiles Dei facil, indocibiles negligentia. Bona
salum in igni caput agni edere jubebantur, sicut ha- igilur exercitatio. Denique corporis virlus exfercila-
bes in Exodo, forli ac fideli animo, pedeslri itinere lione augelur frequen.lkatinexercitalaminuiluretla-
maria Iransfretarunt (Exod. xn, 9). In Evangelio bilur. Plurimi eninr cxercitii dissneludine etiam na-
quoque assns pisces DominusJesus manducabat, si- turalem dissolvere virluiem. Similiier animse forti-
cut scriptum esl (Luc. xxiv, 43), in quo plenitudo tudo exercitationis assiduitale solidatur ; ut labor
sancti Spirilus redundabat. Et foriasse ideo deficie- ipse disciplinse sil non oneri futurus, sed usui. Hunc
bat Esau, quia coclum in aqua desiderabal cibum, cibum menli noslrse deferamus, qui niulta attritus
quem Jacob quasi inhabilem sibi donavit infirmo. medilatione ac politus, cor hominis sicul illud cce-
21. Obiationem autem atque orationem oportet leste maiina conlirmet. Quod non otiose trilum ac
non confusam esse, sed competenli divisione dislin- politum accipimus ; eo quod ccelestium scripturarum
ciam. h In omni enim re confusione melior esl dis- alloquia diu terere ac polire debemus, toto animo el
tinctio; niiillo magis in oratione atque oblatione, cordeversantes; ut succus ille spiriulis cibi in om-
quac nisi certas divisiones habeat, fil ohscurior. Ideo- nes se venas animse dilfundat. Ergo si lamquani pu-
que hostise plerumque membra lex dividi jubet, et (C bescens adolescat fides, quse defectum senescentis
holocausta offerri (Levil. i, 6);utsiue admixiione et devolionis ablegel, el spiritu ferveat, et congrua dis-
c operiinenlo aliqtio nudum sacrahcium sil; eoquod linctione lenealur mensura legitimscdivisionis, etas-
nuda atque. omnihus exuia involucris debeal fides siduitas conimendet graliam ; tunc fit illud pingue,
nostra fervere;d ne vagiselfallacibus opinionibus in- et tamquam adipale precationis genus, de quo dicit
dualur, sed pura alque sincera simplicilas menlis Propliela : Impinguasti in oleo caput meum(Ps. xxn,
appareat. Deinde in partes dividalur congruas. Yir- 5). Sicul enim agni multo lacte pinguescunt, et sicut
tusenim 216 genus esl, quce dividiiur in plurimas oves bene pastae adipe nitenl: ita aposlolico succo
species: sed principales quatuor sunt, prudentia, pasta fidelium pinguescil oraiio.
lemperantia, forliludo, justitia. Redoleat igiluroralio 25. Horum si desit aliquid quoesuperius diximus,
tua prudentiam erga cognitionem Dei, et veritatem sacrificium nonprobalur. ldeoque diclum eslad Cain:
fidei: redoleal temperaniiam quam etiam a conjugi- Si recle offeras, non autem recte 217 dividas, pec-
bus exigendam putavit Apostolus dicens : Nolitefrau- casti. Namque mundus ipse distincte legitur factus,
dare invicem, nisi forle ex consensu ad tempus, ut va- cum esset ante imcomposita pars ejTis; quia Terra
cetis orationi (1 Cor. vn, 5).e Ei lex castificatos anle eral invisibitis, el incomposila (Gen. i,2). Nempe lux
hesternum ct nudiusteriianuin diem ad sacrificium D primum facta esl, et vocavit Deus lucem, et separa-
accedere jubet (Exod., xix, 10). Forlitudinem teneat vit Deus inler luceni et lenebras, et vocataesunt te-
oralio, trt nullo inlerpoletur metu, nulla lassiiudine nebrce nox. Et per ordinem singula quod facia sint
deliciat. Tuncenim debet esseintenlio ad precandum legimus, cceluin, lerra, ligna fruciifera, animalia di-
rohustior, cum urgeinur adversis. Jusliliam cusiodial versa. Dislribula autem sttnt leviora superioribus, ut
precatio, quam si tenuissel Judas, non in peccalum aer et ignis : gravibra inferioribus, hoc esl, terra et
facta essel ejns oratio. Quandp enim magis ab injus- aqua. Utiquesimul omnia fieri jubere potuii Deus :
lis operalis nc pravis studiis abstinere debemus, quam sed dislinetionem servare maluil, quain nos in omni-
tuncquando Deijustitiam deprecamur? El ideo Do- bus imiiaremur negotiis, et maximein vicissiludinibus
a Cod. Div. el Laud., Hic ergo rubus (forle rubeus)i quibns unus Vat., mundutn sqcrificiumsit.
et individuus. d Vei. cdit. et cod. Flor., Ne vanis et fallacibus.
h Mss. duo Vat., Div. e( Laiid. cum antiq. edit., In Rom. sola, ne variis, elc.
Qmmenim confusione melior est distinctio. . c Edit. ovAneSjEilexcastigatosi elc;
c Yeti edil. cum qualupf mss., operimenlodqtim; t
 "
5S5 DE CAIN ET ABEL LIB. II. 354
gratiarum.in quibus non satis esl redderequod acce- Ai liam, acerbat flagilium. Quid igitur sibi vult quod
peris, sedcommendarequod reddas. Namsi quisdebi- ait: Eamus in campum (Ibid., 8 ); nisi quia locus
tumsolvat,el in referendo inj'uriam faciat crediiori, in- nudus gignenlium eligilur parricidio ? Ubi enim fra-
lolerabilius est utique.quam uon reddidissequod debe- ler habebat occidi, nisi ubi frucius deesset ? Tam-
bat. Nouergoqiianlilas solutionis, sedanimusredden- qnam prcesagiens naiura lanli «celeris loco germina
tis,etqualitasconsideratur,etaffectus.RecleigilurCain denegaverat; quia non conveniebat, ul idem solum
obtulit;quiaoblatioinsignedevoiionis,etindiciumgra- et contagia parricidalis sanguinis reciperel prseler
tiarum esl: sed non rccle divisit; quia anle omnia Deo naturam, el fructns secundum naluram germinaret.
debuildeferreprimitias, ulagralia inchoaielauctoris. Merito ipse dicit: Eamus in campum. Non dicit: Ea-
Etenim divisionis hic ordo est, ut prima secundis, mus in paradisum, uhi poma florenl, nonin aliquem
non primis secundaprsecurranl; etcceleslia terrenis, cultum el frucliferum locum. Ipsi parricidoe indicant
non terrena cceleslibusproeferantur. friictum se sceleris habere non posse, nec penes eos
CAPUT VII. fructum manere, qui tantac impietali prsebuerinl of-
Deum qui in Adamo docuil non peccandum, in Cuino ficium. Nam ipsam refugiunt elementorum benigni-
docuisse non defendendum peccalum. Et ibi quam talem, ut iste Cain qui videlur veritus , ne largior
proclive sit ab impietate in alia scelera prmcipitari. B} boni terra proventus triste faciuus impediret, el li-
24. Sed quia Cain coiifudithiinc ordinem, dicitur beralitatis assueludine genitalis, qucc facit sibi felus
ei: Peccasli,quiesce (Gen. IV, 7). Oninia docel Deus. et fructus varios germinascere, in hoc quoque cri-
Primum ne pecces, ut in Adam monuit: secundo, si minis apparatu vel muta specie sui fraternum revo-
peccaveris, quiescas,ul in Cain doceris. Erubescere caret affectum. Lalro diem refugit quasi criminis
enim debemus, et condemnare peccatum, non de- tesiem, lucem adulier eruhescit quasi adultcrii con-
fendere; quoniam pudore culpa minuitur, defen- sciam , parricida lerrarum fecunditatem fugit. Quo-
sione cumulalur. Et silendo corrigimur, conlentione modo enim polerat communis parlus videre consor-
prolabimur. Sit saltem verecundia , ubi non esl ab- tia , qui consorlem sui sanguinis trucidabat ? Joseph
solutio. Inde illud: Jttslus in exordio sermottis ac- in lacum mittilur siccum , Ammon intra domum oc-
cusator esl sui (Prov. xvm, 17). Et iterum ab ipso cidilur. Juslitm igitur natura est impertita judiciuin,
Domino alibi dictum legimus : Dic iniquitates tuas , ea loca in quibus erat fulurum parricidium, muneris
ut jusiificeris (Esai. XLIII,20 ). Qtiantapudoris gra- sui dole privando: ut ex iunocenlis sOliqiiadam dam-
lia, ut justitiam leneat verecundia , quam culpse naiione ostenderet b qtianta essent futura supplicia
reatus abstulerit! Ideo autem ait: Quiesce, quoniam noxiorum. Propler scelus igilur hominum et ipsa
non habes quod excuses. Culpse ipsius ad te conver- CZ elementa damnanlur. Denique David montibus, in
sio est/Non enim frater ei a addicilur, sed error quibus Jonatlias cum palre inleremplus est, perpe-
ascribitur, cujus ipse sibi auclor est. In te, inquit tuce posnam sterilitatis cfptavit dicens : Montes qui
(Gen. iv, 7), revertitur crimen, quod a le ccepit. estis in Gelboe, neque ros, neque pluvia cadal super
Non habes in quo necessitaiem magis, quam men- vos, o tnonles tnortis (II Reg. i, 21).
tem tuam arguas. In te retorquetur improbitas tua,
CAPUT IX.
lu princeps es illius (Ibid.).
25. Bene ail: Tu princeps es illius. Etenim impie- Deum inlerrogasse Cainum, non ttt discerel, sed ul
las maier quoedamest'deliclurum; et qui graviora eum ad confilendum induceret. Hujits responsio in
Deum ac naturam impia ; eique opposila Dei res-
peccaverit, in coeiera facile prolabilur. Quomodo
enim potest ab humanis lemperare qui divina vio- ponsio germanilatis pieiatem egregie docere ostendi-
lavit, et honiinibiis bonus esse qui Deum lccsit? tur. A Deojuslos audiri etiam tnotiuos, quod nimi-
Alrociorem igitur scelerum realum vitia reliqua se- rum ei vivant, et peccatores morlai sint. Hos malis
quunlur; quoniam quo flagitiosa propenderint, eo prmsenlibus ac futuris cruciari, magis lamen sollici-
inclinant cselera. Tu ergo princeps operis lui, tu lari prwsentibus.
dux criminis. Non te invitum , 218 non impruden- D[) 27. Nunc consideremus qua ratione ihterrogavit
tem error atlraxit: sed volunlarius reus judicio, Deus Cain ubi esset frater suus, quasi nescirel oc-
non lapsu fecisti dolum, quo divinoe injurise reum cisum. Sed quod ad scieniiam Dei speclat, negan-
ipse convincis. tem arguit, et inficianti quasi sciens respondit: Vox
CAPUT VIII. sanguinis fralris lui ad me clumat (Gen. iv, 10): qriod
Cain admonilione spreta insolenliam et crimen auget. autem ad ratiouem profuhdara attitiet, 219 Pec"
Ejusdem verbis: Eamus in campum, significari os- canles admonet ad poenitentiam. Confessio enim
lendilut pravis aclionibus deserta loca et sterilia con- pcenarum compendium est. Inde in judiciis ssecula-
venire. ribus imposiii equuleo lorqneniur neganles, et quoc-
26. Admonilus igilur ut quiesceret, auget insolen- dam langit judicem miseratio confitenlis. Esl quocdam
a Antiq. edit., adjicitut. Rom. et mss., addicitut. supplicia noxiora. Legendum forte, qnanto essenl, elc.
h Edit. vel., osienderet futura supplicia noxiora. Nos vero Laud. codicis leclionem, ut oinnium opli-
Rom., ostenderet quanto forent noxiora futura suppli- main, sumus secuti.
cia. Mss. quatuor, bslendetet quanta essenl futura c Montes mortis in sola Rora. edit, desiderantur,
 5.35 SANGTJAMBROSII S&6
in peccatis verecuhdia, et pcenitenliseportio crimen Aoccidere,
^ quj non parcit parenlibus. Potuit parri-
fateri , a nec derivare culpam, sed recognoscere. cida 220 esse> I" 1de parricidis se orlum probare
Mitigat jTidicempudor reorum , excil-it ame.ui perii- desideral.
•nacia denegantium. h Vull te provocare ad pceniten- 50. El bene ail -. Vox sanguinis fratris tui clamat,
liam Deus, vull de se sperari indulgeniiam , vult non fraier clamat. Hoc d iiinoceulia et gratia germa-
demonsirare tua confessione (juod nin sit auctor nilatis etiani in ipsa morle servai. Non accusal fra-
malilire. Narii qui peccatum snum ad quanidam re- lerAhel, ne videatur parricida. Non accusat vox
ferunt, ut gentiles asserunt, dccreti aut operis sui ipsius, non anima ejus, sed vox sanguinis accusat,
necessiialem, divipa arguere videniur, quasi ipso- quem ipse fudisli. Tuuni te ergo facinus, non fniler
rtim vis cansa peccati sii. Qui eniin necessiiaie ali- accusat. Simul e quercla criminoso adimiiur. Non po-
qua coactus oncideril, quasi inviius occidiu Ea vero tesl de alieno testimonio queri, qui crimem proprio
quse a nobis snnt, excusationem non habent: quse facinore contitetur. Minor est sermo, quain facinm.
autem prreler nos sunl, excusabilia sunt. Sed quanlo Est lamen eliam lerra lesiis, quse cepil sanguinem.
gravius peccaio ipso ad Deum referre quod feceris, Et beue ail: Vox sqngmnis fralris tui de terra cla-
et roatus lui invidiam iransfuudere in auctorem non mai: non dixit, de fralris clamat corpore, scd de
criminis, sed innoceuiioe. 3g terrq clampt, Et si frater parcit, lerra non parcit.
28. Perpende aiitem parricidae responsionem : Si frater taeel, terraxondemnat. Ipsa est, in le et
Nescio, inquit, mtmqitid cuslos fratris niei ego sum testis et judexi leslis acrior, quoe adliuc parricidii
(Gen. iv, 9)? Etsi conlumaciam prodat hic sermo, tui sanguine niadet: judex asperior, quae tanlo
sonnt lamen quia si bouum fratrem considerassel, scelere coinquinala est, ul aperiret os suum, et
ciisios debuil esse pietaiis. Quem enim magis, quam exciperet sanguiiiem fratris tui de manulua. Et
Iratrem servare debuerat? Sed quomodo gennani- ijla quidem aperuit os suum, quasi exceptura de
tatis servaret offieiuin, qui necessiludiiris c non agno- fralrilnis yerjia pietatis, nihil limens cum fraires
visset affectum? Aul quomodo fieii posset, ul na- videret, quse sciret jus germanitatis amoris inceu-
turse obedieniiam deferret, qui Deo reverenliam non livuin esse, non odii. Nam quomodo poterat parri-
exliiberel ? Negal priinum qnasi apud ignorantem : Cidium suspectare, quse adhuc non viderat bonrici-
- recusal fraternoe inunus cuslodioe, quasi exsors na- diuni? Sed tu efftidisti s.anguinem, cujus dolens
lurse : declinat judicem , quasi liber arbitrii. Quid ipsa coiitagiiim : f Non qugebit., inqpil, virlutem
iniraris si pietatem non agnovii, qui non agnovit suam dare libi. Quam innoaens ultio, ul quae lam
auctorem? Et ideo doeeris hac serie Scriplurarum gravitpr yio.lata fuerit, salis Jiabens non prodesse,
fidein osse radicem virluium omniuni. Unde el Apos-( ] 11011 quocral nocere.
loliis ait: Quia fundamentum nostrum Ghrislus est (I 51. Non mediocre etiam dogma quod ait: Vox
Coi'. 111,U ); et quidquid supra hoc fundamcntum sqnguinis fralris lui ctd nie cldmat; quia Dens jTistos
«edificaveris, hoc solum ad operis tui fructum, et ad suos audit eliam moriuos, quoniam Deo viyunl. Et
virtulis proficere inercedem. merilp pro. viveptibiish.abenlur; quia piiam si cor-
29. Congrue igitur respoudit Dominus lam impru- poris guslaverint mprtei.n, viiam lariien incorpo-
denler neganli, dicens : Vox sanguinis fralris ttti ad ream capiunt, et illuminantpr suoruni splendore
me clatnal (Ge.n. iv, 10), hoc est, cur nescis ubi est meriiorum, luce quoque fruuniur seterna. Justorum
frater tuus? Soli eratis cum duObus pareniibus, in- ergo audit. sanguinem : avertil se aulem a precihus
'ter paucos frater te lalere non debuit. An quia pa- iinpioruni; quoniam etiani si videantur vivere, rni-
rentes lui accusatores esse iiori possunt? Nolo enim seripres tamen s.im.ioninibus moriuis, carneni suam
ut ca necessitudo quae est auctor salutis, fial anctor gicul tuiimlun) circuniferentes, cui iiifeliccni info-
periculi. In le soJo leges suas natura amiseril. Ideo derunt aiiimam s.u.am. Quid eirim aliud est quain
ergo pulas crimen latere, quia parentes accusare sepulta, quae injra liumuin volvitur, et lerrenai!ava-
non debent? Sed eo major esl condemnatio lua. ritise cupiditatibus, caeterisque viiiis includilur, ul
Nam si chara necessiludinis nomina accusare non 1)>gratjac ccelestis aiiram spirare non possit ? Hnjus
debent, inullo magis nun debenl occidere. Sed si modi pe.ccator a lerra maledictus est, quoe esl in-
-me testein abnuis, et refugis arbilrum, vox san- fiina et posircnia pars niundi. guperius utrque cce-
guinis fratris lui leslis est, qnse ad me clamat. Illa lum , et quoe in ccelo sunt, sol, luna, sl stellse.,
temajor* auctoritale arguii, quani si fraler viveret. Throni, Dominationes , Prjiicjp.aius, et Potestates,
-Soli eralis, quis eum potuit alter occider«? Si ac- Clie.rubjm et Serapliim, Npn esj ergo dubiom quod
cusas parcntes, parricidam probas. Potuit fralrem eum *t superipra damnaveriut, quem inferiora dam-
"- a Ms, Laud,, nec. dejurqre culpqm, Melius alii et tmnitaiis etiam in ipsa morte servat. Difficileslt, ulra
edit.,deriiaW. Eslauieiii culpara derivare, eam a s.e lecii" melior, pronuntiare.
iri aiium iransferre. * Edit.oninesac mss.Flor.et Yal. unus,qtterelacri-
h Tres mss., Vulttc prpvocateqd veniatn, minosq: Vai. alier., Div,.ac Laud., querela criminoso.
f Codices Vat. unus. Div. ac Flor., non -attdebat,
c Div., non agnovisseteffectum. inquit, virlutem, eic. Tamen apud LXX constanier
d lta edit. lum priscsp, tum recentiores._ Contra legere est: ou WpotrSno-Ettiv to-%0vaurtr SoSvat0-01.
vero inssVbnines/Acicest, innocentiamet giatium ger- Prb quo liabelur in Yulg., Non dabittibifructus suos-.
 557 DE CAtiMET ABEL LIB. H. 3S8
narunt. Nnm quomodo a ahsolvitur pura iilic cneies- A, rcganlur, subjecla niorti sunt; el idco stultus in Iiis
tique senlentia quem nec lerroe potueruiil absoU habet omne periculunr sui. Qui ergo rationabile illtid
vere? Et ideo gemens el tremens jubetur esse super amiseiii, frustra de istoruni sihi usu aeptem cariia-
lerram. Jium munerum blandielur. Dissolvunlur hsec oriinia,
32. Evidens generalisque ralio, quia omni im^ nisi habenis quibusdam raiionis astricia sini. Mors
probo mala adsunl, el adfutura sunl. Quse adsunl, itaque rationis., moriein piieratiir irralionabiiium,
tristiliam operanlur; quse futura, formidinem. Sed passionum. Sed illud nielius quod seplipius liumerus
improbum plus proesenlia, quam fuiura 221 S0"'T guietis et remissipuis esi. Ergo qui alii iiop pepercit
citanl. Unde et Cain dixil ad Deum: Major causa mea peccaipri, el mtnuis ei reinissiopis peecatoruin invi-
esl, quam ut dimiltatur mihi. Si derelinques me hodie, derii, ipse sibj spem rpmissionis cripiei, et erit in eo
a facie lua abscondam tne. Nihil enini gravius quam pari mensura vindicta de gralia,
errantem a Deo deseri, ul se revocare non possii. 55.Quodautem signuni posuitsuper pain, nc quis
Mors peccaloris finem peccandi affert : vita auiem eum'occiderei, reflectere yohiit erranlem, 222 ei
divino guhernaculo desiiluta prsecipiiatur, et in gra- beneficio srio invilare ad,correciioneni. Ipsjs euiirr nos
viora prolahitur; ut si gregem pasior relinquat, in? facilins c<immiltere solemus, quoruin habcmiis gra-
curscnl besli.e : ila cum Deus deserit honiinem, U; liam. Nec tameii magua concedit: sed in eo ipso
ingruil diabolus. Grave est prseserliui insipieplibus imprudentiam iutipieulis ulciscitur, qui cum esset
non habere reclorem. Serpit malilia, vuluus auge- pprpeiuis suppliciis obnoxius, npn reniitii sibi [ice^
' h
tur, ubi mediciua defuerit. Abscondit se aulem qui nanr poposeil, sed viiam corporis hujus obsecran-
velare vnlt culpam, el legere peccatum. Qui enim dam putavit, in qua plus seruinnsc est, (jiiam volup-
male agit odit lucem, et lenebras et suorum quoerjt tatis, Mors enim una esi in secessione anirncc et
laiibula delictorum. Justus aulem non abscondere se corporis, et in fine islius viioe, quse siniul u't venit,
a Domino Deo -suo, sed ipse magis se offerre con- oiiines corporis dolofes auferre, non augeie con-
suevit dicens: Ecce sutn ego qui non ltabeo crimino- suevit. Melus vero qui hauc vitam vivenlibus fre-
sam conscieniiam, quani timeam deprehendi, quenter ingruuni, mcesiitioe, dolores, gemilus, di-
33. Meriio ergo se abscondit male conscius, el Versique cruciatus, gravilaiuni, et scgriliidinuni vul-
ail: Omnis qui inveneril me, occidet me. Angustae nera plurimas etiam morles generi humano inferunt,
mentis homo prsesentem mortem verelur, perpe- ut ista mors remedium esse videalur, non pcena.
tuam negligit, etdivinum judiciuni non reformidal, . Non enim pereniptoria esl, pcr qu;im non adimitur
interiutm solum corporis deprecatur. Sed a quo vita, se.d ad meliora transfertur. Nam sl nocentes
limebat occidi, qui soJos pa.rer.iteshabebat in lerris? C inoriuuiur, qui gradum a peccatis revocare nolue-
Poluit quidem et incursus bestiarum limere, qui riul; vel invili lainen finein non natursc, sed culpse
legis divinse jpra yiolaverat; nec praesuniere de adip^spnniur, neplura, delinquanl, quibus vita fenus
subjectis animalibus cscieris, qui hominem docuerat est delieloruin. Si aulem bonoe spci compotes sunl,
occidi. Poluit et parentes parricidas limere, quido- migrare uiagis quam deficere credendi sunl.
cuerat parricidium posse comniitti. Potuerunt enim 3tf. Inseiitur Jioc locb dogma d.e incoTniplione
et parenies de filio discere, quod didicerunl posieri animac, quo.d ipsa yera e,l beata yila sit, quam pnirs^
de parente. quisque bene conscius viyit multp purius ac bea.tiiis,
CAPUT X. cum hujus caruis an.i.nra nostra deppsuerit involu-,
cnrm, et quodam carcere isto fueril absoliita corpor
Dei comminatio,Si quis occiderit Cain, elc, mora- reo; in iJlum superiorem revolan.s, Joctim, uude,
liier explicatur; in signo posilo supet eodemdivina noslris infusa visceribus compassione corporis hujus
clementia declaraiur, sictil et in eo Cqini deinetttia, ingemuii, donec Comuiissi gub.ernaculi inunu.s im.T
quod mortem temporalem plus timmrit, quam mter- plei-ei; ut carnis hujus irrationahiles niotus rai.iQna?
nam. Hinc pulchre disserilur de inco.rruplibHiiqle bili duciu regeret et coercerel. Inde esl qpod ppsiea
animm,ac futyra vita. Tqndem jttdipiun}, noif. prpe-j) propheise in captivitatem cuni populo Jud:coru,m
propere ferendtm, nec rursus inullum crimen siiteit- transierunt; ne reliqua plebs sai.icloiuni destituta
dum esse ostendiiur. prsesidio, consilioque vidtiaia grayi«f(em. siilrircjt
34. Nimc consideremus qua causa dixerit Deus : seruinnam : sed magis fi-eqiienlibus co.mmoBiipora-.
Omnis qui occiderit Gain seplies vindictam exsolvet culis propheiarum, ad Doininum Deum sumn pio
(Gen, iv, 15); etqua raiione signum super eum po- rediret affectu; ne adversis caplivStalis, altrila pro-;
nilur, ne occidatur parricida, cum prospectum non rueretin perfidise peccalum, salutis.que perpetjise.
fueril, ne intiocens occideretur. Octavus est homo, remediiiin desperaret.
habet ralionabile quo prsestet cceteris, habet et quin- 37. Redarguunlur itaque hoc in loco qtii uni$afn
que corporis sensus, babel etiain vocem , habet et hanc vitam puient esse, quae sit in Iio.c ssecufo
generandi gmiam. HseGseptem nisi iJlo rationabili (omnia plena lapsus, plena mosrojis sunt) ei fedssp-.
* Edit. ac paucimss., absolmtm furce itli cpziestir h Ita mss. omnes. Vet. aulem edit., obmmndgm
que lententiw. putqvit, Spia Rpm. edjt., smvqi^dqmputayit,
 559 SANCTI AMBROSH 560
a
guuritur simplici serie gestorum. Ecce enim justus,.( ireum, homines quoque in vindicando nullampa-
innocens, pius, propter gratiam devotionis odia fra- tieniiam moderationemqiie servarent, sed slatim'
tris incurrens, imrnaiurus adbuc oevi sublatus est reos supplicio darent. Diyinoeauiem senlentise pro-
parricidio; et iniquus, sceleratus, impius, eiiam videnlia hujusmndi est, ut niagnanimitatem el pa-
fraterna csede polluttis longsevam duxil a>lalem, du- lientiam doceret judices; ne quis prsepropere rape-
xit nxorem, posteritatem reliquit, urbes condidit, relur sludio vindictse, et ipsa deliberationis imma-
et lioc meruit permissione divina. Nonne in his lurilate puniret innoxium, aut pcenam b acerbaret
aperle vox Dei clamat? Erratis, qui puiatis hic esse irali : nec tamen penitus inultuni esse pateretur in
omnem vivendi gratiam : non inlelligitis, non ad- .eo qui nullam pcenilentiam scelcris induisset. 224
verlitis senectulem hanc miseriarum esse veleranam, Repulilenim euin a facie sua, et a parcntibus abdica-
processionemque oelatis oeruinnarum siipendia, et tum separalac habitalionis quodam relegavit exsilio;
scylleo quodam usu circumsonari nos quotidianis eo quod ab liumana mansuetudine transisset ad sse-
naufragiis, tundi fluctibus, in scopulosis hahitaculis viliam besliarum. Verumlamen non homicidio voluit
degere, el in his delectari, sicui illud non tam homicidam vindicari, qui mavull peccaloris correc-
seiernum animal, quam immorlale malum ? Ergo et tionem, quam mortem. Unde in Lamech sepluagies
isii Cain longseviias indulta, vindicta est; eo quod ] $ septies vindicaiur; quia gravior culpa ejus est, qui
vixit in metu, et prolixum spalium multo cucurril et nec post damnationem se correxit allerius. Cain
infructuoso 223 labore, qua poena nihil gravius impelu quodam improvido anie peccaverat: Lamech
quam ul quis ipse sibi majorum causa poenarum sit. utique quod in altero reprehensum adverleral, ca-
Yide igittir quam perpetua vita j'ustorum, et nulla vere debuerat. Suo quippe j'udici sententia debe-
sil irnproborum ! Jusli. sanguis clamat et morlui, batur, ne qnis passim reum esse ferieirdum pntaret.
vita auiem peccatoris absconditur. Et ril ad myslertum venias, non dehuit interimere
58. Tertium est, quoniam cum parricidium esset eum, qui usque ad naturalem terminum mortis suae
admissum, hoc est, scelerum principalus, uhi pecca- agendoehabebat spatium pcenitentioe. Excusare pos-
tum obrepsit, statim el lex divinse mansuetudinis sel quod se redemisset vel sera actione poenilentioe,
prorogari debtiil; ne' si continuo vindicatum esset in nist eum proemalura pcena rapuissel.
a Ms. unus Vat. cum vet. edit., in judicando. Alii cum Latinio legas, errati ? Rursus hoc ipso Joeo edit.
et edil. Rom., in vindicando. Am. aique Era. cum mss. Flor., Div. et Laud., nec
h Ita edit. omues magno consensu. At mss. dno, tamen penilus indullum esse. Gill. ac Rom. cuur Yat.,
ttcerbarel ingrati: Alii tres, acervarel irati : quid si C inullum esse.
—

IN LIBRUM DE NOE ET ARCA ADMONITIO.

Etsi dubitarinonpossilquinliber deNoeel Arca, velpotius, uticitalur ab Augustino(Conl. Jul. Pelag., I,n, c.%
et l. iv, cont. duqs epist. Pel. c. 11), etin codiceCorbeiensinuncupalur, de Arca Noe, Ambrosiositascribendus;
affirmari tamen nequaquam polesl ettm ad nostratn mlalem inlegrum ac plane incorruptum pervenisse.Lacunis
siquidem et frequentioribus et tnanifestioribusinlerseindilur, qttam ul de temporis in eumdem injuria queri, vel
- incredibilem scriptorum oscitantiam accusarenon liceal. Enimverout hic ejnsmodi omissiottum,qumsuis qtimque
locis indicabuntur, omnia exempla non proferamus, evidentemsane ac enormemUVUY.OIOVQLKV deprehendereesliu
illis cap. 25 vetbis: Sed si quis epulas fofliores sibi exhibere non possil, hujusmodt tamen habeat passiones
qusc non noceant, sed delectent. Ideo in principio S. Moyses informavit nos alque instruxit de insufflatione
animse, utnon laberemur opinionibus diversis philosophorum, elc. Qum hic, amabo, sensuscohmrentiaelcon-
seculio? Sed planum fiet caputab initio perlegenli non modo illum e Genesi vefsum : Verumtanien carnem in
sanguine animse non comedelis (Gen., IX, 5), prmlermissum esse : al ea quoque desiderari omnia, quibushw6
eadem verba Sanctusdoctor explicuerat, et unde collegerat in hunc modutn: Ideo in principio, etc. Conslat.
igilur Ambrosianumhoc optis mulilum esse; nec proinde mirum, si quminde non semel laudavil Auguslinus(Loc.
citat.), illic jam amplius non reperianlur. Dolendum sane oplimos quosquemanuscriplorum excidisse, ac nos
nonnisi in vitiososincidisse ac fwde corruplos. Nihilominustamen corumquosnanciscinobis conligit, ac potissimum
Corbeiensis, Longipontini ac Vaticanorum beneficio,non paucis nec levibus nmvisqui in editiones irrepserant,
abstersis, lucubrationemhanc tnulto emendalioremexhibemus.
Hoc in opere universim quidemAmbrosii consiHumfuii Noe sancti vitam, niores, gesta el mentis allitudinem
(Cap. i, n. 1) describere : sed tamen prwcipuaejus cura in arcm constrnclioneac generali diluvioexplicandiscol-
locala esl. Singulas sacrm liujus historiw partes diligenter expendit, indeque sensum cum lilleralem, tum spiri-
lalem sive, ut ipse loqniiur, aliiorem exprimere omniindustria adiiilitur, ut non temerealiam ejus commentationem
reperias, ubimajoti studio in utrumque illum sensum scrulandum eruendumque incubuerit. lllic etiam atiorum
identidem opinionesnon sinemulta eruditionein mediumprofert; si quidlamen ipsi in mentemvenial quod videa-
tur anteponendum,illud candide ac sine ullo supercilio proponil.
361 SANCTl AMBROSIIDE NOE ET ARCA LIBER UNUS. 562
Quod ad Philonisscripta, lamelsi eum dearca Noe atque diluvio scripsisse, cttm de aliis hisloriw palriarchm
ejusdem.partibtistractatus edideril, non videatur a fide alienum; ulrum ttnnen revera sdnctusAntistesatiquem
hujus aucioris de hoc ipso argumento librum, quem imitaretur, habueril, divinare non possumus. Illud lcmluni-
modo licet affirmare, twnnulla qttm ex Philonianis libris de Agricullura, et sequenlibusdelibata fuerinl, in hoc
Iractalu deprehendi. .
Exstanl similiter in eo qumdamquasi vestigiacpncionuni (Cap. i, 13, 19); at non satis clara illa guidem,
v.1 eumdeme sermonibusad populum habilis esse composilitmpro re comperia asseveremus: mittimetanten du-
bium esl piumdocloremquo lemporeItttichtcubraiionioperam dabat, smpenutneroiri fidelium cceluverba fecisse.'
Numquam enim ille commisisset,ut solatia sua Ecclesimsibi a Chrisio demandalmtum deessenl. cum maxime
necessariavidebanlur.Erant sciliret Ivctuosissimaeq lempora,quippequmipsumcoegerintstalim ab exordiohujus
operis erumperein hmcverba: Pudel filiis supenivere, loedetcum toi adversa audiamuscharissimorum, lucem
hanc caroere: ipsarum Ecclesiarum diversos fluctus lenipesialesque vel prscsentessubire, vel animo recipere,
. quis tain fortis, ul patienter ferat?
Porro illa difficillimorumlemporum mentio nobis quodammodofacem prmfert, cujus ope hujus scriptionis
wlaiemdetegomus.Non deerunt forsitan qui pntent non alia tempora hocloco inlelligenda,quam ea quibus occiso
Grationo. fttgatoqueValenlinianoac Justina.ariana muliere, onhodoxis omnibns,ipsiqueimprmisAmbrosioini-
micissitnq, qum non ita pridem in MediolanensemEcclesiam impotentia muliebri perbacchala fuerat, Maximus
lyrannus lolam invasitItalium. Cui opinioniet illud accedetsubsidittm,quod cum datnna illa non 'nisi amto 587
evenerint, niltil prohiberepoierit, quin cominentationemhanc alii libri de Patrinrchis proxhnesecutisint. Illos
quippe iisdema se [uisse subjunclosAmbrosittsin priori libro de Abrahamvidetur innuere, ubisic prmfatur : Quo-
niain per ordinem hujus quoque palriarchse gesta considerare aninium subiit. Verumcum calamitatesillas ila
defieat, ut se loqui de re magis anribtts, quam oculis sibi cognitasignificel, illud arbilramur commodiusquadrare
in id temporis. quo posieaquam Vatens imperalorqui Ecclesias orimesatque orthoduxosimmani crudelitale vexa-
verat, flammisessetabsumptus,ingens barbarorummvltitudoThraciam universamalque Illyricum usque ad Alpes
Jutianas igne ferroque devaslavit, Qtiorumirruptionem dirissima peslis ac fames consecutmpene quidquid Iwmi-
nnm ac jumeniorum barbaricosgladios vitaverat, depaslmsunt. Huc adde illa cognationemhaud exigttamhabere
cumiis, quibusAmbrosiumnoslrum charissimifratris sui Satiri eodemfermetemporeexstinctimortemprosecutum
esse reperimus. Neque veroaliis commenialionibusde Patriarehis ita connexum pulamus huncce librum, ut eas
tionpotueril aliquotannoruminlervallo prwcurrere. Fuvet huic opinioni, lutn qnod illm non titrbatis, sed pacalis
tempotibusvideanlut in incetn editm; tum quod inilio libri de Joseph cum alios patriarchas recenseat Noachi
quasi' de eojam oblitus, sese scripsisse non meminerit. llis itaque de causis .nihil succurrit verisimitius, quam
nt eidem operi tribuamusanntim 579; sub quod eliatn lempus multa ab Ambrosiosublimiter scripta Chronicorum
testantur conditores(Prosper, Cassiod., el cml ). Nam quod librosde Officiis(lib. i, c. 19) in quibus eum de qtio,
dispulamus, laudatnm conslat, Baronius et qui ejus secuti sunl aucloriiatem , arato 577 negant dici posse
antiquiores, nobis quidem Itacin re non ila facile cumillis coiweniel.Sed alius erit hujus difficultatis examinandm
locus. Interim hic omittendumtton arbitramur Ambrosiumin hoc libro de Noe et Arca (cap. 17) prodidisse
in Italia Indictionumusumrecenti memoria fuissereceplum.

SANCTI AMBROSII

MEMOLANENSIS EPISCOPI

DENOEETARGA
LIBER UNUS.«

227CAPUTI. j Ltitudinem quoque. mentis explanare, si possumus.

Noe virumjuslum, qui ad renovandumsemenhominum Nam cum ipsa h prophetia (Hier. xvn, 9) dixe-
relictus ftiit, omnium imitalioni proponendvmesse; rit nihil diflicilius quam hominis inleriora compre-
til et tws ab otnni islius mttndi sollicitudine, alque hendere, quanto magis difficile viri jusli menlem
operibusiniquilalisrequiescamus. cognoscere? Etenim quem Dominus Deus ad reno-
1. No.e sancti adorimur vitani, mores, gesla, al- vandum semen hominum reservavit, ut esset jusli-
a Scriptus circ. an 379. est Propheiioe nnmine Scripiuram citare: potuit
" ta-
h Cod. Vat., Corb. et Longipontinus, Philbsophia men illud imitari ex ep. II Pet. i, 21.
dixerit, Nec forsan male; nori enim Ambrosio moris-
PATROL.XIV. 12
 §(53 SANCTI AMBROSli tU
ttse seriiiiTafiurii; digtiuni est,4it iios quoque descri-, , tum ordinalam in proeiium ; ut inferiores in metlio
baniiiS eurii ad imiiafibrieTrioiiiriium, et fequiesca- sinl, dextera laevaqiie veliit in .cornibus validiores,
nTtis iii eo ab biiini isiius inuridi soiliciiudine, qriara per quos tota acies robur accipiat? Unde el quidam
qiioiidie diversis exagiiaiibiiibiis SuSlinenius. Pudet poelaGrsecus ail : v.axovg§' lg 229 fwcrffo*IVtrcrsv
flliis snpervivere, lacdetcum tot adversa audianius a (Homer., lliad, A), hoc est, nialos auiem in mediura
cTiafissiriiofurii,lucerii hane earpere: ipsafum Ecele- iiiseruit. Ila ergo el natura quasi borius dux, imperanfe
sTariirri flivefsbs fluciiis lempesialesque vel prsesen- Deo, quse nos ad hujus mundi prselia generare nove-
fes subire, vel aniriio reeipefe, qtiis lam foflis iit pa- rii; quae bona habet, primo ordine eonstiiuit; quoe
tientef ferat? Et ideo nobiS qrioTjueaffectanda hsec officiant, secundo; quac adjovent, leriio : ut tam-
feqnies fuil; Ut dum Noe sanctuiri riiajOreirilentione quam in medio inclusus hostis, geminalis quocum-
b
consideramus, reficiamuf et nos, sicrit oriine genus que se conlulerit, opprimatur viribus; ne singulae
ifi illo fequievit ab operibus siiis alque riiceslitia. eorum velul sequalis fatigenlur prseliis, et evadendi
2. Unde et Noe diciiur, quod Latine dicilur j'ustus de angustiis naturalibus, ac serpendi lalius faculta-
Vel reqiiies. Deiiique el pafenies ejris dixertirit : iem haberet.
Quia hic fdciet nos requiesceri db operibus, ei a trisli- 5. Sed quia ubi generantur, hie ordo est: ubi
lid; et- U tetra eui limtedixit Dominks Detis (Gen. v, I auleni generaril, Japheth jirimo loco scribitur, ter-
29). Quod utique si atdea quaefacla sunl feiereridunf tio Cbam;Tdeo ne contraria nos posterioribus di-
pules, cum diluvium sub eo factiini sit,non fequies xisse quis arbiirelur, etiam illius loci explananda
lioriiiiiibus, sed interitus videatuf illatus; riec reriiis- ratio esi. Bonura quidem quod velut in quadam rta-
sio malorum , sed cumulus miseriarum. Verum si turse nobililate est, praecedit : malum auiem seqnl-
justi viri mentem consideres, adverias jiistiliaiii so- lur; sunt enim cogitationes mentis contrarise, qu*
lam esse, quse aliis polius 228 "ata est, quam sibi; utique oriunlur postea. Hsec quamdiu velul inlus
iiori quod sibiulile est qucrat, sed quod omnibus: hsec clausa sunt, nee tainquam in herbis germinant, quo-
nos requiescere facit ab operibris iriiquitatis, lisecfe- dam sinu bonse mentis fovenlur, ne prodeant. Nam
Vocat a tristiliri; quia dum ea quse justa snnt geri- guamdiu in voluntate est maluni, non in hxsltyjiu,
inus, Uiliil timemus purse cOnscieniise securitate, hncest, in opere atque effectu, bonitas riienlis gu-
npn doleihus gravem dolorem. Nihil enira esl quod bernalbris velut aurigoe modo cohibet vel refrenat
iiiajoris dolOris sit, quam culpse r.eatus. Requiesca- maJiiiam tentantem prorurapere : euiii vero effer-
rriuS etiam ab omni cura terrense conversalionis, buerit, atque in ulcus eruperit, ne possit latius
qusc corpus nostrum atque animam frequentibus ve- serpere, et finilima conlaminare; tttnc jusla succe-
xat dolofibus, vitairique atterit. ( dit providentia, ueillud indiffereus qiiod vulgose-
ciindum bonum dicunt, velut loeo cedatj cum jam
CAPUT II.
fervemi malo non possit resistere. Itaque ne lalius
Quid nomina fiiiorum Noe signifibeM; qutdveordo qub fundat virus noxium, et plurimas inficial generando
iila recensenlur ? ld exemplo inslrndm dciei, ac na- corrupliones, illud primum bonum quod natura bo-
iurai ipsius insiifuto exponilur. Deriiquecut iri de- num est, dum locum mutat, ordirteiii mutat; ut
ciarandis eorum generationibus invertatur ordo, fuse quasi laboranli cornui opem ferat, et eara partem
declarahir. aciei suscipiai quse plus laboral; virttis eriim belia-
3: Huicvero tres fiTiinali, Sem, Cliam, Japhet. toris-difficiliorihus locis est necessaria ; sicul etiam
Quoe nomina Signifrcant bonum, et riraluoij et indif-- boni custodis praeseniia ibi frequeniiof, ubi muri
ferens,' ut et haturse gfatia boniiatem Iiabuiise, et fragiliores. Ac ne qua pars sine defensore sit, dum
fnalorum.lentamenta ei nequaquam defuisse',..et in- illud bonumiiiclinatiorasusienial, lunc illud indiffe-.
diflerentibus, hoc est, velut supellectili viftuiuni rens locum snperiorem suseipit, velul depulanie sibi
abundasse videatur. Qua ralione aulem malum in eam partemi perfecliori bono; nihil enim virtute
inedio posueril, ralio evideris' est; quia riatiiroe ho- . perfeciius. Iiidifferentiri autem . non habent robur
hum omnibus inest : nec quasi naufragos in lucem ^ validse yirtutis , sed ejus augent el diffundunt gra-
projicit, sed suffulsit et viribus; ut non oppriiiiantur tiarii; Unde Japheth dictus est, quod latitudo signifi-
lentamentis malitiac, nec lamquam inya.li.di-siiccum- catur Latine.
bant : sed munil et vestit velut quibusdam tegumen-
CAPUTIII.
tis iiidifferentibns, qrioe sunt saius, valeiudo boria,
pulchriludo, impigriiia, diviiiaa, gloria, grineris cla- Secuiurb diluvib mivetsdtri generdlidnem ideo dbuii-
fitudp;, nt ea dofe niuniti tuearilTifbbiiitaieriTriaiorse, dasse filwrum prbcreatioiie ; ttt boiia cbricessd divi-
et malumiiliid imeludarit; ue possil nbcere, el quasi hm behighiiqii, eadem revocdla dc pwnrii irrbgaias
tlausunli strangiilent. nosirw iniquitaiiimptiiemiis.
k Nonne cern'i%ia's'velut acierii quatiidanT viflu< 6. Nec solurii sanctiis r>foe aburidavit fiiiorum

^,a Rorn. fiditr, c7ariss(Hloi'rim. ei Long. prseferunt., fattgarei Nori-aspefnanda leelioi

h Edit. Rom., stngulw edrwh. Melitrsvet. ef iriss.f si. \ir%singulm , quse vox uliique habelur , legerelu
eorum. Referlur enim ad, qum bona Imbet, . . . . * singuia.
qumadjuveni. Eodem loco ubt edit., fatigeniur, Gorb-
§6S DE NOE Et ARCA LIBER UNUS. 366
generatione; sed etiam universa se effudit quam A lios vult videri divinse Scriptiirae conditor : sed ex
maxime eo lempore generatio. Quod non oliosum angelis et mulieribus generatos asserit, quos hoc
videtur. Sec.uturo cniin diluvio non debuit oestimari. appellat vocabuloi,volens eorum exprimere corporis
defuisse graiiam fecunditalis illi generationi, quam magnitudinem. Et consideremus , ne forle giganlum
diluvia absorbuerunl: ul quod fuit lrumani generis siut similes homines cullui studenles carnis susc,
abundantia, divinsedepuietur gralise; quod diluviura auimoeautem ntillam curam babenles : sicut illi qui
230 secutiim est, noslris ascribatur iniquitatibus, de terra secniiduni poeticam fabulam orti, mole
qui peccatis nostris avertimus Domini niisericor- corporis sui freti, ferunlur babuisse a coiiiemptum
diam. Sic el in posterioribus invenies, quod secu- superorum. Arr dispares sesiimandi sunt qui cum ex:
luram ^Egypti sterililatem praecessit lotidem anno- aiiinia couslent et corpore, nientis Vigorem quo
rtnn fecunditas ( Gen. XLI, 26 et 27 ). Principale est nihil habel anima preliosiu.s, aversantui', el se carnis
enim virlulis incboare a beneficiis, et prseseminare hujus imitalores vclut maternae exhibenl stolidilat.is
gratiam. Unde et David ait: Miseticordidmet judi- hseredes? Itaque in vaniirn laboranl, ccelum volis
cium caniabo libi, Domine (Ps. c , 1). Pracedit be- usurpantes superbis , et lerreuis operibus incubart-
neficii gratia , sequiiur censura sobrioe disciplinoe. tes, qui electione inferioris, et conlciuptu snperioris
Divinumesl igiturquodbona prsemiltuntur, noslrum B1consortii, lamquam voluniariis obnoxii peccatis gra-
quod mulantur. viori condemnantur b severiiale.
7. Ipse boc declarat Deus dicens : Non pertnanebit 9. Plerunique Angelos filios Dei vocat Scriptura;
spiritus tneus in Itominibus, quia cames sunl (Gen. 231 1n'a ex ,lll,1° homine generanlur c animoe.
vi, 3). Spirilus sanclus spirilus sapienliae esl, spi- Itaque viros fideles filios suosdicere non esl asper-
ritus coguitionis. Habet ergo sapientiam, habel et natusDeus. Sicutergo viri probabilis vitse filii Dei
discipliuam, sicut et de Beseleel qui sacrum taber- vocantur ( Job i, 6 ) : ila quoruin carnalia sunt ope-
naculum divino oraculo jussus esl faeere, ail Scrip- ra, hos filios dicimus.carnis Scriplurarum auctori-
lura : Quia replelus es( spiriiu prudeniiwet disciplinm lale,( Ps. Lxxxr, 6). Dicit eniriir johannes Evange-
(Exod. xxxi, 3). Hic ergo spiriius dalur hominibus, lisla : Quia quotquot Donimum Jesum receperunt, de-
sed non permanet. Qua auleui ratione non permanet, dit eis poleslalem filios Dei fieri, his qtti cfedunt in
cansa prndilur , quia carosunt. Carnis enim natura nomine ejus, qui non ex sanguinibns, neque ex volun-
disciplinoereptiguat, quia voluptali oblemperat. De- tale carnis, neque ex voluniuteviri, sed ex Deb nati
nique de solo D.miinoJesu scripium est: Super quem sunt (Joan. i, 12 el 13 ). Ideo poslea hahes quia ira-
videritis Spiriium descendentemde cmlo, el maneniem lusDoininusest, quoniam quamvis cogitarei, hoc est
super eum, Itic est qui baptizat Spirilu sanclo (Joan. i, Ci scirel,quia liomo pu&itusin terroeregioiie,cariiempor*
55). In eoenim manebat, quem nulla corruplelse car- tans, sine peccaio esse non po=sil (terra enim velut
nalis impedimenta revocabant, quominus incorruptse quidain teniationuui locus est, caroque corruptelse
et TnipermixUe ordinem disciplinoe lenerel, cujus illecebra) tamen cum haberent mentein rationis capa-
caro non vidit corrupiionem. cem virluteiii(|ue aniuioe infusara corpori, sine con-
sideratione aliqua in lapsuni ruerunt, ex quo revo-
CAPUT IV.
care se nolleni. Neque enim Deus cogitat sicut ho-
Giganlibusqui vixentnl mlaie Noe, similesesse homi- mines, ul aliqtia ei nova succedal senlentia; neque
nes cultui carnis sum sludentes. Qui dicanlur filii irascitur quasi mulabilis ,: sed ideo hsec leguntur,
Dei; el quo pacto Deus dicaiur irasci aut moveri : ul exprimalur peccaiorum nosirorum acerbilas, quse
quare etiam irrationabilibus propler liominis pecca- divinam meruerit offensain; lam.|iiani eo usque in-
tum deletis, Noe graliam apud Deum invenerit. creverit culpa, ut elianv Deus qui naturajiter non
8. Gigatttesautem eranl in terta in diebus illis{Gen. movetur aut ira, aut odio, aut passioue iilla, pro-
yi. 4). Non poetarum more gigantes illos terrse fi- vocatus videalur ad iracundiam.

" Ita edit. Atmss. Corb.,Vat. etLong., contemplumI)
sttperiorum, Et post pauca edil. ooines, mentis vi-
gori.,. .; priscoe,aversanlur; rccentiores, adversan-
tttr. Nos vero locuin restiluiniiis ex mss.
b Vet. edit. securilaie. Qu.e qiiidem lectio minime
absurda e>l, eum nulla pcenasit gravior, quam in
peccaiis voluniariis seeuritas : allanieii mss. legunt
severiiaie, quod magis c.ongruitcum Philone lib. "OTT
KTJOEITTOVT6Qtlov, utide locuni hutic imilalus videtur
Aiubrosius.
c V"Cemaniinmedit. Rom>suslulit, forsitan ut su-
peffliiam. Sixtiisautem Sen. Bdil. I. v, anii. 77, piulo
aliler liunc \nibrpsii locuni reiulit, bis nempe ver-
bis : Pierumqtie filios Dei, seit viros fideles Scripttira
Angelbsiocal, elc. Sed unde boc siimplum quis-diyi-
net? Vuluii liaud duliie Vir doclissimus sic osieudefe
hanc non luisse Ainbrnsii opinioiiem ut ex Angelis,
naturis scilicet spirilalihus, et ut cum Philone loqua-
muf, ^u^arf, verum ex fifiis Selb, nimirurii justis
horniiiibiis gigaules generaios esse crederel, quein-
admoduin interpreialur'Augustiiius.de Civ. Dei 1. xy,
c. 23. Veri lauieii siinilius est Amhrosiuni Philonis
sentenliam ac verba lioc loco inuluaium de angelis
malis, quos in aere versari doeet, locuium esse ,
siciit id claritts exppsuit in Psal. cxvrn, Serm. 2,
versu uli., quod qiiidein nec ipseinet Augusiiiius
Quacst. 3' in Gen. omniiVo aUsiiS est improbare.
Qiiaiuquam ingenoe faieamur Doctoreni nostrum
aniiquis P.itribus qni lioeceadem bonis angelis attri-
buuul, hic, el in fin. 1. I de Virgin. suliseribere po-
tuisse. Iloruni, si vacat, seiiem longam vide,bisapud
eiimdeniSixt.loc«cii., Pamel. Parad. J, Tert., et
Coqiiieuin in c. 23 I. xv de Civ. Dei. C:eierum idem
ipse Airibr. muli s locis aiigelos atque animas natura
esse incorporea clare profuelur.
 367. SANCTI AMBROSH 368 •
10. Minitatus est prseterea quod deleret hominem :,A quo carnis illecebra vinm ejTiscorrnperit. Qui si in-
Ab Iwmine, inquit, usque ad pecus,et a replilibus lellexissel quod munus aecepisset a Deo, non utique
usque ad volaiiliacmli deiebo ( Gen. vi, 7 ). Quid lse- passus essei, ut caro obslaret animse virtutibus. lta-
serant irrationabilia ? Sed quia propter homineni qtie caro causa 1'uiicorrumpendse eliani animoe,qusec
illa facta erant, eo utique delclo propter quem facla velut origo et Ioc.us est quidam voluptatis, ex qua
suni, consequens erat ut etiam illa delerentur; quia velut a fonte proruinpuni coticupiscentiartim mala-
non erat qui his uteretur. Sensu aulem altiore illud rumque passionum flumina, lateque exundant. Qui-
nianifestatnr, qtiia homo mens est quse est rationis bus demergilur animse quoddam excusso guberna-
capax; homo enim definilur animal vivum, morlale, tore remigium, cum ipsa mens velut quibusdam
rationale. Principali igitur exstinclo , eliam sensus tempestatibus el procellis vicla Ioco suo cedit. Pul-
omiiis exstinguitur; eo quod niliil reliqui ad salutem cbre autemaii, quia hoino viani nalursesuse corrupit.
supersit, cum salutis fundamentuui virlus defeceril. Nam via sua in paradiso erat, in illo beaiiludiuura
Ad condemnationem autem cseterorum, etadexpres- trainite, in illo viriutum flore , et in illa incorrupti-
sionem pietatis diviiisedicitur Noe apud Deum gra- bili gratia , quam viam lerrenis inquiuavit vestigiis.
tiam invenisse. Simul ostenditur quod hominem Alii hahent : Viam ipsitis, hoc est, Dei. lloc solet
justum non obunibret aliorum offensio , quando ipse '.B veibo d Domini declarare.
ad totius generis reservatur seminarium, qui non
CAPUT VI.
generationis nobilitale, sed juslilise et perfectionis
merilo laudatur. ProJiati enim viri genus virlulis pro- De conslructionearcm, in qua huntani corporisfigura
sapia esi; quia sicut hominum genus homines , iia describitur; et cujus nidi singulas ejusdem corporis
animarum genus virtutes sunt. Etenim familioeho- humani parles significanl. Quomodo illm biiumine ,
minum splendore generis nobilitanlur : aniniarum ul firmiter sibi cohmreanl, sint liniendm.
autem clarificatur gratia splendore virtuiis. 13. Sed jam de ipsa Noe arca dicendum, quam
si quis velit imp-ensiusconsiderare, inveniel in 'ejus
232' ^APUT V.
sedificaiione descriplam humani 233 figuram cor-
Terram iniquilate hominum fuisse corruplam; item poris. Quid est enim quod ait Deus : Fac igitur tibi
omnis hominis lempus anle Dominum esse duplici arcam de lignis quadratis ( Gen. vi, 14 ) ? Quadratum
modo intelligi : denique pro lolo homine carnem certe hoc oppellamus, quod omnibus bene consislat
sumi, cujus illecebris anima twslra corrumpilur. partibus,et couveniat sibi. Itaque el Deus auclor
11. Corrupta esldtttew lerra coram Deo, el itnpiela nostri corporis, nalurseque fabricator asiruilur, et
esl, inquil, iniquilate ( Gen, vi, 11 ). Causa lerrense <C opus ipsttni perfectum esse iis sermonibtis signifi-
eorruptelse manifesia est, eo quod iniquilas homi- catur. Quadrata autem hominis nienibra esse evi-
nnm terram corruperit. Unde et Domirtus Peus ait: dens ratio, si consideres peclus hoiuinis, consideres
a Temptts omnis hominis venit ante me, quia repleta veiiirempari mensuralongitudiiiisel latiludinis, n.isi
esllerra iniquitatibus suis (Ibid., 13). Tempus qui- cum voluptatibus etepulis ventre dislento mensura
dem oraniiiin hominum in conspeclu Dei, el in ejus naiuralis exceditur. Jam pedes, et manus, brachia,
voltintate est. Non enim, ut vulgoaiunt, falale de- femora, el ciura quadri|)arlila quis non ipso e visu ad-
cretum alligatur : sed lamen b specialiter hic diclum veriat ?Suni autem pleraque eoruin, et si non ejusdem
puto; quia in Evangelio Dominus redemplurus homi- longitudinis, aut laiitudinis; tamen quoeanalogiam ita
num genus passione sui corporis, el emundaiurus servent, nt in iis qnoque congrua mensura ratioque
sanguine suo, sacramentoque bapiismaiis, ait: Paier, concurrat : longitudo prolixior qnara Iaiitudo sit,
venil hora , clarifica Filium tuutn , ul el Filius luus latiludo quam allitudo. Et sicut ligni arcse trina di-
clarificet le (Joan. XVII,1 ). Ergo quia in diluvio stantiaesl; siquidem trecentorum cubitorum longi-
per arcam Noe servitse sunl reliquioegeneris humani tudinem, el quinquagiuta cubitorum allitudinem, et
ad seminarium reparalionis et renovatiouis futurue, triginta cubitorum altiludinem servandam esse prse-
ideo proemisit hic : Tempus omnis hominis venit; rv scripsit: ita et in nostro corpore summa esl, el me-
quia replela est lerra iniqniiatibussuis. Hocin figura; dia, et minima distantia. Summa secundum longitu-
' in veriiate autem ait :
Reliquimper dileciionem gra- dinem, media secundum laiiiudinem, minima secun-
tim salvmfactm sunt (Rom. xi, S ). Ideoque cxcla- dum altiludiiiem ; toium tamen corpus attextum ex
mat Anostolus dicens : Superabundavit peccalum, ut singulis membris quadraium videtur. Nam et in Usu
superabundaret et gtatia ( Rom. v, 20 ). ita est, ul eos quadratos dicamus, quos nec enormes
12. Cotrupil, inquit, omnis cato viam suam ( Gen. proceritate, et validos robusti qualitaie corporis
vi, 12). Carnem hic posuit pro homine lerreno, in scslimamus.
a Edilt. Rorri., lempus omnium hominum venil co- a Edii. omnes. Dominideclarari, Meliusmss. Do-
ram me, quia repleta esl lerra iniquitale ab eis. Ita tnini declarate. Snbinlelligendnm enim, Scriplura
eliam infra, sed nlroque loco contra mss. et vet. viam. Pendet autem hiijus loci sensus ex eo qnod
edii. auctoriiatem. legaiur apud LXX, znv o§ovKUTOO. Videsis Nimilii
h -Rom.edit. sola, spiritaliter. notas ad illum versuin ; et Philoiiem lib. 'on a-zpz-
c Sic edit. Mss. autem, velut fegio quwdam, el lo- TtrovTOQEIOV
cus esl voluptatis. " Ita Corb. et Long. Edit. vero : ipso usu.
3S9 DE NOE ET ARCA. LIBER UNUS. 370
14. Quid etiam sibi vult quod ait: Nidos facies in A ris partes ad usum aliquem et decoremesse compo-
arca (Ibid.), nequaquara silendum videtur. Natura- sitas.
liier enim dicium arbitror, eo quod omne corpus 16. Alibi autem, hoc est, in Exodo etiam deaura-
noslrum attextum est sicut nidus ; ut spirilus vitalis tur foris et inius arca illa (Exod. xxy, 11), quse in
omnes partes viscerum pcnetret, alque de principali sanctis est mundi iiilelligibilis imitairix imago. Sieut
nostro fundat se per artus singulos. Nidi quidam enitn preliosius aurum bitiimiue : ilailla quse in san-
sunt oculi nostrf, quibus se visus inserit. Nidi sunt ctis esiarca,quaniista proestaniior. Denique hic sim-
nostrarum sinus aurium, per quos audiius se infun- pliciter ligna posuit : ibi auletn ligna quidem, sed
dit, et velut in fbveam altam dejicit. Nidus est na- impuiribilia coniprehendit, declarans merila Bancto-
rittm, qui ad se odorem atlraliil. Nidus est quarlus rum. Addidit etiain illic supportaloriaininiobilia esse,
major caeteris hiatus oris , iu quo nulritur , donec quod sanctorum statio stabilis et firma sit; quia vitse
adolescat sapor ; et unde vox evolat. In quo latet lin- probabilis tramitein virtulis ductu seculi sunt', cor-
guaqusevelutorganum vocis, sonos ejus artifici sua- ruptelse declinantes consortia. Hsee auiem arca, ul-
vitale modul.ilur; et cum sil ipsa irrationabilis, ra-. pote in diluvio, huc atque illuc motu iinpellebatur
lionabilem vocem exprimit. Nidus est heiiiicranium. ineerto; eo quod peccalorum status mobilis sit, et
Nidus est membrana illa quse cerebrum fovet, et B vitoeeorum quodam redundantium passionum diluvio
intra cohibet. Nidi sunl viscera pulmonis et cordis. corruplioni obnoxise errore inconstanli vagentur.
Spiritus quidem nostri,hoc est, ejusquem carpimus, 17. Nec illud pratereundum quod cum dixissel:
et quo alimur in hac viia, nidus est pulmo : sangui- Et facies arcam trecenlorum cubilorum longitudine, el
nis autem et spirilus nidusest cor. Duo sunt enim quinquaginla cubilorum latiludine, el triginta cubilo-
ejus uteri: unus quo sanguinem velut quodain sinu rum altiiudine, addidit : Colligensfacies arcam, et in
suscipit, et transftindit in venas : aller quo rigatus cubilo consummabiseam asummo (Gen. vi, 15 el 16) :
ex illo superiori deducil in arterias jugi meatu. Ossa ut reliquo corpori mensursesibi convenieniis ad gra-
quoque validiora nidos liabcnt. Sunt enim intiis ca- liam decore quadrarel caput hominis, el lamquam
vala, in quibus foraminibns est meduila. In visceribus regale arcse adjungerel, ex quo cum sensus omnes
ipsis mollioribus nidi cupiditalis aut doloris sunt. Et ad cseteras partes corporis transfunderentur; tum
alia si quis consideret, etiam plures nidos inveniet maxime oculi, velut speculalores et custodes naturae
in hae fabrica humani corporis. Unde pulo et illum appositi providentia, prope tolum orbis nostri statum
in Psalmo non solum mystice, sed etiam naturalita- >desuper eontuerentur. Ipsaque niens illic locata se-
ter dixisse : Elenim passer inverdl sibi domum,et cunduin plurimoruni senieniiam,et maxime Salomo-
turtutnidum,ubi reponalpullos^^l^suos(Ps.LXXXIII, (__nis qui ail : Oculi sapienlis in capite ejus (Eccles. n ,
&). Est enim jam in hoc corpore nidus pudicitioe, in 14): quasi in aula imperiali viriuium conciliiim sibi
quo erat nidus irralionabilis concupiscenlise. Sed ubi conlraliat, quo stipata comilatu et ipsa munitior sit,
ante partus deformes nuiriebal libido , ibi nunc de- el lamquam e.x edilo quodam loco luendi totius cor-
coroecastitatis adolescit hseredrtas. poris b regimen impertiat, responsa proferat, 235
15. Illinies, inquit, eam bilumine (Gen. vi, 14). Ex per queni possimus nos ipsos non soluin relro respi-
multis ossibus, nervisque, el cicteris aliis constat cere, nec solum quod ante pedes est videre, sed
humanum corpus. Et foris igilur et intus apta com- etiam cceli ipsius secreta profundo obiutu spectare
page connexum sibi adhseret, el babiludine propria sapienti*. Ibi igitnr summa noslrse salulis, ibi gratia.
quam K?VVGrseci dicunt, tenetur; ut intns clausus Inde custodia, inde etiam pulchriludo toii corpori
spiritus qui infunditur, vel spirilalis substantia quse acquirilur, quoe priiiiuiu in vultu vernat. Decet enim
inlus operatur, veluti geminis constrieiavinculis non prsesiantioremesse aulsc regalis nilorem, in qua sic-
evagelur : sed ad unitaiem a aptam el conlineiilem , ut visus inajor, ita splendor est.
conuexioiiemque validam eohibetur. Ideo bilumine 18. Namque si spectes singula quse in hominis
conslringi arca jubetur; est enim bitumen vehemen- forma ad usuin aliqueni composiia videnlur, ut oculi
tis ad constringenduni naturse. Unde graece dicilur D ad videndum, aures ad audiendum, nares ad odoran-
VKOSK, 'Kupb.TOO<7UVK5TT£IV, quod disjuncta connectat, dum, os ad loquendum, ita usus niiuislrant, ut prse-
nexuque conslringat indissolubili, ila ut nalurali stent decorem. Qnam defofmes sunt vufius cseco-
uniiate sibi credas convenire. Ob hanc causam intus rum I Et quid niirutn si vullus lioniinis absque ocu-
et foris biiuniine arca conslringitur, ne connexio Tlla lis deformis est, quando ipsum ccelum sine sole non
facile rumpalur. habet suum decorem? Trisies sine sole dies ducimus,
CAPUT VII. noctes sineluna non placent; ipsi.enimsunt quidani
Arca Noe cum arca fwderis comparalur; cujus dimen- muudi oculi. Delrahe slellarum lumina, et qusedam
sionibus denolari ostendilur singulas humani corpo- est in ccelo ipso csecitatis deformitas. Pili ipsi qui
aEdit., aptam et coniinentem; mss., aptdtn elcon- porro lectionem secuii sumus, quod non alia occur-
cinenlem. Teret emendaiior. Nisi quis malil responsa profetre
h Yel. edil., 'regnttm impertial, responsd proferre. grseco more diclum pro responsa, id est, jussa profe-
Mss., regimen impertiat, responsa proferre. Demiim rendo. Confer hunc locum cum c. 9 1. yiilexaeirii
Rom.edil.,regimen impetlial,tesponsa ptofetdt. HSnc ti. §S ki ieq.
 571 .;SANCTI AMBROSII 572
orbehi oculorum prsetexunt, et yel.ut a fluamdam J\. cretorum capitis, compassionisque consors, cui sua
aciem. pfaclenduni, ne sorde abquavel pulvefis cali- pni.nia vel salubria, vej adversa transfundat. Latera ,
gine pupilla Iacdalur; et ipsi exeipiunt si qind fuerit nalicoe, feniora, et crura mensurae laiiludinem ipsa
illaturii quod oculum possit lacdeie. Si lippitudine specie significant; pedumque gressus qni etsi exilio-
iniercidant _, quani dedecet, si palpebra con.lra_eii.or res videiitur, fiunt lamen latiores cum incedimus.
fuerit,sj radantur-Siiperciliaquae pr;»l.ipsoruni moni- CAPUT VIII.
liurn specie yelpt intexla .gemmis refuJgent J
19. Auriuin quoque ut necessarius usus, ita de- Per osliutn e transverso in atca positum decenler ex-
cpra species : _pas s.i qnis truncayerit, tolj yultni in- primi parlem corporis ignobiliorem; eui ex Apostolo
fert deforniitateii). In quihusita elaboravitopus suum honorem abtindaniiorem circumdatnus. Hoc ipsum
natura ; ut ipsi aniraeius cayernaruni mira provjden- cum Ecclesiwmembris, tum eidem Ecclesimac Syn-
tia siniiati, plurimum utilitatis afferanl, rre repente agogm accommodalur.
feriat secreia capitis spnus. Denique ssepe rnultos 24. Pujclrre auteni addidil : Ostium ex c adverso
improyiso ciangpre cpnsternari yidenius, el atlonitos fdcies (Gen. vi, 16), eam pariera declarans corporis
aut vocis alicujTis aut tuiiiujtus sonp expavescere. perquamcibos egerere cpnsuevimns; ut q.uoeputa-
Sordes. lpsse quse inter epsdeni gignuntur apfractus, jf} mus ignobiliora esse corporis, his honorem abun-
velut qupdam glulino audilum ligant. Simul si velie- dantiprem circuiiidaret. Quod mullo gratiiis Scrip-
menlipr pulsu.s fueril alicujus spiius, infiingitur ac tura expressit quam Socraies jn librp. Plaiopis di-
reiar-dal.ur, ut prsenunliaius pp.tius rnulceat, quain xisse Jegilnr. Nam cum istud in Moysi spripiis sive
ipipr.oyisus jnterna ppncutial. Verinl.culi quoqtie si jpse Socrates, sive Plato qui io ^Egypto fuit, poj.ue-
aureni peneirare lentayierint, .quodam sprdiuni visco rijt, vel legere, yel ab ajiis percipere qui legerant;
tenentur;. decprp inotus invento ostium sibi aperlum puiavit,
20. Jfares sijnoe contra natiirani yidenlur: jam si tit operaioris-nostri consilium pra-dicaret: laudans
incisac fuerint, oupinodo pplest yila subsjsiere, sub- ep quod id polissinium decpri convenprit, ul duclus
I.ato, spjrandi nieatu; quemadmpdum peeudis magis quosdani vel exitps cuniculoruni nostrorum a tergo
facies, ,qnani vuluis hpminis ae.stimatur? averleret; ne in pu.rgationibus yeniris cpnspectus
21. CapUJj capitis quam gralo .ainicjLucaput ve- noster offendereiur. At vero Appsiplus : Qum viden-
sliunt, yelut qpjdani aulae regiae s.tipatores; ne cere- l«r,Tnquit, mentbra corporis infirmiora psse , neces-
bruni aura laedal, aul jmjier feriat, aut spl adqrat. sqriq sunt, uno ac simplici verbo descriplipnes Phi-
Qpps ita tanjen dedif nattira, ut prp sexu aut prpji- losophiae siipergressus; el quw pulqmns igtwbiliora
xipres pJapeanf, aut recisi; et pro acjate, apt pleruin- (_]esse tnembra. corporis, Itis hottorein abimdqntiprepi
que pro temppris et anpi qualitate. In sepibps graja circumdqmtts; et quw inhonestq sunl nostra, lionesia-
canities, in pueris prpdigipsa ; delectatfi tonderi lem qbundantiorem hqbenl (l Cqr. xn, 22 ei 25). So-
aestate pressius, hyeme jndulgepijus : niulieribus or- brielatis enim nostrse et temperautisc indiciinn proe-
naniento'est cpnia, derjccori est viris. Denique Apo- cipue illic coguoscitiijr. Helbiones enim aut dislen-
stojus fiyidentin.sexpressilliocdicens : Namipse nq- duiilnr cruditate usqtie ad pcriculiim, aul plerumque
turq dqcel vos quqd vir quidem si comamtiulriat, iguo-~ sojvuntur visceribus exinaniiis.
mi.~~iq.estilli: mulier vero si capillqs Jtabeql, gloria 25. Quod pulclire etiam ad Ecclesioe mpmbra
estilti (! Cor. xi, 14, IS). Apostolus retnlit (Ibid., 27 el seq ). Quaj enim inhp-
236 %%Q'!!d rfe !P3£ 1 rfgw JPqoar, per quani au- nesia suiil nostra ac siipeifina, uisi luxuria, nisi Jas-
lici serippn.es prodeiinl, qoidam nientrs nostroe indi- cjyia? Quilms si quis jpvenise irretitus tempore, cum
ces, aniiii.ique interjiMntii ? Quid de ipsp dentium ad maluriorem setatem processerit, veniat ad bap-
ordine, qui ciim suo ppere tpti quiiiem corpori vires tisiiium , renuniiel snperioribus ,'moresque priores
ipinisireiii, tuni etiam niorjplatpres snnt yocisips|us? exuaf, peccata deponat, conscpeliatur curn 237
Pe qjiibus si qpi ceciderint, vox claudjcat. Doniiiio Jesu. Chrisip , crucifigalur ei inundus, et
23. HBCC de capite prpjixius diximus ; qpia pppr-j D ipse niundo; nunne is peecaioruiu remisstone dona-
tuil sensirs pmpes in summo Jopari, undp omnia per tus , abundantioreni Ahonesiatem , qiiam i)le pate-
rejiquas parles pfficia dividerentur. Capiti aulem chunienus , cujus vita innoc.enlior, habere aesliina-
nostro a tergo cervix proxima, d.exierp Isevaquebra- tur? El ut Appslpli ipsius exeniplp uiamur, judaeus
, chia sunl, quop. arcera irnperlal.em tatnquaui fida erat, persecutpr erat: vocatus ad graiianr Glirisii.,
, tuentnr cuslodia. Deniqne li.sec in nobis yalidiora ccepit esse Aposlolus. Et quia plus ei diimssuin est,
qiraepropiora capili, hscc praestaiiiiora.Pecliis.qupque plus ccepil diligerp, abnndaniius ca:teris apostolis
velut qnoddam saerariutn sapieiitja;, el slomadms laborare, vas electioiiis factus, doclor gentium mis-
wlut quidam lestjs, ut medici aiunt, et cpnscius se- sus. Npnne eliaiii appstplorum ipsprum pluripiis ube-

aMs. Cofb. ei Long., vetut quadatriacie, cCorb/ms. etLong., ex transverso facies su-
i Desidefatur iii yet." edit. etV;it. riis. vox, (oii- ciboritm
perfluq
a Miss Cofb. egerere.
deri, ijuaip iios e codlce Cprb. et Lorig. reposuimus. et Lorig., Iioneslaiemhabet, quam .,,
At Rbm. edit. Iiabel, desecla pressius. non male, si innbcentior qistitmbatw.
quis ei ms. suffrageremr.
 375 DE NOE ET ARCA LJBER UNUS. 374
riorem et honesliorem consecutus est gloriarn, qni J Lepulasque permixla ? ^ijpfnpdp enimpoterantdiutius
ante et inhotieslus et ingloriosus fuit, cnrti perseqUe- viiam procedere, simul edentes, ei esurienles, et hi-
retur Ecclesiam Dei ? Pauper isle debilis in Ecclesia bentes, sitientesque, et priusqiiam replerenillr exi-
ipse te redemil suis votis. nanientes omne quod sumpserani, siaiimque esu-
26. Et ut majora aperiamUs mysleria, qnid tam rienies ? Nuuc autem dUm paulatim descendit esca ,
ignobile quam gentilis populus? Pauper, ut pote qui famem et cruditaiem naturalis temperat provideutia.
nulla haberet eloquia Dei, debilis et uiroque pede Primum enim in stomacho qpem plerique ypnlrem
claudus, qni nec iulegem , nec in Evangelium cre- appellant superiorem, cibus conficilur : deinde cp*
didissel, vocalus lainen credidil ei, baptizalus acce- quiiur in j'ecore, atque eo digeritur vapore. Succus
pitgratiam. Iiaque quia plus ei dimissum esl, plus ejTisdividilur certis visccrum portionibus, ex quo
diligit. Remausit Judaeorum populus, licet uuo omne corpus valescit. Qnod salis juniorum incremen-
pede claudus: quamquam etiii ipsalegeclaudicet. Ita- la , senum tesiificatur perseverantia; Reliquum cib.i
que ille qui gloriosissimus habebatur , amssilomnia, in veiitrem defluit, quem pmnps ventrem appellamus
mirabilem consiliarium, et prudentem architectum , sine adjectione, plerique dicunt venlrera inferiorem ;
et sapientem audilorem. Iste qui a ignobilis erat, ex quo Umus necesse est qui plenus jam porruptio-
adeptus omnia fidei lilulo , tropa^omartyrum , An- nis descenderat, egeraiur per illud ex transverso os»
gelorum gloriatur consorlio. Ergo Plato quod potuit, tiuni. t
sermonisnitoremadhibuii: Apostolus autem qui ha- 29. Hsec cum ita affabre nalurali instilulione ad
bebat Dei spiriium , revelavit myslerium. Salis dic- Dei proeceptionem cpmposiia videantur; lamen sinoir
lum esl' de ostio ; quoniam qui reiro erant, priores edendia nobis, agendique modusservetur, tamquain
facli sunt. exuberantibus passioiiibus generatnr diluvium , et
CAPUT IX. qusedam tolius labes corporis. Iilteniperaniia enim
Per inferiora arcm nos edoceri ciborum receptacula mi- aceendit lihidinem , cruditatera generat, corruple-
nimi esse facienda ; et hac ocpasionede intestinoruin lam creat.Itaqueaulduritiainlernatendunlur^ et qua-
conformationeac usu disputatur. Exoriri ex inlem- liuniur doloribus, aulincocto cibprum Iiumore etin-
peranlia diluvium , quodveadhibendum ei remedium digeslionis asperilate interior quidain inleslinorum
sit, osienditur. amictus raditur ; quia velut charioe specie geminus
27. Nunc iilud quseremus, quid silquodait Domi- eorum amiclrrs afserhur: nnus exierior qriem conti-
nus: Inferiora arcm bicamerala et tricamerata facies nuum aitint periti, vel qni curiosius scrulali sunt, a
(Gen.n, lb). Inferiora quidem dicendo , advertimus summp ad imuni direcius : alius interior tauiquarii
quod pulchre nos sentire volueril inferiori loeo aesti- £ lateribus atiexlus; unde aiunt non toium solvi cum
manda ciborum receplocula, hoc est, ea viscera quse radilur. Nam si conliiiuus esset inlerior , immedica-
acceptum conficiunt cibum. Corruptibilis enim esca bilis ej'us scjjsura foret, illic per moram adjunclio*
esl: quod auteni corruptibile non superioribus, sed num adhserere ciborum reliquias. Quoesi adj'unctio-
inferioribusconiparandum.Simul quiacibusdeorsum nes solvanlur , transire semesos cibos, et polus de^
fertur, cuj'usexiguaporlioviribuscorporis, alimonise- fluos, hocest bominis diluvium.
queproflcit: reliqua vero pars alvo purgandadeduci- 30. Unde mibi videtur per arcse hujus fignrara vo-
lur; quia inlestina sunl per quse descendunt ciborum luisse Deum nos edocere, qucmadmodum ah hoc h
superflua. speciali tull simus diiuvio. Corruptela enim diluvii
28. Ita operalor noster instiluit, ut non exlenta causa est: ea ubi irrepseril, aperiuniur aquse, ebul-
a stomaco ad imum, sed sinuata sinl ac reflexa ; quo liunt oranes fomescupidilalum; ul lotunicorpus lanto
vitsenoslrseusus propagaretur. Nam si extenderenlur et tam profundd viiiorum fluvio mergatur. Nihil est
intestina hominis quaesuscipiuntct deducunt cibum, enim quod tam miserse servituti subjicial hominem i
statim sine ulla pertransiret mora ; et necesse esset quara libido, aique ejusmodi cupiditates quse jugp
jugiter esurire nos, jugiter epulari,aut deficienie ali- quOdamcriminum gravi deprimunt miseram conscien-s
menloruin substan|ia deficere illico. Nuiic autem in -r(j.iam, ut se nequeal ailollere, uipote quoe liberlalern
illa intestinorum reflcxione ac siuuaiionebiparlila ae innocenthe amiserit. Maximum ergri in hoc dilnvio
tripartiiaadhseretcibusei descendendo238 paulatim eslremedium,uijusiuni239 procferas, euriiqiie man-
vires ministrat, succum infundit corpori, ienei satie- dali ccelesiis exsecuiorem eligas. Quis esi justus in no-
tatem, differf edendiappeteniiam : necsnbiiaeffusio, bis, nisi mentis vigor qni inlra istam arcam includat
necrepeniinaevacuatioesi.iiecirtexplebilisappeterilia omne' animaiitium genus, quod esl stiper terram?
est, nec iiiSaliabilis epulaudi libido. Primum crgo Coliibeorgo et lu oitinesirraiionabilespassionesiuaSj
indigentia est, et fames : deiude ex his sequeretur omnesqiie sensus luos meiili subjice, auimiiiue irn-r
edendi sine intermissione contintiaiio. Quid aulem periis assuesce. Evolare foras non sinas cnpidiiates
deformius, quam semper venfri stndere, qiii cum re- tuas, exire in vulgus libidinera ; et pef ratiiniabilern
pielur , vaeuandus est; cum vacuaiur, replertdiis? mentem poleris eliam Trrationabilia tua, el immunda
Tertium quid superat, nisi mors inter ipsos cibos peccata ab omni pericuio diluvii liberafe.
a Yet. edit., immobilis. Roin. el mss., ignobilis.
h Ita mss. Corb., Long. et Yat, et edit. ant. At eilit. Rora. et al. Yat., spiritali.
37S . SANCTI AMBROSH 376
CAPUT X. A jmpunitale nttlriiur audacia. Recedit itaque ab omni
dilu- respectu honestaiis, et ineoterrenaomniamoriunlur
De tribus causis ob quas mula inanitnantia pet lethalis acerbiiate, quse vera et perpeiua
viuin subjecta sinl pmnw, et quemadmodum sensus morte pecc.ati deleat. Nemo enim gravius mo-
nostri peccato moriantur; ac Deus tesiamentum rilur peccatorcm
, quam qui peccato vivii. Moriunlur in a eo sin-
suum cumjuslo slaluerit.
gulocpassiones: moritur visus qui peceatum annun-
, inqnit, sunl inlerra, tnorienlnr tiat, qui mulieri fallaci iniendit, qui capitur alieni
31.' (2M«?c«i?i(_fMe
(Gen. vi, 17). Quid uiique muta deliuuerarilaniman- vultus decore , quem oeuli' meretricis ligaverint,
lia ? qua causasubjeeia sunt pcenoe, quse peecandi qtiem aspeeius illaqueaveril fornicarise.Annon vide-
sensuni non liabent? Sed quemamodum in bello cum lur mori, qui sibi libidinis lelum iuiprcsseril, qui
imperator ab bosle occidilur , conitnoriiur ejus exer- sponlaneus in foveam luortis irrnerit? Morilur elau-
citns, atque omnis comminuiiur virlus militaris: sic diius, cura referl crimiiia, cum snllicitaniis adulieri
non discrepare a justitia visum esl, cum irileriret sermonem annuniial, cum inserit aniniis verba me-
homo cui regalem quamdatn Dominus Deus in omne retricis quoe sedueit juvenein multo blandimenlo
animanlium genus potestateui dedit, ut omnihus vola- sermonis; Jaqueis auiem labiorumsuorum illigat eum.
tilibus, feris, besiiis iniperialipraeesset auciorilale, I h Moritur vox silentio, si non confiteatur Deo. Mori-
quod etiam pecudes, etqusecumqiie eranlirratioiia- tur multiloquio ; qnia scriptum est: Ex multiloquio
bilia comfnorerentur animalia. Denique si quaudo non effugiespeccutum(Prov. x , 19). Morilur per ira-
est peslilemia , corrupto coeli tractii , prius ea quse cundiam , cum prietergredilur mensuram ultionis.
suut irratioiiabilia lues dira contaminal, ct maxime Omnis nanique postremo sensus morilur, si miuister
canes, equos, boves; aique ea inficii quoecuiii iioini- sil iniquilaiis.
nibus conversafi videntur : sic niorbi vis eiiam ge- 35. Et ideo quia lerrena omnia moriuntur diluvio,
iius hiinianum implical. Ilsec igilur prima causa, ut solus auteui justus in selernum manet, ad ipstim di-
arbitror, justie assenionis. cilur: Slaluam lestamenlummeutnad le(Gen vi,18);
32. Secunda illa, quia nemo accusat naluram, cur quia ipse divinse est hacres gratioe,ipseccelesiis pos-
reliqua corporis nostrr meiubra moriantur solo ca- sessor hacreditatis, beaiissiniorum consors bonorum.
pite sublaio, cum mnltos videamus aniputaiis mani- Ei homines quidem cum moriuntur , pairimonium
bus et pedibus supervivere. Sed noneademcaeterorum suiiin tesiamento transcribere solenl; nec cedit hse-
niembrorum est prserogaiiva, quae capitis; ideoque reditas, douee vivit testalor: Deus aulem cnm sit
abscisso eo , unde sensus nosiri in reliquiun corplis sempiiernus, iransfuiidit jnstis divin.aihaerediiaieni
prodeunl, commoriuntur eliam oninia niembra : nec ' ] subslantioe; et ipse non indigens donat sua sine ullo
in eo aut operatoris provideutia deseritur, aut sub- donatioiiis dispcndio, quem non gravant suorum
slantise hnnianse fragililas redarguiiur. Siinililer ergo consorles bonorum, magisque fruitur eo quo nos
nemo nune argual, quia capul el priucipale quoddam utimur. Denique Dominus Jesus pauper factus est,
cseierorum aniinalium hoino est, quo morienlenon cum dives esset, ut nos illius inopia ditaremur . qui
debetmiruin videri, sica-leracomniorianliiranimalia. Teslaineiituin uirumque suo consummavit sanguioe;
55. Terlium illud est, quia rationis experlianon ut nos vitoesusecohocredes, et incriis faceret hoere--
propter se, sed propler hominem generata siuit ani- des , quo et vitoe haberemus ronsortiuni, el mortis
malia; lioniinis euim causa esse proecepia sunt, ul beneficiura. Multuni aulem trihiiil j'usio, dicendo:
eoruin subjecl.ioue hnmana prsestarel coudiiio. De- Staluam lestamentummeam ad te ; eo quod ratiuna-
nique gralise houiinis altribuitPropheia dicens: Otn- bilis et fidelis vir sil testamenium Dei. Ipse estenim
nia subjecisti sub pedibus., oves etboves universas , liscrediias, ipse possessio, in qim virtus divini testa-
insuper el pecora campi, volucrescceliel piscet maris menli esl, in qno fructus jTidicii, in qno hasreditas
(Ps. vin, 8); quia prppter ipsuni illaoinnia: alia pro- proiiiissionis. de quo Daviddicil: Ecce hwreditasDo-
pter utililaiem , alia deleciationis gralia , alia volu- tnini, filli mercesfruclusventris(Ps. cxxvi, 3). Sed jam
ptatis. Goiisequensergo erat, tit cum delereliirboino D salva expositione profuudioris mysteriiad reliqua
a facie ierra»240 propierqueinfactasuni, eiiam ip- pergamus.
sa pari delerentur occasu. Hoecsecundum simplicem
241 CAPUT XI.
lectionis expositioncm.
34. Allior auiem et profundior interpretatio illud Virum justum sibi ac suis saluli esse; licel nonnum-
altexil, qudd ubi anima mole passionum curvatur quam studium relaxanli obrepai error. Non semper
el diversarum juslum esse apud Deum qui justus sit apud homines.
gravi, quasi cupiditalum mergilur
sesiu, terrense omnes cogitationes et coucupiscenlise Denique menteminter passiones quasi patrisfatni-
• in praiceps ruunt; quia peccalor unusquisque quo lias obire officium.
graviora ftagilia commiserit, eo fit insoleniior. Nam- 56. Intra, inquii, tu el omnisdoimtstua iit arcam;
que usu atque exercitatione improbitas augelur, et quia te vidi justam coram me in. generationeisla (Gen,
a Edii Rom., actionessingulw. Alioe, et mss., pas- h Edit. ant., Moritur ex silenlio: nielius Roro. et
siones, Sic etiam infra eadem Rom. edil,, infeii cri- cod; Corb. ae JUuig.,Morttur vox sileniib.
tnhuu ubi alise ; et mss., refeti crimina.
 S77 DE NOE Et ARCA LIBER UNUS. 378
vi, 18 ). Manifeste fides propheticoe sentenlise etiam A CAPUTXII.
lioc astruitur loco, quia stultus sibi soli slultus est, Seplena animalia munda ulriusque sexus el bina im-
sapiensautem sibi-et plurimis sapit ( Prov. ix, 12 ). munda in arcam induci, quod seplimus numerus sa-
Itaque Noe jusli merito etiam domus ejus in diluvio cer ac plenns sil, secus vero secundus. In nobis sep-
servatur. Sic in mari navigantes, et in bcllo exer- tenarium quoddam femineum esse, sed ad virilem
cilus, si illis rrondesit gubernatoris peritia, istis im- condilionem db erudilo viro promoveri. Postretno
peratoris prtidentia, a periculo .luti sunt aliena ope. humanam naluram designari contrariorum capa-
Sed quia boni imperaloris bonus exercitus est; ideo cem.
etiam in eo laudem justi inteHigimus non prseteriri, 59. Nunc consideremus qua ratione induci in ar-
qui talem insiituil domum suaui, ut virlutis fulgeret cam a jumentis mutidis seplem et septem, mas-
jubet
consortio; nieritoque invenil salulem cognalio. Nec culum et feminam Gen, vn, 2 : ab immundis au-
aut aut uxor offendit. ( )
repugnal, quia postea filius, lem duo el duo, ul nulriatur semen in oninem ler-
Dorniiebat justus, cum erraret filius ( Gen. ix, 22 et
ram. Et ui ego arbitror, inire mundam asserit heb-
seq. ). Femina quoque ulpote sexus fragilioris mole
turbata 26 loium orbeni domadam; quia mundns et sacer septimus numerus.
periculi (Ibid. 19, ), qusc Nulli eiiim miscelur, nec ab alio generatur. Ideoque
divino incendio perire crederet, quid miraris si vi- B
nihil ex se generai; meriloque
rum non potuit scqui, cutn ipse juslus ab angelis virgo dicilur, quia
materni exsors iinmunisque parius, et mu-
monilus vix evaserit? Quid autem inirum si homiiii tamquam
liebris copulse, etsi liebdomas feinineo nuncupetur
obrepit error, aut se relaxal inlentio? Argue ergo vocabulo, virilis habet sanclificationis
et iuebriatus est. Sed liscc loco suo re- graliam : Om-
quia jTistus nis enim mascutus adaperiens vulvam sanclus Do-
servanda arbiiror ( Infra, c. 29 ). mino vocabilur ( Exod. xxxiv, 19). Ei in prophela
37. Nunc quod superest consideremus. Pulchre
habes : Effitdit, ct pepetil nidsculum( Esdi. LXVI,7 ),
cnim dixit: Quia vidi tejnslum coram tne in genera-
jd est, sanctuni. Secundus aiilem numerus non est
lione isia, Mulli homimbus jusii videntur, pauei
divisus. Quod auleni non est pienum,
Deo: aliter hoininihus, aliter Deo. Hominibus se- plenus, quia
vacuum habetur. Septimus autein numerus plenus,
cundum vitse speciein ; Deo secundum puriiatem
quia bebdomas, ut decas; el similis illius priini, a
anim"!, viriutis verilaiem ;' hoinines quoe foris
sunl probant : Deus quac intus examinat. Per- quia facta est adsimililudiueni illius qui eslsemper,
a quo proiluunt, et movenlur quse sunl in omni ge-
pense autem addidit : ln generalione isla; nt neque nere virtutes. Hoecnaturalia.
superiores coiidemnaret, neque posleriores exclu- 40. De moralibus autem uldicamus, h non est du-
deret, recteque diluviurii facltim aslruerel interilu G bium
quod irralionabile animoc nostroe in quinque
generalionis cj'us quoc non baberel consortiuni acqui- sensus dividatur, et vocein, et
tatis. Hsecsecundum liiterain. generatorium, quse
natura videntur esse feminea; quia scn.sus nostri ip
38. Altior autein sensus provocat nos, ut hoc pu-
- temns vigorem mentisTn aniina esse, et aniniam in malerialia et ssecularia cito rcpunl. Unde clarel eos
moJiioris nalurse liabere substauliam. Sed erudiio et
corpore, quod esi in
paterfaniilias donio sua. Quod industrio viro munda
oninia; quia sapienlia exerci-
enjm in aninia niens, hoc aniina in corpore. Si inens tati viri et virlus firmainenlum his virili trausfundil
tuia est, tuta est donius, luta animn :. si anima in-
judicio. Ergo prudenlis et c proposito gubernanlis
coluinis, incolumi.s caro. Mens enini sobria passio-
ex inlirmioris sexus qualilate in forliorem substan-
nes omnes cohibei, senstis gubernal, seruioncm re-
liani irausfcrunliir. Valida enim sapientis .el fixa
gil. Ideoque bene dicit Dominus jusio, inlra lu, hoc senlentia non mutabilis, ut stulti et insipieulis
in iu luani est;
est, leipsum inira, mentem, in tuseaninise consilio nutal incerto, ul improbi qui uon quod
ibi salus ibi qui
principaie; esl, gubernaculuni; foris di- vcrtim el sit eligil, sed quod sibi coiiiniodum
foris Si au-temintus et juslum
luvium, periculuni. fueris, fo- velii, scindil a vero, secernit. a
ris luius es; quia ubi mens sui arbitra est, bonoe justo. Justilia enim
. est bonuin, per se ipsa suo lanii speciatur
sunt cogilationes, boneesunl exsecutiones. Si enim I singnlare
prelio. Iuiquitas vero velul dividua paril, nunc odio
nihil vitii liienlen» obumbret, sinceroe cogitationes
inflexa, nunc qnsestu, elea quac sunldividendacon-
sunl. Sistudiosilcastiias,cordisii242 teniperantia, fundit. Stultus enim ut iuna niulalur, el versicoior,
nulia inardescit flanuna libidinis , nulla ulcera pro- aul huniorum varietate difformis animam suam in
serpuut segritudinis. Sobrietas enim menlis, medi- leprosi corporis speciem lurpi coniagione comma-
cina esl corporis.
culat, salubres cogitationes noxiis sscpe permi-
scens.

aMss. Corb. et Yat., qttia alpha est ad simililudi-
nem, etc. Hinc nobis videlur a vero non abhorrere
aliquid prius de primo nuinero fuisse dicium, quo
postea sublaio non minimuin obscufiiatis loti huic
loco suborlum esi.
b Iia niss. Corb. el Long. Vat. auteni cum edit,
Gill. acRom., non ekt dubium quin rdiionabile. Am.
et Era., non est dubium. Quod enim rationabile.
c Edil. Am. ac lira., propositum gubernanlis ex
infirmioris sexu qualitate in furliorem sitbslantiam
transferuntut. Gill. et Rom., propositum gubernantis
est infirmioris sexns qutilitalem transferre. Mss.
Corb..etLong. melius utin texlu, ubi subintelligeh-
da vox, sbnstis.
 579 SANCTIAMRROSII SSfl
41. Sed forlasse qui.a munda. et immunda induci A rent, Secund.um e&l, ut hrnc flupque jDoniinisupra
243 ln frcam a proecipicernis ariimantia, j'ure mo- modiun misericprdis clemeriiiain coUiganms; quia
vere possit quia dixi honestis disceptafionibus inde- niultorum annorum offensioneni a coii.siitu.iipne.
coraS non esSe miseendas. Nec ego abnuo irrationa- niundi in finem usquecontractam, paucis diebus, sj
biliiiin quidein, mundorum lamen motuum aliqua pceuiluissei 244 eosJv°Iuiirefixare. Est enim Deus
csse semina et quasi prinCipia in anima noslra, et peccati ininieiiior, virtutis rernunerator, sicut ipse
eoriiin qui miindi non sini. Natura enim hominis ait in propbela : Ego sutn, ego suin qyi deleo imqnitq-
coniraiiirum capax est, utetmalitise iu ea sit vis, et les, et memor non ero : lu auiem memor esto, el jur
virlutis ingressus; meriloque in principio libri hujus dicemur : dic iniquitales tuas, ul justificeris ( Esqi,
qnj est Geiiesis, per arbpris speciem in paradisi me- xuii, 25). Cum enim adverterii verani aniaise re-
dio legisti boni et mali scientiam (Gen. n, 9). De fusam esse virtuiem , laniuin ei honoris adlribuil,
q,yo Jigno scienti:e boni .el mali prseceptum est rion ut non solum veniam superioruni indulgeat pecca-
esse gusiamlum; eo quod tnens nostra in qua est torum, verum etiam graiiam et justifiealionem ini^
cpgiiitio ei disciplina, boni et mali recipit notionem. pertfat. Exspectayil ergo et seplimo die, ipso quo ab
Itaque naiurse opifex sicut ad propagandum, vel operatione requievit; utsivenia posceretnr, seque-
eliam reparandnm genus animantia reservavit, ut J I retur correctio, el ab indignalione requiescerel,
uniyersoe terrae animantium semine replerentur: ila 43. Istud qiioque cnrse fuil non prailermiltere, eo
eiiam corporis rioslri terrenam substantiam vacuam quod diluvium factum dixerit, quudraginta diebus,
non pulayil pasSionum liujusmodi tamqiiam immun- et addiderit, quadraginla noctibus ( Gen. vn , 12 ).
dorum aniinalium reliiiqueiidam, quse cum deliciis Scimus enini diein dici qiiem sol lerram illuminans
£t Juxiirie lamijuam vice diluvii ingurgitaiur, memo- signal; noctem quam circumfusae tenebiac a clarir
ratis fliictuat passiDnibus. Ubi aiitem sobrietate et tate disterminant; et plefumque a nobis ita diem si-
.corttjnentia unpsquisque inundarttium ev.icuaverit gnificari ut noctein npn comprehendanius, plerunv
dijuyium passionuni, et quamdam aninise reiexerit que ut compleclaniur. Significantes enim menseni
siccilaiem, vjvificare incipit sutirn corpus, et animse tringinia dierum , signilicamus el noctes. Unde ciim
puritaieiii, h cui regimen sapieniia est. satis ftiissel Moysi dixisse diluvium fuisse quqdra-
CAPUT XIII. ginla diebus, cur addiderit, el quadragintq noclibtts,
quoeritur, El aliqui ila acceperunl qui anle nos fue»
Cur ingresso N«e in arcam, post septem dws diluviunt runt, ul et virorum et niulierum factus diluvio inle-
factum sil? Item cur Moyses dixetil illud quadra- ritus demonslraretur, djem ad virum referenies qtii
ginta diebns et quadraginta npctibus duravisse; , _jsit purior, similis Iticis, nocteni ad niu|ierem quae
'
quave ralione quadrdqinla dies perseveraveril ? Qtto yiro dorniienie creata describilur (Gen, n, 21 ) : si-
pacto in ipsa pmnm cotnminalione divinq tniseri- mulque quia.vir prior quasi aijctpr, qui viriulem
cordia eluceql. Post qitm liberqlis Noe pbedienlia mpveai niiilieris, atque in parfus excilet: actu ille
consideralur. clarior publico"; ista obscuriof, tamquam _dpmeslicis
42. Illud quoqtre siudio est quserere, quse causa. clansa parielihus el nocti proxima, secundo orta
est cur postea quanr ingressus est Noo in arcam, et loco, et creationis suee c formala jam costae viri de-
induxil animanria, post-septem dies diluvium facium bens gratiam, superiori quoque potioris obnoxia pri-
sil. Norr eninr otiosum videtur, quod npn aut plures, vilegio, el pariendi usu materialibus comparanda.
aui pauciores interpositi sunl dies, sed tot quotTn Consonans aulem in utroque nuinerus periculi, quia
cqnslilulioiie mnndi fuerunt. Sex enim diebus fac- peccata eliam consonaiitia; meritpqnp non dislant
lus esl mundus ( Gen. II, 2), septimo die requievit spalia temporum, quia non distant inerila delicto-
Deus ab operibus suis. Quo declaravil indicio ipsum rum.'
esse aucioreni niundi, alque diluvii. Mundutn prop- 44. d Non mcdipcriter eliam scrulanlur plerique
ter boniialerii suam condidii, diluvitim fecit nostro- qua ratione quadraginta dies diluvium fueril. Et
rum merilo delictorum. Adiiioniti siirtt igituf honii- 0 possunuis dicere materialem numerum irisiioribus,
nes vel ex humero dierum qiiibns miiiidUs esi cori- hoc est delendoe creaturae depulatum : hehdomadam
dilus, quod condiiorern suum non lacfymis solura auiem conslitutioni lotins mundi, hoc est, lauiori-
et precatione, sed correctione niofum reconciiiare bus. Sed foriasse referalur, quid quqd ctiani lex
debueram. Ergo spatium dedil ad pceniteniiain Do- quadraginta diebus lata est ( Exod. xxiv, 18 ), tot
minus,, niagis voleiis ignoscere, quarii pnnire; ut dies observavit Moyses in monte Sina, et demora-
imminenlis diluvii terrore susppnsus, ad veniam co- lus est, cum proescripta Legisacciperet? Recte ergo
geret postulandam; quo dum periculum futurse mor- eodeni numero declinandorum peccatoruai prsccepta
. tis horrescunt, impieiati aique irijusiilioe renuntia- Iribuuniur, quo pcenocculpa esl persoluta; ut co-
a Edil. pmnes, ptmcipil carnisanimantia. Mss. prw- d Ab his tanuim verbis tractaium incipiunt rriss.
cipih cemis, etc. Tornacensis, Valiiclarcnsis, Colberlinus ac Mazari-
Sic niss. Edil. verp, cui fegnum sapientia est. nus. El Bart. Urbinas in Mil|. Ambrosiano libri de
c Sic edit. Gill. ac Rnm. Editvero Am. ciim mss. Noe et Arca prinias voces in mss. adserit esse illas,
Ccrh., Long,,;et Vat. formoia in coslam viri. Era., non mediocriiet;
denique formata e costa viro, etc.
581 DE NOE JST ARCA LIBER UNUS. 582
gnoscamus quod de codeni vilse lempore debeal ,ex , i sed spiritu Dei vivi (II Corf iji, 2 et 3). a 0 sacrile-
correctione laus comparari, quo pptesl punienda gum ineplum populum Juddiorum! Homo spiriiu Dei
culpa commitli. Uude nunc jam non poerioeprse- scriliii, et hpmo sub lege nutritiis, et illi voluul Deum
scripti sunt dies quadraginia, sed vitae; ut hoc nu- airamento scripsisse, non spiritu.
mero jejunsis el oralionibus crebrioiibus nostrorum 46. Ergo ut ad superiora redeamus, delel Deus
levemns supplicia peccalorurn, aique ad praescripta resurrectionenr carnis, tamqTiamapicum scriptionem:
legis inletiti, devoiione ac fide nostrtira corriga- quo declaratur quod superfluani horainiim uativita-
mus errorem. Itaque per Domini resurreclionem tem propier impieiaiem ejus deleverit specie Httera-
qiiadragesinius dies jam nonbabelur novissimus, sed rum ; substaniiam autem el coiiversaiioneni h gene-
primus; aique inde vila245 numefatur, ubi ante ris servaret buniaoi velut perpetuiiate labularum, ut
roortis numerus ad consujniiiaiionem mundi el hu- exeasemen reliquum pullularet. Cui senleniise con-
niaui generis excidium coinputabatur. venire.etiam 246 '"uu rideturquod ait: Delebo, in-
45. El delebo, inquit Dominus, omneni resurreclio- qpit, pmnemresurrectionemcarnis.Resurrectioniauicm
nem carnis a facie terrm. 0 ccelcstium pulchritudo commuhi usu naluroe contraria videiur esse purga-
verboruiii, si quis se a decoro inlelleciu pise mentis lio; quia purgalione reciditur, et repriniiiur resnr-
cxaminet! Iiidignatur Deus peccatis nostris, sed npn ;3 rectionis luxuria. Omne tameri quod purgaltir, spe-
oblivisciiur pietatis. Minalur suppliciuin, sed non ciem aniiltit, siibstiiniiam suam serval, atqtte melio-
perniitlit excidium. Moderaiur vindictani, revocat rat. Repressit igitur c Dominus qui j'ani piirgatione
severilatem. Delelurum se dicil pmnem carnem uon diluvii corporeum tisum, conversaiionemque gene-
a terra, sed a facie lerraa. Florem decutit, radicem rationis ejus quse degeneraverat a decore naturse et
serval: sinif,ul in profundo substatuise vjrlus maneat accepti muneris, venustat. Haac secundum lilteram.
liumanoe, quac in superficie laboret, intus impassibi- Quod auiem ad allioreni pertinct sensttm diluvii spe^-
lis perseverei, immunisque noxse ad eorttui subsiiiu- cies typus est purgatiouis animoe nostroc. ltaque cum
lionem qtii pon sint reatui ohnoxii, reserveiur. Pul- mens noslra se a corporalibus niundi hujus illecebris
chre auieni posuit, Delebo, taniquam litlerarum api- quibus aule deiectahatur, abluerit, bonis quoque
ces qui delenlur siue fraudelibrorum, etsine imtni- cogitatipnibus veteris colluviem cupiditatis abster-
nutione tabularum. Atrameiitum deleiur, sed lignum get, lamquam purioribus absorbens aquis lurbido-
manet. Delentur eleuienla, ul scribanlur plerunique rum prius atiiaritudinem fluentorum.
meliora. Atramentum tollilur, substanlia non exter- 47. El fecil, inquit, onima Noe qum mandavit ei
minaiur. Delebo, inquif, corriiptelam carnis, ut scri- Dominus Deus (Gen. vn, 5). Jusius mandata accepit,
bam incorruplionem. Delebo resurrectionem carnis a i] servus imperia. ilic ainici censetur loco qui fccerit
facie lerrse, ut scribam in ccelestibus resurgenles. qusecumque exsequenda susceperil : ille qui ninat
Delebo de libro terrae, utscribam in libro vjtoe. De- obsequiis, oneri sei vilulis addicitur. Deuique et do^
leantur, Dorpine meus, Domine, deleanlur cilo ele- miniis Jesus dicit in Evangelio : Vos amici mei estis,
menla ferri, ut scribanlur eleiiienla Christi. Abolpa- si feceritis qum prwcipio vobis. Jdin non dicdtn vos
lur resurrectio lerrena , ul ccelestis gratia redundet. servos (Joaii. xv, 14 el lo). Mandalur ergo ul ainico,
Veni, Moyses, proepara gremiuni, legcm accipe, sus- niaudaiiir ut ei qui valida charitate, sobrio consilio
cipe apices quos jam misericordia diviua non deleat. ea quse maitdaia sunl, exsequatur.- Nec fefellil Do-
Suscipe labulas quas Domioiis slatual in oclernum. miuum jiidicium suum, implevil juslus universa, non
Ulinam ipse non fraugas. Et ipsas niibi mea culpa pariem, sed universa quie mandaia surtt ei; et idco
suslulerat, nisi Domiiius reddidisset. Jure quidem Scriplurse divinse accepii lestimonium- Nec super-
Moyses indignatus est, ne haberent divina privilegia, fluum pules quia siiiiul posuil Di>niiinimet Dcuui;
qui non deferrent obsequia. Sed pulo nuod non niihi nam et Deus in Domiuo, et Dominus in Deo : sed ut
eas, sed Judocis fregeris. Fregisti Judoeis, recepisti Palris et Filii inlelligas cnmmune prseeeptum. Ali-
mihi. Fractsc sunt priores, ul posleriores manerenl. qui lamen ante nos sic interpretati sunt, eo quod
Fregisti eas in pecloribiis Judoeorum. Quid euim pro- ' ) Dominuni et Deuni dicendo hoc loco, et vindicaturi
derat ut lahulas leuereni, quarum prtescripta tenere et ignoscituri gemiiiam expresserit potesiatem : et
non posseni?Ecce secuudas labulas dicunt se tenere, qui hic vindicat prius in peccatores, ideo anle Do-
sed non lenenl. Dicuut se legere divina elementa, sed minuni dixeril; quoniaiii vero postea, ut justi semi-
noii leguiit (Deut. ix, 10). Digiio Dei seriptas esse narium propagetur indulgel, ideo Deum pOslea iio-
tabiilas Moyses dicit : illi digiium Dei non legunt, minaveril. Denique faeiurus mundum Deiis diciltir :
ferrnm leguut. Alramenttim vident, spiritum Dei non ln~ principio fecit Deus cwluin et lerram, Et dixit
vident. Sed Ecclesia nescil atramenlum, spiritum Deus, fial lux.
novit. Ideoque Paulus noyif scribere npn airarnento,

a Ita mss. Corb., Long., Vale. el Colb. cum vet.
edit. Rom. autem, o sncrilegum, o inepiuin popttlum
Judmoritm. Cod. Yat., 6 sacrilegium inepium Jttdmp-
rum. Maz. tandem, o sdcrilegiumineptum populi Ju-
dworum.
h Edit. nriines, generis servare humani voiuit. Mss.
Golb., Corb., Long. elMaz. ul in texlu.
c Iia mss. quaiuor mclioris nolsc. Alii vero et edil.,
Dpminus purgatione diluvii.'.'. . muheris venusfate.
385 SANCTIAMBROSII 5S4
GAPUT XIV. A suorum, ut non penitus deleat eorum substanliam,
Diluvium verno temporeaccidisse, ut magiseo crucia- quos ipse donavit.
rentttr homines; et sexcentesifnoanno Noe, ut homi- 49. Elrupti sunt omnes fontes abyssi, elcalaraclm
num interitus cum eorutn crealione congrueret. liem cmli apertm sunt (Gen. vn, 11). Vim diluvii conve-
per fontium abyssi, et calaractarum cwli ruptionem nienter Scriptura expressii, dicens ccelum et lerram
tnentis alque corporis diluvium significari. pariter esse commota, e quibus elementis constat
48. Esl eliam illa non perfuncioria consideratio, istius mundi omnc principiuni. Undique ergo influeii-
quod sexcentesimo anno Noe, a niense secundo, vi- tibus aqu.arum molibus 'conclusum genus hominum h
gesima et sepiima mensis fit diluvium. Secundum perurgelur. IISPCsecuuduni litteram. Quod autem ad
mehsem verni esse lemporis non ambigilur, quando alliorem peninet scnsum, cceli symbolo mens hu-
augenturnasceniia,ager parlurit, terrarum pariter at- mana 'significatur, terroc auteni appellatioiie corpus
que animaniium fetura se fundit. Tunc ergo fecit et sensus. Magna igitur naurragia, quando ineulis
diluvium, 247 q"ando riolor eoruin major foret, pariter et corporis sensuumque omnium turbo et
qui in sua abundantia puniebanluf, tunc ultio lerri- procella miscentur. Diiigenier dicta pensemus. Ple-
bilior tamquam dicenlis Dei: Ecce omuia seeundum rumque fraus mentis et doius suum exercent vene-
liberalitaiis divinoe providenlise gratiam dives nalura RSnum , sed tamen sobrietas corporis et continenlia
generavit, omnia in usum hominum gerroinavit terra obumbrant mentis improbitalem. Frequenler incerlo
fecundior, segeles speetantur, tritico et hordeo fidei atque opinionis suse mens Iubrica 248 esl»
campi replentur, comse arhorum venturi fruclus sed tamen caro deliciis et luxuria c vacat, utfruga-
. floribus vesiiuutur : non deest terra obsequiis suis, litas errorem mentis excusei, sicut multi sunt boere-
non bestise desunt muneribus suis, quse solemnes sol- ticorum qui prsetendere volunt corporis coniinen-
vuiilirr in parlus, ut homini nihil desit: homo solus liam, ut assertionis suse fidem lesiimonio sobrise
partibus suis deest, nescii auclorern suuni a quo ei carnis acquirant : etsi sensu Iubrici, tamen quo mi-
omnia minisirantur, negligit conditoreni. Despicit nus lurpes, aliquanlo excusabiliores babentur. Cum
homo reniiineralorem suum , cum Deus opus suum aulem venena meniis, el contagia corporeoe Obsceni-
non despexerit. Pereanl cum homine omnia, propter tatis sensum omnem, a vigoremque confundunt; at-
qUem nata sunt onniia. Insuis divitiis consumatur que animiis incerlo lubricus nioiu , malitise-fetidiis
homo, cum sua dote moriaiur. Nihil ante liominem atramento, crudelitatis furore succensus, etiain cor-
lerra deliqueral, nullis erravit in fructibus : in lio- poralibus flagiiiis incitatur, avarus quoque affecius
mine solo se degenerasse cognoscit, spinas et iribulos impatiens mediocrium facnltalum , luxuriae cupidi-
pro Ifuctibus ferens. Qttod solum munus admirabile C! tate , effundendique libidine proecipitatur in facinus
est, prineipale. metiiis inleriit. Cur igiiur.omnia illa appetendse salulis alieuse ; lunc magnum est diltt-
servanlur? Ideo non post colleetos fructus iufundi- vium omnibus pariter ingruentibus passionibus :
turaqua, ne beneficium magis quam diluvium terra lune se insipienlia, injusiilia, temerilas, improbitas,
seniiret. Denique verno apud JEgyptios' lempore, perfidia de superiori parfe lamquam calaracloe men-
sed mense diverso Nilus exundat, ut jaciendis senii- tis videntur effundere. Inde erumpunt de corporis
nibus terra molleseat, et blandiore sinu, clemenliore fonte terreni libido, ternulenfia, luxuria, postretno
gremio sernina missa suscipiantur. Quod autem sex- diversorum criininuin prolapsiones , quac penilus et
centesimoNoe anno fu diluvium.illud videtur osten- corporis robur et vigorem nienlis effeininant.
dere quia sexto die Adam creatus est. Idem numerus,
CAPUT XV.
hoc est, qui par dicilur, el jn auclore et in repara-
tore servatur ; quia fons sexagesimi et sexcentcsimi Per arcam a foris clausam et in uquis flucluantem, cor-
sextus est numerus. Idem auiem et primus el sepli- pus Itominis corio teclum et variis motibusagitatum :
mus mensis diciiur. Sed magis primum observare per quindecim aqitm cubitos queis montes supera-
debemus; quod post dilnvium venio tempore colen- bdntur, httmanos sensus : denique per tnoiiem otn-
dorum cura reparetur agrorum, ei placidiaique ube- j j nis carnis, animm passionibus corruptm interilum
ris soli incipiat felura procedere. Quo significalur . adutnbrari : superbos autetn prmcipue delendos cum
numquam Deum eo numero vel tetnpore interitum justus interim exslinciis pravis molibus iii corpore
hominum fuisse facuirum , quo fecit exordium ; uisi quasi incorporeus remaneal,
immanibtis delictis esset offensus. Siinul veniam tem- SO. El clausit Dotninusa (oris arcam (Gen. vn, 16).
poris et numeri ralio promitiit; quod eliam iratus Sermo • manifestus est secundum litteram. Clau-
adinoneatur tara praecedentibiis causis benelieiorum denda fuit arca, et tulo sepienda munimine; ne

a Abesl ab omnibus lum mss. tum edit. ant.,
mense secundo. Excijie tamen cod. Maz. in quo se-
cunda manu restituium est: sicutel, secundutn men-
sem; ubi piimamanu habet cum Gorb., Valc.j Long.
el Colb., seplimnm.
i.Edjt. Ain. et Gill. cum ms. Maz., purgetur; Era.
et Rorii. crirri aliis riiss., perurgetur.
c Omnes omnino edit. cum mss. Torn. ac Vat., et
luxurim vacat, ut fragilitas. Al uiss. Corb. Colb. et
Miiz. cum Laiinii coiijecliira, luxuria vacat; et Corb.
curn eodem Laiin., ttt fmgatitas.
d Edit. omneSj virorenu Mss. conlra cum Lalinio,
vigoremi .„,.;
58S DE NOE ET ARCA LIBER UNUS. 386
eam vaga diluvii fluenta penetrarenl. Altioris quo- A modius puto illud, ul sensus lerreni bominis atqiie
que sensiis non incongrua inierpretatio, si corpus animalis el spiritalis aceipiam, quos illadiluvii fluenta
humanum cui arca hcc quocdescribitur, figuralur, transceiiderint. u
seplum corio j"udieemus a frigore scstuque defendi, 53. Merito mortua est omnis caro quoe moveba-
quod ariifex heus ad omnium membrorum proteclio- lur. Quod et secundum lilteram liquet, et proprie ac
nem naluralibus vesliviLexuviis , et quodam circon- naturaliier carnis corruptelam indicio procellosoe
fuso induit operimemo, ul ueque frigore congelascat, commotionis expressit. Commotio enim vitiosa non
nec sestivocalore solvatur. est nisi per afleclus corruptionem. Movet euim vo-
51. Exundavit igitur aqua, etlevavit arcam, et fe- luplates caro, ct ipsa voluptaiibus commovetur. Ta-
rebalur super sunimuin aquarurii. Non immerito lis autein commotio corruptelam creal. Causa ergo
exundavit aqua, quando cceli calaractoe apertoe sunt, corrupielse commolio istius mundi est, per quam
et de lerra rupii sunt fonles aquarum et flumina. anima uniusctijusque degenerat. Cum enim vitiosoe
Quod magna emphasi dictum est. Ubi eniin eruplio, passiones mentem movent, corruptela generaiur;
ibi irrevocahilis effusio sit necesse est; nec retineri ciim excilant studia virtutum, disciplinse profecius
facilis ingeniium prolapsio fluentorum. Manifeslum esl. Omnis igiturqui eral in arida, moriuus est :nee
est igilur quod scriptum est. Verum si allius spectan- ]} enim poterant non mori quos lanti diluvii unda de-
dum puies, caro nostra diversis agitatur et freli modo merserat. Hoc secundum scriptum seriemqrre verbo-
fluctuat passionibus, quibus huc atque illuc lamquam rum. Cseirrumsiallegoriam quseras, non dubiuui est
stiperundasmolesiiarum .suaruninuncfanie, nuncsili, quia exemplo ligni aridioris quod simul ut lambere
nunc cupiditate, nunc gaudio , nunc dolore j'aciaiur. cceperit, ignis exurit: ila anima nisi diversarum hu-
52. Illud quoque non prselerniiltendtim arbitrnr, mescat rore virlulum, poculo quodam irrigaia sa-
quia Scripiura non procieriit, quantis numero 249 pienlise, et fonte jusiitise, atque irriguo caslilatis,
cubitis aqua super terraui fuerit; quindeciin enim tamquam arefacla radice vitali, cupidilatum defla-
cubitis super excelsos montes aquam fuisse di- gral inceudio, vel profltivio carnis illisa procumbit.
xit. Simplex itaque intellectus patet. Allegoria au- Uude semper epnhiri debet aninius boiiorum opc-
tem quinque sensus compleclitur, qui sunt in cor- rum cogilaiiones, 250 ul prudentioe succo mens
pore nostro velul excelsi nioiues, qui hanc carnem inebriata pinguescat; quo non facile diluvii corpora-
passionum obrumbrani, el plerunn|ue iiicursanlur lis cedat injurise, 'atque ° arido incurise situ evirala
bestiis, et exagilaniur condensa et opaca eoruni. moriatur. Ideoque nos admonel Dominus a lonte sa-
Unde et Dominus per nationum credentium fidem pienlise noii recedere, pocula virtutis haurire; ne
veniens ad Ecclesiam suam, venit a Libano a sicut ___; quis sole iniquiiatis arescat, et proeellam perseeu-
ait flabacuc prophela dicens : Dominus a Libunove- lionis sustinere non possit (Baruch. m, 20 el seq.).
niel, a monle umbrosoel opaco(Hab. m, 5). Eccle- Scriplum est enim : Quod si in humido hoc faciunl,
sia quoque venit a Libano, sicut habent Canlica Can- in arido quid fiel (Luc. xxm, 51)?
ticornm. Ita enini legimus : Adeshuc a Libano, spon- 51. Delevit, inquil, Deus otnne quod eral super fa-
sa, ades huc a Libano. Transibiscl perlransUnsaprin- cie.mterrm (Gen. vn, 25). Scripli evidens explanaiio.
cipio fidei, a cubilihus leonum, et montibuspardorum Allegoriaaulem exposilam nobisdeclaralsuperbiam, •
(Cant. rv, 8), quo genliles populi, qui velul beslia- quse se extoliit in hae terrena fragilique subslantia,
linm passionum graves patiebantur incursus, nunc et immemor divinorum, humana despiciens, ipsum
altitudine (idei, et sublimitate devolionis meant. Per arroganlis viri habilum, incessnmque deformal :
hos igiiur monies Chrislus advenit, comprimens qualos describit Esaias Judese filias, oculorum mi-
Evangelieis disputationibus feroces istius corporis canles nutihus, etalta se cervice jactanies (Esai. ui,
niotus, atque illam aliitudinem cordis, et se extol- 16). Sunt enim hujusmodi erigenles supercilia, in-
leniem superbiam obedientia et humilitaie sui de- flato corde, elato peclore, cervice resupiua : qui so-
slrttens : meriloque fruclus mansueludinis ferre cce- lum quidem vestigiis pedum perslringant, tolo au-
perunt, quos ante gravium dilttvia passionumsubrue- j) lem se librenl corpore, el inani suspendant exa-
bant. De ntimero aulem cubitorum sic quidara anle mine : in priora gressu procedant, ad posleriora
nos scsiimaverunl, quod quinque sensus triplicem verlicemrecliiiantes : ccelum spectenl, terram aulem
collectionem habeant; eo quod visus visibile videt, fastidiant, tamquam cervicis dolore sufllxi, ut eam
et auditus audibile audit, et odoratus odorabileodo- inclinare non possint. Hos igitur delevil de libro vi-
ratur, et gusttis gustabile gusiat, et tactus h quod lac Deus dicens : Omnis qui se exaltat, humiliabilur
tangendi subsianlise subjacet, tangit. Ideo quinque (Luc. xiv, 11) : nec inter.merita sanclorum "corn-
sensus tripliciter scsiimati sunt, vel secundum illud : mentis adhserere facil coeleslibiis.
Scribe tibi tripliciter (Prov. xxn,20). Ego tamen com- 55. Omnibus igiiur qui extra arcam fusrunt, inle-
a Hsecverba, sicut ail Habacuc.... usque ad illa, c Edit. ant., arirfa incuriw siti evirata. Rom. el Vat-
sicut hubentCantica, auciorilate mss. omnitnn Galli- cod., arida incurim situ evitata. Alii deuique mss;>
cannrnm, restiiuimiis, cum prius in edit. omnibus an'do incurim situ evirata ; Maz., eviscerala.
desiderai-enlur. dId est, commeniariis ccelesiibus sive ul paulo
h Rom. edit., quod langibili tnalerim subjacei, anle dixerat, libro vitm.
787 , SASCTI AMBROSil 5S8
reinptis, dereliclus esl Noe solus in drca cum iisqtti A autern sensu certurii est quod justus in medio h;ibet
cittn ipso erant (Gen. vri, 23). Nou indiget inierpre- non in parte cogitationes cordis sui: el quoad car-
tatione sermojsimplicior. Concurrit intellectus curii pif hanc vitam, habeat necesse esl in corpore lam-
lillera. Altior autem el itilerior sigiiificalib deiiion- quariT in illa arca besiias graves. Nulla enini mens
strat justum virum, aniatofemque sapieniiae, tam- est, nulla aniiiia, qu;e riou reeipiat eliam malaruin
quam arborem friicluosani, intef necaiis qu;c escam riioiris agrestes cdgitaliomim. Itaque insipientis
ejus solebanlafrodere, comam obumbfare, coarctare aniuia ferinos actiitTnotus, atque adolet venena ser-
processus ramorum, velut exsortem irraiioiiabilitim pentiim : sapieniis auiem vigor iniligatel coercet.
passionum solum remansisse cuttr snis. aSuiauTem 58. Et induxit Dontinus spiritum super terratn, el
sunt purae aninii d.isceptaliOnes, qu33 vifluii adluc- cessavit uqua (Geri.viii,1). Non pulo hoc ita diclum,
reant. Ei bene addidit in arca reifransisse, quasi vix ut spintus nomine venlum accipiamus. Neque enii»
credibile amputatis corporalibus passionibus viderc- veritus polerat siccare diiuvium. Alioquin cuni mare
lur. eum adhuc versari in cbrpore : quo licet jam veulis exagitetur quolidie, exiiianirelur profeclo.
lerrenis carerelConiagiis, iricorruptani licet, corpo- Nam qrioinodp non evacuareiur mare venlorum vi,
ris tamen adJiuc substaniiani reservabal : et velut cui cessisset loio diffusuni orbe diluvium usque ad
incorporeus iii corpofe, superferebaliir dilUvio, noti j ( Heituiis, ui aiuni, columnas, et mare Magnum tec-
absorbebalur ; corpns quidem gerens qtiasi in arcse iis moiitium excelsorum verticibus exsesiuans? bSpi-
positus interno, sed qui corpus ipsum, insupefabilis ritus igilur divini virtute invisibili diluvium illud re-
passionilius, quasi incorporeus, in medio tarilorum pressuin esse non dubium est, ccelesli operatione,
roOtuum gubefnarel. non flatu. Unde scriptum est : Omnia a te exspe-
CAPUT XVI. ctanl, ul des illis cibum in iempore : aperienle le ma-
ttuiii luam, omnia itnplebunlur bonitule. Auferes spiri-
Cur diclum sit: Memor fuil Dominus Noe, nulla ejtts tum eorum, et deficienl, el in pulveremsuum conver-
uxoris uc filiorum ejus facta menlione? Cur ilem lentitr. Emilles Spiritutn tuum, et et
creabunlur,
bestiw prius, quanijumenla nominata sint; el qua- renovabis terrm (Ps. cm, 27 el seq.). Esl ergo
cessa- faciem
lis spirilus super tertqm iuduclusj ul aqum
Spiritus ctijus operalioni cedere universa videantur,
rent? in quo cceli ipsius virius sit, sicul scripium est:
56. Mcmor fuil Domiiius Noe, ei beslidtum, etju- Verbo Domini cwti firmaii sunt, el Spirilu oris ejus
menlorttm (-Grii.vm, 1). Movenlurplerique qua caosa oninis vhius eorum (Ps. xxxn, (i): qui Spiriius cst
non dixeril Scriplor, qttod eiiam uxoris 251 el u" creator universorum, sicul etiam Job dicit: Spiritus
lioruin Noe memor fuil Domiims, cuni besiiarum et ( l divinus qui fecil tne (Job. xxxin, &).
jumentorum fuerit iriemor. Sed cum dixerit quod
Noe memnr fuerit, in auclore et proesuledmnus ne- 252 CAPUT XVII.
cessitndines ejus reliquas cdmprebendit. SimUlex- Ctaiisos aquaruiri fonles et calaraclas indicare causas
primi videiur quidarh reliquarum consensus necessi- erroris ad animm sanilatein esse recidendas: dinu-
tudinum. Etenim cum oiniies-invicemsiliicbari sunt, ineralionem ieniporis quo sedii arca, inilio anni, id
una esldonius : cum aulem discrepant, separanlur est, verna tempeslale cmpisseac desiisse diluvium;
'el scinduntur in plures donios. Ubi ergo charitas, iisdemque numeris crevisse el decrevisse : oslium
ibi senioris nomine de quo peudent coeteri, domtis arcm resefalum, menlemper sensus naluram con-
omnis 'significaiur : ut si quis arborem dical, uiique iemplando ad cognitionetn Dei pervenire : demitm
comprehendit et ramOs : si quis rarhuni nominetj emissionem corvi, culpm depulsionem ex anima ad
etiam fruttus qni in eo sunt, piiriter unb alque eo- qtiam exsiinCtispassionibus non reverlitur.
dem sermone cotnplectilur. 59. Nunc coiisideremus quid sil quod aitScriplura
'
57. Nec iliud oliosuni qiiod pf iriio dixit; quia me- diyina -.Clausi sunt fontes aquarttm, et cataractm cmli
mor fuit Doininus Nne, deinde besTiafurii, posiea ju- (Gen. vin, 2). Nec obscurnm arhilror. His enim cau-
meinorum, hoc est, Cur non ea animaritia quse nii- ]>sis mintiitur diluvium quibus crevit. Erupti erant
tiora sunt, post liomiiiehi iiominavit, sed ferociora. fontes aquarum, apertsc fuerant calaracta; cceli, ut
Iii quo videtur illa esse ratio, ut ea (jiise ferociora undique influentibus aquis terra inundarelur. De-
erant, ulriusque partis vicinitate marisuescerent. buerant claudi ea ex quibus diluvii origo manavit,
Quod videtur etiam in illo versu poelieo declarari: ut ejns inciperet esse defectus. Hoc litiera sonat.
xaxoijj S' ig o.iawbv!l«*<7sv(Hbiriefus, Ilidd. A). Hinc Subtilior autetn inierprelatio exprimit; eo quod di-
enim ctiain pbeta iisurpavii, ut dispositionem di- luvipm aiiimsc vilio menlis et Iuxurisc Corporalis in-
micaturi ita ordinaret exefciius ; quo iiiferiores col- fluxei'at, ut inalitia passioni, passio malitioe'misces
loi'aret in .medio, quo inagis hiiic inde a forliofibos relur : ingrediente medico Dei Verbo ad visilalionem
juvarentur, et dimicationein uiriiisque partis ,assu- animse qua; diutiua a-griiridine laborabat disccpfa-
mereiii. In his scfipiis series manifesiatur. Altiore lioiium improbitatev ef paSsiPnuiii aceibitate, prius^
a Roni. edit,, Siii auteiiisiini juris, Male ; hic enim b Omnesedit.,
Spirilusigiturviiiule, OfnrTesinss
stti idem sigiiificat, aique fainilia Noe, ut patel ex divini vittute; .
antecedentibiis.
 589 r DE NOE ET ARCA LlBER UNUS. 590
debuerrrnt causse oegriludiiiis aniputafi. PrinCipium &; non secundum usum temporis, sed secundum nalu-
enim niedicirix est causas laiigunris incidere; ne roe praTOgaiivam; ut quia lunc spes anni incboat,
diutius ea quse noeerit, ad incrcrirenttrm scgritudinis et incipit se fructus osiendere, lunc videatur anni
miiiislrentur. Quod rios etiam lex doeet (Levit. xin, esse principium. Septimus autem inensis secundum
. 5 et 6); eum eniiri steterit lepra, ut jam non diffuu- numeruin is qui Seplemher dicilur, computaiur;
dattir, tunc ait mundam esse leprse stationem qnam- quia etsi a scptembri mense annus videatur inci-
dam et maftsionem. Quidquid enim practer naiuram pere, rsicul Indiciionum prsesenlium usus oslendit
movetuf iinmundum esl. Ilsec igittir est animse saiii- (lurtc enim seminum jacius), vere tanien ex quo ple-
las, hoecsalubrilas nieniis, ul affluenlia cesset erro- niorgratia se incipit demonstrare, ex eo anni origo
ris, sisialur culpa, ne serpal. Cessante inccntivo subducitur; el ideo qui alia ralione priiniis pulaiiir,
culpre atque delicti salus luia esi, alque innoffensus diversa sesliinaiione septimus liabetur. Tunc ergo
Vigoranimse se refundit. sedit arca, hoc est, in mense septimo, septima et
60. Et sedit, inquit, arca a septimo tnense, seplima vigesirna"mcnsis ssuper montem quadrati. Ex illo
et vigesima mensis(Gen. viu, 4). Nisi diligenter in- minui diluvium coepit. Simul considera quia eisdcm
tendas, eliam secundum litteram difficilis loci istitis numeris quibus aliqtta incipiunl, resolvuntur; ul di-
coinprelieusio est. El primum omnitim cavenduni, jjI luviuni ccepil secundo mense anni, septima et vige-
ne quem sepiimi mensis repetitio crebra perturbel. sima inensis : centum quinqiiaginia diebus influxit
Sic enim scriptum est, sexcentesimo annob secun- diluvitim, cenlum qiiinquaginta diebus aliis cessit
dum Hebraicam veriialetn, mense vero primo, sep- diluvium : quadraginta diebus nimia vis ceelesli im-
lima et vigesima die mensis ccepisse diluvium : cen- bre et fonlium eruptione exsestuavit, quadraginta
lum quinquaginta diebus fuisse infusioiiem aquarum, diebus aliis h exaclispostquam visa sunt capita nion-
sedisse arcam in moute septimo mense, septiina et tium, undecimo mense, primo die mensis, dimisit
vigesima niensis : postea niinui ccepisseaquas mise- corvum sanctus Noe : ila conslat eodem numero quo
ricordia Dei, cenlum quinquaginia diebus diminnlio- ciimulamm esl, diluvium esse imminutum. Unde do-
nem aquarum faclam, postea apparuisse capita mon- cei nos Scriptu.ra ordinem esse servandum.
tium : deinde post quadraginta dies aperuisse ostium 61. Quod autem ostium sil arcSequod aperuit ju-
arcse sanctum Noe, dimissum corvum non rever- slus, secundum corporis rationem supra dictum est.
lisse, dimissam columbam revertisse vacuatn, ite- Secundum altiorem autem interjiretationem illud
rura c post septem dies dimissam revertisse cum dicendum videiur, quod corporis sensus veliitosiio-
ramo oiivse, lertio post septem dies dimissam non rum similes habentur. Per hos enim tanquam per
revcriisse, lunc advenisse Noe quod aqua oninis re- (_;ostia ingrediiur iu nostram meniem velul quivdam
cessisset. Ac sic annus conclusus 253 osteuditur sensibilium comprehensio. Ergo mens noslra per
sexcerrtesimo primo anno Noe, d in secundo anno hos sensus respicere videtur, et maxime per visio-
seiuima et vigesima mensis. Quod igitur ad expla- nem, qusc omnibus scnsibus corporis pprslabilior
nationem apertam perlinet, eodem mense alque ocslimaiiir; quia domestica est luminis, el peream
eodem die resliiuilur oequalitas terroe posl diluvium, aspieiemes ccelum, lerrani, maria, solem quoqtte,
quo corrupta est incipiente infusione dilttvii. Veris lunani, et stellas quibtis axis ornatur, intelliginius
enim tempore omnis ager viret, et terra parturit iJeum esse operatorem mundi atque rectorem, nec
fruclus. Tunc incipiunte gemmare arbores, gerini- sine anctore Deo taniorumque operum cpuditore hsec
nare fruclus. Divitem ergo refonnavit Dorninus et poluisse fieri credimus, aut posse consistere.
reslituit qualilatem. Mense igitur secundo, hoc est, 62. Per hanc igilur feiiesiram corvtim primum
aprili (priiiius enini mensis marlius est quo habet 254 justus emisit. Quoerendacausa, nec lanienTa-
justus tiatalem, quando noctium dierumque oequali- leiiiuanium ad lilteram periinel; quia plerique quasi
las acslimatur, hoc est, ociavo, ut Romani putant, annuniium futurorum corvum sesiimant, et voces
vel ut alii, quinto kal. April.); mense, inquam, se- ejus ohservaut, volatusque riinanttir. Sensus autem
cundo, hoc est, aprili, septima et vigesima mcnsis ]0 altior significat J quod mens justi quando mundare
ccepit diluvium. Ver igilur initium anni ocslimattir, se incipit, quse lenebrosa sunt, et inimunda^ el te-
a Cod. Maz. in glossa el manu recenliori qualer c Ms^. quiiique probatiores fesiiiiiunt,- pbst setiteiii
secundo, ei semel sccitndi.ulii in lexlu cum aliis mss. dies; quoeverba in aliis, atque iu edit. desideraniur.
el edit. Iiabet septimoel septimi, a Roni. edit. et ms. Torn. ad marginem, in secundo
bM-s. Corb., Long., Colb. et Maz., sexceritesimo mense.
anno, tnense seplimo. Edil. el alii mss. ul in lexlu, c Rom. edit., germinare arbores, germihari fru-
nisi quod Roui- |)ro seplimo, reposuit secundo. Et ctus.
Yale. uiruinqiie liabet nempe mense secitntlo, sep- t Vide quse dicentur tom. ri, in epist. ad Epistf.
timo mense, eic. Unde valde suspicamui' vores se- yEiniiise.
cundiim Hebraicam veritatem, ex conjoctura in alios e Rom.. edit., super monlemAraratli.:
mss. el inde in edilioues irrepsisse. Fatemur anlem h Ita mss. quinque, ac edit. Afn.; Vati atitemv et
non videri absurdtim fecisse, qtii repi>suei'ui)i,titense
vero secundo; ut intelliges e cap. 14, n. 48, et iioc alise edil., exaciis visa sunt capila montiurii: iinde-
ipso cap. columna sequenti. Alioquin riiinris sibi cimo, ete.
* Edit. onines, ac nlss. dittJ, qtiod oiitvnsjititns.
' cobstaret Ainbrosii suppulatio. Sed in numeris scri-
bendis quam facile labanlur librarii, nemo nescit. Alii, ut in lextti.
 391 SANCTl AMBROSII 592
meraria primo a se repellil. Siquideni omnis impu- J i sus, cum aliquantovideretur amplius exundare dilu-
deulia , alque culpa tenebrosa esl, et mortuis pasci- vium, visus est locum invenisse residendi. Etcerte
tur, sicul corvus : lumini aulem vicina virius quse non est hujusmodi corvus ut alise aves qusc in aquis
menlis puritate et simplicilate resplendet. Et ideo conversationem habere consuerunt. Cum ergo corvus
lamquam emittiiur et fugatur culpa, et separalur ab. ubi renianeret invenisse videalur, columha auiem
innocentia,- ut nihil remaneat in viri justi mente non invenerit, evidens raiio est altiore interpreta-
lenebrosum. Denique egressus corvus non reveriitur tione signari, quia maliiia inquielis passionibus et
ad justum; quia fugitans oranis culpa est sequitatis, cnpidilaiibus quibus corrumpiiur anima, se miscere
riec probiiati videlur et juslitise convenire. Denique consuevii, et quasi cognalis ei domesiicis delecia-
evasisse se credit injustus tamquam de vinculis, tur, ibique commoralioiiem stiam locai: virtus att-
cum justus ab ejus se consoriio separaverit, diluvii tem prinia stalim specie visionis offensa regredi fes-
cujusdam el corruptelse familiaris, ut corvus qui cum tinavit ad menlem animamque j'usii, quod illic di-
siccitatem lerrse nusquam inveniret, non reversus , versorium sibi tulissimum sil locaium; eo quod
est, sed a remansit. alibi lamquam columba, iia hnjusmodi virtus^staiio-
65. Considerandum etiam quare non regrcssum nem tutissiniam invenire non possit. Tarde euim in-
dixerit corvum, h donec siccarel aqua aterra (Gen. ]} ter astnlias istius mundi, et ssecularium fluetus
VIII, 7), quasi vero postea sit regressus. Sed hocc cupiditatum , porlum solelinvenire sinipliciias.
locutio familiaris est Scripturoe divinse. Siquidem et 65. Itaque c sicul juslitia velut visendi gratia pro--
in Evangelio habes scriptum de sancta Maria, quod gressapaulisper, ad menlem optimain redirefeslii at,
non coguoveril eam Joseph donec peperil (ilium, nec longius discedita justo; ita eiiam jusuis el slu-
cum uiique nec postea cognoverit(il/ai(ft. i, 25). diosus virtutis ubi virluleni appropinquare cognove-
Deinde quse est locutio ista, ul dicerei, donecsicca- rit, gremium suse memis expandit. Quid enim sibi
ret uquaa terra, non terra abaqua ? Etquidem usus vultquod vir, sludiosus virlulis Noe exlendens ma-
loqueudi eliam hoc habere consuevit : tamen non- num suscepit eam, et inlroduxit ad se?Quodetsi
nulli anle nos aestimaverunt, eo quod iinmoderala secundum litteram plantim videlur, non lamen faeile
quocdam videalur vis exprimi passionum hac locut polligas, nisi viri sapientis tibi nota sil consuetudo,
tione verborum; quia turbidis passionibus acprocel- qui velntspeculalrice virlule ulilur, etei exploran-
losis consummatur anima, deficientibus autem et dorum negoliornm gerendorumque prserogalivam
velutarescentibus virtiitem resumat. Non redit igitur quamdam videlur commitiere. Ea ergo virlusexpen-
culpsc species in animam jusli, quasi siccam et mor- dil naturas, utsi qua earum sibi videtur commit-
tuam derelinquens, et cui jam nocere iion possit. IU tere profeclum, ei possil adjungere. Communisenini
CAPUt XVIII. qusedam est boniuis sapiemise et liberalis el larga
uiilitatis ; ila ul quas morigeras sibi cernil, associet:
Ut corvus maliliam, sic virtutem cplumba exprimit. ubi autem proposilo suo viderit aliquorum recalci-
Ad hanc recipiendam semper juslutn esse paratum trare naturam, velut ad hospitium familiare sibi re-
oslendit Noe ; idemque columbam seplem aliis die- volat et recurril, quam sapieus et indusirius lam-
bus retinens patientiam in corrigendo necessariam quam mauu quadani menlis festinal excipere, omne
docel. cor apei-iens suum quo eiiam eam absentem tenpbal.
64.Nec illudvacuum.quod poslea columbadimitli- Numquam enim potest sapiens exsors esse proprise
tur. Maliliametenim simplicitas, et culpam virtus re- virtutis.
solvil.Malitiaigituramaidiluyium,etconsortiiinijusise 66. Quid proeterea sibi velit quod lenuit septem
mentis refugit, el quasi desolata, et sine aliqua sla- diebus aliis columham, el iterum emisit eam ; nisi
tione remauet nullam habens cum virtute communio- ut advertas quod bonum sapienlis, optimunique,
nem. Virtus autem reditamansjusloruni consortia, propositum semper sibi etiam alios adjnngere studet,
et largiendse familiarior ulilitati, quse conferat salu- erranles cmendare, corrigere vaganles ? Si quem in
taria , et cavenda ea ijusesunt nocitura, commoneat: ][) principio resilire conspexerit, lamen commuiandi
sicul columba dimissa ctim videret cessasse aquam , ejus et corrigendi non desperet profectum. Sicut
regressa est lamquam plena justitioe; ul ei a quo enim bonus medicus, elsi tempus medicinse non sit,
rnissa fuerat, nuntiaret quid adlruc cavere^Sleberet, lamen visitationis speculam ante prsemitlit; deinde
atque exspectahdO fructu meliore postea potirelur. non negligit j'uslseexspeclalionis excnbias, et paulis-
Quod 255 autem columba non inveniens requiem per passiouibus cedens, opperitur facullalem medendi,
suam regreditur ad eum, manifestum indicium dedil qusccumfuerit oblata, suuni nort inierinittii ofiicium :
per hujusmodi aves quantum intersit inler maliiiam ila ergo et sapiens verbis ac disputationibus, 256
et virlutem, exprimi. Siquidem corvus ante dimis- lamquam medicus medicameniis, conlrarias curare
a Post vocem, remansit, addilur in Rom. edit. sensu, donec siccarel aqua a terra. Ubi subauditur,
donec siccarelut aqua; sed nulla alia edit. vel mss. se , ellipsi famiiiari apud Latiups.
suffrag:<nte. c Mss, Curb. et Long., sicut virtus. Colb., sicut
b Edil. Rom., donec siccaretw aquaa facie terrm, justus. Male.
ut etiam infra. Alisevero edit. et mss. magno con-
595 DE NOE ET ARCA LIBER UNUS. 39 i
desiderat passiones. Et quia in omnibus remedio di- A 'est hiijusniodi columba , ut possil fruclus laienlcs
vini taveris utendum est; ideo seplem exspeclavit suh aqua eruere. Sed ulrtim illud foliuin aule dih.
dies quibus mundus omnis describiiur absolutus vittm fuerit exorlum, an tempore diluvii, contuen
(Gen. ii, 2), et operatori requies minisirata;ut ex illo dum est libi. Si ante diluvium , vir jusius gavisus esi
auctore omniura sumerelur disciplina operalionis fruclum de veteri 257 semine aliquem reservalum,
humanse. et inde collegit misericordioe insigne divinse, quod
CAPUT XIX. jam diluvium removissel, quoe fructum demonstrs-
Columbaquare dicatur ad vesperamregressa cum oli- ret, cui non potuissenl nocere diluvia. Si diluvi
vm ramo in ore : iiem unde aquas defecisse Noe lempore natum est folium, adveriit utique jTislus
nova semina misericordisc fruclificasse ccelestis, ui
cognoverit : tandem cur eadem columba posl dies . radices arborum
viverenl, etquasi resumpta animi
septemlerlio emissanon reversa sit ? fetus germinarenl veluslos, alque in assuetos partus
67. Regressa est igilur colum.baad vesperam, ha- redirent, quorum indiciura prsemissa folia denions-
bens folium olem,el ramttm in ore suo (Gen. viu, 11). trarent.
Non otiose posuit et vesperam , et rcgressam, ct lia- 69. Sed hoc alla polius interprelalione collegit.
bentem olese folium, et ramulum in ore suo, nl non B quia Doiiiinus Deus noster quanivis acerbis iniquiin
fugitanlem virlulem arbilreris profeclus fultiri, si lis nostrse offensus esset erroribus; tamen antiqii.r,
quos possit acquirere ; neque rursus lamquam sine nobis prosapise palriseque virtutis semen aliquod vci
lumine eam fuisse cognoscas, etquibusdam lenebris exiguum reservaret, ne peniius operis et crealursc
occiillam, seddiurno candore fulgenlem exspectasse suse omne circa humanum genus amputaretur insi-
usqne ad occasum diei, el sic ad eum rcgressam , gne. Unde et Esaias ait: Nisi Dominus Sabaolh re-
apud quem etiam vesperi tenebras habere non pos- liquissel nobis semen, sicttl Sodoma facti essemus, et
set. Folium quoque quod secum delulit, etsi breve sictti Gomorrha similes essemus(Esai. i, 9), in alterius
illud folium delulisse videalur, spem eorum quos sui nomine civilatis exprimens csecitatis indicium, iu al-
pceniteret erroris, eisi non magnam, aliquam tamen lerius sierililatem. Ita enim lingua palria Cbaldsci
significavit. Folium enim sine virgulto esse non po- nuncuparunt Sodomam et GomoriTiain, coecilatcm
terat. Ergo quasi germinanlis a correctionis, licet et sleriliiateni significantes. Meritoque Domiiius
non magnum aliquod , lamen vexit insigne et folium in hujusmodi specie civitaium amputavit magis
oleoe, in qua arbore oliva generalur, ex qua oleum Iiumana vilia, quairt puniendos homines Qjudicavif.
conficilur, qtio materiaie boc lttnien fovetur, cl lenc- 70. Tertio dimiuiiur columba posl septem dies,
brarunt fugalur obscuritas. Quid aulem magis quam C! atque eademnon regreditur. Undeconsideremus, ne
lumen famiiiare virtuti esl? Folium ergo el ramulus id quod supra diximus inveniatur esse contrarium.
insigne esl correctionis ; correctio autem quasi radi- Si verbo quidemcoluinba, opere autem virtus non
cem sui pceiiilentiam babet, quoepcenitentia non reverlilur ad justum; ergo destitutus estjustus, ct
polest in turhidis, sed in iis qui spii iialem jam ser- defraudalus munere suo? Nequaquam. Numquam
nionem acceperint, germinare. In ore quoque non cnim vir hujusmodi a virtute disjungitur, nec cum
frustra ramulus olesevidetur esse delatus, co quod ex ore emitlil juslitiam , dispulationemque alterius
virtus et sapientia in sermone sui habeat clariludi- virtutis inducil, virtutese exuit, et imitanda aliis
nem, et ipsa statim specie lumen ejus eflulgeat, sequitate dispoliat: sed vice solis alios illuminat,
maximecum pacifica Ioquitur; quoniam hunc quoqtte cuin radios suoelucis emitiil. Ignis nenipe calefacit
ramuluin pacem petenies prseferre consueverunt. appropinquantes, ila ut calorem naluroe suse ipse
Tulit ramulum, eo quod simplicilas puritate ac siu- possideat. Numquiddeficit Jux diei, cum lotum mun-
ceritatesemina quoedamauribus noslris utililatis in- dum illuminat claritale? JTabet inoffeiisum cursum
fundil: et bonseb doctrina virtutisaut ad industriam suum, illibaiamque naturam. Sic et isla in columbse
provocat, el invitat ad prsemium bonse sibi con- specie virlus, cum adhuc ferveret diluvium , secun-
scium disciplinoe, aut gerendae pcenilenlioe, el c se- j. durii avem tamen in terris, secundum virtutem in'
quendoe conversalionis cupiditalem injicit pecca- hominum passionibus revertitur ad justum; quia in
tori. iniquorum pectoribus virlus ut posset hserere, non
68. Undeelprsclereacognoverit sanclus Noe quia poiueral invenire. El ideo in illo secundo diversorio
defeceril aqua a lerra , sicut scripluni esl (Ibid.), sui regrediens hseret alque requiescit. At vero nbi_,
considerandum videlur. Primo oinnium secunduin deferbuerint diluvia passionum, et audili verbi com-
litteram, quia potuit inlelligere ulrum siccum , an perloequedoclrinse plurimi studuerint esse consortes,
humidum foliuin esset allaium. Deinde quoniam non j'am non unius patrimonium, sed commune bonum
a Edil. omnes et cod. Vat., corruplionis. Sex mss. c Rom. edit. sequendm conversionis, commodo
melioris noTse, correctionis, seu correptionis. quidem sensu : sed ea lectio nullo rrecmss. nec edit.
b Sic mss. Corb., Long., Torn., Colb. el Maz., confirmatur.
cum edii. Am. et Era. At Vat. cod. cum cdit. Gill. i Yat. cod. el edit., indicavil. Corb. Long., Valc,
el.Uom., doclrinam virtulis. Item paulo post ubi edit. Torn. et Maz., judicdvit; Golb. vero indicavit, an/»«
et codices duo, commissum disciplinw. Gorb., Yat. 'dicavit habeat, haud lacilc sit.slatuere.
unus, et Long., consciumdisciplinm. —"
PATROL. XIV. 13
 593 SANCTI AMBROSII . „596
esse incipit disciplina virtulis, el tamquam sapietitise ji friiis aprid Deuin dives, non est expertus malitiae
poculurii haurilur-a plurimis qni ante sitientes bi- corruptelam, per quem factum est netotum corpus
bere.nOltierunt, sicut nunc fervenl diluvia in pecto- generis liumairi vel abolilttm videretur in terris, vel
ribus Judaeorum; et cum aqua cceleslis doctrinoe ~a Dei abscissum gralia relinqueretur.
ex-undet, potus exuberet, rton putant esse potandum. 7a. Ei denudqvit, inquit, Noe leclum arcm ( Gen,
Evarigeliuili legitur, virlus exit de;sermone 258C€£i- viu, 13). Cum hrcam sicut supra inlerpretali sumus
lesti, iractat Sacerdos in EccJesia. Sedne forteinira (Supra, c. vi), pro specie corporis acceperhhus, quid
arcain posilus solUs non pOssitaudiri, inierdum et sit deniidari corpusinlelligamus secundum altiorem
egressus Ecclesfam, rrbi Judseusoccurrerit, monel, scilicel sensum. Cseternm Jiquet quemadmoduin arca
exemphim affert cceTestium Seripturarurri. Glaudunt polueriiapcriri secundum litleiam. Quidigitur lectum
aures, neVel iiivitos foris abluat, el verbi Dominici bumaiiicorporis sit qnod clausum in diluvio 259
hurrtor aspergat. Si qui vefo Cfedideriut, currunt fuit, nisi forte d.elec.talionem aceipiamus, quoeope-
ad forlterii;dpctrinani expelunt, insiriuari'sihi Evan- riebat hoc corpus nostrum, etquasi tcgebat per il-
geliuni cPncupiseunt, iiec salianlur assiduilate po- lum AdseerrOretn? Eleo maxime' tectis similis ses?
tandi. Ita fonle sapieniise cerlalim repleri desiderant, limatur; quia sensus omnis iti capile, ltide delecla?
quem aftle fugere gesiiebaiit. iQuelrifonlem? Audi 1J lio quse corpus omne subjectum babebat. Sed ubi
dicentem : Si cjuis silit, venidt ad me, et bibat. Qui niens justi viri sobria atque iritegra a corruptioiie*
creditin me, sicutdicit Scriplwaj; flumiha de venlfe diluvii, divinoe cOgnitionis inflariirriata desiderio
ejus fltibntaqum vivm(Joaii.vii, 37 e't 38). exsilire alqiie evolare voluit in superiora, detexit
omnia quee erant inipedimento, et speciem volup-
CAPUT XX. talis, quie quodani operimento cactefas legebat.
Quod alio die imminuta aqua, alio siccata ierra me- partes corporis redoperuitac relexit; ut rion sbTiim
moretiir, eb significari jusluin Noein duabus ge- corpus a serviiio dominairicis ignobilis liberaret,
nefatioriibus ptimum fuisse.Per denudaiiohem ar- verum edam ea quae erant incorporalia compreheii^
cm ' abdicdiionem Cofporew delectationis exprimi. deret; quoeenim non videnlur selerna sunt.' Etideo
Quare primus vel secundus tneiisis, verrii lemporis j'ustus qucra non videbal Doriiiiium requirebat, cor-
dies dicius. Pbslremo difficullas de folio reperto dis- rupteloe exsors, cupidus oeteniitalis.
'' '
solvilur. 73. Quod aulem ait pfimum inensem -vel secun-
esse verni' temporis dierii, habes et
71. In p.ri.moet. s.excenlesimo a aiino vitoe N.oe, dtim, eumque
dicit a facie alibi diclum : Hic itunsis primus eril vobis in diebus
prirno die, rnensis imrainutam aquani I dnni (Exod. xn, 2). Qui cnini in gralia primus post
ter.roe;Ti} s.e.cundp aulem mense, septim.aet vicesima
hic recte prserogalivam primi nicnsis
die mensis sjccatam lerrarn esse commemorat. Quid pericuium,
sibi vult. illa adj_eclip-.deaquae ii.nini.niilione, cunj, accepit.
annuhi cpncTusisse 74. Nec te aulem moveat quod diximus suprafo-
supputat^ ratip superip.r videatur,,
etiii secundura lium in ramo repertnm post diluvium frtiisse gene-
qui:anniiS:-a secundo mensei.ricipii,
Ntsi forte rari (Supra, cap. xix) : etsi sub aqua plerunique
riiensem. anpi, altprius usgue progreditur?
herbse soleant germinare: lameri ut scfupullis omnis
liic jusfi fprniam. declaratam; yelimus accipere ; ut
an.nus is,fuer,it,, qup coepit diluyium ,h post, pOssit auferri, quid niagnum si Deojuberite, uno die;
primus
sexcentesirnum scilicet annus. primus; primus ite- quo imminula fuerit aqua, slalim germinavit et ter-
cum ideril, sit friictuum feparator et conditor,
rum aft.n.us,et, primus inensis posl sexcentesimum. ra,
iminiu.uta,esf aqua a facie.terr.se : eo atque operis sui usum nort fuerit oblilus? Deriique
aimum, quando habes et iri Genesi slatiiii qiiod j'usserif'iii terra lier-
quod justiis•inpeccatorurn generatione quavpropler
delela virlute et in sectmda bampabuli germiiiaret, ct ligrium fruciifefum cum
delicla. est„ primus,e.rat,, fruelu suo, et siatim ejecit lerra herbain pabuli-, ha-
ge.neralione j quoe; ccepit pqst dilu.viuni ,,'et.ordine.,,
et merito bentem sertien Secundum genus, ei ligriuiri fruclife-
quia prirnus secundse generationis furt, T) rum ; et ille dies urius fuerit,
Recte enini, ei, honor, deferiur qui quo hsec Deus jussit
primus eyaserat.. aut fecit (Gen. l, 11). Ergo beneficii sui Deiis nori
et prinise generationis primus fui|, et posterioris: <>•iminemor' autem nosfne iniqulialisj,'
el de. jlla eyadere,, et isti iniinemor,
principiunij^qui.nieruerit. opus suum ejusdem qua ccepit tepiporis quanlilate
ad: senii.nariuin .prppagari. Qum enipi, alii deperisr
reparavit.
se.nt, solus yitse egregioe.mer.ito,.e.lp.rserpgatiyavir-
«Rpm. edit. tplum hunc locum contra niss. et mensis post sexcentesimum omnium; csetera ut in:
aliafririi edii. fiderii-''ila--nititavit, anno Noe primo textu : qusedam vero prseter descripia verba ^post"
mehseimminnltiriv.i.. seplimaekdecima die..,. comme- vocern, dituvium, infra positam ila prosequuiiUir: co;
mprat sepiima el vigesima mensis aperuit Noe arcam. ordine printus fuil. Recte igitur ptimusei.honorde-
^u0sibfvullitidadjectiO ftrimiinensisde aqiim,-'etc. feriur, quia et primm generaiioiiisptitnus f~t\iqiiievar
-h Ad emertdatiOrteTnhujTis loci mss. et edif. ant. serat, el posterioris prihcipium, qui meruerit isti ad se-
conveniuni, prselerp,uapi in linavpcula : rtamqueubi mindrium, elc.
c Sic. mss. Yat., Corb,, Long. AJii vero. el edit.,
cdit.Tjaberilveo orditie; itiss; oriines/legunt, e( oratite. memor
Quoedaril,arifeiri editi 'Parisv itatprsefeiebsiiiit,-spxcen- Cod, atitem nbslrw iiiigiiitatii,, p0s suiiin ejusdem,,
tesimus scUicet.ttiiit^fprMui'^«w-i(nM^i':pnMus'- Maz,,mdem gtiq ceepit,)eM;'".'"._' "'.','. .'...',..'.
397 DE NOE ET ARCA LIBER UNUS. 398
CAPUT XXI. A Consilia nostra ad virtulem, justiliam, inlegritaiem,
CurNoe ut exiret ex.arca Dei prwceptumexspeclaverit. fortitudinem diriganlur, et quodam usu sehiinarioque
Quomodoper ordinem quo idem cum suis ingressus virtuium creari alque adolescere pOSSintvalidiofa
atque egressus describitur, abstinenlia generationis consilia. Non esl igitur uiile, cuirivitiorufti aliqua
necnon ejusdemusus designettir? Demum quid ille confusio est qusc meniem occupet, screre aliquaVs
ordo spiritali intellectunos edoceal? cogilaliones, atque generare et partufire meniem;
75. El dixilDominusDeusad Noe : Exi de arca lu, Cum aulem compressse fuerint cupiditaies, e't
etvxot lua, et filii lui (Gen. vm, 16). Iiaque rece- mens requieverit, tunc seminaiio quodam discep-
deute aqua et siccata lerra exire poluil Noe de arca. tationis acceplo, virtutes possunt et bona opera ger-
Sed justus nihil sibi arrogal, sed totum se divino minari.
committit imperio. Et maxime qui ccelesti fueral im-
CAPUT XXII.
gressus oraculo, cceleste debuit, ut egrederelur,
exspectare responsum. Verecunda enim justiiia esT; Qua de causaNoe aram injussttsDeo mdificavit;quidve
quia inverecunda iniquitas quse usurpat indebita, Deo, et non Domiiw: quare eliam holocausla e bes-
nec reverelur auclorem. tiis ac volatilibus tnundis oblulerii;el quid sitquod
76. Nunc quseramus qua ralione quamdiu ingre- j ait Dominus: Recogiians hon adjiciam maledicere
diebantur in arcam hic ordo fuil ingredientium , ul lerram, etc.
prirao ipse ingrederelur et filii ejus; deinde ejus 78, Et mdificavit,inquit, Noeatam Deo (Gcn. vm,-
uxor, et uxores filiorum ejus : quando autem exic- 20). Qua ratione supra Dominus admonuit quse fa»
runt, commutalum sit. Nam scriptum est: Exivit ceret, et fecit Noe omnia : hoc autem quod nOnad-
ipse, et uxor ejas, elfilii, el uxores filiotumejus(Ibid., monittis est fecerit, fonasse requiratur. Sed uiique
18).Etlittera quidemsignificatiningressu 260 absti- Dominus non debuit quasi avarus mercedem gralioe
nentiam generaiionis, in egressu generaiionis usuni. postulare, el justus earn intcliexii veram actionem
Tunc enim pater cum filiis priujsintroivit, et filii gratiarum esse quoe non juberelur, sed deferreiur.
cum parenle, el postea uxor ejus, et filiorura ejus Itaque nec diiationem passus esl. Etenim grala animi
uxores, id est, non comniiscetur sexus in in- virtus passionera dubilationis excludit: qui aulera
troitu, commisceiur in egressu. Aperle igitur velut debitum gratioeut a se exigatur exspectat, ingralus;
brdine ipso ingressionis vocem quamdam justus esl. Quod autem wdificavit,inquit, Deo, et non dixit
emittit, lempus illud non esse concubilus, neque de- Domino, sed Deo; secundum nominis interprela-
liciarum, quo omnibus immineret interitus. Unde lionem, 261 h011coacta videlur hsec actio esse gra-
in Evangelio Dominus ait (Luc. xvn, 26 el 27), . } tiarum quasi Domino; sed virlus jusli morigera et
reprehendens quod leraporibus Noe manducarenl et grata quasi Deo. Quod imperiale est sequeslrayit;
biherent, uxores ducerent, et filias nuplum trade- quod benefieii nomiiiavit.
rent; et ideo propler intemperariliam eorum super- 79. Et sumpsil abestiis , et a volalUibmmundis, et
venisse diluvium. Mceroris igitu.r tempus illud, non oblulii, inquit, holocqusta (Ibid.), Liltera evideps
lsetitiscerat. Etindejuslus consortio non deleelaba- esl quod ea quse incontami.iiaia sunt, debemus of-
lur uxoris, vel filii jusli pelebanl cofmlam conju- ferre, in quibns affectus reluceat offerenlis. Altior
galem. Qtiam enim indecorum, ut quo lempore vi- autem interpreiatio hoc habel, quod beslise muris-
venles morerentur, lunc perituri generarenlur? dsevideniur seirsus esse sapientis; volatilia autem
Postea auiem recte ad.seminarium coeterorum a suc- intellectus, qui sunl longe subtiliores alque leviores.
cessit usus et cura conjugii, cum diluvium recessil. 80. Nunc vero corisidereirius diligenlius quid sit
Itaque non viri cum viris, sed feminse cura viris quod ait : Et dixit Doniinus Deus:' Recdgiidns nbti
exeunl; ut virilis in se interdicta permixtio, per- adjiciam nmledicere terrdnt pfbpier opera Itbmitidtn';
missa autem virilis et feminei legitima sorte conjugii quia permqnet cor hominis diligenler super thhld h a
copula videretur. juvenlute (Ibid., 21). Non.ergo adhuc perculeret
77. Sensus autem altior hoc habel: ubi periculum _)omnem terram, sicul fecit, oninibus diebus lerrse.
esl, viriles qusedam et fortiores disceplaliones E.tsi vindicaverat in hominum genus; lamen cogno-
menli adhsereant, el eo se mens quasi quamdam veratquia vindicla legis ad tiraorem proficit, et co-
luealur sobolem Dliorum, quo tenipeslalibiis elgra- gniiionemdoclrinse, magis quam adnatursc commu-
vioribus passionibus acies quasdam virilis occurrit. talionem, quse corrigi in aliquibus potesi, in ompi-
Decurso auiem periculo, nihil obest si molliores cb- bus mutari non potest. Yihdicavit' ergb Dominus, ufc
gilaiionesvalidioribtrs copulenlur; nonut effeminen- limeremus: pepercit, ul reservareniur. Et viiidipa!-
tur a mollioribus fortiores, sed ut molliores sensus vif' se,iiiel ad exempluin timoris, pepercit, ,jn, relf-
velul quibusdam virilibus roboreiitur, cum omnia quum, ne dominaretur semper amafitudb.peceati ;

aIn omnibus edit. desideralur verbum, successii,
qnod ex cod. Gorb., Loiig'., Colb. et Maz. restitui-
nius.
h Rom. edil. sola; ex adolesccnliq sua. Nori ergo
adjiciam perciitereoinnemcanietn,sicttt feci, omnibits
diebusterrw. Cum mss. cbhseriiit Noliilius ?n l\unc
sic
loctihi,nisiquoa(paTilpsuTJeiTusiniefpurictTPiierii
puiat esse resiitiiPildaniiWdixiiDoh~iiiusS'e6bgiidns'r
Noih-adjiciqm; ctc- Quod' Hcbkcd >meliUs"TeS'poh-
•-.' .- .-"V? .:.::.
dercasseiTt.-
 599 SANCTI AMBROSII 400
simul quia si quis peccata cupiat soepiusvindicare, jA rumpuntur tempora, .corrumptinlur eliam iIla'quoe
asper magis quam censorius habelur. Ideoque dicit temporibus suisqusequegignunlur. Si autem confusio
Dominus : Non adjiciam ultra maledicere lerrm, pro- sit lemporum , quomodo possunt confusione facla
pter opera hominum, id esl, quia pietatem suani etiam ea quae sunt gignentia permanere ? Ergo lem-
circa universitatem hominum volttit declarare, et pora suntquse aut corrumpunt aul reservant, prout
lamen securitatem et negligenliam quamdam men- ipsa sui habuerint qualitalem. Ideoque. annus ex
tibus huraanis afferre non debuit, in paucos vindi- contrariis ducilur, vere, autumno, sesiate, hyeme,
cat, plures reservat. Deinde cum dicil: Non a adji- sictii harmoniacantilensepermixtisgravibus el actilis
ciam, oslendit quod allevet magis aerumnas homi- videlur consistere. Sic ergo et mundus isie ex con-
num quani ingravet, sciens quod penilus peccata trariis conlinelur, aere el lerra, igni et aqua. Nosira
hominuiri auferri non queant. Tamquam in prover- quoqtte corpora frigore et calore, humore et siccitaic,
bio : Si quis reti sublili haurire cupiat aquam, sic queindqm naturoe ordinem servant. Nam si naturalis
quimalitiani ex pecloribus hominum conatur auferre. ordo ac mensura coufunditur, lunc necesse cst se-
81. h Non adjiciam, inquit, maledicere lerrw pro- quatnr interilus. Ergo certum ordinem lcmporum
pler peccata hominutn; quia permanet sensus hominis Domimis, reniota coiifusione diluvii, ad persevcran-
diligenler super mala a juvenlule. Yide qnomodo slu- ]B tiam nittndi proniittit futurum.
diose nos delinquere Deus significet, dicendo per- 83. Allior autem sensus hoc habet, ut per semen
manere super malasensum hominis diligenter: quo intelligamus principium , per messeni iiitelligamtis
dicto significare videtur diligenter cor hominis ad finem. In utroqiie salulis eslcausa. Allerum sineal-
peccata propendere, et inesse principali noslro lu- tero imperfecttini esl; quia ubi principium est finis
bricum delinqueftdi, et quod pejus est, sludium non quseritur, nec poiest esse sublato finepriucipiuni, et
deesse. Ideo enim ait, diligenter, quasi sollicili si- finis in principium recurrit. Ergo semper in eadepi
mus, ne immunitas culpse nobis possit obrepere. rccursurum dum in hoc mundo est, genus memorat
Deinde non in unum malum dixil, sed super mala. liumanum, ulcum incipit ariiius, finialur : cum fini-
Et, a juventute, addidit; ex illa enira aclate crescit lur, incipiat, non medio munduslempore resolvalur.
malitia, licet alibi legerimus quod non sit sine pec- Ita et mens quando aliquid videtur ineipere, ad finem
cato nec unius diei infans (Job. xiv, 5). Scd cl in- usqueconlendai, et operis sui terminum qtucrat.
fantia sine peccato non sit propler corporis inlirmi- Qnaiido finil aliquod opus, non quasi consummaio d
lalem, diligentia autem etstudium peccandi incipiat opere ferietur : sed in alia recurrat opera, et semper
a juventute; ut puer quasi infirinus peccel, juvenis incrementa virlutis exerceat; quando quidem videt
tamquam improbus.qui sludiosecupiat peccala 262 ^] quod in fructus suos semper e terra revoceiur, qui
commillere, et in criniiiiibus glorietur. Apud ple- diversiaut vere etsestaie, ut in partihus Oricntis,
rosque enim innoceiilia pro ignavia, el ctilpa pro aut seslale aulumnoque nascantur, utin partibusOc-
laude habelur. Itase luxuria et deliciis et adullerio- cidenlis.
rum affectibus juvenes jactare consuerunt. Crescit 84. Alio tempore terrarum seminaria partus suos
ergo ciim oetatibus culpa. Omne igitur genus homi- edunt: alio aulem tempore fructus arborum carpi-
num.jam non consumendum declarat, cum dicit: mus. Dividuiergo frucliissunlnecessarii, 263 el v0_
Non adjicidin perculere omriemearnem: sed in parte luptuarii : necessariiex seminibus lerrarum ; al vero
vindicta servaiur. ex arborum truclibus voluptuarii. Itaque corpus no-
strum lamquam vere, hoc est, aere, cibo pascilur
CAPUT XXIII.
nalurali. f 'A!/>autem Grseco nomine, ver Latino di-
Quod oit Dominus: Semen et messis, frigus et oestus cilur. Ideo Scriplura de partibus Orientis, et maxime
nori reqniescent, ad litteram el moraliler explicatur. jEgypti per quam transivit Hebrseus, vel ex parlibus
82. Quid sit eliam quocl ait: Semen el messis, fri- Phcenicisc sumpsit exemidum. Anima auiem vo-
gus et mstus, hyems el mslas, c die et nocle non re- lupluariis, hoc cst sapicnlise fruclibus aliltir : cui
quiescent(Gen.vm, 22). Secundura litteram significat ]) ilerum, ut corpori noslro contrarium frigus et sesius,
permansura manentibus secundum inslilutionem ita limor el iracundia videntur adversa. Sed quia in
Domini, et statura suum lemporibus incorrupla (UT corpore est «, necesse esl el iracundiam babeat et
tura animalia, vel neniorosa omnia. Nam cum cor- timorem, nec polest sine hac esse corporese necessi-
n Edit. Rom., Non qdjiciain percutere oinnemcar- habet, qui diversi vere et mslale, milumnoque nascan-
nem. tur, atio, etc.
h Ita mss. et priscoe edit. magno consensu. Edit. 1 Vocem 'AE/Jcum edit. superiores, Latinis, mss.
aulem parlim Lalinis, parlim coufusis cliaracteribus
Rom., Non adjiciam, inquil, ullra matedicere terram exhiberent,
propler operq hominum, quia permanet cor hominis minus assecuti qui ultimas edil.Paris. curavere,seusum
diligenter propler mald ex ddolescenliasud. reposuere : Aerautem Grwcoiwmine,
< In sola Rom. edil. legilur, dies el nox. vel Laiino diciiur. Male. Illic siquidem kip. per
&- metatbesim ponilur pro sup, vernum tempus. Nisi
, Omnes edit. et plures mss., opere finidlur. Ele- scribere malis per contractionem ip, quod apud
ganlius Corb. et Long., opere ferielur. auclores frequens occurrit.
e Ita sex mss. et edit Am. acEra. Al inaliis legas, e Ita emendavimus niss. subsidio. Hic enini edit.
terra. renovetur. Iterum hoc eodem loco Yal. cod. exhibent niagno consensu, in corpore est, et iracun-
401 DE NOE ET ARCA LIBER UNUS. 402
tate naturse. Et ideo mens sapientis moderamina A.c quia uterque a lerrenis vitiis temperabat. Illequi ita
justa dispensal; ne iram et timorem permisceat, et generatus est, ut nihil lerreno deberel contagio : iste
fiat confusio qusedamin animo illius alque diluvium. qui et in periculis fuerat approbatus, et examinatus
85. Die quoque et noctequod ait, per diem intel- in passionibus, et reperttts quod in confusione non
ligis illnminantem virtulem, per nociem recognoscis fuisset a obnoxius passioni.
tenebrosam insipienliam. Itaque el in limore lara- 87. Allior autem sensus habel quod j'ustus ma-
quam in frigore polest esse illuminans virtus. Simi- gnitudine et multitudine virlutis augetur, atque do-
liter et iracundiam potest reprimere temperanlia; ut clrina; ei replet lerram, quasi cor quoddam in quo
in timore aliqui non penitus resolvanlur, el magis sil receplaculum inlelligibilium. Ita nihil vaeuum
tiniorem dirigant ad opera virtutis. Verbi gralia, si sapientise esse patitur, quod insipientia possit inva-
persecutor iusistat, ut plus Deum timeas.el perpetua dere. Domitis igiiur non solum terrenis omnibus
niagis supplicia, quam prsesenlia putes esseyilanda, passionibus, sedeliam sensibus corporalibus, bestias
qusedum limes, accendaris ad gloriam, perfidise ira- quoquesibiquodamlerroresubjicitettimore, in qui-
lus ct sceleri. Rursus iracundia succensus divino bus speciesvideturinessemalitiseaiqueferilatis. Im-
coinmolionera timore modereris. mitis enim et agreslis est omnis malilia, et inflatur
E aerio quodara lumore. Nec illud obscurum,quod rep-
CAPUT XXIV.
tilia quscdam lelhalium quamdam habent speciem
De prmrogativapoteslatis hominibusin cmtera aninta- a quibus venenum quoddam menli vide-
passionum,
lia per benediclionemqua Noe cumsuis dotidlusest, tur infundi. Omnibus
ergo his imperat juslus quibus
divittilus atlributa. El quomodoinlelligaltir Domi- non commiscetur : sed coercet ea, si mens ejus non
nus eisdemhominibusin escam dedisse omniarepti-
delectatione, non cupidilale ducatur, non trislilia
lid, cumeorum quwdam venata sint. et timore frangatur; non etiam luxuria atque deli-
86. Et benedixit Dominus Noe el filios ejus, di- ciis lamquara lubricum et caducum vitae hujus agat
cens: Crescileet miiltiplicamini,et replete terram, et cursum, sed continentia et temperantia abigat a
domtnaminiejus : el a timor vesler el tremor erit om- se vir sapiens hujusmodi' passiones.
ttibus besliis terrm, et omnibusavibus cmli, ei in om- 88. Sed quia subdidil stalim : Omnia replilia qum
nibus qummovenlursttper lerram, el in omnibuspisci- sunt viva, erunl vobisin escam (Gen. ix, 5); ne forte
bus maris(Gen. ix, 1 et 2). Hsec proerogativa pole- le moveat quia ante de replilibus diximus venena-
slatis in -cseleifsanimalibus videlur liominibus at- tis, cognosce alia esse reptilia venenala, alia man-
trihula et in snperioribus partibus. Sed ep Ioco ubi sueta. De mansuetis igitur reptilibus accipe, quse
dixil quod Deus hominem fecit, dicitur : Masculum ( '<etsi non omnia ventre el pectore repunt sicut colu-
el feminam fccit eos, et benedixileis dicens : Crescite bri, lam exiguos tamen pedes habent, ut repere magis
el muliiplicamini, et .replete lerrain , el dominomini quam ambulare videanlur. Ergo vei)enatoruni repti-
ejus, el polestalem habele super pisces maris, et vola- Iiumesimiles immundas in corpore accipe passiones,
liliq, et beslias terrm, et replilia (Gen. i, 28). Quod mansuelorum autem decoras. Omnis enim affectus
eo admonui, ul inlelligas geminam hominis geuera- qui estprseterdeformisdelectationisillecebram, pas-
tionem expressam : unam secundum imaginem Dei, sio quidem est, sed bona passio. Cupiditas mollior,
alteram secundum fignientum de lulo terrse. Denique et ira, et timor , hoe noxiseanimse passiones sunt;
illa creatio hominis de luto terrse videtur esse facta affectusaulem innoxii, passionesbonsesuiil.Et his vi-
post mundum, postquam requievil Deus ab operibus vendi quidamnobisusus ministratur,etcausa: harum
suis. Sero quodammodo b terrense slatuoefigmentum cibo utimurad vitsegratiam, harumepulisdelectamur.
gignilur. 264 Non erat pluvia super terram , nec
homo terram operabatut. Tunc de limo tertm finxit 265 CAPUTXXV.
Deus hominem, et insufflavit in faciem ejus spirilum An oleribus magis quam carnibusvescendumDominus
vilm, el factus esl homo in animam vivenlem (Gen. n, prmceperil; el quemadnwdumnos munieril Moyses
5 et 7). Illeaulem sexlo die, quasi perfeclo numero ]) contra opiniones pliilosophorum de anima quorum
quo omnia conclusa sunt opera Dei, quasi perfecta varia placila referuntur : ilem qua ratione sit dis-
operatione constilutus homo secundum iraaginein inler animmpartem rationalem etsensi-
' linguendum
Dei est, cuieliam istecomparalur qui indiluviojustus tivam; quidveanima sanguis dicalur?
inventus est. Et ideo supra lerrena oninia eum con- 89. Quid est eiiam quod ait: Sicut olera pabuli
stiluil Deus, sicut et illum ad imaginem Dei factum, dedi vobis omnia(Gen. IX, 3)? In quo el ii qui sinipli-

diam habet et titnorem, nec polest sinehac essein cor- h Ms. Long., lerrenmsubstantimfigmentum.
pore necessitatenalurm. c Edit. omnes, ac mss. non pauci, quia utrumque
a Hic a mss. in eo tantum recedunt edit. vet. quod a vitiislerrenis temperabdt.Mss. Corb. et Colb., quia
omitlunt : besiiis lerrm, el omnibus avibus cmli, ei in ulerque, etc.
omnibus.Edil. auteni Rom. lotum locum concinna- d Mss. Corb., Long. et Vat., obnoxiusconfusioni.
verat in hunc modum : limor veslri, el tremor erit su- e Ita cod. Vat. et Maz.cum edil. Mss. vero Corb.
per omnesbeslias terrm, el super omnia volatilia cmli, et Colb., similesin mundo corpore passiones. Long.
et super omnia qummovenlursttper terram, el omnes melius, similesimmundocorpore passiones.
piscesmaris, elc.
m '."',' SANGTI AMBROSlI M
citer inlelligunt, ut non expendantsermOiiis exairieri, A rioris lrbriiinis sestiiiialuf. HippOcrates autem etsi
non nrtbis videntur esse conlrarii. Surtt eiiifti qrii Gfitise hpri imprbbavit ingeniiiiri, nec disputaiionem
putanl quod olera ad escarri nobis Dei nulU altri- ejus fedarguit; tamen Sententise ilori acqiiievit. Ari-
buta videantur^ qud liis magis quani carnalibus epu- stbteles Evzelzyjiavdixit (lib. i de Ahiriia, text, 29 et
lis uti debeamus: ego autem libenler his acquicsce- 30). Ighem alii esse vblttefunt. Nos igitur hujusmOdi
rem, ut generi homiriurii, ad parcimoniam magis et divisionerii teneariius; tit separemus quod est ralio-
leniperaiiliam, plerum usus inolescerei; nisi viderem nabile aiiinioe, cujus substanlia divinus.est spiritus j
al> Jiiisqui rion libenleraGcipiunt; posse referri mihi sicut ait Scriptura : Quia insufflavit in fdciem ejus spi-
quianon onihia olera escaa liorninuminveiiianlttr ae- riluiti vitm(Gen, n, 7). c Esse auiem iriea nulrimen-
commoila; Deinde quia non omne hominum genus liim qubddam vitale quo hoc corpus animatur, esse
sapientise et coniinenlioe ainore ducitur, utcOntinen- • etiani deleclabile. Illafum igitur et vilalis et delec-
tiarii sequi possil. Et ideo quod genefale prseceptum tabilis atirnise parlium subsiantia sanguis appellatrir
est, ad portiuriculani paueorum horiiimini derivare a qiiibu.sdam; licet etiam Scriplura dixerit: Anima
non possuriius, omnibus enira bominibus lioc prse- toiiiis catnis, sahguis est (Levil. xvu, {{ et seq.)
cepluin dalur. Proprie igilur animam camis sanguinem appellavit.
9D. Ideoque coiisideretnus' quid dixerit : Sicut j In carne enim delectatip et passio est, non mens et
oiera, inquit; pqbuli dedi vpbis oirinia, non olcra om- raiipcinalip. T.amen si diligenier intendas,. liic locus
nia dedi yobis ad escam. Ulantur igilur qui utuntur illurii explanat, Cum enim hpe loco animam sangui-
carire, tamquam oleribus, non ad disieiitionem, nec nem dixerit, utique significavit aliud esse anipiam ,
a.ad arvinam cOrporis, quani epuloe carnis facere aJiud sariguineni, ut sit. animse substantia spirilns
cPrisrreverunt. Sed quemadriiodura et.olcra "nori orii- viialis : sed ipsrim spiriluni yilalem nori per se tan-
niii ad espse usum habilia sunt, ita eliam rion omne lunr et sine sanguirie usum afferre vivendi, sed coni-
vivumreptile abcommodumad nsurii epulandi.Siqui- misceri sahguiui; quia sunt quse vocanlur arterise
derti ab omriibus venenatis absiinere debemus, licet velut fecepiaciila^ spirilus, quse rion solum aererri
huc quoque processefit luxilria, iit magis delecla- puruni aniplecturitrir: sed eliam sanguinem , sed
tipni cdiisulal quani periculo, etiti plerisqiie fesecto niiriorem longe sariguinis portioneni. Gemina enim
auod dicitrif yenenStum naturaliier inesse, reliquam ciiriTvasa sint, aliud eii vense quse flty graece appel-
parlem ad cibum vindieet; quse elsi noh plena peri- laiipf, aliud afiefiee. Yena plus habet sanguinis, quam
cttli, tariien vicina periculo est, et ebrruplela aliqua spifitrisl hoc cst, 5>),EIJJ : arteria ininus habet sangui-
necesse pst in lolius succum se carnis infudefit. Ple- riis, riiultrJ aniplius spiritus. Jam leniperalio pro di-
rique eiiam sagittis venenatis transfigunt cervos et ( , vefsitale nattifas esl hominutri singuloruni.
hujusmodi velocia ariimalia, et posiea resecta qua- 65. Altior aulerri serisus delectare le debPl, qui
dam parle membroruhi, reiiquo corpore ad cibum significat sanguineiii ariimam idebdiclum, qiiia san-
utuntur. •(' guis caiidus ei ignitiis est', sicut est virlus. Quicum-
91; Quod autein ad altiorem sensirm perlinet, hoc qiie igiliit sludib fuerit virtuiis accensus, et vaporerri
estv upde niagis diclum est quod irralionabiles pas- laudis assumpsent, omnes delicias ventris eicludit.
sjpiies iia debeant meriii sapienlis.ut olera rustico Ea igiiur cOgitatiOriun)quoe sunt carnalia atque ier-
esse subjecta; alque iti his uiamur tamquam repiili- 'rena, in virtutis, inquit, ardore posili rejicielis,
bqs cogiiaiionibus, utagricola pleribus, quae licet quasi inhabilia splritall ciho. Non enim carriem man-
ohpsse non possuul, cibi tamen nop habent.graiiam ducabat, hOc est, terrenum aliquod cogitahai, qui
forjipris. Geuerale enim pni.nibus. et commune proer dixif: Meus cibus est, ul faciam volitntdlemPatris
cepium, non altipra indicit genexa viriulum , quse triei qui in cwlis est (Jodn. iv, 54), studia hominibus
ntique paucorum surit. Sed et si quis virlutum epttlas viftutis inspirans, et cupidilatem divirise cogiiaiionis
fbflibfes sibi exliibefe' rioh prissii, bujusrripdi tameri irifundens. Ergo terrenoe cogitationes et infirmse,
lijibieat passioiies, quse riori iiocearit; sed de- quasi eviralse et sine usti sanguinis habentuf. Et ille
lectenl'1*. I i eviratuS dieilur, qui sanguinis plurimuiri ahiiserit,
92. Ideb iri principio sariciris Moyses irifoffnayit eienim sanguinis effusione frigescit. Quisqriisigilur
niis aiqtie ihstfrixit de irisufflaTibhe aniinse; 266 diligens virlutum est, eibos ablegal et rejicit corpo-
jut noii labereriiUf opinibiiibiis diversls pliilosbpho- rales, nisi qiianium scit salis esse iiaturse. QuiSquis
rom; qui sihi ipsi consiare non possuiit. Pleri- aulem negligenlior tamquain lubrietim et aquosurii
qpe eiiim varia senseruiit,- , ut Criiias et ejus vitsa islius fuerit cursuni seeutus, quasi amissis ves-
discipuli, sanguinem esse animam.dicenies, istam tigiisin uterum decidil el ventrem. Iiaqtte eaquoesunt
utique aniriiarii qua Viyiriius^qivse est serisibil.is,rion terreria desideral, J267 c'^' ccel.esiisalieftnS: et qui
iilam arijriiariiquse fatibriabilik et inieTligibiJisinte- non possit dicere : ATos(i'aconversatio in ccelis est

.fcMssj Corb.,Yalei,.Golb.et Maz. curii quibusdam
Pafisi'^ediu; admtinam corporis:
.^Hic aliquid omissum esse vel csecb pateat. Vide
qiise in admonitionede hoc diximus.
c Edit. quse Romanam seculaa sunt, reposuere
partinli Esl attlem,... est elimn; pariim..,. Es.se au-
tehi...; est elirim. Sed vet. biniies ciim m.ss. utroque;
loColegnni, esse ; ribi aliqund e verbis superius posi-
tis, riimirum vbliieiithi, vel leneamus, irienle sUp^
plendum.
M DENOE ET^ARCA LIBER UNUS. ,,,.. .._.,,. .,,_.-., 400
(Philipp. iii, 20). ldeoque ut ad secrelos provocaret, A domorum. Illos ergo Dominus ad ultionis judicium
ail idem: Ne tetigerilis, ne attaminaverilis, ne gusla- compiehendil, quos magis insidialuros sibi esse
veritis qum sunl ad corruptelam ipsp usu, secundum cognovit.
prmcepla et doclrinas hominum qumstinl rationem qui- 96. Tertium esl quod in eo fratrem dixit^ non 268
dein hdbenliasapienlim,in observolionereMgionis ethti- quod dignus pietatis nomine parricida sit: sed quo
militate cordis, non in indutgenlia corporis, nonin ho- magis pielalis gravetur vocahulo, atqueinde ftat sce-
nore aliguo ad saturitatemet diligenliam carnis (Coloss. leris incrementum , quo justior sit vindicta suelesli.
II, 21 et seq.). Ergo Dominus Deus noster Ullionem promiltit: ul
vel sic frangalur metu, qui pielalis est obliius ; et
CAPUT XXVI.
sciat quod eliamsi homines effugiat homicida, Dei
PejOrem bestiis esse qiti fralrem, id Cst, ejusdem na- lamen judicium npp .possit evadere, sed maj'ori et
iurm consortemoccideril; majus tamen periculum a oeterno supplicio reservetur.
frhtribus ipsisgetmdnismetuendum; eisquefraternum 97. Altiore autem SeriSu« liPc intelligimus, hon
itomen non abrogati, ut eotuin magis gtavelur im- solum ab extraheoruiri insidiis; vefuni etiam a nos-
pietas. Undetnorale dogma, cuique a propriis cogi- tris, hoc esl, domesticis cogitaliohibus hPbis eaven-
tationibus ac verbis cavendum. Qualis in fusi san- -r. dum. Deinde observartdum nobis nori solum a mali-
jjitmis auctoreincomtninalio:-qui diclum de homine, tia merilis, verum eiiam ab ipsissermonibtis noslris.
ad imagjnehi Dei feeit eum: quidve addila vindi- Ideoque ait : De tnulliloquio non effiigies peccalum
cim cdusa nos doceal. (Prov. x, 19). Ergo hoc significari videturnon solUm
.94. Denique hunc sensum esse posieriora appro- operis noslii, sed etiam sermonis qui est magis do-?
bant; sjcenimait: Etenimveslrumsanguinem,et anima- niesticus, rationem Domino esse reddendam. Et ideo
rum vestrarumexquiram de omnibusbesliis, et de manv, diligentius considerandum, ne vel sermone, vel
hqminis (Gen. ix, S). Bestiali majiiise comparavit, opere contrahamus offensam; quia sicut ore eon-
imo efiam a acervavit „iniquilatem hmninis ullra fessio fit ad salulem, sic ore fit lapsus ad mortem.
besliarum ferilalerti, dicendo : De tnanu hominis 98. Qui effuderil, inquit, sanguinem Itominis, pro
fratris. Elenim beslise niliil nobiscum habenl com- sanguine hominis ejus, effundetur (Gen. ix, 6). Non
mune naturoc, nuilo velut fraterno jure devinclse erravit locutio, sed eniphasis est, id estj exaggera^
supt. Si nocent liominibus, quasi extraneis nocent. tio facta verborum est, eo quod is qui d<effuderit
INalursejura.non viojant, germanilalis non oblivi- sanguinem liomiuis, ipse quasi sanguis effundeturj
scuntur affectuni. Ideo gravius homo peccat qui fra- quod spem ei posteritatis eripiat; quia sicul sanguis
tri insidiatur : et Dpminus severius vindicalurum se (] effususin terram.liacatqueillac spargitur, itaimpio-
esse promisit dicens: Sanguinem hominis de manu rum aniroa e corporeae fragilitatjs ,more, solvalur
fratris.ejus exquiram. An non frater est quem ratip- (Job.xxxiii, 28);quia etde animadictuni est mortem
nabilis naturse quidam utertis effudil, et ejusdem ejus esse corruptionem, eo quod gratise CosleSlismu-
malris nobis generalio copulavii ? Eadem enim na- nere. defraudetur, et velut. collisa malitise scopulis
tura omnium niater est hominum; et ideo fratres salubritaiis suse.corpus imminuatj ....- .' >
sumusomnes, una atque eadem matre generati, co- 99. Movet etiam plerosque quod dixerit: Ad imd-
gnationisque eodem jure devinctii ginem Deifecit hominem(Geii; ix, 6),: etnon dixerit:
9S...Idenque el Dpminus fralrem appellavit eteum Ad imagirtem meafn, cum ipse sit DeUs. Scd irttel-
fralremaqposanguisfratrisexquiritiir, significansma^ lige et Palrem esse, et Filium essei, Et licet per Fi-
gisabliis^periculumpertimescendiini qui fraternosibi lium oninia factasunt, tamerr legimus quia Pater
j'uresocianiur, Hinc etenim insidise, hinc pericula fre- feceritomnia, et fecerit per Filium, sicut scriplUm
quenliora homiuibus comparantur, et ul specialia esl : Omnia in sapientia fecisii (Ps. cin-, 24); Sive
compreliendanius, quod fratribus specialius in hsere- ergo Paler dicit, ad imaginem Verbifecil: sive Ei-
ditatis divisione frequenter odia succrescunt. Deinde liusdicit, ad ihiaginem Dei Patris fecit. Etideofami-
si fratri amplius cojlatum fuerit a.pareniibus, fratres liarem quamdam et doraesticaftiDeo demonsirat ho-
alii iiidignaniur magis, et gratiam a parentibps cpl-*• 1minisesse naturam, id est rationabilis hominis se-r
iatam parricidio auferre cppanlur. lsta magis bella. cundum quod ad imaginemDei creati sumus; eaque
suspecta, bella non b civium tantum, sed singularum causa inultura non esse apud Detim quod in domcsti-
a Oninesedit. acerbavit. Mss. melius, dcervavit.tA extraneorum, verum etiam a nostrorum, hoc esi, do-
est, exageravit. Et hoc setnel mohenduin, ulii ha- ihesiicoiumcogitdlibnibus.Sed(eetiohem iibstrain ina-
bettir in edit. verbum , acerbo, semper fere in mss. gno consensu prseferunl ftiss. iic Vet. edit; fiisi quod
legi, acervo. in iisdem edit. vox insidiis, non legilur;
h Hic inagna tnnl in mss. lUm in edit. corruptio. d Ambrosius hoc loco reddit sententiam LXX In-
Cod. Corb., Colb., Yalc. ac edit. Am., Gill. et qusC- terp. Sic enim illi: '6 h.yjav oup.uuv^pinibvKVT!TOU
dam Paris., non cibi tantitm, sed singiilarum domo- aijuKTO? UVTOV b/.xyQritftrui.Ubi VPceiri'-6 h.yjav re^
rttm. Mss. Vat., Long. et Era. edit., sed singu- ferri ad verbum hyvQ-oa-eruimanifestuin est. Edit.
larium domorttm, AliseParis., non sibi lanium, sed lamen VUlg.sic legit : Quicitihqui effudefit sBngui-
singularium donorum. Locuni tamen e cod. Maz. sat nem humanum, ftindeiur sanyiiis itliUs;
bene jestittiimus. ,--,- .,,-. c Ita cod. mss; etedii; Rorti. VeT;aiitehi, a cor*
c Edit. Rom., per koc intelligimus, non solutnab
pore fragilitalis moresolvotur.
407 SANCTIAMBROSII 408
('ini animalsibi videat crudeliter et impie essecorir-' 1Ldicit quem aiunt homines esse, quo pluviarum signa
i:issum. aliqua declarentur , inquo colores drversi tamquam
: 100. Cansa ergo vindiclse addila facit, ut pri- radiorum solis nunc rulilantium, nunc lumine lucen-
i: um exeludainus pbilosopborum quorumdam opi- lium clariore figurantur : unde et pluvia futura si-
tiiones, qui negantDeum haberecuram super homi- gnificatur.eo quod inconslantia qufledamserenitatis 1'
n s : deinde scientes prserogativam nostrse ultionis versicolora specie demonstrelur. Arcum hunc irim
; ptid Deum manere, neque in alios comniillamus quidam appellant : sed absit ut hunc arciim Dei esse
i;uod divinoj'udicio vindicandum sit; neque mortem dicamus. Ilic enim arcus qui iris dicitur, per diem
i si vehemeniius perlimescamus, cum sciamus ne- videri solet, nocle non apparet. Etiam
per ipsum
i ali hominis innocentis apud Deum nullum esse con- diem , si obductus aer tetris nubibus fuerit, nec sic
temptum. quidem videtur, ni forte cnm graviores nubes se coe-
perint relaxare.
269 CAPUTXXYH.
104. Ergo videamus ne quia arcus quo sagittoc
Promitlitur dituvium numquam ejusmodi futurum nunc lenditur, nunc resolvitur, quamdam
esse , ul terrant omnem corrumpat; idque ad ani- jaciuntur,
extcnsionemel reniissionem videatur Scriplura 270
mi passiones traducilur. In arcu qui dicilur ponen- i3
dus in nubibus, twn intelligendam iridetn oslen significare, per quam neque penitus per. nimiam
exlensionenf universa rumpantur; sed sit qusedam
dilur, sed divinm vitiutis ' inlensionem ac remissio- mensura et
nem. , quoddam divinse viriulis examen. Est
ergo virttts invisibilis Dei quoe et specie islius arcus
101. a Non eril, inquit, dilttvium, ul corrumpat cxtendendi el remiltendi moderalur pro divina vo-
omnem lerram (Gen. IX, 11). Dubium videlur : utrum luntate, misericordia , potestale, quse neque Pmnia
enim , diluvium non erit, inlelligendum sit quod di- confuiidi nimia solulione, neque dirumpi nimia ir-
luvium corrumpat lerram; hoc enim diluvia facere ruptiono patiatur. Quani ideo in nubibus dicit poni,
consuerunt: an vero non eril lale diluviurii quo lerra quia tunc maxime opus est divinse auxilio providen-
omnis corrumpalur, quod posteriora aperiunt, cum tioe, quando agmina nubium in procellas tempesta-
dicit omnem lerram non corrumpendam? Ostendit tesfjue coguntur. Ideoque dicit: Arcum meutti ponam
eniin diluvia quidem esse fttlura, sed non talia qui- in tutbe, iion sagitlam ponam. Arcns enira instru-
bus possit omuis lerra corrumpi. metitum j'aculandse sagittse est. Itaque non ipse ar-
102. Sensus autem hoc allior habet, quod jam cus vulnerat, sed sagitta. Et ideo Dominus in nube
providentia fuiura sit Domini, ne tanlum sit dilu- arcum magis quam sagitlamponit, id est, non illud
vium corporalium passionum, ut animaomnis inter- (^ quod vulneret; sed quod lrabeat terroris indicium ,
eai. El quidem non audeo dieere quia videtur Do- vulneris effeclum habere non soleat.
minus statuere, quod nullius anima possit penitus
interire. Quid enim de parricida dicimus? Quid eliam CAPUT XXVHI.
de homicida? Quid de adultero? Quid de prsevarica- Enumeralis tribus Noe filiis, generationem Chdinideo
lore? Quasei partes animsead veniam reservamus? prius esse metnoralam, ut ejus peccatuhi amplifi*
Unde magis, illud arbilror quod provocet Dominus celur, et ex eodem profecla impia generalio demon-
Deus, ut etiam si quis leviores alias habeat passio- slretur : quod moraliter de mala passione improbw
nes, non penitus divinam desperet gratiam, ncc passionis genitrice intelligendum.
omnimodis viclurum se esse dilfidat. Sed etiam si 105. Qua ralione autem cum supra tres filios Noe
est luxuriosus,. nee potest sludium vilare luxurise, computaverit, Sem, Chain, Japhelh (Gen. ix, 18),
ab adullerio tamen sludeat lemperare ; sit epulandi lioc locp unius eomprehenderit medii filii generatio-
delectalio, non slupraiidi sit. Eliam si nescio quis nem ? Hoc est quod ait: Cham antem pater erat Cha-
avarus qui aliena diripuit, ejecit pupillos , elimina- naan : isti tres erant filii Noe (Ibid., 19). Et maxime
vit viduas, vel postea tamen in pcenitentiam regres- cum illi duo jTisli, iste medius injuslus. Injusliergo
sus reslilual quod abstulit. Denique Zachseus ideo I' prius generalio, quam justorum comprehenditur.
veniarti nlernil, quia non soluin restilulurum se, sed Neque enira possnmus negare quod scriptum est:
quadruplum proniisil quibns aliqua sustulisset, sed ad coacervandum delictum ipsius addita ejus
pauperibus quoque medietatem sui palrimonii dona- est generatio; quia cum haberel filium et pater es-
luiiim. set, solus ipse palrem non cognovit, qui magis co-
105. Coosideremus etiam diligentius quid sit, gnoscere debuissel. Et ideo improbum habere me-
quod ait: Arcummeutn pondm in nube, et erit signum ruit filiinn, quia improbus fuerat patri. Simul.signi-
teslamenii mterni inlernte el inlet terram : et er.it cum ficat ex illo Chanaan Chananoeos fuisse, qui post
innubilavero nubes super terram, parebil arcus meus in multas generaliones a populo j'usto oppressi cesse-
riube, etmemor ero lestamentimei (Gen. ix, 13 et seq.). runt in ejus possessionem. Auctorem ergo, Chana-
Non enitn sicul plerique arbiiranlur, arcum istum nseorum Chanaan fuisse manifesmm est, qui fuit
ij, a Mss. et vet. edit. hieconsentiunt, nisi quod pro suit : JVonullra erit, inquit, diluvium aqum. Caetera
omnemterratn, recentiores aliquolmss. cum vet. edit. ut nos in lextu.
lcgunt, omnem hominem, Sed. Rom. edit. ila repo- t h Maz.cod., diversi coloresilla specie demonsttentur.
409 DE NOE ET ARCA LIRER UNUS. 410
fllius hujus Cham qui impius in patre exstiiit. J . vero alius frucluum utilitale pascitur. Quos fructus
106. Altior aulem sensns nominum interpreta- habeaijuslus agnoscis. Fructus aiilem spiritus, cha-
lione signalur. Chain enim calor est, Chanaan lur- ritas, gaudium, pax, palientia, bonitas. Rontis ergo
batio eorum. Qui enim calet, continuo movetur el agricola habet conlinenliani, castilatera , ut si quse
perturbatur; ideoque evidenlissime declaratur non arbores cilo curvaulur in lerram, et effusius germi-
tam hominem patrem hominum fuisse : sed passio- nanl, eas velut quadam temperantioe sttoefalce suc-
nem malam improbae passionis generatricem, quse cidat, ut abjiciant quod infirruuin est, germinent
esset a patris nioribus, lioc est, ab usu virtulis quod decorum.
aliena. - 109. Quid est quod justus priinum vineam plantal,
271 CAPUT XXIX. et non aul triticuni aut hordeum? Unde aiitem vinea
posl diluvium corruptionemque terrae ? Sed de hoc
Quomodo Noe factus silagricola; quodve inler agri- supra diximus (Cap. 19 et 20); quia veris tempore
coiam el operatorem terrm discrimen : et quomodo
etiani corruptaruni radiccs vitium pullulare 272
carnem.suam atter excolil, alter operatur? Quare Uude el illud majore sollieiiudine sol-
poluerunl.
idein Noe vineam primum planlaveril, id esl, rem .venduin
arbilror, quia j'ustus prius quae Volupluaria,
non r.ecessariam, cum fontes ad potum sufficiant: r necessaria suni requirit. Necessarii cnirn
quam quoc
cur etiam de illo scriplum : El bibil de vino : ubi fruclus sunt tritici et hordei, sine
quibus nou pos-
de gemina cbrietaie; ac posiremo dc gemina animm sumus vivere : vinuni autem
voluptuarium , et causa
nudalione disseritur. delectationis dalum. Quod quia Justus cst, ideo sibi
107. Et cmpit Noe homo agricola esse tertm (Gen. magis hoc quod secunduni eral, quain quod primum
ix, 20). Yidelur quidem prima specie Adse illi qui de esl, viudicavil. Necessaria enim alimenta vivcndi
lerra laclus esi, comparari Noe vir jusius; quia el Deo detulit, c quod erat. Superfluum aulem vinum
de illo scriptum esl quod de*paradiso ejecius ccepe- hominibus, et non necessariuin.
rit operari .lerram (Gen. m, 25) : de isto quoque 110. Sed forte dicas ila sine potu non posse ho-
quoniam egressusex arca factus sit agricola. El pro- miiies vivere, queinadmodum etiam sine cibo. Ne-
pemodum in utroque prsecesseral qusedam forma di- cessarius esl ergo polus, sicut cibus : non abnuo.
luvii, quia et a Noe post diluvium , el Adam post Siti uiique necessarius a Domino conslitulus : non
muudi consiilutionemsecundum lignientum corporis. repuguo. El ideo ad potum necessarium fontes et
Naiu ut mundus fieret, congregata est aqua iu unam fluniina convenit derivare, quaj non ulique manu
congregatioiiem , ut viderelur lerra quse ante non lioniiiiis effecta, sed DomiriiDei noslri jussu el ope-
polerat per aquarum confusionern videri. Ergo sicul C ratione fluxerunl. Al ne quia dixiinus operalionem
ille primigenes magisler lerram videlur operalus , Domini, ad illud retorqueas quod operatio Cain vi-
ila eliara egressus ex arca Noe seininuiionis ei cul- detur maledictiones babuisse; eonsidera non opera-
luroe auctor est faelus. Hsee pulantur similia : scd si lionem maledicli nomen accipere, sed quod scriptuin
verba consideres quse jam vim sensus aliioris ex- est, Operari terram. Qui enim operatur lerrain mer-
primunt, aliud est operatorem terrse esse, aliud cenarius est. Ille antem non mercenarius, sed Do-
agricolam. Alius enim tamquam mercenarii, alius nliiius, qui ail : Pater tneus usque modo operalur, et
tamquatn palrisfamilias loco fungitur. Denique Cain ego operor (Joan. v, 17). Quid operatur hujusiiiodi
qui fralrem oceidit, erat operarius terrse. Et ul scias operator ? Audi: Ifeus cibus est, u( faciam volunla-
quia operari terranr magis servile quam liberum sit, •temPatris mei qui in cmlis est (Joan. iv, 34).
malediclo parricidalisejusoperalio comprehendilur. 111. Et bibit, inquit, de vino, et inebriatus est
Denique seripium est : Quoniam operaberis terrani, (Gen. ix, 21). Non dixit, vinum bibit; neque juslus
el non augebil virlulem suam dare libi : gemens el vinum ebibit; sed de vino, hoc est, de ejus portione
tremens eris super lerram (Gen. IV, 12). libavii. Ebriosi est omne absorbere vinuin , et in-
108. Terra aulem caro nostra est quatn improbus temperanlis evacuare quod sumpseril : d continenti
operatur, bonus autein excolit. h Hle quasi mercedem £ autem utendum mensura legilima est. Ebrietalis ita-
quoerat e terra ; isle quasi bonse fructus capiat et que species geniina est, una quce titubalionem cor-
gratiam disciplinoe; utinagis fructiferum faciat agrum pori afferat, alque ejus supplantet vestigia, sen-
soum, et qui Domini possit respondere culltiris, et sumque perlurbel : altera quoe menlem virlulis va-
indulgentiam cultoris ostendal. Operaior autem quid porel gratia, et omnem infirniilatem videalur aver-
aliud nisi escam tantummodo corporis sui quserit, lere. Unde Apostolus ail: Vino mpdico utere propter
ventris magis usui studens, atque id solum explicare frequentes tuas infirmitales (I Tim. v, 23). Sicul euim
contentus, quod sihi prodesse possit ad viclum?Ille isto bibendi moderamine yinum non infirmitaii est,

a Ita mss. et vet. edit. Rom. vero, Noe posl dilu-
vium vixil, el Adam formalus esl.
h Edit. omnes, et mss.corporis
aliquol, qumrit e ierra,
iste quasi boni fruclus capit graiiam disciplinm. Corh.
vero, Long., Colb. et Maz., ut nos in lextu.
-£,c Manilesta est hoc loco Jacuna, sed cui nec mss.
nec edit. mederi queant. Pulamus tamen eam non
male suppleri posse addita vocula primum, quam
iiihiiominus indticere in texium ausi non sumus.
d Sic mss.Corb., Colb. et Maz. Edit. autem oranes,
conlinenliaautem utendi menswd legilima est.
411 SANCtl AMBROSU 412
sed saluii, atqrie oriinem iniifmitalem allevat corpo- J!L Vidtt Cham nudatiotiem.patris,; sed : Yidil Cham pa-
ris : iia etiam ebrielas illa praeclara omneminfirmi- ter Chpnadn (Gen, ix, 22) ? Uiiqtie Chanaan natus
iaterii carnis excludit, de qua scriptum est: Et po- non era.t: cur ergp nomen addidit fiiii; nisi ut et
culum inebrians iquant prmclariim est (Ps. xxn , 5) ! vilio auctoris defprniaretur haerediias, el auclor lilii
quoesit.rsia ebrieias ? Inebriamini, inquil, tton vinoin nequitia gravareiur ? Et pater igitur in filio , et in
quo est luxuria : sed iinplemini Spirilu sancto (Epltes. palre filius redargtiuntur, habentes siullitioe, nequi,-
v, 18), sicut Apostolus dixit. Et secundum lilieram lioe, impietatis quoque commune consorlium. Nec
i^Uor cautio est, et secundum altiorem sapientis poterat fieri ut bonum generaret fiiium , qui ipse
«erisrim,laudatio est. Cattlus est qui elsi nudatur, in bono palri nequam, et filius et naiurse et erudiiionis
donio lameri riudatur sua, ubi operimerita non de- degener exstitisset. Hoecsecundum litteram.
sint, et quocdam tegmina ebriefalis; ut viiia sua 11S. Quod aulem ad aliiorem sensura perlinet,
riorit abscondere. omnes mores pessimi erroribus deleclantur alienis:
112. Corporalia igilur nuduin corpus legunt, ut nec solum erroribus, sed etiam iis quse ipsis viden-
parieles et lecta : animaeaulem qusesint operimerita tur mala esse, eliamsi non sint. Nudum enim Noe
videamus. Sed tiinc operimenta [reperimus, si eriu- se non sentiehat qui amiclu erat indulus sapieniise.
dalioiiein ejus discusserimus. Gemina aulein nudatio J(Dcnique nec Adara in paradiso posilus nudum se
sapientis. Gemino igitur ariiiciu mens noslra vesti- putabat, nisi poslea qnam prxvaricationis commisit
tur, siaut peccalum rmprudens admiserit; hsec est errorem. ^1Et redopertus amictusapientise ac jusli-
eriiin enudaiio veTiil273 ebrise nieritisi ut nesciat tioeimandatorum ccelestium prsevaricatione nudaius,
qiiod delinquat, quasi quoe temulentia qtiadam igno- nudtim se vidit, et foliis operiendum pulavit, Ridet
raniise in viiirim dcducta labatur : aut rursus negli- igilur Cham nudatum palreni yideris. Omnis nam;
gentise et ignorantise somno sepulta errorem suum que 274 Improbus quoniam ipse devius disciplinse
!l non nesciat, Quaecum inciderimus, imocum pec- est, aliorum lapsus non solum pro sui erroris solar
caia pjura inciderimus eiiam per scientiam (est enim tio accipii, quod consorles invenerit culpoe: veruin
natiiralis qusedam eiiarii nostroeinfirmitaiis ebrielas, etiam improbp lcelatur affectu , tamquam sua ipse
ui impeiu delectationis feramur in vitium, sicut ple- delicla cprrexerit., Mal.aimens ergo laetatur. proeter
accensi calore, aul luxuria et deiecia- propositum aliquid accidisse sapienti; cum titique
' fiquejuveniri
tipne flainmati, aut avafiliocrapti cupidilale), cerle corporis lapsus in.vitio esse non debeat, eliamsi
ornnibus his medicina qiiscratur, ut aliquis iegai hu- lapsns puletur , nisi animus quoque inclinelur ip
jusmodi infirmitatem suam, primum pudore quodarii . culpam. Ppslremo veniabilia judiceniur hujusmodi
et yerecundia ; iit etiani si in lubrico sii adhuc posi- (] errala, non odio prpsequenda, .non.liabeiida ludi-
iris delinquendi, det tarilen eriiendationis insigiic. brio. Sed mens, ut dixi, iniproba,.cum putaterrasse
Etenim plurimum inieresl ulrum peccala sua jactare sapieniem, insultanduni arbitratur ei cujus sibi
desiderei. Iri altero eriini turpis ihipudentia, iri al- pulat mores esse. contrarios,, quod peccatum suum
terp tolerabilis verecundia spem futurse corfeciionis velut lacito quodam sapieniis testimonio redargua-
osiendit. tur ; eoque Isclandum sibi, quod justo viro nec eru-.
.113: Alia est auteiri deiiudatio ariimse, quia yelut ditio ipsius profuerit, nec justitia suffragata sit, nec
quamdam sarcinam corporis abjicit atque exuit,sic- ea quoc secundum corpus sunt, habuerint prosperos
ut sepiilcruin quoddairi carnis effugiens. Sepulcruni cursus. Hoccenim pro summis bonis apud improbps
eriim paferis est griliur hujusmodi homirium, in quo seslimantur in diviliis.aul hon.ore posiia, qusc.lamcn
sepulcro veliit attiiniulalur ariiipa deleciationibus et nulium fructum ad laudemvirlutis conferunl. Prp-
ciipidiiatum passiohibus onerala diversis. Exuil igi- plerea insipieniioe defensores videnlur, cpii virtutis.
iiir. se a cbrigeslione leffena, et qriasi relia qnsedam amatorem prosperorum niunere esse fraudatuni, qui
cifcuriiftisa evadit aiqrie effugit, quaccumque se ab omue bonum lemporalibus magis quam perjietuis
onini nudaverit passionum laqiieb, ei omnerii illani ., sesiimandum pulanl.
defbfmem speciem tefferise labis' averierit, ut lucem' D
CAPUT XXXI.
videat decoris seterrii.
Sem et Japlieili pielas coinmeudatur; et quid sil qubd
CAPUT XXX. relrorsum dicunldr anibulasse,exponitur. Tutn quo-
Qitdre Chdriituni iiictus sii paier Chdiiaan, ciim hic modo sobrius faciiis sit. Noe. Denique cur Scriplu-
riondum esset genitus; et qua rbiione in persona ra , cum prius Cham inedium posuisset, euinnunc
Glidm patfem deiidentis intelltgeridum, improboi juiiiorem dppellaverit.
bnities, si bbnbsvirbs in culptitriincidisse coniimjot- 116. Quid esl quod Sem etJapheilt imposuerunt
exsullme. veslimentttmsuper hutnetps sttos, et ptrrexerunt relror-
114. Qiisero nuric cur rion simpiicitef dixcrit: sum, ei operuerunt ttudum palrem, elc non iiiderunt

-.i,.fi.O.mnes edit., errorem surim nescidt. Mss. non Et recompettus amictu. Gspteramss. aique edit. pro-
nesciat, ..-.::,, ,,,;., :.... ..^., .;>:.,:, .:.i; :.::; peniodum irtler se eonseniiunl.
-h Ms«. Torn. ef Sralc.cum edit. omnibns, Et reus c Edil. Roiri.; et facies eorum twn viderunl,.eic.
itmictu; Corb., Long. el Colb., Et redopertut; Maz.,
413 DE NOE KT ARCA LlBER UNUS. 414

nudationemejus(Gen.ii,§!5)1 Litlera evidentem pieta-1 setate, non tempore accipios : sed rudem sensu et
tis expressil affectum, quod nudalum aniictu patrem in quadam intelleclus infaiitia conslituiurii, qui pro-
boni filii videre caverunt, ne palerna reverenlia- vel vectioris doctriuam sctatis uon hauserii, ilec perce-
ipso mintierelur aspeclu. Siquidem eiiam tacito perit seiiile consilium ? Cani enim quidam sunt sen-
vuilu pietas frequenter offenditur. Unde etiam Ro- sus hominum. Et ideo inquil: Cum veneris ad
msc velus fuisse usus dicilur, ne filii cuni parenlibus seniorum concilium, claude os tuum(Eccli. xxxn, 13).
ei maxime puberes inirarenl lavacrum. El alihi habet senlenlia : Discendum enim tibi prius
117. Sensus atttem altior hoc habet,quia insipiens est, quam loquendum (Ibid., 18, 19). Aures ergo
proesenlia tantuuimodo videt quse in oculis suiit, paraias habe, ul aliquid de sapientium coiisiliis con-
futura non respicit, prseterita non cogitat. Sapiens sequaris. Lingua reprimenda est, audilio prsepa-
autem et praclerita recordaiur, et fulura considerat. randa.
Omnis ergo mens sapieiis retrorsum ambulat, hOc
CAPUT XXXII.
est, praiterita speelat; nec naturoe quodani tisu im-
Cur in benedictioneSem dictum (uerit: Benedictus
pedilur : nihil vacuum, nibil nudum suorum patitur
esse gestoruni. Operit quoe aliter gesla suiit amictu Doiiiinus Deus Sem; et cur hujus servUuli non
quodara el gralia vel praeseniis operis , vel fuluri; ] Cfiam qui peccavit, sed filius ejus addicatur ? Ad
ut nihil ihdecorum prselereat, nihil inornatum relin- exlremum benedictio Japheth exponilur.
quat. Uude et Aposioltts superiora obliviscebatur, liO. Benediccns filium suum Sem ait Noe'; Bene-
pfiora appetebat: sed obliviscebalur, ul absconderet diclus Dominus Deus Sem ; et etit Chqnaan servus
perseculionis errores , ut tegeret superiora delicta, ejus (Gett, ix, 26). Et Dominiim et Deum dixit, et
a bonisque operibus obunibraret. Beati enim et iili specialiter Deum filii sui cui nomen Sem esl; eo
quorum lecla sunt peccald (Psal. xxxi, 1); id est, quod Deus justorum est, hocest, D.eus moniitim,
si tegantur bnnis factis, et operiantur virtutuni se- non valliuni, qui gratiam habeant virtutis excelsse.
quentibus disciplinis. Deindequa ratione cura filius ejusCham peccaverit,
275 **8. El sobrius, inquit, facttis est Noe a non ipsuin sed filium ejus servituti addixit? El for-
vino (Gen, ix, 24). Manifeslum est ex ebrielate, in- lasse ideo quod paler plns afficitur .i.njurjisttlii sui,
terPedente somrio , sobrios fieri honiines : mens maxime quarum jpse reus etauc.tor exsislai, et.ye-
aUteni sobria est, quando et praeterita et futura henieniius, contrislatur sni peccali damnaiionem a
cognoscit. Sobria ergo e.rat mens justi, etiam qtian- fiJTopersoluiam, qiii npn lam sup, quani patris me-
dp ebria pulabalur. Estenim pracclaruni poculum ritp. punireiur. 276 Deinde quia qui doctrinoe pa-
iriebrians justos. Ille aUtem vere iriebriafus erat, ( lernoc discipulus esset lilius, et pessiniariim oemulus
qui ridebat patrem. Qui enini neqiie pracleritam ge- cogitationum , uno corpore ulerque uterelur et
neralionis graliam , neque proesenterli reverenliam mente, eademque malitia, Indifferenier. igitur vel
patris, neque fuiuram pceiiam paternae injurise con- paternse, ve.l suse.malitise filius preti.um luit; quo-
siderabat, vere ebrius erat; et quod puiabat videre niam improbiialis conimune cpnsorliunv est. Quod
se, non videbat. Erat iir illo piofinida csecitas, qui igilur pro pairis solvil iraprobitate, feine dubio et
patrem videre non poierai. Nam si yidissel patrerri, pro sua solvil, culpse ejus reus : vcl cerle diulius
non utique risisset. Neque enim ridendus, sed ve- poena producitur, cum etiam a'd filium usque per-
rendus est paler. Mullo autem arirplius rhenterii justi tendil, et successoris afflictio in lemppra mulia pro-
insipiens videre non poleral. Quoniodo enim vide- fertur. Iloc secundtim litleram, . .
hai, qui in eoputabai h ebrietaiis erroreni, ubi erat 121. Ca'terum non tam Jiic hoinines quam morcs
perfeclus sapientise coeterarumqiie viftutuin vapor? com|)rehe.nduntur , quoruni in utrpque una natura.
Sicut scriptum esl: Vapor est enim virtutis Dei (Sap, NamChain calor, Chanaah conimolio et inqnieiudo:
vn, 25). Qtiando enim mens magis sobria est, quam qtii aulem calidus est; riiique iriquietus alcjue cofti-
lunc quando naturam oriinium rerum, temporuniqne motior.est. In duobus igitiir erat liria passio, et
prsesenlium et futurorum ita spectai negbtia, ut nul-1 uiius affectus. Itaque cum c aller addicitur, uterque
la jnjeotenippralislilubaniia ebrietatis appareat ? ._ damnatur. --.— —
119. Qusero etiam qua ratione cum ante medium - ,122. Cum sanclus igilur Noe benedicens filium
dixerit inter filios Cbam, nunc juniorem constituat. suum Japhelh ait: Ditalel Dominus Japhelh, Itabitet
Sic enim scriptum esl: CognovilNoe omhia qum fe- in domibus Sem, et fial Chdnadit servus ejus (Ibid:,
cii ei filiusjunior (Gen. ix, 24). Numquid ante Scri- 27); diximus supra^Japheth quasi iiidifferens ,bo-
ptura iri ordine gencrationis effavit ? Non uiique. num significari (Sttp., cap. 2). Indiffefentia autem
Quid ergo ? Conlraria nunc scripla sunt ? Non ar- latiludiueni habet, quoeest in salule, vigore, decore,
bitror. Quomodo igilur solvilur, nisi juniorem non forlitudine, diviliis, gralia, nobililate, amicis, po-

" Src. mss. omnes Gallicani et Rom . edit. Vet.
aulepi edil, cum Yat. cod., bonisque operibus abun-
daret.
bVocem, ebrielatis, reslituimus auctoritate mss.
Corb. ac Long., cum in aliis ac edit. omnibus lege-
J'etur, dubietatis.
0 Edii. Am. cum Parisinis aliqnot ibi habent dd-
jicitur-; ubi alise cum mss.j addicilur.' Melius, liio
enim agilur de servilute.
41S - SANCTI AMBROSII 416
tesiaiibiis, et caeteris. Scd lisec licet indifferentia A filio Chus Nembroth gigante el venalore, cujus
bonoisinl; lamen plerisque noeuerunt, qui ea non nomen exponitur, et a quo regnum Babylonis cm-
cum sapienlia et juslilia possederunl. Multos enim pisse memoratur.
ehrios fecere divitioe, nobililas et poteslas superbos, 126. Nunc qu;ero qua ratione Cham illius improbi
pulchriludo luxuriosos, a cujus suffragio alienae filium seniorem Seripiura fuisse.memoraverit ? Dtio
mentis corruperint castitatem. Ergo pro utentis af- genera lerrse, ttnum velut arenosum et pulverulen-
fe.ctu liorum quoe diximus, iiidifferenlioesunt, quo- tuiii., iino , ut expressius dicam, pulvis : aliud genus
ruin ustis aut viriutibus regitur; aut cerle sine gu- lerr;e fructiferum atque fecundum, hoc est, lerra
bernatione virtulum fraudi esse incipiunt, quae solidior et profunda. Quid igiiur improbus nisi pul-
possunt esse ulilitati. verem generat, ex quo geueralio esse non possii?
CAPUT XXXIII. IdeoqueProplieta pulverem impiiscomparavitdicens:
Non sic impii, non sic, sed lamquam pulvis quem pro-
De CCCLannis quos Noe post diluvium vtxisse tra-
ventus a facie ierrm (Psal. i, 4). Eo quod eliam
dilur ; tum de posleritate Japhelh ad liitetam ac jicil
secundum alliorem sensum infecunda sit impiorum
itwralilet.
anima, quse fructus utiles generare non possil.
125. Nunc quoniam post diliivium Noe dicitur -r 127. Qua ratione etiam Chus Nembroth gigantera
(Gen. n, 28) vixisse trecenlis et quinquaginta annis, genuerit, qui erat venator ante Deum? 278 b Unde
nequaquam prsetereundum pulamus. Nam in tre- dicltun est : Sicul Nembrolltgigas venaior ante Deutn
centis crucem Cbristi significari certum est, cujus (Gen. x, 9). Quid igitur aliud pulvis et arena gene-
lypo j'ustus a diluvio Iiberatus est. In quinquaginla raret, nisi terrenum hominem ; eo quod impius
Jubilicus est numerus remissionis quo Spirilus ccelestibus terrena praeponat. Giganles enim fabulse
sanctus missiis a ccelo est, graiiam humanis pecto- inducunt adversum supera voluisse pugnare, et ter-
ribus infundens. Perfecto igitur numero remissionis reno ascensu scandendum ad ccelestia putaverunl.
et graife jusius curriculum vitae hujus implevit. 128. Altiore aulem sensu illud significatur, quod
,124. De generatione Japhelh , inquit, Rhodus et lerrenas diligit yoluptates, eas sequitur, et pulat
qui
alim iitsulmsunt itaiionum (Gen, x, 5). Non immerito his se posse ad Dei graliam pervenire, el regnum
latitudo dicilur, quando eliam in alteram partem cceleste hujnsmodi erroribus deferendum , is adver-
.naturse, hoc est, mariiimam generaiio ejus processil. sum ccelestia contumaci prseliatur affectu. Propierea
Vere enim lamquam laiitudo non fuit eo contenia, et in proverbio esl de eo qui deliquerit: Sicut Nem-
quod in usum hominibus natura prsescripserat, hoc broth gigas venalor ante Deum. Nembroth autem per
est, lerroe possessione : verum eliam inirogressa est r inlerpreiationem diciiur ^Ethiops. Color jEtliiopis
mare, et ad insulas usque prOcessit. Hoc secundum lenebras animoe squaloremque significal, qui c ad-
lilterani. versus lumini est, claritatis exsors, tenebris involu-
125. Secundum altioreih auteni sensum, ea quse lus, riocti similiorquam diei. Yenatoris quoque usus
exlra sunl, quse dicuntur bona, divitisc, potestales, in silvis, inter feras ac bestias conversatio ejus..
277 honores quasi diffunduntur latius ; nee tan- Irrationabilis ergo miscelur irrationabilibus passio-
tum his contenli sunt divites, quoe in manibus el in nibus; et ea quse sunl malitise agreslis atque prse-
conspeclu sunt: sed longe lateque diffundunl suas dursc venator hujusmodi explorare consuevit, atqtte
cupiditates, dum aut pecuniaruln compendium de his poliri atque delectari. Denique Nenil)roih hujus
ulterioribus quserilur, aut honor a pluribus, aut principium regni Babylon, hoc est, confusio; eo
potestas diffusior, aut cupiditas. quod malitia et potestas non in simplicitate et puri-
CAPUT XXXIV. tate, lion in distinctione virlutis, sed in confusione
Qualis Cham illius improbi filius senior fuerit: el de ] ) vitiorum est.
a Omnes edit., CICJHS suffragatio alienmmentis cor- tamen in omnibus mss. reperiunlur.
rupit castilatem. Mss. vero ui nos in textu. c Edit. omnes, el cod. Val. ac Torn., ddversus
h Deeraut in cunctis edit. sequenlia : Undediclum lumen. Melius "mss. Corb., Colb., Long. el Maz.,.
esl: Sicul Nembroth gigas venator anle Deum; quoe ddversus lumini, id est, contrarius.

FRAGMENTUM Lll 3RI DE ARGA NOE.

Veluti esl illud in tibro quemde Arca Noe conscrip- sub peecato ab Adam, m omnes regnabat mors.
sit bealus Ambrosius: Per unum, inquit, Dominutn Yenial solusjustus in cbnspectu Dei, dequo jamnon
Jesum salus ventura nationibus deelaralur, qui solus cum exceptione dicalur: Non peccavit in labiis suis,
potnit j"uslusesse, cum generatio omnis errarei, nisi sed peccatum non fecit. Huic dic si audes, elc.
iialus cx Virgine generalionis obnoxise privilegio Cilal hoc fragmenlum Augustinus duobus locis,
niininie lcneretur. Ecce, inquit, in iniquitatibus con- nimirum /. u conlra Jul., c. 2, et l. iv conlra duas
ceptus sum , et in deliclis peperil me maler mea, dicit episl. Pelag., cap. 11. Hmc atttein verba pcrtinere
is qui justtts proe cseteris putabatur. Quem igitur jam
putamus ad finem capilis lertii; ttl ex utriusqiiecolla-
justum dixerim, nisi horum liberum vinculorum, tione quivis colligot.
quem naturse communis vincula non leneant. Omnes
 417 IN LIBROS DE ABRAHAMADMONITIO. 418

IN LIBROS DE ABRAHAM ADMONITIO.

Totum operishujus argumenlum tametsi prima ipsa ejusdem verba salis aperte complectivideantur, tamen cum
non omnino suis careanl difficullalibus, leclori minimeingralum nos credidimus esse facturos, si eas ad majorem
leclionis facililalem hic enodare ac evolvereconaremur.
De lilulo quidem ila legis (Lib. i, cap. 1), Abrahani Iibri lmjus titnlus"est. Quibus e vocibus gemina polesl
nasci dubilolio. Primutn enim cur Ambrosius,libri hujus, dixit, non Iibrorum ? Dividitur certe cominenlatiohmc
itt duos libros; cl divisionemaliquam necessariam essetum tnagnum iilud ttlriusque discrimen clare loquiiur, lum
sanctus ipse Auclor, qui primis eorutndemlibrorum capitibus lucubralionem suam se partilurum, atqite adco id
sibi jam ab inilio printi fuisse propositum salis deciaral. Quapropler nobis persuaderelur haud invilis illud operis
libro unico dbAmbrosio comprehensum,partibus vero duabus : at illas sectttis temporibus librorum vocabuloab
iis qui sumnwpere easdem inler se discrepare animadverterunt, fuisse inscriptas. Elenim liber prinius a Jona
Aurelianensium episcopo, qui sub Carolo Calvo imperatore floruit, in lib. u de Inslilut, laicali haud semel
twminalur'(Cap. 2, 4, H, 29); et apud Hugonem de sancto Viclore cilalus reperilur liber secundus (Lib. n de
claust, anim., cap.8). Alleram autem circa lilulum difficullatem movelquod Gratianus (23, q. 5, c. Dical, c(32,
q. 2 el 4, etc), ac B. Thomas (2-2. q. 66, a. 8, a. 1; lbid., q. 154, a. 6 et alibi) aliique nonnulli qum testi-
tnouia ex hoc tractalu depromunl, ea in libro de Palriarchis exslare dicunl. Scd a fide neuliquam abhorret
auctores illos in excerptis ac libris suis SS. Pdtrum opera eo tilulo qui tunc temporis usilalior erat, lattdare
solitos. Quamobremdiu antea hanc memoraio operi faclatn inscriplionemjure dixeris. Et forte non alius huic rei
locum dederit, quam Cassiodorus. Cum enim ila loquilttr : Iteui saijclus Ambrosius de Patriarchis septem
libros edidil, qui multa loca veleris Testamenli faclis quoesiionibus suaviler enodavit (Delnstit. div. lecl.-
cap. i), dubiumnonesl quin inter alios libros de Palriarcltis traclatiitn quoque de Abraham complexusfueril, Nec
illttd cttiquam absurdum videri debet, quando revera sanclus Doclor de prmcipuis patriarchis commcntaliones
elucubraveril, quas ipsemel inilio libri de Joseph recensct, alque inter se comparat. Ul ul sit, dubitare potest
nemo huic ipsi de quo loquimur, operi lilulum de Abrahara inditum ab Ambrosio fuisse, cujus eliam rei ratio
hmc ab ipso.redditur : Quoniam, inquit, per ordinem hujus quoquejjPalriarchse gesta considerare animum
subiit. Quibus sane verbis operis summa quasi oculis subjicilut. Quocirca illud non alio, quam de Abraham in
mss. inscriplum litulo reperire esi.
Profitelur quoquesanclus Anlislesseseul isli commenialioni slytum admoveret, divina aucloritate fuisse induc-
lum(L.\,c.i):CumDominusDeus nosier, inqttil, hunclocuplelibenediclionissusedoledonaverit, ul ejusgralia
provocaret cseteros, inslilulio corrigeret: Moyses quoque iniilandum eumdem nobisdescripserit, elc. Itaque
pius Doclor sanclum Patriarcham auditoribus suis aut lecloribus eo consilio ponebal ob oculos, ul ad ejus exetn-
plar, lamqmm ad specttlum, viliorum cwnum detergerent, alque ad absolulissimam vilm ac sapientimChrislianm
conlenderentperfeclionem. At vero qumhis subjiingil, satis indicant eum non modoad fovendam promovendamque
Chrisiianorumpielatenidlldborasse,verum eliamdd explodendomphilosoplwrumvdnitdtem,quisapientis cujus ille
vivdinac solidam in Abrdhamoimoginemluxisse demonstrnt, commenlilidmsolum adumbralionemsivein Platonica
republica, sive in Xenophonlico sapiente ostentabant. Eam ob rem subinde singularibus ejusdem Paltiarchm
faclis astruit qttidquid isli adeo tnagnifice prmdicarent, ab hoc prmslilum esse, uc longe dnte ipsoruin wldlem a
Moyse in sacris codicibus consignalum. Neque vero mireris SdnclumPrwsulem hanc scribendi ralionem sequi
voluisse; quandoquidem adversus hujusmodi horitines dispulabat (August., Epist. 31), qui summa cmcilate ac
lemeritate Chrislum Dotninumdivinas illas leges, quas ipsi non habere in admiralione non polerant, in Plalonis
scriplis didicisse asseverabant,
Ante AmbrosiumPhilo Jitdmus librum vulgaverdt sub Iwc liiulo : Vila sapienlis per doctrinam perfecti, sive
de legibus non scriplis, sive de Abrahamo ; cui libro quosdotn dlios de clarioribusnonnullis hujus Patriarchm
aclionibus subjunxerat. Verumlamen si scriptorem illum in operis argumento seculus est Ambrosius, videlur-
tamen ab ejttsdemverbis el sentenliis, qumipsum in superioribus nonnullis traclalibus liberiori manu decerpsisse
animadveriimus, in Itoc ferme abslinuisse.
Methoduin porro hic amplexus esl ab ea qum aliis sitis in lucubrationibus deprehenditur, longe diversam.
Elenim in priori libro quidquid Scriplura de vitd Abrdhamiab acceplo divinilus jusso exeundi ex Clmrrd ad
usque ipsius obilum lradit,ad moralem inlelligentiam accommodal, propositaque illius devolione, hoc est, in
exsequendisDei mandalis obedienlia, reliqttas ejusdem virlutes prosequitur : in posleriori vero priritas memorali
Palriarcltm acliones spirilali sive, ut ipse vocal, altiori sensu inlerprelans, varios animm in virlute gradus ac
progressusaperil, eamdemqueanimam cum in Adamo decidissel, in Abrahdino resutgere dtque ad perfeclionem
enili docet. Diximus aulem primas. acliones, non vero omnes; eo quod illutn traclattim posl circumcisionem
Palriarchm, et promissam lsaaci nativildtem aclulum claudal, ejus Itospitalilalempaucis otlingens. Atque adeo
secundus liber ea fere soia complectilur, qum in prioribus quatuor primi capilibus fuerant explanala. Quamvis
,4^9 SANCTl AMBROSII 420
tu illo quoque nonnulla quw in hoc omilluntur, traclala reperias. Alqui 11011 aliam causatn cur secundumlibrum
uherius prOseq&iliMueriiesse auiitmamus, iiisi quodjam in animum induxissei eiiam in tsaac novum trdctalum
de dnimmperfectione, vel, ut ipse ail, variis ejus processibuselucubrare.
Cum,autemad informaiionemtnorum utilitaiem mullo uberiorem e prltno libro qitdin e secundo Christiani
haurire possint, non sine divina providenlia factum videlur, ut ille liaud paulo incorruplior alque perfeclior ad
nps transmissus fuerit, quam isle in quo loci complures occurrunt miserum in modtim liiatibus aliisqUeviliis
deturpali; Non paucos quidem neque conlemnendospristinw integritati restiiuimus; ingenue tairien faiendutn est
in fine ejusdem libri adhuc confusi aliquid superesse, cui remedium affetre manu exarati codices nequiverihl.
Credibile est ibi quadam vel ttansposiia, Velavulsa, vel etiam foiie ab hmretico aliquo, ut palrbciriium erroribus
suis pararet, fuisse interjecia.
Primum librum conslal e sermonibus compositutn esse , quos sanctus Prmsul ad calechumenosquijam nomen
dederanl ad baptismum et compelenteserunl, hdbuerdt (Lib. 1, c. 4, 7 el ull.). Hos poiissimum ipseper se docere
consueverot; el quod ore trudidissel, poslmodumin libros redigere. Id dtttem eo facere inslhueralj sivequo illorum
poslnlatismoremgeferet,sive quod ipse spomesuaeisdemprospiceret, ne qumpretiosis illis baplismisui lemporibus
audierant promiserantque, sibiumquam excidere ex memoria palerenlur, ac simul.tttin ulUitalis consortium alii
quoque admiliereiitur Christiatii, Nonita quidem manifeslumest librunl secundumex simitibus constare concioni-
bus : verum cum Ituic fei nihilsit quod videamus repugnare, de hoc etiam libro idem judicimn aique de pfiitio
ferre non iinmerito possumus. ,
In relegenda eorumdem librorum mtate plusculum difficultatis est. Nikilominus tamen cum ex conjunclione
atque ordine quo iili sequenlibus commenlalionibusde Pairiarcliis conneciuntuty lum e'x ipsomet Ambrosio qtii
ab se
sttb inilium librorum de Josepli, el de' Mysleriis, salis apeiie indical illos omhes mininiedivefiis 1'enipdrib'us
fuisse coniposilos, satis evidenlet colligitur ebsdemanno circitcr 387 quo iibfttin de Josepho iii luceiri ptodiisse
suo loco ptobabimus, Iribui opoiiete.

SAMTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPI

DE ABRAHAM
LIBRI DUO a.

LIBER PRIMUS.
281 CAPUT I. A Elenim cum Dominus Deus nosler hunc locupleli
benedielionis suse dote donaverit; ut ej'us gratia
Libti lituius ac traciandi ratio exponilur : tutn qum
cseterbs y insliiulio corrigeret: Moyses
utiUlas ex Abralidini exetiiplis peienda sil, aucio- provocaret
imitandrini nobis descripserit ; ut corda ho-
rilale divina, el phiiosophorum collalione demoh- quoque
• slratur. niinum in vitium labenlia, hujus virtcontuitu, velut
equodam ferrenobustoresuseitaret, non perfuncto-
1. Abrahamlibriihujus tilulus est, quoniam per riuih debet videri; si nos quoque scrupulosius cjUs-
ordinem hujiis quoque P.ilriarclioe gesta cousiderare dem viri versemus' vestigia. Nam si sapientes bujus
animum subiit. De quo nobis moralis primo erit mundi, ut Plato ipse princeps phHosophofum, non
iractatus et simplex,- Nanv etsi alliori disputalione veram aliquam, sed fietam et adumbratam sibi eam
pr&cessus quidametfbrma virtulis, etspecies quoe- qtiam legimus c -io\r:d>zv proposiiit persequendam
'•danfexprimaiur ;; lanien h foreiisia quoque actuum (Plalo, l. rv de RepubL); ut docerel qUalem rernpu-
ejus vestigia spectare,- virtuiis profeclUs est. Etenim blicam esse oporieret: aique ila quam nee audierat,
si ea quae naiura ad viclum generavit liominuni non nec viderat 282in aliqua urbe describenda m piitavit,.
unius, sed gemirioeaul eliani uberloris gratioe sunl, ut ii quibus hoc munus est, quemadmodum d rempu-
quanto rtiagisveaquibusepulanluf ariimiinon angusti, B blicam regerertt, instifui possent: et si condiscipu-
sed abundanlior-iS'ttsus, elVinultiplicis cibi essesesti- lus Platonis Xenophon ille Socraticus frclis et ipse
mari conveniti rebus personam voluit informare sapientis: in eo
2, Non mediocre autem aul oiiosum negoliuni. libro, quem nvpov nuiMuv inscribit;. ut exintimo
a Scripti circ. an. 387. c Iia mss. quinque sevi melioris. Alii vero et
h Edit. Anii cum niss. quatuor , forensia qumque. ed\l.,~t6hv propOsuiiwdificandaiii.
Hic autein forensidvesligia,, pro- mor.um signis exle- d Mss. fere admnutnv reinpublicam gererent.
ripribus. sumini tijr,, * ..
421 DE ABRAHAMLIB. I. 422
Pliilosopliioesinu jiisli regis et sapientis disciplina ~£i tione lerrena, et soecularibusobleclameniis et supe-
procederel : quanlo magis nos 11011composiiam fi- rioiis vitsemoribus alque actibus deb.ernus; ut non
guram sapientis viri, sed expressam virtutem, el solum loca, sed etiam nosmeiipsos mulemus. Si cu-
divino institutam magisterio recensere intenlius, piriius adbserere Christo , deseramus corruptibilia.
et vias ejus debemus persequi, quem Moyses ita Sunt aulem corruplibilia iir nobis carp , deleclalio,
d
descripsit, ut retro quodammodo se ipse respi- vox obnoxia passionibus corporalibus. Per vocem
ceret? autem passiones intelligimus. Uude quoniam anima
nostra St^epjjs-est, lioc esl, biperliia, et raiionabile
CAPUT II.
habens el irraiiouabile, quod dividiltir per carnem
DevolioAbrahwquomodo divini prwcepli verbis pro- et delectalionis corporalis illecebras, cseterasquepas-
bdla ? Quid sit exire de cognnligne, quove pacto siones corporis : qui jiislus est vir , rationabile ani-
ejusdempalriarchmobedienliamDei promissio secu- moe suoe ab irralionabili disjungere debet ac segre-
td sil?Idem invocotoDomino,sibiob uxoris pulchri- gare. lloc esl enim exire de Charra, lamquam de
tudinem limet, cavelque. At Pharao propler- illius cavernis quibusdam, el cuniculis , lalibulisque egre-
raplum casligatus,quanlum sit adultnrii crimen in- di. Latere enim criniinosaaconscientise est. Efnos
dicio est: uttde Abrahmexempioqd studium devo- , }
igitur sequentes Abraham exeamus de latibulis. ST
lionis provocamur. enim filii Abrahoe sumus , opera Abrahse faciamus ;
3. Magnusplane vir, et mullarum virlutum cla- ul luceant opera noslra coram Deo , et coram homi-
rus insignibus, quem votis siiis Philosophia non nibus. Jusms dicil opera sua regl : peccator seip-
potuerit scquare. Denique minus est quod illa finxit, sum occultat, sicut Adam se occultare cupiebat, sed
quam quod iste gessit, majorque ambitioso eloquen- lalere non poteral. Paruit ilaque Abraham mandato,
liac mendacio simplex veritalis lides. Itaque cujus- nec ulla legitur mora intervenisse.
modi fuerit in eo viro devotio, consideremus. Ea 5. Egressus perambulqvit terram usque ad Sicliem
enim virlus ordine prima est, quse esl fuiidamentum (Gen. xn, 6), quod interprclatione latina dicitur hu-
cselerarum : meritoque hanc ab eo primam exegit merus vel cervix , per quoeexsecutionem praescripli
Deus dicens : Exi de lerta lua, et de cognatione tua, operis inlelligimus. Siquidem et infra habemus scrip-
et de domopatris lui (Gen.xu, 1). Satis ftierat dixisse tum : Sttpposuil humerumsuum ad laborandum (Gen.
de lerra ttta. Ibi enim erat exire de cognaiione, XLIX,15 ). Unde per flgurani locorum id expressum
exire de paterna domo : sed ideoaddidil singula , ut advertimus, qupd devotionem suani sanctus Abra-
ej'us affectum283 proharetne fortea aut impruden- liam non solum studio, sed eliam efficac.iaproba-
temcepisseviderelur, autfraus aliqua mandatis para- (] verit frucluosa, qua ad quercuni usque peryenerit.
relur ccelestihus. Sed sicut coacervanda fuerunt prae- 2840.U0 loco apparuit illi Dominiis, el dixit: Semini
cepta , ne quid laterel.: ita eliam proponenda prse- luo daboterram hqnc (Gen. xn, 7). Vide quomodo pro-
mia, ne forte desperaret. Tenlalur ut fortis, incita- misso frequeuli lainquam invaliduni adhuc informet
tur ut fldelis, b provocalur ut juslus, meritoque exi- atqtteinsiituai; e.te ipse memor sriTtotum Deo de-
vit quemadmodumIoculus esl illi Dominus. putei, nihil sibi vindicel. Ideoet aram wdificavUDeo,
4. Et exivitcuin eo Loih (Ibid., 4): Hocautem quod qui apparuit ei; el recessit inde in mqntem conlrq
pro maguo iriter septera Sapientuin dicta celeBratur OrientemBelhel (lbid.), surgenlem adhuc sibi solem-
t-ov 6E5, id est, sequere Deura, perfecit ° Abraham, cupiens juslitise yidere. Ideoque non in ya.Uibus,sed
facloque Sapienlunf dicla prsevenit, et seculus Deum in monie tabernaculum sibi locavit, quia Deus mon-
exivitde terra sua. Sedquiaanlelerra ei fueratalia, tium est, et non vailium.
hoc est, regio Chaldseofumde qua exivit Thare Pa- 6. El invocavitnomen Domini(Ibid., 8). Ubi Be-
ler Abrahae,'el in Cliarram deniigravit; et quia se- thel, id est, domus Dei, ibi et ara : ubi ara , ibi et
cum eduxii nepoiemsuum , cui dtclum fuerat: Exi invocatio Dei riostri. Non immeritoque processus
de cognationetua; considefemus ne forte lioc sit exire tanlos habuit, quia Deum sperabatsibi auxilib fore.
de terra sua de huj'us lerroe, hoc est, de corporis ;[) Exercelur atlileta Dei, elf probafur adversis: in iJe-
nostri quadam coiiimoraiibne egredi, de qua exivit sertum abiit, fanies iricidit, in JLgyplum descendit.
Paulus qui dixit : Noslra autem conversalioin cmlis Cbmpererat in ^Egypto lascivam esse juvenum luxu-
est (Pltilip. m, 10); etde illecebris el deleclationi- riam, petulantem cupiditatem, voliiptanim intempe-
bus corporalibus quas velut cognatas animse nostrae ranliami Adverlebat inler hujusmodi viros intulam
dixit, qiiam compati necesse est corpori, donec.ejus uxpris pudiciliam fbre, sibjque epnjiigis pulchritudi-
colligala vincttlo adhseret. Ergp exire de conversar nem periculo futuram<:monuit uxorem ,.ut sororem
a Edit. omnes, ac pauci mss. impriidcnter cmpisse. edit. omisso, perfecit; legunt, factoqueprwvenit Ab-
Alii vero majori numero el auctorilate, imprudentem raltam Sapientum<,elc.
cepisse.hoc d Rom. edit., obnoxia passionibus cbrruplibilibus.
b Era. inesl,,decepisse.
lexlu,,el Gill. in margine, probalurul e Mss. Vat(., Rcg;ac Ronii edit. Et ipse' imnietitor
jusius. sui, Non male. Melius lamen alifmss. ai.qUe^edil....
c Sic edit. Rom. ex Val. cod. a quibusquam mi- memorsui,,.id<esl, conditionis el inlirmitaiis proprioe.
nimuin abest Regiu.sin quo legitur , perfecit: factis f Ita sex inss. melioris notse: 'Alii auiern'' atque
eniinAbraliatnSapientum„elc. Reliqui autera mss. et edit. et duratut adversis,. . ; famemiricidii;.
 423 SANCTI-AMBROSH 424
se dicercl. Quo docetur non magnopere dccorem A^ sumpseram eam tnihi uxorem? El nunc ecce mulier
conjugis quserendum, qui viro necem plerumque gi- lua anle te (Ibid., 18,et 19). Elsi natura ferus ac bar-
gnere solet. Nonenim tam pulchritudo niulieris, quam barus, tamen signiflcat etiam d exlcris ac barbaris
virttrs ejus et gravitas deleciat virum. Qui suavita- moribus esse curam pudoris, et adulterii etiam sibi
tem quserit conjugii, a non superiorem ccnsu anl- crimen cavendum. Qui prsetendil ignoranti.ini, con-
biat, quam necessitates non teneant maritales : si demnat inteinperanliam. Nec mirum si barbarus j'us
non monilibus ornalam, sed moribus. Offendit ple- novit nalurse : muta animalia ° quse nullis tencn-
rumque virum , si se uxor nobiUorem noverit. Hsec tur legibus , sunt tamen aliqua quse non solum pa-
proximasnperbise sunt. Sara non facullatibus dilior, ribus suis copulx- servent fidem ; verum cliam coi-
iion gcnere splendidior erat; ideo virum imparem tus unius castitatem custodiant. Ita maj'or lex na-
non pulabat, ideo quasi parem gralia diligebal, ideo lurse, quam legum proescriptio est. Non niirum
non censu estretenta, non pareulibus , non propin- ergo si el iste JEgyplius rex Deum limuit qui ho-
quis , sed virum proprium quocumque pergerci, se- mineni-non limebal, el pcciiam solvit adulterii ,
quebatur : exierna adiit, sororera sc cjusadscruit, qui nullis reus lenebatur legihus : slatimque ubi
conienta si ila esset necesse, se pericliiari-piidore, alienam esse cognovit nxoreni, non solum mari-
quam virum salule. Ul tueretur maritiiin inenlita esl ]3 to reddidil, verum eiiam proseculores dedit qui
germanitatem; ne insidiatores pttdoris ej'us lam- deducerent eum; ne quis de populo barbaro ir-
quam oeniiiliimet vindicem uxoris necarent. Denique rogaret violentiam vel peculio viri,- vel uxoris pu-
siniul ut viderunl illam iEgyptii, admirati quod spe- dori.
ciosa essel valde, induxerunt illam ad regem suum, 9. Pulcherrimus esl bic locus ad incitandum stu-
et cum Abraham bene egerunl, lamquam fratrem dium devotionis, quod is qui Deum sequitur lulus
cjus quoeplacuissel regi, honoranies. semper est. Et ideo Deum prooferre debemus omni-
7. Afflixit aulem Dominus Phardo afflictalionibus bus, nec palrise contuilus, nec parenluin filiorumque
tnagnis el smvissimis, et domuin ejtts propler Saram gratia , nee uxoris conlemplatio nos revocare debel
uxorem Abrm (Gen.xu, 17). Magnum leslimoniiimdo* ab exsecutione prseCeptorum creleslium; quia Deus
cuinentumque h castiiatis luendse. Locus ita hortato- nobis omnia illa largitur, et polens est servare quac
rius , ut unusquisque se castum proebeat, alienum .donat. Itaque niagnum exemplum devotionis Abra-
non affectel thorum , nec latendi spe , aut faciendi hoc,quodcum uxore speciosa descendil in jEgyp-
iinpunitaie c alienam uxorem incessat, non incuria tum. Erat quidem juslo viro cura conjugalis pudici-
aut slulliiia provocetur mariti, aut absenlia longiore. tioe : sed majus erat sludium maturandoc devotio-
Adest prsesul conjugii Deus quem nihil laleat, nullus {] nis, ne proetulisse custodiani lliori mandalis videre-
evadal, nemo irrideal: vicem absenlis mariii tuetnr, tur ccelestibtis. Ilaque quoniam propier Deum con-
servat excubias , imo sine excubiis deprehendil tempsil omnia, recepit a Deo mulliplicata omnia :
reum antequam 285 faciat quod paraverit; in ani- sed primam Deus pudicitise Iribuit remuneraiionem,
niis singulorum, in menlibus universoruiii crimcn quam gralam sciebat conjugi. Nam quia siudio f ob-
agnoscit. Et si maritum adulter fefelleris, non fallis eundi coelestis oraculi uxorem quoque in periculum
Deum : et si marilum evaseris , et si j'udicem fori deduxil pudoris, eliam caslimoniam conjugii defen-
Iuseris , non evadis judicem totius mundi. Ille gra- dit.
vius ulciscitur injuriam inopis , conlumeliam im- 286 CAPUT III.
prudenlis mariti. Major est enim injuria auclorem , De-cwleris Abrahm vitiulibus , nimirum de prudenlia
qiiam cuslodem thalami spretura et non conside- ejus in rescindendis rixarum causis , juslilia iri di-
ralum. videndo, ubi et de imprudenlia Loih anuenis uiilia
8. Ipse quoque Pharao, licet rex ^Egypliorum posiponenlis, ejusque pmna : lum de palrui in ip-
quem et insolenlia regalis potenlia) supinarel, et sum carilale, pietale in Deum, coniinentia in vi-
iEgypli lascivia alque luxuries a studio castitalis cloria, et mercedis a Deo propositm electione; ac
abduceret, vocavit Abraham, et arguit eum dicens : landem de accepto fulurm poslerilutis el Christi na-
1
Quid hoc fecisli tnihi? Quare non dixisli mihi quia *- scituri promisso.
«a;or lua est: sed dixisli tnihi quia soror lua est : et 10. Primas igitur partes sibi justo ordine vindi-
a Edit. omnes ,-non tain superiorem censu ambial , sunt tamen, elc. Mss. duo, qumnullius sunt, latncii,
qttatn necessitates non lerreanl marilales : non moni- etc.f Alii ut in conlextu.
libus , etc. Voeula lam deest Am. el mss. omnibus. Reg. ms. obettndi solvendiquevolitmcwlesiisora-
Sed bi fere ad untini nostrse lectioni adstipulantur. culi. Et post pauca , ubi eomplures mss. e( edil. om-
Porro quod legunt, quam necessiiaiesnonteneanl ma- nes legunt, casiimoniam; ihi Corb. et alii aliquot
ritales, ita interprelare ac si dicereiur, quse ob divi- habent, castimonium.Nec forsan male : legiturcnim
tias insolescens conjugalis necessitudinis seu con- apud Auguslinum in psal. xxix, nuni. 13 , sanciimo-
junctionis leges recuset observare. nitim pro sanclimonia , vel sanclimonialium profes-
b lla qninque mss. prohatioris notoe. Alii vero et sione. Porro non defuere qui Abraliainum proditt
edit. casiitatis. Intuendus locits .... uxorem inceslet. uxoris Sarsc pudoris accusareni; quem tamen recle
< Edit., alienam uxoreminceslet. Quidain mss...... SS. Palres defendunt; scilicel Ainbr. hoe in libro;
incessel; potiores ut nos in textu. Aug. cont. Fausium, lib. xxn, c. 55, et Qusesi. 26
d Mss. aliquot, externis ac barbaris erroribus. super Gen. et alibi; Hier. de Trad. Heb. iu Gen.;
e Edil. omnes, licel nullis conslringantur legibus, Theodor. Qusest. 62 in Gen., et alii plures.
425 DE ABRAHAMLIB. I. 426
cavit devotio. Videamuset coeterarum viriutuin gra- A erat sicul paradisus Dei. Plerumque possessiones ob-
tiam. Mulcebatur sanctus Abraham nepotis proesen- veniiinl liseredilarise, alioculiliores, alioeamceuiores.
tia cui palrium affeciuni exliibebal. Incidil rixa in- Non ulique in portione c sectinda) sunt. Nam incipit
ler servulos nepolis et palrui. Advenit prudenlior minui singularum meritum. Sed si non queunl par-
servulorum dissensionihus dominnrum concordiam tes de utilioribus convenire, conferantur aniconoe
solvi solere, a amputavit fibram discordise, ne con- ulilioribus. Diversa hominum ingenia sunl: alios
lagium serperet. Tolerabilius enim puiavit nt co- utiiia, alios amcena deleciant. Inlirmior ainconiora
pula sequeslraretur, qnatn gralia dirimerelur. Quod eligil, ntilipra faslidit. Villicus noiiiiumquaiii milis
te facere oportet, si fbrte hujusmodi aliquid inci- est, vel d aclor agri conferlur urbano. Si insipiens
deris, ut seminariura dissensionis auferas. Neque sit eleclor aut cocum eligii, autc vocalem queni ve-
enim tu forlior quam Abraham. llle declinanda cen- nuslioris graiise pulat, refuial uliliorem. Plerumque
suit, non despicienda servulorum jurgia. Et si lu eliam f ubi frucius non imparcs sunl, prudcniior
forlior, cave ne alter iiifirrrriorqui aurem prseheat arncenioradeclinal. Cilo invidi.im niovent, cilo in se
servulorum susurris. Frequenler indivisa servitia in- excitant menlem avari. Ilic lamen rribil dixit Scrip-
ler parentes discordiam serunt. Divide potius, ul lura de eo quod alia pars utilior, alia auiceuior fue-
maneat amicilia. Indivisa domus duos non sustiuet. ~Q ; rii; ne s studio Abraham cepisse oculos adolescen-
Nonue melius esl emigrare cum gratia, quam coha- tis videretur. Amcenani pariem uuam descripsit, non
bitare cum discordia ? addidil alteram utiliorein. Necesse crat ut de tota
•II. Ipsa quoque cujnsmodi esse debeat divisio, regione duas partes faccrel: deinde proeseniia, non
Patriarcha edocet. Firmior dividat, infirmior eli- absentia dividebal. Una regio capere iiirtinique non
gat, ne habeat quod queraiur. Eleclionis enim suoe poterat. Quod potuit sunrmseesse j'uslitite , electio-
parlem non polerii calumniari. Non residel occasio nem ohliilit.
resiliendi cui dalur oplio eligendi, nec divisor gra- 14. Lot amcenam elegit, quse cito praedonutn
vatur. Nam quo prudemior, eo cautior; ut nec in oculos incurrit. Hinc belliim inier reges, adversa-
divisione circumscribatur, nec iu eleclione frau- riorura vicioria, incolarum captivitas. Itaque eliam
delur. Lot infirmioris consilii pretiuin luit, non lcrrarum
12. Divisil Abraham, quia non capiebal, inquit, infccundiiate, sed amceuilalis invidia dcceplus, ut
.illos terra habitare simul (Gen. xrn, 6), quia nimium eliam ijise captivus abducerelur; quoniam vitio
diviles erant. Soeculare viiirrin ut diviies lerra non servilis nequiiise h a poiiore deflexei'at, ct parlem
capiat. Nihil eniin salis est divitum cupidilali. Quan- flagiiiosissiinoruin elegeral; Sodoma eniin luxuria
to dilior quis fuerit, tanlo avidior ad possidendum (] alque lascivia est. Ideoque declinatio latina inler-
esi. Exiendere agri lertninos cupit, et viciuum ex- prel3iione*dicitur Lot, quod is viiia eligit qui a vir-
cludere. Numquid liujusmodi Abrnham ? Minime, tute declinat, el ab ocquitaledeflectit.
quamvis in principio el ipse imperfectior. Unde enim 15. Quo cotnperto Abram numeravit servulos suos
perfeclio anle advenlum Christi? Nondiim venerat vernaculos (Gen. xiv, 14); et cum treceniis decem
qui dicerel: St vis perfectus esse, vade, vende omnia et oclo viris adcpius victoriam , liberavit nepotem.
tua, et da pauperibus, ei veni, sequere me (Mallh. Probatur divisionis affectus, quando sic amabai ne-
xix, 21). Tanierr ut mininie avarus eleclionein of- potem, ul pro eo nec belli declinaret periculum.
fert, uijuslus dissensionem ampulat. Non sit, inquit, Quid est, numeravit? Hoccsl, elegil. Unde illud non
ri;ta inter me el te, et inler paslores meos el paslores solura ad scienliam Dei jeferttir , sed etiam ad gra-
luos, quia Itominesnos fratres sumus. Nonne ecce tola tiain juslorum, quod in Evangelio dixil DominusJe-
terra anle te est? Discedea me : si lu in sinistram, sus : El capilli vestri oninesnumerali sunt (Luc. xu,
ego in dexieram: vel si tu in dexteram, ego in sini- 7). Cognovit autem Duuiiuiis qui sunt ipsius : ens
slram (Gen. xni, Se( seq.). autem qui non sunt ipsius, non dignaiur cognosce-
13. Et h letavil oculos Lol, el elegit irriguam re- re. Niimeravit auiem trecciilos decem et oclo, ut
gionem, 287 inquit, Jordanis; quia tota rigabatur, el scias nou quanlitaiem numeri, sed lnerilum electio-
a Mss.non pnuci, amputavil fimbriam discordim. ]D sensus: Nnn sat commodse suut in divisione lm-
h llic tantuin differunt inler se mss. el vet. edit.
jusmodi possessioucs; quia niiiiuiiur mcriiuui mi-
in voce irriguam, pro qua soliis Corh. cum vet. edit. lioriim , quod sint niinus ainrjeuac, et anioeiiioniin ,
habel, irrigua. Rom. aiiteui edii. ira reposuerat, Et quod sini miiius uiiles.
elevavii oculos suos Lol, et elegit irrigua (regionem d Actor agri idem esl ac ruslicus ceconomus.
scilicel Jordanis) qitia tota, iiiquil, irrigabalur, ante- c Vocalis hic diciiur vel qtii scile canii, vel mo-
quam everterel Detts Sodumam el Gomorrham, sicut derandie vocis proiuiiilialiooisqiic magisler, quem
paradistts Dei. Si'd ab omnilnis nnnnbil discrepant eiiani pliuiiasciiin vocilabanl.
LXX. Sic euiin illi : Kul irzupuqAMTTouf oyBulaovg f Sic locuni resiituiuius ex mss. Corh., Colb. et
ccbrov,kizelSeiracav Tijv ftipiyapov TOVtofSavou.OTt
7r«o-a»v Tzozitop.iv7i irpo TOUv.u.Tuo~rpi\pui TOV6E6V Maz., ciiin iu nliis, non secus ac in edit. omnibus
SOSOJXK XKIVop.oppu rov 0SOU.Ctllll legere sit, ubi fructus impures sunl.
, o>; b itupi/.tiuGog
iisileui hoe loco Vuig. satis conveuil, quain con- s Studio, hoc est, de industria, seu dedita ope^
sule. ra.
c Stibobscnra loculio , quam lamen idem hic va- h Mss. duo, a prudenliote deflexerat; unus, haud
lere exislimamus, ac felices sive commodm; ut sit prudentior deflexerat,
PATROL. XIV". tk
 427 SJ.NCTI AMJROSII |gr
nis expressum. Eos enim adscivit, quos dignos nu-. 1 ut yel iransfandendaj luereditatjs
cpntemplaiione, si
mero judicavit fidellnm, quj in Domini iioslri Jesu iitillo contuitu pudoris mpvenlur, digno studeant
Chfisli passionem crederent. trecentos enina T Grse- niatrinioiiio,
ca littera significat, decem el oclo anteny a summani 2Q. Sed si Abrahse senteptia ad, cprrigenduni mi-
'iij expfifnit. Fidei ergo' inerilo AbraTirirnvicit, non nus. proficit, aceipe pi;aculum Dei hujusniQdi con-
popiilbso exercitu. Deniqiie eos quibits quinque re- demnantis Iiseredilatein ,: iVon erit, in.quil, hqires
gum arma cesserunt, cuni paucis egressus vernacu- iuus ftic...;_sed qller qui. exierit de te.,ille hmtes tuus
lis iriumphavit. eril {ibid,, |). Queiii dicit.ajterupi ? Peperit eiiim et
16. Sed qui vincit non debei sibi arrogare victo- 4gar fiJiuni IsniaeJ, sed nou ipsuni dicit, sed dicjt
fiain , sed deferfe Deo. Ilpe Abraham docet, qui sanetum Isaac. Et ideo addidit: Quiexierit de, te.
Iriumplio faclus humilior est, non superbior. 288 IU.eenim vere exivit ex Abrahani, qui legitimo con-
Sacrificium dehiqTieObtulit, decimas dedit; idebque j'ugio pfocreatus est, Sed per Isaac. legitiniuni fi-
ei Melcliisedech qiii inlerpretaTipne Latina dicitur litim, illtmi yerum Iegitimurn passumus intelligere
rex justitioe, rex pacis, benedixit : Erat enim sa-
280 Borninurp Jesum Cbrislum, queni ip principio
cerdos stinimi'Dei (Gen. i, 18).' Quis est rex j'uslitioe Evangejii secundum MatthocutiiAbrahse fllium Jegi-
sacerdos Dei, nisi cui dieitur : Tu es sacerdos in \B mus (Mdtth, i, 1), qui .yerunigeAbrahsegessit hse-
'
'teieriiuriisecutidum ordinem Melchisedech (Ps, cix, redem, auctqris illuminaps successionem , per quem.
4), hoc-esi, Dei Filius, sacerdqs Palris, qui srij cof- Abraham respexit in ccelum, et splendpreni poste-
poris sacrificio Patreni nostris repropitiavit deliclis. ritatis suse agnovit nop niinus illustren), quam stel-
17. Qiiaiitrirti autem illttd qiiod de prseda viclorioc larutn ccelestium fulget clarilas.. Sicyt pnirn stella
niliil voluil cbnlingere, hec oblatum sumere? Minuit differl q stellg. in cjaritpte, ita et.resuttectio nwiiuo-
eiiim friiclum triuinphi niercedis susceplio, el be- rum (I Cpr, xv, 41). Ap,os'plus .dicjt, Eo quod re-
neficii arrodil graliam. PJurimum eiiim referl utrum surrec.lionis, suse donan,s consortia, homToes quos
pecunioe, an gloriae dimieaveris : alter mercenarii mprs, solebat lerris ^bscpnderg, regpl ccelestis fecit
loco ducitur : alier diguus habetur cdnservatoris e.sspparticipes.
gloria. Jure sanctus de prspda usurpare aliquid vel 21. Quomodo autem Abrahoe propago dilTusaest,
oblalum reeusat, ne dical qui dedit : quia ego divi- nisi per hocreditaleni fidei., per quam ccelo cpmpara-
tem feci euin; hoc solum sibi satis esse lesiatur, niur, conferitnur smgelfs, sequa:niur stellis ?Ideo ait;
quod pastui prseliaiilium juvenuin profecisset. Dicet Sic eril semen liiutn. El ere.clidit,, inquit, Abraham
aliquis (23 , q. 5, c. Dicai aliquis) : Cuin ipse vice- Deo (Gen, xy, 6),. Quid credid|.t?Chrislum sibi.per
rit, quouiodo jdicit ad regerii Sodoinorum , Nihil ( ! suspeplionemcorppris,lisere.denifuiuruin.Utsciasqui
sumani abs le ;' ciii« praeda utiqne in potestate vic- . hoc, credidit, poniinus ait :Abrahqm,diemmputnvidil,
olris fuerit?: Docet miliiarem diseipliiiam, ut regi etgavisusest(Jpqti..\ii, 56). Ideq reputqium.esl ilji ad
serventur omnia. Saiie iis qiii Secum fuisseiit in ad- juslitiqiif,, qiiiaratioiieni;non, quseslvit^ sed proiupfis-
jumenturn fortasse soeiati, parlem ehipluiuehli tri- si.ma ftde credidit. BoHumest ut rationem prseyeniat
bu,eudiiiiiasserit tainqnam niercedem Iaboris. fides; ne taniqiiam ab hpini.ne,.ita. a Dquuup, Dep
18. Tdeoque quoniani Stbi jiiercedem ab hbmine nos,troralione.m.yideamur exigerg, Etenim quam in-
nbn qpsesivit, a Deb acccpit, sicut Tegimus scrip- dignuni. ut.hiimanis tesiimonjisJ,de, alio credarous',
tuni; qiiia post limc verba factnm esi verbum Domini Dei praeulis de se non credam.us 1 Jniiteijiur ergp
ad Afcam ih visu dicens : Noli tiinere Abrum, ego AliraJiam, u.t haired.es simus terrae. per jvrstitiam
ppbfegatri,te, mefces lua mutta eril valde (Gen. xV, 1). fidei., per quam ill.e rnundi hseres.facius es.t.
Nbn est serus ad reihuneraiiduni Domiims, et cito
CAPUT IV.
pfomiltit, et multa largitur;' ne infirmos animps per
dllalioiieni aliquam subeat ppeiiiteiilia contenipsisse Jkbrdhdmab ddulierii crimine ob suscepium ex ancilia
pr;esciiiia : et vehTt quadam usuraria largitaie com- ftliutndefendiluf: nempequod ab hutnana fragilitate
non esset immunis, el lunc Citaldmorumsupersliliones
peivsat, ut iibeiiora restituai ei qui baptus noTi fue-D
rii Oblatioiie prflcsentiiim. •vixreliquissei : deinde quod in legem itt-pdtenecdittn
X 19., Abi|isp quoqiie;Doniin.o,mercpdeniquani po^, latam. non peccaverit: ppstea quod npn lihidine, sed
stnlet, considorenms. Non divitias ut avaius e.vpo- amorepmlisinduclussil; ttbimullaconlraadulterium
scit, noh longsevihilein vitoc isiins, ul meiiciilosus disputantut::defendi.iur ultvmoquod.iliiidipsummyst
mortis,,, nnii potcn.iiani; sed (Iigiium;qtiicrit.sui boe- -leriuni non.pec.cqtumfiterit. Ad.exttemwnquwrii.itran
redeni, Iabo;;is.: Qjitid inihi,. iniji|it, duhis^\Egp:,au- dep~ter.ittircupicisioitem institui pp&teprevpcandqm,
tfiihdimjtipr sine fitiis (Ibid; ,2),; Et inlfa : qrnja:niihi etminimum in se perfeclionis coniiheniem.
semen twn dedisti, vernaculm tiieiis milti hmtes erit) • 22;.Sgd fpflasse di.Gataliquis : Quomodo AbraJiam
^ 8"
(Ibid., 3). Pjseant ergo honiines cOnjugia npn sper = 'nobis imitahdum proponis, 290cumaeancilla
riefe, hec' sibi sociar.e iiiipares.;,' ne. hujiisrppdi su^, ceiierit; filium;? Aut quid sibi vrilt hoc esse, ut lonius
scipian.t libero.s,, quQS.hseredes liabere non.ppssint;; vir iiujc errori fuerit obiioxips, cujps: tanla opera
a Ila edit. Era. ac Rom. At Am. et Gill. cum mss. dei. Cod. vpro Cprb, Lp.Jijj..Cojb. elMM, sumimlesu
Torn.Tliebd. ei-Regij simiham mexpfimU nomenfi-- exptimif npnieri.
m m ABRAHAM LIB. I. «0
liiiramUr ? Et ideo ne quodam raore navigantium lo- A- t exigit. Mavult enim niilibus provbcafe, quam ter-
cum hinic queiu plerique vadosum pulant, declinasse rere socvioribus. Et lu peccasti cum genlilis esses,
videamur, raiionem cjus explanare cordl est. Non habes excusationem : venisii ad Ecclesiam, audisti
abnuo quod Abrabam de ancilla susceperit filinm ; Iegem : Non adullerabis (Exod. xx , 14), j'ani excu-
ut cngnoscas qiioniam non superioris cuj'usdam na- saiionem delicti lion habes. Tamen quoniani ciiin his
lurse ac subslantise fuit Abraham, sed unus e nutne- mibi serroo est, qui ad gratiam baptismalis nomen
roetfragilitale universorum hominum. Denique c-tde dederunl, Si quis lantum crimert fecit, sciat sibi iri-
regione Clialdseorumvoeatus est, quos superslitioni buendam veniam; sed quasi ei qui crimen cbmirti-
vanse inienlos esse niagis quani coeteros aceepimus; serit, in reliquum lameil abstineiiduni noveril. Deni-
et ideo niajorem invenit gratiam apud Deum, a quia que illi adulteroequam in Evangelio OblulerUiltdscribsc
superiorihus renuniiavit, ad priora se exiendit, ut Pharisaeorum, 291 iguovit quidem Ddhlinus su-
sequeretur Deura. Propositus estenim ad imitandum periora, sed ail: Vade, el amodo vide ne pecces
libi, ut et tuadvertas, qtiod si peccatis renhnties, (Joan. vni, 11), Quod cuni ilii dicit; (ibi dicit. Fe*
possis emereri Doinini misericordiain. cisti gentilis adulteriuni, fecisti catechumenus? Igno-
25. Movere tamen aliquos polest, quod j'am cum seitur libi, remittitur tihi per baptisnium. Vade, et
Deo Ioquebatur, et adancillam introivit, sicutscrip- "l post hsec vide ne pecces. Habes unam Abrahse de-
tum est: Quia dixil Sara ad Abram : Ecce conclusit fcnsionem.
tiu Dominus, iit non pariam : intra ergo ad ancillam 24. Seeunda illa est, qnod non ardore aliquo vngse
tneam, b ul filios facias ex illa (Gen. xvi, 2; 32, q. snccensus Jibidinis, non petulanlis formss captus de-
4, c. Dixil Sara). Et ita faclum est. Sed considere- core, ancilloc contubernio conjugalem posthaJiuit
nnis, primum quia Abrabam ante legem Moysis, et thorum, sed sludio quserendoeposterilatis et propa-
ante Evangelium fuit:'- c nondum interdictutn adulte- gandse sobolis. Adhuc post diluviuiii faritas erat ge-
rtum videbalur. Pcena criminis ex lempore legis est, neris humarti: erat etiam religionis', ne quis non
quse crimen inhibuit: nec ante legem ulla rei dam- reddidisse debiiuni videietiiriiaturse. DeniqueetLot
natio est; sed ex lege. Non ergo in legem commisit sancti filisc hanc causam quoercndDB posteritatis ha-
Abraham, sed Iegeia prsevenii. Deus in paradiso li- btierunt, ne genus deliceret humaiium; et ideo pu-
cetconjugium laudaveril (Gen, i, 28) non adulte- blici muneris gratia privaiam e culpam praucxuit.
rium damiiaveral. Non vult enim morlem peccatoiis, Nec oliosum est quod uxor auctor facti indiicitur; ut
et ideo quod prseniii est pollicelur: quod pcenoe,non exCusetur maritus, ne vago raptus errore credaiur;
a Edit. omnino omnes, qitia posterioribus. Contra C G celebrioresTheologi,sin niinusatoto, saltema fanlo;
mss. omnes, quia superioribus. Melius, ut per se eamque esse de qua scripium sitLuc. XII, 48: Qui
quisque salis inlelligei. aulem non cognovii, et fecit digna plagis, vapulttbit
h Sic mss. omues. Edit. aulem , ut. filivm facias ex paucis. El hoc sufficiebat cuni ad excusanduni Alua*
illa. LXX Interp., Ivu •zvmoT.ovho-t,>p&x 1%aOrjj?. Sic liainum apud eos quos alloquebaiur, qui eadem
legitnr in muliis eod. scripiis : lanien iu quibusdam perpeiraveranl anie suam 3d iideni conversioneni;
invenire est, Tsvi-.oTromo-vij. Vide Nobil. in eadem liim ad eosdem ab hujusniodi crimine in po-icriiin
verba. revocandos', cum jam ipsis nulla de ignoraiiiia sil|i-
c Nonnulli occasionem ex bis verbis arripuerunt, peteret exeusatio. Hanc auteni responsioneiri eo nia-
ut Ani.brosiuin perperam de adulterio seusisse ca- gisadiuitteiidam rennir, quod Ainbrosius inlVa,iiuin.
lumniarentur. Atqui certum est S. Doctorem con- 27, hanc Pairiarclne actionem Deo minus probatam
sianler docuisse prohibitum ftiis=e adulierium lege esse lesletnr, ac lib. de Paradiso c. 13, n. 65, :\i-
naiurali, eamque Iegem a nemine ignorari (pnta que alibi de cadem lamquani de veio percaio io-
iiivincibiliier) umquatn poluisse. Id quidcni tuni ex quatur. Caterum dici eliam potest S. Doctorejn
aliis ipsius operibus cognoscere est, lum cx hoc ipso adullerii nomine niliil aliud intellexisse quani poly-
libro liquido constat. Eienini ubi narrat queniadnio- gamiam; eaque usum verbi duritie, ut elficaciu-.ca-
duni Pharao Saram quam in palatium abductam uxo- techunienos absterreret a pellicatu. Nee vero nnrtini si
reni ducere cogitabai, postquam conjugatani ei,se paulo vebenieniior hac in re fueritAnibrosius, quando
cognovil, Abraliamo restituit, iia loquitur : Etsi na- cle tertiis nuptiis qins divina ac naiurali lcge nuin-
tufa fetus ac barbarus lamen significat. .. el adulierii quarn non liciias fnisse constat, Da-iliiis, ep. 1, ad
crimen sibi esse cavendum. Qiti prwtendit ignOtaniium, D 1 Ainpli. , c. 4, dixcrit eas polygamiam hppelfari', vel
condemnal inteniperaniinm. Nec mirum si barbarus polius castigatam fornicaiionem. Ipse quoiiue 'feriul-
jtts novit naturm..... Ita major lex nalurw, quam k- lianus, I. de Monog., c. 6, Abrahami po!yg:iniiam
gittn prmsctiplio esl. Neque vero piilandum esl h;cc defeudens, eam tanien ancitla! cpnctibinniumvocai :
de solo adulterio quo uxor aliena polluitur, esse iu- quo eiiain sensu Leo Magnus ep. ad Rusl., c. 4,
telligenda. Nam prseterquam quod generalia verba Agar Abrahse eonciibinain dicil, id cst, secunda-
siini, jjroiudeque ad uiiam adulierii speciem non re- riani uxorem.Qiiin iniino Jud;ei Josepbus, 1. i Anriq.
siringenda, vir sanclus hoc ipso capite asserit quod c. 14 et 18, ac Ph.ilo, I. Quod Deus sit irninul.., licet
mulieri non licet, viro nonlicere: etc. 7, ouiiies viri Patiiarcliaruni suorum uhique observantissinii, non
mulierisque concubkus nulla legiiimi mairimonii sorle alio tamen modo appellanl secundarias enrum uxo-
celebraio&habere suainculpam. Itaque diceudiim cxi- res quairi concubinas, el filiOsex illis procreatus,
siimanius eum ideo scripsisse adulteriuin ante latam quaiunotlios ac illegitimos, (|iiod norr niulto levitis
Moysis legem non visum fuisse interdicluin , nt si- esse putaveris, quain dicere hujusinodi. coiijTigiuin
gnificaret, iliis lemporibus earn cTtca adulterium adulterium esse qttod iwndum iriierdictum videbatur.
rgnorantiam extitisse; quae etsi non omiiino Culpaili d Edil. Era. .cum postcrioribuS
oitiiiibus, Scribm
tolleret,haud medioeriter tamen illaiuni'nhieret-,idest, el Phariswi. Am. autemet mss. pnines, scribmPha-
vincibilem ignoranliam, Nemo eniin negayerit istam risworum.
in j'ure naturali posse inveniri, et excusare, ul aiunt ' Latinius leg^endum
conjectat chlpahi prwtemnU
 451 SANCTI AMBROSH 432
simul ut discant mulieres dijigereviros, nec agitari Ji.hoc ad expressionera personse addilum. Non placuit
vana suspicione pellicatus., aut invidere privignis, si angelo ancilloe insoleulia; et ideo dixit i|li: Rever-
ipsse liberos non susceperint. Uxori bonoe cordierat tere ad dominam tuam (Ibid. ,9). Ulique non latuis-
excusare apud virum sterilitalem suam; et ne.causa set angelum, si vi suppliciorum vicla fugisset, et
esset viro quod is liberos npn haberet, suadet ulin- inagis reprehendisset verberantis sseviliam, quam
traret ad ancillam. Hoc feciiLia, hocRachei postea. fugientis discessionem : sed ut ostenderet quia lam-
Disce mulier zelum deppnere, qui ssepe mulieres in quam superba fugiebat, h nesuperba esset dominae,
furorein incitat. addidit: Et humilia le sub manibus ejus (Ibid.). Oplo
25. Sed et vos moneo, viri, maximequi ad gra- igitur ut hoc vitium nullus incidat: sed si quis inci-
tiam Domini tenditis, non commisceri adulterino derit, discat ancillam suani humiliare uxori suec; ne
corpori (qui enim sejungit meretrici unum corpus dum vult ancillam vindicare, excludat uxorem.
est) nec. dare hanc occasionem divorlii mulieribus, 27. Ergo Abraham et unus de populo crat geulili,
Nemo sibi blaodiatur de legibus hominum (33, q. 4, et causa posieriiatis inlroicrat ad anciilam; quia
cap. Netno.). Omne sluprum adulterium est, nec uxor ejus sierililalem suam obumbrare cupiens, auc-
viro licet quod mulieri non licet. Eadem a viro, quoe lor ejus facti fuerat viro : et lamen nonotiosum est
ab uxore debeiur castimonia. Quidquid in eam quoe j8 quod posl hoc Deus slatim, quia alia ejus opera
non sit legitima uxor, commissuin fuerit adulterii probaret, c vel hujTis facti pcenitentianT, dixit illi :
damnalur crimine. Ergo advertistis quid deheatis Ego sum Deus tuus, emerere in coiispeclumeo, et eslo
cavere, ne quis sacramentis se indignum prse- sine querela (Gen. xvu, 1), quasi adhuc plene non
beat. eineruissel, qui desperaret sterilis parium uxoris,
26. Accipite etiam aliud, quia hujusmodi intem- et de ancilla posteriialem qusereret. Eslo, inquit,
perantia solvit charitaleni conjugii, superbas aucillas sine querela, hoc est, irreprehensibilis; utdetenon
facit, iracundas matronas, discordes conjuges, eon- queratur uxor, nec quisquam tua facta reprehendat.
cubinas procaces, inverecundos marilos. Simul ut Mulal enim nomen, litlera addita, ut de Abram voca-
de domino conceperit anchla, spernit dominam retur Abrabam, iioc est, de palre vano, sicul habet
suam tainqiiam diirar parlu : domina se despici dolct, Latina irilerpretalio, vocaretur pater sublimis, paler
maritum auctorem injuriaruni suarum arguit. Deni- electu>; vel depatre fieret ei jiater filii. Vanuseratcum
que Sara ipsa marito ancillse suoe potesiaiem dede- Detim nescirel: electus factus est postquam cogno-
rat, el postea dicit ad eum : lnjuriam accipio ego vit Deum. Paler erat cuni deancilfa prolem haberct:
ex te : ego dedi ancillam ttteam in sinum luum; ttbi sed p.iler.filii non erat; quia non erat eifilius, qui
autem videt conceplutnesse, spreta sum, inquii, coram r-, non erat legitimo susceplus conjugio'. Peperil Sara,
ab eri: judicel Deus inler me el le (Gen. xvi, 5). et factus est pater filii. Circurocidi jubetur accep-
Quantus dolor, quam gravis quefela sit feniinarum turus veri seminis hseredilateni. Nonne evidenier cir-
lectione exponiiur. Da Tmproviduin el levem mari- ciiiiiGisio carnis prseceptum esl casiimonisc, ut ali-
tum qui morigerari nesciat, et divortii causas exhi- quis resecel libidinem carnis, et indoiuiias luxu ac
bet. Sed Abrabam, vir moderalus et prudehs: Ecce, lascivia rcfrenet cupidilates? Eieiiim circumcisionis
inquit, ancilla tua in manibus luis, ulere ea. quomodo vocabulo id prsesciibitur, ut omnis impuritatis foe-
tibi placueril (Ibid., 6). Maluit enim uxorem lenere, lor abstergatur, et incentivum libidinis auferatur.
. quam fair.ulam. Nec hoc lamen plenum remedium. Duabus usi suinus defensiouibus.
Accepit polestatem a irata uxor, et immoderatius 28. Tertia quoque est quam nobis Apostoli Pauli
ultione permissa utitur. Quod si Sara moderationem tribuit auctoritas, qui ait: Hla quse gessit Abraham
non tenuit, quse tenebit? Ideoque scriptum est: Et ut de ancilla suscrperet sobolem, in figurarn facta
afflixil eam Sara, et fugit a (acie ejus. (Ibid.) Duo sunt, et secundum allegoriam dicla. Allegoria est
sunt quse comprehendit 292 Scriplura; ut et do- cura aliud gerilur [et aliud figuratur; sieut eliam
miiite gravem indignationem exprimeret, et ancilloe ipse Apostolus docet dicens : Sub lege volenles esse,
tumorem ac superbiam. Quod afflixit eam Sara, ad njy legem non legistis ? Scriptuni est enim, Quoniam Abra-
iracundiam affligentis refertur: quod Agar fugit, ham duos filios habuerit, unum de ancilla, et unum de
coniumeliam servili patientia non ferebat, quae sibi libera; sed is quidem qui de ancilla, secundum carnem
lierilis conlubernii vindicabat fastigium : indignata natus esl : qui aulein de libera 293 Ver reptomissio-
estinjuriam, quse induerat insolenliam. Denique in- netti :qum suntper allegoriamdicta. Nam hmcsunl duo
terroganti angelo quo iret, respondit: A facie Sarm testamenla: unum quidem a tnonle Sina in servilutem
dominmmew ego fugio (lbid. ,8). Et hoc lumoris generans quod esl Agar (Galat. iv, 21 et seq.), duos
immodici, ut prius nomen Sarse diceret, postea do- populos ostendens de Abrahse generalione manare :
minam significaret. Illud ad injuriam procmissum, unum Judseorum, qui legis syllabis serviat; eo quod

Sed nihil hic mutandiim cum verbum prwtexuit, re-
feratur ad vocem gratia.
» Mss. Vat., Reg., Valc., Theod. et Maz. se-
cunda manu, miranda uxor.
b Ita Corb., Valc., Colb. et Maz. Edit. vero, et
alii mss. ne subjecta esset dominw. Excipe Torn. in
quo utrumqne Jegilur hoc modo, ne non subjecta su-
perba esset domiitm.
c Sic Mss. omnes cum. edit. Am. ;.Era. vero, et
alioe, pro hujus fqcli pmnitentia.
 453 DE ABRAHAMLIB. 1. 434
de ancilla in servitutem videalur esse generalus : al- J . Deum suuiii non cogiiovh. Cum ergo partem non po-
lerum Chrislianum, qui ad remissionern peccalorum tuerit sustinere , quoraodo perfectionem servare po-
ccelesiis gralise libertalem acceperit. Quod ergo pu- tuissel ? Ut si puerulum lilteris imbuas , a singulis
tas esse peccaiuni, advenis esse mysterium, quo ea litleraruin elemeniis294inciToaiidum est tibi.ulasin-
quse posterioribus eranl fulura temporibus, revela- gulis apicihus ad syllabas, a syllabis euni per ordinem
bantur. Denique addidit: Vos autem, fratres, secun- ad nomina, orationernque deducas. Nec potest mare
dum lsaac promissionisfiliieslis(Galat., iv, 28). ldeo, quisquam navigare intrepidus , nisi qui ante in flu-
inquit, nolite qumrere opera legis; quoniam non jus- minibus navigaverit. Denique si quid aut conficiendi
tificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu ilineris, aut levandi oneris puerovelis provectiorique
Chtisti (Galat. u, 16). Et ut scias quia Chrisiianis mandare, numquid sequanda onera sunt, aut sequan-
dixit: Et nos, inquit, in ChristumJesum credintus; dus labor ? Ita igilur noveris his perfeclionem cir-
ut justificemut ex fide Chrisli, el non ex operibus le- cumcisionis esse servalam, ° qui a Christo inslituti,
gis (Ibid.). Agnoscamus ergo quoniam hacc qtise in validioribus idonei viderentur; ut lideles probaren-
figuram conlingebant, illis criraini non erant: nubis lur , quorum multiludo inmimera crucem lolleret;
autem erunt, si ad correptionem nostram scripia suamque pro Chrislo animam devoverei, et increduli
eavere nolimus : sed magis id agamus, ul cum simus I non possent resisiere, qui in loiius corporis immo-
liberae filii, quse est Sara , a ne legis laqueis ser- lalione quaeri saluiem pularent, qui exiguum circum-
viamris, cum Abraham liberam lcnuerit, ancillam cisionis susc sanguinem salularem arbiirarentur.
ejeeerit. 51. Considerandum aulem quod in praepuiio posi-
29. Quo loco ( Gen. xvu , 10) plerosque moveri lum vocavilDeus,in prseputio adbuc manenli legilimi
scio : si enim hona est circumcisio, hodieque leneri filii promissa est hsereditas; ut non Judseorum tan-
debuit: si inutilis, mandari non debuit, divino proc- tummodo patrem, ut ipsi asserunt, sed oinnium
seriim oraculo. Sed cum Apostoius dixerit PaUlus crcdenlium auctorem per fidem credas. f Sara quo-
(Rom. iv, 11) : Qttia Abraham signum accepit circum- que anle cireumcisionem viri in unius lilteroe adjec-
cisionis; ulique signum non ipsa res, sed alierius rei tione non mediocri remuneraiione bencdicilur, ut
esl, hoc est, non veritas , sed indicium veriialis. principalum virlulis et graiise haberet; de qua na-
Denique ipse exposuit et expressil (liceus (lbid. ) : tiones et reges geniium spnndet ftiluros , ut in ipsa
Signum accepit circumcisionis, signaculum juslitiw et lypus non Synagogse , sed Ecclesise consiituerelur.
fidei. Unde non incongrue inlelligimus quia circum- Quod auteni promisso ex ea filio, risil Ahraham, non
cisio corporalis signtim ciicumcisionis est spiritalis. incredulitaiis.sed exsuliaiionisindiciiimfuil. Denique
Ergo signum niansil donec veniret verilas. Advenil ( \ procidit in faciem, qui adoravil, el credidit, et adje-
Dominus Jesus, qui ait: Ego sum vid, verilas, et vita cit: Si mihi cenlum annotum nascelur filius, et si Sa-
(Joan, xiv, 6). h Quia non partem exiguam corporis ra nonaginla annorum pariel. Etdixil : Ismael hicvi'
in signo, sed tolum cireumcidithoiniiieni in veriiale, val in conspeclutuo (Gen. xvn, 17 el 18). Non est in-
signumdetraxit, veritatem iuduxii; quia posiea quam credulus in promissis, nec avarus in voiis. Hoc est,
venil quod perfectum est, quodex parte erat, evacua- non dubito quod facias , ut el cenium annorum seni
tum est ;' el ideo cessavit circumcisio partis , ubi dones filium, et nalurse auclor naiuroe nielas relaxes.
refulsit circttmcisio universiiatis. Jam enira non ex Bealus cui ista donanlur : sed lamen eiiam hic Is-
parie, sed tolus homo salvalur in corpore , salvatur mael queiu liabeo de vernacula, si vivat in conspec-
in anima. Scriptum est enim: Qui vult post me venire, lu tuo , abundat mihi gratia. Denique Dominus et
abnegelseipsum, el tollat crucem suam, el sequolur me probavit ejus affectum, et pelitionem non abnuit, Ct
(Malth. xvi, 24). Hsec est perrectio circumcisionis ; sua promissa firmavit.
quia c per corporis oblationem redimilur anima , de
qua ipse Dominus ait : Qui perdiderit animam suam CAPUT V.
propter tne, inveniet eam (Luc. rx, 24).
30. Superest illa nunc fquaeslionisporlio , utrum ] ) De hospildlitate Abraham hospitttm explorantis adven-
debuerit pars prsemitli, cum esset venlura perfectio. lum , eisque obviam propetanlis. Commendalur ea-
Qui Iocus facilis est addiluendum , d si considere- dem virtus, el vana quorumdam excusatio diluitur.
mus quibus pars mandata sit, quibus servala per- Quam diligentemin ea se prmbueril idemsanctus,et
fectio. Pars enim mandata est secundum legem po- quomodouxorem in merili partem adsciverit ? Quid
pulo Judseorura, illi dura cervice, illi iniirmo, illi qui oblataab utroquemyslice significenl? Poslremo facta

a Edit. Rom. a legis laqueis eruamur. Commoda
lectio, sed quam nec nis. ullus , nec edit. stabiliunt.
Nobis auiem mss. Corb., Colb. ac Maz. locum resti-
luere, cum in aliis non secus ac in priscis edil. par-
ticula ne, omilieretur.
b Omnes edit. Qttinon partem ....
signum deslru-
ftit. Mss. aulem omnes ut i.n contextu.
' tara tradunl; quibus mss. noslri conciiienles hbciio-
c Mss. duo; per corporis abiationem,
d Addilur in edit., vel ad discernendum ; quod ia
mss. non invenitur.
' Rom.
edil. sola, qui a Christi institutis validiori-
bus, etc.
f Docet Vulg. nomeil uxoris Abrahse ita mutatum,
ut ex Sarai vocata fuerit Sara; LXX vero eam ex Sa-
ra quo nomine prius nuncupabatur, Sarram nomina-
men fere non aliter scripium ejrhibeht.
m ^SA«(MA«S8OSH m
- miriisttdrili Abrdliamo ftlii
pfbriiissiO; sicill ei^SwrmiL niis Jesiis iii Evilngelid (Malth. x. 42) eum quicum-
fitm exponitur;' •"-. que dedefit bospiti potrrm aquae frigidib, ccelestium
52. Dixinius de Abfahoe devbtiOhe;ac fide, depfri- asserit procmioruni non exsorlem futuruni. Denique
denti;i,: jUslitia, ehariiaieV,fjafGiihonia : riiinp eiiarii Jacob Ovesadaquavit Rachel, et graliani fepefit, et
deiiospiialitaiedicahius. Est enini nort rhediocrisea uxOrem acquisivit. Deinde qui scis ari Deurii susci-
Virl.irSi Uiide et Aposlolus prjiicipaliter earii in epi- pias, ctim hospiteni putas ? Abfabam dum peregri-
scopoesSfe opOrleregemiri&scfipiidhis doeuitaiicto- nantibus defert hospitium, Deuhi aique angelos ejus
rilate; tit prsesio sit advenieriiibus, et oecurrat ob- liospitio sUscepit : qtiamvis et ciirii liospilem susci-
viaiii; etiiinera explofet, et adsit rioii qiiserenlibus, pis, suscipiasDeum, sicut scriptiim in Evangelio le-
ei rapial295 praetergredieriies. Ante ostium sedebat gis, diceiile Domino Jesu : Hospeserhm, elcollegistis
Abraharn,sedebat meridie. Quairdoalii requiescebant, iiie .-. . . Qnbd eniiri Uni hofum minimoruni fecislis ,
isfe iibspilum explorabat advehtus. Merito illi Detis mihi fechiis(Mdith. xxv, 5S et 40). Urtius hofschospi-
apparuii ad qiiefcuiii Manibfe, qiiia fructum Iiospila- tio viduailla ciusesuscepit^gSEliariij et exigiibcibci
Jitatis studiosissime fequirebat. pavitj perpeiuuni toto iempore famis ihvenii alimeri-
55. Ei respicieris, iriquit,bcitlis vidil, et eoie ires tuin, et mercedem accepit mirabilerii, ui nuniquam
viri-sidbdriis.ecusillum. Et cum vidissei illbs, cucurrit IJ de hydria farina deficeret; Elisaeus quoque deiuncli
obvidhiiflis' (Geii. xvm, 2). VidP primo fidei mysle- pignoris resuscitatione donala, solvit hospitii pen-
rium. Deus THiapparuit, et tfes aspexit. a Cui Deus sioriefri;
reftilget, Trinilateiii videt; nOn siiie Filio Palrem 56. Non sola tamen facilitas susceplionis, sed eiiam
siiscipitjiiec sirie Spifitti sancto Filiurn coiifitetiir. sedulitas suscipienlis et affeelus quacritur. Ulrum-
Hsec alibi pIe'nius'(/»'/i6. de Resuirectione cariiis). que te Abraham docet. Ciicurrit obviam, rogavit
NunC nioralis pefsequehdi pfopositum CslIoci. Non priof diceris : Doniine; si iitveni gratiarii aitte te, ne
otibsus sedet; qtii longe aspicit: riee -aspexisse con- prmierieris Servumiuum : sumatur aqua , et lavetitur
lertlus, cUeufrit obviani. Fesiiiiavit Oeeuffere, quia pedes veslri, et refrigerdie sub arbore : et suritdriipa-
hon satis esl recte faceie, hisib eliaiivthaturareqiiod nem, el manducate, et posl hasctransietis: propter quod
facias. Feslirianterenim maridueare pascha lex jubet declinaslis ad servum vestrum ( Gen. xvni; 5 etseq;).
(Exod: xii, 11), Ubefiores eninl fructus habet cele- Tres vidit, et unum Dominum appellavit, ipsius so-
rala devolio. Disce ergo qtiam irilpiger esse debeas, lius se servuni fatetur. Deinde convcrsus ad dtios
ul possis proevenire hOspiterii; iie quis procveniat, et quos ministros arbilrabatur , etiam ipsis deferrege-
te bbiii miirieris defraudet copia. stit obsequiuni, jam non jure debito serviluiis ob-
34. Boha-est liospitalitaSj habet mereedem suam j (J stficlus, Sed blando sedulilalis noraine, usuque fa=
priniuril lvuniavvse gratioe, deinde quod maj"usest, re- mulatus. -
riiuneratioriis divirise, Omnes in hociiicolalu hospi- 57. Et feslihavil Abraham in taberndculuni ad Sn-
tes sunius ; ad tefnpiis eriim habitahdi habemus ho- rdtn , et dixil ei: Festina et coiisperge ires mensuras
spititirii : eniigramus pfopere. Gaveamus ne si nos siriiilaghiis, et fac subcinericia (Ibid., 6).Bortus mari-
driri aut riegiigeriiesifueriintis iil recipiendis hbspili- tus exsortem religiosi muneris esse non patilnr iixo-
bus , etianl nobis post vita* islius cursum sanctoruni rem, nec avare sibi totum munus usurpat. Recte igi-
hospitia dertegentur.. Unde in Evarigelio Salvator dir tur el pielatis , et verecundioe causa sCrvatUr. Quod
cil:Fdciie vobis amicOsdeiniquo mammona^ quivos pietatis est, vult esse commune : quod pudoris est,
ricipidnt iri mlernaidbernaeuld sud ( LUC;~KVI , 9 ). iritegrum manel Sarse. Anle tabernaculurii vir liospi-
Deiride eliarii irt liOe eorpore silis pleromqUe obori- lum explorat advenlus : inlra labefnaculum Sara
tur peregrinandi necessitas. 1 Quod ergo aliis negave- tuetur feminoevefecundiam, etopera inuliebria tuto
ris, id in te ipse decernis: et quod aliis detuleris, eo exercel pudofe; Foris marilus invitat, inlus Sara
te facies dignum videfi. Si brhnes eam sentenliam cOnviviumadornat. Necsoluin ipsefesliriatAbraham,
non suscipieudi bospites sequaiilur , ubi erit requies sed eliam festinandum dixit uxori, sociam devotionis
pefegrinaiitibus? Relictis igituf humanis habitaculis, ]D ostertdenS, nCc fide disparem.
captabirniis-seceSsus feraruni; bestiarum cubilia, 58. Consperge, inquit, tres mensuras simildginis,
53; Sed pauperiem praetendiSi Non opes a le hos- etfac subcineticia: Grsece. iyy:pvipia.d\c\mlur,hocest,
pes fequirit, sed gratiam ;-non ornatum convivium , abscondita; eo quod lalerc debeat oirine myslerium,
Sed cibuin obv-ium.' Melibr est ;'mi\mt , hospUalitas et. quasic operirt fido silentio, ne profanis tenvere
chtti oleribiisud amiciliqrii eigtplidm; qtiain si vittUos diviilgetur auribus. Hoe pascitur divina maj'estas,
occidas ad prmsepia cum inimiciliis ( Prov. xv, 17 ). hunc epulatur affectuni, qui parcus loquendi sit, nec
llsec grala'Hbmi-n'ibUsV'e'( accepta Dep; Uirde Ddmi- sacra in medium ferat. Bfevitef autem (Tdeimyste-

» Vet. edit. et quoedam Paris. cuni paucis mss.,
.cuiDgus.refulsiiinTrinitaXe , etc, Aliac verp, el mss.
-plnres.,i.poiiores,quB.', ctiippu.siefp.tget, frinitqtein
mdek^ L•-. .. . .-,--
*: Edil.; Gill..,ac Rpm. , nisi eliqm inatures.. Ani.
fi.utem, Era, et aiss, QmneS\ nisi etiftin. matprqte;
ubi eliipsim vcfbi, conefis , yeralterius hujusmo-
di, vel forle etiam librariorum pecciiluni esse dicen-
dum est.
c Ita mss. septem. Uriicus autefn, alque edi.t., fidei
silentio. Forte, fideli silenlio, ul esl apud Hofatium
de sacris Cereris EJftus.in.ae|ib: rn, Ode %,
437 DE ABRAfiAMLIB. I. 458
rium docet Sara, nnius similagiriis tfes' iiiensuras fa-; k Numijuid igribrabal Dbiriiriiisqui in poitefiotfnus Sb-
ciens, qusetjfpum Efcclesisehabet cui dicitur : Ldiiare domoruni futufa excidia denuiiliat, ubi Safaessei?
slerilis, qum nori pdris i eturiipe et clama , qum nori Non igttbfabat: sed doceie ribs voliiit, quariths pudof
partutis {Esoi. LIV, 1'). Hscc a est enim quse iriliirio essedebeat feniinarnm; ne pfocaci occijfsiiTidspiium
fidem spiritu fovet, ejusdem divinitalis asserens Trl- in se oCulosinflecianl; salva verecundifi ministeriiim
nitatem, pari quadam mensura alque revererilia Pa- suurii exerceaiit. Abraliairi qnoi|ue atiribus liiis inge-
trem , Filiiimque , et sanctum adorans Spiritum, et rit in lahcrnacolo Saram degefe; ut discas quid al)
maj'estatis unilate concelebrans, personarumque pro- uxore exigas. Proveciiore a'tate jam Sara juvenilem
prietate distinguens, hac devotionem tuarii fidei as- cuslndit verecundiam, hleb Doriiinrisspnponditei fr-
sertione consperge. lium. Defeceraui, inquii, Sarm ficri muliebria (IMd.,
59. Mulier Siihilagiiiem offerat, hoc est, interiora 11). Non otiosc addiiuni, rie piiiares femiiieoeadlmc
spiritalis frumenli vel grani illius de qub dicfum est, possibiliiaiis ftiisse, til paferel.
quod nisi in terram ceciderif, iiiiliuni frucluni afferat. 43. Risil auicm Sara (Ibid., 10). Quod indiciuin
Unde et pfima vidit Maria Dominicoe resurrectionis fuiiiri magis,qiiatn increduliiaiis arbitror. Risitcnim,
mystefiuhi, et festinavit non passim bmnibus, sed licet adhuc nescicns qnid riderel, quod puhlicain
solisPelro etJohanni intimare sacroe salutisnuntiurii. ]B essel rn Isaac paritura hcfiiiam. Ideo negavit se ri-
Vir curral 297 ad boves, sumat vitulum, et sacra- sisse, quia iguoravit: ideo risit, quia prophetavit.
menlum Dominicse passionis feslinalo impiger slu-
298 CAPUT VL
dio,non lenlo olio remissus aceipiat, tradat illud
puero qui innocenliam lenerse servet setalis , doluiri SodoniOtumexcidiurii Abrtihmprmditiliit, pfmdicatur^
nesciat, referire nori noverit, iricorrupti corporis ca- que divina iit idleftiiidis peccatbfibus, bc pbecaliti
stimoniani cuslodiat. De quo aitDominus Jestis: Nist examinandis elcondonandisindulgeniiu.Angeiiiiespe-
conversiftterilis, et efficiaminisicitl puer isie , non in- re adventantes tipud Lbt Itospiianittr. Ithinani scelere
trabitis in regnum cwlorum (Mo.tth. xvm, 5). Huic Sodomilarum citniulaiUur flagiiia. Oblalis filiabui
cbriatur Lol eoriiih furPrcfii iniiigtiiei ijiibi anqeli
puero et similibus cjus etiarri Sarictus David divinoe
latidatioriis dispensat officium diceris: Laudaie, pueri, cmcitdtepbfcitiiunt. Idetn Lot tjfhette Setfttiftcusah"
Dominuin (Ps. cxu, 1). libus, proliibiiits iti reito reipictat, eilitcititr; el tfttd
40. Nee illud otiosum, quod cucurrit ad boves, rationead trosquoque illttd periineril? Exciiittio d«-4
lelierum vilulum et bonum sumpsit, et cum lacie ap- tnuih filianim ctini ptiteiite incestii, ebtietdtis iitdid
descfibitntur.
posuit. Denique et in Exodo cum pascJia Domini de-
clararet, aitMoyses: Agnus sine macula, mundus, con- (] 44. Exsurgentes tiniemvtri cbrispexeruriiiri fticiern
sutninatus, anniculus, mdsculus eril vobishab ovibusei Sodommet Gonwrrhm(lbid., 16). Sicut visilaiio Do-
hwdis. SiimelUet occidelis,inquit, itluin lolamulliltidO . mini timeniibus exhibetur, iia eiianr inipTis pceiia
syhagogdiad vespefum (Exod. xu, 5). Uhde et Iiic peccati- reponiinr. Abfaliaiii dedncebat hospiles, ad
meridies esse descriiiitnr, quando Abraharir Doniino humaiiilatis gratiam siddebaf obseqnia. NarirSodo-
offert hospitium. Sed ad coenanr vituJus imrtiolatur, niitse pro pietalis officiis impuritatis augebarit lla-
el cum Jacte manducaluf, tioc est, non in sarigujrie, gilia-
sed cum fidei puritate. Bonus vitulns, ut pote qui 45. iVoi celabb, inqtiit, Abrahtirii pueruik tMeiitii
peccata dilueret. Tener, qttia nori dura cervice, sed qum ego facidm (Gen. xvii, 1). Senilig titique sctaiiS4
moili jugiim legisagnovit, cnicis patibuluninoii recu- Abraham in supeiioribus Scriplura sigriaVit, qiTTa
savit, Et frieriio tener, de cujus capite et pedibiis et nonaginta et hoveni procds.sT&e?artiiOs: quriiriod^o
internis nihil felicium est, et os non est cbntfitunl hunc puerumdicii? Sed curii iuirhemorem senectuiis,
abeo, sed totus epulantium cibocessil. Talehi nobis exploratorefn iridefessum, curSu impigfuiii, siahdi
Legis figuravit umbi-a, talem veritas Evangelii de- patienlissiiiiurtl, deduceridi SlUdibsissirriumcxpresse-*
nioristrayit (Jban. xix, 56). rit, hbnne Cohvehire riomeri pueri yidelrif officiis?
41. Mandiicaverunt, iiiquil, illi: Abrdltam aulerit'D Meflto puer dicituf, qiii senile rieSciebat fastidiiiht,
stabat sub atbote (Geri. xvm, 8). Advertimus c hunii- pueritioe ihnoceiitiarii rit obseqUiTmidefefbbat.tfatuf
litalis officium commendare humilitaiem. Abrabam itaqtie jiisto beiiedictiohis gralia, el pOstefitatis liae-
staliat, et id pririiam accubitionis [lartem oCcnpas? reditaS.
Dertique ea huiiiilitas invehit gfaliam , ul prontitte- 46. OffenSaanteriTpeccaTrirurfiexponitrTf. Cttiihtir,
fetur ei lilius. inquil, Sbdombrum ei Gbiiibtrlimimpletui ekl (Ibid.,
42. Dixil autem ad illum: Ubi esl Sara nxot tua ? 20). Magna Doraini patienlia,-Ut non statirrr peccato-
Qni respondil, eldixil: Eccein iabetnaculo(Ibid;, 9). rem | uniat, sed diu differatexspec(ai)s6off'eciio'(ierii;
a Omnes edit. ae duo mss., Hmc enim qtim intiiiib h Mss. Corb. Cfilb. et Maz., ab ovibUsbedis;
BIta edit. OmneS, sed IiiendoSe. MicuiriVerb qund
fidem spirilu fovet, ejusdem divitiilalis asserens Trini-
tatetn, pari qitadam .... hac; Ani., limc devotioneiti ei vitio niilius Opiiuletui'rnss. Alii qitippe iiraferuni;-
conspertjit.Alii mss. melioris nolseutin coii- huniiliialis bfficio commeiidati hiiniililaiein; alii, iiu-
tesiu, exceptis duobiis nbi legas .... iriajestalis uni- militalis offutuin commendutihuiiiilitale; nulli, qiiod
tatem .... ptoptietdtem tiistinguens, Iwc deVotioiie legenduni jes ipsa clahiaf, huriiariiiatis tffichtm cbm-
fidei assertionem, aller cbnspefgil, ailter cbnsperge. menddti ItutnUildtpij
459 SANCTI AMBROSH 440
nec commoveatur ad ulciscendum, nisi peccalpr J , redemit sanguine suo niundum, luceui attulit. Vene-
nieiisuram excedat. Unde et Dominus Jesus in Evan- runl autem angeli dup in Sodomam ad vespetam(Gen.
gelio ad Judseos ait: Implete mensuram palrum ves- xix, 1). Uhi gratia largienda esl, Christus adest:
trorum (Mati. xxm, 52). ubi exercenda seveiitas, soli adsunt ministri, deest
47. Descendam ilaque, ut videamsecundum clamo- Jesus. .
rem illorum venientemad me, si consummabuntur: sin 51. Sedebat Lotad portatn (lbid.). Enieridavcrant
autem , ut sciam (Gen. xvm ,- 21). Non ignora- Lot sancium adversa captivitatis, el sollicilioreni fe-
bai Doniiniis pcccaia Sodomorum: sed propler te ceranl. Itaque processu octaiis didicerat imitari pa-
insirueiiduni verba hujiisinodi loqiiebaiur; ut lu pro- rentem. Ad porlam ilaque sedehat, ul exciperet ad-
pius scru.leris enrum commissa, in quos vindicandum veuienles. Denique exsurtexit obviamillis. Perfectior
arbitraris. Dcscendam, inquit, ut videuni, lmp est, cucurrit ohviam : iste, e*s«rrea;i(, et adpravU in fa-
ciiam tu descendere cura, descende indaginis stu- ciemsuper lerrtim, el dixit: Ecce domitti declinale in
dio; ne quid sil quod fallat, aut lateat abseniem; ut domum pueri vestri (Ibid., 1 el 2). Et coegilillos di-
oculis facinus deprehendas. Eniinus positi mulia ne- vertere, qui dicebanl: ln plalea manebimus. Com-
scire possuiil. Quem claniorcm autem ait, nisi fnrle mendatur hic justi sanclitas, el angcloriim gratia.
qui.i ei qtiem nihil laiel, clamant omnia, claraare vi- ;B Illi nolebam advenlum suuin hospiti graviorein vi-
denliir siiiguiorum criniina? Dcnique ad Cain dici- deri : ille b quidem inler quos habilaret, sciebat;
tur: Sanguis fratris tui ad me clamal (Gen. iv, 10), tamen domutn suam offerebat periculis, quibus au-
hoc est, non lalet, scd clamal parricidium tuum. ferret hospiies. Cerle quo lardius acquiescebant,
Ilaque velut exciiatur Deus flagitiortim nostrorum diulius tentando, plenius comprobabanl.
clainoribus; ut aliquando vindicet, qui libenler a 52. Viri autem civitalis Sodomorumcircumdederunt
ignoscit. domum ab infunte usquead senem, tottts populuspari-
48. Penique Abrahsepetentinesimul perderetjus- ter (lbid., 5). Praeslruitur judicii divini sequiias, ne
los, tamquam iniquos, et interroganti, Si fuerint forle quis dicerel: Quid peccaveruni pueri, ut omnes
quinquaginlajtisii in civitate, perdes illos (Gen. xvm, excidioiiivolverenlur?Iianiillus illicjustus, nullusin-
24 el 26)? 299 respondil: Nonperdamcivitdtem, si nocensfuil.AudiScripliiramtestificaniemquiacircum-
fiterintiit en quinquagintajusti, el totumlocumservobo. dederunt domumab infanteusque adsenem, totus popu-
El sic perordineininterrogaiionum, ei responsionum lus pariter. Nulla oetaserat culpseimniuuis, ideo nul-
vicem, eiiam si decem jusios inverierit in civitate, Ius300 inimuriisexilii fuit. Et qui possihililalemper-
tamen propter paucorura jusfuiam iinpunilalem toti peiraiuli criminis uon habuit, habuitaffecium. Effelae
populo prnmitiii.Unde discimus quanlus murus sitpa- C vires seiiuin, sed mens plena lihidinis.Offerebal (52, q.
trisevirjuslus,qiiemadinoduni non deheamns invide- 7,cflp.0^e)'efcai)sanctusLoifiliarumpudorem.Namel-
re vjris sanctis, nectemere derogare. Illorum eienim si illa quoque fiagitiosa impuritas erat; tamen minus
nos lides servat, illorum justilia ab excidio defendit. eral secundum naturam coire.quam adversum naiuram
Sodonia quoque si habuisset viros decein juslos, po- delinquere. Praeferehat domus suse verecundiae hos-
tuitnou perire. pitalem graliam, eliam apud barbaras gentes invio-
49. Quid sibi autem vult quod illi qui ad Abraham labilem. Denique illic quoque iiioffensa hospitalitas
simul cum Drimino veneraiit, Sodoinam petierunt est, ubi uec germanilas salis tuta est.
viri,Tiisi ut acerbaretur crimen eorum, si quos jrrs- 53. Percusserunt autein illos angeli csecitate, ut
tus honoraveral, his majore sacrilegio impii vim co- et oslium domus quod aperire cupiebant, non repe-
nareniur inferre? Nam quod viros dixit, evideris est rirent. Ilic mirabilis quideni angelorum declaralur
raiio; quia speciem praeferebant virorura. pulestas; ut offusa impuris csecilale, non reperiren-
: 50. Sodomam veiierunt vespere, meridie ad Abra- tur domus ostia. Sed eliam illud oslenditur, quia
ham; quia jusio refulget angelorum praasenlia, irn- coeca est oranis libido, et ante se non yidel. Quod
piis lenebras afferl. Tanien pntest referri etiam ad vero hospilum manibus revocatus est sanctus Lolin
tempus Domiiiicoepassionis, quod vesperi venerunt doinum demonstratur immemor periculi, nienior fi-
ad eum, qui a Sodomiianis contagionibus, et lotius D dci non eripuisse se periculo, sed obtulisse.
urbis excidio erat liberandus. Yesper erat antequam. 54. c Ponitur pielatis locus, quod manifestata sibi
Christus veuiret; quia totus erat mundus in lenebris. per angelos lolius regionis eversione, et generos ha-
Vesper erat omnibus qups iminanium delictorum bere Lot sanctus inducitur, et monere eos ut fuge-
squalor tenebrosus urgebat. Venit Dominus Jesus, rent; simul ne deserendo eos, nec admonendo, mi-
a Hic locusin edii. Rom. ita lnxaius erat, ut post sciebal, tnlamen (nonnullr tutam) domumsuam offere-
vocenijriprosot, inlerposito ssqucnii Geneseos ver- bdt.c Uira leciio potior, lecloris eslo judicium.
su : Et profecti viri inde. pelierunl Sodomam: conli- Ita sex mss. Alii vero el edil., Muniiur pielatis
nuarelur hoc pacto : Qitid auiemsibi vult, elc., usque locus. Quoeverba Rom. edit. duodecim retro Iineis
ad, prwfetebant virorum: postea resniiiereniiir ista : retraxerat, ct nonnullis miitatis lianc seriem ibi con-
Denique Abrabm,etc, usque ad, poluit twn perire, texueral : Mumtur pietatis tocus, ut inoffensa illic
quibus caput concludehaliir. Nos ouiuia ex mss. et liospiltililasquoqiieforet, elc. Hiincverolocumitacon-
anl. edil. prisiiniv iniegriiati reddidiiniis. sarciuarat: Quod generosLol habere sanclus induci-
b Sic oiiiiiesedil. ciiin iribus inss. probatipris nor tur, el manifeslata ei lolius.regionis evetsipne,.illos
iie. Alii vefo prseferuirt t Ule quiinter quos habhqret moncre ut fugerent dbcetur, Setl tol.o hoc capite nuil*
 441 DEJABRAHAMLIB. I. 442
nus pius viderelur circa filiarum maritos: vel erroris. \. liquerint, apud sapientes judices venia quidem facta
earum causa ipsi assignarelur, qtioe destitutsc virili donantur : sed levilaiis notanlur auclores. Quania
consorlio concubilum inebriati expelissenl patris. ipsa deformitas, ul solvanlur vires, incessus va-
Non ergo indefensum Scripiura virura sanctumrelin- cillet?
quit; cum et tradidisse maritis filias, et monuisse 58. Multi se fortes pulant, num foriiores quam
generos inducilur. Sed visuni est illis quod derideret Lot? Num conlinentiores quam Noe ? Non ulique vi-
eos, et taraen adhuc morabatur Lol, ul persuaderet lia Pairiarcharura Scriplura exposuii, quos viclos
generis suis; ct pene non essel profectus, ut evade- vino legimus : sed ut lu disceres quid caveres. Ille
rel, nisi urgentibus angelis et tenenlibus manus nudus jacuil, iste frliarum errori patuil. Et Noe jus-
cjus, egredi coaclus esset. tus deceplns est, quia vini vis adhuc ignorabalur :
55. Non ergo profeclus, sed educius est: el man- sed in illo instructus es, ne lu ignorares. Lotfiliabus
dalura accepit nc respiceret retro, nec resisleret in secredidit, et per seneciulem madidam vino sulu-
tota regione illa, sed in nioiiieni ascerideret. Hoc lus, commisit inceslum ignorans : tu sic hibe, ne
cum illi dicitur, omnihtis dicitur. Si vis ergo el lu capiaris. Instruanl te Palriarchse non solum docen-
evadere, ne respicias retro, sed anle. Aspice ubi tes, sed etiam erranies. Ideo ileralum esl exeniplum
Christusest,quidicat libi: Vaderelronie, sicutPelro ;B ebrietatis, ut confirmetur magisieriura caulionis.
dicitl: Vade relrotne (Matih. xvi,25), utChrisiumse- CAPUT VII.
queretur, Chrislum videret. Relro Sudoma est plena
Mors Abimelech ob lentatam Sarm pudiciliam a Deo
flagitii, relroGomorrha viiiisscalens,criminum regio.
Ne letigerilis, inquit Apuslolus, ne uttaminaveritis,ne inlenlala, quantttm sil adullerii crimen monslrat.
gustaveritis,qumsunt omniaadcorruptetam (Coloss.u, Quare ejusdem rei causa Pltarao, gravius quam Abi-
21). Fugcergo Sodomam, a relinque ocius Gomor- melechcasligatus ? Quo etiam pacto ab hujus domo
rham, desere elenienta hujTismundi, ne te imminen- sublata Abrabami precibus sterililas datam Ecclesim
lia involvaBl pcricula : non resisias fugiens, nec in fecunditatem signaverit ? Nascitur Isaac, et a matre
tota viiiorum regione remoreris. Qui non respexit, lactalur. lsriiael aulem Sarm impulsu et divino re-
cvasit: quoerespexit, non potuit evadere. sponso ejicitur: el qum in his inclndantur morum
56. Excusantur autem filiocsancti Lot, quia pula- prwcepla.
verunt non vicinse regionis, sed toiius orbis h fuisse 59. Denique ilertim lenlaiur Saroc pudicilia, ut
illud excidium, et se solas cum patre superstites ex exigatur oiiiiiium. Nam et Abimclech in uxorem sibi
omnibus popnlis remansisse. El ideo ne genus defi- eam sumpserat, etdixitei in nocie Deus : Ecce lu
ceret huinanum, paternum petiisse 301 concubi- (] morieris propter mulierem (Gen. xx, 5). Adverlimus
tum; ut seinen gencrationis humanoc de paire suo adulleriura divino j'udicio niorie puniri. Ideoque
rcsuscitarent. Non ergo lihidinis vilium fuit, sed addidil: Hwc aulem commoratur cum viro. Ilabet qui-
generationis reraedium, quod non pulo criminis duci dem omnis viri mulierisque concubitus nulla legi-
loco. Nam et Eva de viro assumpia, supra cujus cos- limi matrimonii sorle celebratus, suani culpain. Dis-
tam sedificalaest mulier, os de ossibus ejus, et caro cile enini qui ad gratiara baplismatis lenditis, velut
de carne ejus; tamen propter seriem successionis quidam fideicandidati, continenlisc disciplinam so-
humanse viro mixla est. Subducilur tamen huic ad- briam. Nulli Hcet scire mulierem, praeter uxorem.
misso conscieiilia viri jusii; inebrialus cnirn vino ldeoque conjugii libi daliim esl jus, ne in laqueiim
quid gereret nesciebat. Uude non mirum si puellas incidas, 302 el cum aliena muliere delinquas.
decepil opinio, quse putarent lolius populos orbis Vinctus es uxori, noli quoerere solutionem : quia
periisse. Non eadem esset Lol sancti excusatio, qui non licet tibi, uxore vivenle, uxorem ducere. Nam
audieratab Angelis locum illiiin, non lotuni mundum et aliam quserere, cum habeas luam, criinen esl adul-
esse periturum. terii, hoc gravius, quod putas peccato luo auclorila-
57. Sane discimus vitandam ebrietalem (15, q. 1, lem lcge quoerendam.Tolerabilior est si lateal culpa,
c.Sane discimus), perquam crimina caverenon pos-1 ) quam si culpse usurpelur auctoritas. Nec hoc solum
sumus.Nam qusesobrii cavemus, perebrielaiem igno- esl adulterium, cum aliena peccare conjuge, sed
rantes commitiimus. Parum esi quod ea inflammat omne quod non habet potesialein conjugii : lamen
Jibidineni, accendit cnpidiialescorporis: ipsam quo- locus iste docet gravius crimen esse, uhi celebrati
que mentein subruit, ct aninium capit, sensum ex- conjugii jura temerantur, et uxoriuspudor solvilur.
lorquel. Nesciunt quid loquaniur qui nimiovino in- Ideoque cum prsetenderet Abimelech quod uxorem
dulgent, jacenl sepulli. Ideoque si qua per vinum de- alienam esse ignoraverit, quara sororem esse vir
ta mulavit, multa detraxit, plura eliam addidit inser- dio Ambrosius filias Lot ab inceslu, ct ipsurti Lot qui
Jis e cap. xix Gen. seplem aul octo locis, quos nus- easdem prius Sodomilarum libidini obtulerat, nitaiur
quam in aliis edit. aut mss. reperias. excusare. ld enim eo faciebat ut Manichoeoscastiga-
a Edit. omnes, relinque ocius, desere elementa, etc. . ret, qui bac orcasione tnaxiina crimina in Scriptura
Mss. sex, relinque socios, desere elemenla. Aptins ve- approhari deblaterabani. Itos cgregie coiifulal Aug.
ro Loug. et Tlieotl., relinque ocius Gomorrham, elc. lib. xxu cont. Fausl et alibi. Yidc etium Iiaimun.
..b Sex mss., fuisse illud incendium. Alii, et Estium, el alios iu hUnclocum;
edit., '.\.. excidium, Neqite veroniirerissiiaulo slu-
443 sANCTi AliBitbsii , ui
ipse suarh dixefit; respOrid.ifei Dbinihus : EiHgo A riiilii(lbid,, 6). Nori utiqiie hoc de genefatidne hac iri-
cognoviquohitimpufbcbfdefecisti hbc, ei pepetcilibi, lelligiluf qusecasibus jilcrisqtie Obrioxiaesi, ul inler-
ttlrion peccares iri me : propler hoc noristini pussus te dum non generaSse melius fnerit: sed degeneratione
tangere illam (Ibid., 6). Cognoscimusvelut proesulehi qua unusquisque peccalOr agens pociiilehliarii, cbm
crrstodemque conjngii CSse Detiin, qui non patiatur redimitur a morte, angelis Solet exiiibefeTaetitiara.
alienum ihorinn pollui : et si qtti fecerit, peccare 65. Eidixit Stifd : Quis anhuntidbit Abiahm quo-
erini iri Deum, eujus legehi.violei, gfafiani solvat. Et niam laclci inftintem Sara (lbid., 7) ? Moralis Ibcus.
ideo qiiia iri Deunipeccatj sacramerili coeleslis ariiit- Prbvdcahtuf fehTiiisenieminlsSe digriiiaiis suse.etlac^
lilcohsbrtiiim; '- tare filiossiios. Hseceriiiri irialftim gratia.Tiic hbnos,
60; Fbrtasse le iribveat qua ratioriePharao" quoes- c quo filios propriis commerideni viris. Demqtie eos
lionibUsabomhipolerite Deogfaviief afflictus sTi,rit plris amare filios sOlent, qubs ipsoe niatrcs lactave-
supfa legnniis, curii el ipse igriofavefit iixorem esse veririt liberibus suis.
Abralise Safani, qiiam sOrorerftJiudierat (Genes. xii, 64. Fecil autem Abraham cwnam iiiagntiih, qua die
17) : AbimeTecIi auiem riiillairi pceiiani exceperit. tiblacttitusest Isdac filius ejus (Jftirf.,"8);'Noh medio-
Vefurii JEgypti fegem ridveris ducehi fuisse vitiorum, cre isiiid nec usifalum. Non enirii quia a nutricislac-
qui ijuo pltis babueril licentioe, eo plus flagitii coni- jj; te subductus est jirief, riiagnurii cbrivivium exbibtiit
iniserit: Abinielech autem adeo fidelis oeslimalussit Abraham : sed qriia idoneus habitiis est Isaac fbrtio-
Deo, ut meruerit aUdire : El ego cognovi quoniom ris graliaa cibo, et virlutissilimehto, non adhuc, ut
puro cordefecisti hoc, fex non affliclionis, ul iEgyp- Corinthius, Iacte polandus : sed epulis soiidioribus
tius, b sed riiunitionis, quod Gerarum quibus prse- riiandatoftiriicrjelestiurrimentissuaelaccrtOs firmaris.
ersit, docet inierpretatio.Non ergo esl dubium ctete- 65. Prosperitateni cito sequitur invidia. PeperBrat
ris bpefibus ej'usindignafionem tiomini esse revoea- Sara, ahlaclaverat filium : Vidil ancillm filiuiniudeh-
iaih, qui vere .inierioris afbiler est conscieniise, et terh cuhi filio suo Isaac, et tiixil tid Abrahtiht: Ejice
ahiriii ac riientts inierpres. Deniqiie non ut Pharao anciliam, et fiiium ejus; noii eitim kieres erit filiusan-
ilie cbnvehtus a Moyse, c recusavit et sprevit man- cillm cutn filio meo Isaac (Ibid., 9 et 10). DufUmhoc
daturii Der, nec obsequium dislUlit: sed slatim vo- visum Abralise erat, tit ej'iceret filiuhi suuni, licet
cavit Abraham, uxorem suam ei reddidii, preiio se euhi quein susceperatexvernacula. EttUnolite riiis-
ipse riiulclavii quod vidissel alieriam, dbteni pudbfis cereancillac, ne sUscipias ex llla filium, et uxor tua
exsolvit. rioii palialiir cohajredem illiim filio suO.lieii. Vides
61. Hine qrioqUe colligi pbtest Abiriielecli regerii enilii - Iiinc solvi gratiam nialrimoiiii. Cerle si inci-
clehiefttiora meriiisse, -qiibd Abfsiham pfo eb foga- CJ disii, ethabes filium, ejice ancillam, elfiliuiii cjus.
vit et impetravil. Peperit ehim et uxor ejus, et ah- Melius est eriim ut ancilla quarii uxor recedai, et fi-
cilla ejusi quasante coiicluserat Deus pfbpter Saranf lius ancilloc qiiam legitiriius ejiciatur. QuOdsidiibi-
iixofem Abrahae :-.quod oequeadd cecbriomiairnper- taveris, si coritempSeiTsuxbrisluse senteiifiametdii-
linet, nl Saroeparlus Dei donatuspromissione, btiariT rum tibi visum fuerit, dicit tibi Deus qtiod dixit et
libc fulciretur tesiiriionio; cuni adveflas Dei dffeii- AbraliDT;qribd illi eiiirii dixit, tibi dicit, et oiiinibus
sione el fecundas sterilescere, el f ursiirii Doniini vo- dicii: Nori sil duruih ante te de puero, ei de ancilla.
luntate steriles fecundari, juxla quod scriptum Osf, Oinnitiqumcuiriquedixerit iibi Sarti; audivoceni ejus;
Nonriesierileihet pdrientem ego fecij dicii Dotriiriui quOnitiiiiiriIsaacvocobiiurtibi semen (Ibid., 12). Nus-
(Esai. LXVI,9) ? Quamvis ad Synagogacillud et Eccle- qrtarii alibi dixit: Audi vocem uxofis tuoc, nisi hic,
siaTiriysterium dicttiin accipialiir; quia et Syriagoga idesf, fecisti injuriam Uxofi triari, et hori.miligasii
pafius habere desivit, quac successibiiis fraudaia est liirecfutri ejus, suscepisti es ancilla /iliimi, et iiori
posteritate, etcOngregatio nationurii qiioesfefilis efat honOrasli uxofis filiuni. Numquid pbtest ih ancilla)
cnrii' Reurh igriorafel, pa.rtus lrabere cocperii seternos. filio semen tuum vocari ? Non ntique; iii legitinio
Uride lectuni est, Lmtare sterilis, qum rion paris: enini filid vera siiccessib est. Sedvefefis, qiiia filius
erumpe eiexSclaina;qiimnoti paftiirii; qtibniainplures i„ tutis est, he fOrte ejecius iriiereatatque occid.-ii.'
filii deserlm magis qhatn ejus qum habet virukt (Esai. NOnei deerit hiea gfalia. Omiies alit Deus noster,
••-••:'• suffufcit uniyersbs; et jusiOs et injiistos; Deriiqiie et
t\\-i);
303 62. Genj/jjs esl aiiieiri Abiahm jiliusrsadc, pluii sripef justos et injustos. Siciit lecit Abrahani,
curii eisel dhnoruni ceiiluiri(Geii.xxt, 5). Et lu si prir- faciio rit tu. Ejice anciliarii, ut seciira tixor et inof-
fecilis fueris;iiabebis poSteritaTemlaeiilise,et exsul- fensa hianeat dohii. Ejice et anCilloe(iliuiii, ut nori
iaiioriis hsefedilaiem. Dixit et Sara: Risuirimihi fecii habeai hseredilatis cbnsortiuni, qui rion habet brigi -
Dbntinus : Quicumque enim audierit, congtatulabilut nis privilegium.
a Hoc est, crUciatibus ,seu lormenlis; qUse ideb vel fnuratos intefpfetafttur.
quesiionesdicurituf, quia in causis capitalibus pef ea c Val. cod. retusavit, ut impleret maridalttmDei: <
verilas quaeri solef. • a fficbnoriiiu,hic'ideTfiest,atqtie divini consilii dis^
b Roni. edil. curri fribns mss. , sed tribiiitiohis, posiiio.
« Edit. oirtries': Hic hoitbs qiio seproprtis commeii-
qtibd Gerdtufn,relc. Vet. ciim aliis, scd tnunitioiiis,
etc. Melius; non enim obscuruTrfesl qUinS. vif Ge- dentvifis. Mss. TlieOd., Torii. et Valc.i Hoc bonuni
rafes yelit eosdem esse, ac Gerasenos, quos septos OHOss. etc. Alii quiiique, Ut in coiitextu.
445 DE ABRAHAMLlfe. I, 4!6
304 CAPUT VIII. i . Lenipiisaui*etiif, ad iemjpus fesolviiuf : qiiod ati-
Abrahamum Deus votie teniat^ sed tnaxime ddtb ifemdiu aut seriipef plaeiiit, ciio aboleri non potesl.
immoiandifilii prmcepto.Ejusdem prmcepti singuld Polestet illiid nori absurdum videri, quia mofituros
verba expendunlur, et perfecla Paliiarchm obedienlia plus diligiriius. Hoc est, quem ahie dilexisti:.» quasi
in ejus profectione, ac reliquo saerificii apparalu jaiii diligat immolandum. Nec oliose addidlt 305
declaralur. Postremo post exposilum mysterium in nomen sartcti Isaac, lioc est, eum quem suseepisti
qriete Isadd vice oblato figurcitum,lerlid proponitur de nxbre uriicum , suscepisti in senectule, susce-
ejusdem Abrakami benediciio. pisli tamquam fidei tuse procmium, remunerationem
66, El factumest posthmcverba, Deus ientavil Abrd- opefum ttiOrum, suscepisti ex promissione Dei, non
ltam(Gen. xxii, 1). AliterDeuslentat, alitcrdiabolus. Corijugisfectinditate , ex qua aliuin sperare b possis.
Diabolus tenlat ut subruat: Deus tentat, ut coro- Offeies hiihi holbcdustum: sed prius vade iri terram
net. Deniqneprobalos sibi lenlat.Unde el Daviddicit: excelsani.inlerponilurspalium,neprsecipitarisubito
Proba me Deus, et tentame (Psal. cxxxvm, 25). Et videalur affectus , ut illa dilatione obrepat pielaiis
saneium Abraham probavil ante, ei sic tenlavit; ne gratia, desideriUm patfis. Adjecit: Iri unbmoniiuni
si ante tentaret quam probasset, gravafet: probavit quem tibi dixero. Et hic similiter, ut dtim ascende-
eum cuni exire dc Clrarra j"ussit, et obedientem re- 11 ret sehbx, inffihgeretur impetus, lassarel dexlera,
perit (Geh. xn, xiv, xvu). Probavit cum fidei titulo deficerpi iiiteritio: dum qbseferet mbnlem discere ,
ifetus liberavit nepotem, coni de prseda nihil alligit, dedisceret apparatum.
cum promisilseni filium, et cuni essetcenlum anno- 68. Exsrirgens autem nbn solum sequenti die, sed
riini, quamvis Sarse genilalia consideraret emortua; etiam diluculb, ut altulisse nox moras sludio fes-
laniOrrcredidit, nec fide hsesiiavil, qui posset hscsi- tihahlis patris videretur : Sirovit asinam suam, ei
tare ratiorie sterililatis aut senectritis : prdbavit eum sumpsil secuih duos pueros, et Isaac filium sutim, et
hospitii sedulitale (Gen. xvm, 1 el seq.). Probatura concidil ligna tid holocaustum { Gen. xxn, 5). Doee-
igilur, quasi fortiorem (enlanduin pttlavit majoribus, muf parata omnia ad sacfiliciuni deferfe : discimus
ei quibusdam imperiis durioribus. Et hoc quidem etiam apparatum sacrificii, et minislefii munus ipsi
exemplo docemur, quia veris prohatiir quis: tentatur nobis vindicare, non delegare. aliis. Senex Abraham,
nuiemcompositis et fiCtis.Non enim(22, g.2, cap. Si et dives pecofibus, atque abundans servitiorum, non
qumlibet, § Non enihi) volebalDeus immolari a patre quoesivit comitatus sui agmina : ipse qiibque ligna
filium, nec impleri hoc munus vblebat, qui ovem coneidit, et obsequia majora viribus suis non iri-
pro filio iminolatidani oblulit: sed lehtabat affeCluni termisil.
pairis, si Dei prsecepta prseferret filio, nec paternoe ( I 69. Venit autem ad locum qttem dixii illi Deus, die
pietatis conteraplatione vim devritionis inflecteret. tertio (lbid,, 4). Et cum duobus ipse tertius proficis-
67. Et dixit ad eum : Abrnham, Abrahdm (Geii, cituf, hosiiam suam sccum ducens, et die terlio ad
xxn, 1)! Repelitione nominis mentem excilal, Ut cs- locurii saerificii venit. Saluiaris hic numerus, et
set paraliof. Denique respondit ille : Ecce ego. Eidi- conveniens sacrificaturis. Denique et in posterioribus
xit: Accipefilium tuttm amdtilissimUm,quetn dilexisli Moyses dicit ad Phafaonem regem jEgypti: Viam
Isaac, el vade in terram excelsam, et offerestniiii ithtm irhiin dierutri ibimtts, et immolabimus Domino Deo
holocaustumin unomontium, quenitibi dixero(Ibid., nostro, sicut dixii nobis (Exod. vm , 27). Et recle
2). Non sinit otiosum essp affeclurh palfis. A prirtci- tertio die Celebratur Trinitatis sacrificium.
pio eum slimulat, et pungitpietatis aculeis, et filii 70. Et fespiciens Abraham ocuiis vidil loctm a
nomen addidit ad nonien necessitudinis,et vim amo- lottge (Gen. xxu, 4). Sollicile explorat qui properat
ris. Non salis pulavit dixisse filiiim, adjrtrigit, dirian- iniplere. Quarrivis senilem studio celerarei gradum,
tissirituin quem dilexisti lsaad; Quid est quod ait : tameri hbc sefurii puians pracedebat oculis : vige-
Quem dilexisti: et noh dixit, qUem diligis? Possumiis bant singulofurii bfficia riienibrorrrm, licet seriilia
quidein uti ad defensionerii Scripturoe consuetudirie meftibra non pbssent vigere. Solef hebelafi visus
divinoe, quia praeleritum plerumque ponil pro ven- D senum, ut eliam propinqua non facile conspiciant.
turis vel prsesentibus , ut in Evangclib liabes : Iiic non solum vidTt Iocum, sed eiiam longe posilus
Hic est filius meus dilectissimus, in quo cotnplcicui aspexit.
(Malt. III, 17), cum ulique serilper in Filio placeat 71. Nee dubitavit vidisse, sed ait pueris suis: Se-
Pater. Et in Psalmo habes : Dixit Dominus Domino dete hic cum tisinq : ego autem ei puer perlransibimus
tneo, sede a dextris meis (Ps, cix, 1), cnm sem- usque illuc; el cum adoraverimus, reverlemur ad vos
per sedeat. Possumus laraen et amaniissimum ad (Ibid., 5). Merilo lypus in asina, qoia et veritas in
prscsens accipere , et quein dilexisti ad id, ut noh pullo asinsc. In Iioc eriim artiinante figiiratur populus
recenli quodam impulsu amoris, sed inolito diu et gentilium, ante oneri subjeclus, nunc Chrisio sub-
probato amore significaret dilectum. Quod enim ad ditus. Isaac ergo Chrisli passnri esl lypus. Veriit in
a Plures mss. el cuiictse edit..' gaasi jam non dili- b Ita mss. Corb., Colb. et Maz. Alii vero cum
gat immolandum. At meliori sehsti Corb., Gojbj et edilis, spetdre non possis. Minus liene, cura hfrc
Maz. negationem omittunt;; ut patet ex s.uperiorifeus petideant e prioribus istis, non conjugis fecundUale.,
yerbis, quia mariluros plus diliqimits.
447 SANCTI AMBROSII 448
asina, ut credilurus populus natioiium significare- ALquod statim accidit, quia Deus providit sibi pro
tur. ldeoque et Dominus cum ad subeundam pro Isaac hostiam, et reddidit patri filium : verum illud
nobis passionem veniret, pullum asinse solvit, a magis, quod non hoechpslia divinse esset dispositio-
quem ipse consedil eliam miteni alque mansuetum, nis: sed alia essel hOstia quam Deus sibi pararet, ut
jam Chrislo sua terga 306 credentem. Quod aulem niundaret orbem lerrarum: illa esset omnibus ac-
ait: Ego et puer perlransibimus viam, demonslrat ceptior, propter quam multi patres offerrent filios
quod non deficeret in tanto apparatu pater, non ce- suos, et separari in boc sseculo a filiis non timerent.
deret filius : aut quia pertransirenl pietalis remedio Quotidie offerunt palres filios suos, ut moriantur in
tanli facinoris austeritalem. Addidit: Ad vosreverte- Christo, el consepeliantur in Domino. Quami paires,
mur. Prophetavii quod ignorabat (22, q. 2, cap. Si occisis manyrio filiis, loetiores ab eorum tumulo
qumlibet, § Prophetavit). Ipse solus disponebat re- reverterunt!
dire, immolalo filio : sed Doniinus per os ejps lo- 75. Yenil Abrabam ad locum sacrificio prsedes-
cutus est quod prseparabal. b Capiiose antem loque- tinalum; El -mdificavitibi aram, et imposuil ligna
balur cum servulis, ne cognilo negotio, impediret (lbid., 9). Quanta molimina iriiiriolaliiri, ne raptus
aliquis, aut gemiiu obstreperet, aut flelu. 307 subito ad iminolaiidum sesiimarelur ? EfcolU-
72. Accepit autem ligna hotocaitsti, el iinppsuil \ } gatis nwnibusac pedibus Isaac filii stti, imposuil eum
Tsaacfilio siio : accepit el ignem ipse in manu el ma- in aram super ligna (Ibid,). Nectit filio manibus suis
ehmram (Gen. xxu, 6). Consecratur sacris hosiia c vincula pater; ne refugiendo filius , el vi ignis ex-
minisleriis, et commendatur futura. Quse pietalis citus peccatum incurreret.
libstia pii ante ministerii yeclura est. Ligna Isaac 76. Et dixil Angelus, Abraham, Abraliam (lbidi,
sibi vexit, Chrislus sihi patibulum crucis porlavit. 11). Tcnuit quodamniodo inaniim ejus divina vox, et
Abraliam comitabalur filium, Pater Chrislum. Nec ictum vibrantis occupavit dexteroc. Nec semel voca-
Isaac solus, nec Jesus solus. Denique ait : Solum vit; ne aut plene non audiret, aut fbrluilam vocem
me relinquetis, et twn sum solus, quia Paler mecum putaret. Sic rcvocavit, queinadmodum imperavit.
est (Joan; xvi, 52). Repelivit vocem, lamquam veritus ne prseveniretur
75. Dixit aulem Isaac ad Abraltam patreni suum, siudio devotionis, et una vox impelum ferieulis re-
Pater. Qui dixit: Quid vis, fili (Gen. xxu, 7)? Pul- vocare non posset. Non injicias , inquil, man»»i in
satur pielatis vocabulis patrius affectus, et lluclibus puerum, nequefeceris ei quidquam; nunc enim cognovi
quibusdam hinc atque inde lundilur. JFilius vocat qttia timectsDetim luum, et non pepercisli filio luo di-
pairetn : paier dicil, Fili; ut ipso verboruni sOnose leclissimopropler nie (Ibid., 12; 2-2, q. 2, cap. Si qum-
recognoscat, pater: quara impossibile est ut 1'erirej;__libet, § Non enim) : lioc est dicere : Affectumluutn
possit, cujus se vulneri subjicere optaret. Hsec.no- inquisivi, non factum exegi. Tentavi mentera luarti,
mina vitse solent operari graiiam, nOn minisieiium si etiam filio dilectissimo non parceres propter me.
iiecis: hsec vocabtila inciiare ad pielalem, non ad Non aiifero quod donavi ipse, nec hxredern invideo,
niortem solent. quem largiius sum non habenli. Nec oliose hic quo-
74. Addidit Isaac dicens : Ecce ligna, ubi est ovis que ei dilectissimum filium dixil, ut illud quod supra
in hotocauslum (lbid.)l Et hic prophelat sermone, dixit, Quem dilexisti, ita diclum oslenderet, ne oesii-
hon scieniia. Ovis enim a Doinino ad sacrifieium pa- niares quod jani diligere desiisset.
rabalur. Respondil denique similiter et Abraham : 77. tt El respiciens Abraham vidil, et ecce aries
Deus providebilsibi ovemad holocaustum, fili (Ibid.). unus hmrensin virgullo (Ibid., 15). Qua ratione arie-
Inflexibilis a studio devotionis minister vocare filium lem ? Quasi prsesiantem utique coetero gregi. Qua
frequenter non timel; ita eat intenlionis soliditale ratione suspensum? Ui adverteres hostiam iljam
fundaius: et hoc se meliorem patrem putabat, hoc non esse lerrenam. Qua causa cornibus suspensum,
sibi in perenne mansurum judieabat filium, si eum nisi quod carnem suam viriute superiore a terris Ie-
immolaret Deo. Non solum autem lioc proplielavit, varet? Juxta quod scriptum est: Cvjus principatus
• a Omnes edil., quem ipse conscientiamitem atque D gustini tempora communis ferme opinio fuerit boni
mansuetum jam Christo sua terga credenttm ascen- alicujus, vel officii ergp mentiri peccatum non esse.
deral. His accedunt Theod. el Valc. excepto quod Verum senlenliam hanc fundilus everlil Augustinus,
,pro credententascenderat, hic legis , cedentemconse- • cui omnes poslea suffragati sunt. Tamen Ambrosium
dii;: ille; prmbenlemfecit. In hoc ci consenlil Long. in prima non fuisse opiuione haud illibenter credi-
qui caciera cum aliis qualuor - leciioni nostrae aSli- mus; turri quia id salis nosterindicat Augusiinus episl. 82,
. pulalur; / tum quia Sanctus ipse orrine simulalionis ac
• b Cnjoliose,id est, ut nolat glossa decreti, caute; mendacii genus proscribit lib. vu, in cap. xri Lucse,
niinirum ne videatur Ambrosius dociiisse Abraham et lib. iii Offic., cap. 9, atque alibi. Unde eliam B.
simulaleauiineiidacilef lociitum.Fuere siquidem qui Th. 2-2, q. 111, afi. 1, docel Ambrosium istic mys-
nihil aliud his Docioris nostri verhls siguificari con- terium el propheliam agnoscere , non mendaciurii,
tenderent, nisi S. Palriarcham menlitum esse, quod autc simulalionem.
conira meriiein dissimulandi causa sit locutus: pro- Mss. Tbeod. et Valc, mysteriis, et commendatur
, phetasse aiitem, quod veruin dixcrit licet nesciens. fulura pieldtis Iwslia pii anle minislerii vectura,
",-HisMelchior Canus, lib, n de loc. Theol., c. 4, stib- ? Rom, edit., Et respiciensAbraham oculis suis vi-
spribit.;:Nee; tameii putqs -..IiiricAhrahaBpietali quic- dit,, et ecce aries ilrius siispehsus corriibusin virguiio
uatri detrali); ctim VeteritriiPatruni tisque ad Aii- Sabeb.
449 DE ARRAHAMLIB. I. iSO
a super humerosejus (Esai. ix, 6). Quis utique signifi- J . fleium mariti, sepulturoe officium; quibus maritalis
catur, nisi ille de quo scriplum est: Exaltavit cornu affeclus probatur. Et surrexit, inquit, Abraham a
populi sul (Psal. CXLVIII , 14) ? Cornu noslrtim Chris- motiuo (Gen. xxm, 3). Docemur ut non diulius in-
lus est, qui prsestitit omnibus , sicut legimus, Spe- hsereamus mortuis, sed quantum satis est officii
ciosus forma prm filiis hominum (Ps. XLrv, 5). Solus deferamus. Feslinavit autem Qpro loco sepulcri pre-
elevatus et exaltatus a lerris, quemadmodum ipse lium solvere, cum gralis dareiur; ut non in alienis
nos docet, cum loquilur : Ego non sum de hoc mun- locis, sed nostris polius sedificemus lumulos paren-
do , ego de supernis sum (Joan. viu, 25). Hunc vidit lum vel proximorum. Ssepe enim cum alienalionibus
Abraham in isto sacrificio, liujus passionem aspexrt. possessionura venales fiunt, quoe in iisdem locis se-
Et ideo ipse Dominus ait de eo: Abrahmn diem pnlturse sunt. Hoc autem ideo Abraham fecii; quia
meum vidit, el gavisus esl (Ibid., 56). nondum erant hujusmodi Dei tenipla, in quibus fi-
78. Uude Scriplura : VocavitAbraham nomen loci deliiim Domino reliquisc condantur.
illius, Dominus videt; ut dicant Itodie: In monte Do- 81. Senuerat Ahraham : iiaque quod boni est
minus apparuit (Gen. xxn, 14), hoc est, quod appa- patris, debnil uxorem providere filio : sed propter
ruerit Abralue, revelans futuram sui jiassionem cor- oraculum Dei non poterat redire eo, unde j'ussus
poris, qua mundum redeinit: demonstraus eiiam i I erat exire. Qabitabat auiem in terris Chanansco-
genus passionis, cunr suspensum b ostendit. Virgul- rum, ex qtto geuere legitimam successionein sibi
luni illud paiibulum crucis est. Et in hoc liguo proe- quoerere fugiebat.
slantissimus ductorgregisexaltatus omnia traxil ad 82. Et vocavit puerum seniorem domus sum ( Gen.
se ; ut ab omnibus cognosceretur. Unde el ipse ait: xxiv, 2), et dixil ei ut iret in Charram, el de proximis
Cum eaja/fnvenTisFilittm hominis , tunc cognoscelis suis uxorem peteret juniori domino suo. Disce hinc
quia ego sum (Joan. vm, 28). Hine quoque prome- quod eliam senioris actaiis scrvuli pueri dicanlur a
rtiit Deum Abraham. dominis, vel a quibusque poiibribus. Unde et qui-
i9..Deiiiquehsec est terlia benediclio. Tres enim dam poeta hoc sequendum pulavit: sive in eorum
plenarias accepit benediciiones : uiiain posl viclo- usu qui sibi docti et sapienles videnlur, ipse lioc
riam, qua liberavit ncpolem, quando occurrit illi reperit: sive de nosiris ipse translulit: sive Iraus-
Mehhisedech , quando dixil ei Domiuiis : Respice in lalum invenit:
cmlum, et numera stellas, si poteris : sic erit semen Pascite ut anle boves, pueri, submiitite tsuros.
tuiim. Et creditlit Abraham Deo, et reputatum est illi (Virg. Ecl. i)
ad jnstitiain (Gen. xv, 5 el 6); aliam quaudo jussus Inde et pueros dicimus, qnando servulos significa-
est Abraham nominari (Gen. xvn, 5), et signacnliini i_Jmus , non octaiem expriinenies , sed condiiionem.
303 aceepit circumcisionis :Tertiam hie, quando 85. Adverte nunc viriutes boni paliisfamilias, et
dileciissimum filium suum holocaustum Deo non du- considera primuin , quod munus, el cui nsandct; ut
bitavit offerre. Hscc ilerumbenedictio prscstitit supe- el tu ita inslimas servulos , ut liberis luis paternum
rioribus. Iii illis enini propagationem seminis Abra- affectmn deferant, el oflicia exsequantur. 309 I""
hse promisit fiilurain : in hac aulem ait: El benetli- veutus est de servulis senior, tamcn qni ad uxorem
centur in scmine luo c omnes genles lerrm; quoniam provideiidain domino jTiniori eligeretur, et constric-
audisli vocemtneam (Gen. xxn, 18). Et nos ergo au- tus tit jurarel, milterel manum sub femur doinini
diaraus vocem Dei nosiri, el obediamus proeceplis sni. Per femur generaiionem inlelligimus : genera-
ejus, si VOIUIHUS apud eum invenire graliam. lio autem AbrahocChristus est. Unde Apuslolus ait:
CAPUT IX. Abrahmdic.m sunt promissiones, et semini ejus. Non
Moritiif Sata ac sepeittur. Abraham filio suo uxorem dicil, el seminibus, quasi in multis: sed sicut in uno,
providet,eamque ad rem deleclumservumjutamento el semini tuo, quod est Chrislus (Gal. IH, 16); os-
sibi obligal: et quid islic laleal myslerii? In eligenda lendens per ipsum nobis sanctum sacraiuentum,
conjuge imprimis ejus religionem ex qua pendent per ipsum tutum auxilium fbre.
mores, spectandam. Quomodo qumrenda proxima , D 84. Constrinxit autem eura ne de semine Cliana-
iiou alienig.ena, nec invita ? Quo ilem tnodo in Re- nseorum uxorem arcessiret domino suo, quorum ge-
beccadesignata sil Ecclesidel bdptismus. Quus inau- neris auctor patrem non honoraverat, el ideo male-
res exemploRebeccmmnbire debenntChristianmvir- diclionis hseredilatem transmisit in suos; ul cognos-
gines; quidvealia munera eidem puellmoblala signi- camus fidem, et quamdam hscreditatem de auclorls
ficent? Quam imilandum pudoris exemplum ipsa prosapia in iis requirendam, quos nobis volumus
prmbuerit; el quam bene in ejus conjugio vocalio adjungere. Cuni sancto enim sanctus eris, et cum
Ecclesimalque aposlolicumminislerium exprimalur ! perverso perverteris. Si hoc in aliis, quanlo magis
80. Locus qui sequilur, habet monem uxoris, in conjugio, ubi una caro, et unus spirilus est. Quo-
a Ila edit. omnes. At quinque mss. melioris nolae, Sed mss. Theod. et Valc. legunt, oslcndit virgulto ,
ciijns ptincipium. Utraque aulem dictio eodem sensu id cesl itlud, etc.
dici poiest. Ita mss. omnes, et Rom. edit. Vet. auterii edit.
b Edii, vet., ostendit arielem. Rom., . . . cornibus omnes reges terrm.
arieiem. Neulrum reperitur in mss. neque adeo ne- « Nonnulli mss. Festinal autem pro toculo, elc.
cessariuinlest, cura satis iitleliigatur e superioribus.
im SANCTI AMBROSil m
modo atitem polest cougruere charitas, si discrepel JLiret studip petitoris, et puellse inclinaret animum.
fides? Et ideo cave, Chrisiiane, genlili aut Judoeo fi- Quasi prppliela hoc dixit in causa filii, etquasi mo-
liam luain tradere (28, q. 1, cup. Cave). Cave, in- ralis dpclor docuit spefflfe d.e Domino, quod juvare
quani, genlilcm aut Judseam atque alienigenam, hoc dignetur jjicrempnla fidei qusereniem.
esi, hajreticarn, et oinneni alicnam a fide tua uxo- 87. Et surgens puer.profeclus eil in Mesopotamiam
rein arcessas tibi. Prinia conjugii fides caslilaiis (Ibid,, 10) : et juxta voti seriem quod. proficiscens
gratia esl, Si idoia cplat qupruni proedicantur adul- servulus voverat, occurtil ei Rebecca, habeiishydriam
leria, si Christuin neget qui prseceptor et rernunera- super huinerum, virgo speciosa volde, qumn vir non
tor est pudicitiac, quorapdp potesl diligere pudici- cpgnoverqU Descendil auteth ad fonlem, et implevil
liam? Si Christiana sii, non est satis, nisi ambo hydriqn.hdedU puero bibere, adaquavit ontnescamelos
ipiiiali sitis sacranienlo baplisniaiis, Simul ad ora- ejus (Ibid., 1S el seq.). Unde puer Abrahoc accepit
lionem noete vobis surgendum est, pt conjuiictis inattres aureas singularum drochmaruhi, et duasvi-
precibus obsecrandus Deus. Accedit aliud insigne rias dedit iii manus ejus, decem aureorum pondus
caslimonise, si credas a Deo luo libi quod sortilus earuin, et qusesivil ab ea si Iocus essel hospitio, et
es, conjugium datuni. Uiide et Salomon ait: A Deo, cujus esset Dlia. Simpliciias quidem moralis expri-
inqtiit, prwparabitur viro uxor (Prov.xrs., 14). Non Ji niitur, quod nullns fuerit vel in conjugii pelilione
possunt hoc dispares fide credere, ut ab eo quem amhilioni locus, sed Dorainus proesul conjugii peti-
non colit, putet sibi connubii impartilain gratiani. tipnem inipleverit, Tameh speclare licet Ecclesias
Ratiodocet, sedampjius exenipla commoneni. Soepe niysteria. Ubi invenilur Ecclesia, nisi in Mesopota-
ijlecebra muliebris decepit eliain forliores maritos, niia ? Ibi quoerilur, inde arcessilur, ibi duobus slipa-
et a religione fecit diseedere (III Reg. xi,4). Et ideo tur flumiuibus, lavacro graiiac, et iletu poenitentioc.
tu vel amori consule, vel errofem cave. Primum Etenim nisi peccala propria defleveris, nisi graliam
ergo in conjugio religio quoerilur. Idco Abraham bapiismaiis acceperis, non |libi acquiritur Ecclesioc
proximam qusesiyit dare filio suo. fides, et » quaedam conjugalis copula. Muniunt eam
8o. Et tu proximam qusere. Quis est proximus? Tygris, hoe esl, prudenlia, et Euphrates, hoc est,
Qui fecil, inquit, misericqrdiam. ln Evangelio hoc justiiia, et illuininatio frucluosa, a barbaris sejia-
dixit Dominus Jesus. El tu proximam seminis Abra- i'ans geniibus.
hoe require, et propinquam proximi lui (Luc. x, 37). 88. Virgo uutem speciosa vqlde, cujus decorem
Senleri Abrahoc Christus esi, ipse esl proximus oin- iiulla corrupil selas. Speciosa vaide, quia speciosus
niuni, qui super omiies fecit misericordiam, tpllens et ille prse filiis hominum, qui eam acquisivit sibi.
peccalum piundi. Disce deiude quid in uxore quse-<3 Quqm vir non cognoverat; hulli enim viro erat b Co-
j'alur : non aurum, non argenlum quoesivit Abra- puja ejus, sed soli Christo debita, Hydriam Iwbens
hapi, non possessiones, sedgratiam bonoeindolis. sttper humerum, qua lavat actus hominum. Et quia
86. Deinde interrogatus si nollet venire mulier, ex congr.egalionegeiitilium conslat, qua suos lavit,
iilruiiiiiain eo filiuni domini sui duceret: Anende ideo legis quia descendit ad.fontem, et implevit hy-
libi, iiiquit, nerevoces filiumtnettmillo. DominusDeus driam ei dscendil {Ibid., 16). Samariiana illa venit
cceti, et Deus lerrm accepit me de domo pairis mei, el ad fontem, sicut in Evangelio scriptum est (Joait. iv,
de lerra in qua nqtus sum, qui Ipculus esl tnihi, el ju- 7), sed non descendit : puleUSei videbalur, ilec im-
rqvit dicens; Tibi dabo terratn hanc, el semini tuo; plevit hydriam. Denique ait : c Hydriatn non habeo.
ipse miltei'Angelum suum anle (e, el accipies 310 Noii habebat unde actus suos lavaret. Hoec sola de-
filio tnep uxorem ip.de, Qupd d noluerit tecum venirb scendit, hoec sola cognovit fonteni verum, hoc est,
tnuliet in lerram hqnc, purus eris q jyramento hoc non aqusc fontem, sed vitse seternse, sicut dixit Da-
(Gen. xxiv, 6 et seq.), Qpo proficiat lioc consTdera vid : Quoniam qpud le esl fons vilm, el in lumine tuo
diligeniius. Non ji.cet li.b.i accipere alienigenam. videbimuslumen (Ps. xxxv, 10). Ideoque habuil quod
Sane si Ciirislianam se faciat, laudem habebis ex ea. daret sitientibus, quia credidit. Naili qUse nOn cre-
Ne te qtipque si recusaveril Chiistiana fieri, stu-^ P debat, ait fonli huic volenii d sibi poliim dare : Unde
diuni nuptiarura a fide deflectat, inslruil lectio. tnihi habesdare qquam vivqm(Joqn. iv, 11) ? lioecau-
Abraham sequentem deduci admonuit, residenlem tem babuil unde non soluni puerum, sed etiam
non expeli, nec eo filium suum pergere. Sane do- camelos adaquaret, 311 flUi)enon solura jus-
rnini sui qui se ab incplatu terrscin qna Iiabilabat, los rigai-e consuevif, sed cliam injilstos implere.
abduxerat, non defuluram misericordiam, ut prse- Ideo accepit inaprcs aureas, ct e viria;s quas mi-
^Mss, qualuor^ Quddqmconjugali copula muniunl tius isia, Doiiune, neque in quo liautias, Itabes; legisse
eqm, elc. Ex quibus tamen Vaic. proefert,.. copia aulem ipsorum locp, Z)o»iine,neque in quo haurium,
mumuiit, etc. liabeo. Quod lamen in Bibliis nuljis reperire esi.
h Guneioe edrt., copitimjus. CiiiiCti mss., copula ttMss. Corb., Long., Colb., Maz. et prima manu
ejus. Atlamen ita. scribilijr in Corb, ut ulrunique Torn., volenti sibi polutn dareaquatn mvanu Hmcau-
pene ex seqriolegi pbssif. tetn, etc, Forle npp male, si post, aauani vivqm,ineiite
cRpm, edit. sola, reliquit hydfi.qm timtier, Reli- suppleamus quod supra exprimitur, nempe, Itydriam
quit; uridenon habiitt, quo aclus sups, etc. Vefunita- non habeo; quodsane aptius quadratcum sequentibus.
men evidens, est viruni sanciura non indicafe illa e Viripe, idem significant atque annuli, ut ex se-
Scriptufseverlja, ReltquUeiijbliydriam, elc., sed po- fjuentibus coiiigcre est.
#S3 W ABIiAHAil Lla. I. m
sit Abrahani.tamquam merilorum suorum prsemia. A meus curam subibit; hoc enim non est meura. Ergo
89. Fortasse audieules hsec filioe,quse ad graliam quod et ipsi philosophi mirali sunt servale, virgi-
Domini lenditis, et vos provocemirii ut habeatis nes. Sed etiam, hmulieres, si qua, amisso cito ma-
inaures et virias, et dicatis : Quomodo prohibes hnc, rilo, adolescentula laqueum infirniitatis suse limet
Episcope, ut habcamus qtiod Rebecca accepit pro incidere, ut si vuU nubere, nubat laiilum in Domino,
munere, et hortaris ut similes simus Rebeccae? Sed ul eleclionem niarili iiarenlibus deferat; ne appeten-
non has inaures Rebecca habebat et virias, quse li- tise procacioris oestimetur, si jpsa de nuptiis suis
tes in Eeclesia serere solent, quse fabuntur frequen- cleciionem sibi vindicet. Expetita niagis debel yideri
ter: alias inaures babebat, quas utinam vos liabea- a viro, quam ipsa yirun) expelisse. Verecuiidiam
tis, alias virias. Inaures Rebeccoe pii auditus insi- proemitlal, antequam nubat, quod ipsuni coujtigium
gnia, et virise Rebeccoe ornamenla factoruni sunl. plus commendet verecundia. Sgd ilji vprba imitan-
Has inanres habebal, quai non gravarent aurem, tttr, opera imitari nequeunt.
sed denuilcerent : has virias, quoe manum non ma- 92. Inesse quoque in ep procclarujn Ecclesioe piysr
teriali auro onerarent, sed spiritali acttt levarenl. lerium liquet, co quod nemo ausus sit eain anic
Ideo et fratri et parentibus in hoc placuit ornatu. Et Chrisliini vpcare; soli enini Christo Jia^Ceral yocan-
lu sume inaures qnas tibi Abraham reliquil : sume Bi daruni nationuni reposila procrogaliva. Vocata attteni
quas transmisit virias. Audi verba Domini Dei tui, iipn fecit moram, et ideo aeceptior Domino; quia po-
sicut ipse audiebat: exsequere jtissa, sicut ipse pro- pulus Judoeoriim qui erat ad ccenani vocalus, digntis
peravit a implere. non fuilvenire : cougregalio autem gentium siinul ut
90. Pulcherrimus aulem locus ad inslruendos eos arcessiri se vidit, pccurrit.
quibus aliquid injuiigilur, quod non prius manduca- 95. Denique ut scias non sine niysterio esse, cunv
vit puer Abrahse apposjtum sihi panem, quam man- veberelur canielo, veniebat ad sponsum ; eo quod
datum Domini exsequerelur. Quo impetrato, vasa populus nalionum belluina quadain hprridus meri-
aurea et argentea el vestem dedit Rebeecse. Ubi lorum deformitate, qui formoe suoe nullum'Jiaberet
sponsala est Ecclesia, accepit vasa aurea et argentea, decorem, fidem esset alque consensum Ecclesise re-
in quibus essel thesaurus Tidei; sunt elenim vasa in cepturus. Nec illud ptios.pm (50, q. 5, cqp. Nec il-
honoreni, sunt et in conlumeliam. Quse sint ea vasa f«d),~quod cuni veniret Rebecca, vidit Isaac deain-
audi: Habemus lltesaurumin vasis ficlilibus(II G'or.iv, bulantem ; et cum interrogasset, qms essel, cogpito
7). Vasa fictilta corpora nostra sunl : fides nostra quod ipse esset cui ducerelur uxor, descendit, e,t
thesaurus est. Et forlasse j'am etiam ipsa corpora caput suum obnubere ccepil, dopens yerecundiam
noslra qusc ihesauruiii islura habent, aurea sunt, (] nupliis proeire debere : inde enim ct nuplioe dictoe,
quia sunt plena prudentise : et argentea vasa sunt, quod pudoris gralia puellse se obnuberent. Discjle
quoe videntur mandaii ccelestis alloquiis refulgere. ergo virgines, qucmadmodum seryetis verecundipni,
Honoranlur autem et parentes muneribus (52, q, 2, nec intecto capite pfodeatis ante extraneos, cupi
c. Honorantur). Rebecca jam desponsata, designattim maritum aperip
91. Consulitur puelia non de sponsalibus, nam capile non putaverit videnduin.
illa j'udicium exspectat parentum, non esl enim vir- 94. Quis ille est servulus qui prpvidit iias, nup-
ginalis pudoris eligere maritum : sed jain desponsata lias? Unus utiqiie de Aposlolis, el ille maximp qui
viro de proleclionis consulitur die. Nec iramerito ail : Viri fralres, vos scitis quia q diebus antiqids iii
dilaiionem non. attulit; jure eteuim properare de- nobis Deus elegil ex ore tneo audire naliones verbum
buil ad marilura. Unde illttd Euripideon quod mi- Evangelii (Act. xy, 7). Vpl ille qui doclor appellatus
rantur plerique, unde translalum sit manifeslum est. estgenlium (I Tim. n, 7). Ipsi enim c cum leguntur,
Ait enim in persona mulieris, quoe lamen marilum aut Joaiinesevangelista, acquirunt Clirisio aniniam;
volebat relinquere, el ad aJias petebatur nuptias : ul credat quse anle non credidit : et cupienlibus
Cbrisium videre, serraonibus deuionstrant suis. Ita-
ittvfSvtjiuv«fltT^p.
JfujJ.csU[t4Tiav l^os 1-I)
SUp^ivav^cl, r' <™K
ty-^v T«SE.
xP^v'w que Abraharn celebralis filii nuptiis (Qeii. xxv, 8),
. (Euripidesin Andromacha.) longa3va sctaie, el bona seneclule cpnipleyit die§,
312 H°c est> Sponsnlrum quidem meorum pater
» Post vocem, impiere, Rom. edii. intrusit sequen- c Vet. edit., cuttt legunlur, ail Joannes evangelista,
lia : Inquit enitn, et apposuit iliis panes ad comeden- acquirunt Christo animam. Al cum adveriisseni Rom.
dtim, qui dixif : Non comedam donec loquar ego editores comniodum seiisuro binc elici non po>se,'lo-
vetba tnea. cuni enieiidayerunt in haiicformarri; Cum aiidiuntur,
blia mss. Edil. autem, mulier etiam, qum... Et acquitnnt Chfisto qninunn,,, ei cupienlibus Chrhtum
post teia yer.baubi esedem edit.cum praecipuismss., videte, ul ait Joannes evdtigeiisia, sermonibus, eic.
Iqqueuminfirmiialis,sum titnel incidere, tresj.mss. ler Nostram vero lectionem magno consensu praeie-
giuil infirmilati sum timet injicere. runt mss.
 455 . SANCTI AMBROSII 4S6
m<mi 7—w———^—< <ii
i— ., i ii n —a^M^—^M^———^»
IIW»I--I i.i iIIHMI

313 MBER SECUNDUS.

CAPUT PRIMUM. At dam auctorilate, d censione, et sollicitudine tolura

PosiexposilUm moralem sensum, adprofundiorem seu gribernel hominem.
allegoricnm ttansit: et quemadihodum animw ptm- 2. Haccergo mens erat in Charra, id est, in ca-
cipiatur ut exeat de terra sua, et de cogriationesua; • vernis, obnoxia variis passionibus. Ideoque 314 &\~
nec non a quibus ad petfcctam putgationem tece- ciltir ei: Exi de terra tua (Gen, xn, I), id est, de
dendum sil, explicat. Denique ptomissam Abtdltm corpore tuo. Exivii de hac terra ille, eujus conver-
posietitalem refetl. satio in ccelis est. Et de cognatione, inquit, tua.
1. Moralera quidem locuin proseculi sumus, qua Cognati sunl animse noslrse corporis sensus. Dividi-
poluimus inlellectus simplicitale; ut qui legunt, tur enim in duo anima nostra : in id quod est raiio-
morum possinl sibi haurire magisieria : sed quia ex- nabile, et in id quod est irratiouabile. In eo autcin
utraque parle acuta esl acies gladii, ex utraque parte quod est irrationabile, sensus sunt: ergo cngnati
prscJiaris; similiter verbum Dei, quod est aculius sunt parlis ratioualiilis, hoc est, menlis. Et de domo
omni gladio acutissimo, penelrans usque ad divisio- tua, inquit, ea;i. Domus mentis c prolativum est
nem animse, quocumque converleris, paratuin inve- verbum. Sicut enim palerfamilias habitat in domo
nies et opporlunnm, ut animam legenlis perirans- sua, et in poleslate habet qucmadinodum regat do-
cat ad revelandum propheticarum Scriptiirartim JJ_;mum suam : ila eliam niens in sermonibus nostris
jenigmata. Unde uon absurduni reor referre ad aliio- habitat, et gubernat verba nostra, et vis ejus ac dis-
ra sensum, el per historiara diversaruin personarum, ciplina in sermone elucet. Ut bonus paterfamilias a
vinulis formai queindam processuin explicarc; maxi- primo vestibulo domus seslimalur : iia :eliam de
me cum jam in Adam intellectus profundioris exor- sermonibus nostris mens nostra perpertditur. Deni-
dia degitstaverimus (De Paradiso, c«p.2). Adam que eiiam r modulis vocis pulsal el revocat.
eteriim nientem diximus, Evam sensum esse signifi- 5. Ergo qui vull perfectam purgationem conse-
cavimus, serpentis spccie delectationem expressi- qui, disj'iingal se ab his tribus, a corpore, a sensi-
liius; sed ibi de summa bealitudine, etquadam nairr- bus corporalibus, a voce, in quibus su.nl omnes cor-
rali virtulum amcenitate a per circurascriptionem poris passiones, el circumscriptiones sensuum, qui-
sensus, et deleclationis illecebram h refluxus :id cul- bus decipimur et illudimur. In nullo eniin horum
pain est: hic autem profectum mentis speculari da- Irium bontim. Non in came, quamvis Epiciiri sclmla,
Tur. Hoc euim Legislatnr provide egit, ui quemadmo- plerique eliam volupluarii disrumpantur s laudantes
dura lapsuiii nientis demonstravit, ut illas erroris corporis deleclationem; neque ih seusibus, qui soepe
caveremus seniitas: ila eliani processum mcntis , et ludiimur; ueqiie in sono vocis, quse falsis plerumque
quemdam superiorem reditunisignificaret, ut quem- Qj animam demrrlcel h cantibus, est perfectum bonum;
admodura infracla mens refbrmare se possit, co- hsec enim corruplibilia: quod autem vere bonum,
grtoscereriius. Purgaverat enirh lerratn Dominus di- lioc iucorruptibile. Manifesta autein fides. Morluo
lUvii infusione, laveral humanoe colliivionem fragi- etenim hoinine, caro corrumpilur, sensus pereunt,
lilatis: sed non satis erat ad virttitis profectum, nisi vox amiliitur, remanel meus immorlalis, incorpo-
ut inslruerelur homo quemadmodurn se regeret .et ream vitam recipiens. Unde in alieram lerram vpca-
gubernaret, Ahrabam ineniis Ibco iiidiicitur. Denique tur plenam beafitudine, ubi non falsa pro veris,
c Abrahani Iransitus dicilur. Ergo ut mens quac in sicut in hac vila : sed vivara rerum cernal subslan-
Adam lotam se deleciationi et illecebris corporali- liam; eo quod excussa cnrporis, et sensuum, et voCis
bus dederat, in formam viriuiis speciemqiie trans- nebulnsa quadam imagine, corruptibilem caliginem
iret, vir sapiens nobis ad imiiaiidum propositus esl. deponat, et revelala facie bealse vilsegratiam lusiret
behique Abraham secunduiri ilebrseos, seciindum obtuiu.
Laiinos paler dictus est, eo quod mens paterna qua- 4. Benedicam, inquit, te, et faciam te in gentem
a Edit. Rom., per citcumverilionemsensus.. r Edit., modulum vocis pulsat et revocat. lidem
h Mss. duo, deflexusad culpamest. mss., modulis vocis, etc, nbi subinlellige passiones,
c Abralrse nomen videlur Ambrosius deduxisse a corpus, ac sensus. corporeos, qu.e supra niernnrala
. voce Abran, qua transitus sigriificaiur: aul poiins suni, qutvque modulis vocis excitari ae niiligari
respexisse adcap. 14, n. I5, 1ubi secnndum LXX ncmo non experiiur.
Abraham transiior dicitur. Vide Nohilium in eum- K Edit. Arn., Era., Gill., laudis corppris delecta-
~-4t|emlociini. - I) tione. Rom. vocem, laudis, pra-lermiiiil. Nosomnium
a Censione,idest, censura, ac moderatione. mss. aucloriiati credendiim putaviinus;
e Oiimes edit., ptolatum est verbum. Mss. omnes b Ila mss. supra citati, practerCorb. in quo de-
Gallicani, prolaiivum est verbum. Idem aulem signifi- erat, canlibus, est, quod recenliori inanu additum est.
calprolativuin atque extensivum. Vox euiin, domus, Edil. vero, demulcel cantibus, est perfeclum bonum
a siuiplici signiQcalione ad ligiiralam et metaphori- hoc incorruptibile. Manifesta, etc.
cam extenditur.
457 DE ABRAHAMLIB. II. 4h8
«wgnam (Gen.xii, 2). Inimorlaliiatem spondet, cum A ipsius contuitu viam colligunt: ita et Abraham c nu-
genus promiltit. Genus enim immorlale videtur esse, ilabundus quidem, tamen tramitem veri sequebalur.
personse morlales sunt singulorum, ut honiinum, iDucebaturplerumquefalsa specie bonorum, sed non
ut equorum, ut apum. Dequibus aitquidam : ]
penitus inclinabatur. Perfecti est entm non deflecte-
At genusimmortalemanet. 1re, prudentis non penitus declinare. Solus autem
(Vitg. I- iv Georg.) ille
_ numquam defleetit, de quo scripium est: Ecce
Tainen multo illud melius quod gentem magnam , in utero accipiet, et pariet filium, et vocabis no-
dixit Ecclesioeperpetuam poslerilalem, et generatio- virgo tnen ejus Emmanuel : butyrum el mel manducabil,
nem illam supernam.quse vere niagnaest, aut pec- scidt aut profetat mala, eligat bonum; quo-
pfiusquam
calo moriamur Deo renascimur. nidin priusqudm sciat puer bonum aul malum, non
315 CAPUT II. credet tnalilim, ul eligat quod bonum esl ( Esai, vii,
Posl Abrahamiexitum, Deus illi lamquam amico lo- 14). Hoc Abraham facere non poteral, ut prius bona
mala sciret. Sed prseceptis inhserebat
quilut. ldem nobis proponilur ad itnilandum ; ul eligeret, quam
tnens ttostra ejus exemplo reformelur. Quars Lol ccelestibus, ne declinaret a vero (Gen. xn, 4). Ideo
cum illo egressus;quidvesexagesimoanno significe- eliam septuaginta et quinque annorum describilur
lur. Quo tandem pacto sapiens animam suam possi- -B exisse de Charra, quodd sepluagesimo perfecto re-
deal. missionis numero sensus is sit qui possit inflecii.
locultts esl ei 316 Delectaliones enimhorum sensuum faeiunt, ut
S. Exiit Abraham quemadmoduin non sempererectasitmcns nostra, sed aliquando se
Dominus (Gen, xu, 4). Hinc ferunt gentiles seplem ut non inlra cavemas corporis, sed se intra
inflectal;
Sapientum senlentiam : Sequere Deum, quasi inven- latibula voluptatis abscondat.
tumsuum; cum longe anterior, non dico, Abraham, 7. Tamen etiam in his cuniculis positus ita eva-
sed Moyses fuerit per quem lex dala est, dicens :
sit, ut sumeret uxorem suam, el nepolem, et omnem
Post DominumDeutn tuum ambulabis (Deut. xm, 4). animam
Exivit crgo Abraham in quo b non tam perfectio ejus, quascumque possederat in Charram. Pru-
dentes enim elconlinentes virttitis alque animse pos-
quam animse ejus devolio, etmerilis libertas exivit
sessores sunl, decorem morum mansuetorum eli-
decoi'poris vinculis, de illecebris deleclationis. De-
sic habes : Exivil Abraham gentes. Qui autem amalores corporis sttnt, delecta-
nique quemadmodum tionibus ejus irretiunlur; quia irrationabilium in
locutuseslilli Deus. Supra habes, Exi, dixisse Deum,
: Mc corporis habitudine omnis virlus est, rationabiliura
in quo apertum imperium jubentis expressum autem in virtutibus animse ac disciplinis. Proplerea
habes quemadmodum loculus est illi Deus. Quasi
scriptum est (Ibid., 5), quia c possidebat animam
quidam confabulationis affectus comprehenditur; suam , tamquam liberam regens, et nulli servituli
omnia enim fecit quse statuta sunt. Ante faclum obnoxiam.
factum Hocergo habet inlentip doctoris; eo quod
igilur Deus dicit quasi obnoxio, post loquitur etiarii in illis diverticulis et anfractibus
quasi amico. Amicus est enim Deo, qui facit quoe vel adhuc sevi recentioris, vel nondum constitulus,
perfectioris
imperata sunt. Unde etin Evangelio suo dicit Domi- disciplinse,f vel loci patentis ad vilia habitavit non
nus Jesus: Vos amici mei eslis, si feceriiis qum ego ita inflexus ad
Jatn dicovos servos 14 culpam, ut demigrare non posset.
prmcipio vobis. non (Joan. xv, mentem suam ab illa lubrica possessione
el 15). Sed, ut dixi, processus viri sapientis proposi- Denique
defendit et translulit.
tus esl nobis ad imilandum, scriptus ad experimen-
tum, non perfectio. Adhucenim reformat se mens CAPUT 111.
in Abraham, quse in homine primo Iapsa est. Et Perambuldt Abfdlfdm usque arf Sychetn, qum vox
ideo per gradus etincrementa se colligit. exereitationem denolal. Ibi Deum quem dum essel
6. Unde et addidit: El exivitcutneo Lot (Gen. xn, Chaldwus videre non polueral, cernil: cui aram
4), hoc esl, declinatio. Id enim nominis significat quidem exstruit, sed non sacrifical; et qua de cau-
sal Ilerum tamen excitata dra nomen Domini in-
interprelalio; eo quod ut viantes incognitam car-
*-
3 vocat.
penles viam, semilis aliquibus ssepe falluntur, ula
directo deflectant traraite; ef, taraen si prudenies S.Et perambulavit,\nq\iit, Abrahamusqiie ad locutn
sunt, non deviant, sed cunctabundi licel, regionis Sychem, adquercum allatn (Gen. xn, 6). Nonne vi-
a Ilamss. Corb., Long., Colb. el Maz. SedValc. abbreviatione, quam alii alio modo interprelati sunt.
Ctedit. Am. et Gill., e( peccato moriamur, ideo rena- c Mss. Corb., Colb. etMaz., mulabundus.•
scatnur. Era., uipeccato moriamur el Deo renascamur. d Locus obscurus et forte corruptus : cui tamen
Rotn. denium ac ms. Torn., Iiaquc peccoto morio- lucem aliquam adferre potest Philo Iib. de Migr.
mur, Deorendscomur. Alqui videlur hic nonnihil aul Abrahse , ubi tradit quinario numero, quo sensus
omissum esseaut corruptum, auteliam forte trans- curporei significantur, perfeclionem quse sepluage-
positum. Confer quse hoc loco dicitde generis im- simo c
adumbratur, inflecti ac debilitari.
morlaliiale cum huj'us ipsius libri cap. ultimo, et Cum hoc in Scriptura nusquam reperiatur, yeri-
cognationem uon minimam animadvertes. simile est allusisse S. Ambrosium ad Gen.xn 5
b Ms.Corb. et alii tres cum edit. Era. ac Gill., ubi ex superioribus intellisimus eum legisse, el om-
profeclio; Am. provectio; Cod. Long., Maz. et edit. nem animam quam possidebal.
f Edit. locum palenlem ad vilia, ttonesl ita
Rom., perfectio. Sed hanc diversilatem non aliunde inflexus,
ortani esse putaverimus, quam e primse syllabse elc. Melius mss. vel loci patenlis, etc.
PATROL. XIV. 15
 459 SANCTI AMBROSII 4C0
denliir superflua esse, nisi ratibnem i'equiras, cum . ^ Cbanaan, lunc Deum videre cce.pit,el eurii cognosce-
el alti',udinem quercus non prsetermiseril?Sed ubi re esse Deum cujns invisibili virtule advertit oinnia
ralio est, niliil superfiupni. Sychem enim vefliume- regi et gubernari. Hoc ergo Scriplura docel, quia
rus, yej cervix signilicatur, qupd pstlaboris et exer- Abraliam a slellarum «bservalione demigrans Deum
citationis indieium. U»de et Jacob vir exercilatus vidit.
filio suo Joieph eam praccipuam dedil. Ergo qqia 10: Coiirirmatio testimoniiadj'iingitur(G«(. xu, 7);
neque siiie du.te nalurse exercilatio ipsa per se per- quia in loco aram Dotuino ocdificavitei qui sihi appa-
fectippetii eoiiferre poiest, et natufac gratia desii- ruit. Impressus est enim typus iste validus iu anima
tuitur, sidesit exercilatio (est enini ingeniosi admini- ejus, et manifesla fides veritatis : suppeiit eninigrato
culum diligenlia) ipdueilur is vir ad cujus iniitatio- viro memoria, ingrato irrepil oblivio. Illi haerenl a
nem formaris, ad nalprae gpatiam adjuncta exereila- quibusadjiivalur, isti Iabuntur omnia quoe conferuti-
tionp, ||a fupdatior et excelsior factus, ut nsque ad tur. Slaiuiiauleni arain, sed noii sacrilieavit. Posset
quercuni altam pertransiret. Quse arbor ut aita, ila moyere, nisi mepiinisses processus meiiiis^ hujus,
eiiam rob.usla indicio est non facile anipiam sancti Scripturse serie servari. Et ideo spectabat a Deo ge-
Abrahoe ssecpji liiijns^prQceHisesse curvatnm, sed nu-: dispere sacrificandi. Advertebal enim irratiQiia-
niansisse spblirnein; ut a se a lerrenis iuquisilioni- ] t bilis auiitianiis et inutije pecudis sacrifieiutn digintra
bps ad altiuidinein divinae cogaitionis elevaret, divino cullu bosiiam non videri. Nondum in Isaac
9. D.euique conlinup apparuil illi Deus (Gen,.xn, lypum cognoverat passionis fulurse, nonduni Melchi-
7). Nus<|uam.super.ius habes qnod yisus esset illi sedecb dederat ei benedieiipnis graliam, utistaco-
Deps, Uude liquet eo referenduin, qiiia quamdiu gnosceret,
Chaldseusluil, hoc est, noii splum in regione, sed 11. liecessit, inquit, inde in monlem, contra Orkn-
eiiam in opinione Chaldoeoru/n, non poterat Deum tem Belltel (Ibid,, 8). Increnientuin devotionis niontis
viderequemiiiira mundpm quserebat. Clialdoe.ienini signifieat emineiitia, cujus ascensio indicium est ube-
miinduiiisuperipremDeumdicui)i,317eteiiani bsti- iToris processus. CoiitraOrieniemideo, quiaprpphe-
paruni doino, et stellarum cu.rsu ferri asseruul ea quse tabat veiiliirum jTisliiiaesolem; quod illic Sapientia
lerrena sunt, et qu.odatn vinculo coerceri. Unde et pafaret sibi domum, et inde per virginem suum prse-
Deps stellas appeljav.erunt, e,o quod" eas dominatum destinaret exorlum. Yolebal ergo cognoseendorum
qnemdani habere superiium credant, qiiia qiiacdani jam niysieriorum lumen accipere. Sicut eniin sole
stellis ad te.rrena corap.assio est. Oportnit auiem muiidus. ita splendore sapientioe lota nieris illumina-
cos ocstimare, quia quod eonvpaliiur, non imperato- bittir. Meriioque posuit contra d Orienteni Bethlebetn.
rium j'us necdoininaium, quasi Deus, poss.it habere C Doinus 31Sen',1'I,e' diciiurBetlileheni, inquanatus
in eis quorum oegrescit compassipne; cum sif et ipse est Chrisius. Unde aii, per prophetam Deus : Et tu,
mortal.is,et corrupiibjlis. Mundus quoque cuni sit Beihlehcm, non esininima inler principes Juda ; ex le
fa.ctus, uliqtie ipse - D.eusnon est, sed operator et enim exiet prmceps, qui regat populttm meiim (Mich.
condiioi; ejtt.s. Ergo me.nsqiianidiu Chaldaicis erro- v, 2). Non dixit conlra Bethleheni, sed labernaculum
rib.us iufle.ciilur, non videl Deuni, quem.c in bis ipsum Betblehem appellavit. Ecclesia enitn justorum
quseritquoe videntur, non in his quas qon videnuir: est labernaculum. Jam illa .quis non miretur niyste-
qu;fiauieni, vid.enluj;,temppralia sunt; nam quse non ria, quod Bethlebem juxta mare Galilaese est ab
videntur oeterna. Sednun temporalis Deus: non igi- Orienle. Elenim vel anima quae meretur templttin
turvidetur. Non ergo mens ea videt Deum, quocdis- Dei appellari, vel Ecclesia tundilur ssecularium cu-
ciplinam Cbaldierorum sequiiuf. Undenec Abraham rarum fluctibus, sed non subruilur : coeditur, sed
primum videbat. Quomodo autem poterat videre lion labefaclaiur, comnioliones (liiclnuin el iusur-
euin, supra quem aiterum essearbiirabatur? Ubi reciiones passionum corporalium facilis premere ac
vero ad aliam demigravit non regionem, sed verarn mitigare. Spectal aliortim riaufragia, ipsa inimunis et
religionein paratam humilitaii, hoc eiiim significat exsors periculi, parata seinper ut illucescat sibi Chri-
fl Sic mss. sex. At Cunetseedit., ulse mternis. D sole acTuna sumi' eruditissimus Cangius in GIoss.
b,IJom, edit-. snla., eU erruticarum.mptu.slellarum, ined. lat., ad: vei;buiri, elemeniuin, docet. Nec forte
ct fixaruih cursti regi. Quarn qiiidem lee.iionein ficile absurduui fnefit eauidepi vocem pro rcliquis etiam
cfedideri.nus cbncTnnaiarii ftiisse ex istis liliris Plri- planetis usurpare; utsequepateat ac ekmenium, quo
lonis de Abruhamo verbis,. : K«ra TS rug -nlxovv.ul vocabulo eo.-i.dem,planelas significari laudalus Can-
ereknvn;v.o~irwv ukluv irluvnrdv r.ui uTrluyav nspio- gius, auctor est, quein.cons.nle. Sed. si lubeat dielio-
$ov;..... TOV KOTOV
v.bo~~i.ov slvui&c.ov.yprum
u:7ri).K.Sov n.e.m, dptnus., vel domo re.tinere, id eiiam licebit
licet Anibiosiiiiiiad.isiuiii. TocuTiirespexisse.' nrin.ea- sens.iTiiibil.iiiu.talp, cuni planeiarum domus,sit asiro-
niusTiificiiis, noii p..fsunTpstapionab omnfftiis scrip-, Ingis. usilata iocutlo. Corifer liunc iocumcum Jib.
lis,' aiqtie editis cidicibus discedere,, Ifprum.eiiiih, SHex..aem.,cap,i,
quanior; o'ptini«eTibijii !i;c;c prseferiini,, ui etimnsii- ~.c llp qiiatuo.r, niss. melioris notoe. Alii vero et
carum domus. Ajii cum aiiiiqiiisedTt...... stjcarum 'edil.,.gi<eiJiin.his qum.videiuur, non in. his. q^twnon
dqinb. Et ii.isiii lbcq .lnrii diflicili;visum es.i adlncren - videhtur, esse piuaiti.
d Oiuiies edit. legiiut, Beihel; jnss.>vero"bic et iii'
(lum': inaxime cuiii satis verisiniile sit uoii jiiso.liiiirn
lihrariorum' esse iieccaium : S, vero.Dpclpreinjiri- seqiieniibus nuniquam iipn babent, Be//i/i?/iew.;;quam
niiini gnvcis characteribtis exaf;isse,' o-roi^eioiv yoceni, ex Betiiel deducere videtur Ainbiosius.
Spop-M,id esi, pl'aneiaruni.cufsu;,ij.Tot^etoveniui pro
 m '
m ABRAHAMLIB. II. 462
slus, alque ejus illuminatione jucundilatem acquirat j^.iii jEgyplum, hoc est fn afuiclionem corporis. Sie
sibi. Sicut eiiim oculi paseunlur prirao diei lumine : lamen descendit, ut quasi advena ad tenipus inco-
iia etiatn mens nostra alitur inventis sapientioe, et lere, non quasi civis possidere videalur. Jusius enim
quibusdain ejus radiis videtur splendescere. Visi- dixit : Advena sum m terra hac (Ps. cxvm, 19). Et
bilis enini solis radiis terroe vaporantur : invisibiies alibi : Reu me, quod incololus meus
prolongalus est
autem radii cordis nostri penetranl interiores re- (Ps. cxix, 5).
cessus. 15. Descendens autem Abraham in iEgyptum
12. Iterum sedificavit aram, et invocavil in no- (Geri.xn, 11), boc est, ad feros et barbaros
mores,
miue Domini (Gen. xu,8). Processus fidei in Do- qui virluli deferre nescirenl; ne nocerenl per invi-
niini invoealione significavil. Hoc 'adjecit superio- diam, dixil Sarse, ne se uxorem ejusdicerel, sed
ribus. sororem appellaret. Et hinc h grande virtutis myste-
CAPUT IV. rium,euicito invidelur. Etideo ut invidiam reprimat,
Abraham ttbi commoralus esset in deserto quo mentis humiliorem se
prsestare debei. Non sibi principatum
iranquiUilas adumbratur, in Mgyptum quw len- super omnes vindicet : non sibi soli
lado esl, descendit fame cpmpulsus. Cur ibi Saram sapieniiant
quasi.prsecipuam arroget. Haec esi quam sibi Sa.lo-
sororem appeUnverit, non uxorem?Jlanc duin Pha- j $ tnon uxorem
acquisivit. Uxor enim proecipue c est
rao cuin objurgatione marilo reddil, menlemconli- unidebita.
Itaque onines cupiunl laii se copula di-
nentimrenunliantemsignat, gnos videri, ut doleant aliqueirt sibi prseferri. Quis
15. El abiil Abraham, el demoratus esl in deserto tania soius poliatur pnlcliritudine? Suror auteni
(Ibid., 9). Tunc probatur mens, quando in quodam quodam vel j"ure germanilatis, vel nomine plerisque
deserio csl, ubi nulla cupiditatum lascivia, nulla sociatur. Et ideo verum amatorem suuru integrum
abundaniia pecnnioc,nullussumplusluxiiria?. Utiuam ab injuria reservat.
in boc deseno csse possim, destitutus ab omni in- 16. Unde1 videntes eam .JEgypUi (Gen.xu, 15),
Ceiilivocupidhatum, derelictus ab omni delinquendi qui non possem discernere, nec vktutis formam co-
studio, exspoliatus jactauiia el tumore. Sed quia vul gnoscere, vulgari aistimantes jTidicio, induxeruntad
Deus nos tentari paliiur, vel teiitator incursat, cum tyrannum, hoc est, ad mentem superbnn quse pon-
sibi videtur in deserto mens esse quieta ab omni ter- dus sapienlioe non siis-linuil, et ideo affliciaia est.
renarum voluplatum appelentia , in iEgyplum im- Eteiiim curn aniniam improbain virtutis intraverit
pellitur, ubi comptingi possii. Siimulus enim mentis serrno , redarguil eam culpoc, eri'orisque pudore af-
caro noslra est, el passiones ejus conipuiicliones sunt licil, el prolapsionis lorqueldoiore. Namque dum in
"nosirse. Ipsa est ^Egyptus nostra, boc est, caro C| qoadam sumus delinquendi libidine, nebulis quibus-
nostra, ipsa esl affliclio. In hanc descemiil mens' dam insipieniioe mens obducitur, et fumoquodam
noslra, quando cogilat quae carnalia sunl, Tunc au- iiiiqoiialis "oculiejns caliganiur; ne videal eoriini,
tem ascendit, quando invisibilia desiderat. Idco et quseconcupiscit, deformitatem. Sed cum nmnis nebula
Abraliatn dicilur descendisse in iEgyptum, ut affln. transieril, etsapientise fnlgore fulseril, gravia (omienta
geretur, Patitur Jioc mens rtostra, interduni separat exercenlur in qfiodam male consciisecreiario. itaque
se a copore, secernit ut singulariter agai, incorpora- •gravior nostra mens judex est conscieinise.reatu, et
SiJmsintendere atque 319 adhoerere cupiens. Inler- judicio pceniteniioe. Quod si vel segra per cuipam,
dimi propler colligalioiiem aniinse el corporis incliua- yel invaiida per iiiflrmiilaiem , non potuerit ferre ac
turad caruales voluptates quibus infiriiia subjiciiur, perpeti virtutis proeseiiliani, dimittii eam, alque a
fortior non lenetur. Afflictaiiones igitur forti viro se relegat, nec palitur eani volvi jn se, etadbserere
coronoe sunt, invaJido iufirtiiHates sunt. Unde etille cgiiaiionibus suis. Et ut iufiriniores oculiludeiu re-
non limebat afflictaiiones <jurbiisprobaremr nierito, fugiunt, iia mens invalida sapieniioe fulgurem non
qui dicil: Nam -a cum venissemus in Macedoniam, siistinel. Tales erant Geraseni 320 "I"' rogabant ut
nullatnque reqniem habuil caro noslra : sed in omiii- • transirel de fiuibus eorum Doiniuus Jesus (Matlh.
bus stimus afflictati : foris pugnm, intus limores D vni, 5i).
1,11Cor, vn, 5). -17. Denique et isle rex ^Egypti ail ad Abraham :
14. Sed ut descenderet in iEgyplum fames coegit Quid hoc fecisli mihi? Quare non dixisli milii, quia
(Gen, xu, 10). Exorilnr enim sseva tnenlis fames, uxor tua esl? sed dixistiquia soror lua est*,el sumpse.-
quando appetuniia carnis hujus exuudat, et exspec- ram mihi uxorem. Et tutnc eace mulier iua ante le,
lalas aquse saluli adversse sunt. 'Rediguiil nos in an- accipe,et recurrehinc (Gen. x\% 18 et 19). lntuea-
gustias corpoiis, cum habendi cupiditas irrepit, rnuraiiimo iiueihpeaanlein aliquein qui iii!,uitus ca-
a luxuria suaviuti est, cordi jacianlia. Tentamur stitalis gratiam auodani captus ejus decore sequen-
ornnes, Infleclitur eliamsobrius animus, descendit dam putet. Deinde pedjssequas ejus iiesciens dquibus

a lta mss. omnes. Edil. mlem,luxurimsuavitate,et bita. Viiio procul dubio codicum iquibus usi sunt:
cordisjactamia ientanlur omnes. quod vitium ut Gill. et ttom. edit. emeudanent, re-
h Mss. Gorb. ac Long, grande sobrim mentis posucre, £st viro debita.
my- d Oiuiies edit. cum Torn.
slerium. cod.,, quibus colligata
c Ha mss, onmes. Am. auteui ae Era., esl mri de- incedil. .
 465 SANCTI AMBROSII m
' comitata
incedit, et stipala advenit, sobrietatem sci- A tutem. Mens ergo validior principaleni virtulem se-
licet, inodesliam ac verecundiam, parcimoniani cibi, cum habet, hoc esl, imperilantein corporis sensibus,
fugam lascivioe, procacitatis, pelulantise, a cautio- non obedientem. Quoede iEgypto secum omnia relu-
nem seriam, sollicitam custodiam, subito autebrie- lit, nihil ibi disciplinarum suarum amisit. Non colo-
tatis succensus calore, aut ipsius camis sestu, aut oc- raia est intemperanlia, insolentia, flagitiorum im-
cursu formocdecentioris nequaquam se teneat, nec modestia, non exspoliata est amictum sedulse sobrie-
legi carnis repugnet; nonne dicit: Pulavi rem fa- lalis, non exula vestimento pudoris.
ciliorem, castimoniam sequi: supra humeros meos, 20. Erat dives valde (Gen. xm,.2), ut pote cui
supra vires meas est. Rarus cui ista junganlur. nihil bonorum deerat, quse non alieni eral appelens,
Vale, castitas, recede, reeede de finibus sensuum quse nullius [indigebat, quod suura dici vellet. Hoc
meorum. Recurre cito eo unde huc Venisii: non est enim esse divilem, habere quod salis voluiilatt
sustineo prsesentiam tuam, affligorgravibus quseslio- sit. Mensuram enim frugalitas habet, census non ha-
nibus, dum lenendam le arbitror, quam tenere non het, cujus niodus in arbitrio quserenlis est. Erat
possum. autera dives pecoribus , argento , et auro. Quid sibi
18. Conversus deinde ad aliquera monitorem sui, lioc vult? Non mihi videntur in homine justo saecula-
qui studuerit in [ ejus mentem inducere assuetu- '.3 res divitise laudari. Unde in pecoribus corporales
dinem caslimonise, allegans non arduam fore, nec sensus inlelligo, quia et ipsi irrationabiles sunt; in
impossibilem, sed pluribus sociara, finttimam stu- argenlo sermoneni, in auro menleni. Merito dives
diosis, j convenienlem b voluntariis, Quid hoc, ~in- erat Abraham, quia regebat sensus irralionabiles.
quit, fecisli mihi? Quare nondixistimihi quia uxor Denique et domuit, ct matisuelos fecit, ut fierent ra-
lua esl? Hoc est, quse non perftinclorie, sed le- lionabiles. Habebat sermonem fidei colore splendi-
gilimo leneatur conjugio, secum miiximam vchat dum, purgatum spiritalis gralia disciplinse : habebat
dolem , "_quseinvehat gravia onera nialrimonii, et meniem plenam prudenlise: Et ideo auro comparatur
durse fenus conjunciionis : sed dixisti sororem, nul- mens bona; quia sicut aurum cseleris proeslat me-
lis astriclam legibus, el nalurse sociam, non jure tallis, iia.mens bona in homine cseteris polior est
aliquo dotalis census superbani' ac polenlem. Itaqtie humanse substantise portionibus. Irr tribus igi.tur ccn-
imprudens onerum ejus copulandam eam mihi et sus sapienlis, in sensu , sermone , mente : gradus
tenendam putaveram, sed inlellexi quod pondus sit quidam per ordinem factus, sicut etiam in Apostolo
in ea et sarcina. Ecce niulierem tuam, id est, ecce leginius : Manel autem spes, fides, claritas, tria hmc,
persuasio tua ante le, accipe, et recurre. Nolo ante tnajor autem his esl cliaritas (I Cor. xm, 15). Et me"ns
me sit, nolo in meis cogitationibus. Tolle te hinc ( i igilur major es(; quia ipsa est quse molit spiritale
cum tuis cohsiliis, cum tua admonitione, cito tolle, frumentum, ut purgationem sensuum, sermonumque
cito recurre, moras tuas non fero, afflictiones sunt proferat. Servatur ubique persona sapienlis viri.
mihi: satis est, quod ante deceptus sum. E.t misit 21. Denique eo inducitur rediisse Abraham (Gen.
alumnos suos quibus vagatur plerumque mens in- xm, 5), hoc est, in Bethel, unde in ^gyplum
temperantior, volvens animo cogitationes luxurioe, descenderat, fut agnoscamus quod etiam justi in
ambilionis, avarilioe, et diversas c illecebras offen- domo Dei positi, et verbo Dei inlenli lenlantur qui-
dens; ut eliminarent, ac longe propellerent casli- dem ssecularibus afflictationibus; sed non alienanlur
moniam, ne recursum faceret in eos fines quibus a domo Dei, et a cuslodia prscceptorum ccelestium.
fuerat expulsa ; quo [secura) jam-et arbilrii serioris d Suis contenlos esse finibus, non exlolli divitiarum
libera, in peccalis suis redargui non formidaret. copiis, et rebus secundum gratiam voluptatuin
fluentibus, hoc esse mentis oplimoe : meditari sem-
321 CAPUT V. per principium et flnera, eo procedere, ei inde
hoc essebonum.Bonuni322autemsaP'ienlia
DiscedU Abraham ex Mgyplo cum Sara uxore, ac ingredi,
est. Nemo enim bonus, riisi unus Deus. Ab eo pro-
suis omnibus, hoc esl, veris animm divitiis. Ejus
creali per ipsum : adeum reverlimur, quia
reditus in Bethel quid significel? QuidveLot auro et cedimus,
dicatur? cum Christo esse nrulto melius. Et ut scias quia bo-
argento dives non
num est congruere principium et finem, ipse ait
19. Diseessit itaque Abraham inde habens secuin boiuis Jesus : Ego sum A et a, principium et finis
uxorera suam Saram (Gen. xm, 1), hoc est, princi- (Apoc. i,8).
palem, non servientem. Ideo et dicitur illi : Audi Sa- 22. Mens igilur nostf a cum ipso semper sit: ab
ram uxorem luam (Gen. xxi, 12). Quoe enim servitio ejus templo, ab ejus verbo numquam recedat.Semper
deliclorum se exuit, principatum habet, non servi- in leclione Scripturarura sit, meditationibus, oratio-
a Vet. edit., caulionem femineam.Rom. cum quin- d Edit. omnes cum tribus mss., Si vis contentus
Quibus pmnibtjs videtur esse..,. hoc scias csse meniis.... hoc est bonum. Sed
que mss., caulioremferiam. caulioneih
potior Corb. inquo legas, seriain. credibile est, locum ila concinnatum esse ab aliquo
h Voluntarii hoc loco dicuntur ii, qui non coacte, lectionis, qusein quatuor antiquioribus mss. prsefer-
scd sua sponte atque exanimo ad aliquid ferunlur. lur, sensuni non asseqitente. Facile auiem illum
° Omuesedit., illecebrasofferens; omnes mss., of- essel assecutus, si verbutn, agnoscamus, supra ex-
fendens. pressum subinlelligiaiiimadveriisset.
 '
465 DE ABRAHAMLIB. II. 466
nibus; ut a sermo ejus qui cst, semper operetur in A tentasset, illum cum bona gratia dimiltil. De impe-
nobis , et ut quotidie procedentes in Eeclesiam, vel ritid ac insolentia Lot in eligendo; deque Sodomita-
domestieis incubanies orationibus; ab ipso incipiamus, rum peccatis.
et in ipso desinamus. Ita totius hic vitse nostrse dies, 25. Nunc illud nequaquam prselereundum arbi-
el cursus diei ab se sumat principium.et ipsi desinat. tror, quod videlur eiiam docliores movisse; qua
Sicut enim a principio vilse credere, b el initiari ratione sic scriplum sit : Et Lol qui ambuldbdt cum
Deo, salus est : ita perseverantia usque .in finem Abrdtn (Gen. xni, 5); quasi aller esset Lot qui non
hecessaria est. Est aulera menlis optimae diligentia; ambulabal cum eo, secundum quod accepimus. Et
ul verbo Dei intenta liihil faciat irrationabile, unde putant plerique non solvi quaeslioiiem. Ergo ut illis
iristitia subeat: ut j'ugiter actuum suorum bene satisfaciamus, et a regula Scriplurse non recedamus,
conscia, lselitiam bonee servet conscienlise. Quod unam personam dicimus, duo negotia, quod in uno
enini bonum hoe sine limore et sine tristilia est, id eodemque viro duse res significantur : numero unus
est, securitalis plenum et gralise. c Possessio enim est, offlcio duplex. Declinatio enim dicitur Lol, sicut,
jTisli gratum esse Deo : insipienlium autem nullus habet Lalina inlerpretatio. Declinat autem quisque
gradus. Ideo Esaias, appropinquante hono, ait : aut bonum aut malum. Cum ergo Lot declinaret
Fugiel dolor,el trisiilia, el gemilus (Esai. xxxv, 10). I I malum, hoc est, errorem, flagilium, crimen, junge-
Joamies quoque in Apocalypsi : Et ipse, inqiiil, baturpatruo: cum declinaretbonum, hocest, justum,
Deus cum illis erit, et delebilomnemlacrymam de ocu- innocentem, sanclum, religiosum, sociabatur flagi-
liseortim, et mors non erit amplius, neque luclus, tio.Bene ergo dixit: El Lol qui ambulabatcum Abratn;
neque cldinor, neque dolor ullerius (Apoc. xxi, 3 el quia adhuc uon elegerat Sodomam, non habitabat
4). In resurrectione eniro juslorum lseliiia jugis cum flagiliorum auctoribus. Postea enim ccepit liabi-
erit et gratia, cum illud bonum cceperit esse cum tare in Sodomis. Ideoque quasi a seipso mulattts,
sanctis suis, quando requiescent in sinti Abrahse, velut alter accipitur; non solum a juslo viro, sed a
positi in ejus labernaculo , quod inler domum vel seipso desciscens.
sermonem Dei etgratiam fixum est : significans in- 26. Denique quia studio jam deflecti coeperat a
nocenliam fidelium agere gratias auctori suo, qui patruo, Non capiebqt eos terra (Gen. xm, 6). Nulla
non habent tinde eos pceniteat in hoc mundo fuisse. enim spatia possunt satis esse discordibus : quietis et
23. Factis itaque simplicibiis Abrahse magnarum pacificis etiam angusta abundanl : dissonis moribus
insiitulionum documenla explicantur. Merito dives, eliam spatiosa arctantur. Et quia a principio dixi
qui eliam disputaliones philosophoruiii diviles facit, (supra, c. i hujuslibri) menlem liic formari hominis,
qui de ejus actu prsecepta formarent sua. C! quse a principio imperfecta fuerat, sed per incre-
24. Ejus ergo divitias Seriptura expresserat : [su- menta et gradus quosdam prolicit, ideo ait : Non
pereral cognoscere utruninam I.ol quoqtie nepps capiebat eosterra : hoc est, una anima motus diver-
ej"us, et ipse ut pote ejusdem suecessionis, dives sos non recipiebat naluraliter sibi repugnantes. Po-
ftterit: sed Scriptura eum peeoris Taritum abundan- lest lamen fieri ut interdum non omuia in uno eo-
tem asserit. Denique sic liabet : Et Lot qui simul demque perfecla sii.it; possit tamen aliqua vitia stia
ambulabal cum Abram, erant oves el boves, etc., d- operire, vel motus suos lemperare : si aut plura
tabernacula (Gen. xni, S). Non habebat argentum , bona sint quibus paucioi'a vitia operiat : aut repert-
quia nondumjustus.Eienini argentum ignitum lingtta tinam commolionem consilio maturipre reflectat.
justi. Non habebat auruni, quod habebat ille qui vi- Verum si ex ulraque parte plura concurrant dissona
dil Chrisii posleriora, de quo scriplum est: El posle- ac reptignantia, hahitalio discrepantium virlutum ac
riora ejus in specie auri (Ps. LXVII,14). Vidit illum passionum in tina anima solvatur necesse est. Figtt-
Abiahain, sicut (eslatus esl Dominus dicens : Abra- rale ergo animam secundtim physiologos terram ap-
ham diem meum vidit, el gavisus esl (Joan. vni, 56). pellavit. Nam et Salomon ait : Tamquamagricultura
El ideo auri speciem hahere meruit et possidere. homo imprudens (Prov. xxiv); quae si fecunda sit
]) opimis segelum fruclibus, abscondere polest spinas:
323 CAPUT VI. sin vero spiuse concurrant aristis, secandi nulla est
Quo sensu scriplum sit ; Et Lot qui ambulabat cum copia.
Abram, itemque : non capiebat eos terra. De 27. Qui igilur pastores sint (Gen. xiii, 7), et quo-
pastoribus, et rixa Anter eos orta, quam sedare rum animantium, et quse rixa inlerpastores Abrahse
conatur Abrahant, Idem cum fruslra Lol relinere et inter pastores Lot consideremus. Paslores sunt

a Id est, sermo Dei, quse loculio ex Philone de-
sumpia est, liyog TOV"OVTO£ : neqtie fere usquam ali-
ter is Deum vocat quam o 6'v; nempe quia hoc no-
mine se appellari Moysi dixeratipseniet Deus, Exod.
5. 14.
h Mss. Torn., Valc. alque edit., et imitari salus
est; Maz., elimilari Deo salus esl; Colb. oniiltit, et
inifiari. Sed veram leclioneni Oorb. et Long. festi-
tuere,
« Sic mss: Corb., Long., Colb. et Maz.Alii vero,
et cunctse edit., Possessio enim justi grata est Deo :
quod hic non ita beneapteque quadrare palebit cen-
sideranti. *
d Rom edil., et armenta. Cselersc, ac omnes mss.,
el labernacula. Ulrnmque defendi poiest ex LXX :
nam inquibusdam illorum codicibus legilur r.ui jcnjv»?,
it) aliis , Y.M~ry.r>vui.
487 SANGTI AMBROSH 468
magistri gregum, veidiligentesetsobrii, nonsinenles A A cepti viscera , et uno foli atque effusi utero. Unde
agrorum culia obleri pedis vestigio, atque aduri nobis j'ure quodam germanitatis velut fratres con-
sentibus : vel negligentes et remissi, qui non revo- neclimur ab nno patre conditi, el una matre tam-
cent pecus suum , quo herbosa ei 324 non frucluosa quam fratres uterini edili. El ideo cuni siiiius ratio-
pascatur, sed libere vagari per v.irios agri fructus nabilis naiursc soboles, tamquam uierini nos diligere
sinant. Istorum ergo .paslnruni solers cuslodia ne- debemus amore niuiuo, non impngnare ac persequi.
cessaria est; ne forie ascribalur diligentibus, quod Multo autem verius ad unam animam referlur;
evertit negligenlium incuria. Sed quia non sermo de ccnjus rationabile cognatos babet, ut supra diximus
visibilibus, ideo cujus pecoris paslores sint prius (Cap. l Iwjus libri), sensus irrationabites : quod
considereinus. Pastores hos definire possumus. Pa- auiem rationabile, virtutnm habet copulam.Unde fra-
stores, inquit, jumentorum (Gen. xni, 7). Jumenta terna325 qnadani sibicoptilanturnecessiludinevitia
autem sensus corporis irraiionabiles signifieari acce- viriulesque hominis; quia illa carnalis islseraiiona-
pinius. Qui sunt ergo pastores sensnum, nisi prse- biiis animsc siint. Caro autem atque anima veluti
ceptores, et quasi quidam rectores gregtim, duces quadam lege'socianlur conjugii, ex quibus homo
eorum, vel monitores alicuj'us sermonis, vel mentis constal. Homo igitur'velut portiones suas foederare
nostne cogitationes? Qui si pasioralis disciplinse g] debet, atqtie ad pacem cogere. Sed quia nemo erat
gnarj et icnaces siint, non periiiitlunl kmgius sen- lantus qui camem vincefet; ideo , Venit pax nosira,
suum gregeni vagari, ei inutilibus aut npxiis inhse- qui(.fecilulraque unum , et mediutn parictem macerim
rere pabulis ; a sed provido duclore revocant, etfre- solvens, inimicitias in carne sua, legem mondaterum
nos rationis adrnovent, atque obsisluut renitentibus. edictis evacuans, ut duos condetel in semelipso, in uno
Mali autem prseceptores, vel inutilis diseepiationis, novo homine faciens pacem, ut conciliaret vtrosque in
permillunt eos impetu suo ferri, et in procrupium ac uno corpore Deo , per crucem inierficiens inimicitias in
pericnlum ruere, et culla oblerere, fructuosa de- semetipso (Eplies. n, 14 el seq.). Recte igitur se ut
pasci; ut si qui sunt in eadem anima virtutum hti- homiuem infelicem dixit Apostolus ^Rom. vn, 24),
jusceinodi fructus, eos quoque dissipent. Ilinc ergo qui tantum bellum inira se pateretur, quod non
cogitationum nostrarum discordia, Cuin caro re- dpossit restinguere. Deniquecum de una porliurtcu!a•
pugnal adversus spiritum, et spiritus adversus car- passionum, hoc esl iracundia, diceret Salomon :
iiem, non mediocris ptigna esi, quando ipse Aposlo- Melior esl, inquit, sapiens forti: qui autem iracundiam
lus vas electionis dominicse dicit : Video legem car- conlinet, melior est quam.qui urbem capil (Prov. xvi,
nis mecerepugnanlem legi mentis mem, el captivanlem 32). Bealus igilur qui hoc bellum evaseril etiam non
me in lege peccali, quod est in membris tneis (Rom. 'C advena et peregrinus, sed civis sanctorum el do-
vii, 25). Sedare hanc pugnam ipse nequiverat, et meslicus Dei, quem in terris positum terrena npn
ideo ad Chiistum confugit dicens: Infelix ego hotno : quatiant.
quis me liberabit de corpore mortis hujus (Ibid., 24) ? 29. Hnnc affectum servare cupiel)at Abraham. Ita-
Hoc est, ne deleciationibns carnis adhseream. Quis que ut vir pacificus ail primo: Non sii rixa inlermeet
igitur est qui bis me solvat yinculis, b et liberum inter te.Indeail: Et inter pasloresnieos,etpaalorestuos.
societ Deo, sensusque ad sobfieiatem animoe magis: Terlium posuil: Ecce, inqnit, tola terraante te, hoc
delorqueat, quam ad corporis lemulentiam ? Sed[ est, si non potest convenire , cedo omnibus, lotum
. qiiia inter homines tantum non potuit rectorem in- cape , si de loco aut possessionedissensio est. Quod
venire, conversus ad Deum : Grqiiq, inquit, Dei per si moribus non convenit, discede a me. Quanla ante
Jesttm Chrislum Dothinum (Ibid, , 25). Si fortior suis: proemisit, ne cogerelur discedere? Sed etiam hoc
non cominisit virihus, quod corpus mortis evaderet, virlutis ae disciplinse est. Dixit enim ante nos vir ex
ged auxilium quoesivit a Christo; quid nos faceres Philosopbise profectus disciplina , qualuor hsec bono
oportet iiifirmiores? Hanc pugnam gravem esse viro inesse : Utelaboret primum ut omnes sibi ami-
cognovit Abrahani, el ideo ip principio cavendumi cos faeial: secundum, utsi non potestamieos facere,
puiavit. Sapienti enim pacis est studium, imprudenlii I) cerle nee inimicos: tertium, ulsi nec istud suppeiit,
aniica j'urgja. ex sententia discedat: -quartuni, si quis cedentem
28. Non sit, inqnh,rixainter me.el inter te, et pdslo*, persequalur, vindicel se , ut potest. Sed illa tria su-
res meos el paslores iuos; quia homines nos fratress periora in Abrahse non sermonibus nudis, sed vires
siimus (Gen. xni, 8). Pairuum legimus Ahrahaoi, et1 operibus aguoscimiis.
Lot ejus nepptem ; quoniodp eurii frairem appellaf?' 30, Quarlum auteni non ita est, quando eiiam cir-
Sed adverte quia causas concordioe sapiens adhibel. ca cedenlem servavit affectum parentis; ut eum non
Unde prseuiisit, Honiines nos sumus,, Omnes autemi sojum non persequeretur, sed eliam capium erueret
bpmines. iinius nalurse parlus sqnt, intra ejus con- ac liberaret. Denique Apostolus cuni tria illa doceat,
.» Edil. el pauci niss., sed providoaoctoye. ralionabile virlulum habelcopulam. Sed nliorum atque
bIta mss- Corb., Long., Culb. et Maz. Alii vero,, edit. genuiiiam leclionem esse tum collectio subjecta
ac edii., et liberum faciai, sensusque,
' ~etc, Torn., et! satisdocel, niniirnm ; Undefraierna quadam, elc. ,
liberwn societ, sensusque. tu.m eiiam locns l cap. qui ad inargineni indicainr.
- Mss. Corb,, Valc. el Torn. prima manu, d Amerb., Eras,. et quidani mss., possil resiringere.
cujus;
irrationabile cognatos, etc.; Colb. et Maz., cujus ir-,
469 DE ABRAHAM LIB. II. 470
qnarlum prseceptis snis"solvit, quod addiderat Phi- . t poiiit, assiimit laudem vigoris. Qnod si emendare
losophia. Ait enim cum paciflcuni populum Dei jn- nonpotest,bnou exasperet intertiperantia. Deprehen-
formare vellel: Sifieri poiest, quod exvobis est, aim dit ardorem libidinis quani conjugio coerceat,- ne-
omiiibushominibuspacemhabentes(Rom.xii,i&):de\nde dura quserilur conlinentia , obrepat impudiciiia.
si hoenon pniesl, certe, nec discordias,nec inimicitias. Ideoque bononim magister : Dico , inquit, non nu-
Ideoqueaddidii: Nonvos vindicantes, charissimi (Ibid., plis el viduis, bonum est itlis si sic petmaneanl, sicvl
19), in quo ela tertium illud excluditur, ul vindicare el ego. Quod si se nori conlinent t niibtmt, Melius esl
nos nequaquam velimus: Seddatelocumirm. Habeset eiiim nubere, quam uri (l Cor. vn , 8). Sunl aliquoe
quariuni, ut discedas magis, et vindiciam Deo com- mulieres immalnro desiituiseinaritorum obilu , et se
mittas, quara libi exigns; quamquam et hoc secun- continere nequeunt. Volo , inquit, juniores nubere ,
dum legem magis dictuni voluit videri. Napi secun- filios procreare, nialresfamilias esse , nullum occasio-
dum Evangelinm supra habes : Benedicite eps qui vos nem dare advcrsario (1 Tim. v, 14). Quod si aliquse
persequunlur (Mallh. v, 44). Habemus hsec prsecepta deliciee delectant, el luxuriari inChrisio volunl., vi-
ad Titnotheum in secunda epislola: Pwpler quam ~ duilatis aUeclantes gloriam, c gefmanitaten) autem
causam, inquit, admoneo le, ul resusciles gratiam Dei non custodientes, eas devitandas judicat, ut habes
qum esl in te per imposilionemmanuum&%Qmearum. ] I scriptum : Adolesceniioresviduas devila (Ibid., 11).
Non enim dedit nobis Deus spiritum limoris , sed vir- 32. Recle igilur Abraham cum bona venia voluit
iulis, et dileclionis, el sobrietatis(11 Tim. l, 6 et 7). Et nepotein dimittere, quem dellecleniem a se tenere
ilerum: Tu aulem, fili charissime, fortitudinem cape in non poterat. Sie et mens bona a praccipiti etd dimerso
gralia (II Tim. u, 1). Habes ergo piimoe pra'ceplum irrationabilium lapsu sccernat se ac separet. Si lu,
serttenii.seut erga omnes gratiam locet: deinde si inquit, in sinislranij ego in dexleram: vel si lu in dex-
non potesl praecepiis suis omnes acquirere , caveat teram , ego in sinistram (Gen. xm ,9)., bocest, quse
ne verbisaliquos exasperel, lioe est, ne inimicos fa- lilji in dextera sunl, niihii in sinisira sunl: et quse tibi
ciat. Undeail infra: Hmc commoneo, lesiificans co- insinistra, inilii in dexlera sunl. Viro enimTmpruden-
ram Deo, noli verbis contendere, in nihil utile, nisi ad li in dextera suul, quse sunl 327 coi"poris: ea prse-
subversionemaudienlium (lbid., 14). Servtim autem fert,eaconstituilin nieiiorein pariem,diviiias quoque
Domini nonoportet litigare, sed niansuetum esse ad et honoj^espi'oeponit: al vero immorialitatis adipis-
omnes. Pulcbre post paucastibjecil, et catisam prot- cendoegratiam ad sinistram habet, quoe sapieuli ad
sliiil, quam Philosopliia non vidil: Cani modestia, dexterain est. Longitudo enim vitse in dexlera ejus.
inquil, corrigenlemeos qui resislttnl, ne quanilo Deus Omnesque aiiimaj viriules insipiens vir in sinislram
del illis pmnitentiamadcognoscendamveriiatem(Ibid., I ! ejicit: prudens autem vir has sibiad dexteram locai;
25). Adteriiumquoqueillud,utdisccdaniiisabeiscum qute atilem eorporis, in sinistram.
quibus nobis convenire non potest , habes additum , 33. Etlevavit, inquilj Lot ocutos,et aspexit omnem
cum prsecepit utloqualurquse decent sanain doctri- regionem Jordanis (Gen. xm , 10). Deflectenlibus a
nam, deinde pugnas legis declinet, hoc est, primum vero ainica jaciantia est. Deuique ut Abraham huini-
gratiam seiniuet , deinde iiullo litigando averlat: litts, qui eleciionein oblulit: ita Lot insolentius, qui
terlium esl ut hmreticum hominem post unam corre- eleclioiieui usurpavit. Virtus se humiliat j extollit
piionem devilet; quia subversus esl qui hujusmodi est, autem se iniquitas : qui se debuit commiitere maliH
el deliitquit, cum sil a semelipso damnatus(Til.m, 10 riori, ut essel lulior. Denique eligere nescivii. Nam
el H). Quam argute suo judicio damuatum nostrae primo levavil oculos, el aspexil regionem, hoe esi,
ultioiiisublrabil, quasi indignum inquemvindicelur! illam reni quse non esset prinia ordine, sed lertia ,
David auletn evidenter studium vindictoe ainovet di- hoc est novissima. Prima sunt enim quse sunt animse .
cens: Si reddidi retribuenlibus mihi mala (Psal. vn, 5). bona : secunda, quoe corporis , id est, salus, virtus,
51. Ergo inens viri sapienlis ejusdem animoe vel pulehritudo, form;egralia: lerlia sunl, quse acciduut,
lapsus, vel irralionabiles motus sludet corrigere , hoc est, divilise , potestales, patria , amici, gloria.
sibiquecunjungere. Potesl enim lieri nl quse inlerdum y Regio igitur terlio Ioco ponilur; est euiui res habi-
displicent, emendentur cum gralia. Effusio patrifno- talionis.
nii si recidatur , babet liberalilatem sine dispeudio. 34. Vidit igiiur regionem qum irrigabqtur, prius-
Verecundia interdum remissior est; si confirmelur , quqmevetieret Deus Sodomamel Gomonhqm, sicui pa-
habet el pudoris gratiam, et propositi constantiam. radisus Dei, etterraMgypli, e usque dumveniasZo-
Commotio si lemperetur, indignaiionis horrorem de- thopa (Ibid. ). In quo nisi diligenter intendis, num-

a Videturhic aliqua transposilioesse, efquoTJlertium c Mss. unus aut a\tet,gravUqiem qtttem, etc.;ine-
dicit dicendum potius quartxtm; cl contra.-S.ed iii hoc lius aliiac edit., germanitutem, huc est, veritaiem et
'
nihil lios rnss. jtivare pos^unt. siiiceriiaiein.
b Oninesedil. acinss. Torn. etValc.,non exasperat. , d I:a qninque mss. Edit. aulem , el diverso raliona-
Inlttnperantia repreliendil urdortm tibidmis , quam bilium e lupsu.
conjuyio coerceal, Keliqidmss. ut in lexm ; nisi quod Rom. edii. dcnecveriiatur iiiSe__/pr.Ip)eliaiiiVulg
prjuia iiiaiui Corb. legehiti, non exatperei iuiemperiin- ubi LXX leguiu Itof i)Mv dg zbyopu. Seii a inss. et
liam : dtprehendil ardorem libidiuis, xonjugio coefceqt. aul. cdit, recedere jion luit anuiii.
Quse leciio forle aliis dpabus anteponeiida,
 471: SANCTI AMBROSII m
quid in ea errasse eum dicere potes, quod elegtt vi- Ai.ni luo in miernum(Gen. xm, 14 et 1S). Hinclamquam
cina Jordanis , et ea quse irrigabanlur sicut paradi- a fonle hauserunt Stoici philosopbi dogmatis sui
sus Dei ? Non ulique secundum litteram. Sed cum sehtenliam: omnia sapientis esse (Diogen. Laer., lib.
Jordanis descensio dicatur, descendit qui deseruifc vn, in Vita Zenonis). Oriens enim et Oceidens, Sep-
virlulis consorlium, et speciem elegit, non veritatem. lentrio, et Meridies portiones sunt universitatis. His
Paradisus perfeclaa beatitudinis aniceiiitas est, vel enim totus muiidus includilur. Hsec cum promisit
animoe fructuosse fuiidamenta, in qua sapientioe Dfeusdaturum se Abrahse , quid aliud declarat, nisi
sint, j'uslitise ceeteraruniquevirlutuniplantaria. Terra sapienti et lideli prsesloomnia, deesse nihil? Undeet
autem JEgypti corporalem substantiam significat,cu- Salomon iu Proverbiis ait : ejus qiti fidelis sit, totus
j'us plantaria sunt sensus, et passiones corporis. Si- mundus divitiarutn (Prov. xvn , 6). Quanto prior Sa-
cut enim vireta virtulum fontem habent Christum, lomon quaniZenon Stoicorum magister, atque auelor
et spiritalis ubertatem gratiae, quo exuberenl: ita in- sectse ipsiuslQuanlo prior quam ipse pater philoso-
lemperanlia fons quidamestpassionumcorporalium, phise Plalo, vel ejus iovenior nomiuis Pythagoras !
quo aluntur superflua. quis autem fidelis, nisi sapiens ? Slultus enim sicut
35. Pulchre autem ait Scriplura (Gen. xin, H) : luna immutalur: sapiens aulem immobilis fide per-
elegii sibi Lot, hoc est, declinalio; quia posuit Deusan- gi manet.
te nos bonuni etmalum , ul unusquisque eligalquod 58. Sed forte dicas: Quomodo sapientis tolus
velit.Non eligamus ergo quod speeievideaiurjucuii- niundus esl? Quoniam ipsa natura dal illi sorlem
dius, sed quod veritate prsestet; ne cum sit nobis omnium, eliainsi ipse nihil possideat. Domina est
tributa optio ttt sequamur potiora, levemus oculos enim et possessor omnium sapientia, quse sua pulal
infiexi falso amoeniialis decore : veritatera aulem na- naturse munera ; quoniam in usum hominum da'ia
luroe velut deflexis obtuiibus obumbremus. sunt, nec ullis indiget, eliam si desint ei ad viclum
56. Quod autem homines in Sodomis ssevi erant, necessaria. Namque ut musicusorgana, autmedicus
(Ibid., 13), et peccalores iii conspectu Domini val- medicamenta , aut nauclerus qusc ad navis instru-
de , non mediocris hic est ceconomia , ut adverlas menlum necessaria sunt, etiamsi quando nonhabeat;
milem DeUm gravi peccatorum moveri acerbitale habel tamen eo ipso quo possil his uli, etiamsi ad
ad ulciseeudum, nec immerito non potuisse exorare teinpus usus eorum non suppelat: quanto niagissa-
Abraham Sodomilanis veniam , quia supra modum piens suum judicat quidquid naluroe est,qui vivit
flagitiosi erant. Plerique sunt quo nequiores , eo secundum naturam ! Non enim aniittit jus suum ,
tectiores, qui hominum subterfugiunt indaginem, ubi qui nieminil se ad imaginem Dei factum, et ad ho-
res sine arbitrogeruntur, autfalso teslimonio j'uslus C] mines a Domino Deo dictum : Crescite, et multiplica-
circumvenitur. Manet tamen ante Deura justus, etiam- mini, et replete lerram, el dominamini in emn , el im-
si condemnetur 328 afl Iiominibus ; quia Deus non perale piscibus maris, et volatilibus cmti, et omnibus
judiciorum exitus , nec cum intextis nequitise com- 329 pecoribusel omnibusserpentibusqui super ierratn
mentis negolia, sed nudam speclat negotiorutn nalu- (Gen. i, 28). Et novil quia sapientia omnium mater est,
ram. In examine atitem hominum falsse opinionis et ipsa orbem lerrarum possidet. Denique Salomon qui
error pleruinque obducit vim veritatis. Maiiebal ajiud sapienliam poposcit el aceepit a Domino Deo nostro :
Deum Susannapudica yalde, etiam cum damnaretur Ipse mihi, inquit, dedit eorum qum sunt scienliamve-
adulterii ; quia Deus non assertionibus falsorum les- ram;ulsciam dispositionem orbis terrarum, el virtu-
lium facli examinabat fidem : sed intimaj conscien- tem elementorum, inilium el consummationemet tnedie-
liam mentis inlerrogabat. tdlem omnium rerum, et divisiones temporutn, et onni
CAPUT VII. cursus, et slellnrum dispositiones, nalurns animalium
Ex verbis Domini ad Abraham philosophos Iwc suum etiras besliarum,vimvenlorum,el cogilalioneshominum,
dogma : Omnia esse sapienlis, hausisse, aique ini- differentiasherbarum, el virlutes radicum, el qumcum-
. bi qum possessioAbrahmdivinitus sitpromissal Quin- que sunl h abscondila etimprovisa(Sap. vn. 17e(seg).
que reges , nempe corporis sensus , a qualuor , hoc 'J) Sed ha:c nulli nisi perleclo suppetunt.
est, corporalibus illecebris devincunlur : at Sodomo- 59. Denique Abraham quamdiu adhoerebal ei Lot,
rum equitdlum idetn patriarcha in Christi nomine hoc est, deflexio morum, sorlem horum non acce-
pugnans revocal, vitia scilicel refrwnat ac errores. perat. Ubi vero deflexionis ambiguo quodam alque
57. Sequitur locus quo evidenter docetnur quan- anfractu absolutus, reclas virlutum semilas continuis
tum mens a superfluis porlionisirrationabilis exhau- aniniae suscgressibus coepiicarpere.inomnem lerram
slis proficial, et quantutn vilia viliis adjuncta mali possessormillitur, atquedicilur ei: Surge, etperambula
afferant. Non enim otiose Seriplura posuil: Et dixit terram in longiiudinemet in laliludinem; quia tibi dabo
Deus ad Abraham, postquam recesstt Lol ab illo : Re- eam,et semini tuo in mlernum (Ge;i.xnr,17). Ergo qui
spice oculis tuis el vide a loco in quo nunc tu es , ad sapjeniiam meruerii, ctnonfueritancilla; fllius, non
Africqm, el Aquilonem, el Orientem, et mare ; quia peccali servus, non successionicarnis obnoxius ;
omnem terrmn quantum vides, libi dabo eam , el semi- sed liberse, id esl, Sarse illius non ser.vientis sed
a Sic inss. Corb., Long., Colb. et Maz.-Edit,vero cum bus exhaiislis.^
....
Torn. ei YalCj siiperfluis portionibH,setirralionabili- b Rorii; edit., abscbnditael perspicttal
 473 DE ABRAHAMLIB, II. 474
principantis , honse stirpis, bonse indolis, perfectsc A tur. UndeJoannes ait: Vwhabitantibus in terra (Apoc.
litiilo virtutis luerediiatem acquiret universilatis. Di- VIII, 13). Non ulique onines homines comprehendit,
citur ergo Abrabse: Surge. Non corporalem assurec- qui tunc vitse bujus cursum conficerent (sunt enim
tionem significat, sed spiritalem, hoc est, Surge qui et in lerris positi quorum conversatio in ccelis esl),
dormis (Ephes. v, 14), surge a lefrenis, surgeacor- sed eos qnos terrense conversationis nffeclus, ac bu-
poralibus, relinque terrena, cceJumaspiee; et exsurge jus sseculi vicerit gratia. Ergo non hahitatores, sed
amorluis, hocestopinionibus vanis, et dispulationibus accoloe sumus terroe hujus. Accola enim femporalis
Chaldseorum. Inluere mundum, inluere eliam illum diversorii spera gerit: habitalor.aulem spem omnem
qui potest lotum donare mundum. In possessionem, alque usum suse illic substantise locare-videtur, ubi
inquit, tibi dabo mundum, quem Deum ante crede- habitandum putaverit. [Ilaque.qui esl lerrse accola,
bas. habitator cceli est: qui autem habitaior terrse, pos-
40. Perambula lertam in longitudinem ejus et lati- sessor est niortis.
tudinem. Utique intra monienlum terram islam Per- 42. Numeravit Abram trecentos decem et oclo ver-
sarum. interclusanj imperiis, ab Indise quoque litto- naculos suos,h et percussit eos, et persecutus esl usque
ribus ad Herculis, ul aiuni, columnas, vel Britannise Choba, quw esl ad dextram Damasci (Gen. xiv, 14 et
extrema confinia, non potuit perambulare. Et potuil. B 15). Et numerus vitalis est. In ipso enim vita, si cre-
quasi Indevotus videri,qni ccelesti oraculo non obe- danius in passionein nomine Domini Jesu. Nam hsec
disset,si obeundsehujusterroe mandaium accepisset: est nominis interprelatio huj'us; quoddiximus Chriba
sed cum sit ejus devolio probata ; quia ad quercuin (Lib. 1de Abraham, c. 2), id est vita. Ipsa ad dexte-
tantumraodo Manibretranstulerattabernaculum (Ibi- ramDamasei pulcbreesse dicitur. Agnienim ad dex-
dem, 18), ulique lerram, hoc est, virlutem possumus lcram, lisedi ad sinislram. Scit exercitata mens quos
perfeclam intelligere, quse bonos frtictus daret, et ad proclium consuniinandum sibi adbiberet, quibus
feeundas inventiones, cogitalioniimque primiiias , armis instrueret, quibus ducal vexillis. Non c aqui-
meritorum vindeiniam, frumento, vino et oleo re- larum prsefert imagines, nee dracones : sed in cruce
-
-pleret interioreradomum, terram resurrectionis quara Chrisli, el in Jesu nomine progreditur ad proelium,
promisit palribus noslris fluenlem lac et mel (Exod. hoc signo fortis, hoc vexillofidelis. Merito ergo mens
lii, 17), suavitatem vilse,jticuiidilatisgraiiam, splen- exercitala, quse recepit veram sapienliam j'usli viri.
dorem glorioe, cujus hscres primus faclus est primo- Justitia aulem solers correplionis esl, ac arguendo
genitus a morluis Dei Filius Jesns Chrislus. Et ideo revocat peccatores, etstringit passionum impetus.
non seminibus dixit, sed semini (Galal. m, 16); ut 43.Ideo dicit Scriptura, quia revocavil omnemequi*
deelararet illuiii, qui hanc hoercditalem humano ge- IG iaium Sodoniorum, hoe esl, Jiabenas tenuii, frena
neri primus acquireret. - rationisimposuit, revocavil cttipam, stravil errorem.
41. Gognovimusbonoemenlisprorectum, qtiocavi- Equus enim slare nescit, velox ad iinpelum, cervi-
tio Iubricse deflexionisexsurgensaqusesivil330sta- cem exaltans suairi , hinniens ad libidiuem. Quid
lim proemiumsapientise, hsereditaiem juslitise.Quan- tam simile peccaii? Feryet enim priino culpa impelu
tum aulem noeeant levitati vitia adjiincia, docet se- et omnem recti cogitationem prsevenii, moluque iin-
quentium series lectionum. Nam ilii qualuor reges maluro exsilit, ut eam difficile ralio revocare pos-
qui de quinque regibus triunipliavcrunt, et adduxe- sit. Ferlur in praeceps, et ascensorem suum projicit
runl equitatum Sodomofum lolum, coeperunt eiiam in mare isiud hujus sseculi, cervice luniida recusans
Lbt filium fratris Abrahoe, et discesserunt. Quinque jiiguni correptionis. 331 Esl specialis qusedamforma
reges (Gen. xiv, 1 el seq.) quinque sensus corporis libidinis, quse voeem mutet hominis, verba amanlis
noslri sunl, visus, odoratus, gustus, lactus, audilus : corrumpat, dsuisque se prodat sermonibus. Denique
quaiuor reges, illecebroc corporales atque mundanoe ad Judam per Jeremiam dicil Doniinus Deus: Nunc
sunt; quoniam et caro hominis, el mundus quatuor videbitur ignominia lua, et adulteriiim luum, et hinni-
constat elemenlis. Meriloreges dicuntur, qnia habet tus, etalienatio fornicalionis titm supra colles,(Jerem,
suuni culpa dominatum, habet regnuin grande. Unde j \ xiii, 25 el 26), Hunc juslus revocavit equilalum :
Apostolus ait : Non regnet peccalum in veslro morluli mores qiioqtie. declinanlis convertil, et ad se voca-
corpore (Rom.vi, 12). Sensus igilur noslri facile eor- vit, utimitatores sui fterent, qui deflexeranl; quia
poralibus deleclationibus et ssecularibus cedunt, et sensus nbstri ad disciplinam meniis rccurrunt.
quadam eorurn potestate capiuntur. Corporales enim 44. Substantiam quoque recepit. Non patrimonium
delectationes et-illecebras huj'us sacculi non vincit, ulique significat, sed vitalem animoc subsianliani, in
nisi mens quoe fueril spiriialis, adhoerens Deo, et se qua sil preiiosus census, non stipula, non fenuni; in
. lotam a terrenis separans. Deflexio omnis hiscapi- qua fidelis sit alloquii splendor, jn qua noslrsn cen-
Sic mss, omnes. At edit. nulla excepta : Qumsivit . leris indicassel csetei-a supplenda usque ad Vocem
sialum primumsapientim. Choba.
h Hscc verba, et percussit eos, el perseculus esl, quse . ,cApud Rpmanos legionis signum erat aquila,
draco cohortis.Veget. lib. xi, c. 15.
in mss. ac priscis edit. desunt, resiituit edit. Romi, dMss.sex. Gail.cum Am., suisque se probat (Long.
non male. Neque enim aliunde facluni pulamus, ul
tiisi liti vo* probet) sermonibtts. Veruni quam procliye sjl calaino
bniitlerentur'5 fjuia scriptor comjpendio inter Yoces, rTi'p<f<tfet probat efrare riemo riorfvidet»
47S SANCTI AMBilGSII - 476
sus subsistat spei. Hsec est enini vefa nostra substati- i Lsuse ad superiofa extehdat; ut ex illa inlelligibili
tia, quoe est sapientise"dives copiis, lisec iinriiofialis substaiitia theofeticse vite' induat altitudinem, spec-
substanlia : corporis autein; vel accideniiutn diur- larts non illa quse videntur, sed qtise nori videntur,
nus magis quam diuturnus usus. Unde quidarii reete lloe est, non lerreiia, non corporalia, nonprsesenlia,
non putant pairimonii dici substaniiam. Non enim sed ihcorporalia, seterna, coelestia : de ista aulem
siibsistimus ifl eo, cum'ei illis quibus desit pectuiia, visibili substantia operatprise atque civilis disciplirioe
Vilsetamen non desit subsianiia. capessat gfatiain.
47. Subtexuit bis oraetilum Domini dicentis : Noli
CAPUT VIII.
timere, Abtam, ego protegam te, merces tua niulla eril
Discit mens nostra in Melchisedech devotionemerga vaide (Gen. xv, 1). Qusero ciir post belli eventum ?
Dei cultum, in rcge Sodomorum tentationem etitim Spondendoe mercedis locus nunc erat. Minus enim
poslquam victa sit, adhuc metuendam, in Abrahamo mirabile faceret, si secutus promissurii Dei essel
contagium iitlemperaniim declinahdum. Quare httic hostem adorsus. Victorioe securus processerai ad
merces tanium post viciorium promiltalur; isque triu mphnin magis ii!vilatus,quam promplus ad glo-
posleritalis curdm prwferat? Ad exlremum eodein riam, vel ad ulciscendum pietaiis doloreru pnratus.
Abrahamo ab aruspicjnm superslitionibus defenso, \ J Propositum piac meniis mercedem non expeiit, sed
sacrificii ab ipso obltili mnltiplex interpretatio sub- pro mercede babel boni facti eonscientiam, cl jusli
jungitur. . operisaffectum. Angustse nienles invitentur proniis-
45. DeMelcliisedechin tractatu niofali plene dixi- sis, eriganiur speratis mercedibus : bona mens quoe
irtUs(Lif. \de Abraham, c. 5), in quo et mysleritirii sine respoiisi ccelestis syngrapha cenamen arripuii,
ncquaquam prseteritum ac proeleririissum Ost. Hoc geminse laudis fructum acquirit sibi ; ut et conliden-
loco autem satis est illud adnionere solum, quod lissimoc foriitudinis, et plenissimsedevolionisgraiiam
niens plena prudeniiae justitiseque devotior sit erga locel. Quod de sancto Abrabam oesiimari conveuil;
Deicultiim, et decimas a terrse gignentia in fructibus, bquia et divinum favorem non despici se juslis duxit
•
juxla altiorem prudenliam in eb solvat; ut perfectio- doloribtis, ei bostem perculit despeclu periculi.quod
nem omniura sensuum atque operum sitoruni Deo. gloriose sibi pro ullione pieialis subetindum pntavit.
defei'at, nihil sibi arrogei, quoese regere non pdtest, Dei quoque in eo prscdicatur justitia, qui remunera-
divino nisi favore fulta sit. Denique ubi se vicisse tionem piis nieniibus non ex necessitate promissi,
pulal, tentatur alque incessitur. Hoc exprimil etdo- sed cx seqiiilatis sttse contemplatione largitur, judi-
cet Iectio, quia seinper adversum passiohes corpofis cans dignum fore quod hi qui militanl sine aliqua
'
mensnostra lamquam in excubiis debel praetendere. C mercedis humanseremuneratione repositnm habeant
Quid enim est quod ait : Rex, inquii, Sodomotum pra;mium in ejus bonitate, cui devovendas animas
exivitobviain Abrm, el dixil: Da milii homiries,equos suas oesiimaverint. Simu! quia adoreis bellicis ex usu
aiitetn sume tibi (Gen. xiv, 21); nisi quod post has i|isiiis Vlctorise , aut hominiim gratia paraiuni est
luxurise victorias vis quoedarn libidinis pOtest ralio- praMiiium; pietatis anieni, et parcimonic, purilalis,
nahili mentis subrepere, ui.infundat ei irralionabiles cioteraruinque velut privalarum virtulum a Deo sol-
passiones ? vittir. Quse manifesta sunt hominibus,"ipsi remune-
46. Sed perfectse nientis est, nihil de terrenis, rahtur. Non omnia auiem manifesla, sed alia manife-
nihil de corporalibus illecebris assumere, abstiiiere sta, alia incerta, eimaximeocculta cordis.Undeet ille
a terrenis. Ideo Abrahanl dieit: Nihilsumamaboui- ail: c Incertael occulla cordis manifestastimihi (Ps. L,
nibustuis(lb.,%5). Quasiconlagiuhi declinai332 in- 8), quorrim spectalor ei scrulalor Deus est. Non ergo
temperantisc, quasi labem refugii.corporafiuni sen- mognam niereedem promisisset Abrabse, nisi puram
suum, delectatiOnes miindi rejicit,quoerensqiioe siipra animamab omni coniagionc delictorumjudicasset.
niundumsuiit, hocest, exlenderemanus ad Doriiinum. ~48.Sanctse tainenetprojjheiicse meniis cura niajor
Maiiris Operaria virtus est aiiiiiise. jlaiic iion ad ter- posteritatis perpeiuasest. ParluseninisapieiitiseSSS
renoc afbOris pomum, sed ad Doniinuin exiendit: I) et fidei hffirediialem desidcrat. Ideo ait : Quidmihi
Quifecit, inquil, cwlum etterram(Ibid.), boc est, in- dubis?Eqo autem dimitlor sine filiis (Gen. xv,2). Ec-
lelligibilem et visibilem subsTantiam. Intelligibiiis clesise sobolerti desiderabat, eam suGcessionem pe-
enim ovfiu ccelum est : visibilis vel sensibilis sub- tebal quse non esset serviiis, sed Iibera ; non secun-
stalilia lerra est. Ergosiguificat quod viriutem animoe dum carnem, sed secundum gratiam. Ideoque hujus-

a Rom. edit.,"ferra__fii_fiie)i<!um.
Aliaeac mss. om-
nes, terrm gigneniia. Est antem ibieilipsis dictionum,
qum sunl, vel' scilicet. Vox eiiam, gignentia, passive
snmiturpro genitis, qiieniadmndum vehens diciiur a
probatis auctoribus isqui vebitur.
h Nullam hnc loco differenliam mss. vel cdit. prse
se fefiinl, nisi quod ubi omnes cdit, et plerique mss.
liaheiJi, justis erroribus, Coib. legit, justis dvloribus.
Mrigis coiiiniode) ctirn de dolore.quo patriarchp ob
fratris filium cnptum alquc abductum affeclus erat,
hic agatur. Alqui videmr ulcus aliquod in aliis voci-
bus delilescere ; neque enim aplum sensuni hinceli-
cias, si despici se, in despexisse,aut diviiiam favotem,
in divinofavore, non muiaveris.
-c Coiislanter in B.ibliis legitur, incerta et occulta
sapientim ium. Tamen anie Apibfosiuni Origenes
liunc locum laudayil ul in'textu, Viclesis Philoca-
lip3 cap. }8.
 477 DE A.BRAHAMLIB. It. 478
modi responsum divinurri fesuliavit, a quo edocitis Ali nostfse et lidei 334 cbnvenire hiijus sacrlfieii di-
audivit : Respice incmlum, etnunieraslillas, si potes scipiiiiairi. Vituliis ertiiii aralbfium aiiirtial Cst. de-
numerare. Et dixil, sic etit setneitinum. El ctedidit dituhi lerreiio labori. Capra ad aquafnm siriiilitudi-
Abttim Deo, et reputatum esi ei ad jusiiiiairi(Gen.sv, nem per senigmaia figurattir, eo quod al'f gf.«ce itupk
6). Quid credidit? Hoc est, non soluin multitudiiiem T6 ultrtreiv homen acceperil, ab co qutid est impetir
populoriim in Christum credentium, Sed etiam cce- ferri. Sic enirri currit sictit el aqiia. PosSumus vel
lcstis gratiaesplendorem, et resurrectionem viloeim- de fluviorurii sorib, cufsu, vel hiaris violenlis oesti-
nmrtalis soboli Ecclesise deferendam. Quid est au- mare fluciibus. Aeri auiem compSralur aries, quia
tem quod ait: Eduxit eum fotas (lbid.) ? Tamquani oriihilius aiiimaniibus utilius hoc iinimal generi esse
fbras educitur propbeta, ut exeat foi'es corporis, et liumaho feperitur; quandoquidein et vesiis nobis
angustias carnis operienlis, ac Spiritus sancti inlusio- , lisum exhibpt, siciit aer liujiis spiriius vitalein nobis
nem, el velul quariidam descensionem videat. Opor- ministrat subslaiitiam. Unde el hunc ofdineiri factiim
tet nos qunque exire ex his diversorii irosiri angus- puto, ut priuS dicerel: Sume niihi viiulum elcaprani,
liis, mundare animsenostroclocum ab omni iriquiiia- el teftio loco diceret arietcm; eo qiiod prima illa,
mento, projicere sordes malevolenlioe, si- yrilumus hoc est, vitulus et capra lerris Cl hiari niaterialibus
spirilumreciperesapientise; quia in nialevolam ani- Ii conipareiitur elemeiilis, 61 qtiia femiiiea dicanlur :
mam non introibit sapientia. Credidit autem Abra- at vero aribs riiasculurti qiioddam anirnal est, vehe-
ham, nonauri, non argenti illectits testirtionio : sed mehs naiura, el violentum cornibus. Simililer autem
quia corde credidilad justitiara. In qurt probatum est aeris huj'us spirllus vilalis est, ul. riiasculus auctoret
ejus merilum, in eo persolutum est proemium. caiisa gignentium, movehs terfarum geriitalia, ei vel-
49. Denique staiim fidei ejus tesiimonium Dortii- ut qnadam Se rtiiscens Copula. Aliud ergo ad lerram,
nus dedil dieens : Ego suin Dominus Deus luus qui aliud ad mare, aliud ad aerehi vitalein mysiice figu-
eduxi le de tetra Chaldmorum,ul darem tibi lerram hanc, ratur horiini trium animanliiim gehus.
ut hmres esses ejus (Gen. xv, 7). Et quia deposuerat 51. Hsec tradiiio nalUralis est: sed moralis etiarri
Abraham studium Chaldteorum, quoerit nune : Quo- concurritei suppetil. In omiiibusenini liominibus caro,
modo, inquit, intelligam quia hmres ejtis sum (Ibidem, sensUs, et verbum est. Caro nostra vitula csl : labo-
8)? Hoc esi, jam diviualiones magorum repudiavi, rat.utseraljlaborat, utcolligat; laborat, utparial; in-
doce me quomodo sciam me futurum terroe ejus hse- numeris laiigalur laboribus. Unde et Grseci b §up.uv
redem. Qui quserit quomodo sciat, non dubitat, ma- dixcrunt vilulain ui~oxov^up.u~riuiJXEV eo quod
KUTIJV;
nifesiaiue Deo, cognoscere se posse : sed formam domelur injuriis. Masculoriiiiibotim labore, afatro,ct
vult acquirendse cognitionis adverlere. Nam et in C! jTigofungitur, femineos pariusreprscsenlat ciim multo
Evangelio Maria cum audisset ab angelo quia virgo ubere. Caro quoque nostra vitae isiius subjiigaiur ne-
paritura essel filium, respondil : Quomodo fiel istud ccssiiatibus, crebris qualiiur doloribiis, el miillaniin
quoniam virum noncognovi [Luc. i, 5i)? El jure re- serunuiaruiri quodam curvata parlu senescil. Jain illud
spondit, hoc est : Cum id qriod naturae est, nori sup- quis ignorai.quod vehemenlior sit virtus animoe, cui
petat, quia non solet pafere qtise Viro non fuerat co- velut hupta adbcerel in isliusvitoeetifsu corporalis sub-
pulata, quonroquomodo prseler insiiiula naturoe pos- stantia?Sensusautemnosiricapraruinihodoveliits:iIiti
sim virgo generare? quodam exsiliunt, et pascuntur proeruptioribns, inipeiu
50. Dixil autemilli Dominus Deus : Sume tnihi vi- suO ipsi comrtioiiones excilantes animas et concu-
ttilum irimum, el capram tritnam, et arietem trimum, lientes eani. Ad omnem occasionem proeslo suni,
et turturem, el colttmbam(Gen. xv, 9). Praeterirem vel occursu femineoe pulchritudinis, Yel odore suavi-
htijusmodi inlerpretationem sacrificii, riisi qiiibus- tatis alicujus. Atidilu pafiter et lactu riioventur velo-
dam scfupulum hinc nasci adverlereni, eo quod cilef, quibus etiam animoe ihflectunt conslantiam, ct
aruspiciiue quoedam scribi videatUr solemniias; quod velut a naiura' sui alienant eam. Unde et plerique c
pOst ininiolationem divisa sunt animalia, et corifra uaopimv dictarn puiant, quia o_op?impefus dicilur;
faciem alterutrum posita, et eorisedil illis Abraham. D eo quod ex qhodani impetu sensuum, inflexiouis at-
Sed si vim irvterrOgationis proemissseet fiiiurse fe- que alienalionis riostroe causa, nascatur. Femirteiau-
spoiisionis consideremus, advertere poterimus spei tem sextis speciem habet, d ut etiani seiisus nosiri
a Mss. Torn., Valc. et ant. edit., qtto electus audi- hic riorividelur aliud significare, quam domari
injttriis
vit. Rmn., quod electus audivit. Mss. Corb., Long., labore ac verbefibus.
Colb. et Maz., i7«oedoctus, etc. c Cuin dictio hasc mendose in qnibtisdam rnss. et
b Desunt in mss. aliquot, ac in edit. omnibus, hsec
primis opernni Ambr. edil. legeretur, Era. reposuit
verba, dixerunt vitulam. Quod aulem ad grsccas vo- ex coiqeclura bp~L-n~~iv.-iiv. Atqui uiss. melioris noise
ces, eas Ain. ex mss. quo propius poiuit, iiiiiiatus saiis aperte pr.cferunt ufopy-vv, hoc esi, sine im-
est : verum cum illse ut pote vitiosie Era. displi- peiu, iri euim in spiriialibus ea vox significat, cum
cuisseni, ipse aliarn originaiioneni comiiienlns est eadem contrariuin sonei in corporalibus. Efil igilur
in hune mndum. Grscci huysAa i/ao TOO§up.ua-Qui senstis auimanr ideo inipetns ac niolus ex naturasua
liuv, eo quod domelur nitnis. Quam pbraSiu etsi mu- vacuain dici, quod non in. ipsa. sed in corporc eor
tilam sequenies edit. ani|ilexae stiiit. Nos vOro locum; rumdem nioiuum fons et origo resideat.
in codice Corb. et aliis nonnullis scfupulosius inspi- d Am. ciini aliquot mss.,e( eliatn sensus noslri ec-
cjenles, lectionem nostrsm elicuimus, Porro domqri tqsis grmce, etc. Quod qUideiri Era, emendavil, el
479 SANCTI AMBROSII '
480
«iaSvirsK grsece dicuntur femineo vocabulo. Effela- AL 54. Unde quidam ad libros philosophisederivarunl,
rum modo animantum cilo vacuantur, ubi partus suoe eo quod ipsum coelum volucri simile sit. Denique
generationis, delectatioriisque efluderint, et iterum Plato currum volucrem dixit esse coslum, ex eo quod
335 excitalis cupiditalibus novos referunt impetus. propheta dixerat: Cum irent animalia, ibanl et rolw
52. In ariete vero verbi ac sermonis nostri habe- conjunctm illis; el cnm elevarenl se animatia a lerra,
lur similitudo, quod sit vebemens, sicut ct sermo elevabantur rolm (Ibid., 21). Sed propheta non cce-
nosler efficax.operationis, et quadam ornatus noslri lum ipsum h avem dixit, sed aves esse in coelo. De-
el legniinis causa sit. Aries per usum vestiura ordine nique et David &\l : Cmlienarrant gloriam Dei (Psal,
quodani gregem ducens, sicut ordo quidam vitse . XVJII, 1), hoc est, poleslates coclestes; velut cum
ususque nostri verbo explicalur. Arbitror autem spectatur pulchrum elemenium, pra^dicalur opefator.
quod illud verbum magisTnteUigere debearpus, quod Animani autem .describit propbeta, cujus molus sunt
est Verbum Dei, cum quo aries iste habere videatur qualuor veiut equi, \oyio-~:~zbv, Svp.-ntLy.bv,
imBvi/.nzL-
non mediocrem cognationem.Quod Verbum nos vere AQV, SwpKTtKov. Hsec 336 animalia quatuor, id est,
tegmine velleris sui veslivit, et in domum introduxit liomp loyio-tixbv, leo Qvp.nTiY.bv, vilulus e~rL6vp.-nTiy.bv
oclernsesalulis. Qui se pro itobis immolandutn obtulit, aquila SiopuTiy.bv. Ideo ralio proemissa est, ut reliqua
qui lamquam ovisad victimam duclus est, et sicut aries I3 ralionem sequantur. Ideo cum Iiomine a dexlris est
coram tondenle se sine voce, sic non aperuil os suum leo, id est, cum raiione comniotio a dextris est. Ista
(Esai, LIII, 7). Ex quo ordinem quemdam substantise animalia quando elevantur, elevantur etiam. rotse.
habcmus et sacree redemptionis, quod per ipsum Rola aulein vita est super terram, qua vivimus. Si
condili ac redempti sumus. Duplex igitur causa per animoenostrse molus qualuor elevantur, elevatur el
Verbum natiiralis et moralis : naturalis qua condidit, vila nostra. Ideoque addidil : Quoniam spirilus viim,
moralis qua redemjt. Philosophia quoque geniinani inquit, erat in rotis (Ezech. i, 20). Anima ergo ma-
speciem sui constiluit in verbo, naluralem et mora- gis currus est, quse ail in Canlicis caiilicorum : Po-
lem. Ralionabilis enira ulriusque porlio esl. Natu- suistime currus Aminadab (Canl, vi, 11), id est, Do-
ralem secundum mundi creationem, quam verbo mini noslri. Non ergo philosopbise traditioni deseri- ,
assignat: moralem secuiidum jusjTliam, el aequalila- ptio concurrit prophetiCa. Denique vocem alarum
leni vivcndi, cuj'us vita el ratio de verbo. audisse se dicil propheta. Istse alse virtutes sunt
55. Qua causa cum a dies quadraginla compleren- quse c maximo et duplici plausu prudentioe, fortilu-
lur ex Marise virginis parlu, tulerunt Dominumrio- dinis, temperantioe, justilioe suavem decorem, vitsc
slrum Jesum in Jerusalem, ul offerrent Domino se- caniilenam resultanl. Plato autem dulces quosdam
cundum legem, et ut darent hosliam par turturum, (] sonilus^siderum mutuavit sphe'ra3 cceleslis generari
atil duos pullos columbarum (Luc. n, 22 et seq.); eo conversione, famam magis etpompam, quani veri-
quod in columba spiritalis gralia sit, in lurture in- tatem seeuius. Nam licet Origenes quoque noster,
corruplse gcnerationis nalura, velimmaculati eorpo- hoc est, ecclesiaslico vir officio deditus, planetaruni
ris castimonia. Merito ergo ad sacrificium jubenlur stellarum quamdam inenarrabilem motu harmoniani
post arietem lurtur et columba sumi ut verbo adhse- esse suavissimi illius soni ccelestis asserat, tamen
rere inlelligas iucorruplam castimoniam, et spirita- etiam ipsum plurimum indulgere pliilosopborttm tra-
lem gratjam. Et hoc ipso quidem quod aves posuit, diiioni pleraque ejus scripla leslanlur; quod eo
inlelligere possumus coalesiium meritorum volatus. scripsi, ut et ab aruspicinoe et a philosophisc tradt-
Sunl enim volucres eceti qusc veniunt et habitant in lione sacrificii istius interpretationeni secernerem.
ramis ejus arboris quoe de grano sinapis surrexerii, Velint alii doctrinam probare suam, ego juxla Apo-
cui ccelorum regnum comparatur (Matth. xm, 52). slolum limidus malo, quam doctus videri, qui ait :
El Ezeehiel apertos sibi ccelos-dicit, et vidisse inter Videte ne quis vos deprmdeturper philosophiam el ina-
alia eliam rolam unam super lerram conj'unctam nem seduclionem secundum tradiiionem hominnm, se-
animalibus qualuor (Ezech. i, 15). Et infra : Audie- cundutn elementum hujus mundi, et non sccundum
batn, inquit, vocem alarum eorum, sicut vocetn aqua- IR Chrislum (Coloss. u, 8).
rum thullarum, et vocemsublimis Deij el cum irenl, 55. Quod autem ail: Divisit Abraham cotpota, el
ul voxverbi, sicut vocemcastrorum (Ibid., 24). comedit illis (Genes. xy, 11), ne quis exlispicium

reliquse poslea edit. reposita voee alo-Qneus, quse in
melioribus mss. reperitur. Taraen in his nonnulla
verborum diversitas est; sie enim isti, ul eliam sen-
sus npstrimanet, aio-Bntrstg,elc.; ubi certe subinlelli-
. gciidum videlur species feminea. Rursus ubi cunctse
edit. legunt, effelarum modo animarum, melius legi-
tttr in cunctis mss animanlum.
a Ms. Corb., cum dies ocio complerentur, etc.
h Mss. Corb., Long., Colb., Maz., dietionem,
«fem, restituunl; cumin aliis, atque in omnibus edit.
bhiiitalur.
. ,9 Desiderabantur in edit, quoe sequuiilur inter
dubs uiicihos comprehensa, legebaturque iocus lioc
modo : Vir(M(essunt qum de le pbscuntur. Sed omissa
primus exhibuit Gill. in variis lectionibus ad calcem
suse edit., auctorilate duortim codicum anliquissimoe
manus, scilicet Dionysiani ac Sorbonici. Nos vero
eadem in lextum restituimus, freti mss. Corb.,
Long., Colb. et Maz.,'quorttm primus 800 annos
oequai,-aut superal. Et quidcni Ambrosiana essemi-
iiime negabii, qui stylum, materioe cognationem al-
que ordinem diligentiiis introspexerit. Hisadde quod
nonnulla citantur a Bart. Urbinate in Milleloquio
Ambrosiano ad vocem, cmlum : uiide colligas hoc
fragmenti in Italiae quoque mssi quibus usus est, ex-
siiiisse-;
Sl DE ABRAHAMLIB. II. 482
utcl, aruspiciria verba esse non nego; sie enim JL superiora, quasi oculi quidam conlrarii, ralionabile
adio : sed divisionem corporum quadrupedum, cuni est et irrationabile. Ralionabile ipsura dividitur circa
iclio factam aslruat, non faclatn avium; utique si nienlem et sermonem. Sensibile ejus in auditum et
ispectio fuisset istorum, eliam avium facla esset visum, quibus viise hujtis cumulatnr gratia. Nam
ivisio, ut fierel inspeetio. Quid si fidei nostroe hoc odor et gustus vitalis usus videntur necessarium
onvenit? Et ideo quod supra aruspicinam verbi no- prsebere ministerium. Nares jugi flatu aspiralionera
is dat traditio requiramus. Diximus supra quia in recipiendo vilalem, continuato quodam subsianliam
ilula terram accipimus, in capra aquara, in ariele hominis cibo pascunt. Gustus aulem potu epulisquc
erem, quod ipso nomine colligitur, quod Irima ad generatur. Quinlus vero sensus, hoc est, lactus, vel-
acrificium sumi jubentur; quia terra ipsa inter tres ut admixlus est illis qualuor. Odoretgustus qusedam
ividitur species sui; aut enim coiUinens, aut insula, magis alimenta sunt corporis, quibus hujus carnis
ut peninsula est: aqua ipsa in tria, quia aut marc mililia subsistit. Visus vero et auditus mentem adj'u-
sl, aul fluvii, aut lacus; nam fonles, aut pulei pri- vant. Hse sunt divisiones quoe secundum carnem
ata negotia nequaquam digna divisione generali et nostram animamque a summo operatore divissesunt.
ublica; putei latent, fbnles aliis originem prsestant. 58. Unde oportet nos colligere quia eliam istc
,er quoque habet dhlsiones temporum veris, sesla- JB mundus velut per membra quoedam gemina, et tam-
s, aulumni, hiberni; et hsec mundana divisio est. quam uvTVizpbo-om-u distribulus est: terra in monles
luo hoc proficial? Ut cognoscamus Deum esseho- et incampos; ut sunt partes noslri corporis elaliores
um auctorem moderatoremque omnium, qui omni- alise, alisc planiores. Eminent scapulac, et pedum
us ordinem rebus dederit, et ea divisione distin- superiora, vel manuurn : lalera vero et inferiora
erit, ut his colligas posse libi Deum conferre quse cervicis, velul ° valles trila et concava. Quod et dc
ie postulas, et quse spdndet implere. vola manus intelligere licet. Nam in ipso calcaneo
337 56- Itaque Abraham quia promittenii Domino pedis eminere alia, niedia aulem sinuala esse quis
errse lueredilatem responderat: Unde cognoscamquia dubitat? Aqua in mari salsa, in fluraine dulcis, vel
mres ero terrm hujus (Gen. xv, 8), perillas species in foniibus. Est aer hiberno frigidus, veris mensibus
losliarum informatur, ut credat Deum esse supra temperalus, calidus seslate. Ergo ista divisit operalor.
lttndum, qui universa quse mundi sunt provida dis- Mentem autem nostram, quse modo avium, virtti-
inctione diviserit: sed ea quse sunt divisa resolvi tum 338 diversarum et vigoris sui yecta remigiis,
lostea, ea autem qusenon sunt divisa (aves enim , super cceluni.evolat, non divisit; quia Trinilati ad-
ocest, turturem etcolumbam nondivisit) numquam hoeret dividenli omnia, soli indivisoe. Unde pbiloso-
esolvi; fides enim manet integra, qitse columboe G phi superiorem mundi hujtis substantiam quam
lore in sublirae subrigitur, lustrans supema, et selheravocant, non ex cseterorum elementorum volunt
piritalibus alarutn remigiis ccelum circumvolans. admixtione constare : sed splendidam, et mullo rc-
'urluri quoque mens illa confertur, quse avis usu fulgentem lumine, quoe non terrse sordidum, nec
>lius secretis alilur, intelligibilem illam et indivi- aquarum liumidum, nec aeris nebulosum, nec ignis
am quserens Trinitalis stibstantiam, refugiens ple- ipsius rutilum quidquam recipiat, ex quinta quadam
em quamdam crealurarura et corporeoe se non ovciv. esse. asserunt, el velut volucrem mundi Iiujus
liscens congregalioni, atque ab omni passionura menlem velociorem purioremque esse cseteris parli-
ibe seeemens. Hoc sacrificium de te poscitur. Qui bus. Nam alise mixlse sifci et concretse sunt. Nos
iles offert hoslias, ftdem et castimoniam menlis', aulem nihil materialis composilionis immune atque
iniplicitalis gratiam , charilatis et patis affeetum , alienum pulamus, proeter illam solam venerandae
)se se bealse illius terroe agnoscit hscredem : sicut Trinilatis substanliam, quoe vere pura ac simplex
liam Dominus apertius in Evangelio declaravit di- sincerse impermixtseque naturoe est: quamvis aliqtri
ens : a Beafi pacifici, quoniom ipsi possidebunt lerram putent de illa quinta owiu lucem esse clariorem, de
Ualth. v, 4). qua dixerit David quod Deus sit circumdaius Iucera
57. Accipealiam divisionem. Caro quoque noslra sicut vestimentum (Ps. cin, 2). Et Aposlolus scripse-
isa Dei ordinatione divisa habet membra omnia. ril de ipso omuipotente Deo, quod solus habedt
IUOoculi sunt, binse aures, duse gense, nares divisse, immorlatitatem, el lucem habitel inaccessibilem (I Tim.
entium geminalus ordo, ubera, scapulse, manus, vi, 16).
itera, femora, genua, crura, pedes; nonne bina 59. Qua aulem ralione dixerit quod aves descen-
nuiia, ut subnixa geminalis subsidiis omnia noslra derint supra divisa corpora vitulse, eaprse, atqne
bire videanlur officia? Anima eliam divisionem arietis (Gen. xv, 11), non facile reperio, nisi quod
larum patitur porlionum. Nam §LopuTtv.bv, hoc est,h omnia terrena, mariiima, alque ipsa aeria plena
a Ila mss. Corb., Long., Colb. et Maz. alii vero, periores esse dicif, facultalem cogitandi ac ralioci-
. priscse edit., Reali pacifici, quoniam ipsi Deum vi- nandi, et faculiatem senlieudi; quia Ms passiones,
ebunl, vel quoniam ipsi possidebunl lerram. A quibus sive facullales irascendi el concupiscendi inferiores
mnibus diseedens Rom., liabet ut Vulgata, Beati sunt, ac minus neeessarioe. Suli ZiopuTtv.avero id
undo corde, quoniam ipsi Deum videbunt, vel beati quod c loyLcmy.ovdixerat, hoc loco comprehendilur.
•iles, quoniam ipsi possidebunl lerrmn. Edii. omnes, valles lerrm et concava, contra mss.
h Superiora, supple, anirose, cujusideo parles su- omnium auctoritaiem.
 485 SANCTI AMBROSII _ 4
BUnt insidiarum ae perlurbalionum. Videntur enim ,^ gnificel? Quo denique visio flammw itlque-fotnt
aves istae cibi causa descendisse supra corpora. Na- pertineat?
turaliter autem violentioreS polioresque viribus su- 61. Denique quani hoc Abrahara spiriiali et p
per itifirniiores irruunt, et quasi morluis corporibus phetico affectu fecerit sequetilia docent. Nain s
iiicumbunl, ex iinproviso freijueutius irruenles : vel, occasu excessus cecidii super ettm :-el ecce tinwr ;
quod verius puto, quia princeps mundi hujus, el gnus et tenebrosus incubuit super eutn (Geti. xvs 1
voiucres cceli, spiritualium nequiiise qusesunt iu Excessus propbetis fieri solei, sicut liabes PrOji
ccelestibus, eos qni mundana sollicitudine curaque lain dixisse :.Ego dixi in excessu meo, omilis lu
divisi sttnt, gravi molu incessant, el velut cadavera mendax (Ps. cxv, 2). Excedit enim mens proph
lriortuorum dilacerenl dente aspero. De his eniin velin fiues quOsdam humanae prudentioe, quando
dictum esl : Retinque mortuos sepetire morluos suos pletur Deo. Et ante evacuat se cogitationibus
(Lue. IX, 60);quiasuiilde regno diaboli.qui inseipsum disceptationibus sseculi hujTis; ut adveniemi gr:
divisus est. Qui autem sunt de regno Dei, quibus spiritali purarn se et exinaniiam prsebeat, super
dicil Jesus : Regnum Dei intravos est (Luc, xvn, 21), nial in eain Spirilus sanctus tnagna se vi infuudi
hi non sunt divisi, quia adhjerent Deo; quoniam qui ita ul mens hoininis subito lurbelur. Denique
adltmrel meretrici, unum corpus esl : Erunt enim, ]8 gelus venit ad Mariam, et ctfm sedulitate etgr
inquit, dtto in carne una. Qui autem ddhmrel Domino venit; et tanien Maria mota est in inlroiiu e
unus spirilus esl (I Cor. vi, 16 el 17). Isti ergo hon Unde Angelus ait ad eam : Ne limeas, Maria, ii
sunl morlua corpora; ul Volucres cceli comedant nisli enitn graliam apud Deum : el ecce concipie.
eos, sed sunt spiritus; facit enim Deus angelos suos ulero, et paties filtutn (Luc. i, 50 etSl). Cognosch
spiritus. Denique supra colunibam el turlurem non ergo qtiia quando venit gralia Dei super prophetii
descenderunt, quia divisoe istoe aves non erant. Non meniem, subito irruit, et inde incnbuisse et cecid
sunl enim divisi justi quibus dicitur, ut sint simplices siiper prophetas Spiritum sancium leginius; (
sicul columbse (Mallh. x, 16). Ideoque dicit David, excessum palitur, et lurbatur, el timet, etquil
quia et passer invenit sibi domum, el lurtur nidum sibi dam ignoranthe et imprudentise tenebris offundii
ubi reponat pullos suos (Ps. Lxxxiii, 4). Hsec spec- sicut et in Aclibus Apostolorum legimus (Act. ix
labal Abraham, havc profundo et spirilali conside- quia circumfulsit super Saiilum de coelo, et ceci
rabat intuitu. el Jiorrore animi turbatus esl, et audivit vocen
60. Ideoque scriptum est : Coitsedit illis Abram ccelo dicentem : Saule, Saule, quid tne peneqi
(Gen. xv, 12), non quasi aruspicinoe, sed quasi coe- (Jbid.) ? Desinit enim videre saccularia, qui in<
lcslis revelationisinterpres, signa divinte operationis Q; audire divina, Unde~et limorem Abrahae et tenel
explorans. Mens enini directa ad Cbristi graiiam mirari non debes, quasi prscter virlutem aut m
videbat hunc munduiii plenum esse iniquiialis, quse lum ejus acciderint, cum propbetarura consuetu
velut a summo coeli volaret, el opprimerel infirmos congruere adverlas, h quando adjuncta, utcogi
terrse : pudiciiiam aulem, fidem, sincerilateiii ntillis cant futura.
csse obnoxias passionibiis : 339 avaritiara vero, et 62. Conlitiuo aulem dictum habes ad ei
solliciiudines sseculi quibus suffocanlur qui habeftt Sciendo scies quod petegtinum erit semen luim
volupialesdivitiartim, dilacerariac dividi. a Uude et terra iion sua, el servilio opprimenlur, el nocebunl
divitise dictae suiii curoe el cogiiationes mundi hujus el humilidbunl eos annis quadringenlis (Gen. xv,
(Maitli. xin, 22); quod mentem dividanl, atque in di- Merito tenebrosus 340 horror et magnus facius
versum scindant, et in partes IrahanL, nec sinant qtiia magna oracula deferebanlur, cutn de populo
incorruptara esse et iniegrani. Vir ergo pacificoe culorum dabatur pracceptum.Quomodo tam facilt
menlis cousidebal, el considerabal qualenus pro- pere istud mens humana poterai, iiiaxime quoe ad
hibere cominus posset ea mala, quae hoitiinibus iu- nebalur, ul in hac peregrinaretur lerra? Non c
vehunlur; mens enim sapientis viri ac justi mederi lam quse futura eranl declarabantur, quam prses
studel hunianis casibus, et prohibere ac resecare j) bebantur quac facienda nobis forenl : Peregrin
aniniaruni nostrarum labores. inquil, eril semen luttm; sive quia omnes honi
CAPUT IX. peregtiui esse debeamus in liac terra, oinniuni
nim paler est Abraham : sive quia verum se
Quarc cecideril excessus ac limor super Abraham; Abraboe peregrinetur in hoe mundo. IJIiid enim
quidve reddilum eidem oraculum dt sum posteri- rum semen est, de quo dictum est: In Isaac
talis peregrinaiione^et servitule in Mgyplo,de morte semen tuum (Gen. xxi, 12). Deniquequi se Abr;
propria , deque liberalione poslerilalis ejusdem si- liscredem agnoscebat ait : Advena ego sum in
0 Am. atque Era., Unde et divismdictm sunt, quod, modo sex mss. quos consuliiimus; sed etiam, ti
elc. Gill., Undeet dlvitiw dictm sunt curm, quod, elc. Gill. in variis lectionibus Sorb. exemplar, et Di
Rinn.oiniil.it, curm. Videntur auieiii hic significare vetustissimum; quse in istis bibliotlieeis j'ain i
Ambrosiurii vocem, ditiitim, a verbp, divido, voluisse inveiiiuniiir.
dediiciam, cum niinime obscnrum Sit virum «aiielum b Onines edit. cum tribus mss., quando cognosc
alludere ad locum e parabola semiiiutn, qiieih uota- futura. Mss. quinque, quando adjuncta, etc. Subin
viinus. Nosiram aulem lectionem constituunt non ligendum, suiit timot et tenebtm, eic.
48S DE ABRAHAMLIB. II. 486
lerta elperegrinus, sicutomnespatres mei (Ps. xxxvm, A sunt assumpta. Et suiilalia anrea, alia argentea,
15). Qui enim peregrinus hic fuerit, civis iif coelo quia omnis creatura Dei bona, et inaxime hnminis irt
est; qui autem in hac terra omnem aninioc suoc lerris procslanlissiitia, quam lionoravil Dens, Ut
substantiam constiliiendam putaveril, hocredituiem- inspiraret in faciem ejus spirittiiii vitse, el omnibus
que hujus terroe a acquirendain exsullaverit, a Dei pra;ficeret aninianlibus. Hoecilla sunt Vasa de qui-
regno excludetur. Unde Apostolus ad fideles viros, bus dicil Apnsiolus : Habeinus thesdnrum in vdtis
clcives Hierusalem illius quoein coelo esl, el Eccle- ficiilibus (l Cor, IV, 7). Hsec esl vestis jEgyptiorum
sioefiliosdicit : Ergo jam twn estis advenm atque pe- qua vestiiur aninia nostra; ul lociipleiior hinc rece-
regrini: sed estis cives sanclorum, et domeslici Dei dat, el quo hic vehementer lahorabat, liberetur. Non
(Ephes. n, 19). Non ergo bsec terra nostra est, de solum enim omnis creaiura ingemiscit, et paflurit,
qua polest princeps rouudi hiijus dicere oslendens sed etiam nos; donec veniat redemptio corporis
omnia regna orbis (errse : Tibi dabo polestatem hanc, nostri. Habet Doiiiinus curam operis sui s habet
si procidensadoraverisme (Matlh. iv, 8) : erunt oniuia naiuroe promptoe in plerisque d ad ralionem ac berte-
tua quee sibi alieni vindicant, et servilio opprimiint voleniiatii, Neque enim excidi et perire palimUf ar-
popuium Dei; ut servis ejus nocere, el humiliare bores, quarum circa primos friictus nobis fetttfa pro-
conenlur sanctos Dei. Deoique ipse Filius Dci nihil JJ jumpit, si posteriore oetate eas aut ventus decutial, c
sibi ex hoc mundo vindicandum puiavit, unde ait: aut sol adurat, aut sulficienda et subminisiralida
Venit mundi hujus princeps, et in me inveniel niltil virtule sicciiatihus deficiat substantia : sed meliori-
(Joan. xiv, 50). Diversi ergo Domini in serviiute nos hus auris differinms examinandas. El ideo Domiiius
volunt tenere, incessal diabolus, infestant augeli' Deus noster bonoc voluntatis reinuneralor, etiam f
ejus, passiones motusque corporis velut domeslici prirtise felursc alque indolis conteniplaiioneni habens
atque inlestiui hostes inquielant. Foris pitgnse, inlus omne colligi palitur animsc nostrse pairimoiiium
timores : foris pugnse, inttis cupiditaies. Aliena esl et reservari, fuluri advenlus illud probalurus tem-
eniin interni corporis substantia puritati eordis; et perie.
ideo impuguat, vel certe repugnat. Bellum ergo quo- i; 64. Mcmor itaque sui muneris qiiod immorialc
tidianum est, el inira castra eadem grave praeliuni, voluit esse aequis, sed si Culpa ilon obrepsisset et
doiiecDeusmisericorsdiaboIuin atque miiiistros ejus gravis, quse fecit ut non expediret homines e diu
j'udicet. passiones restiuguat, ac subjiciat h menli vivere, ait ad Abraham : Tu outim ibis dd pdrenies
seduloe, exquirat animas nostras de omnibus offen- luos ctim pace, nulrilus in seneclulebona (Gen. xv,
sionis, et periculi nostri aucloribus, qui ait : San- 15). Paiitur nos discedere ex hoc soeeulo, ut seces-
guinem animarum veslrarum exquiram de manibus Q< sione animoe hoc eofpiis resolvatur in terram suam,
omnium bestiarum (Gen, ix, h). Et Joannes vidit et et fiat finis peecati : deinde per resurreClionem re-
dixit: Quia mars el infernus missi sunl in stagnum fonnetur divinse liberalilatis gratia. Ideoque dicit ad
ignis [Apoc. xx, 15). Abraham : Tu ibis ad pdtres tuos. Nonnulli putave-
65. Ilaque exibunt justi, ut niliil de stto dimiltant ruiit jiatres esse elementa, ex quibus constal caro
in haclerra; ne spolia eorum resideant apud incolas nostra dum vivimus, et in quse resolviriiur. Sed rios
et possessores istins lerroe. c Qui eliam sic abibunt: qili meminimus hiatrem nobisesse Hiefusaleni, quse
de terra jEgypti ista, ul vasa quae sumpserunl ab sursum est, quse libera est, quae est riialef oniliium
Jigyptiis mutuo (Exod. xn, 55 el 56), vel aurea, noslrum, siCui dicit Apostolus (Galtit, iv, 26), illos
Mnquit, vel argentea quibus ad tempus ulerentur, asserirmis patres qni vitoe merilo et ordine prseces-
sectim auferant, et depraedeiitur jEgyplios, Hsec serunt. Erat illic Abel pia victima, erat pius et sanc-
yasa acceperunt volunlate Domini, et secuni ea au- tus Enoch, erat Noe, ad eos promittitur Abraharn
ferunt, quia resufreciionis filii sunt, quibus dicilur : transitus. Transit enim qili de hac vila recedens ad
QiWNoiiperibilcapilliisdecapiie vestro (Luc. xxi, 18J. vitam demigrat alteram, qua vivil mens sapienlis et
Vasa bsec jEgyptii dederuut, quae de lerra affljctionis justi Viri qui nutritus est in pace. Nam insipiens iu
a Rom. edil., acquirendam sibi exislhnaveril, Aliac]D c Hanc leclionem quse trium mss, acedit. onmium
omues cuin-mss. omnibus,... exsullaveril. liic autem est, eo retinemus quod alia non occurrat eniciida-
sensus esse potest, exsuliaverit quod sibi acquirenda tior. Etenim mss. Corb., Long., Colb. et Maz. Sic
sii, etc. liabent, ut sol atiural: sed melioribus.... exantintiti-
b Roni. edit. sola, menli sedul/s; Et genlemr cui das ; ul suf/icienda et subministranda virtuie siciilaii-
setvienl, judicubo ego, dicit Doniinits. Exquiral, etc. bus deficial vestris, anim.mdeficiat subslanlia; Coib.
liem post aliquot lineas, in stagnum ignis. Post ac Maz. loio priini, deficiat, Jegunl, desiccat. Quse
hmc vero revertentur Ituc cum supellectUi mulla. quideiii aperle vitiosa suitt et a recenlioribus niss.
Iiaque, etc. ac edit. ita dissidenl, ut neutra lectio germana esse
c Etiit. omnes cum iribus mss., Qum eliamsi abi- videatur. Si quis veram naclus ftierit, eam publicse
bttnt de terra ista vasa, eic. Mendose. Nos quatuor uliliiati non ihvideat.
iiiss. auctoritate Ioeum coneciiorem damus; f Omnes edit. ae tres mss., ptimm ftilurm ittdolis,
d Ita. cuncti mss, ei vet. edii. praeler quam quod uteliani supra aliquol retro lineis, nobis fuiura pfo-
ubi nostri adrationem-, Vat. cuin edi(. legit^arf-orti» rumpunt. Sed quatuor mss. melioris noioe locum
lionem. Subintellige uirobique, cttram, post verbum restituiint. «
habet. At edit. Rom. ita-prse se fett, habel naturm s Roniv edit.,- diu vivere. Patilur no&dtscedete,
proprimin plerisque ralionetn, etc. omissis vocibus ihtermediis.
487 . SANCTl AMBROSH 488
bello nutrilur et in discordiis: justus in senectute ALmo. Ita ergo el nos in terra hac afflictionis fugiamus
bona vivit. Non dixit lpnga, sed bona (Gen, xv, 15), lateres fofmare : sed lacrymis et gemitu provoce-
quia juslus bene senescil: injustorum autem nemo, mus Domini misericordiam; ut niittat nobis Moysen
quamvisceryis vivacibus diutumiore vita vixerit.Nam et Aaron, hoc est, legem et sacerdotem : sed illum
diu.vivere commune sapientibus alque insipienlibus verum Sacerdotem et sacerdotum principem, qui li-
est: bene autem vivere speciale sapientis esf, cu- cel interhomines versaretur, dicebatur : Ecce spirilus
jus senectus venerabilis, et selas.seneclulis vila im- ante faciem noslram ChrislusDominus (Thren. iv, 20);
maculala : non diulurna, inquit (Sap. iv, 8 el seq.), et liberet nos de terra JEgypti, ut pascha Dominice -
neque numero annorum computata, nec capillis ca- lebremus. Feramus etiam fruclum lidei ab ipsa pueri-
nis 342 m capite, sed sensibus. Ille ergo bene se- tia, augeamus in adoleseenlia, coloremus 343 m
nescit, qui bene senserit. juventiite, compleamus in seneclute. Jam enim
65. Quarta auiem generalione reverlentur (Gen. xv, securis ad radicem arboris posita est; utquifacil,
16). Hisloria quidem de Judseis videtur convenire, fruclum ferat. Adultam etiam maluramque segetem
qui in jEgyplum transierunl, et de iEgyptoexie- nostram messor inveniat; ut maturos fruclus in
runt. Quadringenli enim et triginta anni corum illic apothecis recondat, neimmaturos hyemsdeprehendat,
exacli sunt: sed non omnes centenos, et quot excur- IJ ventus deculiat, pluvia corrumpal.
runt, annos vixerunt, sicut Moyses, aut Jesus Nave; 66. Ego lamen arbilror significari magis inter ad-
ut quartse generationis lempus coiiveniat. Unde ventum Domini prioi'em, et secundum qui futurus
myslicura aliquid magis"requiramus, a eo quod te- est judicii dies, lempus medium. Ideoenira elad so-
tras omnibus numeris apta sit, et radix qusedam de- lis occasum viro hujusmodi faclus esl pavor magnus,
cimse ac fundamenlum, hebdomadis quoque media. quia oecidente j'am mundo, futurum sacrificium de-
Denique nonagesimus lerliuspsalmus scribitur quar- clarabalur, quo raundus redimeretur, fides esset hos-
la Sabbati; eo quod hic numerus medius sit priorum tia, quse non divideretur a flliis Abrabse. Nam qui
et sequenlium. Tres enim proecedunt eum, primus, eam dividunt, non sunt Abrahse filii. Fides compa-
secundus, terlius; et tres sequunlur, quintus, sex- ratur regno ccelorum : Simile esl enim regnum cmlo-
tus, sepliraus. Qui hunc psalmum canit, velut aptis rumgrano sinapis.... (Mallh. xni, 51). Et:Simile est
numeris vitam islius mundi transigit, quasi tetrago- regnuin cmlorumnegolianti (Ibid., 45 el 46) qui emit
nus, et stabilis, atque perfectus. In quatuor libris agrum, et invenit in eo margarilam pretiosara. Re-
plenum Evangelium atque perfectum est. Quatuor gnum ccelorum indivisum est; quiaregnum Trinita-
animalia niyslica sunt. Mundi quoque istius partes tis unum est. Ideo perpeluum atque oeiernum, quia
quatuor sunt, ex quibhs congregati filii Ecclesise (j indivisum ; omne enim regnum divisum facije de-
regnum Cbristi sacralissfmum propagarunt, venien- struelur. Hoslia eliam foret pudicitia Trinilati dicala,
tes ab Oriente.atque Occidente, Septenlrione et Me- post illud sacrificium, vitulse quoque pro Jaboribus,
ridie. Quadripartito igitur latere sancta surrexit Ec- quia sacerdolalis est victima : caprse autem, quia pro
clesia. Decas quoque ex isto numero assurgit. Si peccalis hostia : arietis, quia pro omni mundo, et
enim connectas ab uno usque ad qualuoT, hoc modo ' pro ipsis b arielibus vel ccelestibus, noii solum pro
decimam facies. Computa unum, adde illi duo, fiunt - hominibus, nec solum pro agnis, sed etiam pro hsc-
tres: adde tribus tres, fiunt sex: et ad sex adde dis quos peccatricis generationis fetore exuit. Tesli-
quatuor, Jlunt decem. Telras igitur decem implet, ftcatur oraculum futuros adhuc in terra afflictionis
decasiiumerum omnem complectitur. Quatuor quo- Abrahse filios; ut in agone multorum et graviuni
que oetates surilhominis, pueritia, adolescentia, ju- cerlaminum se probent: et ita cum multa supellec-
ventus, maturitas. Paulatim assurgit et fundatur. tiii aureorum et argenleorum vasoruni spoliis opi-
Sapienlia itaque summa prudenliae quarto selatum mis exeant et revertantur animse, atque exeant pre-
ordine venit. Meritoque ut si quis anle sub rege tiosa possidentes corpora diversarum virtulum, et
^Egypti fuit, maturioris lamen consilii exit de potes- praecipue caslimonise possessionum thesauro repleta,
late ejTis,elTegera sibi agnoscit sequendam. Tunc frt ]D sumplurse eliam Christi judicio de diabolo, et ejus
ei islius vitoe mare pervium. Similis raiio his quse ministris, cseterisque qui sibi voluerunt nocere, vin-
gignuntur solo. Ubi semen sparsum fuerit, solvitur dictam. Tunc erit pavor magnus eliam j"ustorum.
humo; et primo prorurapit in radicem, deinde ger- Nemo enimsinepeccato. Omnes habebunHjuod ti-
minat, forrnatur fructus, et postea maturescit.j Ar- meanl; quia implela peccata erunt. Etc cum super-
bores quoque ipsse primum lructum ferunt, deinde abundaverit peccalum , superabundabit et gratia.
ipse adolescit fructus, accessu temporis mutat colo- 67. Iterum cumjam sol esset dd occasum , flatnma
rem, quarto ordine consummalur, hoc est, novissi- facta esl : el ecce fornox fumigabundd, el Amnpades
a Sic mss. omnes, et edit. exceptis. ullimis Pa- vocabulo designare angelos, unde addidit, vel cm-
ris., in quibus, eo quod trias, etc. Vitiose. Non leslibus;eo quod ut Philo, auctor ipsi familiarissi-
enim ternario numero, sed quaternario quse sequun- mus , lib. de Gigantibus, tradit: pvxul §£do-i V.UTU
tur, possunt convenire. TOVuipu n-SToy.svui. Idem gemina his habet lib. de
b Colb., Long., Corb. et Maz., pro ipsis aeriis, confusione lingudrum.
non male. Cum enim supra cap. 8, n. 50, aerem per c Iidem mss., ttt cttm sup.... superabundel gratia.
arieiem signilicari scripserit Ambrosius, poluil hoc
 489 DE ABRAHAMLIB. II. 490
ignis qum peiiransierunl per media divisa itla (Gen. £v mationem bouorum meriloruni promiserit. Perfecla
xv, 17). Eliamsi dubiiaretur de superioribus, confir- enira heatiiudo ex tribus istis videitir subsistcre,
niarent.seqiienlia; quando Qammam factam ad occa- corpori=, alque animoe, el accidenlibns bonis, qusc
sum leginuis, quse illuminaret vespertina mundi tem- Groeciivovru dixerunt; ut sit corporis caslimonia,
pora, et fulgeret in tenebris, ac revelaret latenlia. patientia, vel temperaniia, sit animse prudenlia, at-
Denique cominuo visa est fornax fuinig-ibunda. Cu-. que justiiia. ^Egyplus igitur flumen corporalia videtur
jus simililudine exprimi videlur vita htimana impli- significare. Unde et a Geon (Gen.n, l")dicius estipse
cata iniijuilaiibus sseculi islius alque involula, non fluvius; quia de terra figuralus est homo. Euphraies
habens veri fulgoris clariludinem, et splendorem autem quaesunt aniinsc;'eo quod fons sit juslitiacoe-
siriceri luminis. Intus quasi fornax oestuat diversis terarum virlulum, quoevirlutes alias illuminel. Pru-
cupiditalibus, et. quibusdam desidcriorum anbelat denlia enim sine justitia nocei: forliludo quoquenisi
ignibus : foris velut quodam fumo attexilur, ne vi- eam juslitia temperet, intolerabilis insolentia esl, fu-
deat veritatis 344 faciein. Obumbrantur ilaque et rori quam rationi proprior, dominationi quam liber-
obduciinturqiiadaincaligiiie oculianimoe; utconfun- tati. Sobrieias el temperaniia privaia bona sunt,b riec
, daiur globo quodam fumiganlis nubiculoementis ad- ulli usui, nisi jusia erga Deum reverenlia , et fidei
spectus; ne pura possit speclare iiegolia, donec cce- B; rtiente pieiatem colas. Justilia sola est quse virtutes
lesles lampades dirigat Doininus Jesus, hoc est, ful- oninescomplectitur, et commendatomiies. Accideniia
gorein glorise suse. Quando, inquit, non indigebunt quoque sunl negotiaiioncs, mercaluroe, et agricul-
tuce lucernm, et lumine solis; quoniam ipse Dominus lurse, competeniia qusestus laborum operiimqiie ru-
eril lux omiribus(Apoc. xxn, 5), el ipse illuminabit ralinm. Sunt etiam corporis accideniia salubriias,
omnia mundi istius, quorum supra cognita est divi- et 345 commoditas valeludinis, decus, fortitudo,
sio, nunc manifesiata in lumine, non per speculum quse ex lempore accidunt, et cnm oetale niutanlur.
in senigmate, nec in parle, sed facie ad faciem veri- 69. Non mediocrem hanc triplicem gratiam putes.
'
tatis soliditas, atque illud quod perfectum est, pos- Habes enim perleetionem perfeciam in Evangelio.
sil videri. Nam cum diciiDominus Jesus legisperito illi: Diliges
Dominum Deum luum (Maltli. xxji, 57), aninite j'u-
CAPUTX. slitiam mandat lenendam. Etiamsi bonorari parentes
Cton dicilur Abraham, semini tuo dabo lerram hanc; juslum est, quanto magis parenli oninium deferr
ei vera beatiiudo promillilur : magis lamen prmfi- debet honorificentia? Rursus cum dicit: Non occi-
non adullerium, non furtutn facies,'non fulsum
guratur Ecclesia, pujus lypus in Sara slerili, ul des,
dices (Malth. xix, 18 ), virlules corporis
Synagogmalque hmresumin Agar ancilla exprimi- teslimonium
lur. Qum debeal esse sapienlis vigilantia; et quid servaudas admonel. In posterioribus vero dicens :
c Nemo esl qui retinquat domitm, aul parenies, aut
sit, quod AbrahmDeus pollicelur illis verbis, auge-
bote valde, etc. uxoretn, aul filios propler regnum Dei, et non reci-
piat septies Xmtlumnunc in hoc lempore, in swculoau-
68. Posthoec secutum est oraculum Dei dicenlis : tem venluro vitam mlernam possidebil (Luc. xvin, 29
Semini tuo dabo lerram hanc, a flumineMgypti usque ei 50); nonne incremenia bonorum accidentium cum
ad flumenmagnum Euphraten (Gen. xv, 18). Qui fu- animoe
corporisque remuneratione promitiit?
turam gloriam demonstraverat, debuit etiam confe- 70. Hoecquse simplicibus verbis sacra Scriplura
renda virtutum merita polliceri. Ipse enim et adju-
exprimit,magnoquodaracolhurnoArisloleles (Lib. i
tor lahorantium, et remunerator innocentium est. Ethic. c. 8) et
Peripalelici personant, atque exiol-
jEgyplus hic nomen non regionis, sed fluminis est. lunt. Pythagoricuui quoque dngma esse tesiifiranlur
Sic enim veteres Nilum vocabant, sive quod ipse sui. Sed quis. illorum scquavit Abraham lempore?
regioni nomen dedissel, sive quod regionis accepis- Quis aucloritale et sapicntia Dominuni, cuj'us ora-
set vocabulum. Denique et poela grsecus leslificaiur culo Abraham triplicis huj'us gi'atisemunus agnoscit?
ilaesse, dicens: TJi 71. Dantur autem ei tamquam in discipliuam alie-
nigense naliones; ut mens sequi observantissima
(Eomer., Odyss., z) recidat vitia, emendet errala. Magis larnen evidens
AngusTum anlem et vile est, ut puiemus quod cce- Ecclesise declaratur myslerium, quia per apnsiolos
lestibus signis lerrena spoponderil. llaque conside- ejus qui sunt Israelitse, quorum patres, et ex quibus
remus ne forte perfectam beatitudinem et consum- patribus Christus secundum carnem sub lege factus
a Ambrosius liic et lib. de Parad. c.5, n. 14, do- runt, nec ullius vis. Sed eisi sensu nnn careat emen-
cel Nilum eumdeni esse ae Geon quein ex Pamdiso datio, noslram tamen lotidem Iitteris exhibeut uipro-
terrestri fluere Scriplura tradit. Quse opinio elsi batiores mss., verum ila conjtinclis vocibus, in
apud Palres conimutiior sii, ab aliquibus tamen re- earum lectione hallucinari pronum fueril. Et frincre-
' jicilur. Vide Peiavium Animad. in Epiph., Scalige- cenliorum mss. ac edil. corruptio.
rum de emend. Temp. et alios. . c Hic locus paulo aliler liabetur in Bibliis, sed a
h Mss. aliqnol, ac edit. quiedam antiquiores, nec Cypriauo iisdem verbis qualer citatur. Vide lib. III
ullius vi : quod ut emendarent recenliores, induxe- adQuirin., cap. 16.
PATKOL.XIV". 16
 491 SANCTI AMBROSH tti
est, congregatida Ecclesia foreta credituris populis ^ fides Eeclesise, sed conclusa eral ejus feeundiias.
naiioiium. Quos non oliose decem numei'0 signilica- Quo verbo demonstratur quoniam exspeclabat par=
vit.j sed ut.osteiideret quod illi anle periidi, ubi men- tils sui tempOra; quia quod cunclusnm est ajjeriri
sufaln pietatis imjilessenl, b profecto essertt fidei Solet. Qua ratione conclusa fueritj docet le Aposlo-
adepluri Cofonam. lus dicens : Conciusil enim Deus omhia in iitctednlir
72. Denique sequilur ijuia Sara uxof Abrahsc sie* tate, ul omnibus misetetilur.... (Rom. xi, 52) Ut non
filis fiiCral (Gen. xxvi, 1) : erat autem ei anCilla volenlis neque currenlis, sed miserantis Dei (Rom. JX,
jEgyplia Cui honien Agar quod ad Ecclesiam perli- 16) esset gratia; ne te ipstim juslifiGares, sed oninia
nere i.n ea exposiliorie qtiam de moralibns seripsi- tribueres Deo qui te vocavit. Neirio ergo pigrescat,
mus, apostolicis dofcnimusexemplis (Lib. ide Abra- et exCusalionem prselendat desidiae suse, quo serius
hatn. c. 4). Ecclesia ehirti slerilis videtur in boc sav credat, quia scripium est non voleniis, nequecurf
culo; quia hOh sseCularia parluril, nec prsesentia , renlis e«se. Consideret enim quid addilum sit, Sed
sed futura, Iioc est, nou ea qiia?videntur. Hujus an- miserantis, inquit, Dei. Talem le ergo prsebe bonis
cilJa est Synagoga, vel omues hsereses, quse servbs, studiis et promplaflde; ut Deus lui misereatur, et
iion liberos creat. Ideoque Agar dicitur habitatio. vocet le sicut Ecelesiam vocavil dicens : Paiam faclus
Eieiiim temporalis spera fOvel, non perpeluac pos- 5 SIMJIc non quwfentibus me, apparui iis qui de me non
sessiohis graliam tenet. llaque titnon insolens partu interrogabant (Esai. LXV,1).
corpofeo fiat ancilla ejris, et jus Ecclesise sibi vin- 75. Et recte prsemissa sunt inferiora, ut meliora
dicet, dicitur ibi : Ejice anciiiam el filiuin eius; non sequerentur. Peperit anciJia servos, ut eos Ecclesia
enim limres erit filhts anciila'. cuin filio meo Isaac liberos faceret, et deservilute populos ad libertatem
(Gen. xxi, 10). vocaret, de culpa ad innocentiam, deoffensa ad grai-
75. Sedeiiam in singulis Sara est, et lli singulis liam. SinguJorUmqUoque hominum si specles ordw
Agar. Sara virlus vera est, Vera sapienlia : Agar netii, non omnes a perfeclis iiichoaverunt, nec apud
auteni est vers.utia, tamquam ancilla perfeCtioris vir- ohines lempore priina eSt, sed merito antiquior per?
luiis. Alia enim sapienlia spirilalis, alia sapienlia fecta virtus. Prudentis igitur meniis est considerare
hujus mundi. Ideo etiaii), iEgyptia scribitur; quia quamdiu imperfecia est ani.ma, quoesunt sectim deli-
philpsophiea erudilio abuhdavitin iEgyplo. Denique beret, ui vel in posteriOribus se exerceal virtulum
el Moyses eruditus erat in bnini sapientia jEgyptio- disciplinis, donec exercitti usu valescat. Dum vero
rum, scd abjecit eam praeferens ^Egypti iliesaUris se erroris inyolucris ex-uerit j et ,ab omni eiiodaverit
opprobrium p.ro346 Chrisli homine. Nam si illam offensione, consummaiam sui purgationeni exhibens,
j.udjcasset alicujus m.omehti e.sse sapienliam, non . tunc suo nitatur ordine ni9gno.sparJ,us edere,.
utique dixisset : Precor, Dornine, noii sum digiius '76. Prselerea dicilur Abrahoe : Esto sine reprehen-
antp heslemamet nudiusteriianam diem, neque ex quo sione{Gen, ixvii, 1); cui dabatur spirilus s.apientise
cwpisii loqui servo luo; gracili enini collocutione, et sanctus, integer, bene mobilis, inimaculajus, Opor-
tardiore iingud ego sum ( Exod. iv, 10). Denique quasi tet igilur viri sapienlis animain die nocluque in exer-
inerudilo respondetiir ei quod erudirelur a Doiriino : citio jugi specula prsetendere, numqiiani somno347
Ego aperidm os tuum, el inslrudm te quod debeas indulgentem, perpetuis vigiliis iiitentam Deo ad
loqui(Ibid.,l<2,). conipreliensionem rerum earum qusesuht, Ct singu-
74, Prseclarum autera hiysteriiini, quod lex non laruni causarum cognilionem. Sed eliam futurOrum
salis plena erat; uf persuaderet populis, el gentes interpres sapienlia est, scit prsclerita, et de fuiuris
vocarel, vel quia clausa foret usque ad Christi ad- acslitnal. Scit versutias sermonum, et solOtiones ar-
yentum, qui expo.nens nobis propbetica oracula , et gumentorum. Signa et monstra seitahtequam flant,
proferens Lectionis veleris testimonia, veluti quod- ct eventus lempor.um et sseculorum. Non polest igi-
dam os legis aperuit; ut fidel clainor iii lotUm per^- tur hojius aique perfeclus noh esse qui hanc acqui*
veniretor.bein. Unde et myslice ait Sara : Conelusit sierit; quia etomnem hahet virtutem, et imago bo-
me Domiitus ul non pariam; intra ergo ttd 'ancillam j niiatis est. Unde et socculi islius sophistse Iraxerunt
meam,el filium facies ex Ula. (Gen, xvi, 2). Quo definiiionem Ivujusmodi, quod sapiens mv bonus
agnoscas in pfaidesliiiationefuisse seniper Ecclesiam dicendi perilus sil.
Pei, et paratam fidei fecunditateni, quando juberet 77. Redeamus nunc ad donum Dei quo nihij pTe?
Domious prorumpere, sed voluntate Dohiini certo nius. Quid enim melSus sajiienlia? Quid pejusyaiii^
reservatam tenipori. Deniquesic seriptum est: Tem- tate ? Quid delerius superslilione? Ideoque tamquari).
pore acceplo exattdivi te,. et in die salutis adjuvi le £i cui promiserat pleniludinem perfectionis, ait :
(Estii. xux,8). Adver.limus ilaque quod festinabat Augebo te valde, et pontim le in genles, et feges de te

a Vel. edit,, crediiurus populus nalionum. Et

pnu^-
cis vprsibus iriterjeciis e;cdem edit., sierUis fuerat,
quod ad Ecc, ctc. Uirumque loeuin mss. Gorb.,
Long., Coih. etMaz. nobis resiituerunt.
h Rom. cod. Maz., perfecta essent,
c Vcl. edit. cum mss, Colb., Torn., Valc. elMaz'.,
facim sum qummniibtisme; recentipfes, faptus sum
a non qumreniibus tne- ulroequp ciiin jisdem rriss.;
;,,qui menon, Melius cod. Cpib.. e.l Lpilg._,faetus
qumrentibitsmie^4juibju.scuriiiCriij). ei "Maz.,
sum 110)1 - "
quideme non, eic.
495 DE ABRAHAMLIB. II. 494
erunl (Gen. xvn , 6): a quia ejTisqui ftdelis est, tolus A Legisautemlator seternoesignaculum circumcisionis
mundus divitiarum est, et augetur, non minuilur ut carnalis in solis maribus exigit, eO quod ad mixiionis
slultus. Ponilnr in genles Abraham , hoc est, fides usum vir muliere vehemenlior sii; el ideo ipsius
ejus ad gentes tratisfertur, et reges sseculi qui credi- impetum infringere voluit circumcisionis signaculo.
deruui, el se subjiciunt Domino Jesu cui dicitur : Yel quia viri licito se errare credunt, si solo se ab-
Tibi offerenl reges mtinera (Ps. LXVII , 50). Nec illud stineantadulterio : meretricios auiem usus lamquam
absurdum, quia ex genere Abrahse non solum reges iegi naluroc suppetere putant; cuin prseter conju-
crunl diguiiate , verum eliam illi reges qui peccalo gium nec viro liceal, nec feminse misceri alteri. Al-
non serviant, nec vincat eos malitia, supra quos liore autein inierpretatione illud panditur, quod si
regnum mors non habeat. Menlis quoque bonoe co- meiis purgata et circumeisa sit, exula superfluis vo?
gnovimus reges esse et principes inventiones, quse luplaiibus et cogiiationibus restringil animam adsui
sicut Abraliam mediocris quidem ger.erationis pro- castimoniara, purisque sensibus infusara bonorum
venlus non habet, sed abundal regalibus. Cui dala facit parlunm gencralricem.
estlerra in possessionem:'tildomiiielurcorpori, nec 79. Oclavo atilem die circumcidi puerum lex j'u-
sit captiva carnalium voluptalum , sed quasi famu- bet, mystico uiiquepraeceplo, quia ipse est resurre-
latu debito obnoxia caro inenti serviat. Secundum BI ctionisdiesjdoininiea enim die resurrexit Dominus
personam autem Abrahae evidens mysleriuni Eccle- Jesus. Ergo si dies resurreetionis circumcisos noset
sioe, quse toium orbem fidei hserediiate possedit, exutos inveniat delietorum superlluis, abomui ablu-
bene pater eleeiionis dicilur, pater fidei, pater pioe los sorde, mundos a vitiis corporalibus, si hinc
confessionis. niuudus exieris, mundus resurges. Circumcide igitur
CAPUT XI. te non carne, sed vitio carnali. El cireumcide luum
Prmceplum circumcisionisAbrahm dalutn quid siqni- non solum vernaculum, sed etiam pretio empium.
ficel; quidve eliam infanlibits octavo die non cir- Si ad singula referas, veruaculisunt motus natura-
cumcisis inlentalttm sil cxhium? Sarm nomini una les : preiioempti, raiione et docirina acquisili.
littcra addiiur. Abraham in faciem cadit el ridet. Egent auiein el illi et hi, lainquam virgulta, purga-
Num idem dubitaveril? Ipsi pro Ismaele oranli lione el incisione luxurise; ne evagcntur ui sierilia
anituit Dominus, ac filiutn exSarra promiitit. sarmenla , et obumbrenl inulilia fructuosis. Velut
78. Et quia ad perfectum vocatur, oraculum per- (|usedam omni vitio distenla mtillis incassum labo-
fcclionis accipit. Circumcidaiis, inquil, omnemascu- rat: [ c ita cavendum ne etiam nosira mens |iluribus
tiuum vesirum, el circttmcidatiscarnem veslram (Gen. occupala, non soliim bonos ingeneret partus, sed
xvii, 10.el 11) : perfecta aulem circumcisio spirilalis C1 etiam inutilibus plerisque degeueret; simul ul viiis
esl. Denique cl lectio hoc docet cum dicit ; Circutn- puiala non facile silvescat, dissolvatttr cito, sed po-
ciditc duriliam cordis veslri (Deut. x, 16). Et hic ple- sterilati reservetur. Nam et ingeniosi mullapariunt,
rique ila accipiuni, ut sit: Circumcidalisomne tnas- qtt:e utile est circumcidere, et qui docirinam dili-
culinum vestrum, boc est, iiicntcm veslrani; nihil est gentia assecuti sunt, videre in se debenl inscien-
enim mente validius. Deinde quia masculinum etiam tiam.] Mysierii autem raiio dilucida. Veriiaculi enim
sanctum dicilur : Omnismasculus adaperiens vulvam Judsi pretio einpti-sunl genles quse crediderunt;
sanctus Dotninovocabilur (Exod. xrrr, i2). Quid au- quia pretio sanguinis Chrisii redeinpta est Ecclesia.
tem mente saiiciius, quoe dat bonarum semina Ergo et Judoeus, et Groccus, et quicunique credide-
cogilationum, quibus aperil vulvam animse con- rit, debet scire se circuiucidere a peccalis, ut possit
clnsam pariendi slerilitale; ut possil illas invisi- salvus fieri : et domesticus, et alienigena, eiju>tus,
biles 348 gcneraliones edere ulero illo videlicet el peccaior circumcidatur remissione peccatorum,
spirilaii, de quo dicil Esaias : In utero accepimus ul peccatum non operelur amplius; quianempas-
et parlurivimus spirilum salulis (Esqi. xvi, 18)? ceudit in regnum cceloruin, njsj per sacianiefltum
'
Circumcisio ergo cordis inlelligibilis , circumcisio baptismatis. Nec proderit superi.oris jTisiilia tempo-
etiam carnis mandatur sensibilis. llla in veriiale,!; ) ris, si in fine vit v.justitiam .dereiiqueiit. Ideo Paulus
ista in signaculo. Gemina itaque circumcisio; qnia el aj.t: Prelio empii estis; nolile fieri servi hpininum.
animi el corporis quserittir abstineniia. Denique Sunl enim conlraria ; 349 Q'1'3 serviius peccato
jEgyptii quartodecimo anno circupicidunl mares, et conlrahilur, cl preiio peccat,uni repijttitnr.
feminse apudeoseodem anno circtirncidi feruntur; 80. Hsec igitur sjmplici expositione abundare ad
quod ab eo videlicet anno incipiat flagrare h passio inlellectuni opinanmr. Ideoque nec cubos Geonie-
virilis, et feminarura menstrua sumant exordia. tricoc, nec tetragonum nunierum Philosophioe, Qcon-
* Ila mss, Corb., Long., Colb. fil Maz. Alii aulem, omnes Gall. Non osbcurus quidem hic erat hiatus',
a.cvet. ed.ii.,,quia qui ejus esl, Roin. yero, quia qui quj non male supplelus vjderetur, sj verbis supe^
ejtismodi esl. rioribus incassum laborat, adderelur vox, -vitis, vel
b Mss. siipra Jaudati, passio molus virilis, el femi- quid siniile.'
narum inen.stmd(passio scilicei) smnat exordiq, no.n A Era., Gill. et Rom, edft., quaternionem. Alioe
male. omnes, ac mss. confessionem: sed co^pip spnsu. HiC
c Qtioehic habes a voce, laboral, ad vocem, My^ eiiijn ea vox sumitur pr.o ijlo Pytliagpreorrin] j'urej'u-
sterii, cum in edit. deessenl, nobis suggessere mss. rando, de quo Plutarchus lib. i de PJacilis philoso-
 495 SANCTI AMBROSII 496
fessionem, ut aiunl, Pylhagoricam, nec semper vir- j\. suum acuta sit moderatio; ne aut impelus in vi-
gines, ut appellanl; hebdoinadis numeros cura dis- lium trahal, aut nimieias locdat, aut mora ofleii-
cutimus inani, a ncc niuiidum radio formamus, nec sioni sit.
ccelum in pulvere quserinius, nec intra angustos aba- . 85. Non otiose antem, nec superflue plerique 350
cos orhem concludimus : sed veraaperimus myste- hoc qui sequitur loco moveri videnlur. Ecquid ita
ria, unamsalutem esse Chrisli resurieetioiiem. Com- dixerit Dominus : Quoniamqui tton fueril circumcisus
plaiitemur' ergo similitudini morlis ejus, ul merea- masculus, el qui non circuincideril carncm prmpuiii sui
niur resurrectionis consoitium. Et veius homo octavo die, interibit anima illa de genere suo; quia
noster simul sit confixus cruci, ul corpus deslrualur lestamenlum meum interrupil (Gen. xvu, 14). Grave
peccati. enim pulatur quod infauli oclo dierum negligentia
81. Egregie autem infantioe in primis vagilibus parentum fraudi essel fulura, ila ut inieriret anima
circiimcidi mares lex jubet, etiam vernaculos; quia ejus; cum ipsa lex eliam hoinicidae (qui lamen uon
sicul ab infantia h peccalum, ila ab infantia circuni- voluntariiim facinus necandi hoiuinis impleverit) ci-
cisio. Nullum tempus vacnum debel esse lutelae, quia vitales proescripserit (Josue. xx, 2 el 5), ad quas con-
jinllum est culpse vacuum. Et infans revocaiidus a fugiendo niereatur sanguinis inipiinitalem. Quomodo
peccaio esl; ne idololatrise polluainr contagio, et ne ]$ ergo aut illic ratio habelur fortuitoe necis : aul hic
adorare assuescal idoluiii, etexosculari simulacrum, ratio infantiie non habetur, in qua crimen non po-
parenlis c violare uidtim, pielaiem lsedere. Simul ne tuit es-e aut dissinnilationis, aut voluntalis; nisi
quisquam inflelur, quod sibi juslus videalur, sclalis forle piilenl aliqui, quia in ninrle filii gravius puniun-
maiurioris processu Ahraham circumcidi j'ubetur. lur parenles? Sed injuslum putalur ut culpa nocen-
Nec senex ergo proselyius, nec infans vernaculus • tum inferalur pcena innocenii, vel propter pcenain
excipitur; qnia omnis aetas peccalo obnoxia, et ideo noceniis innocens punialur, atil fial consors supplicii,
omnis oetassacranieiito idonea. qui dispar est merito. Unde aliqui putant quod de
82. Eterit, inquit, leslatnentutn tneum in carne parente dicat exierminando, quod ejus intereat
vestra (Gen. xvn , 15). Forsitan referatur hocloco, anima , non parvuli. Sed valde ambigiium est; licet
quomodo spirilalem dicis circumcisionem, cum ora- snlfragelur huic asserlioni quod ait, quia testamen-
culuin dicat : Eril lestameiiliini circumcisionis in (Hin tneum interrupil. Itaque hoc ad inlelligeiiiem
carne vestra. Quasi vero animsc solius, el non pas- niagis, qiiam ad infanlem i-eferendum videtur. Alii
sionum corporis exigatur temperantia. Nam et vi- graviora paremibus vel silenlio miiiilanlem putant
sus,"ei audilus, et odoris, et guslus, el lactiis, et Dominum Deum, quo plus limeant maj'ores, quando
vocis ipsius quaeritur quaedani caslimonia; quia et (] nec infanii parcitur.
visus procacior habel crirnen, et ideo scriptumest: 84. Mihi autem satis liqnido patel dielum de
Noli intendere fallaci mulieri, neque eapiaris oculis , uniuseujusque mente. Diximus enim masculi iiomine
neque abripiaris palpebris (Prov. v, 2). Et in ipso au- menlem significari, quod sil validus meniis vigor, et
diiu crimen est si seducal le nierelrix, et multo blan- animam in sui copulam Irahal, sitque vehemenlior
dimento sermonis cl laqueis labiorum siiornni te tamquam sexu potior, et virili validitate. Ergo hsec
alliget. Et in ipso laclu crimenesl, ideo tibi dicitur : ratio est, quod omnis niens quse non fuefit circum-
Ne mullus fueris ad alienam, d neque coiiiinueris am- cisa a superfluis corporalibus, et purgata solenmi
plexibus non tuam (lbid., 20). Et in voce culpa est, munere, ut exuat se passionibus et vitiis, imeribit.
Laqueus enim fnrtissiinus est homini sua labia, et Non caro, inquit, interibit, non homo : sed anima
abduciiur a labiis sui oris. Et rael ipsum noli mul- illa interibit, quia potuii salva fieri, si habuisset
tum edere, ne evomas. Oportet ergo ut oninium sen- purgationem. Nuda aulem prsesidii et incircumcisi

phorum ita scribit: Atov.uietpQiyyavTo ot Uv9uyopiv.oi, tnadam dictam fuisse semper virginem scribit, id ex
&>;p.eyicrTOV bpv.ovOVTOJ TijsTCTpkSo;, Philonis lib. de Sepienario, B, sumptum videtur. Sed
Ou\la."civaim£paT^XF locum iudicasse sufficiat.
TCapa&oVTaTETpaxTrjV
navctvacvaoucucewc.
pc^&u.aT'
cy.oucrav. 1) a Sic mss. quatuor melioris notsc. Alii vero et
Hoc est : Idcirco Pyiltagorici, quasi magnumessetjus- edit. A'ecsolis radios [ormamus.
h
ptrandum qualernionis, -pronuntiabant : Non, per eum tem Ita mss. Corb., Long., Torn. et Valc. Edit.au-
qui animmnostrm quaiernionem prmbel nalurm mlernm Era., Gill. et q"u:'.'damParis., ab iitfantia circnm-
(ontem ac radices habentem. Jusjurauduui autem pro- cisio, ila el morbus. Paris. vero anni 1061, ab infan-
pterea confcssio diciiur, quod iilo diviniiatem ubique Aiii.lia tnorbus, ila el circumcisio. Cum autem neipie in
procsentem esse prolitemur couiestamurqtie. Per lieque iii mss. Colb. et Maz. vocem , morbus,
quaiernionem vero j'urabant isti, quod cum nume- aul peccatum reperire sit," hinc suborta videtur illa
roruin oinniiini nmgn.Tnirationenr baberent, quater- diversiias.
narii lanien habebaut marimam. Ilujus rei causam c Violare tiidum, id est, thortini, ul habes Job.
eodem loco refert Plut. quia ex tetraile aniinam no- xxix, 18, In nidulo meo tnoriar, pro in leclulo meo.
slrani puiarenl esse compositain. Euuidem eiiam d Edil. Rom. et quacdam Paris.,
nequecontittearis
conshle Iib. de Procreat. Animoe. Nequ.e eiiam pro- amplexibns non lum.Iia cerie LXX Iiiierp. apud quos
babilitate-sua carel, quod volunl nonnulli Pyihago- legas. p-nSeo-vvkyj>v Tn;
uyy.u),ui; pn ISiug : a qua le-
rain per snani T£Tpuv.T-qv inlellexisse ipsnin Dei no- ciioue ncc niuliiniirecedilViilg., qiiam consule. C;e-
nieu TSTpuypupp.uTov; VideJoan. Ger. Vossiiuiilib. de leruin ab oiunjbus mss, etant. edit. discrepare reli-
Pliilos. sectis, cap. 6. Porro quod Ambrosius hebdo- gioni esi.
497 DE ABRAHAMLIB. II. -198
cordis colluvionc iiifirmior salulem generis sui non J[Lsed eam corporis magis inquinaniento, quam sobrie-
poluit servare. Omne autem genus videtur immor- tale mentis sestimaverunt.
lale, ut a homo genus esi, ul ullus species est. llomo 86. Quid esl autem quud ait: El cecidit in faciem
semper dicitur, ullus non semper, imuio non deficit Abraham, et risit (Gen. xvn, 17)? Et hic reverentia
ullus. Defic.it qui fidem non habet, persona deficit significalur, quod limuil Deum velul libero risu Ioe-
unius, condilio velnomen honiinum non deficit. Ex deie, quamvis risus loeiiliam declararet viri justi qui
diulurno igilur et innoxio in id quod tempotale est tantis gratulabaltir proniissis. Non enini dubiianiis
et noxium peccalor deducittir, qui meniis suseascri- hic risus , sed credeniis fuii. Siniul quia cadunt anle
bere debet infantise^juod incautus fuit et intenipe- Deuui omnia, et mutaniur et transeunt, sola illa im-
rans, vet remissionem peccatorum non acquisivit: mutabilis stal seniper subsianiia. Aui forlas^e el in
Nisi enim quis renatus 351 fueril ex aqua el Spirilu hoc myslerio prophetavil Abraham Dominum Jesum;
sanclo, non potest inlroire in regnum Dei (Joan. rn, 5). quod per suscepiionem dominici corporis et resur-
Otique nullum excipit, non infanlem, non aliqua rectionem tanii comptenda oraculi graiia foret. Ado-
praeventura necessitate. Habeanl lamen illam oper- rat igitur non elemenlum terrse de quo dictum est:
lam poenarumimmunitatem,b nescio an habeanl re- Et adorale scabellumejtts, quoniam sanctum est(Ps.
gni honorem. J I xcvm, 5). Ubi enim corpus, ihi el aquiloequoe ado-
85. Sar;e quoque una*additur littera , hoc est, R, raverunt versantem in corpore.
ul vocareiur Sarra (Gen. xvn, 15). Quod ulique par 87. Et dixit, inquit, in corde suo : Si centum an-
est, ul in superioribus, non unius adjeciione pen- norum nascetur filitts, et si Sarra nonaginta annorum
sari litterse. Non enim niuntis Deo est una liitera, pariet (Gen, xvrr, 17)? Groccus Iv Tn ttiuvolu.posuit,
sed virtus litteroe quoe exprimit iiiuneris divini gra- ul possimus 352 seslirnare quia cordi suo qimsi d
tiam. Sarra enim dicitur upyji ip.n, hoc esl, polestas allernanti secuni dixerit : Si cenlenario nascetur
mea, vel principatus mei initium, vel regis. Sara filius, et lionagenaria pariet? Hoc est flelas^Sffg??^'
Grsecediciiur upyovo-u,latine quaeregai. c Illa mor- randi prseleriil, sed Deo omnia sunl pns>^fia;y~et
talis, isla imniorlalis : illa specialis, Tsta generalis. ideo facile etiam islud, ul senibus revoeat /juvbn-
Est namque in me prudenlia, in me castimonia, in tuiis annos, vires refundat, sterilibus dei^cundi-
me virtusfin me justitia , me solum regunl, et milji latem. \o?>-~l^<
dominantur, et sunt morlales. Morieule euim me, 88. Nec illud prselereundum, qnod promresa^JdW
solvuniur et moriunlur eliam illa. Quse auiem pru- generatione legitiina respondit Abraham Deo: Ismael
dentia geueraliter dicitur, qusecastimonia, quoe for- vival hic in conspectu tuo [Gen. xvn, 18). Jusii est
litudo, cseiera-que virtuies principales, sed genera- C! eiiam pro peccaioribus inlerveuire; et ideo vel hoc
liter prineipales, el reginae quoedamiiumorlales, in credant Judaci, quia et pro ipsis intervenit, si lamen
his poteslas est, immoriale illud principale, sicut est credani. Hoc est enim vivere in conspectu Dei, di-
regina Ecclesia quse non me iinum, sed universos gna Dei Verbo negolia gerere; oculi enim Domini
regal. Ergo speciem in genus, pariem in universita- superjusios.
leni, corruptibilitatem in incorruplibililatem conver- 89. Unde elDominus ait: Eliam. Ecce Sarrauxor
sam videmus : qnse omnia Ecclesioc convenire cer- lua pariet tibi filium.... De hmael autem exattdivi
luni e>t. Non eniin specialis hsec, sed generalis ratio te(Ibid. 19 et 20). Etiam ctim dicit, coiifirniat pro-
est, nee partis, sed uuiversiiatis salus. ldeoque his missa; conlirmaiivum eleninr verbum esl. El ideo
praecedentibus cum ununiqiiemque prudenlia sua ad prius generalionein Ecclesioecoufirmat fuluram ; ut
hanc principslem el diffusam per omnes salulem de- verum cognosceret Propbeta qnod de Ismael se au-
duxerit, in qtia fons sapienlise justilioeque est, re- disse dixit Deus, providens qnia coccitas Israel ex
quiiitur generatio, el ille perfectse parlus jucnndiia- parie haberel coniingere, donec plenitndo genlium
lis, cujus noiiien est Isaac. Nulla enim melior esl inlraret, el sic ornnis Israel salvus fierel. llaqne sic-
voluptas, quam emendalse gralia conscienlise. Hinc ul testamenta honiinum prius e hoeiedem ferunt,
Epicurei traxcrunl summuni bonum voluptatem esse, poslea legatum exprimnnt, melioribiis hoerediiaiem,
" Genus hic liberiori acceptione pro specie sumi-1 ) quibusSarse vocabulum lib. de Nominum ntutal. cx-
lnr, sicul el species pro individuo. Quod autem legi- ponitiir, haud parum luiiiinis :id (jus intelligeniiam
mtis ulluiii non semper.diei, et lamen ullnm nnn de- nancisceiur; idem enim islinc desuinplus est.
licere, sic inlerprelamur, ut ullus, id est, aliquis, in d Rom. edii., altercanti. Al cuni aliis, alque omrri-
primo membro honiitieni cerlum acdefinilttm signifi- bus niss. retinenda vox, aliernanti, quaeferme eodem
cet, in secundo non iiem. sensu ponitur a Virg., iv jEneid. :
b Cum supra n. 79, dixerit affirmale, quia nemo
ascendit in regnum cmlorum, nisi per sacramentum Hsecallernantipotiorsenlentiavisaest.
baptismatis, non iiquria quis suspicetur Iwc et alia e Edit. Rom., hwredem scribunt. Alise edit. et
noiinulla quoepelagiaiiisniiim sapiunt, ab haTetico cuncli mss., hwredemferunt.Ei posl pauca anl. edit.,
aliquo fuisse iiilrusa. Quam etbim parnm lola ul- ila in Deum in testamento unum, el nos, eic. Quam
liina hujus numeri pars jirimse cobsereat, vel coccus leciionem Rom. edii. ex ronjiciura enipndare cmiata
videat. hiiiid iiicoiuniiide sic rcposuit : Itn et Dcttmin testa-
c Hic aliqucm adfuisse suas nugas Era. et posl tnenlo usutn, el nos Intncmoremaccipimtts, hwres.eiti.
eum Gill. aduoiaiant, moti scilicet obscuritate loct. Verum potior nobis visa esl Otiiniuii) niss. auci>i-
Attamcn si quis eutn contulerit cuih Philonis vefbis. rilasi
 '
m SANCTTAMBROSIl S00
infefioribus legata : ita in Doinini leslatnento; uiide A. tioiiibus; coiijunclioni tanlum se legitimse reservet.
et nos liunc morem accepimus; hseres scribilur na^ 92; Mentern quoque^sapientis bospitalem esse de-
tufa biiiius,- nobilis; legilimG creaius cdrtjUgio; le- cel; ufeliam aliis inipertial sui gratiani; fet pr.udCn-
gato dotiatur inferiof. tia: siise fruetum aliis quoque dividat, alque ita bonis
90; Promitiituf aulenl genefalio sequenli anno epulentui' doclrinse cibis, epulumque ej'us exhibeat
(Ibid;', 21)j tit adverlas qtiani generationem polli- de.sideraiitibus.
Ceatur Dofflinus, hOcest,- non illam titeri corporalis 95. Tum proeterea hesciat nisi secundiirii naturam
Sarr;b; sed istum par.tumEcclesise, qui esset fulurus. vivere* in ciijus insiiiulo el ordine Dei lex est: Nulli
Deniqde fetinfra ait: Revetlhrad te ih futurum, et erit se transversarise cupidilati niiscere hoveril, solius
Satrw filiiis (Gbri. xVm,.10); Irt quo ulrumque possu- sapienlioe proeoptet copulam. Mandatis Dei saiculi
ttius accipere; ei huiifccoiiventuiri Ecclesise, et iide- istiiis gloriam, et quamdam proesentis laudis hsere-
liuin resurfectionem; dilatem prseferfe nesciat; atque ut altaribus Domini
91. TefliodecimO quoque ahno qtiod circumcidi- suas immolet ulilitales, ita judieii igneth non exci-
tur Ismaelj ralio evidens; quia is qui incipere liabet piat, neque reformidet; sed magis eiiam ul alios eri-
uti cognitioiie leminie; ante debel recidei'e in se af- piat; elabOret.
dbrem libidihis : ul a superfluis abstineat comiiiix- B

IN LIBRUM DE ISAAG ET ANIMA ADMONITIO.

Quemadmodumsanctus Ambrosiusin primo libro de Abrahani cdtechumenis litijus exeniplopatriurclim chri-

slianm veligionis , qumn in pervigilio paschalis professuri esseni, officia pdiefecerit, iri alVerbtiuiemhnithm per
Adatni peccaiumlapsm resutgendi, alque ad perfeclionemenitendi modum dembnslraverii, ih hosira ad idem opns
Admonitionedeclaravimus. Prosequilur instituta acrodnwld prwceplionesqueAntihtes vigilantissimus, tiecalia de
causa secundum memoraii operis librum, ubi Isaac natum ei circunicisumrelulil, exiemplo finiisseribbisvideluf,
nisi ul ex ejusdem cum Rebeccaconjugio hominis christiani animam, dum in genilali fonte renascilut, arclissi-
mum quoddam spirilalis mairimonii cttmVerbo Deo fwdus inire oslenderet. ld hoc m libro quein propierea de
Isaacet Anima inscriplum voluit, per quam egregie prmsiitil (Cap. 1). Ehim vero postquam Isaac nativitale ac
morle suaChrtsii figuram exstitisse, sicuiet Rebeccam animw, paucis aperuit, definita ejitsdem animm haltira ,
toium hominem potissimumin ipsa consistereastruil (Cap. 2). Hanc autem docet ideo esse imperfectam,quod re-
bus corporeis ac swculi voluplalibus.adhmrescat ; contra vero primvtn ad perfeclionemgradum facere , si eusdem
fugiai; et supra illarum cmnumattollal sese: Hinc argumenlum proposilum aggressus Rebeccam lalem cum ad
isaac veniret fuisse dicit, qttippe qum diviliumin illo Verbttmardenler expetere se teslificatur clamans: Oscule-
tnr me ab oscuiis oris sui (cap. 5). Ipsequidem Ambrosius.locumhiinc aliosque omnesCantici caniicorutnver-
siculos etiam Ecclesimaccommodariposse profueiar: sed cum eadem mysteria tum alibi, tttmvel maximeinenar-
ralione psulmi cxvm enucleasset, hoc in iibro lotus incumbil, ul animmcum Verboconjugiumperpeluo mystici
iltius epil/ialamii commenlarioedisseral, Quod tamen.nonita accipids, quasi versuin omnino nulluni prmterierii,
•cum re ipsa Imud pditci, et ii prmserthn qui dd sponsi sponsmque pulchritudinem perlinent, omiliantur: sed
isti quominus unus sil operis conlexlus niiiil vetant, Porro ul dislinclius alque ordinatius cmptumprocedat, vir
sanclus proponil (Cap. 6) exponilquegradus quatuorj quibus anima jam grdviorumjugo vitiorum libera ad sum-
mam illam perfectionem, tn qud Deo per charitalem juncta numqUumposlmodumab ipso divellitur, conscendit.
Cmterumsive naluralem ac minimecoactam maierimdispositionem,sivebrevem illani, sed acutani Scripturm ex-
plicmidmralionem specles, seu denique transilionum quibus aplissime necluntur singula , concinnitatem,jure di-
xeris commenlationemhanc ejusmodiesse- qum vix ulli ex atiis Ambrosianiscedah
lpsam porro conslat libri nomineappellatam, non solumwiaieCassiodori(Lib. de Insl, div. cap. 5) et Auguslini
(Lib. i conir. ful. Pelag., c. 9, et l. n, c. 5) ; sed eiiatii ab ipsomel Anibrbsib iti opcre setjtienlisub litic inscrip-
tione fuisse memotatam. Ulruni vero concioiiesfuerint qumprimitus tid populum habitw in hunc iibrum poslea
iransfbfmaim iiiii, 'dbschfiuseti. Cuin ehiiii eiiih ferme niliil tiliud esse tidveriamus, quain brevemCaniicicariiicb-
rum paraphrasim, id argumenium sacio suggesiiiiparum admbduih videtuf convenire. Veiumidtneriiii hbri aliier
hic aique in librisde Abraliatn factum puiemus, lum eorum ituer se convenientiaadducimur, tum etiam prmcep-
tis ad audiiotum instiluiionemmaxime accommodis,qumexpbsitUnt'ejus iiisetla neinOtion deptehenddt. Et hmc
cmisa esl cur Cassibdbrusseriaibrlocb ciiaiode iis qui in Caiiiicumcaniicdrmh hcripskrttfii dgeris,suuiri de liac
bpelta.judicium iia reliquerit : Vndet inquit , $>.Ambrosius in libro lertib Pairiarcliarum, ubi de pefsona
Isaac lbtjiiitur, rriiilta salubriter lbCulehterque disseruit.
Hmc eadehi Camicaibiis 'deceinvbluhiiiiibustam tnirqndumin modum Origenesenodaveral, ul non dubii&ril
Jlieronymus de iisdem scribere (Ep. ad Damasum papain) : Cum in cateris libris omnes vicerit, in Cantico
canficorum Tpse se vicit. Maxime atitem probabileesl prwsttinlissimumfiocopus in nianus quoque Ambrosiip'er-
 gOJ DE ISAAG ET ANIMALIRER UNUS. 802
venisse, ac hcmciumAnlisliieiiiex iabbribustanli vifi a qttoreliqni ferme Patres tam multa tamque prteclara mu-
luali siiril, Bdjumenlidliquid decerpsisse.Al quando temporuminiquilas iliesaurumillum nobis invidil, non licel
quidquamexploraluni niagis anl depfeherisumpropbriere.Si lameiiverumfuerit quod adversus Erasmum et alios
tion paucos cbriiendilEuelius, (Ofigen. lib. m, § 7), qualuor iwmilias queecum sua prmfalioneinler Grigenis al-
que Hieronyiniopera extaril, riulli Patriim Laiinorumdeberi, sed eas ipsissimuminiliumessedecemOrigenianorum
voluminum,quas Rufinus a quo Laline redditw sunl. more suo interpolavil : aut si mutis swpius laudato senalori
accedefe, easdemnihil aliud esse affirmanli (Loc cil.), nisi dislribuiam in tfes libros ampiificaiionem,quam ex
duabushomilm alia vccctsioneub Origene in duo priora Canticorumcapita composiiis,et ab Hieronymo in Lali-
riumvefsis , Rufirius consarciiiavit: si, inquimus, Iwrum alterulrum admittendum sil, ex eorumdemOrigenis
fragmentoruiriel Ambrosiancecommentaiioiiiscollationeinlell{gesillius meilwdumnon imperilesanclum doctorem
esse imiiatum, idque cumprimis ubi ifiplicem Scripturce sensum nempe naluralem, moralemac myslicumdistin-
guit atque edisserh; quamvis in aliis opusculis qum hacienus a nobis examinata sunt, diws tantum inter-
vretetur, mysiicum ac moralem; ubi tamen cuni Iwc uliimo is quem natufalem in hoc libro vocilat > con-
funditur..
Porro uiidemlempusac libris de Abraliamo, iiempe aririumcirciler 587 huic scripto assignemusj facit cum
Ulorum intcr se corineclio,lum ipsum Ambrosii teslimoriiumqiwd iriiliOlibri de Joseph, sicul el libri de Myste-
i-iis, quem «.y.ztr&;post ipsum elucubravil, reperiinus; imo vero obscurwri non esl sanciuriiPrcesulemad eoS-
dem quosin operesuperiorialloquebatur, in hoc etiam verba facere : dtrevocariiri diibium polest utrum aritefesia
paschalis id eiienerit,an posiea. Jpsius quideriiscripiionis, iri qud de spiriidli conjugioquo nihil habet perfectis-
simorum Chrisiianorumvita subliriiius, irialerid videiiir indicari ista rion perliiieread eatechiltnenoS,Utpote qui-
bus ceria mysteria legebantaf, ipsis pbstnibduriijani bapiisniale iniiiatis rcvcttinda, Si lariisn ex primis verbis
libri de Myslefiis haCde re stdtuere nos opbtteat, dicendum eiit eos eliamnUriiintra catecliuiliefiorumordinem
exstiiisse, o.dquos sermonem liabebal Ambrosius.Et Iwc ipse forsan immil, ubi dicit : Venit pascha, venil
remissio peccatorum , etc. ( Cap. iv , num. 55 ). CMII!auiCni jain itli in coiripeientiuriinmrierum iri quCrn
non riisi exeuniequadragesima admitlebantur , esscntallecti , ininime dubilttvilsancius AhlisUs ifi.prociricluffll
baplismumpositissacrm hujus coujuncliomsmysieria, et gradtis quibusad eani pervetiifenl,declafare.

SANCTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS BPISCOPI

DE. ISAAC ET ANIMA

LIBER UNUS.a

355 CAPUT PRIMUM. t^. impleret sacriflcium. Itaque ipso nomine figuram et
Commendatursancius Jsaac lam ex patema origiiieel graiiam signat, fsaac etenim risus Laline significa-
gratia, quam _exDominicmgenerationis el passio- tur, ristis aulem insigne iaSiitiai esl. Quis aulem
nis prwfiguralione,ac mysteriuminler Chrislum per ignorat quod is universorum laeiilia sit, qtii niortis
Isaac designalum, et anhnam reprceseritatairiper formidolosaevel pavore compresso, vel moerore sub-
Rebeccamaperilur. lalo, facius omriibus esl remissio pecealorum ? iia-
i. Jn patre nobis saneli Isaac vel origo salis est qiie ifle hominabaluf, et isiedesigriabalUf': 1116ex-
expressa, vel gratia : h cui ad omnern redundat glo- primebaiur , et isle adnuntiabaiuf. Ipse est q'uem
riam, quod lanto et tam imitabili viro natus Abrahse jam tune perseqtiebatuf ahcitia :' ipse est projiier
palri prasmiitfnfuit. Neque vero illud mirabile, cum quem jam tune dieeb&ltir: Expelle ancillam ; noh
in eo Dominiesegenerationisel passionis figura prse- J$ enim licereseril filius aiiciila;cmrifiliomeOJsaac (Geri.
cesserit. Siquidem et slerilis anus ex promissione xxi, 10). Ipseeslcui pateralieiiigenam 356 «cquisivTt
Dei peperit eum ; ul crederemus quod potens esl sponsam. Ipse est mitis, humilis, atque mausuetus,
Deus facere, ut posscl et virgo generare, el oblatus qui venienleRebecca, hoc est, palieUlia, » exivit ih
unicusad immolandum , qui et palfi non pcriret, et campurii abalienare. Sapienlis enim' est segfegafe se
a Scriplus cire. ann. 587. consarciriavil : lri palre Abraham sancii Jsaac vCl
b Hic inss. et edit. vet. interse consenliunt, nisi OrigoSdlis est nobis expresSa, vel graiia : curiiad orii
quod iilorum tres pro sancli Isaac vel origo saiis, ha- nerii et lam iniiuiiabili viro naius ipse in prte-
bent, sancio Isaac vel origo saluiis; et ubi mss. om- niiurii \ueril: riec nori et illiid ssl iiiirabite qubd in
nes, cni ad omnem, elc, edit. pra>ferunl, cumad eo,c etc.
omnem primumfuit; Rom. vero lolum loeuniiia Ita nrss, eiedii. onanes anl. Atsola ftorh., exivit
 505 SANCTI AMBROSU 504
a voluplalibus camis, elevare animam, atque a cor- j ^aliud vestimentum.-Legimus in Veleri Teslamento :
pore abducere; hocost enim sebominemagnoscere. Omnes animai qum descenderunlin jEgypium (Gen.
QuiChaldaeorum sermoneEnos diciiuf, laline homo. XLVI, 26), de hominibus dictum. Et alibi dicium
Euos autem qui assumpsit ei speravit invocare esl: Non permanebil spiritus meus in hominibusistis,
Deum ; etideo crediiur esse translatus. Non videtur quoniam carnes sunt (Gen. vi, 3). De alterulro ergo
itaque homo esse, nisi qui in Drfum sperat. Qui au-. legitur, quia homo diciiur ei de anima el de carne.
lem speratin,a Deum, non degere in lerris, sedquasi Sed illa discreiio est, quod ubi anima pro homine
translaius adhcerere Deo, manifesla veri inlerpreta- poniiur, Hebraeus significatur Deo adhserens, non
tione signalur. corpori, utesl illud : Anima benedicta omnis simplex
2. Bonus igiiur Isaac verus, utpote plenus gratia;, (Prov. xi, 20). Ubi autem caro pro hoinine nuncupa-
et fons laeiitise. Ad quem fonlem veniebat Rebecea, lur, peccalor exprimitur, ut est illud: Ego autem
ut impleret bydriam aqua. Dicitenim Scriptura, quia carnalis sum, venumdalus. sub peccato; quod enim
detcendens ad fontem, implevit hydriam, el ascendit operor, non cognosco.Non enim quod volo, ago : sed
(Gen.xxw, 16). Descendit iiaque ad sapienlii» fon- quod odij.illud facio(Rom. vn, 14 et lS). Hocjam
tem vel Ecclesia, vel anima , ut lolum vas implerel posterius et de ulroque. Alius est enim qui vull,
suum, et haurirel purse sapientiai disciplinas, quas ]j alius c qui odit, alius qui facil. Denique addidil : Si
haurire Judoei de fonte profluo noluerunl. Quis iste ergo quod odi, hoc facio, consentio legi, quoniam bona
fons sit, audi dicenlem : Me dereliquerunt fonlem esl. Nunc aulem jam non ego illnd operor, sed quod
aquai vivai (Hier. », 15). Ad hunc fontem currebat habiial in me peccatum (Ibid., 16 el 17). Illud quo-
sitiens anima propheiarum , sicut el David dicit : que expressius : Video legem camis mem repugnan-
• Sitivit anima mea ad Deum vivum (Ps. XLI,5); ut tem legi menlis mem, el capiivantemme in legepeccali.
siiim suain ubertate divinae cognitionis explerel, et (Ibid., 23). Et lamen cum utrumque in se concerlan-
insipientiae sangainem spiriliialium rigalu dilueret tem honiinem deciarassel, hoc esl, 'interiorem ct
fluenlorum. Hic est enim fluxus sanguiuis , sicut si- exteriorem, in ariimoemagis quam io corporis parle
gnificat lex (Levit. xx, 18), qui deoperilur , quando se maluit constituere, quod anima sua traheretur
vir sedenti in diebus sanguinis sui mulieri misceiur. capliva ad peccatum, in qua esse se mallel, el-esse
Mulier esi delectalio corporis elillecebrae.Ilaquecave confirmat dicens ; Infelix ego homo!quis me liberabit
ne vigor niemis lu3ecohuquodam357corPoreae v°- de corpore nwrtis hujus (Ibid., 24)?Tamquam ab ex-
luplatis inflexus emollialur, alque in ejus amplexus iraneo hosie, ila se desiderat liberari a carne.
omnis resolvatur , et foniem ejus aperiat, qui debet 4. Non ergo sanguis anima, quia carnis esl san-
esse clausus et seplus intenlionis sludio, et conside- (i guis: neque harroonia anima, quia el hujusmodi har-
ralione raiionis ; Horlus enim clausus, fons signalus monia carnis est: neque aer anima, quia .-iliudest fla-
(Canl. iv, 12).Namque meniis vigore resoluto",bsen- lilis spiritus, aliud anima: neqtie ignis est anima, ne-
sus sc corporalis delectaiionis effundunt, perniciosi que hi-zti-iyj-w.:anima sed anima est vivens; quia
nimis, et in appeteniiam plenam gfavis periculi pro- factus est Adam in animam vivenlem (Gen.n, 7); eo
ruentes : quos, si menlis vividoeconsiderata mansis- quodinsensibile atqueexanime corpus anima vivificel
set cuslodia, refrenasset. et gubernel. Est et praisttmlior homo, de quo diciiur :
CAPUT II. Spiritalis autem dijudical 358 omnia : ipse autem a
neminejudicatur (I Cor. n, 15). Hic esl praeslanlior
Quid sil homo, el in qua potissimum parle consistal; cseteris.UndeetDavid dicit: Quid est Iwmoquodmemor
qualisve sit anima ejus tam secundum sui naluram, cs ejus, aul filius hominis, nisi quod visiias eum (Psal.
irralionabilemsui partem, qua obnoxia fil vni,
' quam per - 5)?... flouio vanilati similis factus est (Ps. CXLHI,
corruplioni. 4). Non ille secundum imaginem Dei homo vanitaiis
3. Iniuere igilur, o homo, qui sis, quo salutem est: sed qiii illud. amisil, et in peccamm decidil, el
tuam, viiamqtie luearis. Quid est ilaque homo? Utrum in maierialia isla dilapsus esl, isie homo est vanitalis.
anima, an caro, an utriusque copula? Alind enim j ) S. Anima igitur secundum sui natnram opiima
nos sumus, aliud nostium : alius qui induitur, et est: sed plerumque d per irrationabile sui obnoxia
in campum se exercere, ubi LXX Interp. sequi vo- quod non est inventus, qnia translulit eum Deus : quod
Init, apud quod Iei,'as,KKtIffifisii \<rv&:/.
a^oleaxmw.i. manifesla inlerpretalione, elc. Vel. edii. el mss. hoc
Verum ultiin:ti dicliimis loco Symmachus legebal, loco nihil discrepani, nisi quod ubi edit. et quidam
luloa-ai, Aqiiila, by.dfi<jv.i.Vide Nobilium ad eadem inss. habeni, niri, in aliis pluribus ac probatioribus
vcrhii. Ahalienarcauiein proprie esl animum a seiiis legiinr veri.
gr iviliusqtie cogitalionihus avocatum relaxare : sed . b Ita mss. plures polioresque. Vat. aulem, Theod.
Ainbr.osiusrem ad spiritalem sensum more suu hic, el vel. edit., sensuse corpofalesdeleclalioneseffundunt
et iiifra c. 5, n. 6, traducens, vull idem esse aique a perniciosw. .. . proruenies; Theod., profluenies. Vat.
euris siucularibus ad coelestiumrerum meditaiionem aller Valc, Torn.ac Rom. edit., sensiin se corpora-
eonvertere. Vide eliam Commentaria iri psal. cxvm les, etc, iil edil. aniiquse.
oeion. 4, versu 5, sicut et epist. ad Chrom. quibus c Mss. aliquot bonae nianus, aliud qiiod odil.
locis veibnni «Solec-yjiv per Latinum liallucinari ab d Sic mss. sex probaiissimi, cum edit. Rom. At
inierprete redditum"tiadil. vat. cod. Joy. cum anl. edil., secundum irrationabi-
a Edit. Rom. in Deum, placel Deo, mutalur inme- lem sid pnriem; Long., Tlieod. et Yalc, sui molurii,
lius, nec videtur degere..... Deo.Jdeoet Enoch dicitur Rursu's eodem loco uhi edit. Am. et Era., ad iinjm**
 505 DE ISAAC ET ANIMALIBER UNUS. 506
fit corruptioni, ut inclinelur ad volupiates corporis, Vleiur me ab osculis oris sui ? Considera vel Ecclesiarn
el ad pettilantiam, dum mensuram rerum non tenet, jamdiu promisso sibi per Prophetas Dominico ad-
aut fallitur opinione, aique inelinata ad maleriam ventu, per lempora multa suspensam, vel animam,
agglutinatur corpori. Sic invisibile ejus impedilur, et quse elevans se a corpore, abdicatis luxuria, aique
malilia repleiur; quia dum inlendit nialiiiac, ejus se deliciis, volupiaiibusque carnalibus, exula quoque
viliis replet, el fit defeclu boniiatis intemperanlior. sollicitudine saecularium vaniialum, jam dudum infu-
sionem sibi divinoe pnr-sentioe, etgtatiam Verbi sa-
CAPUT III.
luiaris exoplet, commacerari quod sero veniat, et
Perfecta aniina lerrenis abdicalis, viliisque domilis affligi; ideoque quasi vulneratam charjlate, cum mo-
Verbumosculari desideral : cui se Deus Verbum lo- ras ejus ferre noii possit, conversam ad Palrem ro-
tus infundit. Hoc illa delectala ab eo petit ul allra- gare, ul mittat sibi Deum Verhum; el causam qua
hatnr ; qumomniaeliamEcclesimvir sanclus aecom- sit ita impaxiens declarare, dicenlem : Osculetur me
modal. ab osculis oris sui. Non unum osculum quocril,sed
6. Perfecta auieni aninia aversatur maleriam : plura oscula; ut desiderium suum possit explere.
omne immoderalum, mobile, malignum refugit ac Quoeenim diligil, non est unius osculiparciiale con-
respuit; nec videt, nec appropinquat ad ullius ter- ] 5 lenta : sed plura exigit, plura vindical; et ita se am-
renae labis corruptionem : divinis intendil, terrenam plius dilecto comiriendare consuevit. Denique illa in
auiem niaieriam fugit. Fuga autem est, non terras Evangelio sic probata est: quia non cessavil, inquit,
relinquere, sed esse in terris, justitiam et sobrieia- osculari pedes meos.... el ideo remissa sunt ei peccaia
lem tenere, renuniiarc viiiis, non usibus elemento- multa, quia dilexil multum (Luc. vu, 45 et 47). Ergo
rum. a Fugiebat (De Pcenil. disl. 2, cap.JJi cognove- et haee anima oscula Verbi multa desiderat, ut illu-
runt, § Fugerai). David sanctus a facie Saul; non minelur divinae cognitionis lumine. Hoc est enim os-
utique, m terras relinquerel, sed ut imuiilis, et inob- culum Verbi, lumen scilicei cognilionis sacroe. Os-
servautis, et perfidi declinaret coniagiuni. Fugiebat culalur cnim nos Deus Verbtim, qtiando cor no-
auiem adhaerens Deo, sicut el ipse aii : Adhmsitanima strum, el ipsum principale hominis spiriiu divinoe
meapost te (Ps. LXII,9). Abducebal se, el ableva- cognitionis illiiminat, quo anima donata chariiaiis
batviiiis sacculi liujus, elevabal animam suam sicut pignore nupliali, heta atque ovans dicit: Os meum
Isaac in campo, vel ahalienabat, vel (ut alii habenl) aperui, el duxispiritum (Ps. cxvm, 151). Osculum est
deamhulabal. Nam hoc quoqueosiendil cum virluli- enim quo invicem amantes sibi adhocrent, ct velut
bus familiare habere consortium, uldeatnbulel iiiius-» graiiae interioris suavitale poliuiitiir. Per hoc osculum
quisque in innocenlia cordis sui, nullo usu terrenis ( adhaeret anima Deo Verbo, per quod sibi iransfundi-
vitiis misceaiur, aique irreprehensihilein viim inof- tur spiritus osculantis : sicutetiain ii qui se osculan-
fenso menlis carpal vesligio, nec ullum locum in se lur, non sunt labiorum prselibalione conlenli, sed
aperiat corruptioni. spiritum suiim sibi invicem videnliir infundere.
' 7. Talis erat Isaac cum Rebeceam advenienlem 9. Osiendens itaque non solam speciem Vcrbi, et
exspeciaret, proeparans se copuloespirilali. Veniebat vulium quemdam, sed omnia ejus inieriora diligere,
enim jam coeleslihtis dotaia mysteriis : veniebat adjungii ad osculorum graliam : Quia bona, iuqnit,
magna secuin ornamenla aurium et manuum ferens; ubera lua super vinum, et odor unguenlorum luorum
eo quod auditu et operibus emineat Ecclesiie pul- super omnia aromala (Canl. i, 2). Illa osculum popos-
cliritudo, cui rectedicium adverlimus : Esto in millia cit : Dens Verbiim se ei lolus infndit, et nudavil ei
miltium, el semenluum possideal adversariorum civila- ubera su.i, hoc est, dogmaia sua, et interioris sa-
les. Decora igilur Ecclesia, quoe ex inimicis gemibus pieniioei disciplinas, et uiiguentorum suorum dnlci
filiosacquisivit.Sed potesthoc eliam ad animani depu- odore fragravii. Quibus capla, dicit uberiorem esse
lari, quae passiones corporis subigit, el ad virlutum jucundiiatem divinoecogniiionis, quam loelitiam om-
officia convertii, repugnanlesque molus sihi obedien- nis corporese voluplalis. Aspiral enim in Verbo odor
les 359 efficit. Ergo vel aninia Palriarchoe videns I 1graliae, el remissio peecaloruin, qtioe in lotuni dil-
inysteritim Christi, videus Rebeccam venieniem cum fusa rnundum, omnia tamquam exinanilo replevit
vasis aureis el argenteis, lamquam Ecclesiam cum unguento; quia per universos gravis viliorum collu-
populo nationum, mirata pulehritudinem Veibi, et vies detersa est.
sacrainculoruiu ejus dicit: Osculelur me ab oscidis 10. Proplerea, inquil, adolescentulm dilexerunl te.
oris sui (Cant. l, l).Vel Rebecca videns veruirilsaac, Aitrahe nos, ul posl odorem unguentorum tuorum cur-
verum illud gaudium, veram loetitiam, desideral os- ramus (lbid.,9, el 5). Bona quidem pnulenlia, sed dtil-
culari. cis miserieordia. Illam enim pauci adsequunlur, hsec
8. Primus animmprocessus. Quid est igilur : Oscu- ad omnes pervenit. Propter hauc, inquil, indulgen-
niieniiam, et Rom. cum mss,Val., Torn. acTheod., - legendum, el fii defectus, ut in plerisque mss. et edil.
et appeieniiam, alii mss. et edil. habenl, et ad petu- Am. acEra., Frob. an vero, ei fitdefeclu, ulin aliis.
laniiam. Teriio pro radonabile ejus, ut habei edit. Sed ad sensuni pnnnn admodum referre existimamiis.
Roiu., et risibile ejus, ul fllioeomnes et mss. noslra- a Gralianus loco cil. Ambiosii sensuni refert po-
tes, cod. Yai. prsefert, inyisibile ejus, quein hoc loco tius quam verba; quoe tameri a se exhiberi significat.
sequi libuil. Denique nori rninor ninbigendi !6cus a»
 §07 SANGTI AMBROSH 50S
tiarii 360 tuam diligurit le animse fcnovatae spiritu. I L iri illo conflrmalur, alque eo paseilur. Talis erat
Unde ei ad anirnam dieitor: Renovabilut siculdquilm Paulus qui sciebat se raptum in paradisum: sed sive
juveriius tua (Ps. GII,5). Ad animam enim loqueba- exira corpus raplum,- sive in corpore,-nesciebat. As-
iuf, dicehs : BeriediCtinima'mea Dominum (Ibid., 1)* surrexeral enim anima ejus de eorpore, et se a vis-
Et ideo fesiihat ad Vefburo,-et rogat ut adtrahalufj ceribus et vineulis carnis abduxerat atque elevave-
lie fofte dereliriqualiif; quia currit Dei Verbuffi, et rai; faciusque a semeiipso alienus, inira semeiipr
non est alligaium. Deniqhe exsiiltal. tamquam gigas sum lenuit verba ineffabilia quae audivit, et vulgare
. ad ciiffehdafh viani; Et quia egressus ejus a summo non poiuil; quia adverlit ea loqtii homini non lieere.
cDelo.-etocchrsus ejus nsque ad summum ejus, videns Ariimaergoboha contemnit visibilia eisensibilia,nee
se iiripafeiri lantoe velonitali dicit: Aitrahe rios;Bona 361 CoTiSisiitin eis,b nec in despiciendis his imiiio-
aniina, qiioenon pro se sola, sed pfo omriibus rogat; raiur et residet: sed asceiidit ad illa seterna et invi-
Ailralie^ inquitj nos: Habemus enim cupidiialem se- sibilia, et plena mifaeulis, puro sensu se pioemefitis
•qhendi, quam ungtienlorum tuorum inspiratgraiia : aliollens. Elenim perfeclioni studens, solum illud
sed quia cursus luos aequare non possumus, ailrabe bnnum Divinilalis iniendit, nec aliud quidquam re-
nos, ut auxilio tuo fulloe, vesiigiis liiis possiinus in- quirendum pulat; quia tenet quod summum est. Ila-
sistefe. Si eilirii iu attraxeris,- curremus el nos, et £I qiie vir hujiismodi, in quo est animae pulchriludo,
spifiialia velociiaiis flabra capiemus. Deponitur enim solus sibi abundat, quia ipse sibi est salis. Nee soltis
safciria quibus manus lua fulcro est, et oleuin luum aliquando est, cui proesul Dominus adest.
infnridilur, quo curatus esl ille qui a latronibus vnl- 12. Denique in illud divini illius inlroducla secre-
neratus esl. Ac ne iinpudens libi videalur quod ait: tum : Exsullemus, inquit, et Imtemurin ie, et diliga-
Adtralie nos, audi dicentem : Venile ad me omnes qui mus ubera lua super vinum (Cant. i, 5). Non enim in
luboraiis, el qnefatieslis, el egovosreficiam (Matih. xij divitiis, el auri argentique thesauris, non in posses-
28). Yitles qiiod libenier nos allrahal, ne remanea- sionum fructibusj non in poleslaiibus, non in «on-
mus sequentes. Sed qui vtilt aitrabi; currat a ut viviis, sed c in solo Deo juslus exsultat.
corhpfehendat: et currat superiora obiiviscensi et 13. Eadem lamen aiiima cognoscens se corporis
ea qiiaesunt priora appetens; sic eiiim poterit Chri- socielate fusealam, dicit ad alias animas, vel ad illas
stum coinprehendere. Unde ct. Aposlolus ail: Sic coalesles el appositas sacro ministerio poteslales :
cttrrite, ul omriescompreheiidalis(I Con ixf 24); Vult Nolile aspicere me quod obfuscala sum; quoniam non
ei ista ad braviiiin pervenire, quoedesiderat compre- estinluilus fne sol. Filii mairis mem pugnaverunt ad-
hendefe. Prudeiiler ergo rogat ul allrahatur: quia versum me (Ibid., 5), hocest, impugnaverunl me cor-
riori oinries seqtii possunt. Deriique Petro dicenli; GI poris passiones, earnis illecebra coloraverunt; ideo
(3«o Dorfis?Respondit Yerbum Dei: Non potes me mihi sol jusiiliae non refulsit: quo viduala praesidio,
sequi modo, sequeris aulem posled (Joan. xm, 66); devoiionem meam, et observaniiam plenam servare
Claves ei commiserat regni ccelorum, et sequerido non polui; lioc est enim : Vineam medtn non custo-
se iffipareifjjudicavit. Hanctamen animam ntfn dis- divi (Ibid.), quia spinas et non uvam atluli, id est,
ttilit; quii iidh proesumebat, sed rogabai. faciens peccaia pro fructibus.
14. El cum de Verbo loquitur, irradianle sibi
CAPUT IV. Verbi splendore conversa ad ipsum dicit: Vbi pas-
Introducilur in cubiculimi Regis perfecia dniriia. Ciii Cis? Ubi inaries ind meridiano (Ibid*, 6)1 Recie dicil:
Vbi pascii? qtiia regale est Dei Yerbum : Vbi ma-
corporis se coniagionefuscdtam querenli, ui se cog- morale : In meridiano, quia myslicum.
noscat, exeat.eic. Chrislus prmcipit. Eddem equm nes; quia
Solomonis coinparatur. Ad limc putei quos fodit Siqiiidem riieridie Joseph cnm fratribus suis in con-
? Et Chfi- vivio consiiluius futuroruin lemporum mysieria re-
Isaac, quid significeni quo pacto deriium
stus revocaiusab anima, sdliens redeat, nec iioii ipsi velabaU Sed eiiam David ait : Revela ad Domirium
adbidndiulur? viam tuam, el spera in eum , el ipse faciel: et educet
1)1sicul lumen juslitiam tuam, et judicium tuum tttinquam
lli SecitndUsanimm processuSi<~Deniqueait: Iri- meridiem [.(Psalt xxxvi; 5). Et ipse Paulus circum-
troduxil iiie tex iri cubiculum suurii (Cuiit. i, 5); Beaia fulsisse sibi Iumen meridie asseruit (Acl. ix, 3),
anima, quas Verbi ingreditur peneifalia, Iiisurgehs quando a perseeutiohe est conversus ad graliam.
fiairique de cOrpOre ab omnibiis fu remotior quie in- Queriiuf ergo qtiod defelicia sit, quod destiiula sit
tra seriiel ipsani diviriuiriillutl si quo modo asseqhi paupef ex divite. Abundabat enim munere graiia-
possit, scrutattir et qiioerit.Qiiod crim potiierit com- rtim : sed egere ciepit, ubi divinoe prscseiiiiaesibi co-
prehendefe, ea quse sunl iriielligibilia supergressa, pia denegala esi; et ideo vel quasi mercenaria ha-
; a Edit. ac pauci mss., ut comprehendaiis; alii plti- probatis auctoribus suriiatur etiarii pro dispicere et
fes pbtioresqiie, ut omnescompreheiiddtis, cbnsiderare.
b Edit. Roiri. et piimoeab iila Paris. nee in suspi- c Edili paucique mss-, in soto Deo exsuttat; reliijui
cieridii. Reliquae cum mss. Omnihus; necindeSpicieri- meliuBj.... justus exsullat.
dis; excepto lamcn uno cod. Yat*in quo,- nec inspi- d Oum ibi alludai ad ifiplicem Scriplurse sensum,
cieridis, Sed iii fecepla leclinne nihil iniilanduin,' cum regale, dixit pro naturaiej;quia Yerbo naluralilereom-
despicere,imr szmpev idem sit ac conlemnere, sed a pelit regeiii esse.
509 DE ISAAC ET MlMA LJBER UNUS. Slfl
hefi postulat, qiii» aiite sibi pTefirjsibfisbopulaegra- A diiiii stiscepiriius. iliijiis e'q'ii;fcsiriiitis adsiinTathfliac
liairi viftdicabflt. ahihia , hoc esi, pfoplieiicoe vet apbsloiicaj virliitis,
15. Cui fgsporidit Vefbiirri Dei : iVisi cogribscdsle, qubd iii eoriiiri annumefetur gffige, qtli 1'ecUiiditate
decora inter mulieres.(GatU.i, 7); quosqtieferis quod proedicaiidriissuoe'tdiius brbis teriarurii spalia refef-
relieia sis, nisi le cbgnoscasi iiisi le poeniical lapsus serurit; et quaiiTvisiri cofpofe corisiituii, liulla (ariieii
tiiij nisi iritehlionem devotionis approbes, nisi iides cufsus spifiialis gbnsefe dispendia. Idebqiie laudatiif
tua et siiieeriias augeatuf, querela riiliil prbderit; quod fcceleslisibiilliiriiinaule pfEbceplo,jariispeciosa,
Aui sie : Nisi cbgnoscas te quia decbfa es, nisi pul- jain prilctifa sit, quae vuliu pra'fefai casiitaiis deco-
chriludinem naiurse ttioeserves, et cbrporis le illece- refris et fediriTiculacervicis atioltai, iri fjua sunt p'a-
bfsenon defhergain, nec impedihierila deiineant, ni- iiehliaeei huhiiliiaiis ihsignia. Talis aniihae'diligebat
hil libi a creaiuras melioris nobiliias suffragabitur. Isaac verus decorein, humilitatem , paiiehtiani; et
16; Gdgndsce igilur te, et haturae luce decorem, ideo parliis ejus avide fequirebat.
et exi qtiasi exuta vinculis pedem, el riudo exsefta 18. Coiicepit auieiri Rebbcca, et patieiitia sua iiti-
vesligio; ul carnalia integumenta non senlias : ve- dum siefililatis absdivii. Qiiid autem pafiat prophe-
siigium mentis tuse corpbralia vincula 362 non i'n' iica atqiie apbstolica aninia considefemus, et quo-
plieetit; ut pes luus specirisus appareat. Tales enim B fnbdo pafiai : Abiit, iriquit,' inierrogare Doiniriuni
suhl qui ad regninn ccelofum anriuniianduffi eligun- (Gtiii. xxv, 22), qtiia bxsutiabahl iiifanles in ulefo
tiir a Doinino, de quibiis diclum est: Qutim speciosi ejiis. Ei fespohsum accepit: Dum genles in utero liio
pedes evangeliiantium pacem (ESai. LII, 7)! Talis surit (ibid., 25); eo quod nihil sponle pfaesumat:
Moyses, cui diciluf : Solve calceameniuinpedum tuo- sed in Omtiibiis sumnTum beiim pfoesiilein poscat
rum (Exod: m, 5); ulvocalurus populum' ad Dei fe- subrtitii cbnsiliofufri; simul plena pacis alque pieiaiis
giihni, prius carriis exuvias deporieret, et nudo spi- dubs populossua fide' e( pfoedibaiionecbnneclal, et
riiu, vesiigioque ftieritisihcederet. Hdbestefgoquod laiiiquarit liierb ^uo 6iaudai.
ait; Ea;iiii in cdlcarieisregum, el pasce licedbsiuos iii 363 '9- 0°'* nofi iiiimeriio sbfof magis quam
iabernaculis pasibrurii (Gdni. i, 7); quia per grcgcs uxof appellaiiir, eb qutid fnilis atque pacifica aiiifna
reghiirii inlelligiiiius, eo qund polesiatis sit gfegihus communis niagis pielatis quam speeiaiis copuloc no-
praisiderC Praesidetaiiieiii unusquisque sibi quadaih riieri accipiat; et quia universis inagis qriain uni se
potestate fegali, si coerceai in se corpdris Itixus, et exisiiihet obligatam.
sefviluti redigai cafnerri stiam. Ideoque dictum esi : 20. Fodit aiitem puleosisaac; et plufinibs qitidem,
Regnuni Dei inlra vos esl (Luc. xvu, 21). Uride jiiil- c quos foderai pater ejiis,- et repleverani illos posl
chfe ait ad aniiriairi : Exi, id esl, exi a serviiio, exi Q1 hTorifeiriAbiahoe palfiis illius, alieiiigenoe. Proe cae-
a carnis ifoperio aiqiie dbiiTiiiaiu: elexi i:oii iii cariie, icris lalnen fodit hos putebs, unum ih cdnvaile Gera-
sed ih spiritu : exi ad regimen pbtestaiis. Idediirie rum, et invenit ibi puleum aquoe vivoe: et tilem fe-
addidit. Pasce hmdbsliios. Rege eii quoe iii siiiistia cerunl pasibrfesGerarum cutii paslorlbus Isaac ; eo
tua sunl; riam siiibri regdfitur, facile labuiiiur. Cdef- quod aqiiam sibi ejus putei qiiasi pfopriam viridica-
ce h peliiianiiain , lasciviam tiii Corporis, et tuxufiatii bani, ct vocavil nomeii ejus Iujiistiliarri. Et fodit
irralionabilem : eddma leves mblus, jiasce eos nori alium piitbiim, in quo orta esldisceptatio; el impo-
in corpdfeis laberriaciilis, sed in tabernticulis pasto- suit iili nonien Inimicitias. Ei fodit lertiurii, in quo
ruiri, qiii regere gregem riofuni. Siint enirri amabilia lis rihlla iftier pastbres cbminissa est, ei vocavit cum
tabernacula Israel sieut nemora obumbranlia siiper LatiiudinehT. d Fodit et puteiim Juramenii, el non
flumen, ih qiiibus ariima lamquaffi in pfocinctu bel- invenit iri ed iiquam; ei vocavii eum puteuih Jura-
lico sita hoharii exercei hiiliiiaifi, incursiis cxpldrat menli.
hostiles, viriutis idbbre quoefii vicioriam ; iii pnssit 2i. Qtiishaee iegeiis, lefrena riiagis quairi spirilalia
equa; illi quoe Salbmohis est, coiripafari, velox -ad opera esse arbiifeiur, qubd vel Abr;ibain ibdit pu-
curfendiihi, iiabilis ad partum { Cdrii. i, 8); qudriiafii teos, vel Isaac, iaiili videlicel palriarchae, vel eliam
fecunditas animsedesideratur et quaefiiiif. t >Jacob; sibut et iri Evaftgeiio (Jodn. IV, 12) reperi-
il. Hac ergo eqria preiiosd esi, ei ciifrus Phafao mus, velui Idhtes quidam generis Iiumani, el spe
veloces; quod aiiqui ad Eceiesiam fefefhnt et ad po- ciatiier devotitiiiis dc fidei. Qtiid bst enim puteus
puliim. Sed de hdc riiysterio alibissepiiis dixitiiiis, et tiqhae vivae, iiisi pfofuhdae aliitrido dbctrinoe? Unde
maxiine iii PsatnTdcehtesimooeiavb debimo (S£rin. 2 et Agar ad puieuih aiigeliirii vidil, ei Jacob ad pu-
in Psal. cxvm). Hoc autein loco de aiiima diceh- teuhi Rachei sibi invehit uxoferiT: Moyses quoque

a Omnes edit. ac mss, nonnulli, naturm melioris
nobilitas, etc sed opiiini qhique' legiint, crealiiroi,
eic
b Mss. Big. el Ebr,, petulaniinm lascivam iui corpo-
ris, et luxurim irralionubilis edoma leves molus. Pas-
ce, eic;
c RnriT.edii. Mih qtits fbdirai AbiahMi pulef e]M,
obstruxeruntelimpleveruntterra pairis ejus. Eadem
mullos Scriplnroe locos passim infarcit, quos nns-
quani aiibi fepefias.
d Edit. Rom., Fodil et alium puleum, et nuniidnles
iervi inveriissese iii cb dquam , vbcavit eum, eic., ne
correcte quidem. Duo mss., Fodit et puteuin jura-
irieiiti. Eieriim invenit iri cb aquam, ei vocuvil, elc,
Reiidiii vi'r'0 inss. et edii. noiiiscum faciiini : iinc
el LXX Interpreiiim auciorilas, quos adi Gen. xxvi,
32, el notas Nobilii ibidem. ,
 511 SANCTI AMBROSII 512
secus puteum fuluri locavit merita prima corijugh*.J^.mundi remedio nobis vera sapienlia sit. Moralis
22. A puteo igilur visionis , aperire Isaac adorsiis quoque doclrina, quse imaginem mundanoe volupta-
est putcos, et bono, ordine; lit ejus puleiaqua pri- tis mereliieiis quibusdam illitam fucis irriguo suo di-
mum ralionabile animoe, oculumque ejus dilueret el luat, et fluento sui fontis abstergat.
foveret, quo visumejuslaceretclariqrem.Fbditeliam 25. De naturalibus qubque habes in Ecclesiaste
alios puteos plures. Unde et scriplum esl: Bibe aquam diclum : Fecimihi piscinas aquarum ad irrigandum
de luis vasis, el de puteorum luorum fontibus (Prov. ex his sallum germinantem (Eccles. lj^ 6). Neque te
v, 15). Quanlo plures fuerint, tanto esl uberior re- moveat quod pro puteo piscinas posnil; quiaei Moy-
diindantia graiiarum. Fodit tamen puleum , quem ses puleum Laiiiudinis dixil, eo quod a sotliciiudine
, foderal pater ejus Abrabam, dequo litera fecerunt omni et angustiis absolviiur, qui muhdum hunc pia
pastores Geraruni, hoc est, maceriae, Ubi enim ma- menie transcenderit. Non immerito ergo piscinas
ceria, ibi divisioinier repughanles, ibi injustitia; et habet Ecclesiasles, qui vidii nuilam abundanliaB1•
ideo vocavit Injusiitiam. Alium quoque fodit, et orla esse sub sole : sed si quis abundare velit, in Chrislo
dissensione, vocavit eum Inimicitias. Iu quibus vi- abundel.
•detur elucere doclrina moralis; eo quod sublato pa- 26. Ei de mysticis puleus superesl nobis, quem
riele maeeriae, solulae sint in earne hominis inimici- ]3 etiam ipsura reperimus in Canticis Canticorum , di-
liae, et facia sinl utraque unum iu figura per Isaac, cenle Scriplura : Fons horiorum, puleus aqum vivce,
in veritale per Christum ; meritoque posiea pura et impelu descendens a Libano (Cgnt. iv, 15). Elenim
aqua in eo puieo sit reperta, lamquam docirina mo- si mysieriorum altiludinem persequaris, puieus tibi
ralis utilis ad hauriendum. Puteus quoque Laliludi- videiur tamquam in profundb sita myslica esse sa-
nis quid alfud signiiicat nisi de naluralibus discipli- pientia : si vero haurire velis alfluenliam charilalis
nam? Qua causa et Latiludo dicilur, quia sine cbn- quoeinajor et uberior est quani fides et spes, tunc
teniione, sine lite, janiquielus aique securus est, libi fonsest. Exuberat enim charilas, utethaurire
qui mundana hoec et sensibilia fuerit supergressus. eam cominus, et rigare ejus afflueniia horlum luum
Unde stiperatis jam adversantibus et alienigenis co- possis spirilalibus fruciibus redundaniem. c Eiquia
gitationibus (quid enim lam alienum quam omnia ultra ipsum puteum Lalitudinis esl, qui charitalem
saeculaiia, quoe perpeiua esse nou possuni) potest habet; ideo dix*it, quia ubi charilasest, ibi impetus
sapieus dicere : Dilalavil DonHnus nobis, el auxit nos magnus descendit a Libano. Ne quid aulem moveat
super terram (Gen. xxvi, 22), quia terrena transcen- quod et puleum el fontem eumdem dixit, eliam
dii. Uliimus est puieus 364 Juramemi, in quo ei Evangelium le instruat, in quo scriptum esl: Quia
visus est Deus, el aii ei: a Noli limere, tecum enim 1[J venit Jesus in civitatem Samarim, quw dicitur Sychar,
sum (Ibid., 24). Et benedixileum. Hoecdocirina jam juxta prmdium quod dedit Jacob Joseph filio suo, Erat
mystica est. autem ibi fons Jacob. Etjatigulus , inquit, sedebat sic
23. Ilabes haecin Salomone; quia Proverbia ejus super puteum (Joan. iv, 5 et 6). Unde adlnyslicam
moralia; Ecclesiastes naturalis, in quoquasi vanita- doctrinam hune referri puleum eiiam ibi cognosci-
'
tes istius despicit mundi; mysiica ejus sunt Caniica mus quia ibi Samarilana illa, id est, cusios (custos
caiuicofiini. Habes el inprophela : Semiriatevobis ad autem coelestiunt praeceptorum) bausit de puteo illo
jusliliam, vindemiate ad fruclum vilm, iltuminalevo- divina 365 mysteria, cognoscens quia Deus spirilus
bis lumen cognilionis (Ose. x, 12). Hoc est enim lu- est, et noifin loco adoratur, sed in spiritu (Ibkl.,
men cognitionis, habere charilaiis perfectionem. el seq. 24 ); d et quia Messias Chrisius est. El ideo
Ideoque diclum est: Noli limere; chariias enim ti- qui adhuc exspectalur a Jadaeis, jam venil. Quibns
morem excludit foras. Ul cognoseamus aulem quia audiiis, mulier illa quae speciem Ecclesioe gerit, le-
et Salomon ita hos interpreiatus est puteos, ut ad gis sacramenia cognovii, ex credidii.
moralem doctrinam, el naluralem referret, et my- 27. In ipso quoque Canticorum libroSalomonliane
siicam, in singulis Iibris suis quos de moralibus, vel triplicem saprentiam evidenter expressit; liceliu Pro-
naturalibus, vel mysiicis scripsit, posuit hos puieos.'. D verbiis dixerit (Prots: xxn, 20), ut tripUciter sibi
24. Nam et in Proverbiis cum declinandain spe- scriberet, qui sapientiam ejus vellet audire. Ait ergo
ciem diceret ssecularis illecebrae, ait: Bibe aquam in Canlicis sponsa de sponso :' e Ecce es sponsuscon-
r de luis vasis, el de puteorum tuorum fonlibus, et super- sobrinus meus equidem pulcher: acclinutio nostra opa-
fluanl tibi aqum de tuo fonle (Prov. v, 15). Et infra : ca, trabes donwrum noslrarum cedri, lacunaria nostra
Fons aqum tum sil libi proprius, el jucundare eum cupressi (Cant. l, 15 et 16). Possumus hoc de mora-
uxore (Ibid., xvin); b eo quod adversus lentanienla libus accipere. Ubi enim requiescil Chrisius et Ec-
a Rom. edit., Ego stim Deus Abraham pairis tui, ne Et quiaMessiasChrislusesl.
timeas. e Sie niss. oeio probatiores. Alii aliquot, ac vet.
h Addit Rom. edit., qum ab adolescenlia lua; eo edit., Ecce sponsus esl consobrinustneus. Etideo pul-
quM, etc: chra acclinutio, etc Rom. vero, Etce pulcher es con-
c Iia sex mss. metioris noloe. Unus, Et quia ultra sobrinus meus, ecce pulcher es, el decorua; acclinatio
ipsum puteus, etc. Tres alii, el cunctoe edit., Et quia nosira, elc. LXX inierp., 'l5ou tly.alog «SeJ.ytSofp-oii,
Ipse puteus, ei,c. .,...] ,. ,. .,.,, > y.ai yj apalos., Kpbs z)./vijijftwvT-bay.iog.Vide S\Oias
3 Edii.^ Et Qaia fitessiai iberiitqv.iGhristusesi, Mss.j Pfobiliiadliunc vefsiinii
SfS DE ISAAC ET ANlMA LIBER UNUS. 514
ctesia, nisi in operibus suse plebis? Denique ubi im- j$Lnon possunt; deniqtie prospicienlem per senigmala
pudicilia , ubi superbia , ubi iniquilas eral, ibi ait prophetarum, legendo eos et lenendo eorum sermo-
Dominus Jesus : Filius autem hominis non habel ubi nes videt eum prospicienteri), sed quasi per fene-
capul suum reclinel (Maith. vm, 20). stram , non adhuc quasi prsesenlem. Videt eminen-
28. De naluralibus autem quid accipimus? In um- lem super retia. Quid est hoc, nisi forle quia illa re
bra, inquil, ejus concupiviet sedi, et fruclus ejus dul- lia nobis sunt, non itli. Relia siinl, eo quod adbuc
cis itt faucibus meis (Canl. n, 5). Qui enim lerrena ilta anima intra sensibilia et mundanasil, quae men-
supergredilur , el cui muudana moriuntur (quoniam lem hominis capere, et quodam sinu proprio con-
crucifigiiur ei mundus, et ipse mundo) omuia quoe sueveruut involvere. Posito ergo adhuc in sseculari-
stint sub sole refugit et contemnit. bus, sed lamen quserenli eum per relia se osiendit.
29. Ds mysticis quoque ait: Introduc me in domum 51. Denique dicit ad animam ejusmodi: Exsurge,
vini, conslituein me charilaiem(Cant. n, 4). Eienim veni proxima mea (Cant. u, 10), id est, exsurge a
sicut vineam suam vitis, ila Domiuus Jesus populum delectationibus mundi, exsurge a terrenis,et veni ad
suum qtiasi vilis oelerna quibusdani bracliiis chariia- me, quse adhuc laboras, et onerata es, quia solliciia
lis ampleciiiur. es quoe sunl mundi. Veni supra inundum, veni ad
50. Considera singula. In moralibus flos cst, el in- j > me, quia ego vici mundum. Veni prope me jam pul-
lcr spinas iilium, sicut ipse ait: Ego flos campi, el chra selernoevitae decore, jam columba, id esl, milis
lilium convallium(Ibid., i). In moralibus ergo flos alque inansueta, jam lola plena gratiae spiriialis.
est. In naturalibus sol juslilioe, qui orieris et resur- Jure ergo jam retia limere non debet, cum is vocet
gens illuminal, occidens obumbrai. Cave ne libi oc- ad se animaiiT,qiji tentamenlis et retibus mundi non
cidal, quia sciiptum est: Sol non occidat super ira- poiuit capi. Nam cum nos homines amhulemus in
cundiam veslram (Ephes. iv, 26). In mysticis cbari- medio laqueorum, per appeieniiam escae retibus si-
tas est, quia pleniludo legis esl Christus. Et ideo Ec- mui et Iaqueis obnoxii sumus. llle in corpore posilus
clesia quae diligit Christum , vulnerata est charitale. relia non timebat, sed eminebat super reiia, id est,
51. Hanc ilaque chariialem suscitai, el resusciiat super tentamenla mundi, et corporis passiones; im-
donec vocem ejus accipiat, el prsesenliam ejus arces- mo et alios eminere faciebat. Ideoque etiam hanc
siat; quia quaesiius non solum venit, sed eliam sa- animam fundare volens dicebat." Exsurge, veni pro-
liens venil: Saliens super monles, el transiliens super xima mea, noli limere reiia.
colles (Gant. n, 8). Super majoris graliseanimas*si». 55. Jam prwteriil hyems(Ibid., 11), id est, veiiit
Iii, inferioris traiisilil. Yel sic : saliens quomodo ve- pascba, venii indulgeniia, venit remissio peccato-
nii? Sahu quodam venit in htinc munduiiT. Apud (] rum, cessavit lentalio, imber abiit, procella abiit et
Pairem eral, in Yirginem veuil, el ex Virgine in quassatio. Aule adventum Chrisii hyenis est, post
piwsepe iransilivil. In proesepi eral, ei fulgebat in advenlum ejus flores sunt. Unde ait : Flores visi sunt
coeto, descendit in Jordanem, ascendit in crucem, in lerra (Ibid., 12). Ubi aiite spinae, ibinunc fiores.
descendit in tuinuium, surrexil e lumulo, et sedct Tempus, inquil, secandi advenil. Ubi anlc deserlum,
ad Pairis dexleram. Inde quasi hinnulus cervorum, ibi nunc messis est. Vox lurluris audita esl in terra
qui desiderat ad fontes aquarura, descendit ad Pau- nostra. Bene addidit propheta, Nostra, quasi admi-
luin, el circumfulsit eum, ei exsilivii super Ecclesiam rans quod ubi ante impudicitia, ibi nunc castilas.
sanciam, quoe est Belhel, quod dicitur domus Dei. 56. Ficus prolulii grossos suos (Ibid., 15). Quse
Pauli enim vocatio Ecclesioefirmitudo est. anle quasi infructuosa jubebatur excidi, luec frucius
- 52. Yenit ergo, et primo posl parielem est, ul ferre jam ccepit. Sed quid dubitas quia grossos dixii?
iniinicitias animae el corporis solvat, sublalo pariete Priores discutit, ut postcriores melioresadleral. Gros-
qui "impedimentum concordise videbaitir adferre. sus sicut Synagogse fruclus abjicitur : Ecclesioe au-
Deinde prospicit per fenestras. Quoe sint fenestrse tem renovatur.
audi prophet3m dicentem: Feneslrm aperlw^QQ sunt 57. Et quamvis plena tranquillilas sit, et adoleve-
eca'lo(Esai. xxiv,18). Prophetasutique sign^hcai, per ]) rint mysteria , iterum lamen dicil: Surge secura
quos Dominus genus a respexit humanum priusquam 367 inlegumentopelrm (Ibid., II), id esl, tula praesi-
in lerras ipse descender^t. dio passionis, mese, et fidei muninienlo. Suxerunt
55. Et hodie si qua eum anima multum requirat, enim mel de pelra, et oleum de (irmissima petra.
inultum merebitur misericordiae; quoniam qui mul- Hoe integumento animoe piorum induloe, jam nudoe
tum requiril, plurimum debelur ei. Si qua ergo anima non sunt, et bsec illis est praemuniiio. Ideoque et
eum studiosius quserat, longe audit vocem ejus: et huic animae ait: Et veni lu, columbamea,integumento
quamvis ab aliis requirat, b prse ipsis a quibus quoe- petrwjuxla prwmunilionem,ostende mihifaciem luam,
ril, audil vocem ejus. Videt eum salientem ad se ve- et insinua vocemluam. Horlalur ad confidentiam, ut
niro, id est, properantem atque currenlcm, et trans- nbn erubescat crucem Chrisli, nec ejus signaculum.
ilieniem eos qui iniirmo corde virtutem ejus capere Hortatur ad confessionem, vult omnes insidias de-
a Edit.- quaedam Paris., ad genus respexil huma- mss. vero
h legitur ui in contextu.
num , priusquam ipse descenderet, el loculus est. In Omnes edit., ab aliis requiralur, prm ipsis a qui-
aut. autem edil. dcesi respexit, ac vocula, et. In bus quwrilur, elc Mss. e conlrario, ab eisrequirat, elc.
515 SANCTt AMBROSIi 516
moveri; gt bpnus odor fidei spiret, ut dies fulgeat, j ^ scunl yidere. Unde Petrus aii; Nunliata suni, in-
ut adyersae nnctis umbra non noeeat; quoniam qui quit, vobis per eos quibus Evangelhaverunt. Spirilu
juxta Cliristum est dicil: Nox prmcessil, dies aitlem sancto misso de cwlo, in quem concupiscuntqngeli pror
apprqpinquavit (Rom. xxin. 12). EstJiiumbra ssecu- spicere (I Petr. i, 12). Ergo qui iransierit cuslode?,
tarium quse prseieriif, ei dies ccelestium Gliristus qui Yerbum invenit. Trarisivit Jotiannes, qui Yerbum
sariclis snis lucet. Accipit heec anima foona pignora apud palrem invenit (Joan. i, 1).
charilalis,. 41. Multi quoqtie sunl qtii in olio quoerunt Chri-
CAPUT V. slum, e^ non inveniunt, el inveniuut eum in perse-
cutiouibus, et cito inveniunt. El ideo quasi ppst ten-
ab
Sp.onsusdeiiuq mblapsus ftnimq jn cjibiji in noclir'
laiiones, quia periculis fidelinm suorum adest: Quam
bus, ,etc., incassum qumritur; ei-quare? Idem ia- modicum inquil, cum transivi ab eis, inveni eum, te-
men pqsteq invenilur; quomqdoipse leneri debeqt? nui
eum, et pon dimisi eum (Canl. m, 4). Omnis enim
Ilunc deinde cum sppnsq e deserlo qscendenfepifi-
qui quoerit, invenit; et qtii invenerit, adhasrere de-
lim Jerusatem miranittr, qtque ad ihtUqmumprose- bei, ne possil amiitere.
culm epilhqlrimio celcbrqnt. Ipse quoqite animam 42, Et quoniam per Evangelium in terris videmus
propius vpcalam variis tqudibus exornqt, ,B coelesiia
mysteria figurala, a veniamus ad illam Ma-
5jS. Terlitis qniinmprocessus.—Sed rjuiiisertipersol- riam, vonianius et ad Magdalenam. Consideremus
liciij psse debenrus, seinper inleiili; et qnia Yerbum quemadftioduin Cbrislum in cubHi corporis sui in
D.eis}cut capreota exsilit, aut sicut binnulus cervorum, qtio defiinclus jacebai, in noclibus qusesiverint,
sernper vigilet anima, et prsetendai qnoerequiril eum, quando djxit i|lis apgelus : Jesum qui orucifixus est
et quseteneredesiderat. ldeo quasi sublapsumsibi, In quceritis: non esl hic, surrexil enim. Quid igitur qumri-
cubili, inquit, meo,innoclibus quwsiviquemditexilanima lis piveiiteni cupi mpriuis (Maith, xxvm,5c( seq.)'l
mea. Qui bene quoerii, in cubili quasral, in noctibus Quid qoseritis in sepulchro eum qui jam iii .ccelosil?
quoerat, nec dies feriatus, neque noetes sit. Nullum Qujd quoeriiis in vinculis sepukurse universorum viiir
lempus vacet a pielaiis officio; et si non inveneriipri- cjita solventem ? Non sepuichrmn huic sedes, sed
IDO,perseyereHn requirendo. Ideoquedicit: Exsttrgam cceluiiTest. Ideo dixit una ex his : Qumsivi eum, et
iutque, el qumramin civitaie, in foro, in plaleis (Cant. noninvenieum (Canl. m, 1).
iu, 2). Et foriasse ideo non invenil adhuc, auia in 45. Taimend.um vadunt Appslolis nuntiare, mise-
foro quesivit, ubi lii.es sunt; in plateis, ubi nundinoe raius quserentes, occurril eis Jesus dicens : Avele.
rerum venaiium. Non enim ulla Christus pecunia Illm autem accesserunt, el lenueruni pedesejus, et ado-
comparatur. (] rav.erunieum (Matih. xxvm, 9). Teneiur ergo Jesus,
59. Possumus et sic intelligere. In cubili quserit sed delectaiur sic leneri, quiaiide lenetur. Denique
Christum, quoequoeril eum cum iranquillitate, tum delectavit eum et illa mulier quee letigil eum, et cur
pacc. In nocfibus quoerit, quoniam per parabolas !o- rata £st sanguinis fluxu, de qua dixil : Tetigit me ali-r
quebalur. Posuit enim tenebias laiibulum snum; et quis; nam senlio viriutem de me exisse (Luc. vm, 46).
nox nocti indicat scienliam. Deinde quoniam quse Tange ergo, et iide lene eum, et consiringe fideliter
diciuius in corde nostro, ea nos compungere in cu- pedes ejus; ul vir-tusde eo exeat, et sanet animara
bilibus debent. Sed lamen necsic invenit, e.l ideo tuam, Et si dicat: Noli me iangere(Joan, xx, 17) :
dicit : Exsurgam, id cst, erigam, el atiollam inteu- h lu tene; Nondum enim ascendi ad patrem meum,
lionein meam, ul quscram impigrc, quseram sollicite ; dixit semel. Dixit: Noti me tangere, quando resurr
introibo in ciyitatem. Est et anima quae dicit : Ego rexit: aut fortejllidixit qusepulabatfurio esse subla-
civitas munita, egocivitas obsessa (Esai. xxvn, 5). lum, et non virlule propria resnscilaium. Denique in
Est civitas munita per Christum , est civkas illa Hie- alio Iibro tiabes, quia tenenlibus pedes etadoranii-
rusalem in ccelo in qua abundant divinoelegis iuter- bus dixit; Nolite limere (Malth. xxvm, 10). Tene
pretes, ei diseiplina perid : per eos Verbum Dei ergo ,el IUanima, sicut lenebat el Maria, et dic : Te-?
qiiceritur, Qumram, inquit, in foro illius «ivitatis, in 1J nui cimi, et non dimittam (Cani. ni, 4), sicut dicebanl
ilto for-oubi traclani|ura consuiti, uhi oteum ven.di- amboe : Teneamus te. Yade ad Palrem, sed non re-
lur.quod Evangeliceevirgines emunt {Matth. xxv, 9) Iinquas Evam, ne iterum labatur. Tecum «am du-
ut semper faces suoc luceani, nec eas fumus iniquita- cito, jam non errantem, sed arborem vitoelenenfem.
tis extinguat. Qumram, inquil, in plaleis in qiiihus R.ipe luis pedibus iuhaerenlem, ul lecnm ascendat:
superfltiunt aquaede illis fontibus prorumpenies, 368 iioli medimittere, ne iierum serpens venena sua funr
de quibus Salomonuicit esse polandum {Prov, v, 15). dat, ne ilerum quacrat 'femineum mordere vesiiginm,
40. Dum jquaeriligitur Christum, invenit custodes ut supplanlel Adam. Dical ergo anima tua-: Teneo
uui in ministerio «unl, air his requirit (Eant. m, 3). le, el inducam le iti domum mairis mese, et in se-
Sed ariima <juae Deum quaerit, etiian «uslodes irans^ crelum «jus quse concepit me; ut cognoseam-myste-
it. Surit «nim mysleria /jaoe etiam Augeli concupi^ ria (ua, ut hauriam sacramenta tua. Suscipe igilur
a Rom. edit. ex uno 'Yat. cod., veniamus ad Mqg- noli, in edit. ^esiderab^ntur.: s.edjornni,rAm^iss.auc-
dalenamf ienidriiusei ad qlleram Mqriam. toritaterestituta sunt,'"'"
h Quse inseruntur liiter voces, lu tene, et, dixii
517 DE ISAAC ET ANIMA LffiER UNUS. 518
Evani jam non ficulnesefoHis adopenam, sed sancio i \. in regnum filii churitalis sttm (Coloss,1,13). Charitaiis
amictam Spiritu, et nova gratia gtoriosam; quia jam itaque filius et ipse charitiis est, non ex accideniibtis
non lamquam 389 nudata abscoiiditur : sed tam- habens chariialeni <sed liabeus seuiper in substariiia
quam circumdaia vestimenli spleudore fulgenlis oc- sua sicul regnuiu, de qao dicii: Ego in hoe natus
curfit, quia vesiit eam gralia. Sed nec Adam primo sum (Joan, xvin, 17). Ideoque dicunt; Egredimini,
nudus erat quando eum innocentia vesliebat {De id est, exile de sollieiiudinibus et cogitaiiionibus sse-
Poaiit. dist. 2, cap. Sed nec Adain). cnli, exite de angusliis corporalibus, exite de yanita^
44. Yidenies itaque eam filiaeHierusalem Chrislo tibus mundi, et videte quam rex paeificus in die
ihliserentem, etadime ascendentem ctini eo (digna- sponsaliuihsiiorumhabeatchariUiiem-; ijuam gjorior
tur enim quaerentibus frequenter ocetirrere, etcon- sus 370 $'lt>P.'1'3 corporibus resiirreclioneni dedit, et
descendefe ut eos elevet) dicunt: Qum esl hmc qum aninias sibi junxit. Haecmagni est corona cerlaminis,
a ascendit a deserto (Cant. m, 6)? Deserlus hie lerrse hoe prseclarum mtiiius sponsalium Christi, sanguis
Iocus et inculius videlur, sentibus et spinis nosiro- ejus et passio. Quid enini plus potuit dare., .quisjbi
rum obsitus deiictorum. Mirantur videiicet quomodo etiam non pepercit, d et pro nobis in mortem aniroam
anima quoe ante b in inferno derelinquebaiuf, inhae- suam oblulii?
real Dei Yerbo, et aseenderii sicut vilis propago, in 3| 47. Ipse quoque Dominus Jesus deleclalus iide
superiora sesubrigens, velut fumusnatusex igni, at- animse hujus, confessione, gratia, et collaudatis ejus
que alta pelens, tum praeterea ° bonis operibiis fla- meritis, pfopius eam advoeul dicens i Ades Imc a
gret. Odor autem ille orationis pise reilolet suavila- Libano, sponsa, udes huc a Libano : iransibis et per^
tom, qftaedirigitur sicut incensum in conspeetu Dei. iransibis a principio fidei a capitc Sanyr, el Hermo-
Et in Apocalypsi legimus qnod : Ascendil fumus in- num, a speluncis leonum, a montibus pardorum (Canl.
censorum de orationibus sanclorum (Apoc. vm, 4), iv, 8), hoc est: Egredere de corpore, el lojam (e
quoe incensa deferuntur per angelum, sanciorum exue. Non potes enitn mii» adesse, nisi ante pere-
orationes seilicet, super altare illud aureum quod grineris a corpore; quoniam qui in carne sunl, pere?
est ante sedem Dei, et lamquam piae precaiionis grinanuir a Dei regno. Ades, inquit, ades. Bene
suave flagrat unguenlum ; quia de seternorum et in- fepetivit j quia sive prsesens, sive absens, adesse et
visibilium, non de corporalium peliiione composilum placere Domino Deo luo debes. Adesto praesens, ad-!
est : praeeipue tamen myrrham redolet et thus, eo esto absens, etsi adhuc in corpore es. Mihi eniro
quod peccatis mortua sit, el Deo vivat. omnes proesentes sunt, quorum fides meeum est.
45. Ilanc igilur ascendeniem et non resislenfem Adest milii, qui exiit desaecui.o. Adest milii, quime
videnles, et merilorum ejus odoribus delectatae , ( ; cogilat, Die inluetur, de me speral, cuj ego por-tip
agnoscentes quoque Salomonis illius pacifiei esse sum. Adest mihi, qui abfuerit sibi. Adest mihi, qui
sponsam, etiam comitatusedulo prosequuniur usque se negaverit sibi. Ille mecum est, qui inlra se non
ad lectum Salomonis; eo quod ei vera requies in esl; quoniam qui in carne esl, 11011 esl in spiritu.
Christo debeatur. Lecius enim sanctorum Chrislus IHemecumest, qtri ex se ipso egredilur. JJiejuxta
est [Cant. 111,7), in quo universorum fessa saecula=- me esl, qui exlra se faerj). llte inilii iuieger e§l, qui
rihus prseliis corda requiescunt. In hoc Iecto requie- propier me perdjderit animam suam. Ete ideo, ades
vit Isaac, et benedixitfilium juniorem dicens : Mafor sponsa, ades, transibis a principio fidei, Trailsit et
serviet minori (Gen..xxv, 25). In hoc lecto recubans pertfansit e ierris, el pertraiisit quaaad Chrisium
Jacob benedixit duodeeim Palriarchas. In hoc lecto pervcnU.^TfansitJidei merilo, el operum clariiatej
recubans archisyriagogi iilia surrexit a morle. In hoc quae lueet sicut Sanyr et Hermonum , Jioc est, vja
lecto jacens yiduse defunctus morlis vincula Ghristi lucernse transit devictis tentationibus soecuti , et
vocatus voce dissolvit. superatis nequitiis spiritalibus, legitimi peiens coiror
46. Perducta igitur sponsa usque ad sponsi re* nam certaminis ; et ideo meruit Chrislo JudicaiTte
quiem, miptiale canunt carmen dioenles fiiiabus lauilari.
Hierusalerir: Egredimini, el vidett regem Solomonem » ( 48. flortus conclusus soror mea sponsa, Itorius
in corona qua coronavHeum maler ejus in die spon- conctusus , fons signalus , emissiones (um paradisus
satium ejus{Cant. ni, 11). Canunt epilbalatiiium, et malorum granatorum cum fruciu pomorum Gypri
vocanl coeteras poiestaies ccelorum, vei animas ; ut (Cani. iv, 12). Laudatur sponsa, eo quod ljnrlus sit,
videant cliaritalem quam circa fllias Hierusalem iia- habeiis in se odorem agri illius pleni, de qupdicit
bet Christus. Onde et nieruit coronari a matre <|uasi Isaac : Odor filii mei tamquam odor agri pleni { Gen,
filius «haritatis, sieul Pauius oslendit dicens : Quia xxvif, 27), Bona ergo anim.a fr.agrat p.dpre justiiioe.
Deus eripuil nos de polestale lenebrarum, el transiulii Et fortasse ager est Palriareha > hprfus cst .auima

a Mss. aliqupt, qum descendil a deserto ?
b In infmio supple lom, bpc es.t, terra quse ita
dicilur respeeju cceji, quod supernuffi es.t.
'-' Edit. Rom. eum mss. atiquot, fyonis .operibus
flagret.
* Mss. aliquot meliprjs nplse, el pro nob,ism.brieqi
suam obluiit.
* Edii. omnes, Ades desponzatq....... ei ppriraiisil
cwteros, qum ad Christum, elc. NoMs mss. Ier£ pm-
«iiim lectio magis probatur,
 519 SANCTI AMBROSII 520
inferioris alicujus, quasi agri portio; et hortus clau- A retiquit. Terito cum in cubili, et noctibus, in civi-
sus, ne incursetur a bestiis; et fons signaius aquse tate', in foro, et in ptaleis queesitum non reperissel,
iulegriiaie signaculi perseveraiitiaqne fidei propria aliquando oraiionibus suis e gratiaque revocavit,
peccala diluerit. Nam qu;e de Eeclesia accepit, habet adeo ut eliam propius vocaretur a sponso. Quarlo
quod ad virginiiatis gratiam referat; eoquod in para- ipsa jam ab eo dormiens excilatur, quamvis corde
diso deleclationis posita sine labore frucius capiat vigilaret, ut continuo vocem pulsantis audiret. Sed
spiritales , b ut ei patriarcharum animse rurali quo- nioram passa dum surgit, quia velociiaiera Verbi
dam labore fructus suos conferant, quo ista capere non pnteral comprehendere, dum aperit ostium ,
possit perpetuam suavitatem. Quse meriio fons si- transivit Verbum , et ipsa exivit in verbo ejus, et
gnatus dicitur, eo quod imago Dei invisibilis in illa per vulnera requisiium, sed vulnera charitatis, vix
exprimalur. Laudant eiiam munera animae c quoe landem invenii, el lenuit, ul postea non amitlerel.
missa sunt a sponso, quibus dbtala veniebat. Dos Ad summam boee compendioso sermone persirittxi
autem pise animae boni odores sunl, myrrha, aloe, (Sup. cap. 5, 4 el 5). Nunc disculiamus singula.
crocum, quibus spirat hortorum gralia , et pepcaio- 51. Et si dormias, si modo devotionem animoetuse
rum foelor abolelur. noverit Christus, venii, et pulsat ejus januam, el
49. Itaque tanio secura proeconio conquiescere ]g dicil: Aperi milti, soror mea (Cant. v, 2). Benesoror,
371 aquilonem gravem venlum pelit (Cant. iv, 16), quia nuplise spiritales sunt Verbi alque animse. Ne-
ne flores disculial, spirare ausirum, id est, vult que enim aiiimoenorunt eonjugiorum foedera, et usus
hyemem praeierire, et mollioris flaius vernare lem- copuloe corporali<, sed sunt sicut angeli in coelo.
periem (Canl. v, 1). Inviiat sponsum in horluin Aperi, inquil, mihi, sed exlraneis claude : claude
suum. Descendit sponsus , et fructuum ejus diversi- sseculo, claude mundo, neque ipsa foras ad illa ma-
late deleelatus, lsetatur quod invenerit foniorem ci- lerialia prodeas, neque luura retinquens lumen,
hum, invenerit eiiam dulciorem. Est eniin velut alienum requiras; quia maieriale 372lumen lene_
panis quidam verbi, et mel: d alius vebementior, brosam iiifundit caliginem, ut non videatur Iumen
alius suasorius sermo. Est et fides alia ferventior, verseglorioe.Aperi ergo mihi, noliaperireadversario,
ul viutim : alia lucidior, ut succus est tactis. Hunc neque Iocum des diabolo. Aperi ipsam le mihi, noti
cibum Christiis epulalur in nobis, hoc poculum bi- coarcfari,seddilatare,eladinipleboie.Eiquiadecurso
bit, et ejus potus ebrietaie nos provocat, ut ad me- oibe terrarum, plus molestiarumetoffensionis reperi,
liora et optima ab inferioribus laciamus excessum. nec facile habui ubi requiescerem :,ideo tu aperi, ul in
CAPUT VI. le Filius hominis reclinet caput, cui non est requies
Tribus superioribus perfeclw animw processibus slri- (] nisi supra liumilem et mansueium.
ctim. repetilis de quario fusius dispuiat. In hoc 52. Audiens anima: Aperi mihi.... el capul roris
anima dormiens a sponso excitatur,- Sed dum moras ptenum (Ibid.), hoc est, teutationibus soecularibus,
Iraliilinsurgendo, transit Verbum. lpsavero exiens, subito lurbata , et quasi surrectura quoe surgere ju-
per vulnera charitatis requisilumvix landem invenil, bebatur, aii, cum aloem redoleret et myrrham insi-
atqueila tenel, ul jam amplius non amilial. gnia sepulluroe: Exui tunicam meam, quomodo in-
50. Audiens haecanima hausit mysleriorum ebrie- duam eam? Lavi pedes meos, quonwdoinquinabo eos
tatem coelesiium, et velut soporala a vino, et quasi (Ibid,, 5)? Yeretur enim ne iterum in teniationes
in excessu vel stupore posita dicit: Ego donnio, el resurgat, neilerumni culpam redeatalquepeccaium,
cor meum vigilat (Canl. v, 2). Tum verbi proesenlis et egressus stios virtutumque processus lerrenis iu-
lumine percussa, cura oculis requievisset inflexis, cipiat vesligiis inquinare. Cerle eiiani hoc modo
exciiatur a Verbo. Quartus autem hic processus est perfeclionem virtutis suaeindicat, quse taniam Christi
animoe. Primo eleuim charilatis impaiiens, et Yerbi meruerit cbaritalem; ul ad eam veniai, et pulsel
moras non ferens rogabal, ut oseula mererelur, et januam ejtts, et veniat cum Palre, el coenet euni ea-
meruil desideratum videre. Secundo introducta quo- dem anima, el ipsa cum eo, sicut in Apocalypsi
quein cubiculum regis, cum inutua misceret alloquia, J I dixit Jobannes (Apoc. ni, 20). Etenim cum in supe-
in umbru ejus requievit, et subito Verbum ei de rioribus audissel: Ades huc a Libano sponsa, ades huc
inedio sermone discessil; quserenti lamen non diu a Libano (Canl. IV, 8); el cum adverieret in carne
abfuit, sed saliens supra monles et transiliens super se Chrisio adesse non ppsse, sed tunc adesse, si
colles advenit. Nec mulio post quasicapreolus, aul adesset in spiriiu; conformans se adejus volunlaiem,
cervorum hinnulus dum affaiur dilectam, exsilivit et ul essel el ipsa conformis imagini Christi, jam non
a Edit. omries, et phnci mss- quwintegrilate signa- c Plures mss. qum missa sunt sponso. Unps aut
culi perseverante,qua' fide, elc.Alii vero plures et alter, qum missa sunl sponsw. Aiii, ac edit, quwmissa
poliores perseverantiaquefidei. Rursus post iria sunt a sponso.
verba, mss. quinque, NumquidEcclesia ac.cipit? Ha- 4 Mss. Ebr. el Colb. in corpore, ac Big.in glossa,
bet quod,elc; duo, Numquidnon Ecclesiaaccipitquod sermo alius vehemeniior,alius suavior.Sed in aliorum
liabel, ui, etc Alii pariim, Nam qui de Ecclesia acce- atque edil. omnium lectione nihil mutandum.
perit, habet quod, etc. partim cuni edil. ant. ut nos .e Cunctoe edit. cum paucis mss. gralia qumrenlem
in texfu. revocavil. Norimale. Almss. octo, graiiaque revoca-
b Codex. Long., ul palriarcliarum animm rurali vit, id est, gratia et favore quibus aninia valet apud
(jtwdamamne sine labore fructus suos conferant. sponsum.
521 DE ISAAC ET ANIMA LIBER UNUS. 522
sentit carnis exuvias; jam quasi spirilus exuit se A ejus babitaculo, et peregriuam se faciens ei, ut
corpuris conjunctionem ; jam quasi obliia, et quae si adessei Deo, et essei civis s»nciorum. Simul enim
velil, copulse illius meminisse non pussit, ail: Exui et caruis domestici, et Dei esse non possunnis. Ergo
iunicam meam, quomodo'induam eam? Exuil enim in hoe loco exire sigiiilicatur, ut dixi, anima, quando
lunieaiii illam pelliceam , quani acceperunt Adam et abduoil seacprporisvoluplaiibus. Denique scripium .
fiva post culpam, iuiiicam corruplelse, lunicam pas- esi : Exi de Babylone, fugiens a Clialdwis (Esai.
sionum. Quomodoinduam eam? Non requirit ut in- XLVIII,20). Non uiique ul regionem Babylonis He-
duat: sed ita significat ahjectam, ut jam indunienlo brseus fugiat, sed ul mores, prophelico admonelur
sibi esse non possel. Lavi pedesmeos, quomodoinqui- alloquio; siquidem sim qui in Babylone sini Hebraei,
nabo illos? Hoc esl, vestigia inea lavi, dum egrede- el de Babylone exisse moribus doceani. Nam et illi
rer, ac me elevarem de corporis coniubernio, de illa . de quibus dicit Prophela quod sedeliant snper flti-
connexione el * familiaritate carnalis amplexus, mina Babylonis, sedebani quidem in regi.me Baby-
quomodo inquinabo ea ; ul in corporis clausirum,et lonis, sed in ejus non erant vitiis et confusione
illutn lenebrosunupassionum ejus carcerem rever- (Psal. cxxxvi, 1). Nam quomodo erant in illa con-
taniur ? fusiorie viiiorum, qui flebant gerenies pcenilentiam
53. Dum hsec illa dicit, misil operalionem siiarti B! quod de arca devotionis, ac fidei, et virlutis paiernae
Yerbum tamquam prr cavernam, nbn adhuc facie meriiis excidissent?Quoe autem in Verbo e.vit anima,
ad faeiem, misit tainqiiam manum : Et venter, inquii, Yerbum requirit.
meus conlurbatusest super eum. Ei surrexi ego ape- i; 55. Unde et ista cum qnoererel, incidit in custodes
rine fratii meo. Manus mcmdislillaverunl myrrham, qui circumeuiitcivitaiem : Percusserunl, inquii, me,
digiii mei myrrlia pleni sunt super manus clausurw et vulneraveruni me, tulerunt pallium a me custodes
(Cant. v, 4 el 5). Quid hoc signiiicel consideremus. murorum (Canl.\, 7). Bene quidem quasi sponsa
Primuin operibus suis videtur, ul dixi, DeusVerbum veniebat cum pallio quo obnutieret capui suum cum
lamquam per cavernam , non plene atque perfecte : sponsus occurrerel. SictitRebeccaquaecogiiilo quod
deinde augelur amor, et conceplus adolescit, atque Isaac sibi venirel obvius,- descendit de camelo, et
ex seuiiiiious •ejus quae quodam utero inleliigibili pallio se operuii (Gen. xxiv, 65) : iia el haecaiiima
susceperil anima , lolam pleuitudinem diviniialis nupiialis vesiis b proeveniebal insignia ; ne forte re-
ejus habiiantem in eo corporaliter, ut legimus, vi- jicereiur, quasi vestem non habens nupiialem; vel
dere desiderai. Surrexit, ut propius illud Dei Ver- ul caput velarel propler angelos. Sed illi percusse-
bum viderel. Et in boc ipso proeessus ejus signifi- runt eam, ut amplius probareiur. Exerceniur enim
catur, qtiod surrexit per vigorem alque virtutem. (^ aniinse tenlaiionibus. Tuleruntei paliium, qua-rentes
Pracsentia enim Verbi hausil 373anima virlutem, si verum decorem nudte virluiis afferret: vel quia
sicut prsesentia Marise,cum uteio gravis esset, erudi- sine integumenio quis in illain ccelestem civilaiem
vit Joaimem iu utero constiiutum, adeo ut exsiliret debeat iniroire, nulla deferens secum operimenta
in ulero , et exsultaret Domiiii prseseniiam recogno- fucoruni. Sunt eiiam qui requirani, ne.qua anima
scens. Surrexii apeiire, el opera ejus etfacta nior- exuvias secum vehat carnalis illocebroe, el cmicu-
liflcaa sunt uiundo. Talis enim debet esse aniina pisceniiam corporalem. Nudatur pallio, cum ejus
quoe Verbum est recepiura, ul moriaiur mundo, el conscieutia manifesiatur. Sed est ei quae bene nuda-
consepeliaiur Christo. Sic enim Chrislus iuvenitur, tur, 374 cul 'tcel imiiari diceniem : Venh enim
ei tale sibi quserii hospiiium. Deinde ipsa minisieria princeps hujus mundi, el in me inveniet nihil (Joan."
opfraiionuin, id est, manus.et digili quibus compre- xiv, 50); quia cerie in illo solo nihil invenii, qui
liendilur Clirisms, morlificanlur; quos digitns velut peccaliun non feeit. Beala el illa.est in qua non gra-
emineniia faclorum noslrorum opera possumus sesti- via aut mulia invenii: sed invenft in ea amicium
mare. Iiaque velul e complexu suo cum jam exien- fidei, et sapientioe disciplinnm.
deret inleliigibiles mauus suas el digitos, ulcompre- 56. Itaquesiue dispendio sui (qnia elsi voletquis,
heiideret Yerburo transisse sihi illud, non tamcn ]D-rion poiest veram aulerre sapienliam : etsi adversa-
adhucperiransi^seanima pia dicii. Ethoc proeesstim rius obsirepal, ihi tnnen vera innoxioe conversaiio-
lmbet, quando iransil ei pertransil animam Yerbum nis elucet integriuis), sinedispendio ergo tiansivit
Dei; quia scriplum est: Et tuam ipsius animam per- custodes, et liliabus illius coelesiis civitaiis admixla
transibii gladius, ul revelenlurmultorumcordium cogi- Yerbnm requirit, ei quserendo ejus in se excitat.
lationes (Luc. n, 55). Hic adhuc irandlur, non per- charitaiem , et ubi Verbum quoeral agnoscit. Quod
transitur: ul Maria in posterionbiis forle pertrans- inler orationes sanclorum moretur, et quod jpsis
itur, ubi lamquam signaculum ponhuriii medio ejus inhsereat, novit, et quod Ecclesiam suam, vel arii-
Doniinus Jesus. mas juslorum suorum inler Jilia pascai, inlelligit.
54. D.-nique statimalius profectus Yerbi trans- Hoc niysteriiim libi in Evangelio Dominns demon-
euntis; quia exivit anima in verbo ejus, hoc est, siravit (Luc. vi, 1), cum in sabbalo ducerel perse-
verbum ejus secuia exivii de corpore, elevans se de minata discipulos. Moyses per deserium duxit popu-
a Nonnulli mss., familiarhale carnisque amplexu. signia?
b Omnes edii. cum paucis niss., prwmitlebat in-
PATROL. XIV. 17
525 SANCTl AMBROSlI - S2l
lum Judseorum (Deul. xxix, 5): Christus per semi- A simplici et plauiore aique usitato sermone uialur, ut
nata ducil, Chrisius per lilia ducii; quia et per possil intelligi. Quisquis igitur inter audientes viva-
passionem ejusdeserium fioret ut Iilium. Sequamur cior sensu sit, qui facile sequi possil, eleval eum
ergo, ul in die sabbati, illius magni sabbaii, in quo alque excutit. Hunc videns doctor revocat, ut patia-
requies magna est, fructus colligamus. Nec verearis lur magis doclorem humilioribus el planioribus im-
ne. Pharissei aecusent seminata colligentem. Etsi illi morari, quo el caeteri sequi possinl.
aceusent, sed Christus excnsat, et similes facit quas 58. Quod ait Aquila : Sonans ut revelala, sonaniem
vult animas se sequenles David illius, qui supra ad admirationem dignam retulit, quasi magna et
legem panes proposiiionis manducabat, novsegraiise sonora babenlem opera : revelala, ad operum clari-
sacramenla prophelica jam tunc menle prospiciens tatem; vel quod ejus animoe opera luceant coram
(l Reg. xx\, 6). Patre qui in coelis est. Unde non otiose pallium
CAPUT VII. • - ejus sublalum intelligis, ul aperta meritis el nuda
fulgerel.
a
Animalaudalur sponso, quod eumtam bene conslan- 59. Laudalur proelerea quod fidetis, quod verbo
terque requisierit : quod fidelis, quod verbo polens, potens, quod fructibus fecunda diversis, quod una
quod una ut columba; denique quod sit fecunda R sicut columba habens spiritus uniialem , in qua sit
virlulibus, ac vidis careat. pax, quse fecit utraque unum (Cant. v, 2) : el quoe
57. Laudatur itaque a sponso quod tam bene et non sit composiia ex diversis elemeniis discretse
conslantcr requisierit eum (Cant. yi, 5); ideoque compugnaiuisque naturso ( Cant. vi, 5). Quid enim
jam non solum soror dicitur, sed etiam beneplaciia tam diversum quam ignis ei aqua, aer et lerra, ex
nominaiur, quasi ei coniplacita qui complacuil Patri; quibus corporis nostri creatura consisiit? Anima
et speciosa sicut Hierusalem, sicul admiraiio ordi- . autem benedicia omnis simplex quae imiiatur dicen-
nata, quod civitaiis aternae universa habeat mysle- lem : Dlomnes unum sint, sicttt tu Paler inme el ego
ria , et admirationi sil omnibus videntibus eam; in le, et ipsi in nobis unum sinl (Joan. xvn, 2i). Hsee
quia plena utsequitas aique perfecta est, et fulgorem est enim consummalio alque perfeclio. Unde el-ad-
de Yerbi lumine miiluala, dum id semper iuiendit; ilidil: Vl sinl unum, sicul et nos unum sumus : ego in
ftt eliam terribilis ordine quodam ad summum pro- his, el tu in me, ut sinl consummaliinunum (Ibid., 25).
veeta virtutum. Ideoque quasi perfeclae dicit: Averle Ilaec esl ergo anima coltimba una aique perfecta,
oculosluos a me , noli contra me intendere (Ibid., 4), quoesimplex atque spiriiualis, neque hujus turbalur
devotione nimia ac fide possibilitatem naturse-et corporis passionibus, in quo foris ptignoe, inius limo-
conditionis propriae supergressa, quia lucem inacces- *-I res sunl. Denique hoc verbo uniiatis concordiam et
sibilem e regione intueri est grave. Averle, inquit, pacem significari Scriplura nos docei dieens: Mul-
oculos tuos a me; eo quod pleniiudinem divinitatis tiludo autem credeniium liabebatcor unuin, el animam
ejus, et splendorem veri luminis sustinere non pos- unam, ei non eral separalio in eis ulla (Acl. iv, 52).
sit. Possumus lamen et sic accipere : Averte oculos 60. Nec oliose fecunditatis laudalur aninia, non
luos a me. Etsi lu perfecia, es, aliaemihi adhuc redi- soium quod sit fecunda virtntibus; sed etiam quod
mendsesunt animae, aliae fulciendoe.Elevas enim me niliil habeat in se mali. Illud enim decorum atque
videndo : ego autem ideo descendi, ut omnes elevem. speciosum est,' in quo nihil sit mali. Decorum enim
Et si surrexi, el habeo Pairis sedem, tamen orpha- quod.bonum : quod autem indecorum, hoc malum.
n.osvos non relinquam paierno qu.isi pnrsidio desli- Speciosa fecundilas est bonorum operum : contraria
tuios, sed prsesentia mea vos confirmabo. Habes in ergo speciositati steriliias; quoniam qui privaiur
Evangelio hoc scriptum : Ecce ego vobiscum sum specie vel decore, in eo esl maluin : qnod aulem ma-
usque ad consummationemmundi (Mallh. xxni, 20). luin, hoc sierile et infecundum. Cujus rei quod evi-
Averte ergo oculos a me, quia me elevas. Quanto denlius indicium qnam nalura esl? Terra enini quoe
enim quis ad Doniinum intendii, tanio amplius 375 bona est, fenilis atque fecunda : quoe autem mala,
Dominum elevat, et ipse elevatur. Unde et ille ait: •p ea jejuna aique slerilis : quoe vero fertilis, hsec376
Exaltabote, Domine, quoniam suscepisti me (Psal. etdecora. Quid enim plenoagro pulehrius, cutn seges
xxix, 1). Sanclus enim exaltal Dominum, peecaior flucluat, cuiii poma irrutilant, vel cum uvarum serta
humiliat. Yuit ergo avertere illam oculos , ne eam dependent, aut baccis onusla olea curvescit, vel viri-
considerans quod jam ad superiora sequi possit, danii gramine montium venices, vallium humtlia
elevelur, el caeteras animas derelinqnat. Ideo et in vesliunliir? Et ut Scripluroe ulamur leslimonio (Gen.
Evangelio non omnibus discipulis (Matth. xvn, 1), xxvn, 27), Jacob decorus erat; et ideo eral odor
sed perfeclioribus suam gloriam demonslravii. Con- agri pleni: Esau hispidus erat et indecorus (Ibid.,
slituo nunc aliqiiem doctorem, qui rem obscuram 11); el ideo agreslis erat, qui fruclus ullos liabere
veiil aperire audientibus : quemadmodum elsi ipse non posset. De ipso quoque Domino posieaquam
polens in sernione sit et scienlia, condesGendat ta- Ecclesioe fecunditatem lecilassnrgere, pulchre dic-
men a ad eorum inscitiam qui nou inielligunt, et lum est : Dominus Mgnavit, decorem induit {Psal.
a Sic omnes edit. Mss. conlra, ad eorum scietitiam: c[uod cliam non malo sensu explicari polest.
§23 DE ISAAC ET ANIMA LjBER UNUS. 520
xcu, 1). Et alibi: Confessione.m,ei Specieminduisti A soluta virtutmn e prona fevtur prcecipilio, et labitur
(Ps. cm, 2). Liquet igitur decorum id esse, quod ad inferiora. Anima autem beala est, quam nulla
fecundum : indecorum, quod inlecuiidum. Similis adversa corporis proeliacxpngnanl. Haacanima sicut
est causa aniinoe soli; quia ea decora anima, quaa passer laqueo contrito, evolal. Escaeenim malorum
fecunda siimeriiis, fecunda consiliis : ea indecora sunl voluplatcs corporese. His quisquis intendit, la-
quae a sterilis. Infirniitaies eienim animoesunt sleri- queo umeciit animam suam.
litas ei materia; namque eam sterilitas fructu defrau- 377 62. Qui autem ab escis ejus temperat, et de
dat suo, inopiam infert, limorem inculit, adolet lenehris ejus exit, ejus anima fulget, ut diluculum,
cupiditates, el vanas opiniones : sic anima cadit. de qua dicitur : Qumnam hwcest prospiciens lainquam
Quid ergo esl maliiia, nisi boni indigentia (Vid. S. diluculum, speciosasicut luna (Cant. vi, 9) ? Prospicit
Augusl. lib. i conlr. Jul. Pelag., cap. 9)? Suoehim enim lamquam de domo libera. Nec dicit : Tenebrm
defraudatur, aiqne alienis indiget, exinaniiur atque cooperiunt me, el parietes circumdant me, et quis scit
replelur sine ulla mensura et modo. Materialia au- s_ividel Altissimus (Eccli. XXIII,26)? S.edipsa magis
lem vitia animoe obumbrant graliam. Igtioranlia et lucem expelit lamquam in superioribus domus suse,
concupiscentia animse sunt segriiudiiies : sed b ad id est, corporis sui, et supra muiidupT.posila divina
speciem magis quam ad roaleriam referuntur. Ma- I I iutiielur, el ad aHerna se elevat, ut Deo adsit, jam
leria est caro, species esl ignoraniia et concupis- lumen suorum operutn sicut luna orbem suum totp
centia, Cur igiiur caro aecusaiur, ctim lantse sinl in orbe circumlerens.
specie labes? Quia nihil species potesl sine materia. 65. Quod autem Aquila ait: Sonans skul sol, vide-
Denique nihil species securis sine materia facit. lur illa axis coelestis conversio, splisque et lunoe.el
Quid enim e.sset concupisceuiia, nisi eam caro in- slellarum ctirsus, concentusque globorum exprimi ::
flammaret? Frigelin senibus, in pueris qtioque, quia quibusdam etiam noslris yidetur; qui f quoniam
in his corpus infirmum est: ardet iu adolesceniibus lidem non invenit, saliem propler gratiam suavilatis
in quibus vis corporis fervel. Ex bonis igilur mala non videtur alienus.
orla sunt; non.enim mala sunt, nisi quse privaniur
CAPUT VIII.
honis (Vid. S. Aug., lbid.). Per mala tamen faclum
est, ut bona eminerent. Ergo c indigenlia boni ma- Eadem anima refugiens coram laudari, ait se descen-
Iitia est, et definitione boni malitia depreliendiiur, disse in horlum nucis, etc:, quibus amariludines ac
tenlationes designantur. In his illa se non cognoscit,
quoniam per discfplinam boni malum reperilur. Bo-
num auiem nullius eget, sihi abundat, mensuram, et sed a Chrislo cognoscilur ac regitur, dum perveniat
perfectionem, finem quoque iribuil omnibus, in quo I-< ad palmam. Hujus in ipsam reclinalio tria signi-
universa constant, el de quo omnia pendent. Hsee fical, institutionem, progressum, perfeclionem. Qum
boni natura est, quse menlem replel. sequitur ad cliaritatem exhorlalio.
61. Circa hoe vcrsalur anima pura, hoe inlrospi- 64. Dum laudaiur a sponso, verecunde refugiens
cil, el Deum cernil, bonis omnibus abundal. Unde et coram laudari, deinde sponsi amore revocata ait :
ait: Fauces ejus dulcedines, el totus desiderium (Cant. In horlum nucis descendi videre in nativilate lorrentis
v, 16). Oinuiuni euim bonorum auctor est Deus; d (Cani. vi, 10). Ubi enim est Ecclesia , nisi ubi virga
ei quse sunt, ejusprofeclo omnia sunt. Nusquam illic el gratia floret sacerdolalis ? Ibi est frequenler, ul in
inaliim; et si in illo mens nosira maneat, malum amariludinibus et lenlalionibiis probetur. Per nucem
nescit. Anima igilur quse in Deo non manet, ipsa amarimdines inlelligimus, per torrenlem tentationes,
sibi auctor maloruni est; itaque peccat : anima au- sed tamen lolerabiles, quia scripiuin est : Torreniem
lem quae peccat, ipsa morietur. Anreis enim vinculis perlransivit anima noslra (Ps. cxxin, 5). Ilaque de-

a Tres mss. ac vet. edit., qum sleritis infirmilale.
Sed enim animcesunl. Alii duo, . .. Sed damna animw
sunl. Reliqui, et Rom. edit. ui in lextu.
b Speciem, paulosuperius propulchritudine sump- p
serat, imnc snmit proqnadam accideniali forma qtiD2
animam, nou corpus afficil.
c Ita mss. paucis'exceplis, iisque infeiioris sevi,
qui cum otnnibiis edit. habent, Indigentia boni radix
malitim est. Definitione,etc
d Rom. edit. ctim tribus mss., el quw sunl ejus,
profeclo omnia bona sunl, et nusqttam, elc. Alii mss.
ac edit. nobiscum faciunt.
e Mss. aliqnol, profano fertur prwcipitio.
f Yei. edit., quoniam non venit ad fidem. Rom.
ctim mss. omuibus, quoniam fidem non invenil. lloec
autem ullima leclio magis convenit cuin iis quae
Ambrosius, 1. n llexaem., c. 2, n. 6 et 7, et 1. n de
Abraham, c. S, n. 54, iradil. Illic enim agens ex
professo de hac harmunioe coelestis opinione, in qua
non solum gentiles philosnphos, se<leiiam Chrisiianos
homines, et inler hos Origenern fuissc in fragmento
a nobis resiituto docet (Philonein adjungere poierat),
illam rejicit ac validis raiimiibus coiifntal. Prima
ver» leciio apiius accomniodari potest cum iis quse
idem Sanclus in piiefaiione ad Commentaria in
Psalmcs dicit. Nainqiie licel ibi.eam senlenliam abs
se pro vera admitli minime significet, impossibilem
laincn non habendain satis declarat his verbis : Nec
id ab usu natnrm atiemtm,videlur; quandoquidemvox
missa graliore ptausu nemoribus resultel aut monti.
bus, elc Igilur ex liis omnibus (ncis hujusniodi sen-
stiin eifici posse arbilramur : Qui cpncenius eisi plane
falsus, lamen quoniaiii ad fidein nequaqugm peninei
non solnm lamquam non injuctmdus proponi potesi*
verum eiiam lamquam non omuinp inipossihilis. Ne^
queeiiim repugnal, utquod nec verum nee probabile
judicamus, id non negenuis esse possibile. Quod
aiilem aitSixtus Sen. h.inc opinionem inler damnala
Marcosiorum dogmala numcrari, idem non lain ipsam
opinionem, quam portenia qusedam, quse isii hserelici
ex ipsa deducebaiii, iiiieiligi opnrtere asserii. Jllum
adi Bibl, sancise lil). v, Ahnpt, 105.
 527 SANCTl AMBROSH 528
scendit in locum amaritudinis, ubi floret vitis, et, A lor; quia seriplnm est el hoe nomen in no-iris :
malorum granatorum specie diversus et muliiplex Pater, paler, agilalor Israei (IY Reg. n, 12).
fruclus, qui velul uno tegmine lotius corporis fide 66. Hic ergo agitalor dicit: Convertere, Sunamitis,
et charitale muniiur. In illa ergo amariludine non converlere (Cant. vi, 12). Bene et quasi agilalor, el
cognovil se anima ; corf upiible enim corpus aggravat quasi ad currum dicit: Converlere,Sunamitis, hocesl,
aniinam, et terrenum habitaculum cilo inclinatur. paciiiea. Quoe enira paciiiea esl anima , cilo se con-
Cognoscere auiera semper se debet. Sed tentaius est vertit et corfigil, etiamsi anle peccavit, et magis eam
et Pelrus, et non se cognovit el Pelrus; nam si co- Christus ascendit, ct regere dignatur, cui dicilur :
gnovisset, non negavisset auctorem. Sed cognovit Ascendein equos tuos, et equitatus iuus sanitas (Habac.
eum Christus : denique cognovit, qui etiam eum m, 8). Et alibi : d Misi equos iuos Tharsis (Ibid., 15).
respexit (cognoscil enim Dominus qui suntipsius)et IH surit equi Christi. Ascendit ergo equos suos Chris-
tamquam sutim misericordise suee Irenis, ut bonus lus, ascendit Yerbum Dei animas pias.
rector revocavit a lapsu. Rector ergo noster Chris- 67. Unde cognosce quia et istara ascendit, el per-
lus est. duxil eam ad locum palmae, quando et dicit ad eam :
378 65. Ideoque ait anima: Posuit me currus Quid pulchra el suavis facla es, charitas, in deliciis
Aminadab (Cant. vi, 11). Anima ergo'currus qui ]B tuis ? Stalura tua similis facta est pqlmm(Canl. vil, 6
bonum rectorem 'suslinet. Si currus est anima, el seq.). El ipsa ail: Dixi, ascendam in palmam. Sed
liabel equos vel bonos vel malos. Boni equi virlutes eiiam ipsa cliariias palma esl; ipsa est enim pleni-
sunt animae : mali equi, passiones sunt corporis ludo 379 vicloriae. Plenitudo enim legis cbariias
(Vid. S. August. contr. Jul. Peldg., lib. n, cap. 5, et esl. Curramus ergo, ui comprehendamus : curramus,
lib. m, c. 14). Bonus ergo recior malos equos re- ul vincamus. Qui vicit, ascendit in palmam, elman-
stringit et revocat, honos incitat.Boni equisunl qua- ducat fruclus ejus. Qui vicit, jam non currit, sed
tuor, prudentia, temperanlia, fortitudo, justitia. Mali sedel sicut scriplum est: Qui vicerit, dabo ei sedere
eqtii iracundia , concupiscenlia , timor, iniquiias. mecum in sede mea, sicul el ego vici, el sedeo cttm
Interdum ipsi eqtii inter se dissident, et aut iracun- Palre meo in sede ipsius (Apoc. ni, 21). Hinc philo-
dia protendit, aut tinior, et se invicem impediunt, et sophi curulia illa animarum in suis libris expressere
cursum relardant. At vero Jroni equi evolant, et a. cerlaniina , nec lamen ad palmam pervenire potue-
lerris ad superiora se subrigunt, animamque ele- runl; quoniam summitalem Verbi et altitudinem
vant : maxime si jugura habeant suave, et onus illorum ahimoe nescierunt, quam cognovit haec
leve dicenlis : Tollite jugum meum super vos; jugum anima, in qua erat Verbi conversio.
enim meum suave est, et onus meum teve (Malth., xi, <G 68. Sic enim ail : Ego fratri meo, el super me con-
29). Ipse rector est qui novit equos proprios guber- versio ejus (Cant. vn, 10). Hunc sensum lerlio repe-
nare, ut sequalis omnium cursus sit. a Si velociorest tivit diverse in Canticis caniicoium. In principio ail :
prudemia, tardior justitia, adriionet flagello proprio Frater meus milii, et ego ei, qui pascii in liliis, usque
segniorem; si temperaniia mansuelior, forliiudo dum aspirel dies, et amoveanlurumbrw (Canl. n, 16
durior, novit copulare discordes, ne forte currum el 17). Deinde ait : Ego fratri meo, et frater meus
suum dissipent. Itaque licet b inlelligibili spectaculo mihi, qui pascit inter lilia (Cant. vi, 2). In fiue ait :
videre unamquamque animam cum suinmo certamine Ego frairi meo, elsuper me conversioejus. Primum ad
ad ccelum rapi, festinantes equos qui priores perve- insliluiionem animse, ideo et pnemisit: Frater meus
niantad braviumChristi, quo prius imponatur palma mihi; illo enim demonslranie se, etiam anima adhse-
cervicibus. Isti sunt equi subjecti fidei jugo, aslricli rendi Deosumpsil affectum : quod sequilur, secundum
vinculo charitatisjustiiise frenis, retinaculis sobrie- profecium : terlium , secundum perfeclionem. In
latis. Pulclire ergoail: Posuii me currus Aminadab, primo quasi in instilulione adlrac umbras videt
lioc est, paler populi: ipse autem qui pater populi, anima, necdum Verbi appropinquanlis ° reveiatione
idem paler c Naason, id.esl, serpentum. Jam lu commota, sed ideo adhuc ei dies Evangelii non re-
recole quis sicut serpens in cruce pependerit pro fulgebat : in secundo sine umbrarum confusione
saluie universorum , et inlelligis illam animam esse ^" odores pios earpit ; in tertio jam perfecta requiem
pacificam, cui Pater Deus prsesul sit, Chrisius agita- in se Verbo miuistrat; ul converlalur super eam, et

a Edit. Rom. -.Velocioresprudenlia lardal; juslitia
admonel flagello proprio segniores; temperamia man-
suetiores, foriitudo duriores reddil_; novil, eic Clams
quideni sensus, sed quem edit. ant. el inss. omnibus
anleponere uon sumus ausi. Cuin proecipue verha,
qu;e ex illis reprseseuianius, non rejiciendum offerant
senleniiam.
b Intelligibile, hie el passim idem est Ambrosio,
acspiriiale vel inysticum, quod iiimiriiin ea non cor-
poris, sed iniellecius oculis cemi possint.
c Mss. noii pauci, Naasson, id esl, serpenlini.
d Iia mss. probatiores,(alque edit. autiquse. Alii
aulem ac Rom., misisti. Porro eum hic locus iisdem
verbis iu Bibliis nosiris nuspiam exsiet, eum ex
Habac, cap. m, peiiium ob coiivenieniiain aliquam
exisiini uiuis. Iiii euim secundum LXX legimus : El
superduxisti in mare equos tuos; sed voce Tharsis
mare significari Hieroiiymus auctor est; proiudei|iie
ipsa poiiut :ib aliquo interprelerelineii, ubi verlerunt
alii, sig 8«).Ktrcr«v,,
e Edii. omnes, et tres mss. sequioris note , reve-
latione commolas, el ideo. Alii vero, revelalione com-
moia, etc, hoc est, nondum prorsus a somno exci-
tata, anima videlicet.
529 DE ISAAC ET ANIMALIBER UNUS. 550
caput suum reclinel, atque r,eqniescat, a merilumque Ai sponsus, et dicil : Sub arbore mali elevavi te, illic
jam tenens quoe antea qusesitum invenire non pote- parlurivit le mater tua, illic parlurivit le quw peperit te
rat, invilat ad agrum sutim dicens : (Cant. VIII,5). Bona anima quoerequiescit snb arbore
69, Veni, frater meus, exeamus in agrum, reqtties- frucluosa,"el maxime boni odoris, Nam si Naihanael
camus in caslellis (Canl. vn, II). Supra ad hortum bonus in quo dolus nullus erat, sub arbore fici visus
invilabai, hic ad agrum habenlem tion solum florum esi, uiique hona quse sub arbore mali elevata est a
graliam, sed etiam triiicum et hordeum, hoc est, spnnso suo. Plus esl enim elevari, quam videri, plus
soiidiorum iirmamenia virlulum, ut fructus ejus aspi- etiam a sponso elevari. Nam eisi Nallianael videba-
cial. Requiescamus,inquitj incasleltis, ad quse Adam tur sub arbore, lanien anima ejus sponsa noii erat,
cum de paradiso ejoctus essei, fueral relegaius : in qui occulle veniebal ad Christum, quia verebatur
his requiescebal, sed terram operabatur. Qua autem Judaeos. Npn erat speciosa sicut luna, electa ut sol,
raiione exire eum in agrum velit, inlelleclus mani- quoe erat in urhbra, quia sponsa per diem nubit,
fesius est; ut quasi bonus pastor pascat gregem publice confuetur. Ideo ista sub arbore mali, illa
suum, b lassbs ablevet, revocet erranles. Nam etsi sub ficii; quia haec confessioiiis suoe odorera diffun-
isia anima nova et velera servavitei; lamen sunt debat longius : ill.i habebat purilalis ct innoceiiiise
adhuc velut agni, qui lactis succo nutriendi sunt. B[ suavilalem, flagranliam spiritus non habebat.
Ergo quasi perfecta, non pro se, sed pro aliis inter- 74. Illic, inquit, parturivil le mater tua, illic parlu-
venit, ul de sinu Patris exeal, ut procedal foras rivit le qumpeperil te; ibi enim nastimur, ubi renas-
lamquam sponsus de thalamo egrediens suo, currat cimur. Pariuriunlur autem in quibus Cliristi imago
viam ut infirmos lucretur, non in illo secreto Palris formalur. Unde et ille ait : Filioli mei quos ego
SGlio,et in illa Iuce immoretur, quo ° invalidi seqtii parlurio, donec formetur Cltrislus in vobis (Galal. IV,
non queanl :.sed ut assumalur et inducatur in domum 19). Parlurit enim qui in ulero aCcipit spirilum salu-
sponssBalque secretum. Sit foris sibi, ul nobis ihlus : tis, et aliis infundil.
sil medius noslrum, eisi non videalur a nobis. 75. Unde quoniam jam forniatus in hac eral Chri-
70. Unde ail : Quis dabit te, fraler, lactanlem slus, ait : Pone me ul signaculum in cor tuum, ul
ubera malris mem? Inveniens te foris, osculabor te sigillum inbruchiurii tuum (Cant. vm, 6). Signaculum
(Cant. vm, 1). Bona anima quse foris est, ut Yerbum Christus in fronle est, signaculum in corde. In
intus sit: illa extra corpus, ut Yerbum habitel in fronle, ut semper confileamur : in corde, ut semper
nobis. diligamus ; signaculum in bfachio, ut semper ope-
380 '** Assumamte, inquit, el inducam le(lbid., remur. e Luceat ergo imago ejus in confessione
2). Recte assumitur et inducitur Yerbum Dei; quia C! noslra, luceat in dileciione, luceat in operihus et
pulsat aniniam, ut aperiatur sibi ostium. Et nisi factis; utsi fieri poiest, lota cjus species exprimatur
aperium sibi ostium invenerit, non intrat. Si quis in nobis. Ipse sit capul nostrum, quia caput viri
auiem aperuerii januam, intratel coenai. Sic sponsa Christus : ipse oculus nosler, ut per illum videamus
Verbum assumit, ul assumendodocealur; unde non Palrem : ipse vox nostra, per quem loquamur ad
immerito ascendit adhuc ad superiores mansiones, Pairem : ipse dexlera,-per quem Deo Palri sacrifi-
el semper d processum accipil. cium nostrum deferamus: 381 'Pse quoque esi si-
72. Quod significanl virlules quoe dicunt vel gnaculum noslrum,quod estperlectionis et cbaritatis
animae": Quw est liwc qum ascendit candida innilens insigne, quia diligens Pater signavit Filium, sicut
super fralrem suum (Ibid., 5)? Superius dixerant : legimus : Quem Paler signavit Deus (Joan. vi, 27).
Qumnam est hmc prospiciens lamquam diluculum, Charitas ilaque nostra Christus. Bona charitas,
f
speciosa sicul luna, elccla sicul sol (Canl. vi, 9) ? Hic quando obtulit morli se pro deliclis nosiris : bona
plus quod adjicerelur invenium est, eo quod Verbo charitas, quae peccata remisit.
Dei innixa ascenderel. Perfecliores eniin supra Chri- 76. Et ideo anima nosira induat charitatem , et
stum recumbunl, sicut et Joannes in Christi pec- chariialem hujusmodi quaesit validaut mors; qtiia
lore recumbebai. Iia ergo et haec vel incumbebat in I ) sicut mors fmis peccalorum est, iia el charitas; quo-
Chrisio, vel supra ipsum se reclinabat, aut certe niam qni diligit Dominum, peccare desinit : chariias
quoniam de nupliis loquimur, jam qunsi tradila in enim non cogital malum, neque gaudet snper iniqui-
Christi dextera, in ihalamum ducebalur sponso. tate, sed omnia suslinet. Nam qui ea quoesua sunt
75. El quia jam copula charilaiis est, blanditur ei non quserit, quomodo aliena quaeret?Est et mbrs
a Cimctoeedit., meritoquejam lenens, quem antea. sum accipil virlulis, quod significantanimmquw dicttnl.
Mss. Joyacensis acRem., invenlumquejam, etc Alii Alii, alque edit. nobiscum faciunt. Videri nihilnminus
ut in coiilexlu. poiest hic ali(|iiid esse Iranspositum: proinde>|ue
b Cod. aliquoi, lapsos allevel, vel ablevel. hocce modo, processumaccipit. Quod signi-
c Oiiines edit. cum paucis mss., Quo invatidi equi legendiiin
ficant Viriutes velanimmquwdicunt. Nisi malis vocera,
conscenderenon queunl;sedul.... domtimsponsmalque anhnceesse in casu aitrihiitionis. Ibi aulem per Vir-
secreium. Sil foris ibi, ul nobis inlus sil medius. Nohis lutes angeli essent intelligendi.
ooto inss. magis placuil auctorilas, iu lectionem nos- e Oinnes edit., Luceat in lectione; omncs rriss.,
tram conspirantium. in dileclione. .
d Sex mss. bonse noloe, processum accipil, quod f Sic edii. Am. et mss. fere ad uriiim. Alise aii-
signiftcatvirlnies, qitm dicunlur animm. Duo j proces- tem edili et mss. unus antem alter, pro dileclis.
 55'1 MNCTT AMBROSII IZI
illa .validapei^avacruni; per quam pcealufri 6'riTii'ej . qiiia alas habebat perfecla charhas, audisti Dominum
sepeliluf, «'t culp.i diriiiMtuf .TaMsefat 'ctarilas quafii dicentem : Quolies volui cpngregare filios tuos sicut
deferehat Evangelica illa rivulef , db qua !Doniiivus gallina congregal pullos suos sitb alas suas ( Mailii.
ail: Remisstt'suritpeccata ejus itiulta , quoriiarii'dilexii ixiii,27)!
mutturii {Luc vii, 47). Estel ilia fnofs Sanbtoruiii 78. SuTTTahiuS igitur bas alas , quse sicut flammse
liiartyrum valrda, qose culpam abolet •siiperiorem; ad superibra diriganl. Extiat umisquisque animam
ettdeovaiida , cujus irc-ri iriiiiar est charitas, quas suamiiTVoIucris sofdidioribns, et quasi aurum igne
adsequatrif •martyruriT passibni; ul aufefat meriium approbtet delersarii luto. Sic «1iim purgatur anima ,
delictofum. velut aufum optimum. Pulchriiudo autom animaesin-
77. Zelus qtioque ilt iiiferi {Qarti-.viii, 6 ); quofiiam bera vlrlus,et decus verior cogiiiiio sopernorum ; ut"
qiii zelurriDei ifaftet, pfO CbrisiP nec suis parcit. videat illud bonum ex quo pendent bninia, ipsum
Itaque et ftioftem hatiet Wafilas ,*et ielum habet atitem ex niiiVo.Eoigilur vivil, aiqueinielleclum ac-
chariias, et ftlas ignis babet chafilas. Denique 'Chris- Cipit. Vitse cnim fons est suinnTUmillud bonuni, cu-
ttiS diligetis Moysen, iiiigTieeTappafuii.Et Hieremias jjus cbaritas tiobis et desiderium accenditur, cui ap-
babensiii se donuni diviiise elvaritatis ,'dibebat : El propiriquare et mlscefi vbiuptas esi: quod ei qui
eral ignis iriftafnmans iri ossibus riieis i ei dissolulus ' J non videl, desiderio esl, et ei qiii videi, iriesi; ideo-
tiifn Viridique,vt ferrenon fibssum(Jei. xx, 9 ). Bona que universa alia despicit, boc uno mulcetur el deicc-
igilur ciiaritas liabens alas ignis afdefltis, quae vo- iattif. Hoc est quod b subministrat universis sub-
litat pef pectora et eorda «aWctoriirii,fet exiirit quid- siantiam: Tpsuinautemin semet ipso manens dat aliis,
quid Tftateriale atque lerreiium est : tjuidquid verP tiihil autemin se ex aliis susclpit. De quo Propheta
sincerutii esl; probat; et quod cotiiigeril, sub igrie ail: Dixi Domino: Deus meus es lu , quoniam iiono-
meliofal. Huiic igiiem iri terrani ffirsil Doriiinus Je- rummeorum iwn eges (Psal. xv, 2). Hoc solum vi-
sus, elrelulsii fides, accensa estdevoti'0 , illnminata dere desideravit, sicut ipse aiibi- ait: Vnam peiii a
est cliafiias, jusiiiiafesptefTduit. fioc igiie itiflanima- Domino, hanc reqv.iram; ui inhabilcm in domo Vomini
vitcorda aposiolorflni su'Pftini;,sicut iesialuf Gleo- mnnes diesvilw mew, et videam delectalibncniDomini,
plias "diceiis: Norine Wr nostrrifnarMris erxain nobis, ei consideremtemplum ejui ( Psal. xxvi, -4). Si qtiis
cumuperiret Scripiut&s{Luc. xxiv, 52 )? Alse igitur igilur puium illud , et iiicorporeum suinmum illud
ignis flaiiimsesbriptufse suni divinse. Denique aperie- videre meruerii, quid habeat aliud quod desideiei ?
bat Scvlpturas, el igiris exibai , atque audientium Denique Petrus in monic gloriam resurreeiioms
corda pevielfabal. Et yefe alae ignis; tjuia eloquia Gliristi vidit, el nolebat descendere dieens : Domine,
Domini,eloqtiTa caste, afgeiiiutii igtie fexafuhvaium. 2 'bonumesl nos liic esse { Matih. xvn ,i ). El quanto
GuriTPatilus qUoqUe assurtieretuf a 'Ciiristo , Vidit iiicomparabiliof esi illadiviEiiatis gloiia, el lux iuac-
'circiimMsissesuper se.lumen , et super eos qui si- Cessibilis, quam si quis viderii, quid aliud concnpis-
miil efaiit, bebidit a pavPfe, et probatibf resiiVTexil: tat i Nori regna, iion facuitates, honpres , gloriam ,
denique apostblus •factusesi; qriipefsecuiof adveive- pbfesiales; Iilis enitn uti iiShilheaiitudinis esl, hoc
rat. Spiritiis quoqiie santlus descendii, et replevit uti beatum est; ut illa despicieiis, ad iioc 'conversus
' lotani dbiiiiimiri
qua efaiit pliirhiii sedeifles, et visae liTaneal. Hanc igitur videns pulchram imaginem in-
sunt dispeftilae liiTguse tamquaiTT igriis. Botiae aloe grediatur inlus, foris relinquat vullum corporis. Nam
charilatis, verse aloe quoe.voiitabaiil k per ora apos- qui iiituetur corpora, non debet iniforsum intueri ;
tblorum,'ei aiseignis quse purgatum sermonem lo- nemore mefgeniis in gurgite rapiaiiir atque absor-
quebaritur. ilis alis evolavit Enbcli raptiis ad bcelum. beaiur, elquasi in profundum demersus nusquam
His aiis 'evolavit Elias currti igneo, et eqliis igneis 'appareat. Fugiamus ergo in pairiam verissiniam. II-
ad superna translatus. His alis DoriTinus Deiis per lie patria nobis, etillic Pater a' quocreali sunvus,ubi
coluiniiawvigriis deducebal Patrrim piebem. Mas alas est Hierusalem civitas quae est mater omiiium.
Latiuit Sbfapliirii , quarido sumpsit carbonem ignis 79. Sed quse esl fuga? Non ulique pedum, qui
dealtarietteiigii os prophetse, et iniquitates ejus D sunt corporis. c Isti enim quobumque currunt, in
absltiitt, et pecbata purgavit. Harum aterum 382 terra «eurrunl, et de solo ad solum iranseunt. Nee
obli-
%ne purgaii siinl filii Levi, et baptizantur populi na- navihus fugiamus, aut curribus , aut equis qni
ttonum, sictil testiiieatuf Joariries, dicens de Domi- ganuwetcadunl : sedfugianTus animo, etocnlis, aut
rip Jesu : Ipse <vosbaptizabii in spirittl ei iyrie( Matt. pedibus interioribus. Assuescamus octilos noslros
vultum
iii,ll). Meritouri renes suos volebat/et cor suum videre quse dilucida et clara sunt, spectare
virlu-
David, quia alas igneas charilalis sciebat non esse comineniiae et lemperaniise, 383 omnesque
ineiuendas. Merito Hebrsei pueri in fornace ardeiili tes, in quibus nihilscabrum, nihil pbseuruin et tor-
d
noii seniiebanl ignis incendia; quia charitalis eos luosum sit: el se ipsum speclet quis, el conscien-
ilafnma refrigerabat. Et Ut plenius cognoscamus tiam suani: illum oculum mundel, ne quid sordium
'a Mss. Tb.,Rig., Torn., Colb. et Theod. prima quec auctorilate, ut in texlu.
nianu, per ora populorum. Ms. Kein., Istis enini quicumqtte curmnt, etc.
b Edil. Pnines cnm mss. nonnuttis, subminislrat d lta ediii oinnes, et mss. aiiquoi. Veruni lres
universam snbslqntiqm. Alii pss, majori pumero , aw lio» infimseiiQia;itabent, vt co.nicie.uitesumithim ecq-
533 DE BONO MORTlS LIBER UNUS. ADMONITIO. 554
habeat. Quod euim videlur, non debet dissonafe ab A turnmnia in ipsum. Et tit plenius defiriiamus.quid sit
eo qui videt, quoniam conformes nos Deus imaginis bonum : VITAest bonum, quia semper manet, dans
voluilesse Filii sui. Coguitum igilur nobisest illud vivere ei esse omnibus; quia fOns est omnium viia
bnnum, no.clonge es.t ab unoquoque nostrum : Iri Christus, de quo ait prophela : In umbraejus vivemus
ipso.cnim vivimus,et sumus, et movemur. Ipsius enim (Thren. lv, 20 ). Nunc enim vila nostra abscondila in
el genus sumus (Act. xvn, 28), ut Apostolus a genli- Christo esl: cum aulem apparueril Chrislus vila nos-
les posuit significare. Ipsum est bomim quod quseri- tra, time et nos cum illoapparebimiis in gloria. Ergo
mus, et solum bnnum. Nemo eniin bonus, nisi unus non timeamus mortem; quoniam requiesest corpnris,
Deus. flic esl oculus qui maguum illum et veruin animse amem vel liberias, vel absoluiio. Neeverea-
decorem iniuetur. Solem nisi sanus et vigens oeulus niur eum qtii potesl carnein inierficere, animam au-
non aspicii;nec bonum polesl videre nisi anima iem non poiest; quia non timemus eum qui potest
bona. Fiat ergo bonus qui vuk videre Dominum , et. vestimenlum auferre, non limemus eum qui poiest
quod estbonum. Hujus boni similes simus, etsecun- nostra iurari, nosauiemnon polest. Nosigilur ariimoe
dtim id operemur quoe bona sunt. Hoc est bonum sumus, si volumus esse Hehrseide iis qui sunt socii
qttod supra oninem operaiionem est, supra omnem Jacob, id est, imitalores ejus. Nos animse sumus, nos-
mentem atque intellecium: ipsum est quod semper B traaiiiemmembraveslimeiitasuni:servaiidasuntqui-
maiiet, ad ipsum converiuntur omnia, in quo habilat dem veslimenla, ne scindantur, ne inveleraseant: sed
pleniludo384b divinilatis, et per ipsnm reconcilian- ille magis, qiii hisutitur,servare se debet el cuslodirc
lum mundel. Quatiior, conscientiam suam per illum cari. Tandem Rom. edit., gentiles votuit monere, Ip-
octilufnmundei. Ibidem,omi\es edil. ac mss. quaiuor, sum esl, etc. Sed varielaii locus irpn relinqueliir , si
ne qttid sordidum habeai. Aliimelius, nequid sordium, inierpreieris hoc modo : PauVusin sua ad Areopagi-
etc tasoralioiie posuii,sivedixitgeniiles poeiasidsigiil-
a Mss. aliquot, el gentilis posuit. Ipsum est eriim licasse, nimirurn
b quod in Deo vivimus , sunius, etc.
bonum quod qumrimus solum ( aiiqui, summum) bo- Ms. Long. , divinilalis corpomliter , tt per ipsum
itum. Alii, qui el melioris aevi, nec nori anl. edit. ut eonvertuntur omriia, etc
in contexlu ; nisi quod Am. ac GilJ. legunt, signifi-

IN LIBRTJM DE BONO MORTIS ADMONITIO.

Ubi prsecipue »E HABITACULIS
ANIMARUM
POSTMORTEM,
dequelibro iv Esdrae disceptalur.

Quanla libro de'Bono mortis cum superiore de Isaae et Anima cognqlio iniercedat, prima iilius :ver'bdsulis
declarant : qumquidem si quis strictius volueril interprelari, forte rion inconsuliounum -esseaffirmaverit opens
contexlumet qitdsi corpus, cujus liber primus aller dici debeat, aller secnndus. Ecquid enim aliud sibi voluisse
videlur Ambrosius, cum posl librum delsaac fmilum in Itancsenleniiam):,Erge non timeamus mortehi, elc, se±
quenlemauspicaiur hisceverbis : Quouiam superiorelibro de anima Eermonem aliquem conlexuinius, facilio-
rem viam putamus de bono moriis conficere aliquid, etc.1 Igitur quod in fine uiiimm lucubmtibnisrion sdiis
fuse traclalum fueral, id in hac uberiusatque ticcuralius disculienduriiproponitur.
Hic itaqueostendil sanclus Doclor quod honum sit, qumveuUlitates nwrtis, quamque illa parum extimescenda.
Proposiium auiem hoc suum.saiis accurala methodo persequilur. Elenim prmmissa vjim dc morlis definiiioive, ei
nonnullis conlra moriis uiilitatem opposilis, qum postea diluit, iriplicem ;invaniri mcrtem demonitrai, ejusqtie
tertium geriusquod in animm atque corporis separalione posilumesl, bonmn esse ac (eliciialis plenum evincil , et
si quid meluendivel incommodi habeai,id quidem non moni, sed nbstrm ipsorum mfirmitati ascribendum. Hiud
vero, si quid aliud, Viri sancii pietalcm declarai, quod omnia ferme ipsius argumenta sacrorum codicuni uuiho-
rilaie niiurilui\aul si qttod etiam ex naUtrtttiraliomdesuinptum a&hibeal, quod jttminmniti causa nUalurii fuisset
a philosophis, id nnmquam non divino quopiam tesUriwnioconfirmet. Hinc ansam naClns&irisli'ariosdbcetqitani
parum huic vitm omne genus miseriarum plenissi-mmadltmrendum, auamque siudiose smeuis^ exsliriciis cbrptmi
delectationibus, cupiditalibusoiMiibus, nitiiidique iilecebris(6fl.p. 3, el-c.), moriendiim, ut integfix sanciwque
vitw beneficiomors quam peccatum soimn polesl reddere formidabUem, non timeatur. Hoc lilliriiiimsubiride pro^
bat, maximeque lolis tribus hujus opeUmcapilibiis{Cap. 5, 6 el 7)-. Ad extrenmm ubi animm immortalitahril
asseruil, quittam futurus sit Uiius acorporis zontubernio segregalcestatus, explical; «c perorando fiietesadhorla-
iur, ut onmi induslria Dio iconjungi, eiqus indivuko animo adhmreresaiagant, quo fosl. flnitum istins ifiiwvur-
riculum pervenire coniingat ad patriareharumcoiTciliaim.sanctorum coeium, justoruhique cunvetilufti,viM sei-
vulis suis DoniiniisJestis mansiones paravit, ut-ubi illeestetnon sinius (Cap. 12 ).
Ex omniauiem operis hnjusoeconomiacogitoscereest, non sobumeo riihilad morum disciplinam accommodaiius
invenm, verumeiiamiUud tibro de isaaeplanesynchronum esse, hoc est, edilum annocirciler CCCLXXXVII. Neque
vero hinc quoque videtur male conjici idem iliud conslare wncionibus, quas ad eosdem quos superiores iractdtus
s,peciabanl,kabitasin iibrum convertit Ambrosius, indita inscriptione de Bono moriis, sub quanon seniet tilalitr
db Avgusiinp ( Lib. w,tpnir. duqs epist. Ptlqg,-, cap, 11). Et forte islis omnihnscausis factum, ui ifn iino re.
S55 SANCTI AMBROSU 5S6
giorum codicum ita inscriberetur : Liber terlius ex libro de Patrinrchis, qui intitulatur de Bono
moriis.
Vernm qum S.Doclor de animarum corporibus sttis exutarum slatu, deque auclore a quo doclrina illa
profecla est, sub scriptionis liujtiscc finem trddil, ea sane nos in duas non minimas difficuliates conjiciuni.
Primum enim si Docloris noslri verbaslricle alque ex apicibusinierprelemur , cogemur tiquido confiteri aniinas
ipsius judicio in quibiisdam babilaculis (Cap. 10) conclusas adusque generalem rentrreciionem servari,
easibi mercedemdebitam operibus suis, sed ante diem ultiinum niinime reddendam exspectare, inlerim lamen
illas vel bonis quihusdam ,. vel ptBtiis affici (Ibid.), proul ipsarum qumqtte fuit commerila, poslremojus-
lorum lir-tiii.im per quosdam ordines esse digestam (Cap. 11).
Mirum quidem non est Ifoc modo de animarum stalu scripsisse Ambrosium, sed illud propemodum incre-
dibile videri polesl, quam in ea qumstione sancti Patres ob ipsis aposlolorum lemporibusad Gregorii XI pon-
lificatum, Florenlinumque concilium, Itoc esl, toio ferme qualuordecim swnilorum spatio , iricerli ac parum
coitstanles exsAterint. Non enim solttm alius ab alio, ul in hajusinodi quwslionibus necdum ab.Ecclesia defi-
nitis coniingere amat, dissentiunt: verum eliam non satis cohmrenlsibi ipsi; cum casdem animas claro divinw
naturm conspaciu frni quibitsttam scriptorum suorum locis concedere, rursus quibusdam aliis id ipsum
negaxevideamur. Hujus auiem nostri instituti non est diversas illas anliquorumPatrum sententiashic congerere:
cui plura hac de re cognoscere libuerit, Atpltons. a Castro (Lib. m , adv. Hmres. ), Sixl. Sen. (Bibl. I. vi,
Annol. 545), Bellarm. (IAb. i de Beai. cap. 1 et seq.), Pelav. ( Theolog.dogm. de Deo. cap. 15 et 14), alqite
alios consulat licet. Illtid lantum hoc loci admonemus, omnem illam sermonis diversiltitemex vuriis manasse
privcipiis , qttm sunciis illis viris sacraram paginarum leclio suppeditabat. Hinc esl quod qui Millenariorum
errorem amplexi sunl, ab iis eodem argumento futura ante corporum resurrectionembeatifica visio riegabatur.
Et quamvisqui secuti snnt magno studio eutndemerrorem impugnariiit proftigarintque, lamen circa Dei visionem
adlntc pendibanl aucipiies.
Etenim cnm ad Chrtsli precationem qua Patri supplicat pro eleclis, ut sint, inquil (Joan., xvn, 12),
mecinn, etc; cum ad Apostolicumillud : dissolvi, el esse ciim Chrisio mnlto melins (Philip. i, 25): cum ad
( islas voces, regnuin cielorum, viiam alei nam, ac similes alias advertunl animum : sed prw cmieris cum
eorum quorum obilus Chrisli resurreciionemantevertit, nec non eorum qui iltis per Chrisium e limbojam libe-
ralis, vita cesserunt, discrimen examinanl, tum verominime dubitanl bealumillum conspeclumsolutisunimabus
altribueie, idque poiissimnm ubi vel mariyres solemni, vel alios prmstantes viros funebri laudatione prose-
quumur. At e conirario tum demum eumdemnequaqnam videutur admittere, cum simililudines laborantium
in vinea, Lazari, Divitis, ac sinus Abrahw considerant : sed maxime cum illa omnia perpendnnl, qum in
Scripiuris docemur de postremojudicio, el universali resurrectione , quibus velttl dttobus cardittibus vertuntur
omnes adhorlationes promissionesque Christi in suis parabolis, aposiolorum in canonicis epislolis, et uno
verbo , Apostolo lesle, omnis Christianorum fides; imino etiam tpes beatontmJob ac Tobim, comminationes
prophetarum, non secus ac sanclorum oraliones. Quin et fatentur ipsi scltolaslicianintm gloriam id lemporis
haitd mediocriter auclum iri, ila ul nec defuerint qui ipsam quoque inluitivam Dei visionem mullo inien-
siornn perfectioremquefore asseverarent.
Non difrueiur cerle magnus Augustinus(Senn. 220 et 258, in Natali Mart.; In Psat. xxxvi, XLIII,cxvi; lib.
xii de Civit.c. 9; lib. xx, c. 14, lo, 16; In Gen. lib. xn, cap. 54 et alibi) mgre admodum capere se quonampacto
divinmconspectunaturm poliri illmanimmqtteanl, quandoquidemad eum lotonisu atqueimpelu non [erantur, ad
bonum crealum, corpuris scilicel socielaiem, udlutc propeiuissimm. Aliunde vero cum hujusmodi propen-
sionemDeo subdilum esse posse aniinadverterel, nec non fore eliam ul posl resurrectionem emdem anitttw
adminislrandi corporis cura dislineantur, hisce causis permotus posl inquisiias varias solittiones landem in
Retractdlionibus (Lib. i, cap. 14), animo etiam tum dubio et ancipiti se esse, ac nihil super Itoc definire
audere non dissimulal. Aiigustinianumhoc principium secutus Bernardus ( Serm. 5 el 4 de omnib. Sancl.;
Serm. 4 in Dedic. Eccl.) ita ejns cancelios iransiliit, ut justorum spiritibus solam Itumaniluiis Christi visio-
nem seu cognitionemconcederevideatur : ad quem hac in senlentia propius accedereputantus netninem, quam
auctorem Qunesi. ad Orlhodoxos ( Qucesi. 75 ),- qum haclenus inier Justhii opera [uerunt editw. Lecloris est,
unde profecta sit illa consensio, judicare. Cmterum proferunlur non pauca Remardi teslinwnia ( Lib. i,
de dil. Deo; Serm. de S. Malach., et de Obii. Humb.; Serm. I i?t Pentec. 2; de Ascens. 6; in Cant. ep. 98
el 266, el alibi), qnibus ipsumjuslis demorluisnequaquamnegare Dei visionemaslrualur.
Quw cum ita sinl, non essel cur miraretur qitisquam, si aliorum Palrum inslar Ambrosius quoqite diversis
principiis duclus, a sanctis Deum videri quandoque concederet, quandoque negaret Verum cttm locus in
hac maleiia nullus reperiatur celebrior aui difficilioreo de quo agimus, videmur nobis recusare non posse,
quin cumdemmagis sedulo discutimnus. Primo iiaque extra controversium est corporeas habilaiioneshic non
inlelligi ab Ambrosio, quippe qui passim lum alibi, tum in hoc libro constanler animain spirilali naiura
esse prwdkel; unde sequitur eam corporali loco non indigere. Deinde reproborum anintas ea re torqueri
asseril, quod videantjustis quatdam Itabilacula , quibus illw post uiiiversalisjudicii diem excipiendwsunl, ab
angeliscustodiri. El liwcsunl dubio procul glorim domicilia qum propterea oporiet corporea esse, quod animd;
557 DE BONO MORTIS LIBER UNUS. ADMONITIO. 558
denuo suis corporibus quw locum uliqtte corporeum implebunl, sirit copulandm. Postremo significal (Cap. 10
el 12) de primis illis liabitalionibusa Chrislo diclum : In doino Palris niei mansiones mullse siinl (Jban., xiv,
2). Quis autem nesciai per mansiones illas niltil aliud desiguari, nisi varios gloriw gradus quos bealorum
animw qui divino fruuntur conspeclu, in cmlisadipiscuntur ? Quocirca id minime absurdum fore putumus,
si quis affirmet sancium Prwsulem, cum domicilia itla el dislribulam in septem ordines sanctorum beutitatem
tania animi contentioneexplical, potius Dei visionemiir rebus cerlis ponere Itabereque,quam eamdem inficiari.
Nonne, amabo, huc eliam fucit, qttam indidem ducil, illa cotleclio? Ergo quia jusli, inquit (Cap. 11),
Iianc remuneialioiiem habeul, ut videant faciem Dei, ei luinen illud qnod illuminat omnem hominem,
elc. Nec semel hoc loco pronuntiat animas justorum cum Chrislo futuras, liaud dubie in felici illa Dei cor,-
templalione, quam apertis verbis Graliano, Valenliniano, acTheodosio adjudicat (Oral. de Obit. Valent.,etde
Ob l. Theod.) - ,
Quod si rem peniiius introspiciamus, Ambrosium reperiemus swpenumero iterasse atque astruxisse hoc
principittm, animm quominus Deum cernere queal, sola corruplibilis. corporis vincula impedimento esse. Id
cum aliis ejus in operibus frequenier occurrit, luni in hoc loco non ambigue declaraiur ubi ait: Tunc revelala
facie gloria.m Domiui speculari licebit, quam nunc animoe corporis hujns concretis visceribus involuioe,
et quibusdam carnis hujus niaculis. . . sincere viderenon possunl (Cap. 11). Quapropter cum hic legimtts
ab illis remuiierationem debitam ( Cap. 1(1) exspectari, qiiidni inteltigerenobis liceat secundam cum suis cor-
poribus conjuncdonem, eorumdem corporum gloriam , ultimi judicii sentemiam, eleclorum omnium consum-
mationem, ob quam, uti alio loco scribil, sancli ingemiscunt? Quamvis enim, inquit, de suo merito sint
securi, lamen quia adhuc futura est redemplio lotius corporis Ecclesiae compatiunlur. Cum eniin adhuc
menibra paiiuntur corporis sui, quomodo alia membra licet superiora non compatianlur (Epist. 39, ad
Oronl.)? Quod porro de suo merito seeuri ( Cap. 11) prwdicaniur, quomodo cum alio toco lib. II de Cain
el Abel ( Cap. 2, num. 9 ) conciliari queal, inielliges ex nota infra ad cap. 11 subjecta.
Non est autem prmiermillendum inler scriplores sacros Ambrosioin statuenda animarum beatitudine, peten-
disque ex apocryplw Esdra teslimoniis, omniumsiiniltimum esse Atictorem Operis imperfecli in Malthmum
apud Cltrysoslomum.J ttdicabitleclor nttm inde duci possil aliquid argumenli confirmandw illorum sentenlim,
a quibus islein auclorum Ecclesiw Latinm album referlnr (Homil. 54).
Jam veniendum ad alterum capttl, quod videlicelAmbrosius qtddquid hic de animabus a corporea socielale
expeditis tradii, ex libro qui Esdrw quarlus iitscribitur, sil mutuatus. Non dubitat qttidem S. Prwsui eum
librum inter Scripluras caiwmcas recenscre, illique parentem ascribere prophetam Esdram , qucm divinilus
afflaltim, qnidcjuid sibi a Spirilu sancto revelatum esset, litleris consignassememorul. Denique profilelur et
crebro repelil divinaillum pollere auctorilaie, nec ulli eorum qui noslris in Bibliis continentur, habenduminferio-
rem. Neque vero hic tantum ila loquilur, veriimetiam in pluribus aliis lucubralionibus, ul puta Commentario
in Lucam (Lib. n), sectindolibro de Spirilu sancto (Cap. 7), Oratione de Obiltt fratris Satyri (Circa fin.), ad
exlremum episl. ad Oromianum (Ep. 58), quem ui diligenti ejusdem lectioue substanliam animw spiritalem
atque immortalemesse cognoscat, adhorlatttr.
Moveniur plerique oinnes neolerici quvd sanclus Doclor ad eum modttm locultis fuerit de iibro quem
omriiex parle apocryphumesse autumant, id esl, cnjus , ul aiunl, non tantum obscurus auctor, et Spirilu sanclo
dictante scripsisse non credilur : sed eliam cujtts obscura in Ecclesia auctorilas; lum quia nullo umqnam
canone vel apud Judmos vel in Ecclesia recepta sit, sed communi Pairum consensu rejecla; tttm quia varii
in eo reperianlur error.es,cujusmodi esl, quod de animarum prompluariis narral, el similia. llli quidem Hieronymi
auclorilatemjaclanl, qui adversus Vigilanlium disputans, eumdemquasi ab Ecclesia minime receptnm repudial,
quamvis nondumsibi leeium , cum hwc scriberel. Sic eniin ille : Tu vigilans dormi-;, el dormiens scribis , et
propouis mibi librum apocryphum , qui sub nomine1Esdrse a le et a similibus tuis legitur. . . . quem ego
libruni numquam [legi. Quid enim neeesse in manus sumere, quod Ecclesia non reeipil? Adhuc vehementius
alio Loco( Epist. ad Domnion. el Rogat.) non lantum in qitartum invehiiur, sed eiiain in lerlium, cum tamen ii
qui sanctumhunc in ea opinione ducem sequuniur, huic libro sesenon lantopcre infensos exhibcaiil. Addunt non-
nulli nequaquam magnum illum Esdram , scribam ac legis doctorem, cujus iertium esse opinantur',quarti auclo-
rem videri, sed alium cognoniinem.
Nou defuerunl tamen qui de hoc opere cequiusbewgniusquejudicare.nl.Elenim eo non solum erroris nihii con-
tineri existimarunl, sed etiam auctorilalem ejus prwcipuam esse in Ecclesia, quippe qum noitnulla inde pelita
precibus suis inserucril (In Missa fer. 3 Pentecost. ei in festis Mart.), el qiiominus illud ad calcem Bibliorum
excuderetttr , non prohibtterit. Quin eliam ettmdemhunc libruminter canonicos descriplum in quibusdam antiqui
avi mss. reperire esl, non lamen in omnibus, nec sine discrimine aliquo. Namque in qtwdam pcrvetusto codice
qui noslra in Bibliotheca asservatur, compactis in vnum duobus canonicis libris Esdrm, secundusa primo capite
hujusce quarti sumit exordium , haud dubie quia ejus illud initium est: Liber Esdroc propheloe secundus : tum
ex ejus atque terlii libri capitibusinter se permixlis quatuor libelliconfiCiuntur.DoclissimiisFabcr, LudoviciXIII
prmceplor(Epist. ad carti. Barori.), quemdamejusdem quarti libri ms. adeo discrepare ub edilione deprehendii,
iti vdrias ejus kctiories card. Baronib iransmiitendas puiaret, Qttw diversilas forie in cattsa est, cttr nonnulta ab
559 SANCTI AMBROSH 540
Ambrosioex eodemlibro citata in edito minhne reperiantUr. IrivcnluSesLdeniqus auclor quidam Itujus miatis, tjiti
duos ultiinoslibrorum Esdrm canonicosac divinmaucloriialis esse crederet, hancqitesuam opinioncmcliam scriplo
firmare nilerelur {Genebr. Chron. L n, ad an. mmdi. 568). Verimt quidquid ejus rei sit, constai non solum ex
anliquis Patribus Ambrosiumita sensisse, ClemensAlexandrintts (Lib. lii, Slrom. ) Esdram cilato quarto iilius
libro prophelam salutat, eumquenon absimiii inodo Auctor Operis imp. super Mattltmttmlattdai (Loc. sup. cit.),
ac demum ad eumdem alludere videtur Cyprianus ( Ad. Demetr.).
Qttapropter neuliquam nobis mirmn vidttur, quod Ambiosius libri quem bona 'fide, ut ex aliis ejus commenta-
tionibus patet, pro canonko habebal, hic auctoritalem comiuendaverh, exlnlerilque. Id siqttidem, ul ipse profi-
telur, eo eonsilio factitabat, ul genliiesquiChristum ejusque discipulos acceptw a Plalone el illis phiiosopttis
sumdoctrinw insimuiabant, mendacii arguerel; cum ipsum Plaionem potius ab Esdra , aliisque noslris nuciori-
btts muluatum quidquid boni de slalu.animarttm post morlem docueral, planum facerel. Etltnicis novanon eral
hnjusmodi criminalio. Celsuseam Origeni { Orig. I. vn, conl. Cets.) mullis anle annis in eodein prorsns argu-
mento objectarat. Cum auiemAmbrosiitemporibus adhuc non parum valerel idololalriwqttamSymmacltusuuclori-
tate stta tuebalur, poienlia; dubium non esl qttin tunc eadem calttmnia renovaia fuerit. Qitocircaminimemirum
videbititr, si ad convellendiimmendacium, quod funditus Ghrislianam fidem eversum ibat, S. Doclor quanlopcre
valuil, scriploris hujus aucioritalem prwdicavil.Atqui alia quoque addil sacrarttm paginatum testimonia, qttibus
invicie superbis jliis gentilibtts demonslret Plalonem et Socratem suum ex istis iimpidissimis veritalk fontibns
muha •hattsisse,quw poslea ipsi diluio variarum fabttluruin cceno corruperint. De Plaione quidcm adeo coiistans
esl eum benemutla siveex sacris codicibus, ut hic docei Ambrosius,sive, ul volunl alii, a Pyilwgora, qui et ipse
Judmbs sapienles audieral, didicisse; ul vulgalttmfueril de ipso illud Nuriienii Pythagorici diclum : Ti yap icn
n),«TUV$ MtnScvjs: «TTtyi?wv ;

•
SANCTI AJTIBROSII

MHM0LANENS1S EPISCOPI

DE BONO MORTIS

LIBER UNUSa.

389 GAPUT I. A appellans, morlem malum; vel illa sibi priora, et

Cbnnectit hunc librum cum prmcedenti; et proponii
dubium : Quonwdo mors non dicalur mala, liccl sit
vilw coiilraria?
1. Quoniam de anima superiore libro sermonem
aliquem coniexuimus, faciliorem viam pulamus de
Bonomortis conficere aliquid. Qusesi animse noceat,
malum videri potesl: si niliil autem officiat animse,
ne malum quidem. Quod autem malum nOnest, id
etiam bonum ; quoriiam quod vitiosum, id inaium :
quod aulem vilio carel, id bonum; ideoque bona ma-
lis cOnlraria sunt et.mala bonis. Denique innocentia
est, ubi non est nocendi voluntas; et noxius dicituf,
qui non sit innoxius ; misericors, qui reinitlat; im-
misericors, qui ignoscere atque inflecll nesbiat.
2. Sed forte aliquis asserat : Quid tam contra-
rium, quam vita ftVOiii ? Si ergo vila puiaiur bonum,
quomodo mors non esl mala? Et ideb quid sit viia,
quid eliam mors , considcremus. Vila esl spirandi
iiiunere friii, innrs piivari. Hoc aulem spirandi mii-
nus apud plerosque" in bonis dubilur. Tlbcesl efgO
vita, frui bonis : niors contra : bonis exui. El Scrip-
lura dicit : Ecce dedi anle faciem luam vitam el ntor-
lem, bonumetmalum (Deut., xxx, 18), vitani bonum
hoec sibi Conferens. Denique ut leciionis divinae
exemplo utamuf, in paradiso esl posiiushonvo,utede-
vetde ligno viise, et cseteris paradisi lignis : deiigno
autem iu quo esset cognitio boni et mali, non ede-
ret; qua dib autem ederet, niorte morereliir (Gen.,
iv, 16 et (7). Noh servavil procbeptum, et caniit
fruclu , atqtie ejeclus de paradiso mortem-gustaviti
Malum igiior mors, quoe prelio damnalionis infef-
lur.
390 CAPUT II.
Prmmissa dislinclione de triplici genere moriis, os-
iendit tertium genusmedium esse; imo potius bo-
num judicandtim, qnod nos vitm miseriis ac pecca-
lis liberet; itlerittctmenpatieritercxspectandum.
3: Sed mortis fria sunt genera. Una mors peecali
est, de qna scripium est: Anima qumpeccal ipsamo-
rieittr \Ezech. xvm, 4). Alia mors mysiica, quando
quis peccato iiioritur, et Deo vivit, de qua ait Apo-
stolus : Consepuitienim sumus curriillo per baptismum
in moriem (Rom. vi, 4). Teriia mors est, qua cur-
sum viloeiiujusel mtinns explemus, id est, animae
corporisque secessio. Adveiiimus igitur quod una
mors sil mala , si propier peccala moriamur: alia

a Spripius eirc. ann, 387.

 Sil - DE BONOf ORTIS LlBER UNUS. 542
tnovs bona sit, qriivIs qui fuerit inortulis, jtistiiica- _Atio. Denique tesiinabat eiiam SariclusDavid de hoc
lus esla peccato : ieftia rirofs hredia sit; narii et loco percgrinationis exire , dicens : Adveriaego sum
bona juslis videtur, etplefisquemetuenda, quaectim fipud te in ierrd et peregririUs,sicul oriiriespalresmei
absolvat omnes, paucos delectat. Sed non hobmor- {Ps. xxxvin, 13). Et Ideo rariqiiam peregrinus ad
iis est vitium , at noslrae ihfirmitatis , qui voluptate illauTsanctoriim communem oinniuih palriam festi-
corpoiis, et deleclatione vitse isiiuscapimur, ei cftf- iiabat, petens prOhrijus eomnioraliohis lnquinainenio
, som htirib consummareirepidamus, in qtio plus ama- femitii sibi peccaia, pfiusquam discederet e vlta.
riiudinis, quam volupialls est. Al noii sancli ac ^Quienim hic non accepefitremissionem peccaiorum,
sapientesviri, qui Iongseviiatemperegrinailonis hujus illic lioii erit. Non erii anteni qtii ad Vitam aetefnairi
ingemiscebant, dissolvi, et eUiii Ciiristo esse piil- iion pblerit perveiiife, qiiiavita aeternafefnissib jiec-
ciirius oesiiinantes : denique diem genefaiionis suoe 'baVofumesi. Ideoque dicil: Remiiteriiihi, utrefrige-
exsecfabaniur, sicut quis ait : Pereai diesiUain qua 'rer, priusqttam abeam, elamptiusrion ero(Ps. xxxvm,
rialus sum\Job. nl, 2). 14). ,
4. Quld eninl esl quod boec vita deleciet, plena '6. Qiiid igitiif iantOpefe vitam istam desideramus,
'
aefuriiiiarumel sollicitudinuni ? In qua iniVuriveroeca- , Irt qua quarito diutius quis fuerit, lanto majore one-
iunviiioe, et riiultaenioJeslise, et nTUitselacrymae eO- B fatiir saVcina pebcatofurii? Ipse Dominiis ait : Suf-
fum qui afflictantuf moiestiis , *et Tioii est, iiiqiiit ficitdiei maliiia sua (Mdttli. vi, 5l). Et Jacob dixit:
(Thren. i, 2), qiii eos consoletur. Et ideo laiidat Ec- Dies aniififttrii vitm mew quos hdbeo, cenlum triginla
ciesiastes de[unclos magis quain vivenies.Ei opiimus, 'minbrii eifnuli (Gen. XLVII,9), iioii quia dies mali,
inqtiii, suprahosduos, qai noridum natus est, qui non sed quia irobis aeeessu diefiiiii maliiixi iiicremehta
vidit hoc malum (Eccl. iv,2 et 3). El alibi idein Eccle- "CUiiiuIarTtuf. Nulliis efiitn dles siiie riostrb peccalo
"siastes meliorerii iohgoevO Vifo eUriiasseruit (Eccl. praeierit".
vi, 5), queiri aboriuejebit maief sua; quia non vidit 7. Unde egfegie Apostolus "ail: Milii eriim vivere
lioec hTalaquse fiunt in hoc mnndo, nec in has veiiit Glirisiris e'st,'etriiotiluctum (Phil. i, '21), aliud ad ne-
tenebras, nee iii vaTiivaleambulavit saeculi; et ideo 'cesshaiem viioereTerens, aliud ad mortis uliliialem.
requiem 391 hic nvagisiiabebil qui in hanc vitam Tibn 'Christusenim nobis vivefe esi, euiservinius, cuiopor-
venit, quam ille qui venit. Quid enim boni est homi- tel ut a sanbtis suis in Evangelii prsedicatione defe-
ni iii hae vita, qui in umbra vivit, nec expleri poiesl iraluT obsequium. Dehique eiSimeoh qui ait: Nunc
cupidilaiibus suis? Et si exjileatur diviiiis, fructum dimitlis servum luurit (Lttc. n, 29), propter Christum
quieiis amillii, a quia coglnif custodife quod Tnisera exspeciabai. Chrisius enim rex noster est; el ideo
avidilatc qusesiefit; ut miserius eas possideat, cui G quod fex jubei, desefere nonpossufnus etcontemne-
prodesse non polefunt. Quid eiiiril hiisefius quam rit Te. Quantosimpefator terroehujus inperegrinis locis
custodia torqueat, quarum abundantia nihil prosil ? aiit honofis specie, aut muneris alicujus causa jubet
5. Ilaque si plena oneris vila, utique finis ejus al-' degerelNumquid hi inconsolio392 impefaiofedis-
levamento esl;: 'aHevairieiTtumautera est bonum, cedunl? Etqrianlo amplius est ddivinis.parere, quairi
mors autem finis : niors igittif bomini est. Neque huriTanis^.Vivefe ergosanctoClTristus est .elmbfi lu-
euimaliter gavisus estSimeon, qui responsum ac- crum. Uhde Aposloms qiiasiservus ; non eiiini fcfu-
cepfeTatnon yisurum se mortem , nisi prius videret gil vitseobsequinm , et quasi sapiens liicrum nrofiis
Chrislum Domini; el cum eftm parenles in lemplum amplectHuf. Lucrum est eftim evasisse incremenia
inducerent, suscepii manibtis suis, et dixit: b Nitnc peccali, iiicrum fugisse deieriofa, et ad nieilora trans-
dimttiis servum ttium in pace (Luc. n, 29); quasi ne- isse. Et addidit : Dissolvi enim, ei cuni Chiisto esse
eessilate quadam teneretur in hac vita, non volun- mu'110melius : perritanereauiem iri crirne magis rieces-
tale. Jta diinitti peiit, quasi a vinculis quibusdam ad sdrium prbpiet vbs(P1iilip. t, 23, 24). Aliud nielius,
libenalem feslinaret. Sunt enim velut vincula quoe- aiiild iieeessarium. Necessafiuiii prOpler fruciuin
dam c corporis liujus, e'l quod est grarius, vihbula operis, lireiius pfOpter "gratianTet copulani Christi.
teniaiionum , qua?.nos alligant, et ad injuriairi cap- II1
CAPUT III.
iivilatis astringunt quadam legepeccali. Demquein
exiiu ipso videmus quemadniodum anima decedentis M'orsridtutalis defmiiur ac laudatuf. Item 'ritortifica-
paulalim solvatse vinculis carnis, et ore emissa evo- iio, qum rifortis qumdarii imilaiio esl, explicaiur,
let tamquam cafcereo corporis hujus exuta gurgus- atqne a muliiplici uiililale similiter comriienduiitr.

a Remig., Qttia ergo custodire non prodesl, quas mi-
sera aviditaie qumsieril, necesse est ut miserius eas
possideat, ctti prodesse non poluerunt. Quid enim, elc.
Itaetiain Theod., sed per correcliouem.
b Roin. edil. liic elinlra, Nunc, Domine, dimitte
servtim, elc. Quod quidem cum sensu ae verborum
serie satis colueret : allamen omnes et mss. et edii.
yet. a Vulgaia non disseniiunt, nisiquod iliioinit-
tiint vocem, Domine.
c Eadeiu Roui, edjl. corporis hujus cogilationes.
Atqui vox, cogitaliones, neque in aliis edii. aut ullis
omniiio niss. invenilur, heque Videlur adniodum
sensui necessaria.
d Mss. aliquol, divinis placere, quaminlerris vivere.
Ergo sattclo Christus estvivere, etc.Alii mss. ei.edit.
vet. iit in textu; ubi edil. Rpni. pro, sanctg Chris-
lus esl. stibsiiluit, servo Dei Ciiristus est. Tterunivo-
'ce$, tjnde Apostolus, in ciiiiciis cdit. ac riiss. non
paucis dcstint, quas hiss. npnnulii bona) nqtse resvi-
iuim.lt
543 SANCTI AMBROSII 544
Ad extremum proponilur brevis atque elegans vitm &^ lalur nos (II Cor. iv, 10), ut mortem Jesu in cor-
descriplio. pore nostro circumferamus. Qui enim habuerit in se
8. Ergo quoniam docuit Aposlolus (P/«7. i, 23,24) mortem Jesu, is et vilam Doniini Jesu in corpore
eum qni evaserit ex hoc corpore, si merueril lamen, suo habebit. Operelur igiiur mors in nobis , ut ope-
ctim Christo fuliirum, quidsit mors, quid etiam vita retur el vita (Vid.S. Aug. lib. iv contra duas epist.
consideremus. Itaque Scripiura docente, cognovimus Pelag., c. 11). Bona vita post morlem,|hoc est, bona
quia mors absolulio esi animoe et corporis, et quse- viia pnst victoriam , bona vila absoluto cerlamine ;
'dam hominis separaiio. Solvimur enim hoc nexu ut jam lex carnis legi menlis repugnare non nove-
animse et corporis, cnm recedimus. Unde et David ril; ut jam nobis nulla sit crrm corpore morlis eon-
aii:' Dirupisli vtncula mea , tibi sacriftcabo hostiam tentio, sed sit in corpore morlis vicioria. Atque haud
laudis (Psal. cxv, 17). Vincula auteni vitse liujus, scio ipse an majoris virtiilis mors isia quam viia sit.
id est, conjunclionis noslroe quoeex anima conslat Certe Apostoli moveor aucioriiate dicenlis : Ergo
et corpore, significari docet superior versiculus psal- mors initobis operaltir, vila outem in vobis (II Cor.
mi liujiis : Preliosa in conspectu Domini mors sanc- IV, 12). Unius mors quanlorum populorum viiam
torum ejus (Ibid., 15). Et ideo quasi prophela proe- xdifieabat! llaque docet et isiam morlem in hac
videns se cum sanciis, el qtii pro devotione animas B5 vila posiiis expelendam, ut mors Cliristi in corpore
suas in Chrislo deposuerunt, fuiurum, laelatur; nosiro eluceat, et illam beaiam qua corrumpiiur
qnia cl ipse obtulit se fideliter pro Dei populo adver- exlerior, ut renovetur interior, homo noster, et
sus Goliam, cum singiilari certamine dimicaret, et lerrestris domus nostra dissolvalur ul habitaculum
solus commune periculum efcrinienrefelleret; vel nobis ccelesle resereiur. Imitaiur igitur inoftem qui
cum semorti proDomini placanda offensione promp- se a comiiiunione carnis hnjus nbducit, aique illis
tusobjicerel; vel cum se pro salute populi laboraiuis vinculis solvit, de quibus tibi dicil Dominus per Esa-
divinae ullioni paratus offerret. Sciebat enim glorio- iam : Solve omnem colligalioneminjustilim, dissolve
siusesse pro Chrisio mori„quam regnare in hoc sae- obligalionesviolenlarum commulalionum,dimilie con-
culo. Quid enim prarstaiitius quam fieri Christi bos- fractos in remissionem, el otnnem circttmscriptionem
liain? Ilaque cum frequenter ab eo legamns Domino iniquam dirumpe (Esai. LVIII,6).
oblaia csse sacrificia, hoc lanien locoaddidit : Tibi 10. Imitatur et ille moriem qui se voluplatibus
sacrificabo Iwstiam laudis (Ibid., 17). Non sacrifico, exuit, c el sclernis delectationibus aitollit, atque
inquit, sed sacrificabo, significans illud perfectum ablevat, et in illo coelesti liabitaculo locat, in quo
esse sacrificiuni, quando unusquisque Domino, cor- Paulus cum adhuc viverel, conversabalur; aliter
poris hujus vinculis absoluttis assisieret, elofferrei G'• enim non dicerel : Noslra autem conversalio in cqs-
se hosiiam laudis; quiaanlc morlcm nulla est per- lis esl (Pldlipp. m, 20), quod pariler ad pnesump-
fecla laudalio : neque quisquam in hac vila potest tionem meriti potest medilationemque conferri. lilic
defiuilo praeconiopraedicari, cum posteriora ejus in- enim erat ejus meditatio, illic aniinoeejus conver-
cerla sint. Mors igitur solutio est animoeet corpo- salio, illic ejus prudenlia, quae ulique iutra angit-
ris. Denique et in Apostolo docuimus lectum : Dis- siias carnis hujus haerere non solebat. Sapiens enim
solvi, el cum Chrisioesse mtilto melius (Philip. i, 23). cum illud divinum inquiril, absolvit aniniam suam
Solutio aulem istaquid aliud autem agit, nisi ut cor- corpore, et ejtis ablegat contubernium, cum illam
pus resolvatur et quiescat : aninia autem converta- veri traciat scienliam , quam velut iiiuiani sibi et
lur in requiem suam, el sit libera, quse si piaest, aperlam desideral demonstrari; et ideo reiibus qui-
cum Christo futura sil ? busdam, el nebulis hujus corporis se quoerit exuere.
393 9- Quid igilur in hac viia aliud jusli agunl, Neque euini manibus islis aul oculis alque auribus
nisi ul exuant se hujus b corporis contagionibus, comprebendere illam supernam possumus verita-
quse velut vincula nos ligant; ei se ab his molestiis lem ; quoniam quaj videnlnr temporalia sunt : quse
separare conlendanl, renunlient voluptatibus.suis aulem non videntur, oelerna. Denique saepe fallimur
atque luxurioe, fugiant flainmas libidinum ?•Nonne D) visu, et aliter quam sunl, pleraque videmus. Falli-
igilur unusquisque in hac vita posilus speciem mor- mur etiam auditu; et ideo contemplenitir non illa
tis imiialur, qui poiesl ila se agere; ut ei niorianlur quse videnlur, sed quae non videnlur, si nolimus
onines corporis deleclaliones, et cupiditalibusomni- falli. 394 Quando igitur anima noslra non fallitur,
bus, mundique illecebris eliam ipse morialur, sicuti quando solium veritatis attingit, nisi quando se ab
mortuus eral Patilus dicens: Mihi mundus crucifixus isto secernit corpore, neque ab ipso decipilur el il-
est, el ego mttndo (Galat.xi, 14)? Denique ut scia- luditur? IHudiiur enim visu oculorum , illudilur au-
mus qnia est mors in ha,c viia, el bona mors, hor- ditu aurium; et ideo relinquat illud et deserat. Unde

a Crimen, id est, criminationem, nimiruni ma1e-s
dieta ac prohra in oiiinem exercilum Israclilicum a .
gigame Goliath
&Roin.. edit. congesta.
cum mss. nec multis nec antiquis ,
hujus corporis contagionibus.Aliseac mss. plures po-
tioresque; ..: cbgifalioriibus.Nori male. Gjiidrii enirn
cogilaiiones rerum ad corporis necessitalem volup-
latemve perlinentium dici possinl corporis cogita-
tiones ?
c Ita mss. octo melioris nolae. Alii, et a lerrenis
deleclationibus. Cunclse verO edii. et a lerrenis cogi-
tationibits;
515 DE BONO MORTIS LIBER UNUS. 546
Aposlolus clamat: Ne tetigeriiis, ne atlaminaveritis, A hominis in terra (Job, vn, 1)? Bene addidit in terra,
ne guslaverilis omnia quw sunl ad corruplelam(Coloss. quia est vila hominis el in coelo. Sicul mercenarii,
n, 21). In corruplela enim sunt, quoe stint in cor- inquit, merces vita ejus (Ibid.), in labore scilicet et
poris indulgenlia. Et ideo oslendens non per corpo- a lepore, levior fabulis, el fluilans, el nalans ver-
ris indulgenliam, sed per animae elevationem , et bis : cujus habitatio 395 'h luteis domibus, et ipsa
cordis humilitatem se invenisse quod verum est, vita in luto. Nulla firmiiudo senleniiae, nulla con-
addidil : Nostra attlem conversalio in cmtis. est. Ibi staniia. In die nox desideratur, in nocte dies quoe-
igilur quavral quod verum est, quod est el manet, ritur : ante escam gemitus, inter cibos fleius, la-
seque in se colligat, et congreget omnem aciem crymoe, dolores, limores, solliciiudines, nulla re-
viriutis suar; neque aliis committat et credat, sed quies a perturbaiionibus , nulla a laboribus rcclina-
se ipsum cognoscat et inlelligal; et quod sibi vide- lio, irse et indignationis motus liorridior. Plerique
lur verum esse, boc sequendum noveril; qnod de- cupiunt moriem, ei non impetrant: si aulem impe-
Ieclalione carnali eligendum oesiimaveril, hoc sciat traverinl, gratulanlur; quia sola est mors requies
falsum, ab eo fugiat et recedat, qnia fraudis est ple- viro.
num. CAPUT IV.
11. Merito ergo depretiavit et dehoneslavit hoc B Mortem niullis nominibus esse bonam : sed maxitne
corptis, corpus morlis appellans (Rom. vn,24). qttod sit finis peccati, et ad meliorem vilam transi-
Quis cnim oculis poluit videre virtulis splendorem ? lus; quodqueipsa nos redemerit.
Quis jusliliam manibus comprehendere ? Quis sa- 13. Sed dicet aliquis scriplum esse (Sap. l, 13)
pieiiliam oculorum oblulibus intueri ? Denique quau- quia Deus nioriem non fecit: vila eral in paradiso ,
do aliquid cogiiamus, neniinem nobis occurrere, ne- ubi lignum vitse (Gen. n, 9), et vila eral lux hoini-
niinem volumus obslrepere auribus nostris, alque ita num. Mors igitur inala, quaeaccessil el subiulravil.
iniendimus animo, ut pleruinque non videamus prse- Sed quomodo mors mala , si aut secundum genlilcs
sentia. Quineliam in nociibus sincerins cogiiamtis, et scnsuearet, aul secundum Apostolum (Pltilipp.i,
tuuc melius quse movent, corde meditamur. Unde 2i)lucrumChrisius esse,cum quo esse multo inelius?
el Propheta ait: Qumdicilis in cordibus vestris, in ctt- Quomodo igitur mors nobis malum , si nullus post
bilibusvestris compungimini(Psal. iv, 5). Soepectiam moriem sensus est? Ubi eniin nullus sensus, nullus
aliqui claudunt oculos, si quid profundse volunt nisu ulique injurioe dolor, quia dolor sensus esi. Aut
cogitationiseruere, oculorum impediraenta'vilanles. quia esl post morlein sensus, esl etiain vila post
Sa:pe eliam soiitudines captanius , ne cujus sernio mortem, et superslesmorlis esi anima quscsensu uti-
noslris auribus insusurret, et quasi semita qusedani C!lur,etvita fungitur. Cumaulem nianet posl mor-
inbaereniem cogitationi animam abducal a vero, at- tem viia aique anima, manel bonum , nec morte'"
que ab inteniione defleciat. amiililur, sed augetur: nec ullo impedimento mor-
12. Mullas igilur occupationes nobis corporis hu- lis retardatur anima : sed operaiurmagis, quia ope-
jus necessilas gignit, alque usus iuvehit, qttibus ratur quse sua sunl, sine ulla socieiate corporis,
impeditur aiiimar vigor, ac revocatur inlentio. Un- quod aniftne mujori oneri quam usui cst. Quid igi-
de de se pulchre dicit sanctus Job : Memento quia lur mali esl animoe, quoepuriiatem suam custodie-
lulum me finxisti (Job, x, 9). Si ergo lulum est cor- ril et virlulum disciplinam servaveril? Aul si non
pus, olilinit nos utique, non diiuil, el coinquinal servaverit, non mors malum, sed vila; quia vila non
animam inquinamenio iiilemperanlise. Corium el fuil. Quse est enim vila vitiis peccalisque obsiia?
carnem me, inquil, induisli , ossibus el nervis inte- Quid igilur accusamus mortem, quae aut viloe pro-
satisli(Ibid-, 11). Ligalur ilaque et distendilurani- tium luil, aut abolet ejus dolorem atque cruciatum?
nia noslra isiitis corporis nervis, et ideo inlerdum Itaque mors aut suse quietis bono ulilur, aut malo
rigescit, s»'pe curvalur. Et addidil : Ab iniquitate alicno laborat.
innocentemme non fecisli. Si enim impius fuero , vm 14. Nunc illud specla : si vila oneri, mors abso-
miki: si aulem sim juslus , non potero me reclinare. I 1lutioni: si vita supplicio, mors remedio : aui si ju-
Plenus enim confusionis sum. Inlroduxisti super me dicitiui posl moriem, etiam vila post morlem. b Vi-
lentaiiones (Ibid., 14, et seq.). Quid eniin est a'liud ta igilur hic non est bona: aut si liic vita bona,
hoecviia uisi plena laqueorutn ? Inler laqueos ambu- quomodo mors illic non est bona, ciini ibi nullus
lamus, inier plurimas versamur lenlationes. Deni- supersit lerribilis judicii melus? Sed ipsa hic viia
que idem supra ail: Numquid non lenlutio est vila bona si est, quibus rebus bona esi? Virtute ulique,

a Mss. septem, lempore. Theod., El tentaiione.
Hic etiam eodem loco, levior ventis et fabulis... el
ipsa vita in doloribus. Flor. All>.alier el Reg. alier,
levlor tabulis, fortasse , tipulis : quse siinl animal-
cula qiiird.iin in summis acjtiis discurrenlia; unde
nalum proverbitim, levior lipula. Reg. vero uiiimam
partem sic habet, flailans el nulans ysrbis, nulla fir-
niitudo senlenlim, cujus habit, in lul. dom. el in ipsa
vita nulla constaniia. Concinil Vat. cod. in voce, nu-
lans.
b Vet. edil., Mors. igitur ea non est bona. Mss,
omnes Gall., Vitd igilur ea, etc. Melius Vai. nod.,
Vita igitur hic, elc. Sic etiam inffa ubi edit., sed ip-
sa hmc vita, mss. fere ad unum habent, sed ipsa hic
vita.
 '
547 SANCTt AMRROSII 548
et bonis tnoribus. Non ergo secunduni anim.seet cor- A Scriptuin est enitn : Nolite timere. eos qui occtdunt
poris copulam bona esl: sed quia per virluiem qnod corpus, animam aulem non possunt occidere (Malth.
malum est suum repellil; quod autem bonum esl x, 28). Per mortem aulem istam anima liberatur,
morlis, adipiscilur; ulquod anim.seesl, magis quam dura a eorporis conlubernio secernitur, et involu-
id qnod coniubemii e| conjunciionis operetttr. Quod cris perturbationis exuilur. Unde et nos dura in cor-
si vila bona , quse animos se,a coi pore separantis est pore sunius , usum mortis imilanles ablevemus ani-
specnlum, et si anima bona quoe se elevat atque ab- matn nostram ex islius carnis cnbili, et lamquam
ducil abqrporis conlubernio; et mors uiique estbo- de islo exsurgamus sepulcro. Abducamus nos a cor-"
num, quac animam a sobielaie earuis bujus absolvit • poris nexu, relinquamus omnia qusecumque lerrena
et liberat. sunt.; ut cum venerit adversarius, nibilin nobis in-
15. Oinnifariam igilur mors est bonum ; et quia yeniat suum. Conlendamus ad illud selernum , ad il-
comptignanlia dividit, ne se invieem impugnent; et lud divinum evolemus penuis dileclionis, et remigio
quia portus qiiidara es.l eorum qui magno vilse istins charilalis. Surgamus hinc , hoc est, de ssecularibus
jaclaii salo , fidre quietis slationem requirunt; 396 alque iiiundaiiis. Dixit enim Dominus : Surgite, ea-
el quia deteriorem statum non efiicii ;.sed qualem mus hinc (Joan. xiv, 51), pracipiens ut unusq.uisque
iu siiigiilis inveiierit, talem judicio fuluro reservat, [ I snrgat de lerrenis, erigal animam bumi jacentem,
et qtiieteipsa fovet, et praesenlium invidiaesubducit, ad superna attollat, excitet aquilam suara, et illam
ej, fulurorum exspecialione componit. Accedit eo, a.quilam de qua diclum cst: Renovabititr sicut aqttilw
quod frustra homin.es inorlem timent, quasi finem juvenlus lua (Ps. cu, 5). Ad aniinam boc dictum
naturae. Nam si recolamus quod'Deus niortem non est. Aniuia ergo 397 nestra sicut aquila alta peiat,
fecerit: sed ppstquam homo lapsus in .flagitium est supra nubes volel, renovalis splendescat exuviis ,
praevaricalionis el fraudis , sentenlia eum compre- ccelo volatus inferai, ubi Iaqueos incidefe non pos-
henderit, ul in lerram suam terra remearet, invenie- sit. Avis enim qu» descendit ex alio, yel quse in
mus morlem finem esse peccali (Geij. m, 19); ne altum se extollere non potest, frequenter aul la-
quo essel vita diultirnior, eo (ieret culpa numero- queis capitur, aul visco fallitur, aut quibuscumque
sior. Passus-est igitur Dominus subintrare morlem, irrelitur insidiis. Sie quoque et anima nostra caveat
ul. culpa cessarel. Sed iie iieruni naturae fniis esset ad hsec mundana descendere. Laqueus est- in auro,
iti morle, daia est resurreciio mortuorum; ut per viscus in argento, nexus in prsedio, clavus esl in
morlem cnlpa deficerel, per resurrectionem autem aniore. Deum aurum petimus, sirangulamur: duin
perpetuaretur nalura. Ideoque mors haje transitus argeniiim quserinius, in visco ejus hseremusi dum
uniyersorum est. Opus est ttt consianier transeas. C1 procdium iuvadimus, alligamur. Qtiid inane quseri-
Transitus aulem a corrupiiorte ad incorruptionem , mus lucrtim pretiosaa animoe delrimento ? Exiguus
a morialitaiead iinmorialitatem, a perinrbatione ad tibi esi. lotus mundus pro ttriius animx- dispendio.
tranquiHilalem. Non igitnr nomen le mortis offendal, Quid eiTimprodesi homini si hunc mundum lncre-
sed boni transiius beneficia delecleni. Quid esl enim lur, animoe vero suoe delrimenium patiaiur? Aut
mofs, nisi sepultura vitiorttm, virtulum suscitalio?. qiiam commulationem dabis pro anima lua? Non attro
Unde el ille ait: Morialur anitria mea in animis jus- redimitui", non argenlo, immo auro amiititur. Quin
lorum (Num. xxm, 10), id esi, cousepeliatur, ut etiani mulieris decus , " dum lentaiur , aslringit.
sua vitia deponal, juslorum assumal gratiam qui Ciayus est lihido, clavus trisiitia, clavus iracundia,
mortificaiionem Christi in corpore suo atque anima clayi stint omnes passiones, h quse velut veru quo-
circumferunt. Mortificatio auierri Christi, remissio dam animam noslram penetrant, etinfigunl corpori;
peccatorum, abolitio criminum, erroris oblivio , as- visceribusque ejus annectunt,
sumplio gratiarum esl. Quid autem de bono mortis 17. Fugiamus ergo bsoc mala , et exaltemus ani-
plenius possumus dicere, quam quod inors est quaj mam nostram ad illam imaginem Dei et similiiudi-
mundum redemit? nem, Fuga nialofum similiiudo Dei est, et viriutibus
J) imago Dei aequiritur. Ideo qui nos pinxit quasi auc-
CAPUT V.
tor, pinxii viriuium coloribus : Ecce Cgo, inquil ad
id Hierusalem,
Horlqlur ad coittemplummorlis, ejusdemqueusum., pinxi muros luos (Esai, XLIX, 16 ). Non
esl,mortificalionetn,iq hacce vha.imilqndum. Dein detergamus penicillo negligentise depicla animoe
quemadmodum anima ad simUitudiiiem Dei exalte- noslrse iirroamenta muralia. Ideo dixit: Murospinxi,
tur, a quq pingalur, et custodiatm-, aperil, Tnm quibtis hoslem possimus averlere.
de Itorlo menlis, ac fruclibus, quibus pascalur Ver- 18.. Habet anima muros suos, de quibus eminet,
bum, dispuldl. ci de quibus ait: Ego civitas muniia, ego civitasob-
16. Sed de communi omtiium morte dicamus. sessa (Esai. xxvn, 5). His munilur muris, his obses-
Quid eam limeamus, quoe anirose riocere non soleat? sa defendiiur.Et vere murus anima, «quae prsetendit

a.Ed.il. omnes, dum letttai. Mss\ e cpntrafio, dum non reformidal.

lenlaiur. Iiiielligi autem hic pofest raiilieiisdeciis
vel formam lentari, cum quis suae virtuti nimium
afrogans itd illam incaulius ac frequentius accedere
t Plerique mss., qtlw velul vennes quidam ani-
mam, etc.'
c Omnes edit. quw prmlendittir in caslns. Ohines
gi9 DE BONO MORTISLIBER UNUS. 550
in caslris. Unde el ipsa ail in Canticis: Ego murus, A lem sibi-el opimam invenent, ei carpitiructus cjus,
ubera mea ttt turres ( Cant. VIII, 10 ). Bonus niurus atque liis delectalur. Ctim aulein descenderit incani
quem pinxit Dominus , sicut ipse ail : In manibus Dei Verbuni, dcfliitinlex ea salubrium unguenta ver-
meis pinxi muros iuos, el in conspcclu meo es semper borum , el diversarum flagranl Ionge lateque redo-
(Esai. XLIX,16). Bona aninw quse habel speculato- lenlia gratiarum spiramina.
reni Deum, el in m3iiihus ejus esl, sicut anima Pro- 20. Unde ait sponsus (sponsus autem animoe Dei
phetica, quoein manus Domiui commendalur ut spi- Verbum est, cui anima legiiimo quodam (-oiinubii
ritus ( Psal. xxx , 6), et quae in conspeclu Dei est; fcedere copulatur): Ingressus sum in hortummeitm,
Oculi enim Dominisuperjuslos (Ps. xxxm, 16), sicut soror mea sponsa, vitidemiavimyrrham meamcum un-
et ipse ait: Ego eram in oculis ejus lamquam inve- guenlis meis, manducavipanetn meumcum melle meo,
niens pacem(Canl. vm, 10). Bonas turres habet qtise bibi vinum meumcum lacle meo. Edite, proximi mei,
habet et de inlelligibilibus verbum , et de moralibus et bibile, et inebriamini, fralres mei. Ego dormio, el cor
disciplinam. ldeoque hoec anima habens graliam meum vigital ( Cant. v, 1 el 2 ). Cognoscamus quos
suorura uberum ingredilur in hortos, el inveniens fructus el cibos epuleiur Deus, quibusve deleciclur.
illic sponsum sedentem et disputantem cum amicis Deleciatur eo, si quis mOrtificei peccalum suum ,
ail: Qui sedes in horlis , vocem tuam insinua milti j { oblilterel culpnm suam , sepelial alque abolefaciat
(Ibid. iZet 14). Mihi, inquit, non amicis. Fuge, fra- iniqiiitates suas. Myrrha enim est sepullura hiorluo-
ter meus, Horlaiur ut fugial sponsus , quia jam sequi ruin. Mortua autem peccata sunt, quoevitse suavita-
potest eiiam ipsa lerrena fugientem. Dicit autem ut tem habere non possunt. Perfundunnir aulem divini
similis sit damulse, quoeevadit de retibtis. Yull398 sermonis unguentis, et forliore cibo verbi velut pa-
enim et ipsa lugere et evulare supra muiidum. ne, et suaviore sermone velut melle curaniur quoe-
19. Hinc horlum illum sibi Plato composuil, quem dam vulnera delictorum. Sermonum autem cibos
Jovis hortuni alibi, alibi a horlum inentis appcllavit. esse docet et alibi Salomon dicens : Favi mellis, ser-
Jovem eiiim et deum ei mcniem toiius mundi dixii. mones boni ( Prov. xvi, 24). In illo ergo horto ser-
Iu hunc introisse animam, quam Veiiereninuncupal, mones boni sunt, alius qui culpam coerceat, alius
ut se abundantia et divitiis hujus horli repleret, in qui iniquitatem corripiat, alius qui mori facial399
quo repletrrs polu jacerelb porus, qui neclar effunde- insolentiam, et velut sepeliai eam, quando correpius
rel. Hoc igitur ex libro Canticorum composuit, eo aliquis erroribus suis renunliai. Esl etiam sermo
quod anima Deo adhaerens in horlum meniis ingres- foriior qui confirmal cor hominis validioribus Scrip-
sa sit, in qtto esset abundantia diversarum virluium, lurse coelesiisalimenlis. Esl etiam sermo suasorius ,
floresque sernionum. Quis autem igunral quod ex IG dulcis ut mel, et lamen peccaloris conscienliam in
paradiso illo, quem legimus in Genesi habentem lig- ipsa suavitale compungens. Est etiam ferventioris
num vitse, el ligtiuui scientiaehoni et mali ( Gen. n , spiritus sermo, qui inebriat sicut vinum , el cor ho-
8), et ligna coeiera, abundaniiam virluium pulaverit minis loelificat. Est etiam lacleus sernio , purus et
transferendam, et in horto menlis esse plaiiiandam ? candidus. Hos cibos dulcium uiiliumque sermonum
Quem in Canlicis canlicorum Salomon horlura ani- epulandossponsus proximis suis dicii: Edile, proximi
mse significavit, vel ipsam animam. Sic enim tnei, et bibite ei inebriamini, fralres mei (Canl. v, 1).
scriplttm est: Bortus clausus, soror mea sponsa, hor- Proximi aulem sunl qui eum sequuntur , et nupliis
tus clausus,fons signatus, Iransmissionesluw paradisus ejus intersunt. Quo cibo el potu repleta anima ( bibit
(Cant. iv, 12 et 15 ). Et infra ait anima : Exsurge , enim unusquisque aquam de suis vasis , et de puieo-
aquilo, el veni, attsler, perfla Itoriummeum, et defluant rum suorum foniibus) alque inebriata , sseculo dor-
unguentamea. Descendal fraler meusin horlum suum. miebat, vigilabat Deo. El ideo , sicut posleriora do-
Quaiito hoe pulchrius quod aniina ornala virtutum cent, aperiri sibi DeusVerbum ejus januam poslula-
floribus hortus sil, vel in se paradisum habeat ger- bal, ut eam suo repleret ingressu.
minantem (Ibid., 16) ! In quem hortum invilat Ver- 21. Hiucergo epulatores illiPlalonici, hincnectar
bum Dei descendere , ut anima illa Verbi imhre coe- D illud ex vino et rnelle prophetico , binc somntis ille
leslis , et ejus copiis irrigata vfuciificet. Verbum au- translalus esl, hinc vita illa perpelua •, quam deos
lem Dei paseitur animse virlulibus, quolies obedien- suos dixit epulari, quia Chrisius vila esl. Ideoque

mss., quwprmlenditin castris. Bene , si menle sup-
pleas, labernaculum,vel, conopeum; id esl, quoe de-
gilain caslris.
Codex Albin. aller, horltnn Marlis. . ,. et deum
el Martem.Melius Remig., horlum menlis .... Jo-
vemetenim deum, el menlemhortum mentis dixit. Op-
linie reliqui, ac edii. ut in lextu.
b Mirahic in mss. atque inedit. varietas. Alihienim
legas, potusqtiinectar,;alibi, potuquinectar: alibi,pu-
rnni ouinecinr,-alibi propius ad sensum, cadus purum
qid neclar. Sed omnibus anieponendi Vat. et Valc. in
quibus, Porus quinectar, elc. Memoratenim sanctus
vir ea quoein Symposio Plalo scribit, nempe in con-
vivio propter naiam Venerem celebraloPorum abun-
dantioedeum, ut neciariscrapulam exhalaret, in hor-
t'umJovis ingressum obdormisse, ad cujus latus cura
Penia paupertalis dea sese admovissel, gravidam
faciam Amorem peperisse. Veruin cum nqn Peniam,
ul Rom. edit. reposuit, sed Venerem,utaiiaeoinnes,
et cuncli mss. Iiabenl, in hcrium introivisse dicat,
videtur banece fabulam ex memoria lanttim enarra-
re, nec nou pori nornine iniellexisse non deum ali-
quem, at polius alvenm sive canalem, unde ncctaris
rivus dimanabat; -nopo;enirn prp alveo sive eanali
apud probatos auctores invenitur.
55J - SANCTI AMBROSII 552
lalium sermonum seminibus animae ejus replelusest £L.qusedam sunt; et quod pejus est, escse malorum ,
venter, aique ipsa exivil in Verbo. Quse antcm exit escae lenlationum. Dum voluptaiem quoeris, laqueos
anima a servilio islo , el eleval se a corpore , Ver- incurris. b Oculus enim merelricis,.laqueus amaloris
buiii sequitur. est. Oculus ergo meretricis est laqueus. Laqueus esl
', CAPUT VI. eliam sermo meretricis, qui obdulcai ad tempus
fauces tuas, et pbstea exasperat eas amariludine -
Hic amnia laqueis principatuum aeriontm el polesla- conscieniisc peccatricis. Laqueus esl aliena possessio
tummundi piena esse. Quomodoii declinandi; quodve plena amoenitaiis. Omne iter istitis vitoe plenum la-
itef ad illud insislendum? queoruin est. Unde jusius dicit : In via hac qua am-
22. Sed sunt principalus aerii.el potestates mundi, buldbam , absconderunt laqueos mihi (Psal. CXLI,4 ).
qui nos a velut de muro dejicerc animse , vel impe- Inyia, inqtiil), hac absconderunt; ideo lu illaiii viam
dire recte gradienles , vel ad altiora tendentes quae- ambula quae dicit : Ego sum via , el verilas , et vila
runt deponere, et ad terrena revocare. Sed nos (Joan. xiv , 6); ul dicas : Animam meam converiit,
mullo magis ad sublimia menlein erigamus , Ver- deduxil me super semilasjusliiim proplernomen suum
bum sequentes Dei. Illi principaius saecularia offun- (Psal. xxu, 3).
dunt, quibus luam menlem incurvent: tunc magis ^I 25. Moriatur igitur nobis boc.sseculum , moriaiur
ad Chrisium , anima , dirige gressus luos. Injiciunt nobis carnis isiius sapieniia ,, quoe inimica esl Deo.
cupidilatem auri, argenli, vicinse possessionis ; ut Subjiciamus animam nostram soli Christo , nt dical
acquirendae ejus gratia excuses le a ccena illius qui uiiusquisque : Nonne Deo subjecla est anima mea.
ad nuptias Verbi le invitavit; lu cave ne excuses , ( Psal. LXI, 2) ? Non soeeulosubdila , non niundo ,
sed vesiem te indue nuptialem , et uiere convivio inquil, subdita. Non potest hoc pecuniosus , non po-
divitis ; ne dives qui le inviiaveral, cum excusaveris test avarus dicere: sed dicit jusius et continens. Ava-
le, dura es soecularibus occupalus, alios invitet, ei lu rus aiilem dicil : Anima, Itabesmulia bona in annos
excludaris. Injiciunt etiam honoris appeienliam po- multos posila, requiesce, manduca, bibe, epulare (Luc.
testates mundi; ut te exiollas.sicut Adam , et dum xn, 19); quia avari anima subdiia est luxuriavcor-
vis adsequare Deum similiiudine potesialis, divina. porali: jusli aulem anima utitur corpore ul insiru-
proecepla despicias, et quoe habebas , incipias arait- menlo aut organo , quse velul prseclara ariifex quo
tere. Qui enim non habet, et quod habel auferetur vull obsequium corporis ducit, et effingii de eo spe-
ab eo. ciem quam elegerit, et eas quas voluerit, facil iu co
23. Quoties in oratioue nobis, qua maxime Deo resonare virtules, pangens nunc modulos casiilatis,
appropinquamus, offuuduulur ea quse plena snnl Qj nunc modulos lemperaniiae, sobrietaiis carmen , in-
opprobrii alicujus aui sceleris, quo nos a studio pre- tegritalis dulcedinem, virginilalis suaviialein, gravi-
caiionis averlani ! Quoties inimicus cordi noslro latem viduitalis. Inlerdum lamen modulator compa-
conatur inserere, quo nos reflectat a sanctitaiis pro- litur organo suo. Et ideo honesla modulare , ui sit
posito el piis volis ! Quolies corporeos inflaiiimalar- honesla compassio. Nam et ille qui videt, videndo
dores ! Quoiies occursare 400 lacil oculos mere- plerumque, ei audiens atidiendo alficiiur. Et ideo
tricios, quibuscaslnmjusli lenletaffecium, utimpro- dicit Scriptura : Octtli tui recta videatu (Prov.iv, 25).
viso amoris spiculo ferial impaiatum ! Quolies inse- Et inlra : Ne multtis fueris ad alienam. Noli iutendere
rit animo tuo verbum iniquum , et cogitaiiones cor- in oculosjuvencuim. Noli inlettderein verba meretricis
dis abscondiias ! De quo tibi dieil lcx : Allende libi, (Prov. v, 20 et al.).
ne fial verbum absconditum in corde luo iniquum
I Deut. xv , 9j, el dical libi Dominus : Quid cogitas 401 CAPUT VII.
mala iu corde tuo ? Neve cum abundaveris auro et Laqueos quoque nobis circumfusos esse in corpore :
Iwcregi oportere ab anima, qum tamen ipsi nonnum-
argento, el opimis agrorum 1'ructibus, vel honoribus
dicas : Virtus mea dedil, mihi haec ; et obliviscaris quam compalitur. Prwterea lot molesliis vilam abuu-
Domiiiuiii Deum luum (Deut. vm, 12 el seq.). j v dare , ul odio habeatur, et mors solis impiis amara
24. His ergo anima quoe eupil evolare, deponiiur. sil, quibus lamen vila debeat esse amarior. Morlem
Sed tu obluciare quasi bonus miles Chrisli Jesu , el igilur malum non esse.
jnferiora despiciens, lerrena obliviscens, ad coelestia 26. Et quid de exiraneis Iaqueis loquor? Noslri
et aeterna conteude. Atlolle animam tuarn , ne eam nobis laquei sunt cavendi. In ipso hoc corpore nostro
illiciat esca laqueorum. Voluptates sseculi, escoe laquei circumfusi nobis suni, quos debemus vilare.
a Mss.aliquot, vel de muro dejicere animm. Flor., 1 Plerique mss. Laqueus enim meretricis. Alii, ac
de monie dejicere in ima. Melius reliqui, el edit. Nam- edit. omnes , Oculus enim mereiricis. Quin etiara
qiie alludit cum ad ea superioris cap., Vere murus lib. i, de Cain el Abel,cnp. 4, el iiliiciimque hsecsen-
anima, tum ad prov. , Furca vel Furcitlis de muro tenlia cilalur , iisdem verbis exhibeiur; videmrque
dejicere. Quod proverbium apud Graeos Laiinosque
urbis obsessae
Aiubrosius indicare haec ipsa e sacris liueris petiia
pervag.itum ex m<>repropuguaiorum esse. Allamen ea nusqiiam in iili-sreperire esl, sed
ortiim duxii. Hi siquidem eos ex bosiibus qui iriuros eorum sensus ad quosdam versus Proverbiorum, vel
conscendere moliebantur, solebant furcis dejicere Ecclesiastis referri potest.
alque exturbare.
555 DE BONOMORTIS LIBER UNUS. 554
Non credamus nos huic corpori, non misceamus A oculus visu, nec auris attdilu (Eccl. i, 8). Qui di'i..it
cum eo animnm noslram. Cum amico, inquit, misce argeiitiiiii, non saiiaiur argenio. Nul'us fini- laboris,
anhnum luum, non cum inimico (Eccli. vi, 1). Iiiimi- et iiullus est frucius abimdaiiiiip. Ciipimus quolicfe
cum t bi est corpns tiiiiin quod repugnat meiili lusc, scire nova; ei quid esl ipsa scieniia , nisi qiiotidiani
cujus opera ininiicitiae, dissensiones, lites , pertur- doloris adjeeiio? Oiiinia qiuesuiiijar.il fuerunt, et
balionesqtiesunl. Nolicum eo miscere animam luam, niliilsub sob: esl novnm, sed omnia vanilas. Totam
neuirumque confundas. Nam si miscelur , ergo me- vitam odio habui (Eccl. n, 17), dixit Ecelesiasies.
lior fit caro quae inferior esi, quam anima qu.c su- • Qui viiain odio liahuit. morieni uiique prsedicavit.
perior; quia anima viiam corpori iradii, caroautcm Denique moriuos laudavit magis quam vivenies
moriem animoeIransfundit. Confuuditur ergo hiiius- (Eccl. iv, 2); et illuin judicavil liealum, qui in hanc
que operatio, confundiiur prope ipsa uiriusque sub- viiam iion venii, nec inaueiii huuc susccpil labo-
siantia. Igiiur stiscipii in se anima insensibiliialcm rem. Circuivit, inquit, cormcum, b ul scirem itnpii
djifuurli corporis , el corpus omnibus auimoevirtu- twtiliam, et contiderarem, et quwrerem sapienliam, et
tibus fungiiur. Ac ne f><rtequia iufuudiiur anima numerum, el ul scirem per imperiutn twlitiam, et mo-
corpori, eliam coufundi puietur, exeniplum nobis lesliatn, el jaclationem; el inveni ego eam amariorem,
sii hiijiis lumiiiis gralia. Siqiiidcm ei lnmen terreno B quam mortem (Eccl. vi,26) : non quia amaia sit
Ioco iiifundiliir, nec lamen rnnfiindilur. Non ritergo mors, sed quia impio amara ; et lainen nmarior viia,
confusa operalio, qtiornin dispar snlisiaiilia est: scd qnam tnors. Gravins esl enim ad percaium vivere,
sit anima in corpnre , ut vivilicel corpus, hoc gu- quamin peccato mori; quia impius qnamdiii vivit,
bernel, illuminel. peccaluni augel : si mnrialur, pcccare desiuit.
27. Ncgare lamen non possumus quod compa- 29. Plerique criininum suorum absoliiiione lae-
liaiur ccrpori suo; nam el conlristatur. Siqnidem lanitir. Si emendatiiri suni, recte : si pcrseverai.uri
Jesu< ail : Trislis est auima mea usque ad mortem in cis, stulle; quia longe illis plus damnaiio pro-
(Matik. xxvi, 58), alfecium hoiuinis in se cxprimeiis. fuisset, ue iiicremcnla facerent peccaioruin. De quo
Et alibi : Animamea turbata est valde (Psat. vi, 4». sublimis est semeniia Apostoli dicenlis, quod non
Siquidem et modulalor modulis suis, aut libiie, aut solum ii qui flagiliosi aguui., scd etiam qui e.i ap-
citharoe, aut organi. voce, gestu, aflecunpte compa- probant, di.^ui uiorle sunt (Rom. i, 52) : sed ei illos
tilur. In Irislibus sonis uisiior, in loeiis Isctior, in qui talia condemiiaut iu aliisqualia ipsi agunl, inex-
acuiioribus excilalior, in ipsis milioribus mitior al- cusabilc.s haberi, ui el sua uamuatos sentcniia (Rom.
que mansueiior; ut sonos canluum ipse commeudet, it, 1). Cum eniin alios coiideninant, se ipsos con-
et quodaiumodo moduleiur affeclus. Anima quoque (J denin.int. Necsibi eosblandiii oportere, quii poena-
in hoc corpore lamquam iu Udibus mnsicis , qu:e so- rum ad lempus immunes videnliir, et exsones rea-
bria est tamen suiumis , ui iia dicam , digitis velul tus; ° cum graviores poenas inira se luanl, ei sihi
nervorum sonos, ita pulsat carnis islius passiones, rei sint, qui aliis non videnlur; aique in se intor-
ut consonum reddal morum alque viriulum conseu- queani graviorem conscieniiae sententiam, cum.de
lienieinqtie conccnlum ; ut in omnibus cogilationibiis aliorum peccaiisjiid>canl. Sed noli, inquil(/o/rf., 4),
suis , iu oinuihus nperihus id custodiai, ut onuiia o honio, divinae bonilatis el paiientise llicsauros con-
consilia et facla sibi concinanl. Anima esi ergo a quae lemnere; bonilas enjm Dei ad pcenilcniiam le pro-
uiitur, corpus qtiod usui est; ac per boc aliud quod vocat, ad correclinncni inviial: duritia auiem tua ,
in imperio, aliud quod in ministerio : aliud quod qua in erroris perlinacia perseveras, fuiuri judicii
sumus, aliud quod nostrum est. Si quis auiuioe pul- auget severilatein , ut dignam retribulionem tuorura
chritudiuem diligil, nos diligit : si quis corporis de- accipias delictorum.
corem diligit, non ipsum hominem , sed carnis di- 30. Non igilur mors maltim. Nam neque apnd vi-
ligit pulchriiudinem, quse tamen cito marcescit et ventes mors esl, neque apud defuncios : apud ali<>s
defluit. euiin non est, quia adliuc vivuni, alii Iraiisieriint.
28. Unde illi iniende, de quo dicil Prophela : Qui' Ilaque nequed apud eos amara est, qui eam adhuc
non accepil in vanumanimam suam (Psal. xxiu, 4). nesciunt, hoc ipso quia nesciimt; nei|ue apud eos
In vanum accepitanimam suam (ut jam de liujus vi- qui jam et sectindum corpus nihil senliuni, et secun-
toedicamus molesliis) qui saecularia slruit, oedificat dum animam liberati suul.
402 co^POI'a'''',•Quotidie ad edendum el bibendum CAPUT VIII.
et nulliis nl non pnst iiiomenliim 403
surginius, expletur,
esuriat acsitiat, Qiiotidielucruinqiiaerimiis, ctnullus Nihil lerroris habere ipsdm mortem, sed opinionem de
cupidiiati modus poniiur. iVon satiubiiur, inquit, morle lerrori esse; qumquidemopinio ad vitamre-
a Codex Alb. alter., Qttw utitur corpore in eo quod v.cdrou yvatvaiaazZovs afpocuv>iv; sed forle lecluin
usui est. esl ah Aniiirosio eOypoo-Ovijv.Ue caeteris hiijus Iuci
h Ita omnes mss atque ed:t. excepla Rom. uhi le- dilferciuiis adi Nobihuui.
gilur , ul considerarem, el quwrer m sapientiam , et c Noiinulli niss., CIIIBgravior eos pwna inlra se
niimemm, el scirem impii Imtittum. Quoil quidcm laniet.
propius accedit ad LXX, aauibus lamen cuui aliis, d Omries edit., apudeosmala est; omi)es mss.,.,.
et mss. discrepat in voce, Iwtitiam; sic euiiu illi, amara esl.
PATROL.XIV. 18
§§S SANpTl AMBRQSi! 65.6
ferendq esl, Duqs cqusas ess.ecur mors hqbealur.ter- j i poenas es?e post mortem. Sed quid ad mortem id
ribilis, quibus refutatis, nwrs variis lestimoniis, quod post niorlem est? Si auteni quoeppst inprlem
sed prceserlim B. Job qucioritqle prwdicqlur. sijnl, referanlur ad mqrlem , eadem etiam qpee ppst
31. Quod si terribilis apud viyeutes oesiimainr, vitam supt, referanipr ad yilanT; Nulla ergq erunt
non mprs ipsa lerrib.ilis esl, sfsd qpinjq de morle, suppjicia quoe referaniur ad morlfim. llofs enim, ut
uuanr unusquisquepro §uo interpreiaiuf affeciii, aut supra .diximus (cap. | ), ahspluiio est et sepa-
prp sua cpiispierjtia perh.qrreSGit.puap igilur unus- ratio anjmoe et corpqris ; non esl ijpteni mala solu-
qnisque cpnscieniioe vulnus apcusel , npn rnorlis tjo; qnia dissolvi ei esse cum Christp niullo ipelius
acerbiialem. Deiiiijue justis mprs qiviejisest porlus , (Philip. 1, 25). Non igiuir inala qiors. Deniqiie iiiors
nqceiitibus naufragiuin putalur, Cerle iis qujbus gra- pepcatoruni pessinia. Non iilique mqrs pessinia ge-
yis est limor mortis, noii esi gravemori, sed grave iieraliter : ged pessima specialiter peccauirum (Psal.
esl yiyere sub nieiu inorlis. NOJI ergo mQrs gra- XXXIII,22). Deniqne pretiosa justorum- Uri.deliquet
vis, scd nietus mortis. Mejus a.uiem opinionis est : acerbiiaj,em nonmprtisessp, sedcul)ise (Ps.pxv,15).
qpinip yero nqslroe inlirinitaiis, pouiraria yeri- 34,-'Pulchre 31!'*!" Grseei a fine rnortcnTappejlaye-
taii. Nani per verilaiem virtus, per o.piiiioneiiTjn- rnn.l; ^tlzvzm eniiii moriem appellant, eq qund finis
firiiiiias. Opinio autem pp.n monis utique, sed yiue ]} islius vitsp sil. Sed ciiam somnum Spripiura iiun-
est. Ergo illud grave yiise magis invenjtur esse. Li- Ctipat mqrtem, siput est illud : Lazarus amkus npsler
quet igitur quia nipriis meius non ad mqrtem rele- dormit : sed vqdp ut si^scitem eum (Jqan. xi, 11).
rendus est, sed ad yilam, Non eiiiin hab.emus quqd Somnus aulem bpnjis, qppniani quies est, sicut scri-
in morie metuanius, si nihil quod liinenduni sityila ptuin esl: Ego dormivi, et requievi, el surrexi; quq-
nosira cojimiisii. Eteiiim prudenlibps deliciorum niqm Dominussuscenit tne(Psal. m , 6) puicis •jgjiur
supplicia lerrori sunt: delicla ayfein non inprijipriirn quiep iiiprtjs, Denjqjie Dpminus sqscital guiescenfes,
actus siint, sed yiyeuiium. Vita igiiur ad nos re- qnia pomiiijis est re|!jrrecjjo.
ferlur, cujus actus in noslra pQiestaie esl : mors au- 55. Jll.ud quoque fgregiu.111,quqd ait Scripliira :
lem nihil ;>d nos; est enim separaliq animae el cp.r- Ante morleni IJOJIIqudqvexisquemquan}{Eccli.xi, 30).
poris : anima ahsplvitur, cqrpus resqlvjiur. Quaeab- Uiiusquisqpe enifti iii noyissjinis snis cogjipscitiir,
sojvitur, gaudet : quod resolvjiur in terram s.uam, et iii filiis suis sestimaijir, s'j bene filios suos insii-
nihil seniil : quod nihil seuiil, a nil.illad j.105. luii, e(, disciplinjs cQinpetentiljus erudivit. Siquiderri
32. Taineii si mors maluin, quompdo juyeiies non ad jiegligentiam pairis refcrttjr ;di?soJuiip filiprum.
liment fleri senes, nec finiiimam inorii vereniur oeia- Tiini qjiia unusijuisque, Quamdiu yivit, pb.iipxiu^,est
tem; patieniiusque dejicit qui prarsumpta niotte( 1 l?psui, nec ^euectus iminjuijis a primjne; ideo fegis
deficit, qiiainqiiiinopinata. His quiigue qui morlem quia Abrahqm mprtmts esi in seqe.clule bong ( Gen-
lnaluin pulant, apiuni responsum afbilror, quia per xxy, 8), eo quod mb.oniiaieprqpqsiii sui periiiaprit.
yitani ad mortem esi iransitus : per nioriem aulem Mors igilur vitse esj les.iiinoiiium. Najji si Ipdari
ad vilam redims. Neque ejiini nisiqui mjjitui ftfeiiiil, anle gtiherijaiqr n.o.npolesl,, qiiam,|rj pprljinTjiayem
possuiit resurgere. Insipientes auteui mortem qiiasi dedjixerii,, quoinndQ laji,dabis liojniiien), prius qijam
suminuin malorum reforniidant : saprentes quasi in staiiojjem JhQrlis successerit? Et ipse spi est gu-
requiem posl lapores, et finein .maljirum ex.peiunt. bernatpr, et ipse yite Juijus jacia^ur jir.ofjindo,
35. Duabus autein ex causis nTprteni ihsipienies qi|at)T,diuin salo isto, famjJi.11iiiler nauiragia. Dux
yereniur. Una,qugdeanT interitunT appellant : iiite- ipse nigi eoiifccio prselio nijji sumjl laurpaiji, nec
jrilus auiein hominis esse non potest, cuni .ainjinasu- miies arjna depopit, nec sljpen.dii mercedejji adi-
perstes coipori sit, salvo eo quod ipsum cprpiis ma- piscilpr, nisi lipste supera.tii.Mors igiuir stipejiidio-
neal resurrectio. Altera auteii) causa , qiipd pojnas rrjm plenitudo, summa niereedis, c gratja missipiiis
reforjnident, poeiaruin yidelicet fabulis i.errilj, h la- ,QSt.
tralus Cerberi,et Coeyti fluniinisirisiem voragiiiem, 56. Quanlum auiem morti dedit sanclus Jpb, qui
Charoiitem.trisiiorem , Furiarum agminai, aut prae-1 ) dixil : Be)ipdicj,igmpriptiri in me venhVt(Job. xxix ,
rupla tarlara; in quibus Hydra. sauviorsedem habeat, 13) ? Nam ei§i Isaac bejjedixerii fijips SJIO§moriens,
Tityi quoque yiscera reparandis fecunda supplicijs , el Jacob beiie,dixerit Patriarchas.: tamen Jienedicr
quaevultur immanis sineullo line depascjtur. lxionii lionjs illius gratia poi.erat solis benpdipeniiuin me-
quoque orbis perpetuam sub pcense atrocilateverti- ritis dejituarl, ye) pielati pateruse. lliq ,y.er.ojjrijlla
ginem , lum saxi idesuper iiriuijijejuis super capita prserogaiiya me.ri.tqrumesl, nnlla pieialis^ sed^pljus
accubiin.iHimiiiterepujas iinpeiidenlemruinam.404 niprtjs priyiJegijjjj): ,cum lienedjctjo cujjjsyue .niori-
Haec plena sunl fabuJaruin, nec lamen negayeiim lupi iajnuiTi yirtuiis Jj.abeal, ut eam sibi .sanptps
a Edit- omnes, et mss. aliquot, .nihil agnoscit. pI.icaij.onisgr.xija ppsita fuefani,iucorprjsirrepsisse.
Sed iioyem liaud[iiiiiniseno.lae,nilfil ud nos." c Sic onines cdii. ei pauci inss. In aliis auieril pst
h Omries edil., iairums canitijjifernalis Cerberi.... ajiqu.a div.ersilas. Qnidain ejijiii, grqtia, remissio esi;
el nauiam inferni gurgtlis Cliarontem.Sed hac verlia, quidain, grali.a rpinissioivispst; quidiiift, grqlUfadtnisr
canis ii)fermdis, eic, qiise rescidiriius e texiu, neque sionis e.st; qiiidain (Jeuiqiie,'#'rgiia pnnssiqnisgsi, Ve-
in Val. iieque in Gall. mss. reperiuniur; sati-que rpui hic ad iiiissiqheiiiqusBmillijbusefiKr^^^
probabile cst ex alicujus glossa vel margiiie, ubi ex- tur, alludrcjinstaf.
537 DE BONO MORTIS LlBER UNUS. 5SS
Propliela oplaverit. Ac per hoe cogitemus semper A Dominoin regione vivorum(Ibid., 9). llla est enim
hunc versiculuni, et corde leneamiis. vivorum rcgio. Denique illam animarum requiem
37. Si qiiem viderimus pauperem morilurum, dieit lerram esse viventium (Ps. xxvi, 15), quo
sumplu juvemus; el dical iiuiisquisque noslrum : peceata non penelranl, "ubi viriuium vivit gloria.
Benedictiomorituri in me venial. Si quem viderinius Ista autem regio plena est mortuornm, quia plena
debilem, non deseramus : si quem in extremis posi- delictorum, nieriloque dicium.est j Dimilte morluos
tuni. 11011 relinquamus : occurrat et nobis dieere: sepelire mortuos suos (Mall. vm, 22). *>Sed el supra
405 Benedicliomoritttri in me veniat. Laudet el le similiier ail : Anima cjus in bonis demorabilur, el
uniisqnisqne jnoriturus , unusqui-que a depositus semen ejus hwredilabh tcrram (Ps. xxiv, 15), hoc esi,
avvo, unusquisque confeclus vulncre gravi, unus- anima timeulis Deum habilabit in bqnis, ut semper
quisque morho absumptus, et jam niorli proximus. in eis sil, ei seeundum ea. Qtiod potest etiam de eo
Hic versiculus quaiilos benedici fecit! Qnoiies milii accipi qui sit in corpore; nt el ipse si timeat peum,
pudorem incussit, si moriiurum pnelerii, si non visi- in bonis habiiet, et in ccelesiibus sit, et possideal
lavi graviter segrum, si fasiidiviinopem, sicaplivum corpus suum, erdominetur ei quasi in serviluieni
non redemi, si senem sprevi! Sii ergo in corde id sem- redacio, et possideat hoereditaiem glorioe et cceles-
per, utstininleidiiriores, ut admoneat prompiiores. B tium promissorum.
Resonent le postrema verba morituri, el benediciio- 40. Unde el nos si volumus post mortem corporis
riein lui egredienscorpore anima secum vehat. Eripe 40S hujns in bonis esse, caveainus ne agglutinelur
etiam eum qui ad inorlem duciiur, qui' periiurus anima nostra huiccorpori, ne commiscealur, ne in-
erat, nisi lu subveuisses, ut dicas : Benediciio peri- hsereat, ne trabalur a corporc, et tamquam ebria per-
tttri venial in me. turbationibus ejiis vacillelet fluitet, nec seei credat
atque ejus delecialionibus, ut commiitat se ejus
CAPUT JX. sensibus. Nam et oculus ejus error et fraus esl,
Concluditurmorlis bonum ex interilu corporis el im- quia falliiur visus: et auris ejus deceptio est, quia
mortalitnle animw : quw immorlitlilas mullifariam et auditus illudiiur : et sapor ejus deceplio esl.
oslenditur. Cuiacceditad fugiendam corporis socie- Deiiique non oiiose dictum est : Oculi tui recta vi-
deanl (Prov.xw, 25). Et : lingua tua non loqualur
tatem, et prosequendamsummi boni conjunclipnein
exhortalio. perversa (Ps. xxxm, 14). Quod non esset dicium,
nisi frequenter errarent. Vidisii merclr-icem, capius
58. Quis igiiur dul.iitetde bonp nioriis, cum id es yultu ejus, ei forma decoram pulasti : erraverunt
quod iiiquietum, id quod erubeseendum, id quod £I oculi lui, perversa viderunt, alia nunliaveruni. Nam
inimieum lio.bis est, id quod yiolentum, id quod si vere vidisseni, vidissent deformem ineretricis affcc-
procellosuni, et ad o.ninia vilia illecebrosum esl, lum, inhorrenieni procaciam, iiidecentem inipmlici-
conqiiiescat ei jaceat, ei quasi fera claudatur caveq liam, marceiiles libidines, lelrain colluyionem, aniinaj.
sepulcri, reliiiquaiur rabiesejus exanimis, el emor- yuiuera, co.uscieiiliaTcicairices. Qui viderit, inquit,
lua compago yiscerum in terram reso.Ivaiur : id au- mulierein ad concupiscendumc eam (Matth. y, 28).
lem quod faniiliare yirluiibus, aipiputii dis.ciplinjs, Vitles quod iste falsum qusesivit, qui non verilalem,
studiosum glorioe, scquax bpnj, Dep sub.dilum esi, sed adiilierium requisivit. Videre eniin qu;rsivit ut
ad illu.dsublime evolet; et eum i|lo puro ei perpe- concupisceret, non ul verum cognosceret. Errat
luo, bono. alque ininiortali maiieat, ips.i adhaereal; igitn.r opi.iius, uhi erral affectus. Affeclus ergo de-
el cum.ijisQ,sit de quo cognalionem ducil, ui quidarii cepiio esl, decepiip visus. Ei ideo libi diciiur : Ne
ail : Cujiis et genus sumus (Act.xxn, 28)? Non capiaris octtlisluis (Prv.v. yi, £S), id esi, non capia-
eiiim inori fliiiinam cu.m,co.rpore iiianifestuin es.l", tur an.inia lua. Mutiei:enim virorum pretiosas atiimas
qtiia non est de corpore. Non esse atiiem, eain de cupit (Ibid.%). Depepiio est audims. Deniqiie blan-
co.rppre Scripiura mullis modis edopet. Nam et dimenlo mulio sermouis. mulier fornicaria sa^peju-
Ada.ma DominoDeo nqsiro aecepit spiritum yitoe, I I venis cor seduxit, decepil, illusit (P.rov.vn, 21).
et faclus est lionio in animani viveiiiem (Gen. 41. Ergo iion laqueis o.os credamus el retibus iis
ii, 7). El p,iv'ul ail: Con.verlere,aitimq mea, in re- fluse decipiiint et illuduiit; quia corda lentaiitur,
quietn Ittam ; quiaDoniinus benefecitmihi(Ps. cxiv, 7). imp.etjiijntur cogitationes, quse impediuutur visu,
El in qtio benefecerit,, audi : Quia liberavit, inqu.it, iftipediiutlttr auditu, odore, lactu, sapore. Non
pedes tneof;a iapsu (lbid_., 8). Vides gralulari eiim sequaniiir illecebrosa et seducioria : sed sequamur
mprljs Ijujus remedio, quia fipis facltts es.t erroris, illud quod bonum est, illi adhier.eamus, iljud imite-
quia c\ilpa, no.n qaiura defecit. mur, illius proeseniia, illius. coiriniunicalio aos me-
59. Deniqite quasi exuius el Ijber, dicit: Placebo liores faciat, mpres nostros cplprei, i.lliusquoedam
?.De hacyo.ce videsislib.y Hcxaem. c. i5. nuin. SS. cundum ca, id est prope, seu juxia ea.
h ROIIT.edit., Sed et Dfividalibi. Alioecum oiiini- c Addit edil. Uom., jam mwcliatus esl in corde
bus inss.. Sed et suprasimiliier. Dicimr atii.emsupra, sno : quso quidcin verbi in aliis edit. alque in inss.
coinpaiate ad ps. xxvi, qoi paueis re.iro versibus ci- omiiihus desunt, sed ad absolveiiduni sensuni sunt
tatur. Iterum upn m.ulto posi, Ri>m.edit. ex uno Val. omiiiiio necessaria.-
cod.', et possideal ea. Vet. aulem, et alii mss., el se-
 S59 SANCTI AMBROSH 560
nos societas iuformet. Qui enim bono adhaeret, as- j i. Dei, non liinendiiin qiiemquam qui potest corpus
sumit inde quod bonum est; quia scriptum esl: Cum occidere, animam auteni non poiest (Muttlt. x, 28)?
sanclo sanctus eris et cum electo electus eris, et cum . De qua dicii propliela : Anima mea in manibus luis
perverso perverstts eris, el cum innoccnte innocens semper (Psal. cxvm, 109). Semper, inquit, non in
eris (Ps. xvn, 26, 27) : assiduiiaie. enim alque tenipore.
imitaiione qusodam simililudims imago foniiaiur. 44. Et lu commenda animam liiam in manus
Ideoque addidit : Quoniam tu illuminas lucernam Domini : non soluni cum reccdil e corpore, sed
meam, Domine (Ibid., 29). Eleiiim qui appropinquat eliam cum est iu corpore, est in manihiis Domiiii;
liimiui, ciiius iliuiuinatur, et plus in eo spleudor quia non vides eam unde venial, aut quo vadat.
selerni lutuinis refulget e proximo. Ergo anima Est eniui in le, et est cuin Deo. Deniqtie cor rcgis
quae adhaTet illi invisibili bono Deo, alque inimor- iu manu Domini, et ali eo regiiur et giibernaiur.
tali, et ipsa corporea h;cc fugit, et lerrena, et mor- Cor repleiur menle, quia mens anim:c prin-ipale
•talia derelinquii, fiiqueilliussinulis quod d'Sideral, est, et virius auimoe.Non eam virliilem dico quoein
in quo vivit et pascitur; et quia immorlali intendit, laceriis, sed quoe in consiliis, lemperantia, pieiale,
noii est ipsa mortalis. Quoe enim peccat, moritur; alqne juslitia esi. Si cor hominis in maiiu Domini,
noii utique aliqua sui dissolutione, sed merilo mo- n mullo magis anima. Si anima in niaiiii Dei esl,
rilur Deo, quia vivii peccalo. Ergo quse non peecat, iion utique aniina nostra sepulcro simu) cum cnrpore
non moritur; quia matiet in subsiaulia sui, manct includilur, nec busto leneliir : sed qtiiele pia fun-
in virlnte et gloria. giiur. El ideo homiues frustra preltosa siruunl se-
42. Nain quomodo subslaniia ejus interire potest, pulcra, quasi eae animae, el non solius corporis re-
cum uiique anima sit qtiie vitani infundit? Et cui ce|)t:icula siht.
anima iiifuiiditur, vita infuiidiiur : a quo anima dis- 45. Animarum autem superiora esse habitacula
cedii, vita discedit. Aninia ergo vila est. Quomodo Scripturse lestimoniis valde probaiur. Siquidem et
enim potest monem recipere, cum sit conlraria ? in Esdrae libris Iegimus : Quia cttm venerit judicii
, Sicul enini nix"calorem non recipii, 407 nam sla,im dies, reddet lerra defttnctorumcorpora, et pulvis reddet
solviiur : ei lux non recipil lenebras, nam siaiim eas qum in lumulis requiescunl, reliquias moriuorum.
disculii (infuso eiiitn liimine, tenebraium horror Et liubilacula, inquit, reddeni animas quce his com-
auferiur, sicut admoto ig ne, nivium rigor de^init), mendatw sunl, el reveiabilur Altissimus super sedem
iia et anima quaeyiiam creat, a nioriem nou reeipit, judkii (IV Esdrw, vn, 32). Hapsuut hahitationes de
et non moiitur : anima aulem mortem nonrecipil; quihus dicit Dominus, multas mansiones esse apitd
anima ergo non moriiur. ,2 Palrem suum, quas suis, pergens ad Patrem, dis-
CAPUT X. cipnlis pnepararel (Joan. xiv, 2). Sed Esdioe usus
Scriplura quoqne animarum immortaliias probatur; sum scriptis, ut cognoscant geniiles, ea qu;e in Phi-
nec non eisdem superiora habuacula assignaniur : lnsophioe iibris 408 uiiranliir, Irauslaia de noslris.
ubi ei exploditur philosoplwrum melempsychosis; Atque ulinatn. non superflua his ct inulilia niiscuis-
ac deinde querela de juslorum dilala mercede di- sent; ul dicerentanimas hominum pariierac beslia-
luilur. rum esse communes, eammque suinmum proemium,
43. Habemus ergo ralionem, sed hoec liumana : si magnorum philosophorum anitnaein apes ant lus-
illud divinum , qnod ait Dominus : Potestatem ha- cinias demigrarent; ut qui anle homiinim genus ser-
beo poncndi animam meam ; el polestatem habeo mone pavissenl, postea mellis dulcedine, aut canius
iternm snmendi eam (Joan.x~, 18). Vides igilur quia suavitate mulcerent. Saiis fuerat dixisse illis quod
non moriiur cum corpore, qusc ei ponilur el resu- liberatoe animse de corporibus cu§m peterent, id esl,
milur, et in manus Dei Palris comhiendalur. Sed iocum qui non viderelur, quem locum latine infer-
forte dicas b speciale esse quod Christi est, et num dicimus.
quamvis ille quoe sunt hominis susceperit,. tamen 46. Denique et Scriptura habilacula illa animarum
quia alierius e^t caiisoe et isiud asiruere, ne tein- D prompluaria nuncnpavil (IV Esdr. vn, 52) : quae
pus leranius, audi diceniein : Quid scis an nocte hac occnrrcns querelae humaiioB,eo quod ju.sti qui pne-
a le tuaanima reposcatur (Luc. xn, 20)? Niimqnid cesseruut, videantur usque ad judicii diem, per piu-
dixit : Moriaiur iii te aninia tua? Non; sed. repos- riniunt scilicei lemporis, debila sibi remiiueraiione
catur a ie. Quoe dala est, reposcilur, yel repelunt a fraiidari, mirabiliier ait coronse esse siiuilem illuni
c
te. Repfitilur eniin aiiima, non- inleriniitiir. Quse jndicii dicin (IV Esdr. v, 42). in quo sicui nmi no-
repclitur, manel :.qiise iulerimiiur, non manet. vissinioruni tarditas, sic non pr.iorum velocilas. Co-
Quomodo enim interimiiur, de qua dixii Sapicnlia ronse eriini dies exspeclatur ab omiiibus; ut inlra
a Ciincloe edit., nwrtem non recipit, nonnwrimr. pauca, ocio mss. ac vel, edit., tamen quia alterius
Mss. aliquot ergo non moriiur. Uecem autein esl causa. Rom. edil., . . . allioris esl causre. R'-liqui
melioiis;cvi, ui in lexui. mss....'.. alterius esl causm, h»c est, ad aliud ar-
! It:V plures poiioresque mss, a quilius edit. eo gumeiilum peninel.
tantum dissident, quod habent, Sedne, eic. Alii mss. c Solus eodex S. Tb., Sicul novissimorumlarditas
partim. . . . speciale esse qwd Chrislus esl : par- nou excludetur, sic nec priorttm velocilas anle admit-
Uin ., . . quod specialiler Chrisli esl. RursuS post tetur.
S6i DE BONO MORTIS LIBER UNUS. S62
eum diem et vieti eruhescant, et victores palmam AL requiescent slipalse prsesidiis arigelorum. Quintus au- -
adi|iiscanlur viciorise. Il!ud quoque non reliquii oc- lem ordo exsnliationis iiherrimse hahet suavitalem,
cnliuiii „eoquod superiores videaniur i|ui anie gene- quod ex hoc corrupiibilis corporis carcere in Incem
rati sunl, infiiniiores qui pnslea. Comparavit enim libertaiciiiqiie perven''riiil, et repromissam sibi pos-
uiero mnlietis parlus liujus soeculi (IV Esdr. v, S3); sideant Iftereilitalem. Esl eniui ordo quieiis.ijuia est
quoiiiani foniorcs sunl qui in jiivcnlule virlulis nali elre^urreciionis: Siculenimin Adam omnesmoriitntur,
sunt, iiifiiniiores qui lempore sencctiilis. Defecit ila el in Cltristo, inqiiit, oinnesvivificabunttir. Vnus-
eiiim iiiiiltiuidiiie generalioiiis hoc s;cciiluni lainqiiam quisque^autemin ordine sno : primiiiw Chrislus; dein-
vtilva generaniis, et lamquun sinescens crealura de quisunt Clirisli, qui in advenliim ejus crediderunt,
robur juveiiiiilis suoe, velul inarceiili jam viriuin sua- deinde finis (II Cor. xv, 22 et seq.). Erit igiitir ordo
rum vignre, deponit. diversus clarilalis et gloriae , sicut erit ordo merito-
47. Er.i^odum exspeciatur pleniiiido lemporis, ex- rum. Proccssus quoquo ordiuiim processum expri-
spectam animse reinunerai.ionem debiiatn. Aliasma- mit clariiaiis (IV Esdr. vn). Denique sexio ordine
net poena, alias qioria; ei lainen nec illaeiiiierim demonstrabiuir iis, quod vultns oariim sicut sol in-
siue iiijuria, nee islae sine fruclii siinl. Nam et ill.e cipiat refulgere, ei stellirum liiniiiiihiis comparari;
videnles servaiitilius legem Dci repositam esse mer- B3 qui liiineu fiilgor earnm corruptelam jam senlire non
cedeni glorise , conservari eanim ab Angelis hahiia- possit. Sepiimus vero ordo is erit, ut exsultcni cum
cula, sibi atilem dissiinulaliouis et contumache sup- fiducia , et sine ulla cunclatione confidaiit, et sine
plicia fuiura, el pudorem et confusionem; ut iniuen- trepidatione laeientur, feslinantes vulitim ejus videre,
lesgloriam Altissimi, ertibescant in ejus conspeelum cui sedulae servitutis obsequia detuleiunt : de quo
venire, cujus raandala lemeraverint. Sicut enim prae- innoxiificonscienlise recordaiione prsesuniant glorio-
varicatio Adae, iia et conlusio; quoniam sicut ille sam mercedem laborisexigui, quam incipiemes reci-
per incuriam mandaiorum ccelesiium Iapsus est, el pere, cognoverunt indignas esse hujus lemporis pas-
pudore se prolapsionis ahscondit, fulgorem divinae siones, quibus remiiiieralionis selernoegloria lanta
preesentise verecundia peccatriris coiiscieiitia; subire referlur. Hic ordo, inqnii (IV Esdr., ix), animarum,
non ausus : ita et auimoe peccalorum vibranlis lumi- quoe sunt jiislorum, quas eliam immortales non du-
nis ejus splendorem non suslinebunl, quo teste se biinvit dicere iu quiu.lo ordine ; eo quod «paiium, in-
reminiscentur errasse. quii, incipiunl recipere fruenies et immoriales. Haec
CAPUT XI. esl, inqtiii (Ibid.), requiesearum per sepiem ordi-
nes, el futiirie gloriae prima perfunclio, priusquam
Septem ordines quibus digesla erit posl hanc vilam Q C in suis habiiaiionibiis iguieioecongregationis muiicre
juslorum Imiitia, exponil; alque ul siudiosead Deum perfruantur. Unde ail propheia ad angelum : Ergo
anima accedamus, neqttefinem vilw perhorrescamus, dabitnr
lempus animabus, posiqijam separaia? fuerint
Iwrtatur. de corporilius-, ut videant ea qiiomndo dixisli
48. Justariim autem animarum per ofdines quos- (IVEsaV.ix).Eldixil Angelus: sepiemdics erii hber-
dam digesta erit Uetiiia (IV Esdr. vu, 49 el seq.). lasearum, uivideant, in sepiem diebus, qui pnedicti
Primuin, qnod vicerini carnem, nec illecebiis ejus sunt sermones, et poslea eoiigregiibtiniur in habiia-
inflex;e sini. Deinde , qtiod pro prelio seduliiatis et culis suis. Hicc ideo plenius de. juslorum ordinibus
iimoccnii.c suae, secnriiaie potianiur, nec qnihusdam expres.sa sunt, quam de passionibiis impiorum ; quia
sicut iiiipiorum auiinse a erroribus ei perturbalioni- melius est cognoscere qnomodo innocenies salven-
bus'409 implicentur, aique viiiorum siiorum me~ tur, quam quomodo crucienlur flagitiosi.
moria loiqueanlur, el exagitcnlur qtiihtisdam cura- 410 49. Ergo quia jusli hanc remiiiierationem
rum aestihus. Terlio, quod servahe a se legis divino haheni (S. Atig.lib.w coniradttas episl. Pelag.,c. 11),
lesiinionio fiilcianttir, ut faciorum suoruni b iiicerium ul videanl faciem Dei, et liiinen illud quod illuminat
supremo judicio non vereanlur eventum. Quartn, omiiem homiiiem, ahhiuc iiuliianiiis hnjusmodi stu-
quia incipiunt inlelligere requiem suam, el fuuiram D 1 dium, ul appropiin|iiet aniina nostra Deo, appropin-
sui gloriam prsevidere, eaqtie se consolatione iniil- quel oralio, adhaireat illi nostrum desiderium, non
cenles, in liabiiaculis suis cum magna tranquillilaie separemur ab eo. Et hic quidem posili, medilando,
a Unus Reg. Codicum , lerroribus, et perlurbalio- leste, comp.atitnr, ut jam in admonilione ad hunc
tiibus. Qund non displicet. libriim diximus. Nam si de salule propria vir san-
bApp;ireiil quidein prima frntiie bacc vcrba con- cius iucertaiii pulasset, qui eodem libro cap. 9,
traria illis qiiai )ih. nde Cainet Abel, cap. 2, nuin.9, nuiii. 51, dejusiis demoriuis dixisset : Eimerilopro
sichabes : Solvilur corpore aniina, el posl finem vitw vivenlibus liabentur; quiu etsi corporis gustuverint
hujus adliuc tamen futuri ambiguosuspenditur. Yerum morti-m, vilam lamen incorpoream capiunt, el illumi-
facile ab hujusmodi conlrarieiale libcrabitiir Ainhro- nanlur suorum splendore meritorum, luce quoquefruun-
sius, si considereimis uliima ista qua: eoloci laiilum lur mterna. El cap. seq., num. 56, non dubiianter
obilcr posiia suiil, hoc sensu explicari posse, ut ni- asserit. quod ipsa vera et beata vila sil, quam unus-
mirum aniiua non de sua felicitaie quam ipsi cogni- quisque bene conscius vivit mullo purius ac beatius,
tam et exploraiam esse Patruni coiiimunis est opi- cum hujus carnis anima nostra deposueiit involu-
nio, dicatur anibigcre, sed de resurrei tionis ac judi- crnm.... in Uluiii superwrem revolans iocum, undi
cii die, iuihiOei de fralruih salute, quibusj AnibfOsio noslris infusa visceribus,,,. irigemuiil
m SANGTt AIBMSH '5Ci
legendo,- quaerendo copulemur DeO,- cognoscamusi t haric mortabrum: Ad extremum priidenli ttamoni-
eum ut possumus, Ex parte eriim hic cogiiosciinus, tioiielibrum absolvit.
quia hic imperfecia; illic peffecta omnia : hic par- 52: llis igitur freti, inirepide pergamus.ad re-
vulii illic robnsli. Vidcmus< inquit; nunc per spe- demptorem nosifum Jesum; inirepide' ad patriar-
culuni in ieriiginaie<, ttinc aUiem facie ad facierii cliarriffl concilidh), intrepiile ad patretn nosirunl
(IGor: xni, 12). Turic revelata facie gloriam Domiiii -Abrahstrri,Ctimdies adveneriljproficiscariTur; inire-
speciilari licebit, quani nunc aniiri;e corporis liujus pide pergaiiius ad ilium sanciorum fcoeiuiii, justo-
coiicreiis viscerihiis involnt;e, et quibusdam. carriis rUinque coiiveiiluni. lbinius eniffi ad palfes nostros,
hiijus rtiaculis et eolluvionibus obiimbfaisB sincer£ ibirtius ad illos noslraeiidei pfaeceptores; ut etiamsi
videre non pdssuilt: QUisSliimi inqiiil; iiidebiivuUiiiri, opera desiiil, fides opituleluf, dcfendaiiir hsereditas.
meunti et vivet (Exod, xxxiiij 20)? Ei recte. Naffl si lbimus el uhi sinuin suum Abrahani sahctus Pxpari-
sdlis rndios oculi noslfi ferre non possuni; et si dit,- tif suscipial pauperes, sicut susccpit ei Laza-
quis"diutius e regione sQlis intendeiit, caueafi itileis ruin : iii qno siriu requiescuht; qui iti lioc sseeulp
perhibetur : si ereatura crealuram sine ffauilfeatqite' gravia siiqiie aspera periuierurit:
offensione sui ftori poiest ihiueri,' quomddo potest 53. Sed liunPipaief; eiiam atqiie etiarii exlendead
siiie peficulo siii vibranlem cernere vuliiiiii creiiib.'I J suscipiendum hunc pauperem rttarius tuas, apeii
ris scierni, corporis liujus operius exuviis? Quis eiiim gremiurii ttium, expande sinus tuos, ul plures siisci-
juslificaliir iri cOnspeclti Dei, curii uniiis qiioque difei piaSj quia pluriini ih Ddfiiiiium credidefunt. Sed
infaiis inuhdus a peccato esse noii possit; et iienitf latiieri; qnaiiivis fides crevefii, abuhdai iiiiquii3is,
possit de sui cordis ihtegriiate et casiimonia glo- refrigescil charitas. Ibihiiis ad eos, qui reciimhurit iii
riafi? . regno Dei cum Abraliam, Isa.-ic,ei Jiietib, quohiairi
SOi Non tiriieamus igilur iccipi ab hominibus; non rogiiti ad coenam nori se excusavertiht. lbirniis Qoubi
vereariiur illum deliiium omniljus iiiieni; in quo Es- paradisus esl jucuriditatis, ubi Adaifi qui incidil iii
dras reiiiurieraiioneni stiaedevotionis iuvenii, dicente latrones, nescil jam vulriera sua flefe, iibi et laird
ei Domiiio : Tu eiiini fSbipieris " ab IwriiinibUs; et ipse regui ccelestis eoftsoflio gratuiattif, iibi niilloe
coriversaberisresiduum cum Filio meo; el cuni simili- nubes, nulla toiiitrua, nullse eofuspatiohes,' riulla
bus tuis (IV Esdn xiv, 9). Quod si illi gloriosuffl et veiitoruin procellai neqiie tenebraej fteqiie Vespef','
jueiihduih erai cum siiiiilibu^ conservarij qiianto hrt- neque aesias, neque hyems vices variabuiit tetiipo-
bis gloriosius erit et jucuridiiis ad meliores pefgere,- rum. Non frigus, uon grando, non pluvioe, nou solis
et conversari euin tis, quOfuih facia riiifdiiiiif ? isliuserit usus, aut luhse, ncque stellarum globi :sed
SI.' Qfiis ritique pfiof; Esdfas; ari Plalb1? Narii (1rsbla Dei fulgebit clarilas; boiiiiiius eniiii erit Iiix
Paoiiis Esdfae"; non Platbfiis' secutus' fest dietd. E§- ririiiiiiirii; elillud luiiieii vefuih'; ijilori itjinhihat oiii-
dras ievelavii secuftdurii coilataffi ih se fevelaiio- neiri hoihiheih, fiilgebit binhibhs. iiiiniiis eo hbi ser-
neiii jiistos Piiih Ghfislo fuTuHJs,fuiuros ciiih feMfiCtis.' vulissuis Dominus Jesus mansiones paravii, iii iibi
Hiiie' 6f feocfateSille"fesiiHiire'se iiicii, ^aU fllos suhs illeest; et nos sinius; Sic eriiui vQluii. Qiisiisint illse
deos ,' 3(1illhs o'p'iiiridsvifiiS. Nosffa'liiht ilaq'iie rjiice mansiones audi diceiiteui : Ifi domo Pttlris riiei mdii-
in pliildsOphbiuiri llltfefis [Jr&starit : et ille pdsiiiiea siories multm sunl (Joan. xiV, 2). Quoe sil voliiiitas :
qiiOruiri prQpfiiini lesiiiiiohiiitri tibii liabebat: iios Ileruntj inquit, iienio, et aecersib vos ad meipsum,
divini praceiiti habeiiiiis. auciorltaiem. Moyses et ut ubi ego sunti,et vos sitis (Ibid., 5).
Elias' CUiil Ciifisto iipp'arUer(itit (Maltli. xvii, 5); 54. Sed dices quia solis discipulis loquebatur, qiiod
Abraham duiis alids eutn Deo suo sliscepit hos- ipsis solis spoponderil inultas niaiisiohes. Igiiuf iiri-
pilio (Gihi"iitii, 2); jacbb Del castra b'o'h!ij)'exit decim taijlum discipnlis praepafabai? Et iibi esl ilhid
(Geh. xxxiij 2)/ Daniel JuJiOs siciii sdiein et stellas qudd ex oirinibus raundi partibus veuient et recuiri-
fulgefe ih crjelrj, revfelahle sibi Spifiiu saiicto,! aecla- beni in Dei regno (Matth. vm, 11)? Uiide volun-
ravit (Ddrii xtij 5).- latis divinoe dubilamus effectus? Sed Chrisii velle,
' Q fecisse fest. Denique demonslravii et viam , deinbn-
411 CAPUT xii. stravit et locunii dicens : Et quo vado, vos scitis; e
$llernam felicitalem describii, quam nobis etiam des- viam scilis (Joan. xiv, 4). Locus apiid Patrem esi,
tinalam esse demonstrat. Deinde ejusdem qualitates via Ciirisius esl, sieut ipse ait: Ego sum via, el veri-
pfbsequeriSj illdtri vivbturii regibneni Hst osleiidii, tas, ei' vilu. Neriib vetiil ad Patrem nisi per me.
aRriffi. e'rjil..,ctbbriiriibus,ei cbnvftsabeHsfesiduus. referalur ad alium loeurii ex Phwdoite, querii suis
Sip etiiiiri Viilgata, t)iisepf6, Filio' meo, qUQdhabeiii, verhis jiie suhjieiirius. Nvy Be eZiIO-TE on nap,avhag
oiriii^ Aiiibr. li;gii, cbrisilib iiieo. TEilm^crttk<fi%£cr9fu. V.VITOVTO ai>jr"«vo
i>lia iriss. SeiiiSS.alqiieedil^
edit: oijiiies\, eieejiiS Fibih.iilli Ifegi- §i'i6-)rupio-aip.nv. ayaSoOj, p.ev'ovx
,OTJy.ivtot nupu. 8eovsSeaTzoragJTKVU
liif'; adilWs setnideos ex
i' jdqjie' Ap6id'yia.SbWdiis, u.i ayaQov;yjijsiv,e\>'iaxeelnep Tt allo TWV TOJOUTOV , oYttr-
ad iriafgiiieiii aniioiaiiir. Sed riOii VideiiiiiSad qiiein ynjfiuaip.tr»h>Y.UIJOVZO. Xuitc uuieih prbbe iioslis spe-
il.iiiis'Ap6l6'gi;«i.liil-iiinjjoc' iiossitjetcffh.ijisi lortfe' rure me fore ul ad bqnos viros perveniani, hoc tanteti
aji Isuiih, iii.qiiHexjioiiitiir qhaih' be;it;i migtaiiii i!Jal nonpmidno ajftrmaverim:quod vero qd deos dominos
sii, Vciiire ad eds qui jiisie Spud iiiiefos iliciinturjii- ontiti ex.parte bonos perveriiurussim, b.enenostis a me,
diKaie; ijuales iUiSdairiantiis, etc.,... x«t S),),6too-oi si qnid aliud itujusmodi, illud certe affumari.
T&Vhp-Mw, elc, 'Xl(|Ui'liuc'ipiiiiii inujiQ coliliriodiul
563 DE BONiJ MOkTIS LIBER UNUS. - SC6
(Joan.iv,6).Ingrediariiuf hahc viahi, lerieamus verila- £Ltus. Unde enim illic fletuS, iibi huiiiis esl iapsiis?
tem, vitam sequariiur. Via est quoe perducil, veriias Ubi siiut sahcti liit errofibiiset soliiciiudihibiis, iiisi-
est quaecoiiiirmat, 412 a v'^a 1UP Per se redditur. piehtia aiqtte ignorantia, tiihore ac hieiii, ciipiiiiiati-
Et ul sciamus veraiii voiuutaiem, addiditin postefio- bus atque corporeis colluviorijbus ei passionibus ai)-
ribtis : Pater, quos dedisii mihi, volo ut ubi ego sum, soluii, ubi regio viventiuhi esi. Et ut asseftiorii hiiie
el illi sint mecum, tit videani * clarilatem meam adjungamiis aiiciorilatein, de lioc boho Proplieta di-
(Joan. xvn, 12). R-petiiio ista confiiinalio est, sicut cil : Converlere, aniiha mea, iii iequiein ittdrii, qitia
illnd : Abraham, Abraham (Gen. xxn, 1)! Et alibi : Dominus benefedt tibi: quonidin eripuii ariimdinmeam
Egosum, egosum,quideleoiniquilatestuas[Esai. xi.m, de morle, oculos meos a lacryriiis, pedes riieosa lapsu.
25). Pulchre aiitem quod supra proniisit, hic popos- Placebo Domirio in tegiorie vivorum (Ps. cxiv, 7 et
cil. Et quia anle promisit, et sic poposcit, non ante seq). Placebo, dixil, nori placeo, hocest, de lerii-
poposeit; elsic proraisit: promisii quasi arbiier mu- pore sibi blandiiur futuro. Contraria siint aulem
neris, conscius poteslatis : poposcii a Palre quasi 413 proesentibus fulura, et temporalibus oeierna.
pieiatis iniefpres. Et aiite pfohiisit, tit poiesiriiem El ideo quoniahi ibi vivdrufai regto, hic.ulique tnor-
cognoscas : pnposcil postea, ul pieiaiem inlelligas. luoium.
Non poposcit ante, et sic proinisit; ne videretur pro- E 56. An non mortuorum hsec regio, ubi umbra
raisisse potius quod impetraverai, quam quod pro- morlis, ubi porta moitis, ubi corpus esl mortis? De-
miserat, praKtitisse. Nec superfluuin pules quod po- nique donaiur Pctro, ne forte porlae inferi pfjeva-
poscit, cum tilii exprimat paieinse volunlaiis con- leant ei (Mallh. xvi, 18). Porlie inferi islae suntter-
soriium, iu quo unilalis indicium, non iiicremenlum reiise. Uiide et ill« aii : Qiti exalias me de portis moriis
esi potesialis. (Psal. ix, 15). Sicul e.nini suniporise jusiitia* in (|ui-
55. Sequimur te, Domine Jesu : sed ut sequamur bus sancti Domino loniileniur, ita sunt criniinum
accersi, cjuia sine te nullus ascendit. Tu eiiim via porloe iri qtiihus impii Domiiiuin negaverunt. Audi
cs, veriias, vila, c possibililas, fides, praemium. Sus- ' qiioniam regio isla sii. niortuorum. Si quis igiiur
cipe nos quasi via, coufirma quasi veriias, vivifica morluum leligeril, immUndus eril ( Nurii. xix , ll).
quasi vita. Pande illud lutim bonum quod viderede- Immnndiis autem in conspectu Ddmini omnis ini-
sideraiial David, iiihahitans in doino Domini; idco- quus. Si quis igittir ietigerit iiiiqiiitalerii, iriiiniiridus
que dicebat : Quis oslendit nobis bona (Psat. IV, 6)? eril: si quis in deliciis, moriiius ; guomawiquw iri de-
Et alibi : Credovidere bona Dominiin lerra viventium liciis esl, vivensmortua est {1 fim. v, 6)! Ei qui iiiii-
(Psal. xxvi, 15). Ibi enim suut hbna, ubi vila perpe- deles siinl, desceudunl in iiifefiiiuii viveiites: teisi
lua esi, vila sine crimine. Alibi (pioque aii : Reple- C nobisciim videntur vivere, sed in iiiferrio suiit. SI
bimur in bonis domusluw (Psal. Lxiv, 5). Quod ideo quis (14, q. i. cap. Stquis usuram) usiirairi Seciplt,
frequeriiavii, ui scires hinc boniim illiiti piiilosophos rapinain facii, viia hoii viul, iit liahes iii Eieciiieie'
transtulisse, a quod summuih asserUul. Pamle ergo (Ezech. xxxiii, 18 ei 19). Si qiiis aiileifi jiisius jiisli-
illud vere bontim luum, illud diviiiuni, iu quo el vi- ficalioncs Dominiciisiodit ut faciat eas, viid, iHquil,
vinius, et suinus, etmovemur (Act. xvn, 28). Move- vivet, ei vivetiri eis. ijise est efgb in iegidiie vivordhi,
muf quasi ih via, suriius quasi in veriiate, viviiiius iu illa regiorie ribi vita iioii Qsl aliscohdita, sell li-
quasi i'rivila aeiefna (Joan. xiv, 6). Deinoiistra riobis bera; ubi ribn umbra, sed gliiia. Hic eniiri het ipse
illud bonuih, quod est siiiiile sui, seiiiper indissoiu- Paulus vivehal ih gloria. Deniqiie ih corpofe' inoriis
bilcaique iihmutaliiie, iii quo simus aelerni in agni- iiigeinisceliat. Audi dicenteni: Nnrii ehim viid riosira)
lione oniiiis boni, sicul vas eleciidnis luoe Paulus abscoudita est cunt Christo in Deo: c&mhrilemC)iHs-
lesiiticalus esl diceris : Forsilan enim ideo discessitad lus apparueiii vitd nbslra, iuric et 414 noibWrniU'6
horafn, iit wternumillum reciperes (Vltilem.xv). Mlev- apparebimtts in "gloiid(Colbss. ui, 3 ei 4 ).
nuiii ergd niiiiisirum Dei dixit, scfibeiis ad Pliiiemo- 57. Fesiinehitis ergo ad vitarii. Si quis vitairi iaP
nem, cujiis ildem in agriitionerii dmriis boiii quod iri git, vivet. Deiiiqhe ietigii illa miilier quifeietigit
saiiciis e^i, in Cliristiim Jesiini cvidehiiorem (ieri D fimbriani ejus.ei a riiofiediiriissa esi, cui dieituf:
posttiiabat. lii ijud boiio est reqiiies pura, lux irii- Fides lua te salvatii fecil, Vadeih pa\'e ^bric. viii, 48).
inorialis, gfaliii perpetua, hoerediias animariira pia, Si enim qui iiioiiiiiint taiigii, iinriinridiis;est; sirie
et sectira tfanquiliitas, non morii suhjecla, sed duhio qui viventerti tangit, salvus est. Quiiifanius
erepla de indrie, ubi riullse lacrymse, niiiius est fie- efgo viveniehi. Sed iteriiih videanitis, hB euiii quse-
aRom. edit. ex uno cod. Vat., vita qum perseve- voces non videnlur alia de causa posiiae, nisi quia
rantibttsreddiiur. Sensus hic verus quidein esi aique idcm vidclur his iuisse significalum per illa verba,
aperius : aiiameii is riiinnhe fcjicieiidiisijuein piiines ul... sinl niecum, ul vidednl, Clc.
alise edit. ac mss. pra? se fernftt. ln liis siqnideni eo c Cod. Vat. atqtie edit. Rom., possibilitas, sedesi
dicitur vita per se reddi, qnod cum ea boimrum sni Melius alii mss. ac,edil.... fides. Elcuim quemad-
ordinis (puta naiuralis naluraliuni, supernaiuialis moituin hic possibilitas ad via es, prwmium ad titfo^
s:jpefiiaiur;iliuin) primuiii ac fiindaiiieniuiii sit, iioii sic, fides releriur ad veritas. Dicitiir 'ergo CllfiSlds
ipsa ad aiia, sed alia ad ip^ahi referuiiiur. fides, eo quod ejus vefitas iidei', ut luqufthtur, sit
b E-idein. Hom. edit. sola, claritutein mcam, Pater forinale objcctum.
jusle. liubio pioculquia visa esl diciio, Pater, geiui- dMss. majori iiuniero el aucloritate, quod unum
naiida oli id qiiod sequiliir, hepeiilio istq. Verum hse asserunt..
 367 SANGTl AMBROSH '568
ramus mler morliios, el dicalur nobis sicut el mu- &k mus eum, ut dieat et nobis : Nolitetimere
(Matih.
lieribus illis : Quid quwritis viventem cum mortuis? xxvm, S), id est, nolite timere a peccalis saeculi,
Non est hic, sed surrexit (Lac. xxiv. 6). Ipsequoque nolite limere .'ib iniqniiatibus niiindi, nolite limere
Domiiius ubi se quaeri vellel, ostendit dicens : Vude a fluctibus corporalium passionuui, ego stinl pecca-
ad fratres meos, el dictis : Ascendoad Puirem metim, loriim remissio : nolite timere a tenebris, cgo sum
el ad Palrem veslrum , Deum meum, el Denmveslrttm lux : nolile liniere a morte, ego snm viia. Quicum-
(Joan. xx, 1"). Ibi ergo quaeraiiius eum, ulii qu:i'sivit que ad me venit, morlem non videbit in seternum;
Joannes, et invcnii. Ille eum in principio (Joan. • quoniam ipse esl plenitiido divinitatis, et ipsi est
i, i) quxsivit, et invenitviveiitcin apud viveniem, gioria, decus, perpetuiias a saeculis, elnunc, et sem-
Filiuin apud Palrem. Nos eum in lemporiim fine per, ei in omnia ssecula saeculorum, Amen.
quseramus, et complectamur pedes ejus, et adore-

IN LIBftUM DE FUGA S^CULI ADMONITIQ.

Hic liber diversas inter Ambrosiana opera sedes occupavit. Etenim iu mss. atque in edil. antiqtiissimk proxi-
mum post libros delsaac, et de Bono mortis locum obtinei. Cutn autem Erasmo libuisset omnia Ambrosiimo-
numenta in cerlas classes distribuere, illum cum superiori tractaiu de Bono mortis in ethicorum ordinem post
libros de Ofticiis ac de Virginibus coegit, inquo eum poslea Costerius, et Gillotius imitati sunt. Poslremo qui
Romnnm prwerant editioni hunc ipsum librum nihil aliud esse rali, quam myslicam expbsitionemloci Geneseos,
ubi Rebeccafilittm suumJacob ulin Mesopotamiamfugial, suadet (Cap. xxvn. A',<);eumdemposlcommentalionem
de J:icob, el Vita beata translulere. Sedilli quidemnon idoneo libicineinnixi. Enim vero elsi haud semel tllam
Jacobi fngam memorcl S. Anthtes , numqnam lamen illi fnit consilium enarrationem in eum Scriplurm locuin
elucubrare : necaliter hujusce pnlriarchw exempto utitur, aique aliorum quorumdam prmstantium virorum, quos
eo proponil, ul efficacius ad wlernum mundo nuntium remillendum stiinularel. Quocircalwc libro aitentiori
examine discttsso prisiinum ei locum resiituimus; idque eo lubeniius, quod is tanlummado dispulationi de Jacob,
et Vila beala quam in Rom. editione sequebutur, prmponendus sil: qtta ex mutalione nihil oboriri pbtest confu-
sionis. Atqui ad id non sola nos impulit manuscriplorum veterumque ediliontim uuctoritas : sed multo magis quw
illnm cumsttperioribus iractatibus conjungit, maleriw cognaiio. Quidni etiam ipsiusmel Ambrosii testimoniuni?
Cum enim in ipso ibri limineita loquitur : Frequeus nobis est de eifugiendo soecuio isio scrmo, minime dubi-
tamus eum tacite qtiodammOdoindicare traclatus de Abraham , de Isaac et Anima, ac de Bono morlis ; quippe
qui anditores sive lectores suos insttifitiusad smculi ejusqtie vaniiatum fngam in his omnibus adhortetur, ac prm-
cipue in lioc uliimo, ubi in ea re tria capita quemadmodum a nobis in superioribus admonilionibus observalum
est, consumunlur.
Hocipsum loia istius libelli demonstrat constilulio. Superius enim a nobis oslensum est S. Prwsulem in con-
cionibus ac traclaiibus stiis Catechumenoscompetentesquam diligeniissime omnibusChristianw vitw prwceptioni-
bus iinbuisse : al illud prcecipua qnadam curainculcasse, quantopere ad fttgiendas swciilivanitaies obstringeren-
lur. Verum liis angustiis non claudebatur ejus solliciiudo. Rebaiur siquidem id vel maxiine sui esse officii, ut eos
posl susceplum baplisma in doclrina quam se docente jam didiceranl, confirmarel. Quapropler ab ipso hujus
scripiionis exordio ostendit (Cap. 1, n. 1 el seq.) qunm sit htnnanw fragililali alque cupidilati proclive sensim
in mundatiasinepiias relabi: quam auiemarduum in sancto proposito perseverare; atque adeo ipsis ui indefesso
cursu vuniiates [ugiant, ac supra illas positi ad perfectionem indesinenler coniendunt, mauibus pedibusque adni-
tendum. Nihil aliud ( Cap. 2, 3, el init. 4) in veleri lege per sexillas refugii civitates qum reis homicidii twn
voluniaiii patcbiinl, significatitm probat: qua in re diutitts qu.nn privatim in alia ulla insistil. Deindeinquo
hwc ftiga positu sit, declaral (Cap. A, nuni. 11); quamque illis eadem gloriosa, ulilis, ac necessaria si.t,
propositis Ptilriarclairiim, Proplietarum, Apostoli, atque etiam ipstus Christi Domini exemplis evincit (Cap. 4,
nuin. 19 et 20), sed ipsam celerem esse oportere (Cap. 6, nnm. 52). Docei (Ibid.) ejus sladium ac meiam
sttmmum atque incommuiabilebonum esse, hoc esl. Deuin ipsum; proindeqtte nulto alio stimulo (Cap. 7, ntim.
37 et seq,) illos acrius excitari debere ad evudendume mundo, ubi d'vino pennissu hactemis peccaium et ma-
lilia perseveranl, el unde ipsemet Chrislus isla exslirpare noluil, quamquam eorum auctorem diabolum condem
naveril.
Vinim cum ei a novisillis Christianis objici possel quibusdam vinculis sese constringi, per quw sibi ex tnundo
profityrre huud qnnquam licerel; ipsis aperit (Cnp. 8, num. 45 et seq.) qua raiione mundum corpore non dese-
rentesinde animo possent evolare, Deounice adhwrere, observare ejus prwcepta, et occasionemttlteriusinvia
virtutis progrediendi nullam wn arripere. Ad extrenum huic disputaiioni cpronidem ponii veltemenlissimejuxta
ac facundissime exltortando (Cap. 9, num. 51 et seq.), ne ntm smculo cui semel in bapttsmale ttt suas sibi res
haberci solemnidivortio edixeranl, ullam in poslerum inirent socielatem , persu.asinimirum in se non jam vete-
ferii fwminemapparere debere', sed novatit,illam Vitamqitam in genitati fonte ttU Christo eommortui simul eliarii
SG9 DE FUGA S/ECULI LIBER UNUS. 570
cttm ipso rcvixerant, accepissent. Porro si Ambrosiumdd hominesbaptismo recensinilsatossermonemhabere
ex operis epilogoconstat, idemnon minus lum ex ejus exordio (Cap. 1, 7, 8), tum ex medio manifestumesl. Atqui
isiuc ipsttm non secusac reliquw ejusdem commentationispartes luce meridiana clarius oslendunl illam e concio-
nibus vel poiius e concioneuna constare, quam dubio procul festis paschalibus circiter annuma&T, qtto sttperiores
libros compositosfuisse observuvimus,pronuntiavil. Utrum aulem huic eidem l.betlo lilulus ab Ambrosioindiltts
sit de Fuga sarculi, id sane Augustini a quo ita laudutur (Lib. n, conl. Julion. Pelag., c. 8 ; ei lib. iv cont. duas
Episl. Pel., cap. 11), in conlroversia poninon sinit auctorilas. Non dissimulandum tamen in manuscriptis ali-
quot iuscriplum legi de Esau el Fuga soeculi. Sed quid occasionemadditioni dederil, prorsus non videmus.
Slandum itaquejam receplwinscriplioni,
Etsi Pltilonis ttbro de Profugis argumentumAgar fugiliva prmbuerit, ejus tamen subsidio S. Anlistes utiliter
aliquol locis usus esl, ut puta ubi de palriarchis Jacob et Joseph (Cap. 4 et 8), deque sex refugii civitalibusdisse-
rit (Cap. 2 ei al.). Hic autem duo haud indigna qum observentur, animadvertes; aherum quidem quod jam a
nobis esl annolalum, ncmpe Ambrosium quidquid a Judwo illo mutuabalur, illttd in usus christianos convertere,
ac variisralionibus iestimoniisqueex novo Teslamenlo peliiis confirmare: alterum vero causam cur idem Prmsul
iam libenler ePhilonis commenlalionibushaurirct, isiam esse, quod videlicel complura illius doclrinm capilaad
Chrislianmreligionis placila facili negotio redigi possenl; cujus saue rei clarissimumexemplumquw in hoc libro
(Cap. 2 et 5) de Verbodivino dispulaniur, suppedilanl.

3ANCTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPl

DE FUGA SiECULI
LIBERUNUSa.

417 CAPUTPRIMUM. J Lmentem paramus, insertis inanibus cogilalionibus ,

ad terrena plerumque dejicimnr.
Hominem non posse lerrenas illecebras et cupiditules 2. Quis auiem tam bealus qui in cnrde suo sem-
fugere, nisi divinum adsii prmsidhtm. Quoi ille im-
eum necesse per ascendat? Sed boc sine anxilio divino qni fieri
pediinenta a sensibuspalialur; quamque
Itis nihil nisi va- pnie^t? Nullo profecio modo. Denique supra eadem
sit tristia Iwtis anteponere, cum in
Scriptura dicil : Bealus vir cujus esl auxilium abs te,
nilas reperialur. Tandem qui salvtts esse veltt, supra
Domine, ascensus in corde ejus(Psal. LXXXIII , 6).
mundum ascendat, oporlere. Beaius plaiieqnem deleciaiionon revocal, qnem non
1. Frequeus nobis de cifugiendo saeculo isfo est inclinat voluplas, qui ad inferiora n<>nrespicil;quod
sermo (Vid. S. August. lib. n conlr.Jul. Pelag., cap. - nec ipsins Lot uxor poiuit evadere. 418 Qu0 admo-
8, el iib. contr. duas episl. Pel., cap. 11) ; alque uti- nilus exemplo Aposiolus, posleriora obliviscens , et
nairi quam lacilis serrao , lam cantus el sollieilus ' ea quse sunt priora appetens fesiiiiabat ad bravium,
esselb affectus. Sed quod pejusest, ifequenler irre- et pervenire meruit; qnia ante se Clnisinm videbat,
pii lerrenarum illecebra cupiditaitim, ct vniiiialum c a quo ad jusliiia< vocabalur coronam. Sed pervenil
offusio mentem occupat; ut quod sludeas vitare, hoc illequi se ipsum sibi ahnegavit, ut Chrisium lucra-
cogiles animoque volvas : quod cavere difiicile est B, reiur. Denique no» ipse vivebat, sed vivebat in eo
homini, exuere auiem impossibile. Denique voti eam Christus.
a magis csse rem'qnam effecliis lesiatur Prophcta 3. Nam quis.e inler lotpassiones hujtis corporis,
dicendo : Declina cor meum in testhnonia lua, el non inler lot illecehras hujus sseculi lutum alque inte'
in avaritiam (Ps. cxvm, 36). Noiienim in polesiale meratum servare poiest vesligium? Respcxitoculus,
nosira csl cor nostruni, et noslroc eogiiationes, quae el sensum menlis averiit: audivil auris, el intenlio-
improviso effusae nieniem animumque confuiidiiiH , nem inflexit: inhalavit odor, el cogitiilioiiem impe-
atque alio trahunt quam tu propnsueris, ad sivciilaria divit: os libavil,etcrimen relulii: laotus coniigit, et
revocant, muiidana in-erunl , volupluaria ingernnt,- igiiem ndolevil. Itttravil mors per fenestram , dixit
illecebrosa inlexunt; ipsoque in lempore quo elevare Propbela (Jer. ix, 21).Fencslra lua cstoculus luus.
« Scripltis circ. an. 387. d Paris. nua-dam, magis esse ream, quam, elc.
b Itom. edit. contra iunnes alias edit. ac mss. hic 6 Mss. Big., Aluei. ei Alii., Inter toi paswnes hu-
posuerai, effectus. Praqmsiere, ut examirianli palam jus smcttli, inter tol illecebras hujus inuiidi, etc. At
flel., .,.:,. Theod., In lol passiombus hiijus corporis, inler tot
* Edit. omnes, effusio mentemoccttpati MlecebraS)elci
 871 siMCTI AMBtlOSli S72
S'i viueas hiiiilgrerii iau cohiiujpisceridurri; ihifavit £Lifes uiifa Jofdahem civitates, el tfes ih fegione
riiofs : sl audias seflhbheS hiefetficiiis, iiitfavit CliaiiaiiEeaaisposit.sesihi, qiise refugio peccaiitiliiis
*ihrjrs':si liixiiria serisiis itios
capiai, jifeheifaviiriiors. fdfeht. Qiiiifiiihi, ctif dihuhieratio et (iehhiiio lem-
Ei idebqui vuii asceridefe; fioh iseta ssecbli, iioh pofis cbriipfeherisa sit, iriifa qiibd habitei horiiicioa
amceiia, iidri delectaljilia; setl pieria fldlofis ei fleths iii civiUiefeiiigii, 'qudaiiniofiaiuf sacefdbs tu.igims,
sequaiuf; ihelius est eiiirii \re ih dbhiuhi luciiis ; et posi hibflchi saicefdbiishiagrii reveftatuf lioinicida
qiiarri iii drifhiiihgaudii. Deriique liee Arjarii de pa- iii civiiatefh haliiiiitionis suse [Ibid., 25). D'esihgiiiis
railiso desceiidis^et, riisi deiec'aiidnirdece'piiisesset. ergo opofiet dicerfe, ailqfie eb ordine ijuo pfbposui-
4. Pulclire isitur David, qui a pericnlosos hominis mus, quaesiia iitisol^efe.
fetiaih ipsris aspectus fueriat 'exjieitus, beaiiirii illiihi '6: Competehtef itaqne ievitaruiri civitiiies daias
dieit, ciii shes bmiiis iii Dei horiiihe est (Psal. xxxix, ad fefiigiuiii prihio explicaiidiihi est. Coiigfiie auiehi
5): Sic ehirii hbh fespicii iii variiiates, el iiisairiias' pfbvistiiii ltfjuet; qiiia leviioe fiigilariles sUiit riirindi
falsas, si seiripef ih Ghfisiiirri inieiidai, sehiper hnjus, ut placeahi Ded, relihqhaiit paifiarii, pafeh-
Chfistiirii iriteiiofibus octilis aspiciai. Uhde iifeiuhi les; fililis, onirierii fcd^iiatidhehi,ut arJhoeieahi uiii
rid ipstim cbhvefsus ait : Averte ociiios riiebs, ne vi- Deo. Deiiique fet Abfaliaedicliirii est: Exi-'de ierfd
Weattivdniidiem(Pi: cxviii, 37). Vahitas cifciis iisi; 3B iuii, bl de iotjnaiibhe litai %\de dbrirb pairis iiii (Geh.
quia nihil prodest : vanilas est equorum velocilas, xii; 1). Sed fdfte dicas : Leviia iibn erat. Sfedhabe-
quia mendax ad saltitem esi: vaniias theairum esl: bal in lumbis suis Levi, ut legimus ad Hebraeosscri-
vanitas ludus omnis : Omnia vanilas, inquil Eccle- plum (Hebr. vn, 10). El Dominus leviiis dicit, cum
siastes, qumiii hoc soiculosi.nl (Eccles. r, 1): Denique discipulis suis; ITOcest; apiisiolis dicii: Si quis 420
qui salvus esse viili, supfa hiuhdtihi ascenilat, qiise- vult postirie veriire,abiiegelsemettpsum;et lollat crucem
rat Verbum apnd Deum, fugiat htinc niundum, lerras sttam, et sequatur me (Luc. IX, 23). Quauiquaiii ad
relinquat. 419NTon enim polest percibefe illiidquod oihnes jatri dicium sil: Vos auiem genus electum,re-
est, et esi semper, nisi prius hinc ftigerit. Unde el Do- gale sacerdolium, gens sancta, populus in adoptionem
niinus volens PatriDeo appropinqiiare;ad apostblos (I Petr. 11,9); Yeuii plehiludo , reliquiae cessarunt.
ail: Surgite eamus hinc (Joan. xiv, 51). Clirisins eniiri omnes vdcavit, c oimiibus profeclo
CAPUT II. paiel, lit omues sequantur, omnibus regnum propo-
silum, el vita selema.
Swcnlum fugiendnm docet lex de civiiniiMs Yefugii, 7, Ergo cui iieus poriio est (12, qumst. I, c. Cui
de quibusquaiuor disculiunlur; primum^ illw cur in
portio), nihil defaeicinare nisi Deuii);ne alterius im-
sorle levitarumdetectm: sectindum,cur numero sex: 1C
pcdiatur necessilaiis munere. Quod enim ad al.ia of-
terlium, ettr earum tres ullra Jordanem, ac toiidim ficia confertur, hoc religioiiis cullui, atque huic nos-
in terra Chananwa: quariumj cur homicida mortem iro officio
decerpitur. Haecenim vera esl sacerdolis
pontificis ibi jubeqtur exspertare. Quw oritniu di- fuga, abdicatio domeslicorum, el quocdani alienaiio
versis virtutibusaccommodamur. cliarissiinorum; ul suis etiam se alinegel, qui servire
5. Docet le etiarri lex fiigieftdum saeCftliim,Deuhi Ded geslil. Recle ergo fugaces fugacibus commen-
seqtiendum. Quid enim siliud docei; ciiiri dicil: Uis- davii oeternoc legis sanctio; ul qni hunc iinindiim
ponetis vobis ciyitntes tid fefughmi; et eruni vbbisre- .obliti suril, eos feciiiiarii qui peccaia sUacohdcm-
fugia; quo 'itfugtat Itbriiicidd oinnis, qui pefcusserii riahies atqiie bpera, Oblivihiiehivitiie supfefioris fex-
animam inviius (Nuht. xxXv,ll)? El iufra : Sexcivi- petaiii; fetsaectilaiia qtioagessfeiiiii, abriiere (Ifeside-
ttttes ad refiigia efurii vobiS',tres civiiatesdabiiisitaits reiit. Fiigiiaiis igiluf esl siioruih sacfi altaris fejus
JorUuhem, et tres civilriiesdabitis ih ierfd Chdriaari niihisief. UiidfeDohiiriiisquasi prihcepss:icefdoiiiih,
(Ibid:, 13 ei 14)? i>Aperle qriidfemcirnfiigieiitibiis fofriiaiii levitis ih Evahgeli i daris"sild dixit: Qiimest
hoc cfiinen lioinicidii refugia pfopbsiia sUnt. Sed maler iriea; dui qui suni fratres ritei (Maith. xii, 48) ?
considereiniis allius. Qiiaiiiof siiht qrise adhiorient iiocfest, hfjn agnoscij hiaireni; iion reeogiiosco fra-
profundius esse speclanda arcana lectionis isiihs. D ires, ighofri pioiimds. Maler rtiea fet li-atres iiiei ii
Uiiiitii, qua ratione exliis 'civildiibtisqnoelevitis in stini, qiii aiidiutlt Verbiihi Dei, et fafeihhl(ibidi, SO).
portioneni sorie obvehefunti sex civiiates iid feiii- Sbliim efgo vfefbutiTDei riiivii niliiislef, cuni febslid—
gihm datoe sint bomicidii ciiiniiie labofiiiiiibiis, 6uf vil ih q^uibiis opefatiif VferburiiDel. lit ideo exsul
- noii eliarii aliarum ifibiium civiiates ad hde hiurius esi muhdi, fugiiiins cofpdfis, fugitahs passioiiuiri,
depUtatse. Secuiiduiii, qiia faiiohesex rihiiiefo; iioii abdiciii se omilihhs; iit sulhs feriiarieal' sictit Elias
ehiih diiOsfeiniinefiis hie pfsesfefip^tus ySdeirif tieqiie dixit: Et cgb j-eKfcitis surit sbliis (111Regi xix, 14).
a
piiifiiiin iieqiie pauciofiitii civiiaiiim. Teftiimi, cii'f Sed iidii erat sbliis cum qiio efat Chrisliis. Et ipse
a Ita mss. iiovem oiitiniiBridise.Vat. chd. "etRoiri. accu-iaiioneni; a qua loqirfehdifonrta ridh abhorfent
edit. omititint, Iwminis. Alii niss. cnm anl. edii., classici auctoies.
c Sic niss. aniiquissimi, t't edit. Am. aiqne Era,
pericuibsos hbinhies etiam ipsb' aspeciu. Qiiaeverba
iriihiiiieetiarii vidchlur aspernaiula. . Rfeiiqhi'mss., 'otiinibiispeifectio pdtet. Noii maie At
h Edii. Riitii. sola, Apte , ciini aliis edit., fonfii^ edii. Gill.j. piofeciio. Qiiavoeesublaia ih editi Ronu
^ieiilii&sob bHiiieh.Mss. vefp ut ih iexiii. Ubi; tbhfiO- tantinii legitur, omnibuspatet.
<JRom, edili soia, tym qUO,efiit DbtyyiuSi Et ipse
gientibushoc crimen,iilein valet alquc iugiehlibttsli;inc
573 DE FUGA SiECULI LiBER UNUS. S"i-
Doriiiiius feliciiis est sdlus : Sed hbn stim , ihijiiit, l cfessu Dei; iilii est Fdns sapieiitise, liiiue jifc- morifj
soliis, ijkoiiiariiPdtef ihecuiheit (Jbum ivi, 52). viise setefnie' liauriat jibium iirimbrlalehi; Sccuiiduni
8. Est efiaih illa causa quia levitse mlriistri stirit est feinediiifii; ut qiii hdii poiest cogniiittnfeih boiii
Dei. Et idert ipsbrtim civiiates fugieiitibus homieidis illius pfailibare, et fariiirif vfel iiigchio fest; vel fidei
jtis est diviria rilan- comprelifehsione ; qiioniaih veloci hiehtis vigfjfe at-
pef legem depUlarilur; quia ipsis
data exsequi circa eos qrii crimen iiibfiale admise- qufeirigenii acuihirife ad cogiiiiionis suinma chhieii-
riiu. Nescil Ecclesia a publicare leges snas. Novil ut diilif, saliefii dpera Ddiiiiiii cdiisideiet, aiqufefexhis
Driniiriicosacerdos obediat impefaiui. Audi Levitam quoefacla sunt; taiili coiitempleinf opefis auciorenl;
dieehiem : Tradidi hujksmbdi hwninem salanm iri in- qiloiiiaih exliis bouis ijhaTsunl iri cbristiUilioiifeisiiiis
lerilum camis; ul spiritus Salvitssit in die Domininos- cffealiiiEfe(liona' eniih valde siirit (Geii.i; 3i), sittit
iri Jesu Christi (I Cor. v, S). Percussus igiiur leviiico Drithirilis dixit) boHtirri illud suriiriitilh atque aUer-
gladio moriiitur sensiiScrirhis in nobis, ul vivatani- nuih fcohipfehehdiluf; Qiii ofdri ferhhi VQu;e disti-
ma noslra. Nisi eniiii sensus fcafnis occiderit, nlillus pliua ? Quse graiia ? Noune liis quamvis lardlihi iii-
polest eSse friictus Vitaeseleriiae; geniiirhrjiligere aufcioffehisUuhi pfovocatur ? Etehim
9. Sex auieiri civiiatutn reiugia 'suhlj ila Ut priina si pafenlfes, qriia hos gehitferunt, afnaniits : qiiaiHb
civitas sit cognitio Verbi, et ad imaginem ejus fofma ] ',magis diligerfedfebethuscreaibfehi pafeniiirti, auritd-
vivendi. Quicumque enim eam cognitionem fuerit retiiqUe riOstfuiri? Ergd 0|iferat(iria viflusDei elsi uoii
ingressus, tulus a poena esi, sccundum quod ei Do- videtuf; tariieh ex stiis dpferibhs sesiiriiaiiih bpfefas
minus aii: Jum vos ntundi eslis propier setmonem torerii&;rieopera sria pfbduni, ul ihlfelligaiuf qui iiott
qtiem locutus sum vobis(Joan. xv,-3). El alibi: 421 cOhrpffeliehdiiur: Undfetei Doriiihhs ait : Si iriihirioh
Hwc esl autem vila wlerna, ut cognoscant te soium creditis : vil opefiiits bredile (Jbari., x, 38). Bhha
Deum verum, et quem imsisfi Jesum Christitm ( Joun. igituf etiaiil hoeeeiviiag ad ifefugiuili, tjudeEedifiCalri-
xvn, 5). Hsecest igiiur civilas velul nieiropolis, cui fis sui teslificatur gfitiaiii, bl affefclutn liOstrtiih
adjacenialiajquiuque civitaiesievitarum. Sccundaei- fexciiat, ut fejtis simus tupidiiires; qui ianiaiii nobis
vitas, consideraiio divinae operationis, qua creaius fabricse hiijus videaiur fcOiitiilissfepulchiiludinein;
est mundus. Tertia civiias, b coiileuiplalio potestatis Tenius Ordo est fegalis potestaiis fcdiilerriplaiio, ut
regise et niajesiatis oeiernse. Quarta civilas, propi- subjiciariiur fegi,si libiideieiiriihsholibferii lahiqhafji
lialionis divinse conluitus. Qtiinta civilas, legis di- pafenli. Metu enim pfsesidentis plerumrjufe fit bbe-
vinae contemplatio, quse praecipii quid iaciendum diens potesiati; qui est saliilis ingfaltis; ut iifecessi-
sit. Sexta quoque civitas, portio legi-i quse prsescribit taieni sobfietiilis agniiscat, (|ui hdlliit ac rieqiiiVit
quid uon faciendum sit. Quania abuudaulia diviuse < gratiam pietatis agnosceife. Corrigit ergd riecfessitas,
misericordise, quaiii;c divitise pietatis ejus, ulsingu- quferiipieias pfovofcafe dfebueral.
lorum studia , Iragililaiesque Iiuiuaiioe conditionis 11; Hiiesdiii tres eiviiates trans Jofdanerii, p'efr<;C-
consideraiis,quibiis et iuvitiac reluctantesadculpaiii tiori iifudeniiai ad fefriginm daiae'; iit priiiid i uljiain
ducimur, et non volunlaria delicta victi illecebris fugiaiiius iiiductibiie artihii, fcbiiforftles:id imagiHfeih
frequenler comiiiittimus, diversa nobis refugia pro- Dei. Iia eiiiiiTcfeati siiihus, dicente Dfeo• Fdciiimus
ponat, sex videlicet urliium; ul quo numero mundus honiinemdd iiritighieriiel $imil\iuidiiiemriosiram ijGeii.
formatus esl^ eodem numeroadversus muiidaua vitia i,26); Habcfcrgb prinisfeiilius CiViiatis4fe2 'e^ eSI-
et soeculi hujus naufragia remedium providereiur. Dfeiridesi jS6rrragiliiaiem fcarnis fet iniiilUiillecebfas
10. Primuni igilur remedium esl, ut si cui houi ita meiiibm iiosirain formafe non possiiinds, rcvfe-
propoaiti viro culpa irrepserit, is sine ulia compe- fehiia patefnae gfeiicfatibiiiset sediiiiiaie pfbiis pefc-
rendinatione, si perfectam velit habere secuiitaiein, caiuhi ievemus.Ciiafiias feniinmiiliitildihfeHipeccatb-
ad ipsani rerum omnium arcem properel; ubi Ver- rtlih tipefit. Qiii fefgd ati iniagincin Dbi fessfehdh
bum est Dei in illo sinti palriOj id est, arcano ac re- potuefit; sit ad pleiiiiudinfeiii cliarilalis. llia civiias
Cliristus reiictus, eifc. Sed hiliil in feefepia Ifeciiohe viiam. riis aceedunt mss. aliquol recentiores , iiisi
niiitaiidnm. Siceiiim hic dicit Ambibsiiis Glifisitiiri . . quhd iiti , aiiobus. exceplis, iiitefpungiinl ih hlinc
cum Elia fuiise, uti libro superiore, cap, 2, nurii. 8; niodhin ; Nestit Ecciesid publiciiS leges suits ; hovii
de Davide, Sciebul enim, inquit, gloriosius esse pro u(. , .. AudiMevitam. Ex quibus ideiii lerme sensus
Christo rndti, etc. Muliaealioe SUnifet aptid liiinc Pa- eiici poiest, hip scilicei/Ecclesia in jidniinisiranda
irem ei apud caetefOs hujtisihddi loeutibhes, ijuibiis' pcenitenlia politieas leges non agnoscii; suas enim
sigiiificarunt Iiicarnaiionis mysierium anliquis illis liilliet, liiniiriiin ui Gliristi obediat iiil|ieraiis. Veruiii
fuisse coguituiii; quibusque uon modo Paulum imi- Tliuan., Prat., Fisc, Ebrulph., Alliin.i Alnet; et
laiisunt, a quo Moyses ^Egypium deseruisse narra- Big. leciimiein .i nohis in lextu repositam pra-ferunl,
ttir, mttjores divilias mstimans Ihesattro.digypliorutn; excepio lanien quod in Ebrnlph. pro sacerdos, le.gi-
itriprpperium Clifisli : veriim etiaiii Doniiiiuni ipstim lnr sacerdotis. Sensiis auiem est, Ecc.lesiam dum li-
qui joan. vin, B6, dicit: Abraham paier vester exsul- gat, solvii, a sacrorum parlicipalioufe removet, eic.
lavil ui viderel dieni meum : vidit et gavisus est. Hoc uli poiesinte non quaui illi sua*.leges aiirihiiefiht,
autein uiroque lesihuoiiio, sed prajsertim ultijuo sed quam illi Ciifisius ipse commiscrit, atque exer-
plurihus locis utilur Anibrosius, uf verbi graiia.iib. cpie praecepeiit.Quod quidem cilm aiitecedeiiiibus ;IG
de Abiaham cap. 3, nuui. 21, et Comment. iu Luc. subseqiiejuiiius apiins qnadrarfe dilfitebiuif nemo..
non lpnge abiniiio et alibi. •»Mss, aliquot, contempfuttonetiiregiw civilatis. Mi-
a Oiiiries fedit., Nescil Ecclesta publtcas leges, suas nus bene.
novit, Vl pomhtico sacerdos obediqi imperio, audi Lt?
57S SANGTIAMBROSII 576
culpam excludii, hsec solviu flsec denique lex se- £ quoad vuli, suo miperio cbercet et regit, el nalurali
cundae civitalis : DiligesDominum Denm tuum ex concordia ligat. Vivit igiiur Verbum Dei, el maxime
toto corde tuo, et ex tola anima lua, et ex totayirlule in animis vivit piorum, nec umquam ninrilur pleni-
tua (Deut., vi, S). Sed si rursus angiisli animi et mi- tudo diviniiaiis. Niimquam enim morilur sempileriia
nuii simt. qui abtindanliain charitalis et graiiam re- diviniias, el oeierna Dei virins. Sane inoriiur nobis,
cipere non possunt, hahes tcrliam civjiaiem ;utdi- si a nostra 423 anima scparaiur, non quo niorle
vina! potestalis formido te sobrium laciat, et inilec- corrumpaiur, sed qiiodissolvaluralqueexiiatiir inens
tat meius. El haeclex lerlia : DominumDeum tttum nostra ab ejus conjunctione. Mors eiiim vera est
adorabis, el ipsi soli servies (Ibid., 15). Uoeigitur prse- Ycrbi el anim:e separatio. Deuijue slaiim iucipit
cipuae viriutes, et ideo paucorum non plurium, su- anima peccatis palereb voluniariis.
pra Jordanem posiloe; ut exprimas quasi imago ar-
CAPUTIII.
chelypum, diligas quasi iilius palrem, adores quasi
subditus regem. Memorala superiori capile virlulum genera eliam in
12. Qui auiem Jordanem transierint, Jordanis au- Apostolononlam adumbrala, quain expressa huberi,
lem descensio eorum dicitur : qui descenderintergo colteciis ejusdem variis testimoniisdeinonsiral.
ex iilis snperioribus virtuiibus ad hsec inferiora, id ] * 14. Habemus hsec genera non aduinbrala, sed ex-
esii in quibus inlegriias, charilas, humililas vacilla- pressa virlutum in Apostolo, dicenie eo : Ita quod in
verit, habent propiorn liomini refugia quse pelaiil; me esl, promptussum el vobisqui Ronm eslis, evange-
ut qui obnoxii deliciis, et infiexi vitiis sunt non vo- lizare. Non enim 'erubesco Evangelium. Vtrlus enim
lunlariis, sperent Dominum sibi reconciliari posse, Dei est in saluiem omni credenli, Judmo primum et
si veniam pelanl; sperent posse se corrigi, si prac- Grmco.Justitia enim Dei in eo revelatur, id esl, in eo
cepia sequantur coelestiuin Testamenlorum, quibus qui credit (Rom. i, 15 et seq.). Deuique addidit: Ex
aut ihformamur ad innocentiam, aut revocaniur a fide in fidem,sicul scripiumest: Justus aulem tx fide
culpa. Hse igiiur intra Jordanem civitates sequentes vivii. In quo igiiur justitia Dei revelalur, nisi in eo
sunt, ut propiiienms nobis Deum, sequamur quaeju- qni conformis est imaginis Filii Dei? Habes priinum
bet, viteinus quaaprolnbet. Sit ergo propiiiandae di- proecepium ad imaginem Dei. Secundiim, quia invi-
vinilatis ambilio, sequeudae prteccpiionis obediiio, sibilia illius per ea quse facia sunt, iiilelliguntur, id
interdiclae prsevaricatiouis cautio, qtiibus propitialo- esi, sempiierna virlus ejus et divinitas operibus ejus
riam Dei misericordiam, et nomolheliccn ejus pro- cognosciiur, hsec est operatoria virius. Teriium de
yidenliam vel insiiiutorum obsequio, vel intefdicto- imperiali poiesiate, quia Verbum Dei regale est, et
rum declinatione veneremur. <* jndiciale, el plenum jusliliae sacerdoialis, reinunera-
13. Quarium stiperest, a quod de morle summi tionem boiiorum aciuum, et retribulionem maloium
sacerdolis ait: Quia usque ad illud iemptts erit in ci- venluris in judicinm snum servans, de quibus ait
vilale refugii .homicida ille, donec moriaiur sacerdos A]ioslolus : Scimus autem qnoniam judicium Dei est
magnus (Josue, xx, 6).ln quo secuudtim liileram hae- secundumveritatemin eos qui lalia agunl (Rom. n, 2).
rel interpielalio.Primumipsafuga sorte magisquam Itaque qui veritalem el justiliain Dei cognovii, non
ocquitale alicujus examinis delinita :deinde in causis debet ea agere qu:e mortedigna suni. Sequiiur bo-
paribus impar eventtis; polerat eiiim fieri ul post nilas Dei propitiatoria uliqiie. de qua dicit: An di-
homicidoe illius refugium sequenti die obiret magims vitiasbonilaiis ejus, etpatienlim, et longttnimitaliscon-
sacerdos. Quae autein sub incerto sententia ? Efgo temnis? Ignoras qtioniainbonitas Dei ad pcenileriliam
qtiia hoeret liliera, quseramus spirilalia. Qnis est isie le adducil (Ibid., 4)? cIdest, debel le adducere.Pro-
niagnus sacerdos, ntsi Dei Filins, Verbum Dci, cnjus vocat le, quia bonus est Deus, ui sperare possis IUO-
advocationem pro nobis habemus apudPairem, qui rum peccaloriim indulgentiam. Non vult enim vindi-
exsors estoiiinium volunlariorum el accideniium de- care , qui est paraius ignoscere. Subtexuit etiam
liclofnm, in quo cousisliint omnia quaein terra siint, legislationem, id esi, nomothclicen ; ul si quis con-
et quse in ccelo ? Vinculo enim Verbi consiricta sunt 0 lemplalione divinsebonitatis resolviiur, et magisad
omnia, et ejus conlinenlur potenlia, el in ipso cons- negligeniiam qnam ad pcenitentiam provocaiur, le-
tanl; quoiiia.m-in ipso creaia sunl omnia, el in ipso geni seqnalur. Quoniam et qtiicumque,inquil, sine
habital omnis pieniludo. El ideo omnia inancni, lege peccaverunl, sine lege et peribunt: et quicumque
quia dissolvi illa non sinit, quae ipse consirinxit, in tegeni peccaverunt, per legem judicabuntur (Ibi-
quoniam in ejus voluntate cousisluut. Omnia enim dem, 12).
a De morle summi sacerdolis. Hoecdeerant in edit. . Pbilonianoe contextus. Eienim cum priori periodi
omnibu^ , qnae nos in mss. dnodecim reperta in membro docnisscl, proescnie Verlio, aniniae voluu-
lariiim (in pejus) conversioncin advenire imn posse;
v lexluiii iraiii-tulimiis.
i>Sic onuies iiiiiniiio mss. et edit. praeierRom. in aiinoii coiisequens eral ui diceret, endeni Verbo ab-
qui, peccatisptttere involunluriis. Hand dubie, quia senie, confestim vnluiuarie (in pejus) cnnversioni
apud Philnnein lib. de Prolugis, undeisin de-umpta, palere aniiiiiii)i,.-ive, quod idem esl, volumariis pec-
legilur: KaOoSof evQvsSiSotatTOI?ay.ovo-ioiso~<fakp.aaiii; catis redilum dari.
s.ed AmbiiOSiuui.legisse,sjtquo-Jotj-cuui ,mss. aique ., ? Edit, vet.,.id eslL,debel ie addttccre, prpvocare.
edit. coiisehsus eviricere poiesu itim ipse oratioriis Rem.i idesiiprovocai te. Mss, vefo, ul ih lejitti-.
S-H D'E FUGA S.€CULI LIBER UNUS. 578
15. Lex aulem gemina esl, naturalis, et scripia. A^Dei.in quoest magnum saeerdotiuni, cujus Moyses
Naiuralis in corde : scripla in labulis. Omnes crgo (Exod. xxix, 5 et seq.) in illo vestiinento principis
sub lege, sed nalurali. Sed non est omniuin ul tinus- sacerdoium iiidumeiiia describit inielligibili», quod
quisque sibi sii lex. Ille autem sibi lex esl, qui facit virtuiesua indiiit mundtim, et lainquam co amicius
sponiequse legissuni, ei in cordesuo scripium opus fulget in omnibus. luduit euiin b cognaiionem generis
legis osieudit.' Hnbes quaebona legis sunt; quae ta- humani per hujus corporis siisecptioneni, et inenar-
mcn non solum scire vel audiie perfuiniorie, sed rabilcm charilalcm, iufundens seomnihus spiriiu et
eiiam faceredebcmus. Non enim auditoieslcgisjusti pleniiudine diviniialis suoe, de cujus pleniiudine om-
suiil apud Deum, sed laclores legis jusliiicabunlur. nes accepimns ; ul sciainus siiperemineiilem scientise
Cognovisiietiam 4241usema,as,inl-Primum nalura cbaritalem Christi, ei impleamur in omncm plenitu-
ipsa honi operis mai.isiraesi.Scis i<onfurandiim, et dinem Dei. Caput est enira oinnium Christus, ex quo
servum luum si furlum libi fecerit, verberas; et si quis toium corpus producilur, et mulua sibi connexione
ad uxorem iiiam affectaverit, perseqitenduin putas. conjimgitur, incrementum sui in oediflcaiionemcha-
Quod ergo in »!iis reprehendis, ipse comiiiiltis ? Qui ritaiis accipiens. Hoc esl igilur Verbum 425 (lu°d
proedicasnou furanduni, fnraris? Qui dicis non adul- supereminei, quod Moysi in illius arcse lestimonii
leiandum, adulleras? Secuta estetiam lux qiia; dala j I oedificaiionedicit: Immities in arcam teslhnonia quw-
esl per Moysen. Per legeui autem agniiio peccati. cumque dabo tibi, el facies imposilionempropitiatorii
Accepisti etiam quid declinares, el ea agis quoe (Exod., xxv, 16,17).Etinfra : Impone*propiiiaiorium,
prohihna cognoscis? Lex atitcm quid operalur, nisi superarcam desuper, etimmittes teslimonia qumdabo;
ui oninis niundus fieret subdilus Deo ; quia non so- et innoiescamlibi ittde, et loquar tibi desuper (Ibid.,
lum Hebrseo lataest, verum etiam advenam vocavii, 22), hocest, inde ubi supercoelos est, ubi apud Pa-
quse non exclu^it. proselyttim. Sed qufa lex os om- trem est, inde libi loquar.
iiiuin poiuii obsiruere, DOIIpotuil iuenlem conver- CAPUT IV.
lere, ideo uliimum rentediuin poslrema? illius civila-
lis debeb;itiir, in quo esset refugium salulare ; ut Quid sil fugere smculum, cum exhortalione ad illud
inors principis sacerdotum ab omni nos niorlis libe- ejusque contagionemfugiendam. Fugam illam glo-
raret formidine, alque exuerel metti ( Vid. S. Aug. riosam esse cum plttrimorum Patrum exemptis
I. iv, conl. duas epist. Pelag., cap. 11). ostendilur, lum prmcipue snncti Jacob. Quam feli-
16. Quis ille esl, nisi de quo Iectum est : Ecce citer illi cesseril ila fitgisse; et cur apud eum La-
ban nihil suum ? (
AgnusDei, ecce qttitollit peccatummundi (Joan. i, 29) reperire poluerit
Quem proposiiil Deus propiiialorem per fidemin Q; 17. Accedamus itaque, fidei suffragio subnixi, et
saitguine ipsius ad oslensionemjitsiitim suw (Rom. m, ejus rcmigiis sublevaii, ad illam sedem graliae, fu-
25). Accipe auteiri quia ipse princeps esl sacerdotum gientes hoc sacculum et ejus conlagioncm. Hoc est
niagnus. 1'ater juravil de eo dicens : Tu es sacerdos aulem fugere, absiinerea peccatis, ad similitudinem
inwiernum (Ps. cix, 4). Recte in soteriium, qua alii et iiriaginem Dei formani virtuium assinnere, exten-
lcmporales omnes sub peccato, hic auiem imprseva- dere vires noslras ad imiiationem Dei senundum
ricabile habet sacerdoiiiim : omnes sub morte, hic mensuram hostrae possibiliialis. Vir enim perfecius
auletn sempcr vivens ; quoniam qui salvare alios po« imago et gloria esl Dei. Unde et Dominus ait: Per-
test, ipseperire quemadmoduin posset ? Talis enhn, fecti estole, sicttl et Paler vester qui in ccelisest, per-
inquk, nobis decebat (Hebr. vn, 2 et 5). Recta elo- fectus est (Matih. v,48).Hocesl igitur simileiu esse
cuiio. Siqiiidem et apud eos qui verborum et elocu- Dei, babere jiistiiiam, habere sapienliam, et in vir-
lioiuim delectum habuernnt, bujusmodi invenilur, lule esse perfeclum (De Pwnit. dist. 2, cap. Similem).
dicenie aliquo : Locum ediliorem quam vicloribus a Deus enim est sine peccato. Et ideo qui peccatum
decebat (Sallust., I. i Hisl.).Quod ideunon prseterii, fugit, ad imaginem est Dei. Non est igitur dubium
ui sciamus quia Aposiolus naturalibus niagis quam quod is qui a peccalo abslinet, fugit. UndeeiAposto-
vulgatis, aiit secundum ariem uliiur verbis. Talis j . Ius clamal: Fugile fornicalionem (lCor. vi,18). Per-
ergo, inquil, nobis decebal prhtceps, sacerdos, justtts, sequunlur enim nos petculoruni illecebrae, pcrse-
sanclus, innocens, iinmaculaius, segregalus a peccalo- quiiur libido: sed i.u fuge lamquam furiosam do-
ribus, el excelsiorcmlis facius. Hoc.esi igiiurVerbum, minam , quoe si comprehendcrit, nec die nec nocle
quod supra cuelos habiiaus illuminat omuia. Undeet requiescere sinil, exagiiat, urit, incenriit. Fuge
uncliis naiuraliter legilur a Deo Palre (Act. iv, 27) ; avaritiam, ne te interius cnmprehendal. c Fuge io-
quia lumen est verum, quod illuminat omnem ho- vidiam, quse non snlum alieuos, verutn multo magis
miuem venientem iu hunc mundtim. Hoc est Verbum eum quem possederit, lacerare consuevit. Fnge
a Rom. edit. posl verlram, decebat, ex Sdlustio ad- commimi usu, grammaticorumque canonibus paulu-
didit, capit, quod ncque in mss., ucque iu edit. vel. lum remota.
An.br. reperiiur. EauTdeniaute vocein, naluralibits, h Quidam mss. , cognitionem generis humani.
proemisiinegationem.iion. M.ile.Hiceuim mhil aliud Commodius c
alii el edit., cognationem,elc.
Amhrosiiis, qiiam osleudil Apostoli verba, nobisde- Fuge invidiiim .... lacerare consuevii. Et post
cebat, vitiosa quidem non esse,ul S.illusiianuift exein- pauca , Quod si in alia .... fttgile ; in omuibus
plum probat: sed naturalia (id est, simplicia) et a Gall. mss. desiderantur.
 f>7? SiiNCT! AMBROSJI '. 5SC
jierliuiani, pe te snis inyqlvat ly.tibus. Unjle et jjp- au. bed si dnbilas, dpceat t.e liebepca quam beaia
minnsa.il: C«»t quiem pejrsequenturyos ht etv.ila.te sil fuga, quani s.iiscepitJacpb, Suasit Rebecca. El
istq, fugi\e in qliqtn. Qugd 'si in q\iq persequeniur fuge, inquit, in Mesppp.i.amiani (Gen. xxyin, 2); Isaat
vpSj in atiam (ugite. Amertdicp ypbis,non cpnsuntinq- djcit : Surgens vade in Mesopotamiam, in domum
bil\s civitqles lsrael, ({gnec yeniqi Fitius hominis Ratltuel. ? I11 hymnis v.el oraculis a plerisque (ul
.{Mqtth. x, 23). Eieniin quainyis prppler Snlirmila- ajilg nos spriplutn est) Baihuel sapientia diciiur, in-
leni car.nis fugam iipbis -siiarlere.yideaijjr : lamen lerpreiatjone auiem Laiino, filia Dei significaiur. In
nielius fugii, qui fugii illecebram sopculareni; ut doninni ergo sapientioe miujtur Jacob, et accipere
npn ^enejUurdivitifjruni suarjim spllipitudine, non adinonelnr uxoreiTi a iiliahus Laban , qui babitabat
t.liesauri cpjileinpliitjprie, tion yilaejstius cupiriilaie; iri Gharris, qpod significat caycriias, ip qtiibus spe-
sed direpta aiiiinj jfitenijprje fesJinel ad glpnain cies est sensuiini, qui sunt tamqtiam in eavernis
rpgirj efjelpstis, prqperet ad pqrpqam , pec lerreno- corppris, nt yisus in opulis, auditus iri auribiis, odo-
ruin coiiiuiiu a sui cqrpqrjs passion.erevpeeiiir. raijis in naribiis, in pre sapor. Qui enim delcplatur
|8. Fiignprgo a mots esl yel celebrata, yel aduni- jioc mniido, et tripuriiat jn yoluptiitibus cprporis,
brala. 426 Pl fprie illas exprimi.l refiigij legiiinii .qbiiQxiusesl seiisuum passionibus, alque in bis ha-
ciyhaies; ui eonlugiairius ad yjr.iuMiriTpuljiTina, quas ]i b.iial et diyprsatur. Unde ei di.ciiRebecca liabilan-
prp. p,roernjisbonq (ijeiieraii.irialijii dippenga}.jiicens: rj|iin paucos di.escum illo, iipn mnlio temppre ; ne
Qtiiq in ntodjcpfidelis fuisli, firis poieslqtemh.0e)ts cqrpoj-eis CQlorelur.yoluptijlibus, et soeculi capialur
siiper decein ckitates (Luc. x\x, 17). h Lex yetus iljecebris.
nqyii piyitaies : sed quia legeni {mpjeyit, qiij pqtu.if 21. Persuadet aul.em habiiare, ut discat $ studio-
dipere : Ngtt veni solyerelegem, sed hitplere (Malth. siiis discipljn.Eeyjrinlis seijsum, el velui silus quos-
v, 17), perfectiorem numeium .reniuneraiionis in- dain carnis atque regiones, 111se cognoscai, et noverit
dulget. yelieilienUamparnis,,qiiid ei qua causa 427 creaius
19. Non ergo erubescamus fugere. Gloriosa enim sit, e.t qii.emadinpdumunnsquisque sensus Oiiereiur.
Ijpfecfuga cst fugere a facie peccaii. Sic fugit Jacob, Qni yiderii, infiiiil, mttliereinad concttpiscendumeam
matre sriadeiile. Dixji enjm Rebecca :, Exsitrgens (Uqlllt. y, 28). Llale sic videt o.ciilus. Videat ergo
fuge in Mesqpqiantiqm(Ge.n-xxvn , 45). Sic fiigit el pcujus, et fiiftgatur suo munere, non lubricoe inentis
Moyses a facie regisRharap, ne illura aula regia imperio dirigaiur ^d lapsum, ul viiium referat pro
ciiin juinarej, ne irretirel. potentia. Denique pretio- officio. Breye ergo lempus ad .cpgnoscciidossensus,
sius yEgypti divitiis seslimavit opprnbrium Chrisii. vel polius experieiidQSdatur, ei fortasse lenerioris
Sic fugil eliain David a facje regis Saul. a facie (' 1adolescenliaj prima exordia; sta.liraque revocalur,
Abessaiqn.. Denigtie fugieiis adcjebat increnienta pie- -ne. d.jqtius litiib.pt in lubrico , el diyidua quadam
Jatis, qui et insidia|pri pepe.rpit, et parricidaa salu- inundalione cqrporis hujus et soeculimerganlm; ani-
le;n rqgayit. Sic fugit et populus lJebr:icorum, pt n.TJinleripra yesiigi;i. Cunj auteni yel experlus fuerit,
iides ejus et vita inler iluctus sibi aperirel viam. yel steterit in iustabili el incerto alque humido
Fuga illaerat trames ijiiipceniiae, yiriiitis yia , pieT splo, reyocatur a matre patienlia vel perseveraiiiia,
laiis assjimptio. Audeo dicere;, sic fugit ei Jpnas i.n qtise dicit : Mittam ad te, el accersiam te inde (Ger..
Tjiarsis nnii pqrppris fi.iga, sed mentis ascensipne, xxyn, 4S); ui et ijlic in lubricp lutum portum inr
qni usque ad.Chrisii ascendit simililud,ji)ptij,iit iifirej; ypjiias sapieiiiise, quae te npn sjnal lamquam in nau-
-lypjis Cliris|i. Sicut enim fuit Jpnas in yenire ceti fragio fiucluare, et reversus perseyerar.e pirca Dei
tribus diebtis, el tribus noclibus : sic eril, inquit, et npyeris cujium, el sis in conyeqluni gcntium, signi-
Fiiius hpminis in corde lerrce tribus diebus, et tribus iicans ejqs fide Ecclesiam geiiliunT ppugregiindam.
npctibqs (Malilu xu, 40). Nam st sic non fpgisset, 22. Jjis igiJur patipntise et p^erseveraniiaeinsiru-
nuniquain de venirp ceti esse_tajidittis, clus discipliiijs (Gen. xxix, 25 et seq.),nprqfeclus Ja-
a Mors .... celcbrqla, id est, naturalis acvere] '}autem aii, In hymnis, vel idem est atque oraculis ;
oppeiita : mprs auiem qdumbrgtddicilpr iHprtifica- jilrumque eniin yrp-no-.p^;. iii)er,duili sigiiifical.: vel
fio ;* iiihac eiiiiji est. qtihnm se q corppre sfparqntis referri ppiest ad yerbuu.iSZeiax, caiijtur. C-,eteruin
speculuni, utiib! de Bono nibrlis cap. 4, " nUiii.
' 14, hyiiirioruin noriiirie feiiaiiiDavidicos psalmos sigtii-
loquiiur Anibrosius. - . ficaridocentelPhiloipse,'ei Inierpretfe';ad cap. xxvi
h Ii:i Vat. cod, At duodecim noslri, Le,xquinque Matth. yers. 3Q, nempe, Et hymno.dicto.exierunt,
noyii civitates. Quein errpreiii Iiinc irrepsjsse, crs;di- eip. ' 'A
\h
aefiinus^quia dictio, veitis, quibusdam pef liue- Sic mss. melioris nptae, quibus accedunt etiam
rain D. desighiita sii,' qiiaiii pfo hiita riiimerica reli- nohiiulli receiiliorfts, nisi qiiodleguut .... viriu-
quprmn scribae acceperuni. Desiderabatur auiem tisqtie semwn. Vat. et Golb. unus, studiostts disci-
hic lextusin ant. edjt. qnem in Rpi.ji.legas hoc rno- p.linmy.irtutessensuum. Noriinepte quijlefti, naiii et
80", Lex ndviisex civiiaies. Sed iii cod. Vat. liabetur iiii. cap.seq. Jacob' amator disciptiriw iippellaiur.
vetus, et sex omittiiur, quajh lamen yocem subintelT Edit. vet. aji;ejs hpc tsmlum reeedunt, quod habeut,
ligi ex superioribtis quivis inleliigal. siudiqsius. Roin. deniiiue, ae ms. Theod. priina
« |loc peliiujn esi _exlib. Phil. de Profugis. ubi- maiii!, sludipsus disciplinm virtutis sensutn. lbidem
sic habes, aoyiox Ss OVOIJI^ B.Kt6oyv.ihy %j^lJolaots edil. Rom., Qi.iis, et qtta causa crealus sii. Vet.,
K3ET«I. Idiiiii iii|i:a po.deuiiihri): *o.v\uni» sav6fi«o-av Quii .... creaium si[. lta oiiines niss. excepiis
Pj XPWP-n- E$ quibus p;itet sacras scnpiuras ab Retiiig. ej The.fid.secuijda manu , qui iiabent, Quid
Aihhrosio Philonis imitatione dictas orqculq. Quod .... creqius sit-
581 DE FUfjA giSgULI LJBJR UNUS. SS2
cob copulam sibi acgnisiyita de sapjeniia ponsorie , i M.ptjse, ttt videamus De,um, cqlceameniq.pcdunt
pr.pnosili, opimarn dple prupVntise, cutn qua yitae solvenles: qupqip.doeliam relinguere umbrqni hujus
ieiupora sine' ulla o/fensione ir.anscurrerei. Additp vilm, et cum sanclo Qqyid , s\ iwn ul aqttila, sal-
igitur ihesaurq sapientise, yarjaruni si.bi pyiuni inr lem ui pfisser,; si non qd cmluni, saltem qd montes
stiiuii gregem : sed illum raiipnal>ilem ; yirliiium eyolare.
plurirnaruni diyersiiale fulgeiilem. U"de et jijplanT 25. Pngi.imiis ergo lijn.e, uJ)i niliii esl, ubi inane
tiani carnisejus recidii (Gen. xxxu,25), qnod signi7 pst pjijue qupd nnignjficnm putatjir esse, ubi el qui
ficat feraoris stupqr, saha sacri inlerpreUit|ope sp pulat quid es.se, niliil e?i, pt ompino non est.
niysterii. His ergo yirlutibus yeluii gradiUtifsquibjis:. Vidi, inquit, ini^iii!!!superexrtliqiwme( elevqtum ultra
dain meiis ejus ascendit in cceluni, et I),ei seprpja cedrg.sLibatii, el tmnsivi, el ecce non erat (Ps. xxxyi,
coguovit, et coufirmaliis est ei repleius; ijtLaban 35). Ef lu irausi sicut !>avid, transi sicul bontis
scrulans dnmum ejus nihil apui eiini inane , niliil Spryus, pt djcatur (j{ij : Trqqsi, re.cumke(Luc. XVJI,
vacutim reperire), ntilla siniulacra, nuljara elfigipm 7). 'Tfapsi sicu|, Moyseg, ut yidpas Deum Abrabam,
vaniiatis. N'>neniiii apud euin eral iinago, sed ye- Isaac , et Jacol», et f. yideas yisum rnhginiiii. Hoc
riias : non eifigies ignaviae, sed solida forina jiisti- est yisuiji magiium, spd gi yidere yis, solye caicea-
lioe, et veroe virtuiis expressio inlelligibilis. liaqtie ; [ meniuni p.edupi .luorum, solys onme yinculum
Laban jierscrutaius est domum ejus spirjtalem , et iuiquilatis, splye cingnla saecpli, rgiinque calcea-
non inyeuil elfigies. Plena epim erat non figurarum, menuiiii qu.od terretiniii est. ldeo Jesus sine cal-
sed negoiioruin. ceaiiienio, ajiro ei argenjn aposloios destinavil, ne
23. Potiiisset autem invenire fundamenta yirlii- sepun) Jejrjconaporlarenl. Qui enim bonum quoerit,
luni et culniina , nisi csecitateni cordis, fet perfidse non irj .cal.cpaiiieni.o,s.ed in p duni velocilaie el dp-
menlis caliginein detulissel. Denique ea jmprqbilar core Jaiiflaiiir, diceiile Scriptura : Quatn speciosi
lis coecjtale snffusi meniem Sodomiiae, osj.ium ne- pedes epdngelizunlhtmp.acem, evangelizanthtm bona
quaquam sancti Lot inyenrre ppiuerunt. P"de eiiini (fHsjii. j4j, 7) ! Solye ergo calceainenipin pedum
meiis impia videre poliiit yiri sanpti yel exiliirn, IppTjjpj, ut speciosi sint ad eRaiigelizandum/ Soive
vel ingressuni ? Ipse quqi|ue pqmjntis iii Eyarigelip djxit (Escpd,JII, 5), nou I'ga. Solve, utlranseas, et
ail: Venil enhn princeps mundi liujus, et in me in- illum quenr mJ.Kabarisin terra impium, niliil illic
yenil nihil (Jgan. xiy, 30). Qiioniodq nihij inyeiiire esse , nihjj ppsse reperias. Transi igitur, hoc esi,
potuit in eo, iu quo pleiiitudo diyiiiilalis liabiiabal, Aige ,delerris, ubi maiiiia est, ubi avarilia. Ideo
et inlialjitabat corpqra|iter, dequp yirius exibat, et djcjl tilij D;>yid: Reclina q malo, et fac bonum (Ps.
sanabat oniiies? Qiiomo.donjhjl inyenire potuit iij , i xxxiii, 15), Declinare fugere esl uiique. Maluni
solidiiate virtniis, uberlale sapientiae, b iijtelligen- auiem ju terris, bonum in coeloest. Unde et addi-
lioe, justiija*.? Ipse dixisii : Dpiftine : Plenus suni dit; Iiujuire pqcem,gt sequere eam. Pax in ccelo est.
(Esai. i, 11); ipse dixisli : Milte ntqnutn tuqm in Denique de p.celo yeni.ens dicit: Pacem meam do
ta(us tneuin, el noli esse incredulus, sett fidelis (Joqn. yq.bis, pqcem relhtqug vobis (Joan. xiv, 27). Ergo
xx, 27). Misil manuni quj npii credejjat, et Qqtnir quja fiigieiida el decljnanda sunt uiala ; mala aiiteii)
imm te el Deiim reperii. Non ergo tu vacuus, sed in terris, in terrjs iiiiquiiates: fugiamus terrena, ne
ille C33CUS el iiianis prin.ccps isiius muiidi, qui nns compreheiidanl iniquitaies, quse etiam sanclum
nescit nisi sua ceriiere , n.escit iiisi sua inve.nire ; cppipreljeiiderunt David, sjcul ipse leslalur diceus :
ea quae Chrisli sunt, nescil agnoscere. Comprehenderuqt me iniquilqlcs mew, el non polui ut
428 ^- A-01, S' s,c queinadmoduiii plerique Jia- viderept (Ps. xxxix, 15) ; eq quod fumo iniquiialis
beni: Non invenietin me nihil, hpc est, IIOIIinveniet opulus animae ca-catur , ne videat quoe siint lucida.
in me maliliam, quia mnliiia nihil esl: jion inveniet Sjc ergp et Laban bona Jacob sidere non potuil, ei
mortuum, quia inorluus non est. Sed quomodo c in princeps liujus mundi gloriain Chrisli.
eo mortuufti rcperiat, qiii yivilicat inqrluos, et vocat 26. .Spd fp,rj,edicas : Cur igitur Jacob ad Laban
ea quoe npn sunt, lamquani ea quae sunt? Non in^ j missu.s est, si Laban reprehensihilis ? Si nonien
''
in
veniet, i.nquit, peccaluin ine, qjii rnundi pe.ccs^- consi.d.eremus, f cand.idus dicitur Latine. Ergo ad
tum ahsiuli. Qiiomodo enim uihil habet, qtii omnia sple.ndidjora juhetur ,egredi Jacob. Sed quia 429
habet? Et, quod plus est, omnia habet, quse Pater carnaliseral, melius inteHigirous splendidiora vitse
habet, sictii jp^e ai.t: Qmnia qttm Baf.grJtff.behQiefi bujus. Quasi .noiiduiii perfectus prinioad eum vadii,
tunt (Jqqn. xji, 15). apjid quern ad lionini exsultarel in luce ejus. Filios
€APUT V. auteni (Jeteri.oreshab.ebat, id est, lolerabilius no-
Cttr jitnp ftiyerg debeqmqs, ,et qupitwplptransire mm men , quam opera. Ei ideo £t malris consilio, et
a Edit. cum paucis mss. iisque recentioris
seyi, Sed si, etc. Rnrn., . . . magifjum, (tpc est, yisum
de sapientimdomi), consoriempropostii.' '
mtjsteftgruiii.' Sed si, elc. l^s." magiij) njuniero, ut
h lia mss. fei-e ad unura : pajict
'" " ! "'" ta^ien ac.edijt., in elexjp.
integritdie justitim* foS' lo-Ttv, eh ia; TOO^tou 'kap.rrpbTtrrcii.g.e^eza..
c Edijl. ciirii recenjioribus ni.ss., eun} mor-. ^eo^oj^pepjxsvEuETatAIKSO;V. Rlulp ljl|. dfi Ptl'{!iugis,
' ' ' '''"'' aiiquot-•-«'.
luum invenirei. , quicuiii iji.uljioihujus lifaciaiu^ Ipcos ppp|prf<i opera?.
d Vet. edil. ac mss. duo, videas visum mqgitum, gfetifim es.t.' '"" "'-'-'-"
583 SANCTIAMRROSII 584
divino oracnlo, et ipsius Jacob amatoris disciplinoe j!L 29. Adde illud, quod ille ex persona Salvatoris
voluniaie cilo deseriiur ac reliuqniiur. psalmus diciiur; isie ex persona David, qui in 430
27. Abscondil auleni simulacra sancta Rachel, id poiestate non habebat vicloriam , -sed sperabat a
est, Ecclesia, vel prudentia, quia Ecclesia inanes Chrislo; et ipsc lainen posleaquam expandil ad Detun
ideas, et vanas nescit simulacrorum liguras : sed ve- maniis suas, lamquam pennas aiiimte suae, etconfu-
ram novii Triiiitalis sulisianiiam. Denique umbram gilad Doiiiiinim, et Spirilus sancii deductionem poi
abolevit, splendorem giori;e maiiifeslavit. Relinqua- poscii, quo cognoscerel viam per quam posset as-
mus ergo unibrani, qui solem qtiseriinus : deseramus cendere, inclinari vidit ccalos, utChristus descende-
fumum, qui lumen sequimur. Fumus iniquiias est; rel, el rogavii ut eum levarel mann sua. Aul forie
quia sicul fumus oculis, sic iniquitates a uteniibus ideo pennas suas jam non quserebal, quia perfeciior
ea vila. Unibra viia e-l: umbra eniin est noslra hsec faclus inanum Chrisii desiderabat.
vita in lerra, sicul Job dixii (Job. vin, S). Quid in- 30. Qui vult igitur manu Chrisli levari, anie ipse
stiper hic nisi tenlationes? Omue leinpus in «ollici- evolel, habeat pennas suns. Qui iiigii sseculum, pen-
ludine, omnis vita in molesiiis. ln medio, iuqnit, nas habeat; et si suas non habet (ne forteb ille so-
laqtieorum ambulamus (Eccli. ix, 20). Et alius iu via lus baheal suas qui potestalem habet volaudi) si
qtia anibulab.it, exientos sibised absconditos laqueos ]B suas, inquam, non habet, ab eo qni habet, accipiat.
querebalur (Ps. CXLI, i), ne deprehensus caderet. Qui fugit ergo saecnlum, volat: Ecce, inquit, elongavi
Volebat fugere sicut pas>er : sed adlnic laquens con- fngiens, et mansi in soliludine (Psal. LIV, 8) Evo-
trilus non eral. Periit, inquil, fuga a me (Ps. CXLI,5). lavil ergo David sicul nyciicorax iu doniicilio , sicut
Gravalas babebat pennas per illam teuebrosam passer siugularis in dnmo. Si aiilem ad Chrisium
aqnam in nuhibiis aeris, et Ibrlasse evolare non po- referas, evolavit in corporis passione, utsub umbra
terat. Denique iilas pennas quserebat accipere, ut alarum suaruin prolegeret populos nalionum. Evo-
evolaret et requiesceret, sicut scripiuin est: Quis lavit divinilale, mansil corpore, atque hahiiavit in
dabii mihi pennas sicul columbw;el volabo, et requies- deserto; ul plures lierenl deserue filii, quam ejus
cam (Psal. LIV, 7)? Uhi enini volaius, ibi requies. quoe habebat virum. Illud ergo corpus seqnamtir, nt
Dehi pie alibi dicil : Si dormiatisinter medioscleros , et nos resiirganius. Uhi enim corpus, ibi el aquilse.
pennw columbw deargenlatw (Ps. LXVH,14). 31. Qui nou poiest ut aquila volare, volilet ut
28. Sed forlasse dicas: Quomc.do ergo hic dicit passer. Qui non potesl ad COBIUIII volare, voiet ad
fugam a se periisse, qui supra dixerat: Si sumpsero montes, fugiat anle vallestria, quae cilo corrumpun-
pennas tneas ante lucem (Psal. CXXXVIII, 9)?' Num- lur liuinore, et ad monles iranseat. Transivil ad
quid coiilrariuni est? Abi-it. Mulia eiiim jusiorum C nionlem Segor nepos Abrahae, e't salvus factus est:
cerlamiiia. Numquid semel aihlela iuclatur? Quoiies quoe autein non potuit asceudere affi^ciu femineo
poslcorouas mullas vincilur in alio ceriainine ! Quo- reciinala, saluietn amisit. c Appropinquate tteontibus
ties qui saepe vicerat, interdum fiuctutit, ei in incerto mternis, Dominusdicit per Michoeamprophelam: Sur-
haerei I Et ssepe fit ut forlibus fortis congredialtir, gile hinc , quia non est vobishic refrigeratio. Propter
majoraque orianlur certamina, ubi majora virium spurcitiam corrupti estis corruptione, perseculionem
documeiita. Ergo David ubi fugam quoerebat, ul eva- passi eslis (Michw. II, 9 el 10). Et Dominus dicit:
derel adversarium, et non inveniebat pennas suas , Tunc qtii in Judma sunl fugianlad monles(Luc, xxi,
ancipili fiuctuabal certamiue. Siquidem ubi in potes- 21), ubi mons Sion, et civitas [>acisHierus.ticm non
tale habet pennas sttas, lilulus psalmi in finem est terrenis sed vivis constructa lapidibus, et decem
(Psal. cxxxviu), id est, ad perfectionem el consum- millia Angelorum, primilivoruni Ecclesia, perfccto-
roalionem victorise. Denique quasi viclor dicit: Do- rum spiritus, justorum Deus, qui in sanguine suo
mine, probasti meet cognovislime : lu cognovisti ses- melius loculus est, quani Aliel. llle enim vindictam
sionem meam, el resurrectionem meam (Ibid. 1). clamavit, hic indulgentiain: ille peccatum fratris ac-
Merito habebal facultatera volandi, qui pennas re- cusavil, hic peccaium mundi remisil: iile prodidit
surrectionis acceperat. Hic autem adhuc in spelunca jl crimen, hic texit secundum quod scriptum esl:
esl, id est, in carne, inantro quodam istius corporis, Beali quorum tecta suntpeccata(Psal. xxxi, 1).
cum rege Saul fiiio duriiioe, et intelligibilis iliius
CAPUT VI.
principis poiestaie decernens, qui non videlur, sed
inielli-itur. Unde et psalini litulus, inleltectus est Qua ratione qui velil fugere, ettm velociterfugere opor-
(Psal. LIV),quem lamen David posilus in carne con- leal: quo eliam fugiendum sit; el ad quod bonum
clusit: sed ut coiicluderel rogando meruit. Denique aminas nostras erigere debeamus?
a voce precationis ccepil. 52. Sed qui fugit velociter fugiat, ne comprehen-
a Mss. propemodum omnes sic babani. Edil. au- stum proprias pennas habere : caelerosauiem alienis
le.mvet.,Mfenli6usea umbra esl vitm. Vmbra emm, elc. pennis, hoc esl, accepio (liviniius subsidio indigere.
Roin. vero, utentibus eu. Vmbra eliam est noslra hwc cOinnes edii., App-ophiquanlibusmoniibus, eic.
vita, etc. Omnes mss. saliem Gallic, Appropiuqnate momi-
b Editi vet. etqusedam Paris.,i/7e solus non habeat bus, eic..
nempe seciindiini LXX, qui sie liabent,
suas. Melius aliie cum mss. onuiibtis , ilie solus ha- iyyitrare opeo-tvahmoi;. Quod in edit. vulgala non
beat suas; videlur eniin per hsec indicari solum Chri- . inveiiiiur.
SSS DE FUGA SvECULI LIBER UNUS. 58C
daiur : a velociier depraedetur hunc munduiii , ut j.^ 35. Salomon quoque in mulieris illius specie cor-
Hebroeus jEgyptum. Qui parturit, pariat; ne onuslo rupielam soeculi hujus exponit, el merelricias arles
et degravato iniquiiatibus meniis utero, fugere non decliiiandas edocet (Prov. vn elaliis). Hsecest mulier
possit : ei fugiat non quasi lactantem ferens, sed aliena et fornicaria, a qua te ut custodias, adhorla-
quasi expeditum : non parvulum gesians, sed per- tur. Ne declines ad vias sseculi cor tuum, sed collo-
fectura in Christo exhibens ; fugiat non quasi feria- ces illud in manu Domini, in qua est cor regis. Qui
tus in sabbato, sed 431 tamquam operarius in ne- enim se ipsum regit,.quod pluris est quam aliis im-
gotio : nec laraquam sierilis in frigore, sed lamquam perare, cor ejus in manu Dei est, ei quo Deus vult,
opimus in messe. Ideo enim dicium est : Orate ne converlil illud. Non mirum si convertil in bonum ,
fiat fuqa vestra hyeme, vel sabbato (Mallh. xxiv, 2). qui perfectoe bonilatis esl. In maiiii ergo Dei simus,
Fuga ergo haecfecunda viriutum esl, non effeta me- ut bouum quoeramus, 432 '""d bonnin incorrupti-
riiorum. Fuga hsec neseil frigus limoris , tremnrem bile atque incoiamutabile, de quo dicii Amos pro-
mortis , contractionem sollicitudinis , dissolutionis pheta : Exquirite. bonum ei non malignum, ut vivatis:
olium, lasciviae ferias, lorporem lentiiudinis : sed el sic eril vobiscumDominusDeus omnipoiens(Amosv,
vitoe ccelesiis requirit impigrum vialorem, regni su- 14). Quomodo dixisiis : Odio habuinius mala , et di-
perioris compelitorem strenuum, divitem agricolam, ]j leximus bona ? Ubi ergo bonus Deus. ibi bnna sunt,
qui fructus suos cogat, et cogendo diripiat. quse desideravit videre David, et visnrum se credi-
53. Quid enim aliud a le , o homo, quseritur, nisi dit, sicut ipse ait: Credo videre bona Dumini in ierra
ut limeas Dominum , requiras eum, post ipsum am- viveniium (Ps. xxvi, 13). Illa enim bmia suni quse
buies. eoiiipreheiidiisvias ejiis (Deut. x, 12|? In quo, manent semper, quse non queunl teraporis vel oeta-
iuquit, compreliendam Domiiiuin?Si comprehendam tis muiaiione corrurapi.
eum in bolocausiis? Non in decem millbus hoedo- 36. In illis honis est qui Deum quoesiveril et iuve-
rum, nou in inillihus arieium, non iu fruciibus impie- nerit. Ubi enim cor hominis, ibi et thesaurus ejus
latis reeonciliatur Domiuus, et peccata rediuiuutur : esl. Non enim solet bonum datiim deprecaniibus
sed in bona viia Domini gralia comprehendilur. Re- Dorainus dfenegare. Ergo quia bonus Dominus est ,
Duntiatiim est, inquii, libi, homo, quid sit bonuin , et maximesustiiteiilibus se bonus est, ipsi adhserea-
aut quid Dominus requirat a te. Qmd aliud , nisi ut mus, cum ipso simus loia aninia nostra, toto corde,
facias jusliliam," et diligas misericordiam, et paratus loia viriuie ; ui simus in Iumine «jus , et videamus
sis ire cum DnminoDeo luo ? Dicit lilii ergo Evnnge- ejus gloriam, ei delecialionis supernae fruamur gra-
Iium: Surgite,eamushinc(Joan. xiv, §1). Dicil libi lex: tia. Ad illtid igiiur bonum erigamus animos, el in
Post DominumUeum tuum ambulabis (Deul. xiu, i). (2 illo simus, atque in illo vivamus, ipsi adlisereiunus ,
Didicisti quomodo hinc fugias, quid moraris ? Dicit quod est supra omnem meniem, et omnem conside-
libi Evaugelium iierum : Progenies viperarum, quis raiionem,et pace uiilur perpeiua ac tranquilliiate.
vobis demonslravitfugereab ira ventura (Malih.m, 7)? Pax autem supraomnem mentem esi, et supra oninem
Et dicit hoc illis qui veniebant ad baptismum poeni- sensum. Hoc esl bonum quod penetrat omnia, et
tentise. omnes in ipso vivimus, ai.que ex ipso pendemus :
54. Ergo prtanitentia fuga est bona : gralia Dei ipsum autem supra se niiiil habet, sed esi divinum;
fuga esl bona, in quam est assumptio fugientis : de- nemo enira bonus, nisi unus Deus. Quod ergo bo-
sertum fuga est bona, ad qtiod fugit Elias, Elisoeus , num, divinum; et quod divinuin, boiium. El ideo
Joannes Baptisla. Fugit Elias mulierem Jezabel,id dicilur : Aperiente le manum, implebuntur omnia bo-
est, effusionemvanitalis , et fugit ad montem Oreb , nitale (Psal. cm, 28). Per bonilatem enim Dei nobis
quod significat exsiccationem; ul siccaretur in eo universa tribiiuntur merito bona, qnibus nihil ad-
carnalis profluvium vanitalis, et cognoscerei plenius mixtum est mali. Hsec bona-promittiiScriplura (ide-
Deum. Erat enim ad torreniem Chorrad, quod est libus dicens : Qum bonasunl terrm manducubitis(Esai.
cognitio, ubiabundaniiam profluentem divinoecogni- l, 19). Boni ergo illius similessimus, ut quae bona
tionis bauriret, ita fugiens ssecultim, ut nec cibum j ) sunt adipiscaniur. Bonum quod est sine iniquilate ,
corporis bujus exquirerel, nisi quem aves dettilis- el sine dolo, et sine asperilaie, cum graiia,cum pie-
sent minisir;e; quamquam esca ejus plerumque ter- tate, cum sinceritate, el benevolentia, charitate, et
rena uon fuerit. Denique quadraginla diebus in vir- justitia. Itaqueomnes virtutes boniias lamquam ma-
tule eseoe quam acceperat, ambulavit. Uiique non . ter fecunda amplectitur.
mulierem fugiebat prophela tanlus, sed sseculum.
An raoriem timebat, qui se obtulerat requirenii, et CAPUT VII.
qui dicehat ad Dominuin : Recipe animam meam (III
Reg. xix, i), taediumvitse isiius sustinens, nou cnpi- Maximam esse causam quare hinc fugiamus, cum hmc
ditatem? Sed fugiebal ssecnlarem illecebram, et propria sil maiilim sedes; uc item qttid sit fugere ?
conversaiionis maculosoe conlagionera, et impise ac Malitiam hic non inlerire, et qtia de causa ? De ser-
prsevaricairicis nationis sacrilegia. peniis damnalione, quidve a senlentia in hominetn

a Yat, Cod. velociterdeprehendelur, nisi hunc mundttm relinqual,

PATROL. XIV. 19
 bBl SANCTI AMBROSII 588
lala differal? Quibus accedil ejusdemsentenlia expo- A quia malum Deus non fecit, sed nequitia diaboli in-
sitio.' seruit, vindictani Deusdislulit; ut abipsisquos de^
37. Est igituf hoh mediocris carisa cur hinc fu- cepefat, diabolus vincerfetnf (Corif. S. Aug. Ub. iv
gefe dfebeahiUs, ul pefveniamus a malis ad bona, ab cbtilra duas episi, Pelag. c-.ii),
iiicertis ad fidelia et plena veritatis , a morte ad vi- 40. Exereentur efgo deeepli, ut et prelium luant
iatri. Ipse qtiOqufeDominus dicehdo : Pbsui Unte te faciliiatis, et sumant studia viflutiSj industriam cau-
boriuiri et riiaXum,viidm el mbrierri (Deut. xxx, 15), lionis. Unde ait: Esiote astuti sicul serpentes (Matlh.
deril&nsifavit quia bonum vita est,sed setferna. Si x, 16). Quare sicttt sefpeiiles ? Ut el ille spolielur
liaec fehimobnoxia soeeulo atque ejus malignitali, suo, etqui aliosexuere voluit, amilialquae sunt ip-
ulique illa esl bona, qnaj non corfumpilur et muta- sius, non veneha, sed mefiia natufse. Denique deji-
lur, qiisfenullo vilio degerierat, quoevirtute aequiri-- citur ilie crim tu ascenderis. Scriptum esl enim :
tiir. Fugiamus ergo malitiaiii sSeeuli liujus, in qUO Videbumsalandm sicul futgur cadentemde coslo(Luc,
ipsi dies, inquit (Epltes. v, 16), fndli siint;et fugia- x, 18). Non lulgiif, ihquit, sed sicul fuigur ; quia
mris impigre. Ideoque Esaias clamal : Convalescite suuni lunien amisit, quod habebat antequam tibi
maiitts retnissai, ei gettua dissoluia (Esai. xxxv, 3), id tuum luirien vellet auferre. Verum forte dicas quia
est, non corfrofis.sedaniriiiie geiiua,convalesciie;'ul B et de Salvaiore legimus, quia sicut fulgur eoruscans
directum ad coeli altissiiria mentis vesiigium possit desub cmlo... ilaerit etadvenlus Filii hominis (Luc.
aitolli, ut siiaductus solidiof, vlla rtiatiiriof, 433 xvii, 24), Bene et liic sicut fulgur, quia supra fulgur.
graiia pienior, prudentia circumspectior. Denique fulgur de sub ccelo: lumen autem veruin
58. Hoeestenim fugere, seirequo lendas, ablevare supra ccelum. Ergo Satanas sicut fulgur, quia amisit
se a sseculo , ablevare se a corpore ; nfe ilerum boe quod habuit: lu autem fecepisti quod amiseras.
frusira sfealiquis fexlollat, el inflatus niente cafiiis 41. Non enim ita cifca illum sicut circa ie soluta
Suse hon teneat caput, et dicaiur de his : Fugetmt^ est sententia. Nam Christi gfatia quae te resolvit,
el non viderunl (Job ix, 25). Sed hoc est fugere Iiinc, illuni asirinxiU Manei ertim maledictio directa in
niori elementis istius -niundi, abseondere viiam in serpeniem propter tuarh deceplionem. Sic enim dic-
Deo, deolinare corrupllones, non adtaminare cupi- lunl est ad euhi: Matedictus lu afr*oin»!'fc«s434Peco-
ditales, nescire quse sunt mundi istius, qui nobis va- tibus ierrm (Gen. iii, 14). Omnium ertim cotnmunis
rios gigiiit dolofes exinanit cum repleverit, cum inimicus est, qui fnit liostis bonorum, fet pfo iis dam-
exinaniverit, replet. Et bsec omnia inania et vacua, riatUrquos ridluie non isesefat; quoniarilqui homiiiem
ih quibus nullns solidus est friicius.. Mofluus est di- laesil, Ciiiilla oninia subjecta srini, IjTesiioriiriia,Gom-
ves, et uiliil habel; quia non est in Deum dives : et i -i niunerii eleniin legem SOlvii,qua fet ipsfe Iiomiriiciiih.
ideo insipiens, quia sapienlia culuiraesl Dei, absti* csetefis subdittis esl. IdeOeoiiimuiiiOdiooinniTimht-
nere autera a malis discipliua esl. que exsecratiorie irialediclio ejus orieraiur. GenriSau-
39. Quis ergo nort lugiat irialitii» locum , officinam terti dauihationis rtoft mors, sed paeiia diuiurna est :
improbiiatis -, quoe inlerife nesciat? Denique non Super peclris, inquit,i«um ei veritremambulabis(Ibid.).
otiose signum posilum est supraCain, ne quis eum Premenda enim fuit noxia conscientia, et.prolerenda
oceideret; ut sigrtilicaretur quod non exsiihgualuf fet malitia, fratidulentumque secretum lamquam a Dei
auferaiuf a tefris malitia. Timebat Cairi ne occide- facie relegandum: simul osienditur quod terrena rt)a-
retur, quia fugere nescifebat. Augetur enim et cu- lilia sit, quse in ieffam recurvet. Deriique addidit:
niulaiur ipso UsUmalitia, et esl sirie riioderatione, Ei tertam edescimnesdies viimlum. (Ibid.). -
siiie fine, dolo et fraude decernetis , qiiie factis suis 42. Describi quidem his natiira serperitis videtur,
prodituret sanguinepereniptorum, sicutfetCain pro- sed magis omne vas malitisedesef ibiiuf, omnis sef-
dilus est. Versatuf itaque iri lerris inaliiia, b alque pens improbiiatis, qui in venirern sfe dejicit, alque
istic erfat; fettdcO rogamiis volunialem Dei fieri in intra se yeneniim suum Claudit, et iiuus in pectore
tefris sicul et in ctells (Maiih. vi, 10), ul et hic sit siio volvit, cogiiaiionibus suis lubficus, et super
innoceiiiia. Itaque maliliaqUOniam illic jatli locum 1 1fraudessUas anibulans, suis dolis se ipse implicans,
hon liabet, hiccircuit, hie s;cvit, sfeseque eifundit, nioveiis semper alque exagiiaiis sua verifehacum co-
rtoit niundano itlo niersa diluvio, non Sodomitano gitat, yentreui quoque, boc 6St, semiriarium coidis
exrista inceridio. Denique gravius poslea in semina^ sui pfotereiiSi Unde pulchre Davidaii ; Alienati sunt
riis pullulavit, usque in ipsum parficidales ac sacrk peccatores ab iiterbj erraverunl « veriire, locuii sunt
legas injiciens manus universorum auctorem salutis. futSd. Furor illis secundtimshriilitudinemserpentis, si-
Lextaetum damnai, nori aufert maliliam. Ipse Do- cii! aspidis sutdie el obstfueniis aures suas, qiiw nbii
minus Jesus peccatnm damnavii, auctorem ejus exaUdieivocem iricanldnlium; el venefici, cunt iricaii-
distulit; iit esset jief quem jusli pfobarentuf. Elenim latur a sapienie (Psal. Lvn, 4 ei seq.). Propter hoc

aMss. -sepieiiT,doclus ^olidibr. Qnod forie ut emen-
dareiit edii. feposuere, doctrina solidior. Al mss. sex
legiint, ducius solidior, quse vcra leciio nobisvidetur.
Tres tamen habent, actus solidior. Non male.
b Ms,s.plures atque edit. vei., alque istic erai;
qiiod cum videt-etur frigidum, in edit. Rom. reseca^
tum est. At veriim leetirinem iioliis exhiluiere cor
dices Ebrnlph. ac Theod. Ideni enim est isiic errat,
atque islic yagatur ac se diffundit.
589 DE FUGA SMIULI LIBER UNUS. 590
etiam illtidpulchre dicium videtuf, quod inlibfo pro- ^ faclumestconlrasententiam Dei.cumsitdiyinse con-
pbetico legimus: Fenrrent meumdoteo, ventremmeum dilio implela senlentioe. Maledictum enim usque ad
doleo (Jer. iv, 19); quia ibi est malitia, ubi debel moriem, post mortem autem gratia. Morluiergb sse-
esse innoceiitia : et illud plus Iaborat, quod in nobis culo sumus,c quidadhucsseculodecerriimus?mortui
debet esse tranquillius : atque id nequiiisevestigiis stimus cum Chrislo, quid adhuc vitae hujus actus re-
proculcaiur, stimulaiur unguibus, processu quodam quirinius ? MorlemChristi in corpore nosiro cireum-
iniprebitaiis, incrementoque couculitur, ubi est ge- ferimus; ut el vita Christi in nobis manifesietur.
nitale seminarium posieritatis octerhae.Videtur qui- Noncrgojam nosiram illam viiam, sedChrisli viiam
dem hoc ad id esse referendum , quod dolebal pe- vivimus, vitam iniiocentise, vitam castimonioe, viiam
riase quos creavit iilios et suscepit, sed mulio magis, simplicitatis, omniumque virtuium. Cum Christo re-
quod in venlre suo verbi seminarium uon habebat. surreximus, in ipso vivamus, in ipso asceudamus ;
Ideo ventrem suum dicit, quasi pretiosissimum. Pre- ut serpens calcaneum noslrum quod vulneret, in
tiosus enim mentis ulerus esi, in quo fecunda seges terris reperire non possit.
consiliorum verbi seuiine pullulare consuevil, etviioe
totius solent atque virtuiura ac disciplinarum quoedain CAPUT VIII.
membra formari. r Quonwdolicet hic retineamur corpore, lamen animo fu-
45. Sed ul reveriamur ad proposilum, quod mali- gere possimus, atque adeo debeamus; ne cum prm-
tiarn Deus repriiuendani a interim, quam abolendam teieunle figura hujus mundi opera noslra nosque ipsi
pulaveril, ail ad serpentem : Ei inimicilias ponam prmtereamus: quod ne contingat, mandata Dei non
inlerte et inter mutierem, et semen tuttm el semenmu- prmtereamtts,siculnec ullius disciplinwprofeclum;
lieris. Ipsa libi observabil capul, et lu illius calca- qttemadmodumplures e sanclis veleribusfecissecotn-
neum (Gen.m, 15). Ubi inimicitiae sunl, ibidiscordia perltim esl.
esl, nocendique studium : ubi nocendi studium, ibi 45. Fugiamus hinc. Potes animo fugere, et si
maliiia ponilur. Ergo discordia inter serpentem et relineris corpore. Potes et hic esse, et adesse ad
mulierem discordise malilia subesl. Non esl ergo su- Dominum, si illi adlucreat anima tua, si post ipsum
blaia malitia. Denique servatum est serpenli, utcal- cogitationibus luis ambules, si (ide, non specie vias
cancum mulieris et seminis ejus observet, quo no- ejus sequaris, si adipsum confugias. Est enim refu-
ceai, et venenuni suum infundal. Non ergo ambule- gium et virtus, cui dicit David : Ad teconfugi, et non
mus in lerrenis, et serpens nobis nocere non polerit. sumdeceplus (Psat. LXXVI,5). Ergo quia Deus refu-
Sumamus Evatigeliciimcalceameiitum quo venenum gium, Deus auteni in coelo,.et supra ccelos.: utique
serpentis excludilur, morsus ejus hebeiatur, ut simus p 436 *''nc i'*0 confugieiidum esi, nbi pax, ubi re,-
calceati pedes in Evangelitim. Et forlasse ideo Moyses quiesaboperibus, dubiepuleinur sabbaium magnum,
435 jubetur solvere calceamentuin pednm [suorum, sicul dixit Moyses : El erunl sabbaia terrm vobis escw
ut sumeret calceamentum Evangelii; vel quia non (Levit. xxv, 6). Epttlatoriuni euim el plenum jucun-
Moysi, id esi, non prophetis, spd apostolis pravdicatio ditatis et iranqiiillitalis est, roquiescere in Chrislo,
Evangelii dehebatur. Eaestquam supra diximus, dicla et ejus delcciaiionem videre. Qui ergo coniugimus ad
in serpentem senieiilia. Inhominem quoquecujusmodi Deum, ad muinlum revertenitir? Qui peccalo morlui
direcla sii, consideremus. sumus, peccata repelemus ? Qui reiuiiitiavinius sae-
44. Malediulusille qui auclor est culpoe : sed non culocl usui ejus, iterum in luto ejus hserebiuius ?
malediclus est iste qui aliena fraude deceptus cst; ta- 46. Fugiamus hinc, quia lempus brevc est. Audi
men quia non servavit mandatum Dei, operum suo- qiioinodo ftigias : Et qtti hubent uxores, ita sint ac si
rum Iabore damnatur. Maledicitur sane lerra, sed in non habeant; et qui flenl, tiimquamnon flentes ; el qui
operibus peccaloris (Gen. m, 17) ; et maledicitur, gaudent, tamquo.mnon gaudenles ; el qui einunt, lam-
donec resolvalur in lerrani. Ideo ergo suscepit Jesus quam non possidentes; el qitihoc mundo uiunlttr, lam-
carnem, ul maledictumcarnis peccalricis abolerel; et qttnm nonutanlur. Prmteril enim figura hujus mundi
factus est pro nobis maledicium, ut benedictio absor- ^.(ICor. vn, 29 elseq.). Non ergo cnm prseiereunte
beret maledictionem,inlegritas peccamm, indulgenlia figura nuindi opera uostra praelereanl, ne eiiam ipsi
senientiam , vita moriem. Suscepit enim et morlem, pnetereamus ; sed niaiieainus iri verit.ne. Si maiiea-
ut implerelursenteniia, b satisfieretjudicato : Male- mus inChristo, nianemus in veriiate, et cum eo ma-
diclumcaruispeccatricis usquead mortem. Nihil ergoi riebimus, el non prseteribiinus, sed dicemus: Bene-
a Omnes edit., interimque. Perperam, ut patel ex ad senleiitiam Gen. ni, versu 17 el seq. Iatam , qua
lolo capiiis conlextu : vera igilur leciio nostra ex liomo labonbus ad uiortem usque perpeluis addici-
mss. Sed hic aique alibi non uno loco subintellige lur ; iil aulecedeniia planiim faciuni.
c Edit., qui adliuc smculodescrvimus.Morlui sumus
niogis vel polius. De cujusmodi ellipsi consule Fr.
Sanctii Mmervaiii. lih. iv, pag. 577. cum Cltrislo, qui adliuc requirimus. Moriem enim,
b Oiiines edit., satisfieret judicalo per malediclum etc. Mss. pariini, quid adhuc de swcttlo cernimus ; id
carnis. etc. Mss. aliquot, satisfieret judicato, male- esl, de rebus ssecularibus contendimiis : paiiim quid
dicium carnis sustinens. Alii majori nuinero el anti- adliuc swculodecernimns, id e>t, sa-culoniililamus;
qtiilate, ut in lexiu. Ejin auiem loci putamus hiinc; <tMss. Theod. el Valc. , Vbi epukmur sabbalum
esse seusum : ut salisfierei judicato sive judicio iili;; ejtts, scilicet Christi, el omnittm viriuittm: sabbautm
nempe, maledictuni, etc. Ubi tion ohscure alludilur magnum, elc. Vide Philon.eni lib. de Profugis.
 591 l SANCTI AMBROSH S92
dic(ioDominisuper vos, benediximttsvobis in nomine j\ nit, et inventofum suorum auctorem testificalus est
Domini (Psal. cxxvm, 81. Qui enim praMereunt, non Deum, in quo et diligentiaepalma, et ingenii signifi-
possiint dicere , quia non dixerunl praetereunles catur ubertas. Prima ergo definiiio in inveiuione:
viaui : BenediclioDontini super vos, quemadmodum quod invenitur, quoeritur : et quod quseritur, lempo-
dixit Prophela. Itaque si voluriius non prselerire ris est: quod iemporis est, ulique diligentise est.
opera nosira, non praetereamusmandaiaDei, non proe- Quod autem prifivenit usum lemporis, Deus infnndit,
tereamus requircndi Jesu Domini diligeuiiain, eme- Deusdat:quod Deus dat, naturoe, non diligentise est.
rendi ejus gratiam. Non prseierivit eum illa mulier Iiigenium igitur divini est muncris. quod auteni divi-
quaeusquein pharisaeidomumingressa, in quaChristus ni niiineris , hoc naluroe. Ingenium ergo naiurae est,
recumbebat, in pedes ejus superfudit unguenlum. inventio diligeulise: illud sine lempore, hocindiget
47. Non prsetereamus disciplinae alicujus profec- lempore. Ideoque illud in lempore praeslo esl, hocin
tum, sicut etiain Joseph adolescentulus non prseter- spaiio temporis investigaiur : iilud supra nos , hoc
ivit; quia fralres suos requirebal, et ad eum festi- vero ad nos refeilur.
nabat locum, in quo pascebant oves ; et cum cogno- 49., Qusereuii igilur patri cibum verbi (non enim
vissel quia in Dothaim siint, perrexil eo. Significa- in solo pane vivil homo, sed in omni verbo Dei: la-
tur autem illo verbo Dothaim defeetus idnneus, id B$ lem cibum quaerebal Isaac, lalemciliumesuiiebal Pe-
esi, vanarum opinionum defecius non mediocris, sed trus (Act. x, 11 eJ 5Cfl.),quandovidil credituri geuli-
perfeclus et plenus, in quo profectus est animoe. lis populi mysieria ) Esau prsesto non babuil cibum
n Sapiens enim quando miuuii, addit. Deficiunienim spirit.ilis et velocioris ingenii. Dttm iste venatur et
sseculares opiniones, quoe mulieribiis infirmis com- quserit, et pfsedurumatque agresiem sermonem sug-
parantur. Unde pulchre quo ostenderetur b Sara ad gerereparat, praevenil Jaeob celferi invenlione , et
profectum venisse, nt generaret risum et lseiitiam : miii, el prope domestica responsione suave verbum
Defecerunl, inqiiit, Sarm fieri mitliebria (Gen. xvm, miuistrans, quo eum mulcerct ac deleciaret. Uude
11). Bona ergo defectio cupiditatum, defectio vani- miralus paler ait: Quid est hoc, quodtani citoinvenis-
tatis ; quia veritaiis adjectio est. Unde et sancius ti, fili mi ? Respondil Jacob: Quud iradidil Dominus
David aii : Defecitin saiulare tuumanima mea (Psal. Deus luus in manus meas (Gen. xxvn, 20). Prinia de-
cxvui, 81). Paritura etenim erai c quse concesserat, finitio in inierrogaiione est, secunda in responso. Ple-
eoque et promiserai Deus : pariihra Isetiliam, et so- na igitur oninia reperiens pater quae eranl vel inge-
briam illam jucunditatis ebrieiatem : paritura dante nii,veldiligentise,deDnitionisconsuinmaiione conclu-
exsp^clatum, ingenii celeritate 437 partus, facla sit dicens: Ecce odorfilii mei tatnquamodor agri pleni,
sapientioB. Denique et de aliis Htbraeis mulieribus C1 quem benedixil Dominus (Ibid., 27). Ager enim et
habes, quia Hebroeoeprius pariunt, quam veniant naturale habet ferlilitatis ingeniuin , et culiurae dili-
obsletrices (Exod. 1, 19); eo quod ariimse justorum gentiam lemporalem, meritoque in eo est pleniludo ,
non exspectent arieset disciplinas propter inveniio- cui ulrumque uon deest. Simul cum addiderit: Quetn
num genera, nec requirant adjumeuta generandi : benedixit Dominus, videtur naturoe gratiam prsetu-
sed sponle partus suos fundanl, exspectationemque lisse cultionis labori. Et confitmavil Esau diceus:
praeveniant. Justevocalum esl nomen illius Jacob. Supplantavil
48. Nec minus impiger ad invenieiidum , quam ad enimjam me bis, el primogenilamea accepit(Ibid.,ZB).
exsequenduin Jacob, cui cum raaier dixisset, ut in- 50. Sed forte dicas : In quo moram fecit, qui ad
ferret palri escas (Gen. xxvn, 9 etseq.),e definitio- venationem a patre missusest?Sed considera quiaet
num genera suppelisse cernimus. Nam et cilo inve- pater pronunliavit; quia paratum babere non posset,
a Sapiens enim quando minuit, supple se, id est, Deinde quod minus adverterent, unde voces partus,
quamlo minuilur, ex eodeiu Phil. lib. de Profugis : et facta regerentur, sulistituerunt earum hicopartum
o Se o-ofbgv.aXerleinav ttpo<7r'iBert/.iv.v.rkMwcrv?v,ubi al- ac feta. Esl autem ellipsis supplenda in hunc mo-
ludiiur ad Gen. xxv, 8, v.aX evleimrj... Ttpoo-ereQvi,
etc. dum, parilura partus, qui stini facla, elc. Eodem
b Mss. non pauci nec inferioris notse, Sara ad recidit si legas parlum et felum.Quamvis non eamus
venisse, eic. inficias sensuin . aliquem , servaia voce feta , elici
perfeclum ^
c Sicedit. veL cum Gnll. mss; nisi quod iti qui- ») posse : sed nostro, priclerquam auod niagis naturalis
busdain legiiui-, quem concesseratei, et promiseral. esi,e Philo eiiam suffragatur lib. cit.
Roni. edit. cum uno Val. cod. qumconceperat,ul pro- adveriendiim Utlocus hic, alioqui salis obscurus, intelligalur,
miserat, etc. hanc Amhrosii meniein esse, nirairiiin
d Rom. edii. sola,unie exspeclatttmpartttm, ingenii ut oslendal in Jacob omneni bon;e disciplinseprofec-
tum n*periri, quod ita cmificii: Qnidquid ad honam
celeritate felum. Ali;e. anle exspectatumingeniuin. ce- disciplionm uecessariuin duohns quasi Ihniiibus,
leritaie partits feta. Mss. vero, ante exspectatum.Pauci quas deliniiiones vocal est, ei philo opov;. couiinetur
anie exsperlavitingenii (nnus ingenui) celeritate (nou- alqne includiiiir, ingenio sciiicet ac diligemia; inge-
nulli cclebrilite) purius (unus partu , aliqui partum) iiiniii quidem Dei miiutis est, diiigeulia vero nostro
feta (alii feium, alii faclu). Hauc porro lanluii di- labori tribuitiir: cum ergo himc utrumi|ue pe.rfecise
vei'siiatc.m non iiliunde profectam remtir, quam ex fiiiemseu definitionemiu filio Jacob de-
eo qiiod non vidercni. ante exipectatum,quo reddiiur disciplinse
prehenderii saucius Isaac, opiime colligilur illum
illud Pliilonis, wr KVaxpbvw;, refeni non ad inge- rebus ad bouam uecessariis iiisiructum
nium, aut partttm ; sed ad tempus quod subintelligi- fui^se. Hoc porro discipliuamcaputfere totum ex lib. de Profu-
lur, ul in illo Virg. iv. Georg. gis desuniptum est.
Ante exspectatumpositisslat iriordine castris.
 S93 DE FUGA SiECULI LIBER UNUS. '894

petebatur ; et ideo quia deficiebat \. dium. Quse eiiam prodigiosorum senum, et impuden-
quod spiritaliler b potuit flammas restinguere ,
vel diiigenliie subsidium ut adjungeret, exi- tium presbyterorum
ingenio,
nisi in his libidinis profiuvium redundassel. A quibus
gebat. Celeritalis quoque admonet, qui ait: Cape ar-
cum et sagittam (I6id.,-5). Accepit tamen etdiligen- cum iniendereiur calumnia , si assensus negarelur
tioefructum , quiagnovil superius 438 esse ingenii adulterio, ingemuil Susanna, et dixil: Angustim irii-
munus. hi adsttnt undique. Si enim hoc fecero, morte mterna
51. Nec immerito domesiicos cibos detnlit, qui de peribo: sin autem, non effugiammanusvesiras(Dan, xm,
domesiicis seitiiuis sui sapientiae sibi acquisivil copu- 22); Melius lainen judicavil criiuen fugeie poiius ,
lam. Bona autein diligenlia cum sapientia , et inven- quam periculum. 439 Ploravit itaque cuni crimen
tio cum iiigenio naturali. Denique h.ibens in promp- ei objiceretur: ploravit cuni sibi de pudica et casta
non inorlem deplo-
tu sapientise copulam sanctus Isaac, deambulabat in ^idulteri judiciurn vindicarent;
rans , sed casiitaiis calumniam. Relitiinnis injuriam
campo, immo abalienabaiur. El nos primo sapien-
liae copulemur, elsic exeamus in campum quoerere ploravit, et effudit super se non corpus, sed ani-
et invenire cupientes. Mulii enim sine sapientia ma- mara. Effudisset enim corpus, si carnalibus acquie-
le quaerunt. Et ideo Cain quia non acceperal a Deo visset. Denique cum morte damnaretur, exclamavit,
qusesivit, male exivit in campum ; g quasi judex reorum, arbitra columniantium ; et in-
prudeiuiam,male
Abel bene, qui perfeelum sacriQcii munus implevit. noceniis conscientiae auctorilate divinam sibi in judi-
Bonum enim sapieniise sacrificium , bona est hostia cium accersivjl cognilionem , non timore morlis
c censurse potesiate proecelsa.
inlerfecit percita, sed arguenlis
fides, et oninis virtus. Denique, sapientia
suas hostias, etmiscuit in craterem vinum suum. Et Susanna ergo fugii sseculum, et se Deo credidit, ad
ideo ui iiisipientibus geniilibus potum fidei darel, ad illam arcem civilaiis aelernoe fugiens ,' quae tolum
d quoniam inlra Deum sunt
craterem suum convocavit eos dicens : Qui est insi- mundum compleciitur,
omnia.
piens, diverlat ad me (Prov. ix, 4). Etegenlibus sen-
su dixit: Venite et edite de meis panibtts, et bibile vi- 54. Fugit et Paulus ut evaderel per fenestram in
num quod tniscui vobis (Ibid. , 5). De boc cratere sporia demissus, sparium enim iriplex rumpi non
Pliito in suos libros transferendum puiavii, ad cujus posse noverat: sed fugit, ut Evangelium Domini lolo
orbe prsedicarel; et ideo in paradisum raptus est. Et
polum evocavit animas: sed eas explere nescivit,
nos fugiamus per fenestram audientes praecepta Do-
qui potum non fidei, sed perfidioeministrabat.
mini, et visu sobrio, atque oculorum castitale ser-
CAPUT IX. vanles.
Vrget uf hinc fugiamus, sicut fugit Jacob de patria , | ] 55. Fugiamus sicut Lol, Sodomitana crimina
et sicut cervi ad fontes; quos qui desideral, super se amplius, quam sujiplicia lorniidans. Mngisenim pius
animam suam exemplo Susannw effundal oporlet. certe scelerum fugit toniagia, qui Sodomiiis domum
QuomodoPaulus et Lot fugerint; ac nobis similiter clausit: nec cohabitaos noverat eos, quorum flagilia
fitgiendumsit in supernam civitalem , quoad sum- nesciebat, et opprobria aversabatur: nec fugiens
mtts sacerdosmariatur : cum quo et vefus homo nos- respexit eos quorumconversaiioiiesnondesiderabal.
ter debet mori. Fugit ergo sicul Lot, qui renuutiat vitiis, abdicat se
52. Fugiamus ergo binc sicut fugit de palria sanc- incolarum moribu^, qui post se non respicit, qui su-
tus Jacob. Sciebat enim veram palriam esse superio- periorem illam civitaiem ingreditur iiiiroitu cogita-
rem. Fugiamus sicut cervi ad fonles aquarum : quos lionuin snarum, nec recedit ex ea donec moriatur
sitiebat David, sitiat et anima noslra. Quis esl ille Priiiceps sacerdoium , qui lulit peccatum mtindi.
fons ? Audi dicenlem : Quoniitmapud le esl fons viim Mortuus quidem semel est: sed moritur unicuique
(Ps. xxxv, 10). Huic fonii dicat anima : Quando ve- qui baplizatur in morle Chrisli; ut consepeliamur
niam ei parebo ante faciem tuam (Ps. XLI, 3 ) ? Fons cum eo, et resurgamus cumeo.ct in novitate vitai il-
enim Deus est: sed qui hunc fonlem desiderat, ef- lius ambulemus.
fundatsuper se animam suam ; ut nihil a passioni J i 5ti. Bene fugis, si cor tuum non imilelur peccato-
carnis relinquat, sed ubique anima supeifiual. rum consilia , et cogiiaiiones eorum. Bene fugis, si
53. Pulchre eam effudit Susanna , ut evaporare oculus tuus fugit calices et phialas; ne 440 "al *'-
in eam non possent incendia corporis, morlis lormi- bidinosus , dum moratur in vino. Bene lugis, e si
dines, vitae cupidiiaies. Effusa super ipsam anima oculiis tuus alieuam decliuet, ut lingua tua veritatem
omue restinxit carnale desideriura , saeeulare stu- cuslodiat. Bene fugis, si non respondeas imprudenti
a Iia Rom. edit. ac unus cod. Vat. Alter vero a Ita edit. omnes cum panrismss. At Colb. unus
cum duobus Gallic, nihil possessioniscarni; quoelec- quoniam inlra Deum omne wvvm. Alter cum Torn. ,
lio miiiinie displicel. Sed reliqui mss. et edil. ant., .... omnia fugit; Valc. et Tbeod., fugivnt; Thuan. ,
nihii possessionicarnis. Prat., Big. , Ebrulpb. , Alnei., ....omne
b Qiwedamedit. tum ex vel. lum ex recent. , non Fisc. denique, .... omtte liabel cum fngil. confugit;
e Edii. oiimes , si oculus inusaliena declinet , ut
politit. Male. Est enim locuiio roiidiiionalis, ul indi-
cani seqiientia illa, nist de his , ete. idemi|tie valet, lingua; Hoin., el liuguu. Mss. Gall. lero ad uiiiim, ...
polnil, ac si legeretur, poluissel. Quse iormula pro- alicnam, etc. Utrftijue lectio suum sensum liabere
bftlis auctoribus non est inusiiala. polesi, ut moneaiiuir ocnlo aveiiere sive ab alienis
c Edit, qiuedam Paris., censurm poteslale perculsa. diviliisj sive ab aliena conjuge. Haric siquideni Arri-
595 • S&NCTI AMBROSII 596
adimprtidenliam iilius. Bene Fugis, si aufer&s gresr A crealura , habens iii se simililudinem Chfisii, cujus
sum pedmn tuorum ex ofe insipientiuni. Cito enim niortis simililudini consepulti imaginem vitse ejus
malis ducibus erratur: sed si vis bferiefugere, longe assumpsimus, alas gratise sphiialis accepimus.
fac vias tuas ab eorurn sermonibns. * 58, Sic igitnr vplaie, ul dicatur de vobis : Qui
57. Morluns esttibi Princeps sacerdotum, tibi cru- sunl isli qui ul nubes volant,et sicttl columbmcum pullis
cifixus esl ,.ul clavis ejus adh;oreas. Te enim in illa suis (Esai. LX,8)? Ul nebuloe vesiroeroreiitjustiliam,
carne, e| lua peccaia suscepil: afiixa sunl illi pati- el columboepariam simplicilaiem. Sic navigate quasi
bulo tuoniin delictorum chirngrapha ; ut jam munr- transfreianies mundnra, non pererranles, quasi na-
do nihil deheas', eui semel rcnuntiasii. Eirectenihil tves Tharsis; ut ad inlelligibiles portus cursum diri-
dches, cui suppetit dicere: Mihi enim munduscruci- galis, el convehatis divjtias maris. Sic festinate , ut
fixus esl, elego mundo (Gttlal. vi,.14); ul jain mor- dicatur de vobis : Lcves facti suntsuperaquilas{Thre.n.
tem non timeas, si gerasChristum, in quo potes di- iv, 19). Ab ira enim veniura ftigiendum videlis,
cere:Vbi est,mors, victoriaiud?Vbi esl,mors,aculeus quam declinare poterunt, qui per posnitenliam sibi
tuus (1Cor. xv, 53) ? Etenim cum vetus ille homo -spem Jocaverint evadendi, et reconciliaiionis fuluroe
nosler affixus est cruci, destrucium est peccaium, fideni hauserint, per Dominum nosiruinJesumCliris-
ohiusus:aculeus, vacuala culpa; ululieriiis servire B lum, cui regnum est a sseculis, et nunc, et semper,
ilagitiis desinamus. Abiit enim velus homo. Nunc au- el in omnia sseculasoeculorura. Amen,
lem jam non vetus homo in nobis: sed nova esl
Ivrosiusbaud raro simpliciler alienam dic.il, scilicet V, 20, Mii7ro),iic rrpo?allorpiav. Ad quem lOCUm
*CT8J
Scripturae consuetudirteiiT hnilntus, ubilegis, Prov. frequenter ab S. Proesule alluditur.

1N LIBROS DE JACOB ET VITA BEATA ADMONITIO.

Ex ipsa quidem horum librorum inscriplione cognoscere esl Ainbrosiumde Msloria palriafchw Jacob, deque
febus ad bealam vilam perthientibus agere": verum eUnon sola sttni de quibus agit, et hwc ipsa singulari quadnm
ralioue tractut, quam non abs re fuerit hic (Lib. n, cap. 1, num. 1) explicure. Enimvero antequam ad illud
accederel argnmenium, exislimavitncophytis tradenda yhiutum prwcepta, et qua via quibusveadjumentis per-
fectionemcondilioni vilw a se in bnptismo palam nuncupatwconvenientemacquirerent, aperiendum.
Quapropter prhnis ipsisprioris libri verbts docet ad frucluiii aliquem exinstitutis qttibus imbuebaniur, perci-
piendum, adltiberi oporlere animum docilem,qui motutimpravorum lumullnsrectm ralionis iraclulione corrigerel:
tamclsi enim omnesillos motttsea, quantacumquevirlus ejus sil, radicitus evellereneuliquamvaleal, posse tamen
cupiditates resecari leinperantia, quain Deus primo parenti, necnon postea in Lege servandam prwcepit : Itinc
noslros omnes lapsus volunlali illi qttmLegis ac Evangelii jussis parere polerat, non carni cujus membris ipsa pro
libito sive cidjitstitiam sive ad iniquitatem utebutur, impulandos esse : si diabolus volunlarium sibi servtim
auclionaiur ILib. i, cap. 3, mmi. 10), a Christo non nisi volunlarium mililem eligi : quemqueauiem propria_
rponte illius servum fieri quem sibi Dominum udoptasseu Ex his prmclare ob oculos ponit quanlum glorim ac
utilitaiis redeal ex servitio Chrisli, cujus quidem numquani non liberti sumus, quippe quos immensonwrlis sum
prelio redemerit, ac redimendo, muneribus queis majora alia nec optare possil quisquam, donaverit.
Affirmal porro divina inter beneficianumerandamesse Lcgentveterem, quandoquidemaddita ipsi gralia quod
eidem legi possibile noneral, effecit; ut semper ad opem confugeremusprmpoteniisillius Servutorh, sirieqttoad
perfectionemsancitlalis pervenire non licet. Ad extremum horlatiir ne umquampaliamur e memorianobisexcidere
summum illud beneftcium, perquod nobis ih baplistnale Cltrislo commortuis el convivificalispeccala dimissa
sssenl; ut eidetnvita gratimjungeremur ac vheremus. Vnde conCludilab eo nos neque adversis nequeincommodis
ttltis separari debere, cum in hisce rebus vilw istius felicilas omnis posila sit.
Itaque posiqttamsanctus Dotfor in ejusnwdi prmceptionibusprimi hujus libri sex captla insumpsil, in seplimo,
slcul et in oclavo generalibusargumenlis demonslrat nulla calamitale, nulla miseria vilw felicitaieminierpellari;
in his enim , inquit, probannir, in his beata vita est, etiamsi muliis periculis inundetur (Ibid., cap. 7 ,
nunt. 27). Hwc lamen in alio rcperiri negat nisi in sapienle , juslo, el perfecto liomine, qui nec dispendiis mi-
nuilur. liec adversis frangitur (Ibid., num. 5i); cum bealiludinem suam in unasummi boni, hoc esl, ipsiusmet
Dei possessioneeonstiluqi, Cmterum a perfecto illo nequaquam exigit in damnis, pula in morbis, in morte
consanguineorum, in captMlale , sloicam apulhiam , sed mentis wquabilitalem, qttam ab UlO ipsp alios doceri
tesiificatur.
His universimin prhnp Ubroconstilulis, in secundo eadem nobilissimisclarorum virorum qui sttb antiqtto fw-
dere floruerunl, exemplis probat. Sed imprimis palriarchm Jacob vitam proponit, cujus prmcipuis actionibus
planum facit, quanta vei in maximis calamilatibus felicitate sii politus. Cum aulem subinde sermonem suttm
exposiiionibus ad mores informandos maxime accommodatis aspergat, quattdoque etiarn digredilur argumenlo,
ul in mysiico sensu spaiietur. Denique non dubitat de parentum Jqcob iti eiittiehariiate sal multis disserete, nt
 597 DE JACOB ET VITA BEATA LIB. I. 598
inde parentes omnes intetiiganl, quomodoerga liberos mquale.mexhibere amorem afque justitiam (e,njeafilux,. A$o
nonnulla ejusdempairiarchm facta, cujusmodi sunl qum conligere in Palriarchis benedicendis, a(lingit quidem,
sed paucis omnhio; haiid dubieeo consilio, ul illa ipsa proprio traciatu fusius uberiusqueprosequeretur. Po.st
hmc subjectisobiter Joseph atque aliorum quorumdam exemplis, ad sacerdotem Eteazarum , ac septem fratres
Machabwos,eorumquematrem stylum converlil. Hic sane in tribus ullimis hujusce libii capitibus tplp el.oquenltm
snw cursu ferlur, ui felkilalem qua nobilissimiitli martyres in lege nutriti, per gratiam corpnati (Lib. n , cap,
11), in ipsis suppliciis licd hnmanissimisbeabantur, summam exstilisse demonslrei,
Cttmauiem diutius in Jacobi exemploimmorelur, de quo novem ferme secundi libri capilibus disputat, ut in
maximisquoque miseriis aslrtiat beatamessevitam: hinc dubioprocui operi tilttlus inscriplus esl DeJacob el viia
beata ; nec aliam obcausamalibi scribii proposiiamabs se in Jacob singiilareni auimi labortimque patieniiam,
(Lib. de Joseph palriar., c. 1, num. l).At quando illuslrium etiam Machabworumcelebratissimumugonemullimis
tribus capitibuSprwdicavit, liitic esse arbitramur quod Magnus-Cassiodorusdixerit: Nani et sanr.tus Ambrosius,
ubi de persona Joseph ipse loquilur, secundum libium Machaboeoruniexenipli causa nieiuoial, cujus niaxi-
niam parleni ad denioiistrandain tolerantiam cloquentise suse dulcissimo liquore patefecil (De Instit. divin.
lilt.f cap. 6). Cur hic auctor isias commentationesnominelibrorum de Palriarchis designaverit, jam declaraium
esl : at vero in dubium revocare quis possit, an non in laudato lestimonio pro Josepb melius Jacob substitue-
retttr? Cerle quidetn id non perperam videtur colligi posse litm quod Jacob dicendi argumenlum Ambrosio suppe-
ditei, lum quod obscurum non sit corrupiionem in hunc locum aliquam irrepsisse. Vbi enim nunc Josepb, ibi
olhn Esdras legebalur. Nihitominus tamen cum S. Prwsul de Machabwisillis disserat post factqmJosepliiquem
in ipso carcere felicitalem suam invenisse docel, mentioncm ; hic Senaloris lexttts defendi polest. Ambrosiana
autem illa eloquenltaqttalocum hunc suavissimeperfundi ille animadveriU, eliam qlibi passim in hpc opere eiu-
cel twn mediocriier.
Extra conlroversiamest eosdemhos libros e concionibusquas ad populum suum habuerat, concinnatosesse ;
siquidem prwtcr oratorios dicendi modos quos istic ticel obseryare, expressis verbis ipse significal verba se facere
post recitalumillud Evangelium, in quo dicitur : Ubi thesaurus tuus, ibi et cor luum : sicul legi (Matth. \\,
21), inquit, audisti hodie (Lib. n, cap. 5, n. 25). Difficiie vero sit quot sermonibustractatus Uli compot\anlur,
definire : illud sallem affirmare licet eosdem ad neophytorum gregem habilos fuisse festis paschulibusatmi
circiier 587, quo superiores libros pronunliavit, sicuti^evidentitts exlibro de Joseph palriarcha cqnfirmari
potest.
Exslal Pliilonis scriptum sub hoc tilulo : Quod omiiis probus sil liber; cujus sane maleria cum istis Ainbrosii
lucubralionibushaud paruin habel affinitalis. Niliil lamen decerpsit inde S. Doclor, nisi cum de Esau loquilur.
Istic enitn quidquid in ilio libro oplimum ac prmstantissimumest, videlur dedita opera inlra tnedicepagellw an-
guslias conlraxisse.

SANCTI AMBROSII

MEMOMMSIS EPISCOPI

DE JACOB ET VITA BEATA

LIBRI DUOa.

LIBER PRIMUS.
443.CAPUT PRIMUM. A prsecurrit virtulibus, passiohes cpercet. Docibilis
enim virtus. Denique sttidio et discendo acquiritgr,
Ad virlutum discipliriam, passionesque coercendas
necessarium esse sermonemprudentem , ac mentcni dissimulando amittiiur. Alioquin nisi sernio bonus
rationi inienlam; itemqtie ralionem licel qmnino necessarius esset ad correciionem, numquam Lex
dicerel : Non adiillerqbis (Exod. xx, 14). Sed quia
concupiscentiam exscindere nequeat, posse lamen
nudus sermo ad monendum utilis, ad persundendum
vel gravissimismolibus moderari.
infirmus est, ideo adhibenda est rationis fectse
1. Necessarius ad h disciplinain bonus omnibus consideratio; ut quod sermo bonus proescripserit,
sermo, plenus prudentioe; et mens ralioni inleiita ralio plenius traclaia persuadeal. Non enim servili
a Scripii circ. an. 587.
h Vet. edil., nd disciplinambonis amnibussenno, etc., Tbeod., qui cum Rom. edit.,.., bonus omnibus ser*
niO, eic.; Torn., ad disciplinam boni omnibus, clc,
quibus concinunt mss;exceptis Big-, Loiig., Valc, ct Non male. -
 599 SANCTI AMBROSII 600
ad obediendum constringimur necessitate, sed vo- £Lviri qni bostium caslra praeciderent, et deferrent.
luntate arbitra, sive ad virtuiem propendemus, sive aquam quam summo desiderio desiderasset, cogno-
ad culpam inclinamur. Ei idfeonos aut liber affeetus scens quod periculo alieno aqua sibi eadem conslitis-
ad errorem trahit, aul voiuntas revocat, a ralionem set, profudil illam Domino (Ibid,), ne sanguinem
secula. Passio aiilem gravissima culp;e concupiscen- illorum qui eam delulerant, bibere viderelur. Quse
tia esi, quairi ratio emollit el comprimit. Emollire res indicio est quod concupiscentia quidem rationem
enim potest, eradicare non poiesl; quoniam animus proeveniat: sed ratio cupidilati resislat. Iiumanura
qui 444 esl raiionis capax, non est suarum passio- itaque passus est David, ut irratioiiabiliter roncu-
num doniinus, sed repressor. Neque enim fieri po- pisceret : sed illud laudabile, quod irrationabilem
•test ut facilis ad iracundiam non irascaiur : sed ut concupiscentiam raiionabiliter parato fraudavil re-
raiione se temperet, indignaiionem cohibeal, *>a pu- medio. Dum laudo viros qui ertibuerunt desiderium
niendo se revocet; sicut et Propheia nos docet di- sui regis, et maluerunt finem ejus verecundioe vel
eens : Irascimini, ei nolite peccare (Psal. iv, 5). periculo proprise salutis afferre : plus laudo eum qui
Concessit quod naturse est : negavit quod culpae erubuit in suo desiderio alienum periculum, et aquam
est. dubioesortis pretio qusesiiam, sanguini comparavit:
2.-c Omnis itaque temperanlia ex aliis, non ex se \ > simul;quasi repressa victor cupiditate proftidii aquam
originem sumil, ideoque secunda est. Nam aut de Domino; ut ostenderet quod coneiipiseenliam suam
naturalibus suscipitur, aut de utilibus. Itaque aut verbi consolaiioneresiiiigueret.
naiuralia lemperal, aut utilitaiis assertor est. Deni- 4. Potest igitur mens sobria impressiones refre-
que non ibi excidit concupiscentiam : sed facit ne nare ac reprinierequamvis graviuiu passionum, ct
concupiscenliii*serviamus. Quis eniin lanlus, ui cor- fervorem omnem cupiditatis flagraniissimoe refrige-
poralem moium possit auferre, nisi solus ille qui rare, derivare alio motus, et recise rationis tracia-
pottiit de infruetuosa ficulnea dkere, d hoc est mali- lione despuere passiones. Etenim cum Deus honii-
lia Jud;corum : Ecce anni tres sttnt exquo veni qum- nem conslitneret, et in eo mores sensusque plania-
rens fruclum in ficulnea hac, et non invenio : succide ret, tunc motibus ejus imposuit regale meijtis inipe-
ergo illam. Cui respondil servits : Remitteillam et lioc rium; utionines sensus^uiotusque boniinis, ejus
o.nno, usque dum fodiam circa illam , et mittam cophi- vigore ac potestate regerentur. Adjunxit ad graiiam
num slercoris ; et siquidem fruclum fe.cerit: sin autem, creaturoe, ut rnenlem ipsam divinis inforiuaret prae-
in futurum succides illam (Luc. xm, 7 ei seq.). Merito ceptis, et sapieniiae instrueret disciplinis, quibns et
ad boiiiinum reiulii, quia exsciiideudae.e teroporalis f cavenda prsenosceret, et. eligenda cognosceret.
prolapsionis poiesialem sibi ipse vindicare non po- f_; Mens igiiur rccta ralione tenens disciplinam sapien-
terat: sed Domiiio reservahal. the^ ui divina ac bumana eognoseat, erudilur iuLege
5. Denique quem de honiinibus meliorem et for- per quam discit quas sibi subjicere debeatpassio-
tiorem assumeinus, quam sanclum David , qui sibi nes.
cupidiialcm qua concupier.it aquam de Iacu Bethle- CAPUT II.
hem, hostili interclusam exercitu, auferre non ,po-
Passionibus tum animi, lum corporis moderari tempe-
tuit, potuit iftitigare? Nam cuui aliis ulique 445'
defuisse non inveniamus, id est, tanio cxercilus nu- ranliam : cujus effecltts palriurcharum denwithtran-
tur exemplis, ac deinde rationis digiiitaie commen-
mero,cum niique mtillo minus regi deesse .potuerit
ex cseteris fontihus aqua; irralionabilem quanidam data, eamdem lemperantiamdivinoprwceplo muniri
Sanctus ostendil.
concupiscentiampassus. desideravileamquaeliostium
erat eiiciiinlusione vallata , uiide sine maximo peri- 5. Passionum autem velut duces sunt nalurales
culo nort faciie potuisset deferri. Itaque ait : Quis deleclaiio el dolor, quasseu,uunturcseterse. Illa:eiiim
mihi dabit potum de lacu qui est in Bellilehemad por- compleeiuntur universas, quarumutraque non solum
lam (11 Reg. xxni, 15)? Et cum essent reperti tres corporis, sed etiam secundum aniinam passiones
a Rom. edil., rationem secula : gravissima vero TJI in
culpa. Sic etiam quidam habent secanda, ubi alii
causa culpmconcupiscentia, quam lamen, elc. Quatuor secunda. Non lemere forsiian quis suspicauiiur post
niss., ruiionein. Sed est passio gravissimaculpa concn- adjectivum omnis, nomen sub>laiitivum in aniiquio-
piscentim (Long., conscienliw)— Emolliii enim po- ribus mss. scribse osciianiia pnrtermissnm, qnod
lesi, eradicari, eic. Reliqrli mss. ac edil. ut in varie postea ab aliis rei-tiiutiim sit. Fclicius divina-
texiu. ruiit reposuere vocem temperantia , quam postu-
i> Ita mss. Thuan.; Big., Torn., Vict. et Colb. At lahat qiii contiiiuatio seriesque sermonis, ut liquet ex
Valc.,Long. et Theod.,o peccato. Alii vero, et edit,,. cap. seq.
ac puniendo. d Rorn. edit. secaverai hoc est maliiia Judmorum.
e Kdit. Rom., Omnis ergo lemperantia est de iis e Mss. aliquol, corporalis probpsionis,
qvcenegantur; ideoque sequenda est. JSam aut de na- 1 Ita inss. «imues. Edii. vero, el cavenda.... et le-
iuralibus suscipitur, uut de moritlibns, aut enim na- gendtt, etc., prseter quasilam Paris., nld pro cavenda
turalia lenipetut, aui moralia. Sed haec verba sunt legere est canerida, scilicet \\\ cunenda opponercn-
conjeciprnm , non Ambrusii. Mnluimusjgiiur ab aiit. luir legendis. Hidiiule : nisi hic lapsus tiierit
cdit. non reeedere, quando illis mss. suHragantiir: riini. Irem posi. alieram lineam., uiii edil. lenetopera disci-
In.his.tamen esi aliqua d.iyersiias,. Alii eniin xTocem plinam ... eruditus in Lege, eic, resiituiinus e mss.
iemperaniia omitluiil : alii iriulant in vocem ira; uniis ienens discipliftam,... erudhurin Legei
 601 DE JACOB ET VITA BEATA LIB. I. 602
sunt. Et quia' diximus subesse his alias passiones, ji pudoris, stupmm' probarc commissum : sed maluit
ante delectaiionem concupiscenlia, post delectaiio- insolentes ralione cobibcri, sciens quod indignatio-
nein gratulatio est : ante dolorem autem est limor, nem ralio temperare posset.
post dolorem iristitia. Conimotio autem animi com- 8. Temperantiaesi igitur quse resecat cnpidilates.
inunis passio, el deleclatiouis et doloris est. Trans- Hanc primis Iiomiiiilms tenendam mandavil Deus
curram alias, id est, snperhiam, avaritiam, ambitio- dicens : De fructu autemligniquodesl inmedio paradisi
nem,contentionem, 446mv,d'anl> Quoesunlsecun- nonedetis, neque langeiis illtid, ne moriamini(Gen.,ii,
. dum animam passiones : Iraiiscurrani eiiam inex- 17) Et quia non est retenta, ideo transgressnres virlu-
plebilem vorandi libidinem, effusionemque liixurise tis egregioeparadisi exsules 1'actisunt, et immortali-
alque lascivise, quae viiia nexa sunl corpori, et se- latis exsortes. Hanc Lex docet, et universorum in-
cundum illud operantur. Meritoque lemperantia fundit affectibus (Exod. xx, 4, et alibi).
quammaximeistarum passionum restinguiiardorem, CAPUT III.
pfinium sobrietate alque nioderainine animura 447
quse
lemperat, mentem informal; deinde etiani delicia- Temperanliam, sapienliam, el disciplinam a Domino
rum abslinentia restringit habenas corporalis feroci- doceri ; quod sequitur ad studium coliorlalio: ilem
latis. Ideo Lex recidii ciborum licenliam (Levit. xi, j , culpam noslram ascribendam esse soli noslrm vo-
ielseq.), epularum copias, non solum ut resecaret lunlati, qua vel peccato vel justiliw servimus; ac
luxuriam : verum etiam ut inhibemis contemplalio- demumulra servilusulri prmferenda videalur ?
ne praecepli viam iraclationi rationis aperiret, quse 9. b Docere autem Dominum eam, et sapien-
irrilanienia gulsecseterasque recideret a cupidilales, liam, et disciplinam Scriptura testalur. De tem-
corporeas passiones molusque cohiberel. Tempe- perantia in Lege (Exod. xx, 4, el alibi): de cseleris
raniia estigiiur correclionis prcevia, disciplinoe nia- in libro Job, in quo scriplum est: Nonne Dominus
gistra. esl qui docethttellectumet discipliuam(Job xxxm, 16)?
6. Ab hac profeclus Jacob sanclus, primaius a Etin Evangelio Dominus ipse ait: Discilea me quia
fratre quos non hahebal (Gen. xxv, 55), accepit; milis sum, et Itumilis corde (Matlh. xi,29). El alibi
ejusque prselaius assensu docuit in reliquura intem- ad discipulos ait : Ile, docele omnes gentes, bapliznn-
perantes propriosibi viies esse judicio. Ab hacpro- tes eas in nomine Palris el Filii el Spiritus sancli
fecius Joseph, et caloremjuventuiis edomuit, el ten- (Malth. XXVIII,19). Unde auiem discipulidicti ? Aut
talum adulterinis animum illecebris, rectoe rationis quid iilind a Cliristo nisi virtutum operari prsecepta
ii)duetione firmavil. Denique quamvis foriis esset et discebant ? Deniquc David ait : Venite, filii, audile
validus, lamen tractatu rationis fulcire semaluii di- C me, limorem Domini docebo vos (Psal. cx, 10). Uti-
cens uxori doniini sui : Si Dominus meus uon scit que timor Dei de numero virlutum est ; qtiin inilium
prwler me aliqu>d in domo sua, ct omnia qtimcumque sapientiaa limor Doraini, per quem adsciscilur piae
liabet, dedil in mantis meas, neqttesubtraclum esla me forma doclrinee, de qua Pnulusaii: Gratias autcm
quidquam prwter le qum uxor illius es : el quonwdo Deo qttod (uistis servi peccali, sed obedislis ex corde
faciam verbum Iwc malum, et peccabo coram Deo in eam formam doclrinm, in qua tradili estis : libe-
(Gen. xxix, 8 el 9)? Ila-c esl igilur reclae raiionis rati autem apeccalo, servi facti eslisjustiliw (Rom.vi,
traciaiio quam Graeciloyto-p.dvnuiioupant, qua mens 17 eil8). Doclrina igiiur facit ut possimus pervenire
sapientise inlenta solidatur. Pulohra enim ratio, quod adjustitiam. Potest igitur acquiri justitiadisceiido.
nec beneficiis domini esse diberet ingratus, nec lnlendainus igitur studio iiiformam Evangelicoedoc-
occultum posset esse peecalum, quod, Deo lesle, trinae. Miuimum sludii plerumque pro maxinio ha-
comraiiieret, quem latere non posset. betur. In studio enim suniomnia, per quod adhibe-
7. Bona igittir ratio, qtioe et hostilem plerumque lurobedieniia, quse inutramlibet pariem propende-
affecmm exuit, etdolorem injurioesequesirat. Deni- ' rit, aul culpam adjtuigil, aui gratiam. Hoecnos in
que et in acie plerumque victorem mitigat, etferi- primo Adam iraxit ad mortem, hsec nos in Adam se-
turi mucronein retardat, et roganlem morii eripit; D1ciindo advilam vocavit.
eo quod subjeetis parcere jusia ralio persuadeat. 10. Non est quod cuiquam noslram ascribamus
Nam de excludendo vel miiigando injurioe dolore seruninani, nisi nostrse voluntati. Nemo tenelur ad
quis melior magister, qnam palriarcha Jacob, qui culpam, nisi volunlale propriadeflexerit. Non habent
proprios coarguens filios Simeon et Levi ait : Odio- criraen c quse inseruntur reluctanlibus : voluniaria
sttm me fecisiis, iia ul swvus videar (Gen. xxxiv, tantum coinmissa sequilurdelictorum invidia, quod
50). Et utique ulli fuerant sororis injuriam, qnae in alios derivemus. Voluntarium sibi militera elegit
contra instituia patria violato fne.rat pudore leme- Cbrislus, volunlariuin servtim sibi diabolus auclio-
raia; nec potuit Jacob, praeceplor disciplinoe, custos nalur. Neniinem jugo servilulis aslriclum possidet,
i Codices Vaf., Viet., Colb., Valc. et Theod. pri- Rom. denique, Docere autem Dominumetsapientiam,
ma manu, Cttpidiialescorporew passionis. Theod. se- cui consentiiini alii mss. nisi in boc quoii halient,
cunda mauti, el Remig., Cupidilates corporis, passio- eam et sttpientium. Optiine. Vox enim eam ad lempe-
nes, eie. raniiam refertur.
: b. Vet. edit., Doceri aulem. sapienliam ', cod. Big. . c Edit. Eras. et seq., quminferuntur reluctantu
et
et Torn., Doccri aulem tani, el sapicntiam : edit. btts.
 605 SANCTI AMBROSH 004
"hisi se prius peccatoruni oere'ei vendiderit. QuidA prie dixit: Qui enim vocdlus est in Domino servus,-
Gafnem quasi infirinara accusanrus ? Membra noslra liberlus esl Domini: simililer qui liber vocalus est,
arma sunt iniquitaiis, etarma jnsliiioe. Vidisli paupe- serwusest Chrisli. Revera enim omnes Cbristi liberii
rern injiiriam accipientem , protexisti euni; membra sumus, nemo Iiber. Omnes enim in servilule gene-
tna arma pielatis stirit, quibtis pauperem ab injuria rati. Quid servili condiiioni arrogantiam iibertatis
viiidicasli. Vidisli egenum, doiiasiieum muneribus, assumis ? Quid litulos nobililatis usurpas, servilis
dexiera tua mortem a tuo pectore repulisti. Vidisii bserediias ? Nespis quod le Adaeatque Evse culpa.
eum qui ducilur ad niortem, eripuisli eum, quia mancipaverit serviiuli. Nescis quod redemerit te.
scfiptiim esl: Eripeeumqui ducitur admortem(Prov. Christus, non emerit. Non auro, non argenlo re-
xxiv, 11) : memhra lua arma sunt justitise, si injus- dempti eslis de vana vestra conversationepaternw ira-
le hominein perire non passus es. Vidisti muiierem, ditionis, sed preiioso sanguine Agni(lPel. i, 18 eil9).
casligasii corpus luum, mortificasti libidines, proca- clamat aposlolus Pelrus. Ergo redeinplus a Domino
ces inerelricis oculos aversatus deseruisti, membra es. Servus es quicreatuses, servus es qui redemplus
tiia arma siinl caslimonise. Contra aulem, si oeulus es, et quasi Domino serviluiem debes, et quasi Re-
lilus vidit muliereni ad concupiscendum eam, ape- demptori. Nec inferiorem pnles liberliniiaiem sub
ruisii vulnus, impressisti telum 448 corpori luo, Bt Christo, quam liberlaiem esse. Addignitatemsequa-
membra tua arma peccaii suiit. Vidisti possessioriem lis, ad luiiionem prsestantior est, ad graliam par,
pupillorum, et paternis eos expulisii sedibus, irans- adversus lapsum cauiior,adversus superbiam tectior.
tulisli lermiiios quos posuerunl patres lui, membra Ita liberiatem accepisti, ut meminisse manuinissoris •
tua arma iniquitatis sunt. Affeclus igilrir, nOn caro tui debeas, b ut pairono tuonoveris legitimtim obse-
auctor fest culpae, caro auleni volunlalis ministra. quium deferendum; ne abingrato revoceturliberlas.
Noii fergo vfendatnos voluntas noslfa. " Quid te beatius, qui sub Domino regnas, et sub pa-
11. Clamai Apnsioliis : Nescitis quoniam cui exlii- trono mililas ?
buistis voSservbs ad obediendum, servi eslis ejus cui 449 CAPUT iv.
obedislis, sive peccali in morlem, siveobeditionisin Quanlum Deus liomini concesserit, cum ei Legem de-
juslilitim (Rom. vi, 16) ? Ergo si aul peccalo sefvi- dit, el graliam adjunxit. Vbi solvunlur duw qums-
mus, aut justiiiae, consideremus in qUa parte servi- tiones: Qttomodo bona sit Lex, qum mortem opexe-
tus tolerabilior, fructus uberior. Sed qui potestesse iur; et quomodoqum morlem eperelur, triors nobis
fruclus in morle ? Peccaii enim siipendium mofs ; et non sit ?
ideo nulliis in eo fructus est,.sed pndoris dispert- 15. Quid autem est quod tibi non contulit Domi-
ditim; cum ea quse gessimus, erubescimus. Servire C!1nus? Legem dedit, c peccaium prodidit, adjunxil
auiem justitise libertas est. Qui enim vbcatus est in graiiam. Lex enim peceaium denurtiiavit: sed in
Domino servus, libertus esl Domini. Similiter qtti liber condiiiohe lubrica penitus cohibere non potuii. Co-
vocatus est, servtis est Chrisli (l Cor. vii, 22). Utraque gnovi ehiirt peccatum quod neseiebam. Cognovi con-
condiiio optinia, esse sub Cbristo, stib quo et pfetio- cupiseehtiani fesse peccatum; et hac occasione co-
sa serviiuS et gloriosa libertas. Preiiosa serviius gniliortis, peccati sefa cumulala sunl; quia peccaium
quasi tanti sanguinis preiio compafaia : glOriosa qiiod anie per ignoranliam meam mortuum videba-
auiem libertas quam nulla sefviius culpse, nulla pec- tur, in me revixit: ego auleni mortuiis sum peccali
calorum viiicula consiringunt, nulla fiagitiofiim vnlnere ; quia cogniiio culpse quae mihi profulufa
onera, nulla criminum commercia degeneris nexui videbaiur, hsec nocuit, ut scirem quod vitare non
servituiis addicUnt. poteram. Peccalum enim prodidil, et per bonura
12. Disce huinilitatem, o liomo, apostolici vim denuntiaiionis suse peccati ipsius acerbavii invidiam.
cognosce magisterii. Si servum ledicas,libeitus es : Itaque supra modum faclum esl peccalum mibi; quia
si libertim le jactes, servuses. Nam et ille qui quasi cumulatum est denunliatione mandali..Crescit enilii
sefvus redemplusest, libertaiem liabet , et iste qui culpa, cum prodilur, nec cavetnr. Quomodo ergo
quasi liber vocalus est, bonuifi esl illi ut servUm 10 bOnum mandatum , quod mihi mors esl? Aut quo-
Christi se esse cognoscat, sub quo servilus tuta est, niodo non est milii mors, quod per bonUin significa-
ct Iibertas secura. Quis quasi idioiam Paulum vel in tionis suse demonstrando peccatum/operatuni esl in
ipso jure asserit? Scivit eriim discernefe inter liber- nie mortem? Nam certum est quod mors mibi acces-
lutn, et liberum ; etidfeo.noii perfunetorife, sed pfo- sit, dum quod facio agnosco peccatum, sicut ipse

" Ila edil. et mss. prseter Remig. in quolegas,
Nisi eise prius peccdlor vere vendiderit ; el Big. ubi...
peccatorum vinculisvere (glossa jure) vendiderit.
h Qui libenate donatus fuerai, non ita fiebal sui
jriris, iit patnuio revereiiiiam alque obseqiiiiim non
deberet. Qiiod si quando contiiigerel ul ingralus ad-
versiis jiiitronum reperiretuf, aul in iiiferiorem li-
berliiiis grailum -redigebalur, auieiiam ouininnfe-
vocablitur iii serviiuielii: qiia quidem ppena cmn ob
alia, luni ob noinen militise datum afficiebaiur. Vidfe
tom. I Cod. Theod. lib. n, iit. 22, de Hsered. Pelil.
et Comment. Gotbolf. ibidem, Item lib. iv, lit. 11,
de Libenis et eorum liberis, et ad eum ejnsdera
Goihofr. Comment. ubi Ambrosianus -hic locus re-
ferlur.
c Restitnit Rom. edit. e Vat. cod., peccatumpro-
didit, quod ih vel. edii. nOn secus ac in mss. aliis
desideralur, cujus lamen loco Valc, Long. eiTheod.
liabent, peccaiumdeleyit; Torn.. peccatum dedii.
«05 DE JACOB ET VITA BEATA LIB. I. 006
Dominus ait: Si non venissem, a et Ibculus fuisseriiA, mors non est, etsi rnorlem opereiur. Quod enim con^
his, peccalum non haberenl (Joan. xv, 22). tiirbamur, fragiliiaiis est: quod evadimus, Cbristi.
14. Quid miraris igilur si Lex quibusdam morti
CAPUT V.
sit, cum morli sit et Domini salularis advenlus, per
quem redempli sumus ? Infidelis enim mortem sibi Qua ratione Lex non suffecerh : sed necessaria fuerit
quseritex gratia: manet aulem mandali gralia. Et- gratia per mortem Christi donata; ciim qub nos
cnim sicut cognilio venenaiorumpoculorumconsum- etiarii mori, resurgere , et versari debeamtts?
matur ad disciplinam mediciiiae: sic divinum man- 17. Erg<>ut ad exordia sennonis hujus reverta-
datum ad vilam aeternam. Sicut aulera ei qui male mur, mens bona est quoe bobel traclaiionem ratio-
ulitur noxiis potionibus, cognitio earnm in inalum nis, et intendit sapieiilise disciplinis : sed gravis
vertitur et periculnm ; et quo magis venena cogno- iucta est ei cum morlis corpore, el plerumque ra-
verit, hoc se inlelligit ampltus periclilari: sic forma lionem menlis vincit caruis illecebra, El ideo Do-
mandali iis qui Legem male inlerpretanlur, ve'l de- minus pfimo Legem dedit, cui niens hominis sese
nionstrala atque inierdicta peccata vilare non pos- ad obtemperandum dedit, et ei servire ccepit, ut
sunt, mortis auclor est. Sieul ergo bonum est an- esset subdita : sed caro subjcela non erai; quia sa-
tidoium, eiiamsi imprudenti aut iuieniperanli non BI pienlia carnis non est Legi subdita, et pra*cepiis
bonum : sic bonum mandatum, elianisi intempe- ejus repugnabnt. Non enim poierat virtuti obedire,
ranti non bonura est. Ergo bonum mandatum , qtiod xupiditatibus dedita, et lenociniis carnalibus impli-
alicui mors est. Responsum igiiur habe primae p.o- cala. Ideo laborandum est, ut leneainus Dei graiiam.
positioni: quia potest esse bonum mandatum, quod Mens itaque bona, si ratioiii inlendat; sed parum
mihi mors esi; bonura per naluram salularis prx- perfecia, nisi babeat gubernaculaChristi. Venitehim
cepti; mors per irttemperaniiam carnis. Domiuus Jesus, qui noslras passiones cruci suaeaffi-
15. Et quia diximus esse bonum mandatum quod gerei, peccala donaret: in cujus niorte justificali su-
mihi mors est, nunc discutiamus quoinodo uon sit mus; ut lotus mundus ejus mundaretur sanguine.
mihi mors, b qund per bonum licet, tamen mihi Deniqite in mofle ipsius baptizati sunius,
operatum est moriem. Sic enim proposuit Aposto- 18. Si igitur in illius morte diniittuniur nobis pec-
lus : Quod ergo bonum est, mihi mors est. Absit. Sed caia , eliam peccaiorum nobis passidnes in illius
peccatum, ul appareat peccalum, per bonum mihi niorte mOrianlur, illius crucis clavis affix» tcnean-
operaiutn esl mortem (Rom. vu, 15). Itaque specle- tur. Si in illius morte mortui sumns, quid iierum
mus singula. Mandatum utique Legis est: Lex au- tamquam viventes ad ea qtiae sunt mundana revoca-
tem spiritalis est, ctijus graliam video, pulcliriiudi- C) mur? Qiiid nobis cum e.Iemehtis hujus mundi?Quid
nem laudo, formam prsedico, prsecepturo. admiror: cum cupidiiatibus? Quid cum luxuria atqtie laseivia
sed quia carnalis sum ego veuumdaius sub peccaio, quibus Pum Chrislo morlui sumus? Quod si simus
trahor 450 invims ad culpam. Eteuim quasi servo in Christo mortui, in Chrislo resurreximus: cuni
culpa dominatur. Itaque Odi crimeu , et facio. Mens Christo igitur versemur : cum Cliritto superiora qu:e
odit, caro concupiseit; ego tamen in ulraque, qui sunt, non quoe451 corrupiibilia et terreua qiia*ra-
Legi mente conseniio, et -carne quod nolo, lioc ago. mus. Christiis resurgens a moituis veierem hominem
Bonum ergo mandalun! cui consehiio; et mens bona affixiim cruci reliqnit, novum resuscitavit. Chrislus
quoe quod bon.um est, elegit. Bona ad judicandum, ideo morluus esl, ut el sios peecato moreremur, Deo
sed infirma plerumque ad resislendum ; quia repu- resurgereinus. Mortua est caro noslra, quid iterum
gnat ei corporis appetentia , et captivam eam trabit peccato reviviscit? Quid iterum peccaio obedit? Quid
ad erroris illecebras. iterum peccaium regnat in mortuis, cum mors tinis
16. In quo periculo unum fesl remedium , ul querti peecati sit? Mortui sumtts carne, renovali sumus
Lex Iibefare non potuit, liberet Dei gratia. Sie enim spiritu. Spirilu ambulemus, qui spiritum Christi ae-
scriplum est: Infelix ego homo, quis riie liberabit de cepimus. Si auiem spirilus Chrisli in nobis, ergo sit
corpore moriis hujus ? Gratia Dei per Jesum Chrislum I ) nobis caro rriorlua propter peccalum : spirilus vero
Dominum noslrum (Ibid. 4 et 25). Itaque fit ut licet yivat propler juslificaiionem.
peecatum quod latebat, id esl, coucupiscerilia niea 19. Sic quod eral Impossibile Legi, solntum ebt,
quam non pulabam esse peccalum , morlem niihi si in spirilu ambnlemus, si passioues sepelivinuis,
operata sit, dum prodiiur, el supra modum facta sit si crucem liujus corporis non resolvamus, si chiro-
ipsum peccatum (erat enim peceaTum elsi nescie- graiihum peccati qnod deletum est in cruce Chrisli,
batur, sed cognitione coacervatum est, el quasi in- non rescribamus , si veteris hominis ainictum quem
cremeniuin erroris assumpsit, atque in naturara de- exuimus, non induamus. Scriplum cst enim in Can-
liciicessii fornia iiiandati),mihilameii mors non sil, licis : Exui tunicam meam , qttomodo induam eam?
cui proniptum est ad Christum confugere, per quem Lavipedesmeos, quomodo inqninabo eos (Cant. V, 5)?
solviinur onmi mortis periculo. Absoluta igitur eliam Morlilicala igilur nobis sunt corpnris membra , cur
seeunda est propositio, quia mandatum mibi Legis ejus pullulant yitia? ideo Lex non proevaluit, quia
' ft Rom.
edit., et locutus non fuissem.
h Edil. Rom., Et quomodoper bonum mihi opera[iHii!esi vionem, eonira cseleras fedit. ac mss.
 607 SANCTl AMBROSII 608
jion carnem monificayil: ideo qiiasi unibra prseteriit, A t cii; hseredem Dei , cobseredem Christi: spiritum
quia non coloravit: ideo etiam obumbravit nos a sole tibi adoptionis infudit. Numera hsec, et adjunge non
justitiae, k quia coacervavit crimina. Ergo et obfuit. tam ad debili nexum, quam ad muneris accepli
CAPUT VI. conservationem. Coboeres Christi es, si compatiare,
si commoriiire, si consepeliare cum Chrisio. Sus-
Promulgalm Legis fructus esse peccati confessionem, cipe passiones ejus, ut supra passiones cum endem
ac humilitalem , immo et gratiam ipsam, et chari- esse merearis. Vide
quomodo libi peccata superiora
iatis' pignus: quibus subjungilur ad graliludinis of-
donavit; ut niliil faceret obesse, quod peccasii.
ficia exhortalio cum beneficiorum homini concesso- Vide le hortatur, ne amitlas quod acce-
rum enumeratione. quomodo
pisti. Brevis hujus laboris est meta , et corona fruc-
20. b Quid igitur opus fuit ut Lex promulgarelur, tus perpetui: lolerabilis passio, merces inaesliraa-
si profulura non erat? Habebamus jam legem nalu- bilis. Quid enim te angil? An ignobilitaiis abjeetio?
rae; eral eniin unusquisque sibi lex, qui opus Jegis Sed' erit tibi in fulurum gioriosa nobilitas devotio-
scripinm habebat in corde suo. Hlara iion tenuimus : nis ac (idei. Num census tenuior, victus augustior?
cur addebatur et allera, in cujus operibus caro non Sed erunt libi divitise remunferatiouis ajiernae, in
ppssel justificari? Accessit vinculum, non solutio : B ] quibus rei ullius egere non possis. Num amissio fi-
addita esl peccatorum agnitio, non remissio. Pecca- liorum ? Recipies perpetuos, quos susceperas lem-
vimus omnes qui poteramus exeusationem proelen- porales, et dieelur de le; Beatus quLhabet semenin
dere per ignoranliain : os bbstructum est omnibus. Sion, et domeslicos in Hierusalem (Esai. xxxi, 9).
21. Profuit tamen mihi, ccepi confileri quod ne- Indignw, inquit, passiones sunt hujus temporis ad fu-
gabam : coepi delicium meum cognoscere, el injus- turam gloriam^t Rom. vm, 18), Scriplura libi dicit.
litiam meam nnn operire : ccepi prohuntiare adver- 24. Adde quia vila beata his adversis saecnlarium
sus me iiijustitiam meam Domino, ei tu remisisii molestiarum., atit passionum corporalium non mi-
impieiaies cordjs mei. Sed et illud milii prodesi, nuiiur, sed magis probatur. Adde quod vel patri-
quod non justificamur ex operibus Legis. Non habeo mojiii damna non sentit, vel necessitudinum forli
igiiur unde gioriari in operibus meis possim , non niente abscondil dispendia, absorbet dolorem. Adde
liabeo unde me jactem ; et ideo gloriabor in Chrisio. quia nescil naufragia , qui semper in porlu tranquil-
Non gloriabor quia justus sum : sed gloriabor quia iitatis est. Quid illud, quod labor libi communis est
rederaptus sum. Gloriabor, non quia vacuus peccalis cum omni creatura; quia proplerte iiiundus ipse ser-
siim , sed quia mihi remissa sunt peccata. Non glo- vitulem lolerat corrupiionis; quia cum sanciis tibi
riabor quia profui, neque quia profuit mihi quis- C ( laboris hujus et exspeclationis coinmune consortium
qiiam : sed quia pro me advocatus apud Patrem esl? Sol occasiim suum recognoscit, Inna defectum,
Christus est : sed quia pro me Christi sanguis e!'- errorem stellarum lumina, dum totius corporis nos-
fiisus est.Facia est mihi culpa mea nierces redemp- tri exspectalur redemptio.
tionis , per quam inilii Chrisius advenit. Propter me, 25. Sed yereris dubios vilse anfractus, ei adver-
Christus morlem 452 gustavit. Fructuosior culpa, sarii insidias, cum habeas auxilium Dei, habeas
qiiara innocentia. Innoceniia arrogantem me fece- lantam ejus dignationem, m Filio proprio pro le
rat, culpa subjectum reddidit. non pepercer.it (Rom. vin, 52). Pulchro verbo usa
22. Habes igitur quibus latio profuit tihi Legis. est Scripiura, ut Dei Patris erga le
pium propositum
Sed dicis quia per Legem superabundavit peccatum. deelararet,d qui Filium morii oblulil. Et Filius mortis
Sed ubi superabnndavii peccatum, superabundavit acerbitaiein sentire uon potuit. Qnod in Patre fuit,
et gratia. Moriiius es peccato, homo : ergo Lex nihil sihi inse reliquit: tolum 453 Pro le obtulil:
jam non obest. Resurgis per graiiam ; ergo Lex quod in plenitudine diviniiatis, mbil ipse. amisii, et
profuii; quia acquisivit gratiam. Accejdsti eiiam te redemit. Considera affeitnm pairiunv. Quod pie-
pignus Christi charitatis; quoniam qui pro te moiv talis esl, quasi morituri Filii suscepit periculuin ,
luus esi , advocatusest libi, et sanguinis suic mer- ID quasi orbitaiis hausit dolorem ; ne libi perirel fruc-
cedem reservat, et qui peccatorem reconciliavit lus redemptionis. Tanlum fuit Domino studium luse
Patri, multo magis commendat innocentem , et tue- salulis , ul propemodum de suo periclitaretur, dum
tur subdiium , qni adscivit noxium; te lucraretur. Ille propter te dispendia noslra sus-
25. Tanti igiinr beneficii debitor non rependes cepit; ut le divinis insereret, ccelestibus consecra-
obsequium? Hoeredein te fecit, cohseredem le fe- ret. Mire etiam addidit: Pro nobis omnibus tradidit

a Sic edit. ant. ac mss. omnes: editio vero Rom., d Iia reposrtimus ex mss. Thuan., Torn., Valc.,
quia coacenavit crimina, rion delevit. Big., Remig., Long. el Theod. secunda manu : riam
b Edil., Quid igilur profuil. habebai cum Vlct., Colb. ei Vat. uno, qui
c Vei. edii:, mercem reservat; Rom., le servat. prima morii lotum obiulil quod in plenitudine diviritlalis,
Scripti vero codices, magno numero, mercedem niliil ipse amisit, el le redemit. Deniqne Vat, alt. ac
reservat; Long., mercede servavil. Rursum eodem Rom. edit., qui se morli lotum pro te obiulil. Qubd in
loii, edit. omnes cuui inss. alii;uot quia scit inno- Patre fuit nihil sibi ipse retiquit: loium,pro te obiulil,
xifim. At meiius Torn., Theod., Remig., Long., quod in pteniludine divinilalis nbn amisii, et ipse ie
Valc. et Big., qui (nonnulli, (jiiia) qdscivit noxitttn, redemiti ...
 609 DE JACOB ET VITA BEATA LIB. I. 610
tllum(Rom., vm, 52); ut ostenderet quod ita omnes .£•^vilse healoemunus immtnuunt, neque de ejus suavi-
diligat, utdilectissimum sibi Filium pro singulis tra- tate aliquid delibant; quia non in delectatione cor-
" derel. Pro quibus igitur quod super omnia est de- poris vitse beatiiudo est: sed in conscientia pura ab
dit, polest lieri ut non in illo universa donaverit ? omni labe peccati, el in ejus mente, qui cognoscit
Nihil enim excepit, qui omnium concessit auclorem. quia quod bonuin est, hoc delecial, etiamsi asjierum
26. Nihil est igitur quod negari posse nobis verea- sit; quod aulem indecorum, eliamsi suave, non
mur : nihil est in quo de munilicentise divinae diffi- mulcet. Ergo causa bene vivendi, non delectatio
dere perseveranlia debeamus, cujus fuit tam diuturna corporalis, sed mentis prudenlia est: non caro quse
ct jugis ubertas; ut primo prsedestinaret, deinde subjecla est passioni, sed mens quse judical quia
vocaret; el qnos vocaret, hos et justificarel; et quos nihil melius de.leciai, quam consiliorum honestas, et
jiistificaret, hus et clarificarei. Poterit deserere quos operum pulchritudo. Ea igilur beat;c interpres est
taniis benefieiis suis usque ad prsemia proseculus vilae. Melior est enim prudentia vel ratio arbilra
esi? Inler lol benefieia Dei num metuendaesunt ali- passionis, quain passio : prseslantiusque qund juili-
quse accusaioris insidiae? Sed quis audeat accusare cat, quam quod iudicio subjecium esi. Neque enim
quos electos divino cernit judicio? Num Deus Paier fieri poiesl, ut raiione sil melius, quod esi irratio-
ipse qui contulit, polest dona sua rescindere; et j;j nabile. Habet ergo in se reinuneraiionem suam qui
quo>adoptione suseepii, eos a paterni affecius gratia sequitur Jesum, et in sno affectu prsemium ei gra-
relegare? Sed metus est ne judex severior sit. Con- tiam : etiamsi dura susiineat, bealus laineii est suis
sidera quem judicem habeas. Nempe Christo dedit morihus, heaiiis ipsis periculis , sicui Dnininiis deii-
P.iler omne judicium. Polerit le ergo ille damnare, nivil dicens : Beati qui perseculionempatiuntur propter
quem redemil a mone, pro quo se obiulit, cujus justiliam (Matt. v, 10).
vitam suse nioriis mercedem esse cognoscii? Nonne 29. Est ergo beata vila in hominibus, sed in bis
dicet: Qumulililas in sanguine meo (Ps. xxix, 10 ), scilicet in qnibus fuerii perfecta viia. Perfecta autem
si damno quem ipse salvavi? Deinde consideras vita non sensibilis isia, sed illa rationabilis secuu-
judicem, non consideras advocntum. Potesl islesse- duui Iraclalionem rationis, et mentis vivaciialem :
viorem lerre senleuiiam, qni inlerpellare non desi- in quo non est poriio hoiniuis, sed perfectio quse
nii, ut paternse recouciliaiionis in nos conferatur non lam est in condiiione hominis, quam in opera-
gratia? lione. Ea enim beatum facil. Iluic igiiur viro quid
CAPUT VII. est bonum, nisi ipse sibi quod babet, et adest ei
Eam in nobisdebereesse charitalem, ut nullis adver- hoc bnntim , et causa ei eril fulurorum bonorum?
sis a Clirisio separemur, cuin illis non minualur C] De hoc bono dixit Salomon : Bibe aquam de luis
beata vita : beatam enim vttam reperiri in homini- vasis, el de puleorum tuorttm fonlibus. Sitperfluanttibi
bus, in quibus fuerit vila perfecta; et in quo Itmc aqum de lito fonte : in luas autem plateas discurranl.
consislai. Denique virutn perfeclum supra casus Shtl tibi soli constitulw, el nemo alienttsparticeps sit
omnesac mrumnasesse positum. tibi. Fons aqumtuw sil libi proprius (Prov. v, 17 el 18).
27. Sed etsi qua iuimiiierent gravia, nequaquam Ulere igitur interno bono tuo.
nos a Christo separare deberent. Cur nos pro illo 50. Teslimonium autem boni lmjus maximum,
non etiam dura et acerba toleremus , qui pro nobis quoniam qui habet, alia non requirit. Quid enim
lam indigna suscepil? Ideoque debet in nobis esse requirat, qui inferiora despicit? Prsestauiissiino au-
cbaritas, ut nullis periculis revocemur a Cbristo. lem inbsereat, sicut jcriptum est: Cervus amiciiiw,
Scriptum est enim : Aqua mulla excludere non poteril etpttllus graliarum confabuleluf libi (Ibid., 19). Ami-
cltarilalem, el flumina non concludenl eam (Canl. cilia autem praicedat le, et una sit tecum in omni
VIII, 7); quia torrenlem transit auima diligentis. lempore. Bona eniin virtutura amicitia, ct surami
NuIIa tempesias, uulluni profundum periculum, nul- boni charitas. Nihil itaque aliud quserit perfeclus
lus terror mortis aut pcenoevim chariiatis imminuit. ille, nisi solum et prseclarum bonum. Undeet dicit:
In his enim probamur, in 454 bis beala vita est, D• Vnam pelii a Domino, hanc requiram; ul inhabilemin
eliamsi multis periculis inuudetiir. domoDomini omnesdies vitm mew, el videam delecta-
28. Non enim frangilur a sapiens doloribus cor- tionemDomini (Psal. xxvi, 4). Neque vero eum lam-
poris, nec vexalur incomraodis : sed eliam in a>rum- quam angusium inopemque fastidias , quia unius
'nis beatus manet. Neque enim adversa corporis boni velut solilaria societate conientus sil. Hujus

a QuoeuUimis his duobus capitibus iradunlur de doclores animi tnmoreatquearrogantia corrnpissent,

feliciiale sapieniis, ea uon solum-Clirisliaiise religio-
nis dogmaiis iiiitinlur, ve.ium etiam maxime cum
philOMiphorumplacilis conveninnt. Hi quippe beati-
tudinem iu corporis exteruisve bnnis, quae ne bono-
ruiii quideni, sed taiiinm ciunmodorum nomine di-
gnaniur Sioici , haudquatiuam consisiere mirilice
demonsirant;ac promde sive ipsa adsiul, sive absint,
perinde esse ad beaiiiudinem, quse una in virtute
posiia sit. Pulchre saue, nisi docirinam suam ipsi
ot semet vita dissona eiiam suis, puta Aristophani,
Luciano ei aliis, ridendos propinassenl. Si cui auiem
libuerit hanc doctrinse coiisensionem, de qua loqui-
mur, plenius cognoscere, legai secundam ac teiiiam
Quaest. Tui-c. Cicernnis, sed prse canteris quiniam, in
qua pereleganier ostendit virlulemad beate vivendum
satis posse.Quod argumeiitum magis cuiupendiuse ab
eodem iractatur in eo paradoxo cujus lemma est;
"OTIavrapxns » icpsrnnpb; tOSatf/.svjKV.
611 SANCTIAMBRQSH : 612
enim aniiciliii circumdatus, plufimus eri!. Abundat t t taie cbrporis? Negare non possuiniis quod delecleiur
enim hnjusmodi viro ad bealiludinem et ad posses- secundum naluram, el libenlius accipiat non dolere
sionem boni; el ideo nihil aliud desiderai. 455 aliquid, quam dolere; njsi forle pro Clirislq pro'
Nihil enim quasi novum exspectat, qui omnia habet. qpo, si causa poscal, eldebililatemcorporis prompte
Nibil esl eniinboni qtiod non babeat: nec snperfluis accipiat, el 456 IQlunicorpus sunm rnorli offerat.
delectaiur, sed necessariis, el eo ipso neeessario Idem tainen eiiam praeter causam fidei atque jostiliae,
quod non sibi, sed carni adhserenli sibi necessarium si desil sauilas, non afficiaiur animo, neque franga-
sil: idque indulgct quod ab inierioris hominis pro- lur dolore corporis, qui se potest virtuium perfec-
posito iion discrepet, quod facinl utrumque uuum, lionfesolari.
et reconciliet intcriorem juxta honiinem aique exle- 54. Quaei'0 eliam utrum deleclelur liberis? Quis
riorem Deo, ut fiat Jn uiroque unus spiritus. istud abnuat? Neque enim durus et ferreus, sed per-
51. Hnjus igitur propositi vir nec dispendiis mi- fectus quscritur. Tamen et si amiltat liberos, non
ntiitUr, nec adversis frangilur, nec repagulis inhibe- ideo minus beaius, qui nou ideo minus perfectus.
lur, nec suorum aiuissionibijs mcesiificatur. Ad cujus Quod euim perlectum, beaium.Quin etiam si adversa
iiiformalioiiem dicit Apostolus : Nolumus autem toleret, quam si secundis affluai, magis solet hujus-
ignorare vos, fratres, de dormienlibus; xtt non irisies J niodi videri perfePtus : quamvis neque si desjnl,
silis, sicul et xwteri qui spem twn habent (IThess. IV, neque si adsint externa comnioda, aut lseia corporis,
12). Solatus enim se resurrectionis fide, et futurse decedere quidqtiam viriuti soleat, vel accedere. Sed
remuneraiionis graiia, nec recipil ea ineiile mcesii- plerisque lani laudi fuit lolerasse adversa fortiler,
liani, qua adhaeret Deo, °et divince proestaiitisevo- quam non incidisse. Verum hsec specie sestiinanlur,
lttptate lsetaiur. Qui auiem contristatur liis, iion non poudere.
seeundum Deum coiitristaiur. Quod auiem non se- 55. Illud profundum, virum justum nihil velle,
cundum Deum, hoc plenum suiliiiioe. A perrecto nisi illud solum et prseclarum bonuni, huic soli in-
igitur abesl hujus mundi trisiitia quoe non secundum tendere, ii.ocunum in bonis ducere : non aliud cum
Dpum, el.omiiis sollicitudo corporalis cerumnse. iilo, sed soluin ipsuin seinper desiderare, boc dele-
Ilujusmodi eiiim indnctioni mentis alque suhstanlioe ciari; cui si aliud adjungalur quod deleclet eum, ut
non aununieraiiir habitiido corporis, et quidam ex- estiiliorum suavitas, non illud amiltitur, sed islud
terioris usus naturoe, cum simui adversus delicias adjungitur. Non enim miiiuunt accedenlia beatitu-
corporis, fragi|iiatemque ipsaui natnrse, orbitates, dinem, quse augere non possunt; quia plenum illtid
dispendia, contunielias, invictus auimus unilormem el inviolabile manet, in quod anima sese iuduit, et
debeat servare coiistaiiliam; ut corpus ipsum scin- i J cuise inseruil el infudil. Manet semper inter adversa
dai, sensusque extiat carnis, qui beatitudinis palmam et delectabilia perfecta virtus; neque adyersa de
l.eueredesiderat, cnjus fructus iion in unius portione perfectione ejus quidquam minuunl, neque delecla-
sit, sed iii pliiriinarum, el si fieri potesi, in om.nium bilia adjuugunl perfeclioni. Quid enim est quod is
s.it yirtjilrim consorlio. qui ad suinmum ascendil, aut damni de caducis sen-
52. Nescit igitur perfectus incommoda liiijus cor- tiat, aul commoditalis?
poris, aul adversa raundi, neque seiiiit, qui alieijiim 56; Neque vero, quod gravissimum apud pleros-
ab hujusmpdi melu ne occidajit, animum geril. Non que habetur, se miserum putabit, si in caplivitatem
enim vita perfeclior, si his careat, definiiur: sed si vel ipse veniat, vel ejus filii. Nonenini iniolerabililer
isla coiiiemuat. Nam si ita definiretur, ut ea esset ferel quod babet natura, vel quod videlur Domino.
beaia vila, quse ab liujusnTodicasibus expers vaeua- Denique justus dixit: Bonumverbnm quod loculus est
que reperiri posset, ulique his accedeplibus non Domintis (IV Reg. xx, 19). Et dixil: Fiatpax et fides
possel beatus aliquis definiri. Ea igilur sequeslrala in diebus meis (lbid.). Non utique justus iste Eze-
sunt, ct boc solum iu sestimatione beatae viise est chias in filios deflexisse aerumnam caplivitaiis gra-
rcquisilum, ut non.in aliis, sed h in possessione veri lulabatur : sed volunlali Doniiniobviare non polerat;
ei boni, ejiis definiiio tenerelur; quoniam qui id . Plet ideo mandata ejiis sequanimiier suscipiebat ut
habet, despuit csetera, nec requini, servulus. Aceedil illud, quod sestinTarepoterat posse
CAPUT VIII. el in capiiviiate meritum eminere viriuiis. Neque
Sapientem ita deleciqri sanilqle corporis aut liberis, ul enim minus beatus Hieremias in captiyitale, minus
: si illa.amiltai, non ideo minus beatiimse putel; cum eliani Daniel, minus Esdras, miiius beati Ananias, '
prwter summum bonum nihil cupiat. Eumdem ergo Azarias, et Misael,quam si in captivitatem non inei-
suam ac suorum capiivitalem, infirmitqles corpo- dissent; cum ideo in captivitatem dticli sint, ut
feas, ac cmtera adversa nbn fbrmidare, quod ttec populo et proesentia in captiyitate solatia, et spem
illis beatitudini quidquam adimqiur, tiec adjiciatur evadendse captivitatis afferrenl. Perfecti enim est
; prosperis. viri c communilatem nalurse sustentare animi vir-
55v Qusero nunc ulrum sapiens delectetur sani- tute, et ad meliora adducere; nec succumbere iis
" Edit. omnes ac pauci mss., etdivinw prmsenlim, b Mss. nonnulli etedit. Omnes, in possessionevert
etc. Mss. vcro pluresac probatiores, et divinw prw- boni. Alii mss., .. . ven etboni, elc.
stanlim, etc. c Hoc esl, perfeclUsvir homines ejusdem parlici-
'
615 DE JACOB Mt VITA BEATA LIB. 1. 614
quae plferisque teiribilia el formidolosa Videniur: A neque externissseculi, sfed c virlutis domeslicis.me-
sed quasi fortem mililem gravissimorum casuum rita pensare.
sustinere incursus, confliclus subire;- et quasi pro- 58. Illam quoque formatn justi esse quis abnual;
vidum gubernatorem navem in lempeslaie regere, ut nihil. metuat, nihil refprrnidet, nisi virtutis dis-
atque occurrendo insurgentibus fiuclibus, magis vi- pendia, aliorumque vanas formidines coinprimat,
tare naufragium sulcando undas, quam declinando. quas habeant de periculorum sollicitudine, morlis •
Non iste in persecuiione pavidus, non in tormentis timore, corporis infirniiiale; 458 ut doceal dissolyi
mollior, a netorquenlem 457exasPeret '•sedquasi corpore, et esse cnm Cbristo multo melius; ut os-
athleia forlis, qui reperculiat verberantem si non tendat quia opBraiiones non impediunlur debilitaii
csedis, certe sermonis ilagello; qui meluenda multis bus cofporis, sed augemur; ncque splendore gene-
tormenta despiciat dicens : Sagillw infantium fuclw ris, aut propinquorum subsidiis, aul bpibus, sed
sunt plagm eorum (Ps. LXIII,8); qui cuni gravissimo bono commeiidanliir affeclu. Nequeenim ininus bea-
licei dolore liicielur, nec se miserabilem proebeal; lus Helias quam Moyses; cum alter cibi indigus,
sed ostendal lamquam in lalerna Iumen, etiam inler melolide vili, sine filiis, sine sumptu, sine comite: aller
asperas procellas et gravissimos flatus suam lucere, populi ductor, lselus sobole, succinctus potemia, di-
iiec exsiingui posse animi virlutem- Non iste in suo- jj[ verso genere nieritum oequale fundaverint, sicutin
fum injuriis niollis, nec de sepulcro sollicitus sui Evangeiio declarainm est (MaltJi. xvn, 5), quando
corporis, cui sciat coelum deberi: noii jn captiviiate cum DominoJesu inresurrectiortisgloriarefulseruiitk
civicseplebis abjeclior; sed sicui judex severus, infi- Videtur eiiim parem his quasi paribus glorise suoe
delium periidiam erroresque condeninans ut Daniel tesiibus dedisse mercedem. Nec iniiius beatus Eli-
qui sacerdoium iuria prodebal, et superstiiiones sseus quam David, cum aller regibtis subdiius, alter
eorum redarguebat, osiendens nulla vcritaie sub- regali potestate prseditus, propheticscsanciificationis
nixas, sed rrandibus adumbralas. Talis vir postremo baud disparem sint adepti graliam.
est perfeclns, qui oinncs velit bene agere, niliilque - 59. Quid enim deest ei qui illud bonum possidet,
cuiquam nccidere mali; et si praeter voluniatem ejus et habet sibi semper comitem sociainque virlutem ?
acciderii, ipse lamen de propria beatiludine nihil In quo sialu-non potentissimus? In qua paupertale
amittat. non dives? In qua generis ignobilitate non clarus?
57. Sed forte aliquis putel segritudinem atque im- In quo otio non laboriosus? In qua debililate non
becillitatem corpofis iinpedimenlo esse ad perfectio- vegetus? In qua infirmitaie non forlis? In qua somui
nis munus implendum; eoquod non possinl ad opera quiete feriaius, quera elian) quiesceniem virlus pro-
manuum ulla faciaque procedere. Verum ea sibi (] pria noii relhnquit? In qua solitudine non slipatus,
juslus impedimento esse rton seiiliet : immoetiam qiiem vita beata circumdat,quem vestilgratia, qucm
eum qui ea miserabiliter defleat, corripiel, et quasi glorise amicius illustrat? Non minus eiiam otiosus,
ignavum arguet, quod plus in corporis usn, quam in quam cum operaiur, beatus; nec minus dormiens,
animi virtule constituat: quod ea quibus serviat, de- quam vigjlaus, gloriosus; quia non minus dormiens,
sideret, cum habtai quod aliis niagis possil jubere : quam cum vigilat, incoluiiTiset sanus est. Quando
quod in paupertate iugemiscat, quipossit supra mun- aulem feriatus videri polesi, cujus mens semper ope-
di opes esse; iideli enim lolus mundus diviliarum ratur? Qtiando auiem solus,,a qui cum illo semper
est: quod ignobiliialem defleal, qui debeat despicere bono est, de quo ait Prophela : Replebintur in bonis
regias polestates, divitibus et polentibus imperare. domus lute (Psal. LXIV,5)? Quando abjectns, cujus
Haec enim vita justi, qui eliam quas habeat faculta- conversatio est in coelo? Quando iion decorus, qui
les, communes aestimare debeat; imrao etiam inopi- ad illius decoris, et solius boni se conrofmat simili-
bus dividere, dispetisare pauperibus, h recidere vo- tudinem; qui eiiamsi membris solutiis sil, lamen
luptales proprias, tcnUare snraplum, adhibere parci- menle se erigai? Et lamquam ille qui cilhara canere
inoniam lemperantioe, sobrielaiem tenere in prospe- solitus, si eam dissipatam, resolutis nervis, et con^
ris, patierttiam in adversis, in dolore tolerantiaro, jQ fractam viderit, et usum ejus interruptufti, abjiciat
magnaniniiiatera in periculis, sanitatis perpetuse eam, atque ejus numeros non requirai, sed voce ipse
vota nescire, morlis imniineiilis terrore non con- se mulceal: ita et iste citliaram corporis sui otiosajh
cuti, neque eum praBstaiitiorein puiare, cui secun- jacere paiielur, corde se oblectabit, bonoeconscien-
dum iialuram liberi, propinqui, salubrilas, heliiia, lioerecordatione mulcebit, divinis ofaculis el scriplis
affluenlia redundaverint, quam cui iila defuerint, propheticis alleviabit, suave iilnd et jueunduni auimo

pesnaturoeincommuiiibiiscalamilalibussolaridebet, e Edit. omnes, viriutis dnmeslicwmerito pensare-,

alque ad conslanli mi excilare.
a Ita edit. omnes ac mss. potiores: Vat. aut Vict.
Colb. , ne torqitentem exsuperet. Melhis Long. ac
Thend.,- netbtpentem exsuperenl. Sed Theod. prima
manii: nflhi sePttilda habet ut ih edilis.
b Anl. edit., fecidere vbltintates proprias, Msg.Th„
Big., Remig., recederea votuptaiibus propriisr
Al conira mss. omnes nobiscuin iaciunt magno con-
sensu. Hic auiem externis saecrili bonis domestica
virtutis bona opponuniur.
d Edil. vet. et qu;r*damParis. cum mss. aliquot,
qtti cttm illo seniper bonus est. Melius aliaePari*. ap
reliqui mss. ut in lexlu.
.615 SANCTI AMBROSII 616
tenens, mente compleetens; cui nihil triste possit A gratia, et ipse sibi adsit summa animi tranquillitale
' - '
accidere, cum semper ei divinse prsesenlise aspiret perfusus.
i —

LIBE.R SECUNDUS,

459 CAPUT PRIMIJM. tinens, a Iuxurise omnis ebrietate sobrius, ut dura

Facla transitiane a superiori ad hunc librum, oslen- laborumabsorbuerit, oiii secura neglexerit? Nonne
dil sanctum Jacob eliam in exsilio fuisse beaium : pulchre et vere de hoc diclum est, quod et hic fruc-
lum dabit in tempore suo, de quo scriptum est:
ac beatitudinis definitionem eidem apprime convenire
Ecce odor filii mei tamquam odor agri. pleni (Gen.
demonslrat.
xxvn, 27). Eral enim perfeclus in omiii flore virlu-
1. Superiore.libro de virtutum praeceptis dispula- lum, et sacrae benedictionis atque ccelestis beatiiu-
yimus : sequenli clarorum virorum utamur exemplis, diais redolebat graiiam. Ipse esl enim ager quem
qui in suinmis periculis positibeatitudinem vilsenon benedixit Dominus : non isle terrenus, aul 460
amiserunt, sed pptius acquisierunt. An non bea- ]B horridus silvis, aut fmgosus torrentibus,aut palusiris
tus Jacob etiam cum patriam relinqueret? Inniio pigrioribus aquis, aut jejimus frumeutis, aut inutilis
plaue bealus, qui dura exsilii suseepit, ul fralris mi- vitibus, b aut infecunda glarea saxosus, aut hiulcus
tigaret iracundiam. Nam si bealus est qui peecatum et aridus sicciiate, aut sangnine madidus, aul sen-
decliiiat, utique negari bealus esse non potest, qui tibus incultus et spinis : sed ille ager, de quo dicit
alterius culpam levat, crimen avertit. Paralum iia- Ecclesia in Canticis : Adjuravi vos, filim Hierusalem,
que parricidiura declinavit exsilio voluntario, eoque in virlutibus el fortitudinibus agri (Cant. n, 7). Hic
faclo sibi salutem quaesivit, fratri innoceniiam dona- namque es.l ager, de quo el Doininus ait: El species
vil. Merito itaque etim divina ubique comitata est agri mecum est (Psal. xux, 11). Iu hoc agro uva iila
gfatia, ui et cuin dormiret, bealse yitse niuuus acqui- reperitur, quse expressa sanguinem fudit, et mundum
reret. Videbat enim fulnrorum iiiysteria, el divina diluit. In hoc agro esl ftcus illa sub qua sancti re-
audiebat oracula (Gen. xxvin, 5, 12 et seq.). Bonus quiesceni, spiriialis graliae suaviiaie recreati. In hoc
in somno operarius, et in paupertate dives, qui agru est oliva illa fructifera, Dominicse fluens pacis
mercenarise vitae munere et patrimonium et conju- unguenluni. In hoc agro florenl malogranaia, quai
giiini endem paravit officio (Gen. xxix,22, 29etseq.). plurimos frucius uno fidei niuniiiiine legunt, et quo-
Idem fralemi affeclus reconciliator egregius cenavit C2 dam fovent charitaiis ainplexu.
muneribus et obsequiis (Ge». XXXII,13 eiseq,); ut 4. Hos igitur fructus redolebal Jacob, qui Deum
indignationem omnem excluderet, dolorem offen- per pericula sequebatur, el lutum se ejus ubique de-
sionis avertefet, ostendens se minorem exsilio non duclione credebat. Nam licet dulcis et suavis odos1
ftiisse, qui posset largiri quse non acceperat. sii agri, quia est odor naturse: lamen in sancto Pa-
2. Sed nimis ad inferiora propero, et utiliora trans- triarcha yirtutum spirabat gratia. Quamcoiitinens
curro, cum prius definiendum sit quid sitbeatus. erat parcimonia, qui cibum sibi paratum non expeti-
Scriptum est enim : Beatus vir qui non abiit in con- vil, sed petenli fratri sine dilatione concessit, a quo
silio impiorum, el in via peccatorum non stelit, et in primaius benediciionis accepii(Gen. xxv, 50 etseq.y.
calhedra pestilenliw non sedil (Psal. i, 1). Hoc Scri- Quam pius erga parenies, ut prseferri germano se-
ptura significanle, euni bealum esse, quisea perfi- niori materiio affcctu mererelur, et paternse beuedic-
dorum consorlio temperaverit (ea est enim impielas tionis munere sacraretur (Gen. xxvn, 8 et seq.)\
auctorem vitse et parentem quemdam salutis non Qiiam religioSus, utfratrem recusaret laedere! Quam
recognoscere, si a vel in peccato manserit, vel in verecundus, ut patrem timeret fallere! Quam hono-
lUxuria aique lasciviaperseveraveril), ipsum quoque rificus, ut matri non posset quod jubebatur, negare!
in lege Domini die ac nocte meditantem fore tam-1
fructum in suo CAPUT II,
quam liguum quod dabil tempore
Excusat parentes beali Jacob, et eorum exetriploquem-
(Ibid., 2 et 5). Superiora merita sunt prserniorum,
hoc merilorum prsemium. admodttm alii parenles sese erga liberos gerere de-
5. Quid borum quse ad meritum beatitudinis spec- beant, docet. Tum cur idem Jacob vicerit, qumve
tant, defuit sancto Jacob, qui tantiim abfuit ab im- mysteria illius benediciio contineat, aperit.
piorum consorliis , ut ex eo fidelis populus nomen 5. Sed nec parentes nobis inexcusati relinquendi
acciperet, Israel dictus (Gen. xxxn, 28); eo qupd sunt, quod juniorem filium seniori prselulerint. Si-
Deum meiilis internse pculis intueretur, peccati abs- mul cavendum.ne quis dum eorum iiitenditexemplo,
a Ita mss. omnes, nisi quod yocula si abest a qui- h Mss. aliquot, aut mfecundus glarea saxosa, aut
bu^dam. Edii. vero clausa parenthesi post vocem re- incullus, elc. Unus, aut infecundus glareis, saxo-
cognoscere, prosequuntur hoc pacto, vet inpeccalo sus. etc. Oiniies auiem post voceui incultus, addunl,
et spinis, quod jn edit. non legebatur.
non manseril, vel... non perseveraverit.
617 DEJACOBETVITABEATALIB.il. 618
iniquum inter filios habeat judicium; utalterum di-A dicabat, quod liitura erat remissio peccatoriim.
ligendum putel, alterum postliabendum. Hinc enim 9. fdeo slolam accepil fratris sui, quia senili proe-
excitanlur odia. fraterna, et de vilis incremento slabat sapienlia : ideo juniorfratersenioremfralrem
pecuniae facinus parricidale componitur. -Eadem exnit, quia fidei emicuil digniiate. Hanc stolam Ec-
foveat prolem mensura pielatis. Eslo tamen , ut clesioe typo Rebecca protulit, et dedil filio juniori
aliquid sibi araplius circa biandiorem aut similio- stolam veteris Testamenti, slolam prophelicam et
rem rapiat affectus, par debet circa omnes esse sacerdotalem, stolam illam regalem Davidicam,
forma jusiitise. Plus conferlur dileclo, cui fra- stolam Salomonis , Ezechisc , et Josise regum, et
truin amor quoeritur : plus aulem adimilur ei, qui dedit populo Chrisliario, qui uli amictu sciret ac-
proelalionis injusise oneraiur invidia. Minilabalur cepio; quoiiiam populus Judaeoriim eam sine usu
Esau quod fratrem-stium occideret (Ibid., 41), nec habehat, et proprios nesciebal ornaius. Jacebat Ince
fraterna eum germanitas, nec parentum reverentia stola in umbra abjecla alque neglecla. Obscurabatur
a parricidali fuiore revocabal; et dolebat sibi bene- enim lenebrosa impielatis caligine , nec in angusto
diclionem esse praereptam, cujus ulique dignum se corde populi Judaici latius poteral explieari. Induit
mansueludine debebat probare, non sceiere. eara Chrisiianus populus , et refulsit': illuininavit
6. Sed et Rebecca non quasi fiiium filio, sed 461 I $ eam suse fidei clariiate, et piorum luce factorum.
quasijuslum prseferebat injusto. Etenim apud matrem Agnovitlsaac noium odorem geueris sui ,.reeogno-
piam mysteriumpignori praeponderabal: illumnon lam vit siolam Soriplurae veleris, sed vocem plebis vete-
iratri proeferebat,quam offerebat Domino,quem scie- ris non recognovit; et ideo cognovit.esse mulatam.
bat collatum sibi munus posse servare; in quo et Manel enim hodiequeeadein siola, sed populidevo-
alleri consulebat, quem divinse subducebat offensae; lioris canora ccepit 462 esse confessio ; meriloque
ne graviore implicaretur reatu, si acceptse gratiam dixit: Voa; quidem vox Jacob : manus autem manus
benediclionis amilteret. Esau. El odoratus est odorem veslimentortim ejus
7. Accipe lamen bonum certamen inter parentes. (Ibid., 22 et 27). Et fortasse illud est, quia non
Mater deferaiaffectum,paterjudicium. Matercircaju- opgribus jusiificamur, sed iide; quoiiiam carnalis
niocem lenera pietale propendeat :' paler circa senio- infirmilas operibus impedimento est, sed fidei clari-
rem naturse honorificenliam servet. Hic magis hono- tas faciorum obumbrat errorem, qu« meretur ve-
ret, illa plus diligat: dum singuli singulos foveant, niam deliclorum.
non in ununi uterque conspirent, defraudenl alte-
CAPUT III.
rum. a Fiat sequalitas inler diversa certamina,et
disparibus sludiis par ulrique ac sequalis parenium ([j Posl benediclionemfralris junioris quare senior adve-
amor et gralia coiiferalur : compenset alter,quod nerit; et cum urgendo obiinuisselut el ipse benedi-
aller imminuil. Sic pio affectu Isaac palriarcha et ceretur, ad serviendttm fratri fuerit damnatus ? Vbi
sancta Rebecca cerlabant, ut neuirum inferiorem de servitute, ac vera libertate disputatur.
facerent, sed utrumque ocqualem (Gen. xxv, 28). 10. Celebraia benedictione, postea senior iraler
8. Yicit lamen ille qui procferebatur oraculo : vi- advenit (Ibid., 50). Quo declaraiur prius Ecclesioe
cit impigritia lardilalem, mansueludo duriliam regnum, quam Synagogae in pfsedestinaiione dela-
(Ibid. ,25). Dum alter venalu aspero proedamquserit tum : sed subintrasse Syuagngam, ul superabunda-
agrestem, hic mitium cibos morurn, hic domesticam ret peccatum ; el cum superabundasset pecpatum ,
graliam, hic tenerse mansuetudinis, alque pietaiis superabundaret etgratia, siniul clareret impigrum
pio patri dulces epulas ministravit. Plus placet in militem regni ccelestis candidaium esse debere; ul
auimis quidquid occurrerit, quam quidquid affecta- prseripiatbenedictionem , et pra;rogativam suaecom-
lum pulaveris.deferendum. Accessit ad oves Jacob, mendaiionis usurpet. Unde non estb notatus a palre
et atiuiit innoceniise parius, vel sacrse prophetise junior filius, sed laudatus, quod ait Isaac : Frater
munera (Gen. xxvn, 9 el seq.); quia Patriarchse ci- luus veniens cum dolo, accepit benediclionem tuam
bum iiullum credidit dulciorem esse, quam Chris- D (Ibid. , 55). ° Bonus enim dolus , ubi irreprehensi-
tum, qui sicut ovis ad occisionem duclus est, et sicut bilis est rapina : irreprehensibilis atilem rapina pie-
agnus ad victimam. Hunc vel publico parenti, vel tatis ; quia a diebus Joannis regnum ccelorum cogi-
populo., cujus typuin gerebat, cibum uiilem ju- tur, et cogentes diripiunt illud. Festinantes autem
a Edil. et mss. complures, Fialmquitas ; melius c Ronus dolus recte diciiur ; quandoquidem apud
lamen Thuan. et Big. , Torn., Yalc., Fiat mqualilas. anliquos vox dblus erat medise signilicaiionis, et
El ibidem pauculis inteijeclis , mss. Remig. , Big. , modo sumebaiur pro soleriia liciia, maxime cum
Long. et.Theod. secunda manu, par ulrique mquali adversus'bostem aut laironera adhibebatur : modo
parentum amore gratia conferaiur : ubi reliqui cum autem pro onini fallacia ei simulaiione ad decipien-
edit. habeni ut in contextu. d.um iiistrucla ; et lunc fere non simpliciter dolus,
-b Notaius, hoc est, culpatus aut reprebensus ; sed dolus malus diceb.aiur. Hunc lesie Cicerone,
quo sensu Horaiius epist. ad Saevam: lib. lii de Ofiic, iiemque in de Nat. Deor. Aquitjus
Si seiret regibus uli, definiebal, cum aliud sit simulatum, alitid actum,
Fastidiretolus qui me notat. Vide etiam Ulpianum de Doto malo, lege. prima
Et Saiira 5, 1.1: , sub inilium. .
Stuliusetimprobushicamor est,'dignusquenotari. '
PATROL. XIV. 20
 ' '
613 „ SANCTI AMBROSll 620
patres pasclia celeurabant, qui festinautes raandu- £\_quiautem pise doeirinoe feims impartit, isest prin-
cabant agnum , non demorantes; et fratrem Benja- ceps, sicut Lex dicit : Princeps eris gentium mulla-
min sanctus Joseph pise commento fraudis accersivit rum : tibi autem principes ex ipsis non erunt (Ibid.).
et lenuit (Gen. XLII, 20, elXLIV, 1 ei seq). Prihceps enim est qui regit, qui et habel sapiertlioe
11. Et ipse tamen ut benediceretur cogendo elicuit principaium, quem habuil populus Judscorum. Sed
et impetravit (Gen. xxvn, 58, 59); sed eam benedic- quoniam quod docebat, servarc non potuit, debet
lionem,, quse cum superiore congrueret et conveni- discere, quod docere nescivil.
ret, ut serviret fralri suo. Elenim qui imperare non 15. Hoc est igitur quod ail patfiarcha Isaac : Ser-
polerat, et alterum regere, servire debebat, ut a vies fralri tuo. Erit qutem cum deposueris el solveris
prudentiore regeretur. Neque eniin fuit Patriarchse jugum illius a collo tuo (Gen. xxvn, iQ), significans
sancti, ut filium suum degeneri conditioni servitutis duos foturos populos, unutn ancilloefilium , allerurii
addiceret: sed ut bonus pale.r, cum duos haberet Jiberoe(servit enim litiera, lib.era est graiia) cumque
filios, jinum intemperaniem , prudenlem et sobrium populum qui litterae inlendii, tamdiu servum fore,
alterum-, quo ulrique consuleret, inlemperanti prse- quamdiu spirilalis doclrinse sequalur interpretem.
fccit sobriuniiet insipientem prudenli slatuit»obe- Tunc quoque iilud futurum est, quod Apostolus ait:
dire ; quia insipiens non potest voluntarius yirlutis j j 'Vt reliquiw salvw fianl secttndum electionem-gratiw
esse discipulus, nec perseverare in studio, quia (Rom. ix, 27). Servies ergo fratri tuo : sed lunc
siultus sicut luna mutatur : meriloque ei liberiatem senties servitutis profectum, cum yoluntarius polius,
proprii negavil arbilrii, ne velut navis in iluctibus quam coactus obedire coeperis h fratri.
sjne gubernatore fluilaret: sed subdidil eum fratri,
CAPUT IV.
secundum quod scriptum est: Servil^enim imprudens
Fratri necemminitatur Esau , qud occasione placandce
prudenti (Prov. xi, 29). Recte ergo eum subdidit, ut
invidimprwceptaproponunlur. Ad Labqnum profec-
regenlis imperio sttum melioraret .iffeclum. Ideo ait:
lus Jacob in via Angelorum recrealur apparilione, ac
Super gladium timm vives, et servies.fralri luo (Gen,
xxvii, 51). Domina enim est pietas crudelilatis, et postea boiiis dinplificdlur,
mansuetudo a duris molibus prsestal. . 14. HifteOTtaest invidia, et miilafaatur Esau quod
12. Servit omnis qniaucloritalen) pursenon463 post obitum palris fratrem occideret. c Sed si id ao-
habet conscientise: sefvil quicumque vel metu fran- cideriti diseaiuus a Rebecca 464 queintadmodum
gitur , vel deleetatione irretitur, vel cupiditalibus providendum sit, ne invidia iracundiam excitet,ira-
ducitur, vel indignaiione 'exasperatur, vel mcerore cundJa in /parricidium proruat. Vieniat Rebecca ,/hoc
dejicitur. Servilis enim est omriis passid ; quoriiain ( j «sti, iiidjicalur patienlia , bona iciistos innocentiae',
qui facit peccatuni, servus estpeccati, etquodpejus 5su,adeatut irse iocum demus. Coneedamus aliquo
cst, roultorum servus est: qui subjcctus est vitiis, longijiSi,donec teinpore indignatio molliator, offen-
muliis se dominis addixit, ul servitio ei exire.vix sionis obrepatoblivio. Itaque patientia nec exsilium
liceat, At vero ille qui voluntatissiiae arbiterest, judex refofmidat, sed impigre suscipit'. non tam sut peri-
consilii, interpres arbilrii, qui coercet corporeaaappe- culum salutis, quamut incentiyum sceleris decllne-
tenliain passionis, qui eaquseagit,beneagit, beneau- lur. Mater quoque pia abesse sibi dilectissimum
lemagensrecte agii, etquirecieaglt, iuculpale etirre- filium tolerat, plus ei collatura quem loesit: utrique
prehensibiliter agit, habens suorum aelttum polesta- tameji consulens, ul aileruni immunem a periculo,
tem ; is profecto liber est. Nam qui omnia prudetUer alterum inlegrum prfestaret a crimine.
agit, et ita vivit ut vult, is soius esl liber. Non con- 15. ,AudJviinusquid corpofeis ebria ciipiditailibus
diiio forluita seryum facil, sed.probrosa insipientja i.ntemperantia locuia sit;, coHsideremus quid vera
(Prov. vii, 2). Denique famulus prudens regildorai- virtus agat. Nibil requi.rit nisi Dei fgratiam : solum
nos stultos, el peri.ti servi doniinis fenerabuisl. Qjiid iliudiJi summu.m bonuin sequifur, solo ieo contenta
ffenerabiiiTl?.Noiiutique pecutiiam, sed sapiejitiani, est, a quo acpepimus omnia,; ipsi autem jiihil confe-
sicutetLexdieit : Fenerabisgentibusmultis : tuatttem] Qxlmus, quia nullo indiget, sicul ait David : Dixi Dfi-
muiuum iio»,accipies(Deut. xv, 6). Feneravil enim Ju- •mino: Deus mem es lu; .qtioriiambonorum meorum
dseus pfoselyto divi.nje legis bracnla. Sed quia ipse none,ges{Psal, %v.,2).Quo lenim indiget, qui abun-
Legis riiysieria videre ijon potuit, et qnse iiabebat datflmnibus, etnobis largitur universa, omnia sine
iiesclvit oraoula, qui litteram fenerabal gentibus, defeciu ministrat ?
nunc ab bis spirilalibus doctrinoe graiiam muluatur : 4€. d Et'profectijs est Jacob, .et dormiyit, quod
TOeriloquesubJeclusestsefvivufi'%quohiam qut riiti- est qiiicti anjhii indicium : et vidil Angelos Dei as-
Huatur, serv.usest, qiiasi addieljis fehori creditoris: cendenies etdescendentes {Gsn, xxvm:, Id), hoccst,
J j\biri. erlit., dtifis moribitsprwstat, fiaud niale : omnia sine defeclu minislrat.
sed lToniaeo *ab'atiaf,um,eimss. cmnium recedendura c Ita.mss. quinque, ac edit. Am. atqueEra. Mss.
•leeiioiie, eum etiJTsa b.bua-s]l.'ismil ammduri motus auiem Remig. et Theod.icum Rom. edit. , Sed neid
iflem , ac dufoe passipnes, ut vocant pbilosophi, accideret; edji. Gill. ^ mciderii. Iterumjioc ipso loco,
* 'Post voceril Jftiiri addit Rom, edit. , Ecce Esau ubi edit. Ani. ac Era., :dieamus\ad Rebeccdrir;'-G\\\.ac
frater luus mhiilatur libi occidereie, nunc erqo, etc. Rom. ctiinmss. omnibus habent, discamui a^Rebecca.
Deinda caput lerlium continuat usque ad haac verba, a'Roin. edit. Iiic novum «aput ordiebalur his ver-
621 DE JACOB ET VtTA BEATA LIB. II. 622
Cliristum proevidit in terris, ad quem Angelorum ii nobilitavit insignibus. Itaque ijec sibi videbatur an-
calerva descendit atque aseencfit, obsequium proprio guslus, censu fidei opimus, et Labse filiis ut opuleu-
dominopioproebiiuraservitio (Matth. iv, 11). lissimus in invidiam vocabalur, qui suum gregem
17. Et venit ad puteum, ul biberet de suis vasis, alieni gregis aecessione cumulasset. Et dixit ei
el de puteorum suorum fonlibus, et supereffluerent Deus : Reverlere in lerram patris tui, el in gentem
ei aquoede suo fonte (Gen. xxix, 2). Fons enitn vitse tuam; el ego ero tecum (Gen. xxxi, 5), ostendens
est in manibus jusli. nihil ei deesse, cui adesset f omnium pleniludo : hoc
18. Et venit ad Laban , el oves ejus pavit. Iniqui- solum abundarepeifecle, in boc conslare omnia, et
tas inoomitaia residet : sapienlia regendi officium omniaad ipsum referri. e JNihiiei spperfiuum neces-
non omiltit (Gen. xxix, 19, el xxx, 28 el seq.): ne- sarium, cui pax fida suppeteret, per quam reconci-
scit vel in ajienis vacare, nescit exsul esse in pere- liaret quse primum fuerant discrepantia, Nec mirum
grinis. Qupmodo enim exsul, quse ubique a jus si pacem haberet, qui columnam staluerat, el unxe-
suum serval, et in se habet quod possidel ? ral Deo, quae estEcclesia (Gen, xxxv, 20). Colunnia
19. Quasi mercenarius ingreditur juslus ; et rec- enini et firmamenlum dicta est verilatis (l Tim. ni,
lor esl, qui sibi gregem multarum pracslanlium- 15). Eam ungit qui in Christum fidei, in pauperes
que virtulum splendore fulgentem Evangelicae prse- ]^ misericordioe fundit unguenlum.
dicalionis b ininisterio colligebat; nt poiaturis pvi- 21. Nunc consideremus qualis vir justus esse de-
bus virgam storacinam, et nucinam , el de platano beat, si invidia fueril exorla. Primum ut declinet
proponeret c inventis, quo eoneupiscenles beaiis- eam; melius eslenim sinelite abire, quain residere
simse Trinitalis prsefigurala mysteria, haudquaquam cum jurgio. Deinde ut lalia possideat, quse sepum
decolores. felus pise mentis cQiiceplione formarent. auferre possjt; ut in nullo teneri ab adversario pos-
Bonse oves, quse bonorum partus operum fidei sacrse sit obhoxius, sed dicat: Cognoscesi quid luum est
non degeneres ediderunf. Per sioracem signilicatur apud me(Gen. xxxi, 52 el seq.). Et qusesivit La-
incensum et sacrificium vesperlinum', quod Deo Pa- ban , et nihil suum invenit apud Jaeob. Magnus vir,
iri defertur in psalmo. Per nucinam virgam sacerdo- ei vere beatus; qui niliil potuit suum amittere, niliil
laleChrislo munus defertur (Ps. CXL,2). Hsec enim alienum habere, hoc est, nihil minus habere, nihil
virga Aarori quse reposita floruii, qua sacerdolalis superflnum. Itaque ille perfectus est.cui niliildeest:
gratia sanclificatioriis emicuil (Num. xvn, 8). Per juslus, cui niliil superesi. Hoe enim estjuslilioe te-
platanum spirilalis fructus significatur ubcrlas ; quia nere mensuram. Quanta virtus etijus sopietas lucrum
arbori huic vitis annectiiur, ut ejus loeta consortio , dabal, non irrogabat dispendium? IIoc est perfectum
in partus sese uberes fundat. Siquidem dominicoe<Q esse, adliEerenlibus sibi coramodi plurimum dare,
465 niunera passionis, reniissionemque omnium nihil afferre iiTcommodi.
d dare con- 22. Denique is qui nocerecupiebat, inanem eum
pecpatorum adjuncta Spirilus gratia
suevit. non potuit dimittere. Sapiens enim numquam inanis
CAPUT V. est (Depwnit. dist. 2, cap. Sapiens), semper iu se
liabens amictumprudenlioe,qu.i ppiest dic'ere:^Ms<i-
Jacob divino jussu in palriam reverlilttr ob Labani liam induebam, el vesliebam
judicium (Job. xxix, 14),
-ejusquefiliorum invidiam, Hmc si exorta sil, quo- sicut dixit Job. Namque lucc nieiitis sunt interiia
modo declinanda : qua etiam ralione sapiens inanis velamina, quie nemo alius possit
auferre, nisi cum
numquam essepossil. Posl qummyslerium in Labano aliqueni sua culpa despoliat. Denique sic despolialus
generi bona perscrulanle, in Jacob, alque ejus uxo- Adani, nudus inventus est: at vero Joseph eiiam
ribus desigrialumexponilur. vestimento 466 exteriore rejecto, nudusnon erat,
20. e His ilaque, ul Scriptura dicit, diyes factus qui salva habebat indumenla virtulis. Numquam ergo
est, valde bonum gregem nulriens Chrislo, quem inanis sapiens. Nam quomodo inanis, qui deplenitu-
fidei t.itulo, el varietate virtutum gloriosi nominis dine Clirisli accipit, et servat acceptuni ? Quomodo

bis, El misil Isaac Jacob : el abiit in MesopotamiamD Dives valde factus erat Jacob bonum gregem, elc. Ite-
ad Laban, elc. Profectus esl Jacob, el in ilinere dormi- rum eodem loco edil. Ara. ct Era., et varietale vir-
vil. Eadem edit. duos alios Scriplurse versus paucis tulum nobilitabaiinsignibus. Gill. ae Rom., el variarum
inierjectis inserueral, sensui quidem haud inuliles , virtulum nobililabalinsignibus. Mss. omnes ut in textu.
sed quos nec in aliis ullis edit. et mss. reperias. f Edit. Ro;n. cuin paucis mss. voci- pleniludo
a Dictio jus ex omnibus edit. aberat, quam nos ex jungit vocem virlutum, quoe in aliis melius omittitur.
omnibus mss. Gall. restituiraus. Nam pteniiudo hic Deum ipsum designat, qui om-
b Seplem mss. opiimoenotoe, magisterio coltigebat. . niuni bonbrum esi. Rursus ubi cunclae edit.
c Edit. Rom. , In canalibus, contra alias omnes acplures mss. plenitudo
abundare perfecte, alii aliqtiot babent
edit. et mss. iu quibus legitur , invenlis. forie in ve- abundare perfecto.
nis, aul in lenis, eyralg hiwis ; quod verlit Augusti- s Rom. edii., Nihil ei superfluum, aul necessarium.
nus, in alveis. Sed nostris conjepturisiin textum ni- Mss. Torn., Long., Valc. et Theod,, Nihil ei nocivum;
bil permiitimus. Theod. secunda manu, novttm, nihit superfluum, aut
dMss,duo, fundereconsuevil;totjd., [overeeonsueyil. non necessarium. Atleclionem nostram, quiealiorum
e lia mss. onines atque edit. excepla Rom., in qua mss. ac veti edil. est, aliis proestare autumamus. Sunl
legilur : Dixil autem Domhtus ad Jacob: Revertere in enim innumeri quibus nova el superfltia opinionis er-
lerram palris tui, ei in genlemluam, el ego ero l.ecum. rore spiit nec.essaria.
625 SANCTI AMBROSII 624
inanis, cujus repleta est anima, quse acceptse graiiae. A in Evangelio: Venil httjus mundi princeps, et in me
vestimenta custodit? Illud metueiidum est, ne quis invenielnihii(Joan. xiv, 50). Nihil estenim quidquid
innocentia; velamen amittat, ne impii sacrilegae per- est diaboli, quod nullafti potest habere perpetttila-
secutionis impressione terminos justitioe supergressi, tem atque substantiam.
vestimentum animse ac mentis eripiant. Quod non 25. Ipse aulem est qui prseiigurabatur in Jacob
facile accidit, nisi prius aliquem vox suai iniqnitatis Ddminus Jestis, duorum vir coujngiorum , boc est,
exuerit. Uhde et David dicit: Si est iniquilas in ma- consors quidain Legis el gralise, qui virginem Ra-
ntbus meis.,.. decidam merilo abinimicis meis inanis : chel ante dilexit, et prsedestinatam sibi in conjugium
persequalur inimicus animam meam , el comprehendat pio amabat affectu. Sed quoniam Lia tamquam Lex
(Psal. vn, 4 et 5). subintravit, et oculis infirmior obrepsit tamquam
23. Nemo ergo ex inimicis potest tuam animam Synagoga, quse mentis csecitate Cbrislum viderenon
comprehendere, nisi prius inanis fuerit effecia. Noli potuit, superabundavit graiia sanclse Rachel (Gen.
igitur meluere eos qui possunt auri argentique com- xxix et seq.), quse supra primum illud est expetita
pilare thesauros. Isli tibi nihil auferunl. Hoc.enim conjugium, quse Ecclesioe principatum futurura jam
auferunt quod non habebas : hoc auferunt quod pos- tunc nominis sui interpretalione signabat. Beaia Ra-
sidere non poteras : hoc aulerunt quod non ornabat B cliel, quae abstulit opprobrium suo parlu : beala Ra-
animam luam, sed onerabat: hoc auferunt quod chel, qflse abscondit cultus, erroresque genlilium,
non locuplelabat cor tuum, sed poiius deprimebat. quoesimulacra eorum plena esse immundilioe decla-
Vbi enhn fueril thesaurus luus, ibi erit et cor tuum • ravit. Nemo credalpatemsepieialis lsesam esse re-
(Mallh. vi, 21),_sicut legi audisli hodie. Mulli seris verentiam, quod slante palre sedit; quoniam scrip-
portarurti suarum includunt aurum suum, sed ii nec tum est: Qui plus fecerit patrem aut tnatrem, quam
veciibus et clauslris suis credunt : multi vigiles me, non est me dignus (Matth. x, 57). Ubi causa age-
adhibent, sed ipsi quoque plus ipsos solent limere batur religionis, fides debuit sedem habere judicii,
custodes : mulli defosso auro incubant; aurum eo- el quasi rea stare perfidia.
rum sub terra, et cor eorum sub lerra: Cave ergo
CAPUT Yl.
ne et lu cor tuum terrse vivus inlbdias. Non ergo
auri istius metuendi fures. IHe tibi cavendus est fe- Angelos in ilinere videl S. Jacob. ldem fralri occur~
neralor, qui substantiam animoe luse scrutatur, si rens seplies adorat, Deniqtte concordiam ab eo peii-
qua peccali gravioris sera conlraxeris, qui cor tuum lurus in.cdslris dormit. Quw omnia quid significent,
includit solo, qui animam luam eo cespile obruit, aperilur.
tuam a centesima- i j
quo aurum texeris, qui menteni
riim incurvauusuris, et gravi condit sepulcro, de 26'. d Hoeceo usque probata sunt, ut proficiscenti
quo nullus resurgit. Sequere sanclum Jacob, qui ne- sancto Jacob angeli Dei occurrerenl. Denique vidit
que de alienis vitiis quidquam habebat, neque sua- castra Dei applicantia, el ait: Caslra Dei hmc sunl
rum virtutum "erat inanis et vacuus, qui erat juslilise (Gcn. xxxn, 1 el%). Perfeclis enim.el fidelibus di-
fruptu repletus. Sed haec moralia. vina solent adesse prsesidia. Perfeclus aulem cogi-
24. lllud mysiicum, quod venil ad eum b Laban , tabat de reeonciliatione fraterna; ita ul huraililale e
hocest, dealbalus, quia et salanas transligurai se in etim iftvitaret, officiis acquireret, muneribus quoque
angelum lucis, ef coepit ab eo sua requirere. Re- emendum pularet. Occurril itaque fratri ciim mune-
spondit ei Jacob : Cognoscesi quid esl tuum apud me ribus, uxoribus, et pignoribus suis; ut etiamsi
(Gen. xxxi, 52), hoc est, niliil luorum babeo. Queere ipse indignarelur, necessitudinis obsequiis inflecte-
si quid agnoscis vitiorum tuorum et criminum. Ni- retur.
hil mecum abslulic fraudum tuarum, dolique con- 27. El adoravit seplies in terra (Gen. xxxin, 5).
sortia ulla non habeo,omnia tua tamquam conlagium Quid sibi islud vult esse ? Lex dicit: Dominum Deum
refugi. Et quoesivit Laban, et nihil suum reperit. tuum adorabis, et ipsi soli servies(Deut. vi, 13); et
Quam bealus vir, in quo inimicus nibil invenit, quod ] ) hic adorat inlemperantem, iraeundum , minantem
suum posset dicere : in quo diabolus nibil offendit, parricidale fiagilium. An lerranfadoravit, illam bu-
quod suuin agnosceret I Impossibile videbalur istud mano cruore concrelam, serpentium infusam vene-
in homine, sed lypum 467 gerebal ejus, qui dicil nis, aut jejuna infelicem glarea,aut duris atque
a Centesima usura est qtia feneratori si.ngulismen- capttis exhibet in eam fonnam, Et Jacob abiitviam;
sibtis pars cenlesima sortis solvitur; atque adeo sum- el respiciens vidit caslra Dei metata, et obviaveruntei
ma capiiis seu sortis conlesimo mense usuris adae- Angeli Dei. Proficiscenti, elc.
e Omnes edit. ae mss. aliquot, eam invilaret.....
quaiur. In hanc libro De Tobia ardenler invehitur
Ambrosius. emeftdam pularet. Alii mss. anliquiores et numero-
h Confer sodes hunc locum cum iis quae'dicuntur siores, euminvitaret... emendum; Lbng., Valc, emen-
lib. De Fuga swculi cap. 4, num. 22 et25. dundum, puiarel. Syllepsis est qua constructio refer-
c Yet. edit. cum mss. nonnullis; fraudum luarum lur ad vocem fratris in priori roembro polestate
compreliensam. Post verbum putaret, subjungit edit.
dereliqui consortia : illa-(vel ut mss. ulla) nou habeo. "RoiiT., Dixit enim : Placabo faciemejus in donisprm-
Frigide. cedentibus; superiluum est, et in omnibus mss.
d Ita cuncti mss. ae edit. prseter Rom. hoc initium . et aliis edit. quod
desideratur.
625 DE JACOR ET VITA BEATA LIB. II. 626
asperis inhorrentem caulibus ? Quid sibi etiam vull ALperturbalionesque miligat, quam ea quae barbaricos
quod septies adoraveril? Haoreret solulio, nisi illtid sedat incursus. Plus est enim clauso inlra te.hosti
occurreret quod Peiro interrogarili in Evangelio: Si resislere, quam remoto.
fraier meusin nte peccaverit,qttolies dimitlam ei, usque CAPUT VII.
scpties ? Respondil ei Domimts Jesus : Non solum sep-
nervo clau-
lies, sed usqueseptuagies seplies(Matlh. xvm, 21 et Jacob cunt Deo luctatur, et taclo [emoris
dicat. Vim Dinm illatam fralres ulciscuntur, quos
22). a Hoc igitur prophetico spiritu sanclus Patriar-
cha significai, in advenientem respiciens, qui non Jacob pater improbat. Is jubetur in Belltel habilare,
soium usque septies, sed etiatn usque sepluagies quo sancta Ecclesia prmfigttralur.
septies veniam fratri laxari juberet; ul ejus coiitem- 50. Ilaque Jacob qui cor suum ab omni simultate
. platione conventus Esau injuriam quam se accepisse mundaverat, et pacificum affeclum gerebal, post-
pulabat, remitieret fralri, et quamvis lsesus in quam fejecit omnia sua, solusremansit, et luctalus
468 gratiam rediret; quia propterea carnem s.us- est cum Deo (Gen. xxxn, 24 et 25). Quicumque enim
cepturus erat Domimis Jesus, et venturus in lerras, ssecularia negligit, ad imagiivem similitudiuemque
ut muliiplicalam nobis donaret veniam delictorurn. Dei propius accedit. Quid est enim lttclari cum Deo,
28. Denique petiturus a fralre concordiani dormi- £( nisi virtulis suscipbre cerlamen, el cum superiore
\it in castris. Perfecla virtus babet quielis tranquil- congredi, polioremque coetefisimitatorem fieri Dei.
litaiem et stobilitatem ; ideo Doniinus donum ejus Et quia insuperabilis eral fides ejus alquc devotio,
perfeclioribus reservavit dicens : Pacem meamrelin- secretaeimysteriaDominus revelabat,tangenslatilu-
quo vobis; pacem meam do vobis (Joan. xiv, 27). Per- dinem remoris ejus (Ibid.); eo quod ex 469 eJus erat
feclortim est enim non facile mundanis moveri, non generalione Dominus Jesus oriundus ex Virgine, qui
turbari melu, nonexagitari suspicione, nbn terrore' Deo~nec impar, nec insequalis essel; cujijs crucem
concuti, non dolore vexari: sed quasi in liilore tu- obslupescentis femoris latitudo signabat; eo quod
tissimo adversum insurgenies fluctus ssecularium diffusa per universum mundum remissione peccali,
procellarum menlem immobiiem fida sfatione placi- salutaris foret omnibus. qjii stupore sui corporis ac
dare. Hoc firmaraenttim chrislianis meniibus Chris- sopore resurrectionem tribtieret defunctorum. Unde
lus invexit, pacem iniernam invehens animis proba- non immerito exortus est sol sancto Jacob, cujus ge-
lorumjulnon turbetureornoslrum, nequeexagitelur neri cruxDomini salularis illuxit: simul quia sbl ei
animus. Hanc pacem super omnem mentem esse orilur justiiise, qui Deum cernit; quia ipse est lumen
' "
Apostolus doctor asseruit dicens : Et pax Dei quw seternum. ,
exsuperal omnem mentem, custodial corda veslra, et (l 31. Claudieavit autem Jacob a femore suo : Prop-
sensusin Chrislo Jesu (Plitlip. iv, 7). Frucius itaque ter hoc non manducant hodieque, filii lsrael nervum
pacis est non perlurbari in pectore. Denique vita (Gen. xxxn, 52). Utinam manducassent et credidis-
justj quieta est, injuslus autem inquieludinis et per- sent! Sed quia non erant faciuri voluntatem Dei,
lurbaiionis plenus est. Itaque amplius suis suspieio- ideo non manducaverunt. Sunt el qui ita accipiant,
nibus afffigilur impius, quam alienis plerique ver- "quod ideo claudicaverit ab uno femore Jacob, quia
beribus : majoresque vibices viilnerum in. ejus duobus populis ex ejus generatione mananlibus, unius
aninio sunt, quam in eorum corpore qui ab aliis ver- stupor jam tune circa fidei graliam declarabalur futu-
berantur. rus. Ipse est ergo populus qui stupore perfidise clau-
29. Grande est intra se aliquem tranquillum esse, dicavit.
et sibi convenire. Foris pax aut imperatoris sollicila 52. b Denique non mullo post revelalionem islius-
providentia, aut manu miliium quoerilur, aut bello- modi cum esset ab alienigcnaeiilio Dina filia Jacob
rum prospero cedii eventti, aut internecione aliqua deflorato virginitalis pudore temerata, fratres ejus
barbarorum, si in se hoslili inol.iisua arma conver- qui non intellexerunt mystefium, alienigenas qui
tant. Iifea pace nulla noslra virlus, sed eventus est. societatem -fidei per conjunctionem generis offere-
Certe gloria pacis illius ad iniperatorem referlur-: I ) bant, vindiclse studio peremerunL Jacob autem qui
isiius pacis frucius in uobis esl, quoe est in tnentibus morali mansueludine clemenliam diligebat, vel mys-
singulorum, quse lenetur affectibus. Istius pacis ma- tico spiritu sacramentuiu congregandoe ex genlibus
jor est fructus, quo spirilalis nequilise lentamenta, praevidebat Ecclesioe, invitus et dolenter ° scenam
quarn quo arma hosiilia repeliunlur. Ista paxsubli- illam exactse ullionis accepit, Unde prophetanli ad-
mior, qusecorporalium passionuni excludil illecebras, venlum Domini Jesu responsum divinum est dalum :.
a Cod. Long., Remig. et Tbeod. secunda manu, c Sceuam locum arboribus opacum esse diximus
J7ac igiiur prophelia Spirilum sanclum Patriarcha 1. n Ilexaem., c. 8, n. 52. Sed quia poemata drama-
significal. tica quse islie antiquitus agebantur, in iheatra post-
h Rom. edil. sola : Egressa esl autem Dina filia modum iranslaia stinl; ideo scense nomen ad ha:c
Lim, quam peperil Jacob, ui cognosceretfiliqs indige- siguificanda, el inde per synecdocben ad"cruenlas
narum: el vidii eam Sichem filius Hemor Hevmus, actiones, quales in eisdein exliiberi solent, Iraducliim
princeps lerrw; ei accipiens cam dormivil cttm illa. est. Quapropter parum scite pro scenam mss. non-
Deniquenonmulto posl faclam supra revelalioncm cum nulli cwdcm posuernni.
esset, ctc, Qnibus verhis cap. vii exorditur.
 627 SAJfCTI AMBROSU 628
ExstifgMs dscende inlocum s Reiltel (Geti. xxxv, 1), jA ridsler nescit jani veteri servire peccato. Compfetfen-
Iioc est, iri domiim panis, Ubi riatus est Christiis, ief etiam cdlrimna slaluituf supra nTdriumfeniuin
sicul Miehseas prophela teslaius eSt dieens : El lu, ftachel; qhiS Ecclesia est eolumria et •firhiaiherituin
Relltleem, domus Ephrdta, iiori es minima, ut sis inter vfefiialis.
principes Juda. Ex te enim exiet princeps Israel, et CAPUT vfli.
egressus ejus ab inilio, a diebtts swculi (Mich. v, 2). Z)e laudabili sancli Jacob
Yere domus panis, quse domtis Chrisli est, qui nobis seneelute, in qua fuluras du-
panis salutaris advenil e coelo; tit jam nulliis esuriat biasque res, ac vilce sum fitiem prmvidei; nec non
cibum sibi immortalitatis acquirens. Ibi jubetur habi- ayerida disponit.
taffe PalfiarCha, ibi ailafefacere Deo qui appafuit 35. Senuii autfem Jacob; et jahi anlfe senuerat
ei. Ibi dfeos accepit alienos, et abscdndit eos b sub riTofibtis : sfed ceftabant ih ed ihipigfa yivafeitas
lenlisco : ibi quOque'jsepulta est Raeiiel in via juyehthtis^et tfanquillilas senectulis. Est eftim et
Ephraia, hjSccest, Betlilefehi. tbi fetiahi coluihhairi senectiis vifehs gfatia, et juvehlus cana cdhslliis, de
slatuit Jafeob sUpfa mohuihfentlimejris (Gen. xxxv, 1 qua dicit ScfiptUra : Seneclus eriim venerabilis. Et,
el seq.). Mtds Seneciulisvitd imriiaculatd(Sap. iv, 8 el 9). e Ex
55. Qilahta mysteria , quia iilii est Ecciesia Dfei,B . hac vita fuil Jacob, qui bonis operibus pfsevenit tem-
ih qua apparfet DfeUs,ei joquitur cuni sefvis suis. Ibi pus longaevse seneciulis; ut et fruetum ejus ante
efipiuriiuf, ei abscondunluf simulacra gehiium. Fides tehipus cafpefel,et postrerha ejus ih lempore'non
enlhi Ecclesise oftihem observahiiam gentilitatis abo- litherel. BealuS quidfem et juvenis qui bene vivit :
levii. Sed eiif siib leniiseo absfeoriderit,470 qrisefo? sfed bfeatus et senex qui bene vixit. Qudd ehim
' Cefte
geiius istiid inffucluosum est. Ibi fefgo siint jhveiiis spefat, adeptus Cst senior : quod senex fuit,
dii gentiuiii, ubi iiUllUsesl frucius. Ibi iriaufes geri- Opiat hoc essfe qui juvenis est. Certe hic inquieti
tiliiihi infodiuhttif quas dedefurit Jacob, ht jani iriafis l&ngiore sibi adbuc cursu manente, jaciatur
novam liflguarii audiffeassueScarit; vfetefem pfeffidise flrictibus : sehex verO sicut in porlu, ita in statione
sonum hesciaiit, obsurdescarit aiifes' eorum sacri- esl Beneclulis. Efat iiaqhe hujusmodi Jacob, qui vix
Ifegio, fet miirideiiiur ad gfatiafri. Nbh immefito ibi spefarida juvehibriS bona iticoiiimi et tuia gratiae
saiiciiis Daniei.faisiim adversus Siisanhahi iestifno- clave 471 Jam ciausa et obsighala lenebai. Quod
hiufti depreiiettdit. Ibi feftimVolebat adhue fadices auiem possideas, eo qhod adhuc spferes, prsestabilius
Shas locare peffidia : sed iatfere non pptuit, quia fesi. Efat ergo senex Jacob, ad quem jtlvehes ad-
prophelico spiritu deprehensa est. Congruus ariiem vfefsateniporis alicujus teriTpesiatepercuisi tairiquain
effor c prfesbyieri vfefaecbnfessioni, iii ibi Conlami- -C ili pdiiUrii sese recijiiebaiit : Spse,auteiTT{tamqiiam
haiatri dicefei caslitaieiri, ubi gfeniiiimdefossa simu- iri Specuia vitae hujus pdsitris solliciio pfseteiidebat
facfa shrit. Sed vfefiiasEcclesisediiori tfexitpeffidiahi, . affeetu, el longe anie febiis dhbiis prarvidebat fe-
sedabschhdit, e.t aiifes getniliiatis obstfuxit. iuedia.
5i. Chftvehifehief quoque ibi sepiiUa est sancla SB. Denique faihes erat in toia terfa (Ge«. xtu,
Racliel; qiiia bhihes qiii baptizantuf in Christo, coii- 1 Ci seq.), et senex deposiius quse alacfes jiivenes
sepfeiitiniUfcuhi Clifisto. Sic eriirii doceinur dicehte ighorabanl, s intefim priraus Utruiri aiidieril yideto.
ApoStolfj: Gorisepuiiienim sttriiUSCumittb pef bapiis- Pfimus adnioriuit fiiios suos iri iEgypto exuberafe
mUm iii inortem; ut quetiiadinodum ille siirrexit a frumenta, et ed proficiscendum, ut emereril quse
mortuis per propriam virtulem suscilatus, ita ei nos sibi ad risum necessaria fofeht (Gen. XLHI, li).
ejtis gratid ftsurgamus (Rbm. vi, 4). Tunc igiturVere Libenlferetiam ipse juvenum coiisiliis acquiescebat,
abscondifrif ohinis error gertiiliuin, curii qiiis fufefit ut etiam filirim juniorem siinul mitterei. Et renun-
ablutus a vitiis; quia corifixus cfuei veliis IiOrrio tiantibus illis quod Joseph filius ejiis viveret, in-
a Non.hic solum , sed etiam 1. i de Abra. c. 2,; D. d Edit. vet., non texil perfidiam, et aures, etc;
n. 5 et,6,' ac I. n, c. 5, n. 21, niss. meljoris nolse Rom., non delexit perfidiam , sed abscondit, et
legunt Bethleerii. Et cerie AhibfOSioeunidein loeura "aures, etfe. Mss. vefo legunt iexit cum vet. edil.; at
cssfe Bfeiblefemhc Belbel, Curahujus vocis fexposiiio; iri feliquis curii Rom. eoriveiiiunt. Videlur autem
quahT illi semper subjicit, lum orationis sferiesnon Doclor sanclus id innuere, Ecclesiam ;in 'Danielis,
obscure indicant. Al leclionem omnium,edit. et non calumnioe presbyteros convincentis, persona genti-
paufcorum mss., immo Scriplurse eliam aiiciofitaie Iiiaiis perfidiam nOn legere, id esl, non dissimulare,
munitarii feiihuiiriUs. sed corivihefefe: postea lanien in gentilibus qui con-
b Ita mss. omhes ac edit. ant. Rbnii vero ex' vertrinluf earn per baptismum abscondere seu ab-
Bibliis reposuit hic el infra sub terebinlho. luere, ut quoesequiintur, satis ostendunt.
<=Rpm. edit., presbyterii verm confessionis; ttt ibi e Rpm. edit., Senueral ergo Jacob, Vet., Ex hac
ebnihiiiiiididmdiscerel'casiildleifi.AlisefciimiriSs. om- viia fugil Jacob. Mfeliusniss. omnes, Ex hac vtta fuit
iiibhs coiiyfehiunt, nisi qupd habeht coiifessionis. - JaCob, id esi, ejusraddi viiam duxif, qualis supra
Minus behe. Hhjus eiiim loci hifesehsus est : Errbf descripta est.
seu mendacium presbyiefi assevefantis Susafinam f Cod. aliqnot, lamquam in spelunca.
sub arbore inffuctiinsfi corruptam fuisse, sigiiificavil e Edil dmnes, PrimUs audierai, primiis adriwnuit
ibi casiiiaiem fidei ediilaiiiinaiiim, ubi gentium, ptc. filios. Al mss. contra in noslram ieclidriem eonspi-
Nam qiiodsnpra dicituf Daniel ibi falsum testimoniUm rant, nisi quod pfo, videto, iionifulli babent, videib.
deprehendisse, vox ibi non ad arborem Belhel, sed Quod satis cum initid cap. 8 libri de Jpsepho con-
aliam ei slerilitate similem referenda est. yenit, ubi illud asseveranter pronuntiavit,
 629 DEJACOBETVITABEATALIB.il. 650
fracto iicet corpore, sed vivida animi virtule, non \. simorum dierum fulurse miscebatur selati. Sic enim
exspeetavit ut filius ad se veniret, sed ipse ma- scriptum est: Annuntiabo, inquit, vobis quw occursura
gis perrexil ad filium (Gen. XLV,28). Pielati enim sunt vobisin novissimisdiebus (Gen. XLIX,1).
mensura ordinis nen prseponderat. Nulla itaque sen- 58. Quid igitur ei deerat, cuiDeus aderat, qui ei
sit impedimenia fessse senectutis, cum pergeret. prefecturo dixerat: Descendamtecum in jEgyptum :
Pietas enim Ievabat laborem. Verum ubi recepti filii el ego deducam te in perpetuum (Gen. XLVI,5 el 4)1
fructu politus, aliquanto exacto tempore, decera et Nec defuit, quando in eo Spirilussanclus loquebatur.
septem videlicet annorum, quod secundum iliam Quis tam polens in suo domicilio, quam iste in alieno?
Palriarchse longsevitalem exiguse porlionis teinpus Quis lam abundans in ubertate, quara isle in fame?
est, finera vitsesibi approprinquare cognovit. Vocavit Quis tam forlis in juvenlute, quam iste in senectule?
Jdseph filium, et per generatienis suse fulurum hoere- Quis tam actuosus in negotio; quam iste in olio ?
dem conslrinxit eum , ne in ,<£gypio sepelireiur Quis tam velox in curriculo, quam isle in lectulo?
(Gen. XLVII,29). Acceptaque iide, cum paulo post Quis tam Iselus in flore adolescenliae, quam iste in
infirmarelur, et venisset ad eum filius suus Joseph , mortis confinio? Quis tam dives in regno, quam iste
velut resumptis viribus sedit supra lectum suum, et in peregrino loco ? Denique reges benedicebat (Gcn.
benedixit Patriarchas duodecim, ei prophetavil (Gen. B XLVII,7). Nec immerilo pauper non erai, qui nullo
XLIX,1). indigebal. Pauper non erat, qui se pauperem non
CAPUT IX. putabat. Etquis pauperem dicat, cujus conversatione
Jacob morii proximus alque oculis caplus, lamen bea- dignus orbis lerrarum non fuil? El ideo conversalio
lus oslenditur : citjiis prmterea mulliplex commen- ejus erat in ccelo. Hic vero prcedives in diviiiis
daiiv; sed maxime ob Palriarcharum benedicliones simplicilalis el sincerilalis, decorus majore animse
proponitur; ac demum concludilur nec ipsutn nec quam corporis pulchritudine quae marcescere non
sanctorum alium propter wrutnnas minus beatum novit, setate impiger, cui licerel, cum vellel, corpo-
haberi oporlere. reo isto exire gurguslio,'et superna paradisi mentis
57. Dicant nunc aliqui non beatum Jacob, cum in vigere penetrare, exsullans spirilu, cum sepulcri
ipsis mortis esset diebus, qui pene plura cum Deo, extrema mandaret. Non enim terreno se tumtilo
quam cum hominibus alloquia miscebat: non beaium claudendum , sed superno recipiendum domicilio
cum oeuli ejus gravareniur in senectute, et non prsesumebal; et ideo tamquam alteri mandabat se-
posset videre. Yidelur enim quibusdam csecitas esse pulcrum : sui autem securus morlera' illani immorta-
gravis aerumna calamilalis, Sed lunc quoque beatus litatem pulabat. Videbalur corporis implicatus impe-
Jacob, quia discernebat spiritu , quod oculis discer- J dimenio, el vigilanti in futura tempora prsecurrebat
nereaspectuque non poterai. Videbat futura, qui sesli- affeclu, dicens de persecutoribus Domini, qui de
mabatur non videre prsesentia, Denique erravit et tribu Simeon et Levi a auctores erant nequitise pro-
ipse Josepb, ul cum ad dexieram ejus applicasset cessuri:b In consilium eorum non veniat anhna mea,
filium suum seniorem, el ad sinistram ipsius, hoc est el in occursum eorum non contendanl viscera tnea
Jacob,applieassetfiliunijuniorem,utootatisordobene- (Gen. XLIX,6). Quis a.utem tam validus in virtuie,
dictionis ordiiiein reservaret; exlehderet dexteram quam foriis iste in iniirmitate, qui dicebat: Male-
-suamsupernepotem juniorem, et sinistram super sc- dictus furor eornm, qttia superbus ei lemerarius; el
nioremnepotem,etvolentifiliopalriamdexteramsuper ira illorum, quia indurala est. Dividam eos in Jacob,
Manassenseniorem converlere responderit: Scio, fili, et dispergam illos in Israel (Ibid. 7).
scio, el hic erh in poputum, et hic exaltabilur : 472 59. Quis vero tara canorus carilibus, quam isle
sed frater ejus jttnior major illo erit. El causam prse- voeibus, qui toto audilus est mundo, qui per omnes
lalionis adjunxit dicens : Seinen ejus erit mutliludo populos, per omnes auditur setates?e Quis tam sua-
gentium(Gen. XLVUI,18 ei seq.). Adeo licet impedito vis numerus septem vocum differenlias oblocutus,
corporis aspectu, melius videbat, ul videniem doee- quara iste seplemplici Spiritus sancti 473 graiia
ret errasse. Quis enira melius videt, qttam qui videt D resultavil? Qui licet membris resoluius, tainen aitol-
Christum ? Aut quis polest dicere oculis impeditum lens se animo, et erigens spiritu, corporis sui lam-
eunr, qui videbal in Christo refulgentem Ecclesiam? quam ciiharse harmoniam dissoluta membrorum com-
Nonne igilur clarum est, qtiod debiliias beatiludinem page destructam alla mente despiciens non require-
impedire non possil? Ille oculorum impeditus mu- bal, sed oliosam jacerebumi patiebatur. ipse autem
nere, ille defatigatis corporis viribus in Iecto tam- caniu se mulcebai inlerno, et prophetico se modula-
quam in sepulcro corpus relinquens assjirrexit in mine deleetabat dicens : Juda, le laudabunt fralres
se, et longe ab aliis, alque intra semetipsum sese lui : manus luw super dorsum inimicorum tuorum :
:
colligens prseseniibus se rebus subdttxerat, et novis- adorabunt le filii patris ttti. Catulus leonis Juda
a Scilicelscriboe ac sacerdotes, ut ipse exponit lib. vocum differeniia oblocutus.Edit. vet., QMISlam sua-
de Bened. Palriarch., cap. 5. viter seplem vocum differenlias obloculus. Rom. deni-
1 Rom. edil. sola, ei in consilioeorum non conlen- que, Q»is lam suavibus nmneris septem vocum oblo-
danl... furor eorum, quia pertinax. ctiitis discrimina. Forte quod videretur Ambrosius
c Ita mss. Theod., Valc, Vict. et Colb. Alii vero allusisse ad illud Virgil. vi iEneid. ;
Q«is tam suavis (Thuan,, suaye) nomen ejus septem Obloquilurnumerisseptemdiscriminavocum.
631 SANCTIAMBROSII 652
ex germtne mtht ascendtstt : recumbensdormtsh ut leo, £v rum senem revelabai? Neget bealum Esaiam, cuni
el tamquam calultts leonis. Quis suscitabiiillum (Gen. medius secaretur ; Hieremiam , cnm mergerelur;
XLIX,8 et seq.yiEl infra : Lavabilin vinostolam suam, Daniel sanctum, cum inter leones staret intrepidus,
etinsanguineuvw anaboladiumsuum. Hilares oculiejus et prandium eiraptus-ab Angelo propbeta deferret?
avino, et denles candidiores lacle(lbid., 11 er 12). Non utique jdeo beatus, quia alienum prandebat
Quis canius dulcior, quis sonus suavior, quam re- . prandium : sed quia merilis suis impasta leonum ora
missio, peccatorum, el resurreeiio morluorurn? Hunc claudebal. Quis autera non bealam dixerit malrem
canium sanclus David, ille divinoeorganum vocis, et Machabarorum,quse seplem filiorum fimeribus octa-
dominici sermonis iuterpres cilhara cecinit spiritali. vam se addidit ad laudem ccelestis iriumpbi ?
His modulis gralise sublimem illum animum men- CAPUT X.
lemque mulcebat. Hoc cantu mundi islius aspera Quantm laudi fuerinl sacerdoitEteazaro supplicia con-
mitigavit, hoc sonitu saeculidura mollivit, hoc psal- stanter lolerala, propter qum verebeaius sitjudican-
lerio terroreni mortis infregil, hac suavitale chorda- dus.
rum inferna calcavii. 43. Nec te, Eleazare, prselermiltam, a ulpote sa-
40: Sed audiamus etiam alia quse sancttis Jacob cerdotem sacerdos, sed luis jtivandus oratis: qui
pairiarcha admirahili illo suse organo mentis incre- ]J genere sacerdos, perilus in Lege, malurus sevi.cum
puit : Nephthalim vitis remissa, porrigens in germine oblatus esses Antiocho persecutori, nec tentamentis
suo decorem.Filius meus ampliatus Joseph, filius meus poiuisii capi, ncc prsemiis inflecti, nec suppliciorum
adamplialits, zeto appelitusfilius meus, filius meusado- acerbilatibus frangi (II Macltab. vi, 18 et seq.). Deni-
lescenitor, ad me reveriere (Ibid. 21 el seq.). Et infra : que a blandimentis coepii, quia judicabat tormenta
Prmvaluil super benedictionesmonlium manenlium, et stia posse superari. Erubesco, inqiiit, caniliem luam,
desideria colliummternorum(Ibid''., 26). Quid dulcius revereor senectutem, miror prudentiam : cur abs-
benedictioue?Quid gratius seiernitale? Et ipsa verba tinendum bonis epulis putes quas notura largilur ?
sunt cantus, et in verbis magiia votorum suiil prac- Reiaxa isliusmodi pervicaciam , expergiscere ali-
mia, merilorura fastigia. quando, dum adhuc malo libi persuadere, quara ex-
41. Quid suavius sanclo Josepb, qui nosliberavit torquere; ne vielus suppliciis facias, quod refulas
ab opprobrio, crucis Dominicse sacramenlo ? Sicut raiione invilaius. Ad hoec respondil senex :Nos, An-
enim maledictum faciiis esl Chrislus, ut maledictum tioche, tion b inleniione ducimur, sed reverenlia Le-
solveret Legis; etpeccalum factus est, ut mundi pec- gis tenemur, quse a suilla carne abstinendum proe-
calum lolleret: ita opprobrium faclus est, ul genii- cipit. Pulcberrimam judicas creaturam ; negare
lilaiis opprobrium auferret: sed illud opprobrium (J lamen non poles quod polior sit temperantia, quam
Christi thesauris jEgypti preliosius aestimatum est. voluptas, polior legis obedientia, quam proevaricalio.
El ideo Moyses Pharao regis aulam reliquit, et fidei Quod si boe leve ptiias, ut came vescamur suilla:
elegit oppro.biium, cui se opprobrio maria divide- qui in minimis legem conlempserit, quomodo in mag-
bant. ipse ergo Nephihalim vitis loium remissa per nis lenebit ? Aul si pretiosa est creatura hujusmodi;
mundum, ulomnibus populis ubertatem poculispi- vindicaris, cum eo quod sil pulcherrimum, defrau-
riialis infunderet. Ipse esl ampliatus, habens nomen damur. Absiineniia autem noslra disciplina est cas-
super' omne nomen, qui quoniam se pro omnibus limonise. Discinms enim resecare Inxuriam, cupidi-
obtulit morti, ideo audivit a Patre : Ad me revertere. lates vincere, excludcreconcupiseenlias, delectaiio-
Loquebalitr Jacob, et Deus audiebaiur. Ille benedi- nibus corporis obviare. Forliiudinis quoque exerei-
cebat, el Deus personabal dicens Filio : Ad mere- tium esl, poenispro Lege non cedere. Justitioeqtioque
verlere, hoc est, posl passionem revertere. Revertere insigne alque prudenlioe, ut quod sequendum elegi-
ad sedemtuam, reverierecum tropseo, revertere ad mus limore Dei, morte proposita reservemus. Quis
me;ut le resurgentem defuncii sequantur, et tua escam imperet liberis ? Quis autem se ridendum e
potestate pariter, alque exemplo resurganl, ut fias prosbeat ut in hoc servial, et non ridebitur ? Non
primogenitus ex mortuis, ul ad dexleram sedeas ] ) sum ila senex, ut mihi non juvenescal animi forii-
Palris. Unde et Filius dixit : Amodo videbitis Fi- ludo..
lium hominis sedeniem ad dexteram virlutis Dei 44. Suspensus iiaque cum hinc alqueindegraviter
(Matlh. xxvi, 64). verberarelur, nec jaui ferrent senilia membra verbe-
42.Neget quis bealum Jacob in ipso morlis supre- rum poenas, lassalis carnificibus atque extensoribus,
mo, qui divina fundebal oracula? Negei 474 beatum in lerram deflexus inflexibilem mentem gerebal. Et
Josepb in carcere, ubi sapienlioespiritu inierpreta- quidam seu longsevam miseratus seialem, seu tenia-
balur somniorum quoeaudierat, veriiatem, elfuturo- mentis circumvenire desiderans : Responde, inquii, *
a Omnes edit. ac plures niss., ut pote sacerdotum h Intentione, idesl, propria voluniaieacclectione;
sacerdos, sed tuis javandus. Rom. edit., juvandum nisi forle idem sil, aiqtte animi contenlione et perii-
ralis. Opiiiue cod. Torn., Theod. et Valc, ul pole nacia.
sacerdoum sacerdos, elc. Rursus mss. aliquot, et c Vet. edii.cum parle mss., prmbeat? In hoc ser-
cunctseedit., qui genere saccrdos ; aliquot alii, qui vial, sed non ridebit. Rom. prmbeal? Quis anlem in
genussacerdotale.Thuan. ac Reniig. legunt, qui gentis hoc serviut, et non ridcbiiur? Ab hac non mullum
saecrdos: K recedunl alii aliquol mss. quos secmi suraus.
633 DE JACOB ET VITA BEATA LIB. II. 634
tautummodo 475le manducaturum: nos le escaeejus £L.nemo potesl auferre, sicut postea Apostolus docuit in
immunem proestabimus. At ille clam&ns : Nequa- Ecclesia Domini: Quia cdput viri Christus est (I Cor.,
quam, inquil, conlingat mihi, ut fiam senex incenli- xi, 3). Et, ejus sumus viembra (liphes., v, 50). Recte
vum jiivenilis erroris, qui huc usque eram forma sa- puer istamdivitio spirilu doclrinam apostolicam prse-
lutaris instituii. His ego ludibrijs, ui paululum vi- videbat. Exuebant immanes besiise corium capiiis,
vam lucrabor, et lolius vilse labores addicam brevis et pardaiicis ferilatibus soeviebant. At ille deficiens :
viatico senectutis? Seneclus porlus debet esse, rion- Quam dulce est, inquit," mori pro religione, quam
vitsesuperioris naufragiiim. Non le negabo, Lex pa- suavis omnis acerbitas mortis pro pielate ; quia ma-
tria; n»n abjurabo vos, sancia inslituta majoruni, net liortim remuneraiio laborum ! Tua sunt, rex, gra-
non decolorabo vos, infuloe sacerdolales; non te per- viora lormeiila : tu luis vehemenlius torqueris sup-
fidisepulvere lurpabo palam, caniiies! Quid mulla? pliciis; quia vides tevinei iu poteslate.
Iinmoriendo lonnenlis factus esi cseleris magislerium 48. Et hoc defuncto , lertium slaltii sibi jussit
perseveranlia?, qui eleclus eral ad infirmiialis exem- (II Machab. vti, 1,10 et seq.). Et cum eum parlim
plum. Bealus igitur, in quonon potuerunt lormenla tentaret insidiis, pariim cuperet terrore percellere,
rationem vincere. Annon bealus, qui poluit viriule respondil ad euni:Noii faciam voluntalem luam,noh
animi victor esse pcenarum, pietatisque remigio ser- I I succurabam imperio luo. Per beatam illam fralrum
vare inlegram in tantis fluctibus passienein ? meoiuin passionem,el nobilitatem, non negabo piam
CAPUT XI. germanitatem. Quaevis adhibelo supplicia, quibus
magis urgens hoc proficias asperitate poenarum, ut
De admirabili palienlia ac forlitudine seplem fralrum
majora teslimonia noslroe germanitaiis accipias. Jus-
Machabworum, quibtts maler oclava addita fttil, sit itaque ei linguam ampulari. At ille exclamans :
qtii suis suppliciis merilum bealm vilw acquisie- Viclus es, inquit, Antiocbe, qui organum vocis ab-
runt. scindi jubes. Confessus cs te respondere non posse
45. Post ipsum staiuti sunt pueri septem cum raiioni, majoraqne probas linguse noslroc fiagella,
nialre (II Macltab. vn, 1 ei seq.). Insuflare licet ly- qtiarn ttia verbera. Nos enim tua verbera non time--
ranno, qui dum callide a sene incipieiidiim putat, mus, lu nostroe vocis flagella non potes sustinere;
niagtslrumeligil quo discipulos facerel forliores,quo- sed hsec pietatis flageila sunt, lua tlagella perfldiee;
rum velut puerilem setaiem proemiis provocabal ad sed eiiam lingua sublata gravius le stio cadens mur-
culpam, urgebiit ti.-rroribus ad formidinem. Al illi mure fiagellabit. Evadere le pulas, Anlioche, si vo-
non degeneres tanlo duce respoudciit: Quid nos con- cem eripias ? Et lacentes Deus audil,ci magis audil.
lemnis vel circumscribis, n ttl pueros ? Sed lides ( * Ecce aperui os ineuin, laxa\i linguam meam, ab-
cana est, sed valida disciplina. Experiiecerle, subjiee scinde linguam; sed non abscindes constaniiam, non
quibus placet pceuis puerilia viscera, non invenies virlntem auferes.non ralionem obliterabis, non eri-
corda puerilia : nec potenliores erunt tormentorum pies testimonium veritalis, non eripies cordis clamo-
niachifise, quam legiiimaj ohservationis excubise. rem.Si lingua ampuietur, sanguis clamabit, ei dice-
Quem vicit senectus,.super.ibi!,semulaseneciuiis pue- tur libi: Vox sanguinis fratris lui ctamat ad me(Gen.
rilia. Sequimur palreni lilii, discipuli doclorem. Coi- iv, 1(1). Audilenim sanguiiiisvoceni,t[hi audilinter-
iige suppliciorum insirumenla proposita : meditaiio- nas cogitationes,ienebrao licet operiant, et parietuin
nem palientise, bnou terroreui infaniioe afi"erunl,dum sepla circumdent. Dicat impius, quia nullus sibi
videnlur. tesiisassistal: explorat universa, videt omnia Deus ;
46. Jussit maximum nalu eligi. At ille ridens : nec est aliquod facinus quod possii latere omnium
Recie, inquit, naturse ordinem servas. Sed cur Dei judicem, qui cognoscil universa , anteqnam fiant.
iegem lemerandam putas? Et pro pietate quidem Quid verba damus ? Loquaciora sunt vulnera : elsi
omnes maximi sumus : sed tamen a me inclioatum yulnera legantur,elsi abscondalur cicatrix,non abs-
gaudeo. Quid quseris, tyranne ? Confiieor nos sumiiio condilur fides. Nec lameii plaudas. qnod auferendo
Deo servire, el doces quid agere debeamus. Si lu ] ) linguam , confessionem laudis eripias. Satis jani
tania peninacia vis extorquere vcrilatem, cnr non Deum sermone laudavimus, nunc passione laude-
omni virtutenos eam tenendaniputemus?Quid plura? IlTllS.
Adhibentur variarum genera pcenarum. Sed vicit 49. Et hoc peremplo, jussit quartum yinciri ad ro-
pietas imnianiiatis furerem : exclusa est anima, non lam, ut ejus vertigine niembris oinnibus solverelur
religio. (Ibid. 15). At ille cum lorquereltir immaniter : Dis-
47. Secundus accessit, nec degener fratris munia solvis, inquit, corporis membra ; sed adjungis gra-
pise confessionis implevit (Ibid., 7 et seq). Et cum tiam passioni , nec eripis solalium inorli. Est enim
delralierctur membrana capiiis, rcspondit: Aufertis vox tonitriii in rola, quia in bono et inoffenso viloe
quidem membranam, s.ed habco galeam spiritalem, istius cursu ca;!este resuliat oraculum, « sicut in
quani non potestis auferre. Etvere hanc 476 galeam Joanne et Jacobo filiis tonitrui resullabat. Itaque illnd
a Post vocem pueros, addil edit. Rom., pueri stt- insciliw afferunl.
mus, quod nusquam alibi reperias. c Videtur quibusdam bic memoria lapsus Anibro-
b Mssi noh pauci,nec inreriorisuoioe, non terrorem sius, dum seslu raptus eloquenlise Machabsco illi ano-
655 SANCTI AMBROSII 056
quod legi, nune manifestius repognosco : Quia rota i^ eolores tol fratrum tuorum tropaea, ne sacrum eo-
intra rotam currit, nec hnpeditur (Ezech. i, 16 et 17). rum eomitaluni relinquas, ne consnnium deseras.
477 Teres enim vita sine ulla offensione in quavis Te adhtic isti exspectanl triumphi. Aspiee in ccelum,
passione versalur, et inira haec quoque rota currit. nnde hausisii spiritum, ad Patrem omnium; aspice
Currit Lex inlra graiiam, et observantia Legis inira in terram, quae libi anie alimoniam minislravit; as-
divina*.curriculum misericordioe esl: nam quo magis . pice ad fratres, qui collegam reqttirunt; aspice ad
volvilur, plus probatur. Potius est hic ab impiis ad- malrem, quse libi lac dedil;redde mercedem pii
versa lolerare, ut ibi a Domino consolalionem inve- sanguinis; noli a fratribus, noli a malredivelli. Tem-
nire possimus. Et iste consummans cursum suum porales opes sunl quas promillil Aniiochus, lempo-
abrupit spiritum, animamque victor effudil. rales honores : perpettia corona 478 1u8e a Deo
50. Quintus cum sisteretur, coesoprius eidem jus- oninipotenle dcferlur. Vos mihi sepiem dierum lu-
sil ignesadmoverijSubjiciiripendia (Ibid.,l$elseq.). niina dedit Dominus, sexlum jam diem clausi, et
Manabat e vulneribus cruor, et effossis ulceribus, omnium opera bona valde. Debes mihi, iili, ut quse
sanguis effusus ipsos flammarum exslinguebal globos. in illis sex laboravi, iri le requiescam septimo, tam-
At ille inter ignium crepitus audiebatur dicens: Gra- quam a soeculi operibus jam feriata. Itaque prori-
tias libi, Domine, quod dedisti nobis dicere : Transi- }B piens se juvenis ail: Quid -susiinelis (Ibid., 50 et
vimus per ignem (Psal. LXV,12). Et sicul alibi idem seq.)'! Et mulia vociferans, quod nequaquain divelli
tuus dicit Propheta : Igne nos examinasli, sicut igne possei a fralrum consortiis, quoruni mullo bealiora
examinatur argenlum (Ibid., 10). Astaba tibi sicut essent funera, quam regis imperin, cum urgeret
aurum ptirgatus incendio; et si quid fuit culpae, conviciis regem, el ipse acerbis excrucialus lormen-
ignis exussit. Ilaque et iste Iransfiguratus a corrup- lorum generibus vitae bujus munus absolvit.
tela ad incorruptionem, vilam exhalavil. 55. Novissima mater oblala est neci (Ibid., 41).
51. Sexio quoque admota lormenta sunl (II Ma- Quis hanc beaiam neget, quaeqiiasi septeni vallala b
chab. VH, 18 et 19). At ille : Noli, inquit, fruslra er- muneribus, inter corpora filiorum nulluin sentit
rare, et tuae hoc ascribere polestali, quod ista. ad- mortis incursum? Quis, inquam, dubitet de ejus
versum nos exerceas. Noslrorum hoc delictorum est beatiiudine, quoeseptem turribus circumdata, in pa-
prelium, ut peccanles puniamur. El graiias Domino, radisi sedem caput extulit; quoe septem filiis cincla
quod hic a nobis a duplicia peccata exigunlur , ut ibi sacralissiuium Deo chorum non solum canorum vo-
nobis consolatio deferatur. Gratias autem et libi, cibns, sed eiiarn passipnibus ad concinendas Domino
quod lam durus et immilis es, ut talibus nostris sup- laudes coclesiibus invexit allaribus? Quam bonus fi-
pliciis Dominus in quem peccavimus, genti noslrse C dei partus, quam lulus portus iste pietatis, quam
propitius fiat. Nos quoque ablevamus serumnam, splendida lueerna Ecelesiae sepleno fulgens Iumine,
diim fidei passionibus delectamur. Et isle duris at- c et oclavo uiero cunctis luminibus oleum subminis-
que asperis dilaceralus suppliciis, appositus est ad trans! De quibus pulchre dicilur : Date pariem illis
fralres suos. seplem,et illis quidem octo (Eccles. xi, 2), eo quod
52. Snpererai junior ex fralribus, etjam pudebat in utroqtie numero consortium gratise consequantur,
Antiochum immaluroe oetaii se ita fuisse ludibrio in Lege nulrili, per graliam coronati, seplem tam-
(Ibid., 24). Ilaque dolis eum desiderans circumscri- quam in sabbato, octo tamquam in Evangelio, pia
bere, pollicebatur honores , divilias, amiciliam matre suppieineiito passionis adjuncla, quae in lali-
suani, consorlium secrelorum. Al vero pia maler bns filiis inlegram pietatis fprmam.et parturivil et
monebat filium suum, dicens et huic sicul caeleris: peperit.
Nescio quemadntodum in ulerum tneum inlroislis, ne- CAPUT XII.
que ego spiritum donavi vobis, neque membra for-
mavi: sedhmc omnipolentisDeimunerasitnl(lbid.,23,). Eleganlissima beatm illius feminm seplem filhrum
Putavit-Anliochus videns malrem sollicitam, quod martyrum parentis, commendatio.
saluti ejus limeret, ipsi quoque suadere coepit, ut D 5i. Recurrurit in memoriam serraones sancloe
filium ab intentione sua revocaret. At. illa voce pa- feminoedicenlis ad filios : Ego vos genui, ego vohis
tria dicebat filio : Tu solus superes, fili, summa vo- succum laclis infudi, nolite nobilitalerir vestram per-
lorum meorum ; lu postremus clausisti parlus ineos, dere. Sic alise niatres revocare a marlyrio solent fi
tu poslrernus conclude gaudia mea. Miserere mei, lios, non vocare. At isla malernum in hoc ponebat
quae le in utero tot mensium curriculo portavi; ne affectum, si filiis vilain magis perpetuam, quam
uno momento confundas seneclutem mfeam, ne de- temporaiem suaderet. Spectabat itaque pia niater

stolorum qui mullis post annis in lueem editi sum, lolius gentis.
mentionem Iribuit. Sed quidni dicamus quarlo huic iRiim. edit., valtnla muralibus. Aliseonines, ac
fratrura eodem modo proplieticum spiriium a sancio mss., vatlaia mitneribus, id est, hostiis ac victimis,
AntisiiTeascriplum, quo siipra. legimus de sccTindo, quibus i!1a Dro liiavii.Vai. cod. in margine.al., fu-
Recle puer istam divino spirilu doctrhtam aposlolicam neribus. Non ineommode.
1 Sic ciincii niss. alqiie edii. excepia Rom. ubi le-
prmvidebat? Nisi quis malit illa verba, sicut... resttl-
tabat, parentiiesi esse includenda. giiur, el ociavoulre. Sed poiuit vas aiiquod a figura
11ptipfwia peccala, propria nimirum, etcommunia ulerps dici, vel iorie ipsura lampadis corpus.
 657 DE JOSEPH PATRlARCHA LIBER UNUS. ADMONITIO. 658
fiiiorum cerlamina; el quamvis maternorum yisce- * relcantiis, quahi morienies filii in tam gravibus sup
rum compassione qualeretur, lamen pietalis sludio pliciis ediderunl? Erumpebal enim naturse gemitus,
premebat dolorem. Et dfferenie Antiocho, cum pos- etiam invitis. Spectares per ordiirem perempLorum
sel salutem eligere filiorum, malebat periculum : cadavera sicul fila chordarum.audires heplaclior-
compressisque naturoe gemilibus, poanas filiis opla- dum psallerium triuiTTphalibiisgemitibus resultare.
bat augeri, ut mors cilius appropinquarel. Videmus Non sic illecebrosi illi, ut aiunt, canttis Sirenarum-
conversa vola malris in filios; ne quem superslitem allraherent audientem : illi euim ad naufragiura
derelinqueret, sed omnes piae cohocredes mortis ac- Iraliebanl, isti ad sacrilicii victoriam. Nec sic cygnea
quirerei. carmina aures animutnque 480 mulcerent : cygni
55. Sed nec filii minores lali parente, qui se in- enim naiur;B sortc lnoriuntur, isii moriebanlur
vicem coborlabantur, quidicebantuno studio, el qua- amore pietatis. Non sic rauca resonant secreto in
dam animorum acie : Monis adversse a impetum iiemorecolumbarum murmura, ut ullima verba mo-
proteramus. Tune enim vivemus, cum fueri- rieniium cum sumhia suavitate resonahani. Nec sic
mus mortui. Nemo pieiatis ordinem derelinquat, Iuna inter stellas refulgei, ut inter filios mater, et
nemo se sublrabat prselio Iriumpliali. Non homini, cura eos ad martyrium illuminatura deducerei, re-
sed oniiiipoteiili Deo nostras devovimus aniinas: non :g fulgebai, et cum amplexata victores in medio iilio-
homini, sed auclori omnium mililainus. Talis hsec rtimjaceret.
pugna est, ut ille gloriosius 479 viceril, qui crude- 57. 0 vera maler adamante forlior, melle dulcior,
lius occisus fueril, Itaque rieiiio timuit, nemo irepi- fiore fragrantior! o indissolubile pieiatis vinculum !
davil, nullus ad moriem ex tot fratribus pigrior fuit: o vere valida charitas b sicut mors dura, sicut inferi
sed orhnes lamquam ad immorlalitatis viam, ita ad zelusdevoliotiisacfidei! Nulla lantarum diluvia pas-
morlcm pcr acerba supplicia cucurrerunt; el ma- sionum tuam poluerunt charitatem excludere, nulla
ler consona cernens filiorum agtnina, taniquara pia inundare eam flumina tantarum acerbiialum. Sicut
anima sui membra corporis in filiis offerebal, ct per arca in illo mundi diluvio lotiuS orbis spatiis inno-
artus proprios videbainr sibi voliva subire lormenia. cua ferebatur: ila cl lu adversus fluelus tam gra-
56. Cadebant filii lorttientis exulcerali, mortul vium passionum pietale immobilis restiiisti, et ctim
super moriuos advolvebanlur, corpora super cor- posses saltitem filiorum eligere, noluisti.
pora volutabantur, capita super capiia exsecabantur. 58. Quo affectu vos prosequar, sancise malris pia
Refertus erat iocus cadaveribus filiorum, non flevit piguora? Quo penicillo sermonis mei deseribani
maler, ITOIIlamentala est; ndn oculos cujusquam formoe vestroe el animarum sirnilitudinem? Stelistis
pressit, aut dra morieniis clausii; non lavit vulnera, .T inler exercilus regios, quibus tolus fuit orbis terra-
sciens gloriosiores esse, si evisceraii et concreli pa- rum subacius, quos India quoque in exlremi maris
riter pulvere et sanguine viderentur, quales solent secrela refugiens non deelinavit; et seli de rege su-
de bello redire victores, quales solent tropsea ex perbo sine bellico conflictu victoriam reportaslis. Vi-
hoslibus reporiare. Non superjacienda velamina , cerunt in vobis sola arma pielatis : de.dit pcenas ly-
iion prosequendas exsequias, nisi suoe quoque comi- rannus, elquia vos non potuit vincere,et quia atroci
latu moriis arbilrata est. Quoecitbara duleiores ede- peremptus est raorle.
"Omnes edit., impelum pelamus. Omnes mss., zelus. Illi lanien favent LXX, apud quos hic locus
impelum proteramus, excepto uno Vat., in qtio impe- Cant. VIII, 6, ita scribilur : on v.pa.raia«? Qavaros
litm prmoplamus. a; aSijf t^viXog.
bRom. edit. sola, sicut mors, durus sicul inferi ayKini, o"A),npo;

IN LIBRUM DE JOSEPH PATRIARCHA ADMONITIO.

AuiiirosiMSjam inde ab exordio hujus operis ipse sacrorum voluminumordine adductum se esseprofitelur (cap.
1, iwin. 1), ul librisde Abraham, Isaac, el Jacob, in lucem editis, nonnihit in Joseph quoqueItisloriam tnedi-
tarelur. Quocirca post expositam in Abraham impigram fidei devottonem (Ibid.), idesl, animttm divinis impe-
ratis obsequcntissimnm;in Isaac sinceroemenlis purilatem, id esl, meniem quw omnibus smculinmvisac sordi-
bus abslersis cum Verbo mternoinlimum quoddam spiritalis connubii [oidus hteal; deniqtte in Jacob singtilarem
animi, laborumquepaiienliam, eujtts beneficio vel in atrocissimis infortuniis bcatitudo relhteatur; non conten-
/iis has omnes virtules stylo celebrasse, aiiquid adhuc expressius ac magis delerminatum in Josepho, cujus prwci-
ptta laus in caslilate posila est, proponere apud se staluit. In superioribus nosiris Admonitionibusquemadmodttm
S. Prwsul memorataseorumdem primorum patriarcharum virlules edisserendoipsorum hisloriam demonstraveril,
exposiium est : nttnc paucis qua raiione id ipsurit in historia Josephi prwstiteril, inguirendum,
Principio docet Josepliutn nobis proponi taniqnam speculum casiiialis (Ibid., nnm. 2), cumea virlus simul
el quidam caslimonise comes nilor graiioe in ejusmoribusfattisqueoriinibuspcrfeclissimerefulgeat..Qttoniam
vero nusquam majori curii splendore sancti adolescentispudicitia cnituil, qntm cum ipsam ttxor Pulipliqris qpttcl
 m SANCTl AMBROSII 610
quem ille serviebat, muttiplici lenocinio improbissimisque conalibus labefactare conala esl; eapropler shtgulare
Iwc ejusdempalriarchm ornamentumS. Ambrosittstota eioquentiwsuwvi prwdical licel uno lanlum capile(Cap.5),
difficillimum illud certamen ac periculi plenissimumcomprehenderil. lllic aperil bmnia illecebrarum atqiie.ar-
tium genera quibus corruptm mulieres amalos corrumpere, eorumque continenliam expugnareaggrediunlur. Coii-
stanliam ac prudentiam quibtts S. Joseph illius peliliones nunc resistendo, nunc fugiendo cassas reddidit, ampli-
ficat. Monila subinde inserit instituendis moribus utilissima. Postrenw dutn caslissimum huncce vicloremcom-
mendat, minime dubilanler, pro caslitaie, inquit (Ibid. num. 26), nianyrium subibal, nimirum cum cwlestis
illius virtutis causa in vhtcula rapi se paliebatur, de refellendis Iterwstim calttmniishaudquaquam solticilus.
Cmierumprmter hanc laudem snnl el alia mulla in vita Joseplti, qttm suminumconsiderationemmereanlur. Illa
beatus Doctor silenlio prmtermissa noluit, sed ea ralione perlractavil, quam hacienus in exornandis priscorum
palriarcharum geslis non ddhibuerat. Auspicatur (Cap. 1. qttm.a) ab invidia qum [ratresin Josephum stimula-
verat; ac ejus occasione nonnullis circa amoris quem parentes erga liberos prw se [erre oporteal, wqualilatem
observationibusprwmissis,Josephttm Chrisli Domini typum ac figuram somniis suis exslilissedemonstral (cap. 2).
Deinde qttidquid in Genesi de sancto Patriarcha legilur, salis accurale percensens, omnes propemodum ejus ac-
iiones inysticeatque in figura Christo convenire, proindeque Ituttc ipsttm pro vero Scriplurm Josepho Itabendum
docel. ld quidem adeo exacte probat, ut bene multis Joseplti ex tibro Genesi, et Chrisli ex Evangelio verbissibi
invicem oppositis,,ea maximominter se cognalionemhabere patefaciat (Cap. 12 et 15). Deniquecum ht hac ipsa
historia reliquis eliant filiis Jacob suw parles ftterinl, htdiclos eosdemnon shtii, sed in Benjamin exhibitam fuisse
Pauli quem eximiis laudibus prosequitur, imaginem tradit; in aliis vero (ratribus expressam Judworum in quos
invehilur, perfidiam atque immanitatem; quamvisipsos quoque"adfidem landem aliquando pcrvenluros significet.
! Crebras quidem expositiones ac prwcepiiones'qum Chrisiianm plebis moribus conducant, loli operi phts Do-
cior htspergit, verumlamen in eruendo mystico sensu taborat impensiiis. Vrtde uno verbo non injuria slaluere
quis possit hoc libro nil contineri nisi mysiicamexpositionem eorum omnium, qum in Genesi de sancto.Joseph a
somniorum ipsius narralione ad susceptam profectionemquo pdtri ad se in JEgyplum venienli obviam irel, me-
moranltir.
Miriimesane obscimtm est hanc lucubrationem non secus ac superiores omnes a libris de Abraham, concio-
nibusltediolani pronunlialis constare. Sed cum aliarum mlaleme lempore quo Itujus sermones habili fuerint,
prmcipue cognoscisupra affirmaverimus , nunc nobis ul illud planum exploratumqtie faciamus, opera navanda
est. Nullum porro validius esse pulamus ad hanc rein argumenium qttam ea verba quw occasioneunius e duobus
Pharaonis eutmchis ctiiin carcere Joseph exiremum crucis supplicium vatichtalus esl, dicuntur a S. Aniistile.
Elenim alius eunuchus ibi describiltir (Cap. 6 , num. 53), qui anle biennium imperatoris favore lumidus, Eccle-
sim tanlam irrogaveral contumeliam, ut eain Sancltts noster dictis quorunt meminissejam non libebat, relttndere
essel coaclus. Hic idein eunuchtis tamquam alter Doech fraude regem commovit in sacerdolis, id esi, ipsius-
mel Ambrosii, periculum (Ibid., num. 53); el iamquam uller Aman crudetiter orlhodoxum populum
exagiians
atque divexans, nullum lapidem non movebat, ui illi suas Ecclesias eriperet, easque Arianis quorunt impielaiem
sequebatur, assereret. Ad exlremum eo crevilejus ameuliaut aliis, ncmpe sancto Episcopo inleutarel mortis pe-
riculum : sed non adverlens quw ipsi vir sanclus prmdicerel, minabatur aliis ipse mox supplicio dedendus ex-
tremo (Ibid., num. 54). Et re vera Itaud ila tnulto post favore hnperaloris excidit; et licet impius ille ad Chrisli
cujus divinilatem inficiabatur, servum, hoc est, Ambrosium quem tam insolenter fueral insectattis , confugissel,
tnox tamen carnificis gladio truncalus esl.
Ex Itac tola orationis serie cognoscereest tam sedtilo historiam Itanc suis omnibus adjunclis ab Ambrosioex-
cultam el quasi veslilam fuisse, ul nil nisi illius quem spectabai ea narralio , nomen desiderari viderelur. Id
cerle non poteral auditoribus esse incognilum; neque etiam difficile nobis fuerit ipsum deprehendere, si modo
hunc locum comparare placueril cum iis quw idem nosler Ambrosiusde persecutionequam a Jnsiina imperalrice
cwlcrisque Arianis passus fuerat, ad Marcellinam sororem scripsit. Iile siquidem in calce epislolw ila loquilur:
Denique eiiam speciali expressione Calligonus pra*positus cubiculi mandare mihi ausus est : Me vivo, lu
coniemnis Valentinianum (Epist. 14, ad Mnrcel., circa fin.)? Videlicet quod impiis illius mandalis, et iis
maxime qttibus unam execclesiis Callwlicorum Arianis ut suos ibi conventus agerent, tradere jubebatur, morem
gerere detrectabat. Caput libi tollo , inquit arrogans isle eunuchus ; cui Ambrosiuslanlumtnodo relulil pauca
illa : Deus permitlat tibi, ul impleas quod minaris. Ego enim paliar quod episcopi : lu facies quod spado-
nes,-etc. Hwc esse verba quorum Vir sanctus jam memoriam abolere se velle significal, probabile esl. Si cui
auietn cognoscere visum fuerit qua ralione idem ettnuchus supplichtm quod sancto Episcopo minilabalur, ipse
perlulerit, hoc Auguslinus declarat illis verbis :Calligonum, inquit, Valenliniani juniojis eunuchuin gladio
novimus ullore puniium, meretricis confessione convictum (Lib. vi, conl. Julian. Pelag., cap. 14).
Viigitttr quo lempore hic iiber scriplus fuerit, inletligatur, quid jam aliud restat, nisi ttl anntim quo hanc.
ad Marcellinam epistolam Ambrosius misit, dispiciamus..Credimtts aulem eum nequaquam temere faclurum qui
eisde.it litteris annum 585 assinnaveril, quo scilicel feslis paschalibus in Callwlicosprima Juslinm exarsil per-
secutio, qitm sequenti eliam anno iisdem sacris diebus recruduil. Atqueadeb dicendumesl sermoneshosce\in Jo-
sepli patriarcham anno 587 habiios fuisse, cum ipsomet Ambrosio redu.ceex tegatione ad Mnxmum tyrannttm,
 641 DE JOSEPH PATRIARCHA LIBER UNUS. 642
Ilalia usque ad mensemAuguslum quo illam htvasit idem lyrannus , pacata fuit. Certe qutdeni el stiperiores libri
indicanl beatum Doclorem
(Lib. de lsaac el An. cap. 4, num. 57, et.alibi), el hic de quo loquimur, salis aperte
el alibi)
per iempusquielumverba fecisse: quin eliam locis nonnullis (Lib. de Bono tnort. cap. 12, nuiii. 55,
innuitur Ecctesiamid lemporis eorum qui ex hwresi resipiscebant, accessione locupletatam. Quod post sedatam
Arianorum persecuiionem de qua tanta cum laude nec sine tniraculo triumphavit Ambrosius, facile poluerit
evenire. ,
Si nostra hmc temporis ralio vera sil, procul dubib affirmare licebil inler ctliosAmbrosii auditores, sicut et
inler neopltyiosqttosille hoc anno 587 baptizaverat, annnmerandum esseetiam magnum Auguslinum. Porro cum
hic legatur tnirum in tnodum probasse methodum illam qua Sanctus noster spirilaliler ac mtjslice Scriplurum
edisserens (Conf. August., lib. vi, cap. 4, num. 6), non lillerm quce occidil, sed spirilui qni viviftcat,
prmcipiebaladltwrendum; non esl cur quisquaritambigat qitin lit tractatus de Patriarchis ei vehementer arrise-
rhtt, prm cwleris vero.libri de Isaac el de Joseph in quibus tam eleganter mysticusrecondilusquesensus evolvitur
ac enodalur. -
Prmlermittendum hoc loco non putamus Ambrosium,ut videtur, semel atque iterum significare (Cap. 6",. num.
50, et cap. 7, nttm. 58) Itanc ipsam historiam a sejam fuisse explicatani, forte superiori anno cum slalis tem-
poribus ex more illa pars Genesebsrecitareiur. Primm illm in Joseph conciones intercidere; testalurque hac iti
commentalioneS. Prmsul sese quo lempore illas habtiii, de Calligono silere voluisse.Fuil hoc insignis modestiw.
jitqtte charilatis, quibus vix post elapsum biennium lam singularis evenlus, quem populi sui mentibus profulurum
Itaud ignorabat, mentionemfacere permissus esl. Sed ea moderalio non minus in eo eluxit, quod Valenlinianum
cujus minislri sub hnperatoria auclorilale lam alrociler in eumdebacchali fuerant, excuset (Cap. 6, num: 55).

SANCTI AMBROSII

MEDIOLAMSIS BPISCOPI

DE JOSEPH PATRIARCHA
LIBER UNUS .

483 CAPUT PRIMUM. i quae eo facilius mentem penelrent, quo magis,cir-

Traclaltts de Abraham, Isaac, el Jacob, cur sancii Jo-
seph sequalitr hisloria. Hic ille lamquam speculum
castildlis proponitttr; ubi etiam de parenlum amore,
ac fratruminvidentia adversus eum, nec non deejus-
dem oblivioneinjuriarum paucis agitur.
1. Sanclorum vila cseteris normavivendi est. Ideo-
que digestam plenius accipimus seriem Scriptura-
rum; ut dum Abraham, Isaac, et Jacob, cselerosque
justos legendo cognoscimus, velut quemdam nobisin-
nocentioetramitem virtuteeorumreseralumb eniten-
tibus vestigiis persequamur. De quibus mihi cum
frequens tractatus fuerit, hodie sancti Joseph histo-
ria occurrit. In quo cum plurima fuerint genera
virlulum ; lum prsecipue insigne effulsit casiimoniae.
Juslum est igilur ut cum in Abraham didiceritis im-
pigram fidei devotionem, in Isaac sinceroe nienlis
puritatem, in Jacob singularem animi laborumque
paiicnliam; ex illa generalitate virlulum in ipsas
species disciplinarum intendatis animum. Nam licet
iila sintdiffusiora ; tamen isla expressiofa sunt,-et
a Scripius circ. an. 587.
h Omnes edit., imilaniibus vestigiis : omnes mss.
entlenttbusvestigiis, elc.
c Edit. Am. et Era., iVonmovendum ; Gill., Rom.
cum mss., Nonmoveri. Rursus vet. edit. cum iribus
mss., ulciscendwdolore invidiw, nonmale. Sola Rom.
cumscripta ac delerminala sunt.
2. Sit igitur nobis propositus sanclus Joseph,
lamquam speculum castilatis. In ejus enim moribus,
In ejns aclibus lucet pudicilia, et quidam spiendet
castimonise comes nilor gratise. Unde eliam a pa-
rentibus plus quam cseteri filii diligebalur.Sed eares
invidiss fuii, quod sllentio prsetereundum non fuit.
4845-Hinc ergoargumentum loiius Iiistoria; pro-
cessit; simtil uf cognoscamus perreclum virum <*non
moveri; ui iscendi doloris injuria , nec malorum
repender.e vicem. Unde et David ail : Sireddidire-
tribuentilus milti mala (Psal. vif, 5). Quid aulein es-
set qu« prseferri Joscph mereretur cseieris, si aut
loedenles lsesisset, ; aut diligentes dilexisset? Iloc
cnim plerique raciunt. Sed illud mirabile, si diligas
inimicnm luum, quod Salvalor docet (Malth. v, U).
Jure ergo mirandus , qui hoc fecit ante Evangelium;
rit Isesus parceret, appelitus ignosceret, yenclitus
non referret injuriam , sed gratiam pro contumelia
solveret; quod post Evangelium omnesdidicimus, et
servare non possumus.
edit., ulciscendi dotorisinvidia. Deniquemss. decem,..
injuria. Melius. Hic enim moveri ulciscendi doloris
injttria ,'idem est, ac moveri accepia injuria ad ul-
ciscendum dolorem. Quse phrasis licel duriuscula
sit, non tamen ab Ambrosii elocutione abhorret.
 '- -
64§ SANCTt AMBROSil 6i J
: i. piscanius ergo et sanclorum invidiam: nt imi- & illa significabnt, qtiein onuiis caro geiieris biimani
lenTurpatienliain : el cognoseamus illos non naturse inflexo adoraretgenu.
prseslanlipris fuisse, n sed obserYationis; nec vilia 8. Vidit autem aliud somnium , et narravit illud
iicscisse, sed eniendasse. Quod si invidia etiam patri suo et fratribus suis , eo quod sol et luna et
sanctos adussit, quanlo magis cayeiidum gst ne in^- undeciin stellaeadorarent eum. Unde objurgavil iilum
flammet peccatofes ? paler ejus dicens : Quid ergo eril Iwc visum quod
somniqsti? Nutnquid venienles ego et maler tua el fra-
GAPUT II.
tres tui adprabimus le super terram (Ibid., 10)?Qui's
AHqualemesse debere parentum ajfectum, el filiorum esl ille quem pareptes et fratres adoraverunl super
graitam. Excusaiur lafneri R. Jacob, ut qui Joseph terj-ani, nisi Cbrislus Jesus, quando eum Joseph et
pluribus virlutibus ortialicm qliis prwtulerit; immo maler cum discjpulis adorabarit, Deum verum iii
etiam propheliw graliajam iunc prwditum, uli som- ilio coj'ppre confilentes, de quo solo dictum esl:
nia ejm, qttmhic relala exponunltir, dectaranl". Laudaie eiim, sol et luna; laudateeum, omnes slellwet
5. Iiisiniiniur igitur qiialls esse dgbeat affeclus pa- luiuen (Ps. pxLvni, 5)? Qbjurgatio auteni patris quid
lTiilum , filiorumque gratia. Aniare Ijberos dulce ; signilicat, iiisi dpritiam popuii Israel, ex quibus
et iinpensiiis amare prsedulce : sed frequenter amor B Clnisius secundum carijem , queni hodieque Deum
ipse palrius, nisi moderatipnem leneat, nocet li-be- esse non credunt, nec volunl adorare quasi Domi-
ris; si aut nimia indulgentja h dijectum resqlvat, lium, quia ex se natum cognoscunl ? Audiunl itaque
aul praclatjpne unius cceleros ab affecui gej'manitatis rpspbnsa ejus, sed non inlelliguni: legunt ipsi quod
averiat. Plus acquiritur filip,cuifralruniamor acquirk eum spi el lqiia laudant, et nolunl credere de Christo
lur. Hoec485 praiclarior munificeniia palrum,hsec Jesu dictum esse. Ilaque Jacob typo fallitur alieno :
ditior bsereditas filiorum. Jungat liberos oequalisgra- sed suo anidre non fallilur. Pielas in eo paterna-non
tia, quos junxit sequalis naiura. Lucrum pielas ne- errat :.sed grralurae plebis affectus exprimitur.
scit pecunise, in quo pietatis dispendium est. Quid
miraris si propler funduriiaut domum oriuntur inler 486 OAPUT m,
fratres jurgia, quando propter lunicani inier Jacob Qlipd suprq Jqcob diclus sit Josephum objurgasse, id
sancli filios exarsit invidia ? non feeisse ob incredulitatem : quando fulnrm In-
G. Quid ergo? Repreheiidendus Jaepb quia pra> carnalionisprmscius eumdemadfratres misit. Joseph
, ferebat iiiium cseteris^Sed nec libertatem possumus poslquam erravil in qgro, venit in Dothaim. Eum
auferre pareniibus; ne eos plus diligant quqsplus frqlres e longe videnles inferimere cogitant : sed
eredant mereri : nec filiis resecare debemus sludium ^ mulalo consilibvendunl Ismaelilis. El hmc, ilemque
tunicm crmniatio, el lacus aridilas, mysterio pas-
plus placeiidi. Denique el Jacob illum plus amabat,
in quo majora virlutum insignia praevidebat; ul non sionis adaplantur.
lam iiliiim paler prsetulisse videatur, quam prophela 9. Non ergo tanto somnio Palriarelta non eredi-
ipysierium': meriloque variara tiinicam fecit ei,,quo dit, qui utrumque pariler gemino prophelabat cra-
significaret eum diversarum viftulum amictu fratrir culo; ul el personam justi reprsesentarel et populi,
JJUSprseferendum,. quod Dei Filius venturus esset in terras, qui cl dili-
7. Denique in puero adhuc refulsit divina gratia. geretura juslis, etnegaieiura perfidis. Videbat igi-
Siquidem somniayit quod cum alligassei, ytl sibi vi^ lur futur* Incarnalionis mysleria, qui filium mit-
debalur per visum , iiianipulos cum fraifibus suis, tebat ad fralres (Gen. xxxvn, 44); :ut videret c si
surrexerit maiiipulus ejus, el stelerit ereeius: cpn- recie srint ov.es. Quas oves Deus jam tune in illo
versi aulem fratrum manipuli, adorayerinl mani^ Palriarchoe studio requirebat, nisi eas de qoibus
puliim siiuin (Gen. xxxvn, 7), In quo iilique futura ipse Domirius Jesus in Eyangelio dixit : Non veni
resurrectio Domini Jesu revelaia est, qucm el -Hie*- nisi ad oves perditas domus israel (Maiih. xv, 24.) ?
rosolymis cum vidisseiit, undecijn adoraye^e discir v1Etmisit, iiiquit, iii Sichcm {Gen. xxxvn, 15), quod
pijli, et omnes sancti cum resuraiexerjnt, adora- ) interpretalione dieitur humerus , sive dorsum , boc
bunt, fructus bonorunr ioperum pr^fprenles., sicut cst, ad eos quinon conyei'terenlur ad Dominum ,
scriptUfti est : Venienies aiclemwnient eum exsulla^ sed .fiigientes se a facie ejus averlerent; quod est
lione, tpllentes manipulps suos{Ps. «xsy, 6,). Unde proprie peccatoris. ExiitCain a facie Dei. E.t Pro-
fraires, lipet sptiTniiiideni per inyidiam derogarent, pheia dieit;: Pones eosdorsum(Ps.xx, 15). Juslus
inierpretalionem tamen ejqs propriis sermonibus auiein non se avertil a Ddmino, sed pccurrit dicens :
exprimenles, responderunt ei : Nitptquid regttando Octtli mei semper ad Domhtum (Ps. xxw, 15). Et
regnalurus es .ribbis, aut dominando dpmhtalurus es Esaias dieenti Domino : .Quemmillam {Esqi. vi, 8) ?
nobis (Gen. xxxvn,' 8)? Regem finiiiTyenturum visio sponte se obtulit dicens : Ecce e,go. Ei Simepn ex-

a Edit. quiedam P,ai'is., sed pbs.eryarilioris,Aiise,
ac riiss, oiiines, sedqbs.ery.aiiqnis, Haudmale,si
mente suppleas, pi-ffisfanJiom.
b Edit. cum.p.lefisquerass,,delicium resptvqt, Anti-
quse vero edlt. ac mss. Yat.j Aib. et Yalc, dilec-
lum resolyql. Optime. Ideni enjni est ac dilectum
filium soluiioris viise reddat.
c Roirj, edit., m rectum esi fr.atribus ei ovibus.
fl Rpm. eiiit,, Et, venit, iii.quil, in Sichem.
m DE JOSEPH PATRJARCIIALIBER UNUS. m
spectavit ut videret Christuin Domini, et postea- £\.derent? Et unde lantorum mcrita palriarcliartnu «
quam vidit, quoniam remissorem peccaiorum, el lOr ui Lex Tribus tetius plebis eoriiin vocabulis desi-
liqs mundi viderat redemptorem, quasi levatus a gnaret?Quomodo conveniunl pictatis nomina,el scer
peccalo, poposcit usu carnis hujus absolvi, dicens : leris iftsignia? Sic etiani isii lypo populi, noii animi
Nunc, Domine, dimilte servumtuuin in pace; quoniqm sui vilio laborabanl, Iride oninis invidia, indc parri-
viderunl oculi tnei salulare luum (Ltic. u, 50 et 51). cidii meditaiio : invidia per figurain, pielas per afr-
Et Zacbseus binc primum suce praerogalivam com- fectuni.
mendalionis invenit, quod in arborem ut Christum 15. Denique Ruben et Jttdas germanilalis pia jura
videret, ascendil. Ergo Joseph a palre missus est servantes , de manibus coelerorum etini liberare cur
ad fratf es, ab illo magis Palre, qui proprio Filio non piebant, meritoque Judas patprna benedictione proe-
pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum : ab fertur, cum ei dicitur : Adorqbunt te fitii palris lui.
illo Patre, de quo scriptum est: Deus Filium suuni Catulus Leonis Juda , el ipse erit exspeclaliogenlium
ntittens in shniliiudinem carnis peccali (Rom. ym, 5). (Gen. XLIX,8 el 9). Quod utique soli convcnit Chri-
10. Et errabat Josepb, quia ffalres suos invenire slo, cui reposilum fpit ul adorarelur afralribus, et
non polerat (Gen. xxxvn, 15). Non immerito erra- exspectarelur a geniibus, Iayaret hi vino siolam
bat, qui quaerebat errantes; eos enim agnoseil Do- ]B suani proprii corporis passione, quia parneni stiani
niiiius qui sunt ipsius. Denique et Jesus faligalus ex nulla peccali labe maculavjl, Asei-qupquenonulique
itinere sedebatsupra puteum. Fatigabatur, quia non sibi conyenire credebat. Aser pjnguis panis ejus, b
inveniebal Dei populum quem quserebat; exierat et ipse Aser cuni principibus. Qqid vero ipse Josepb,
namqueafacie Donjini. Qui enim culpam sequilpr , cui dictumest: Filius ampliandus ntcus Jbseph, filius
exit a Christo. Peccatof exit, justtis inlrat. Denique ampliandus nietts: zelalus filius meus, filitts metts qdp-
Adam se peccalor abscondit; juslus autem dicit: lescenlior, ad tne reyertere (Ibid,, 22) ? In quein con-
Inlrel orqlio mea in conspecluluo (Psal. LXXXVII, 5). silium conferenles maledicebaiit, in qtio benedictjo
11. Invenit aulem Joseph fraires suos in Dothaim , proevaluit super benedictionibus meniium manen-
quod significat defeciionem. Ubi esl enim nisi in liuin , et desideriis colliuijj seieriioruni. Queni signi-
defeclione qui Deumdeserii? Nec miruni si deflcie- ficari in se inlelligebant, nisi illum qui oijTnium\\>c-
banl, qui non audiebant dicentem : Venite ad me rila supereminens, supra oinnium desideria sancto-
omnes qui laboralis, el onerati estis, el ego vos refi- rum inimeTisoeteneret apiceni potestatis, quem voto
ciam (Mattli. xi, 28), Venit igilur Joseph in Do- nullus oequaret?Compensatur ergo jn palriarchjs in-
tbaira : El prmviderunleum de longe venieniem,anle- vidia per gratiani,c quicl excpsanlur a ctilpa , et
quain appropiarel ad illos , et htswviebanl, ui occide- C revelationis niunere consecranliir, Non enim lam
renl illum (Gen. xxxvn, 18). Merilo lojige eranl, culpabile est dixisse quse plebis suni, quani beatuni
qui erant in defedione , el ideo insaeviebant, quia vidisse quse Christi sunl. Subierunt persopain pec-
non appropiaverat iis Christus. Nam si appropiasset catoris populi, ut accipereut gratiam Domini redem-
his typus 487 Christi, fralrem utique dilexissent: ptoris. Certe culpam abolevitg^ratia, gratiam culpa
sed prope esse non poterant, qui parricidium cogi- nonminuit.
tabant. Ecce, inquiunt, somnialor ille vetiit : nunc \4. Et ul cognoscamus oinne lioc de poptjlo et de
ergo venite, occidamttseum (Ibid., 19). Nonne haec Domino Jesu mysterium esse : Venile, inquil, ven-
verba dicebant, qui de parricidali sacrilegio cogita- damus Joseph Ismaelitis (Gen. xxxyu , 27). Quid in-
bant? Sicul de ipsis Saloinon ait: Tpllamtis justum , terpretaiionis habel nomeii Josepji, nisi guod divi-
quia inutilis esl nobis (Sap. n, 12). nani gratiain 488 significet, el expressionem Dei.
12. Et addiderunt in Genesi : Et videbhnus qttid surami? Quis igitur vendilur, nisi ijle gtti cum in
proderttnl somniaillius (Gen. xxxvu, 20). Hoc scrip- forma Dei essel, non rapinam qrbitratus esl esse se
lura est de Joseph, complelum est de Cbristo, quando mqualem Deo : sed semet ipsuin exhtanivil, formqm
Judoei in ejus passione dixerunt: Si rex Israel esl, servi accipiens (Plitlip. n, 6 el 7)? Neque enim nos
descendalntinc de cruce, el credimus ei. ConfidU ht D eum emissemus, d nisi vendidissenl eum, Quem sui
Deum, libefet iiunc eum, si vult (Malth. xxvn, 42). male vendiderunt, alieni pejus emerunt. Vendidc-
Numqujd et ipsi fratres lam impii, ut frairem occi- runte negotialoribus bpnum pdprenj, emerunt ;a"
a Mss. aliqnot et edit. Am. ac Gill., Lextotius.... sublalam Ambrosium voluisse, licet secus Augtisiino
Era. ac Roni., Grex lolius plebis eorum vocabulisde- visum fuerit.
d Omnesedit.et cod, Vat.,Full., Germ.eiTheod.,
signaretur. M inss. plure.s.et poliores ; LexTribus
lotius desifliiaref. Opiime. lNamque hic Lcx s.u- JVisi vendidissent sui. Male vendidprunl, pejtis cme-
milur pro Ifbris Moysis, ubi duodeeim Tribus israel runt. Mss. Laud., Benig., Torn., Valc. ct Colb.,
patriarcharum iiominibus passim expnimunlur. Nisi vendidisserit eum sui. Male vendideruni, ctc.,
b Rom. edit. sola, et ipse dabit escam principibus. Corb. autem : iVisi vendidissent eum. Cum sui ma-
« Ambrosiussup. cap. 1, num. 4, asserit .patriar- le, etc. Denique cod. Mich., Alb. ac Ebr., Nisi ven-
chas vcre iji cjilpam incidisse : bic autem el num. didissenl eunt. Quem sui male vendiderunl, alieni pe-
seq. eam minuere conatur, ob rationem inysJerii.: jus emerunt.'Qpx leclio cseteris prseslare nobis visa
quo etiam .arguuientigenere usus ,estcum ,de Abrahse est.
e Qmnes edit. ae. mss. duo, negoliatoribus boni
cum Agar -con.cubilu.disp.ulavitlib. ^,de Abrali. ,e.ap. '
4. Sed non putamusideo omnem culp.ic ira.tioAem odoris; reliqui, bonumodprem.
647 SANCTl AMBROSII 648
prodiloribus. Vendiditeum Judas, emerunt Ismae- ALdeferunt, lliymiama quo adolent altaria piaj menlis.
litoe, qui significantur Latiiia interpretatione, odio Unde et David grsece lioe modo ait: EKT£V8UV6»T 17
babentes Deum suum. Ideo alibi viginii, alibi viginti •npao-evyjip.ov th; 6vniap.a ivumov trov (Ps. CXL,2).
et quinque aureis , alibi triginta invenimus emptum , Resinam quoque qua marmora confracta sociantur,
Joseph; quia non omnibus unius oestimatione pretii est resina spirilalis quse fracluras animae luae soli-
valet "Christus. Aliis minus , aliis amplius. Fides det, et divulsa conneclat, resolula consiringat. Hsec
cmeitlis , incrementum est mercis : religiosiori pre- enim spiritalis resina corroborat, et quoedam cdm-
liosior est Deus, peccatori preliosior est redempior. minula animse membra componil, ut siue offensione
Pluris el illi valet qui plus habet gratioe : sed etiam socienlur. Denique Jeremias hanc quoerit resinam,
cui mulla donata sunt, pluris valet; quia cui plus ul Babyloniam curet sanare, si possit, dicens : Ac-
remissum est, plus diligit, sicut ipse Domiuus in cipite resinam corruplioni ejus, si qtto modo sanabitur.
Evangelio pronuniiavit de illa muliere quoe super Curavimus Babyloniam, et sanata non esl (Jer. u, 8
ejus pedes effudit unguentum , et lacrymis lavit, et et 9). Non esl sanaia Synagoga, quia resina istami-
capillis suis tersit, el osculis siccavit, de qua ait ad gravii ad Ecclesiam. Ideo ex Galaad veniebant ne-
Simonem : Propter quod dico tibi : Remissa sunt ei gotiaiores, lioc est, de possessione vel incolatu tes-
peccatqjnulta, quoniam dilexit mullnm. Cui autem IB timonii, merces suas ad Ecclesiam transferenles,
miiius dimittilur, minus diligil (Luc. vn, 47). Inler- ut gentium peccata resina ista curaret. De quibus di-
dum diversitates pretii non solum quanlitatis ha- cilur : Convalescile, manus demissm, et genua disso-
benl, a sed etiani numeri expressionem; sieut habes luta(Esa. xx-xv, 5). Fides sincera resina est. ilanc
deunguentoquod ad sepeliendum seDominusfusum adhibebat Petrus, cum diceret claudo : In nomine
esse memoravit, sicut scriptum est dieente Juda •. Jesu Christi Nazareni surge et ambula (Act. m, 6);
Poluit Iwc venumdari denariis trecentis (Marc.xw, 5). meritoque surrexit, et ambulavit. Hane habebat cum
Quo numero non quanlitalis, sed significatio crucis diceret paralytico: JEnea, sanet le Dominus Jesus
videlur expressa. Ita bic qUoque diversiias1* vel vi- Chrislus : surge el sterne libi. El surrexit, et slravil sibi
ginti vei triginia aureorum vel argenteorum, habet (Act. IX, 54). Hanc habebat, cum diceret mortuse:
vel geminalse vel triplicatae perfeclionis indicium. Surge in notnineDontini noslriJesu Chrisli.El defuncla
Nam viginti quinque aurei, jubiiaei qui esl remis- surrexil (lbid.,i). Huius resinse lemperamenlo lapides
sionis numerus , significanl preliosissimam porlio- illi de quibus potens,est Dominus resuscitare filios
nem. Hic quoque, ut Dominicse passionis figuram Abrahse, compaginanlur. Hujusresinse iriedicamenlo
advertas, ait Judas patriarcha : Tradamus Joseph claudus erigilur, paralylicus reformalur, mortua re-
Ismaelitis : at manus nostrm non shu injectm super G ' suscitatur.
eum (Gen. xxxvn, 27). Et bene ° superius dixeral : 18. Illud quoque quod haedi sanguine resperse-
Manus aulem nolite inferre illi (Ibid., 22). Quod Ju- runt tunicam ejus (Gen. xxxvn, 52), videtur signifi-
daei in Dornini passione udixerunt : Nobis non licet care quoniam falsis teslimoniis appelenles, in invi-
inlerficere quemquam(Joaii. xvm, 52); ut sermo Jesii diam deduxere peccati omnium peccata donanlem.
- implereiur, signifieans qua morle moriturus esset. Nobis agnus est, illis liaedus. Nobis agnus Dei occi-
. 15. Jam lunc ergo crucis futurse proefigurabalur sus esl, quibus absiulitpeccaium mundi: illis bse-
insigne; simui et quodexutus est tunica (Gen. xxxvii, dus, quorum acervavit errores , delicla cumulavit.
25), id est, carne quara assumpsit exuius est, decora Ideoque ail : Implele triensuram pafrttm veslrorum
diversilate virlutum. Ergo tunica ejus, id est, caro , (Matth. XXHI,52). Meriloque Jacob posteritatis suse
non divinitas cruentata est: etindumentum ei carnis, deplorans dispendia, quasi paler filium flebat amis-
non immortalitalem vitoe auferre potuerunt. Hanc sum , quasi propheta lugebal inleritum Judsedrum.
tunicam Judaicse besliae cruentaverunt, illse de qui- Denique scidit.eliam vestimenta sua : quod in pas-
bus dicil : Ecce ego millo vos sicul agnos inler lupos sione Domini factum legimus (Malilt. xxvi, 65) a
(Luc. x, 5). prineipe sacerdoluni, in quo esset non privala per-
16. Quod autcm lacus siccus erat (Gen. xxxvn , jv sona, sed publici munus officii. Et velum templi
24), quid mirum si Judseorum lacus aquam non ha- scissum est (Mattli. xxvu, 51); ut profanala myste-
bet, qui dereliquerunt 489 fonlem aquse vivse , et ria, nudalum populum salutaribus indumenlis, divi-
fecerunt sibi laeus contritos? Et ut scias verum hoc sum regnum lalibus manifestaretur insignibus de-
esse mysterium, ipse de se Dominus ait : Posuei««f slruendum; quia omne regnum divisum faciie de-
me in lacu inferiori, in lenebris , et in umbra mortis struelur. Et vere divisurh, quando hoc quod erat
(Psal. LXXXVH, 7). t Christi, coepit esse etiam diaboli. Neque cnim pote-
17. 1111igitur eniunt Christum qui bonos odores rant indivisi manere, qui a Patre Filium separabant.
a Mss. Valc, Sed etiam mysterii expressionem. c Rom. edit., superius Rtiben dixerat. El re ipsa
h LXX legimt voces ibirelatae in Scriptura soli Ruben allribuun-
yrpvo-av,aureis, sed castigantur ab
Hieronymo. Porro"quod addit Ambrosius , alibi vi- tur. Verum aiiarum edit. ac mss. omnium consensus
ginli quimiue, etc, desuse setatis codicibus loquitur. facit, ut eas ab Ambrosio etiam Judae atiributas cre-
Siquidem vetustissimi nosiri codices ac Bibl. con- dainus : cum praesertim ulrumquede liberando Jo-
Stanler legunt vightti argenteis. seph sollicilum fuisse supra narraverit.
619 DE JOSEPH PATRIARCHA LIBER UNUS. 65«
490 CAPUT IV. A qui quod oplat nescit credere. Qnomodo autem non
Joseph ducilur in JHgyplum,atque a prwposilo cbquo- et ille servus, qui subdilus est libidini? Piimum suis
rum emitur, in quo Christi sua servitule nos li- ardet incendiis, e et pectoris sui iacibus exurilur.
beranlis figura est. In eodemoslendilur in ipsa cap- Quibus recie dicit propbeta : Arnbulate in lumine
liviiale libertatem posse relineri: nec non in liber- ignisvestri, et inflammaquam accendistis(Esai. h, 11).
tate reperiri capliviiatem. Deniqueomnibus inexem- Suscipit nmnes melus, insidialiir somno siugulorum:
plum Joseph proponilur. ul unius cupidiiate potiatur , fit servus omnium. Ser-
19. a Vendilus est ergo Joseph, ductus in ^Egyp- vit igitur haiicmiseram quidem servitutem, qui491
luin, emptus a proeposilocoquorum. Non otiosa pcr- ipsesibi dominos facit, ipse vult habero quos timeat.
sona quae cruda ciborum coqueret, ut epulareutur Nihil enim lam speciale serviiulis est, quani semper
animi fidei suavilaie. Nullus enim cibus scienlia et timere. Ille vero in quaviscondiiione serviiii sempet'
doctrina dulcior. Erat anle in ^Egyplo cruda perfi- liber, qui mundi amore non capiiur, avaritise vin-
dia, quam nullus divinoe cognitionis ardor, el verse culis non tenetur , melu criniinis non alligalur, qui
scieniioe cupidilas nulla molliveral, non eloquia Do- securus speciat prsesentia, quem futura non lerrent.
raini ignita decoxerant. Vendilus est autem Joseph Nonne videlur libi isie in serviluie dominari : ille
in ,/Egypio, quia Christus veuturuseral ad eos qui- B autem in iiberialc servii-e? Serviebat Joseph, reg-
bus dictum est : Peccatis vestris vendili estis (Esd. L, nabat Pharao : bealior hujus serviius, quam regnum
1). Et ideo suo sanguine redemit, quos propria pec- illius. Denique tnia .digyplus collapsa esset fame,
cala vendideranl. Sed vendilus Chrislus conditionis nisi regnum suum consilio servuli subdidisset.
susceplione, nonculpse, bpetcali preiio lenelur; quia 21. Habenl igitur undeglorienlur originis servuli,
peccaium ipse non fecit. Preiio igitur noslriim de- servivit el Joseph. Ilabent unde se consoleniur qui
bilum, non sua sera contraxil, chirographum susiulit, exliberlate inserviiutemaliqua necessiiatevenerunt.
feneraiorem removit, exuildebilorem : c unus cxsol- ilabenl quod imitentur , ut discant conditionem se
vit quod ab omnibus debebatur. Non licebat nobis muiare posse, noti mores : esse et in vernacnlis li-
exire servilio. Suscepit lioc ille pro nobis, ul servi- beriatem, etin servituteconstaniiam. Habeiil etiam
tutem mundi repelleret, libcrlalem paradisi reslitue- domini quod per servulos bonos sperent. Ahraham
rel, graiiam novam consortiisui honore donaret. Hoc iilio per veriiacu'um invenit uxorem. Benedixit Do-
de mysierio. riiinus domum ^Egyplii propler Josepb , el facla est
20. Caelerum quod ad moralem pertinet Iocum, benediciio Domini in loto censu ejus, ei in domo et
quia omnes vult salvos fieri Dominus Detts nosler, in agris. El converlil, inquit, omttia quwcumqueilli
dedit per Joseph etiam iis qui stint in servitute soia- 'C erant, in manus Josepit (Gen. xxxix, 4). Adverli-
tium : aitribuit magislerium; ul discerenl etiam in mus quod ea quae domini gubernare non poicrant,
uitima conditione posse mores esse superiores, nec servuli gubernarunt.
ullum stalum immunem esse virlutis, si animus se
CAPUT V.
uniuscujusque cognoscat ; carnem scrvituli sub-
dilam esse, non mentem; mullosque servulos Josephi ob pulchriludinem, sed magis ob pudicitiam
esse domiuis liberiores, si in serviiute posili a ser- commendatio. Is nulla sua culpa adamattts a do-
vilibus puient operibus absiiiiendum. Scrvile est mina, ac de slupro compellulus, eam repellit, reje-
omne peccaium, iibera est innocenlia. Unde el Do- ctisque veslibusornatior fugit: illa verodum eas re-
miiius ait : Omnis qtti lacit peccatum, servusesl pec- linet, alque insonlem crhninalur, ignominiutn suam
cali (Rom. vi, 16). Quomodo enim non servus om- nudat. Tamen mitlitur Joseph in carcerem: al ibi
nis avarus, qui pro exiguo d pecunise lueello se ip- divino prwsidio non destiiuitur.
sum auctionatur ? Timel omnia, ne congesia amit- 22. Sed quid de privaia domo dispnsiiionis ejus
tai,quinonuienda congessit, majore periculo serva- servuli astruam , qui rexit imperium? Plns (amen
lurtis quo majora qusesivit. Quomodo non mendicus, est quod ipse f ante se rexit; et cum esset dccorus
cui sunl parva quae possidet? Nam elsi mihi dives Daspeciu, el speciosus facie valde, venusiaiem sui
videalur, sibi eget: nec lestimoniis sua vota solatur, vullus ad alienam non derivavit injuriam , sed ad

a Edil. Rom. Iiunc versum pracmiilebat: Joseplt
autem duclus esl in dSgyplum, el eink eum, eic
h Edit. Era., Gill. ac Rom., peccalique prelio;
Am. et mss. omnes, peccali prelio. Rur.Misubi edit.
omnes acmss. sex, lenelur; ibi idtidem alii, non le-
nelur. Haud dubieob verba sequeulia, quia peccatum,
eic. Veruui ut Docoris noslri inens capiaiur, locus
ita explicaiidus est, ac si legeretur isto ordine. con-
difionis susceptione, non culpm , quia peccdtumipse
non fecit, peccali prelio non teneiur. Nec posl inuUa,
vet. edii., Pretio igitur nostro debitum , non sua mra
contraxerunt. Rom., Prelio igiiur nostro, non suo mra
contraxil. Mss.Theod. et Valc, Prelioigitur nosirum
debitum, twn suo cerecontraxit. Denique alii omnes
PATROL, XIV.
ut in lextu, ubi vox prelio, idem valei, acper pre-
lium, quod solyendum ipse suscepii.
c Mss. nec pauci, nec iuferioris nota;, munus ex-
solvit.
d Sic edit. omnes, ac pleriqiieniss.Altamen ali-
qunt boni sevi ieguni, pecunimlocello. Non wale.
e Omnes edil., et peccati suifacibus. Omnes niss.,
el pectoris, etc
f Rom. cdit. posl voces ante se rexit, capui quar-
lum clandebal, et qniiitiim ordiebaiur in lisrcverha,
El erat Joseph speciosusfacie, et decorus ttspecluvalde.
Cvm esscl Joseplt specioius facie, el decorus aspectu
valde, etc. Nos locum ad aliariim edii. et cuncto-
rum niss. fulem emendavimus. '
21
 651 SANCTI AMBROSil £52
suam servavii graiiam : hoc se pulchriorem ratus, £k satis est quod seeurussui, donijisiiueriora, quasiqui
si non dispendio castitatis, sed culfu prjdo.risspe- capi non posset, ingressus esl: just.us debuit provi-
ciosior probaretur. Illuni esse yerum decorem, qul dere ne furenli copiam daret, et ejtis iiia peccato
non alieijos oculos eaperef, nec fragiies mcnles vul- .periref •;sed qui adversari sibi domini sui yidebat
'
nefafet, sed jiidiciii acguirerel u.p|.y.erspru|ri,frtTudi uxorem , neglecli officii eliam a domin.o cavere de-
nuilis fulurus," laudi sibi. Jam si qua pej,ubntibhs Ji.ebqt pffensaini: SJriTuladjiuc sermpnis, non com-
aspcxit oculis, illius crimeji solius ,est,quse malp yi- prebensionis putabat audaciam.
dil, nori liujus qui male se nollet videri; pecineo 25, JSxcusalur quod ingressus esl : prsedieatur
quod visus esl, culpa est. Non erat in potesj,ate ser- quod c elapsus est, nec pluris fecit vesiimenta cor-
vuli ut non viderelur : maritus debuit a cayeiveocu- ppris, quam animi castimoniam. Reliquit tamquam
los uxoris. Si ille nib.il timebat de conjtige, arbitra- non sua , quse adultera suis manibus detinebat:
batur iste teslimonium esse castimojiiaj,b noii retnis- et aliena jtidic.avit, qjjse lactu impudicoe polue-
sidnem iricufise. Discant tamen viri -cavere etjam ranj comprejiendi. Magnus tamen yir, qui yeiidilus
oCulos fehiiriarui)). Adamantur enim el qui nolunt scrvile nescivitingenium, adamalus non redaniavit,
ainari. Denique adamalus est, Joseph , qui amanteni rogaips npn acquieyit, conjpreh.ensus aufugit. Qui
cdiilemneret. El bene excusavil euni Scriptura di- ,5 cum ab uxore domini conveniretur, teneri yeste po-
cens : imfnisil oculos uxor doniini ejus in Jpseph luit, aqimo capi non poluit: ac ne ipsa quidem verba
(Gen. xxxix, 7), hoe esl,iipnipse492 se ostentavif, diu passus, contagium judicavit si diulius mora.relur;
nec cepit incautam: sed illafetia sua nrisit, et indagiiie ne per manus adulterse libidinis incentiva transirenl.
sui capta est. Laqueossuos spai-sit, et sujs Jisesityin- Itaque vestenj exuit, crimenexcussit, etreliclis qui-
culis. Jxusfenebatur , exuviis, spolialus quidem , sed non
25. Dixit aulem ilii : Dormi mectim(Ibid.). Prima nudus aufiigit, qui erat leclipr indumenlo 493 Pu"
adulleroe oculorum tela sunt., secunda verbcftim. doris. JSton est enim riudus , nisi queni culpa nuda-
Sed qui non capilur oculis, polest verbis resistere. yerit, Denique in superioribu.s habenius quod Adam,
Suppetit defensio, ubi adbue Jiber affectus esl. Ideo ppsteaquanipeirnandata prseyaric.iliorjedeseruit, el
scriptura est quia ille noluit (Ibid,, 8). Primum, jgi- peccali gravis 3era contraxit, jiudtts eral, Undeet
tur congressionenientis superavit, tapTquamspulqaiii- ipse ait : Vocem ttiam audiyi in Pxiradisq, et iimui,
mi irruentem repellens :deinde sermonem tamquam quia nttdus sum, et abscondime (Gen. ni, 10),InleI-
hastam vibravit, utse illa revocaret. Etdixil uxori lexit enioTs,e esse nudqm, qui infulas diyinae protec-
dpmini sui(lbid.). Recte uxordoniini, nonipsa domina lipnis aniiserat. E*?idep Iatebat, quia yeslem fidei
dicHur quoenon potui.iextqrquere quodvoluil iniperare. j^ non habebat, quani ytique preeyaricandp deppsujt.
Nam quomodo doniina, quse doininandi non habebat Magnani rem yides. Ille nudus eral qui tuijicani non
effecluin, quse disciplinam doniinoe iion tenebat, aniisit: iste nudus non erat, qui veslinientisseexuit,
quse servulis libidinis incentiva proestabat ? Ille do- quse in manibus adullerse dereiiquit. Eadem Scrip-
minus qui amantis non excepit faces, qui lenoci- lura illurn nudum asseruit, hunc abnuit, Et ideo isie
naplis yincla npii sensit', quem nulja moriis for- exspoliavit se pptius quam nvjdavit, qui incorrupta
mido perterriiil, qtii nialuitliber criniipis mori, quam yirlutum yesiiinenta servahal, exspolians se yelereni
potentise priminosse eligere cpiisorijuin. llle Iiljer, homineiji cuni aetibus ejtis; ut indueret novunT, qui
qui turpe cr.edidit vicejn gratiae non referre, Deni- secundutn iriiaginem creatoris iii agiiilione renoya-
que non jit meticulpsus excus^t, nqc tamquam peri- tur. jlle autein nudus remansit, gui seilerunj yes.lire
culi limidus cavet : sed lamquarn beneficiiherilis.et non pptjiit, sjngulari spolio yirlutis exulus. UrifJe
innocentiae suoe debjipr fqgil eiinjen i.ngrql}, ppc- pelliceaiii accepit tunicam ; quia peccatpr habere
calique labem et culpsecontagium quasijustus hprre- non ppterat spiritalem. Reijquil igiiur vestimenta
scit. Tertiuni spicuium adultera interpellandiassi- Jpseph, et' nudavit adulterse inyerecundiam , quae
duitate vibrabat : sed Joseph non audiebat eam. Ha- ppstea latere non pplttit.
bes postprima verbaquidcayeas. Npnsolpm lubrica, ,^ 26. Denique exiyit foras, etipsa adullerii sui ten-
sed eliam pi'ocax , im.porluna , petujaps esl iibido, tamenta Vulgayit, exaltans yocem sjtam; ep quod
nec habet quod vereatur adullera. Quoe.dispendia reliclis vestibus , Hebrseus aufugerat. Ipsa igiiur
pudpris prima non doluit, insidialur ul capiat. quod celare debuej'at, prodebat; ul composiio cri-
24. Denique officii sui et cojiiiTTissimuneris irj- mine Jiederel irinocentem. fustus autem accusare
gressum gratia, remolis arbitris ac domesticis (lbid., non novit; et ideo impune hoc impudica faciebat.
11), apprejiendii eum dieens ; Dornii mecunt. Exeu- IllanTigitur vere exutani dixprjm, etjani aliena vesli-
satur J^sepij Scrjptprse testinipnio, quia cpiiiiiTissuni menta servanlem, quae omnia amiserat velamina
a Domino neqtiibat deserere obsequium. Nonenim castilatis : ilium satis ornalum, salis defensum, cu-

a Qgpere ocnlps uxoris, prq cavere qctilis uxpris,
seu caivpr.ene quis ad iixorem accederet, cujus for-
nia iiiijis oculos peliicefet: locutip pafum admodum
usilata, secj hiccoininuni mss; ac pdit. suffragio ^s^
seiia. , .
h Rom. edit;, non remissionem curw. Reliqiice
cuni mss. Oftinibus, non renmsibnem incurice, hoc
est, non remissionem ab incuria profectam.
elapsusest; addit edii. Rom,Etretin-
P-Pp,st-Vfifiem,
quensmiimentqinriianibusejus fugit, Non plwis, etc
655 DE JOSEPli PATRIARCHA LIBER UNUS. 654
jus vox non audiebatur, el inuoccsilia loquebafur. A^. nens, et alios ipsa condemnans, modum nullum po-
Sic Susanna postea dum lacet in judicio, melius lo- nens furori. Quae ehim causa crudelilalis , nisi quod
cuia est oraculo; et ideo propheise meruit defensio- cupiditalibus suis obsisti videbal , et desideria sua
nem , quae proprise vocis non qusesivit auxilium. II- vetita assensione frandari? En propter quod aperia-
lum ergo beatiorem dixerim , cum in carcerem mil- tur carcer, ul suscipiat irinocenles : solvantur ca-
leretur; quia subibal pro castitate martyrium. Bo- lenoereis, ut imponantur fidelibus : dimittaiilur ve-
num eiiiui munus pudicilia; sed minoris meriticum ritatis adulteri, ul includatur qui fidei adulterium
periculum non babet: ubi vero etiam salutis periculo recusavit.
defenditur," ibi plenius a coronatur. 29. c De islis vero spadonibiis quid dicam? qui
27. In audita causa, inexplorata fide veri, lam- exemplo debenl esse spadonibtis coeleris, quod sta-
quam reus criminis in carcerem Joseph millilur : tus eorura fragilis ac lenuis, et in volunlate res;ia
sed eum Dominusnec in earcere deserebat. Non lur- spes omnis, qtiibus levis offensa summum perieu-
benlur inhocenles, cum falsis criminibus appetun- lum sil: seeundse autein res vile minisierium. GIo-
tur; cum oppressa justiiia truduntur in carcerem. riabalur alter quod essel vini prseposittis, alterijuod
Visitat Deus et in carcere suos; et ideo ibi esl plus essel pistorum. Uterque offendit, missique in carce-
auxiiii, ubi est plus periculi. Sed quid mirum si vi- B 1 rem , et commendali sancto Joseph ab ipso carceris
sitat Chrisiiis in carcere positos, qui se ipsum iu claviculario, cum essent illic dies complures, vide-
suis in carcere inclusum esse memoravit, siculhabes runl soninium; et cum reviserei eos Joseph , Iristes
scriptum : In carcere eram, el non venistis ad me lurbatosque animi offendit; quia lurbabaniur somnio,
(Maltli. xxv, 45)? Quo non penetral divina miseri- cujus interpretem non invenirenl : Nonne per Deum,
cordia? Invenit Joseph iiujiismodi graliam," ut 494 inquil, htlerpretatio somnii est? Narrate ergo mihi. El
qui fueral clausus in carcere, ipse polius carceris Jtarravil prmpositus vhti somniumsuum. Eral vitis iti
clauslra servaret, conccderel munere clavicularius, conspectu meo : in vite autem Ires radices; et ipsa d
inclusos oiiines poieslati ejus cominitteret. Itaque flores ferens gerrithtavit maturos bolryoneSuvarum : et
Joseph noiisolum carcerem non senliebat, sed eliam calix Pharao in manu mea. El sumpsi eatn, et expressi
alios quoque carceris levabat a;ruinna. eam in caikem, et dedi calhem inmanus Pharao. Et
dixil illi Joseph : Rccc inlerpretalio ejus: Tres radi-
CAPUTrVI. ces, tres dies sunl. Adltuc triduo, el in menletnhabebit
j°osf breveminveclivamin mulierem, ad spadones hu- Pltarao principaitim luum, el restiluet te super officium
' jus eliam auctores injuriw transil; el demonstrato tuum
pristinum, el dabis calicem in manus Phdrao.
quam [ragilis sil eorum stalus, allerhts somnium C Sed ntemor eslo per lemetipsum, cum tibi bene 495
cjitsque expositioncm refert. Uittc swculi potentiam erit, el facies in nte misericordiam, et memor eris mei
somniisimitemesseoslendil. Deindemystice laudalo ad Pharaonem, et educes me de carcere islo; quia
Hebrao inierprete, invehilur in eunuchum beneficii e
furto involatus sum de lerra Hebrworum, el liic
immemorem.Demumlacile Calligonumperslringens, nihil male
feci, sed miserunt me in lacuni carceris
pauca de regiprum minislrorum statu ac fragililate hujus.
subjungil. 50. Alterius somnium non libet dlccre. Meminislis
28. *>Hujus igitur iujurioe auclor niulier et spa- certe verborum mcorum, quod eiiam lunc refugerim
dones sunl; sed mulier JEgypliorum , quoeprocaces ejus interprelaiionem in eo, cttjus exitum refugio,
cum viris suliia miseere sermones, lacessere vere- mortem perhorresco. De isto prius dicamus, qui si
cundos, refugientes insequi, pudentes perurgere, beatus videbatur, cum essel vini prsepositus; et hunc
cum vilia sua non possei defendere, innoxios crimi- suramum eredebat apicem oninis potentise, quod regi
nabatur, perfidiam admiscens perfidioe, aliena le- calicem dabat. Haccgloria illius, haec magnificentia
a Rom. edit. voei coronalur subjungit, Faclum esl D Annol. in difftc. Scripturse loca; Hug, Grolium , et
aulem, ut audivii dominus ejus verba uxoris suw alios.
AccipiensJoseph injecil eum in carcerem. 0 Caput sexttim hic edil. Rom. atispicabatur illis
*>Ita vei. edit. et cuucii mss., exceptis Theod.el verbis : Iratus cst Pharao super duobus spadonibus
Yalc. tibi legilur, Hujus igilur injurim auclor miUier sitis, super prwposito pincernarum el super prwposito
spadonis fuit. Aperlus sensus; agiiur enim de uxore " pislorum, et posuit eos ht cnslodiani hi carcere. Quid
Putipharis quem Pharaonis euiiuclium vocat Scri- de distis duobus spadonibus, etc
plura. Edil. aulem Rom. quoecapul quinlum produ- Edii. ant., flores ferens, germina malura, et bo-
pit usque ad vocem recusavit, sic habet, Hujus icimen ', tryones uvarum. Rom., flurens ferebutgermina, malu-
injuriw attctor mutier est, sed muiier, etc Rursus ibi- ros botryones uvarum. Mss. ut intextit, nisi qnod
deiii omnes edit., Sed mulier Mgyp. quw so- nonnulliineliorisnone liabenl,maluribotrynnes: unus,
lita, clc. Mss. prope ad unum, Sed mulieres JEgypl. et emaiuti, etc , opiinie, inodo subinietligas erattl.
quw..... solenl, etc. Hic autem solet quseri de Puihi- lta mss. plures ac potiores. Alii partim cum
phare ulrum is ciim euiiuchus et spado dicitur, si- ant. edit., furiive capius sum; parlini cum Rom.,
gniucelur reipsa fuisse eviraius; an vero hoc digni- furto surreptus suin, sive, sublqius sttm. Nullunl in his
latis nomeii fuerit? Uiraque opinio fauiores suos> qnod ad sensum discriinen. Involare enim dicilur a
habet: quoruin si placel raliones cogiioscere, adii vola maniis qua fures ad alieua suffuranda atque oc-
Augustiiram, Quaest. in Gen., 1. i, qnoest. 156; H'ie- cultanda uti solent. Rom. edit. nonnulla huic Scri-
ronyinum in Tradit.; Nobilii notas iu hiine iocuini pturae textui in.seruit, qlio riiagis cuni LXX conve-
apudLXX; Corn. Janseuium in Geri.; Guil. Esiiuni,, niret, sed ha*cad seiJsum parum faciuiit.
 655 SANCTI AMBROSII 656
in hoc sseculo : hac defraudalus dolebat; huic red- Aqui oblilus es beneficium. Tamen elalus poteniia
dilus gralulabatur. Sed hoc somnium est, el omnisi non reeordabaiur. El quanta haec potenlia,c ubi vini
poieniia saeeuli somnium, non verilas est. Denique ministerium! En unde omnis jactantia; quia erat
per somnium vidit reddi sibi principatum sutini. Et; spadonum praeposilus, qui vinum poculis regiis nii-
Esaias dicit ita esse linjusmodi homines, qui in hoe; nislrabant.
soeculo delectantur secundis rebus, sicul qui in-som- 55. d Et factum esl, inquit, posf biennittm (Gen. XLI,
nis manducat el bibit, videtur sibi cibo autpotu, dum 1). Menlior de boc nostri spadonis tempore, nisi et
dormil, repleri: sed cum evigilaverit, incipilesurire i dies convenit; quia post bieiinium reeepit officiuni,
amplins; et lunc intelligit quam inanis ille cibus et; nec recordatus est, scd admonilus. Cognovil enim
poius fuerit somniantis : sic qui dormit in hoc sse- quod etiam regnum ipsum iu boc saeculo esset som-
culo, nec oculos aperil ad mysteria divina, quamdiu ' iiium, qui suo somnio non credidit :.didicit eliam
somno gravatur corporis, pulal alicujus momenti regnum esse somnia, nec ipsorum poleslales esse
esse hanc saecularem potenliam, quasi in soinnis perpetuas. Sed cilo hnnc locum prselereai dolor, ne
eam videt : ubi evjgilaveril, deprehendit quam ina- ipsa commemoratione crudescat : ne ipsius quidem
nis hujus saeculi voluptas sil (Esai. xxix, 8). sermonis mei meminisse delectal, quem tunc iem-
51. Considera nunc illum a verum Ilebroeum, il- B poris vel effuderil doior, vel extorserit Ecclesise
lum non somnii, sed veritatis et prseclaroe visionis conlumelia.
interpretem, qui de diviniiatis illa pleniludine, a li- 54. Admonitus ergo sui per somnium rrgis ait:
berlate coelesiis gratise in hunc corporeum carcerem Peccalummeum recordor (Ibid., 9). Seraquidem isla
venerit, quem non potuit sseeuli hujus illecebra mu- est, sed ulinam vera confessio! Post peccalum fale-
tare, non ulla corruplela nuindaiioe voluptalis ever- ris, quod anie peccatum cavere debueras. Quam
tere, qui leniatus non decidit, appelitus non appeti- cito oblitus fueras : Memor eslo mei. Scis nempe
vit, postremo adulterina quadam Synagogse manu lunc temporis htinc fuisse sernionem : sed obtusas
vesle corporis apprehensus, carhem exuit, Iiber atires habebas fastu polentioo, ei viui ebrius non au-
mortis ascendil. Caiumniata est merelrix, ubi eum diebas verba sobrietatis. Yel nune memento mei,
tenere non potuit, quem carcer non terruit, non in- qui peccalum sero fateris. Qui- rogas servulum
ferna tenuerunt : quin etiam quo veluii punieudus Chrisli, cur Dominum- negas? Inebriare jani non
descenderal, inde alios liberavit: ubi ipsi slringe- vino, sed Spirilu sancto. Recordare quid passns sit,
bantur moriis vincula, ibi laxavit ipse vincula mor- cum quo dormisli somnum luum, et, somniasli som-
tuorum. nium. El ipse prseposilus erat, et praepositus epula-
52. Considera ergo islum Hebrseum dicentem illi iC rum regis, quse ad opus pistorium pertinebanl. Su-
proeposiio spadonum , qui confraxerat pffensam re- blimem se esse credebat, quia in potestaie babebat
giam, quem resliluerat muneri suo : Memor esto per panem regium : nesciebat multos anfractus esse bu-
temetipsum, cum tibi bene erit : el facies in me mise- jus polentise. Minabaiur aliis, ipse mox supplicio de-
ricordiam, el memoreris mei. Ideo secundo repetivit, dendus exlremo; nec audiviteum, qui licel servulus
quia sciebat non recordaturum quid evasisset inju- Domini,, tamen loquebalur oraculum : quod ipsius
rise, cum polentiam reeepisset. Ideo secundo admo- jussu regis, de quo sibi piurimum blandiebatur, ca-
nuil, quia sccundo liberavit; ut si prioris beneficii put amissurus esset, esca avibus derelinquendus.
eum memoria non teneret, vel poslerioris subiret, Vel hoc le exemplum revocare debebat, ut perfidise
non despiceret auctorem salulis suse, nori perfida non crederes.
prsevaricalione violarel. Sed quod pejus est, cilo 55. Sunt et alia exempla de faslu et fragililate
beneficii irrepit 496 oblivio seeundis rebus. h-Red- ministrorum regalium, quse posterioris lemporis
dilus officio suo non est memor factus interpretis, historia habet. El Doech proepositus erat, et praepo-
sed oblitus est eum. Sed etsi ille obliviscebatur, silus regis animalium e ad disciplinam mulorum,
Chrislus non obliviscebatur: sed loquebalur ei, et hoc est, spadonum animalium. Hic quoque sacerdo-
per servulum loquebatur dicens ad eura : Memor D tem Domini detulit, et fraude regem commovit in
esio per lemelipsum, hoc esl, vel officii tui contem- sacerdotis periculum, el bic 497 Syrus erat. Num
plalione' quid audieris recordare. Sed eisi nunc mentior, quando el pairia, et facta conveniunt?
oblituses, memor eris mei; ul evadas periculum, Amanfluoque culnculo regis et ipse prseposiius, dum
a Edit. dmnes cum duobus mss., verumHebrwum. Meittio de hoc nosfri spadone temporis non alia de
Mss. decem, virum Hebrwum. El paulo post ubi Rom, causa, nisi quod ei dies convenit. lioin., Facittm estau-
edit., ac uberlute, aique edil. veleres el duo mss. tem posl titennium, Pltarao vidit somnium, Menlio
nobiscum, a liberiate, deccm alii liabeiii, ad liber- de hoc nostri spadpnis lempore, non alia; mss. vero ut
talem: in lextu, ni^i quod in duobiis legitur..... de hoc nostri
h Addil Rom. edit., Inquit enim : Et non recorda- spudone lemporis, nisi et dies converiiat.Hic porro Cal-
tus est prwposilus pincernarum Joseph, sed obliius est ligDiium euniiclium a sancio Pncsule designatum
ejus. Rcddiius, ctc haud sine causa ai bilramur : qua de re consulas licet
p Sic edil. Gill., Rom. et qhiiiqiiemss. alii vero nostram ad liunc traclatum Ailniouiiioneni.
e Ita mss. seplem melioris notoo.Duo cum edit.
septem, ubi vini minisierinm? Etunde, etc. Aledit.
ATn.alqUe Era.... ministerium inundet. omnibus, adde, si placet, mulorum. Tres, adjiciam
d Vel. edit. Et factumest, inquit, post biennium. mulorum.
657 DE JOSEPH PATRIARCHA LIBER UNUS. 658
invadere ecclesias Domini imprnba temeritate cen- j^. Etsi non ego Joseph b (quis enim islud) claiiiabain
tendit, populumque fidelem spoliare ac persequi, tamen vaccas illas pingues non soluni lasciviara, sed
gravibus sacrilegia suppliciis expendit. eiiam incuriam divinse significare reverenlise (de
CAPUT VII. perfidis enim dictutn est : Tattri pingues obsederunt
me (Ps. xxi, 15 ) : et de Judseorum populo scrip-
Educto Joseph de car.cere regis somnium proponitur, tum est ( Deut. xxxn, 15) : Imphtgtiatus, 498 et
a quo et explicatur. Hoc Ambrosius tum rebus sui obesus faclus, el dilalatus esl, el dereliquil eum qui
temporis, tum prmsenli et fuluro swculo accommo- fecit eum), el ideo somnium illud redundanliae saecu-
dat. Postea Josephi prmmia, conjugitim, liberos, laris perpeluum esse non posse : fore
tenipus quo
frumenli dislributionemmystice de Chrislo interpre- his fames dura succederel.
. lalur; ac landem nos ad emendum spirilalia ali- 59. Nec lamen hoc soninium uni aut duohus de-
menla hortalur. monstratum arbitror, sed omnibus proposiium; eo
56. Sed revertamur ad istum vini praepositum, quod seplem anni istius mundi pingues, el soecu-
qui quasi multo ebrius mero beneficii auctorem lari ubenate opimi, absorbeantur ab illis sseculis
obliius est diu : aliquando lamen, ut regi provideret quoe fuiura sunt, in quibus perpetua quies, et legis
interprelem, non quasi gratus,sed quasi callidus J) observantia spirilalis, quam Ephrsem illa tribus
imimavii seriem rei geslae. Quo cognito , rex quo- pairum Deo frucluosa custodil. Bona vacca , non illa
que eum jussit accersiri, erulumque de carcere in- corporeo distenta ubere, sed abundans spirilalis
terrogavii, si posset interprelari sibi somiiium. Ctijus lactis etgratioe, super ctijus decorern cervicis Deus
cxplaiiatione deleciatus, reraovit injuriam, hoiiorem sedere se dicil, ut scriptum esl: Ephrwm vacca docta
delulil. Itaqtie videte si non praesentibus et ista diligere victoriam. Ego auletn Iransivi super decorem
conveniunt. lnjuria illata est prius quam cognosce- cervicis ejns ( Ose. x, 11). Non ergo impinguet caput
relur a rege : gratia relata , ubi regi esl cognitus. nostrum oleum peccaloris, nee falsi fruclus delec-
Ita rex vacat culpa; quia et id quod excepit vir lare nos debent, ne dicaiur el de nobis : c Seminastis
sanctus injurise, alienum fuii : el id quod recepit impietatem, el iniquilates ejus vhtdemiaslis. Mandu-
gratioe, regis esl proprium. casti fructttm falsum, quia sperasti in curribus luis
57. a Somnitini aulem ejus, el interpretatio hu- (Ibid., 15 ). Nec me movet quod habet spicas ma-
jusmodi est : Quwcumque, inquit, facil Deus, oslen- cras, et vento corruplas; quia et David tunc melior
dit Pharao. Seplem vaccw bonm,septem anni sunt; el erat, quando sicut aranea labescebat: el spiritus
seplem spicmbonm, septem anni sunt. Somnium Pha- contribulatiis sacrificium Dei est; et illi prsestanljo-
rao unum esl. Et seplem vaccm macrw, qumposl illas <Z resevadunt, quos in boc saeculo gravibus, injuriis
ascendebant, septem anni sunl; et seplem spicm ma- spiritusmalignus exercuit.
crw, el a venlo corruplw, seplem anni sunl. Erit sep- 40. Uude magis myslica meruisse prsemia Josepli
tem annis fames. Verbum autem quod dixi : Quwcum- arbitror , quia de mysticis esld loculus. Quid enim
qve facil Deus, ostendit Pharao. Ecce septeni anni ve- sibi vuh anniilus digilo ejus insertus, nisi ut intelli-
niunl uberlalis magnw in tolatn tcrram jEgypli. Ve- gamus pomificatiim ei fidei esse delatum, ut alios
niel attlem septem annis fames posl hwc, el oblivis- ipse signaret? Quid stola, quseamicius est sapientiae,
cenlttr ubertatem in lota Mgyplo : el consumet fames nisi iribuium ei ab illo rege coelesti, prudeniise prin-
tolam terram, el non agnoscetur urberlas lerrw a fatne cipatum? Torques aureus inlelleclum bonum videtnr
quw futura esl post hmc. Valida enim nimium. Qiwd exprimere. Currus quoque significat fasligium su-
aulem iteravit somnitim Pharao bis; quia vernm erit blime nierliorum. Quis aulem est qui ex genlibus
verbiima Deo, el feslinabit Deus facere illud. (Gen. accepit uxorem, nisi qui Ecclesiam ex nalionibus
XLI, 25 el seq.) sibi congregavit, el suscepii ex ca filium Manasseu,
58. Velus somnium , res recentes. Poslerioribus per quem oblitus est omnes dolores suos quos ha-
priora consumpla sunt : el ubi erat ante uberlalis buit de sacrilegiis Judseoritin? Suscepil alium qno-
copia, ibi rerum omiiium facla est indigenlia. Quod ]) que filium Ephraem, per cujus profectum claruit quod
si quis hujusmodi regi consilium dedisset, ul aliquid suscepta in carne luimilitas etdivinitalem non huini-
de superiori ubenate posleriori priiicipatus sui ser- liavit, et gloriam cumulavit. •
varel oeiati, reliquo quoque lempori Iarga donandi 41. Denique quicuiiique faraem patiebantur, ad
affluentia redundasset. Sed immodica sevi superioris Josepb millebaniur. Qui suni isli, nisi de quibus
effusio etiam posteriora desiituit, et homines diri- dicluin est : Converlenlur ad vesperam, et famcm pa-
pientes universa, aliquem Joseph adhibere nolebant. tientur ut canes ( Psal. LVIII,7 ) ? Erat autem lames

aRom. edit., Ei dixit Joseph Pharaoni : Somnium
Pharaonis unum esl, et inlerprelalio hujusmodi.
Toliiin locuin ex edil. vet. ac mss. reprsesenlamiis.
b Mss. aliiiunt, el quoedamedii. Paris., Quis enim
sum? Clamabant( aliqui, ctamabal) tamen., etc. Plu-
res iiiss. ac vet. edii., Quis enint islud, etc Subin-
tellige, de se dicat, vel quid simile.
c Vulgata edit., Araslis impielalem; videtur auteni
sanclus Vir seculiis inlerpretationem Aquiloe, vel
Symmachi. Nam LXX liabent "IVKTI napeo-wK-no-are
ao-eSeicai,til quid reticuistis impielatcm, etc, Hiero-
nymiis, Qtiid reticetis impielates. lllum de significa-
lione verbi relicere adi Coniiiieni. in Osce cap. x.
a Po.si vocem locittus, addit Rom. edii. Et acci-
piens Pharao annulum de sua, ittseruil eum sttper
manumJoseph, et induil eum stold byssina, etc
659 SANCti AMBROSli 660
liori uhiiis loci, sed totius lerrse; quia iipn erat qui, . dicit, qui serius veniunt ad graliam Christi : Qaare
faceret jjonitatem. Ideo DpmiriusJesus jejiinia mun- pigrt eslis? Ecceaudiviquia frumentumestinMgypto.
dana miseratus aperuit borrea sua, et niysleriorirm Ex hoc frunrentd granum, est quod resurgit. Qui iai-
ccelesiiurh'Lhesauros scientise sapienliseque patefecit tur famem suslinet; suoe segiiitioedebet ascribere.
absc.oi)ditos; ut nulli alimenla deessent. J)ixil ehim Ecce audivi, inquit, qttia frumentum est in Mgyplo.
Sapieliiia •..Yeniie,edite panes meos (Proy, i'x, 5). Et Cititis Utiqtie juniores aliquid quam seniores consue-
ideo at) illo solb dicitur : Dpminus pascii me, et nihil runt audirej dum foris posili multa cireumeunt. Sed
miiii deerii (Psal. xxii, 1), qui saturatur a Christo. hanc negoiiationem priiis senex audil, sed ille senex
Aperuit efgo horrea sua Christus, el vendebat, non in quo est fidei longseva canities. Prior senex intel-
scra pecunise, sed fidei pretium, et devoiionis stipen- ligii, Sed ille senex in quo est venerabiiis senectus,
dium quoerens. Yendebat aulem rion paucis in Ju- el oelas senectulis vila immaculata.
daea : sed vendebat bmnibus, ut ab universis nalio- 44. Nec omnes hanc negoliationem suscipiunt,
nibus credereiur. nisi Hl.iiJacob, et ipsi preveclioris selatis. Ideo de-
499 42. Et omnes regiones venerunt in JEgyptum cem pergunt, non pergit juuioi-i Non misit eum
ad Joseph emere(Gen. xu, 5 ei 7); oblinuerat enim fa- pater : Ne conlingat, inquil, ettm infirntilas 500
mes. Omnes enim esuriunt, quos non paverit Chri- ; ; (Ibid., 5 et 4). Adhuc obnoxius erat infirmiiaii Ben-
stus.Emamus ergo alimenla, quibus famem possjmus jamin juuior. Pairiarcfia quidem lcgitur Benjamin ,
repellere, Nemo pauperlatis stiae conlemplatione re- sed ille ex tribu Benjamin Paulus proefigurabatur.
vocelur, nemo vereaiur qui argentum non babet. Merito Jacob de ejus infirmitaie dubitabat. Denique
a Ndh qiiarfii Christus argentiim, sed fidem qtise ar- infirmatus est, ut sanaretur : cseciiatem passus est,
geiito pretiosior est. Deniqiie ehiit eam Petrus, qui sed hacc infirmilas ad salutem. Denique illa csecitas
nori liabebat argentum. Arghntum, iuquil, et aurttm lucem altulit.
non habeo : sed quod habeo ,<do libi. ln nomine Jesu 45. Accepimus bistoriam, cognoscamus mysle^
'Clirisii surge, et ambulq (Aci.m, 6). Et propjieta rium. Sine Benjamin palriarchae primo perrexerunl:
,Esaias dicit : Qtti sitiiis, iie ctd qquam; el quicumque sine Paulo apostoli. Uterque non primus advenit,
non itabelisargenium, ite, emiie, el bibiie,et manducate: sed accersitus a primis uberiorem mercedem priorum
emite sine orgento et prelio vhium , el adipem ( Esai. suo fecit advenlu. Est, inquil, frumentumht Mgypto,
LV,1). Neque enim.preliutn qusesivita nobis.qui pro hocesl, ubiniajor fames, ibimajor nberlas esi. Ma-
nobis sanguinis sui pretium splvit; quia npn auro et gnum frumentum in iEgypto. Denique et Deus Paier
argento, sed prelioso nos redeniit sanguine. Ergo id dicit: Ea; Mgtjpto vocavi Filium meum (Ose., xi, i).
preiium debes quo emplus es; ct si ille lipn s.emper 1 Ex isto grano illa fecunditas. Neque eniiiT'mcssis
exigat, tu taraen debes. Eme igitur tibi Christuin esse potuisset, nisi Jigyptii granum anle sevisseni.
noii ep quod pauei habent, sed eo qpod omnes Est crgo frunientum quod uemo ante esse credebal.
liabeut. Omnes habept per naturam , pauci oife- in hec frumento negolianlur palriarchae. El illi qtti-
riint per tiiTTpretn.Suum est quod a te Chrislus re- dem argcnium detulerunl : sed bonus Joseph fru-
poseil. Ipse vitam omnibus dedjt, ipse pi*oomnibus mentum dedit, argenium reddidii. Noij enim pecunia
morteni suam pbtulil. Solye pro auctore, quod soiu- emitur Christus, sed gralia. Pretium liium fides es!.
tiirus es lege. Non inediocris Isle contractus est. Non Hac emuntur divina mysteria. Portat autem frumen-
omnes eum h facilevideht. Denique iiise virgiiies in tum hoc asinus ille ante immundus in lege; sed jam
Evaugelio (Malth. ixv, p" et seq. ) quas veniens mundus in gratia.
sporisus exclusit, ideo foris relictae sunt, quia venale CAPUT IX.
oieum non emerunt. Unde dicitur eis : Iie pqlius ad
Jacob redeunl in Mgyplum,
vendenles, et emite vobis. Et negotiator nbn imnieritp lnvalescente fame filii
ducto secum Benjamht ac muneribus delalis. Joseph
praedicaiur, qui vendidit omnia sua, et eniit marga-
ritam (Matlh. xin, 46 ). comiier fralres alloquilur, qui ad conviviuminvilati,
CAPDT VIII. -. suspicantur sibi parari calumniam. lidem a Majore
Exitortatio Jacob ad filios, ut in JEyyptum ad escas dontus confirmanlur. Quw omnia de Pauli voca-
coemendqssese conferqnt^ quid significei; quid ilem liohe ac prwdicaliorie, nec non Judmorum injideli-
decerh eorum, relicto domi Benjamin, profeclio ? idte exponuntur.
45, El Jacob dixit fiiiis suis: Quare pigri eslis ? 46. Tenebatur tamen Benjamin junior , et palrio
c
Ecce attdivi quiq frumentum esl in Mgypto : descen- adhuc adhserebal affectu. Tenebant eum legis vin-
dile illo, .el emile nobis escus {Gen. XLII, 1 et 2): Non cula, mos paternus. d Fames invalescebat, quia sero
semel lioc Jacob dixit, quotidie omriibus filiis stiis yeniebati Iiiterceduiit proeo duo, Ruben et Judas

«Ita mss. omnes, excepto Theod.i qui cum edit. Pauli, alludil ad locum Episl. ad Gal. i, 14, Et pro-
omnibjis proefert, Non quwriiiir Chrislus argettto, sed ficiebam in judaismo. . . . abundantius mmulalor
-
fide. Qtiod qiiideiri' yerbis potius quam sensu diver- existens palernarmn mearum iraditiomim.
suni esl. i d Bom. edit. anie voee.mFames , proemiiiit bune
b Rnm. edil. sola, Non oinnes eum facile emunt. Scriptttrm versum, At fnmes invctluil super tefram ,
»Cum ibi doceai Ambr. Benjamin typum esse etc Et sic exorditur caput 9.
661 DE JOSEPH PAfltiARCilA LIBER UNUS, 662
(Gen., xim, 1 et seq.), hoc est, humiiitas atqoe con- A ad sdiitafis merisse vdeabantiif edriviyiunl; ct ca-
fessio. H'is vadibus apud psitrem uiiluf, his cdmmit- luriTriiariisibi parari, insidias fieri suspieabarituf.
titur, quofuni uftus primitivus, alius resbsciiatus. 48. Et coeperuht ad lidrriinerii, qjuiierat sopra do-
a Lex pririiiiivi, Evarigeiiuin rcsuscitali. His dedu- muni in jantia domus causarii suam
agere velle (Geti.
citur Berijamin junior < ef bonis odofibiis coftiiialus xtiii, 19). Adhuc dubltarit ifttroife, et eS operibus
advenii poflans secum resiham, qua lapides inarmo- suis riialuiif iustificari, qui causam suam volunt
riim cdnnectunlur; eO quod pfsedicatione pfopria astruere, qtiara graiiahi accipefe, et ideo in portis
famquam spiritaii resina vivos lapides etiam ipse redarguuntur, Qui autem frucium uteri virginalis ex-
connecteret: porians eliam mel, quo noxia vulrieris speciat, et hasreditatem Domini, filii mercem nego-
inlerius exedunfur sine aliqua acerbilate sectionis. tiatur, non erubescel in porla : sed in exitu vitse
Talis enim Pauli proedicalio, ut pulrem aboleret af- hujus repellit inimicum; ne ad altiora properami
fectum , edrfuptumque evacuaret humorem dispu- conscius culpse gravioris obsistat.
tationis stiae aeuleo, urere magis «grse mentis vis- 49. Unde mystice illis respondit major doinus.
cera (cupiens, quam secare. lncensum oralionis, et Et is qui sit intellige, cum Iegeris Moysen fidelem,in
casiam, etguttam sepulturoe insignia esse David pro- lota domo ejus. Majores enim domus, Moyses, Pe-
pliela nos docuit diceiis : Myrrha et gulta el casia a g trus el Paiilus, et cseleri sancli sunt; Cliristus au-
veslimentis luis (Ps. XLIV,9). Yenit enim 501 Pau" leiri solus est dominus. Scriptum es'l'. qiiia Moyses
lus crucem Domini prsedicare, ilicem semper viren- fidelis iii tota doniO ejus lamquam famuluS ih lesii-
tem, et nuces quaruni lesia durior, fructus lenerior: raonium edrum quse dicta essent (Hebr. ni, 5) :
meriloque Virga sacerdotalis Aaron nucina, el Hiere- Chfistus autem tamquam filitfs in ddmd sua, qtise
mise baculus hujusmodi. Argenlum quoque duplex, dbmus rids sumus, si liberiateui el gloriam spei te-
non otiosa munera esse quis dubitel; cura etPatriar- nuerimus (Ibtd., 6).
chse vila, et Apostoli sermo semper virescat in pec- 50. Hic ergo majof dohius fespdtidit illis : Piopi-
loribus singulorum ; el eloqUium sanctorum , sicut tius sit vobis Deris, noliie iimefe; Deus enhri vesier, et
afgenlum igne examinalum, prsecepti salubris fulgo- Deus pdtrum veslrbrutndedit vobis tliesaurbS iri 502
re resplendeai ? Nec immerito duplex argeniuin refe- sacculisveslris : dlargenluniveslrurii pfobuiri, accepiuin
runl in quibus Pauli proefigurabaiur advenius, qui liabeo (Gen. XLIII,25), llli enihi dixeraht: Argeiitum
laborantes presbyteros in verbo atque doctrina du- uniuscujusque iri sacculis noslris invenimus; ad poridus
plici honore donabat. argentum noslrum relulinius(lbid., 21). Omagna my-
47. Vidit aulem illos Joseph, et Benjamin fralrem steria, et evidenler expressa ! Hoe esf dicere : Cur
suum ex eadem mdlre (Geiies. XLIII, 29). Jam viden- Q inliamini? Curargentum vos habere vestrum in sac-
lur Hebrsei, et videntttr a Ciiristo qui verus Joseph culis ssepius usurpatis ? Quid enifti Iiabelis quod non
est, quando ciim Pauli veniunt typo : et loquilur il- accepislis?. Si autem accepistis,quidgloriamini,quasi
lis mitia atque mansueta, ut pariter cibum sumant. non acceperitis? Jam saturali esiis, diviles facti estis,
Supra auteih quia sine Beftjamin venerunt, agno- quia argentun) liabere vos creditis : sed argeiitum
scebat quidem eos : sed ab his se averlebal, ut scri- vobis Deus patfum vestrorum dedit. Ille DeUs vesler,
ptura est : Et loquebalur liis dura (Gen. XLII, 7), ille patrum vestrorum Deus est, quem negaslis. Sed
quia ips! non agnoscebant eum, a quo agnosceban- ignoscit, sed indulget, se.d recipil si revertamiui.
lur. Pauli igilur merito profecerunt, quem Dpminus Ipse est qui vestrum non quserit argenlum, suum
Jesus lahiquam juniorem fratrem ex eadem hiatre donat. Ipse vobis dedit argentum in sacculis vestris.
geheratum amplius ceeteris fratribus diligebat. Ad- Jam sacculi vestri argenlum habeiit, qui futiim fia-
yertaut Judsei qiieni Doniinum negaverunl, qui bebant; et ideo vester est quidicit: Conscidistisqc-
elram crucifixos, ex synagoga lamen eorum tam- cummeum, et induislime twtilia (Ps. xxix, 12). Loe-
quam b ex eadem orlus parente plus eos diligit, si tilise munusest Chrislus, ipse esl argenlum veslrpm,
vel sero eognoscant suae salutis auctorem. Sed pro- ipse pretium vestrum. Non exigit a voliis DonTinus
priorurii conscii delictoruin, ndn credunt lanlam Jesus frumenti sui pretium, non quoerit vestri ppndps
Chrisii esse miseficordiam, ul donet peccatum, re- JJ' argenli. Argentum vestrumreprobum est, c argenlum
miitat injuriam. Ideoque prsefigurabantur inpatriar- sacculi non esl bonum.
chis quales essent futuri. Invilabanlur ad graliam, 51. Argenlum vestrum probum, acceptiirn liabeo'
a Mss. aliquot cum edit. omnibiis, Lex pfimiiiva, cum Gen., xxix , 52, ubi de Lia dicitur: vocavitqne
Evangelium resuscitntum. Benig., Fulg., Germ. et twmen ejus Ruben dicens : Vtdit DominUShuinilitd-
Colb., Lex primiliva, Evangetittm resuscilal. Cprb. ae lem tneam, etc.
Torn., . . . resuscitali. His accedunt Ebrulph., Mich. b Omnes edil., ex eadem orloS pareiiie ptus' diligit.
et Albin. nisi quod habent, Lex primiliti, quam lec- Mss. auiemCofb., Behig., Theod. el Valc, exeudem
lionem germanain esse exisiimamus. Yult enim vir ortus parenle pliis ebs diligil. Et hi quidem videntur
sanclus in Rubcn figuram exstilisse legis ac Judseo- eopnfiferendi, quod in aliis qualuor legiiur, mortuus
rum; in Juda Evangelii el Clirisiianorum. Cotisiile pdrente, ubi haud dubie legendum, oriuS parerite : alii
expnsitioneiiibenediciionum utriusque lib. de Bened. tanTeiidtto pfoefertiiit, hwriuos parentes , qiiod cdilis
Patriarcliaruin, et hoc apertius explicatum reperieV. eiiam favet. Sed mintis bene hsccleciio sibi coftsiafet
Quod vero paulo superins Uuben dicitur humilitas, ob VocehT,eorum, quaefere in mss. omnibus' inveuilur.
non ista inierpretatio nominis esl, sed allusio ad io- c Ita mss. plures ac poliores. Edil. \vero cum aliis
 flf)5 SANCTI AMBROSil 664
Gen. XLIII,25); hoc est, non est illud materiale ar- jA, 56. Respiciens auiem oculis vidit Benjaminfralrem
genlijm veslrum; sed spiritnle argentum veslrum, hoc suum ex eadem tnaire (Ibid., 29). b Morale esi, ut
estprobum, quod lida devolione quasi Jacob filiide- quos diligimus, eos videamus prae coeleris; et quos
tulisiis, quod sine diimno daiur, et siue ullo dispcn- aiiimi inteiitio tenel priores, eos obtuius offendat
dio aiiiiumeralur: quandnqiiidcni lali preliodetrimen- oculoruin. Siquidem plerunique circa alia menlis
tum mortis excludiiur, lucrum vitse acquiriinr. occupalione districti, quos liabelnns ante "oculos,
non videmus : iiaduce animo dirigilurnbster aspe-
CAPUT X.
clus. Vidil igilni Benjaniin Iratrem suuftTsanctus Jo-
Paucis de meridie prmmissisf paratorum triunerum il-. sepli, quem tenebat animo, quem oculis requirebat:
latio, convivii instauratio et humanissimus Josephi quoabsente, fratres pene non viderat, ? quia videre
cum frairibus congressus referttntur. Hic fratrem nibil proderat : nee solum vidisse contentus, quasj
Benjamin videns, deque eo sciscilatus, ilii benedixit, nesciret interrogavit : Hic frater vesler est ado-
atque ad pccullandas lacryinas cttm recessissel, mox lescentior? Consuetudo-et gratia chariiatis est, ut
lota facie reverlilur. Quibus adjungitur moralis et dileclos nobisnon solum oculis, sed eiiam sermone
mystica interprelatio. teneamus. Agnoverat Jqseph dileclum suum : sed
52. Paraverunt aulem munera, donec iniroirel Jo- B ideo iiiterrogabat, ut quem tenebat animus, vox so-
seph meridie (Ibid., 25). Acceleravit meridie fides naret.
Pauli. Anle caecus erat, poslea ccepit videre lumen 57. Denique non exspectavit ut responderetur:
juslilise; quoniamqiiirevelatad Dominum viamsuam, sed contintio benedixit eum, el lurbalus esl deside-
ei sperat in eum, Dominus qnoque educet tamqiiain rii sui fructu. Torquebanlur autem vtscera ejus (Ibid.,
lumen jusliiiam ejus, et judicium ejus sicut meri- 50); qnia compleciendi ejus quem desideraverat,
diem. Et Abrahae quando Deus apparuit ad ilicem libertas differebaiur. Denique, Ingressus in prom-
Mambre, meridies erai, cui de praesentia Domini ptuarium ploravil, et lavit faciem sttam, d et conlinuit
lux octerna fulgebal. Meridie;spsl quando Joseph ve- se (Ibid., 50). Grandis amoris aculei cito corda
rus in domum siiam inirai, nt prandeat. Tunc enim compungunt, nisi desiderii frena laxentur. Vince-
plus dies lucei, quando sacramenta celebramus. batur affectu Joseph, differebatur consilio : raiio
55. Et intulerunl ei, inquit,inuriera (Ibid., 26 et cum aroore cerlabat. Flevit, ut amoris pii sestus la-
seq.). Nos munera inferimub, ille instaurat convi- crymis lemperaret. Haec moraliler.
vium. Hle dicit : Apponite panes, quos soli Hebraei 58. Mystice auiem. Vidii Dominus Jesus Paulum,
sumuiit, ^Bgypiii manducare iion possunl. Sed anle oculi enim Domini super jtistos, el dixit : Hic fra-
convivium quanla dignatio 1,a Quam usus istius et 'Q ter vester esl adolescentior (Ibid., 29)? Adhuc adole-
seduliiatis et gralise morale magislerium! Adliuc sceniior dicitur, qui nondum maluram canoe fidei
503 "te calumnia quam sibi a Joseph fieri pulabant, gerebat setatem, nondum in virum perfectum excre-
fratres suspecti eranl: ille invilabal ad prandium, veral, in illam, sicut ipse ail, mensuram mlalis ple-
horum r.ulabat aifeclus : ijlius perseverai gratia : nitudinis Chrisli ( Ephes. iv , 15 ). Denique adole-
primus appellal, primus interrogat:
' Quomodo habe- scens legitur lanlum ibi (Acf. vn, 57), ubi lapidan-
tis? lium Slepbanum veslimenla servabat. Et ideo Phile-
54. Et ilerum ait: liecte est pater vester senior? monem non adolescentioe suse, sed seneclulis simi-
Superioris est inferiorem ad colloquium provocare, lem esse cupiebat, ut scfipsii : Magis obsecro,.cum
dare sermonis fiduciam, quserere non soltim de ip- sis lalis ul Paulus senex ( Philem. 9 ). Ideo ado-
sis, sed'etiam de parentibus. lescentiores viduas proedical declinandas (I Tim.
55. Respondent illi : Recte est puer tttus, paler v, 11 ), non propler setaiem,sed propler quam-
nosler. Ille seniorem dixit, ut honoraret; illi puerum dam pubescentiiira delictorum lasciviam, 504
nominaverunt, ut deferrenl humiliiatis obsequium; immaluritalemque virlulis. Coeierum major in ju-
quod seneclus honoratoesil digniiatis, puefilia aulem vene , quam in sene laus- casiiiatis est. Puio autem
subjecta videaiur , et propiof verecundioe, quam su-1 J quod a vero non sit alienum illud, si intelligamos
perbiae. - quia e cum lioc Paulus haberet, et horreret cor- '
aiiqtiot, argenlum swculi. Non lam scite. Agitur enim c Quia videre nihil proderal, desiderabalur in om-
de argento quod in sacculis feluleranl Hebrsei. Rur- _
nibus edit., quod nobis mss. undecim restiluere.
SHSendem loco Am., Era. el Gill. cum paueis mss., d Sic ant. edit. ct mss. quinque : a
Argentitm vestrum hubeo, hoc esl probum quodfida, quibus non abit
eic. Rom. edi.i., .. . ..habeo probalitm, hoc est, quod Rom, edit., nisi quod sola habet, Ei egressus conli-
fida. Mss. vern magno numero ui in texiu, nisi quod nuit. Mss. vero alii seplem , El continuerunl se gran-
dis amoris acuiei; e quibns Valc, Germ., Fui. et
pro,a fida, leguin quidam, fidei, quidam, fide.
Sic niniies m<s. At onines edit., quiustis isiius el Corl). babent, cifo corda compunguntur.
sedulitaiis, et qraliw ? Morale,mysterium. e Edit. omnes et mss. Val. et Theod., Cum hic
b Morale. Hic non idem siguitieal ac snpra , id vi- Patilus
Itmreret, et horrore correptus quod, etc. At
delirei quod ad iiislitmioueiii inoruni conducii. Sed nobisciim faciunl m.ss.octo : quos aliis antepnnendos
perinde est ac si dicas : mor|es hiiiiiiuum iia se ha- roinime neonbis, si consideresliaec verba, Ctnn hoc
beiit; vel siniplicins : hoc in piore posiuim est. Unde Paulus haberet, opiime referri ad vitia adolescentise*
paulo posl eodeni sensu : cpnsuetudo, inqiiit, et graiia lasciviam deliclorum; dique imriialurilaiemvirtutis:
cltaritaliseslitU.dilecloS.eie.\
 665 DE JOSEPH PATRIARCHA LIBER UNUS. 666
replus, quod caecilas accidisset ei , inciperet **. 65. Hoc inveniliii nobisChrislus argentum, quod
tamen appropinqnare dicendo : Domine, quid me ipse donaverit. Habemus naturoe argenlum, habe-
vis facere (Act. ix,6);ideo adolescenlior diceba- mus el gratjse. Nalura opus est creatoris : graliamu-
tur a Chrisio, ut qui vocabatur a gratia, excusarelur nus esl redemploris. Et si non possumus videre
a culpa, quod ea Iubricoe fuisset setatis. Denique vi- dona Christi; ilie lamen donat, et operatur occulle,
dil eum Clirislus, ubi lux circumfulsit eum. Et quia et donal omnibus: sed servare paucorum est, el non
adolescentes magis metu , quam raiione revocanlur amittere. Non omnibus lamen donat omnia.Triiicum
a vitio, adhibtiit slimulum , et miseraius admonuit, multis datur, scypbus uni, qui prophclico ei sacer-
ne adversus stimulum calciiraret. dotali dotiatur munere. Non enim omnes, sed Pro-
59. Turbaius est aulem ,_sicut habes in Evangelio pheta dicit: Calicemsalularis accipiam, et noinen Do-
(Joan. xi, 55), quia turbavit se spirilu, cum Laza- mini invocabo (Ps. cxv, 13).
rum resuscitaret; et ibi flevit, ut prius lacrymis suis 64. In corpore igilur Pauli jam doclrinse cceleslis
mortui delicta lavaret. Sed inlra se flevit, et lavil alloquium refulgebat, cum esset erudilus in lege.
faciem suam. CoeciiasPauli, ilelus est Cbristi : lavat Sed quiaadhuc justiti;e Dei subjeclus non erat, inira
faciem suam, uhi lumen ei reparaluramissum. Lavat saccum eral scypbus, doctrina inira legem, lucerna
,faciem suara Chrislus, ubi bapiizatus est Paulus, per ; {inlra moditim.Missus tamen est Auanias, qui bene-
quem Dominus Jesus a pluribus videreiur. Et ideo diclionemdaret, manuni imponeret, saccum solve-
in convivio pars ejus quintupliciter major effecta esl, ret: sacco soluto, reluxit argenlum, el decidenlibus
quod haberet superioribus anteferri, non soluni squaminis velul quibusdam sacci vinculis, slaiim vi-
mentis prudenlia, sed etiani militia corporis, et gra- dit (Act. ix, 17). Vinculum ejus perfidia erat: abso-
tia casiilatis. Iulio ejus fides facta est. Elideo lamquam soluius
CAPUT XI. sacco, hoc esi,deposilo legisvelamine quod posltum
lncbrianlur omnes fralres cum sanclo Joscph; at so- est supra cor Judseorum, conversus ad Dominum,
lius Renjamini sacco inserilur scyphus. Inspichtn- liber a nexu, adeplus gratiam libertatis ait : Nos
lur ordine omnium sacci, el tandem vas illud in- ilaque revelata facie gloriam Dei speculanles, ad eam-
venilur, alque islorum mysieria ertiuniur; ubi prw- dem hnaginem feforinamur ( II Cor. ni, 18). Solulo
cipue de donis divinis, ac de Pattli vocalionedispit- enim calceamenio legis, nudo vestigio liberi sermo-
latur. nis Evangelium proedicabai. Tenebanl eum Judoei,
60. Riberunt autem, et inebriati snnt pariter cum et impedire cupiebant: sed ubi in ejus sacco argen-
eo (Gen., XLIII,54). A principio iidei major Paulo tum resplenduit, sciderunt •vestiineula sua, el rc-
prserogativa deferlur,de quodiclum esl ad Ananiam: ( 1versi sunl retro. Libera enim pro Clirisio Pauli prse-
Vade quoniam vas electionisesl tnilti, ad sufferendum dicatio nudavit populum Judseorum , et omnem eo-
nomen meumcoram gentibus (Act., ix, 15). A princi- rum rescidit gratiam.
pio inebriatur ebrielate, sed sobria ; tit et ipse cum 65. ideoque relro regressi sunt, qui aute sevidere
sanctis dicerel: Et pocuium tttum inebrians, quam non poterani (Gen. XLIV,15). Heiro redeunt, qui
prwclarum esl (Psal. XXII,5 )! Chrislum amitiunt. Deniqne et in Evangelio (Joan.
61. a Et scyphus argentetis soli ejus sacco inse- xvju, 6) cnm corriperenl ad mortem Dominuni Je-
ritur (Gen. XLIV,2). Nesciebat hoe Benjamin : fal- sum, redeuntes retro ceciderUnt in lerrara. Mcrito
lebaiur Paulus, sed vocabatur. Mitiiiur post euni retro revertebantur, quiin lerrenam labem ab illa
mane. Noxenim prsecesserat coeciialis, dies iidei ap- ccelesii gratia recidebant. Nolebant igilur moraliier
propinquabai. redire sine fratre, mystice sine Paulo reverti : quo
62. Per ordinem singulorum prius inspiciuntur amisso, asserebanl in moerorem deduccndani paren-
sacculi (Ibid. 12 el seq.). Docet le moralilaicm Scri- lis populi seneciulcm.
plura divina. Per ordinem anie diseubuerunib in 66. Et ideo Judas apud Joseph remanere cupiebal
convivio coclra eum , primitivus secundum aetaleni XLIV,18 el seq.), ne videret mala quse inveni-
(Gen.
(Gen. XLIII, 55). Yides quod seniori locus ille sit I 1rent palrem smim, boc est, jam prsevidebat, et ca-
deferendus. Per ordinem ilerum requirunlur sacculi vere cupiebat mala quoe ventura erant populo Ju-
singulorum, ut scias eiectum Paulum coelesli esse daeorum. Sed cum adhuc hoccipsa non esset in lypo
judicio. Discussil caeteros, hunc praeiulii. In nul- illo principum populi Judaeorum libera prsedicatio,
lius alterius 505 saeco scyphus argenleus inveu- ilevit Joseph, boc est, iu illo ploravit Jcsus.
tusest, nisi istins. Quid sibi vult quod insertus esl
sacculo ? Joseph qtiidem inebriavit ut lalleret: scy- 506 CAPUT XII.
pbum misit ut fralrem quem diligebal, pia fraude Joseph fralribus se ipse manifeslans, ac eos dd acce-
revocarel: sed refulgeut mysteria divina. . dendum invilans, atque eliani excusans, queni adver-

a Rom. edit. sola , Implete sdccis hominum escas ,
quwciimquepoluerint lollere, et injicite uniusciijusqtte
argenitimin ore sacci: et sciiphum menm argenleum
injicite in sa.ccumjunipris. Quibus verbis caput aus-
picabalur. Iterum eadeiu ciim Gill., Non faliehatur
Pattlits. Am. et Era. cum plerisque mss., Fallebatur
Patilus. Sed inss. sex honae noioe, Infallebalur, qnod
verbum et si niinus usitalnm, significalibne tamen
a suo simplici IIOIIdiscrepat.
b Rom. edit., in cotiutiiiocoram eo.
667 : gANCfI AMBROSII
GGS
sits Judmbs ddliibititfusetai Chrislus dgendi modum ]k sicidme videtis hdbefe(Ibid., 58 ef 39). Hsecergo jam
exprimii. Ibi elegariiissiriiu verbbrum tittiitsque iti- 5p7'turic fdtiifa posiefiofibus lemporibus mysteria
stituitur cbiripafdlio:;'ei"'pbsiiiltimRerijdfiiinicbhu fe"veiatasuhi.
plexus d Josepit de Paittb bbiter expiicdlur. 70."beiiique lisee ipsis exprimuhthr sehhonibus;
67. a Et jussit omiies fecedefe-',ut cdgrioscefe^ ul ipsum esse iiitelligamus, el qui aiiie iri Josepli, ct
tiif a fralfibus. Noii veherat eiiirii, sierit ipse aitj postea in suo IdciiiUsesl Cofpofe; qiTaiiddquideiTTnpc
nisi ad oves quoepefiefurit domus Isfael: Et eriiiiiens verba miitaVit. Ait eriiiri tunc : Nolite mmstiesse. Et
vbceritcurii fictri, Cgbsurii, inquit, Joseph; adltuc pdler infra : Ascetidiie ddpaireni msuni, et diciieilli: Hwe
meits vivit (Gen. XLV,2 ei 5) ? Hbe esl, expaiidii hia- dicit filius tuus Joseph : Fecii iriCDeiisdomihum lotitis
nus siias ad populum non cfedenteiiTet cohlradiceri- leifw Mgypti. Et iri Evangelib ait: NOtitetiriiere. Iie,
lem : non legaluni neque huniium qusefeiiij, sed ipse nUhiiaieffutribits irieis ut eant hi Galilmam, el ibi trie
Domiiihs salvuni faeere volens populum SutiftT:Ipse videbunl (Malili. xxvin, 10). El infra ail.-i^offl est
qiti loquebdf, ecce adsurii, iiiqiiit (Esai. LH; 6). Et: milii omnispbtesids iri cwloet in teira (Ibid., 18), (ioe
Paltim fciciUsriori qumrenlibusme, appareo iis qui tne est dicere:divinse hec fuit dispdsitionis ui accipefeni
rion iriterrogtibaiii(Esai. LXV;1). Quid igitur Alittd potestaieiii, rioiiacefbiiatis liunianse.Non Pbjicil sce-
luric clairiavit, riisi: Egb Suriijesiis (Joan. xvm, 5), B lus, qiii enuineratprsemiuin.
cuhi prihcipibtis ludseofum inlerroganiibus:TKfis/t- 71. Quod autera habetur in Genesi: Ad vildin
lius .Dfrifresporideret : Fos diciiis quidego sum; ciira eniriivestram riiisiltne Deus anle vos, reddit in Evan-
Pilalo diceret: Ttt dicis qitia rex Siirii;ege in Iwc na- lio dicens : Doceie oriines getites, baplizantes eoS ht
liis sum, ut leSlimOniunipefliibedriiveritali(Ibid.j 57); nomiite Patris, el Filii, el Spirilus stincii (Ibid., 19).
curiiprincipisacefdoluiiT dicehti; Adjuro teper Deum Hsecenim est merces et vita sanctorum, quod ciiatri
vivtitn, ul dicas riobissi iU CSChrisiusfilius Dei, refer- alios redemerunt.
rei : Tu dixisti. Ameti dicOvobis, ariiodo videbilis fi- 72. Illud quoque adveric, non oliOse scripttim iri
lium hominis sederitetri ad dexleftiriiviriutis Dei, ei Gehesi: Et etis prope tite, iu el filii lui, etfilii filiorum
Venientemcuni hubibus Cwli(Mallh. xxvi, 65 et 64). iiidrum (Gen. XLV,10). Hoc est enirii qudd dixii in
Hdc est efgo quod ait: Ego sum Joseph, ego sum di- Evangelio : Ecce ego vobiscum sum omnibusdicbus
vinse pdteritise. Adltuc paler meusvivil ? Hoc est; ego usque ad cbnsummationenismculi (Matlli. xxviu, 20).
patreiri ridn nego, ego fralfes agiidsed, si aul vos 75. Quam evidens quoque illud mysterium, qtiod
fraifem, aut paier filium fecognoscat. Adhuc ergo veluti completo orani mandato, ffatreriTsutim Benia-
pppulus riieus vivit, de eujiis populi fairiilia fratrerh tniii coiriplecliiur Joseph, et cecidit super cdilum
milli elegi ? C ejus (Gen. XLV,14), sicut etiam complelo Evangelio"
. 68. Acce.diiead me (Geri. XLV,4); quia ego ad vos Chrislus Paufura anlpleclitur quibusdam misericor-
appropinquavi, et eo usque appropihquavi, ut per caf- di.e suse brachiis (Acl. ix, 4 el seq. ); ul intefna opi-
riis susceplioitem facerem me <vestrsecOTTsortem na- nioiJe curvatum, velul a collo in ccelrimerigat. Unde
iiirse. Nolite vel panicipem fiigere vestree societatis, et ille ereclus a Christc ait ; Noslra autemconversttlio
si riOhaguoscitis auctorein salutis. in cmlis esl (Pltilip. m, 20).
69. Etaccesseriittt, iliquit, ad illuni, et dixil: Ego
iutn Joseph fraler vCsler, qiteiii vos ttddidistis in CAPUT XIII.
JEgyplum. Nuiic Crgo- holile mcesliesse, rieqiievobis
iitfuni Videalut, qubnidm Ituctrie verididistis,Ad viitim inventos a Joseph fratres gaudel Pharao, Cujus Crga
eitim Vestramriiisil ine Deus anle vos (Ibid., 4 ei 5). eosdemhumanilas explicalttr. Quidmunera, quceJb-
Quam fraterna pietas, quam dulcis germanitas ! ut seph fralribus el prwcipue Renjamiri confert, atque
etiam parricidale excusaret adihisSuin, dicensdivinse ad palrem destinal, significetil? Quid eliam qubd it-
illud providentiae fuisse, noh impietatis bumanse,: los discedenlesad pacem exhoriatur ? Qtimreditus
quaridoquidem non ab iiominibus oblatus ad rrior- ipsorum in lerram Chanaam, et palris ubi attdivit
teriT, sedaDomino missussitad vitam. Quid aliud " ftlium vivere, adtniraiio cbnsequilur.
habet illa Doinini nostri Jesii Chrisii, qui fraifes
omries pietate superavii, in cruce positi intercessio 74. Et gavisus esl Pharao, qudd Joseph agiidvis-
pfo plebe dicciitis: PaUr, diriiitteillis; riotienimsciuni sel fralfes suos (Gen. XLV,16 ei seq. ). Unde et vul-
quid faciunl (Luc. xxui, 54) ? Qriid alihd illa appella^ gata est vox in doirio Pbarao. Ei bbrtatus est sau-
tio sanctitatis in medio discipulorum dicentis : Pax ciuni Joseph, ut fratres stids iriviief, iit veniant cum
vobis: ego sum, nolile timere(Ltic. xxiv, 56) ? Etctim paife : et niandat impleri eorumsarcinas' iritico, et
conturbali et conterriii exislimarent se spiriitim vi- veliicula dari. Unde haec liumanilas barbari), nisi il-
dere, ilerum dixit ad illos : Quid tttrbaliestis,elqttare lud oslenderetur magiiiim mysleriurii, quod jam non
cogilaiiones ascendunt in corda veslra ? Videle, ecce invidet Eccjesia, cum redimuntur Judsei, el populus
tnanus meas, el pedes meos, qttia ego sum ipse, Pal- ChiisiianushacadjuriClidiie Isetatur, et quibus potest
pnte, ei videte, quia spiritus carnem et ossa non habel, subsidiis juvat, einiii-ift evangelizantes regnum Dei,
a Sic omnes mss. atqueedit; excepta RonT.,qiise sepli lolerure pmriesasttiiiiesei, Seddixit: EmillUeOtti-
liuncSeripluroelextuni prserriillit: El ribn potuii Jo- ties d me. JuSsii Joseph britnes,etc
 '
669 • DE JOSEPH PATRtARClIA LIBER UNUS. 670
quo maturius eypcentur? Quibus daillur binse sloise . L indignatidneni cayendam, qiiod ira ssepe (11, quaist.
(Gen., XLV,22). 5, Ira smpe) eiiam jnnocenles iii criinen adducat:
"5. a Et allegafPaulum, cum ejus dicta depro- quia dum justo amplius irascimur, et volunTusalie-
mil, cui trecenti.aurei, et quinque stolse(lbid., 25) rium coerccre peccatuin, graviora peccala cohiinilti-
diversi coloris conferunlur a Cbristo. Trecenlos au- rrius. Ided Apostolus : JVonvos ipsos, inqUii, vindi-
reos habet, quicrucem praedicatChristi. Ideoque 508 canles, charissimi : sed dttle lociim hm(Rom. xn, 19),
ait : Neque enim judicavi me scire aliquid inter vos, hoc est, deciinemus eam, ne nos illa corripial. Uiule
nisiChrisiumJesum, ethunc crucifixum ( I Cor. n, 2). Dominus Jesus dimitlens ad evangelizandum discipu-
Et bene aureos accipit, quia non in suasoriishumanoe Ios, inisil eos sine auro, sine argenio, sine pecunia,
sapienlioe verbis, sed in ostensione spiritus prsedica- siuepera, siiie virga, id est, ut el incenliva litis, et
bal. Quinqtte autem slolas aceipit,yelsapientioe mul- instruinenta eriperetultionis.
tiplices disciplinas, vel qnod iiullis sensuum corpora- 79. Et flscOTde)'mi(,inquil,de Mgypto, et venentnt
lium eaplus illecebris, ubi aliis periculum, illic te- 509 in terram Clitiitdcimad Jacob patrem suiiin; cl
neret vicloriam; qui omnes voluptates carnis singu- nuntiaverunl illi dicentes : Quia Joseph ftlius luus vivil
lari continenlia et virlute superarel, cujus ingenium eiipse esi princeps lolius terrm Mgypli (Geii. XLV,25).
siudiumque nulla corporis hebelaret infirmitas, qui 3 Quse esl lerra Chanaam ? Quse nutabat. Quid igitur
cum esset in corpore, corpus se habere nesciret. De- lam cvidens, quam apostolorum lempora designari ?
nique raptus in paradisum, sivc in corpore, sive Qui ingressi Judseorum synagogas nutanies, Domiiii
extra corpus nesciens, audivit verba ineffabilia, Jesu poteniiam prsedicabant, sicul habenius in Acli-
quoe loqui homini non lieeret: qui postrerao nibil bus apostolorum, dicenle Pelro : Hunc ergo Jesuin
lerrenum oleret in terris, sictil ipse docet dicens: resuscitavit Deus, cujus nos iestes sitmus, Dextcra icji-
Quia Ckristi bonus odor sumus Deo in iis qui saitii lur Dei exaltalus, repromissioneSpirilus sancli accepla
fittnt (II Cor. n, 15). a Paire, effudil hoc donum quod vos videlis (Act. .,
76. Prsecellit igitur Pauius, et ejus exuberat por- 52 et 55). Adverlimus certe quomodo el vivere euni,
tio : sed lanieii habent et alii prsedicaiores graliam et lerrse totius principem dicat, qui aperiens borrea
suam. Binas stolas accipiunl. Quas illas? Utiqiie de sua, spiritalis gratioe donet omnibiis uberlatem.'ll;ec
quibus dubitare non debes, quia legisti de Sapienlia dicebanl aposioli (Acl. v, 18), sed Judoei non credc-
dictum : Rinas vesles fecil viro suo(Prov. xxxi, 22). bant: sed injiciebant manus in eos, sed trudebanl in
b Una est myslica, moralis aliera. Sed non onuies custodiam praedicalores saiutis.
aposloli, non omnes propbetoe, non oinnes pastores, 80. Unde et de Jacob scriptiim est: Expavii tnenle
non omues virlutes, non omnes habentgratiarii cura- ^ (Gen. XLV,26); non enim credebat eis. Expavil
lionum, non onines Iinguis loquunlur. Ubi diversa iiffectu plebis incre.dulse, sed posleaquam Cbristi
merita, proemiadiversa. gcsla Cognovit, tanlis heneficiis etoperibus delinilus
77. Et prseniiituritur patri muiiera (Gen. xtv, 25). resumpsit spiriUinidicciis : Magnufnmihi esl, Si tidhuc
Filius honorat patrem. Gbristus populum suum iuvi- ftlius meus Josepli vivil: ibo, et videbo illum prius
lal promissis, inviial muneribus. Porlant hsec hiurie- qitam nwriar (Ibid., 28). Primum el niaximuiii fidci
ra asini ilii inutiles, et laboriosi anle, nunc iililes : fuiidaineiilum, in resurreciionem Chrisli credeie.
portant in typo Christi munera, portaturi in Evan- Quicumque enim crediderit resuscilalum, feslinus
gelio munerum largitorem. requifit, devolus aecedit, el iniima Deum nieiiie \e-
78. Dhnisiiautem fralres suos, elabierunl. Et dixit neratur. Credit enim quod ipse non moriatur, si
illis J oseph: Noliie irasciiri via(lb., 24).. Quam behe credat in resurrectionis auciorem.
docet ab iracundia proeCavendum,"quod ea possii
CAPUT XIY.
etiam amantes sui separare germanos: elmaximein
via fugiendam esse discordiam, ubi ipse viandi co- Israel elevans se venit ad puteum juramenli, ttbi el
milatus debei invidlabilis graiiae babefe consortiuni. sacrificat. tiiiiic Deus prbmissis consolatur, eique
Quid aulem aliud ait Dominus noster Jesus ex hoc p spondei fbre Ut ejits oculi maiiu Joseplti claudanittr.
corpnre recessurus, cum discipulos dimitleret suos, [ngrediuntiif iii Mcjijplum sepluaginia quinqite ani-
nisi ne irascerentur in via, dicens : Pacem relinquo mm, ac demum ftlios ad se convocallSrael: el Itornm
vobis, pacem meam do vobis (Joan. xiv, 27)?Ubi enini. bmniumqtiw myslcria ?
pax est, iracundia locura non habet, c ablegatur dis- 81. El elevans se Israel, vettil ad puleumjuramenli,
cordia, fugatur dissensio.Hoeest ergo quod ait : Pa- immolavitque hostiam Deo palris sui Isuac ( Geu.
cem meam dovobis; idest, i\To/ifeirasei in via. Et vide XLVI,1). Meiiio elevatur qui festihai ad Chrislum.
ne in liacvia dical, boc esl, in hoe cursu toiius vilae Fides proecedit devotionem. Prius seelevavil,- poSica
a Omnesedit. ac mss. aliquot, Et ailigat Paitlum. b Per- mysiicam et moralem stolafti inlellige my-
Alii non pauci.nec poslremae nolse, Ei allcgat Pau- siicam et inoralem Scripturarum inierpreiaiioiicm.
lum. Hos autem ideo duximus aiiis anleponendos, 0 Mss. inajori nuinero ei auctoriiale, alligatur dis-
quod Benjaniin, qui Pauli figura er:ii, non nieindratur cordid. Theod., misericordia. Beiiig., concordia. Qiiod
post iianc agniiiiinem iiTuluain alligaius; ei Panltis uitimum rieqiiaiiuaiiidisplicei. Alii tainen aliquoi, ct
ipse aimejus dicla deprotnitntiir, niinus recte dicere- edil, omneSj ablegatur discordia. El hoc magis con-
tur alligari, quam allegari, hoc est, legatus milti. gitiil cum sequeniibus.
. 671 SANCTI AMBROSII 672
immolavii. Ille enim beiie immolal, qui cognitioncm A (Joan. ix, 6)', Iege quemadmodum caccusiile sanalus
divinilaiis investigaverit. sit, cui Jesus manum imposuil, el ejus abstulit caeci-
82. Dixit autem Deus ad Israel in visunocte dicens: tatem. Non enim morituris Chrislus nianum imponit,
Jacob, Jacob. Qtti dixit: Quid esl? Et Dominus ail: sed viciuris: autsi morituris, recte; quia prius mo-
Ego sum Deus patrum luorum, twli timere, descende rimur, ut reviviscamus. Non enim possumus Deo
in Mgyplum; in genlem enim magnam faciam le ibi. vivere, nisi peccaio antemoriamur.
Ego descendamlecuminMgypliim,elegodeducam lein 84. Descendunt igiiur in jEgyptum septuaginta
perpetuum(Gen., XLVI,2<?fse<».). Quemadmodumquse quinque animoe, sicui scripium esl, et hoc mysticoe
ipsi legunt, non inlelligunt; etMoysen quein laudant, numero remissionis ; quia post lanlam duriliam, post
abnegant, cum ejus scriplis credere nolunl. Quid tanta peccala haberenlur indigni, nisi donarelur his
evidentius qiiam quod hoc loco invitaniur, ul ad remissio peccatorum. Oceurril illi Judas , hoc esl ,
sanclam Ecclesiam Dei transeant, el qui anle inlra confessio erroris. Hunc sui venturus Judoeorura po-
Judeselerminoscoarctabantur 510 angusios, adpo- pulus proeiiunlium miitii. Ideo el Joseph verus , id
pulum Dei migrent, qui ex tolo orbe, ex oninibus na- est, arbiter et inlerpres divinitalis occurrit; quia
tionibus et populis congregalus in magnam factus est prsecedit jam confessio, quos antea perfidia posside-
gentem ? Denique in omnem lerram esivil sonus B bat. Interpres enim diviuilalis est Christus; quia
eorum. Yocalur ergo a filiis suis Jacob, id est, a Deum nemo vidit umquam; nisi unigeniius Filius
Pelro, Paulo, Johanne, populus Judseorum invilatur qui est in sinu Patris, ipse enarravil. Hic senilis jam
ad gratiam. selatis, et fessum suseipiel ultimis temporibus popu-
85. Ipse quoque Deus nosler proprio eum horla- lum Judseorum, non secundum illius merita, sed
tur oraculo , spondet ei profeclum fidei muneris sui secundum electionem graliae : et imponet manus
fructum dicens ei: Joseph millet manum super oculos super oculos ejus , ul coeeilatem auferat. Cnjus ideo
tuos (Gen. XLVI,4). Non uiique saneius Palriarcha distulit saniiatem , ut postremus crederet, qui ante
sollicitus crat a quo ei oculi clauderenlur; licet non putavil esse credendum, el prserogativamsupe-
etiam intellectu simplicimoralis exprimatur affeclus. rioris eleciionis amilteret. Unde et Aposlolus ait:
Nam si eos quos diligimus, cupimus frequenler am- Qttia cwcilas ex parle contigit in Israel, donec pleni-
plecti, qnanio magis recessuri ex hoc corpore, ipso ludo geniium inlrarel, el sic omnis Israel salvus fierel
charorum pignorum laclu delectamur extremo, ethoc (Rom. xi, 25).
mulcemur.viatico? Tamen myslice licel nobisintel- 85. Gesta igitur patriarcharum, futurorum my-
ligere quod postea cogniturus Deum sit populus Ju- sleria sunl. Denique ipse Jacob sic ait ad filiossuos:
docorun). Huc esl cnim mysierium , quod verus Jo- C Congregamini,ul ahnunliem vobis quw occursura sunt
seph immiilet manus super oculos ejus; ut qui non' vobis in novisshnis diebus. Congregamini, et attdite
vidcbat ante , jam videai. Veni ad Evangelium Israel palrem vestrum (Gen. XLIX,1 el 2).

IN LIBRUM DE BENEDICTIOMBUS PATRIARCHARUM

ADMONITIO,

Ambrosiumin sttperioribus tibris jam observavhnusaliquid insentisse de BenedictionibusPatriarcharum,,hoc

est, de benedictiouibusitlis quibus Jacob in exlremis posilus, filiis suis qui p.eraavrovop.ao-i«-j,
Palriarchwdkun-
tur, omnia fausta comprecalusesl. Verum has ille obiier lanlum attigeral, ttberioreinqueeartim interprelationem
alitim in locum, ubi dedila opera de illis dispularet, rejecerat. Id exsequitur in hac sua scriptione sancius
Doctor.
ltaque primum utililate palernw benedictionisbrevilerexposila, docet (Cap. 1) Josepltum pfoperanter liberos
suos Manassen atque Ephrwm ad JaCob, ttt ejus benediclionedonarentur, secum adduxisse: avumatilem adoptatis
illis locum inter proprios filios altribuisse. Deltinc Scripturm sectttus ordinem quas Jacob filiis sttis impcrlivit
benedictionesenucleal (Cap. 2ef seq.). Rimaiur in iis 'omnibusmyslicum scnsum, easque non tam benedicliones
esse asserit (Cap. 2, num. 7 el alibi), quam prophetias: hmrio prophetias esse, at variis benediclionumqratiis
cumtilalas. Qitamobrcmquid sil ipsarum singulis adumbratum, aperil, exempli causa bettediclioneMariassisatque
Ephrwm Judwos et Chrisiianos (Cap. 1), benediclioneDan Anlichristum (Cap. 7), benediclioneRenjamin san-
cliim Ptuilum (Cap. 12): Chrislumvero earumdem plerisque designari, maxhneJttdm ac Josephi benedictionibus
(Cap. 4 el U), quas ea de causa fusius ulqtte accuratius quam alias edisserit.
Porro ul majoremiis quas proponit, exposiiionibttsvhn auclorilatemqueconciliet, verba queis Moysesjam jatn
e vivisabiturusTribubus ex eoruindemPairiarcharum semine oriundis bene precaius esl (Deut. xxxm, Helseq.),
in medium proferl. Addendum tamen esl sanclum Prwsuiem tton ubique memoralisustim esse leslimoniis; cum
tres e Mosaicis b.enedictionibusprwlermiseril. liltid autem in liac opella shtgulare, ac parum usilatum Ambrosio,
quod »'sitlic interpretationes myslicas evolvisseconlenlus, numquam ferme nisi semel aliquid mOriiminsiiiulioni
accomhiodatuminseruil (Cap. 7, nttm; 35).
 675 ' DE BENEDICTIONIBUSPATRIARCHARUMLIBER UNUS. 674
Hoc in tracialu sanctus Doclor dlid e suis operibus nonnulla cilat, atque imprimis commenlarium suum
(Cap. 4, num. 21) in Lucam ; quod quidem cum anno circiler 586, ut ferl verisimilior opinio, scriptum [tierit,
hinc consequiiur non nisi posl eumdemanniiin cominenlatitmculamde Benedictionibus Palriarcliarum edilam
fuisse. At vero si slatuendum hac dere ex maxima itla el evidenlissimaconnexione, qua cum libris superioribus
cohwret, dicendumerit ipsam his tton esse multo posleriorem, nec proinde in aliud tempusquam in annum circi-
ter 587 rejiciendam. El sane Ambrosiusin libro suo de Joseph palriarcha non videtur benedictionemejus aliam
ob causam, nisi quod suam ei peculiarem dispulalionem in proximttmtempus destinabal, omissam voluisse; cum
alioquin ejusdeminterpretatio benediclionis prwcipuo argumettli sui capili, quo videlicel in Josepho expressam
Clirisli Domini imaginem demonslrare cogilabat, apprime conveniret.
Cwlerum summam hanc eorumdein tracluluum affinitafem adeo confirmant aliquot velerum codicum inscri-
ptiones, ttl ex ulroque unicum opus conslituere videantur. Eletimt manuscriptus Benignianus, sive sancii Benigni
Divionensis, in fronte libri de Joseph patriarcha Ittinc titulum exlitbel: Iucipit ejusdem (Ambrosii nimirum)
Iiber primus de Joseph; in calce aulem: Explicit liber primiis de Joseph ; el consequentersine alia inscriptione
subjungit librumdePalriarchis. ManuscriptttsVticensis, sive sancti Ebrulphi, in initio alque iu fine libri de Joseph
eadem ferme verba qttw Benignianus, ptm se ferl: sed illud hubet expressius quod eum traclatum de quo agitttr,
ita inscribit: Incipit secundus de Joseph et fralribtts ejus, et de benediciinnibus eorum. Deniqueinquibusdam
codicibuseidem libro de Benedictionibus prwmillitur hwc inscripiio: incipit liber seeundus de Patriarchis;
isfa vero clausula subjicilur: Explicit liher secundus de Patriarchis. Jonas quoque episcopus Aurelianensium
ipsius meminitsublilulo de Josepb; siquidem ubi prima ejusdemverba allegal, ila loquilur (Lib. n de Inslit. laic,
cap. 15) : Ambrosins in libro cujus titulus est de Joseph. Pjosiremonulli dubitamus quin Itic liber ultimus
eoruin septem habendus sit, quos in id argumenlum ab Ambrosioscriplos menwrat Cassiodorus: Iiem , inquit ille
(Lib. de Instit. divin. litl., cap. 1), sanclus Ambrosius de Palriarchis seplem libros edidit. Hos dubio procul
a libris de Abraham ad hunc ipsuin inclusive, ut vocanl, emtmerat.
Cum aulem omnesilli tractattis e sermonibusconslent, quos a sanclo Prwsule circiter anntim 587, sub exitum
Quadragcsimwhaberi cwptos, ac post fesla paschatis conlinualos fuisse oslendimus, relinquitur ul hunc quoque
per idem quidemlempus, sed anle menscm augustum sub quem Maxiinus lyrannus in Jtaliam irrupit, pronun-
tiaium colligamus.

SANCTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPI

DE BENEDICTIONIBUS PATMMAMM

LIBER UNUS\

513 CAPUT PRIMUM. A sanctificalionisopessuccessoribuslargiatur. Etmullo

plus est bealum quam divitem fieri.
Vt liberi ad honorem deferendutn parentibus impelle- 2. Festinabat Joseph sumere benedictionem (Gen.
renlur, magnam vim Iwrum benedictioni Deum indi-
XLvm, 1 et seq.). Denique et filios suos oblulil Ma-
disse. Palernam benediclionem accipere Josephum nassen et
benedi- Ephrsem,quos benedixil Jacob; ut quia
festinasse, alqtte etiam filios patri oblulisse duodecim habebat filios, et tertiusdecimus eral fu-
Et
cendos. qum his mysleria conlineantur. lurus apostolus Paulus, quasi posierior electus,
1. b Primum omnium quaniam discimus parenii- tertia decima Tribus de Manasse el Epbrsem nepoli-
bus referre reverenliam, cum legimus (Gen. IX, 25 bus sanclificarelur in utrumque divisa, quo Paulus
et seq.) quoniam qui benedicebaiur a paire, bene- non extra paiernarum numerum Tribuum inveni-
dictus erat, el qui maledicebaiur, maledictus eral! relur, qui veteris Teslamenli et novi egregius prse-
ideo hanc parentibus graliam donavit Deus, ut filio- dicalor, paiernse benedictionis hsereditatem sibi quo-
rum pielas provoeelur. Proerogaliva igilur parentum quc facile profecisse comprobareL
disciplina est liliorum. Honora ergo patrem, ut be- 5. Qiiamquam prscclara hsec in IioiSsinl mysleria
nedicat te. Honoret pius patrein propler graliam , 514 (Jbid., 15(3fsca.),quodsumensJosephfiliossuos
ingratus propter tiinorem. Et si pauper est paler, B quos snsceperat in ^Egypio, Ephrseni ad dexieram
el non habet diviiiarum copias quas reliuquat filiis; suam, ad sinistram auiem Israel palris sui: Manas-
habel tamen uliimaebenedictionis hoeredilalem, qua sen autem ad siuistram suam, ul ad dexteram esset
tt Seriptus circ. an. 587. tn-ttmomntum discimus quuntam parentibus reveren-
h Ita mss. ac vet. edit. omiies. Rom. autem, Pri- liam dcferredebeamus, etc. ,.„, i>
 0"$ SMCf \ 4MBRPSII' G76
lsraol, appltcuit eos anle patrem suum, Exjendens £ non efferveas, Ascendistientm tn cubilepatris lui, ttmc
autein Israe.l niahum dexlerain, impOSuit siipef ca- polluisli ihorum quqndp ctscendisli(Ibid,, 5 el seq.j.
phi Ephraem qui erat junior et siabal ad sinislram Nonne redarguj magis, quam benedici videtur ? Et
avi: pt sinistrahi suam posuit supra Manassen qui jdeo prophetia magis, quam benediclio est, P-ro-
erai ad dexteraiii, et ita iihhiuiaiis ihanibus, bene- plietia enim annunliatio- futurorum est, benedic-
dixit eos. In qiio et Josepli naturae ordinem ser- iio auleii) sanctifiealjqnis et graiiarum yotiya col-
vavit, ut seniori filio plus deferret, sicul Isaac latio.
qudqite iii Esau priqrem filiuiii benediciionem de- 8. Et Judaji pulant quia propterea bsec seuex ad
ferre cupiebat: sed minorera filium in typb juhioris Ruben filiuni dicat, quia cum Bala coiicubina patris
populi credidil praeferendUm, sicut eral ipse a malre concubuii, et iborum palrium pplluit. Sed facile
proelalus. refeljynlur; hoe enim erat anle geslum : Jacob au-
4. Denique Manasses ex obliyione (Gen. XLI,51), tem quae ventura» essent in novissimis diebas, npn
Laiina interprelatione, signatur; eo quod populus ea qiiae gesia erant, spondet se esse diclurunT.Ergo
JiidicOruni oblitus est Deuin suum qui fecit eum. Et Palrjarcba*. sibi congruii, el conslat sententia, qui
,'q'uicumqiieex ea piebe crediderii, tamquam ex obji- yidens, persequentibus Judseis, fuluram Domini pas-
vioiie revocatur. Ephrsem autem fecunditatcm fidei, ] *siouem , exsecratur imniatjem primogeniloe plebis
iniefprelaiione noniinis pollicelur, qui anxit patrem, audaciam,-quse iiipredula, npc Dej legi subdita, et
sicut ait ipse Joseph dicens : Quia auxil me Deusin jiigum Christi dura nesciens p.ortare cervice, aucto-
ierra humilitaiis mew (Ibid., 52). Quod propriuin est reni vitac non solum scelere neeis, sed eliain sacri-
popuji junioris, qui corpus est Chrisli, augens pa- legie insullaSionis affecit injuria.
irem, et Deum proprium non relinqueiis. 9. Npn efferveqs, inquit, sicut aquq; pe in majo-
5. Denique spiritaliter de pnpulis.hoc esse piys- rem prorumpat amentiam, et ferypr furoris atque
lerium senior declaravit. Nam cum filius putaret iiisanise non sinat resipiscere peccglores : s.ed agant
eun) errasse vitio heb.etioris aspect.us, convertere posnitenliani deliotorum • quoiiiam durus ascendit
vpJivftmapus ejus dicens : Non sic paler, hic enim populus culrile palris, et (horum poUqit sanctuni,
pfiniiliyusest, hnpone dexieram tuain super ouputejus, bo.c est, carij.enT Domini Jesu crea{oris jjostri pati-
Et noluil, sed dixit: Scio, fili, scio. El hic erit in po- bulo affigens crucis, in qua velut in quodam cubili
puluin, et hic exaltabitur : sed fraler ejus junior tnajor et patrio thoro sancti ejus salulari refectione requies-
ilio eril, et semen ejus eril multiludo gentium (Gen. cant. Quis igitur abnuat de populo dietum, cum po-
XLvni, 18 el 19). Deniqne proeferendum Ephrsem pulo hajc utiiyersa conveniaiit? Ipse enim dicius esl
seuiori gernianb, etiam benedieiioiiis serie prophe? I * primogenilus jsrael, ipse durse esse ceryicis. De ipso
tavil dicens : In vobisbenedkelur Israel, dicenlibus: dixit Moyses : Vos autem populiis dura cervice estit
515 Faciat vobis Deus sicut-Ephrmm et ManaSsen (Exqd. xxxni, 5, et alibi). Et re vera quis tam durus
(Ibid., 20). Et ideo cum essent nepoies, in locum gt temerarius et coiitumeliosus, quam populus Ju-
filiorum sunt adoplati, ut non essent ayitoe beng- dseoruni, qui Doininum Jesuni, per quem videranl
dictionis expertes. morliios suscitatos, csecos illuminatos, ilagellis ver-
CAPUT 11. berayerunt, clavis confixerunl, 516 cum divina eju;
ppera negare non possent? Quod scribiset pontificibu^
De benediclioneRuben primogenili, qum non iambene-
enore auctoribus, et principe sacerdotum Caipha paritei
diciio, quam prppheliq est : de Jttdwprum
soevienle, commissum Evangelii series declaravit
circa ipsam; deque mysteriis per eantdem signifi- El ideo sanclus Propheta refugit tanti sceleris prin-
catis.
cipatuni, ne pef successionem generis auderent lant
6. Hac a benediciiope celebrala, yoeavit eliam Patriarcliae sibi arrogafe consortiuhi.
filios suos (Gen. XLJX, 1), E.t qnj apie juniorem
a ut j« ilio mys- (GAPUTIII.
seniori prsetulerat, coepit primo;
terii prwferret gratiam, in* hoe or4i.iie.nj servaret ) Prmdicuntur qum filiis Simeon et Levi, quorum notui
setalis; simul qui ante ij) duobus benedixerai uni- nibus Trib,ns designanlur, erani eventura; nec not
versos cum pmni posleriiate el progenie fiilurorura, opinio Judw.eru.rncirca myslicani islius benediclioni
ne aut super.llua1viderelur plebis il.erala benedietio, inlerprelationem confulalur.
aut prior aaslimaretur infirma, Meritoque repejitam 10. Coniesiatur justus, ei abdiftat posteritaiem
magis annuiitiationem eorjim qua? posterioribus quaspalrium non servaret aifeclum; et quia praevidi
essent ventura lemporibns, quam benedictionem flagilium, perliorreseit consilii conlagiujn : In con
conferre se dicit. sUittm, in.quit, eorum non veniat anima mea, e( h
7. Denique sic cospil: Rub$n primitivus piejus,iu congregationem iUorum npn contendant viscera tneq
virtus mea, el inhiufn filiorum 'morum; durus poriari, quoniam in ira sua occiderunt hominem, ei in cupidi
duruslel.tememrius, ajfeciili me contumelia, sieutaqua Mema submrvaverunt tdUrumJGen, XLIX,6). Quo
a Capul lioc in edit. Rdm. ita iiicipit : Voctivit dkbus. Duoriim hepbtuin beriediciiOrie celebrala, voca
" -aulemJacob filios $iws, et qit: Gbngregamini, ui an- vii Jacob eliani, etc. .
nuniiemvobis qum occursura sunl vobis m novissimis '
 DE BENEDICTIOiNIBUSPATRI.ARCJIARUM LIBER UNUS. 678
t, de filiis quidem dicit Simeqii.eJ; Levi; sed & liuijiiantes Dornini Salvatoris advenluin, passionis
um nomine Tribus signat, quse appellaiione siinili ejus el resurreclionis gloriam prajdicanles. Ipsi posl-
abantur, Quam iiiterprela),ionem pulclierrimam ea in sua cupidilate, qua terrena flagiiia desidera-
iyanl Judaei; ut arbitrentur quja propterea arguat banl, divina copsortia refugienles, corporis caslimo-
is Jacob, qpia propter sluprum sororis Sichimitas niam, sobrietatero mentis, conlemplum pecunioe,
duo praj ceeteris fratribus ullum ire cupientes, lucruiji grfltise, subnervayerunt laitrum, illum videli-
lulaveruul cum ipsis inire velle se gratiam, et cet cornua produpentem et ungulas, quem yident
o oportere circumcidi eos suaserunt; ut religioqe pauperes et loetantur; quoniam verbo Dei exaltavit
icordi pax ijiter eos, et recipiendae affinitalis so- cornupopuli sui, quo et inimieps repuiit, el prse-
tas firmarelur : sed circumcisos adorsi recentibus mium corona3 ccelestis emeruit. Hic est taurus quo
jiie vujneribus, et inyalidis viribus quas dolor Ecfile.sia figuratur in luna, mpc plenior ciim velut
verat, fractos a die superyenienle tertio necaye- cornilius nixa taurinis, spalitim totias orbis jrj- .
it. Ideo et fortasse isti duo ullores proe cseteris , cludii.
a scribarum et sacerdotum auctores sunt. Nulli II. Tamen prophetioo huie yidetur eiiam gratiam
m magis quam sapientes et sacerdotes debent bencdiciionis adjungere. Nam ad primogenitum Ru-
limoniam vindicare. B; ben dicendo : Nou effervescds ut aqua, c peccalum
11. Sed in hoc quoque errant Judoei. Isti enim slaiuii; quia aqua mundare magisdeHcta.meniesque
lsasdoloris sui praesiileranl patn, asserenles se in nostras ab omni solet vitiorum fervore revocare. Et
i licet setate juvenili vindices loespefaisse pietalis, ilerum dicendo ad Siineon et Levi : Dividam vos in
violalse castitalis ultores. Quod ulique. sancitis Jacob, et dispergam in Israel, oslendit a gentium
jdemnare non poterat, quia non passi sunt inul- congregatione rcdimendos.. Percusso enim pastore ,
n sororem siiam Ioco esse mereiricis, quae et vir- grex ille dispersus est, qui fuerat ante collectus ; ut
liiatem amiserat, et vindictoe solaiium non inbe- qui npnerat, introiret, et sic omnis Israel salvus (ie-
t; maxime cum ipse sic factum probaverit, ut rcl. Etmaxime propler Tribum Levi debemus llpc
diimam b possiderei, et in morle donaret eam credere ; quia ex ea Tribu Dominus Jesus videtur
0 suo dilectissimo Joseph, dicens ad eum : Do libi sgcundum corporis snsceptipnem genus ducere. Ex
•Jtimamprmciputim super pmnes fratres litos, quatn qua tribusunt sacerdoles Levi el Nathan , quos san-
:epi de manibus Amorrltmorumin machmrd mea et cius Lucas in Evangelii libro quem ipse scripsil, inler
;u (Gen. XLVin, 22). Quod faclum negari non po- majores Domini computavit (Luc. in, 29 ef 5l). Sa-
I. Interpretari lamen possumiis per Sicliimam cerdos enim Patris et princepsomnium sacerdotura,
meros significari, per humeros opera. Iloeredem G] sicul scriptum est; Tu essacerdos in mternum ( Ps.
;o bonoruiii operum sancium Joseph proe coeleris cix, 4), sacerdolalis originiasuccessionem debuit viij-
gil, cujus opera fraires oequare non polerant. dicare.
is enim facta Chrisli poluit adoequare ? 15. Undeel Moyses benedixit hancTribumdieens:
12. Tum prseterea immaculatus el castus de hoc Date Levi sorlem suffragii sui, el verilalem ejtis sancto
reno diversorio, et inipurilatis auctoribus manu- ("Deut. XXXIII, 8). Benedixit eliam Moyses Tribum
s reportavit, locum slupris etflagitiis vaeantem ad Ruben, sicul habes scripium : Vival Rubett, el rion
:oialuni sanelorum verbis eosleslibus, et gladio ca- moriatur, el sil mulius in numero (Ibid., 6), Neqtie
IIS spiriiali; ul ubi 517 inhabitatores ante Iasci- enim benedixisset, si seeundum Palriarcbseseilten-
Tet principes luxurioe versabaiiiur, ubl fuerant inr tiam benedtetione scivisset indignos. Certe quOd
itiva libidinis, el fomenla nequitioe, ibi nune sancti striciim ille prseteriit, iste complevit.
erdoles magisteria doceant castitatis, et plurima
i 518CAPUTIV.
jinalis inlegritatis exemplaquodam supernse lucis
jore resplendeant. De benedictione Judm, qum Christo , ejusque incarna-
5. Tribtis igitur sunt qtioe designanttir nominibus tioni, passioni, resurreclipni, alque aliis mysleriis dc-
riarcharum, quia de Tribu Symean scribse sunl , D-j comnwdatur.
Tribu Levi principes sacerdotum, qui perfecerunt 16. Et quia per adrai.xtionem generis Juda el Levi
[uiliani suam in Domini passione, meiisurain om- Tribus junctae sunt, ideo Mattliseus«x Tribu Juda
ii palernae impielatis impientes. Ipsi consilium deseribii ejus familiam {Mallli. j, 5). Et Aposlolns
itaverunt adversus Dominum Jesum., ut oceide-. ait: Quonium de Jttda ortus est Dotninus nosfer {lieb,
t eum, sicut Esaias dicit: ¥w animw ipsermn; vn, 14). Ut ex TriJju Levi sacerdotalis et plena san-
i cogitaveruril consilium malum adversumse dicen- ctitalis annumeretur haeredilas : ex Tribu auteni
:Alligemus juslum, quia innlilisest nobis (EsqL m, Juda, ex qua David etSalomon et reiiqui rcges fue-
10). Ipsi oceiderunt prophelas, et apostqlos an- runt, regalis successionissplendoreffulgeat;utidem
1Edil. omnes, die supervenienles tertio necaverunt. pauci mss., possiderel in morlemusque, donarelqtte
i- maia leclio; cui taraen mss.- GalJ. pmnes rcfra- eam, eic.
llur. c Peccplum statuit, id est, peccalum
si.slil.,8t con-
' Ita msj. plures, po.tioresque. A.t ed.il. oiniies, et Ira fijus jmpetus pbicem ponit.
A Rom. edit., gentium
congregatione dirimindos.
 679 SANCTl AMBROSH
et rex et sacerdos Scripluraruni lestimonio demon- jA Filium. Non sic laudalur Filius, ut separe
stretur. Meriloque se circa gralianr Judoe Jacob san- Patre. Illeprobat sequalem, qni Filiuni conlii
cluseffudildicensiJiidfl, te laudabunl fralres tui :ma- 19. Mirifice auiem ei iiiearnaiiouem ejus expi
nus luw super dorsum inhnicorum luorum , adorabunt dicens : Ex germine, fili mi, ascendisti; eo quod
te filti patris tui, Catulus leonis Juda ex germine , fili quam fruiex terrsein alvo Virginis germinavit, t
mi, ascendisli, Recumbens dormisti ui leo, et tamquam flos boni odoris ad redemptionem mundi tolius
catulus, quis suscitabil eum? Non deerit judex ex Ju- ternis visceribus splendore novse lucis emissul
da, el princeps de femoribus ejus, donec venial cui re- cenderit, sicut Esaias dicil: Exiet virga de radicl
posilumesl; el ipseerit exspectalio genlium, alligans ad se, ci flos ex radice ejus ascendel (Esai. xi, 1). B
vilemasittam suant, el cilicio pulltim asinm sum. Lava- familia Jiidaeorum , virga Maria , Dos Marhe Cl
bitin vino slolamsuam, etin sanguhte uvm anabola- tus. Recte virga quse regalis est generis, de doii
dium suani. Hilares oculi ejus a vino, el denles ejus patria David , cujus ilos Chrisius est qui fett
candidiores quam lac (Gen. XLIX,8 et seq.). mundanae colluvionis abolevit, el vitse aclernas
17. Ad Judam quidem patriarcbam dirigi videtur rem inludil.
alloquium, sed Judas ille posterior verus confessor 20. Habes ergo incarnationem, accipepassion
exprimitur, qui ex ea Tribti naius est, qui solus lau- " Recumbens, inquit, dormisii ut leo: quando jacj
dalur a fralribus, de quibus dicit : Narrabo nomen ' sepulcro, velut quodam corporis sui somho qul3
luum fratribus meis (Ps. xxi, 25). Dominus per nalu- sicul ipse ail: Ego dormivi, el requievi, el stirtl
ram, fraier per gratiam, cujus manus quas expandit quoniam Dominus suscepil me(Ps. ni, 6). Undee)
ad populum non credentem, superdorsum iniraico- cob ait : Quis suscilabii eum ? hocest, quem Dom
rum suorura. Iisdem enim manibus, alque eadem suscipiet. Quis est alius qui resusciiet, nisi ips)
passione suos lexit, el subjugavil adversarias pote- sua Patrisque resuscitet potestate ? Video nal
siales, omnesque fidei et pietatis exsortes subditos auetoritate propria, video morluum propria vol
sibi fecit. De quibus ail Paterad Filium : Ei domina- late, video dormieniem potestate proprja. Qui I
beris in medio inimicorwn tuorum (Ps. cix, 2) : quos niasuo fecit arbilrio: ciijusalteriusutresiirgaieg
inimicos sua malitia fecil, non Christi voluntas. In auxiliis ? Ipse igitur resurreclionis suoe auclor-
quo magna gralia Doniini. Elenim spiritales nequi- qui moriis est arbiier, qui exspeclaiur a gentibus
tise quoe ante cervicem nostram jugo solebant capti- 21. Et ideo, donecitle venial, non deficiet dui
vitatis inflectere , ita ut David ipse manus quodam- Juda; ut usque ad ejus ortum regalis successioni
modo super se iriumphanlium senlire se scriberet des incorrupia servelur. Poslea enim , ut doctiii
dicens : Super dorsum meum fabricaveruitt pecCalores i traciatu habito in Evangelium
(Lib. m, in Lucaii
(Ps. cxxvui, 5), ipsoe nunc subditoe triumpho Christi per Herodem adulterata successio proerogativanii
et quibusdam manibus ejus, id est, factis operibus- gnitatis amisit. Eienim quia verum regem nega!
que subjectoe, perpelua; subeunt captivitalis oerum- runt, falsos habere cceperunt. Ergo hoc quod d
nam. a Ipse uiique qui adoratur a filiis patris sui, Pairiarcha, servabitur in judicibus vel regibus i
quando adoralur a nobis , quibus ipse permisit ut dseorum inlemeraloe successionis ° boereditas du
Patrem vocemus, cujus servum esse virtutis est. per reges ; donec venial cui repositum esl; ut Eci
18. Calulus leonis Juda. Nonne evidenteretPalrem siam Dei congreget ex convetilu naiionuni onuiiui
expressit, et Filium declaravit ? Quid lam evidens , et gentilium devotione populorum, hocest, ips
quo unius naturse Filius1* Dei cum Patre essedocea- manel, ipsi debituni reservalur, ipsi tanlae gra
tur?Leo ille, hiccalulus leonis. Vili comparalione, prserogativa deferlur. j
ejusdem naiuroe ac potenlise unilas intelligitur. Rex 22. Et ipse est exspeclatio gentium.PhiS dixit qii:
ex rege processit, fortis ex forte. Quia futuros prse- sidixisset, ipsura exspectanl gentes,quod omnissj
videbat qui lilium assererent juniorissetatis , occur- Ecclesioe in ipso recumbat. Ideo dicilur Moysi: Sc
ril his subjiciens : Exgermine,filimi, uscendisti. Re- calceamenlum pedum tuorum (Exod. m, 5), ue i|
cumbens dormisti ut leo ellamquam calulus. Elalibi ha- j) l sponsus Ecclesiae crederelur, qui dux plebis eligel
bes, quia calulus ipse est leo de Tribu Juda (Apoc. v, 5). lur. Ideo solvit calceamentum suum Jesus Na^
Ergo quia calulura519 dixerat, bene slatim leonem (Joswe v, 16), ut venturo lanii muneris graiiam:
posuit, boc est dicere : Non capianlur aures vestrse, ipse servaret.Ideo dicit Joannes : Post me venil\
quia calulum audierunl, Filium expressi, non dixi cujus non sttm digntts solvere corrigiam calceameri
minorem. El ipse est leo sicut paier. Andiant quia rum ejus (Joan. 1,27). Ideo dicit: Qui.habelsponst
et leonem, et catulum appellavit : leonem quasi sponsus esl : amicus auletn sponsi, qui slal et am
perfectse plenoeque virlutis : caiulum , quasi Filium; eum, el 520 goudio gaudel(Joan. m, 29), lipcesi, lj
ne quis cum audiret ocqualem Palri, non putaret solus virest Ecclesise, hie est exspeclatio gentiii)
a Sic edit. omnes ac mss. proeter qualuor, in h Mss. Corb., Laud., Albin. et Colb.,-Ft7t
qiii-
bus deest, qtti, posi vocem utique.' At locum edit. Deus.
ult. Paris. conlraxit hoc modo : Ipse tttique adorafur c Rom. edit,, hmreditas donec venial, Aiisc acmi
a nobis, quibus, etc. oames, Itceredilasducla per reges, donec, etci"
 681 DE BENEDICTIONIBUSPATRIARCHARUMLIBER UNUS. 682
hnic delerenles a copulam gratise nuptiaiis, caicea- Ai (Joan. VIII, 56). Et unus deproptietis dicit: Vidi Do-
mentumsuum solveruni propheioe. Hic sponsus cst, tninum Sabaoth (Esai. vi, 5)j quem videntes spiritali
ego amicus sponsi : gaudeo quia venit, quia vocera lselilia complebanlur. Alii vero, hoc estaposloli,
audio nuplialem.quia jam non dura peccatorum sup- quos Dominus ab omni peccalorum labe mundavit ,
plicia, dnra Legis tormenla, sed remissionem crimi- super laccandidiores facti sunl," quos macula nulla
num, vocetn loetitise, sonum jucunditatis, exsultaiio- postea fuscavii. Etenim lac temporaleest; gralia au-
nem festi nupiialis audivimus. tem apostolorum perpema manet, qui nobis spirita-
25. Hicest ille alligans ad vitem h usinum smim, et lia illa atque coelesiia confieienles alimehta, nienlis
cilicio pullum asinm sum; ulfervorem Spiritus sancli internoe viscera saginarunt. Sunl521e,'arn(!uiman-
habeat congregatio natinnum ante remissa et negli- daia Domini lucida^qusedivinooredeprompta sunt, si-
gens, sed jam devota per Chrislum , et viti ilii per- cut lac nobis facta arbitrentur,'quibus nutriti ad panis
peluse, hoc est Domino Jesu, qui ait: Ego sum vilis , cceleslis pervenimus alimoniam. Unde et Paulus ait:
el Pater meus agricola (Joan. xv, 1), velul fruciuosi Lacvobis polutn dedi, non escam ; nondum enim pote-
palmilesquibusdam inexsolubilis fidei viuculis allige- ratis (I. Cor. m, 2). Corinihios in princii>iofldei poiu
niur. Hoc estillud mysterium, quod pullum asinse laclis irabuit. Et sancti illi quorum fides annnuiiatur
solvi jussil in Evahgelio, el ipseDominusJesus sedit B} in universo mundo, lamquam ablaclati, esca solidio-
super eum, ul alligatusadvilem perpetuasanctorum re firmanlur.
suaviiale requiesceret. CAPUT V.
24. Lavabil, inquit, tn vhw slolam suam. Bona Benediclione Zabulon Ecclesiam alque ejus principes
stola esl caro Chrisli,quse omuium peccala operuit, designari.
omniutn delicta suscepit, omnium errores texit. Boua 26. Zabulon juxta mare habiiabit. Et ipse secus ac-
siola, qiioe universos Induii vesle jucunditatis. Lavit cessus ttavium, ei periendel usque ad Sidonem (Gen.
hanc stoiam in vino, quando cum baptizaretur in XLIX,15). Ipsa nominis inierpretatio meliora pro-
Jordane, descendit Spiritus sanctus sicutcolumba.el mitiit; eo qnod Latina expressio liburationem si-
mansit super eum. Quo siguificalur quod plenitudo gnificel a noclurnis, quod est ulique bonum, et ejus
Spirilus sancli individua ineo fuerit, nec recesseril. qui sperai in penuis Doinini, quein circumdat verilas
Unde et evangelista (Marc. i, 10 ) ait: Quia plenus ejus, ne limeat a limore nocturno, el a negoiio per-
Spiritu saneto Dominus Jesus, regressus esl ab Jor- ambiilanle in teuebris.
dane.Lavit ergoJesus stolam suam, non ut suam quoe 27. Hic ergo Zabulon juxta mare, inqnit, habita-
non erat ; sed ut nostram quae erat, sordem ablue- bit; ut videat aliorum naufragia, ipse immunis pe-
rel. Denique addidil : El insanguine uvw e anabola- C! riculi, et spectet alios fluctuantes in freio istius
dium suum : hoc est, in passione corporis sui diluil mundi, qui circumferantur omni vento docirinso,
gentes suo sanguine. Elenim verbi anaboladium gen- ipse fidei radice immobilis perseverans, -sicul est_sa-
les sunt, sicut scriplum esl: Vivoego, dicit Dominus, crosancla Ecclesia radicata atque fundala in fide,
nisiomnes eos induam sicut vesiimeiitum (Esai. XLIX, spectans hserelicorum procellas, et naufragia Judseo-
18). Et alibi: Sicut amictum mutabis eos, el tnutabun- rum, quoniam gubernatorem quem habuerant, abne-
lur (Ps. ci, 27). Non ergo sanguine proprio, sua pec- garunt. Circa fluctus igiiur habitat, non fluciibus
cata, quse nou erant, sed nostra quaefecimusdelicta, commovelur, magisque ad subveniendum parata,
mundavit. El bene uvara dixit, quia sicut uva pe- quam periculo obnoxia, ut si qui tempesiatibus acti
pendit in liguo. Ipse est vitis , ipse uva. Vitis ligno gravibus confugere ad portum velini, prseslo sit Ec-
adbaerens :uva, quia Iancea militis aperium laiiis clesia tamquam portus salutis, quse expansis bra-
emisit aquametsanguinetn. Sicenim dixit Joannes: chiis in gremium tranquillilatis suse vocet pericli-
quia exivit dc eo aqua et sanguis (Joa.ft.xix, 54). lantes, locum fideestalionis ostendens. Ecclesise igi-
Aqua ad lavacrum, sanguis ad pretium. Aqua nos tur in hoc soeculo tamquam portus marilimi per
abluit, sanguis nos redemit. liltora .diffusi occurrunt laborantibus, dicenles esse
25. Et ideo ait propheta : Hilares oculi ejus avino, D) credenlibus relugium pr:eparatum, quo ventis quas-
el denles candidiores, quam lac, significans prophetas sata navigia possint subducere.
el apostoios. Alii enim sicut oculi Chrisli prsevide- 28. In his Ecclesiis sunt principes Zabuion, et
runt el annunliaverunt ejus adventum, de quibus principes Nephthalim, sicut docetd LXVHpsalmus,
ipse dicit: Abraham diem tneum vidit,-et gavistts est quorum alii liberatores sunt a lempestale nocturna,

a Omnes edit., Copulw graliam nuplialis ; omnes meri tegebantur. Sic autem dicebatur, quia ab infe-
mss. iit nos in texlu. rioribus partibus attollerelur ad superiores, am TOO
h Rom. edit., asinam suam, et ad aVK§«AXeo-@K!.
palmilem pullttm, d Edit. nonnullse Paris., sicut docel
etc. Vet. ac mss. aliquot, asinam suam, el cilicium septuagesimus
elc. Alii mss. plures el meliores , asinum ullima, siculdocet psalmus. At vei. ediu,
' pitllum,
suttm, et cilicio ptillum, ele. LXX , T6Vm>lov «OTOO
psalmas;
sictti docet quinquagesimusseptimus decimus psatmus.
,
XKITJI EJUxtT6VTTW),OV Tnj 6'voyKUTOO.
Ad quein loeura Qiiam numerandi raiionem nnn neino liinc oriam
videsis noias iNobilii. putal, quod psalmi in tres quinquagenas divideren-
c Anoboladiutn,sive ut in qiiibusdam mss. legitur, tur, et post primam quinquageriam sequentes nume-
anabolium, forte anabolmum, amiculus eral, quo hu- rarentur in hunc raoduin, psdl. quinquagesimus deci-
PiTROL. XIV. 32
685 SANCTI AMBROSil fjSi
clamautes : Abjiciamus ergo opera tenebrarum, et & ret gentes (ipsa est enim pinguis et fertilis terra,
induatritir arma lucis (Rom. xm, 12) : alii sunt latitu- quoe fructus generat aeternos, frucius centesimos et^
dinis apostolicae, qu'j possunt dicere : Os nostrum sexagesimos), subjecit liumerum suum ad laboran-
palel ad vos,o Corinthii, cor nostrum dilatalum esl (II dum, subjiciens se cruci, ut noslra peccala portaret.
Cqr. vi, llj.Ipsi stintisli qni cum essent in tenebris, Ideoque dicit Prophela : CM;'«Sprtnctpiant super
lucem viderunt magnam, sicul propheta leslatur di- humerum ejus (Esai. ix, 6), hoc est, super corporis
cens : Regio Zabulon, et regio Nephlhalhn-, via maris passionem divinitaiis potestas, vel crux. superemi-
frnits Jordanem :'populus qui sedebat in tenebris, vide- nens corpori. Posuil ergo huinerum incumbens aralro
runl iucem magridiri: qui sedebanl in regione umbrm omnibus subeundis contunieliis patiens, ila subjecuis
mortis, iux orlaesl eis (Esai. IX, ! et 2). labofi, ut vulneraretur propler iniquitales nostras,
29. Exploratores igitur secus accessus navium efinfirmaretur propter peceala nostra. Etfactusest
posuit Dominus Deus nqster.palriarchseiiujus hsere- vir agricola, sciens lerram suam bono seniinare fru-.
des, ciijus cura pergivij et spiritalis successio per- mento, et frucliferas arbores alla radice plantare.
iendit usque ad Sidonem, boc est, usque ad gentes CAPUT VII.
a
perven.it, ut Domini misericordia peccala ablual na- De benedicfioneDan, quw fulurum cx ea Tribu Anti-
tionum. Sidon enim primitivus esl fi!iusCliam,iIlius Jj christum prwnuntiat. Exltortalio ad vilionim som-
ulique qui propter irreverentiani .522 palernae pie- ~num excutiendum subjungilur ; postquatn eadeni
latis, malediclione damnalus estpalris. Ergo libera- Tribus prwdicitur ad fidem accessura.
tio lioclurna tamquam in excubiis posita propugna- 32. Dan judicabit populum stium tamquam el una
h
culi spiritalis, ne qnis scopulos vitse hujus possit Tribus Israel. Et
faclus est Dan ipsi serpens 523 *'1
incidere, perlendit usque ad gravissimorum crimi-
tita sedens, <sfin semita mordens calcaneum equi, el
num peccatoves, et Sidonios ipsos, qui ante super-
. cadet eques relrorsum, salutem exspeclans a Domino
siilioue veiiementi venatoresscelerum nuncupaban-
solula haereditale (Gen. XLIX, 46 et seq.\. Simplex quidem iiitelleclus
tur, et, ut interprelalio docet, lioc habet, quod etiam Dan Tribus judicem dederit
niaiedicti, donataque hserediiaie benedictionis ab-
in Israel. Etenim post Jesum Nave Judices fuerutit
solvil; ut ubi major 'realus erat, ibi nunc uberior
plebis dedlversis Tribubus, Fuit aulem elSamson"
sit gratia. de Tritou Dan, et judicayit Israel viginti annis. Sed
CAPUT VL non hunc prophelia significat, at Anlichrisl.um qui
De benedictione Issachar, qum mystice de Christo futurus esl ex Tribu Dan, soevus judex-, et lyrannus
Domhw exponilur. inTmanis,jttdicabilipppulum suum. Tamquamserpens
1
50. lssachar bonum concupivii,. requiescens inter^ in via , sedcns in semita, dejicere tenlabit eos qiii
tnedias sortes , et videns requiem quia bona est, el ler- viam ambulant veritatis, sjjpplantare cupiens yeri-
ram quia pinguis : supposuit humerum suum ad labo- latem. .Hoc-estenim inordere equi calcaneum, -ut
raridnrii, et factusesl vir mgricola(Gen. XLIX,14 etseq.). veneni suffusione^quus saucius, et vulneratus dcnle
Issachaf imerces dicitur, et ideo referlur ad Chri- serpentiis, ievet calcaneum suum; sicul Judas pro-
stunii qui est mrerces ijostra-; quod eurh mobis ad ditor tentaitus a diabolo super Dominum Jesum le-
spetn salutis oeternoe non auro;, non angento, sed yavil cajcaneum suum,, ut dejiceiel equiiem, qui se
fide et devotione mercemui'. Unde et David de ipso dejecit ut omnes ievaret. Cecidit igitur non prosira-
dicit: Ecce hmreditas Domini, filii -meKes, fructus tus in faciem quasi dormitans, sed retrorsum , ut a
venlris,(Ps. cxxvi, 5). Et Moyses de eo dicit: Mer- superioribus ad priora se extendens, a iDominoex-
ces circa niare inhabitanlium (Deut, xxxiii, 19). flic spectarct saluiem. Sciebat enim se fesuscitandum,
esl qui bonum concupivil ab initio, cl quod malum et ideo jaceniem Adam exspeGtabat erigere.
est, desiderare nesciyit., De quo «t Esaias ait: 55. Unde nos cum bene in via currimus, cavea-
Prtusflufl»! sciat puer vocare patrem aut mtitfem, non mus necubi serpens lateal in semila, et subruat
crediditmalilice, eligens quod bpnum<est{Esoi, viu,4). *.. vestigium equi, hoc est, corporis nostri,et.dejiciat
Requievit inter sortes veleris et >noviTestnmeuti, subite equilem idormieiitem, Nam «i vigilemus, ca-
vel in medio ipr.opheiarum. Ideoque inter Moysen vere debemUs"aliquatenus, et jnorsus declinare ser*
et Eliam mediiis apparuit:; ut ostenderei nobis quod pentis. Non ergo ms opprimat somnus negligehliaj,
in eorum sermiinibus r.eqiiiem babeat, per quos iple- somiius soeeuli,, non opprimat diviliarum «omnus ;
rique peccatis renunliantes credunt in Deum vivum : ne et deaobis dicatur: Obdormierunt somnum suum
vel quod ipsi sint testes resurrectionis ejus, et bea- el nihil invenerunl omnesviri divitiarutn (Psal. LXXV,
tse quietis. G). Sed sunt et equites dormientes, de quibus scri-
51. Ilaque ut ad resurrectionissuoe graiiahi 'vciCa-- •plhm est : Dormitaverunt qui ascenderutil equos

tniis, quhtquagesimtis vigesimiis: et sic de copteris. •Rpm. emendavit, Bibliorum.auctoritale, filhts Cha-
Nbs vhto'-arl)itfa'm'iif'et'r'6'rfe'rh'esse in aht, edit, cuhi riauri. Sed pdtuit exemplari in qup pater ac filijis
m oihijibus ihss. iilferis nUmericis ita designetuf, Cham dieereiitur AmbrosiiTsuti,yef quod credfbilius
"LXVIIpS. -."' est, errare calamo librarius.
a Mss. hon paiici, pecctild dllevel nationum. Et h Sie hiss. orhiies ; ateonira edil.,
Scbpulbsa vitw
paulo pbst ubi briihes mss. ac vet. edit., filiusCham.; liujusitinera pdssii;Nei.,iritedere; Roin., inCidere.
6S5 DE BENEDICTIONIBUSPATRIARCHARUMLlBER UNUS. 686
(lbid., 7). Si avaritia pectus tuum vulneret, si li-A Jacob sancti esse de Christo. Sic eniiii ait: Rene-
bido inflamiiiet; dorniis eques, el ideo corpus tuum, diclus qui ainpliavil Gad. Sicul leo requievilconfrin-
hoc esl, equum tuum non poles refrenare. Vigila gens brachia et principes, el vidit ab initio suo quia
ergo, ul etiam si dejectus fueris, boc est, moriuus ibi divisu esl lerra principum colleclorum simul cum
'
fueris , non obdormias. Qui enim obdormiunt som- principibus populorum. Justiliam fecit Dominus, ju-
iiuni suum , nihil invcniunl. Tu autem exspecta sa- dicium cum Israel (Deul. xxxm, 21).
luiem a Domino, venturam respice, ut gratiani 57. Agnoscimus itaque quis requievei'it sicut leo,
resurreciionis iuveiiias. Dormiebat Judas : denique quis confregerit brachia poleniiiim, quis a principio
verba Chrisli non audiebal. Dormiebat Judas, et h divisiones teuianlium vidit. Ihi igiiur hialtis est
quidem soinnum divitiaruni, qui mercedem de pro- lerree, qui absorbeat calumnianies, ubi lcntatio per-
ditione quoerebat. Vidit eum dormientem diabolus, fidorum esl. .
cl oppressum avariiise somno gravi: misit se in cor CAPUT IX.
cjus, vulneravit equuin , dejecit equilem , quem se- De benedictioneAser, qua Chrisli pauperis divilim, ac
paravit a Christo. multiplicia in homines dona expthnunlur.
54. Hanc Tribum benedixit Moyses dicens : Dan
calttlus leonis, et effuglet ex Rasan (Deut. xxxn, 22), B 58. Aser pinguis ejus panis, etipsedabil escam prin-
hoc est, ex confusione. Unde secundum Grsecum cipibus(Gen.-xhix,'iQ). Aser interpretatione Lalina
magis inlelligere debemus, ex quo Latinus transtulit, significatdivilias. Quis igitur dives, nisi ubi allitudo
quod Oati ipse factus.sil serpcns in via sedens. Dan divitiarum est sapieulise et scientise Dei? Quis dives
judiciuni interpretatur. Et ideo grave judicii pcri- nisi Dominus Jesus , qui abundat semper , el num-
culum Tribus ista subiit, cui serpens iilapsus Anti- quam deficit? Pauper venit in hunc mundum, et
christus est, qui curreniem suis sauciaret venenis. omnibus abundavit, universos replevit. Quantus est
Sed lamen ipsa Tribus liberabilur a confusione, cum in divitiis, qui paupertale sua omnes divites fecit!
fueril coufessa equilem resurgentem , qui ait : Qui Sed pauper propter nos, dives cum Paire. Pauper
me confessttsfueril coram Itominibus,confiteborel ego ille , ut nos ab inopia viudicaret; sicul Aposlolus
ettm coram Patre meo qtti esl in cwlis : qtti autem nie docet dicens :-Quia propler vos pauper esl factus,
confusus fueril coram Iwminibus, confimdatn et ego cum dives essel; ut illius inopia vos diiaremini ( II
eum coratn Palre meo qui in cmlis esl (Malih. x, 52 Cor. vin, 9). Cujus inopia ditat, sanat fimhria, fa-
el 55). mes satiat, mors vivificat, sepullura resuscilat. Hic
CAPUT VIIL ergo dives est thesaurus, hujus pinguis panis. Et
524 bene pinguis quem qui maiidueaverit, esurire non
Renedictione Gad tentaturos Dominum Judwos, et
poterit. Hiinc panem dedit apostolis, ut dividerent
vicissimtenlandos ab eodem, adttmbrari.
populo credentiiim ; hodieque dat nobis eum, quem
55. Gad tentatib , lenlavUeum , et ipse lenlavil eos ipse quoiidie sacerdos consecrat stiis verbis. llic
secus p«des(Gen.xLix,19). Tematio est acongregalio ergo panis facius esl, esca sanctorum.
ei astulia scribarum et sacerdotum qui Dominuiu 59. Possumus et ipsum Dominum accipere, qui
Jesum de tribuio Csesaris, et-de Joannis baptismate, 525 suam carnem nobis dedit, sicut ipse ait: Ego
ul doeuit Scriplura (Mattli. xxu, 17), tentabant; sum panis vitw. Paires veslri manducaverunt manna
quibus DominusJesus in sua justitia lenlamentum in deserlo , el morlui sunl: hic esl attlem panis qui
retorsit (Ibid., 21, 23). Secus pedes, hoc esl, conti- de cwlo descendil, ut si quis ex eo manducaverit, non
nuo sine ulla deliberatione referens, quo tenlanies morialur (Joan. vi, 48 el 49). El ne quis pularel quia
magis ipse coneluderet. Dicentibns enim : In qua de hac morle dicil quoeper animoeet corporis seces-
potesiate hmc facis ? non ad qiiaesit:i respondit; sed sionem venit, el jure dubitel, cum sciat sanctos
eliam ipse proposuit dicens : Inlerrogabo el ego vos apostolos hac morte esbe defunctos, addidit: Ego
unum verbum: quod si dixeritis mihi, el ego vobis snm panis vivtis, qui de cmlo descendi. Si quis man-
dicam in qua poleslale hmc facio (Ibid., 24). Iierum D) ducaveril ex hoc, vivelin wternum (Ibid., 51 el 52) :
diceiitibus: Licet iribulum duriCwsari, an non.{Mullh. bocest, non de teinporali vita dixi supra, nec de
xxn, 17) ? ait: Quid me lentatis, kypocritw? Ostendile morte isiius vitoe, qua eliam si quis moriuus fuerii,
mihi numismacensus.Etofferenlesiteruminterrogavil: tameii si pauem mcum acceperit, vivct in oeternum.
Cujus est imagoet superscriptio(lbid., 19)? Dicunt ei: Ille eiiim accipit, qui seipsum probal: qui auiera
Cfljsaris.lljiigiiureosligavitipsorumsermonibus, ipso- accipil, non morietur peccatoris morle, quia panis
rum obligalione constrinxil. Tunc ait illis : Reddite bic remissio peccatorum esi.
ergo quw sunl Cmsaris, Cwsari; et qum sunt Dei, Deo 40. Moysesquoque pulcherrime prophetavit in be-
(Ibid., 21), ut contra verba sua venire non possenl. nediciionibiis suis dicens : Beiiediclusa filiis Aser, et
Denique mirati ahierunl ab eo. Sed uon est mirum cril acceplus a [ralribus sttis; el htlinget in oleo pedem
si secus pedes respondebat, qui anie pedes videbat. suum, etferrum, el wramenlumesl calceamenlumejus.
56. Exposuit Moyses evidenler hanc prophetiam Et sicut dies lui sunt, sic c erunl virlutes luw. Non est
a Mss. noiinulli, congressio et aslutia, etc. c Roin. edil., eril fortiluda lua. . . . et
i*Edil. et quidam mss., divisionestenlatiottumvidil. Dei prinCipalus. proleget le
687 SANCTI AMBROSII 688
quisquam sicut est Deus tuus m coilo, adjutor luus, et ^' que sponsus de ea dicit: Qumnamest hwc prospiciens
magnus Dominus firmamenti: el protegens. te Deus tamquam diluctdum,eteclasicutsol, speciosa sicuiluna,
initii, et per vires brachiorum potenlium ejecil a facie **miraculum sicut orrialus (Cant. vi, 9).
tua inimicum tuum, dicens: Pereat. El inhabilabil Is-
CAPUT XI.
raet fidens solus super terram : Jacob in frumento et
vino; el cwlum tibi cum nebula roris erit (Deut. xxxm, In benedicendo Joseph longiorem fuisse bealum J«-
14etseq.). cob, quia prwfigurata in eo Chrisli videbat mysteria.
CAPUT X. His porro ejusdem benedictionisparles singulwappli-
RenediclionemNepltthalim, fidelium Cliristo,.tamquam canlur.
viti palmites, hmrenlium, et morlisvincutis exsoluto- 46. Nunc ut tamquam epilogo quodam concludamus
!' rum imaginem esse. historiam, sicut et Scriptura conclusit, propbetiam
. 41. NepltlhaUm vitis remissa, porrigens ingermine sancti Jacob de saneli Joseph nomine digeramus.:
decorem (Gen. xux, 21). Sarmentum vitis aliud am- Filius ampliandus meus, Joseph filius ampliandus
putatur, quod videtur inulile, a ne cassa vilis sar- meus, xelandus filius meus adotescentior ad me rever-
mentqrum exsultatione luxuriet: et aliud paulisper tere. In quem consitium conferentes maledicebattl, et
recidetur ac remittetur, ut fruetum afferat, cujus de- j i intendebanl in eum Domini arcum, et contriti sunl cum
"
cus in generalione porrigilur; quia dum ad superna potentia arcus eorum, el dissolulisuni nervi brachiorum
se subrigit, vitem amplectitur, et ad verticem ascen- mqnuum eorum per manum potentis Jacob ; c indeque
dens, jugi qusedam colla vitium pretiosi palmitis prmvaluil Israel a Deo patris tui. El adjuvil le Deus
vestit monili. Est et ille decus in generatione, qitia meus, el benedixit te benediclionecmli a sumtno, et be-
plenis palmitibus mullos frticius exundet. nedictione terrw habeniis omnia. Propler benedictionem
42. Deeorumlioc, sed multo illud pulchrius, quod uberum et vulvm benediclionespalris lui et malris ium
hserenlem palmitem viti significat spiritali,cujus nos prmvaluerunl super benedictionesmontium manentium;
sarmentum sumus, et fruclum afferre possumus, si et desideria collium mternorum erunt super caput Jo-
maneamus in vile : sin autem, proecidimur. seph, ei super verlicem eorum quibus prmfuit, fratrum
45. Sanctus patriarcha Neplillialim erat palmes (Gen. XLIX,22 el seq.).
abundans. Unde Moyses dicil: Nephthalim satietas 47.Qusecausa esi.quod super omnes iilios, Joseph ii-
accipientium, replebilur benediclione a Domino, mctre lium ubef ius prosecutus est paler, nisi quia d praefi-
et Africum possidebit(Deut. xxxm,25), exponens boc gurala in eo jam Chrisii videbat mysteria ? Unde
quod Jacob dixerat, quid sit vilis remissa;, hoc est, benedicens illum magis, qui exspectabalur, quam
per iidei graiiam vinculis mortis exulus: in qtio si- . i illum qui videbatur, ait : Ft7ttis tneus ampliandus Jo-
gnificatur populus Dei ad libertalem fidei, et uberta- 'seph. Quis esl ampliandus, nisi Christus , cujus gra-
tem vocatus gratise toto orbe diffusus, qui jugum tia semper augetur, et finem processus surnon ha?
Chrlsli bono fructu vesliat, el ligna verse illius vitis,- bet gloria? De quo et Joannes dicil: lilum oportet
boc est, mysleria Dominicse cfucis anibiat, nec li- crescere, me autem minorari (Joan. m, 50); quia per
meat confessionis ejus pericnlum, sed magis eliam ipsius illud salutare perfecluinque nomen cumulala
in persecutionibus positus 526Cbrisii nomine glo- est in hoc mundo et abundavit gralia. Filius meus
rietur. amptiandus; et ideo quia videbant eum crescere fra-
. 44, Hic est vere feniissus a vinculis, qui nullo tres, el invidere cceperunt. Intelligibilis aulera Joseph
nexti formidinis alligetur. Unde et propheta dicit: el zelum incidil ab iis quos magis fovebat. Denique
Exibunt, el tripudiabunl sicul viluli resoluti vinculis dicebat: IVottveni nisi ad oves perditas domus Israel
(Malac. IV,2). Ideoque in germine suo decorem por- (Mallh. xv., 24). Et illi dicebant: Nescimus unde
rigit, quia in loco pascuse collocatus, et super aquam sit (Joan.ix, 29). Ille curabat eos, et illi negabant
refectionis educatus, per sacramenta regenerationis eum.
suse germinal bonum verbi decorem, el assumilur in 48. Fiiitis, inquit, metts adolescentior. Revera
illam pulcherrimam Chrisli graliam, qui potest ve- 0 527 adolescentior, qui erat pene ultimus nalu. De-
nustatem tui decoris augere. nique et Seriptura dicit: Amabal eumJacob, quia filius
45. Denique shper omnes decorus, quod habet do- seneclutis eral illi (Gen. xxxvn, 5). Quod eliam ad
nat; quia nemo pptest donare quod non habet. Ideo- Christum refertur. Senescenli enim mundo et jam
qUe dictum esl: Dominus regnabit, decorem induit occidentiillucescensDeiFiliiis perMarisevirginispar-
(Psal. xcn , 1). Induit enim decofem Ecclesise gra- tum, serus advenit, quasi filius senectulis secundum
e sacramentum snscepit corpus, qui erat anle soecula
lia, quai in illo lavacro deponens foeditatem omnium
deliclorum, splendore gralise coelestis enituit. Ideo- semper apud Patrem.
a Mss. aliquot, ne casu vitis sarmentorum, etc. runt, nisi quod ubi in his legitur; Illequi prwvaluit a
h Edil. vel., mirabilis, sicutornatus. Rom., mirabilis Deo lsrael palri tuo; ei in Rom pafer fuus :
sicul ordinatio. Mss. ul nos in textu. LXX vero, 8ap.- habent illorum plerique omnes: Indeque prmvaluit
Soc, a>;reraypivai. Pavor, ut ordincttm,supple acies. Israel d
a Deo patris lui.
Uude Symmachus ita babel: hitiipo&og di; raypara. Mss. nonnulli, in eo prmfigurantiaChrisli, elc.
et Vulgata, Terribilis ul acies ordinata. e Ila mss. praeter Vai. et Theod. qui cum edit. ha-
naptpfiolof);
c In hoc loco mss, et ant. edit. ferme non diffe- bent, sacratnentum suscepli corporis. Porro secundum
689 DE BENEDICTIONIBUSPATRIARCHARUM LIBER UNUS. 690
49. Unde dicit ad eum Pater : Ad me reverlere, A. 528 cum ununi non definitur, et uiium omnia so-
vocans eum ad ccelum de lerris, quem propter nos- nant, spiritale magis mysterium generationis pater-
tram salutem miserat. Itaque resuscitans Filium nse, quam membrum aliquod corporale significat.
suum unigenitum, evacuavit consilium maledicen- Sed sicut iilam ex Patre generationem intelligimus :
tium. Unde el Esaias dicit: Vanutn concilium spiri- ila etiam ad consuiiimationem iidei generationem
lus vestri (Esai. xix, 11). Et convicta quae quasi jacu- Mariseintelligamus, quando benedieitur vulva malris,
lantes sagiltas dirigebant, solvil omnia: conirivit illa uiique Marise virginalis, quse nobis edidil Domi-
eoi'um potentiam, qui in suis virlutibus, el non in num Jesum.^De qua Paterdicit per Hieremiam prophe-
Deo confidenles erant. Inde, inquit, prwvatuit Israel tam : Priusquamle formarem in utero, novi te;et prius-
aDeo palristui, et adjtivit teDeusmeus. Quis est qui quamexiresdevulva malris, stmctificavi te(Jer. i, 5).
conforlavit Israel,el adjuvii filiuni,nisi solus Deus pa- Geminam igilur propheta in Christo subslaniiam de-
terqui dixit: Jacob puer meus,suscipiam eum : lsruel claravit, divinitalis et carnis : alteram ex Patre, al-
eleclus meus, suscipiat eum anima mea (Esai. XLII, .1). terarn ex Virgine ; ita tamen ut non exsors snse es-
50. El benedixit eum benedictionecwli desuper, et set divinilalis, cum ex Virgine nasceretur, et essel in
benediclionelerrm habentis omnia. Omnia enim subje- corpore.
cit ei, ccelestia sicut benediclionein cceli, etterrena B 52. Unde et convaluit super omnes montes, et desi-
sicui benedictionem lerrse, ut et hominibu.s et an- deria colliummlernorum. Superomnes enira illos su-
gelis dominaretur. blimis merili viros patriarchas el prophelas et apos-
51. Itaque in illo velul contemptibili corpore: tolos ; sed etiam ullra solem, lunam, archangelos,
Prmvaluisli, inquit, propter benediclionemuberum et taniquamcoelilumen emicuil,sicutipse ait: Nonest
vtilvw,benedtctionespatris lui et matris. Ubera vel duo discipulus super magislrum, nec servus super dominutn
Testamenta dixii, quorum altero annuntialus est, (Mallh. x, 24). Quis enim illorum fuit, cui subjecta
altero denionslratus. El bene ubera, quoniam velut essenl ouinia, quibus ipse donavit quod eranl? In quo
quodam nos spirilali lacle nuirilos educavii, a et benedicuntur pnines sancti ejus, quia ipse est super
oblulit Deo Filius : vel Marisedicit ubera, quse vere capila omniuni caput omnium. Capul eiiiin mulieris
benedicla eranl, quibus sancta Virgo populo Domini vir, caput,viri Christus. Et super vertices monlium,
polum lactis immulsil. Unde et illa mulier in Evan- quia ipse est supereminens vertex universorum : sed
gelio ait: Reatus venter qui te portavil, et ubera qttw justorum est vertex altissimus. Quos fratres vocat,
suxisti (Luc. xi, 27)'. Quod aulem ail: Vulvw bene- acquisitos per graiiam, et quoddam regeneraiionis
diclionem palris lui et malris, si vulvara solam Marise coiisortium. Unde etde fralribus Joseph illos magis
velimus intelligere, cur utramque benedictionem C fralres intelligimus, de quibus dicit in psalmo : Nar~.
conjtinxeril, laiebii causa. Poluit enim dicere de so- rabo nomen tuum fratribus meis,in medio Ecclesiwcan-
la vulva matris. Sed pulchrius arbitror, ut seeundum tabo tibi (Ps. xxi, 25).
spirilale mysterium intelligamus utramque genera- 55. Denique et Moyses complelurus vitoe islius
lionem Domini Jesu, et secundum divinilalem, et se- cursum cum benediceret Tribum Josepb, non illum
cuudum caruem; quia anle soecula est generalus ex utique jam dcfunctum Joseph, sed Christum benedi-
Palre. Unde el Pater ait: Eructavil cor meum verbum cebat, sicul habes scriplum de Josepb : c A benedic-
(Psal. xnv, 2); eo quod ex illa intima el incompre- lione Domhii terra ejus, d a finibus cmli, et a rore, et
hensibili Palris processit substantia,et in ipso est sem- ab abyssis foittium deorsum, et secundum horam fac-
per. Undeetevangelista ait: Deum nemovidit umquam, lum sotis cursum, et a convenienlibus mensibus, et a
nisi unigcniltis Fttius qui est in sinu Palris, ipse enar- verlice montium, ab initio, el a verlice coltium mierno-
ravit (Joau. i, 18). Sieul ergo sinus Patris spirilalis rum, et ad Iwram terrm pleniludinis, ei ab eo qui visus
intelligilur intimum quoddam paternse chariialis na- esl in rubo,veniut super capul Josephbenedictio, elsuper
luroeque secretum, in quo semper est Filius; iia verlicem ipsius. Honorificus sit inler fratres. Primoge-
eliam Palris spirilalis est vulva, interioris arcanum, nilus lauri decus ejus, cornua unicornui. In ipsis gen-
de qua lainquam ex genilali alvo processit Filius. I 1 fes venlilabit simul usque ad extremum terrw. e lpse
Denique diverse legimus nunc vulvam Palris, nunc myriades Ephrwm, el ipse cltiliudes Manasses (Deut.
cor ejus quo verbum eruetavil, nunc os ejus ex quo xxxui, 15 el seq.).
juslitia processit, ex quo prodivit sapienlia, sicut ip- 54. Benedictio eadem est, quoe omnem hahet et
se ait: Ex ore Altissiini prodivit (Eccli. xxiv, 5). Ila coelestium et terrestrium plenitudinem, et specialem
sacramentum liie idem est, ac secundum mysterium d Rom. edit., a fructibus cmli, et rore, el abyssorum
in Joseph proefiguratum. fonlibus deorsum, et secundum horam
'
a fructibus solis
a Edil omnes, obtulit Deo filios. Conlra omnes cursus, elc.
mss. , . . Fitius. e Edit. Am., Era. e,tcod. Tlieod., terrm ipse mysle-
h Edil. omnes cum Val. cod., De quo parlu dicit riadesefremet,'etipse, etc.Aliaeedit.,Ipsa» demyriades
Dominus; mss. auiem magno consensu, De qua (vul- Ephrem, vel Ephraim, et ipsw chiliades Mqnasses, a
va niniirtim) Paler dicit, eic. quibus non loiige absunt mss. nisi in ho.c, quod om-
c Non pauca hic edii. Rom. immutaverat quse cura nes exliibent, Ipse. . . . ipse ; excepto Aibin., in quo
' ad verba potius Nosquam ad sensuni spectent, annoiare legas, Ipsi... ipsi, forte non male. Cod. etiam Colb.
Eupersedemus. ita ex ani. edit. emendavimus, ct Ger. habeut, myriadis. ; . . chiliadis. Qua; leciid
Ui ex mss. eas cliam iu nonnullis castigaremtis. iioh liiane aspernanda.
691 - SANCTI AMBROSII 032
Chrisli gratiam: qui visus in rubo dixit ad ipsiim 1l cornui dicti sunt in psalmi versiculo: Et dilecius tcttn-
Moysen : Soive culceamentumpedum tuorum (Exod. quamfiliusiinicoriiuorum(Psalin.xxvi\i,6).Elen\ms\c\it
m,5): qui esl supcr omnes a Deus; quia ipse est animal Imjusmodi, cum ei oriunlur cornua", proces-
caput corporis Ecclesise : qui est principium primo- sum signific.il plenioris oelaiis : ila cume capite qtio-
genitus ex mortuis, ut fiatin oninibus ipse primalum dam noslraa snimos cornua pullulare ccepeiint, pro-
lenens; quoniam in ipso complacuit omnem plenitu- cessum videntur perfectioris signiiieare vinutis , et
dinem inbabitare. Et ideo soli benediclionis hujus lamdiu crescunt, quaindiu compIe3ntur. Hoc cornu
praerogativa deferlur, a siimmitate 529 C03'iusque Dominus Jusus comminuii gentes, uisuperstiiionem
ad extremum terrse. Ipse enim esi ante ohines, in obtereret, salutem redderet, sicut ipse ait: Perctt-
quo constanl omnia: qui etiain per sanguinem crucis tiam, et sflHafio(fl<*t(f.xxxii,59),Ideoquetai))quam imi-
suse pacificavit omnia, sive quoe in ccelo, sive quae in talor tauri liujus Propheta dicit: In le inhriicosnos-
terris suni. Cujus lypum proeferens pnlchre bene- tros venlilabimuscornu (Psal. XLIII,6), id est, alti-
dicitur sanctus Joseph, ut hoiiorificeUir inler fra- tudinem omnem elevantem se adversus Deiscientiam
tres. desiruentes.El ideo juxta 530LeSei" mundaanima-
55. Primogenilus tauri decus ejus , habens cornua . lia cornua Iiabe"nt(Deuf.xiv,4et 5):Lexenimspirilalis
unicornui, in quibus gentes venlilabit. Et bonus laurus ]B esl. Qui enim possunl seeculi hujus illecebras verbo
quasi hostia pro delictis, et tolius mundi viciima, ut Dei, el virtulis observanlia propulsare, cornibus ve-
pacificaret omnia. Cujus deciis sanctum ; omue enim lui quibusdam capilis sui arniis videnlur esse muni-
sanetuin primogenitnm, sicut alibi demonstravimus li. Meriloque et tuha cornea (Psal. xcvn, 6) dicitur
(Lib. ii, de Abel et Cain, c. 2, tt. 5, 12). Unde et virlus sermonis mirabilis, quse bonos Christi miliies
Levi iion oetalis ordine, sed sacrae suceessionis proe- accendit ad preelium, ul de bosle diabolo manubias
rogativa primogenitus meruitnuiicupari. Et veresanc- reportemus. In acieigiiur sumus, et plurimos ex no-
lum decusejus, de quo scriplum est resurgenle: bis videmus in adversarii castris esse captivos : lii
Speciosus formaprw filiishominuin(Psal. XLIV,5);quia nobis jugo gravissimo servitutis exuendi sunl.
ipse est primogenitus ex mortuis, habens. cornua CAPUT Xll.
unicornui. Sed cum dixeritcornua, quomodo posue- De benediclione Benjamin , qtta mystice Pauli adver-
rit unicornui requirendum ; cum ipsum unicornuum sus Ecclesiam persecutio, nec non ejusdem conver-
inter generaliones ferarum , ut penli aiunl, h non sio atque prwdicalio sigriificantur.
inveniatur,? Et ideo Yerbum unicum magis seslimare 57. Plurimos lupos babel diabolns, quosadChrisii
debemus, quia subslanlivum Verbum Dei unumesl, oves dirigii ; et idno inlelligibilis Josepb, utoves ser-
non mulla verba. Uiule ei Amia ait: Dominus judi- G varet suas, ipsum inimicum venientem ad diripien-
cat fines terrw, et dabit virluiem regi, clexaliabil cornu das oves rapuit lupum Paulum, faciens ex persecu-
CJirisli stti (I Reg. n, 10). El Esaias aii: Vinea facta loredoctorem.Deqiio dicit Jacob, sicut scriptunTc.-t:
est dilecto ht cornu , in locouberi (Esai. v, 1); quo- Benjamin lupus rapax, mane comedetadhttc, el ad ves-
niam Dei Filio unigenito florel Ecclesia, lenens uni- -permn dividet escam principibus.(Gen. XLIX,27.). Lu-
cum Dei Verbiim , in quo esl virlulis atque sapien- pus erat cum dispergerel et devoraret oves Ecclctiie.
lise pleniludo, cujus uberiale seges fidei pullulavii. Sed qui lupus venerat, paslor est' faclus. Lupus erat
Quod Verbuin sequunlur saneii. cum Saulus erat, quando inirabat in domos, el vi-
56. Decemmillia, inquit, Epltrwm, elmilliajllanas- rffs ac niulieres ti-ahebat in carcerem. Lupus erat
ses (Deut. xxxm, 17), id est.el Judseorunreigeniium quando spirans minas et homicidia in discipu-
domineiur, et ex utroquepopulo acquiral sibi Ectle- los Domiui , petebat episiolas a principibus sa-
sise plenitudiiiem. Ideoque dexteram suam super cerdotura, ut invaderet-servos Christi. Quem lam-
Ephrsem posuil sanctus Jacob; eo quod legaraus di- quam lupum nocturnis lenebris oberrantem effusa
ceniem illam in Canticis canlicorum: Frater meus Jesus luce caecavit. Ideo Rachel cum pareret Benja-
caitdidus el rubeus , eleclus ex decem millibus (Cant. min, voeavit noinen ejus Filius doloris mei (Gen.
v, 10). Denique eliam David c juvenculoe Marioe]0 xxxv, 18), fulurum propbeians ex ea Tribti Pauluni ,
auctorem, ex cujus successione Christus est naltis qui afiligerel filios Ecclesiaepersecutionis suse tem-
perVirginisparlum, indecem millibus prsedicabant: pore, et gravi niatreni dolore vexaret. Sed taineii
Saul autem in millibus, cum reverenlise gralia circa idem posiea principibus escam posteriore divisit
regem magis proeponderare debuissenl. Qui ergo tempore , evangelizans geniibus Dei verbum , et plu-
COrnuCbrisli exaliaverit confessus ejusgloriam, ip- rimos ad fidem provocans; d quo disputante , sicut
se quoque accipiet cornua. Unde eliam sancli uni- legimus, Paulus proconsul, el Publius princeps, Do-

, a Cunctoe edit,., super omnes Deos; mss. contra
ferS ad unum, super omnes Deus.
h Qui varias aUcioruin de nionocerole opiniones
cognoscere voluerit, adeat Conr. Gesner. lib. i Hist.
Animaliiim , pag. 781, et Ulyssem Aldrovandum de
Quadrnp. bisulcis, lib. i, cap. 55, de Rliinocerote ,
pag. 878 et 88S.
u Juvenculw, id est, illoemulieres quoe choros.du-
centes Davidex bellb posl occisum Goliath revertenli
occurreriint, ut habetttr I Reg. xviu, 6 et 7.
dSiced'u. Rom. el(|uaiuor mss. At edit. vet. et
aliimss.melioris noloe, qui eo dtsputante, sicia legaius
Pauli proconsulis, el Publius princeps, elc. Qu;e la-
men leciio si vera essei,sanclum Doetorem exempla-
ri a Bibliis ei versionibns omnibus qu;e hnnc haben-.
lur, discreparite usum esse opprteret. Narn ubiqiie
695 IN LIBRUM DE ELIA ET JEJUNIO ADMQNITIO. 694
mini gratiam receperunl (Act. XIII, 12; xxvm, 8). A qui ante sicul lupuserrabatin silvis. 531 ^1 Oeus ob-
58. Pulcbre auteni eliam Moyses cum benediceret umbravil super eum,quandovisus esteiChrislus. Qui
Benjamin Tribum, dixit: Dilecius a Dominohabitabit licet apertis oculis videret nihil, tamen Chrislum vi-
fidens, et Deus obttmbrabil super eum omnibus diebus, debai. Et merito videbat prsesenleni, quem etiam
cl inler l-umeros requiescel dileclus a Domino (Dettt.' audiebat loqueniem. Non csecilatis est obumbraiio
xxxni, 12), qui etiam vas eIeciionis'esl factus, Neque ista , sed gralise. Denique Marioe dicilur : Spiritus
enim aliter nisi Domini est niiseratione et amore sanctus superveniel in le, el virlus Allissimi obumbra-
conversus. Unde et ipse nibil merito tribuens suo , bil libi (Luc. i, 55).
sed loium deferens Cbristo ait: Ego enhn sum minimus 532 59. Etinlerhumerosrequiescel,hocesl, inter bo-
aposlolorum qui non suin digntts vocari aposlolus , nos actus, et opera preiiosa.Nam et suprahabes quod
quoniam persecutussum Ecclesium Dei. Gratia autem Issacbar supposuit humerum suutn ad laborandtim ,
Dei sum id quod sum , el gralia ejus egena hi me non el faclus est vir" agricola, Quem Paulus imitatus,
fuil (I Cor. xv, 9efl0). Habilabit ftdens in domo ppsuil fidei novella planlaria, ideoque quasi bonus
qiiam anle vaslabat, habitabit in labernaculis Christi, agricoladixil: Ego plantavi,ApoUorigavU(lCor.iu,6).
non Pauli proconsulis legalus, sed ipse Paulus pro- B Qui ( nempe Elimas magus ) eraf apud Sergium iri-
consul narratur conversus ab Aposlolo. Excipimus bunitmcum Paulo viro prudente. Quod sane leciioui
latnen versionem Arabicam. In hac siquidem aperte priscarum editionum favere potest, si dicainus Ser-
duse persona*.ex Sergio Pauio consliluuntur, ubi se gium illum ex versione Arabica iribunum ab Ambro-
cundum Latinam ejus iiilerpreialioncm ila legimus : sio legalum Pauli proconsulis dictum fuisse. -

IN LIBRUM DE ELIA ET JEJUNIO ADMONITIO,

Ubi nonnuila de jejunio Quadragesimali Mediolanensis Ecclesise, ac deconviviis super sepulcra martyruni
celebratis inferunlur.

Legenlihiinclibrumhaud difficilefueril tres ineo partesanimadvertere.In prima, eaqueprwcipua, dejejunio agiltir,

el potissimumde' Quadragesimali quod festa pasclialiaanlecedit. Primo ilaque illud Ambrosius asserit (Cap. 1)
quamdam essepugnam, cujus beneficio vicloriam crucis, cl Dominkw resurrccftonis tropwum reportamus;
in hoc aulem pralio ipsum Dominum , ul nobistraderet pugnandi arlem, el vincendi gratiam imperliret, prw-
currere voluisse.Poslea quania jejunii virlus sit, brevidinumeralione prodigiorum quw ipsius ope ab Elia patrala
memoranlur, aperil (Cap. 2 el 5). Verumlamen cum jammullos UbrosAeElise gesiis scripsissel, pluribus de illo
se disputaturum negal (Cap. 5, itutn. 5), contenlus nobis suasisse ut enmdem in sacro quadraginla dierum jejunio
hnilemur.
Sic quasi prmfalus de jejunio propitts ad argumenlum suum accedit. Oslendii (Cap. 4) eamdemesse jejttnii ac
mundi antiquiiatem: legcmabslinentimanle cmterusa Deo latam, qua viotata Adamus nudilatem cognoveritsitam:
declarat (Cap. 5) Noachi exetnploignotum ad id lemporis Juisse vini usttm : Abrahamin conviviosuo Angelis
ipsique adeomtindi tolius Dominoviniimnon minislrasse : Moysendeniquepopulo solam aquctm per miraculum
suppeditassein deserlo. Ad hmc nobis eumdemillum Moysen, Elismitm,'Danielem, aliosqite'prmslanlissimosvi-
ros qui propterjejunium celebrati sunl, proponil (Cap. 6 el 7). Hinc venilur (Cap. 8, 9 el seq.) ad jejunii ulili-
tales, eisouemagno numero recensilis intetnperanlimac luxus incommoda, lurbw, dispendia opponunlur. Neque
vero illtid prwlermiliitur (Cap. 10, nintt. 54 el seq.), jejunii opera nos ad myslicwmensw, hoc est, eucharistim
socielalem admitli. Hmcsanctus Anlistes prmcipiendoqua ralione nosjejunare oporteat concludil (Cap. 10).
Secunda parte Ambrosiusin stti temporis iiitemperantissimaconviviainvehilur. Describil (Cap. 12) prhno vuU
garinm el vilissimorum hominiim compoialionesatqne ebrielates.Deinde ad epulas potentium etfortissiinurum
adolesceniittm transil (Cap. 15 el seq. ). Et quo eorum temulentiam magis odiosam reddal , expressas
ac velul spiranles ipsorum imaginesob oculos ponil. Perstringit (Cap. 17, num. 64) etiammodosquosdam bibendi
adeo siupendos, ul nisi illis nostrm mtatis ganeones insania sua fidem facerenl , ferme viderenlur incredibiles,
Poslremo feminarumquoque objurgat (Cap. 18, tium. 66) vhwienliam, qua illm perciiw Baccharum inslar per
urbis compila discurrebant, eaque perpelrabanl, qum non ipsis magis, quam speclatoribus essenl perniciosa.
In ierlia parle opporlunitalem verborum Isaiw , quw in Ecclesiw eodem die tecla fuerant, arripiens docet
(Cap. 19) hanc meiismlicentiam vitiorum omnium,el ipsius quoqueavaritiw qua per fas et nefas sumpltisluxurim
corradunlar, seminarium ac malrem esse. Altamenex sequenlibusIsaiw verbis probal (Cap. 20) clementissimum
juxla ac peritissimummedicumesse Dcum, qui salutemad opem suam perfugienitbusrestiluel. Et quo Vehemen-
tius ad id impellalaudilores, extremumjudicium, cujus menlionemin prophelica leclione audierant, illis iri me-
moriamrevocal (Cap. 21, num: 77). Htic ctddil (Ibid., num. 79) alhlelas nos esse quibiis in ultimb illo die co-
ronaneganda sil,nisigenerosoanimo certaverimus.Tttm conversusad calecliuinenosviamipsisad perpurgandavida
planioremsecurioremquesuppelere demonstral (Cap. 22, num. 85), bctplismumvideitcetquo tamquam sacro quo-
dqm igne universcesordes conswnuntur, Verttmcum minipte dpessenl,qui xiimajori licentiqin flagitiis suis per*t
 695 SANCTIAMBROSII 696
severarent, sacmmenlum illud in exitumvitw diffefebant,acriler eosrepreliendil(cap. 22, ttttm. 84), mortemquedum
procrastinantur , ingruere commonefaciens, eosdem ne comperendinalione sua Cainum polius qitam Abelemin
sacrificio>offerendommulenlur,absterrel (Ibid.,mim. 83).
Tametsi tribus partibus, ut supra declaratum est, coiislet liicliber ; lamen qttia itlarum potisshna esl ea in qua
agitur de jejunio, quod argumenlum Eliani jejunii occasione susceptum fuil, ideo de Elia et jejnnio inscribiiur.
Hunc tilulum omnesmss. prm se ferunt, excepto quod aliqui Eliw nomen prwtermiltentesexliibenttantum, Sermo
sancti Ambrosii de Jejunio.
Divi Basilii homiliam qua populum suum ad jejunium Quadragesimmalacriler suscipiendumadhorlalur (Homil.
dejejunio), quisquis cum hoc Ambrosiano tractalu conluleril, inde cuiri plura in hunc esseIranslald facile inlelli-
gel. Verumiamen hic quoqtte morem suum relinet S. Doclor, nimirum modo addit, modo resecat, quwdam trans-
ponii, alia cum res id poscere videlur, amplificat.
Siinititer animadverlere est Ambrosiuminullimis duabus hitjusce lucubralionis parlibusnonnulla qum plebis suw
moribus accommodarit, mulualumesseexduabusaliisBasUUMdgnihomiliis, quarum allera quw\conlrainiemperan-
liamipso sacri Paschalis die commiiii solilamscripta inscribitur in ebrietalem et luxum,altera ad baptismum
exhorlatio est.
In hoc ilaque libro non pauca reperias, quw ad MediotanensisEcclesim consuetudinespertineanl. Bmcinter ob-
servalione prmcipua dignum videtur quod memoralur de jejunio Quadragesinm. Quadragesima, ittautf virsanclus,
totis proeler sabbatum et dominicam jejunatur diebus. Docet quidem Auguslinus (Episl. 56. ad Casul., «um.
32; et epist 54, adJanuar., num. 5) sabbati diesjejunari non solitos Mediolani, quemadmodumRommjejunaban^
lur ; sed ejus teslimonium generale esl. Al vero hic Ambrosiilocus aperte prodil ne Quadragesimmquideni sabba.
tis illic fuisse jejunatum. Vervmlamensabbalumsanclumsive Pascliatis vigitiam inde excipimus; hic enim sicab
omnibus, uf loquamur cum Augustino(Episl. 56, num. 51), jejuuatur, ut etiam illi sabbati jejunium devotissi-
nie celebrenl, qui caeieris per totum annum sabbatis prandent. Qum cum ilasint, Mediolanenses ianlum xxxi
diesjejuntibant, cum jejuniumsuum non nisi feria secunda posl primam dominicamin Quadragesimoexordireniur.
Neque enim est quod vox Qttadrageshmequemquammoveal; siquidem in aliis quoque Ecclesiis , ubi jejunia non
matuftus incipiebant, non amplius xxxvi diebus jejttmibalur; quos, tif ntf Gregorius Magims (Horitil. 16 in
Evang.). el posieum alii mulft, quasi anni nostri decimas Deo damus. Quin etiam recenli memoria S. Garo-
lus in prima sua synodo statuit hoc jejunium non prius incipiendum Medioloni, ikque dimcesisillius pdrlibus, ubi
ex D. Ambrosii inslitiiio divina officia celebraniur.
Hocin opere nihil contineri prwttr sermones quos Ambrosius ad ptebem sttam, parlim e calecliumenis,partim e
bapihutis compositdm habuit, exira controversiam est. Dubitari aulem potest illosne ineunle an exeunle Quadra-
-gesimahabuerit.,Enim vero quod dicit: El tu dedisti nomcn luum ad agonem Chrisii, subscripsisii ad compe-
titionem cornnse ( Cajt. 21, num. 79); id quidem significare videlur verba fieri ad Competentes qui jam ad
baptisma, ad quod non nisi sub exitum Quadrageshnw inscribebantur, nomen dedissent. At e conlrario eosdem
sermones ante initum sacrum hoc lempus prontmlialos esse apertius leslantur itla primi capilis verba : Canamus
tuba tamquam in proelium progredientes... ceriamen imminel... cerlameii noslruin jejunium est (Num. i ).
Tum prwterea Christi exemplum ibidem propositum, aliaque sequentibus capilibus subjecia satis confirmant id
sancto Prcesuli consilii fuisse, fideles ad suscipiendum illud jejunium prwparare. Quod igitur de subscriptione ad
competiiionem coronw dicilur, id explicari potest de omnibus in universum Christianis, qttibus jam inde d libri
exordio victoriam atque tropwum erat pollicilus. Sed forle licebil eliam ulramque opinionem conciliare, si opus
illud tribus concionibus constare dixerimus, e quibus Basilianarum inslar diverso lempore habitis Ambrosius
postea librum confeceril: quod eum etiam alibi non semel faclilasse videbimus.
Verum multo majoris difficultalis res est stqtuere quoto anno ewdem illw conciones assignandm sint; et ut lo-
quamur inaenue, vix quidquam cerli quod ad hanc cognilionemconducat, e leciione islius libri erui polesl. Nihil-
ominus tamen si quid petitis exipso conjecturis fidere permittalur, cognoscimusjam tttm libros plurimos de
•Eliae gestis scripsisse Ambrosium ( Cap. 5, imm. 5 ): proindeque ipsum lunc temporjs non paucos in episcopalu
annos peregisse necesseest. Quousque autem producendi anni illi sint, non aliunde melius colligere posse nobis
videmur, quam ex mentione psalmorum atque hymnorum , quomm cantum ab ipso per Juslinw persecuiionem,
hoc est, anno 586, in Mediolanensi Ecclesia instilulum conslal { Cap. 15, «utn. 55 ). Itaque dicendum esset
hunc librum scriptum non fuisse ante reditum Valentinianijunioris Mediolanum, quant inurbem una cumTheo-
dosio posl exslinctum Maximum tyrannum, id est, anno 589, feuersus esf. Nec alia forle de causa referunlur mi-
litares viri suis in propinationibus dictitare : Opto salulem imperaiorum (Cap. 17, num. 62).
Vnum esi quod nobis remoram possit injicere, scilicel conviviortm qum Chrisliani olim super marlyrum sepul-
cris celebrabunt, facta meniio (Ibid. ). Elenim ea consueludo ante annufn a nobis designalum videtur studio
sancii Aniistitis fuisse anliquala ; quandoquidem ab Auguslino tradilum est ( Lib. vi Confess., cap. 2, num. 2 )
beatam Mnnicam, cum Medinlanum anno .584 venisset, sobrium prandium nwre suo super sacros tumulos ferre
vbluisse, at fuisseeam ab ostiario quem idcirco ibi constituerat Ambrosius, prohibiiam. Vnde admodum verisimile
esl consueludinem hanc ,ad quam abolendam lanti episcopi cura vigilabat, non diu post illa viguisse.Ad hmc dis-
timns tx duabus saricliAuguslini episiolis ( Epist. 22, nurii. 4, et epist. 29, num. 10), quarum altera invliimti
697 DE ELIA ET JEJUNIO LIBER UNUS. 698
editione prhnum in lucem prodiit, usutn illum aul verius abusum anno circiler 591 vigilanlia~bonorumepisco-
porum, inter quos haud dubie non poslremo loco numerandus est Ambrosius, per universam ferme llaliam exci-
sum profligatuinquefttisse. Verumlamen hmc opiaioni noslrm parum officiunt; si enim quibus verbis Ambrosius
vlalur consideremtis,nullo negolio deprehendemiisillum non ea veliementia dicere, qua contra vilium prwsens
ac vigensdispulassel, neque sibi letnperaiurum fuisse, ut dum alia intemperantice genera tam acriler debellabat,
illud unum iam levibracltio oppugnarel. Quapropter a fide neutiquam abhorreal si dixerimus sanctum Prwsttlem
obiter isla perstrinxisse, quodimprudenli zelo privali quipiam convivia hnjusmodi frequentarent: aut forle ipsum
indicare voluisse Romanam Ecclesiam, ubi eadem consuetudo eliamnum ut memorabiliPdinmdchi exemplo de-
monslralur, vim oblinebat.
Ad exlremum hic addi potest vix ullum ex Atnbrosianis operibus in editionibus hoc tractalu magis depravatum
exstare : sed eum a nobis magna cura ad mss. codices bonw notw, alque ht primis ad Colberlhtum qui ante millc
annos videlur exaralus, cxaclum casligatumque fuisse.

SANCTI AMBROSII
MHIIOLAKEKSIS BPISC0PI

DE ELIAET JEJUNIO
MBER UNUS «.

535 CAPUT PRIMUM. J^.Iaqueos tentatoris, ul vincula dissolveret. Denique

Sicul olim Patres, cum progrederentur ad bellum, at- sic habes scriptnm : Non in solo pane vivit homo,
sedin omni verbo Dei (Ibid., 4). Illo laqueo Adam
que in neomeniis diebusquc tmiitim tuba canebant;
ita et nobis diebus jejunii, paschqlique feslo appro- fuerat 536 slrangulalus, bac absolulione diabolicse
pinquanlibus luba canendum, qusestionis omnis homo est liberaius.
1. Divinum ad palres resultavit oraculum, ul cum CAPUT II.
egrederentur nd bellum, b tuba canerent ( Num. x, Quam magna virltis sit jejunii, quamque specioso ac
9), eujiis sonitu Dominus reminisceretur populi sui, vatida ejus militia, exemplo Chrisii atque sancii Elim
quo peiilum conferret auxilium plus quae miseri- comprobaiur.
cordise.sirseincenliva cognoscens; et in diebus laeti- 2. Magna virtus est jejunii. Denique lam speciosa
tise suse, in neomeniis suis concinerent lubarum ejus mililia esl, ul jejunare delectaret et Chrisium :
sono. Unde et David dicil : Canite in iiiUio mensis lam valida, ut ad ccelum homines erigeret. Et ul hu-
iuba c in die frequenti solemuilalis veslrm (Psal. LXXX, manis magis quam divinis utamur exemplis, de
4). Veniet igitur nobis dies solemnilatis, et jam ap- Elise jejuno ore vox emissa ccelum clausii sacrilego
propinqual. Canamus ttiba tamquam in praeliumpro- pnpulo Judaeorum (III Reg. xvu, 1 ). Elenim cum a
"
gredientes. Canamus tuba, ut annuniiemus solemni- rege Achab altare esset idolo cousiitutura, ad ver-
latisdiem, simul nobis et cerlamen immiiiel, et vic- bum propbeise iribus annis et sex mensibus ros plu-
toria repromittitur. Victoria nostra, crux Cliristi pst: vise non eecidit super terram. Digna pcena qtise in-
Iropseum nostrum, pascba cst Domini Jesu. Sed ille tetnperantiam congrue coercerei; ul ccelum impiis
aute est prseliatus, ut vinceret, non quod ipse egeret clauderelur, qui terrena polluerant. Dignum eiiam,
certamine; sed ut nobis formam bellandi anie prse- ut ad condeinnationem regis sacrilegi propbeia ad
scriberel, et poslea daret gratiam triumphandi. Cer- viduam in Sarepiam Sidoniae rhiiteretur, quse quo-
tamen nostrum, jejunium est. Denique jejunavit niam dcvolionem cibo prsetulil, meruii ut ariditatis
Salvator, et sic lenlalor ad eum accessit. Et primum publica*sola non sentirei serumnam. Itaque non de-
gulse direxit spiculum dicens : Si Filivs Dei es, dic fecitdhydria polentse, cum lorrentis flueuta deflce-
lapidi huic, ul panis fial ( Luc. iv, 5 ). Ille cibum ve- rent.
lut escam laquei prselendit, ut sic illaquearel appe- 5. Quid ejus reliqua conlexam ? Jejunus fllium vi-
"teniiani corporalem : Dominusjejunium prsetulit, ut duse ab inferis resuscitavit: jejunus pluvias ore de-
a Scriptus forle anno 590. Neomeniis, et festis diebus concinerent, etc.
h ita mss. omnes; ubi post incentiva, subintellige, c Edit., i» die (requenti; scripti cod., in die insi-
sttnt. A mss. vet. edit. hoc lanium discrepanl, quod gni.
legiiul,... piusque misericordimsum inceniiva cogno- _d Cunelae edit., hydria faritue. Cuncii rass., hydria
scenlesin diebns, etc. Verum ediiores Romaui cou- poleniw; dnos laiuen excipimus, iu quibus hydria
jecturis suis forte.liberius induljieiiies, sic locum re- farinm polentcs. Sed verisimile est vocem, faiinw
formare connti suiu : lubd canerent; quod foret si- priino.in glossa posiiam, ac posiea in textum re-
gnuin, ut remhiiseereiur Dominus populi sui, el peti- ceptain, demum inde legiiiinani ejeciam. Esl autein
Uun. conferret quxjliian,; htsttper ei ut provocarel po- polenla farina hordei iiixa.
puliisirieenliva inisericordicesin diebus iwiiiiw suw, in
699 SANCTIAMBROSII 700
posuil: jejiiiius ignes de ccelo edtixil: jejunus curru AL tuiq fuit ; qupd tqndem quos gula denudaveril,
raptus est ad coelum : et quadiaginta dierum jejnnio operit.
divinam acquisivit pncsenliam. Tunc denique plus 6. Iiaque ne terrenum quis , aut novellum putet,
merui.t, quando plus jejunavil. Jejuno a ore staiuit esse jejunium, primus usus inundi a jejunio coepii,
fluenta Jordanis, et redundanieni fluminis alveum quando lux clara resplenduil (Gen. l, 5 et
seq.). Se^
fepeliie siccatum pulverulenio trahsmisit vesiigio. cundus dies in jejunio , quando coeli faclum est fir-
Merito illum dignum cffllo.divina judicavit senleniia, mameuluni. Tertio die pabulum lerra genninavii,
ut cum ipso raperelur corpore; quoniam cceleslein natura obsequium praebuil;, jeju.nium lamen coelestis
-vitam. vivebat 537 *n corpore, ac supernse usum disciplina servabat. Quarto die luminaria fac'Ji sunt
conversatiouis exbibebat in terris. solis et lunse, et adlmc jejuniuin. Quinto die pf?-
duxerunt aquse repenlia animarum viventium , et
CAPUT III.
volatilia volantia stiper lerrain seeundum flrmamen?
Jejunii commendalio: deque jejunio sancti Jpannis'; lum cceli: et viilit Deus quia bona, et benedixit ea,
el qualis esca a nobis quwrenda sil. dicens : Crescite el multiplicamini, et replele aquas
4. Quid estehim jejuniuin, *' nisi subslantia, et qum stinl in 538 mflr*•' et volalilia multiplicentiir
imagp coslestis ? Jejunium refectio animse, cibus B B snper lerram (Ibid., 22). Et adbuc jejunium. Deni-
meiilis est jejunium, vila est angelorum jejunium, que benedixit ea, sicul scriplum est, et dixil: Cre-
culpae mors, excidium delictorum, remedium salu- sciie, el non dixit: Edite et maiiducate. Sexto die
tis , radix gratise , fiindamentum est castitatis. IIoc bestiae sunt creaiae (Disf. 55, c. Sexlo die), et cum
ad Deum gradu citius pervenilur : hoc gradu Elias bestiis orta edendi potestas est, et usus escarum.
ascendit, anlequam curru. Ilanc hsereditalem so- Ubi cibus ccepit, ibi linis faclus est mundi. Ubi coe-
brietalis et abstemiae ad ccelum abiens discipulo de- pit sua incremenia nescire, ibi cceperunl divina
reliquit. In hac virtute et spirilu Elise venit Joannes. circa eum opera feriari, Quo indicio declaratum est
Denique in deserto et ille vacabat jejuniis. Esca quod per cibos c mundiis haberet imminui, per quos
autem ejus erat locusta , ei mel silvestre. Et ideo desiit augeri. Nemo deliclum sciebai, nerao poenam
quia vitse bumanse possibilitatem continentia super- limebat, nemo noveral mortem.
gressus fuefat, non honio, sed angelus xslimalus 7. Plantavit Dominus paradisum ad gratiam bea-
est. De ipso legimus: Eiiairi plusquam propheta. Hic lortira , posuit ibi hoininem operari, ei custodire
esl de qno scriptum est: Ecce millo angelum meum euni. Et ul sciamus (Dist. et cap. iisdem , § Ei ul
. ante \faciem luam, qui prwparabit viain tuam anle ie sciamus) non esse novellum jejunium , primam illic
(Matth.xt, 9 et 10). Quis humana virlute equos C legem consiituit de jej.unio. Sciebat eniin quod per
igneos , currus igneos potuisset ascendere, regcre escam culpa haberet inirare, Pjima poona de jejuuii
CUITUSaereos , nisi qui naturam humani corporis, prsevariealione inlraverat, dicente iiTandaloDei: De
iiicorruplibilis jejunii virtute mutasset ? ligno quod est scienliw boni et mali non comedetis:
5. Sed de Elise gestis plurima jam frequentidiver- qua die aulem manducaverilis ex eo, morle mqriemini
sorum libroruni sernione digessimus ; ,et cavenduin (Gen. II, 17). Eo usque aulem (Dtsf. et cap. iisdem,
arbitror ne in eadem recurramus, cum prseserlim in - § Eo usque) nemo praevaricari noverat, ut adliuc
opere suo ipse laudetur. Imilemur ergo illtim , et orta non esset, quse prima est d prsevaricaia in-
eam escam quseramus, cujus viriute diebus ac no- diciuin abstinentise. Lex a Doniino Deo, pj'sevarica-
clibus progredi ad supernorum possimus cogtiitio- tio legis a diabolo : culpa per cibum, latcbra post
nem. Non euim omiiis esca materialis, nec omnis cibum. Cognitio iufirmilatis in cibo, virtns firmitaiis
cibuscorporalis ; est cibtis mentis, ul diximus , quo in jejunio. Denique quamdiu interdiciis abstinuere,
epuiantiir aiiimse, de quo ait Dominus: Metts cibus nesciebanl esse se liudos : posteaquam manduca-
esl ul faciam voluntalem Patris ntei qui in cwlis est verunt de inlerdicta arbore, nudatos esse se cogno-
{Joan. iy, 54). Hic cibus angelorum esl, ut divino verunt. Merito ergo mulier ubi culpie agnovit aucto-
famuletitur imperio. Nulla illis cura mensarum, D I rem, interrogata respondit: Serpens persuasit mihi,
nullus •conviviorum usus, nullse repositae epulse, et manducavi (Gen. m, 15). Serpens gulam suadet,
nullus vini potus aut sicerse, nulla disteinio corpo- Dominus jejunare decemil (flisf. et cap.iisdem, §
ris, nulla veniris offensio. Serpens). Dehique ipse ait : 'Jejunate et orate, ne
inlretis in tentationem (Maltlt. xxvi, 41). liaque gula
CAPUT IV.
de paradiso regnanlera expulit, abstiiienlia ad para-*
De orighte et antiquilaie jejunii, a quo primus usus disum revocavil erranlem.
mundi cmpit, de quo prima lex in paradiso consti- 8. Et dixit Deus : Ecce Adani faclus est qttasi
a Videsisnolam lib. de Ben. Patriarch., c. 5, n. 14, quw prima prwvaricata indiclum jejunium abslineniiw.
subjeciam. Lex, elc. Rom. edil. el Val. unus, . . . prwvari-
h Rom. edit., nisi vitw imago cmleslis. Alise euni cctla edictum. Abstinentiw lex, eic. Nobiseum vero
mss. omnibus, ut in textu. faciunl Thiian., Germ., Vict., Laud, cl Colb. Rur-
°- Mss. aliquot, mundus haberet perire. sus ubi plures mss. ac omnes edit., latebra post
d Vet. edii. . quw prima prwvaricaiio. Indiclum cibum; quatqor inss, oplimae note, Ulecebra posf,
jcjmium, abstirienlimlex, etc, Cod. Vali. eiMicb,, ciQum,
701 DE ELIA ET JEJUNIO LIBER UNUS. - 702
units ex nobis (Gen. m, 22). Irridens ulique Deus, , t poiio. Dorinitavertmt, inquit, qui ascenderunt equos
non approbans dicit, hoc est: Puiabas te similem (Psal. LXXV,7). Ascendit corporis voluplaies juslus,
fore nostri : sed quia voluisti esse quod non eras, et obdormivii. Sed illius ebrielas nobis suadel so-
destitisti esse quod " eras: intra te eras, el dum bijelatem (Dist. et cap. iisdem, § Sed illius). Seniel
supra te esse affectas, infra te esse ccepisti. Denique enim inebriatus esi Noe. Ubi veromalum ebrieiaiis
vestivit eum lunica pellieea piius, et sic ait: licce aghovit, inventum snum ad remedium lemperavit,
Adam, quasi dicat: Ecce amiclus luus, ecce dignum non cffudit ad vititim. Unde el Apostolus ait: Mo-
indumentum tuum, hic te vesiiius decei. Qui divina dico vhto utere propter [requenles luas infirtnitales
affeciant, lab digni babentur ornaiu. Ecce qno te (I Tim. v, 25).
lua culpa deduxit, ecce nunc in bac lunica pellicea 11. Manebal antequam vinum invenirclur, omni-
tamquam unus ex nobis aperuisii oeulos. Circum- bus inconcussa liberlas, nenio sciebat a consorte
spiee diligenter, nudum te aspicis, quem vesti- naturse suae obsequia servitulis exigere. Non esset
tum putabas. hodie servitus, si ebrietas noii fuisset. Obrepserat
9. Gula ergo nudos facit, jejunia operiunt eiiam qnidem jam iralernae prselalionis invidia, manebal
exutos. Unde David ait : Operui in jejunio animam tamen adbuc paternse pielaiis revcrenlia. Lsesa pie-
tneam(Ps.LXVIII,11). Bonumoperimentum,quodani- } las est, dum rideiur ebrietas. Non illis ilaque solis
mam tegit, ne a lentalore depreliendatur, ne a lenta- nocent vina quos tenlant, sed. et illis amplius quo-
lore nudeiur. Ronum velamen quod tegil culpam, ruin oculis lemulenla ebriorum membra nudaniur.
tegit abslinenlia, legit gralia. Beati enim quorum Ilinc risus irreverens nascitur, binc libidoinflamma-
remisssesuntiniquitates,etquoruin leclasuntpeccala. lur; ut mullo niajore temulentia eos vina pertur-
Tegit gratia, duni remitiit, el omnem abolelerrorem: benl", quorum oculos ac meutes inebriaverinl, quain
legit abstinentia , dum obumbrat vitiuin , ct moesio quorum membra prostraverinl.
abscondit affeclu, atque extenuat poeniiendo. Ete- 12.Legimus eliam (Dist. et cap. iisdem, §Leghnus)
nim jejunium et539e'eeraosynaaPeccal° liberant. quod patrem Lot inebriaveriul filise in eO monle
Operlus erat Adam virlulum velaniine priusquam (Gen. xix, 55 et seq.), ad quem limentes incendia
praevaricaretur, sed tamquam exulus prsevaricalione, Sodomitana confugeranl, et habiiabanl in spelunca.
vidit se esse nudum ; quia indumentum quod habe- Convenit ebrietaii atque concurrit setas, sexus, soli-
bat, amiserat. In diebus enirn jejuniorura vestrorum ludo, locus, ferarum magis latibulis, quam huinanis
ortefiir, inquil, tibih matutinum lumen luum, el sani- apiior domiciliis. Fuit ilaque ebrielas origo incesli,
las lua maiura orietur, et prmcedei ante te juslilia, pessimse gcneratricis parius deierior.
el circumdabil te tnajestas Doniini (Esai. LVIII,8). | 1 15. At non Abraham vina in stto convivio mi-
Bonttni vestimentum lux. Scriptum esl enim : Cir- nisirabat: sed imniolabat vilulum, bntyruni, el 540
ctimdaius luce sicul veslimenlo (Ps. cm, 2). Bonum lac eliam angelis hospiiibus exbibebat. Coeli domi-
vestimeiitum, quando circuradai Domirius et opeiit num , mnhdi agnoscebat auclorem : viiium tainen
jejunantes. exliibere non poterat. Sed recle illic deeral maleria
CAPUT V. peecali, ubi erat remissio peccatorum.
14. Denique annuntiavit eum .Joannes neque
Noe quod inebrialus fueril, ob ignorantiam excttsalur:
manducans panem , neque bibens vinum. Qui cniin
el qum tnala ex vini ttsu nala sint, qumve bona ex
Chrislum annunliat, ab omni vitiorura incenlivo
ejusdem abstinentia, proposilis ulrinque exemplis prsestare se debet alienum. Vicil igitur sancliim
declaratur. Noe, vel eiiam Loi Abrahse nepolem ebrietas, quo-
10. Nudatus erat Noe quando inebriatus est, lexit rum alter cum jejunaret, diluvio superstes fuit, altcr
eum pietas liliorum. Sed nudatus erat per ignoran- ittcendio.
liam, non per intemperaniiam ; adbue enim viiium 15. Moysen quoque cognovimus silienti pnpulo.
nesciebalur. Iu prineipio generis humani ignoraba- amaritudines aquarum lemperasse, non yina. Cui
lur ebrietas (flisf. 55, cap. Sexto die, § In principio). ] • petra aquam vomtiit, poluit el vini abundantia non
Primus ipse plantavit vineam : dedit naluram, sed dcesse. Deniquc dixit Deus : Percuties petram , et
ignoravil poientiam. liaque vinum nee suo pepercil exiel aqua ex ea, et bibel populus (Exod. xvn, 6).
aueiori. Quid mirum si cum Dominus ipse creaiuras Non dixit: Exiet viinim in populo. Periculosum
suas laudaverit, et iste nhralus esl? Itaque cum enim erat vinum populo ministrare, quod fortiores
eum delectarel reperli muneris gratia, lenlavit vehe- ferre vix possent.
mentior creatura insuetos senis arlus, turbayit nova
a Vet. edit., quod eras. Itaque dum supra le esse cmn nonnullis, .... mature. Vel. edil. cum mss.
affeclas. Bonus sensus : melior lamen edit. Rom. ex aliis, , . . magnum .... malura. Porro visus est
uno Vai. codice. Gallicani vero parlim huic, pariim quibusdam viris doctis hic locus esse corruplus ;
iilis accedunt, in quibus lamch aliquid nniissum cuin ubi liabenl exemplaria noslra , Et sanitas tua ;
esse apparet, prseter quam in cod. Miih. et Vall. in Terl., Cypr. et Aug. scribani, El vestimenta tua ci-
quibus iegas satis commode, qttod eras. Ita qui litts orienlur. Ubi manifotum est eos non iap.a.ra
supra te esse affeciubas, etc. sed lp.una legisse.. Et forte non aliter legerit ipse.
b Rom. cum plerisque mss,, . . matulinum , et Ambfosius.
705 SANCTI AMBROSII 701
'
CAPUT VI; 1\. tum vocant, nullo facilis igni consumi: quae impo-
sha focis igneseit, illico sublata de flamma lam-
De lege jejuniia Moyse datq, et de jejunio ejusdem.
malrum Samson et Samuelis sterilitaiem quam aquarum infusione munda resplendet. Talia
Quomodo erant Hebrseorum d quse de je-
abstinentia vini fecundaverii; quibusque cibis Eli- corpora puerorufh,
swus filios propltelarum aluerit? junio in amianii transformata naturam, vaporem
ignis non ad diSpendium sui, sed ad graiiam mulua-
16. Denique Mbyses de jejunio lcgem dedil, de banlur. Denique cum furerent fornacis incendia, ut
vino non dedii. Ipsura quoque jejunanlem non voees ultra quadraginta cubitos Ilamma per circuilum fun-
magnse, non fulgura et nubes nimbosa , non funii- deretur, consumens plurimos quos repererat Chal-
gans Sina perterruit. Neque vero iniroisset in nu- dseorum, qui naphlha, pire, el stuppa , atque sar-
bem , et vocein Dei loquentis de medio ignis sine mento alimenla ignibus minisirabani; e ubi cum je-
periculo salulis aiidisset, nisi munitus arniis jejunii junio ingressi sunt, discusso ardofe flammarum, in
fuissel. Quadraginla enim diebus jejunavil in mon- medio fornacis eoepere slaiim roris spiriiu re-
te, cum Legem acciperet a Domino Deo nostro. Et frigeraniis bumescere; iia ul eorum nulius capillus
in superioribus quidem nionlis Lex dabatur Moysi capitis exureretur, quia illam qtioque jejunia comam
jejunanli, in inferioribus populo manducanli prseva- ]B paverant.
ricalio sacrilega luxu accendebatur epulantium. Quo 20. Daniel, vir desideriorum, irium hebdomadariiiiv
spectaculo niotiis fregit tabulas Moyses, indignum jejunio leones quoque docuit jejunare, missus in la-
judicans ut ebrio populo Lex dareiur. Ilaque tabu- cum, in adamanlis rigorem abstinenliae soliditale
las Legis, quas accepit abstinentia, conleri fecit membra duratus non patuit vulneri. Sic eum con-
ebrielas. sirinxerant jejunia, ut in ejus corpore ferarum mor-
17. Quid vero alia dicam ? Nonne slerilitatem sibus locus esse non posset.{Clausa'tenebant leones
matris Samson vini abstiuentia fecundavit, et pa- ora, quse abstinentise propheticae sanctitas compri-
rientem fecit ex sterili ?'Quoniam juxla prseceptum mebat; ut ea ferse aperire non possent ineriti qui-
Domini viiium uon bibit. Nonne Annam non mandu- busdam vinculis alligata.
camem exaudivit Domiiius, et infecundilaiem ejus 21. Jejunium itaque virtutem ignis exsiinxit, jeju-
solvere jejunia ? Ex quibus duo generati, uuus nium ora obslruxit Iconum, jejunium maris ilucnla
forlissimus, alius observantissimus, dignos se prse- solidavil, jejunium petram solvit in fontes aquarum,
buerunt, qui jcjunii gremio diu foti, et quodam virlule jejunii contra suam mulata naturam elfluctus
abslinenlise effusi ulero viderenlur. Idem itaque obriguit, et petra inundavil.
Samson, qui matris sobrietale generatus est, allo-1G
a CAPUT VIII.
phyloruin insullanliuni sibi ebrielate est vindicatus.
18. EHSSDUS vates qui de niagisiro didicerat par- Jejunii comnwda ul magis eluceant, cum gulm in-
cimoniain , cuin filios aleret proplietarum , viiis commodiscomparal, ac perlurbalionum , quas ea-
dent gula inferre solet, eleganiisshnani subjicit de-
agrestisgrumulis mensas onerabat, el b iiieplis sil-
vesiribus oleribus hospilaliiaiis implebal officiuin. scriptionem ; cui exhorlalio ad sobrietalem conjttn-
Quorum oifensi amariiudine cum manducare non gilur.
possent, levis fariuse aspersione omnem illam 22. Sed quid velustis utar exemplis, cum abundet
amariiudiuem temperavit, absiinenlise propheiicse jejunium etiam prsesentium muneribus gratiarum?
munere veneni vires evacuans. Quis deterioravit domum suam 542 jejunio ? Quis
imminuit facultates? Cui non suspecta luxuries ? Cui
541 CAPUT VII. non venerabilis abstineniia? Cujus ihorum appe-
Tribus pueris in fornacem jejuno stomacho ingressis livii
parcimonia? Cujus pudorem non lsesit ebrietas?
flammas refrigerium attulisse; ac leonescliam jeju- Jejuiiium continentiae magisterium est, pudicitise di-
nare Danielisedoclos esse jejttnio. sciplina, humilitas mentis, casligalio earnis, forma
19. Est quaidam crealurae iiatura c, quam araian- D sobrietatis, norma virtutis, purificalio ahimae, mise-
a Rom. edil., insultaniium sibi ebrielale periil. lico, mss. aliqui habent, ignis, el illico ; "aliqui, foci
h Edil. Era., Gill. et Rom., inemptis silveslribus igne, vel, ignibus, et illico, eic.
oleribus. Am.el mss.omnes, ineplis, elc. Non male. d Ita mss. Thuan., Germ., Dion., Vict. et Colb.
Idem enim esi aique ad escam pariim idoneis. Alii vero cum anl. edil., qum de jejunio.... vapore
c Mss.duo, quam amantium vocanl; Unus, quam ignis.... mulabanlur. At Rom. edil. sola, qum jeju-
adaniantem ; Am. et Era., quam adamanlium vocanl, nio.... utebantur.
et sic infra. Alii mss. atqtte edil., quam anianlum,- 1 Edit. Rom., ubi quia jejttni ingressi sunt.,., fla-
ctc. Quse vera lectio esi; hic enim reddere voluit lum roris refrigeraniis spirituhatisere.Set. autem edit.
Ambiosius illud Basilii ex bom. 1 de Jejuuio : "EOTI cum mss..in Iectionem noslram conspiranl, prseier
Ttf fva-iso-i>p.a.ro?wvx«)>ooi7fv «utKVTOv,«VKXWTOJ itvpi, quam quod lii prseferunt, cmpere slatiin, ubi in illis
eic. De hoc lapide inulia habenl PIin"l lib. xxxvi, legilur, tepore statim, etc.
cap. 19, Diosc. lib. v, cap. 95, ei in hnnc ullinium f Vet. edit., Clausa tenebant feri leones ora, qnm
Matlhiolus lib. v, cap. 115, ubi doceteumdem lapi- abslinenlia propheticmsanclitalis-... merili quibusdum;
dem ipsissimum alumeii esse, qiiod a nobis dir.itur Rom. auletn.... dbslinentiapropheiw sancii..... velut\
• hlun de
plume, ex qiio etiam niinc eli^chnia incomr quibusdam, etc. At mssi nostrarii in iebtionem bhTiies
busiibilia cohflciunliiri El posl pauca pro) ignhcil it- eonsentiiiiiL
705 DE ELIA ET JEJUNIO LIBER UNUS. 706
raiiouis expensa, lenilatis inslitulio, charilalis ille- xi. obsonaiorem, el pastorem. Turbalus addicit patri-
ccbra, senilis gratia, custodia juvenluiis. Jejunium monium, rogat adbuc per quos suorum bonorum jura
est infirmitalis allevamenlum , alimentum salutis. minuantur.
Nemo cruditatem jejunando incidil, nullus per con- 25. Curritur ad coquinam, fit ingens strepilus', fit
linentiam a ictum sanguinis sensit, immo nullus tuniullus. Tota exagilatur famiiia, maledicunt om-
non repressit et repulit. Bonum itineris viaticum, nes, quod nulla bis requies detur. Tandera aliquando
bonum totius vilse : bonum in mari, sedat naufragia, da requiem coquo. Inslar sialuse pincernse dextera
cibum servat. summo gelu riget. Ille in frigida cxercet manus, illi
25. Quigrave dicunl jejunium esse, respondeaiit marmora lavant. Mundanl pavimenta vino madida,
quis jejunio defecerit. Multi in prandio, plerique el spinis cooperta piscium ; et quanti dum ambu-
dum vomunt epultim, fudere auimam. Quod po- lant, vulnerantur ? In ipso convivio clamor epulan-
stremo animal jejunium sibi causam fuisse mortis in- lium, gemilus vapulanlium. Si quid forte displicuit
gemuit ? Per escam laqueus non cavetur, in esca amicis, illi rident, tu indignaris. Sileat aliquando
hamus latet, cibus deducit in foveam, et cibus indti- domus a mullis perlurbalionibus huc atque illuc dis-
cil in retia, cibus visco etiam aves illigat, cibus yo- currentium, vacet fumo, et semiustulatorum nidore.
Iantesdeponitad mortem. Qusenon propter ventrem B Non coquinam , sed carnificinam ptiles : praelium
pericula ? Muia animalia crimen nesciunt, et in hoc geri, non prandium curari; ita sanguine omnia na-
solo tamquara pro crimine puniuntur. Jejunium so- tant.
brielas mentis esl, hoc vigent sensus, in hoc judicia 26. B Malsedominseservilur gulse, quoesemper ex-
traclantur, inconvivio pocula. Jejunium cusiodit dis- petit, numquam explelur. Quid enim insaiiabilius
ciplinam, luxuriain sequilur inopia. Luxuria mater esl venlre ? Hodie suscipit, el cras exigit. Cum implelus
fumis (Tob. iv), secundum propheticum dicium. Je- fuerit, dispulalur de continentia : cum digesserit,
juniuni quietem diligit, luxuria h inquietudinem. Je- vale viriutibus dicilur, quaerit Iuxuriam. Inter po-
jnnium olia seril, luxus negotia. cula philosophia prsedicatur, inter philosophos vina
24. Ferieturaliquando coquorum vestigiorum ma- laudanlur. h Vigiliw, inquit, et chotera, et tortura
ehaera. Requiescal obsonalor qui anlequam luceat, viro insatiabili (Eccli. xxxi, 25): manducat el paulo
fores pulsat alienas, et tamquam bellum aliquod im- post pcenitet: non illum diutius sua intemperantia
mineat, excitatdormienles. Turbalum vides, anbe- delectavit.
lantera advertis : interrogas quae causa perturba- 27. Attende divitem qui induebalur purpura et
lionis sit. Poscit, iuquit, dominus meus, ubi vinum bysso, et epulabatur quotidie splendide, cujus ad ja-
melius veneat, quserit ubi durior <=vulya curelur, fj nuam mendicus ille Lazarus jacebatplenus ulceribus,
ubi jecur niollius, ubi phasianus pinguior, ubi piscis ctipiens salurari ex his quse de mensa cadebant divi-
recenlior. Cursilat per diversa; el cum invenerit, lis. Paulo post cum esset mortuus, ccepil rogare po-
summo cursu properat. Inquietat dominum somno- situs in inferno , ul exiremum digiti $ui pauper ille
lenlum , auctionaiur pretia. d Si pretium moverit in aqttam iniingerel, et refrigeraret linguam ejus,
piscis, nusquam meliorem asserit inveniri, immo quse ardebat incendio. Ubi illse copiae? Ubi illse
deesse. Heri, inquit, lempestas, hodie procella, vix ebrietates ? Siiil qui inebriabalur: abundal qui men-
jstum potui latentem deprehendere. Multi concur- dicabat. In ipso convivio dum bibunl, siliunl; etcum
sanl in macello : si tu reddideris, alier plus dabil; inebriali fuerint, amplius bibunl. Qnasi aperio gur-
et quid exhibebis e in prandio? lsiius vini ille natalis gite vinum jara non bibitur, sediufundilur: poculum
e.st, hsec ex illo lacu lecta ostrea": talis fit de singu- non libatur, sed exinanilur.
lis licitatio. 543 f Hasta qusedam agilatur inter
a lclum sanguinis, id est, imoTzk%iav : quo eliam e Codex Mich. solus, In prandio istius viri ? lllim
verbo morbura hunc vocitavit in MarcoAntonino Au- natalis. Hwc ex illo, elc. Rursus ubi vel. edii., jac-
relius Victor. titalio, Rom. et mss. plures, licitalio, eic., ut in
b Ita nii-s. omnes Gall. nisi qttod Dion. codex e re- texlu : habent nqnnulli, litigalio mslu quodam agi-
gione voeis, vesligiorum, habel in marg. vel mastigia- ._ taiur, etc.
lorum, quam vocem Germ. prsefert intextu, proqua " f Id esi auctio, qnia rerum venalium Iicilatio hasla
in Mich. legitur noslrorum , et in Vall. veslrorum. in foro posiia fieri solebat. Paulo post auicm pasto-
Hinc colligasin isia dictione aliquid corruptionis vi- rem eum vocilatqiiem paroclmm ac prsebiiorem di-
deri, quod in causa fuerit, cnr nonntillis vocibus de- cebant, eum nempe qui convivas mensa excipiebat.
traclis lolum locum in hanc formam edit. exhiberent, Quo sensu infra cap. 15, uum. 49, idem ab Ani1)rosio
nempe vel. inquieludinem. Obsonalor est qui anle- appellaiur is qui pascit: unde paslus secutis lempo-
quam, etc. Rom. vero, inquieludinem. Jejunium olia rihusidem signiiicavit atque convivium.
qumftl, luxtis seclatur negolia. Obsonator anlequum, e Edit. Am. et Rom., Male domini servitur gttlw.
etc. Sed quse prsetermissa simt restituenda esse salis Era. eiGill., Male dominicw,etc. Mss. vero. malm do-
OSlendithic Basdiilocus,niizavratp.ayeipavotj.u.lvaipa, minw. Basilius atvapaivorai Seo-noivri,T>I 7«o-Tpi
quem ab Ambrosio usui suo accominodatuni esse ma- leirovpyovvrav.
h Laiinius legendum conjicit: labor , inquit, et
nifesttiin est.
c Vulva porcina, et jecuranserinum antiquis in de- cholera. Et ei quidem ms. unus astipuiatur ; nobis
liciis erant. aniein caeteri, atque omnes edit.; LXX vero legunt,
d St preftummoveril, subintellige emptorem, id est, IlovofaypVKvias,y.at yplepa; (lillUm exemplar leste
si pretium empiori charius visum fuerit. Nobilio, xolspa), y.ai crpofo; f*»T««v5p6f«Tr^vjo-TOV.
707 SANCTI AMBROSII 70S
CAPUT IX. A 52. Etiam ipsis jejunium conyiviis dat gratiam.
Cur polentes vinum bibere prohibeanlur ? Judilh jc- Dulciores post faniem epnlse fiunt, quse assiduitaie
fastidio sunt, el diuturna'con[inualione vilescunt.
junans Rolophernem oblrtincal: iisdeinque artibus
suum Coiidimenlum cibi jejunium est. Quaiilo avidior ap-
populum liberal Esther, cui pwnas ebritts
Ainan exsolvil.Poslremo varimjejunii laudes enu- petenlia, c tanto esca jucundior. Conimendal sitis po-
culum , nescit vini veluslates quserere. Jejunus
meranlur.
quidquid bauserit, transniitlit ad satielatem, non ad
28. Spfnw, inquit, nasCunlur in manu ebriosi judicium nare suspendit. Usu eliam pretiosa degene-
(Prov. xxvi, 9), quia ipse semaiiibus suis vuinerat, rant: quorum autem difticilispossessio.eorumgrata
et uleera sibi in pectus dejicit. His spinis scindit perfunclio. Ipse sol postnoclem gratior, ipsa lux post
vestimentum fidei quod accepit, ei thesauruin suum tenebras splendidior, et posl vigiiias sopor dulcior,
servare noh poterit. Omnis enini ebriosus el forni- ipsa salus posl segritudinis lenlamenta jucundior. Ab
cator egebit, et induet se scissa veslinjenla insipien- ipso mundi conditore didicimus ssepe diversiutibus
lise. Et ideo potentes vinum prohibentur bibere ; ne cumulari graiiam. Patrocinalur ergo et convivio fa-
ciim biberint , obliviscanlur sapientiam ( Prov. nies, ul graiior fiat mensa jejuniis.
xxxi, 4). B CAPUT X.
544 29. Denique bibcbant-vinum in ebrielalepo-
tcntes, qui Holopherni principinTilitiaeregis Assyrio- Myslica mensa jejunio comparalur. Quw fames facial
rum- se traderegesticbant : sed non bibebal femina acceptabilejejunium ; quidve sil quod dicitur : Cum
Judilli, jejunansomnibiisdiebusviduilatis suse,prseier jejunatis , ungile caput vestrum, moraliter ac
feslorum dierum solemniiates! His armis muuila pro- mtjslicedisquiritur.
cessit, el omnem Assyriorum circiimvenit' cxerci- 55. d Myslica quoque mensa jejunio comparatur:
tum.Sobrii vigore consiliiabsluliiHoloplierniscapul, illa mensa, de qtta dicit David : 545 Parastiin con-
servavit pudicitiam, victoriaui reportavit. Hsec enim spectumeo mensamadversuseos quitribulanl me (Psal.
succincta jejunio in caslris praetendebal alienis : ille XXII,5).Mensaisia famisacquiritur pretio: et poculum
vino sepultiis jacebat, ut icium vulneris senlire non illud inebrianssobiietate, coelestium sacramentorum
possel. liaque unius mulieris jejunium innumefos a sili quseriiur. Dixit enini Dominus : Qui siiilis, ile ad
siravit exercitus ebriorum. acjuarit, et quicumque non "habelis argentum, ite et
50. Esther quoque pulcbrior facta est jejunio; Do- emile, el bibile el manducale (Esai. LV, 1). Et alibi
liiinus enim gratiam sobrise mentis augebat. Onine ait : Eccequi serviunt mihi, manducabunt: vos vero
gcnus suum, id est, lotum populum Judseorum a per- Q esurietis. Ecce qui serviunt mihi, bibent: vos aulem si-
secutionis acerbitalibus liberavit; ila ut regem sibi tielis (Esai., LXV, 15). Qui vos nisi qui aule pota-
faceret esse subjectum, non libidinis ardore ilamma- stis? De quibus supra dixit: Parastis dwmoniismen-
tuin, sed ccelesti miseraiione conversuin ; iia ut et sam, el hnplestis forlunm poculum (Ibid., 11). Ergo
pceua retorquereiur in impiuni, el bonor sacris red- si ad niensam illam venerabilem jejunia sancla nos
derelur aliaribus. Itaque illa quse triduo jejttnavit perducunt: si bac fame illa quse sunl selerna mer-
coniinuo, et corpus suum aqua lavii, plus placuit, caniur ; quid de iis dubiiamus quse in ttsu Iiumano
el vindictani relulil. Aman autem dum se regali suiit, quod etiam suaviora hsee nobis faciat jeju-
jaclal convivio, inter ipsa vina pcenam suse ebrietalis hinm ?
cxsolvit. 54. Non auiem omnis fames acceptabile jejunium
5Ii Estergojejuniumreconcilialionis sacrificium, facit, sed fames quaj Dei limore suscipitur. Conside-
virtulis incrementum, quod fecit eliam feminas fur- ra : e Quadragesima lotis prseter sabbatum el Domi-
liores augmento graiise. Jejuniuni nescit fenera- iiicamjejtinaturdiebus. Hocjejunium Domini pascha
torcm, non sortem fenqris novii, non redolet usuras concludii. Venit jam dies resurrectionis, baplizan-
lnensa jejunanlium : non slrangulanl filium conti- itir £ Elccli, veniunt ad altare, accipiunt sacramen-
nenlis viri paternae centesimse : non vexant vidnam D lum., sitienles lolis hauriunt venis. Merilo dicunl
oppignorata sobrii viri b jura defuncti: non defene- singuli refecli spiritali cibo, et spiritali polu: Para-
rata excludil hseredem aula jejuui. sli t"«conspectu meo mensam.... el poculum luitm
a Roin. edil., slrqyii exercitus Assyriqrum. Codex eadem re consule nostram in hunc.librum Admoni-
Germ...... Chaldmorum.Alii omnes mss. ac edit lionem.
ebrioritm: f Elecii, gradus hic erat inler caiecliumenos. Eie-
h Aberat yOxjura, anle defuncti, omnibus edit., nim quamvis Omnes adbaptismum candidal.iconimu-
sed ea iuomnibus mss. invenitur. ni nomine vocareniiircalechumeui, variis lamen inter
c Omnes edil., tiescif vinum quwrere; mss. vero, se iil gradibus, ita et vocabuiis dislinguebantur. Qui
nescit vini quwrere velustates; nonnuUi, venuslales. episcopo suam ampleclendae fidei voluniaieih profes-
d Ita edil. omoes cuin mss. aliquoi. Alii tauieii nec sus fuerat, jain christiani nomeii oblinebat: mox
cetate nec numero inferiores, MysticmquOqttemensm factis abjuraiioiiibus ad sacras admitfebatur cate-
itla mensa. Torn. solus , Mystica
jejttnio compar.aJt.iif cheses, ac tum proprie caiechuinenusdicebatur : eum
quoque inensa jejunio Cbmparalurilii mensm. deinde solilis expiatum exorcisinis tittft&fumnomi-
e Adverte iipc lpeo veleiiem MediolanehsiEcciesise nabanl: posteaiibi cum aliis baplismigrati.amposiu-
coiisueludineni non jejuhandi sabbato; et super lasset, vocabahl competentem: demum si per suffra-
 709 DE ELIA ET JEJUNIO LiBER UNUS. 710
inebriditsquamprwclarum est (Psal. xxit, 5)! Non so- .\i est sobrielalis ungiientum, de quo dicil Ecclesia ad
la aulem fames quseritur, sed plena disciplina jcju- sponsum simm : UnguenUimexinaniliim nomen lutim
nii. Denique aliis dicitur: Jn diebus jejuniorum ves- (Canl. i, 2): alitid nlciim quo artus animae et fiuse-
troruminvenilisvoluniales veslras, el omnes subdilos dam membra pinguescunl. Unde et David dicit: Im-
vobis stimulatis. An adjudicia et rixasjejunatis el per- pinguasliin oleo capul meitm (Psal. XXII,5). Et hoc
cutiiis pugnis? Ut quid mihi lale jejunium, ita ul au- est oleum Isctitiae, quo unctus est Christus a Deo
dialur in ctamore vox veslra? Non hoc jejunium ego Palre, ut prce omnibus suis eminerel consorlibus.
elegi, el diem ad Itumitiandumanimamsuam homhiem: IIoc jubel ungi caput noslrum, ut oleo Iseliliarobdu-
nec si flectas ul circttlumcollum tuunt, cinerem etiam calur omnis siinulala tristilia; ne videaris jejunium
el cilicium subslernas, nec sic vocabitis jejunium ac- tuum vendere Iiominibus, ne videaris conirislari in
ceplum. Non lale jejunium ego elegi, dicil Dominus aniniar luse salute. Neiho enim trisiis coronaiur, ne-
(Esai. LVIII,5 et seq.). Quod jcjunium improbetur, mo moeslus triumpbat. Unge ergo caput liiiim, nbi
audivimtis : nuuc audiamus quod sil probabile. Sed sensus sapienlis sunt; oculi euim sapienlisin capite
solve omnetn colligationem injuslitiw luw : dissolve ejus. ° Ad mysteria vocaris; et nescis: discis, cum
obtigaiwnes violentarum commulalionuin, dimilte con- venis. El reminiseere illttd: StVwfunguenlum in ca-
fractos in remissionem, et omnem consciiplionetn ini- JJi p/fe, qitod descendit in barbam Aaron (Ps. cxxxn, 2),
cjuamdirumpe. Frange esurienti panem luum: et ege- ttinc cognoscis quid sil: Ungile capul vestrum : quo-
nos non habenies lecluin, induc in domum luam : et st modo placueris Deo, ut libi sua palefaceret sacra-
videris nudum, cooperi eum: el domeslicosseminis lui menla, et daret graliam spiritalem.
non despicias. Vides quse species sit etforma jejunii, 57. Esl et aliud caput myslicum. Qttod illud?
a quis mentis babiius; ut orationi eaces, el in lege Attdi : Cflpuf mulieris vir; caput aulem viri Chrislus
Dei die ac nocte medileris. (I Cor. xi, 5). Milte in Christum, rnitte etiam in
55. Ipsa figura corporis plena gravilalis, nulius caput ejus unguentum. Caput ejus Deus est. llla
rubor ebrietalis circumfusus genas qui inluentium niulier Ecclesice typum gerens, qux in caput ejus
offendat aspectus, sed vultus casto micet pallore misit unguenttim, confessa est ejus divinitatein; et
reverendus, sermo gravior, oculus verecunclior,gres- qu;e in pedes ejus misit, confessa est ejus passionem.
sus'slabilior alque moderatior, plerumque euiin Utraque laudalur. Et tu fac quo lauderis quo remis-
turbatiore incessu proditur molus animorum. Vul- sionem accipias peccalorum (Matlh. xxvi, 10). Lava
lus intenlior, et quidam cogitalionis suse arbiter,- et faciem luam , emunda animam tuam peccalricem ,
lacitus cordisinterpres; ut neqiie tristitiain prselexal, lava conscientiam luam (Luc. vn, 44 et seq.). Index
neque solvalur risu 546 incontiuenli. Non enim (C cnim facies plerumque est conscieniise, et quidam
superfluum hoc putes nostrse commonitionis; ctim tacitus sermo mentis, cum, aut pcccato compungi-
Sapienlia dical in .Evangelio : Cum autem jejunaiis, mur, aul inlegrilaie lsctamur. Noli bancexierminare
nolite fieri'sicttihypocrilm tristes(Malth. vi, 16). Ideo faciem, Iava illam, et oranem sordem conscienlise
dixit bypocritas, eoquod siniulatione alienam perso- lu;e dilue. Exterminat faciem suaui qui aliud corde
nanVinduant; sicut in scena qui iragcedias canunt, gerit, alind foris prsetendit. Non nos velul 547
pro eorum diclis quorum personas gerunt, motus quodam peripelasmate operiamusd: quod inlus est,
suos exciiant, ut aul irascanlur, aut raoireant, vel foris luceat: quod foris esl, intus operetur. Ncmo in
exsultenl. Affectant enim isti, ut jejunare videanlur, jejunio ctilpam includat, pure ferat innocentiam. Je-
hominibus magis quam Deo cupienles probari, quod junium enim culpse interfectorium est.
faciebanl Juda*i.:
CAPUT XI.
56. Etideo nobis dicilur: Vos aulem cum jejunar
lis, ungile captit vestrum, et faciem veslram lavate, ne Jejunii virlus amariorum exemplo illustralur, el esca
licel dttlcis, quam noxia sil, Esau el Jacob historia
pareatis Iwminibusqttia jejunaiis, sed Palri vestro qui
esl in abscondilo: et Pater vester qtti videl in abscon- oslendilur; tum sequitur exhoriatio ad jaclanliam
dito, reddet vobis (Ibid., 17 el 18). Quid esl Ungite D in jejunio declinandam.
caput veslrum?Sed el luxuriosi dicunl: Vino et un- 58. Nemo amarioribus dulcia prseoptet. Duicis
guentis nos repleamus. Unguento enim se ungunt, voluptas videtur, amarum jejunium. Hoc amaro il-
P qui corporei odoris graiiam quserunl. Sed illa un- lud dulce lollatur. Solent amara etiam ipsis pius
guenta libidinis illecebram movere consuertint. Aliud prodesse corporibus. Sicut enim cum in iniimis
gia dignus codem saeramenlo fuisset judicaius, c Hic innuittir cautissimum illud sileniium quo
ip=um in electorum ordinem referebant. Sunt eiiam sancti palres mysteria qua:dam, ac prsecipue eucha-
qui catechumenos aliis nominibus recenseanl; illos ristiae cognitionem cateclninienos celare consue-
siquidem audientes, geituflectentes,subsiralos, electos, verant.
cbmpetenles appellant. Vide si lubet Albaspin. in d Vet. edit. cum tribus mss.,
Milev. Jnseph Vicecom. lib. n, cap. 2, efalios. quadamimpielate ope-
Opl. riamus. Rom. et alii mss., quodam peripelasmale, hoc
a Mss. aliquot, quia abdila probat. Edii. Ara. et est, velamine. Rursus ubi edit., prmferul innoceu^
Era., flttia mentes abditas probal. Melius alii ,mss. tiam inlerfector esl, plures ac probatiofes habent;
atque edit. ut in lextu. pure ferai innocentiam.,.. interfectbriuritesl.Mss. duo,
-b Edit. «mnes, qui
corpori odoris, Conlra mss. interfectio esl.
omnes, qui corporci odoris, elc.
 711 SANCTIAMBROSII 712
puerornm viscenbus vermes ex cibi mdigestione na—A siht videntur, et exercitibus lmperare. Fiunt ebrie-
scunlur, exstingui non queunt nisi cum aifiarior po- tate divites, qui sunt veritate inopes. Aurum donant,
tus infunditur, aut raedicamenlorum vis inolescit dispeusant pecunias populis, civilat.es sediGcanl, qui
asperior,quorumodore moriantur: itaprofundumani- non habent unde cauponi potus sui, corporis prelium
mse virtusingressa jejtinii culpam Iaieniem interficit. solvant. Fervel enim yinum in his, et nesciunt quid
59. Quid Esau servum fratri suo fecit? Nonne loquantur. Diviles sunt dum iuebrianlur : mox ubi
esca ad horam dulcis, amara in posterum^ Quid vinum digesserint, cernunt se esse mendicos. Uno
Jacob dominum fratri dedit? Nonhe contempius cibi die bibunt mullorum dierum labores.
ad tempus amarior, sed salubris in reliquum? Ipsa 45. De ebrietate ad arma consurgitur, calicibus
corpora dulcibus frequenler inflantur, et melle tela succedunt. Pro vino sanguis effundiinr, elipsura
jecur tenditnr; idem tamen escse amaritudine lempe- sanguinem vina hiderunt. Quam fortes sibi bomines
raiur. Idco non mediocris, sed laudata quseslio: De videntur in vino, quam sapientes, quam diserti,
manducanle exivit esca, a elde forli dulce (Judic. xiv, quam etiam pulcbri ac decori, cum stare non pos-
14). Alii iiabent : Et de tristi dulce; Grseci codices sinl! Mens necesse est litubet, lingua balbuliat, pal-
maxiine. Sed et forie laboriosum est; exil enim dulce lor exsanguis ora suffundal, felor ebrieiatis liorrori
de tristitia vel labore. - B sil. d Barbari in ferriim ruunt, vulgus in rixas. Si
40; Noli ergo te jaclare cum jejunas, noli gloriari, quis eorum pugno fuerit percussus, videas ora sau-
ne nihil libi prosit jejunium. Quseenim ad ostentalio- cium vini lacrymas fundere, miserabiles epilogos
nem fitint, non in futurum frucium exlendent suum; decantare. Habet unum hoc temulentia, ut emolliat
sed prsesenlium mercede consumunt. Elias in deser- et resolvat corda lemulentorumr Sicut enim ignis
to erat, ne quis eum jejiinantem videret, nisi soli probal ferrum durum, ita et vini incendio etiam su-
corvi qui eum pascerent. Elisseus in deserio erat, perborum hominum cor liquescil.
ubi non inveniretur esca, nisi amara. Joannes in 44. Omnes sibi vino sequales videnlur, nullus in-
deserlo erat, ubi solas locuslas ei mel silvestre in- ferior. Non pauper diviti cedit, ut pole qui pauperem
veniret. Jejunanlibtis ephlse pio angelorura niiniste- se esse nescit : non infirmus valido, cui omnis in
rio deferebantur. Prandebai Dauiel inter jejunanles bibendo est fortitudo: non mendicus locupleti, non
leones. Ille prandebal alienum prandium, ferse non ignobilis honorato; cum bibentes, illum regem ba-
tangebant suuin. Jejunanlibus epulse volanl, pran- beant, qui bibendo superaverit cseteros. Meriloque
dentibus pedes vacillant: jejunaniibus manna de scriplum est: JEqualis vita hominibus vinum in
coelo descendit, epulanlibus culpa prsevaricationis ebrietate (Eccl. xxxi, 52). Sed ulinam et quod sequi-
ascendit. i ] lur audires : Bibas illud moderale, ut sis sobrius
CAPUT XII. (Ibid.). Non habes quod accuses.- viiuinr in jucundi-
tate creaium esl, non in ebrieiale ab initio. Exsulta-
Quemadmodum in ornne fachuts prmcipitet ebrietas: tio animse et cordis est, si moderaie bibas : immo-
qttamqtteilla ridicula sit el odiosa , eleganti descri- deralio autem potus iracundiam concilat, et ruinas
plione exponilur. Posl qum nonriulla de luxurioso mullas efficit.
adolescenle ad philosophiam converso adjiciuntur. 45. Sed forte dicant bas esse polationes vulgai ium
41. Sedquid est hoc? Dum de jejunio disputo, et levissimorum hominum. Yeniamus ergo ad ho-
h
strepitus audio conviviorum. Nisi fallor, in sermone rum poieniium et fortissimorum convivia. Non ego
meo redoluit prandium. S.onusergo lilterarum invi- hic unguenlatos adolescenttilos aut "coronatos rosis
tat, impatientise exempla non terrent. Etenim qui proferam, e qualem ferunt illum fuisse qui delibulus
jejunantem, et ea c qusc 548 Legis sunt ferentcm, unguentis, redimitnsfloribus, subnixusmereiricibus,
exspectare non passus est pupulus, utique sedit antelucano potu ebrius, el diurnocereorum comita-
manducare, et bibere, et surrexerunt ludere. Vide- lus lumine, philosophi auditorium dispulantis ingres-
mus sacrilegium ebrietati fuisse conjunctum. Nam sus sit. Quo audiio, coronas, ut aiunt, sensim d&;
siciil maler fidei continentia : ila perfidise maler I •iraxerit, unguenta deterseril, scoriis vale dixerit:
ebrielas est. In quod facinus non isla prsecipiiat? pbilosoplius postea lantus evaserit, utesset sobriela-
42. Sedent in foribus tabernarum homines tuni- tis 549 exemplum,. qui fuerat ante ebrietatis ludi-
cam hon habentes, nec sumpium seqneniis diei. De briuin. Non f enim unum emendatum illis invideo;
imperatoribus et potestaiibus judicanl;immo reg*nare ut doceam genuseorum luxuriaea me non esse sirnu-
a Edil. omnes, de forli dulcedo. Mss., de forti dulce. d Pugnare inter epulas prsesenim Thracibus mos
Ita etiam lib. de Tobia nap. 15, nbi locus hic adhuc erat. Unde legitur apud Horatium, Ode 27.
magis perspicue explicalur. Quod autem subdit, Natisin usumtetitise scyphis
sed et forte, eic. senstim hunc habet, nempe animal
forte ac robusium solei es*e laboriosum. Pugnare Thracumest. Tollitebarbarum
h Sic mss. plerique omnes. At edit. lum anliquse Moram,elc.
tum Rimi., dum insermone meo dispulo, meumredo- e Diogenes Laenius-Iib. iv, in Polemone, haec de
luit prandium. eodem philosopho in scholara Xenocratis ingresso
« Qiue Legis sunt, hoc est, decem prsecepta digito memorai.
Dei labulis inscripta lapideis. 1 Vet. edit., Non enim emendalumillis invideo; do-
 715 DE ELIA ET JE.1UNI0 LIBER UNUS. 714
Jaium.Certeille si resipuita vino, fuit tainen semper / i paraiur. Certant pocula cum fercnlis, et inler mor-
lemulenius sacrilegio. sus sa>pereiniuiiniur; Deinde procedenle pcu '.lon-
gius cniiteiitiusque, diversa el inagna certamina,
. CAPUT XIII.
quis bibendo prsecellat?Noia gravis, si quisseexcu-
Mililarium hominum convivia, cum pugna quadam set, si quis lemperandum furle vinum putel. El hsec
atque speclacnlocomparanlur; et eorttm partes sin- donec ad inensas perveniatur secundas.
gulm, el quasi qttmdamprolasis, epilasis et cataslro- 48 At ulii consiimmalaefuerinl epulae, putesjam
phe quam diligentissimedescribunlur. esse surgeiidtun : tunc de intogro polum iusiaurant
46. Apage a igilur hinc adolescentes lubricos, ad suum; et cum eoiisiiiriiiiaveriiii. lunc 550 inclioare
convivia pr.Tliaiorum veiiiinns. Inter arma pranden- se diciiut, luuc deferuiilur phial.e, luuc inaxiiiii cra-
dum est, st;patores hi sunl bellici qui niinisirant, leres quasi inslruinenia bellorum. Ac ne immodera-
succincii auro, et Babylonicis iumbos suffnlti balteis: liini hnc arbiireris, mensura proponilur, ceriainr
aureis loiquibiis nilenl colla, 1*anreis bullis zonam subjudice, sub b-ge deceniittir. i Agonolheies illis
tegunt, aurei.slln-cis cullros includunt suos, quibus furoresi, siipi'ndium debiliias, viclori.c pramiinni
- dimicc.nl cum epulis dividendis. AssUlunl piu*ri co-
culpa. Pendet auceps diu eldubius belli evenius; fu-
ma nitenies, ex ge.nle harbarica ad hos nsus elecii, ]3 ror enim illeesl praeliaris. Cediint pincernarum nia-
c pprsingularum dislantias selalum vices. Ceruas po- jws vina fundeniium, et coquorum l.ibore.s calida
puloruin diversorum ordines, aciehi ordinaiam pu- , niinistraiitiiim; ceduntqui mensuras ipsas bonas su-
tes : vasa exposita argeniea, pompam arbitreris : penflluenles diligenli librant exaniine, ne quid ef-
dcornu in medio vini plenum, e nou prnliaris, sed fiind:iiit: niiii cedunt bibentes.
epularis iiisiriimeiitum buccinae, quod discurabenles 49. Si>la illii sunt sine excusaiione certamina. In
in ceriamen accendat. bello si quis se inferioiem videril, arma converlii,
47. Priino minoribus poculis f velut ferenlariis et inereiur veniam : bic si quis caliceni converlat,
pngna praeluditur. Ve.riimhaec non sobrietaiis spe- urgeliirad potum.,k In scamiuale si qiiismaniim le-
cies, sed bibendi esl disciplina. Eieniin ui iragcedia- vat, exsors quidein paliiiae, sed immunis injiiriac
rum actores piinio sonsini voccm exciiant, donec est : in cunviviis eisi maniini revocel a vino, ori
8 ud.e vocis apcrianl iler, ul postea inaguis pnssint ejus iufundilur. Oiiines inebriantiir, victores viclique
clamoribus personare : ita isii quoque in principio oinnes ebrii jacenl, plerique,sopili. Nec portari cos
prselusoiiis se exercent poculis, ui irriteni siiim; ne ad sepulcrum licel, priusquain is qui pascil, de om-
foite resiingiiiitii eam , el saiiaii posiea bibere non nibus se vindicaium videril, ut ulciscaiur di-.pi*ndiiim.
po-.sini. Eigo ubi res calere coaperii, poscuni majo- C Q-i auiem damna non seuiit, hane inen.saesua*glo-
ribus poculis : h fervor inardescit mai lius, cibo sitis riam puiat, si cx ea vulucraii onines acsaucii lam-
exa^siuai, et ubi iuiminui visa,' potu meraciore re- quam de areua exeanl.
eeam genus, Rom. . .. doceam tamethgenus, etc. Po- pai tim illis aocediinl : alii retate ac numero poliores,
lior esl diibin prncul nostra leciio, quani e decem ut iu lexiu. Pono fereinaiii eiaiu levimis ar.i aiurse
Gall. mss. exlnbeiiius. niiliies.qui aniequam" lotis viiibus coiicii-rrerelur,
R Edil. vet., Igitur hinc ad adolescenles liibrkos, pugiiae pra^ludeliaiit. .< . .
ad conriria prwlintorum veninmus, . . . R.im. edil., s Edil., vivwvocis, Mss. aliquot, nudw vocis. Alii
meluis , udw vocis, Imc e-l, liquidse a"cmobilis.
Igiiur hhic ad convivia, etc. Mss.vero pariitn , Arce h Priscaeedit., hiardescii.Arciiusclbus siii.txwstuat.
,
ighur; parlim Apttgeigiiur, elc.
h Iia niss. deceiii. Alii aulem dno, et omnes edit., Gill. iu liiarg., Aridns, quam viiccni edil. liom. in
lcxiiim lrinistiilil, civlcra non ab imilis. lllis conve-
infaiitiitm aureis btdlis. Snleliant quidcm veteies au- niuiil liaml paiici mss. F.lcganiius laineu '1'liuaii..
reas biillas i .fantiiini collo appendere, sed ixm ita ' Laiiil., Vicl., Toru. el Dion., iiutrdescilmartius. cibo
propriiini era; Imicirlali liujiisiinuli oiiiamenliiin, ut silis exwUuat; qiiibus in iillima pailc cml. Geun. et
eiiam in provectiori non adhiheretur, unde vocem Colli. Ciineiiiiiiil. Rursus cdiL. oiniies : El ubi ininii-
infaniiiim liie iiecessariaui iiiin pntainus. Bulke au- nui vasa cmpirint. . . . repuratiiur. . . . Et inter mo-
t'iii. ilic.i',li;intnrqnid.iiii glnhu!i qui liullas guliis plu-
viseileeiili-niibusiu aqua extilari solnas amilitudine f.rus stvpe gniinuutur. . . . couteiinouesdivprsteei ma-
. gna ceriiinuna, elc. Qcamvis aniem his seiisuni cifici
referebaiii. saiis roiiiiiiiiduni in*g-ire h<>npr ssinui»; lanicn non
c Onnes edit., per singulartimdistincti wtatitmvkes. poiiiimus lectitineiii niss. .Thiiau., Laud., Dion.,
Cernas poculorum. . . . vasa cxposita aureu el argcn- Gerin., Vici., Mich. <*tCnlb. ilbs imn prn ieire.
lea. Ciim liis plerique mss. fnciunl, ni-i quod iuuit- 1 Oiimescdil., longius contentiones dive.nw el ma-
tunt, flurea et. Alii vero in quibus ei Tliuan. anle gna. eic.
nnlle amios exaraius, ut in te.xiu. Illic autein per j Agonoiiielesjudex ac pr.TSescertaininis, hoclnco
"singularum. . . . vices, iilem est acvices niiiiisiraiidi: iilem iitque couviv.i moderator. Elenim solebiinl an-
vei,iirdinum iiiiiiaiiunes liunl pro singuloriuii seiaii- liqui piiu-n|iiain disciiiulieieiil lalis sorliri, el cili
bus; iia ni in primo versu siarenl naiu niajores, et jactu- Veucris iiiiiiiuni foiiuiiiiiissiniiis eveui-sel,
sic deiuccps." eideiii r<*.<;iiumvini ciiiiiimiiiilcli-lur, ul ev llniaiio
<*Contii, id esl, corneum vas, quo veteres ad ser- cognosceri*e-t I b. l, Ode- 4, et lili. 2, Ode 5. Iniiuit
vandiim vinuni, oleiini, aliosque liqunres iiieliaiitur. etiiiiii siuiciiis I). cior ITiissequi luliaciiatis prseniiuui
° Ouities edit., tiott epiiliiris, sed prwliaris; mss. priipniiereiii, quod Alex.inilriini Magiiimi faciiiasse
conlra, nonprwtiash, sod epulaiis. ' aucinres iiieinoiani.
f Edii. Ain.. el Paijs. qmeilam, velut volunlafii;; k Scumina, locus fossis iiicliisiis, ubi nladialnrcs
pugnwprwlitditur; lira.. velitaris pugua; Giil., Rnn ceriabani : e quihus qui siiicunibebni, sublaia inanu
el alise Paris., veiilari pugna. Aiiqui mss. purthn his i vicitiui se fatebalur, ac veniam postulabat, .
PATROI. XIV. 23
715 SANCTI AMBROSII tlG
50. Spectacnlum iriste Chrisiianorum octilis, et j 52. Eiiam major vis vini, quam veneni est. Deni-
miserabilis species. Cernas juvenes terribiles visu que venenum vino excluditur, non vinum veneno.
hostibus de convivio portari foras, el inde ad con- Merito Deus per Moysen iion solum veneno, sed
vivium reportari, repleri ut exhauriant, el exhauriri etiam draconum veneno, vinum coniparavit dicens :
ut bibanl. Si quis verecundior fuerit.jit erubescat Furor draconttm viniimeorum, el ira aspidum htsana-
surgere; cuin jam immoderalos polus tenere non bilis (Deul. xxxu, 55). El pulchre addidit, insonafit-
possit, anhelare vehemenlius, sudare, gemere, si- lis; mulii enim a reliquo serpeniium veneno curan-
gnisprodere, quodpudeat confileri. Ibi unusquisque lur, nemo ab ebrielale. Certe veneno caro e vulnera-
pugnas enarral suas, ibi forlia facta praedicant sua, tur, mens sine noxa est: ebrielas ad corporis mor-
narrant tropsea vino madidi, ef somnoleqti nes- lem, mentis etiam crimen adjungil. Advefle autem
ciunt mente, quid lingua proferant. Unusquisque et perfidiae venenum, vini declaraium nomine. Ait
stertitetpoial, dormit et dimicat; et sr quando con- enim snpra de aiienigenis , qui nescireni Deum. De
surrectum fuerit, viri prseliatores stare non possunt, vinea enim Sodomm vinum eorum, el vilis eorum vitis
egressu vacillani. Rident servuli doiiiinoriim oppro- Gomoriitw : uva eorum, uva fellis, bolrus amariludi-
bria, manibus suis porlant militein bellatorem, im - nisin ipsis (Ibid., 52).
ponunt equo. Itaque hac atque.iliac lamquam navi- I GAPUT XV.
gia sine gubernatore fluctuant; et tamquam vulnere Se non omnia dixisse qumin ebrios dici poleranl osten-
icli in terram delluunt, nisi exeipiantur a servulis. dil exposito Esaim loco: unde in lasciviam popino-
Alii a referuntur in sculis , fit pompa ludibrii. Quos num invehilur; el ad finein qucedam de caiice aureo
mane insignes armis speclaveras, vultu minaces, eos- Babylonis, el vase apostolicosubjungil.
deni 551 vesperi cernas eiiatn a puerulis impune 55. Pulatis me tamquam viiio crapulalum, intem-
rideri, sine ferro vulneratos, sine pugua interieetos, perantius jejuniif prsedicationi hunc miscuisse ser-
sine hoste turbatos , sine seueclute tremulos, b in monem; el adliuc pfopter hos fortissimos viros
ipso juventutis ilore nascente. quanla prseterii, quanta minora dixi, quam Domi-
nus locutus est! Audistis quid per Moysen dixerit :
CAPUT XIV. audile quid in iibro sermonum Esaise scriptum sil.
Reprehendunturquiconvivia adtemulentiamprwparant: e Inveliiiur enim Dominus in hujusmodi versus, et
el mqjor esse vini, quain veneni vis oslenditur. ait r Vm iis qui consurgunl mane, el sectanlur siceram,
51. Quis lale miscuit furoris pocuhiin? Quis tantum qui ebrii sunt vesperi : nam vinuin eos comburel. Cuni
infudit mentibus venenum? Periclitalur homo c lu- cithara enim elpsalterio et tytnpanisvinumbibuni: opera
tnm esse de eorpore; et ipse sibi reus est insanise £ aulem Domini non 552 respiciunl, el Opera manuum
voluntarise, corruptelae spontanese; el tamen nec ejus twn consideranl. Cui vm, inquit, cui judicia, cui
vos excusamini qtti vocatis ut amicos , el emiliitisut tumullus (Esai. v, 11). Diversa singulis, lemulentis
inimipps. Quanto meiius in lerram lua vina fudisses? omiiia. Vse enira iis qui ebrii sunt yesperi (Prov.
Sed et terra inebriat, et asperiores etiam ipsas feras XXIII,29)! Quid ergo iliis qui etanle vesperam, et
reddit, si vini coniigerii odor. Denique vindemise frequenter in lucem inadenl?_Ergo vse sibi debitum.
tiempOTesi yineam intraverint, solenl ebrieiate suc- Habent concertationes, conserunt lites, in csedem
cendi. Quid le delectant damna sine gralia? Rogas prosiliunt, el veniunt ad judicia vel vocantur. Habent
ad jucuhditaiem, cogis ad fliortem : invitas ad pran- ergo judicia lamquam rei. Fit iionnumquam gravior
dium , d efferreyis ad sepulcrtim : cibos promitiis, turaullus, quia vino mens perverlitur ebriosi: El non
torinenta irrogas: viira prsetendis, venena suffundis, meminit regis,nec magislratus, ut scriplum est: et
Omne enitn quidquid uocet, venenum est. ToIIit omnia aperla facil loqui, el non meminerunl, cum bi-
sensus, viscera exuril, somnuin infestat, caput berenl, amiciiim, nec fraiernm necessitudinis(UlEsdrce
vexat. in, 21 el seq) : h sed post lumullura sumunlgladios;

a Solebaul qui vulneraii vel interempti luerant in t
praelio, donium in clypeo referri : unde Ausonius de
Lacsena niuliere :
" Maler Lacsenaciypeoobarmansfilium
Cumhoe, inquil, aul in hoc redi.
h Edit, ant.,tn ipso juvenlulis flore arentes. Rom,
etmss nOmiuili, .... marcentes. Sex alii bonaaseta-
lis, nascenle.
c Ojnnes edil.', ultiim esse de corpore. OmneSTmss.,
luiumesse de corpore, id est, jiericliiaiur ita corriim-
pi, nt ejus corpns in Innim vertatur. Etsane id eon-
firmant lum voces iilae sequeutes, . . . corrnpielw
sponlanew; lnm Basilii loeus nbi ail, -/tvSuvsuet?
Xofizov papSopo; eivat avri avOpwizov.
d Mss. lere ad uiiuin, ncc ferre vis ad sepulcrum;
forie, nec ferre jus, etc.
* Ita sex mss. meliof is nolse. Alii auiem atque
omnes edil., vulneratur, vinomens : noxia estebrielas
adcorporis sanhalem, menti eiiam, elc.
f Edit. omnes, jejunii prwdicalipne, .. . et adhuc
serundum propltetqsforlissimosviros. Sed melius mss.
omnes, jejuriii prwdicalioni. .. .-el adliuc propter hos
fortissimos viros; ac forte sanctum ipsuin andiebant
aliiltii miliiures viri, quos sibi reddere infensos nol-
lel.
s Sic mss. omnes : quod quidem interprelamur in
huiic sensum : Invehiiur. . . in hujusmodi Jioinines
(ebriosos iiiiniruiTi)conversus. Nisi quis malit voces
in hujusmodi versus, sumere pro in iiujusmodi sen-
lemiam, verba, lormam. Versus enim proprie signi-
ficat id qnod nosliiieani vociianius. Edil, iiutemhaec
praeferehaiit: Iiiv.enHureiiiinDominus hujusntodi ver-
bis usus, et qit.
h ita mss, omiies: edi.l. ypro,, sednon pqst muiium;
minus bene, ut ex serie.prationis manifeslum est.
 DE ELIA ET JEJUNIO LlfiER UNUS. 718
717
et cum a viuo mersi fuerint, et surrexerint, uon A depinguntur : in quos Jereniiw verba cadere declarai
meminerunt ipsi quse gesserint. Habent ergo eliam sanclus Doclor.
dignam mercedem tumuitus. 58. Denique Cain exiens a conspeclu Dej, habi-
54. Prseterieram certe egq eilliaram, psalleria , tavit in terra Naid, quod interpretatione significat
tympana, quae cognovimus conviviis hujusmodi fre- commoiionera. Ergo qui cahce aureo inebriainr,pec-
quenter adbiberi, utvino et cantu excilentur libidi- cato movetur. Quid le sub maledicip constiiuis Cain
nes. Plerique eliam, Persico more, mulieres dignas illius parricidae, ut iremas alque" movearis? Sed et
lemuientorum consorlio induci jubcnt, et ab his perseculores Domini transountes movebaiit capiia
phialas accipiuni, aique illis se subslernunt sedenti- sua. Exagitabat eijini eos snirjjus nequam, qjii re-r
bus. Et lmnc rilum saeratse habenl observaliones in pleta a se corpqra mpyere cojtsijevjt, Ej jjle cuin
ebrieiatis ministerium. Habent ergo vinum el barba- defueiil, trempr desjjiil : ebrjeias aulenj perpetiijjra
ri: lihenter his Romani indulgent; ui et ipsi soivan- dat tremorem. Sudant yijium jiprpora jemujeijto-
lur in potus, et enervali ebrietate vincantur. Nec rjinj : si leyius £a le.ligeris, exprimis yijium,
solum vitium ebrietatem facit, sed et sicera. Denique .59- Ebrieias fpmentum libjdijijs, ebnetas iijpenli,-
Hebrseioinnem potum qui inebrial, sicerse nomine vum insaijjse, ebrjeias h yepejjujn irjsipienliae, IJsep
vocant. -
] , seijsus hpiiiinu.ij)mulat et formas, per Jianc fiunt ,ex
55. Non immeriio ergo vse illis qui mane ebrieta- h.omi.n|busequj arilijnnipjiies.Siqui4gm «aturali VA-
- tis potum requirunt, quos conveniebat Deo laudes ppre"c<)rp.oriscalidi, e,t praeler jTafjjr,ainyinj calpr.e
referre, praevetiire lucem, et a occurrere oratione tj.ammat.i,cphibpre ,se ijpn qu,eu,nt,ei ii) besliales li^
soli jusliiite, qui suos.visitat, el exsurgit nobis, si bifiijjpspxcitaijtijr ; ul nnljum leijipps prse.s.c.iipiniu'
nos Cliristo, non vino et sicerae surgamus. Hynini babeanl, qup dgeeat indiilgerfi con.cuJijtiii.Vjjceni
dicuniur, et tu citbaram lenes? Psalmj canuniur, et aijTJttijnl, colorc yarjaijlur, fl.culj.sjgpesc.unt, oje
tu psalierium sumis aut tympanum, Merito yse, quia anhelant, fremunt iiarjb.us, b) furoi'em inardeseunt,
saliitem relinquis, mortem eligis. Vix dilucultim, et sensum excedunt, Hijjc pbrenesis periculosa, Iiijjp
jam cursaiur per tabemas, vinum quairilur, excu- calcjili grayis poena, hipc exitjaijs crudiias, Jjin.c yo^
liuntur lapeles, accubilum festinant slernere ; lage- mitus. frequens semesas epulas cunTijiterijprnm yis-
«asargeuleas, auratos ealices exponunt. Vse, inquil, cerujii crjipr.e fundeniium, Mentior, njsi eadein Do-
isla quaerenlibus ! minjis per Hieremjam lo.cntus esl dicens : Ribile et
56.€aiixanreusBabylon in manu Dominiinebrians htebriamini, et popiilp, el cpdplip, ef npn surgetis
omnem terram. A vino ejus biberunl omnes genles, (Jer. xxv, 27),
ideo commolmsunt. El subito cecidil Babylon, el con- ] 60, Ilinc .elianj y*Ji)Ee imagijies,, iiTcprjtj.yisus, iji-
trita esl (Jer.M, 7 el 8). Calix ergo aureus conlritus Si.abilisgj-.essus,jjJJibrassaepeiran.siJjuiijsjpptfoveaS,
esl; qtiiaBabylonconlriiaest, quseesl calix aureus. Nut.atlijs pum facie lerra, suJjjftDerjgi pt iuclinar^ '
Sed quamvis auro se jactetet preiio, in Domini et yjd.eiur, et quasi verlatur, tinjenies J,nfaciem ruupt,
ipsa est potestate. Denique divina indignalione con- et soiuni manibus appreli.ejidtint,aut jeoiicurreniilius
leritur. Qsa ralione calix aureus?-Quoniam qui veri- inontjbus sibj videnmi' includi, Mui'j))jir iti aiiribus
lale deiiciuir, quaeriliileeebram; ut species saliem lamquani jTjaris fljici.uaijtis fj*agor, et res.onaiili.a
pretiosa ad bibendum aliquos possil illicere. fliic-mlitijpra.-Canessi .yiiJeiini.,leo.iiesarh.i!ranlur, ,et
57. Constitueante ocuios tuos pompam hujus sae- fugjj,iji,t,^.Jij jis,u solyjjj;j.or Jiippiidi.to.,alji iuppn,spj,a-
cuii, vides speeiosamillecebram, sed inanem graiiam. bilimoerore deplorant, alii irraiionabjJ.escernunlpayor
fton te indncantaurea vasa et argenlea. 553 Habe- res,. V-igilanles somiiiaul, ,d,oj'j)ijej)iesJitigant. yila
nvttset iws thesaurum invasisficiiiibus (11 Cor. iv, 7). 554 '"s somnium est, c sdmnus bis mors esl : ex-
Vas aposlolicum ficlile est, sed in ep thesaurus est citari nullis vocibps possuni.;qiij.a|)iolibi't;s,iim*jJandos
Ciirisii, Vse siceram mane gectanlibjis J Anr.eumesl impuisu putes, nisi resipuerini, eyigilari non pos-
ljoc yas, p.Qcnlunigst, etineo poculo yeiietmm uiorr sunt. -
lis, venenumiibidinis, venenum ehrietatis. Iloc qui D 61. Uqde b,eji,efli.eremias hujusniodi Jipmineni
biberit, coinniovetur et cadii. Commovetur non so- lamquam "superfluam creaturam, .deflendum puiat.
lum corpnre, sed «liam corde turbato; co.mmoveri Quid enini est liorao ebrius,ijisi superflua creatura ?
eriiin peccati ,est. Itaque sic ait : Stcuf fletu.nt Joz.er, defltpo te, vineq;
CAPUT XVI, . quia deserla est civitas Jazer (Jer. XLVIII.,32)'. El in-
fra :Vinuminiorcularibustuismane.noncatcaverunt, d
Ebrios Cqini ac persecutorumDpmini sjmiiesesse, jm.r meridie aulem non fecer.uni(Ibjd. 55), >Ia?er Ttotjiut!;
mo damwqiqcisipsls tfiiseripres: iidem su\s coloribtis izefiio-o-Jo.st esu Mpd.eratioeniin na-
factupa .sjiperfjsiijii

* Ed\l.;vacare erationi., occurrere tqli, elCi verp et jnss,, pteridie qitl.emnon fecerunt. Ilerum
h Ivoui-edh., venenum
sapienliw; aliae ojjiiies, v.e- Rom. edil., Jazer, Moab, ^qbatnq, et S.egar; iihi vej,.
nenuminsipienliw. jljofa",fichi.e, Piccqt, Sed qui ulli-
e Ufeionmes-edif. sonmus,Msmors esl; reponend unj habeba.Ut,Jaser,
ijjas Pjaris. cufay.cr^e,ad iinem j[ii.ij.us.cap,optijno an-
c cunctis codd., soiinutshis muilus esl. y.ei-anjJcci.j.ojjejjjjessc tea,o).,qjiajjj nos in
d Rom. edit., neqiievespcrefecerunl celeuma. Ant. no^aj',uiji
iextum mss. etiam auclorilale Iranstuliinus.
 719 SANCTl AMBROSII 720
tnralis est: supra mensnram quidquid est siiperuuum j\ sed profluviigeiTtis,quoin ora liominum tnmqu.im per
habeiur: iia est ebrieias qua?fleiu propheiiro deplo- fisiulas atil CiHi.iIesvina fiindiiniiir. IIns homines, an
ralur. Unde ait Aposlolus : Nolite inebfiari vinoin ulres veriis a*siimaverim? Et tanien ipsi uires, nisi
quo est luxurici, sed inebfiamini spiritu (Ephes.v, 18). moderaia traiisfusio sit, siepe rumpunlur. Per cornu
Est ergo ebrietis culpae, esl et graiiae. El fmle liaec etiam flueniia in fauces hominum vina ileeurrunl;
naiurse, qnse graiiie, qui ad iniaginem el similitudi- et si quis respiraverit, commisstim flagiiiutn, snlula
nem Dei fauti, Spiriiu sanclo repleti esse debemus. acies, lodo motiis habeiur. Aqua decmrensa Libano
cauies rupeas solvil, qunmodo mollibiis pulant ne-
CAPUT XVII.
quaquam nncere visceribus vinoleiiiorum impelus
De obtestationibus, sacramentis, ac propinationibtts fluenlorum?
compolanlium. Quomodo swpeSPcrelioraihio extor-. 65. Elepbantos quoqtte ferunt promuscide hau-
queanlur. El de prodigiosa quadam bibendi ralioiie, rire aquie plurinium ; eosd.em tamen ad sedandam
el quum ea sil vuletiidini perniciosa. silim iuoderaio potu esse contenins : sed si lorte ab
62. Quid auiein obtesiaiiones potanlium loquar? aliqno caupone fuerinl mercede fraudati, indignan-
Quid iiieiiinrein sacrameuta, 'quiu violaro nefns arbi- tes replere concavum promuscidis, non ut bibant,
.trantur? Bibainus, inquiuni: "Oplo saluiem impcra- ]$ sed effiindanl; aique ita moincntariis iiiuudaiionibus
torum ; ut qui non bilieril, finl rens indevolionis. irrigare ejus labernani, de qno se pularini vindican-
Videiur eiiim nmi amare imperaloreni, qui pro ejus dos. Siccauiur ad potuin subito lacus, ac repeuie
salute non biberil.-Q pise devoiionis obseqnium! fundtiiiiur, naianl oninia. Cui non miriiin, tain im-
Bibamus pro salule exerciiiiiim, pro couiiiiini vir- mauia belluarumcorporasupeifluuin nil lenere?
tnie, pro filiorum saniiaie. El hsrc vola ad Deum CAPUT XVIII.
pervenire judicani, sicut illib qui calices ad sepiilcra
martyrum ;deferiinl, atque illic in vesperam b.bunt, Feminarum ebrietas quam sit ipsis propndiosa ac per-
el aiiier se exaudiri posse non'crcdunl. 0 slultiliam mciosa spectaniibus! quod maluin ubi deploravit,
bominiim, qui ebrielaiem sacrificiu.m piilaut: qui qiianiuin bonum sit sobnelas, el quautum malum in-
sesiimaut c illis ebrielaiem placere, qui jcjunio pas- lemperanlia, exemplo Israelitarum patefacil.
sionem suslinere didieeruni! 6C. Sed quid de viris loquamur, qiiando etiam
65. Qiianios de intemperanli convivio novimiis ad feminae, quas oportet sollicitioieni easliiati sobrieia-
tormeiila venisse? L)umper ebiielaieiii de impeiio tis adhibere cuslodiain, usque ad ebrietaleui biliunt?
suo cetiani, et sibi regna proiiiititinl, altis honores Deinde suigeuies, quas eliam inter secreta domus
polliceniur, infelices ad poeuam ducii stint, qui quid ,-*vel aiuliri ab alienis noii.convenii, vel videri, pro-
dicerent nesciebaut, Uude plerique boni judiies ea diie audenl in pulilicuin, non volalo capile, vultu
quae per cbiietaiein dicia esseni, lenenda ad crimen procaci. Apnsinlus (I Cor. xiv, 55) mulieres lacere
non piiiaveriini. Plerique eliani vino uluniiir ut etiiitn in Ecclesia jubet, donii virossnos prseeipit in-
equulen; et quibus tonnenla iion eliciunl vocem lerrogare. lllse in plaleis iuverecundos eliam viris
prcdilionis, eos lentant Iiibendo; ul pairiae stalum; sub couspectu adolesceiitulurum iiiteniperatiiium
saluteni civium, defeiisioni- suae prodnut consilia. choros ducunt, jacianles coinam, irahemes lunicas,
Virius enim plerumque vincii dolorem : lidem auiem scis-.seamiciiH, nud.e lacerios, plaudemes inanibus,
poius exeludil. Cognovi plerosque d iidiculis exulce- saliiinles pedibus, personaiiies vocibus, irrilauie^ in
raios nouien suuin negasse. Quis inier cyathos lexit, se jiivemitn libidiues mou hisirionico, pciulauli
quod latere eupiebal? oculo, dedecoroso ludibrio. Spectat corona adoles-
555 64.Quidrelexam eaudiliiiii mihi non pocuii, ceiiium, el iil miserabile llieairum. f Inier salian-
• Vet edit., pro salule imperatonim, et... sit re.us sum essel, nullis torm°ntis evtilgsrent, fiduciales
in devotione, Roin....imueraiurU, el.... litcsit IYKSin- vulgo tiici solitos; similiier eiiam bosce le<iul<is,
devotioitis. Ai mss. sex velusUssiini, Opio salutem qitibus cpuliintfS apcumbebanl, climlias seu liimlia,
imperatorum, elc. Umle salis verisimiie esi h.mc quasi x),tvt§t« npiiellaios. Veriiin liiijns nosirx con-
fnisse lorinuiaiii, qu;i se in pfopinaiido ad beue pre- ^ jecturse i>eiiesdoctiores esiu judif iniii.
candum imperiiioiibus horialiiiiiiur. i
h llic riiiK a religione orius in lasciviam atque e Omiies omnino edit., Qnid retexam atidita? Mihi
jnieiupera.iiiaiii cum degenernssei, pnst illa religinse 11011 poctili. sed profluvi gentts esse videtur auod, elc.
vero inss. Thuan., Land., flion., Gerin.,
iiiii aiilii|Uiilus.' Vide noslraiu ad hiinc Iraciatuiu Ad- Melins
iiKiiiiiinnem. Vicl. el ('olb. til nos in corpnre. 1'orro liunc biheudi
c lia inss. magno consensii. Edit. Am. illos ebrie- iiiodum h IUI!inviti credideriiius umileiii esse.qnem
tat- placare. quml Era. et aliaa deinceps eineudare viicihibaiit ainyslide bibe.re ap.va-ritziveiv, iiniiintis
VOliiftiunlin hiinc niodurn : illos ebftelute placari, etc. labris el coiHinuo duclu bihe.ie : de i|no lluriiliiis,
*>Hnc lnco dissiiiiulandu II iiun puiavinius, ulii lih. i, Ode in Numidsc rediium, noijiiliil li.ilici.
edil. piseferunl, fidiculis exulteratos.... inter cyatltos, f Rom. edil. ita resti uii e eod. Vai. cui ei nosira-
elc. L.otlioesniss. fere ad uniiin exliibere, fiditcitiles tes in hoc coiiseiiliiini; at in nnl. edil. legelialur: Jtt-
exulceralos.... inler clhtdias, eic. Et lioc eoiisensu ' ter siiltanlittm lapsus, orello impitro, el contaminnto
iion liihil uioii fuiiuus, ut germanau leciiouem csse aspeclu, etc. Ru sus ubi edil. omnes, obscenis canli-
hauc suspicaremur; alqne ea lor-an setate qua non bus verberatjir. Mss. Iialie.nlparlim, obscenissallanli-
niiiiiiiniin degeneraverat lniinitas, homines fiduda bus, pariini, obscenissatalibus (unus sataiionibus) ver-
plenos et constantia, quique quod su* fidei commis- beratur.
 721 DE ELIA ET JEJUNIO LIBER UNUS. 72«
-tium ruinas el speclantium lapsns, coelum impuro J\. nae : luxuria seminarium el origo vitiorum est. Nec
conlaminatur aspectu. lerra lurpi sallaiiune poilui- arbilreiiiini me adversus Aposlolum dixisse (I Tim.
tur, quse nbscenis saliatihus verberalur. vi, 1 ), quia ille ail avariliam radicem esse viii- rum
67. Quomodo paiienier loquar, pie prspteream, omniiiin, qnoimm linuria ipsius esi maier avarithe.
convpnienier defleam? Yinnni nobis lantarum ani- Elenim cuin exhauserit quis Iuxiiriamlo proprias fa-
marum diinina iiiiulil. Eienim si vinum el mulieres culiaies, qusnrii po^ioa avara eompendia.
discedere a Deo faciunt, quml vel ebrieias, vel Iibido 70. Audiiis hodie qnid lectnm sil: Mercalores.in-
pricvaricalionis illecebrse 556 sinl, si singnla ac qnii, Phcenicum transmeantes mare in aqua multa :
separaia haec facinnt, quid facieut unila? Unde non semen ynrrcalortim sinil messis qum defertur (Esni.
imnieriioail snpiens anle nos quidam: Mulier ebriosa, xxin, 2 et 5),Viein:e suniisise'civilalPS, Tyrus, Plice-
ira magna (Eccli. xxvi, 11). nice, Sidon : vicime ut locis, ita cl viiiis. d Mercalo-
68. Quid auieni miriim si vinodecipiuntiir animse res a uegoliaiiouibu^ periculosa transfretaiinne maris
feminarurii, cum omues illsc Tribns panum, cnm de 557 lucella qiiierentes. Sollicila viia- lioininuni. in-
petra bilierini aqiiiini, manna inandiicarent, genl.es quieia conversalio, et qiiodam semper in.lurbine,
validissinjis vineerent, elnon eralin his ullns infir- venlis ipsis moliilior qnibus volviiur, el huc alque
nius : ubi verb carnes desiderare coeperunl, et desi- j [ illuc siepe jaciatur. Utiqne acciisntis crcbra naulra-
derik in JEgypiiim converlelianlur, nequ.iqiiam ex lot gia, quis vos navigare compellit? Quasi iion invidia
niillibus lioniinum in lerram reproiuis:ioiiis praeier opum et tcrras faciaiis inintas, rt ad lalrnciuium
dtios pervenire ineruertiiu? ltaque quid boni sit so- plurimos excilelis? Mare non ad, nnvigaiidum fecit
brietas, quid raali iiilemperauiia, liiuc cnlligere da- Deus, sed propier elementi piilcluiiudincm. Lalius
lur : quaudo miiimurabaiii requirenles j45i!yplideli- pelagi fndit a:qu<ira,cprle ut fieio incliulerci terras,
cias, a serpemibus ninrdehantiir : qnando per inaris ne lougius tu vagus ei exsul errares. Sed lempesiate
Riibri Iransibant seiniiain, aquam bibcbanl. Nnn a jacliitur mare. e Timere ergo, non usurpare debe-
efgp veremur exempltim, non fiigimus delicias, ne lis. Elementum innncens nihil deliquil : temerilas
nos fuluroruni bouorum adeplione defraudenl? liumana sibi esl ip<a disprimiiii. Denique qui non na-
CAPUT XIX. vigal, nescit timere naufragium. Doininus dixil : Do-
mhiamifii piscium niaris (Gen. i, 28), non dixil: Na-
-Litxuriosis exilium Esaiccprophelia denuniiari : mare vigale in flueiibus.
Denique et propbeia Jonas, qui
a mercaioribits,in quorum avariiinm inveliiiur, solli- missus esl in
Ninivem, ui pcp.iiilcnii:uiipraedicarel,
citiirinon debcre;' ctim non ad navigandum, sed ad
quia voluit navigare, ul fugerel a facie Dei, lempes-
escam, et non hominibtts, sed piscibus ad perambu- „ taie iinbaiur, et sorle duclus, eljaclaius iumare, el
landum fuerit datum : poslremo qua ralione navibus ;
excepius a ceio est.
comparenlur votupluosi? 71. Pioplieia qnoqne David ait, cum Dei circa
69. Et quid alinrum J> nlar sentenliis? Ipsi bene hoininem cominemoraret graiiam : Onmia subjecisti
pasti ae luxuriosi quid sibi sperenl, aiidiaums. lndit- sub pedibus ejus, oves et bovesuniversds , insuper el
cil enim eos Esaias prophela dicenies: Manducemus pccora campi, volucrescmli, et pisces muris, qni per-
et bibamus: cras enim moriemur (Esai. xxn, 15). ambulant semUas mttris (Psal. vm, 8 el 9), Pisribiis
Meriioque exclnmat : Ululaie naves Carthaginis ,, dedit, non h'iminibiis, peramluilare semiias miuis.
qum perierunl, ei non ampl.us erunt (Esqi. xxm , Ad escam libi maie datum e->l, non ad peiiculuin :
l).Quod esidiclum de visione Tyii, quam liixurio.sam ad cibnni, lion ad mefeauim ulere. Cnr libi peri<u-
urbein cngnovimiis.ldeoqoe nonavisio esi,nou septi- Ium generas de volupiaie ? Cur separaiioris elementi
ma aut octava,quodeaneque legem cuslodiai, neque prnlunda rim:uis? Cor inquietas iniiiidi aliiora se-
Evangeliigr.itiiim: cumelsabbaio lctiiiitno igneslibi- creia? Cur postremo sa^pius sulcare aique exarare
dinisadoleresilveiilum,et liv:ingeIiiserieoct:iviisdies fluclus iinpaliens nania coiiiendis? Cur lentiis ire-
resurrectionis illuceat. Idemaulein dies priiiiiisalque quenier innoxia a^quma, irritas procellas? 0 inex-
ociavus, quia Dnmiuica dies in se recuriit. Luxuria fji plebilis avariiiamercalorum ! f Cedinibi el mare, et
ergo c nec fidem habel, nec observaniiam discipli- inquietudineni tuatn pelagus ferre non potetl. Deni-

a Edit omnes, Nos ergo vereamur exempltim, nos
fupiainus delicias, eic. N«n incomniode; sed lamen
vehiMiieniioresl dicendi forma per inicrrogaiionem
cuni iiicrppaiione coiijiiiiciam, uleam e niss. seplem
nieboris nola: exhilieinus.
b Omnes edii. acduo mss., utar cxemplis; reliqui
mss., ular.seiitentiis.
c Iiii scx inss. tnelioris mnnns. Alii auiem et nm-
nes edit., nec finemhabei. Utrnqne lcciio defendi po-
test; se<l lnineii nosira viiliiur pr:iferenda, m nec
observationemdisciplinw rcferalur ad siiperiora illn,.'
tiffliiel-gem cusiodM. El, ttcc fidem, ad ista, neque
Evangeiii . ,
d Edil. gratiam.
Am. ct Era. ctim mss. aliqiiot, Mercaluris
ac negotiaiionibus perkulosa transfrelatiO maris. Lu-
cella qnarentes; Cill. ac Rom., .... i.vcetla quw-
rens. Alii iuss. panim. Mercuiores; pariiin, Mertalo-
ribus. Nonniili, Iransfreluiio, alii traiisfretalione, elc.
In hac iiiiieiii varieiiile qnns ('oiiiiuoiliori-ni sensum
redilere cxisliniavi.i u», 'nliis piainliirlis.
e Onines edii., Tnnere ergo nonusurparedebemus.
Oiniies niss., Timcre erga, ticn, eic.
f Anl. edil. ei c<d. Micli. el Vail., Cede et tu, tibi
el pelngiis inqinetiidinem inam twn potest stisiinere.
Dmique. eic. Rom. edit., Ccdil tibi pclagus, et mare
hiquietudinemluum firre non potesl toties, elc.Veriim
niss. uubiscum faciunt; nisi quod voces,ferre, el de>
nique, in compluribus desideratur.
 725 • SANCTI AMBROSII 72*
que toties recurrentibus mercatoribus exaratum: ^ canticum merelricis. Oracnlum propbeticse annun-
Erubesce,Sidon, dixit mare(Esai. xxm,4). Tamquam liationis impletum esl.
fatigaii elemenli vox ista dicentis esl: Erubesce, Si- 14. Et subjecit: Accipecitharam,c el vagare, civi-
don, hocest, meos iluctus negolialor arguis, cum sis tas merelrix oblita, bene cilhariza, mulla canla; ut fiat
ipse fluclibus inquieiior; et erubesce vel pudore, memoria tui. El posl septuaginla annos erit Tyrus itt
quoniam periculo non moveris* Yerecundiores venti canlicum meretricis, et visitalionemfaciet Deus Tyri
sunt, quam vestrae cupiditales. Illi habent otia sua, (Ibid. 16). Unde possumus el in bono caniicnm
numquam veslra quaerendi studia ferianlur. Et cum Rahab illius nieretricis accipere , quae expioratores
oliosa lempestas esl, numquara vestra otiosa sunt Jesu fideli mente suscepit. Nam et Dominus aii:
navigia. Versalurunda sub remige, quando quiescit Cariiavimusvobis, el non saltaslis (Lue. vn,^52). Et
a flaminei David ait: Cantate Domino caniicum novum, canlate
72. Non parlurivi, inquit, nec peperi^ nec enulrivi Domino, omnis terra (Psal. xcv, 1), boc est canticum •
juvenes (Ibid.). Quid m.e inquieiant quos nescio, meretriciSj quod ante illa merelrix in Adam et Eva
quos non agnosco? Ite in Carthaginenti ululale qui terra cantavit, meretrix in pnpulo naiiorium.
inhabitatis insulas (Ibid. 6). Supra dixit: Ululale Hsee mereuix plurimas fecil bonas meretrices ,
naves Carlliaginis. Carlhaginem etenim Tyrii condi- B de quibus dicluin est a Domino Jesu ad illuni
derunt, et ideo Carthaginenses sequunlur luxuriam eleclum et seniorem populum Dei : Publicani et me-
condiiqrum, transfusa in se decolora successione ne- retrices prmcedunt vos in regntimDei (il/«ff/t.xxi,51).
quiliae, pessimorum viliorum deteriores hscredes. Et 75. Ergo quoniam lam misericordem habemus
beiie!uxuriosos,navesdixii.Siculeiiim bse vemo, ita Doniinuin, qui etiam. gravi ignoscat errori, conver-
illi cibojaclanlur elvino.a Insuias 558 feplela polu. tamur a viliis, non recedamus a lege, praeceptum
corpora inhabitant, naufragiis circumsonanl, tundun- Domini quasi servuli sedulis sludiis exsequamur. Quid
lur fluciibus ebrietaies ^ nec per dicm nec per noc- nobis cum impuritatibus et impudicitiis? Quid cum
lem quiescunt. Horum igitur mercatorum semen in operibus diaboli ? 559 Audistis hodie in lectione de-
d
aqua, messis in fluclibns est. In aqua enim Jabores cursa quid legio dixerit: Qttid mihi el libi est, Jesu
suos semiuant, hl pericula metant. In aqua eis seges fili Dei ( Luc. viii, 28 )? Et lu dicilo, si forie vides
pullulat, in aqua messis exuberat. Fructus ipse in pugnare adversum te diaboli tenlamenia: Quid milii
aqua esl, numquam lutus et solidus, Unde recte ait et.tibi est, Belial? EgoCbrisli seryus sum, illius re-
(Ezcclv.xxvm): Qui seminabat in terra, non inlroi- demptiis sanguine, illi ine tothih mahcipavi. Quid
vit in negoiiatioriem : imnlo qui seminabai in ccelo. miiii el libi est ? Non novi opera tud , niliil tunm
Sed est bona terra, in qua quicumque seminaveril, ^ qusero , niliil titUm possideo , iiihil tuhm desidero.
fructus ei ccelesles orienlur. Qiianto magis nos oporiet separari a diabolo, si se
CAPUT XX. ille discernit a Christo? Et si fuimus c ei in aliquo
Jn vefborumvilitalesatpius majnrem inesse efficaciam. pbnoxii, jam non sumus : confiigimus ad medictim ,
Quotnbdocanlicum meretricis nationltm congregatio yulnera superiora curavil. Et si quid superest acer-
cantaveftl; cum exhorttiiione ad morum conversio- bitalis, medela non deeril. El si qUidinjuriar feci-
rieni, nec noriad peccaia elCcmosynisredimenda. nius, memor rion erii, qui semel donavit. Et si gravia
75. Ululate, inquilj tferum, tintJes Carlltaginis, deliquimiis, magnum medicum invenimus, niagnftm
quoniam periit tnunitio veslra; el erit iri Hla die, re- medicinam gratiaeejus accepimus (De pwnil,, dist. 1,
linquetur Tyrtis (Esai. xxiu, \i), El infra iEritque cap. Medicina), Magna enim medicina tollil peccala
posl sepinaginta annos Tyrus ut canticum mereiricis magna.
(Ibid: 15);Vide quibus verbis utaiur propheta, nec 76. Habemus etiam plura subsidia, quibus peccata
refugiat verboruni istiusmodi vilitatem. Nos inler- iiostra redimamus. Pecuniam babes , redime pecca-
dum refugimus; non quod nobis, quam illis liugua tuin tuum. Non venalis est Dominus, sed lu ipse ve-
sit caSlior , sed auclorilas inferior. Major enim vis nalis eSi Peccatis tuis veuumdatus es, redime le
rerura in talium expressione sermonum est; ut qui •*operibiis luis, redime te pecunia tua. Vilis pecunia,
delicla non erubescuht, erubescani vei nomina de- sed pfeliosa est misericordia, Eleemosyna, inquii, a
lictorum. Eritque Tyrus, inquil, uf canlicum ntere- peccalo liberat (Tob. xu, 9). El alibi dicit: Rcdem-
tricis, Vide ne cum aliquis illos choros b viderit lur- ptio viri, divitiw ejus (Prov. XIII,8). Etin Evangelio
pia verba canlare, dicat: Ecce Tyrus facla est ut Dominus dicit : Facile vobis amicos de mummona
a Edit; vet., Insulwque replelw potu inhdbilant, Tzolts rzbpvn- Quaedam tamen exemplaria habent
4
etc Rom. cnm uno Vat. cod.,In insulas repietu polu 7r6),r,v, ei Hieronymus ulramque leciiouem amidexus
navigant corpord: etc. Mss. vero pariim, lnsulas re- est. Ibidein mss. duo, Et efu posl centttmsepiuaginta
pletas potu inhabitabanl, parlini noliiscum, lnsulas annos. Alii et-edit. Et erit posi septuagwta amtos;
repleta potu; eic.: Aliqui demuiii sed inferioris nolaa: quod cum LXX. Inlerpr. ac Vnlgaia nosira corigruit.
Irisulmquw replelw poiu invilanl; elc. d Omnes edit. et panci mss., fili David. Alii plu-
i* Omiies edil.j viderit pia verba canlare, dicflf. res el poiiores cum Bibliis, fili Dei.
Duo mss., viderit, clicat pia verba caniari. Melitisalii e lla mss. sexopiimae nota*. Alii, ac edit,, ei. ali-
quos secuti suiiius. qtfando obnoxii, jam non simus: confttgiamusad me-
c Ita mss. alque edil. omnes, excepta Rom. ubi dicum, qui, eic. Sed boe minus cuni sequeh-
quadrat
legitur, el vagare civitatemmerelrix. LXX, p£p.6evo-ov, libus,
725 , DE ELIA ET JEJUNIO LIBER UNUS. 726
iniquitatis (Luc. xvi,9). El veneno frequenter anli- i tens, ad destinatum sequor bravium (Philip. m, 15).
dotum temperalur, boc esl, venenum veneno exclu- Athletse ergo sumus, legiiime cenandum est. Mulla
dilur. Veneno mors repellilur, vita servatur. Fac et Iueiamina sunt: et qui hodie victus esl, cras se re-
lu quasi bonus dispensator de inslrumento avarilise parat. Anle ad bravium conienditur, postea ad coro-
subsidium misericordise, sincerilalis graliam de cor- nam. Numquid alhleia otio vacat, curii semel dederit
ruplionis illecebra. certamini nomen suum? Exercetur quotidie, ungitur
quotidie. Ipse cibus ei agonisticus datur, disciplina
CAPUT XXI.
exigiiur, caslimonia cuslodiiur. Ei tu dedisti nomen
Prophelis eliam fulura prccsenlia essej item mundum tuum ad agonem Chrisli, sttbscripsisti ad compelitio-
ex Esaimvaticinionon injuria deslruendum, ad quam nem coronae: mediiare, exercere, ungere oleo laeti-
rem illuslrandam perelegans adhibelur sladii com-- tiae, unguento exinanilo. Cibus luus cibus sobrietatis
paratio. Hujus occasionenos alhletas esse alque ad sii, nibil habeal intemperaniise, nihil luxurise. Polus
coronam exerceri sedulo opbrlere sanclus docet; ac luusparcior, ne quid ebrielaiis obrepat : custodi
tandem Chrislum ul adverilumsuum maluret, appre- corporis casiimoniam, ut possisesse habilisad coro-
catttr. nam, ne existimatio tua offendat speclatoris affe-
77. Audisii quid lectum sil hodie : Ecce venil Do- | ctum,ne lefautores lui hegligenlem yideant el dese-
mintts disperdereorbemlerrarum (Esai. xin, 5). Qua- raul. Speciant le Archangeli, et Potestates , et
si manu' sanctus prophela demonstret, quasi oculis Dominaliones, et illa Angelorum decem millia decem
advenieiitem videat judicii diem, ita dicit: Ecce venit niillium. Sub tantis spectaioribus erubescere, consi-
Domhtus disperdere orbem terrarum. Immo quia in dera quam dedecorosum sit. Ingressus sladium , a
spiriiu propbetis etiam quse futura sunt tamquam pulvere rigorem animse luac excita, jacerlos excule.
prsesenlia revelaniur, ideo quse videbat, nobis quo- Progressus in scamma, necesse est ul excipias pUl-
que demonstrare cupiebal, ul nos ad conversionem verera, subeas sestivi solis flagrantiam. Gravis seSiUs,
ab errore revocaret. sed dulcis victoria : molesla caligo pulveris, sed spe-
78. Nec tamen quisquam frangi debet, cum audit ciosa loler.antia. Nemo stadium pulverulentus ingre-
quia disperdel Dominus orbem lerrarum. Ne forle ditur, sed pulverulentum reddunt certamina. Ibi coi-
dicat: Esto, nos gravia peccaia commisimus , quid ligitur pulvis, ubi palma proponitur. Nemo iterum
deliquit coelum, quid terra, quid mare, ut el illa dis- nitidus coronatur,. pulverulenium decet.victoria.
perdat? Cur peribit lam pulcber ornatus? Angusti 80. Veni ergo, Domine Jesu , exeat corona tua ,
est animi istiusmodi opinio. Cseterum si altius spec- admitle Victores in requiem, victos ad compunclio-
les, invenies boc esse pro nobis, quod putas esse ( nem. Et si disperdis orbem lerrarum, plura sunt in-
cbntra nos : judicabis hoc esse pro mundo, quod ad- visibilia opera lua, quam quse vidimus. Qui angustio-
'
versum mundum arbitraris. Non semper stadium ris est animi, illa non cernit; dolet quod disperdas
refertmn 560 est speciaioribus, non semper certa- orbem lerrarnm : sed qui novit speciare quse invi-
mimbus inquietum, non semper concrelum pulvere: sibilia sunt, gaudet ul venias, ei omnes iiberes. GaU-
sed quando cerlamina, luncpopulus in speclaculo, dent atlilelae qui possunt 561 dicere : Veniat regnum
luclator in scammate, pulvis in sladio. Ubi decursa luum, fial volunlas lua sicul in cwloel in terra(Matlh.
cerlaihiiia, convenius solviiur, discedit unusfpiisque vi, 10). Gaudebit creatura mundi, ut a vanitate
aut viclor ad graiiam , aut viclus ad opprobrium : mundi istius liberetur, qusenunccongemiscitel par-
evehil corona viciorem, viclurn premii verecundia, turil; quia vaniiati eliam illa creatura subjecta est,
angit injuria. Si quis ergo poslea ingredialiir sladium, donec multiplicelur adoptio filiorum,et toiius torporis
videal vacuum celebritalis, dical agonoiheise : Cuf redemptio compleaiur. Ih-bonOergo disperdet orbein
vacal sladium; cur silent certamina; cur solemnia, lerrarum. Erit elenihi cceluhr novuih , el nox hoh
ferianiur? Respondebit qui agoni prseest: Oportel eril amplius. Denique revelabit, inquitj faciem ejus,
requiescere atlileias, requiescefe spectatores, Quis ut revelaia facie spectemus gloriam Christi (ICor. iii,
enim laboris esl frucius, jiisi requies posi laborem? [ 15).
Similiter et orbis lerrarum aliquando solvendus est,
ut sil requies faligalis. CAPUf xxii.
79. Atlilelse sumus, in quodam stadio decernimus Fugieridas comessationes, ne se a nobis Moyses cum
spiriiali. Deniqnebonus albleia dicebat •.Factisumus levitis separet, et quomodo adhuc vcnial. Itetn
speciaculumhujus mundi (1 Cor. iv, 9), Et alibi : Si quOsnamrescindi jttbeat Aposlolus? Posl hmc non-
curro, non ul in htcerlum: sic enilor, non ui aerem dum bapiizali ad hanc tantam graiiam invitaitlur ,
cmdens; sed casligo corptts mcurri (I Cor. ix, 26). El explosis ad extreriikmquortttridairiexcusalwnibus.
alibi : Superiora obliviscens, el qum sunt priora appe- 81. Advertamus ergo in sladio constiiuii quantis
a Mss., slndium, vigoremanhnm tttwexcita. Bonus yerem adspergere-, quod apben facerediclilabant.
seiisus; lamcn videlur saiiclus Docior nd ea iespi- Uiide bic pricferendse videniur edif. idque niaxime,
cere, quae in ceriamiiiibiis nsu veiiiebant. Solebant quod pfoclive fuerii »•in v commutarij acvocein pul-
anie.m luclalores posiquam inuncli fuissont, ne mem- vere, pratermiili ab ignorantibus..
bra ceromate lubrica preheiidi non possenl, sibi pul-
 727 SANCTI AMBROSII 728
aul delcctalioni aut doiori p.rimus, qui nunc fauiorcs jA tem gratia copulat : non necessifalc coustringit,
nobis suni, ne pro nnb':s incifiiani erubeseere. Sictit c sed volnnialem boni operis dirigit.
eiiiin erit giiudium iu cwlo snper uno peccatore posni- 81. Quid nesas nilbuc esse lempnris? Omne lem-
lentiimi agenie {Lttc. xv, 10), ila eiit mcesiiiia a su- pus oppoituniim ad iiidiilgenliaui. Si aurnm tihi of-
pe.r eo qni, non e\or.ila venia , ciirsiim lnijus vilse feram, non niibi dicis : Cras veniam , sed jam exigis.
ciiiifeceiifVCasiigemiisergo corpus iiosliuin jejuniis, Auriini actipere nemo differt, nullus excusal : re-
fngiaiuusitiilecoras comessationes. Cavearnusiie no- deiupiio aniuiic promiiiiitir, ei neino festinai. Joan-
his dicaiui' : Ululaie a viuri. Ne veniat M»yses, et nes in pceiiiieiiiiam bapiizabal, et oinnis Judica
levilasaivncet : et quiciinique p.iraiu^ ad Doiiiinnm conveniebiil : Cliristus b.ipiizal in Spiriiu : Chrisius
ariiiiilaui de.xlcram gerai, scparel se ab liis qui maii- graliam dispensat, el cum fasiidio conveiiiuir. Ty-
diicando <l hiheiido gravia con:raxere peccala. Et pum baptisnialis demonslravil Elias (111Reg. xvm ,
hodie Moyses venii,ciim Lex recenseliir : Moyses 43"ef se?.), et coeluni aperuit quod fuit ubiusum iri-
voeai, cuni Lex praecipit. bus annis et sex niensibus. Quanio majora inuiicra
82. Aposioius docet (II Thess. JII, 6) ul separe- veriiaiis sunt! Aperuit uiiijiie roelum iion pluvia
mus nos ab oiiini fraire inquiele agenle. Perculia- desceudens, sed ascendensgiiiiia. Nemo enim nisi
iiuis euni gladio spiriiuali, qui esl verbum Dei. g; per aquain el SpirituuT ascendit in reguum coelo-
(Eplies. vi, i7). Non frairis, rion propinqui accipia- rum. Clnuserat ccelum hominibus perfidia, sed ape-
mtis personam : sed omneni iniinnnduni a Chrisii ruil lides.
seceniamiis aliaribus; ut einundet et conigat la- 85. Patebal et ante hoc coelum bominibns. Deni-
pstis suos, quo ad sacramenta Chrisli rodire me- qtieEtioch raptus ad coelumesl. Iierum (iau-um est:
reaiur. sed aperuii Elias qui rapius esl curru igneo (IV Beg.
85. Si quis aulem non est baptizaius, seeurior xi). Et vos poieslis ascendere, si sacrameiiti graiiam
cnnveitalur remissioiiem accipiens peccatoruni. Si- coiisequamini. Quousque delectalioues; qitousque
qtiileni hapiisiiius velul ignis qnidam peccala ronsu- comesi-ationes?Iusiai judicii dies: dum differs gra-
mit; quia Cinislus iu igne el spirilu baptizat. lieni- tiam, mors appropinquat. Quis dical : Nunc mihi
que hiuic lypiiin b legis iu Regiiorum libris (III Beg. nou vacat, occupauis sum, non mihi deiiionstres Iu-
xvni, 54), ubi Elias super altare ligna iinposuii, o.t men, nolo lam cito me redimas,n<m mibi adhuc opus
dixit ui iiiiliereni super de hydriis aquam et dixit : est regnum coeleste,?Nonne boc dicit qui excusal se
lterule, et iteraverunt; et dixil : Ilerate tertio, et ile- a baplismaie? Eid quanta graiia renovaris, o liomo !
ravrrnnt tertio; et cuin manarel aqua, precatus est Purgaris, et non exureris : sanaiis', et nnn dolcs :.
Elias, ct ignis descendilde coelo. Tu es 562 boino iQ reforniaris, el non dissolveris : icium mortis non
superaliare, qiiiabluerisaqui,eujusexuriluicuipa, ut excipis, et resurgis. Ei adhuc dissiiuulns; adhucex-
vila rcnoveiur. Ligniim cnini cl siipulaui consumil spectas ul vivas s;»'culi, poslea le reservas Deo.
ignis. Noli limere igneih per qiiem illuminaris. Ideo Iguoras quod Cain propterea displicuerit sacrilicium,
tibi diciiur : Acceditead tum , et illiiminamini (Psalf quoniam non primitiva obtulil, sed piimilivis ipse
xxxui, 6). Suscipite. jiiguin Chrisii. Noliie limere perfunctus esU, de sequenlibus niunus Deo tenlavit
qiiia jiigiim est : fesiiiiale, i;uia leve cst. Nou con- offerre : Abel aulem priniiiiaruin suarura obla-
lerit colla , sed honostn. Quid dubilatis; quid pro- linne praelaius , c meiuit insigni pietatis laudari ora-
crastinalis? Non alligat cervicem vinculis, sed men- culo.
a F.dit. omnes. super uno peccalore, si exsors ve- lexinm videlur inducla ,
quia legis nomen esse puta-
nim, etc. Non iiiale. Aitamen niss. yerha eo piifiiu- verunt, cuui verbuin sit.
liiiius. quod Siinctus vir in inslitula allegoiia perse- c lla edit om»cs. Mss. vero plerique bsec verba
vorans, nou obscure voees ex areua peiitas usnrpe.i. prseicriuillinil; quoruni IOPOin Micli.et Vall. legun-
flujiisiimdi iiuieni erat verbuin exorare, ut adverlere lur illa , sed toltiptate boni operis allicit.
est ex illo Hor. lih. i, ep. 1 : 6 Edit. omnes, ad quantam graiiam vocaris. Cuncti
Ne populumexlremalolies exoret arena. Jliss. iu in textu.
i e Sic desinunt omnes edit. Mss. vero Thuan.,
b Omnes edit. ac in<s. aliquot, legis in
Regnornm Laud., Torn., Dion, Vict. et Colb. his verhis ter-
libris tnvenies. Mss. vero plures potioresque \ocem iiiinaniiir, tneruil instgne pietatis; quibus addunt
invenies, nun agiioscunt; quaj saue ideo lantiim in. Mich. et Vall., oraculum.

IN LIBRUM DE NABUTHE JEZRAELITA ADMONITIO.

Videlur liic liber nihil aliud continere.nisi ttnitm aul alterum sermonem, quos Ambroshts in diviles a qnibus
immdiiissimelenuiores Iwminesdiripiebanlur, toto mentis ardore pronunliavii. Ilaud dubie hisloria regis Achabi
ac.pcniperis Nabuthwin Ecclesia tunc temporis recilata ipsi occasionem suppeditavit (Cap. 1, mim. 1); ttf »"«
altero crtidelitatcmavari divitis; in altero pauperis extrema oinnia perpetientis calamiialem ob oculos poneref.
QUamobremprimo osiendit (Ibid.) nulli tempori sitos Achabos, rieqtie iuos Nabittlias deesse; nec ncn eiiam
 729 DE NABUTHE JEZRAELITA LIBER UNUS. ADMONITIO. 750
dttm toquebatur, ittuentrt jjauperes fam diris modis exagitatos divexaiosque, ul profugere ex palria ne iltic fame
ac miseria interireiit, cogereniur. ld summa cum vehenientta exprobraihisce divitibtis, quibus etiam ex ptirte
prima propositmhistoriw demonslrat (Cap. 2, niini. 4 el seq.) ipsos mediis in diviliis quam egenbs quoslibet
magis egere : in rapinis (Cap. o.num. 11 etseq.) propriam utilitatein minus quwrerequaminopum spolialionem:
posirenw (Cap. 5, ttimi. 9 el seq) eorumdim abslineuliam aique coitviviaex wquo miseris illis perniciem adjerre
solere. Tum (Cap. 6, tium. 29 et seq.) exi'Otito eo loco Evangetii ubi opulentus quidam Iwrrea twva veleribus
deslrticlis exwdificare cogilans inducilur, qitam sit infelix locupleliorum condilio , palefacit. Mox ad argumcntum
suum rediens (Cap. 1 i, niun. 46 et seq.) aperit qtta ratione Jezabel ut conjugis sui Achabiobsecundarel ava-
ritiw, funesiissiiiiamnecem Nabuthw hiluleril. Eu occasionehisuigeus adverstts diviles sui tempoiis in pauperes
nihtlo ctemeniioresqtiam Achab el JtzabH, eos etiam atqtte eiiam udntonel, caveantne istorum crimina imitundo
eadem quoque incurrant supplicia. Quoqne id pnsuadeal efficacius , qttis legilimus diviliarum usus stf, docet
(Cap. 12 , nunt. 52 et seq.); ac simul quam uullius solidimtis illw shtl, probat (Cap. 15 el 16) inserta perbrevi
expositione lolius psalmi LXXV,quem sciie udmoditm proposiiw coaplnt maleiim. Ad exlremvm (Cap. 17, num.
70) repeiilo ejusdem Achubiexemplo tiihil verius esse adslruit quam quod uliimo memorati psalmi versiculo de-
claratur, Deum sciliceladversus reges terrm se se prwbere lerribiUm, ac spirilum auferre principum eorum, a
quibus tam atrociler leniies hiopum facultales invadunlur.
Cum autem ex iis qnw supra dixhuus. intclligtre sit hac in opella mullo freqitenlibremAcliabi quam Nabulhw
fieri mentionem, forie cuipiam rognre lubeal, cttr itli non poiitts indila fuerit inscriplio , de Achab rege, quam
de NiiliulheJ<zraelita , vet de Nalmlhe panpere, uf uefusfissimtmss. prw se feruni. Responderi non incommode
poiest, hoc tribuendum sancli Anthtiiis amori erga pauperes, qiwrum gralia in eo irucltitti non pauca disserit
qtim adconsolaiionem eorum conferant; el quos'(Cap.4, n. 16; c. 6, n. 29;c. 14, n. 60; c. 16, n. 61 eiseq.)
ibidem loctipletioribusnon tantnm wquul, sed elium anleponit, ulpoie feliciores in stta tenuilate, ac Deo ipsi
acceptiores. Cwierum exempliim hoc pauperis regiw cupiditali non obsequentis admodum plactiisse huic noslro
Doctori non soliiin quw Itic legunlur indicio sunl; verum eiiam qttod jtim eodemilto exeinplo usus fuerat, ut se
ipse confirmareistimularetque ad rcsistendum imperalori, a quo Jnsihtm inslinctu Cailwlicorumecclestastradere
. Aiianis jubebatur : Nabuilie viies suas, iuquit (Contra Aux. de Basil.), vcl proprio cruore defendil. Si ille
viiieam non liadidit suam, nos trademus Ecclesiam Chrisii?. .. Si ille patruin harediiatem non iradidit,
ego tradam Cbrisii hsereditalem ? Ahsit ul iradam hserediiaiem palrum, hoe est haeredilalem Diony-
sii, etc.
JJoc locodissimulanditm non esl Ambrosittm cx Basiliauis iwmiliis , de Avarilia , et in Ditescenles nonnutla,
muluaium esse.Illud evhicil velsola vffinhas (Basil., Hom. de Avar.; Ambr., cap. 5, num. 21 et seq.) ele-
gantissimantm earum descripiionum quibtis npud ulrumque, patris eujusdam unum e liberis, adalendos alios,
vendere coacti, dolor alque wstus lcimconciialo dicendi genere tamque ad movendosaninws idoneo exprimuntur.
Si qutd prwterea ex Basilio desmnptumhic reperitur, id quidem fcrme nihil alittd est nisi paucm senienlim,quai
hinc inde excerpias Sancius noster sum materim accommodarit. Et hoc omnemexlra conlroversiamesse non ibit
infiiias, qui consideraverit beaium Basilium uon nisi obiter de Achab et Nabtiihe loqui, de psalmo autem LXXV
prorsus lacere, in qitibus lanten putissima pars Ambrosianwcoinmenlalionisposila esl.
Nulium gorro ex liujus operis lectione urgumenlum eniere possis , unde iiquido ejusdem wlas cognoicalur. ,
Allamen iion nihil ad lianc rem invesligandam videlur praiucere,' quod illic (Cap. 14, num, 6l,etc. 5,
tium. 20 el seq.) narraiur de potentium, consulum , principum aique optimaium avarilia :quwquidem eo feritatis
per Itwctempora deveneral, tit pquperes ad vertendum soluni, tleserendas conjuges-, liberos ne fame in pnlria
stta perirent, abducendos cogefentur. Eitim vero Paulims a quo nobis Ambrosii vila transmissa esl, dum postrc-
mas bcati Prwsulis actiones memorat, iia loquilur : Ingemiscebat vehementer cuni viderel radicem malorum
omiiiuui avariliam pullulare, quae neque copia , neque inopia minui potcst, magis magisque crescere in ho-
minibus, el maxime in iis qui in poiestatibus eraul consiiiiili; iia ut iutervcnienili apud illos gravis^imus
labor essel, qui omnia prelio dislrahebanl. Quse res primo onine malum invexit Iialise, et exinde omnia
vergunl in pejus , elc. (Puulin. in Vila S. Ambrosii). Tolius auiem liujusce loci cttm iis qucein tractatu de quo
agimus , dicuntur , major e.<lconsensio, quam ul ad ea respexisse Puulinus non videntur. Et quamvis idem ille
attcior in scribendisAmbrosiigestis minime secuttts fuerit accuralam temporum rationem; satis tamen hilelligimus
hwc eo loci ab ipso esse menwrala, quod revero illorum procerum cupidilas nvmquam cxarseril impoienthts ,
quam sub extremumTheodosii Magni imperium : cum videlicet Rufinum, Eutropium , aliosqueprw.fectos Casa-
reos in laniam invidiam atque oditim sua adduxit rapaciias, ttt Palres concilii Carihaginensis ab imperatoribus
propter alfliciioncm pauperum cogerentur petere, ut delensores eis adversus poleiuias diviluin cum episcoporiun
provisione delegenlur (Cov.c. Canhag. III, quibusdtimv, can. 9). Non esl dubiitm qtiin aitte ipsos Ambroshts
quoquesuam in causa tam pia charilalem nobilitaverit; unde niltil profecto videmus obesse, quomintts hoc
ipso forie consilio ettmdem librum anno 595 , aut alio proximo , scriptum dicumus : adeobelle in id omnia
conveniunl.
751 SANCTI AMBROSH 732

SAN.CTI. AJH.BRO.SIt

BDIOLAMNSIS IFISCOPI

DE NABUTHE JEZRAELITA

LIBER UNUS \

565 CAPUT PIUMUM, A mur, nescit quando deiieimus. Omnes similes creat,
omnes similes greinio claudit sepulcri. Quis disceniat
Quomodo exemplo Nabuthe el Achab pauperes qUoii-
die a divitibus oppriniantur; ctim tameri nalura species morluorum? Redoperi lerram, et si poles ,
otnnes wquales produxerit, et sepulcrum mquales divitem deprebende. Eruderato paulo post lumulum,
et si cognoscis egenlem, argue; nisi forie hoc solo
accipiat : qua de re Ambrosius fastum ac stultiliam
divilum insectatur. quod cum divite plura pereunt.
5. Sericsc vesles, et auro intexta velamina , ijui-
1. Nabuthe bistofia lempore velus est, usu quoti- bus divitis corpus ambitur , damna viveniium , non
diana. Quis enim diviium hon quotidie concupiscit subsidia defunctorum sunt. Unguenium aceipis!j di-
aliena? Quis OpUlehlissimorum non extufbare con- ves, et feiidus es : perdis alienam graiiam, nec ac-
teiidit agellulo suo pahperem , aique inopera avili quiris tuam. Hseredes relinquis qui liiigent. nsere-
ruris eliminare fiuibiis? Quis conleiitus est suo? Cu- dibus relinquis depositum mngis lnrrediiariiim, quarti
jus iion inflainmel divitis animum vicina possessio? commodum voluntarium, qui id quod relictum est
Non igiiur unus \Achab nalus est: sed, quod pejus minuere ac violare formident. Si
frugi h*redes sunl,
est, quoiidie Acbab nascilur, et numquam buic sar- cusiodiuni: si luxuriosi, exhauriunt. Itsirjiie.attl-bo^
culo morilur. Si unus occidit, assurgunt plurimi: B I iws hseredes perpetua condemnas sollieitudine : atit
plures qui rapiant, quam qui amitianl. Non unus Na- inalos diiuiliis, quo tua facta condemnent.
bulhe pauper occisus est: quotidie Nabuthe slerni-
CAPUT II.'
tur, quotidie pauper occiditur. Hoc nietu pefcitiim
humaiiiim genus cediljam suis tefris, migfat cuin Divites quanlo magis abundant censu , tanlo pauperio-
parvulis pauper onustus pignore suo : sequiiuf uxor res esse affecluSld Acliab ct Nabuthe conleniione
illacrymans tamquam ad bustum prosequalur niiiri- pianum fit. Mox proposilo Scripturw lexlu, pelitio
tum. Minus lamen deplorat illa, quse deilel suortini illa, Da rnihi,.qiiam abjectasit, perpendilur.
lunera; quia etsi amisit coujugis prsesidium , sepul- 4. Sed quid arbilraris quod dum vivis, abundas
crum lenei: et si fllios non lehei, tamen exsuies noh omnibus? 0 dives , nescis quam pauper sis , quam
dolet, noningemit graviofa fiiueribus tenerse prolisi inops libi ipse videaris, qui tedivitem dicis! Quanto
jejunia. plus habueris, plus requiris : 567 el; quidquid ac-
2. Quousqtie exienditis , divifes, insanas cupidi- quisieris , lamen libi adhuc indiges. Inflaninialur lu-
tates? Numquid soli ihhabiiabitis super terfam? Chr cro avariiia, nohreslinguiiur. Qiiasi gradus quosdam
ejiciiis consoriem naturse? ei vindicatis vobis pos- cupiditas habet: quo plures ascenderit, eo ad altiora
sessionem nalurse? In comniune omnibus diviiibusi Q ( fesliuat, unde sit gravior ruina lapsuro. Tolerabilior
atque paiiperibus terra lundata est, cur vobis jus; tameu iste cum niinus haberet: census sui conlcm-
prOpiiuln soli, divites, arrogaiis? Nesciinatura divi- plaiione medioeria requirebat; accessione pairimonii
tes, quae omnes pauperes SCCo61161531* Nequeenim i accessit cupiditaiis augmentum. Non vult esse de-
chm vestimeniis nascimur, nec cum auro, argento- gener volis, pauperln desideriis. Iia duo intolerabi-
que generamur. Nudos fudil in lucem, egentes cibo, lia simul jungit, ut ambiliosam spem divitis augeat,
ainiclu, poculo : iiudos fecipii lerra quos edidit, ne- etiion deponat mendicitatis affeclum. Denique docet
scil fines possessionum sepulero includere. Cespes: nns Seriptura divina qiiam misere egeat, mendicet
aiigustus seque et pauperi abundat et diviti: et terra abjecle.
qu:e viveniis non cepit affeclum, tolum jam divilem 5. Rex Acliab in Israel erat, et pauper Nafontlie.
capit. Nescit ergo natura discernere quando nasci- llle regni opibus afliuebal: c isieangusiisoli cespi-
a Scriptns forte circ. an. 595. hwredibtts, retinquis depositum, etc. Alii majori mi-
h Edit. Ant. et Efa., dives, post morluus es, et [e- merO, Hwredes relinquis qui liligenl. Hwredibus re-
tiduses; Gill.; divcs posiquam moriuus es, etc., , linquis elc.
Roni., dives, tnorluus, ei fetidus es. Cuncii mss., di- c Iiadeposilum,
Riim. cdit. cum mss. onmibtis, prscler Colb.
ves,el feiidus es. Sequenii vero senlentia onines edit. uiiuiii ubi Icgas : cespitempauperis divesambivit.Vet,
ei mss, aljquoi, Hwredes relinquis, qpi tjtigent cnmit autem edjt., ef lamen cespitempauperis fiqgitabat,
 755 - DE NABUTHE JEZRAELITA LIBER UNUS. 754
tem possidebat. Nihil pauper de possessionibus di-i K CAPUT III.'
vilis concupivit: rex sibi egere visus est, quia vi-
Non iam propter ulilitalem diviles aliena concupiscere,
neam habebai pauper vicinus. Quis igitur tibi pau-
quam ttl alios homiiies excludant. Quam inane sit
per videtur; qui contenius est suo , an qui concu-
iliud desiderium , quod eos brulis ipsis inferiores
piscit alienuni? Alter certe pauper censu videlur, essCconvincil : quam eliam turpe sil paternam pos-
aller est pauper affeciu. Affeetus dives egere non
sessionem ob luxuriam divendere: postremo quain
novil: census abundans nequit avari pecius replere.
impaiienter divitesrepulsam.ferani!
Ideoquedives cupidusjn invidia possessionis, et pau-
perlatis querela est. Sed jam Seripiurse verba con- 11. El erit mihi, inquil, tit liortum olerum. Hsec
sideremus.' erat igitur oninis insania , bic ortuiis furof, ut spa-
6. £f factum esl, inquit, post hmcverba, eral vi- tiuhi vilibus oleribus quscrerelur. Non tant ergo ipsi
r nea Nabulhe Jezraelitw in lsrael juxla domum Achab cnpiiis quasi utile possidere; sed alios vultisexclu-
regis Samariw. Ef toculus eslAchab ad Nabuthe di- derei Major vobis cufa de pauperiim spoliis, quam
cens : Da mihi vineam luam, et eril mihi in horlum de veslris emolumeniis esl. Injuriahi veslram pu-
olerum; quoniam propinquat domui mew : el dabo libi latis, si quid patiper babeat, quod dignuni posses-
pro ea aliam vitteam: si vero placuerit libi, dabo libi ]B sione divitis h scstimetur. Damnum vesirum credilis,
pecuniam pro vinea isla, el eril mihi in horium ole- quidquid aliehum est. 0'u'id vos deleclaiit naturse
rum: Et dtxil Nabuthe ad Achab : Non fial lioc a Deo, dispendia? Univefsis creaius est niuudus, quem
ut dem iibi hwreditalem patrum meorum. Ei turbattts padci diviies vObis defendere conamini. Noii enim
est spiritus ejus, et dormivil in lecto suo , el velavit lerrena tanthra possessio", sed coelum ipsuni, aer,
faciem suam, et nonpianducavit panem (III Reg, xxi, mare, in usjim paucorum divi.tum vindicatur. ? Hic
ietseq.). aer, qUem tu diffusis includis possessionibus, quantos
7. Exposuerat supra Scriptura divina (lll Reg. aiere populos potesl? Numquid Angelidivisa cceli
xix, 21), quia Elisaeuscum essel pauper, reliquit bo- , spatia babeni, ut tu terram positis distinguas ter-
ves suos,-et cucurril ad Eliam, et occidit eos, el ero- , minis?
gavit populo , et adbsesil prophetse. Ad cpndemna- • 12. Clamat Propbeta : Vm iis quijttngunt domum
tionem igitur prsemissa sum divitis, qui in islo rege ad domum,,et villam ad viUam (Esai. v, 8)! Et arguit
describitur, eo quod habens beneflcia Dei, sicut iste ,eos iiieflicacis avaritise. Fugiunt enim cohabitafe ho-
Achab, cui Doniinus et regnum donavil, et pluviam minibus, et ideo exc.ludunt vieinos : sed fogere non
Elise vatis oiatioiie concessit, divina mandala viola- possunt; quia cum hos excluserint, aiiosrursum In-
verit. IG veniunl : el cum lllos propulsaveriiit, ad aliorum
"' S. Audiamus
ergo quid dieat ; Da mihi, iiiquit. necesseest eos viciniam pervenire, Soli eiiim super
Quse alia voxegenlis esl? Quse vox alia stipem pu- teffam habiiare non possunt. Aves avibus se asso-
blicam posiulaniis, nisi Da mihi, hoc esl, da inilii, ciant, denique ihgenlis plerumque ogminis volaitt
quia egeo : da milii, quia aliud vivendi subsidium ceeluin obtexilur : pecus pecori adjungilur,-pisces
habere non possum : da rnihi, quia non eslmilii pa- piscibiis : nec damrtum duciint, sed commercium
nis ad vicium , numraus ad potum , sumptus ad ali- vivertdi, cum plurimuni comitatiim capessunl , el
menium, ad indumentum subslanlia : da mihi, quia quoddani muiiimehium solatio frequentioris socie-
libi Dominusdeditunde largiridebeas, mihi non de- latis affeciant. Solus lu, honio, consortem excludis :
dil: da mihi, quia nisi tu dederis , habere noh po- includis feras; slfuis habiiaeula bestiarum, deslruis
lero : da milii, quia scriplum est: Date eleemosy- bominum. Inducis mare intra prsedia tua, ne desint
nam (Lvc. xi, 41). Hsec quam abjecla , quam vilia! belluse fprodiicis iines terrse, ne possis babere fi-
Non habent enim buniililaiis affecium , sed cupidi- nitimum.
tatis inceiidium. In ipsa autem dejectione quanla im- 15. Audivimus yocem divitis aliena qusDrentis,
pudentia!; Da mihi, inquit-, virieamiuam. Confiieiur audiamus vocem pauperis propria vindicanlis: Non
alienam, ut poscal iiidebilam. ]0 fiat, inquil, Iwca Deo, uidem tibi hmreditaiem pa-
568 9- Et dabo, inquit, tibi pro ea aliam vineam. trum ntebrum. Quasi qiiatndam contagior.eni sui pe-
Dives quod stium esi quasi vile fastidit; quod enim Ctiiiiam essedivilis arbilralur, qnasi dicat : Pecunia
alienum esi, quasi preiiosissimum conciipiscit. tua tecumsit in perdilionem (Act. vin, 20); ego au-
10. Si vero placuerii tibi, dabo libi pecuniam. Cito lem bseredilatem patrum meontm non posstim yen-
reprebendil errorem suum , pecuniam offerendo pro dere. Habes quod sequaris, dives, si sapias; ni non
vinea. a Niliil enim vulLallerum possidere, qui lotum vendas agrnm luum prq nocle mereiricis : 569 non
desiderai suis possessionibus occupare. Iransfundas jus tiium pro sumptu comessaiionis, de-
a Omnes ediL, Nihil enhn vull atienum possidere.
paulo coacliora, in lextu ea imprimere religio fuii,
Onnies mss., ArtVttt' eniin vult alterum possidere. c- Edii. cum parte mss., Hic ager. Alii cod. iiinlto
h lnler verba isia, wsiimetur. Damnum,sms's. multi majori ntimero, Hic.aer. Et hanc veram. esse lec-
bonique inserunt sequenlia : Nolite hoc facere, quia lionem patelex superinribus : Sed cmlumipsum, aer,
Detts pauperem non spernit, Uiius Alb., puupei'em mare, etc. Nec iinpropria locutio est. Naiiupie apud
inspicil. Verum cum neque in aliis codicibus, neqtie probalos auctores reperilur; Iwmines qereviyere, f
in edit. ullis reperiantur, atque eiiam videantur
 '
735 SANCTI AMBROSII 756
liciariiinque impensis : non adjudices domum luam jApanes brevinfes nrhe delatos numerare solere; ut
ad Iiiiliiin alese, ne jus lurrediiaria? pietatisamitlas. pro nuinero panis .rsliniarelur quol dies in agro fu-
14. His audilis, lurbaliis est spirilns avari rcgis : lurus esset. Nolebal obsignalum aperire liorreum;
Et dormivit in lecto suo, el velavil faciem suam, el ne quid de coiulito miuueretur. 570 Panis unus
non manducavil panem suum. Lugent divites, si non siny;ulisdiebus depuiabatnr, qui ti^nnceinvix satiare
poluerinl aliena diripere : si suis pauper non cesse- pos«et. c Comperi eiiam veri fide, si qnando ei nvnm
rit lacultaiibiis, vim m<r*.rorislegere non possunt. esset appositiim, qneri qund pulliis essel occisus. Hnc
Dormire desideranl, vclant faciem suam; ne quid- ideo scribo, ut cngnoscaiis vindirem esse Dei jnsti-
quam in orbe terrarum alienum videant, ne quid- liam, quse Iacrymas pauperum veslro ulciscatur je-
qu.im in hoc mundo non esse suum noveriu!, ne ati- junio.
' diant vicinum juxla se aliquid possidcre, ne audianl CAPUT Y.
pniiperem sibi coniradieentem. Iloruin smil aniiiiae, Mitllorum paitperttmsanquine ac vila constaredhilttm
qiiibus dicil propheta : Mulieres divites, exstirgiie mensas; atqne inibi de palre quodam, cujus, a diviie
(Esai. xxxn, 9). coacti ad vendendum filimn, dolor ac wstus auhni
' pulcherrime describuniur : iiem immanem esse dhi-
CAPUX IV.
B lum duritiem, quam sitmptu suo el luxu ipsm quoque
Cur dicatur Acliab panem surim non mattducasse? tnulieres.
augent
Abstinentiwdivilum ac pauperum eleganscompara- 19. Qnam religinsum essel jejunium , si snmpium
lio. Quanta sit slulliiia Itwredibusopes sollicilecom- convivii lui
deputares pauperibns! Tolerabilinr jairi
parare; deque divilis cujusdam sordibus. dives ille, ciijus de mensa ea quse cadeliani, pauper
15. El non manducavit, inquit, panem suum (III Lazarus cnlligebai snlurari cupiens : sed etiam ipsius
Reg. xxi, 4); quoniam quserebat alienum. Eienim mensa multorum paupe.rum constabal sanguine; et
divites magis alienum panem, quam snura mandu- ipsius pocula, multiirum quos ad laqueum coogerat,
cant, qui raplo vivnnt, et rapinis sumplum exercent ror.ibant crnorem.
snum. Aut cerie non maiidueavit panem suum vo- 20. Quanli iiecanlur, ul vobis quod deleclat, pa-
lens se morte mulciare, quod ei aliquid negarelur. •fetur? Funesta fames vesira, funesia luxufies. Ille
16. Coinpara nuuc affecium pmiperis. Nibil habet, de sumrnis culininibus^ruit, ul Irumeiilis amiila ve-
ei jejunare voluntarius nisi'Deo nescit, jejunare nisi stris receptacula prsepararel. Ille de sublimi cacu-
ex nccessitate non novit. Divites, eripiiis quidem mine altse arbnris deeidit, dnm genera uvarum ex-
pauperibus universa, auferiis omnia, nihil relinqui- plorat, quas deferal, quilius digna convivio luo vina
lis : pcenam lamen panperum vos poliijs, diviies, ,C fiindantur. llle. mari mersus est, dum veretur ne
susiinetis. Illi jejiinant.si non habeant; vos. ciun ha- piscis mensse luse desii, aut ostrea. Ille brumali fri-
betis. A vobis igilur pritis pcenam exigitis, a qunm gore duni lepores invesligare, aut laqueis stndet
pauperibiis irrogatis. Vos igilur veslro affectu luiiis aves caplare, diriguii. Ille anle oculos luos, si quid
miserse pauperlatis a*rnninas : el pauperes qnidem forte displicuit-, verberaiur ad moriem, aique ipsas
non habeni quo ulantur; vos antem nec ipsi ulimiiii, epnlas fuso respergit cruorc. Denique dives erat qtti
ncc alins uti siniiis. Eruiiis aurum de meialli venis, sibi ad mensam caput prnplietse pauperis jussil af-
sed rursum absconditis illud. Quantorum vitas in illo fcrri : et alitid unde sallalrici prajinium solveret,
infoditis auro ! . • , nou invenerat, nisi ut pimperem jubereloccidi.
17. Cui illa servanlur, cum legeritis de avaro di- 2i. Vidi ego pauperem duci, diim cogereinr sol-
yite : Thesauros conttit, ei ignorat cui congregat eos vere quod non habebal, trabi ad c.ircerem, quia vi-
(Psal. xxxvin, 7)? Ilseres otiosus exspeclat, ha-res niiin deessel ad mensam potenlis; deducere in
fasiidiosus increpat, quod sero mnriamiui. Odil in- auciionem filios suos, ut ad lemptis poenaiu differre
cremenia lisereditatis suae, ad danina fesiinal. Quid posset. Invenlo forie aliqno qui in illa iifcessilale
igilur miserius, quando nec apud illuui cui laboralis, subveniret, redil ad bo>pitium ciim suis pauper, di-
gratiam derelinquiiis? Propler illum loiis moe-aam _ repla speclans omnia, nihil sibi ad cibnm relicliun,
diebus loleraiis faineni, qnotidiana mensse veslrae ingemiscens filiurum famem, dolens quod e<>snon
damna meluentes : propier illum b diurna adornatis potitis ei qni possel pascere, veudidissct. Redit ad
jejunia. cnnsilium, vendendi sumit arbilriiui). Compugna-
v 18. Novi bant lamen inopise injuria, et p:iternse pieiatis gra-
ego divitem in agrum proficiscenlem,
a Sic mss. omnes, ac vet. edit. Rom. vero, quam ram leciinncm habent Tlnian., nlier. Pont. el Alb.
paupe.ribus erogetis. Male, non enim id vull Anibro- eliam alter. quos seqfiimnr. Est aniein diurna ad<>r-
sius divitem prius poenam abs se exigere, quam ero- . nare jejunia . in singulns dies jejnni:i parare ac dis-
get. lmcest, eleemo-ynam imperliat paupeiihus; at ponere c
: qnod cum hismria sequenli belle congru t.
vero.id signiflcat, diviiem prius abs se posnam illam Omnes edil. cmii tribus mss., Comperieliam viri
reposcere. quam irrogai, hoc esi, imponit pauperi- fidetn. Alii mss. parlim.... «ift fide: parliin nobis-
bus, qiios ad ege^tatem alque inediaui adigii. ciun, tiert fide. Uirumque eoinmode explicari poiesl :
b In" hac voce inira varietas. Edil. vel.. diitrna priiiiiim ouidein ni sit, comperi !ide et probilaicejus
adamalis jejunia. Rnm agqeratis jejunia. P luie.se a qiin mihi boc narraluni csi : secunduni, comperi eh'
msi.,'jdiuiurria, yel, diiirna.loieratis. Aliquii adhibelis fide quam vefitas hieretur ac postulat.
Jejttriid; Alii iandenij diuiurno ailtmretis jejuriio, Vc^
757 . DE NABUTHE JEZRAELITA LiBER "IJNUS. 758
tia : fames urgebat ad pretium, natura ad officium : AL 25. Hsec pauper te prarsehte depioral, et libi ava-
cuminmi fiiiis iiaraius, quam a filiis separari, ssepe ritia aurem obslruit, nec ihens lua facii miserabiiis
gradmn protulit, sscpe revocavii. Vicii lamen in eo hOrrore niollittir. Tolus populus ingemiscii, et solus
necessiias, non volunlas, et ipsa concessit pielas ne- dives non ilecleris, nec audis Scripturain diceniem :
cessitati. Perde pecuniam propter fratrem, et amicum, et non
22. Considerenms nnne patrise menlis procellas abscondaseumsub lapide in morlem (Eccli. xxix, 15).
cxsestuanies, quein de liberis prius traderet. Quem, Et quia non audis, ideo exclamat Ecclesiastes di-
inquil, veiidam priorein? Scio euim qnod 571 "on cens : Esl languor tnalus, quem vidi sub sole, divilias
saiis est unius pretium ad paslum reliqiioium. Hoc custodiriin malum possidentis eas (Eccle, v, 12). Sed
soluni dives fecunditas ad seruinnaui. Quem offe- foria->seredeas doniuni et cuni uxore conferas : illa •
rani?Qiiem frumenli auclionalor libenter aspiciel? te hortetur ut redimas vehunidaiuin. Iinmo magis
Priniogeiiilum offeiam? Sed piimns me palrem vo- honabiiur ut miradiim-muliebrem conferas, unde
cavit. H c est major ex filiis, quem congrue hoiioro potes b vel parvo paiiperem liberare. Illa tibi irnpn-
seniorem. Sed juniorem dabo?Alisium teneriore nel sumpiuuin necessiiaiem ; iu gemma bibai, 572
anxire compleclor. lllum erubesco, hujtis misereor : in ostro dormiat, in argeniea sponda recunibat,
illius gradum suspiro, hujus seialem : ille jam senlit ]5 auro oneret manus, cervicem monilibus.
snriimiiain, isle ignorat: flectil meillius dolor, hujus 26. Delecianiur et compedibus mulieres, dnm-
inscilia. Ad alios nie coufcram ? Ille mibi plus blan- modo, auro ligeniur. Nou putant onera esse, si pre--
diltir,"iste plus vereciindatur : ille pareuti similior, liosa sint : non existimant vincula esse, si in his
hic milior : iu ill.o iin:<giuem meam veudo, iii isto tbesauri coruscent. Delectaut et vulnera; ulaurum
spem meam prndo. Me miserum ! Noii invenio quid auriljus iuseraliir, et margariise dependeanl. H.ibent
faciam, non habeo quid eligam. Circunivallanl me el geminse pondera sua, habeni et vcslimeiila frigora
facies calamiialum, serumiiarum, chorus. sua. Sudaiur in .gemmis, algetur iii sericis; lamen
25. Ferina lia'C.raliies esl, eligere quem Iradas. prelia juvant: et quse natura aversaiur, commendat
Ferscipsoe cum pericula iniminere proli ac sibi sen- avarilia. Smaragdos, et liyacintlios, beryllum, acha-
liuut, solenl eligere quds liberenl, non quos offe- tem, tiip.iziim, ainclbystuin, jaspin, sardimi, sunimo
rant. Quonioilo igiiur djscernam affecium nalurse? quserunt furore : vel sl diiuidium patrimonii peia-
Qiionindo obliviscar, quoniodo exuam patris men- tur, iiiui parcuiit dispendio, dum indulgent cupidi-
tcm? Quomodo lilii auciionrm constiluam? Quo ser- lali. Non alinuo gratum quenidam lapidum istorum
moiie paciscar preiium? Qu.ihus tradani manibus in esse fulgorem, sed lameu lapidum. El ipsi adinonent
seivituiem flliuin? Quibtis oculis asjiiciiim servien- (C coiilra naturam expolili, ul saxorii.m deponerent
lcm? Quilms osculis discedenti valedicam? Quibus" asperilatem, rigorem magis nientis esse expolien-
facium excusem sermonibus? Fili, ego le pro meo . dum, quam lapidum. ,
cibo vetididi. Funesiior ergo jain pauperis inensa,
CAPUT VI.
qnam dhilis. llie addicit alienos, ego meum vendo :
ille necessitaiem impunii: ego affero voluiitaiem. Ut Quam nulla sit opum efficacia: et cur illw divilim qp"
sil excusabilior causa, adjiciam : Fiii, pro Iralribus -pellentur! Miseriorem esse diriium quam mancipio-
luis servies, ut illis quseranlur alimeuta. Et Joseph rum servitutem : ubi locus hic Evangelii, Quid fa-
a fralrihus suis in servilitleiu vennmoiitiis esl, postea ciarb.... desiruam horrea mea, elc, pieac facunde
et ipsos et pairem pavii. Respondebit el ille : Sed expenditur.
non eum vendidil paler, at flevit aniissum : sed 27. Qnis afiifex unum diem yitse honiinis poluit
poslea eiiam ipse in poiestatem diviiis venil, el vix adjnngere? Queni diviile ejus ab inferis redenieruni?
potuil liberari. Postea genus ejus divitiis ^Egypti Ciijus OEgriliidineinpecunia niiiigavit? Nonin abnn-
mulla .Tlate servivit. Vende me poslremo, pater, ca datitia divitiarum, inquit, vila ejus (Luc. xn, 1S). Et
condiiinne, ne divites eniani. alibi : Nihil prosunl thesauri injuslis : jusiilia auiem
24. Hacsi, faicor : verum quid faciam ? NuIIum ]D liberat a morie (Prov. x, 2). Merilo clamal Prnphela :
vendani ? Sed dutn ununi cnnsidero, nmnes videbo Divitimsi affluani, nolite cor apponere (Ps. LXI, 11).
fume perennies. Si unum tradam, quibus nculis yi- . Quid enini milii prosuul, si me a morte liberare non
debo cieieios de mea impieiate sus.pectos, ne alios possunl? Qiiid mihi prosunl, si mecum post moriem
quoqiie vendam? Quo pudore regrediar doinuni? »esse n«n possunl? Ilic acquiriinlur, liic reiiiiquunlur.
Qiipmndo inlrabo? Quo babitabo affeciu , * qui mihi Somniura igilur loquimur, non palrimoninm. Unde
ahnegavi lijiniii, qu<'m non uiorbus absumpsit, non bene ait idem Propheia de divitihus : Dormierunt
mors abstulii? Qua eonscieiilia considerabo mens.nn somhtim suuin, et nihil invenerunt omnesviri divitta-
meam, quain sicut noyella olivarum- in circuitu Lot rum in manibns stits (Psat. LXXV,6); hoc esl di-
filii vestiebant. cere : Nihil invenerunt iu operibus siiis diviles, qui
a Omnes edil., qui mihi ablegavi fiiium Eleganlius onines, vel
parvo pduperem liberare. lbi enim suhin-
lliss., abnegavifilium. lelligi potest, prelio, dispendio, vel quid hujus-
b Edii. aui.,vel pauper pauperem liberare.Rom., modi.
vel parvo tempore pauperem liberare. Melius mss.
 550 SANCTI AMBRQSil 740
iiihil pnuperibus contiilerunt: nullius juvefunt ino- lA vocatus cupii revocare senlentiam, si possil vivemii
pjam, nihil ad uiilitatem suam proiicietis reperire subslantiam reperire. Aspicit nuda oninia, vacua
potueruiit. omnia, etait: Quid fachum? Unde niilii alimenla,
28. Ipsum nomen considera. Dilem dicunt genti- uude veslitus ? Volo vivere, si habeam quomodo
le» inferorum prsesulem, arbitrujn morlis dilem ap- possimvitam hanc suslinere : sed quibus cibis, qui-
peliant ct diyitem, quod nisi mortem dives inferre bus subsidiis?
non noverit, cui regnnni de mortuis, cui sedes in- 51. Quid faciam, inquit, quod non hdbeo? Ciamat
feri suni, Qnid est enini dives, nisi qujd.im inexple- se diyes pon habere. Pauperlatis hic sermo est: de
bilis giirges diyiiiarum, inexplebilis auri fames ac inopia querilur abundans fructibus. iVonhabeo, in-
sisis? Qiio pliis hauserit, plus inardescil.- Sic pro- quil, quo congregem fructus meos. Ptitares illum di-
pheta admonet: Qui diligit, inquit, argenium, non Cere : Non habeo fructus, unde yiyendum es{ mihi.
saliabilitr argento (Eccle', v, 9). Et infra idem : Et Bealus qui de abiindaiitia periclitalur; immo mise-
quidem hoc pessimus languor, Sicul enun fuit, ila et rior iste fecunditatlbus suis,. quatn pauper, cui peri-
abiit, et abundanlia ejus {aboral in ventum. El quidem eulnni de egestale est. Habet iiie unde excuset
omnesdies ejits in leriebris, el luctu, el ifacundia multa, afruiiinana; liabetcerleinjuriara, non habel culpam :
et languore, el ira (Ibid., 1S el seq.); ut loierabiiior ]B iste noii habei quem prseler se argual,
sit ciinditio servuloruni. Illi eniiri hominibus ser- 52, Et dixit: Hoc faciam, horreq mea deslruam.
viiinl, iste peccato, Sic inquit Aposlolus (Rom. vi, Pules adhuc dicere illum : Aperiam horrea mea,
16) : Qui enim facit peccatura, servus esl peecali. ihgredianlnr *qui tolerare famem non queunt, ve-
Semper jn laqueis, semper in viuculis est : num- njant inopes, inlrent pauperes, repleant sinus suos,
quam liber a compedibus, quia semper in crimini- destruam parietes qui excludunt esurieuleni. Ut
bus. Quam 573 ojisera servitus, servire peccatis! quid ego abscondara', cui Deus facit abundare quod
29. Naluraa ipshis nescil munia, nec somniipsius largiar ? Ut quid repaguiis portarum claudam fru-
noyjlyices, aul cibj fuiigilur suavjtale, cujus nullum menta , b quibus Deus totum 574 replevit campo-
est immune serviiium. Du|eis enim soninus seryi, rum anibilura, qme sine custode nascunlur el abun-
elsi modicMRjvel multum edal: al a satialo divitiis, danl ?
non esj. quj eum sinat dormire. Excitat euni eupjdi-
las, exagilat cura pervigii ajiena rapiendi, torquet CAPUT"VII.
invidia, mora vexat, steriljtas proventuura infecunda Eumdem locum R. Dpcior prosequitur, pslendilque
perturbat, solliciiat abundanlia, Unde illi divili, cu- avaros cum de bonis benefacere ideberent, malle pe-
jus ppssessio aberes fructus aitulii, qni cogitavil infra j„ cmiiasin wdificandoconsumere;ipsosquemagisenor-
se dicens ." Quid fttciam, quod ,11011 habeb quo congre-. mitale pretiprum, quam uberlale prpventuum dcle-
gem frucius meos? ei dixit : Hoc fqciam, desiruam ctari :quos lamendocetquofruclus sup$secure possint
horrea mea, el majora faciam ; illo congregabo omnia recondere.
quw nala sunt mihi, el dicam animw mew : Anima, 55. Victa esl spes ayari. Rumpunlur velusla hor^
habes multa bona in annos mullos posila, requiesce, rea nies.sibus novjs, Minus,inquit, habui, el fruslra
manduca, bibe, epulare ; respondk Deus : Slulie, hac servavj; plus uatum esl, et cui congrego? Diimin-
nocle animctmtttam repeltmt a te : quw auiem parasli, crementa pretiorum aucupor, amisi .USIIJJJ beneficio-
cujus erunt (Luc. xn, 17 el seq.)? Ne ipse quidem runi. Quantasanni superjoris frumento potui animas
Deus eum dormire permittit. lnterpellal GOgitaiiiem, paijperum reservare ? Hsep nie magis servare derer
excitat dormienlem. clarenl pretia, quae non nuiiimo sestimaniur, sed
50. Sed nec ipse se quieium esse patftur, qui 4<? graiia. Imitabor sanctum Joseph humanilatis prsedi-
ahundaniia divitiarum suarujii sollicjjalur; et in caiione : clamabo vQce niagna : Venjte, panperes,
ubcflate IructUtira vocern egejjtis ejniitil, Quid fa? edile panes rneos, expandiie gremium, suscipite
ciqm, iflfluji? Nonne hsec pauperis ypx e.sf, 11011 ,ha- frumenium. Fecundilas diviljs, tolius orbis abun^
bentis subsidia viyendi ? Egens pnipiunj huc atque 10 dantia, omiiiuni debet esse feriilitas. Tu vero noh
illuc respicil, scrutatur hospitiu.m, nihil invpiijt ad hoc dicis, sed ais : Destmam liorrea mea, Recle de-
usiim alimenii: considerat niliil njjserips.quam fame siruis ea, a qujbus nullps pauper onustus revertilur.
coiiflci, etcibi jiidigentia mori : quserit pijirtis com- ilorrea iniqjiilaiis sunt receptaejila, non pietatis sub?
pendia , et lolerabiljora obe«ndi supplicis riinalur : sidia. Becte destruit qui sapienler Kdilicare non no-
arripit gladjum, suspendit Jaqpeum , ignem adoiet, vii. Desiruit sua dives, quj nescit arterna ; desiruit
•explorst yenenujn; et inter hicc qjiid eligat dubius, horrea, qui non npyit suji frumenta djvidere, sed
dicjf: Qmd faciqm? Pejnde vitje hgjus spayitfil<3re- ciaijjjere.
a Sic. edit. ant. Rom. et omnes mss. Tirsetefunum, mss. plerique boni sevi addunt isla : Denique evari-
in quo, safiatos; alteriim in qiio, saiielur; et ter^ gelico ulamur exemplo, ul probemus diviiem dormire
liuni ubi cuin eaii. quibusdam P.iris. in margine, 11011 pbsse. Atcum videnntur non suo loco posita, et
satiatio. E;edeni vero in corpnre iiabenl, sanalio di- iu iiiultis eliara mss. et cuuctis edil. desidereiilur,
"vilis,non est qiiw sinal eum dormire. LXX iutBtp. saiis habuimiis hujusrei lectorem admonere.
b Am. et Era. finiW -capiie post vocem,
Eccle. v, 11, XKITWip.-jz),tfikvri TOUizl.Qvrno-ai ovxto-ri frumenla,
Rfiuv avrbv TOU OtrvGo-Kt.Porro post vocein dormire, sequeiis liis verbis auspicabantur, Audiant liwc quibus
741 DE NABUTHE JEZRAELITA LIBER UNUS. 742
54. Etmajora, inquit, faciam. Infelix, vel id dis- A immo et libi adimis ; magis enim servares libi, si
pensalo pauperibus, quod pro sumptu scdiflcalioiiis dispenireris aliis. Bonorum enim fruclus muuerum
iinpendis. Dum liberalitatis gratiam refugis, damna in eos ipsos qui coniulerint, reverluntur, et gratia
sedificalionis exsolvis. iiberaliiaiis c in auciorem redii. Denique scriptum
55. Et addidil : lllo congregabo omnia qum nata est : Semiiiflte vobis ctd juslitiam (Ose. x , 12).
sunt mihi, el dicam animm mem : Anhna , liabes mulla Esto spiritalis agricota, sere quod libi prosit. Bona
bona. a Conficitur avarus seraper ubertate proven-' salio in corde viduarum. Si lerra (ibi reddil (ruclus
tuum, dum vilitatem alimonia*.calculatur. Fecuudu uberioresquam acceperit, quanio magis misericordise
las enim universortim est, sterilitas soii avaro est remuneralio reddet multiplicatiora quse dederis I
qusestiiosa. Delectatur magis enormitaie pretiorum, CAPUT VIII.
quani abundantia copiarum ; et mavull babere quod
solus, quam quod cum omnibus vendat. Vide limen- 1ncpgilantemavarum morte urgeri, eumqitejure slulr
tem ne superfluat cumulus frumentorum, ne super tttm vocilari memprato Evangelii loco : quanio me-
borfea redimdans transfundatur in pauperes, elboni lius pecuniw dislribuanlur, qttam relineanlur; et
alicujus oecasio indigentibus acquiratur. Soli sibi quatn inepte scse ab imperlienda eleemosynadiyUes
partus lerrarum vindicat dives, non quo ipse uii g excusenl!
velit, sed aliis denegare. 58. Deinde, bomo, nescis quia lerrse partum prae-
56. Hqbes, inquit, i»it/tu bona. Neseit avarus ho- venit dies moriis, miserieordia auiem incursum mor-
ha, nisi ea quae qusestuosa sunt, nominare, Sedac- lis excludil? Adsistunt jam qui reposcant animam
quiesco ei, ut bona dicantur qus sunt pecuniaria. luam, el lu adiiuc differs operum frucius luorum.
Cur ergodebonis facitis mala, cum de malis bona Adhuc lu tibi d tempora vivendi longa metaris ?
facere debealis ? Scriptum esl eniin : Facite vobis Siitlie, hac nocle repelunt animam tttam a te (Luc. xu,
amicos de mammonainiquilalis (Luc. xvi, 9). Eiergo 20). Bene ait nocle; nocte enim anjtna avari repo-
qui uti seiat, bona sunt : ei b qui uli neseiat, recte scitur : a tenebris incipit, el in tenebris pefseverat.
mala. Dispersit, dedit pauperibus , juslilia ejus manei Avaro semper noxest; dies justo, cui diciiur: Amen,
in wlernnm (Ps. cxi, 9)..Quid hoc melius? Bunasunt, atnen dico libi, hodie mecum eris in paradiso (Luc.
si 575 pauperibus largiaris, in quo tibi debitoreni xxni, 45). Stultus aulem sicui.luna tnutaiur (Eccti.
Deura qu:tdam pielatis feneratione cnnsiituas. Bona xxvij, 12) ; justi aulem fulgebunt sicut sol inregno
sttnt si aperias horrea justitise luse, ut sis panis pau- Pairis.sui (Mntth. xm, 45). Recle arguitur siullitise,
perum, vita egenlium, oculus csecorum, orbatorum qui in manducando et bibendo locarit spem suam.
infanlium pater. C Et ideo ei lempus rooriis urgetur, secundum quod
57. Habes unde facias, quid vereris ? Ttia te voce dicitim est ab ipsis qui gulse serviuul : Manducemus
convenio. Habes mulla bona in annos multos posita, elbibantus; cras enim moriemur (Esai. xxn , 15).
pojes et tibi el aliis abundare. Ilabes fecunditaiem Recte dicitur siuilus, qnia anirase suoecorporalia sub-
publicam, quiddestruis hnrrea lua? Ostendo tibi ubi ininistrai; quia reconditquae cui servel, ignorat.
melius lua frumema cuslodias, ubi bene sepias, ut 57®39. Elideaeidichur-.Quwauteinparasii,cujits
fures ea libi auferre non possint. Ijiclude ea in corde erunt (Luc, xii, 20)? Quid quoiidie metiris, et nu-
pauperum , ubi ea nullus gurgulio consumal, nulia meras, etobsignas? Quid aurum liutinas, argemum
corrumpal veluslas. Habes apothecas, inopum siiius : ponderas ? Quanto ipelius est |il)eraleni esse dispen-
babes apoihecas , viduarum domos : habes apothe- satorem.quam sollicitum cusfodeni! Qiiaiilum tibi
cas, ora iufanlium, ut dicatur tibi : Ex ore infan- prodesset ad graliam, niultorum pupillprum patj-em
lium et laclenlimn perfecisti taudem (Psal. vm , 5). noriiinari, quam innumeras stateras in saoculo obsi-
Istse sunt apothecse, quae maneanl in aHernnm : ista gnalas habere! Pecunia elenim hic relinquitur : gra-
horrea,quae fecundiias futura non destruat. Nam tia aptem operum bonorum nobiscum ad judicem
quid ilerum fapias, si libi plus naium fuerit anno se- nieriti deferlur.
quenli ? Iterum ergo et illa destrues, qnse nunc fa- D 40. Sed fortasse dicas, quod vplgo soleiis dicere :
cere paras, et majora facies. Dat enim libi fecundi- Non debenius ei donare, cui Deus ita maJedixjl, qt
lalem Deus, ut aul vincat aut condemnet avaritjam eura egere veliet. Sed non pauperes majedjcli, CHIJI
tuam; quo excusalionem habere non possis : lu vero scriptum sit : Beali pauperesspirilu, quoniamipsorum
quod per le mullis nasci voluit, libi soli reservas , est regnum ccelorum(Matth. v, 5). Non de pappere,
Deuslotum, etc. Et cerfe illis faveut mss. aliquol sal; legas, uiilitatem... calcat.,.. el catculal. sed calami
bonse tioiie ; sed cum in mulln pluribus ea non repe- aut lypographi error est.
rire sit, bic ab edit. Gill. ac Rom. non recedere op- b Omnes edii., qui utisciat, multa bona sunl....
limnm visum est. Qtiid Iwcmelins bono, si pduperibus, etc. Mss. magis
a Omnes edii. etpaucimss., Corifiteturavarus sem- apposiie utin lextu.
per nberlatemprovenluum; alii rass. magno numero. , c Edit.,'«» oucfoiem boni operis redit. Mss. yoces
ut nos in textu. Rurstts edit. Am. et Gill. in marg. boni operis non agnoscunt.
cum niss. tribus, vilitate alimoniw calcalur. Eadenii dRom. edit.. tempora vivendi longapromittis. Vet.
Gill. in corpore et Rom., vilitaiem alhnonim catutn- cum nfss. aliquot,.., medilaris. Mss. autem cpmplu-
niatur. Denique Era. et reliqui mss. niimero atquf; res,... metiris. At-omnium anliquissiini.... melaftSi
antiquitate poliores,.'... calculalur, Alicubi lamei i Quaesignificatione parum differunt.
 745 SANCTI AMBROSII 744
sed de divite Seripliira dicif : Captans prelia jV CAPUT X.
frumenii, malediclus eril (Prov. xi, 26). Deiude non Diviies, cutn aliena rapere non possunt, prm trisliiia
requiras quid unusquisque mereatur. Misericordia cibuin non capere : el inibi quid jejunium aul pre-
non de ineritis judicareconsnevil, sed necessitatibus ces Deo acceplas reddat: deinde quam conlraria
,subvenire : juvare pauperem, non examiuare jusli- Deus prwcipiat, et ipsi factanl.
liam. Scrjplum est eiiiui : Beatus qui hiielligil super 44. Qnain evidenterexpressa est divitum consue-
egenum el paitperem (Psal. XL, 1). Quis est qui in- ludo! Conirisiaiilur si aliena non raphml: renun-
telligil? Qni coin|iaiilur ei, qui adveriil consoftem tianl cibo, jejunant, non til pecciilum minuanl, sed
esse nalurse, qui cognoscit quod el divitem et paupe- ut crimeii adiiiiitaut. Videas illos tunccnnveiiicnies
rem fecit Domiuus, qui scil quod sancliiicei fruci.us ad Ecclesi.un, officiosos, huniiles, assiduos, ut ef-
suos,si de his delibet aliquam pauperibus portio- feciura sceleris.iiiipeiiare inereantur. Seddicil illis
nera. Ergo cuni habeas uude benefacias, ne differas Deus : Non hocjejunium etr.gi, nec si flectas ul chdl
dicens : Cras dabo ; ne largiendi amiltas copiam. lum coilum tuum, cineremetidmet ciliciumstibslernas,
Periculosa est de allerius salule dilaiio. Potest fleri nec sic vocabhisjejunium accepium. Non lale jejtinium
ui duin tu diflers, ille moriatur. Magis ante moriem elegi, dicil Dotninus. Sed solve omnemcolligalionem
prsecurre, ne forle avaritia te et cras impediat, et j^ injustitiw, dissolve obligatioucs violeiiiarumcommuta-
promissa fraudentur. tionum, dimiite confracios in remissionein, et omnem
CAPUT IX. conscriptioneminiqttam dhrumpe : frange panem luum
esuriemi, egenosnon habentes tecluminduc in dainuni
QttomodoJezabel quw est avaritia, divitibus possessio- tuam : si videris nudum , vesli; el domesticos seminis
nem quam contra justitiam desiderant, polliceatur. tui non despicies. Tiinc orielur libi mntutiuum lumen
41. Sed quid dicam, ne differas liberahtateni ? tuum, et sanitas lua mali.ra orietur et prwcedet ante
Ulinam non approperes rapinam : uiinam quod con- lejustilia, el majeslas Dei circumdabit te:iunc cla-
cupieris, non extnrqueas : uiinam alienum non pe- mabis, et Deus exaudiel le, adhuc te toquente, dicel:
tas, negaium pr.clermiitas, exciisaltim palienier Ecce udsum (Esai. LVIII,5 et seq.).
feras , non audias illam Jezabel aquse esl avariiia, 45. Audis, dives, qtud Diiniiuus Deus dical? Et
quodani prnfluvi» vauilalis dicenlem : Ego tibi dabo lu ad Ecclesiam venis, non ul aliquid largiaris pau-
possessionem quam desideras (III Reg. xxi, 7). Tu peri, sed ut auferas : jejunas, non ut convivii iui
Irisiis es.quia vis mensuram considerare justiiise; sumplus prolicint egenis, sed ut spolium de egenli-
ut alieiium non eripias : ego habeo mea jura, habeo bus adipiscaris. Quid libi vis cum libro et cliarta,
meas leges ; calumni.ihor ui spoliem : elulpossessio (] e et signaculo, etconscripiione, et vinculo juris? Non
paupcris cripiatur, viia pulsabilur. audisli: Solve omnem colligalioneminjustiliw, dissolve
42. Quid eiiiin aliud in illa hisinria, nisi divilum obligulionesviolenlarum coininulalionuiii,dimtlte con-
avariiia describitur, quse esl vanuni profluvium, fraclos in remissionem; et ontnem conscftpdoneinini-
quod omnia fluvii modo rapial. et nulli usui profu- quatn disrumpe. Tu milii lahulas offers, ego libi re-
tura traiisducal? Ilseccst Jezabcl non una, scil niiil- ciio Dei legem : lu aliMinenlo ^scribis, ego tibi
tiplex : nnn unius lemporis, sed lemporum pluri- Spiiiiu Dei inscripta repeto oracula propbetirum ;
iiiiirum : hsec oninihtis dicii, sicut illa dixil viro stio lu lestimonia falsa coinponis, ego lesliiiioniuin cnn-
Acliali. Sttrge, manduca panem, et redi ad te: ego scientiso luse posco, quam judicem lui effugere et
dabo libi vineamNabuilieJezraelitw. decliiiare non poieiis, cujus tesiiiniiiiium iimi poleris
43. Et scripsil librum nomine Achab , el signavit recusare in die qua revelabit Dniniiiiis occulia h<mii-
annulo illius, h el misil librum ad seniores, c et dd li- . num. Tu dicis : Deslruam liorrea mea; elDominus
beros eosqui morabaniur cuin Nabulhe. Ei eral scrip- dicil: Sine magis quidquid intra horreum est. pau-
tum 577 *n Mtro : Jejunate jejunium, et consliiuite peribus depulari, sine ceilas isias egenis prndesse.
Nabuthe in principem populi, et conslituilednos viros TiJ dicis : Majora faciatn, et illo congregaboomnia
filios iniquilalis ex diverso ejus ; ul fidsum lestimoniutn]D qttw naia sum mihi; Doniinns dicit: Frange esurienli
perhibeant adversuseum dicenles : Benedixit d Deiimet panem luum. Tu dicis : Tollam pauperibiis douinm
regem ; et producile illum, el lapidaie (Ibid.,8 et seq.). suam ; Dominus auiem dicil, uf egenos non habenles
« Edit- vet. qttm csl avarilia qnoddam proflnvium, c Signaculum est noia sigillo, seu signatorio ati-
etc. Rom. quw esl quoddum proftuvium, elc. Melius nulo impressa. Conscripiio inierduui sumilui' pro in-
niss. nmiies Gallici ui in lextu. venlarin, seii hiodeniest ac syngrnplia, siv<-jnsiru-
b Rnni edit., elscripsit litieras.... Et scriplumerai meiiiiiiii inter f-neraioreiii ;ic debiiorem cnufectiiin.
in lilUris, etc. Deniqtie vinculum juris uon viileiur aliud lioc loco
c Mss. aliqnot aniiqiiissimi. ei ad liberps ejus qui sigiifieareipiain legesdeusnr:i ab iinperaiorihu pro-
morabaniur, elc. Alii iiiaximo nmner» cuui edil. om- niu'gal:is : prnprie auleui iiccipiiur pio ipsa I giim,
nibns, elad tiberos eos qni, etc.lilisstiffragaiilur LXX, lil cum scnolaslicis lnqiianiur, \icoaeiiva; viticulis
uhi legilur, xai-roOj D.svBipovg rovgv.aroiv.ovvragp.trlr. enim jnris leneri prorsus idem souai, aique obligari
NK6OU6«(.Vulg., et oplimales qui erunt in ,civilaie ad snbeuudani poeuaui, qua*legurn seventate pric-
ejtis, eic. scribiiur. Vide Cod. Theod. lib. ix, lii. 7, adl leg.
d Mss. aliquot anliquse manus, benedixil Deum el Jul. t. III, pag. 55, et Golhofr. in eamdem legem.
regem.
 745 DE NABUTHEJEZRARLITA LIBER UNUS. 746
leciuminducasin donutin tuam. Quomodo vis, dives, A mit. Denique et Jezabel ipsam comederunl canes, et
ut Deus le exaudiat, cum tu 578 Deum non pules volucres cceli; ut ostenderetur qttod spiritalis nequi-
audiendum? Si non acquiescaiur arbitrio divitis, lise iiat 579 Prseda divitis sepullura. Fnge ergo,
scena componilur: Dei sesiimatur injuria, si divilis dives, hujusmodi exitum. Sed fugies hujusmodi exi-
petitio refutetur. tum, si fugeris hujusmodiflagitium. Noli esse Acbab,
CAPUT XI. ut possessionem (iiiitimani concupiscas. Non tibi co-
Nabuihe a duobus falsis teslibusdccusatus lapidalur; habitet Jezabe! illa feralis avaritia, qtise libi cruenia
Achabinde prinw trisliliam simulat, mox in ejus persuadeai:quse cupiditales tuas nonrevocet, sedjm-
invadit possessionem. Quam senlenliam in ipsum pellal: qnse te faciattristiorem etiam cumdesiderata
Detts pronuntiaveril; et prwsertim cur merelrices in possederis : quse te faciat nudum, cuni dives fueris.
ejusdemsanguinc dicanlur sese lavaturw: ubi et de CAPUT XII.
supplicio Jezabel. Avarumegenum ac profugum esse. Quam qbjectusfue-
46. Deum, ioquit, benedixit et regem (l\l Reg. ril rex Achab coram Elia;el quomodopeccalor sem-
xxi, 10), sequalis videlicet persona , ut sit sequalis per deprehendalur? Ad exlremum diviles ad legi-
contumelia. Benedixit, inquit, Deum et regem. Ne timum divitiarittn usum slimulaiitiir.
divitem maledicii nomen offendat, et sermonis ipso B 50. Pauperiorem enim se j'udicai omnisabundans;
laodatur sono, benedictio pro malediclo voeatur. quia sibi deesse arbitralur quidquid ab aliis posside-
Qussrunlur duo testes iniquilatis. Duobus testibus tur. Tolo mundo eget, cujus non capit muudus cupi-
et Susanna est appetita : duos lestes et Synagoga ditates : ejus aulem qui fidelis est, totus miindus di-
invenit, qui adversum Christum falsa jactarent: viliarum esi.Toto mundo fugit, qui cmisiderans con-
duobus lestibus p;iuper occiditur. Produxerunl igilur scienliam suam, meluit deprehendi. Et ideo Achab
Nabulhe foras, et lapidaverunl eum (Ibid., 15). Uti- ad Eliam secundum historiam ait, secundum senig-
nam vel in suis ei liceret mori! Pauperi ipsam dives mala autem dives ad pauperem : Invenisti me, ini-
invidet sepulluram. micus metts (Ibid., 20). Quam misera conscienlia,
47. El faclum est, inqtiit, cum audisset Achab quia quse se prodilam doluit!
morluusest Nabuthe, consciditvesiimenlasua? et coo- 51. El dixit Elias ad eum : Inveni, quoniam fe-
peruit se cilicio. El faclum est posl hwc, et surrexit, cislimaluminconspectu Domini (Ibid.). Rex erat ille,
et descendilAchabad vineamNabuthe Jezraelitw, pos- et rex Samarise Achab : Eiias pauper, et indigens
sidere eam(Ibid., 16).Irascunlur divitesetcalumnian- panis, cui Uefuisset victiissubsianiia, nisi corvi ali-
tur, uinoceant, si non oblineant quoddesideraverint. moniam minisirassent. Adeo dejecia ei-at conscientia
Gum autemcalumniaii nocuerint,doleresesimulant: G peccaloris, ut necregalis poientise fasiu aiiolleretur.
trisles tamen et tamquam moesti, non corde, sed Itaque quasi vilis et degener : Invenisti me, inquii,
vultu, in possessionis direplse locum prodeunt, et inimicus meus : deprehendisli in me qnse laiere cre-
impressionis suse iniquilaie potiuntur. debam : nulla mentis mese occulta te fallunt : inve-
48. Hoedivinamovelur jusiilia, etavarum dignase- nisti me, palent lilii vulnera mea, caplivitns prseslo
veritaleconderanaldicens: Occidistietpossedislihmre- est. Invenitur peccator, cum iniquilas ejus proditur,
dilalem? Propter Iwc in loco inquo linxerunl canes justus auiem dieit : Igne me examinasli, el non est
sanguinemNabuthe, in eolingcntcanessanguinemtuttm; invenla in tne iniquitas (Psal. xvi, 5). Adam cum late-
el meretrices lavabunlurin sanguine luo (Ibid., 19). ret, inveutus est: Moysi autem nequaquara invcnta
Quamjusta, quainseverasententia, ut quam iniulit al- est sepuliura : inventus est Achab, non estinventus
terimortisacerbilalem,eam ipse moriissuse horrore 0 Elias ; et sapientia Dei dixit : Qttwrenlme mali, et
dissolvere proderelur! Inbumalum pauperem Deus non invenienl (Prov.^i, 28). Undeelin Evangelio
aspicit, etideo insepultum divitem jacere decernit; et (Joan. vni, 21) Dorainus nosler Jesus quaerebalur,
ut morluus lual suse iniquiiatis serumnam, qui nec et non iiiveniebatur. Culpa igiiur auclorem suumpro-
mortuo pulavit esse parcendum. Iiaque vulneris sui dit.UndeeiTbesb}Ttes ait: Inveni. quoniamfecisii ma-
cruore perfusumcadaverin speciem funeris viisesuse J lumin conspectu Domini; quia culpse reos tradit Do-
prodidit crudelilatem. HsBccumpertulii pauper.dives minus, innocentes autem non tradit in polestalem
arguebalur; cumdives excepit, pauper vindicabatur. inimicorunj suorura. Denique Saui quserebat san-
49. Quid sibi autem vult quod merelrices laverunt clum David, et invenire non poterat : David vero
se in sanguine ejus; nisi forte ut meretricia qusedam sanctus regem Saul, quem uon quserebal, invenit,
in illa ferilate fuisse regis perfldia prodereiur, vel quoniara tradidit eum Dorainus in polestalem ipsius.
cruenia luxuries, qui sic fuit luxuriosus, ut olus de- Captiva igitur est opuleniia, paupertas libera.
sideraret; sic cruenlus, utpropler olus hominem oc- 52. Serviiis, divites, ac miserara quidem servi-
cideret? Dignaavarum, digna avariliam poena consu- lutem, qui servitis errori, serviiis cupiditali, servitis
a Sic edit. omnes ac mss. aliquot. Nonnulliautem accnsatio interfecii innoeentis. Ei.enim plerumque fit
lii, dissolvere juberetur. At alii majori numero et ut quicrimen aliquod imptine feruul, ipsani impuiii-
niiquiiaie, dissolvereprohiberetur,ioneperhiberetur; tatem in arguiiieiitum innoceiitiscconvertanl. Etliuic
isi inalis hunc esse lotius loci seiisum : scilicet tam inierprelaiioni videtur faverc, qimd paucis interpo-
pertam lamque manifestani fuisse pcenam regis sitissulijungitur. Itaquevulnerissuicruofeperfusumca-
chab, ut ea prohiberei, ne dissolviaut eludi possei daver inspeciemfunerisvitw sumprodidit crudelilaiem,
FlTROL. XIV. 24
747 SANCTI AMBROSII 748
avai-itise, quse expleri non potest. Gurges quidam in- Aformiorest victus, in quo et nobilitas generis peri-
satiabilis, rapidiorest, cum illalademergit : el pttiei clilatuf. Cave igiiur, diyes, nein le erubescant luoruni
modo ctijn exundat, cdeno inqiiinaiur, lerram arradit meriia inajorum, ne forte e.t illis dicatur : Cur lalem
nihil S.ibiprofuluram. 580 V.el.hoe exemplo vos insiiiuistis, curtalemelcgistisheredeni? Noiiinaura-
admoiieri convenit. Pnteus euim si nihil haujias, inerli tis laqueuribns, nec in porphyrelicis orbibus lueredis
ot.io ei degeneri silu lacile corrumpilur : exercilus estmerilum. Lausista non honiinuni.sedmetallorum
aulein nilescit ad speciem, dulcescit «d poium : ila est, in quibus <shomines puninniur. P-i-regeniesiiurum
et acervus diviiiarum, cuiiiulo arenosus, speciosus qusaritur, et egeiililnis denogauir. Laboranl ntqnse-
est jisu, otio auleni iiuitilis habelur. Derivalo igitur rani,l.ibnr:int ui invenianl, quodhahere non norunt.
ajiquid de hpc puteo, Ignem ardentem exsiiuguil aqua, 55. Miroriamen eureovos, divites, jaciandospute-
et eleeiifosyna resislil peceatis ; aqua autetn staliva lis, cur auruin materia magis offeiisiiinis.qiiamcom-
cj(<>yeriiies.lacjt, Non siet ibesiiqrus njps, ne.c siet mcudaiionis gratia sil. Liunmu enim 581n'feiis'"m's
ignis iiiqs : stabitiii le, nisi eum operibus tuse rni- estct aurum, et vse iis qui seclantiir illud ! Deniipie
averteris, Iii quaiiiis sis, diyes, incendiis, beiiedicitur dives qui invenlus esl sine macula, ei qui
sj3,r.ai.i,i()nis
considera. Tua vqx g«j.lista dicentis : Pater Abr.ah.am, posl aurum non abiil, nec speravil in pecuniw lliesau-
dic,Lazqrq, ut exlrenuim digili sui iniingal in aquq, et B ris (Eccli. xxxi, 8). Sed quasi is cognitus esse non
refrigere.1linguqm meqnt (Lvc. xvi, 24), possit, eiim sibi desideral demonslrari : Qnisest hic,
Sg., Tibi igilur prolicit qu'idi|iiid,inopi contuleris : inqtiii, cf lattdabimus euxn; fecit enim quod niirari
a ljb| crescil quidquid ininuerjs.:: te illo quein pauperi magis quasi novum, quam quasi usiiaium recogno-
detjeris, fiib.opascis; qiiojiiam qpi niiserelur paupe- scere debeijnius? Itaqncqui in diviliis potuerit com-
ris ipse pas.citur, et fructus jani iij liis est. Miseri-r probaii, is vere perfeclus et dignus est gloria. Qui
cordii semiiiainr in terra, in ccslo gerininat: plan^ potuit, inquit, iransgredi, el non esl transgressus, et
lalur iii paupere, apud Deum ptilliilat. Ne dixeris, facere tnala, et non fecit (Ibid., 10). Aurum ergo
iiiqui.t.J)eus, cras dabo (Prov, ui, 28),. Qui nou pnlU vobis, in quo tanta illecebra erroris est, non tam
tur le dicere : Cras dabo, quomodo patilur dieere :: sua gratia, quam hominum pcena conimendat.
Non dabi)? Npn de lu.o largiris pauperi, sed de suo 56. An vos ampla exlollunt atria; qtiaemagis de--
reddis., Qjjod e.iiim.cominune ejsi in omniuro usum b.ent conTptm,gere,i|tiia cum populos capiant, vocem
daium, lu snlus usurpas. Oniniuiii est terra, ii.ojidi- excluduiil pauperis? Quaniquam nihil prosil audiri
yiiuni: scd panciorcs qui iion utuuiur suo, qiiaijnqui eam, quse eiiain audita nihil proiicit, Dtinde non
uliiiilur>,P.ebitum igiliir reddis, non largiris iudebi- ipsa yos pudoris aula admonet, qui sedificaiidoves-
luiii, lileo.que tibi. dicit Sci;ip.(ui;a: D.ectinq pauperi C iras vultis superare divitias, nec lamen vincitis. d
auimqni luam, el.redde debilum luiim, el respqnde.pq- Pariej.es, veslitis, nudatis bomines. Clanr.it anie
cificq iqmqnsueludiiie (Eccli.iy, 8),. domum luaiTTimdus , et negligis : clainat bomo nu-
CAPUT XIII. dus, et lu sollicitus es q-uibus.marmoribus pavi^-
menta tua vestias. Pecuniaui pauper. quseril, et non
Divites in prqsapiti insnlse glqriqri, cum ipsi non rarp habet : panem postulat bouio, et equus tuus auriim
dedecgri sinl majoribns : auruni ojjensipnis.lignum sub deiilibus mandit. Sed delectant te ornamenta
esse. Qtttinlq insit divitibus qdversus pauperes iin- pretiosa, cum alii frumenia non habeanl. Quantu.m,
manilns; et qitalis divitemcommendptiodeceql'1. o.dives , siimis tibi judicium ! Populus esurit, et tu
54. Qiiid eo.im superbias , diyes ? Quid dicas pau- horrea lua claudis : populusdeplorai, el lu gemmam
peri : Nuli me langere? h- Nonne sieut ego co.n- luam versas. Infelix, cujus in poteslaie est tantorum
c^pius, et natus ex utero es, queniadmoduiii et pa.u-- aniniasamortedefendere, etnon est volunlns. °To-
'
pevest natus? Quid,te ja,clas.de iiobili;laiis,p,rosapia? liiis yilam populi poteral anmilitui gemma servare.
Soletis et canuin veslroruin origines s.ictii diviujrai 57. Audi plane qualis divitem deceat prscdicatio :
recensere,: splelis et eqjiqi;uni;vestrpiHj.iniio.bili.taiem L Liberavi,iiiquit, pauperem clemanu potentis,et orpha-
sic.ul cpnsjiluni.pj-oedicare. -Ille e.x jllo ijatre gener• num cui non er-atadjuiar, adjuvi. Benedictio periluri
rajusest, et illa matre edilus: i.lle ayo illp ga.udet : super me venit : os autetn viduw me benedixit. Justi-
ille.se pnoayis aitollit, Sed liihi.f: isiud curreiiiie.ni. liam induebar, octilus eram cwcorum, pes autetn ctau-
juyiji;' npn dai.urjiobjljtati p;i|nia, sed cursui. D.o-. dorum; etego eram pater £ infirmorum(Jab. xxix, 12
a Ita mss. p.iucis exceplis, in qnilius uliimam ojnnes, homines puniuniur. Quod verbum ad illa
senienlise partem ila legas, et fructus Itominisesl. speetnre credimiis, Per egenles aurum qumfuur, etc.
Misericordia, etc. Kdit. veuO,.loeijniexiubeiit inh.BC: d. Vet. edil., Parietes vestitis auro, homines nudflr:
verl.J.a: Tifc.t;cr.esci.t,qiiidquid in pqqp.eres er.ogaverif. fts, Roni., veste nttdalis...Sed in mss,. yoc.es flu.i'0,.,,.
Scripiittii esl ':Qtii miseretur paiiperi feiterqtDep. lpse: ves.le,desideraiitur.
ciiioiri pattpefepascilur (linni., Te iiio queilipaupeiii e Mss. Tlnian. alter et Pont., Tbtius vita populi
dederj.s, cibq.pascis), et [ru.ctusjqqi. in his esi niis.eri- potem.taritmiMi geinmam.senare.
cordxw..,Semiri.q^ur,etc. t Hjc niss. cod. ab edii. in qiiibusda.mdjljforunt.,
'i>,Vet. edit. el, plures mss., J\Tottttcsic ufct-ocon- quorum prcepipua v.isunj esi ujia serie a.njiptare,,
eeptits, eic. Rjom,, Npnne.sic cpnceplus,,eic, SedI Prinjo edit,, paler orphansrum, llss- ferC;ad pn.uiiT,
quiiTijU.eprpbatissimi, iVomieSicufeoo, etc. infirmorimi. LXX, iza,rr>p. Ǥvvsgf&-,:S.ecundO;
"* Roin. edit.j homhies depinguntur. Alia*ac inss. pdler edit.,, npn fielavi cutpam, Mss. Thuan. unus,et,alii
H9 »E NARUTHEJEZRAELITA LIBER UNUS. YSO
ef seq.). Et infra: Anfeforps meas npn habilaviihpspes, j ^ 59. Considera quia hos non soius pnssides, possi-
pstium autem meum.omni venienli paluil. Si autem et det lecum linea, possidet a*rugo,quseconsumit pecu-
peccavi hnprudens, non celavi culpqm meam, neque niam. Has libi cousortes avaritia dedil. Vide auleni
reverilus sum multiiuditieinplebis; ul non annunliarem quos tibi det gratia debitores : Splendidum in pani-
prmsentibuseis : si passus sum infirmum exire oslium bus benedicenllabia justbrum, et leslimoniUmboriilalis
meum vacuttm: si caulioiiem quoque si quam habui illius fiel (Eccli. xxxi, 28). Facit iibi debiiorem Pa-
debitoris , scissam sine debili recuperalione reddidi Irein Deum, qui pro niunere quo pauperadjuius est,
siae mora (Jpb xxsi, 52 el seq.). Nam quid illa repli- fenus exsolvit, quasi honi debitor crediloris. Pacil
cem, quod in omiii infirmo fleyisse se dixjt, et inge- libi debilorem Filiom Dei, qui ail: Esurivi, ei dedistis
muisse, cuin videret viruro in necessiiate, se autem inihi manducare : siiivi, el dedististnihi bibere: hospes
in bonis? Sed tune sibi magis fuisse dies malorum, erath, el collegistisme: nttdus, el opetuistis me (Matllt.
cum se habere cerneret, et aiios iiidigere. Si bocille xxv, 5.5 cf 56). Quod cnim unieuique niinimorum
dicit, qui nuniquani viduse oculum fecit tab.escere, c.ollatumfuerit, sibi dicil esse collatum.
qui numquampanem suura.solus manducavit, et non <ift.Nescis, o homo, struere divilias. Si vis dives
orphano tradidit, quem a juvenlute sua nutrivit, esse, esiopaupersa;culo,ut sis dives Deo. Dives fldei,
aluit, insiituit parenlis affeciu; qui numquani nudum ;g dives est Deo : dives misericordise, dives est Deo :
despexit, qui niorienl.emoperuit, quiveileribus ovium dives simpliciiatis, dives esl Deo : dives sapientise,
suarum infirnjorum calefecil humeros, non oppressil dives,scientia*, divites Deo. Snnt qui in paupertate
pupilltim, numqiiamdivitjis deleciatus est, iiumquam abundeni, el.qui in diviiiis egeant. Abiuidaniipaupe-
gratulaius 582 esl lapsu inimicorutn suorum; si res, quorum profunda paupertas abundavitiii divitiis
qui feci.t lisee, de sumniis coepit egere divitiis, si siniplieitaiis suse : divites: aulem eguerunt et esuiie-
niliil ex pairimonio lanto, nisi solum fruclum miser runt. Neque enim otiose scriptum est : Divilum
ricordia*.reporlavit: quid de te fuiurum est, qui tuo pauperes prmpositi erunt, el proprii servi dominis
nescis uti pairiinonio, qui insummis diviliis diessus^ fenerabunt (Prov. xvn, 2); quia divites et domini
lines mendioilaiis; quia nulli largiris, nulli subvenis ? supervacua et mala seminant, ex quibus nqn fruclum
CAPCT XIV. colligant, sed spin3S metanf. Et ideo pauperibus
divites erunl subditi, et583 servi ddminis spiriialia
Qtto divites ad emendatn auro libertatem ac salulem fenerabunt; quemadmodum dives rogabaf, ut sibi
inducal, varias raliones proppnil; qum vermdiyitiw slillam aqnsepauper Lazarus feneraref. Poles ei tu,
shtl, docet; nec non quibus Deus innotescal, el ubi dives, istam implere sententiam : elargire pauperi et
locus ejtts in pace fiat, aperit. <Z Domino fenerasti; qui enim largiiur pauperi, Doniino
58. Cusws ergo es tuarum, nou dominus faculta. fenerat.
lum, qui aurum lerraj iufodis, minist.er ulique ejus, 61. Pulchre autero sanctus David in psalmo LXXV
non arbiter. Sed ubi ibesaurus luus, ibi et cor litunj. liymnuin Deo concinens ad Assyrium scriptuni, lioc
Ergo in ilio auro cor luuni infudisti terrse, Vende est, **adversus nequitisespirilalis Assyrium,' iiiahem
potius aurum, et eme salutem; vende lapidem, et ac vanumjprincipem istius mundi, ita coepit : 'Noius
enie regnumDei; vende agrum, el.redime libi vitani in Judma Deus (Psal. LXXV,1 ef 2); hoc est, hoh in
seternam, Vera allego, quia verljo astruo veritaiis : divilibus, non in nohilibus, et fn poiehiibiis : sed in
Si vis perfeclus es.se, inquit, qmniq qumcumquehabes anima conliiente noius est Deus : Et in Israef tna-
vende; el da pauperibns, el Iwbebislliesaurumin cwlo gnutu, inquit, nomenejus :nbn iiTprincipibus et con-
(Maitli, xix, 21). Et noli conlrisiari, cum hsec audis; sulibus., sed in eo qui Deutn videi: ipse est enim
ne dicatur el tibi, sicut et illi adojescenti diviti Israel, in quo profunda fides ad cogiiiiioneni Dei
dicttjm est : Quam difficiie qui pecimias Ifitbent, in potuit pervenire.
regnuni Dei intrabunt (Ibid., 25) : magis cuin ha;C 62. JEffaclus est, inquil, t« pace locusejus (Ibtd.,
Jegis, cqnsidera quia ista tihi potesl mors eripere, 5); ubi quielus affeetus nullis diversarum cupi-
poiestas superioris tollere. D.eniqu.equia a peteris J) ditatum exagitalur fluctibus, nullis avaritise lur-
parva pro magnis, cadiica pro seiernis, thesajjros batur procellis, nullis quserendafum divitiarum
pecuniseprothesaurts gratise. Isli coi'rumpunlur, illi ignescit incendiis, Ipse esl qui speculatuf seterna,
pernjanenl. et habilal in Sion, confringens1omnia spiriialium

aliquot boni sevi, nonne elavi culpam. Tamen LXX
leglinl, Et §E.... ev.pvliarriv ap#.prLavp.ov.Postremo
edit., cautionem qitoqke, si quttm debitoris red-
didi sine nwra. Mss. sepiem nielioris nolse : Si cau-
lionemquoque quam Itabui debitoris ( quidam debi^
lori ..:) reddidissemenwravi. Aliivcro el edit. magis
ad LXX accediinl, apud quos leginms , o-vyypawiv
SE..,, zai d fivjpv%a.g
<zur>sv aizituv.a, ouSlvlaS&vize.pa
y^ptunszd.irov.
a,E(iit.ac nonnulli mss.,, poteris parvqpromagnis...
ihesauris gralimvendere. Aiii aliquot, Quid appetis
parva pro magnis thesauris gralim. Isti, etc. De- >
nique pltir.es et polipres, utin lexlu,
h Edit. vet. , adversus nequitiqs spirituates,
Assy-
rium hianem ac vacuum principem islius tiiuridi, tfo
cwpit.: N.olus inJndceaDeuSi in lsraei magrittm no-
men ejus; Iwc est,.noni.ntdivilibiis,,noiiin mb.ilibus,
vel iri potemibus, sed in aniina confilente.Deo; nonin
principibns, etc. Rom. autem, adversusiiequiiias spi-
ritales (Assyrius enim irianem ac vacuum piHiicipem
islius mundi sonat) ita cwpit non in nobilibus, sed
in pceniicntibtts,et in anima, cie. Mss. nostram ih lec-
tipuem conspiranl paucis exceptis, in quibus non
obscure aliquid corruptionis hoe loco deprehehditur.
751 SANCTI AMBROSII 752
inslrumenla bellorum, conierens arcusquibus diabo- 1Lhabenis coercet. Dormitaverunt ergo qui ascende-
lus ignitadirigens jacula , gfaves pecloribtis homi- runt corporis voluplates, nullo eas moderamine gu-
num solet iiiurere passiones. Sed illa jaeula juslo bernanles. Unde et ascensbres eos quam equites vel
nocere non possunt, cui Deus lux est, tantumque agilatores maluit nuncupare. Agitator elenim cum
abest a caligantiuui horrore tehebrarum, ut adversa- disciplina et arte pro suo equos arbitrio agitat, ut
rius in eo locum habere non possil, qui eiiam prin- vel currenlesiiiciiet, vel reflectat indomitos, vel
cipibus se consuevit infundere; sicut inludit Judse revocet faiigatos, vel mansuelos pro sua voluntate
prodiiori, concidens tamquam in silva lignorum fidei convertat. Unde cum reciperetur Elias, et curru
januas; ut in cor ejus hnberelingressum, et seterni quasi ad coslum ferrelur, clamavit ad eurh Elisaeus:
noministabernaculum apossider*t, apostolatuscollati Pdler, paler, agilator lsraei, el equesipsius (IV Reg.
munere dedicalum. Ergo ille quasi improbus Usur- n, 12), hocest, qui populum Domini bono ductu
paior concidit januas, ut violentus introeat; Domi- regebas, constantioe merito hos accepisti currus, hos
nus auiem quasi pius illustral servulos, et eorum equos ad divina currentes, quia moderatorem te hu-
fulgentibus meritis, et claritate virtutum tenebras manarum mentium Dominus eomprobavit; et ideo
mundi hujus illuminal. Hanc pacifici alque mansueti lamquam bonus auriga, certaminis victor aelerno
habent apud Deum gratiam, sobria menlis suaetran- ;J priscrniocoronarisi In Habacuc qiioque propheta lec-
quiHilate fundali; insipientes autem corde turbantur, lum est, ad ipsum Dominumdictunv: Ascendessuper
et ipsi sibi sunt proprise exagilationis auctores; quia equos luos, el equitalusluus salus (Habac. iii, 8) : agi-
desideriorum suorum seslu volvuntur, et quodam salo tavit enim apostolos suos, quos per diversa direxit,
fluciuant. ut loto orbe Evangelium praedicarent. Ascendes,ait,
CAPUT XV. quasi rectori equorum, non quasi ascensori. Ascen-
dit enim etiam eques, sed ut regat, non ut lantum-
Qui divitiis uti non noverint, eos illarum servos esse, modo sedeat : eo quod desidiosus, et piger somno-
ac dormire somnum suum. Quando anima currus lentae
perferre non possil mentis incessum.
dicatur et caro equus vigore mentis agitundus : ubi 65. De equile autern lectum est : Et eques cadet
quidinter agilatorem, equitem atque ascensoremsit relrorsum, exspectanssalulem Domini(Gen. XLIX,17).
discriminis, expendilur. Quia nemo sine lapsu est, etiam si quis equesceci-
63. Qui aulem sint isli, Propheta significavit ex- deril, et terrenis aliquibus viliis fuerit inflexus; si
presse dicendo: Omnesviri diviliarum(Psal.LXXV.,6); tamen non abjiciat spem resurgendi, fretiis misera-
omnes dixit, nullum excepit. Et bene viros divitia- tione divina, pervenit ad salulem. De ascensore
rum appellavit, non divilias virorum; ut ostenderei, ^ vero manilestum estindicium, quod reprehensibilis
eos non possessores diviliarum esse, sed a suis divi- habeatur, quando Moysesipse ait in cautico Exodi:
liis possideri. Possessio eniin possessoris debet esse, Equum et ascensoremprojecit in mare (Exod. xv, 21).
non possessor possessionis. Quicumque igitur patri- El in Zacharia locuius est Dominusdicens : Percu-
monio suo taraquam possessionenon utilur, qui lar- tiam omnemequum in amenlia , tl ascensorem ejus in
giri pauperi el dispensare non novit, 584 *ssua" insiptentia (Zach. xn, 4). Non dixit solum equum ,
rum servulus est, non dominus faculialum, qni alie- sed et ascensorem , quomodo et in Exodo babes:
nas custodit ut famulus , non tamquam dominus ut Equum et ascensorem. Ubi est enim ascensor, qui
suis utitur. In hujusmodi ergo affectu dicimus quod non polesl 585 equum proprium gubernare, equus
vir divitiarum sit, non divilise viri. Intellectus enim quoque fertur in prseceps, si indomito furore in prse-
bonus utentibus eo : qui aulem non inlelligii, is uti- rupta el periculosa rapiatur. Quid igitur vobis in
que inlellectus sibi graiiam non polestvindicare; et equis conflditis, divites? Mendax equus ad salulem
ideo somno temulentiee consopitus obdormit. Hu- (Psal. xxxn, 17). Quid in curribus vobis plaudilis?
jusmodi igitur viii somnum suum dormiunt, Iiocest, ' Ei in curribus, el hi in equis, nos autem in nomine
suum somnum, non Christi dormiunt. Et qui som- Domini magnificabimur.lpsi obligati sunl, et cecidere:
num Christinon dormiunt, non habent Christi quie- D nos auiem surreximus ei erecii sumus ( Psal. xix, 8).
tem, non surgunt Christi resurreclione; qui ait: Nolite amare adliinniehtes : nolite, divites, fremitu
Ego dormivi, et quievi, el surrexi; quoniam Dominus libidinis exciiari. Terribilis esl Dominus, et cui nemo
mscipiet me (Psal.m, 6). possit polens et dives resistere: judicium ccelestejacu-
64. In hoc quique sseculo dormitant, dignihabiti latur (Psal. LXXV,9).
uicrepatione coelesti, qui ascenderunt equos, quos
refrenare non polerant. Legimus alibi dicenle Ec- CAPUT XVI.
clesia sive anima : Posuil me currus Aminadab(Canl.
vi, 11). Si ergo anima currus est, vide ne equus Diviles, ut quiescant a flagitiis, ac Domino confilean-
caro sit : agitaior autem vigor menlis, qui regit car- lur,impellit. Quomodoipsis dicato-Oraieetreddite;
nem, et mbtus ejus velut quosdam equos prudenliae quidve orationem ac dona Deocommendet?Denique
4 Sic iuss. magno numero, nisi quod pro dedica- munere. Ergo princeps hujus vmndi quasi', etc. In
lum, plures liabent dedicai; alii nonuulli, dicatur; edii. milem omnibus ita legas, possideret.Ergo prin-
deniqueumis autalter, possideret aposlolaius collati ceps Imjus mundi, etc.
 "53 DE NABUTHE JEZRAELITA LIBER UNUS. 754
memorataverbaetiam pauperibus accommodantur,el A.delector: tantummodo, o homo, immola Deo sacrifi-
quis a Deo recedal, oslendilur. cium laudis, et redde Altissimovota tua (lbid>, 14).
66. Bonum est utjam quiescatis, et a flagitiis fe- 68. Aut cerie, si placet, sic accipiamus. Quoniam
riantes revereamini Domini potestatem. Ideo diclum dixit obdormisse somnum suum divites, increpatio-
est parricidse Caiu : Peccasli, quiesce (Gen. IV, 7), ut r.es prsemisil Domini in eos, terrorem subtexuit,
modum peccato suo poneret. Cogitationes veslrae potentiam prsedicavil, cui nec divites resistant; con-
confileanlur Domino. Non dicaiis: Non peccavimus. versus ad universos ait: Diviies dormitent, divites
Dixit Paulus: Etsimhil mild conscius sum (I Cor. iv, increpentur: vos orate, et reddile DominoDeo vestro
4), addidit tamen: Sed non in lioc juslificatus sum. omnes, qui in circuilu ejus afferlis munera (Ps. LXXV,
Et vos etiamsi nihil esiis conscii, confitemini lamen 12), id esi, gratias agite, pauperes, quia non est
Domino, ne quid sit quod vos prsetereat. Etenim qui personarum acceptor Deus. Illi divilias slruant,con-
confiletur Dominum , et reliquias cogilalionis adhi- dant pecuniam, auri aggerent el argeuti tliesauros :
buerit ad confessionem, diem festum ineniis cele- vos orale, qui aliud non habetis: vos orate, quia hoe
brabil arcano (Psal. LXXV,11), et epulabitur non solum habetis, quod est auro preliosius et argento.
in fermento malitiae et nequitisc; sed in azymis sin- Vos reddile munera qui a Dominonon receditis, qui
ceritatis et verilalis. S eslis in circuitu; quoniam qui eratis longe, facti
67. Itaque in conclusione conversus ad vos Pro- eslis prope. Qui aulem prope sibi videntur esse per
pheta dicil : Vrale, el reddite Domino Deo vestro divitias ac polentiam , longe facti sunt proplcr ava-
(Ibid., 12), id esl: Nolite dissimulare, divites, dies ritiam. Nemo enim foris est, nisi quem culpa exclu-
inslat, orate pro peceatis vesiris, reddite pro bene- serit, ut ejecit Adam de paradiso, et exclusit Evam.
ficiis qusc habetis munera. Ab ipso accepistis quod Nemo longe, nisi quem flagitia propria relegaverint.
offeralis: ipsius est quod ei solvitis. Dona, inquit 69. Ergo vos prope positi orale et reddite munera
(I Paral. xxix, 14), mea, et data mea, hocest, quse tcrribili, et ei qui auferl principum spirilum, terribili
offertis mihi dona, data sunt mea : ego ea dedi vobis apud reges terrm (Ibid., 13); eo quod nuilo redimatur
alque donavi. Denique Propheta ait: Bonorum meo- divitis praemio, nullo infieclatur poienlium superci-
rum non indiges (Psal. xv, 2), ideo tua libi ofTero, lio, qui culpse prelia discriminat, qui quo plus alicui
quoniam nihil habeo quod non dedisli. Fides est quse- contulerit, eo plus exigil ab eo. Saul privato contu-
dona conciliat, humilitas est quae oblata commen- lit regnum, sed quia mandatum non cuslodivit, et
dat. Fide Abel plurimam hosliam oblulit Dco : super regnum amisit et spiritum. c Multos reges gentium
Cain fratris munera placuit munus Abel, quia fide propter perfidiam fecit e populo patrum esse cap-
vicii. Nam unde pauperis hostia magis, quam divitis | 1 tivos. Et ut jam de proposita loquamnr hisloria
placet ? Quia pauper fide ditior est, sobrietale locu- (III Reg. xix), qui Achab regem coelestibus ingratum
pletior; et cum sit pauper, ex illis est de quibus di- beneliciis ita jtissit occidi, ut a canibus ejus vulnera
cilur: Tibi offerent regesmunera (Ps. LXVII,30). Non lamberentur. Elenim quia pauperis vineam concu-
enim purpuratis offerentibus, sed moius proprios pierat, nequaquam tantis opibus expletus imperii,
regentibus Dominus Jesus delectatur, qui corporali infra omnem inopiam redactus estja Domino. Non
lascivise menlis dominenlur imperio.Orate ergo, di- qui vulnera ejns lavaret, invenlus est, non qui cor-
vites! Non habetis in operibus quod placeat. 586 pus operiret. Defecil circaeum hominum humanitas,
Orate pro peccatis vestris alque flagiliis, et reddite canum successit asperitas. Dignosplane sui niinislros
Domino Deo vestro niunera. a Reddite in paupere, funeris avarus inveuit.
in egeno solvite, in illo inope fenerate, quem pla-
care propter vestra flagitia aliter non polestis. Quem 587 CAPUT XVII.
ullorem timetis, facite debilorem. Non accipiam, Cur Achab, cui Deus ob pmnilentiam ejus promiscrat
inquit, de domo lua viiutos, neque de gregibus luis veniam, tamen viclus atque occisus fueril: hujus rei
hircos; quoniammea;sunt omnes ferm silvarum (Psal. duplex ralio : unde concluditur, eiiam indigiiis pro-
XLVIII, 9 et 10). Quidquid obluleritis, inquit, meum missa sua Deum servare.
est, quia lotus orbis nieus est. Non exigo quse mea 70. Hoc loeo orilur illud quseslionis, quomodo le-
sunl: est quod de vestro milii possitis offerre,b slu- gimus dixisse Dominum ad Eliam : Vidisti quemad-
dium devolioniset fidei. Non sacrificiorum ambilione modum commotus est Achaba facie mea ? Non indu-
a Vet. edit. et mss.Iongeplurimi, Reddite in pau- cesin paupere, in egeno, Chrislum designalum inlel-
peres, in egenossolvite, in inopes fenerale, qum placare ligere.
b Ita mss. aliquot antiquissimse manus. Ethoccer-
possinl Deum (mss. aliquot, In illos inopes fenerate ,
qui placere possint Dco ) propter flagitia vestra ; ali- te cuni superioribusmss. magis concinit. Nec tamen
ter enim non poleslis. Ergo quem facite vobiseum aspernanda aliorum alque edit. lectiO qua; est
debitorem. Rom. edit. cum nostra usque ad vocem , bujusmodi: Studio devotionisel fidei, non sacrificio-
fenerale, con.senlit; cseiera cum vel. Nostram vero rum ambitionedeteclor. Tanlumniodo, e.tc.
mss. oclo melioris sevi constitiitint. Eam porro nliis c Mss. nonnulli, aique omnes edii., multos reges
facile praBluleris,sianimadvertas relativum quem re- qentivmpropler perfidiam fecil popu(o(mss. duo, po-
ferri ad Deum, quiin singulis incisis subinielligitur puli) palrum esse cuplivos. Alii mss. plures :ic pro-
hoc pacto: Reddile in paupere, supple Deo munera ; batiores, fecil epopulo patrum esse cuptivos.i
<etsic de coeteris. Secl liceteiiam simplicius per vo- Verum aut hic a librariis facta transposiiio , aut a
 ' ':
755 >:U: " ;r'';MN^WMBM3S)i:; 738
c&miftdiebw'e]m malit^ei in dkMsfMtfuiiMhtiiiii & quidfaiiM (Ifi Reg. xxi, 22). Mbriitus,ihquarii, erat,
'Mitt (II($%.v*xii29).'Aut quombd» dicimus qma fa* eo quod Syri;e regis pufefisdebereiur cdelestisgra-
letapadDomiMUmpGeiiitentiaTEeeferex eomriibtu's%st ti:e '"Jiuxllium', qubniarii dixisset:. Deiis mohtium ,
ante faciem 36inim,viibatpiord'ns, U tohscidii vesii- Deus isrdel, et nonDeus Bdal: propier hbc, ihquii,
nieHlUsua^efvperiiit seciluib, elerai induliis saecoex bblinuerunl pro AoTiis'. El 'ided, ihqiiit, si noh plene
ilto 'dikty&iiiletfibiiiTiafatiitJ&WUiiaW^lbid;! 27),' bbtihuerimus eos,in locum Syrim regis sairapas con-
^iautDedm-miseHcOfdia^Sommbver^ti^lmutftretseh-- stiliie (ibid., 25); ut virtuteriVilils efpoteriiiam fegis
tehti:tm;--{;rg«^tiipdghil%biia;hbh:vaUiitvhe(;inO'exit aiifefret. behiqiie priilib corigfessii vicit, rit fugaret
DominummisericordeniiautbfaculumTalsuiiVesi.N^ libstem : seeuiido vicit, quaiido captum iiriperio suo
•Achab elTiclusest etoccisus (HI Reg: xxii, 35). reddidit. Qiia causa vihceridi ejus 'evideris resultavit
"''"71. Sed tOiisidera" <quiaJezabel hahebai uxoreni braciiiurii, dieerite urib ex iiliis proplietaruhi ad pro-
(IIIB^. xlx,25)veujusififlainiiyabatuf arbitrio, iqiiie xiriiiim suUm : Occid'e nie. El'lidiuil lidnio occidefe
coiivertit cor ejus, et;iiiiriiis sadfilegiis exseerabileiii <tuih.Et dixit: 'Eciquod hoh obedisii vefbo Domihi,
fecit; et liunc e^go ejus pceriitehliSirevoeavit affefei ecci iti receiii u hie , ei ihterficieite le'6. Et reSessii
fum. Dominusautemnmi poiestmuiabilis^stimafi', 56 io, tiinvehit eum lio, ei ititerfe'citeilni (Ibid., 55
stid,icoiifessibniSimmemori hOn'putavit fesseservaii- g et seq.). Et posl hoc alius propheta asiiiil ante regem
dulii.;;quo'dpromiser&t covifitehli." : Isfael, et dixit ad eiiiri: Ilmc dicit Dominus,'Qu6fuam
'
'72;iAceipfe;aliud: V^riUStet ihdipo servavil Do-, 'dinihisiiiu vifuni ixtermitialibhis Ue "mahuiua, ecce
miiius leriofetii sehientiae Siitfe^isedbeheficiijcifca sei ahima 'tha pfodnimd iiiius,' ei pbpulus ittus pro pbpulo
divifta ipse nbh lenuit .* Ihlulerai belluni rex Syrise: iiliiis.
victustistv ei; servatusad vehiahi : eaptivus 588 75. Liquet igitur his oraculis quod bominiis eliaiii
quoque libertaie donaius•, et tcmissus Sd fegnumi eirca indignos prorriissa sua servet; Sed Impios aut
est; Quod fuit diviiise vseiitehiiag,hoirsoluni eVasiit siultitia sna oppriiiii, aut alia praevaricatiiihe dariihai
Achab- sed'ietiaih iriuhiphaf it; qiiod "ipsiusighavise,I H, etiamsi pfiiliaepraeviirieaiioiiislaqueOs evaserintb.
bosleni sibi a qtio vineerenirv armaviti Et certe ftie Sed opbriet rios laliter agere, ut digni borio opefe,
rat moriiius a propheia dicerite : Goghosee et vidi3 oiiiriipoieriiis Dei |)roriiissa accipere mefeamuf.
Sahbto ipso hyperbasis; videiiir ehim lofcusordiilan- haric lurbaminmanustuas. Qubdautemposieavincere-
dus hbe niodo: fthdtos fegeS e popuio patrum (iiempe• tuf,shmfuiiculpm, dicenieUiib,ete. A'i edit. Oirijiesaiit.
Israelitarum) pr.opter-perfidiamfecit genlium esse ca- etmss: iiobiscumlaciuni, piseterquiiiii inpaocis,veibi
ptivos..El siine hunc esse Amjirosii sensum salis do- gralia ;edit., coniraregis Syrimpuews; mss. legun t; regis
cettpsa'ofatioriis sefiiis; cutri videattif exigere.iit horii . "Syrimpueris ; et alia qusedani leyioris monienti. Sed
ex fBgibus gentilibus qui «imhesex SequoDeuin igftri- advefie bbitei" quarii diverse a iiibliis ac versibnibus
rabaot, peiita exenipla subjicereiitiir: sed potius.es : C iibstfi§ liaiic iiistoriani exliibuerii ille eoiiex , quo
regibus iis qui, cum Deum in Scriplu.ris, ,cogimscer< 3 noster «isus est Ambrosiusi
pOsseiii, iri peVfidiamdelapsi gravissiiiias capiivitiilis b Laqueos evaserint. Hisverbis elaudilur traclaius
pcenas exsvilveruiil. Viiie IV Keg. xvii, 23,24 et 25; in etlit. ahi. Rbm et mss. qiiibusdain. Qu;e vero se-
"'lRom ei\i.;,lntulemieibeliumrexjSijrimiqnielub e<3 ijuuiilur, addita suhl in ultiiriis etlit. Parisiiiis; ei re-
vicluseU>....Nam.primo.c,ongressu.Acliabvicit,elfugav.i ( vera in mss. pluribus reperiuritnr , e qiiibus Remigk
hosiem":'secundovipii, et cdplumimperio.suo feddidit iia desinit : Ipso prmstanie, </«i cuin Potre et Spiriia
Qu'ddAdliabhoii'Muih'e1oasetit,Sedtriih0 e sahcib vivil et regnat in smcula smculorum.Amen.
tuUsenlenlimdicente<proviieia;Ecce ego tvadoomnen

IN LlMllMDE TOBIA ADMONITIO,

^Viiidiiy.attif
iriijpriihiShie iibef diVoAriibrOsib; cujiis doctfiiia de iisuris, ac de Sacro Tobiae libfo defendiluf.
Exifa conlroversiamest jianciucubraiionem aliqnot consiafesefmohibus, quos perleclo in Ecclesia Tobimlibro
(Cap. 1, num. i)diebus diversis(Cap, 23, num. 87} habuit Ambfosius. tsiic. inpaucaconiraciis (Cap. i,2.)qumiii
sacra Tobimhisloria de virlutibus sancli hufus virimemoraniur,iltiid aeciiratius expendii atque amplificat, quod de
pecuiiiddb ebdemTobidGabelbebhsunguineb suo cbmmodald, eihbh hisi b.bitu, uti pulabat, jamimminente repe-
lila scHpiumieginius (Cap. 2, num. 6). illhc airepiuansa in usurahi quce ffequeniissima erat ea lempeslale
hweiiituf (Cap: 2 et seq.). Probai edih indiuhi e$se,ei exsecrdndhm (Cdp. 2, 14, l5 et seq.)id quidem, utpole
divina lege proliibilum, neque idololatria utgueJiomicidio levius{Cap:4). Vescribilalque acriter reprehendil'(Gap.
3 et 4) sceleratas feneratorum technas, guibus illi «gehos hohimes «d pecunium sitttm cum sOlvendifehoris cohdi-
liohe':accipiehdjiihbbguiti. TifuWi cuiiitki niittium in avariiiai sua obfifmaii videfeniuf , sermonehidil"debitbrBs
fonvertenSyinquantds misefids cbniraliendisusurisse conjicianl oraiione adhibdum veheinenlireprazsehiat(Cap.4 et
'6");Redit nihilomihus ad ihhunianimehi.feheraioruin^ qui hseredes novos, et adolescentulosdivites (Cap. 6et 7)
quo deprmdentur facuiiates eoruhi,iiidiicUhtiii asepecuniam sub usurarum legemutueniur : qubiimi cuiaihiiuleM,
dquidem se decipi ab Ulis pdssi {uerihi, hbh- sihe commiserdtioheob Oculdsponil. Mullo adhuc 'impehsiusmise-
*aiur\(Cap.&) vices puerofuminfelicium, quos ipsi parentesut feheraiorumcrudelitali facerenl sqlis, vehum «c-
fohereadigebantur: Hahcuuiemdivitum feritatem testalur {Cnp: 10) eo usque processisse, uiii ieputturaipsh
debiioruhi stiofuitieudaiiera pfohiberenU Dbcet deinde niltilofhhino quod ferfidim feiteraibrumhmiediii,'repe<-
757 DE TOBIA LIBER UNUS; ADMONITIO. 758
riti; quippe qui astiitia mia spoiiarelateatores, et-Htmhos ferocissimamemniumndtiomtfti (Gdpiity.sibisttbjim*
polueriht.'Quariiobrem adtorumdeseriptionemredit{GapA^eii^),qti'moriunfur^
vetere tum novo Testamento proscribi Achilleis, ut vocant, argumenlis demonstral (Cap, 14). Ad limc.feneralotm
ad aliud utilioris usurte genuscohortatus, in «iio>sura fcl pigniis spirilale coihisiant , {use declarut(Gapi 18 et
seq.). Tum repreliehsis iis qui fidejussores iiiducuitt ud spondendiim; tisdem fidejussoribusijuam ipsos in >sppn-
dendo sequi ralionem convenial, dperil(Cap. 25). Deniqueul in lioc mde profeclajst, walio desinal,repeiit {Gap,
24) propositum Tobim exempttim, eiqitas potissimumvirtules discere ex eo debeamushpaucis htdicat.
Non mirari cerle non possumus,quid veneriiin metttem Erasmo et posl eum aliis nommilis, ut pulcherrimnm
hunc librum quo tanloperepennoti fuerefeneratores (Cap, 23, num. 87), Ambrosio, quemttdmodumCocus (Lib,
Censura quorumdam script., etc.) uc Rivelus (Cridci sacii lib. m, cip, 1.8) asserunl, abjudicarehi. Mhiinte sane
obscurum est eo nihit omnino conlineri quod ab iugenio el chtiraclereAmbrosianodissideal. Elenim quamvisillii;
verborum lusus paulo fieqitentipres, quam inaliis sancti Prmsulis traclatibus advertere sit, idquidem vd muteria
qum etiam non quwrenti interdum nllusiones liujitsceniodisuppeditat, vel alii alicui causmtribui potest.Verumquid
opponet Erasmus aucloriiuti suucti Aiiguslini {Lib. l contr. Jul. Pelag. c. 5), a quo hic liber expressis verbis sub
Antbrosii nomine alleijatur? Negaiurume esl Tobiceoccasioitecontra feneratons verba fecissebeatum Ahfistiiem,•
cum idem ipse exemploillius propheim ad eos compugnandos conatus fuerit (Epist."23 <id Vigil.) Vigiliumtri-
denti episcopumimpellere? Ecquis etiamnon deprehendal quanla sil eorum qum in eaepistola dicunlur cpiitrac-
tius, cum hac lota commentalione consensio? Ad extremum lyuid repositurus esl objicientibustam multos locos,
qui ex Basilio (liomil. .2 in ps. xiv) translati, lioc in traclatu pro more Ambtosii passimpccufrunl ?
Videmusreapse Docloremnostrum partemhujus libriminhne contemnendaniexsecundaBasiliihomilia in psal-
mum xiv, ubide sola usurm materia trgctatur, muluatum esse. Quin etiam obsefvamuslocos aliqubl, m quibus
verbum de verboreditum est. Verumlamenul mulfa apud Basilium reperias, qum prmtermissa voluit Ambrosius,
ila in his ipsis qum ex Iwmitia Basitiuna desumptasunt, non pauca mutavit vel traiuposuil, ut ea conimodiussuum
quadrarent ad proposkum. Poslremo iiaud plura « fonte illo Grmco^qttam e proprio haunl, non soium si ea
spectes qum de Tobia islic iraduntur, sed eliam si ea qum prwcipiuulur de usura el pignore spirituli; quo
loco (Cap. 20) Vir sahcius qu&mdamsequividelufPhilbhisJudai (Lib. de Sothniis) seihenliuih,quam admcdum
chrisliane periractdl.
De lemporequo lucubralaest Ambrosiana1imcdispulalio,nihil cerli liabemus:conjeclurarum aulem qum solmad
illud invesligandumnobis suppetuni, judiciurh vbliimus essepeiies iiiibfiin. Satis quidem conslat sanclum Docto-
rem adversus feneraloresantequam adVigilium ili Trideiilihdsede recenscnilocutum scriberet(Episl. 25 udVigil.),
sermonemhabuisse. Nemini enim verisbniiesil iuiii labordise, nt juveneniillum episcopumad impugnandum fe-
nus excitarei; cum inierim ipsemel huc in re altum sjznarel silentium. Al verosuum eidem episiolmannum as-
signare elsi non ila sit in promplu ; nihilominiis tahieh alibi nbn sin'e probabili rulione dicturi sumus eum annum
videri non alium fuisse, quam ab ocluagesimo quinto trecenlesimum, aul alium aliqutm ab eodemminime remo-
tum. Aliunde qum de Hunnorum alea narrat Ambrosius(Cap. 11), »io?(potuit anie exiremum Valenlis imperium
dccipere, hoc esJ, posi dnnum 516; tjuo frdUuht liisidrici cmpisse barbafum itahc ifeiiiem iiiiiblesccre. Rinc
xbhseqxdiut opeliani litiiic hilermedib ieihpori haud absurde ascribi posse, ac forsan anno 577, vel atii cui-
piam, e proxiihesequeiitibus. Neqiie enint fdeile quis credat episcopalem Ambrosii vigiluniidm iia bbibipuissb,
ut nbn ubi primum licunil, ih exscihdehdo vitio quod regnabai taitta cum difociidie ac itikdUftiW,Slisu-
dafel.
' Arbiirdmuf e Cathbticis
fore hemiheih, qiti Ainbtbsii doctrinmde usfira libenii ahimo hbii MbbcyWaiiiuih ea
non medo Basiliiet aliorum Patrunif veiuih etiam sacrorum codicum ituctorilaie muriiaiur. SeU ciiju'smbatjitdi-
ciiiih fereinuf de cli Saimasio (Lib. de Ustttis, el lib. de Modo usur., el Dissetl. de fenore Triipez.), el Aovis
quibusdiimejusdifmcommuhiomsaiictbiibus, qui dbctori nositb fronlibWsddversis pugnaiitia defendere ausi stinl?
Eniihveib docelAinbfosius(Cap. 14,-hum. 48, et cap. 15,flMiih'51) cfediWriqttidqttam prmUr sorlem aicipere;
iicitum hOnesse: Sdlihdsius liob ipsuihlicere usseverat (DeTrapez. fen., pfmfat: et alibi): Ambrosiuslegibtiseum
veferis liiihiibvi Testaiheiitihoc nuniqham n'6hvetilum {uisse dsserit (Cap: 14< 15j etci) : Saimasitis id in ttnii-
quo fwdefehuotctdhdum fttissbfugum, quod in nOvbfueril a ClirislOsubttitumttcrifer contetidil(De TfupeZtfenor.
pag. 5). Ahibrpsiususurmn affitmdt crinun essehdud muttb levius, immo el quodainmododeierius hpmicrdio«f-
que idblutdiria (Cap.ielii,eic.): Sdlmdsius(DeYtapez. fenor.^ pag 718) eam naturalijure semper fuisse pcrmis-
"saihjtital. Ainbrosius ihdnSs coihpensaiibiihniprmiextusrejicil (Cap. 3, num. 10) : Salmasius illos, admitlit Sc
prbpugnal (De Trdpez. feii.). Dehtuin 'dlUri usura ihnumcrdbiiiummalorum scaliirigo esl (Gap-.5, etc.%el c. 12,
13, elc) : atteri aulem origo esl tam mulliplicium bonorum, ut ea sublaia neget (De Vsur. cap. 21 el dlibi) im-
peria ac respublicas posse bonsistere. Quid usquam amborum sentenliis discrepdhliiis? Noh esi nbstti iiisliluli
hocloco doctrinam S. Anlistiliscotififihare, ac ejusdemcum alicruhi Pafruni placitis summumhac in htaleria
cbnseiisumexpohere.Hbcjam prmsiiluhi est d doctoquodiihiTheologoin tractuiii gallicescripto, el Pdrisiii unno
1671 in lucem edilosub hac inscripiione ': Lactatitii defefisib cifca lisiifam; heciioh 'd dohiiho duTeflfe' iii iibto
cui (it«/iis:. Usura exposiia et condemnala ; poslrpmosecuiis mtnis quodesset in hac moleridCliristiandruihdf-
ficium in elhicis quibusdam commeiiidlionibusputefoclum isl. Unuih igilur hic toddtrenobissatis est ;nimirum
 759 : SANCTI AMBROSII , 760
Ambrosiumatque alios Palresinpenetrando Scripturm sensu non minus aiulos fuisseqiiamillos usurcepatronos,
qui uihil fere aliud quam cdvillaiionesauibus Ambrosiitemporefeneraloresutebanlur, quasi frigefaclamcfambem
recoxerunt.
Quid reslabat aliud istis trapezitarum apologislis, nisi ut ad minuendum Ambrosionorum argumentorum nu-
merumsacram libri Tobim auctorilatemin'dubio ponerent ? Hoc ii magna fecerecum audacia. Verum quidem
est eumdem librurn a Patribus nonnullis (Alhanas. in Synop.; Greg. Naz.Car.de lib. suc; Meliloet Origen,
apud Euseb. Hist. lib. iv, cap. 26, el lib. vi, c. 25; Conc. Laodic.) catalogoin quem canonicos codices relute-
runt, inscriptum noh esse ; quod videlicet in Hebrmo canone desideraretur. Sed qui nominalimiltud operis reje-
cerit, vix quemquam invenias. Teslatur alicubi Hieronymus (In Prol. Gal. Prmf. in lib. Salomon) in canone Ju-
daico illud inler cnnonicas Scripturas non admitli: verum alio loco ipsum his, inquit (Prmf. in Tob.), quse
Iiagiographa memoranl, Judaii manciparuni. Idem ejusdem Patris teslimonio publice in Ecclesia legebatur ;
nec non usurpabalur ab ecclesiasticis viris (Pfmf. in Jonam). Undeliquido cognoscimuslittnc librumid tempo-
ris nondum ab Ecclesia in ullo concilio, ut postea Jactum esl, ptobatum fuisSe, at quodam tacito consensu ad-
missum. Ambrosiusillum pro divinoct canonico (Hic cap. 1, num. 1, el llexaem., lib. vi, c. i) numquam non
habuit, cui Itac in re suffragali e veleribus Palribus (Iren. I. 1, c. 54 ; Polycarp. ep. ad Philyp.; Cyprian. ad
Quirin.,I. III, c. 16 «f 32, elalibi: Hilar., Chrysost., Clem. Alex., Aug., elc.) longe plurimi synodis aquibus
in album sacrorum codicum receplus fuil, prmivere. Adjici edam hic potesl videri sanctum Antistitemliuic eidem
libro non alium scriptoremaltribuere, quam ipsum Tobiam patrem. Qui argumenium hoc tractaverunt accuratius,
prima xn capita patri ascribunt (Serrar., Huel.), filio duo reliqua, exceplis ullhnis duobus versiculis qui ab
auctore quopiam ignoto^ el aliquo forlasse , inquiunt, ex Tobim nepolibas addili suni. Unus e recenlioribus
scriploribus (Hay) memordtum librum ab ulroque simul , patre nimirum et filio aulumal esse compositum.
Sed cum super lioc nihil usquedum pronunliaverit Ecctesia, hic unicuique liberumestin sensu proprio abundare.

SANCTI AMBROSII

USIOLANSIS EPISCOPI

DE TOBIA

LIBER UNUS\

591 CAPUT PRIMUM. A. virtutum prsedilus choro, subiit serumnam eaplivita-

lis, quam ferebal humiliter atque paticnter, commu-
Proponit se de Tobim virtutibus quas historiceScripturc, nem magis injuriam, quam privalam dolens (Tob. i,
commemoral, brevivsdicturum : et primo qui capti- 2 el nec sibi viriulnm suffragia niliil profuisse
obexhibilam exsilium seq.);
vitatem, el in ipsa sepulturam, sed mogis eam sibi coniumeliam mino-
reversus ab eodem deplorans,
tuleril, narrat. Deinde quomodo of- rem suorum prelio illatam arbilrains
ubi et Itoc mu- peccatorum
ficio non deslileril: morluossepeliendi
(Tob, III, 1 el seq.).
7tusprmdicalur. 3. d Meruil ediclum, c ne quis ex filiis captivitalis
1. Leclo prophelico libro qui inscribiiur b Tobias, niortuum sepulturaj daret (Tob. i, 22). Al ille inter-
quamvis plene vobis virlutes soncti prophetae Scrip- dicto non revocabatur magis quam incilabatur, ne
tura insinuaverit, tamen conipendiaiio niihi ser- deserere oflicium pietalis, mortis metu viderelur;
mone de ejus meritis recensendis et operibus apud eratenim misericordiae pretium, mortispoena. Talis
vos utendum arbitror ; ut ea quse Sciiptura flagilii depreliensus reus, vix tandem per aniicum
historico niore digessit latius , nos striclius com- potuit direplo patrinionio egenus et exsnl reslituisuis.
prehendamus, virtulum ejus genera velni quodam 592 4- Ilerum in his versubaiur officiis ; etsi quid
breviario colligentes. alimenii foret, peregrinum cum quo cibum sumeret,
2. Fuit vir justus, ntisericors, hospitalis,c et hoc B quserebat.Itaque 1 cum fessusa sepultufaerevertisset
a Scriplus forte circ. an. 377. autem idem estquodseqtienti \ersninlerdictum vocat,
bMs<;.,jroWs.Videnotamadl.vi Hexaem.,!c.4,n.i7. nempe promulgala regis prohihiiio.
c Edil. omnes cnin Vict. cod., Et obvirtuies quibus e Omnes edit., ne quem ex filiis capliviiatis; ornnes
prmditus fuerat, sttbiil, elc. Codex.Thuan., Et ob vir- mss., ne quis, etc. Unde intelligas regio edicto non
,,tutum qnorum nraditus, subiit, etc.,' mendose ; at hoc solum Tobiam esse comprcheiisum.
vilinm emendant reliqui mss." f Itaedit. vei. ac mss. quinque. Alii aulem duo,
d Latinius legendum conjicit, Metuil ediclum. Sed cum a sepuliura fessusreverlerelnr meridie. Rom. edit.
et mss.-ei edit; et sensus ipse refragatitur. Edictum ;.;.: reveriisset una diei
761 DE TOBIA LIBER UNUS. 7C2
munere, appositis sibi edendi subsidiis, misso filio, _4.feneravit, justi servavit officium. Malum est enim
illud fenus
quserebat consoriem eonvivii (Tob.n,l elseq.). Durn fenus quo quscruntur usurse: sed non
conviva aecersilur, nuntiatis insepulti corporis reli- malum, de quo scriptum est: Fenera proximo tuo
illius (Eccl. xxix, 2). Nam et
quiis,convivium deserebat :nec putabat pium, ut ipse in lempofe necessilalis
cibum sumeret, cum in publico corpus jaceret exa- David ait : Juslus miserelur el commodal (Ps. xxxvi,
nime. 21). Aliud illud fenus est jure exsecrabile, dare in
5. Hoc illi quotidianum opus, etmagnum opus, et usuram pecuniam, quod Lex prohibet (Deut. xxni,
magnum quidem. Nam si vivenles operire nudos Lex 19). .Sed Tobias hoc relugiebat, qui monebat filium,
ex substantia
prseeipit, quanto magis debemus operire defunctos? ne prseceplum Domini prseteriret, ut
Si viantes ad longiora deducere solemus, quanto stia eleemosynam faceret, non pecuniam feneraret,
magis a in illam seternam domum profeclos, unde non averterel faciem suam abullo paupere (Tob. iv,
jam non revertantur ? Ego, inquit Job, super omnem 6 et seq.). Hsec qui monel, condemnat usuras fenoris,
infirmum flevi (Job. xxx, 25). Quis infirmior defunelo, ex quo multi qutestum fecerunt, et multis commo-
de quo dicit Scriplura alibi: Super mortuum plora dare pecunias negotiaiio fuit. Et quidem eam prohi-
(Eccli. xxn, 10)? Ecclesiastes autem ait: Cor sapien- buerunl sancti.
tnm in domoluclus: cor autein slullotum in domo epu- B 8. Quo gravius malum fenus est, eo laudabilior
lanliuin (Eccle. vn, 5). Nihil IIQCofficio prsestaiitius, qtii illud retugit. Da peeuniam si habes, prosit alii
ei conferre qui tibi jam non possil reddere, vindicare qusa tibi otiosa esl. Da quasi non recepturus, ul
a volatilibus, vindicare a bestiis consortem naturai. lucro cedal, si reddita fuerit. Qui non [reddit pecu-
Ferse hanc humanilatem defunctis corporibus detu- liiam, reddit gratiam : si fraudaris pecunia, acquiris
lisse produntur, homines denegabunt! justitiam; justus est enim qui miseretur et commo-
dat. Si amittilur pecunia, comparatur misericordia.
CAPUT II.
Scriplum est enim : Qui facit misericordiam, fenerat
Qua ratione Tobiascmcilatemtuleril, ne quid furti ad- proximo (Eccli. xxix, 1).
milterelur caverit, el commodatamGabelo pecuniam
CAPUT III.
nonrepetierit,nisiseniofessus : deniquequatn abhor-
ruerit a fenore malo, cum deleslatione ejusdem, el Ambrosiusfeneratorum inhumanilatem in pauperes, et
boni commendatione. eorum artes quibus illos sibi addicunl, oculis subji-
invehilur. '
6. Tam sanclo fessus officio Propheta dum requies- cil; ac demum in eosdem
citb in cubiculo suo, cadente de passerum nido al- 9. Multi dispendii metu non fenerant, dtim frau-
bugine csecitatem incidit (Tob. n, 6, 10 et seq.), nec ] deni verentur. Et hoc est quod petentibus consue-
S93 conquestus ingemuit, nec dixit: Hsec merces verunt referre. Horum unicuique dicitur : Perde
laborum meorum. Fraudari magis sedoluitobsequio- pecuniam propter fratrem et amicum, el non abscondas
rum quamoculorummunere: neccseciiatem pcenam, illam sub lapide in perdilionem. Pone thesaurum luum
sed impedimentum putabat. c Et cum victum mer- in prmceplis Allissimi, et proderit tibi magis quam
cedelevaret conjugis, ne quid furiivumdonium suam aurum (Ibid., 15 et 14). Sed, obsurduefunl aures
intraret cavebat : uxor hoedum pro mercede acce- hominum ad lam salutaria pracepta, et maxime di-
perat; al ille plus iionestati quam pietati consu- vites oere illo su.se pecunise aures clausas habent.
lens, cui suam debebat alimoniam. Commendaverat Dum pecuniam numerant, d responsa non audiunt.
proximo suo pecuniam quamdam quam toto vitse suse Simul ut aliquis necessitaie constriclus, aut pro
tempore in tanla indigentia non poposcit. Vix ubi suorum redcmptione sollicilus, quos captivos bar-
se fessum vidit, et depositum senectuie, insinuavit barus vendit, rogare coeperit, staiim dives vullum
filio,, non tam cupiens commeudatum reposcere, averlii, namram non recognoscit, hiimililalem sup-
quam sollicilus ne fraudarei hoeredem. plicis non miseretur, necessiiatem 594"on sublevat,
7. Quod igiiur commendavit pecuniam, et non fragilitalem cornmunem non considerat, stat inflexi-
a Rom. edit., inillam ierram profectos, etc. } consulens, cui sna deeranl, aiimoniam commodaverat
b Edit. Rom., juxtaparielemaulm, cadente de passe- proximo suo quam, elc. Alise edit. ac poliores mss.
rum nido slercore, albugine, ete. Codex Colb., ca- ut in lexlu, nisi qnod edil. habent, cni sua deerant,
dente de slercore passerumnido, albuginis, etc.; ex qua et solus Cnlb. prafett. pecuniam quamdatn. Videtur
leelionc*,noniuconiniodum sensum elicies, transpo- autem post vocem atimonhnn, subintelligendum, ne
sila voeula de post vocem, stercore, Neque tamen ei quid furdvum.... cavebal, Deuique ubi edit. Gill. et
vei. edil. aliosqtte omnes mss. postpouendos duxi- Rom. commodaveral, coinmodatum, commodavit, ibi
mus. In his autem albugo Videtur esse ipsummet alise edit. ac mss. omnes, commendaverat, commen-
avium excrementum , sic dictum a colore; unde datttm, commendavit. At non videlur praJteriiiitlen-
apud Horat. , Iib. i, sat. 8, albi epilhetum in- dtim quod ut verbtnn §Kvsi&n> apud LXX et Aquilam
venit. in bonam ac malam partem accipitur: sic fenerare
c Omnes mss. ac vet. edit. in prima hujus loci hic ab Ambr. et ab August. in psal. xxxvi usurpa-
parte cnnveniunt, quam edit. Rom. invertit ac de- tur.d
curtavit in himc modum : El ne quid furtivum domum Responsa, ypijay.ol, hoc est, divinse Scripturse.
suam inlraret, cavebat: sed victum mercede conjugis Vide quse notavimus iib. de Fuga ssec. cap. 4, num.
levabat. Denique; ab hac vero ullima voce cum tribus 20.
riiss'. ita proseqiiitur, plhs honestati quam necessitati
763 SANCtl AMBROSil ~Gi
bilis, iesupihus; hbii jifecibus ihblinaiuf; nbii lacfy- J!Lrirdefuiit peeuiiiairi iit inleifieererit aucibfehisaHitis:
mis moveiur, iioh ejuTatibus ffaiigitufj jrifaris quoii riiaii et isii, qui aarit\ut iiitefficiant iiin6centeiii.lt
rion habeat, iriiirib et ipse ferieritoffeiri irequifat, iit iste qtioque qiii peeuniam accepeiit, uipfoditof Jii-
hecessiiaiibiis subveriiat siiis. Qiiid addis 'dufiiiSeet das, lasiueo se et ipse BUspehdit. Ipsum quoqueJii-
avariiiseiiiqe sacfahiehtUrri? Nori absolveris perjuf io, dairi hbe maledicto J595 puiavitesse daiiiiiandum, iit
sed ligaris. scrutaretur fenerator ejus substaniiam (Ps. xvm,
JO. At ubLusufaruiri rhehtib facia ftiefit, aiit pi- II)"; qiiiaquod pfbscripiioiyianiiofiihi, auliatroiium •
gnoris; iunc dejecio supefeiiib fenefiUor affidet, et iiiahus bpefafi solet, hdc sola feneratoris iiequitia
qtierii ante sibi coghiiuih denegabat, eumdem tam- bohsuevit 'inTeffe. Doctibfes aulerii ipstim fenei-atori
quam pnternam amiciiiam feeofiiatuS oscUlo excipil, puiatii diilboluni d cbriipafaluin, qui res anima;, et
haerediiariae pigntis chafiiatis appellat, fiere prohibet. pretiosai ineiitis patrimonium fenore quodam Usu-
Qiiseremtis, inquii, doirii si quid nOliispecimiiE est, rarise iiiiquiiatis everiit, sic suniplu capii, sic aufo
fraiigam propier le afgeutum patefiiiim quod fabre- illicit, sic feaiu ihvolvit, sic capul ihesauro feJ
facltim est, plunmum dairini erit: qUseusuroe com- poscil.
peiisabunt pretia a emblemalum ? Sed pfo amifeo 13. Quid vohis ihiquius, qui nec sic capiiis solii^
liispendiiim nori refofmidabb, cum reddidefis, refi- ]^ lioiie eslis contenli ? Quid vobis iniqiiiiis, qui pecu-
ciam. Itaque ahlequam det, fecipere festiiiat: el qui hiiiiridatis, et vitam obligatis et patiimoiiiiim ? Acci-
in summa subvehire se dieit, lisuras exigil. Kalendis, jiitis auriim argentumque pfb pignofe, etadimc ilium
inquit, usuras dabis : b fehus iriterim, si iibn ha- debitovem diciiis, e qtii vobis plus credidit, qiiani
biieris unde restituas, hbn fequifb. Ila ut seniel det, aceepit a.vobis ? Vos efeditbfes asSefiiis, qiii ampiius'
frequenter exogiiat, et semper sibi debefe efiicit. debetis: vos, iiiquam, diciiis cfeditorfes, qiii ribh
Hac arte traciat virum. tlaque pritis euiri chifbgra- homini, sed pignori credidistis. Bene fenus appella-
phis ligat, et asiringil vocis siiSeiiexibus. Numeraiuf tur quod daiis, ila vile ac feneum est.
pecunia, addicitur libertas, absolviiur miser riiihofe 14. Sortem dicilis quod debeiur. Elenim velut
debito, majore ligatuf. urna ferali misera sors volvitur, perituri debiloris
11. Talia sunt vestra, divites, beneficia; Minus luenda supplicib. Slant palietil.es rei :td sorlis even-
dalis, et phis exigitis. Talis humaniias, ut spolieiis lum. Non sie trepidant de quorum damiialione sors
etiam cum subvenitis: Fecundus vobis etiam pauper ducitur : non sic dejeeti ac suspensi paviiant, de
esl ad qusesium. Usurarius est egentis, cogentibus quortim capiivitaie exspeciaiuf sorlis evfeiitus. Illic
vobis, ltabei quod reddat: quod iihpeiidat, rion ha- eriini uiiius capiivilas, llic pliirimorurii addicitiif.
bet. Misericordes plane viri, qiieiii alii absolvilis, (Z Et forlasse ideo sois, quiii ih evehlii sunl palriihoiiia
vobis addicilis. Usuras solvit, qui victli ihdigel. Ah 'r qu;e sub Iiac sbrte volvuntiif. Magnum fetliieihbfa^
quidquam gravius ? Iiie medieaiiieniuih quajrit, vbs biie berieficiuniDei. Hbc specialiter ofe prbpheiicb
pffertis veuenum : paneni implorai, giiidiiim porfi- iirsedicaitir, qubtl iti paires coniulit, quia ex usuris
gilis : liberlatem obseerai, servituieii) lrrbgaiis : ei ihiquitale iiberavii eos (l's. LXXI,14); El jifopnfe
absoiulionem preealur, inforiiiis laquei iibtluhi sifih- ait: Exusuris libefavii eos, quia usufse irifefuni sef-
ghis'. viiuiein. Quasi dicfiret, ex serviiutis viriculb effeplos
CAPUTIV. reddidii libertali.
Qua raiione feneratbres Judm el didboio cbrhpatchlut; 15. Grave vocabulum debitorum. Debita pefccaia
el quid significelur- nominibus creditbris, fehoris, dicuntur. iiebitores quoque criminosi appellaiituf;
soriis, ac debiiOris? sic enim et isti sieiil ei illi s de capjie deeeiriunt.
12, Hane pisecipue injusliiiaih deplbrat sanclus Cuipas lamen liabenl noriiinum suoruiri, ul iacidfum
David dicens : Vidi iniquitalem el conltadiclionem in diversitaleni. Debiia quamvis diversse quaiiiitatis,
civiiate: ct npn defecil de piateis ejus usuta et dolus unum habenl noinen, unum onus, li.iitim pefieuliuh.
(Ps. uv, 11 et 12). Itaque cum c proditionein Judse Nescit efgo qttid poscai infelix, qui "pecuiiiariipetit
suhjeeeril; hoc praemisit, sive quod ultta sacrilegii 33 mutuain : quidaccipiat, ignorat.
irividiariii bonjuratis DottiiniCsenecis fenoris crimen
CAPUT V.
acciderei, sive quod taniurii sacfilegitini siitis abuii-
deque usura fenoris ulttim iret. Mali leiiefalores qui Pecttnid feneraioruni mdri.cbmpdfatur : iiahc ubi qtiis
a Embiemala, figuri» sunl atque ornamenla vasi verbis, qui.vires anhnm, tres auiem in voee, feiierai.
cuipiatn superaddila qnaefacile exeodem eximi pos- Meiius alii quos secuti sunius..
sint, diela KTTO TOUip.€odXsiv., , . . . .' e lia mss. Tlman., Laud., Dion. et Coib. Alij.au-
b Fentts liic pro sorte ijOnitur* sicul elinfra c. 12, tem, ac omnes edit. qui vobis plus feddidil. Minus
n. 59, Nummits datur, feiiusappeltalut: Ea tamen bene; cumagatur de pignore quod a debilofe tradi-
vox ssepins usuram sohiiti lur feneratori; ,
c Nimirum sequetttibus ejusdem psalmi versibus, £ Oitines edit., qum sub hac arie vplvunlut. Me-
quns consulei , lins scripii cod. ut in iexlii.
* Vel. edit., comparaiidum, qui fes animm, et pre- KLusiisiti verbo ie cdpiie, quod relaium ad cfimi-
tiosm menlis palrimonium feneral, quodani usurarim liososidemest ac de yita, seu de poena:capiUli : ife-
iniquitulis sic sumplu capii, eic. Rom., comparnndum, iaium yefo adutetiam debitoies pro sortfej seu capiiali iuiii'
qui vires animm, etc. Huic accedunt duo mss. in ma acclpitur; seq. cap., num. 20.
765 DE TtiBiA LIBER UNUS. 706
accepil, slalitu nebutohuih itirbam dd se biifdliii; j\. deg'u.stenius ep'u)as, sed-feavfeiidiisaiiis dferiibiislfe-
ubi el de soifibus ulfiusque Tesianiehii. Cbhsumpld mus. Oriefatiir riiehsa perfegfiriisfet exijijisiiis feibis :
per inlemperahliahi tlld pecuhia, Msetuhi a'd Veh- adhibenlur nitenles minislri, magno empti pfelib,
dehdam supelleclilehi fenerdtor adigil, aut 'ihditcids sumpiu pascendi majiiri: bibilUt' innoclem,dies con-
cbncedil, sed beliicis ipsis tristibfes: sequifur deihuin vivio clauditur, ebrietaii delicit. Surgit ille vini ple-
himis sera slultitim pmniiehtia. lius, vacuus opum, dormil in lucem, vigilans. som-
16. Norinovit peeuhia feitferatorisunb diUlius lbco nium putat. Etenim ut in somniis sibi videlur subito
slare, solita transire per plunmos. Uno leneri sac- dives ex paiipere, sic etiam egenus ex divite. Dum
culo nescit, versari ac numetari expetit: usuin re- defluit interim pectinia , usura superfluit : iempus
qtiirit, ut acquirat usurain. Fluclus quidam fest ma- minbilur, fenus augetur : iliesattrus exiiianitur, sofs
ris, iion fruclus. Pecunia niiBiquamquiescit. Labiiur, accumulatur: paulalim convivsese subirahunt, spou-
velut scopulo 59S'"lSa> ilagrfeniiiihi debiloris per- sores conveniunt : niane fenerator pttltatad jaiiiias,
cutit, et coniinno relabiiuf eo unde pfocessit. Cuin querilurdifes solutioni transiisse pfaascriptos, b injii-
inurmure vetiit, cum gemitu fevertitiif. Ffeqiiehier riis Vigilanlem adoriiur, in somnis dormleiilem ex-
iamen platidum stat venlis mare, sempef fenbris citat. Non noctes quielse, non dies suavis est, non
uhda jaciatur. Merglt naufragos, exspuit nudos, ves- jj sol j'ucuiidus. Delrahuntur paulaiim deauratse ac
liios exuil, insepultos felinquil. Nuriiihum fefgopetis, sericse vestes, et vaerieunt diinidib iiiiribris. Poitit
et naufiagiuih sUscipis. Hiric Cliarybdis circumstre- euni lacrymis ornamenta 597 conjux j'am irisiibf,
pit, hine Sifenai quse voluplatis specife, et canbise euipta ciiarms, vendenda viliUs. In auctibrie piieri
dulcediiiis suaviiaie iu vada deduclos cseca, ffepeteii- fconstiiuuniUr mensse mihislii , ° ei male assueti
dse dbmiis, utferunt fabblafe,spe ei cupiditale frau- enipibrem avefiunt. Offertur pfe£ui)ia cfedilori: Vix,
(labaiit {Hom'er.Odijss. M.). ' inqtiii, hseesolvit tisuram, capiit debes.
17. Slatirh Venditores a unguenii et divfeisariim 2ii. Redit exhaustb pairimbiiib capitis feus; ei
speciefhm irfiiliht, Velut quidarii caiifessagaci pfsedse ihiniinuLo fehbfe, accipil iriducias iristiofes beilicis,
vagantis odore perstricli, venatores , piseatores, quasi post bidiiuhi pfseliaturiis. In bello enini iiicefta
aueupfes, caupohfesquoque miseentes riiefo aijuain, vicloria , liic certa iuopia : illic se clypeo tegit, hib
qui tiObililatem vetusti fenefis et palrioe, et haialem nudus occurfit: iliic loriea peclus includil, hic toius
dieth virii eifcuriisferient:cifeuhistarites rebente pa- caiceffe ihcluditur : illic mnnus tetis bhferat, ariiiat
fasili queih aule soiebant sperneffe, salulaht, dedii- sagiliis, iiic are vacuas offert VincUlisailigaiidas.
ciiht, ad ieetiiiafn pfovockiit, ad suinptririi ineiiiint DUcitufpleruiriqtieulelqiie CaptiVUS : illebabet queni
dieeriifes: Veniie, et fruathuf boiiisqum suhl, eiutdniur (Z afecusetadversum belli evehlum, hifepfailfer sfequehi
cteaiuta laniquamih juvenlute celefiler: vitio pieiiosb accuset, nOn habei. Niliil est intolefabilius liac iiti-
et unguenlis nos impieainus, el hoh prmtereai hos flos seria, qUseexcusari hon potest. AcfefbatCohscictitih
leinporis. CoroheinustiOs rosis uhlequam mdrbescant, poiidhs ihjurUB.
nullum praluhi sii qiiod n'0h petltanseul luxUiid nbs- 21. Tunc sefeiiirifepbtat, tunc Scfiptiiras rfecofda-
tra, ubiqiie relihqivafhussigna Imtilim, qiioniam hmc iur , luric dicii : Nbiine milii scfifiliirii fest •, Bibe
esl pais, ei hmbest sots hosirk (Sdp. ii, deiseq.). Et dqutiin ie iuis vasis, et de iuorum puteotum fohiibits
vefe sots omiiis illbf ririifacia esi: iu autem femai- (Pfov.\, 15). Quid niilii cuin puieo feiiefatoiis,
nes exsofs bohorum. ubi et aqiia ihdludiiuf (Prov. xv, 17). Suavidra eraut
18. Non iaies sortes libi Scripliifa hionsiravit. olera cum securitale, d quam aliense epula? paslse
Non ihier taies sbrtes Oavid sanfeius tnemorat diif- cum sollicitudine. Non oporluit aliena quserere.
mienduih dicfens: Si dorihialis hiter medids soties Deiiide incideram debita, de meis opoiluit fomibus
{Psal: txvn, 14). Nariisi in triedib illafum dormisses remedium quserere. Erant domi vasa minutiora :
softiiim; id est, vfetferisel iibvi Testameiiii, noh te meliiis erat niinisterium deesse, quam cibuni : me-
pecuhiai cupiditas ih Vbragiheih deierrinii fenbris lius vesiem venalem prnponere, quant libertatem
deniefsisset, gfalia spifitalis fidei tibi dfedisset af-1 ) addicere. Quid profuil quod publicare paupertalem
geiilum, 61iri specieni auridivibse sapientiai iiistiiu- hieam Vereciindaius siiin ? Ecce alius publicVtviL.Ego
lioite fofriiasset. Eteriim si hris unurii testiirioiiiiiih nolui c iiutritores vendere, ecce alius adjudicat.
divinae Scriptufse posuimus, et luxufioSuhi illtid 22. Sera hsec eonsideratio. tunc decuit hietuisse
confivium defelinavimus,utiqufepotuil et islfesalvafi, tiiis, cum acciperes alieria : tiiiic decuit succur-
si oraculis coslestibus ihiiocsissel. rere, cuni vulnera prima prosefpfereni. Meiius fue-
19. Reveriahiur lamen ad cOnviviuni, nori ut ejus rai iii principio lenuare suniptum, et necessila-
a Per unguentumi inleliige olehmaromaiis condi1- sueti', hoc festdeliciis; rion ahtferiiuiilioribiis artibus
tum; etper species,odores atque aromata, quibus ad assneii.
delicias abuluntur voluptuosi. d Ita edit. Am., Era. etRom. ctim tribiis mss.
b Era. ,el edit. seq., jurgiis vigilantem ddoriiuf. Giil. bUH1aliis ioiideni, qutihi 'alieho wreephim, elc.
Amerii. cum mss., injufiis, etc, . Tliiiiin. solus, quanialieiio 'epulm-,feife.Ulii fprte felili»
vel cbnviVib; ' :" "'
c Male assueti, hoc est, non edocli a inielligeiilluiHdbhiiciiib,
mangorie, e Nutritores ^ervi, queisiiijefofuiribbiliiilittehaiiir
quo pacto emptorem allicere debeant: veJ male «s- educatio.
 767 SANCTrAMBROSIl 768
tem debili rei fam.ili.arisangusliis allevare , quarn ui, A.Si.non habes, cur malum malo adjungis, et de vul-
ad horam ditalus alienis , postea exuereris et pro- here remedium quseris ? Cur quotidie obsidionem
priis. , pateris feneratoris, expugnatibnem tjmes? Vetus
CAPUT VI. senlenlia est: Feneraloris et debiioris sibi occurten-
tiutn, ptospectufn ambotum facil Dominus (Prov.xxix,
Quantamolianlur fenetalores;ut incaulos adoles- 13J. Alter quasi canis prscdam requirit, alter quasi
cenles deptmdenlur. fera proedonem declinat: ille quasi leo qtiserit quem.
25. Accusamus debitorem quod imprudentius se devorei, isle quasi bos juvenculus prsedonis impe-
gesserit : sed tamen nihil nequius feneratoribus, tum reformidat: ille quasi accipiter unguibus olo-
qui aliena damna luera sua arbitranlur; et dispen- rem quserit invadere, isie quasi anser aut fuliea, ma-
dio suo deputant quidquid ab aliis possidetur. Aucu- vtilt se vel in praerupia dejicere, vel in profunda de-
panlur hseredesnovos, adolescenlulos divites explo- mergere , quam istum bumani corporis accipitrem
rant per suos, adjungunt se, simulantes paternam et snstinere.Quid quolidie fugis ? Eisi non occurratfe-
avitam amicitiam, volunt domesticas eorum cognos- nerator, oecurrit tibi inopia lamquam bonus eursor.
cere necessitates. Si quam causam invenerint, accu- Ambos ergo videl Dominus, feneratorem , et debi-
sant verecundiam, pudorem arguunl, quod non ante ;B lorem: occurrenles sibi speclat antbos, testis alterius
de se speraium fueril atque prsesumplum. Sin vero iniquiiatis, alterius injurise : illius avaritiam con-
nullos laqueos alicujus necessitalis bffenderint, in- demnat, hujus stultitiam. Ille gressus debitoris sin-
texunt labulas , aiunt nobile prsedium esse venale, gulos numerat, aucupatur deflexus : iste conlinuo
amplam domum : accumulant [proventus fructuum, post eolumnas caput obtimbrat. Nullam enim habet
annuos redilns exaggerant, horlanlur ut coemanl. . debitor auctorilalem. Ambobus in digilis usura-
Similiter faeiunt pretiosas vesies , et monilia nobi- rum repeiitur saepius caleulalio. Par cura, sed dis-
liaprsedicanles. Neganti se habere pecuniam, 598 par affectus. .Aller lsetatur incremento fenoris, alter
iiigerunt suam dicenles : Utere ul tua : de fruclibus cumulo debitionis affligitur. Ille quseslus numerat,
einptse possessionis pretium multiplicabis, debilam hic oerumnas.
reddes. 26. Quid fugis hominem quem poteras et non li-
, 24. Proelendtint alienos fundos adolescenti, ut mere? Quid fugis, aut quotisqueftigies? Siquis599
eum suis exspolient:tendunt relia, simul ut indagine pulsaverit nocte, feneratorem putas, sub lectnm il-
cincta spatia fue.rit ingressus , cogtinl eum in retia lico : si quem subito intrare senseris, tu foras exsi^
caulionum, laqueos usurarum : petunt obligari sibi lis. Canis iatrat, et cor luum palpitat, sudor efftm-
avilum a prselorium, paternum sepulcrum : prsesti-1C dilur, anhelitusqualit artus , quoerisquid mentiaris,
tuitur dies solutioni, dissimulalur conventio, quando ul feneratorem differas ; et cum dilationeni impelra-
potest solulio sustineri; tibi satis securum reddide- veris, gaudes. Fenore tuo simulat fenerator gravari:
rirtl, repente ingruunt, et instant vehementius, cau- sed libenter impertit, quasi venator quiferam cinxe-
sariti incumbunt dicenles : Tu possides tua prsedia, rit, seeurus est prsedse. Tu oscularis caput', amplec-
nos oostram pecuniam non habemus : aurum dedi- teris genua , et quasi cervus sagilta toxicala ietus,
nius,b lignum lenemus : tibi frucluum emolumenta paululum procedens, landem yicius veneno procum-
procediint, nobis nihil accreseit pecunise, Oliosacau- bis : aut quasi piscjs qui fuscina fuerit infixus, quo-
satio est, s.altem renoveiur cbirographun). ctimque fugerjt vulnus vehit. Et vere piscis ille in
CAPUT VII. esca mortem devorat, ille bamum glutit, dum ci-
bum qiiierii; sed lamen hamum non yidit, quem te-
Quam sollicile feneratofem fdgiat debilor, et cujus- git prseda : luhamum cernis, et glutis. Hamus tuus
modi sit utriusque occursus : quomodo hic dilatione fenus est creditoris: hamum
voras, sed vermis le
accepla rhagis irretitus ad vendenda prmdiaadigatur: semper obrodit; Ipsa est esca quse decipit. Itaque et
ac tandem omnibus deslilulus et ad vincula paratus libifenoris nee cibus usui est, et hamus vulneri.An
in desperationemincidat. ]D ignoras quia semel illaqueatus nodo , se ntagis, si
25. Itaque dum primuin adolescens nihilputatde fugiat, ipse constringit; el inlra retia positus fugien-
vestibus suis, aut etiam possessionibus essfe ven- do magis dejicit super se relia? In plateas fugls,
dendum, ad hsec facienda poscit dilationem. Usurse cum intra parietes ttittis esse non possis, Inveniet te
applicantur ad sorlein,- accumulatur centesima. Jam cum voluerit feneralor. Denique nbi tempus imple-
suspirare incipit, jam malum suum agnoscere. Die veris, sicut lupus iiocte irruit, dormire non sinit,
ac nocte usuram cogital: quidquid occurrefit, fene- c exspectalo die ad publicum trabit, aut tabulis ven-
ratorem putal : quidquid crepuerit, vocein sibi vi- dilionis cogit suscribere. Ut fureris pudoris dispen-
detur feneratoris audire. Si habes, cur npn solvis? dium,subseribis illico, venditurusavitum sepulcrum,

a Prmlorium hoc Iocosumitur non pro domo prse-
,toris, aut ejus qui proeesset exercitui, sed pro domo
ruri ad delicias opdificala; quo scnsu non semelapud
Titum Liyium invenitur.
!i Hofeest \ ligneas tabtilaS cferabUductas; in qiit-
hus fenoris cautio scribi solebat.
c Edit. omnes, ex iecto ad publicum trahii.lSoh in-
commode; sed tamen contra communem mss. con-
sensum.
769 DE TOBIA LIBER UNUS. 770
paternss sane a ut praetexatur aliquid verecundisc : At mentocliirographumdimittat, pro emolumento hse-
eniitur j'ejunumsolum.jactalur quod infecunda ven-: reditatis syngrapham obligalionis. Quid sibi vult pa-
diderit, dispendiis onerav.eril debitorem, el supe- terni in liberos scriptura maledicti, ubi nulla cst im-
rioris lemporis ascribuntur dispendiis damna proe- pii offensa peccati ? An polest durius aliquod esse
sentis.Mox et laudata vendunlur, et inferuntur jam maledictuni, b graviusque servitium? Et illa ssepe
non instrumenta, sed vincula. postmortem habet defunctus conipendia, quod non
27. Tamen adliue qttserendi Ddejussores. Tri- spectat miserias filiorum.
buuntur inducise non ut proedam liberlatis invenial, 30. Vendit plerumque et pater liberos auctoritale
sed ut consortem servitulis adjungat, qui se societ generationis, sed non voce pietatis: ad auctionemc pu-
serumnoso. At quid juvare potest alienoe calamitatis dibundo vullu miseros traltitdicens: Solvile filii gulse
aecessio? Jam et amici fugiunt, convivse non reco- mese sumptum, solvite palernse inensse pretium :
gnoscunt : ipse quoque conspectus omnium refugit, vomite quod non devoraslis, reddite quod non acce-
ct ut pugil ictus varios concertaiiiiuni, ila iste ho- pislis; lioc meliores, quod vestro pretio redimitis
nestorum vitatoccursus, etsollicitus, ubiin aliquem patrem, vestra servitute paternam emitis libertalem.
offenderit, vigilanti exitoblutu. Redit paralus ad vinr 31. Esto ut aliquis quisubvenirepossit, accedat.
cula, redit mortem optans, cogitans eam sibi, si mo- B[ Quis tantam expleal Charybdim ? quis rationes fene-
rerelur, quietem inferre. Redit misere se ipse con- ratoris agnoscat ? quis avariliam saliei? quae non isle
demnans, quod alienam pecuniam non refugerit, et pretia exaggeret, cum viderit redemplores?Nonenim
feneraloris se sere devinxerit. suo magis lucro quarn alieno detrimento pascitur.
28. Oquantos miseros aliena fecerunt bona! Quid, Vera profecto, vera est, utpote Dei, divina sentenlia,
inquit (Jerem. n, 18), tibi ut bibas aquam Geon ? qui ctim iratus esset propter impietatem populi Ju-
Quid, inquam, libi, ut biberes calicem feneratoris ? dseorum, quod post deos abiretalienos : Cui, inquit,
Mulli, inquit, mutuati ad tempus, et necessitatibus vendidi vos feneralori (Esai. L, 1)? Venditur enim
consuluerunt suis, et pecuniam reddiderunt. Et qui obligatus feneratori fuerit, el venditur non uno
quanti se propter fenus strangulaverunt! Illos con- pretio, sed quotidiano: vendilur non cum defirii-
sideras , hos non ennmeras : reminisceris evasisse lione, sed cum accessione diulurna. Nova usurarum
aliquos, non reminiseeris oppetisse : nummos fed- auctio per menses singulos, nova sub quoiidiana lici-
diios imputas, laqueos appetitos non computas, latione vendilio. Qui plus obtulerit, traliit semper,
quos deformitati tam dedecorosoe conveutionis ple- venalis addicitur , numquam quasi vendilus seslima-
rique vereeundiores ad contumeliam, fragiliores ad tur. Magna igitur vis coelestis sententiee. Non salis
injuriam, expetito interitu prsctulerunt, opprobrium C] judicavit Dominus dicere : Cui vendidi vos; sed ad-
vitic amplius quam mortis supplicium perlimescen- didit feneratori ? Offensus nihil potuit gravius inve-
les. nire, quo vindicaret in perfidos. Derelictus expos-
CAPUT VIII. tiilal, cur ita fugerint saluiis auclorem, d quasi fene-
600
ratori eos alicui Dominus vendidisset digna pcena.
Liberos pro puternis debitis per summam indignitatem Dominum relinquentes- habent servi
quod amplius
sub hasta vmnire: sed huic malo subvenire posse ne- quam carceris poenas el vincula reformident: habent
minem, cuni expleri nequeat feneraloris avarilia; liberiquod paveantpro libertatis incuria.
quam in rem Scripturm locus explicatur , shnulque }J60152- Simul illudadverle, quod feneratio praeva.
oslenditur matetiam ptmvaticalionis esse fenetalio- ricationis materia judicata sil; quod is facile recedat
nem. a Domino, qui feneratori se potuerit obligare. Fe-
29. Vidi ego miserabile spectaculum, liberos.pro nus enim radix mendacii, causa perlidioe est. Ego,
paterno debito in auclionem deduci, et teneri cala- inquit, vos non vendidi; sed peccatis vestris venditi es-
miiatis hseredes, qui non essent participes succes- lis (lbid. ). Ergo qui se feneralori obligat, ipse se
sionis; et hoc tam immane flagitium non erubescere vendit; et quod pejus est, vendit se non uere, sed
credilorem. Insiat, urget, addicit. Mea, inquil, nu- I) culpa.
Irili pecunia, pro alimonia servitium recognoscant, C&PUT IX.
pro sumptu licitationem subeant. Agitetur hasta de Peccali feneralorem diabolum esse, qui Salvatori
pretiis singulorum. Non immerito hasla agitatur, ubi eliam divilias suas oslentaril; ei (eneratorem Itaud
caput quserilur : non immerito ad auctionem perve- absimilem; aique ibidem de centesima usurm, ac
niiur , ubi sors poscilur. Hsecest feneratoris inhu- cenleshna ove; deque crediloris nomine quod sibi
maiiiias, hsec debiioris stullitia, ut filiis quibus non imponit verus exactor.
relinquit pecuniam , liberlatem auferat, pro testa- 53. Quis isle peccati est fenerator, nisi diabolus,
a Omnes edit.,ut parcalur aliquid verecundim.Ap- d Hicvet. edit. ac Rom. in eo tantum dissident,
lius mss., ut prmtexatur, etc. Consequenterautem quod illse omissa voce, eos, sensum non nisi post
Roni. edii., dispendiis oneraverit emplorem : liaud vocem, relinquentes, absolvunt. Mss. vero in punctis
male, si vel unus nis. illi accederet. figendis parurn constanles , babenl voceni, eos, cum
•' Rom. edit. sola, graviusque quam servilus. edit. Rom. Solus Colb. ita locum exhibet forsan non
c Omnesedit., furibundo vultu; omnesque mss., male, quasi feneratori eos dominum relinquen-
pudibundovv.Uu. tis. Habent servi, elc.
f7i SANCTI AMBROSil 772
a qtio Eva luuluala pecc.auim obnoxiae successionis, j Lbus duriores; quoniam quem vos lenelis, carcer non
usuris defeneravit omne genus humanum ( Vid. S. suscipit, exactor absolvit; peccatorum reos post
August. lib.iconl, Jul. Pelag., cap. 3)? Denique mprtem carcer emiltit, vos clauditis; legum severi-
quasi nialus fenerator chirographum leriuit, qtiod tate defunctus absolvitur, vobis lenetur. Certe hic
posiea DomiimS suo cruore delevit. Elenim quod sorlem suam jam memoralur iinplesse; non invideo
inorlis eral scriptum apieibus, debuit niorte dissolvi. tamen, pignus vestrum reservate. Nihil interest in-
Fenefator ergo diabolus. Denique oslendebat Salva^ ter funtis et fenus, nihil inter mortem disiat et sor-
tori divitias suas dicens : limc omnia libi dabo,si lem .- personat, personal funebrem uliilalum lenoris
procidens adoraveris me ( Malih, iv, 9 ). At vero DoT usura. Nuiic vere c capite minutus est quem conve-
minus ,-crissolutor alieni, nihil ipsi debebat, qui po- nitis; yehemenlioribus jtamen nexibus alligate, ne
terat dicere : Ecce venit hujus mundi princeps, et in vincula vestra non senlial: durus et rigidus est de-
me a suum non invenil nihil (Joan. xiv, 50 ). Nihil bitnr, et qui non jam noveril erubescere. Umim sane
debehat, scd solvebal pro omnibus, sicul ipse lesta- est qiiod non timere possitis, quia poscere non no-
turdicens:: Qum non raptti, lunc 'exsolvebam (Psal. vit alimenta.
LXVIII,5 ). 57. Jussj igiiur levari corpus, et ad feneraloris
51. Quid distalmaliiialiiijus prineipis mundi?Fe- B domtim exsequiarum ordinem duci ;sedetiam inde d
nerator pecunioecaput obligat, b inanum tenei, sorle clausortim mugitu lalia personabant. Ibi -quoquefu-
ducit. 0 nomen trisle de dulci! Dominus ovem cen- nusesse crederes, ibi inor.tuos plangi puiares: nec
tesiinam liberavit; illa centesima salutis, hsec moiv fallebat senlentia, nisi quod plilres constabat illic
iis esi; el lerra bona ceiilupluni fructum reddil. Vse esse moriiuros. Victus religionis consuetudine fe-
iis qui.dicuot quod amarum est, dulce; el quod neratbr( nam alibi suscipi pignora ctiam ista dicun-
dulce, amarum! Quid amarius usura, quid dulcius tur) rogal ut ad tumuli locum reliquise deleraiilur;
gralia? Npnite hoc ipsQ sermone quo centesiniam tunc laiUumvidi humanos feneratores gravari me;
appellant, revocare deberent in memotian) Redenir lamen ego eorum bumaniiatem memorabam pfospi-
ptprem, qni yenil ceutesimam ovem salvare, non cere, ne postea se quererenlur fraudatos esse, do-
perdere? nec fereiro colla subjecti, ipsi defuntcum ad sepul-
55, Quis grayior exactor esl? Et boc triste nor cfa deducerent, graviori moerore deflenles pecuniae
nien.. Denique Dominus ail: Popu,lus meus, exaclo: suoefunus. -
tes vestri circumscribunl vos (Esai. m, 14). El in
CAPUT XI.
Eyangelio habes : Duni vadis cutn adversario luo ad
maijisiraiiim, da operam liberari ab Hlo; neforle per- Q Usura. eliam ab alealoribus exigitur, quorum in lusu
ditccfttead judicem, et judex tradal ie exactori, et varia fortuna est, sed lucrum cedit fenerdtori. Hujus
exactor mittat te,htcarceretn(Luc. xu, 58). Quis in illos quanta lyrannh, el qum leges aleatorum.
isle sit.exactor agnosce, qu'i etiam noyissimum qua- Posltemo barbaroruni quorumdam furor in aleam
dranleni exigit, et idein se credilorem vocal, atque describilur.
iii lipc etiam nomine fraudem facit: ut qui vene.ni oS. Aliud non minoris acerbilatis accipite. Ob-
ppcuja inelle illinit, ut sub gralo odore inors lateal, servant isti alealorum conventicula, et perdeutis
atque illita calicis ora vim fraudis abscondanl. Cre- serumnam commoditaletn suain judicant : spondent
dilor proDlexiturquasi fidelis; et quasi incrfediilus, pro singulis. Varios primo sors ludit evenlus, ad di-
ad quem fidelis oppignorat. versos soepe transferturvictoria, stipendiaque ejus
vicissim atque oerumna mutantur : omnes vincnntur
602CAPUTX. et yineuiil, fenerator solus acquirit: penes alios
Fenerqioris, ne debilpfis cadaver ad sepultutam effet- inane iiomen quod vicerinl, penes feneratorem so-
retur, prohibenlis liisiqria. lum fructus fest, non annuus, sed momentarius; illi
56. Quoties vidi a feneratoiibus teneri defunctos soii faciuntlucrum in omnium delrimento, illis solis
pro pignore, et negari tumulum, dum fenus expo- Besl e Usura viciorias. jVideas reliquos subito egen-
scilur? Quibus ego acquieyi Iibenler, utsuum con- les, repente diyites, deinde nudos, singulis jactilms
stringerent debitorem, ut el.eclo ep, fidejussor eva- statuni 603 mutantes. Versatur eoim eorum viia,
deret; hse.shiu•enigifeneratpris, Jeges. Dixi itaque : uttessera; volvitUr census in labula, fit ludus de
Tenete.reum vestrum; et ne vpbis possit elabi, do- periculo, etdeludo perieulum :,quo.t propositiones,
mui.nducite, cJL#udile\n cubiculp v«stro, cariiifici- lot proscripliones. Clamof plaudentiumj ;flelus der
n Ommjs.edit. ac insg. alifjupi, suum nihil hivenit. d Rpnii ed|t,, clausorutn mugitus ad-aliapersona^
Anliqtribfes vero, suu»i hon hivenit nildl. Qtiatn lee- bant. At npbiscnm vet. edit. et mss. consenliunt,
tioneiii Ainbrosius explicat lib. de Fuga sseculi, c. 4, nisi quod iiloe scriptoris yitio. pro, clauspmm, ha-
num.24. be.nt, plaukoruni, Porro post voces, tglia.personabanl,
. b Manum leiiei, id es.lsyiigrapham debitoris nianu videtur. subintelligendum, qualiainexsequiis persor
subscriptain. '...• nanl.
c Capjieminyius, hoe est, npbilitatis,^ejeclus gra- e Omnes edit,, usumvictotiaj mss. fere ad unum,
du, aiqhe ih plebeibrum' homi.num prdhieni re- usuvq viplotm, •
dactus.
773 DE TQBiA LlBEIi UMUS. 774
spolialorum, gemitus deplorantium. a Sedet inter ^ t vituiis quam sibi lali sorte superatus intulerat, sup-
hos creditor ut lyrannua, damnans unuinquemqtie pliciis iinperalse mortis exsolverit. Premit ergo fe-
sorte capitali, agitat hastas, feraleni insiimit de sin - nerator etiani colla Cliunorum, et eos urget in ferrum,
gulorum exuvijs auciionem : alios proscriptioiii ad- premit barbaros suoe lerrore ssevilioe.
dicit, alips servituli : nnn tanli occtsi sttb lyrantiis
sunt. Vitoe igilur lianc aleam reetius dixetim , quam, 604 CAPUT XII.
pecuitise ; siib momenlo fertur, quod valeat in seter- De feneralorum exactione, et variis vocabulis quibus
nutn. Ebrietas judicat, et nullus appeilat. Habct ej utunlur. Eorutn pecunia comparalur cutn eclddna
alea suas leges, quas fori jura pon solvanl. Nptatur, atiisque serpentibus; ubi cur usuras Grmci TOXOU?
si credi poiest, infainia, qui putavetil reiiileiiduui, dixerinl, explicatur.
el iiifainiiim senientia gravius quam ceusura judicia- 40. Quid enim tetrius eo qui bpdie feneral, etcras
lis inunl opprobrium; quoniain qui apud judicem expeiit? El (Eccli. xx, 16) odibilis, inquit, homo
damiiaiiiur, apud illos gloriosi sutil: qui apud illos hujiisniodi. Oblaiio quidem blanda, sed imnianis
daiimantur, apud judicem ciiminosi sunt. Noliile exactio. Veruin ipsa oblationis Iiumaiiitas facit et
constuujt Moyses seuiorum jtidicium (Exod. xvm) : exactionis ssevitiam : prottilit pecuniaiii,f hypothe-
Iii tameti de levioiibus jtidicabant; verbum grave, j . cas exigit, etiu suis apothecis recopdit. Uua pecuuia
hoc est, de poiiotibiis negotiis Moysi jttdicio reser- a feneraiqribtis datur, el quam piulta a debitoribus
vare consueverant. Hic dicitur : Alepniini coiisilium exiguntur? Qiianta sibi fecerunt vocabula? Nuuimus
judicavil, et pius eorttni limelttr polenlia , b quam datur, fenus appellalur : sors dicitur, caput voeatur:
Ieotiuni, Inier has feras vivis feneraior atque versa- ses alienUm scribiltir : multoium hoc capiium im-
ris. His besliis cibum eripis, his tetrior opstimaris, mane prodigium numerosam exaclionem efficil: syn-
bis crudelior plus tinieris. grapiiam nuncupal, chirographum nomiuat, liypo-
59. Feruitl. Cliunnrtim populos c omnibtis belluin tliecas flagitat, piguus usurpat, fiducias vocat, ohli-
inferre rationihus, feiieralotibus tameu esse sub- gatiouem asserit, • usuras prsedicat, centesimas
jectos; etcum sine legibus vivant, aleoesolius legi- laudat.
bus ohedire, d in procinctu Iudere, tesseras simul et 41. Echidna quoedam esl feneratoris pecunia, quoe
portare, c et plutes suis quam- hostilibus jactibus tanla mala parturil. e Echidna lamen fecunda pcijnis
interire.: in vicioria sua capiivos fieri, el spolia stto- viscera irahens, partu suo k rumpitur. Et tnorte ma-
rum perpeti, quse pali ab hoste non noverinl: ideo lerna docet sobolem non esse degeuerem in matrem.
numquam belli studia deponere; quod victus alete Igitur incipiunt esse serpeiites, illaiii morsibus suis
ludo . cum lotius pfoedse niutius amiserit, ludendi (-; sciuduiU. lllic ubi nascitur veneiium , priinuin pro-
subsidia ret|uiral bellandi periculo : frequenter au- batur. Pectinia autem feneratoris omnia inala sua
tem tanto ardore rapi, ut cum ea quse sola magni concipil, paril, nutrit, atque ijisa magis in soboie
sestimant, vicius arma tradiderit, ad nnum aleoe. sua crescil, trisli prole numerosior. Non minus
jactum vitam suam poteslali vel vicloris vel fenera- flexuosa quam serpens, atque in orbem lota se colli-
loris addical. Denique consiiluit quod quidam eorunj gens, ut caput servet: reliquo flagellat corpore, il-
et imperatori Romano cogniius in fide, pretium ser- lud soluiii producit ad vulnera : spiris ipgenlibtis

a Edil. Rom., Sed et hos....damnat. Vet. edit. el videat etiam quae in Admonitione in hunc l|brum
cod. Vat. el Vict., dmnnans. Thnan., Laud- et Dion., diximus.
Sed ei inter hos... damnans. Colb. solus prseluxit, ut d ln procinciu, hoc est, ad ineundam pugnam ar-
scribarum lapsum, agnosceremtis, vocem sedet in mis instructi.
aliis inss. in duas partes divi.deiili.um. 0 Omu.esedit. et mss. aliquoi, et plures suis quani
i> Cuncta: edil.,quam dmmonum.Cuncti mss. quam Iwstilibusktibus interire. Mss. duo,.... Iipsliiibus fac-
leonunt.Opti.me,(il enim allusio iuler voces alepitmnet tis inlerire. Alii oobiscum meiius,.... Iwstilibus jacti-
/ebnum,qu:e figura inhoc iraelalulreqtieiitisslinaest. busihterire, Elenim hostiliuui lelorum jactibus alese
0 Sie mss. Thuan. et alii; eun.ciaaautem edit., ac tesseriiriim j'actus hic opponuntur.
omnibus bellum inferre nuiionibus. Male. Qui eiiirri f Hypolheca est, quidquid feneralori oppignara-
oninilms nalioitibus bellum inferre b.ic dicj possint ii "]D lur, sive pignus sit quod ipsi tradatur asservuiuiun!).,
pnpnli, qunfiim Amhrnsii lenvpoie Levemadiiiodiim sive res iminobilis tiuseeidein per usurarjum in.siru-
cogniiionenj. fuisse in cnnfesso est. Legendum ita- mejitum obiigeittr., Nee inultum diverse iiomen, Fi-
que....ra(i(mi/i!(s,hoc est, omnibus in.odis.Siqui.deni, ducifi, de qtio infra igitur, signilicat.Vide Goihofred.
Am. Marceliino leste aliisque histoiicis. Ji.uj.usce in iib. III , Cod. Theod., tit.de Conimiss.reseiud.,
genlis mos erat piignare partim ci.rcomequiiando, pag. 252 et seq.
partim excufrendo et opporiune retfocedendo. Sed s Ecliidna, veiul mss. ecliiniiq,vipera femina; de
maxime lerga verienics magna industria jaculis lios-
les coiifodiebant. Quod auiem ad. hanc lanlani eo- cujus partu consuie Arisl. lib. v llist. aiiim. cap.
riinidem barbainrtiin in ludum insaniam,de illaapud: ult., Plin. lib. x Hist. natur., cap. 92 et iilins. Hic
auctores niiiil oji.ininoreperias; et Ainbrosius ipse autein Ambrosii locus toius eBasil. expresstis est.
id tantuni lando sese atiilivissesignificai.Neqne etiam, h Rom. edit., rumpiiur, et sobolem patit non sui
hic omittemus memoratos populos, qui inedilis ojn- deqenererji.Malrem enimillq morsibussuisscin.di.t,Itlic
nibus Iluiiiji scribuntiir, Chunos constanter legi in ergq ubi nascilur, ^eic. Vet. atitein, ef quoedamPai;is;.
nns. Qui de illis plura cpgnoscenevoljie.rjl, iijdjeai. cnm. mss. iunostram lectipppri).eons,pivan.i.i'iji'siqupd
Ain. Marcellinum, el in eumdem Valesii, ac Lind.cji.- in..ve.t.edi,t..a'cniss. Torn. ei Vict. desuht ista.yevba':'
bergii notas : item Sozomenum, Joriiandem, et alios; Igilitf primumincipiuhtesseserpcntfis,
775 SANCTI AMBROSH 776
quos comprehenderit, ligat, solo capite interficii: preiidant';.rcum prenderinl, tunc virescere incipiuni,
salvo capite, etiam si reliqua pars ejus dilapidata postea pullulare: at vero pecunia fenebris vix plan-
fuerit, reviviscil. lata jam pullulat. Semina lempore erumpunt, ani-
42. Diversa quoque serpentibus sunt convenieiidi malia tempore pariunt: Tempus enim pariendi, et
et parturiendi tempora : pecunia ,1'enebrisa die initse lempus moriendi; tempus plantandi, et tempus evel-
conventionis crescentibus serpit usuris, quse parlu- lendi plantatum; tetnpus occidendi, et tempus sanandi
rire non novit; quia dolores magis ipsa in alios (Eccle. III, 2 el 5). Et infra : Tempus acquirendi, el
transfundit. Ibi dolores ul parlurientis; unde etiam tempus reddendi: tempus cuslodiendi, et lempus expel-
TOJWU? Grseci appellaverunt usuras, eo quod dolores lendi (Ibid., 6), ut Ecclesiastesait: pecuiiia fenebris
partus animse debiloris excitare videanlur. Veiiiunt hodie semiiiatur, cras frueiificat: semper parit,-et
kalendse, parit sors cenlesimam : veniunt menses numquam inleril: semper plantatur, vix evellitur.
singuli, generantur usurae, malorum parentum mala Vult semper fenerator acquirere, numquam perdere:
proles. Haecest-generatio viperarum. Crevit ceniesi- ntimquam custodire d pecuniam suam, semper ex-
ma, petilur nec solvituivapplicatuf ad sonem. Fit pellere: numquam sanare, semper occidere.
maledictum 605 prophelieum ( Ps. LIV, 12), dolus 44. Et quia bonus ad omnia magisler Ecclesiastes
in dolo, usura improbi seminisfeiura deterior. Itaque B e liber est Salomonis , paulisper ipsi inhsereamus :
riOh jam centesima incipit esse, sed summa,hoc Non sadabilur octdus, inquil, videndo, et non satia-
est, non fenoris centesima, sed fenus cenlesimse. bitut auris auditu (Eccl. l, 8): nec fenerator exple-
lur accipiendo, nec affectus ej'us quotidiano nume-
CAPUT XIII.
randi seris satiatur aitditu. Et iterum: Omne quod
Usurm elymologiamprosequens oslendit illam lepori- fuit, ipsum est quod eril (lbid.,2): Crescil semper
bus ipsis, ac plantis quibuslibel fecundiorem esse, pecunia, otium nescit avaritia, nescil usura lerias.
feneratorisque avidilate omnematiam superari: dein Omnes, inquit, lorrenles vadunl in mare, et mare non
ad instilutam usurm cum | animalibus ac planlis adimplelur (Ibid,, 7). Mare istud fene.rator est;
comparationem redit. omnium 606 palrimonia tamquam fluctus absofbet,
45. Usuram quoque ab usu arbitror dictam, quod et ipse nescit expleri. Mari lamen plerique utunlur
ut vestes usu, ita usuris pairimonia seindantur. a C ad quaestum, fenoratore nemo utilur nisi ad dispen-
Lugubre cerse prima liltera sonat. Parlurit vox dolo- dium : illic multorum commodum est, hic universo-
ris est: quid libi potest esse boni, quod a dolore rum naufragium.
incipitet ab obligalione? b Lepores ferunt generare 45. Multa sunt animantia quae cito generare inci-
simul et educare, et continuo pariurire: ° isiis quo- piunt, sed cilo eliam generare desistunt: sors cito
que anaglyphariis usurarum generatur et supergene- generat, et numquam desinit; immo cum exordium
ratur usura, enutritur ac nascilur, et nata jam par- crescendi acceperit, in infinitum extendit augmen-
turit. Radices quoque arborum primo plantantur ut lum. Omne deinde quod crescit, cum ad naturse suae

tt Edit. ant. cum mss. jionnullis, lugubre cmtera
prima liltera sonat, parlurit vox doloris est. Era. et
Gill. posito asterico ad voceni cmtcra, noiarunt in
margine, forte Grmca prhnum, Gill. addit, velcerm.
Cum vero istsec minus placuissenliis qui Rom. edit.
priefuerunt, ipsi marte proprio locum emendare co-
nati suntin hunc modum,Toxo?Grmcelugubre sonat:
partus enim qui vbx doloris est, significai. SetApraeler-
quam quod jam in fitte capilis superioris dictum ftiit
de voce TOXGJ , mss. omnes huic emendationi recla-
mant. Ex his codex Th. ante mille annos seriplus
nostram iectionem dislincte prsefert. Accedunt alii
aliiiuot, ac Gill. in margine ; at in mss. quibusdam
ignorantia scriptorum aliquid vitii obrepsit, v. g., in
Laud. pro lugubre cerm , legitur uno verbo lugubre-
scere, quod quidem aperle inendosum est. Pofro ut
corruptionis causa ohscuritasamoveatur, observa hic
agi de vocabulo usura, cujus prima lillera u eumdem
olim sonum habebat quern Grsccadiphtongus ou, quo
etiamnum ab ltalis, Germanis, aliisque populis pro-
nuntiatur. Is autem sonus cum noctuse voeem imi-
tetur, dicilur lugubris seu feralis; unde est isiud in
Ausonii Tecnopsegnio:
Ceeropiisiguotasouisferale sonaus
Videsis J. Lipsii lib. de recta Pronunt. Lat. linguse,
ubi agilur de hac littera. Quod veroad vocem cerm,
idem ea valet hoc loco, ac si scriberettir cerati codi-
cis, aut tabeliarum, quo sensu passim apud probatos
auclores invehitur. Iiaque locus ex salebroso phinus
fiet, si eum hoc modo interpreteiis: Prima littera
tabellarum in quarum ceris usura vox inscribitur
lugtibre sonal. Quo forte sensu cap. 10, num. 55,
diclum esl: Personal, personat funebrcm ululatum
fenoris usura,
b Quod liic de leporibus ex Basilii Hom. 2, in
Psalm. xiv, uii alia permulta transiulit Ambrosius
noster, id praicipue cuniculis convenit; unde natum
cst adagium, ssepius pariunt, quam cuniculi.
c Rom. edit., Istis quoque tocoglyphisgeneratur,
etc, ubi procui dubio respexit ,'id illud Basilii, y.vX
Tot?TOv.oyWtpotjTK j^pnpaTKoftouSavci^raiv.aiyE'JVKTtxi,
vai uwoyuETKt.Sed nihil est causae cur mss. atque
edit. omiiiinii lectionem abdicomus,-cum voce ana-
glyphariis iilem aptissime signifieetur ; utraque enim
vox lit «TT6 TOO id est, sculpereseu fodei e, unde
•yXvosiii,
anaglypharii dici possunl qui debilorum nomina ite-
rum aut saepiusinjabellis suis stylo insculpunt.
d Edil. anl. cum Torn. cod., pecuniam suatn sem-
per explere. Rom., .... fundere. Magis commode alii
scripti cod. ut in lextu. Hic euim Ambr. respexit ad
illud Ecclesiastis, lempusexpellendi; et hoc significn-
tum voluit feneratori niliil lam cordi esse, quam ut
pecuniam suam foras expellal, eam fenori collocan-
do,e ne doini otiosa remaneat.
Qui seeus senserint, eum librum vel Ezeehise ,
vel Isaise, vel Zorobabeli attribuentes, vide apud P.
Dan. liuelium iu Demonstratione evangelica, Prop. 4
delib. Ecclesiastis, pag. 192, ubi enruin raiiones di-
luuniur, ac Salomoni asserilur idem hic liber; cujus
etiaui dignitas confutatis adversariorum argumentis
ihidem yjndicatur.
 777 DE TOBIA LIBER UNUS. 778
formam atque mensuram, magnitudinemque perve-1 \. vito, nox irruit sicut Judse, qui cum diabolus se
nerit, vacat incremenlo : sed feneratorum pecunia misisset in cor ej'us, surrexit ad proditionem, el facta
tempore semper augetur, et ultra formam maternae est nox; sol enim justitise occiderat ei, et recubuerat
sortis excedens modum non tenet. Pleraque etiam super eum. Qui in cor ejus iniravit, fecitilli tenebras,
animantium cum coeperint ea quse ex his orta sunt ut lucis non videret auctorem. Ibi miser periit in
generare, lamquam effetis viribus usum generationis illo convivio in quo alii salvantur. Reddite igitur
amittunt: sors autem fenoris cum fuerit crescenlibus vestimentum debitori, in quo dormiat, et quielus sit.
exsequata cenlesimis, et velusiatem sui renovat, et Si noluerilis reddere : exaudiam, inquit, eum; quia
partus solilos adjunctione mulliplical. misericorssum (Ibid.). Si vos non exaudilis, ego ex-
CAPUT XIV. audiam, ego miserebor, ego non despiciam inopis
Usuram prohiberi lege divina, unde et sumptum est precem. 48. In Deuteronomio quoque scriptum est: Noit
illud Calonis, fenerare est hominem occidere.
exiges a fralre tuo usuram pecunim, et usuram esca-
Veslimenlumpignori acceptum anle noclem redden- el usuram omnium rerum quascumquefeneraveris
dum esse; ac fenoris nomineinlelligendumquidquid rum, luo.
frairi Si alienigenmcredideris, usuram exiges ab
prmter sortem exigilur : post qum sequilur extorsio- B eo : a fratre autem luo non exiges (Deut. xxm, 19 et
num divitibus familiariumrepreltensio.
20). Vides quantum pondus in verbis sit. Noli, in-
46. Non novum nec perfunctorium hoc malum quit, exigere usuram a fralre tuo, hoc est, cum quo
est, quod veteris atque divinse praescripto legis in- habere debes omnia communia, ab eo tu usuram
hibetur. Populus qui despoliaverat ^Egyplum, qui exigis ? Frater tuus consors naturse, et cohseres gra-
pede transierat mare, monetur a fenoris pecunia tise, noli ab eo exigere amplius, a quo durum est
cavere naufragia. Et cum de aliis peccatis a semel repetere quod dederis , nisi cum habuerit unde
aut multum iterata admonitione praeseripserit, de solvat.
fenore ssepius intimavit. Habes in Exodo: Quod si 49. Et quia plerique refugientes prsecepla Legis
pecuniamfeneravetis pupillo, orphano, pauperi, apud (14, qumst. 3, c. Plerique), cum dederint pecuniam
le non suffocabiseum, non imponesilli usuram (Exod. negotiatoribus, non in pecunia usuras exigunt, sed
xxu, 25). Ostendit quid sit suffoeare, id est, usuram de mercibus eorum tamquam usurarum emolumentoj
imponere; strangulat enim, et quod pej'us est, ani- percipiunt; ideo audiant quid Lex dicat: Neque usu-
mam laqueus creditoris : quo sermone et praedonis ram, inquit, escarum accipies, neque omnium reruni
violentiam, et defofmis nodum mortis expressit. quascumque feneraveris fratri tuo. Fraus euim ista
Quod si pignus accepeiis veslimentumpropinqui tui, i€ et circumscriplio Legis est, non custodia. Et putas
anlesotis occdsumrestitues illud; esl enim hoc cooper- le pie facere, quja a negoliatore b velut munus susci-
torium ejus tanlum, 607 ,wc veslimenlumlurpiludinis pis ? Inde ille fraudem facit in mercium pretio, unde
, ejus in quo dormiet. Quod si ilaque proclamaverit ad tibi solvit usuram. Fraudis illius tu auctor, tu parti-
me, exaudiam eum (Ibid., 25). Audistis, feneratores, ceps, tibi proficit quidquid ille fraudaverit. Et esca
quid Lex dicat, de qua dixit Dominus: Non veni usura est, et veslis usura est, et quodcumque sorli
Legemsolvere, sed adimplere (Malth. v, 17)? Quam accedit, usura est: quod velis ei nomen imponas,
Dominus non solvit, vos solvilis ? Usuram , inquit, usura est. Si licitum est, cur vocabulum refugis, cur
petere, suffocare est. Hoc quoque foris sero est di- velamen obtexis ? Si illicitum est, cur incremenlum
clurn a quibusdam eorum prudenlibus: Quid est, requiris ?
fenerare? Hominem, inquit (Cicero, lib. n Offlc, 50. Quod pejus est, hoc vitium plurimorum est,
in fine), occidere. Sed utiqtie non Calo priorquam et maxime divilum, quibus hoc nomine struuntur
. Moyses, qui legem accepit. Multo ille posterior. cellaria. Si quis instaurandum convivium pulat, ad
47. Si pignus acceperis vestimentumpropinqui tui, negoliatorem mittit, c ut absynthiali 608 cupellam
ante solis occasumrestilues illud, ne nudati appareat' sibigratis deferat: ad cauponem dirigit, ul Picenum
turpiludo (Exod. xxn, 26 et27). Vos vero exuitis D vinum, aulTyriacum requirat: adlanium, ukvuivam
atque nudatis, et non redditis. Videte ne sol occidat sibi procuret: ad alium, ut poma sibi adornet, Itaque
super avariliam vestram, ne sol justiliae vobis occi- humanitatem j"udicant quse alieno periculo conslant.
dat; quia justitiam non tenetis, aut sol iniquitatis Tu bibis, et alius diffluit lacrymis: tu epularis, et
super flagitia vestra condatur. Dies quoque perit in- alios cibo tuo strangulas: tu symphonia delectaris
a Lalinius legendum putat, semel ul multum. Sed per modum usurse illicitum dicunt, non vero si per
eum edit. omnibus omnes omnino mss. hoc loco modum muneris accipiatur.
consenliunt. Nec sane adeo inepia est recepta lectio, c Absyntliiaium, aut ut alibi scribiiur , absyntltia-
ut non scite explicari possit in hunc modum , sive cum, vinum est absyntbo conditum : Picenum autem,
semel lantum, sive mulioties caetera vilia lex prehi- et Tyriacum ita dicunlur a locis in quibus nascuntur.
buerit, ssepiuslamen usura quam illis inlerdixit. Est enim Picenum regio qusedam Italiae, Tyrus vero
urbs in Asia. Quod autem pro voce, vulvam, Lal.inius
b Omnes edit. ac mss. duo, velut ntuluum
suscipis. legenduin conjicit hyllam, qu« vox in ant. edit. lege-
Melius alii, velut munus suscipis. El hinc inleliigas battir fruslra est;.cum omnes edit. praeferant, utrf-
jam tum excogitatam fuisse hominum avarilia distin- vam, et ea ut jam dietura est, ab aucupibus delicia-
ctionem illam, qua aiiquid aceipere praeter sortem rum qusesita sil.
PATROL. XIV. 25
 779 SANCTI AMBROSII 780
et aiius miserabili deplorat ululatu: tu ponta degu- A. lem pignus non reddidit, et in, simulacra apposuit
stas, et alius spinara yorat. Numquid colligunt-de oculos suos, iniquitatem fecit; cum usura dedit, et
spinis uvas, aut de tribtilis fieus? Spina usura est, superabundantiam accepit, hic yiia non viyet. Omnes
spina centesima est, tribulus est fenus, male urit. iniquitates istas fpcit, morte morieiur: sanguis ejus
Quompdo ergo. potes fruetum habere.de spinis? Si super ipsuni erit. Vide quomodo fenera.torem cum
is.te frucit.is de spinis non: npscilur, ille nascelur idololatra copulayit, quasi crimen aequaret. Elige
aeternus. De aerumnis dilaris, :de lacrymis lucrum ergo quod dulce est,
quaeris, de faniealiena pasperis, de exuviisdespolia- 53, Gur sempe.r tristes, cur semper amarissinii,
tortim IiQminumeudis, argentum : et judicas le diyi- cur semper solliciti? Procedat aliquando a vobis-mi-
tem, qui stipem poscis a paupere? Sed audi quid sericordia, procedat veritas : obligetur mendacium,
dicat Salvator : Vm vobis divilibus, qui habelis conso- fraus odio sit. Docuistis perjurium : feneratorium
lationem vestram (Luc, vi, 24)? sacramentum dicitur, aubiparatUrperjurium.Paras-
tis frequenlef cum reddita fuerit pecunia, quod syn-
CAPUT XV.
grapba non appareat: pej'eratis postea qUodnon fe-
Alienigeiiam q quq usurtis licel exigere, solum esse ceperilis pecuniam. Nolite ergo semper misefi esse,
eum, quem iicei occidere: fralrem vero ejusdemvel g semper avari, semper moesti. Leones sunt, ei fefita-
fidpi vel juris consqrlem: quamlibet usuram proscri- lem suam miitant : De manducante, inquil, exivit
bi, et de benedictionibusejus qui ab ilta abstinuerit, esca, el de forte et trisli exivit dulce (Judic. xiv, 14);
„£um exlipttqtione admisericordiam et veritatcm. Grascusvet tristi habet; sic invenimus. Tanien de
51, Sed forle dices quia scriptum est: Atieni- forti hoc intelligilur; quia leo fortis est ferilate : et
genm fenerubis(Deul. xxm, 20); et tion consideras qui ferus, tristis. Et de vobis qui pecuniamet ava-
quid Evang«lium dical, quod est plepius. Sed hoc ritiam devoratis, exeat misericordia; haec enim esca
interim sequestremus, Legis ipsius verba considera : est egenorum : et de trisli exeat dulce; ut dimittaiis
Fratri tuo,. inquit, noh fenerabis ad usurqm: sed ei qui non habet «nde dissolvat. Quid traliiiis pec-
alienigenam'exiges. Quis eral lunc alienigena, nisi calsi u! fupe longo, et jugi loro vitulse? Quod fit uti-
Amalech, nisi A.morrhseus, nisi hostes? Ibi, inquit, que,.cum fenus.pro.tjjici.lls. Tenetis pauperem debi-
usuram exige, Cui merito npcere desjderas, cui jure toreni, byel ibi sit aliqua gratia, ubi nulla spes com-
inferiintur arma, huic legilinie indicantur usurse. modi. Et hoc secundum ayariliam yestram loquori
Quem hfello non potes facile vincere, de hoe ciio CAPUT XVI.
potes, centesima vlndicare te. Ab hoc usurain exige,
Ex Evaiigelico pmcepto fenerqnduni Ids, a quibus
quem npn sit crinien occidere. Siue ferro dinticat qui | ,
usuram flagitat: sine gladio se de hoste ulciscitur, niliil exspecletur, immo etiqm ininucis : uberrimum
qui fuerit usurarius exactor iniinici. Ergo ubi jus fcnus illius esse, qui Doinina fenetqveril: nec dif-
belli, ibi eliam jus usur;e. Fraterautem tuusomnis, fidendum ipsius •pquperlali qiim verqs latgilur divi-
fidei primum, deinde romani juris estpopulus: Nai- lias.
rabo nomeii luum fralribus meis, in medio Ecclesim 54. CuUerum Doniinus in Evangelio talibus magis
laudabo te (Ps. xxi, 23).. exislimat fenerandum, a qtiibus redliibilip non spe-
52. Denique eliam in Levitico prtsscribit Lex usu- retur. Sic enim ait: El si: muluum dederitis a quibus
ram a fratre non esse po&eendam. Sic enim habes: speratis recipere,qnm vobisest grada? Nampecculo-
Et vivet fratet luus lecum , pecuniam tuam non dabis res peccatoribus fenerant, ut tecipiqiit;.verumiaiiien
illi in usutam, et in ampliusrecipiendum nqn dabisilli amqte inimicos veslros, ct benefacite eis, et muiuum
tscas iuas (Levil, xxy, 36). Generalitcr hsec sententia date niltil sperantes; et arM mewes vestrq multa in
Pei ojinie sorlis exclusit augmenlurn. Unde et David cmlo, et erilis filii Aidssimi, quia ipse benignussuper
el benedielum sestimavjt, et dignum habilatione cos- ingrdlos et maios. Estole.misericordes, sicut el Paler
Ipsti,.qui pecuniam npn dedit iu usuram (Ps, xiv, 5). vestes:misericors est (Luc.fyi, 51 et seq.). Adyertitis
Si ergo^ui non dedit, benedictus; sine Uubiomaledi- ] > quo.dnomcn a Domino fenerato.r acceperit, quod no-
Gtiis, qui ad usuram dedit. Cur ergo malediclionem men eliam qui fenori vesiro fuerit obligalus. Pecca-
potius eligis, quam benediclionem ? Potestis bene- tores, inquit, peccatoribus fenerant, ut recipiant:
dicli esse, si yelitis, polestis justi esse. Homo enim uierque peccator, et fenerator, et debilor. Vos au-
jusius sccundum Ezechiel (Ezech. xvtn, 7) , qui pi- te.m, inquit, amale inimicos vestros. Non diseuliatjs
usuram quid mereanlur inimici, sed quid vos facere opor-
gnus debitoii reddet, et pecuniam suam in
non dabit, et supevabundaivtiam non accipiet, 6@9 teat. Date mutuum iis a quibus non speratis vos,
et ab injustitia avertet manum suam .Juslus est iste, quod daturn fuei-if, f ecepturos. Nulium hic daniitum
inquit,, viiavivei^ dicii Dotiiinits{.Ibid., 9). Qui au- est,*ed CQiiipendjum,Minimum datfs, multnm reci-

«Efa. ijill. acRpm., ubi paratur pefjurium. Perju-
rqsiis frequeifteKCodex Vict., ubi perjuraluf. Perju-
riuni pardstis frequenter. Aiii, atque Am. edit. nobis-
cui!),.iibi stibintelligenda vox, petjutium, post ver-
hum, parastis.
b Edit. omnes, et duo mss., velut ibi sit aliquq gra-
tia. Alii probatioris notse, vel ibi' sit, etc. Ubi vel,
idem sonatac saltem, qup seqs.u ab auctoribus non
rai-o usurpaiur.
781 DE TOBIA LIBER UNUS. m
pietis : in terra dalis, et id vobis solvetur in ccelo :. i defendunt. Aiunteuim : Scriplum est in Deuterono-
fenus amitlitis, mercedem magnam habebitis: fenera- mio : Si fv.erit tibi debitum a proximo tuo quodcum-
lores 610 esse desinilis, filii erilis Altissimi : erir que, non introibis in domum ipsius pignerare pignus :
(is misericordes, qni vos Patris selerni prpbetis hse- sed foris slabis, el homoapud quem cst debitum tuum,
redes. ptofetel libi foris pignus. Si autem homoille pauper
s. 55, Sed feneratorum vos deleciat et usurarum vo^ fuerii, non darmies in pignoreipsius ; sed redditione
cabulum. Id quoque non invideo. Docebo quoinodo reddes ei pignus ipsius ad occasumsolis, et dormiet iti
boni feneraiores esse possitis, quomodo bonas quajT vestimentosuo, et benediceile, el etil inle misericor-
Kitis usttras. Dicit Salomon : Fenerat Domino qui diq coram Domino Deo luo (Deut. xxiv, 10 el seq.).
miserelur pauperi : secundiimdatum autem ejits relri- Etalibi, inquiunl, seriptuni est : Non pignerabisQ\%_
buet ei (Prov. xix, 17). Ecce bonum fenus de maio molam, neque lapidem superioremmolm;quohiani.liic
factum estiecce irreprehensibiiis fenerstor: ecce pignerat (Ibid., 6). Et ahbi: Non dccipiespignus ves^
usura laudabilis. Nolite ergo j'am invidentem me ves- timenti vidum (Ibid,, 17). "Undeargumentanturquis)
tris commodisseslimare. Pufatis qtipd hominem sub- specialia pignora sint interdicta, non omiiia, id est,
traham vobis debitorem? Deum pfovideo, Christum pauperis et viduse; Molam quoque el Japidem supe-
subrogo, illum demonslro qui vos fraudare nori pos- B rioreni .nipjseprohibilurii pignerarl.
sit. Feneraie ergo Domino peeuniam vestram in 58. Sed cum pef Ezechielem proplietam ipse Do-
inanu pauperis. Ille astririgitur et tenfetur : ille scri- minus dicat (Ezech. xvm, 7), justum esse qui pi- .
bil quidquid egenus acceperit: Evangelium ej'us cau- gnus reddidit, injuslum qui tenuit: utique non spe-
tio est : ille promitlit pro omnibus indigenlibus, ille ciale aliquod, sed generaliter omne pignus suadet
dicit.fidein ; quid dubilatis dare? Si quis vobis dives esse reddendjim; cum dicat Job : Gonscripiionem
iitijus soeculiofferalur, qui fide promittat sua pro ali- qnam habni adv.ersus aliquemjuramcnlo conceptam,
quo dehitore, stalim numeraiis pecuniam : patiper imponeiis coronam legebam, el si non scindens &am
estvcbis Dominus coeli, el cottdiior mundi hujus; reddidi, nildl accipiensd debitore{Job. xxxi, 26 el 27).
et adliuc deliberaiis quem ditiorem quseralis fidej"iis- Cum Dominus nihilab iis quibus mutuum dederi-
sprem. mus, sperandum esse praecipial (Luc. yi, 54), quod
56. Sed aliegatis, quia pauper est iaelus, cum di- recipere debeamtis, quomodo pignus secundum Le-
ves esset, Vidislis ergo quia fides ejus dives est, fides gem putanl esse retinendum?
ejus idonea est: pauper est factus, cum pro nobis CAPUT XVIil.
solveret, et adliucpaupertas ipsa non decipit; nps
•eniro diyites fecit, quos pauperes putabatis. Dicit Q Ut pbjicienlibus nps divhfiilege jad fenerqndum inci-
eniui Aposlplus: Pauperfactus cst cum dives esset, iqrifiql salis, inquirilur quid jii.slus p. g.Pelrus fer
ul in illius inopiq vas dilaremini (JI Cor. vin, 9). Bor nori dare vqleqt; oslendilurqiie stiqs il.li seripones
«a inopia, quse largilur divitias. Noliie ergo vos paur esse, quqs fetteret,
pertatem timere, ut silis divites, Date ptiosanj pecu- ,59, Af bne pari ^ecrudeseant modo, eldicant
niani, etrecipieiisfructjiosam gratiara, et pauperum eliapi se ad fenerandum incitari Legis oraculp ; quia
subvenietis necessilatibus, et yobis custodise soilici- sci'i|)lum est: Fenerqbis gentibusmuiti.s, tuautem non
iudo minuetur. Non peribit quod pauper acceperit; muiuaberis {Deut, xxyiii, 12); tempus res.tplenius et
etvobisquod dederitis inopi, sine custpdp servabi- cxpressius.d.ispMlare ei docere quid jerieranduiii, et
lur. Quod si incremenlum usurarm». quaeriiis, in qtiifa.usLegiSiStaintapjrsescribanl; prtecedit enim fe-
Lcge bepedictip, in Evangelio coaleslis es,l iuerces : noris causa pignoris causam. Muluabiiur, inquit,
quid suayius benediciio.ne ; qu.id majus, est ccelo? ,Si peccqtor, et npn solvet : jutfus autem misereiur, ct
ps.carujii desideratur usura, ea qpogue prseslo «si, tribuel (Ps, xxxvi, 21). Audis, debjlor, quid debeas
siCJJtJegimus : Is enitn qui miseteiur pqupetis, ip.se declinare : ,audis, credilor, quid debeas imitari. Et
pqscetur (Prpv. xxii, 9),. infra.: Juvenis fui, et senui, ei noii vidi juslum derc-
P lictum, necsemen ejus qumrenspqiiem, Tota die mjse-
CAPUT XVII.
reiur el feneral (Ibid,, 25). Unde huicjusto qupd^lota
Occurrilur objectioni,qua nonnuUi neganl generaliter die fener,et?
Ergo dives justus est; et,quanto ditiof
prohibiium ne pignus retinealur, sed ad pauperum unusquisque fueril, lanlo juslior.: qu.i plus ljabuerit
pignora Legemxestringunl. iinde feneret, ipse erit justior. Sed diflicile dives in-
57. Ueddite ergo pigoora quse lenetis, quoniam fi- trat in regnum coelorum.
dejussorem idpneum reperisii.s, Sed. obmurmurant 60. Quid ergo fenej-ei, dic milii, sancte David?
ap"huedicenles., quia licet lene,r,epignora, el se Lege Cpntra me protuli lestimpniu.m, nisi raihi subvenis.
aIta mss. omnes Gall. ac vel. edit. Rom. vero ex erubesctmtniodo. Gill. etRoin., At ne parie.rubescant
iino Va.t., Unde argumenlqnlut pigitom pilerdicla non tnodp,.Demum ms.Vat. unus, et qtiinque Gall. Ut iu
oinnia, sed specwlilcr pauperis, el vidqm. Apefta et texip. Est auleiiJ hi.c ne recrudescani, idem ac ne ite-
inininie coacta lectio,, sed qusepoliiis verpprum Ani- r.iipi sese defendant, Scrjpiurae aiictoritalem obten-
brosii paraphrasjjn, quara ipsa Ambrosii verba re- dpn.tes; et hpc ep respicit, quo.d.supra dicilur: Sed
prsesfeiiiet. mutmutqnl adhuc, etc,
bEdit. Am., Era. cum mss. dtiobus, Al neparere
 785 SANCTI AMBROSH 784
Petrus dicebat : Argenluin et auruth non habeo A tibi autem nemo dominabitur. Consliluet le Dominus
(Act. III, 6), numquid non erat j"ustUs? Tu-mihi ergo Deus.tuus cayut, el non in caudam, et eris tunc supra,
expone quid feneret. Dixisti emta.-i-Bealus.vir qui et non subler, si exaudieris vocetn Domini Dei tui
miseretur et commodat, disponet sermones suos in ju- (Ibid., 13). El sequitur : Si autem non audieris, nta-
dicio (Ps. cxi, 5). Inveni quid fenerat j'uslus. Petrus lediclus tu in civitale, et malediclusin agro (Ibidi, 16).
quoqtte, me doceal et ipse quid feneret, qui dixit Et infra : Maledicta ptogenies venlris lui (Ibid., 18).
iriopi. altendenli ad se et ad Joarinem : Argenlum Non pecunia utique benedictum facit, sed cognitio
ei aurum non liabeo. Nibil ergo dabis pauperi,'j apo- Dei, prsedicatio verbi : si gratiam Domini fenere-
stole? Dastamen,- et plus das quam alii : das inopi, mus, siiindigeritibns eloquia Doniini conferamus, si
. quod alii dare non possunt : das inopi, post quod observemus mandala coelestia. El conlra malediclum
egere rion possit: das inopi, quodetiam divites acei- non facit, si desit pecunia quaefeneretur : sed si de:
pere concupiscunl: das inopi, quod ii qui istud ar- sit studium, si desit observatio ccelestium statuto-
genlum et aurum habent, cbnferre non noverint; rum, maledictus eris.
quia avaritia eos impedit: a das inopi, quieis diviti-
bus facias ditiorem. Incilasti animum meum, con- 613 CAPUT XIX.
Judmos primo gentibus fenerasse, poslmodumgentes
cupisco hoc donum luum. Dicito, rogo, 612 5°id ;a
des. Noli me diu suspensuin retidere; cupio peiere, inChristum credenles vicem illis reddidisse, quod
si cito solvas. Sed solvisticito : non distulisli ino- pecuniatn suam amisissent: ejusdem pecunim laus,
pem, non despexisti precem pauperis, non diulius alque adillam fenerandam exhortalio : el quo pacto
eum desperare fecisti, nou vacuusad tfemplumas- in ea re Isrdelilis anlepositm fuerinl mtiones.
cendisti diceiis : Argenlum et aurum non Itabeo.Non 65. Denique mysterium Ecclesise evidenter ex-
illi soli plenis manibus ascendunt, qui argentum et primitur. Primum enim dixit ad diseipulum Legis :
aurum habent: ascendit et pauper non vacuus: as- Si audieris Legem, et custodieris, fenerabis gentibus
cendit et ille non vacuus, quia auruin et argentum (Deut. xv, 6); quod faclum est a patribus nostris.
non habet. Audiamus quid det iste pauper : Sed quod Feneravit Moyses gentibus, qui proselytos acqui-
habeo, inquit, do libi. In nomine Jesu Nazareni surge sivit, feneravit Jesus Nave, feneravit Gedeon, fe-
et ambuta (Ibid.). 0 optanda paupertas; o ditior neravit Samuel, David, Salomon, Elias, Elisaeus;
jnopia! Claudieabat, cui divites dabant: ttnus pau- et si quis yolebat verbum cognoscere , pergebat ad
per dedit, et statim qui claudus eral, sanus est eos : regina Austri venit audire sapientiam Salomo-
factus. nis. •
61. Habet ergb j'ustusquod feneret, habetet argen- (] 64. Ubi coepit populus Jadseorum non custodire
lum qiiod feneret, sermones suos fenerat: hoc est j'usli Legem, coeperunt advenae, hoc est, ex populo na-
argentum;' eloquia enim Domini, elOquiacasta, argen- tionum qui in Dominum Jesum crediderunt, inter-
tum igne examinatum, probatum terrse, pufgatum sep- pretalionem Scripturarum fenerare illi vetusto po-
tuplo; HocfeneratquiLegem aecipit; quiLegem medi- pulo. Feneravit Timotheus patre Graecoortus ver-
tatur, qui Legem exercet: hoc feneravit Petrus, hoc fe- bum Judseis, cum sacerdotium recepisset; fenera-
neravit Paulus, quibus dicitur ut ad viros 'naiionum mus hodieque sacerdotes in Ecclesia VerbumJudaeis,
pergerent. Ad Gornelium centiirionem Petfo, cui di- qui de Synagoga ad Ecclesiam transierunt; fenera-
citur : Surge, vade nihil dubitans, quoniam ego misi mus et novam et vetustam pecuniam : etenim quam
illos; et surrexit et ivit (Act. x, 20). Et infra dixit: habuerunt, jam non habent; oculos habent, et non
Numquid aquam vetare possumus, ne baplizehtur ii, vident, aures habent, et non audiunt; pecuniam
qui Spirilum sanctum acceperunt (Ibid., 47)?Jussit- habent, et nonhabent; quia usum ejus ignorant,
que eos baplizari. Hoc est: Fenerabis gentibus, ut pretium ejus nesciunt, figuram ejus et formam non
peccata dimitlas; debila auferas : tu autem non mu- cognoverunt. Nam si cognovissent, numquam auc-
luaberis. Mutuatuf enim peccalor, et noii solvet torem pecuniae denegassent dicentes: Nolumus Itunc
peccala sua; quia peccator est. Paulo diciluf (Act. ix,'. D regnare supernos (Luc.,xix, 14). Qui quidem re-
15): Fenerabis genlibus qui missus est ad gentes; diens, accepto regno, jussit vocari servos suos qui-
Joaniii dicitur : Fenerabis gentibus; Jacobb et cae- bus dedit pecuniam , et eos qui fenerassent pecu-
leris dicitur : Fenerabitis gentibus ; quibus dictum niam, praedicavit: ei autem qui pecuuiam tenuit
est: lle, baplizale gentes (Matlh. xxvm, 19). otiosam domini sui respondit: Sciebas quod ego Iwmo
62. b Dicitur populo patrum : Si cuslodieris man- auslerus sum, tollo quod non posui, nie/o quod non
dala Dei, benedictuseris, et fenerabis genlibusverbum seminavi : el quare non dedisti pecuniam meam ad
(Deut, XXVIII,12). Denique non de pecunia dici si- mensam , et ego veniens cum usuris utique exegissem
gnificant sequentia : Princeps eris genlibus multis: illam (Ibid., 22 el 25) ?
»MssJ nonnulli, ac oirines edit. das inOpi, quod Paulo : Si Palrum cusiodieris mandala, benediclus
extthdivilibusfaciat,plures, facias diliorem. Alii mss., eris, et fenerabis gentibus verbum. Rom. e cod. Vat.
das inopi, quo (anliquiores qui) eis, etc. In sexlo au- cum quo Gall. omnes conseniiunt, locum restituit:
teni casu est relativum qui, et subintelligiiur ejus an- nisi quod ubi omnes mss. praeferunt, genlibus ver-
lecedens hoc modo, Das inopi id muhus qui, etc. illa reposuit, gentibus multis. ,
b Vet. edit. cum mss. Torn. et Vict., Dicitur bum,
 785 DE TOBIA. LIBER UNUS. 786
65. Audistis quse pecunia boni feneratoris sit, A et de tunica quam omnes jubemur induere. Bonum
quoe pecunia bonas acquirat usuras, quse pfecunia amictum esse Dei verbum; esse pignus Dominica
non infamet feneratorem, non opprimat debilorem , sortis, esse sapientimveslimentum; tamdemessever-
quam peeuniam oerugo non possit obducere, non bum coanguslandum.
penelrare tinea , quae pecunia non de terreno the- 67: Cognovimus fenus legilimum, cognoscamus
sauro sit, sed de seterno, quse pecunia divilem fa- et pignus quod Lex reddi jubet ante solis occasum.
ciat accipientem, nec aliquid imminuat feneranti. Quid sit islud audi dicentem Apostolum : Dedil Deus
Hsec pecunia usuram habet: non centesimam ej'us pignus Spirilum in cordibus noslris (II Cot. i, 22).
quod dederit portionem , sed centuplum fert fruc- Tripliciter autem et pignus, et commendatum, et
tum. Expande igitur sinum mentis, ut hujus pecu- depositum dicitur. Pignus dicunt quod pro muluo
nise numeratam tibi suseipias quanlitatem : intende aere susceptum est: commendatum autem et depo-
cordis obtutum, ut agnoscas pecunioehuj'us imagi- situmb quod nos custodise causa alicui commisimus.
nem e-i inscriptionem : certe hancpecuniam excule, Unde ait Apostolus : Scio cui credidi, el certus sum,
tabulam supra mensam animse tuse quoe siabilis vir- quia polens est commendalum meum servare in ilium
lulibus sit, quadratam eonstitue, conde in thesauro diem (II Tim. i, 12). Depositum quoque idem docuit
pectoris lui, de quo doctus scriba depromit nova B quod essel, dicens : Bonum depositum custodi per
et vetera. Vides qualis hsec pecunia sit, 614 quem- Spirilum sanclum qui habitat in nobis (lbid., 14).
admodum ereditorem, debitoremque invisa in se Numquid Spiritus commendati auri argenlique cus-
conjungat nomina. Qui invehebar in feneratores, jam tos est, aut per Spirilum sanclum pecunia cuslodi-
provoco debitorem. Hujus ergo feneratores pecu- tur? Spiritale igilur pignus cusloditur ab Spiritu, ne
niae vos esse desidero; ut ad vos qui mutuum su- aves coeli veniant, et auferant illud de cordibus no-
mant, sponte festinent : per quam non nummum, slris.
sed regnum possitis acquirere: per quam non ina- 68. Petamus ergo, ut custodiat in nobis Cbristus
Iedicta quseratis, sed benediclionis graliam. hoc pignus quod ipse donavit, et deposilum suum
66. Hanc pecuniam fenerat populus nalionum , commendatumque conservet. Nihil enim 615 ac"
qui scivit accipere feneratum , qui scivit cernere, cepit a nobis, sed ipse nobis credidit quod nostrum
qui scivit excutere. a Recusasti indiga fenoris spi- non erat. Et ideo detrimento honeslatis afficitur,
ritalis , egere coepisti. De te ergo a Dei filio diclum qui depositum violarit alienurii. St commendatum
est: Muluabitur peccator, et non sotvet (Ps. xxxvi, hominis nulla debemus fraude violare, quanlo ma-
21). Tibi dicitur Advena qui estin le, ascendel super gis divinum et spiritale depositum bona fide servare
te : lu aulem descendesin imum (Deut. xxvm, 43). C nos congruit, ne existimationis et utilitatis gravia
Nescit euim summum, qui Chrislum ignorat : in damna subeamus.
inferno semper est, qui non ascendit ad Christum : 69. Hoc igitur pignus est quod Lex prohibet pi-
in summo autem populus qui verbum recipit, hic gnerari, et violenter auferri. Sic enim habet Scrip-
habet fidei patrimonium omne. De hoc dicit Lex : tura : Si debilum libi fuerit a proximo tuo quodcum-
Hic tibi fmnerabil, tu autem non fenerabis ei: hic libi que, non introibis in domum ipsius pignerare pignus;
erit caput, tu aulem eris cauda (Ibid., 44), hoc est, et homo apud quem esl debilum tuum, proferel libi
ille erit primus , tu ultimus et abjectus. Auferam a foras pignus. Si autem lliomoille pauper fuerit, non
Judsea caput et caudam, initium et finem : initium dormies in pignore ipsius, sed redditione reddes ei
Christum, qui inlerrogatus quis esset, respondit : pignus ipsius ad occasum solis; et dormiet in vesti-
Initium quod el loquor vobis (Joan. vm, 25): finem mento suo, et benedicelle, et erit in te miserkordia
quoque Christum dicil: ipse est enim finis Legis ad (Deut. xxiv, 10 et seq.).
justitiam onmi credenli (Rom. x, 4). Ergo qui non 70. Dices itaque mihi: Ecce Lex auferri pignus
credit ad justitiam , nec initium, nec finem babet, prohibuit, non suscipi: pauperi auiem jussit reddi,
sed ipse finis sui est. non omnibus. At de corporalibus quidem pignoribus
1) sanctus etiam Esdras docuit nos, quod jam, fene-
CAPUT XX.
ratores, adversus patrum vestrorum non possitis ve-
Ptmmisso pignotis, commendali, ac deposili discti- nire professionem. Nam cum j'uberentur qui fenera-
mine, ostendit spitiluale pignus esse, quod reddi verant, et acceperant aliena pignora, ut restituerent
Lege jubealttr; corporeumtamen eliam reddi opor- ea , dixerunt: Reddimus, el ab ipsis nihil qumrimus
tere : qui verbumDei audierit debitorem esse, nec (Nehem. v, 12). Boni patres, qui slatuerunt pignora
ab eo pignus lollendum. De evangelicis veslimentis, debitorum essfe reddenda : boni etiain, fetieratores
a Mss. aliquot, atque omnes edit., Recusasti in- nisi Davidemin Christi persona locutum fuisse, quam
dicta fenoris spiritalis. Dion. secunda manu, et Thuan. dicendi formam alibi soepiususurpavit.
prima , Recusasliindiga, elc, eommodius; idem enim b Ita Rom. edit cui accedunt mss. Thuan.et Colb.
est ac si diceres, Synagoga seu Judea recusavit pe- prseter vocem custodim, pro qiia mendose habent,
cuniam evangelicam", eo quod gens illa fenus spiri- custodiat. Vet. edil. et cod. Laud., Custodiatur causa
tale solvere neqtiaquam possel. Postpauca, Rom. alicujus commissi.Dion. vero solus, quod nobis cu-
edit. ista resecaverat a Dei Fitio, vel ut vet. edit., stodiat ille, cui commisimus.
Dei Fitio. Male, nihil enim sibi voluit Ambrosius ,
 787 SANGTI AMBROSII 788
qui .responderjijit jqiiodet pignora j'«dderent, .el pe- A. tiam velut sortito ijlis ea iribuisse cogiioscifflus,
cnniani S)on,.requirerent, quani dedissent. Etsenten- quse loquereiilur singuli de operibus Domini Jesu ;
tia yps paternae censionis his astringit, et prpfessio ul ejus gesia sibi describenda pro ejus nutu. divi-
creditorum. ,,.,,,,,,, derent.,
::ir71. Est autem et aliud pignus quod Lex spirilalis 74. Est et illa tnnica quam demonslrat Aposlolus
prohibet auferrj;.el si dalttm fuerit, reddi jubet dicens: Induile Dominum Jesttm (Rom. i, 5,14).
ante solis occasttm : a quod.homo debilor reddit, et Hsec est lunica quae inhonesia operit noslra; et in
jpse prolulit. Debitor est autem omnis qui audit ver- iis abundaniiorem honeslatem cireumdat in Christo;
hum regrii et non intelligii t venit maius,, et rapit Induimus viscera misericordiae in Chrisio, indiiimus
, quod seminatum est in corde ipsius, Noli ergo in- crucis glOriam , quae Judaais scandalum ^ Groccis
iroire in domum ejusr, ut illud pignus accipias. Vse siultitia videbatur. Illi erubescunt, qui eam erube-
enimi qui scaiidalizaverit unUm depusillis istis! Si scendam putanl: nobisaulem absit gloriari, nisi in
sua stultitia amiseril pignus suumi tu non habebis cruce Domini Jesu. Haec ignobilia noslra honorem
delieiuiiii Si auiem pauper fueril , redde pignus an^ abundaiitiorem habent, quia per passionem Domini
tfe solis oefeasum: pignus autem vestimentum est. Si regnum nobis paralur aHeriuim; quo enim quis plus
sibi dives/videtur j ipse se decipit, si pignus tradi- B peccaverit; eo plus diligit, Consepeliamur igilurdo-
deritsuurn : si .autem pauper qui non liabeatdivitjas mino Jesu i ut partieipes resurrectionis ejus esse
spiritus, redde illi vestimenlum suum ante splis oc- mercamur: exspolienius veterem honiinem cup) ac-
casumi; ...,-.. tjhus ejus j induamus novum, in quo est remissio
, 7,2i,Si de cprporali ageretur pignorei utique mar peccalorum.
gis per dieni reddeiidum fuit; ne turpitudo nudi 75. Bonus ergo amictus atque vestitus^ verbum
corporis diurno lumine proderelur; tenebrse enim Dei, Hocvestilu filii Noe pudenda palrisoperuerunl,
nuduiiv non ,produnt. Ac si hoc moveret quod non accipienies super humeros vestimentuin, et retror-
haberel pavper; quo dormiens tegi.posset, ulique sum pergentes; ne viderent virilia palris, hoc est j
aut "stragul.um aut amictum.^dicerei esse reddcn- corporea quae habent pudorem querndam generalio-
dum, NupC; autem djcendo vestimentuni >,,lunlcam nis humanae : el ideo qui videre voluit, angustioris
magis significat qusi induimur atque vesiiniur. Redr .•tiiimidignam mercedem recepit, ut servus fieret;
de;,ergo pauperi; liinicam suam; ut dormiat in ea omuis enim qui facit peccatum , servus est peccati.
npctu. ,,,;;, Unde ille in lerrenis remntisit. Hoe pauperi nemo
- 75; Nonne tibi videtur iilum paupei-em signilica- tollat vesiimeiJtum; attl si tulerit, sol non oceidat
re, qui ctmi tunica una jubelur pergere, alteram G super despoliatum : eum ante restituat, ne peceauim
«on requirere, emissus a Chrislo ad Evangelium pauperis feneralori possit ascribi; et non soltuu sno ,
.prsefJ,ieaiidurn;/(#a«A,Xj.l.0)?.Ipse estpnim paiiper sed.etiam alieno .incipiat laborare peccalo. Hoc pi?
spifitii j.qui dpmiire possil : nam satiato divitiis, gnus iii hac soeculi nocle reddaiur, hoc vesliniento
non est qui sinat eum dormire. Dorm.it enim patiper iu bis nitindi tenebris induatur;
spmnum , resurrectjonis, quem dives dormire non 76. Hoc pignus illius Dominieae sor.iis est, non
:potesl,.616 quia divitiis et voluptaiibus suffoca- illius conirarise. Legiiiius cnim duas sortes in Lcvi-
. v.it. Dorm.it Chrisii quietem diceulis : Ego dormivi lico, de qtiibus dictum est: Unam Deo facies, ulte-
el quiepi, e.lswrrexi (P.sat. III, 6). Ha3c,est tunica illa ram transmissori (Levit, xvi, 18). Transmissor soi-
desuper texlaqua eratindulus Chrislus, quam scin- tem suam ad foeneraiores transmitlit: servi Doniini
,dere.,non poluerunt illi milites quos agnpscis. Nulius in sorle suiit Chrisli. In hac sorte coiisiiiulus.Aaron,
enim eorum vestimenlum Chfisti scindit, sed divi- conirarise sorlis exclusit awumnam , cum inter duas
dit; sicut scriptum est : Diviserunl veslimenta mea partes populi consiilutus, mortem a defunclis ser-
sibi ,,el super veslein meam miseruni sorlem(Ps: xxi, pere 617 m- sortem vivprum sui corporis tion per-
19). Diyisefunt sibi evangelistse vestimenta ejus, et misit objectu. Hujus sortis bonum pignus esl Verbi
super yestem ejus, hoc est, super prsedicalioneip D amictus. Hanc vobis lunicam nemo auferat, dehilo-
Evangeiii'qua yestilur liodieque Domiiius jesus, mi- res : hanc lunicam niilii oppigherelis , si vullis num-
seruni sprtemi.JUIam-udque sortem, quse cecidit su- quam lurpitudinem sustinere, ut dormiaiis inler
per Mattlijam, ut apbstolprum dupdecjmus numero , cleros sicut Aaron •*dormiatis inter duoTcslame.it-
exciuso npmitie. prodiioris, adjungefetur. .Beiie au- ta, utdormiatis somnum resurrectionis, et vos re-
tem de evangelistis dic.tum esl quia miserunt sor- parare possitis; Hoc est vestimentuni quod etiamsi
tem :.soi;s enim veluti divino pendfet examine. Et oppigneraveris, recipienduin in Proverbiis saneius
ideo quia non polestate propria sunt locuti, neque Salonion suadet dicens : Aufer veslimenium luum :
omnes eadem omnia; sed plerique' dixferunt di- prmlefit ehhn injuriOSUs(Prov, xxvii y15).
versa, quse alius nori dixerat: sancii Spirilus gra- 77. Sapientiih vestiriienlum festex iliis iriduihferiils,
'
a;Omries feiiif.ae hiss. alitjuot, qubd liofhbdebitum esl; referrique dfebet ad ea quse ieguiituf supra :
fedii.: irieliiis iilii, debitor; cbiisfequeiitferp^riirijpO- proferet tibi. foras pignus; nec non ad ea quae infra,
ilitiif, debitor esi duiem, fetc.; quod vfefb diciiui'., et sequuntur : Si sua stutiitia amiserif, etc
ipse protulit, idem est, atque nbn per viih eb ptivqius
 789 DE TOBIA LIBER UNUS. ' 790
quoeexbyssoetpurpura sapientia sibi fecit: hoc est, in- A luum sustentare non queas, cum adhuo nihil dcbeas,
dumentum fidei constatexprsedieatione cceleslium, et putes quod et vicium tuum possis, et debitum susli-
Dominicaesanguine passionis: bysso setherea figuran- nere ! Ante cogita unde dissolvas, el sic mutiium
lur, purpursespeciemysteriunisacri sanguinis declara- sume. Fructus, inquit, agrorum capio. Sed qui non
tur, quo regnum cceleste conferlur. Denique vesiimen- - abuiidant usui, quomodo abundabuiu contracti feno-
tum sapientise significaria snperiora indicant; prsemi- ris iiicremento? Sed possessionem meam vendo. Et
sit enim dicens: Sapiens esto, fili, ul tmtetur cor iuum unde fructus, quibtis utans ad sumptum? Fenus
(Prov. xxvn, i 1). Et infra duos versus ait: lmprudentes nOii pecunia sua solvittif^ sed augetur : nuriierandb
auiem supervenienlesdammim pendenl (Ibid., 12). Au- coaCervatur ei crescit.
fer vestimenlum tuum. Aufer igiiur, ne damnum ex- 81. Deinde nOn eogilas humiliiaterh ei vefecun-
cipias imprudentiae; et ne exutum le proprio vesti- diain postulanlis? Donec accipias, osculafis manus
mento nequissimus ille communis fenerator agno- feneratoris superbi, humilias vocem tuam, ne clarior
scens, confusionem luideiegere coneiur opprobrii, et sonitus vocis tuae aures ejus offendat, ne plures te
persuadeat tibi, ui le foliis tegas, et nudum te esse audiant deprecantem. Paupertas non liabel crimen,
conspiciens, in Dei verearis venire conspectum. nulla indigeiitiae infamia est: sed debere verecun-
78. Redde, inquit, proximo in lempore, coangusta B duui est, b non reddere inverecundum. Postulabis
verbum, et fideliler age cum illo-; el in omni tempore dilationem, cum cosperis conveniri in tempore pras-
invenies quod tibi necessariumsil (Eccli. xxix, 2 et 3), scriplae solutionis: pro pecunia afferes tsedia, cau-
Non amat multis innocentia se defendere. Susanna saberis de tempore, excusationes strues; el cum lo-
vocis adsertione non eguit : verbum coanguslavit ad lum promiseris, ne in universum fraudare videatis,
Dominum , et stalim adipisci meruit caslitalis pro- vix dimidium restitues. De ainico inimicum facies,
prise lesiimenium. Plurima presby.eriloquebaiitur, pro honore refcres contumeliam, pro benedictione
qui laborabant verborum ftico obducere veriiaiem, maledietum. Quam haecopinionem laedanl considera :
sed non filia Juda. Tacuit apud homines, loeuta est quam a viro bono discrepent, recognosce.
Deo. Erubescenda erat in plebe ipsa defensio mulie- 82. Ergo dum liber es avinculis, ipse terevoca a
bris; et dtim pudor defenditur , impudenlia praeten- jugo et onere servitutis. Dives es? Non sumas mu-
debatur.Coangustaviiverbttin dicensad Dominum: Tu luum? pauper es? Non sumas muluum- Dives es?
scis quia falsa dixerunt de me (Dan. xm, 41). EiDomi- Niillam pateris petendi necessitaiem. Pauper es ?
nusspiriiumDanielis puericastitatisexcitavii ultorein. Considera solvendi difficullatem. Opulentia usuris
79. Coangusia ergo verbum, ul redliibitio credi- minuitur, pauperlas usuris non levatur. Numquam
lori; ifon lingua respondeat. Sive mystice : Coangu- 'C enim malum malo corrigilur, nec vulnus curatur
staverbum, hoc est, consuuima. Verbuin enim con- vulnere, sed exasperatur ulcere*
summans el brevians.faciet Doininus suj)er leiram,- 85. Hoc vide, ne dum peeuniam pelis, molam
hoc est, ex multis ratiociniis abbreviata libi summa tuam obliges, aut lapidem supermolarem. Mola est
conveniat. Deducito quod expensis diversis esl ero- qua similago conficitur, qua molit simiiaginem una
galum, ut salvum habeas quod supersit : quomodo mulier quas assumitur, et altera quse relinquitur.
Dominus de muliis dispeiisationibus Judseorum, ex Forj;asse illa assumitur, quae semper molit verbum
multo illo ratiocinio peccatorum consummavit lan- Dei, ut habeat similaginem, et spiritalem facit fari-
dem alque breviavit, ut reliqtii.e salvae fiereiit per nam, e expurgat vetus fermenlum, ut sit nova con-
electionein gratise, et servarentur ad semen, per spersio, cuslodit molam suam, interpretalur Scriplu-
quos iniermortuam spem Synagogaeresuscitarel. ras , servat sibi lapidem supermolarem ; illa aulem
CAPUT XXI. relinquiiur quse oppignerat molam suam. Cum ali-
618
quid emoluerit perfunctorie, oppignerat lapidem qui
Repreliendunturii qui cum solvendonon sini, muluum est super molam. Quis isle sit lapis, quaero. Legi:
sumunt. lidem quam abjecli, ei queinudinodumad hic fac-
Lapidem
condictam diem non reddenles ex aniieis ininiicos ^ tus est inquemreprobaverunlQIQmdificanles,
caput dnguH (Ps. cxvii, 28ji Quare super
faciant; unde nulli muiuum suinendum concludiiur. molam ? Qtiia ipse est qui molentes juvai : ipse est
Quid per molam el lapidem supetmolatem non obti- qui dicit : Scrutdinini
? Scripluras, in quibus putatis
gandam intelligatut vos vitam mtemam habere (Joan. v, 39).
80. Quam deforme est, ul pro beneficio ei qui le 84. Noli, fenerator, huuc lapidem supermolarem
adjuvit, rependas molestiam ! Cum istuni fraudave- oppignerare, ne cadas super illum, Oninis fenirriqtti
ris cui debfes,postea iri teihpore necessilatis tuae hoii ceciderit super hunc lapidem, coriquassabiiuf: Supfef
inveiiies crediiorem.,Quam indignum, utcum victum quem autem ceciderit, feomminuet iilum. Nec viduse

a Cod, Dion., pejora indicat; alii omnes,
superiora
indicat; edii., . . . . indicdnt.
b Omues edit. ac mss. aiiquot, nonfeddere vere-
cundius.Non male; aftamen omniuiiianiiquissiini le-
guni, nonreddereinoerecundiim. Uiuls, inverecundius.
Et hbc eiiam uon aljsiiide explieari polest eo sensti;
nam qui debei vefecuhdia quadaih afiicituf, qui vfefo
hoh feddit, inverecundus alque-jmpudeiis est.
c Oirines omnino edit., Expufgdteveittsfertnenium,
ut sitis, etc. Mss. Tluiaii., Diori. et Colb., Expur-
gat. . . . ut sii, clc. DocfetfeiiirriPrationis sefies hic
poii tam citari Scripiurae verba, quairi accoihhiodari.
791 SANCTI AMBROSII 792
pignus suscipias. Grave et utrumque secttndum litte-1 L invexerit autem diabolus : huic feneratores assmu-
ram, ut usum, inslrumentumque vivendi egeno au- lari, nec non eliam eos qui fidejussorem obligant, hi
feras, aut, viduoe piguus detrahas : sed gravius, si quo sibi allerum paranl inimicum. Quam cavendum
animae quae verbi vidua est, verbum teneas, a et ei sit, nequis pto alio se obliget, aut sdllem pto summa
sterilitatem viduitatis indicas. V suis majore facultalibus!
88. Habetis ergo quem sequamini feneralorem, si
CAPUT XXII.
vultis laude donari, si vultis non esse quod reprehen-
Quem feneralorem imitari debeamus; el quomodoEc- datur a nobis. Nos enim non personse obtreclanuis,
clesimDeus plus dederit, cui etipsa plus reddiditnon sedavariliai.NeC fallit dixisse
aliquos, cum antehoc
exigenti; deque divina misericofdim ac judicii dis- biduum tractalus noster eorum compunxisset affec-
pensaliohe. tum: Quid sibi voluit Episcopus adversus fenerato-
85. Atque ut sciatis quod amanli bsec affectu sua- res tractare, quasi novum ahquid admissumsit, quasi
deam, ut seiatis quod liceat et bene fenerare, osten- id non etiam superiores fecerint, quasi non vetus sit
dam vobis quem fenefatorem debeatis imitari, Duo, fenerare ? Verum est, nec ego abnuo : sed et culpa
inquit, erant debitoresuhi feneratori, unus debebat de- velus est. Denique peecatum ab Adam: ex illo culpa,
narios quingentos, alius quinquaginta. Non habenlibus \3 ex quo et Eva : ex illo praevaricatio, ex quo et hu-
illis unde redderenl, donavit ulrisque. Quis ergo eum mana conditio. Sed ideo Christus venit, utinveterata
plus diligil ? Respondens Simon pharismus dixit : aboleret, nova conderet; et quae inveteraveral culpa,
AZslimoquiais cui plus donavil (Luc, vn, 41 et]seq.). renovaret gralia. Ideo se passioni obtulit, ut renova-
Et laudala est sententia ej'us, dicente Domino : Recte retur spiritu, et absolveret universos (Conf. Aug.
judicasli. Recte judicavit pharisaeus, qui male cogi- iib. 1 contr. Jul.Pelag., c. 5). Diabolusautem Evam
tavit, putans quod ignoraret magis Dominus peccaia decepit, ut supplantaret virum, obligaret hseredi-
mulieris, quam donaret. Sed laudatur ejus sentenlia, tatem.
utexcusatio ei omnis adimatur. 89. Qtiid feneratores faciunt ? Decipiunl defenera-
86. Plus remissum est Ecclesise, qusecongregata tos, obligant fidej'ussores : sed non Tobias pignus
est ex populo nationum, quoniam plus debebat: sed qusesivit, aut frdejussorem poposcit (Tob. 1, 17, el IV,
et ipsa plus solvit non exigenti, sed donanti. Dedit 22). Cufandum esl igitur, ut fidejussorem requiras,
aquam pedibus Christi, quia sua peccala mundavil: ut eum tuis nominibus astringas. Ecce paratur aller
osculata est pedes, ferens pacis insignia: misit oleum inimicus. Nam cum non habueris unde debitum sol-
mpedesejus,misericordiam'etipsainpauperesconfe- vas, ille pro le lenebitur. Inveniris in eo circumven-
rendo. Isti sunt pedes Christi, in his innocentius ambu- 1 toret fallax, qui amicum deceperis. llle nudabitur,
lat Christus. Et capillis capitis sui lersit. Cbristo enim ille pro te in vincula ducetur : illum graviorem exac-
humiliatur, quicumque habet humilitatis affectum. torem eredilore patieris quiallegat: stimula civeni
El ideo, inquit, dimissa sunt peccata ejusmulla, quo- tuum <juem spopondisti. Ita fiet ut ipse quoque esse
niam dilexil mullum (Ibid., 47). incipias ingralus, et prsetereas illud quod scriptum
87. Adverie quod Dominus et misericordiam quasi est: Graliam repromissoris ne obliviscaris; b dedit
liberalis impertit, et judicium cum miseratione dis- enim pro te animam bonam (Eccli. xxix, 20). Necesse
pensat. Ante donavit per gratiam, sed quibus dona- est dicas : Qttis eniin te quserebat fidem dicere? Nam
ret sciebat. NOn habet quodfexcuset JUdseus. Mihi nisi tu fidem dixisses, ego non accepissem pecu-
quasi peccatori plura donavit, illi quasi ingralo mi- niam. Adulteram accepi pecuniam ,!aes auro admix-
nora concessit. Scivit tamen quod et ille quasi ingra- tum mihi dedit : utinam te non obtulisses! Forlasse
tus non possit quod accepisset fexsolvere, et Ecclesia credilor te subornavit, vel lu illuni.
memor gratiae eo plura solveret, quo plura me- 90. Ergo cave ne alieno te obliges debito; ne hoc
ruisset. quoque vendidisse dicaris : c ne si quid tibi, ut habet
usus amicitia;, debitor dederit gratiae, le videatur
f 620 CAPUT XXIII. ) emisse. Aut si vis intervenire, moveris aniici obse-
Oggerenlibus usurm antiquitalem reponilur eliam cul- cratus oratis , erubescis negare; ila interveni, tttsi
pam anliquam esse, quam solutum Christus venerit, debito solvendp uon fueiit, de tuo noveris esse sol-

a Edit. omnes, et quidam mss., ut ei sterilitalem
viduitads inducas: alii melioris notae, et ei. . . . indi-
cas, hoc est, imperes.
b LXX, interp. 1'oW.ev" yxp TJJV^IVJCJJVavroOiitip
erou. 'AyaSa lyyuoo KWtps^si «fiaprwlof. UtiUS mss.
atque edii. Complut. ut Nobilius docet, 1'SWMV yap
niv ^u^viy KOTOO i-nkp coo. 'AyaGnvlyypjjv, etc. Sed
Ambfosiuiri legisse oportet, ZSor/.evjxp Tiiv^u^ijv
«OTOO vivip o-ovcr.yu3w.'Eyyuiiv,etc, quemadniodurn
observavit idein Nobilius.
c Omnes edit., ne si quod tibi (ut habet usus
amicitim) debelur aut debilor dederil gralim , vet.
fedit. cum mss. Torn. et Vict. ut videalur emissi.
Rom., ut a le videatur emisse.Alii mss. ut in lextu.
Rursus ubi edit. ant., noveris amici obsecratus oralis,
erubesces. negare, Rom. et mss., moveris. . . . eru-
besces. Thuan., Dion. et Colb., erubescis negare.
Lalinius conjicit reponendum, nam veri amiciobsecra-
tus, elc. Verum ista conjeclura nihil est opus, ut
dispicienli planum fiet : modo ante verba mouerts,et
ertibescis, stibintelligat particulam, si, Denique pro,
si debilumnon solutum fuerit, ut in ant. edit, ac mss.
duobus legere est; Rom. et mss. lotideni exhibent,
si debitor solvendo non fuerit: alii omniiun vetustis-
simi, si debito solvendo,etc.,ubi SHbintelligendavo.v,
dniictti.
 795 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVIDLIBRI QUATUOR. ADMONITIO. 794
vendum. In haec paratus accede. Legisli enim : Non A illi qui scandalizaverit unum de pusillis 'istis! Qui
spondeas super virlutem luam; si enim spoponderis, scis au in eo angelus sit? Neque 622 enira dubilare
quasi restiluens cogila (Eccli. vnr, 16). Et infra : Re- debemus quod in mercenario possit esse angelus,
cipe proximunisecundumvirtutemluam,£'621 altende cum esse possit Christus, qui in minimo quoque esse
libi ne cadas (Eccii. xxix, 27), id est, ne majore te consuevit.
obliges a nominis quantitale quam ferre possunt et 92. Redde ergo mercenario mercedem suam, nec
exsolvere luarum copisefacultatum. Si enimquod ha- eum laboris sui mercede defraudes; quia et tu mer-
bes tradas, amisisli opes, non amisisti fidem. Famse cenarius Christi es, et te conduxit ad vineam suam,
tuse damna non senlis, redemisti amicum sine tua et tibi merces reposita est ccelestis. Non ergo lsedas
fraude. Alibi quoque id le monent Proverbia Salo- servum operantem in veritale; neque mercenarium
monis dicentis : Spondens sponde amico luo, quemad- dantem animam suam : rion despicias inopem qui
modum qui obligat se sponsorem amicorum suorum vilam suam labore exercet suo, et mercede suslen-
(Prob. xvii, 18). Si aulem non habes, audi quid Sa- tat. Hoc est enim interficere bominem , vitse stioe ei
lomon dicat: Noli le dare in sponsionetn erubescens debita subsidia denegare. Et lu mercenarius es in
personam ; si enim non habueris unde solvas, auferent hac terra : da mercedem mercenario, ut et lu possis
stramentum de sub latetibus luis (prov. xxn,26 el 27). B dicereDomino,"cumprecaris: Damercedem, Domine,
Ergo bonus fenerator acquiret gratiam, exsecraiio- suslinentibuste (Eccli. xxxvi, 18).
tionem improbus. 95. Tobias tibi dicit: Luxuria mater est famis (Tob.
CAPUT XXIV. iv, 15), ° in quo continentiam doeet. Dicit eliam :
Mercedem omni homini qui penes te operatus fuerit,
Quomodo Tobias in mercedis solulione nobis imitan- redde eademdie, el nonmaneat penesle merceshominis;
dus ; quodvefenerandi genus idem nos doceal? el merces tua non minorabilur (Ibid., 15). Dicit tibi:
91. Sed non his tantum virlutum finibus conten- Noli vinum biberein ebrietatem (Ibid.,\6). Dicit tibi:
tus sanctus Tobias, mercenario quoque scivit solven- De pane tuo communicaesurientibus (Ibid., 17). Vide
dam esse mercedem, dimidium usque .obtulit (Tob. quid le fenerare cupiat: Et de vesiimenlis tuis nudos
iv, 15); meritoque pro mercenario invenit Angelum lege : ex omnibus qum abundaverint tibi, fac eleemosy-
Tob. XII,5). Et tu unde scis ne forte justum aliquem nam. Omni lemporebenedicDominum(Ibid.,i&el seq.).
mercede defraudes , b pej'us si infirmum? Vaeenim In his itaque fenus seternurn est, el usura pcrpetua.
a Mss. Torn. et Viet. cum edit., numisnwtis quan- C Melius Thuan., Laud., Dion. el Colb., pejus si in-
tilale. Sed cum Thuan., Laud., Dion. et Colb. legen- firmum.
dum, nontinisquanlitate; nomen enim hac in materia c In quo conthientiam docet, resecalum fuerat in
idem est ac debilum. Unde istac loctuiones, nonihia Rom. edit. Infra veio ubi omnes edit. ac mss. non-
conlralierc, nomina dissolvere, et simiies. nulli, quid lefenerare cupiat, alii legunttfujrf te, qui-
b Edil. vel., punisne, Rom. punisve infirmum. Co- dam, de te) feneratorecupiat.
(quid
dex Torn. punis si infirmum, Vict. punisse infirmum.

N LIBROS DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID

ADMONITIO.

Constal liic tractatus quatuor libris de Interpellalione (id est, exposlulatione seu querela) Job et David, qui
non omnes sitnul in Ambrosianorumoperum editionibus prodierunt. Enhnvero qui anliquiores curaverunt edilio-
nes, cum in mutilum exemplar incidissenl, librum secundum prmlerinisere. Hunc primus omnium evulgavit
Erasmus, sed cum hujusmodi censura ( Epist. huic libro prmfixa hi edil. Ambros.); qumipsum Doclori noslro
abjudicalum auclori libri de Vocatione Gentium attribuerel. Ejus unicum argumenlum esl styli quem ab Ambro-
siano longe diversumesse autumat, discrepantia. Gillotius verbqui posl eum in edendis Ambrosiioperibus taboretn
suscepil non mediocrem, acerrime hanc ejusdem opinionemimpugnat, illam fulcro parum adnwdum luto nili con-
lendens (Prmfat. in edit. Ambros. et monito in secundam Apologiam David); cum videlicel sanclis Patribus
minhne insoiensfuerit slylum suum pro materia, leinpore, vel personis quas alloquebahtur, mulare; cum prmlerea
codices mss. quos e diversis bibliothecis conquisieral, magno consensu hanc omnem lucubrationem Ambrosio
ascribant. Gillotio etiam suffraganlur ea quibus usi sumus, exemplaria, quorum unum sin minus tam multae est
antiquitatis, ut jurare possis selate divi Ambrosii scripluni esse, quemadmodum de quodam e suis loquilur idem
Gillolius, (Loc. cil.) al sallem mille annos ut minimum prmfert. In eo qualuor hi libri eodem ordine, ac sub iisdem
lilulis, quibus illos edendos curavimus, exldbenlur.
At veroetsi nobis deessenltantm auctoritalis manuscripti, lamen ipsa R. Prmsulis verba , et lotius operis series
planum facerel secundum hunc librum nihilominus quam tres alios deberi Ambrosio. Nec illud asserere dubila-
mus, Erasmum ipsum prorsus opinionemsuam, si inodo horum qualuor librorum iniixainvicem contulisset, ejura-
turum fuisse. Quid enim evidenliusiis verbis quibus Anibrosius per ordinem querelas a sanctis Job et David super
twmihummiserih habitas examinaturum se profitetur? Ulriusque igitur, inquil (Lib. x, cap. 1, num. 5), intef-
?SS SANCTI AMBROSil 798
pellationes considerare cordi est ;. . Suo igiltir brdiiie speclahdse riObis sttht. Hocuiiquehon nisi pritnh
duobus libris prmstare ppluit, quod-el ibidem a se prmstiliiiii Irtfdit, ciihi initib ieflii libti sic loqiiiiur{Cnp. i,
num.i) : Superiornobis disputatio 1'uiide interpellatiorie saiielorttm (hempe Job el David) qiiod Ifagilis et
imbecilla condilio humana, etc. Posttemo quisquis euntdem secundum libtuth cuih ejtisdem opetis quutib cuiri-
ponete voiuetit, is procul dttbio per se inletiigef, eam dhiersitatem quam Erasintis jdclilati, puruiii puluin esse
cqmmentum. .. ,
Rotnani quidem edilores hos otttnesHbrosex aiquosub Ambfosiinomine ciiih aliis ejitsdeth opefibusprmio stib-
jecere,.sed eos foriassejpaulo audacius dislraxere ab iitvicem. Priinumac terliiim librum laniquaincoihmehtaria
in librum Job primo siio tomp inseruenmt: secundum atttem el quartum d superioribus atmlsos ih Secundum
lomum sub titulo Enarralyonum in psalmos XLI, XLHac LXXIInjeeerunt. Porro ctim ttujusmodi separalio fieri
nequaquqm poluerit, quininducerelur in aucloris textum aliqua mulalio, el prmclarum opus ihembforiimsuOrum
iuxatipiie ac disjectione quodamntodocorrumperelur; hinc illud consilii non tulit eorum approbaiionem,qui Pa-
trum scripta, quqlia ab illis telicta sunt, lalia sibi exldbeti jure desiderant. Hiiic Nicolaus Faber sludiis Ludovici
XIll qupndam prmfeclus, vir pielate juxta alque erudilione clarissinms neuliquam sibi teinpetavit, quin libere
disiracdonem hanc hnprobaret in qitddam sua epistola (ad Front. Ducmum), ubi eosdeineditores ad hancce divi-
sibnein instiluendam coactos fuisse asserit quaedam inlerpolare minime probabili exemplo. Neque tmnen puia-
veriihus id itios fecisse malo animo, sed credidisse ea re se consuliuroslecioris ulilitati, si coinmeniariain varias
Scripturm partes digesla ipsi proponerent; minus interim ea incommodaqum ex admissa in Patrum libros lutjus-
hibdt licenlid cohsequerehlur, expendenles.
iidque his qudtuof iibris legithnum ordinem resliluimus. Natn quod is liber quem nos edimus secuhdo kco, s"»i
dubbtis receiiHorismvimaniiscripiisquarto reperiatur, id eo factitm arbiiramur, quod illi codicesex aliqiio eaiEiri-
piati hitililoih quo idem secundus liber desiderabalur, descripti fuerinl; cum vero scriptores postea eutndem alibi
ndcii fuissehl, illum posi alibs ires conlinua seriejam anle dispositos exararunt. Et cerle non absimile quiddam
itt ediiioiiibtitiquoquecbhligii, Eienim otnnium anliquissimmqum ad itnperfectum codicem, utjam dixinms, ex-
cusim fueruht, tt'es libros qubs solos habent, sub litulis librorum i, III el iv icprmsentant: sequenles vero edidones
Etdsmi, Cbsiefii, Gillbtii, memoralum secuhdum librum non suo loco hnpressum oslendunt. Non fuisse autem
aliiim sahcliDociorisOrdineihin Sctibeiidishis libfis, quam eitmquo itli a nobishic digeruntttr, non solum probant
•antiquisshnm'hbtm hidnuscfipii, nec hbh Gitibtius (Loc. cit.), lypographi (Annot. in lib. de InlerpeL Job) utti-
maruni Pdrisindrum Ainbrosiieditionum, D. Heriiidnhus (Cens. lib. Atnbr.), atque alii observarunl: verumetiam
tola operis series illud confirmal evideniissime,Hanc breviler octilis leclorum subjicimus.
In duobus prioribus libris agilur de interpelladone Job et David ob vitm humanmmiseram condidonem iiifir-
mitatesque illius tum corporeas, tum spiritales, lioc est, tnorbos et calahiilales d quibus exhhitur nemo; atqwe
iiifelicem illain necessitulemea pecculacbmmitlehdi, quorum rdiioncm severissimooffehsi Dei judicio reddere nos
Oporleul.id sahcius Andsies iii ptiori libro docet verbis ipsius Job a primis capilibus tibri propltetmejusdetn pe-
lilis, copiosequeretalis, ad quorum tantum ihsigniores locos swiinullas adjicit observatiiinculas; ubiiuihen sat
fusatn quorumdam verborum Job inlerpretalioneni mysticam, qumipsi visa est necessaria, scile admodum inseruit
(Cap. 5, num. 12 et seq.). Insecundo Vir sanctus idem argumenlum prosequitnr psalmis XLIel XLHaccuratius
enucleaiis; hi quibus "iriplicemPropheim quefhnOniaihobservat (Cap. 7, ?iwm.26, et cap. 8 , iiuiu. 29), primam
de calamitaiibus qtittsper Itancvitmusuram perpedmur, alleram de bonorumqum speramus, alque imprimis Do-
minici advenlus quem iite flagranlisshno ardori. perOptdbat, diiatione, terliam demum de necessilalevitain in
hnpiorum consorlio traducendi. Addit anlem in utroque libro radonum momenla finnandm Verbi divinilud per-
idonea (Lib. i, cap. 9; lib. n, cap. 4 el 6), quod eum non alia de causa factitasse crediderimus, nisi ut adversus
veiiehum Ariqnoruihqui Mediolani ea tempestale plurhnum poleranl, populum suum communirel.
Duo posteriores libri eas hqminum querelas condnent, quas lii prosperis abundare improbos, probosvero con-
flicluri adversis indignati liabere solent. Quocirca primoruni bona demonsiral non essevera bona, non ea ipsis in
prmmiunfmeritorum concessa, necultam eorum possessionefeliciiatem adferri neqtte in prmsens, neque multo
minus in futuruin, quo temporejusii demum regnaiuri sunt. Buic verilati fidem facit allalis verbisJob ex aliis
capilibus libriejusdem : verum hic non lam longas periodos, quam in primo lutjus comiiientatiouislibro, descri-
bit: sed verbaqum sibi videntur ad rem magis esseaccommodataseligens ea brevi expositione iliuslral, In quarto
libro eadem adsiruil adiitbita cleganti enarradone psalmi LXXII,in quo David perbelle de eadem materia dispulal.
Ex ellticis tllis prmceplisqum subinde huic tracialui ddmiscetAmbrosius, salis intelligas eum constare concio-
nibus, quas ad fidetium hisiiluiionem composuerat. Has autem ab illo diebus diversis itabilas fuisse cum secundi
libri, iutn maxime terdi exordium non obscuro esl argumenio.
De lemporequidem quo illud operis conscriplum fuil, aliqtdd indubilahim proferre majoris videtitresse negolii.
Verumiamen Itaud absurde conjicipossit annum eidem assigiiandum superiorem trecentcsimooclogesimoseptimo
quo Flaccillm Theodosii Magni uxoris statuas in populari sedidone dejecerunt Aniioclienses.Cum enim sanctus
Docior de principum agil imaginibus, ila loqitilur (Lib. iv, cap. 8, num. 24): Vides quemadmodum in civitati-
bus bonorum principuni imagines perseverent, deleantur imagines lyraniiorum. Quis autem.pulei poslillum
eveitimn sumiiimprudentim Anlistilem, et.apud quem maximo eral in prelio Tlteodosius, Itujusmodiverbis qum
qcerksshnum (anliprincipis vutnusno.it sine contumelia refrkassent, W volmsse? Prmtetea qum (tic (Lib. «,
797 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID. LIBER I. "95
cap. 6, num. 24) de psallis mentoranlur, ea locum videntur prmbereconjiciendi Ambrosiumeosdemsermones
habuisseanle annum 585 aul 386 quo lempore populi cantum insliluit in Ecclesia.Niliil itaque prohibuetit quotni-
nus commenlalionemlianc circiler annum 385 faclam dicamus, sanctumqite nostrum de slalids mentionem
habuisse occasioneimaginum Gratiani imperaloris, quas, eo cxtinclo, populus ctdjuvenis ille princeps lam jusltmi
sui reliquerat desiderium, conservavit. .. .. .

SANCTI AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISGOPl

DE

INTERPELLATIONE JOB ET DAVID

LIBRI QtJATtJOR.a

LIBER PRIMUS.
DE INTEJRPELLATIONE JOB,
ET DE HOMINIS INFIRMITATE.

625 CAPUT PtilMUM. A que ultra humana omnia gratiam pii adscensoris ever
Mullas ht hac vita perlurbationes esse, multas consola- xit. Nam de Pelro qtiid loquar, qui crucem suam fu-
c
liones, sed his illas longe superari; quod sanclorum tura reniuneratione indigiiam arbitralus, inverso
induciione comprobalur : David ac Jobum pro nos- suspendi poposcil vestigiOj ut aliquid passioni suae
tris hifirmitatibus interpellasse, unde hujus operis adderet, cujus acerbare ipse sibi supplicia non li-
argumenium. mefet?
5. Uride iion iirimerilo sancius David ad iilam glo-
1. Multas riobis perlurbationes in hac vita esse
riam, Cuih ihcselero opere , lun) maxime in quadra-
subeundas scriptura divtha frequeniibus demonslrat
gesimo pfimo psalmo se fesiinare leslatuf dicens :
locis: mullasque suppetere consolaiiones, quibtts ani-
Quando vehiainet apparebo anie facieni Dci (Psal. XLI,
mus capax vigoris, et recti conscius absorbere debeat
incominodorum ea 5) ? In quo |isalmo et perlurbatioiies humanse fragili-
quse prsesentium sunt, spectare latis, et cbrisolationes a Domirioevidenter expiessit.
quse habeant perpetem juncunditatem. Pfseponde- In qilo etiam intefpellal pfo nobis Deuin, quOd obli-
rant eiiim consolationes periurbationibtis; quia el tus
operis sui, bbiitus collatai in horiiineih liberaliia -
prsesentium sedationem afferunt, et spem futuro- tis et gratisijj queiii tuendum atque oiriandum susce-
rum. Unde el apostolus Paulus : lndignm sunl, in- _
i perat, defeliquefit, et infirmuni ae naufragttih divfef-
quit, passionesItujus lemporis ad superventuram glo- sis irtfirmitaliblis
rejecerii attefehduin. Quod idein
riam (liom. vin, 18). Indignse ulique ad consolationis
aute ipshrii feCerat sanctiis Job : sed isie riiQfalius ,
comparalionem, non ad fruetum redeinplionis. ille veliehieiiliiis; Ulfiiisque igituf iiiterpellalioiies
2. Quse est enim tam praeclara cujusquam vita in
cprtsiderare cbrdi est; qttod iri his vitae littmanae
terris, ut adsequare illam coelestem gloriam possit; forma expfimilufj cSusa agitur, prserogaiiva foiina-
Quid sublimiusPauIo, qui tanlum periculorum subiit, lur. Suo
tantum dolorum atque infirmitalum absorbuit? In iis igitur ofdine Spectandaenobis suul.
quas Christi nomine subiit passionibus quoiidie, ul CAPUT II.
ipse dicit (l Cor. xv, 31), moriebatur, el nihil indi- Quomodo beaius Job, amissis omnibusprmler uxorcm,
gnum perpeli se in Itoc tempore pro tantse gloriae tatiiquam bonusalhlela perlurbalionibus non cesseril,
spe alque exspeetatione censebat. Elias famem, insi- nec cettare recusaverit.
dias, mortisque terrores, laborum acerba loleravil: 4. Aniissis iiaque liberis Job alque omuibus suis
et tamen solus iile igneis curribus, equis igneis de prxter uxorem, quae ei sola :id teiiiationein fuerat
coelob deductus 626a(l terfas, et de terris revecius resefvaia, d perlusus etiani ulcefe 627 8rav' > cum
ad ccelum, omne meritum hujus niilitise abseohdit, at- (2 videret amicos suos non ad consolandum venisse,
a Scripti forle circ. ari.,585. c Hujus bistoriae memiuit Hieronymtis in.Catal. et
^iraedit.Era. cummss,Thuan.,Laud.,Torn.et Vict. Hegesippusa qtio cam Auibrosius niuluaius videtur:
alisevero edii. ac mss., deducdsad lerras... reveclisvnl qua de re a nobis dieeiur alio loco.
reductis ad cceluni:Sed puiamus nostram leclionem
praesiare, aique Ambfpsium speclasse ad Elise redi- AEdil. et niss. duo,
perfossuseliam ; aiiij petfusus
iu
tuui illuoi, quo dominica iransliguralione apparuit. etiam.
799 SANCTIAMBROSII 800
sed ad exaggerandumelacerbandumdolorem.adver- ALaIienos, ut mercede sumptum exerceret suum? Sed ,
tit a Domino dalam in se adversario feniandi sui ille lamen aliquarido conversus est; quia reverlit ad
polestatem. Et quamvis sagittas Domini in corpore palrem, et peccata sua non 'repressit, sed prodidit.
suo seritiret esse, quibus eompungi se diceret,ta- Hic autem qui se existitnat ab eo qui omnia videt,
men quasi bonus athleta, qui dolori non cederel, nec non videri, et tehebris jjutat commissa sua posse ce-
dura certaminis recusaret, addidit : Incipiens Domi- lari, umbram praetendit: sed frustra latere se credit,
nus vulnerel, in fine auletn non me&perimal Qum cum oculus Dominilucidior sole, occulta omnia de-
enim mea virltis, qui suslineo: dut quod meum tempus, prehendat, 628 tenebrosa illuminet, et intimicor-
ut sufferat anima mea ? Numquid fprliludo lapidum , dis penetret conscientiam, alque in alta et profunda
fortiludo mea: aut carnes meiesunt mrem: aut non in descendat. Vanus ergo qui pulat tenebris esse se tu-
ipso confidebdin? Adjutotium outem a me recessit: vi- tum, cum luceni yilare non possit, quse lucet in le-
sitdtio aulem ejus despexit me (Job. vi, 9 el seq.). nebris, et tenebrae eam noir comprehendunt. Quasi
t. 5. Nonne tentamenium est vita hominis in terra , et fugitivus ilaque et malus mereenarius depfehendiiur,
sicut mercenarii quotidiani vila ejus; aut sicuffamulus et antequam se occultet, agnoscitur ; quia Doniino,d
timens Dominum suum, qui se sub umbra oblegat, aut$f , omnia antequam quserat, cognita sunt, non solum
sicut mercenarius exspectuns mercedem suam; sic et j j; quse facta, sed etiam quae futura sunl?
egot menses exspeclavi vacuos, nocles ditlem dolotum 7. Perit igilur in vacua spe qui pulat quod suum
datm sunt mild? Si quiescam dico: Quando dies? Si crimen abscondat: fabula est istud, non yeritas.
surgam ilerum : Quandolvesper? Pienus sum dolotibns Denique fabula peccantium otiosa , non habens fruc-
a vespeta usquead mane. Fermenlalur mihi corpus in tum,sedgernitum. Narratio enim fatui sarcina invia.
pulredine vermium : liquefacioaulem glebas tettm, sa- Quid enim aliud est peccatmn, nisi sarcina quae hu-
niem radens ulcerum. Vita aulem mea * levior est fa- jus saeculi onerat vialorem gravi depfessum fasee
bula, in spe vacua perit Dicam, consolabitur me delieti; qui si no!lert oneri subjacere , debuit audire
lectulus meus Terres me in somniis, el in visioni- dicentem : Venite ad me omnes qui laboratis et one-
bus me perceltis (Job. vn, 1 et seq.). rali estis, etego vos reficiain (Malllt. xi, 28).
8. Quid auiem oerumnosius, cum ipse lectus ad
CAPUT III. communem quietem dalus, grave vuinus infligat ?
De misera condilione hominis, qtd quolidie sub fortni- Tunc enim solemus quse fecimus recordari, et facto-
dhte est; quamque stulle cogitet peccata sua Dei co- rum suorum stimuhs compungilur interior conscien'-
gnilionemfallere posse : item quam miserumin lec- tia. Unde Scriptura ait his : Qum dicilis in cordibus
lulo nobjs ad qnielem dalo sollicitudine agitari, r , veslris, el in cubilibus vestris compungimini(Psal. iv,
'
atque ex eodemvacuos ac nudos exsurgere, qumvilm 5) ? Remedium quidem dedit, sed tamen conscientiam
islius imago est. vulneravit. Sed esto ut aliquando fessis somnus
6. Quam misera hominis condilio, qusequasi mer- obrepat, terremur insomniis, exagitamur visionibus";
cenaria aliis laborat, sibi indiget.et nisi aliena ut non jam requies, sed pcena sit. Ita enim abettnt
misericordia sustenlare se nequit! Quolidiesub for- divitise saeculi, veluli somnium exsurgenlis. Surrexit
midine, sub limore gravem, tolerans servilutem, et aliquis ex istius corporis somno, et nihil possedit,
ne deprehendatur a Domino, erratica atque fugitiva idque ipsum quod se credebat habere, amisit.
sub umbraquadam saeculi hujus putat se.posse deli- 9. Constiluite riiilii nuncdivitem illum, qui quoti-
tescere. Considera illurn de quo ait in Ecclesiastico diana lucra, et quaestus varios eongerebat, el exagi-
Syrach. : Oinnis hotno transgrediens in lecto suo, tabatur cupiditatibus suis, subito resipiscentem, con-
contemnens et dicens in anima sua: Quis me. videt? siderantemque secum, quianon cum morielur, acci-
Tenebrmcircumdant me et parietes, quemvereor(Eccli. piet omnia, neque simul descendet cum eo gloria
xxin, 25 et 26)? Nonne tibi videtur c iste vere domus ejus; e et quod ea quae possidet, in hac vila
esse mereenarius qui sua prodegerit, ut ille adoles- habeant aliquid voluptatis , non etiam in fufufjum :
cens in Evangelio (Luc. xv, 13 el seq.), qui legitur I ) aperientem oculos ad coelesiia. Nonne tibFvMetur
accepisse a patre subslantise portionem, et egens at- sicttt qui in somnis bibebat, bibisse; etsicujV.qui in
que inops, quo famem Ievaret, pascere greges coepit somnis epulabatur, epulatus : aperuisse atttem ocu-
a VoCi, perimat, subjtingnnt qusedam Paris. edit., private sermonemslratui meo: qua&verba in aliis edit.
Sil mea civilas sepulcrum, in qua super muros salta- et cunclis mss. omittuntur,
bam, hi ea non abslineam ;noh enimfefelli verbasancli cMss. aliquot, iste vir esse mercenarius qui sua
Deiinei. prodiderit.
dSic omnes mss. ac vet. edit. Rbhi. vfero, omnia
fcRom. edit. cum cod. Tliuan et Laud., levior est antequam erant, cognitasunt.
fabula. LXXinierp., ekaypoTspbg la\i5.s. Et hanc lee- e Edit. Am. cum mss. Vict. et Tbrri., et cum ea
tionem etiam confirmani quae irifra de fabuta, et fa- qum possidel inhac vita habedrituliquid voluplalis : non
tui narratione legCfe est; esi enim huc proculdubio eliam in futurum aperiunt oculos', etc. Alise edit. ac
referuntur. Attamen alise edi.i. atque mss. constanter mss, ferme inter se conveniunt nisi in punciuatione
legunt, levior est favilla. Paris. quaedam edit. post, et paucis voculis, quae sensuni haud inultum diver-
voces lectulus meus, addil referamautemad meipsum siUTrefficiunt. -
801 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIBEft 1. '< 802
los, ct cognovisse quod anima ejus inane speravit, j veterisTestainenii in spirilalem sensum convertisse:
et adliue csuriat, atque siliat; quia modum non ha- Judosos, quod illud ignoraverinl, excusabiles non
bet avaritia, nec rapiendo explelur, sed incitatur eo esse ob prodigia qum Christi mortem sunt comitata;
egentior, quo plura qusesierit? Et hic ergo surrexit, sed maxime ob solis defectionemqum describilur.
et vanum est somnium. Tanguntur alia qumdam Chrisli opera, et prmcipne
ambulalio in mari; ubi de lilubalione Petri, ac de
CAPUT IV. conterendis navibus Tltarsis, quibuscorpora nostra
Quomodoamici Job ad consolandumeumvenientesejus designanlur.}
dolorem acerbaverint: el quam magnifice idem sen-
12. Qui sunt enim montes quos inveterascere fa-
seril de divina poleslate, ac redemplionis mysleria
cit, nisi Moyses, Aaron , et Elias, Jesus Nave, Ge-
designaveril? deon, prophelse, omnes libri veteris Teslamenti?
10. Sed iterum ipsum audiamus dicentem : In ve-, Venit Dominus Jesus : novum detulit Testamentum,
rilale novi quod ita est; quomodoenitn 629 erl13US~ h et illiid quod erat vetus, factum est novum. Inno-
lus, mortalis, elc. (Job. ix,_l et 2). lncumbebantilli vatus est Clirislianus, inveteravit Judaeus. Renovata
amici quiad consolandum veneranl, et quasi inimici ,estgraiia, inveteravit Iitlera. Evertit montes, et con-
amaris eum perurgebant sermonibus. Unum enim so- ] >verlit. Evertit enim et subruit intellectum secundum
laiii genus est in aerumna et in amaritudine consti- litteram, etstaluit intelligentiam spiritalem. Inlellec-
tulis culpa vacare; ut ea quse perpetiuntur adversa, tus ergo ille Legis evanuit carnalis, et factus est
non pro delicli pretio sustinere videautur. Hoc quo- spiritalis. Unde Aposlolus ait: Scimus aulem quia
que sancto viro adimere gestiebant; ut videretur 630 Lex spiritatis esl, ego aulem carnatis sum (Rom.
ipse suaeauctor aerumnae,qut peccatis gravibus|Do- vti, 14). Sed et ipse qui carnalis erat, factus est
niini contraxisset offensam, et pro impietalibus suis spiritalis, sicut ipse asseruit dicens : Puto eniin, et
illa toleraret: describentes impioruin supplicia; ut ego sphitum Dei habeo (l Cor., vn , 40 ). Hos ergo
qui vitia sererent, el melerent sibi dolores, quod montes inveleravit Jesus, et Judsei nesciunt. Si enim
mandato perirent Dei (Job. iv, 8 et9), a et spiritu cognovissent, numquam Dominum niajestalis cruci-
vitse ipsius interirent, qui insufflaret domos luteas flxissent: numquam adhuc Judaica deliramenta se-
iniiabitaniibus (Ibid., 19 ei seq.), etj arescerent, co- querenlur. Ipsi sunt ergo qui nesciunt. Unde et in
gitaliones destitueret versutorum , os obstrueret in- Evangelio dicit DominusJesus : Dimilte illis, Paler,
justi (Job. v, 15 el 16). Quaevera quidem de Domini quia}nesciunlquid faciunt (Luc, xxui, 54).
potestate; sed non convenientia tanti viri meritis 13. Sednonexcusanlurquianesciunt.cumnescire
asserebant. <1
nolint, quod debuerint cognoscere. Certe non illis
11. His ergo respondit : in verilale novi quiaila invidemus, siDomini sequaniur sententiam. Senten-
esl;quomodo enim juslus mortalis apud Dominum? tia enim superiora solet absolvere , non futura. Sed
Si enimvolueril judicio contendere cum eo, non au- nee ille immunis a scelere qui crucifixit suaeauctorem
diel ilium; ul non ad unum verbuniejus mille sertno- salutis, et postea veniam non poposcit. Estoutante
nibus conlradicat. Sapiens est enim intelleclu, et for- ignpraverit quem persequebatur; in cruce tamen
tis, elmagnus : quis lam durus, ut in conspectu ejus positum debuit recognoscere universorum esse domi-
possit subsistere? Qui facil montes invelerascere, et num elementorum, sub quo omnia elementa tremue-
nesciunt, et evertit eos iracundia. Qui commovet or- runt, coelttm obscuralum est, sol refugit, terra dis-
bem terrarutn a fundamentis, et columnm ejus qua- siluit, defunclorum sepulcra paluerunt, morlui vi-
tiunlur. Qui dicit soli, el non orilur, adversus autem ventium receperunt consortia. Unde et Centurio ait:
sidera consignat.Qui extendit cmlumsolus, el ambu- Vere Dei Filius eral iste (Malth., xxvn, 54). Centurio
lat sicul in pavimenlosupra mare. Qui facit vergilias, agnoscil alienum, levita non recognoscit suum : gen-
el hesperum, el septenlrionem,et austri ministerium : tilis veneralur, Hebraeusabjurat. Non immerito ergo
qui facit magna et investigabilia, gloriosaque el im- columnseorbis terrarum molaesunt, quando non cre-
mensa, quorum non est numerus. Si ptmtetietil me, diderunt principes sacerdolum. Sed motse sunt
nonvidebo: et si me prmlergressusfuerit, nec sic sciam veteres, ut novse conOrmarentur, sicut ipse dignatus
(Ibid., ix, 5 et seq.). Quanto vehementiore tuba iste est dicere : Ego confirmavi columnos ejus (Psal.
increpuit deDomini potestate?Sed in ea justorum au- LXXIV, 4). Audi quas columnas confirmaverit. Pelrus
xilium, non ruina est. Denique videlur exprimi po- et Jacobus et Joannes, qui videbantur columnmesse,
tentia, sed magis redemptionis nostrae mysteria de-. dexteras dederunl mihi et Barnabm communionis
clarahtur.
(Galat., n, §).
CAPUT V. 14. Quomodo ergo excusant se nescisse, quorum
Deutit fecisse montes invetetascere, id est, lilteram alii viderunt, alii cognoverunt solem non expleto
a Rom. edit. et spiritu irm ipsius Intetirent. Huic recehtiofibus mss., ls etgo respondil, Cod. melioris
LXX suffraganturhis verbis : «OT> Se irvsiifitz-ro?
ipyn; notae legunt, Jjfis, elc.
E-JTOO Koaivto-8vjo-ovTat.
Neque etiam Vulgata refraga- b Mss. Thuan., Dion. et Colb., Et illud quod etat,
tur. Sed in lectione quaemss. omnium, et vet. edit. velus (actumest. Innovalus, etc. Quod etiam non in-
est, nihil mutamus. Infra autem ubi omnes edit. cum commode potest explicari.
 SQg SANCTI AMBROSli 804
diei curriciilo, se f ecepisse; et rursus anle peractum I . Naves Tharsis; id est, IiileHigihiles quae Salomorii
spatiuiri rioclis egressum, noetem in dic fecisse, in attfurii ferebant atque argenfurii, id est, corpora
nocte: dieni; Utique iiiielligere debuprunt quia sol nostra,- qttse habent thesauruiu in vasis fictilibus,
jussus se reeepit, et jussus exivil. Praedixerat enim ut Apbstolus dicit (II Cot., IV, 7) : vel quod etiam
Doipiuus (Mqllh. xn, 40), quia tribus diebus futurus hicparlus dubio conteruntur, jtixta quod diclum
cehx in coj?de terrso, et tribus noctibus i didiceral est: Vm ptmgnantibus et nuttientibus (Luc. xxi, 23)!
hoc sol, servabai prseceplniri. Dubilabat ergOjdi- Nam cum anima quatilur, caro flucluat: vel spiritu
cens : Quid facio ? Orior, el dies est : occido, el nox vehementi exagitabunlur infuso, ctiro expleto iem-
est. Si cursum meum servavero, demofabor mundi pore fuerit fesurgendurii, seeundum quod scriptum
salolem, Feslinemus etiam ad redemptipnem nos-r est: Vetti, spiriliis, et insufjla in moriuos isios,. et vi-
iratn : festinare etiam debeo ipse ad noyam vitam; vent (Ezecli. xxxvn, 9). Unde et ipse Job in poste-
erit.cpim beneficio crucis qua renovantur universa, rioribus dieit : Novi enim quia miethus el pdtens est,
et sol noyus, et ccelum novum. Festipo ergo u.t illum qui sbluturus esl me in lerra, resuscitate peltem medm
possim yidere splem juslilise, illuminanieni animas qum.poiitwil'Itmc (Job. xix,; 25 et 26 ). Coriterunlur
liiijversorum, Sed quid faciam ? Ipse vult post tri- auiem qtii in judiciuih resuscitantur. Est autem
duum fieri resurrectionem. Iiivepi quid faeiam, ut •J bona conlrilio : cor enim conlrittim et humilia-
et .nioras non faciam et nuraerum dierum custo- tum Deus non spernit ( Ps. L, 19). Et alibi: Sana
diiim. Noii faciam . integrum diem et integram conlritiones ejus {Psal. tix, 4). Sed et ad Josaphat
npctein.Abbreviabo horas, ut tribus qiiidepi diebus dictum est: Gonlrilmsunt naves ire ih Tharsis ( H
ae noctibus sit inler mortuos Dominus Jesus : citius Par. xx, 37); eo quod se b sacrilego iriiscuisset.
tamen quam iriuni dierum et nociium iitieryalla pa- Utrumque igitur eoiUritio significal; quia utfunique
liuntur, resurgat a mprluis..Abbreviabo igiturHioras est in die judjcii : Qudndo omhes qiti ih mOnumenlis
ubi ascenderil crucem. A sexta hpra statiin fiat nox ; sunt, audienl vocem Filii Dei , et procedent qui bona
n.e yideam Domini passionem, sed fugiam parricid;ilis fecemnt, in resurrectionem vitm : qui veto mala ege-
pcrsecutio.nisspectaeuiuni. Occidam,et erit nox horar runl, in resv.frectionem judicii (Joah. v, 28 et 29).
rpnj lrium : egrediar,et innpvabodiem, uisithorarum Quod etiam David pfopheta significat diceiis : lbi
trium :: percursus est primus dies : sequeiur npx se- _dolores ul parlurienlis : sicut audivimus, ita elviditnus
ciinda spalip 631 ^uo>sequetur similiter djes: incipiet hi civitale Dohtihi virtulum, incivitaie Dei nOstii(Ps.
nox terlia, resurgetDoipiinis in noete, et erit dies jii XI/VII,Set 9); Natnque etdolofem fulhrumV et Iseti-
lutiJine resurgeiitis; liteoniplealu!' illud : Etnqx]sicut liam compreliendit: dolorem de judicio, et de abso-
dips illuniinabitnr (Psa.l- cxxxviti, 12). Hic est dies ille G lutione lceliliam.
njngpus quem vidit Abraham, ,ei, gavisus est: de qup 632 CAPCT VI.
e| Dayjil..ail: Hic est dies quem fecit Doininus, exsul- Verba Job:, quibus humanas ittfirmUdtes dperil, ex-
.iemus.,,etlmlemurin eo (Psal, cxvn, %&):cui non mi- pendunlur. Quemadmodum Vir sanclus peccalum
nisterio laboris, sed fruclu exsultalionis inteirero. suum non negaverit, quidve inter peccare et impie
13,. Ipse ergo Do.minus dieni diicit, et ante mundi agere sit discriminis ; quibus verbis liomineinapud
epnsumnjalionein yidebitur lnmen, quod illuniiiiat Deutn conetur excusare; pOslremocoiifitenli veniam
ppmei)} hominero yenieutein in hunc munduin, Ipse promilli, ac juslum iniquitales suds agnoscere, os<-
est Donjjmis, qui signat pt nupierat multitndinem tendilur.
siellaru!JJ; ipse est Dominus, qui cjxlutn solus ex- 16. Sed ad propositaejiobis intefpellationis seriem
teiidil;, qui ambulayit taijjquam jn .payjmenip super reverlamur. Multas j inquit, contritioiies fecit mihi,
et
mare;quando Pelrusvyjdit eum am.bulaniem, el respirare me nonsinit, replevit meahiqriiudine;
dixit •..D.oinine, jube pie venire ad le super aquas quia virtute est pplens, nemo potesi judicio ejus resi-
(Matlh. xiy, 28). Et jussit Dpminus; sed ille littiba- sler.e. Si juslus sum corde,Unguanieaerrai. . , Mag-
yii; ptnisj porrpxjsset ei Dominus dextefarn, demer- numelpolentem disperdit ira. Improbiinmorte gtavi:
susfluclibus pccidisset. TUubavil carp,.salvayit dex- [) justi autemirridehtur. Dali sunt enimin manus hnpii
lera, Et.ajt illi; Mod\aefide\, * quare dubitasti (Ibid-, (Jak. i%, 17 et seq.):Wide sUigula. Poteniibus ifa sua
in-
3i).3 F.idesergo ambuiayi.t ip Ap°iU>lo, pop carp.r gravis est, improbis nequithi, justis «onditionis
bfinique fld.es tUubayi!, et carp sentjre coeperat nau- firmitas. Ita nihil periculo vacat. Fortitiido et mag-
fragium, Qtipd npn jniproprje dic.tlijnest; quia caro nitudo yiri sua potestate deGipitur, improbitas affli-
:
payis. esi.animse, siput scriplum est: Qui (lescendunt gilur, virtiis ridetur. Ille qiiia plus potes!' j labitur
mare in navibus ( Psal. cvi, 23 ). Et alihl.: Ibi dolp- iste quia nihil potest, affligitur. Conditionis Cst vi-
res ut parlurientis, in spirilu vehementi cqnteres nqves tium, quia vitanoslra levtbr.est cursore. Transivil, et
Tharsis (Psal. XLyii,8), Anirnse enim npstfse cum nihU vidit. Tamquqm nqvi.s vestigiuin, qutgguitm vo-
Verbum parturiunt, edunt dolores : quae aulem iantiset qumrenlis escam (Ibid,, 25 et 26); itaprseter-
peperit:, jam npn.njeniUi.lt tfjstiiias prypter gau- itet vita bpminis. Quod loquipiur, Pbliyiscimur,
dittm; quia nalus est illi homo qui mttndum redemit. uec uiluin transitus nostfi Insigrie d.epfeliendilur.
«}Ui, quatupf rnelipfis nptpe, qtiareliiybttsti?. aljj niss,, sacfflego, id est, OphpziEeregi Israel cum
t iidit. briines, et mss. Vict., sacritfgiq; jnclius ijuo Jps^piiati.njitamicitias. ....-..:;
 805 DE INTERPELLATiONE JOB ET DAVID. LIBER I. §06
nisi quod sit plenum mcerpris etgemitus. Conculiot, & erigere; plenus enhnsum confusionis. Juslus eninJ ad-
inquil, omnibus membris. Utinatn sit mediator nosler vertit magis fragilitatem suam , quam injtislus; et
arguens el dijudicans inler ulrumque nostrum (Job ix, sapiens agnoscit, non agnoscit insipiens. Denique
28, 35). Iapsibus suis sapiens compungitur, irisipiens delecia-
17. Dicam Domino: Quare sic me judicas? An bo- tur : justus accusalor est sui, injustus asseflof :
num libi est ul injuslus egosim; quiq repulisti opera justus prsevenire vult accusatorem confessione pec-
manuum luarum, et consilio impiofuin inlendisli? caii, injustus peccatum sunm occullare desiderat:
Numquid sicul mqrtalis videl, sic vides, aul vita tua ilie in principio sermonis occurrit ut pfodat erro-
sicut hominis, aul anni lui sicul viri; quia cxquisisli rem, iste mulliloquio sermonis sui A sonuhi accusa-
iitiquitates nieus, et peccala mea invesligdsli? Nosli tionis involvit, ne prodal errorem.
enim quia hnpie non gessi : sed quis est qui de mani- CAPUT VU.
bus tuis erualur (Job.x, 2 eiseq.fl Magna fides, magna
auctoritas conscientise, Deum lestem inentis suae ar- Omniummtalum maxime lubricamadolescenliam: nos
cessere. Qtiod conditionis est, nonnegat: quod im- eorum etiam pcccatorum, qum vitare nequiverhnus,
pietutis esl, repellil: quod infirmitatis, fatetur. Pec- ralionem esse reddituros : mrumnqs nostras tnqris
casse condilionis esl, quia nemo immunis lapstis . ac terrm incommodisnon salis exprimi: cmlutnac
est : impie agere non conditionis est, sed perfidise tetratn innovanda esse, nec futuram resurreelionem
et uequissima: mentis veuenuin. a Non agnoscit hpc ante advenlum ejus, qui nova omnia sit faclurus.
justus : sed absolutio hominis in Dei miseralione, 21. Iterum adjiciens dicit : Quare ascripsistie. ad-
non in hominis potestate est. versum me mala, el apposuisti mihi adolescendaipec-
18. Manus, inquit, lum plasmaverunt me : postea calq (Job. xm, 26)? Pulchre id selatis arripuit ad
conterdsli et percussisli nte. Memento quia lutum me querelam, quse magis ad viiium lubrica esse consue-
fecisli, et in terra me resolves.Numqitid non ut lctc vit. Habel enim pueritia innocentiam, senectus pru-
muisisd me, confecislime sicut caseum?Coriutnet car- deniiam, ipsa vicina adpjesceniiaj juvenlus bonae
nem mc induisli, ossibusel nervis me inseruisti: vilam existiiuaiionis iniuitum, et verecundiam delinquendi;
el misericordiamin me posuisti; et visilatiotud pto - adolescentia sola est inyalida viribus, infirma consi-
texit spirilum meum (Ibid., 8 el seq.). Quanta deplo- liis, vitio calens, faslidiosa moniloribus, illecebrosa
ratio sancli viri pro communi infirmitate, quanta deliciis, In tanto igitur et tam confragoso el procel-
conventionis aucloritas, quod Deus hominern mani- losp mundi hujus turbine, cur tam erebra naufragia
bus suis fecerit ? Excusatur culpa irilirmilalis oblen- improvidse ascribuntur actali? Unde praeclare David
tu, commendafur gralia privilegio operalkmis aeter- / i tolius lemporis ejus veniam sibi a Domino postula-
na>,,bel proleelionis dignatione coelesfis. De quo vil dicens : DeliclHinjuvenlutis mem et ignoranlimne
Ioco eliam David pulcherriuie loculus est dicens : meinineris, Domine(Psql. xxiv, 7), quia tunc maxime
Quid est liotno, quod memores ejus; c aut filius homi- calor corporis fervet, et seslu sanguinis vaporantis
nis, nisiquia visilas eum{Psal. vui, 5)? ignescil.
633 *9- H®c, inquit, habeshi te : novi quia omnia 22. Sed iterum ipsum audiamus : Morlqlis, inqiiil,
poles, impossibileuutem libi niltil. Si enim peccavero, ftlius mntieris, brevisvilm est, et plehus iracundim, qui
custodies me, ab iniquilale aulem hnmaculatum me sicut flos floruit, ei decidit, discedii autem ut.umbra ,
non fecisli. Si impius fuero, vm mihiiSi sim justus, et non resislit. Nonneet ab hoc raiio qumriiv,r?Et huhc
non possum me erigete. Ptenus sum enitn confusionis, fecisti inlrare hi judicium sub conspeclu tub: Quis au-
invesligorsicul leo ad necem (Job. x, 15 et seq.). Vide tem mundusest a sorde? Sed nemo, 634 eliamsiuttius
tria : Si peccavero,inquit, cuslodies me. El ideo, o diei sit vita ejus super lerram (Job xiv, 1 el seq.). Yere
bomo, fatere peccalum , ut veniam consequaris : miserabilis condilio, ut peccati sui quod vitare non
Dic, inquit, iniquitalesluas, ut juslificeris (Esai. XLIII, possit, ralionem prsestare f cogatur : judicium in-
26). Quid erubescis fateri eas in quibus natus es? trare, in conspectum Domini subire omnipoteiilis
Negantis, non fatemis crimen est, negare quod natus D compellilur, edere causas gestorupj suornm, qtire lot
sis. Quod aceepisti, uiinam serves. Cur putasjte ha- vitse suae setalibus percurrerit, cum njundiiga pec-
bere quod tton acceperis? Ergo peccator faiealur, cato quivis esse non possit, ut ab ipsis cunabulis
impius ingemiscat, justus non se erigat et exlollat; prius obrepat infantise culpa, quain sit plljis sepsps
ne per arroganiiam fructum justitiae amiltat. errorjs. Quamque jllttd miserabile, ut brevis sit viia
20. Et pulchre ait: Si justtts sum, non possuin me ejus, dulcis illecebra, multjplex serumna, iracundia
° Rom. edil., Lapsus suos agnosciljustus. At con- excusadonis; Gall. mss., somnumaccusationis.Opiiine
tra aliarum cdit, ac mss. omnium ftdem- Sensus au- Vat. cod., somim «ccusolioiiis; idem est eni.nj ac si
tein estj"itsium qui se peecare agnoscit, non tamen dicefet : cum se deberet accpsare, accusationem
agnoscere se itnpie agere. suam ita involvit, ut animadverti non possif,
b Omnes edit., et proteclione dignalionis; omnes e Cod, duo, adversumme laborem,
njss. el proleclionisdignatione. f Rom. edit. cogqlur, intrdrehi conspecluDqmini,
c Ita njss. quinque rnelioris aevi, Alii vero et edit. el judicium subire omnipotentis oompetlaiut* Bpnus
omnes, aul fiftusIwminis,quia visitas eupt, qiiiclemverbprum ordo, sed edit. apt.ac mss> cod.
d Edil. vel., somnum excusalinhis; ftp.iu.., spjiutn mipinie eonsetiliens. Alium itaqtie restifjiimits.
807 SANCTI AMBROSII 808
quotidiana. ltaque in exigua deleclatione amaritudo . CAPUT VIII.
perpelpa est.. . Quomodo beatus Job resurrectionem alque iram Do-
25. Est, inquit, arbori spes. Si enim fuerit a ex- mini in consummatione futuram significaverit; et
cisa, vitescit; et in pelta motluusramus ejus fuerit, quam desideraverit ex Itac vila, ubi perfidia domi-
ad odorem aqum florebit; faciet autem messem sicul nalur, evolare?
novetla. Vir autem defunclus abiit, cadens aulem mor- 26. Audito igilur quid locutus esset in eo Deus, et
talis homo non ultta esl. Tempote aulem flucluat mare
cognito per Spiritum sancium quod Filius Dei non
Job. xxiv ). Speetavimus prophetici sermonis solum veniret in
terras, sed eliam descensurus esset
seriem ex duobus inferioribus elementis, terra ac ad inferos, ut morluos resuseitaret (quod tunc qui-
mari, quso omni injurise, crebrisque tempestatibus dem factum estc ad leslimonium praesentium, et
subjacenl: quam validum argumentum noslraj ex- exemplum futurorum), conversus ad Dominum ail:
pressit serumnse? Terrena , inquit, virgulla, nemo- Ulinam in inferno me conservures, absconderes aulem
rosaque arborum, etiam cum fuerint mortua, in usus me, donec desinat ira tua, et slaluas mihi tempus in
vitales resurgunt. Mare quoque ipsum temporum vi- memoriatn mei facias. Si enim mortuus fuerit
quo
cibus solet fluctuare. At vero caro noslra semper
hoitio, vivet consummans dies vitm ipsius. Susiinebo
exsestuat, sibique ipsa tempestas est, iiec umquam ' donec ilerum fiam, deinde vocabis me; ego aulem le
a molibus procellarum miserandisque naufragiis fe- obaudiam : at opera manuum tuarum ne despicias.
rialur. Nunierasti autem meas adinventiones, nec prmleribit le
h
24. Guin aulem dotmieril homo, non resurgit us-
quidquam ex peccatis meis. Signasli auletn htiquilales
que dumemlum non assuatur (Ibid., 12). Quod vide- meas in sacculo , et notasli si quid inscius prmlerivi
tur declarare, donec coelum novelur; erit enim cce-
(Job. xiv, 13 el seq.). Quam suavis locus, qui nos de
lum novum et terra nova, sicut sCriptum est (Esai. resurrectione
confirmat; etquam videtur voci Domi-
LXV,17). Nam quod assuitur, vetus est: quod velus, nicse convenire, quse in Evangelio Iegitur, ubi ait :
mutabilur. Denique audi David dicentem : Inido ter- Tunc dicere montibus : Cadite super nos; et
incipient
ram lu fundasli, Domine, et opera manuum tuatum
collibus : Operite nos (Luc. xxm, 50). Erit enim in
sunt cmli. lpsi peribunt: tu autem permanes, et omnes consummatione saeculi ira Domini. Recle
ergo San-
sicutvestimenlum velerascent, et sicut opetlothim mu-
ctus in judicium mavult resurgere, quam in lem-
tabis eos et mutabuntur (Psal. ci, 26 e«27). Possumus lerribilis etiam innocen-
pus diyinae iracundiae, quse
etiam illud adtexere, quoniam quod vetus est, assui- libus est.
lur; quod novum, cogitur. A diebus autem Joannis 27. Simnl etiam illud prophetare intelligitur, di-
,
Bapiisiae fegnum coelorum cogitur, et cogentes diri- J cendo : Staiuas mihi lempus in quo memoriam mei fa-
piunt illud. Assuebat ergo illud Synagoga in paucis, cias; quod in passione Domini resuscitandus foret,
Ecclesia cogit in millibus. Vel quia nunc coelum as- sicut in fine islius libri
demonstratur; nec tamen de-
sui videtur nebulis et caligine, nocturnisque tenebris,
diversa et discolori plorare desinit: et quo magis intelligit sibi resur-
et croceo diei surgentis rubore rectionem esse propositam , vilam banc fugere desi-
specie saepe contextum. Turic autem nox non erit derat, videns se in manus traditum adversariorum,
amplius, et non indigebunt luce lucernsa, et lumine
proj'ectum se in potestalem impiorum, cui etiam
solis; quia Dominus illuminabit super eos, sicut dicit amici in inimicos conversi sunt, qui cum debuerint
Joannes (Apoc. n, 23). Vel quia : Vm iis qui assu- fuinam super ruinam inferant; memor
consolari,
munt cervicatia ad evertendas ardmas populi (Ezech. tamen conscientiae suse purse, et mundse oralionis
XHI..18). ait: Terra non cooperias d in sanguine carnis mece
25. Deploranli prophetse miseriam nostrse fragili-
et (Job xvi, 19); ut oratio ejus sicut incensum dirigatur
talis, quae et in hac vita requiem non haberet, ad Dominum, non in lerra diversetur. Sancti enim
universa subilo incursu mortis amilteret, Spirilus oratio nubes penelrat; peccaloris oralionem, sicut a
sanctus infudit lamdiu non resurrecturos homines, Deo Cain diclum est parricidae, aperiens os suum
donec veniret qui non assueret vetera novis, nee ves- terra in carnis abscondil. Malediclus, in-
sanguine
limenlum novum coinmitleret in vestimentum vetus; a terra, qumaperuit os suum acciperesanguinem
Ecce quit,
sed omnia faceret nova, sicut ipse dixit: fd- tui de manu lua; quoniam operaberis terram
fratris
ciam hova. Ipse est enim resurreciio , ipse primoge-
(Gen. iv, 11).
nitus ex mortuis in quo omnes 635 quidem prsero-
futurse resurrectionis : solus la- CAPUT IX.
gativam accepimus
men ipse adhuc resurrectione perpelua fesurrexit. Reprehenduntur ii, qui curiosius sapienlim adyta ri-
a Sic mss. et vet. edit. nisi quod pro, in peira, textu; quam lectionem esse' genuinam sequenlia
mss. duo et edit. habentin terra, etalias quasdam aperte clamant.
diversilates nullius momenti. Rom. autem edit. ita 0 Edit. Gill. ac Rom., ad testimoniumprmceden-
reposuit: Excisa, adltuc viridescit, et ramus ejus non lium.
d Vet. edit. cum mss. aliquot, in sanguine carnes
deficiet: elSi in lerra morlua radix ejus fuerit, truncus
ejusadhucdb odore aqumgerhtinabitj elc. meas; Rom. cum aliis, in sanguine camis mem, jtixta
b Omnesedit.ynon resurgel, usque dumcmium as- Vat. cod. LXX inlerprelum, ubi habes ; if vlp.v.n
$ualur.....mbvetuf: Am.,nbvetur. Mss. sex ut nos in tns (TKpxo;jxou.
 809 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIBER I. 810
mari audenl: eam neque in abysso, neque in mari A j mei pam lnrbare poliierunl. Et tu ergo in hoc saicnli
qttmrendamesse; et qua causa : denique ejusdem co-. istius posilus freto, noli peifcciam illnni Dei Snpien-
gnitionem soli Deo, et quibus- eam ille revelaverit, tiam in lioc mundo qnairere; quia mundus eam non
patere. cognovit. Sed si vis eam invenire, calca fluctus hujus-
28. Flebililer iiaque Sanctus deplorat vitse istiiis mundi, sicut cnlcavit Petrus, etambula super aqnas
tempora : Pereo, inquil, el spiritu 636 circumferor : liujus sseculi, et porriget tibi dexleram Sapieniia, si-
oro autem sepiillnram,el non impetro, precot labotans. cul porrexil et Pelro; quia nemp fuit quem non sae-
Et qitid faciam (Job xvn, 1 et 2)? Dies mei a ttansie- culi hujus unda ttirbaverii. Turbavit Abraham, lur-
rtint in horrore: dirupli suitt ardculi cordis mei (Ibid., bavit et Moysen, lurbavit et Peirum. Moyses per
H). Nec tamen usquain derogal judicio Dei; scit mare transivit, et per maie peditem duxit exerci-
enim proftindam esse altitudinem sapientise et scien- . tum : sed ante el ipse turbalus est. Petrus super
ti;e Dei, et inscrulabilia judicia ejus, alque investi- aquas calcavil: sed merstis fuerat corporc, qttia in-
gabiles vias ej'us. firtnioris fidei vesligio claudicavii. Ergo noli Sapien-
29. Non calcaverunt, inquit, eas filii se gloriflcan- tiam in inari quaeiere; 637 Ql|ia non dixit cum
tium, nec ttansivit per eas leo (Job xxvm , 8). Quis mari se fiilurum Dominus Jesus, sed cum apostolis
enim poiuit vias ejus comprehendere, quse ahdile B 1 snis; ul aliqua ex parte eum cognosceienl, (|iiibus
occulta peuetravit? Unde, inqtiit, inventa est sapien- ait: Ecce ego vobiscumstim usque ad consuntmatio-
lia, aut quis locus disciplinm? Nescil motitilis liomo nem smculi (Hlaith. xxvni. 20). Beati cum quibu- esl,
viatn ejus, nec invenla est in liominibus.Abyssus dtxit: utinam etiiobisciini sit. Scd iiobiscum mareest, Pe-
Non est in me; et mate dixit: Non esl mecum (Ibid. irus cum Christo, quia el ip->ecalcavit niare. Nobis
12 et seq.). Non libi licet scire, o hnmo, alia sapien- aurtim cordi alque argenliim esl : sapicntia atnem
liae; ideo tibi scripttim est: Noli altmti sapere, sed supra aurum, non in miro est. Ideo qui Sapientiam
iime (Rom. xi, 20). Quid cnriose cupis invesiigare habere cupiebat, Argenlum, ait, et aitrum non habeo;
qnod tibi non expedit scire, nec cognoscere daiur? sed quod habeo, do libi: in nomine Jesu Christi Na~
Paulus audivit aliqua secreta sapientiae, qnae prohi- zareni surge el ambula (Act. ui, 6). Quia auruni non -
bitus esl aliis intimare; et ideo rapttis est iu pnradi- habebnl, in nomiue Chrisii iiabebat piaeoperationis
sum, raptus usque ad lertium coelum , ut audiret ea gratiam. ldeo et tibi diciiur : El tralie Sapieniiam in
quse positus in lerris audire non poteral (II Cor. xn, inleriora (Job xxvin, 18); el inlra : Latuit, inquit,
3 et 4). Si qux atidivit homo, non licuit ei Ioqui, omnemhominem, et a votatilibuscmli abscondila est
queiiiadmodum quod non audivit, ipquirii ? Impera- (lbid. 21). Nec homines sciebant ubi erat, nec An-
loris liujus in terris non licet libi scire cousilia, el C < geli, quia ipsi sunt aves coeli, de quilms dictuin esl :
vis scire divi.na-;non licel libi curiosius invesligare El vidi Angelum volanlem per cmlum (Apoc. xiv, 6).
quae in terris geruntur, et outiosins requiris quid SI.Nemo potuil no>cere Sapientiani; quia nemo
snpra coeluriiagalur. Cur tu disputas unde nata sit novit Filium nisi paier, et neino novit Patreni nisi
Sapientia? Nescil honio viam ejus, nec in iioniiuibus Filius, el cni voltierit Filius revelare. Ipse ergo rc-
jnvenia esl perfecla Sapieutia. Non in Moyse, «on velavit Joanni cuin quo essel sapicnlia ; et ideo dixit
in Aaron, non in JesuNave fuit, non in ipso David ille, non quod suum erat, sed 638 'l<If|dSapieiuia
qui ait: Incerla et occulta sapientimtum manifeslasli infudil ei : In principio erctt Verbutn, et Verbum erat
mihi iPsal-. L, 8); quia ipse dixit in posterinriluis : apud Deutn (Joan. i, 1). Nescit Sapieiiiiaui inleriius,
Velnt jumenlum factus sum apud te (Psal. LXXH,25). nescit maliti.i. lnleriius eniui lenere eain iion potiiii,
Supfa leest scire, o homo, aliiludinem Sapientise, qui dixii: Ubi est, mors, victoria lua? Ubi mors, ucu-
salis esl tibi ut credas. Si enitn non credideritis, in- leus luus(I Cor.xv,55j?Nescit eain maliiia, quia dixit:
quii, nec inielligetis (Esai. yu, 9). Abyssiim scire Qumrenl me mali, et non iiwenient(Prov. i, 28). Pos-
non pntes, abyssuin-non potes comprehendere, quo- sunt dicere: Audivimus gloriam eius.Solus esi Deus
modo aliiiudinem Sapientiae comprehendes? Abyssus qui novit eam : qtita Dcus, imiuii, benecomtituil viam
dixit: iVonesl in me; el lu potes dicere quia in le D ] ejus :, ipse novil locum ejus (Job xxwn, 23). Quod sil
est Sapientia ? receptaculum Siipieiili*,audi diseipulum cjusdicen-
30. Ahyssus ergo dixit: Non est in me; quia ipse tem : Unigenilus Filius qui esl in sinu Patris, ipse
Domiiius dixit: Non derelinques animam meam in in- enarravit (Joan. i, 18). Agnuvit enim Patrem Filius,
ferno (Psal. xv, 10). Et Apostolus dixit : Ouis de- quiii ipse ait : Sicut ognovitme Paler, et ego agnosco
scehditin abyssum? hocesl Chrislum ex morluis dedu- Patretn (Jottn.x, iSj.iEqua niensura est c<gniiionis,
cere (Rom. x, 7). Ergo si inleriogalur abyssus : Ubi ubi unita.- pote.-lalis est. Paler ergo qui oinnia fecil,
est SapieiUia? Respondet: Non estin me, quia re- novitventorumlibram. aquarum menstttam (Job xxvm,
surrexit. Interrogaiur mafe : Ubi est Sapientia ? Di- 25) : ipse vidit b Sapienliam, et enarravil eam per
cit: Mecum non esl: quia calcavit me, nec fluctiis propheias suos, quia Pater eiiarravit Sapientiuin, et
a Edii. ant. el cuncti mss., tiansieruiit ht lumore; luii coalescerein», LXXl nterpreies liabent: At ypi-
excepto solo Colb. in quo legittir, transierunl inho- pat p.ov7ro.jovj).6ov h ppayM: quod sigitilicatioiie pruxi-
nori. Sed melius R>>m.ed.il.. transierunt in horrore. muiii est.
Nam praiter quam quod nullo negolio geminuni r po- i>Roin. edit. sola voci, Sapientiam, addit, cum
PATROL. XIV. 26
 AMBROSIl ' 812
§1| SANCTl
inyestigayit eam ; sicut et Filjus Patrem enarravit, .^ Deum sapienlia est, abstinere qttlem q mqlis disciplina
quem nihil praeterit, et dixit: 0 bpmo, quid yis prp- est (Ibid. , 28).
funda seire .S^pjeiitiae, quse stipra le sunt? Timer.e
prmparavit eam.Eadem hoc ipso loeo resecaverat haec inveniuntur; nisi quod Laud. verba ac sensuni in-
'
xerpa, quia Palet enarravil Sdpientiam, elinvesdga- veftit, hoc modo , quia P-attem enarravii Sapien-
vit eqn\; quae tamen in ant. edit. atqueqinn$us mss. iiq, ptp.'

LIBER SECUNDUS.
DE INTERPEIXATIQNE DAVID.

CAPUT PRIMUM. venit ad Synagogae retia, volensque se induit :sed

P.osf absotulam vehementAQteminletpellalionem Job nop injplicijus est, nec inscriptus., qui omnes re-
splyit.
sequhur placidior, inlerpellalio David. Runc non fl 3. Peniqueenjiijebaisuperrelia. Elquiaenmsuinon
ineple cervo compatati, cum Gittislus ipse per idem
anitnal se designati non recusaverit. Illi simililudi- susceperanl, yocabat Ecclesiam, et suam ei gratiam
nem lianc convenissepolissimum ob passionis suscep- Cppferebat, sjcul ipsa sacrosaucta Ecclesia in Canli-
cis protestalur dicens : Adjuravi v.as, fiiim Hierusd-
lionein,Ecciesim vocationem, profligalionem diaboli,
lepi, in virtulibus et fortitudinibus agri; ne suscilaveri-
atque aposlotorum, qui et ipsi cervi fuerunl, missio-
nem. - lis, et. excitqveritis charilalem usquequovoluerit (Cant.
'!> 7)- ?§tU grgQ in odore agri, quem olebai sanclus
1. Mulij.qu.idemdeplprayenjpt infirihUalem fragili- Jacqb, id est, illa flde, illa devptione a,excilari spon-
taiis humanae excellehiius; tamencanerissa.itclus. Jpb? sum suum a filiabus Hierusalem, utfesiinet ad spon-
et sanciuspayi.d, llje superior, dire.ctus.yeliemens, sijiij,ele.xcitariejus.insecharitalem, auletiam ipsum
acer,et quasj grayibus. exasperatus doloribus majoi;e ex,ci\ar;, quia chari.tas sponsus est. Deuseniiii cliari-
cpthurno : liic blandus, placicitis, alqug ni.ansuetus., iqg es(, sicut dixi.t.Joapnes (I Joan. w, 16). Sed ille
njiliore affeetu ; ul ypre querji i.mi,laiidumsibj prppp- noR.e?i pa,ssus se ab aliis excitari; qui sponte prope-
suil, ceryi iinitaremur affeclum. Nec le mqveat, sf rabat, egressps. d.e thalam.o exsultabat ut gigas ad
lanjunj prophetam fersesiniilitudineyidear prsedicEtrg, cqrieiidam yiapj. Vidit 639 eum sponsa, et vocem
cttnj Iegeris ad appstolos d.ietuni : Estote qsluti sicut G yenieijtis. audiyit, s.ubiloque conversa ait: Ecce Iiic
serpentes el prudentes sicmt cplumb.m (Mqltli. %, 16). adv.enitsaliens super monies, transiliens super colles
2. Sed laiiiea quainv.is isiiusmodi similitu.din.es (Caitt. ii, 8); majores enim salit, minores transilit,
piis a.slruaniur exeniplis, sitque irinocens el niitis ne pise feslinalionis impedimenia patialur. Sintiiis
nalura cerv.orum;illum cervuin ad imitaiionem Pro- esi, inquit, consobrinus meus capreoke, aul hinnulo
plietae proposiium hoc loco arbitror, de quo Salo- cervorum super montes Beihcl (Ibid. 9). Bonus cer-
ijjon p.alernse me^iitis assertor iu Proverbiis dixit: yus, cujus mons est dornus Dei, in quam lanla cele-
Cejuus.qmicitim, et pnlius gr.atiatum con.fabuletunlibi ritate curcebal, ul sponsae voia et desidecia praevent-
(Ptqv: v, 19).. Verus enim Dei Filius in.semetipsp ret. Denique quem de longiiiquo yenientem vid.erat,
patufam. quam animantibus ipse douayit, expressit, repente sibi adesse cognovit ; unde etail : Ecce hic
qui in liunc niundum tamfiuajji cervus adyeiiit.:et ppsl parieiem noslrum, prospiciensper (eneslras, emi-
cum, liis se mera simplicila.ie, jiijigeba.t, a quibus ei netis per. r-elia. Respondit consobrinus"meus, et dixit
parabant.uf, insidhe. Fertur enim hujiis.ino.iJi: cervo- niHii: Exsurge, veni, prOximumea, formosa mea, co-,
runj ess.e siinplicitas, ut cuiJJ se exagitari viderini, lumb,amea; quia ecce liyemsprmteriil, imber abiit, dis-
hi.s,se.se eqiiilibus, adiiectaiit, q.ui miiiislerio, Iraudi.s, cessit sibi, flores visi sunl in lerra (Ibid. 10 el 11).
apposiJij, fiigse sp.ecie.ac. simjiialioiie so.cie.ia.iis.
iijdti- Uyems Syuagoga esl: imber populus Judaeorum, qui
cio.s.ad, r.etia usqtie deducant. Ila ergp, Domjnjis lani-. solemvidete non potuit rflores aposlolisunt. El ad-
quam ignarus periculi atque iniproyidus, Judaeisdo- didit-: Messis incisiunis advenii, vox turturis, audila
lumsihi strueiUibus adinisce.baiiir.,et soeietatem Jiidae esl in terra noslra (Ibid. 12). Mcssis illa Ecclesiae
pr.oditpiis sibi atlseivit, cujus shnulaiione funesta,. fides est: vox turiuris bpudiciiia est.
usqiue ad, crucis laqueos et. relja, passionis accessit. 4. Necliis solis, sed eiiam cervi sinjililudinem sus-
Uiule coiiyer=us ad, eum dixit.: Juda, osculo EUium. cipU Clirislus, quia veniens in lerras serpenlem illum
hominis tmq\is {Luc.. xxu, 48) ? Et hoc njodo quidem. diabolum sine ulla sni offensione proirivit, cui cal-
a.Edit. omnes, excitari sponsam suam. Goiilra mss. Cervi similitudinem 'suscipit eliam Cliristus. Aliae,
omnes,'expilpij. sponsumsumii.iqmd magis cungr.uit atqne niss. ul in texlu, nisi quod edit. vocibus, nec
ciini aniecedeiiiitjus ac sei|iieiitibus. Itis solis, subditni, contentus: quse vox hoc loco super-
%RbiiJ. edit. posl hanc Yocem adjicit. vacanea esl, eum verba nec Itis solis referaniuf ad
Dsalmus quadragesimus primhs:, superiora Sefipluiai testihiqpia quib.us cum cervp yel •
Siculdesideral cervus ad fohlesaquarum, ila deside- aliis aiiimaijtibus Chiistus compafatur.
ratanima.meqadle, D.eu$. ,
 813 ; DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIBER II. 8*1
caneunj suum obtulii, sed ejus veneua non sensit. Ai mitalibus, ac peccalis obnoxia liberqri; ul ad con-
Unde dictum est ei: Super aspidem el basiliscumam- spectum Dei pervenirel! Terram lacrymarum esse
bulabis (Psal. xc, 13). Simus ergo et nos cervi, ut » locum, et qum illarum utilitas? Quomodo Propheta
super serpentes ambulare possimus. Erimus cervi, anhnam supra carnis infirmitales attollens oralio-
si vocem Christi sequaniur, quse prseparat cervos, et nem qua peccatateguntur, coram Deo effuderit, ut iti
faeit morsus serpentium non limere : ac si qui forte cmleslemaulam inlroirel. Ejusdem aulm pducis tan-
fiierinl vuln.erali, aufert eorum dolorem , solvendo gunlur. delicim, cum' qua eliam Ecc.lesia compara-
delictum. De his cervis dicit Dominus ad Job : Ob- lur.
servasli partus cervorum : numerasti aulem menses 6. b Iiilerpellal,utdixi,DaviddicensadDqu]iiiiim;
eorutn, plenos partus ? Parlus auiem eorum solvisli, Sicul desiderat cervus ad fontes aquarum, ila desiderat
vel enutrisii fitios eoruni, ul non titneanl (Job xxxix, anhna mea ad le, Deus. Silivit anima mea ad Deum
1 et seq.). Audi quomodo non limeant filii cervorum fonlein vivum : quando veniam el parebo attie faciem
talium. Doceat te Esaias dicens : Et puer parvulus Dei (Ps. XLI,2 et 3) ? jEstuat sanctus, nec sese capil.
mittet manutn in caverttam aspidum, el illi non noce- Major esl enim animi inagnificemia, quain cujuslibet
bunt (Esai. xi, 8). El ut agnoscas quod Ecclesise fi- corpofis inagnitudo ; et securus meriti, de terris ad
lios signiflcare videtur, addidit : Parlus autetn eoruin ]B coeleslia evolare desiderat, sicut et alibi dicit: Quis
etnittes, dirumpenl filii eorum, el niultiplicabunlur in dabit mihi pennas sicul columbm,et volabo, el requies-
generalione, exibunt et non revertenlur relro (Job cam (Ps. LIV,7). Hic enim sunt laquei, quibtis etsi
xxxix, 4 et 5). Nemo enim initlens manum adara- non iinplicalur jusius, tamen impeditur : hic dolores
irum, et aspieiens retro, habilis est regno Dei. et solliciludines; illic laetitia, ubi gratia : hic po-
5. Merito ergo.cervus factus est Domiiius ; ut taies streino corporis vincula, quoe Paulus solvere gestie-
sibi cervos Doinini vox praepararet, de quibus ait: bat; ut omnibusexutusimpedimcniis, Doniino liber
In nomine tneo dmmoniaejicient, linguis loquentur assisteret. Hocergo sitiebal anima David, Ut jam non
hovis, serpentts tollenl, el si ttioriiferutn quid biberint, per fidem, sed facie ad faciein Deuin videret; nec
non eis nocebit (Marc. Xvi, 17 el 18). Tollebanl enim solum peregrinaretur a corpofe, sed corpore solve-
serpenies, enin spiritu oris suisancli aposloli de la- retur. Dissolvi euiui et cttm Christo esse mullo me-
tebris corporum eruerent nequitias spiritales, nec lius ; quia justo mori est lucrum. El grande quidem
venena moriifera seniiebant. Denique cutu exsiliens lucrUmcarere peccato, delictorum illecebris non mo-
de sarmentis Paulum vipera momordisset, videnles veri. Quis enim muiidusa sorde, qnando nec unius
Baibari pendentem viperam de manu ejtis, putabant diei-yita hominis in terra caret delictorum conta-
morituium. At ille stabat inlrepidus, nee vul- (G gione? Vivendo efgo damna contraliimus iniioceiitise,
" repenle
nere movcbatur, nec veiiano inliindebaluf. Unde vi- ttiorte fihem errofisadiplscimur.Luciurij ergo morle
denles euin non lamquam bominis conditione geni- acijuiritur, vitse attlem usu tainquam niiseris dehito-
tum, sedtanjiiuam Dei gralia ediium, supra homines ribus usuraiii noniiiiis ad reaturii fenus augeiur. Et
esse arbiirabantur. Vide cervuin viperas de latebris bene sitit anima, quse festinat ad fontein, nrin aquae
eruentem spiriiu 640 divino qui crat in naribus isiius, sed vitse xiernse, de quo supra dixit: Quo-
ejus, sicut dixit Job (Job xxvii, 5). Conversus, nicimapud te esl fons vilm, el in lumine luo videbhnus
inquit, Paulus in spiritu, et respiciens euiii dolore ail lumen(Ps. xxxv, 10). Merito ergoDavid properahat
ad Piihonem fPrmcipio tibi in nomine Domini noslri pervenire et apparere anie 641 lacieni Dei, cujus
JesuXHhrisiiconthtuoexire ab ea. El eirivit eadem hora vulius lumen cst; quia omnesqiios Dominus spec-
(Acl. xyi, 18), Vide cervum quando veiiil ad baplis- tal, illuminat.
muiii, et sacri foniis a.bltjlus.iirigiio, omnia perse- 7. Fuerunt lacrymm memtnihi panes die ac nocte,
cutiouis veiienarejicjl.Vi.de cervuni Doininum Jesuni, dum dicitur milti quolidie ; Ubi esl Deus luus (Psal.
quan.doyenjt ad Jpannem Bapiislani, el dicenli sibi XLJ,4) ? Ibfbetfe lacrymie panes suiii, ubi esuritur
Joanni : Ego a te debeobaptizari, et tu venis qd me, jj \ jusiilui. Beatieuiin qui esuriunl etsiliunt jusijtiain,
respondil; Sine moda (Ualth. ni, 14 et 15). El hoc quoniam ipsi saturabuulur. Sunt igitur lacrymse quaa
dicto, in aquas salutem siiicns pubUeam, tota avidi- panes stinl, et coiifirmaiii eor liQminis, Cui disputa-
tate desceodjuSed jam salis nobis in exordio tracta- tioni etiam illud Ecclesiasiicum conveuit dicturn :
l.us, sicut in n,rincipioanni a, more vulgi cervus allu» Mitte panemtuum qntefaciem aqum (Eccle.xi, 1);
sit. Pergamus ad caeiera, quia ihi panis coelestis, ubi aqua graiise; qupni.am
recte accipiunt subslaniiam verbi, et mysticse ratip-.
CAPUT.H. nis aliiijentum, quibus fluinina aquae vilae de ventre
QttumdesideraveritDavid ex hqc vilq innumeris cciia^ labunlur. Simililer quoque ibi panis hic viyus, ubi
B Stibscriberemns libehler doctiss.
Carigio, qui in ideo vehementius nou insurrexisse, vel qiiia durior
Glos^ar..ad verb. Cervula putat Ambrosjum hic agere tuni e.r.u paganorum patieiitia et obsiin<uio, vel
de Ittdis prpfanis, qui apud etlinicns.kal.end. j'anu,i- major Chrisiianoruin pietas, ab.hac. impielale satis
rii tieri so.Iebau.i; uisi de ea sjiperstiiione quse a SS, aliena,
PP. et iii syriodis et iij cathedfi.s njaguo postea zela> h Resecaveral edit. Ram. bas voees : lnterpel-
proscripta est, paulp frigidiu.s lutjiii viderelur^ Drei lat, ui dixi, etc. usiiue. a.d versum, Siiivjt anima
lanien potesl yigilanlissimiim lyr.csulein in eaiu mea, ctC.
 815 .SANCTI AMBROSU 816
aqua lacrymarum, et fletus est poenitentise.Sic enim ^ dicit esse exagitalam, cum dixerit ipse Dominus Je-
scripluni est : Inflelu exierunt, et in consolationere- sus: Nunc anhna mea turbata eal (Joan. xn, 27). Qui
vocaboeos (Jeretn. xxxi, 9). Beati ergo quoruin la- cniin stiscepit inliiuiiiates nostras, nosiruin quoque
cryinse panes, qui ridere meruerunl; quia Leati qui suscepit affecium, in quo et iristis erat usque ad
fletis. - mortem, non propter monem; mnrs enim voluuiaria
8. Horum mentor, inqnit, effudi super me anhnam moesiitiam habere noii poteral, in qua fuiuia erat
meatn (P>al. XLI, 5). a Sanclus colligit ab his qtise universoriim Isetitia, nniveraorum refeelio. De qua
foris sunt, et supra se elfutlit animam suam ; ut el nlibi dixit : Ei surrexi, et vidi, et somnus.dulcis
anitna supra coipus effusa inflrriiiiaiem carnis abs- factus esl mihi (Jerem. xxxi, 26). Bmius soiiinus qui
condat, b legnt corporis ad pceniienliam, et virtus fecitnon esurire esurienles, non siiiresilientes,qiii-
ubiiue animse meiiiisque praetendat. Umle et in po- bus sacraincniorum dulcediiiein praeparavil. Quo-
Sleriorilius dicil: Effundam in conspectu ejus oratio- inodo ergo auinia ejiis limore turbata esl, qui fecit
nem menni(Psal. CXLI,2). Ubi effundilur oralio, ibi aiiofum animas non litnere? Trisiis ergo usque ad
peecata sunt lecia. Quoruin auiein niemoreni se di- mortem, donec consuniniaietur gralia : quod pro-
cit? Eorum uiique quse desiderabat, ut venirct et ' baittr ipsins tcstimonio dicentis de morie sua :
appareretin couspeetii Dei, ul ejus aiilain illam vitle- J Bapiismatehabeo btipthari, el quomodo angor, usque
rel iciern.uu, in qua spatiabatur aniino et praesunipto dum perficiutur (Lttc. xu, 50)?
deleclalialur ingressu. 12. Turbalus igilur David lubricis smculi bujus
9. Quoniamtngrediar, inqnit, in locum iabernaculi anfiactibus dixil: Quare trisiis es, anhna mea: quare
admirubilis, usque ad domutn Dei. ln voceexsuliado- conlurbas me ? Spera in Deum, quonictm confiiebor
nis, el confessionisc so)i.7(usepulaniis (Psal, XLI, 5). illi : saluiare vultus tnei, el Deus meus (Psal. XLI, 6
Non iinineiiio flehal, qiioniam versareiur in tetris, el 7). Ergo quaudo anxii et solliciii sumus, spcs nos
cui coelesti.i tabernacula deberenlur, et quetn aiilae liiiiiroriini exspeciaiione coufiruiel. Vide siugula :
potenlis exspepiaret i.iiroitus. Ueniqiie illam solam Spera, quoniam confilcbor,inquit. Non confileor, sed
omnibus rt-gui sui opibus pi-rferebat, sicul ipse le- coiifllebor; hoc est, lunc meliiis confitebor, quaudo
slilicaius e>t alibi dicens : Unum pclii a Doniino, hanc revelala facie gloriam Domini speculaius in eamdem
reqniram : ut inhabilem ht dotno Dvmini omnes dies iniaginem reformabor.
vitm mece el ul videam delectutionem Doinini'(Psal. 15. Subito ctim se consolaielur, in se reversus
xxvi, 4). Deleclalio Domini in Ecclesia est : Ecele- ait: Ad me ipsum anima tnea turbata est (Psal. XLI,
sia est imago coelestium; ctenim postqiiam umbra 7); id est, qtti alios coiifirniare debeo, ipse coiuur-
prseteriit, imago successit. Unibra Syimgoga est : in i ] bor. Et quia ex me non habeo firiiiamenlum, de
umbraLex, in Evangelio veritas. Ideo in Evangelii auctore sumamus.
lumine veriialis imago resplendel. Fiebiit • igitur CAPUT IV.
Prophela; quia diffeiebaiuur plena gratiae bona et Qui lurbari se boni consulunt eos exire ex J2gypto,
referta Letitise.
qumper Jordanem designalur : per eum fluviuinad-
CAPUT III. umbrari etinm Cliristum, quod nentpe cordium co-
Non mirum si David hujus vitmmatis, et si consola- gilaiiones penetrei, el sanctis terrennm ac cmleslem
lione sua miniine careant , turbatussil; cum ipse dhidat possessionem. Hoc tatnen Christo convenire,
Christus qui morlem subivil volunlariam , turbari Patre non excluso; el ibi quid per Sichnam signifi-
voluerit, el quo sensu hoc inlelligendum? Ilem quare cetur ? Item Christum montem fuisse magnum per
alio loco non conlileor , sed confiiebor Propheia divinilatem, ntodicumper incarnationem, quam cum
j dixeril ? Lex velus ad homines redimendos non sufflcerel,
10. Denique et in posierioribus dicit: Heu me, Evangelium illaturus susceplamvotuit.
quia incolatus meus prolongatus esl (Psal. cxvi, 5)! 14. Pjoplerea, inquit, memorero tui, Domine, de
Et ideornierpellabai Domiuutn, quia ad meliora pro- terra Jordanis el Hermonihn (lbid.). Memor est de
perabat. In ipsis tamen afflictalionihus sseculi nwgna terra Jordanis, in quo gralia memoriam devoiionis
csset consolatio prsesenlimn, spes futurorum. Quis accunmlat. ln Jordanem Naaman Syrus ille descen-
enim IIOIIerigeret aiiiiiiuin; qui posset sperare in ta- dil, et miindus a lepra facius est. In Jordane bapti-
bernactilo coelestibeata illa sihi consortia 642 re~ zattis est Cliristus, quando fonnam lavacri- saluiaris
servari. Sed quia iufirmae condiiioni plerumque l'u- inslituit. Jortlanis nomen descensionem significat,
tura tsedio sunt, praesenlia vexationi; ideo et sancti qua descendil Dominus Jesus, quia conlagio deli-
Propheiae iiisurgentibiiscorporis fluctibus anima tur- clorum vicinos Jordanis fluminis emundavii. Hicflu-
babatur. vius exil de iEgyplo, et divhlil lerram reproinissio-
11. Noloenim mireris si Propheta animam suain nis. Ergo qui turhaiur, d si boni cPnsulit, de iEgy-
a Edil., Sanclus sese colligit. Melius mss. sanctus c Iia mss. et vet. edit. Rom. vero, soni fesla cele-
coltigit, nenipe animam, quuevox sequenli versu ex- branlis. Quis non erigcrel aiiimum qui possit sperare
priiiiitur. in tabernaculo cwlestibeaiaillasibi coitsorliareservaii.
i>-Edit. omnes, tegat corpus; mss. conlra , lcgat Quse verba loco suo lesiiiiiimiis.
corporis, subintellige infirmitatem. d Mss.duo, si benesibiconsulit.
 817. DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIB. II. 818
plo exil, et sequitur viam Iueis. Hermoniim eliam j l^Joliannes : ln principio erat Verbum (Joan. i, 1), sed
viam lucernse interpreliUi sunt. Exi ergo prius ex sioe Patre non erat. El Deus Pater erat, sed sine
^Egypto, si vis luinen 643 Cliristi videre. Exivit Verbo non eral: quia Verbumerat apud Deum.
Cliaiianaea a finihus geniimii,elC.lirisiuiirinvemt,cui 16. H;ec Sicima Ecclesia est. Ipsani enim elcgit
dicehal: Miserere mei, ftliDavid(Mattli. xv, 22)!Exi- Saloinon, cujus lalenlem distinxit affecimri. Hiec Si-
vit et Moyses ex jEgyplo, et propheia factus est, et cima Maria esi, fujus animam gladius Dei trahsii et
remissus ad pupuluin, ut de lerra afflictiotii-i ani- dividii. HaccSieima est ascer.dens, sicut interpreta-
mas eorum liberarei. Lucerna auieni in Clnisti cor- lio liahet. QU;Bsit ascendens, aiiiii de Eecle.sia. Qum
pore. Hsec tibi luceina viam monstrat. Umieet sanc- esl qum asccndil dealbctia inniiens supcr fratrem suum
lus David ail: Lucerna pedibus meis verbum luum (Cant. vin, 5 ) ? H.i'c est aeiiuosa , quse Gi;eee
(Psal. cxviu, 103). Lucerna, quod illuminaveril ani- KZTtvwSwdicitur , quod fide operibusque resplen-
mas universarum, et in lenebris viam monstraverit. deat: 644 a cuj'us iiliis dicit: Opera vestra luccant
Evangelium via luccrnse est; iu umbra lncet, id est, corain Patre meo, qui in ccelis esi (Malth. v, 16).
in saeculo. Unde et alibi hiibes : Nive dealbabuntur 17. Memor er.jioesl Dei David de terra Jordaiils et
in Selmon ( Psal. LXVU,15), id est , in obunibra- Hernioiiiiiii a nionte modico. Qnisesl isie inons mo-
-lione. - i 5 dicus? Consideremus ne forte diviniias (Mirislimons
. 15. Jordanis quoqtie Cbrislus qui dividil terram. magnus. Denique cmlum et terram complco, dicil Do-
Qnomodo dividat, audi: Et tuam ipsius animatn per- minus (Jerem. xxm, 24). Si ergo diviniias Christi
transibit gladius, ad revelcindasmullorum cogitaliones mons magiiiis esl, ulique incarnatio ejus mons exi-
corclium(Luc. n, 55): eo quod sit noslraruin divisor guus esi. Utruinque ergo Christus, et mons magnus
animarum, qui in inlima cordis secreia deseendat, et et ininor : magnns-vere; quia magnus Domintis et
cogiiationes liientium deprehendat. Ilie gladius ver- magna virtus ejus : minor; qnia sciiptuin est : Jlfi-
buin est Dei viviun. Deniqiie ad Hebneos sic legis : norasti eum paulo miuus ab Angelis (Psal. vtlt. 6).
Viiwmest Dei verbumel validum, el acutius omiii gla- Unde et Esaias dicit: Vidhnus euin.el non habebat
dio aculissimo, penetralque ud divisionem anhnm et speciem, neque decorem (Esai, LUI,2). Idem lamen et
spintus, artuumgueei midullarum (Hebr. iv, 12). Hic ex niagno minor facius, et ex minore magnus. Ex
est foris Siloa, qui dicilur niissu-, i|UPniam Cliristus magno miiior; quia cum in forin» Dei esset, semet-
a Patre dixit se esse missnni (Joan. ix. 7). Est et illa ipsiim exinanivii, et formam servi accepii : cx mi-
divisio quai colligitur ex eo quod ulraniqiie ripam nore magnus; quia dicit D;,uiel : Ellapis qui elisit
Jordanis Tribus iiioolueriiii Juda:orum, quomani Fi- iinctgineni,facius est mons magnus, el imptevil omnem
lius hominis qui posterioribus lemporibus descendit ( ; lerram (Dan. n, 36). Lapis hic si requiiis quis sit,
e co3!o,verus ille Jord.anis, verus ille lerresiiium agnosce. Lapidein quem reprubciveruntmdificantes ,
atqne coelestium divisor, possessioneni dividuam pa- hic faclus esl in capul angttli (Psal. cwu , 22). Idcm
Iribus dedit: unam quae possidereiur in terris, alte- tameii cum et exiguus viderctur, niagnus cral. Cui
ram quse futurse vitse nierilis servaretur. Quortim rei asiipiilaiur Esaias dicens : Pue.r ncttus est nobis,
ulrumque convenit soli Ciiristo, vcl coelcstia riivi- el filius clalus est nobis, cttjus htiiium super Itumcros
dere, vel ocetilia depreliendere. Interiora eniuj divi- ejus, el vocabiturmagni consilii Angelus (Esai. ix, 6).
dil, qui ocrulta dcpreliendit, qnod est utique divi- Omnia propier le Clnislns. Lajiis propier le , ut lu
nilatis insigne. Denique sic habes scripium quia sediliceris : nions propler te, til lu asceudas: Aseende
Domintis dixil : Lmtabor el dividam Sicimmn (Pscil. ergo super moniem, qui cnilestin pelis. Ideo iiiclina-
LIX, 8). Hacc est illa innguifica portio, quam Jacob vit cceluiu, ut lu «sses viciuior; ideo surrexil in ver-
filio suo Joseph preesianliorem omiiibus dcputavit. ticem moiuis, ul leelevarel.
Ijnde ail: Ego do libi Sicinictm magniftcam super 18 Non immerito ergo abyssus abyssum invnca-
fraires luos, qnam accepi de manu AmOrrlimorum,in bat; ut iste mons fierei exiguus, de quo Propheta
gladiomeo et sagitla (Gen. XLVIH, 22). Qttud divisio ait : Abyssus abyssum invocal in voce cutaractarum
soli Doniinodeiieiur , quae Verbo ,rhoc est, spiriiali I ) tuarum (Psal. XLI, 8). Non pra-valcbal vctus Testa-
illo veri Saloinonis gladio coinprehendiiiir. Quid est mentiim ad istius mundi redemptioneiii : invocahal,
soli ? P.uri sine Cbristo, an Christo sine Patre? Mi- et quasi ad atixilimn arcessehat novnm Tesiamen-
ninie. Cmn solum dico Palrem, Filium non sepnro; tuiu. Claniabat Lex annuotians Evangelium. Erat
qnia in sinu et secrcto Pairis Filius est. Cuin solum enim semiplena : et ideo eral necessarius. ut veniret
Filium dico, et Palrcm jungo, sicut junxit et Filius qui Legem implerei. Finis enim Legis Cbristns ad
dicens : Eccevenil hora, utme solunt relinquatis : sed jusiiiiam omni credenti, qui veuit Legem iinplere,
non solus, quoniam Paler mecum esl (Joan. xvi, 32). non solvere. Qtiomodo abyssus Lex, audi diceiuetn :
Sic ergo el Pater solus beaius, et solus poteus dici- Jvdicia tua sicut abysms mulla (Psal. xxxv, 7). Si-
tur; ul ab eo Filius non sequestreiur, qui in Patre mul hinc inlellige ulruinqiie nnius esse sapiemise
semper est (1 Tim. vi, 15 et 16). Denique prseclare Tesianienlum, quodquasi suum venil implere. Cata-
a Sicmss.Thuan., Dion., Torn. el Vici. Alii vero taiu versiculos psalmi XLI, resecavimus quos edit.
alque edit., cujtts filitts dicit. Minus cpminode; ut Rom. iit continuum efficerel commentarium;., ih»
docet orationis coutexlus. Porro passim in lioc trac* dttxeiati
 819 SANCTI AMBROSU 821
ractas autem intelligimus profunda verborum, el yim JII scribuntur, quibus dicilur: Gaudete quod noniindve-
ecelestis eloquii: quse fluxere nobis sicut imber e stra sctipla sunt in cwlo ( Luc. x, 20 ).
ccelo. Ergo remediuro tsediorum omniutn Chrislus, 21. Suscepitergo nos Domiuus, quandonos finxil:
et Scripiura divina; alque in tentaiionibus unum per- suscipit el qimndo nos jubet nasci. Unde ait jiisius;
fugium. Suscepit meex uteromalris mem(Ps. cxXxviii, 13).Ctt-
CAPUT V. jus m&lr\i1Priusquamleformarem hvutero.novi te(Jet.
Propheta miseriis obsessusdivinam implorat misericor- 1, 5 ). Quos lorriiat etsuscipit,exeuiues quoque Sus-
diam, qum in adversis prmcipuemimifestalur. Deum cipil. El priusquam cxiresde vutva mairis, sanctificavi
hbmiitis.susceptoremesse, lum obcreatianem qua in le. Susceptor esl qui susceperit inanibus, ut generis
nos itlemjns habet alque in lulea vasa figulus, lum ob operator humani stiseeptor diciltir; et qui visitatione
defensionemqua concessam hontini vitain conservat. susceperit, utprotegat. Unde ait Propheia : Qui ha-
19. Deniquc ubi advertit David qtiod elevationes biiat in adjulorio Aliissitni, dicel Domino: Susceplor
flucluum ssecularium superse venirenl, quasnecesse meus es lu, et refugium meum ( Psalm: xc, 1 ei 2).
esl plurimas subeamiis Ui islius salo vitae, njemor Prima susceptio est operaiionis, secmida defensio-
Domini raiseralionum quas innumeris promisit ora- nis. Deniqueaudi Moyseri dicenteni : Extendens alas
crilis, ad preces conversus 645 inlerpelht Deum , ;B suas assumpsil eos , el suscepil eos super scapulas suas
sciens quod misericordia ejtis in luce inandalur, id est, ( Deut. XXXII,11 ): sicut aquila suscipit, quse fetus
in Lege; quia tux praicepta tua (Esm.xxvi, 9): inten- suos examinare consuevit; ut leneal atque enutriat,
tationilius autem quasi in noctis lenebris, manife- quibus veri indolem parius, el incorrupise gfaiiam
statur. Unde tamquam viatorqui repatiiare desiderei, nalurse astipulari adverterit;- aut repellat, ih qttibus
et pervenire qtio tendat, confragoso lamen vilse hu- degeneris originis infirmitalem in tenera adhttc aHale
jus iiinere fatigatus, ducem arcessit, et allevamen- depfehenderit.
tum obsecrat. 646 CAPUT VI.
20. Apud me, iiiquit, oratio Deo vitm mem; dicam Queritur David sui oblitumDeum videri, quo et pecca-
Deo : Susceptor meus es {Psal. XLI, 10). Bene nota lorum suorum tneriia, el propriam infirmitalem qtim
sinc divino prmsidio subsislere non polest, confiletnr.
jam sibi quseril auxilia, et promissi anctorem conve-
nit, atque usitaii muneris prsebitorem; ut in subve- Ibidem lugel quodfueril a Deo repulsus, qui susccp-
niendo, si merilum Jiominis offendil, diviuum uon lus ante fuerat. Quam bealttm sil ex ulero in Deum
offeiidal exemplurn. Dicit aliquis : Quando suscipit projici; el qua ralione illud Chrislo accommodelur?
eum Deus? l!t boe aslruamus, veni mecuin ad Scri- 22. Quare me oblilus es, el qnare the repulisti ( Ps.
pturae sacraeexordium (Gen. n, 7), etvide quomodo C XLI, 10 ) ? Deus non obliviseiiur. Impossibile est
Domiiius inanibus suis de lulo Uomiuem Uguraverit. enini ut obliviscatur, cui omriia quae sunt facla el fu-
Unde el hic ipse in poslerioribus dicil: Manus tttm lura, prajsentia stint: sed nostra peccaia iiieriiiim
fecerunl tne el plasmavetunt me (Psal. cxvm, 73). oblivionis ei irtfunduiit; ul oblillerel eos , qups lii-
Quasi figtilus quidam Deus fabricam carnis est Ppe- dignos sua visita'iione cognoveril. Eos enim coguo-
ralus humanae. Elad Hiereminm dicitur : Descende scil Dominus, qui sunl cjtis. Tameti ubi aliqni iiiiqiii-
h\ domum figuli, el qudies itlic verba mea (Jerem. latem operantur, bis dicil: Non novi vos (Malth. vit,
xvm, 2). Figulo utique ssepe conlingil, ul dum vas 23 ). Quis ergo est qui possit Deo dicere : Quare me
fiugitur, cadat de manibus ej'us, el ilerum colligat oblilus es ? Sed tamencoinmiinehoc sahclis nobisque
liitum, ul yas reformel. Denique et Hieremias dicit: infirmis est. Sanctus dicit quasi merili sui conscius;
Descendi, etvidi quo modo cecidil vas, quodipse fu- cl lamen quo sanciior, hoc humilior. Quod si vix
ciebalin munibussuis(Ibid. 3,4).Etiterum inquil; Fe- sanetus dicit, quid ego dicam peccaior, nisi ad illud
cil vas aiiud quo'modo placuitei (Ibid.): Recte ergo referam : Quare operis lui oblitus es ; quare visiia-
susceplor dicitur; quia manibus suis nos ipse snsce- tionis tuse oblitus es? Posiremo quare infirmitatis
pit, ipseformavil. Humani figuli vasa sunl illa, alia meseoblitus es ? Quid est enim hoiiio, nisi qnia visi-
in honorem, alia in contumeliam. Omnes sumus vasa D [as eum? Non ergo obliviscaris infirmum. Memenio,
fictilia : el si rex sit aliquis, vas ficiile est; ct si apo- Domine, quia inlirmum nie fecisii : menienlo qttia
slolus, vas fietile est. Uude et Panlus : Habemus, in- a pulvereiri me finxisli. Quomodo siare poiem , nisi
quil, thesaurum istum in Vasisfictilibus(II Cor. IV, 7). solidalurus hoc ltiium semper iulendas, ut de vultu
Et propheia de rege dicit : Depreliaius est Jcchonias tuo soliditas mea prOdeal? Cum averieris faciein ,
sicut vas, cujus opera non esl necessaria (Jeteni: xxiij turbabunlur omnia : si iniendis, vsemilii non habes
28). Et addidit: Terra, audi verbumDomini, scribe vi- quod in me aspicias, ttisi coniagia delictoftim; nec
rum islum abdicatum (Jerem. xxn, 28). Quasi palrio deseri ulile, necvideri est; quia dum videmur, of-
jure Deus noster filios solet abdicare degeneres; fendimus. Possumus lamen seslimare, quiaiion re-
ideo et in terra eos scribit, quia filii lerrae sunt. pellit quos videt; quia emundat quos aspicit. Ignis
Undecum Jttdaeiaccusarent adulteiam, Dominus Je- ante eum ardet, qui crimen extirat.
'
sus digito scribebal in lerra. Justiautem non in terra 23. Bonum.est ergo nobis, utnon repellamur. Ideo

« Edit., de putvere me finxisli; omnes mss., pulveremme finxisli.

821 DE INTERPELLAf lONE lOB ET IJiVID LIB. II. 822
qheriluf b'a'vifl=qiiia fepulsnni s6 cfedidit, qulfiiefat; & tiS quef elSm hahiiit,' (Jiiddcbiiipfendiriafghtttf lioiia^
anie susceptus; Deificjiieiii pbstefidribiis dicit; ih ib qiiorum jarii ffuctiis desldefabatuf. Securiaa iriiefp&l-
cbhfirmditiksitm ix ulerd (Psdiih. ixx , B). Sed fet ISiio, qood eispeetatUs priideiftibiis Ciifisti diffefeba-
supra-scripiuih babemus: lnte projecius sum ex uterb: tur ddvehlQi, qiieih Lex Shriuritiavefai, queni pfo-
de vehlre hthlris memDeushieus es lu ( Psal. xxi;« 11). phetae phliieeljariiur', el eo impsiiieniiiis aesluabanl
Bonum est et pfojici, sed in Oeum. Dehique ex pef^- CQfdajtisibrlihl, qtiohiiim ad feaempiibriem cogno-
sona CHrisii; hoc in Xxi psaliiio dicitur, qui vefe in verarit esse veritiitiiri) utiiVbfsofiirii. (juofuih iihivef-
Patretri de tttefp projectus est Virgiiiis ; hori eriiiri sofum ? Quibiis EyahgeiicO trsimile viarii viriufis
tefferia euiii excepere iriofiehleiri; Uiide in cfiice pu- apefiret, bottorttiftqUeopefiiiij serijiiasderijoristrafet,
situs; ciim emilterei spifitum, adPatfeni ait: in ma- sicttt ipse dixit iii PfQvefbiis ; Dbniirius credvil irii?
hus tuas cohithehdospitiluni ihettm (Luc.j xxtil , 46).- pfihcipium vidturn sutirum ( Pftiv. Viti, 22 j. ldeo
24.- Non ergo aliqui addant: Doihine, iit psaltae ergodicebatiir ei: Ubi esi Deus tiiiis; qiiia adlitic
faciunt, quod rieque iri Liiliho codice iiiveiii hieti, ! riori venefai Clifistus; sed spefabatttr? S;i;viebat erg'6
neque iri Gfaeeb, neqtte in Evaugelio, qttod est evi- diaboliis, ttt obtfefefei cjuos sfcieBatiri adventurij Do-
dentiiis. Deriique siipra dixerat: Paief, diiiiiite illis niihi ciediiuros, el divefsis afflietaba' exitiis. Iritef-
Itoc peccatum[Ibid., 34 ); et ideo tarhqiiam Paifi, iii ]B peilat ergo David, tit nioranteffl fexCitel qiiestii pfo-
lnarius ejiis {•orrimeiidarese spiriliihi suttisi, ih cujiis plieticO',fesiiiiafeufgeat.adrijoneat sttbYeriife'.Halie-
sinu seriipef est Filius. Qttarriqttafti,etsi addarit quod hius sirnilitudiHeiii hrijiis iriiefpellaiioriis eiiahi iii
dixerit, Domine, cbnsidererit qudd quasi lioirio iri phsierioribiis; iibl diCit ideffl pfofiiieta : Uliiuiilfepu-
mofle positiis Iioe loqttatttr. lisii nos, Deus, in finttn (Psal. L-xxiii, 1) ? Ef ibi
25. Efgb projeeius esi deiiiefo tit PaiferiiVde'veli- apeftC quod co'h'gfeg'sitibhissiisebibliiiMsii, et vifgSns
tre' mairis sttae; hoc est, defiiiivii qtibd ille tttefus liabfediisitissiiae' aUjecefit, flebiiiier. deplbfavit; et-
qui projeeit eum, venter eslmatris.Paierautehi dixil: qiiod in plebehi tSfei insufrexefirit ejiife'(iiihiici, de
Ex ulero anle lucifetuth geriiii le ( Psalm. cix , 3 ). qiiiijtis ail: Ei glofidli sithi qiii 6'defurii ie, iri meclib
Npft pfojecil uiique Filiuiri Paier; si qtto humqiiahi fesd tui (Ibid. 4 ). Fbfle iiio vefsiciiliis videfeltir
egfeSstts esi Filius, sicut irise' ait',: Ttadilus Siiih; et AssyfiOs declarafe , qiii ifiiiinphavefurit popiiiufij
nbh egrediebtit (Psal. Lxxxvii, 9). Nori projeeit etirii, Judaipfurri, hisi S&jifefeiflf: Pbsueruhl sigridsiidsigiict,
ctti ejusdein substanlise' 647 uiiijate coniieiitilur. et hdh cdghbvi (Ibid. 5'). Signa- seftjpef in beilo
Potest efgp et sic legi: lii teprojetius sttiitex iiiero sunt, quse pfaeliatufos pfaeife coiisuevefiihi, ei ag-
de ventre ihaifis mem( Psdt. xxi, 12 ), ui sequatiir : men ducefe miiiidfe. Uhttsquis^iie huiiieffls iiiil fegfo
Deus meus e%tu ; ne discedds a ine. Polest et sic; (D sighS Sua sequiittf. Et si dispefsi fue;firit tielibfiiiii
De ventfe hidifis mem Deus meiis es tii; quori'iairi lunJttltti, ed iibi signa siia1 pr6spexe;firit esse, quahj-
iri iiierP positus a ie niiiiquam recessi; tecttm erarii libet iorige pdsiti feveriurituf. 648 Uhusquisqtig
qui tariquatri Jonas iri utero ceii ])0'situs, te pro po- diiclor haec signa cohslilfeiit,-ei seqiiehda' pfaiscfibHi.
pulo depfecabar. Etvere de malris srisevehife cuhi Sed siiht eti&ftialia sigiisl, qiise viciof iioistis iriipbftii,'
DeoeTat.seCdndutriquod Scripfuiri esitQiioniampnus- et iamquaih cdpiivis obsefvarida decefriit; sed qui fi-
^aam scirel piief bbriuhidttl maltitn, elegit quod boiium delis esl hiile'6, pfOpria.iigiia seq'ttiluf, ii'6'i'ikgiioscif
est ( Esai. vn, 16 )'.-Et: AhtequdihpdtreihvOcafet qiii aliena.
maltenij virtutem Damasci et spolia Sahidfim deprm- 27. Qtise sint aliena sigha iiiieiisitis ei Iriripenlitf^
datiis est (Esrii. vni , 4); Ut geiilibus evocatis corisidefenjus. Sigriflhj siiiirij pbstiit Chfistiis ifi ffbhJ
regriuin Patfi pise cultu devotidnis acquiferet. a Vi- libtts singulbfiirh ; ibi qiidque AriiichfisiiiS stta' sigha
deariitts eaetera. poriei, iit pfopf ios fec'0ghos6iit. Sed qiii iii 6cC'iiit6'
CAPUTVII. JiidaeiiS est, iile vefiis corifessof dicit; PoSvlkiM
Dum exOpiaiusChriSti tidverilusdiffefluf, scevissedia- sicjnaSud stfjha, ifiibh cbghbvi. Posiiefuril diabbWs
bo'lum,ul in Cliristuihcfedituros obtbf^fefbtiii ipsls ef miniilfi ejiis, sed egb-flescivi iilfi; qiiia1 riovrictiil-
signd defigefel sita : ubi de sigriis qumSeqni ei cjhm',g sehsi aftibus' ej'us, noif dcqtiievi ithpe*fiis:e|iis;;P8iiiii
fugefe noSOpotUat, disietiiUr. DidbOluihsigttti siia AssyiMiisNahucfiddriiiosof sighs p^iieifisIlfefiMBfrihl,-
ih eis pbiiete, qui fidei Semehin Videxcipiuni; sdh- et riiutavit illis fiomifia ; et .pficepit iit adotai-fciit
clos ecohifariOdiaboli fideriicollbtafe ih pefvib: iaii- ihJagiiiem ejus , e't fecedefeiit a soieniiiibus pairttiii
dgrit ne diaboliisiaberiiaculuih Dei polludl, provi- suoriirij, fitusque Chaidse6s, postiiabiia D'ei Le'ge' ,
dendiirii,dd quod litaximeopus est perscvetahiid. sef|uefefiluf. Cohstiiiiit hoC rex, sed stalttil Da'riie'i
26. Quare, iuquii, ine repiilisti: el quare tttstis ih- in cofde suo, ttt regalis rijeiisse' coritiigifi dMliJiSfet
cedo, dum dfftigitnie hiimicus : cohftirigil ossd med: ( Dari. iii, 18 ). Recfe CfgP'ei cdrivefiit dicefe, Sigha
exprobtaveruiilmihi qui tribulahl nie, dum diciturhiihi riori fbghpvi aliena. jitssimi efat tti Hebfsei pueri
qitotidie: Obi est Detis tutis'? qtiare ttistis es; ahhhd adorafpiit imagiiierij fegis ; fespondefurit e'i, N6n
mea ( Psal. XLI, 10 ) ? Et reliqua. Prima inlerpella-' adoramus imagineiii liiafti. Apte ergo- dixit urius-
a Sie niss. Oiririesatque edit. Era. et Gill.; Rom. Tfesalios.cpfiseqiienles non paucis vocibus adjectis
vef6 pi^tefmissis yocibus, Videmhus cmtera, et ver- aui miitalis hic posuerat.
su seqpenli, nempe : quare, hiquil, nie repiilisli, e"£c.
 S23 SANCTI AMBUOSII 824
quisque eorum : Posucrunt signa sua signa, et non A domum * Dei inlret. Foris debel esse superbia et fal-
cognovi ( Dan. m , 18); id est, non sum ex- lacia, 1 non intus. Foris enim pugnae, pax inlus quse
pertus, non ullo coiisensti fecepi, non aliqua so- (stipra omuein inielleclutn esl. Non scindalur ferro
cietate n me iransiuli. Unde et de Dei Filio le- anima ; ltia : sed ut auima Josepli, ila auima lua fer-
gimus 'i lod peccaimn non cognovit (II Cor. v, 21). i
rum pertranseal; ne principale tuum, velut quod-
Et alibi liahes : Quoniam qui cnstodit mandatum dam < tabernaculum Verhi, in ipso lidei principio et
uon cognosch verbum nequani ( Eccles. vm, 5 ) : doeirinae i spiiiiualisdiruaturingressu. Fundatus enim
cum liqiiido.clare.it, quia non cognitio improbi- iusu atque exerciialione immobilis perseverat, nec
talis, sed societas criminosa sil, ipse eliam David locum dat ei qui in siimmum, quasi trausfigurans
in posteriorilius dicit ; Declinantes aiiletn malignos se i in angelum lucis, conatur ascendere; qui si in
a me non agnosccbam (Psal. c, 4 ). Ubi autem vo- nobis sua signa nQn vMerit, atictoritaiein resislendt
luerinl hiee signaadversarii ponere, declaral ; Sicut habere non polerit. Ergo ne affligat nos inimicus,
in via, inqnil, supet siimmum: quasi in silva ligno- * ne : ossa noslra confringat, non deficiamus peiseve-
ruiri securibus conciderunl junuas ejus in idipsum, rare in Christo ttl dicat de nobis: Triduum Itabent
bipenni et ascia dejecerunl illnd ( Psal. LXXIII, 6). quod perseverunt mecuin, el dimiltere eos jejunos nolo,
Quid Iioc sibi vult, nisi hoc ostendat quia fides Bi ne deficiant in via (Malth. xv, 32 ). Beattis cui ipse
noslra non quasi in via esse debeat ; ne veniant dederit cordis firmainenlum, ut deficere non pos--
volucres coeli, et auferant eam , sicut verbum iliud sit in isiius yitse tramiie constitutus. Non etiim de-
quod legis in Evangelio, non debere circa vias et ficit qui sperat in Domino, aique ei iritimo confi-
semitas seminari ( Luc. vm , 5 ). letur affectu ; quandoi|uidem etiam eques ille cujus
28. Ergo sancli volentes fidem hujusee eradicare equi calcaneum serpens momordit, etsi retro cecidit,
adversarii , qui non videnl signa sua in corde ejus, deceplus tamen non esl, quia saluiem a exspectayit
lentaverunt qtiasi in via, id est, in pervio colloca- a Domino.
re. Cor autem in siimuio esl; quia oculi sapientis CAPUT VIII.
in capile ejus. Et posuerunt signa quasi in silva David ab iniquorum causa suam discerni postulal, non
lignoiuin, quse cito exuruiiluf igni, aut securibus auiem Christus , quippe cui a Patre daium sit omne
couciduntiir. Exit enini ignis de silva, el extiritedam judicium. Merito Prophetam ob inleslinos alque ex-
cedros Libani. Hoc auiem facieudtiin putaverunt; ternos Itostes turbaium inslidsse, ut malure sibi
ui. pollueienl divini noniinis labernaculum, quod divini auxilii lux affutgeret; eum tamen futurmre-
est in nohis. Sicut enim templiim Dei sumus: ita demptionis cognitionea Deo fuisse recreatum.
stimus et laberiiaculiiui Dei, in quo fesia Domini G1 29. Terlia quoque Prophetse inierpellalio quod
celebrantur. Ergo lu, o bomo, summum tuurii cu- in medio homiuum neqtiitias exercentinm constilu-
slodi, ut conquasses capita iitimicorum, verticem tus , causam suam nb eorum conlagio ctipial sepa-
capilli peraiiibulaniitim (Psal. LXVII,22). In su- rari. Quodmulliad Doininiim Jesum referenduin pu-
perfluis enim perambulaitl, iion in sanctis; in ver- lant, eo quod ipsius solius esl non tiincre judicium,
tice capilli, non in vertice devolionis et fidei. Et si qui vincil. cum judicaiur. Habet enim a viro iniquo
spiritus potesialein habends in le ascendat, ul liabes j'udicium, 111quod volens Cliristus ingredilur, ul ha-
in Ecclesiaste, locum tuum non derelinquas ( Eccles. bes scriplum : Populus meus, quid feci libi, atttin
x, 4 ). Etenim superiorem le Chrisius constiluit, qtw contristavi te (Mich. vi, 5)? "Caeierum cum om-
quem ad iniaginem Dei fecil. Tene ergo superiorem ne judidum illi dederii pater, non quasi infirmo uti-
fidei et pietalis locum, quem a Chrislo accepisti; que, sed quasi filio, quod potest ipse subire judicitim?
649 ut superior faclus, ascendentem de inferiori- Si jiidicium Patris arbiiraulur Filio esse subeundum,
bii.^,hoc est, de tfrrenis ei ssecularibus, spirituin ne- Pater ulique non judical queinqiiain , sed omue ju-
qiiam facile re|iellas, etsigna ejus non suscipias in dicium dedit filio; ut omnes Iionorificent lilium , si-
peclore luo : non oecupet animae tuae vesiibulum, nec cut hoiiorificanl palrem. Pater hoiiorat filium, et lu
inlroiius mentis luse; el quasi in silva lignorum Dl dijudicas ? Hoc eo posuimus, ne quis nos arbiirare-
ignibus sui^ caduca el fragilia populeiur, aut secu- 1,11, 650 quasi nietu qusestionis in locurii Domini
ribus suis januastuicordis excidat. Sit igiiur in nohis sttbrogarepersoiiain Phophetse, cum sanctus David
non silva, sed vinca; sit porta nostri oris et cordis praevidensspiriiu insurreciurosJuda^os adversusDo-
clausa diligentius, ne hoslis introeat. Cito defidit ja- hiini passionem, J>judicium suse fidei non perlime-
nuam, si patentem eam invenerit. At vero Cliristus scat: discerni quoque causam suain a perseculpru;n
pulsat, non dejieii, qui confortavit, o Hierusalem, gente deposcat; ne malis generis sui ei posteriiatis
seras portaruni luaruin. Cluislus maiiu pulsal, ut hseredibus prosapia tolius Judaici generis inipliceiur.
aperias, advi'r»ariussecuribusconcidit; et ideo scrip- 30. Non immerito ergo turbatur, qui videt sibi
tum est ( III Reg. vi, 7), ne securis et malleus in adversus carnem et sanguinem esse luctamen,
atque
a Exspcctavit a Domino. His verbis enarrationem i
restituimtis.
psalmi xLicnncludil Rom. edit- ae snbjecto liiulo, b Edii. anl., Judiciutn Domini nOn
et prinio versu psalmi XLHnovam enarraiionem in- Rom., sum fidei judicio corrobofatus non perlimescit.
siituil; Nos vero niss. auctoriiatecuncia priori fofmae Mss. perlimescat,
i omnes ut in textui
 823 DE 1NTERPELLATI0NE JOB ET DAVID LIB. H. 846
in seipso sibi grave esse naufragium, in suo corpore ^ bns nobis. Nullius prope jam sacrificium probabalur;
tempesialem, quam susiinere non valeal, nisi qnia non eiat qui faceret bonitatem, nort erat usque
coeleste auxilium suffragetur. Nemo enim gravior ad iinum, quando nec Deo fides, a nec fratris ger-
homini bostis, quam domestici ejtis : quid aulem manitati pietas reservala esi. Venit Doniinus Jesus
tani domeslicum quam sibi homo, el susecarnis in- ul resuscitaiet Adam. Resuscilaltis est et Abel,
firmilas? Et ideo festinat Propheta, et loto preeatur cujiis munera placuerunt Deo. Obtulit semelipsum
affectu, ut Clirislus adveniat fortitudo universnrum, Dominus Jesus, id est, primitias corporis sni, in san-
qui suscipial omues infirmitaies , et faciat iilraque guinis aspersione melius loquente, quani sangnis
unum, coinpugnaiiiesque sibi meniis el carnis inimi- Abel iocultis est in terra. Respexit Deusinej'us mu--
citias, sublato solvat pariete, qui iniernuui, quo- nera, ex quo ipse reconciliationis divinae graiiam
minus in concordiam conveniret, dividebat alfec- bonis reliquil haeredihus. Recte igitur sanctm Da-
lum. Ergo quia in se ipso sihi erat pugna , erat a vid, quasi ex persona reconciliati hominis ait: El
proximis qui legis el aequllalis inimemnres laqueos inlroibo ad altare Dei mei, ad Dettm qui Imtificat ;ti«
fraudis et insidias prseparabant ,.speratumque diffe- venlu.temmeam.
rebatur remedium ; repnlsum se arbhrabatur, quasi 33. Astruamus hunclocum , si possumus, eiiam
recusaret venire qtii proniiserat remedio se fulu- B alterius projihetae exemplo, quemadmndum ethomi-
rum. Et tanquam ab spe lucesceniis diei in lenebra- nis aversatus sit Dominus prius saciifieia , et postea
rum profuitda revoeatus, orabat ui sqtiallorem hujus sit eidem reconciliatus. Hahemus in Esaise libro
saaculi repulsura lux irradiaret, aeierna adesset ve- scriptum , dicente Domino : Quo mihi multiiudinem
rilas, quaefallacem iniaginem mundi hujusahuleret. sacrificiorum veslrorum ? dicil Dominus. Plenus sum :
31. AdfuitDeus volis, qui solel el improvisiis as- (Esai. i, 11), id est abundo meis, vestra non quaero :
sistere, et non roganiibus se manifestare, sieul ipse holocaustomala arieium, et adipem agnorum etsan-
ail: Palam factus sum non qumrenlibus me (Esai. gniuem laurorum et hircorum nolo, nec sic veniaiis
LXV,1). Et piis asiipulaius oratis, voioruin seriem in conspeclum meuni. Et utique fetu pecorum ob- -
celeri prsevenil effeeiu, subiloqtie in Ecclesiam et tulerat Abel sucrificium in quo placuerat Dco : sed
in labernacula sua sanclum Prophelam deduxil in typum iion reqnirebat, qui exspeciabat sacrificii ye-
spirilu, atque ante oculos ejus sacrum aliare consti- rilatem. Exspectabatur enim passioDomirii saltitaris.
luit, iu qiio fuiura lotius mundi esset redemptio, el Quis enim , ista requisivil de manibus veslris? Cakare
universorum toto orbe remissio peccalorum. regiam meam non apponeds (Ibid. 12). El infra, CHIB
exlenderiiis ntanus ad me, averlam faciem meam a vo-
CAPUT IX.
2 bis.,.: Sed lavamini, mundi estole, auferle malitiam
Prophetm. verbis significari Deum , qui ab homhtibus ab animisvestris. Juclicate
pupillo, et jusiificate vi-
propter eornm pecccitafuerat aversus, eis posiea per ducmt, el venite, dispulemtis, dicit Dominus (Ibid. 15
passionemChristi reconciliulum:ubi Deum hominum el 16). Clarel igitur quod et anle aversus sii Domi-
sacrificia aversalum , reconciliari lamen posse eliam, nus a sacrUiciisJiominis , ei postea recoriciliatus, ut
Esaim lestimonio confirittatur. Ilem ul in domum
respicere in nostra sacrificia dignaretur.
Dei ingrediamur, nos quiinsularum inslar, criininum 34. Ideo ergo securus intrat, qui ad Domini in-
fluctibus lunsi, naufragia patiebamur, ntUliiplici ra- grediiur miserieordiam. Deuique bonoservo dicilur:
tione fuisse a Christo renovalos. lnlra in gaudium Domini lui (Matth. xxv, 21). De
32. Videns ergo in spiiiiu illarn dulcedinem sa- servo aulem nequam dicilur .: Tollite illum in lene-
cramentorum coelcslium, illam mensamquse repellit bras exleriores (Ibicl. 50). Ideo et Adam dej'ecius dc
alterentium insidias, sieutipse insuperioribusdixit: patiia coelesti et illa sede paradisi, in iusulam pec-
Parasli in conspectu meo mensam, aduersus eos qui cali esl relegaius. Recte ergo dicit Scriptura : Re- .
conteruht me (Psat. xxn, 5), ait: Et huroibo ad al- novamini, insutm (Esai. XLI.i). Quia peccatorum flu-
tare Deimei, ad Deiim qui Imlificatjuventutcm meam. clibus, sicut insube in istius niiindi freio circtiinve-
(Psal. xm, 4). Piilchre dixit. qtiasi Adam , El in- j ) nimur. Istac ergo insulaa per adveiuuni Domini pec-
troibo. Ejecti enim eramusde paradiso Domini, ex calorum remissione renovalae suni, id est, homines
-
quo Adam peccati sui con^cius viiltuni Domini de- in lavacro , medii inier aquas quasi insulae consti-
clinavit. Decorc quoque addidit: El introibo ad al- luti, tundebanlur undarum molihus sicul insulae, so-
lareDei, quasi.in conspeclu Dei redirel. Aversus noris peccatorumrelidentibus fluctibus sicul insulse,
enitn erat a muneribiis noslris , quando Cain parri- iri quibusaiiie, velutfraudum sopulis. erantsimpli-
cida'65I Ulius munera non probavit. Lalebat Cain cibuscrebranaufragia; qtiiadoluseratin corde,inore
alienus a Doniini conspeclu, ftirens effera vis animi, blandilbc. Al veropostea quam Domiiius652,'esus
quod infraiiis sui Dominus respexeral munera, in in quo dolus non est, advenieiis in hunc inundum,
sua autem non respexerat, sub nffensione propiios coelestis expositione doctrinoe hnmanarum profunda
reliquit haeredes. Occiderat Abel non sibi, cujus et menlium serenavit, el tranquillitalem refudit affec-
sanguis clamabatad Dominuni; sed occiderat omni- tibus singulorum, auferens sepcm discordix>, quasi
a Edit., hec frairi gennftriitatis
pietns; ms^.j hec fralris germanilali, eici
827 SAN&fI AMBROSlf 8iS
qufetiam porwufti eoepere » appfopiriquantibus ess6 \ iotpori noslfo sil offlhUdS, el qtidlis illiid sohiis de*
suffragia; ut untisqiiisque navigittm suie quielis in teat; explicatilfi
proxiiiii aiit fratris eoiisiitust affeclu,<et in sedesstt 36. Corifitebbflibi ht ciihutd; Deits itHeut(Ps. xL-ii;
qtiodam pi» hienlis hseieat littorali. 4). Habet citiiarahJ suam aiiinja nosira. Neque eiiini
35. Non immefilo ergo tanquam renovaius cla^ diceret Paulus : Orabo spiritu ,-otabo et htente; psal-
mat David : Et introibo ad atlare Deimei, ad Deum larii spirilu, psullttiri el riienie (I Cor. xiVj 15); ftisi
qui Imtificatjuventulem riteam; nt qui stipiaseinvele- habeiet citliaram, qiiae plectfo saijfeiiSpirilus r&SiiU
rasse inter iiiipjicossuos dixeral, utin sexto legi- taret. Ciiharaesi caro nostfa j quando peeeatQ rrio-
mus psalrijo, liic ait juvenltuem sibi ex inveterata ritiif, ui Deo viVat : ciiliara est, qiiarifio septifof-
prolapsionis huriianfe senectute renovatam (Psah rriem accijiit Spifilum iri baptisriiatis sacfamehio.
vi, 8). Renovamur eniftj per lavacri regeneraiio- Testudo enifri dum vivil, luto mergiliif ; ubi riioftua
nem ; reriovamur pef Spiritus Siincli effusionem; fe- fherit, tegmen ejus aplatttr in ttsuffi canendi, el
novabimur eliam per fesurreclionein , sicut iii pos- pise gratiam discipliftae;; tit septein vocitiri disrfi-
leriorilsus dicil : Renovabitur skut aquilm juveritus niiiia numeris modulaniibus obloquatnf. Siiniliter
lua (Psal. cn, 5). Quomodo renovemiir, audi : As- caro nostra, si vivat illecebiis corporalibiis, ift quo-
perges me hyssopo, et mundabor: lavabis me, el super dam coeno vivit et voragine voluplalum. Si ltixufiae
nivem dealbabot (PsaL L, 9). Et in Esaia ait ; Sifue- moriaiur aique ihcoiuinentia', ttinc veram viiani re-
rint peccata veslra ul phmnicium, ul nivemdealbabo suinii, tunc edere incipit bonorum operum dulce
(Esai. i, 18). Recle reiiovalur, qui de tenebris pec- modiilamen. Dulcis sonus est castimoniae : diilcis so-
catorum itt lucem vifltitum mulaiur et gratiam : g nUs linienliuiri Deum : denique, in binhem lerniih
ut qui letra prius colluvione sordebat,- sttpra nivem exivil sonus eorum {Psal, xvni; 5); duleis sonus
albenti nimis fulgore fesplendeat. esl fidei quae annuiiliatur , ul scriplnm est (Roni; i,
CAPUT X. . 8); iu universo mundo. Hic sonus a riobis exeatad
Deum.-sieut exivil eiianiaThessaloiiiceHSibiisflTVieSi
Ob superiora beneficia pollicetur David Deo se con-
i, 8); uietiahi iiou caneiites caiiaftiuS ; ei bonofum
fessiittitn in cilhara : qtta occasionequm cum cithara concenttt operutn Doiuinum praedicemus, cui esl ho-
a Edit., dppropinquahlibtiS esse sitffugid; riisB. no'r, gloria, perpeiuitas a saceulis, ei nuric et sehiper
suffragid. 61 in omiiia ssecula sfeculorum. Amen.

LIBER TERTIUS.

DE iNTEHl>ELLATIONE JOB.

653 CAPUT PRIMUM. ( ) gistefiurii vivendi affefant; qnaridP quidehj iii adver-
Moveri plerosqne etiam pruderileS, ctim pfospetis hic sis posili, pitts Deo placere mefuefuhi. Audiarhus
affluere injustos, jitslos auleni affligi Videririt,qitm igitui ulfiinjqiie suo ofdifte.
HbrorUm sequentium hidietid esl : ob eaiiidemrem 2. Iiicrgpuerant veiieinenter sanciuiB Job Elipliaz
amicOsJob ignaros dhihi cohsilii', euhi pfopler ad- TliefffanorUiiirex, et a Baldad Saucliseorufti tyfaii-
missd cfiriiina pcenistiffecliiriiconiehdisse'. nus, et Sophar Minsebniirirex, eo quod pfbpief pee-
1. SUpefior n'0'bisdispuiatio ftiil de inierpellaiione caia stta taniiiih suf.plicii suslineret. Iiilirmo etenim
sanciorum, quod fragilis et irribeeilla coiiditio sit lin- ihgenio non advertebani qiiod Domiftuseum lenlan-
mana, quae nusquarri sui habeat firmitaieirij nisi in dum dedissel; ul aihleta Clrrisli lenlationibus efudi-
pfotectione coelesti: hodie nOhis ea stimehda esl, qua tiis, niajore ad coronafti gloria pefvehiret. Non"vi*
vulgtts liominiim, pleriqtte eliarii pffldeiitiuni valde dehtes itaqtte larituin saplenliae sacfamenlum; an-
mOyenittr; cuiri videni injtistPs affluere rebtts secun- giisli cordis iirijore, ne viderentuf injustiliie Deum
dis,-jtistOs auieuj ffeqiieriler affliciari ift hOc sfeculo. arguere qtti poetiis afflci innoxittm pefp"eleretur, ih
Et vere lubficus hic iocus, in quo etiaiii Sancti vix saiiciuiri Job poeiiafunj niefiia relorquebani ; dicen-
potuerunt verse opinioftis teriefe vestigitim. Dehique j-. les' qiiia oriJiiis vita iiripii ifitsoHiCiiudine (Job xy;
tufbaius est ei ipse David, qui in supefiofibus dixe- 20), et diviiiae irijuste" congregataa evomeiitur (Job
rai : Occhlla sapiettiiailum manifestusli riiihi (Psal. L, xx, 15); omnia quae pati.ilur homo gravia in terra,
8). Verumianlen conflrniavil se ipse postca, ei pe.r- pToplerpeccaia sua euni perpeii: qtti eliamsi in rebtis
feciie fationis Viam iuvesiigavit. Job quoqoe sanCttts pfosperis sit,- peipetuafi ei secunda nOn pjisse, et
cum tribiis illis yeteribus amicis qul ad corisolandum tartjfjiiam soiftniuni cilO evariescere, et noh invenia-
veftetaht, de ea Opiniohe in sefriioiie luciaius est liif locus ejus; laetitiairi auLeiii iinpiorttift esse gra-
(Jbb iv et seq.). Uiriusqtie igitur dispuiatiories iii vioiefti fliiiiani (lbid. 5); ideoqiie eirarrisanclurft Job
medium proferamus, Digni siinl eriiiri qtti UObis'nia- a prosperis iii adversa intitatttm', delictfffiint suofum
a Edit. vet. cum cod.Vat., Torn. et Vict., Bcddach Sophar il/mawmnrra.LXXiiiierpr.
BK).§«§SKo^Ktwv
Suitheorttm tyratinus, el Sophar Naamalenorum rex.., TVpavyof,ZafKp MEIVKWV ^aoO.tvg.
Rom. et alii mss. Baldad Squcltmotum tittarinus, e(
 829 - DE INTERPELLATlOM JOB ET DAVID LIB. 111. 8t6
prelio ex summis in ultinia coffuisse : lalii ettfti qiii A lenies Pppririiefe quefti debefeiis jiivafe. Ecce rideo
se assereret innocenlem; cum poftio irftpiihiijhsme- in oppfoiifiis, et noit ioquaf, riec fespbridebb corivi-
di sit, ut superveniens in enin a Doriiino iiidigftatio ciis vesiris. NoriCiiiriJvos eslis fjuijiidicaiis : sed qui
jungai ei dolores, el i.nleritns domum ejus iiivolvat judicat iiie-, Domiftus est;et ipsiiis ianien judicii
(Ibid. 28 et 29). teriipiis riondum adveiiit. Quid opus ciahiare anie
654 CAPUT II. judicium ? 655 BQriiiniesl tticere (iiitft exs|Jectaiur
Job infirmum sanis amicis et se ipso elidm forliOrerii qui.judic.ii. Boiium estconvicitim cohvicio riorirefer-
exslitisse. Quomodoconviciatores suos redarguerit? fe, rie Ct iios iiitef deiralieiites anniiniereihuf.
- , ubi prieserlhn silentium ejus, nec non Davidis qiio- 5. Iiriitemuf ergo litiric viftiiii, qiii sileiitio stto re-
que, atque Apostolinobis proponilur ad imilandum: dafgiiebat CoriviCifiiUes.Osteiidebat enihi virtuiem
3. Audiebatliaecsanclus Job, et quasi alhleia for- ahiirii svi-,queiri cohtuinelisenon jnovereril: et con-
tis in stercore sedeiis, iii lahiis vibicibus et ssevido- scieniirh itliiocentiairi iiianifesiaiiat, qiii iiiijecia non
loiibus vulneris, toium corpus diris perfusiis ulcefi- recognosCeret, Sed qiiasi a se alieiia rideret. * At
bus, mysteria loquePatur, nec acqiiifehdis propfise vero nOSqttasi aliqiiid riobis pbjiciatiif,~dtimpurgare
remediis «'grjtudinis, scd saeris vacabat serinoftibiis. volumus, aceibairnis i dum iiicisci cupiinus, confi-
Fortiores ilaque serinones segri liominis, qitam illo- J ieriihr; cfiiii diciiiSefiptufa iil avertas dedecoris ser-
rum qui non segrotahanl. Illi enini loqiiebantuf in- rijoftertj (Ptov. xxvit, 11), et aiiferas vesiimentum
justilias, sed niin secuiiduiu scientiarii: pr&dicahaiit tuiirii (Ibid. 13); pfaeiefit eiiiiri iujufiQsiis. Tacea-
divina judicia, poenas reorum, praemia saiidiofum; mtts ergo, iit pfsetcreal, rie vesiiineriiiiift nosiruih
sed reum a justo discernere nesciebant: dehique provocatus exufai. SCfiptiiin est eriiiri: Ndti incen-
qtiem Dominus Deus jttstuni proriuiitiavit, etim con- dete Cafbohes peccaloris, he fbrie exurdris in igiie
demnabant inj'ustilise, arcessebanl ihiqttilalis. Igfio- flariimmejus (Eccii. viii, 13). Pfoptefea ergo saiicftis
rabanl ergo quid unicuique coiivcnifet. Al vero saii- latet; el si sefvns pfotefvii, ct si paupef convicia-
clus Job discernebat spiiitu qiJomQdo Ciiique euiri tiif, tacet jusliis : et si pecdator oppfohria jaeit, jus-
oporteret loqui; fonior efgo quani ii qtti sahi el irieo- tus ridet; et si inflrnius m:iledieit, jusius benedicit.
lumes videbanttir^ Et quid dico foriiofem invonluin' 6. TaC.ebatDavid cUniSeniei filius Gera maiedi-
cseieris? Fortior se ipso invenlus est. Fortiof enirii cefei, Job ridebat, Paultts benedicebal, sicut ipse
erat seger Job, qttam sanus fuerat, secundtim qttod ail: Muledichnur, et beiicdiciriius(1 Cbr. iv, 2j. Ma-
scriplttin esl, qttia virtus in infirmitatibus consuiitiha- gisterid quippe divinO pfocessus litiriianse virtufis
lur (II Cor. xn, 9). Ergo et Job cum ihflmareliirj excfevit; quia jam venefat qui ex iiifirmibribus fa-
lunc validior erat. Non enim segrotabat animo, elsi C ceret fortiofes, ei aiidierat dicehietri :Beriedicitema-
doleret corpore : quia noft erat in came aniriia ejtts, lediceitlesvObis,et Otatepro cqluriihiandbuSios (Litc.
cujus passioftibus non adhsefebai; sed in spititu, cu- vi, 28). QhOd verbQ dixit, exeiriplo prObavii. Deiii-
jus viiiiite se lexerat. qiie et iri cnice posilus de pefseCuiofibiis siiis Convi-
4. Irieo ergo non cariiis gemiius el corporis irtfir- ciaiitibus sibi difceliai • Paief, dimitte iilis, quiaric-
mitales, sed voces spifilus loquebatur qtiihus Ufge- scitint quid fnciunt (Liic. xxni, 34); iit orarel pro ca-
ret, non quibus cederet; Etpriino quideiii lenius, ut liuiihiaiiiibiis, qttibtis poleraL- ipse dimittere. Job
illis pudorem inculefel; quia ttrgebant jusium iii- efgo fidebat, qtiia ftohdttftiveiierat Christiis, ctii soii
j'uste dicentes qtiod minora peecatis suis supplicia sefvSbiituf hjagnarufti privfjigativa viiiuttim ; qiiia
suslineret, el non erubescebaiil ipsi peccatores falsis ipse eSt virtuturij .principiurii, sicttt dixit : Dominus
accusafe iiinocentehi. Eslo, inquit (Job xix-, 4 ei credvil ritepthicipium viarum suarum (ProV.,viii, 22).
seq.), ego erraverinij et apud nie adevius ille irilia- CAPUT III.
bitet qui meniibtts hominuni offundil errores; ut lo-
quar sermones quos nOiiOporlet, sicut vos dicilis; 61 Job vetbotum cerlamine, quo non aliud fere difficilius,
errent verba mea, iicc bpportune sdrmo nieus pru-. victorrentinliatut. Quam pulchrtim sit ridere acta-
matur : cur vos in me insiliiis et convici9miriij liori ] ) cerein objectis criminationibus; ei qitemcidmodutit
considefaiites quia a Doriiinoriiilii veiiit isla ieiitatio, posl responsumlenitis, idem forlioribus verbisintpor-
tunitis calumniantesrepuleril.-
qui me vallo quodarif perturbaliohufft arbilfattts est
sepiendtfm. Exerceor adversis, ciicunivallatus uridi- 7. Et fidens laeebat. Qua ratiorie tacenduni sil,
°
que laboribus et perieulis ; et irisultatis adliue, vQ- docet : Clamdbb; el nohdum judicium (Job xlx, 7
a Cod. Torn- et Vict. curii edit. Am., Peusille.... !> Edit. Era., Gill., Rom., Al vero si ribbisaliqhid
offendit (Am. ostendit) errores. Melius alii mss. et objicialur, dum nos purgare et volumus, elc, Verum no-
edit.f devius ille, elc. Est auiem deuiusidem ac vagus biscurn faciuut edii. Am. mss. omnes. Et baec
atqtie erro, hoc est, diabolns qui lib. Job c. i; vers; qiiidefti germniia leclio est, cupj opponatnr hisce
7, de se dieii : Circuivi lerram et perambuluvi eam. verhis : Sed quasi a se aliena' rideret. Is iliique loci
Vox lanien 7r).«v6fqtise bic Ambrosio idem significal sensusesl; Job in se dicia, qnasi aliis ObjicerciUur,-
ae.ir).Kvnj,ab aliis redditur per vocem, error-, aut ridere ; nos vero eonvicia, iion quasi aliis, sed quasi
ignorantia. Et cerle in inultis exemplafibus loco ejus nobis objicianiiir,moleste lerre.
habeiur, a.f>lmpx/,;et vulg. edit. legit: Nempe etsi ? Roin. edit; sola, judicium: Ipse,inquili Doniiiius,
ignoravi, mecumerit ignoramia nteq. lurbavil nte ; hoc est, ipse Dontinusvoiuit, etc
 831 SANCTI AMBROSH .852
et 8). Ipse, inquit, voluit me haec perpeti. Tamquam j^ meorum (Job xxi, 1 et seq.). Dicam et ego secun-
muralibus teniationibus clausus non possum fngere, dum opinionem vestiam ; eo quod nmlli abundant in
donec placeai Deodeslruere aliiludines lentaiioiium hoc ssecuio rerum seciindaruni successibus, el alii
hiearum. Ntinc eniin si clamo, iiondum judicium. gravanlur. In feriimna posiii sunt, b et videtur hbe
Adliuc in agouesum, adliuc luctor, adhuc cenamen secuiiduiu-peccalorttii) nierito deferri. Quod et si di-
superest niilii, noiidum cnim exivit corona. Nemo . cam, nolite ridere quasi vohisacquievero; et si pec-
autem nisi qui legilinie certaverit, coronaiur. caior sum, non sum honiini reus, qttia sub peccalo
8. Debebatur illi cerlamen tertium : amiserat om- est el ipse qui judicat, et sibi iu me potestatem vin-
nia sua, id esi, patrimoiiium cum filiis : patiebatur dicat. Aut si j'udicor quasi homo, commune est istud,
vtilnera caro ejus ; nianebat ut lenlationes verbo- increpari non debeo : infnmilas conditionis est, non
riim vinceret. Non mediocre ceriamen. 656 Ser- specialis improbitas.
mone deceptus esi Adam, verho vicins Samson. Niliil 657 CAPUTIV.
enim sic peiielraianimam sicut sermo fucatus: nihil Amicosmala semper delktorum causa evenire asseren-
iterum sic mordet, ul dtirior sermo. Mulli cum vice- les relundit Job, interrogando cur impii hctc in vila
rinl. adbibila lormeuia, sermouuni dnritiam non bonis affluanl; qucelamen vera ntala esse ostendun-
susliniieruiii. Laborabat Job, sed stisiinebal, et ver- B tur. Ibidem quis vere beaius habendus sil : lum quis
bortiin juxta vulneium onera pnrtabat.Vidil eunt ago- bene vel mcde seminet: tum qualis injustorum poste-
notlieta stius, de nube et lurbine inanum laborauti rilas ; quove disirimine" hi flagellis itnmunes, jusd
dedit, et obluciantes gravi lapsu cecidisse pronun- eisdetn dicanlur obnoxii? Denique impios non m-
tiavit, viclorein asseruii, coronam delulit. teniilale, sed fatsa ejusimagine podri demonstralur.
9. Quid aiitein pulclirius, quani ridere cum nia- 11. Sed diciiemibi : Si propier petcaium ineum
lediuiliir nobis? Gaudereenim debeinus si aliena di- boc paiior, sicut objicitis, quaie impii vivuut? Nec
caiitnr. Piiniun), quia.volens inimicus aliquitl adver- solttm viviint, sed etiam repleti sunt divitiis, et
sum nos dicere, quo crimen afiigeret, non invenit fructus inuliiplicaiu: sedeiiam filiis poiiuiuur, abun-
quod vcrtini est, sed falsa pro veris composuit. dant domus eorum? Haeceviduiiier specie bona : sed
Deinde, quia dixit ipse Dominus in Evangelio de hu- altiori niysterio invenies , quoniam quae putantur
jusmodi criininalioiie qtiae iirnocenlibus falso irroga- bona, non suni bona; etquae putanlur inala, poliora
relur pro|)ier justiliam: Gaudete et exsultaie, quo- illis aesliniantur.,
niam merces veslra mnlta est in cmlo (Matth. v, 12). 12. lnveteraverunt, inquil, ht diviliis (lb'd. 7); ire-
Tacere ergo debet qui recognosrit objeetum; nevul- •Kulaiovrai,dixit; ul non lam diuluriia diviliarum pos-
nus exasperel, et scindalur cicalrix : lacere et qui Q sessio, qunin inveleraia copiarum moleslia significa-
non recognoscii; audit enim alterius, non snum cri- ta videatur; sicut vidil Ecclesiastes divitias cusiodiri
men : quod si referat. snum facit : si laceat, retor- in maliim possidenli eas , qiise pereuiil in suinma
quei, et convicianlem vulnerat. Tacere debet etiam dislrictione ac sollicitudine (Eccle. v, 12). Poreuiil
ille qui de memoraia mercede praisumii. Non enim enim quse h';c relini]uuntur, et moriuo jirodesse non
.patiliir pra:ji<dicium,cui non est judiciuui. Et si fue- possunl. Habtiil igitur defunclus ex illis solliciludi-
rit praejudiciuiij in saeculo, non erit in judicio Dei. nem, rcquiem invenire non poiuil, qtii reliquit quod
Denique ut cognoscas quia non prsejudicat conlunjc- erubescerel, nec secum ahstulit quod tcneret, Ionge
lia bonai conscienliae, audi sanctum Job diceniem, dispar ab eo de quo scripiuiii est : Beatus liomo.qni
locuplelioreni uti(]ue lesiem quam si imperio orbis replevit desiderimn sunm ex Itis; non confnndelur cum
Romani politus esset : Nunc obmuiescam et derelin- loquettir inimicis suis in porla (Psal, cxxvi, 5). Cui
quam : si nuttc milit pmjudicium est, tunc a facie lua haereditas Dominus esl, el mercesex MariaeVirginis
non abscondar (Job xm, 19 el 20). parln : hic in exilu sapientisc laudihus prseilicaiur ,
10. Haec ergo parcins in exordio respondit, ut ad- quoniam non habuit quod erubesceret, qni nihil eo-
ni,oneiet illos judicii Dei, atque ab insolentia et fu-- rum quae sunl saeculi coucupivit: sed adversarium ,
rore revocatos quasi bonus medieus faceret resipi- ^: depositis veleris hominis exuviis, lelo coiiiinenliaa
seere. Sed posteaquani eos adveriit perseverare in vuluerati; ut obstrepere ei in liujus vita; fine -
coniumeliis,p!ura fortior iepetivit,et lamquam piigno non possel, vuloere claudus, et viriutum admira-
eos validiore percussit, qui verborum suorum saxis tione confusus. Habes ergo non esse laudabilem,
lapidabaut innoximn. Audite, inquii, attdiie verba mea, qui iiiveieralus in pecttniae eupiditate sit, non reno-
n non sit mihi a vobis consolalionemquwrere : porltile valus in |ierceplione graiise.
me, quia fortiora loqnar: grave erit pondtts verborum 13. Yideamus aliud : Semen eorum , inquit, secun-
0 Rom. edil., ut sit milti a vobis Itmc consolado; torum merito deseri. Cod. Vicl. acTliuan., et videiur
aliaa <t mss. oinnes, non sit niiliiavobis cOitsolatiotiem hoc sccundum peccatorum merito def.tri. Coinmode :
qumrere. LXX aulem, tv« pvi i y.oiirapa OfiSvKUTIJ M sujieriori eoim phrasi inslitttta sunt dtiooranonis
tsapkvl-naig.Aliameii qurfdain exemplaria ii.'gationem mcmbra, primiim eorum qni prosperis abu»dani stic-
prieieriniuiiiit, ul docet Nohilius a>i hunc locnm. cessibus : secundum eorum qui gravaiaur et in
b Edit. vot. ac niss. duo, et videlur hoc smculum serumna sunt; Imc aulem secuiidiim, nempegravari,
neccqtorummerilo de,seri: alii tres...; merito deferri. ei,.,in a3fiimna esse, videluf merito deferri pecca-.
llorri! editr, et victenlufsecundnihlioc swcidumpecca- tofunii
 -
833 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVIDLIB. III. 8§4
dam animam(Job.xxi, 8), id esl, non imer jtistos A in requie autem inferni dormiemnt(Job xxi, H elseq.),
habeiilur. Ju^ti eniiii in spirilti seminant, et de spi- Disliugue haic, el quia spiril.ilis es, dijuilie.a. Impii
rilu meieui vitam seternaiu : iili vero qui secunduni sicut aeterni sunt, non aetc.rni;quia non possuut ouer-
aniinam seminaiit, spiiiuilia meiere non possunt ; nitatem accipere ab eo qui non sit aeiernns.Noii ergo
quia animalis honto non percipit ea quae sunt spiri- pniesl dafequod non liabet, nec pote<l illuminarequi
lus Dei: stultitia enim illi est, et non poiest scire noii possidel hicem : sed trausligiiral se in angelutn
qusestiul spiritus ; el ideu non repletur spirilalibus. lucis, tit decipiat incredulos. Transfignrat autem se
sed jiidicatur. simulatione falsae Iucis, non splendore perpetuaacla-
14. Filii eorum in oculis(lbid.) id est, quacfaciunt ritatis. Unde el Salvalor ait: Videbamsalanam sicut
ideo faciunt, ut videantur ab bomiuibus, non quia fulgut cadentemde cwlo(Luc. x, 18). Nec fnlgur esl,
boni consulaiJl ul hoc eligaut, quod fuluro judicio sed sicul fulgur. Considerahsereiicuin aliquemiitlen-
comprobeittr. Filios ergo Scripttira prooperibus fre- lum abslineiiiiiecoiporis, ei cognitioni coelestiumsa-
qucnler declaial, eo quod lucuplctior in honis faelis cramenloiuni, sicut uuernus putaiur. nouhnbetaeier-
quamin libis sit noslra posieiitas. Unde et Ezechias naevilaestipendiiim; quia falsam habel iiiiilatioueni,
de gravi :cgriiudiiie liberalus, Ex hodierno, inijuil, qui fidci noa hahet veriiatem. Ilujus parvttli ludtinl,
filios faciam qui nuntiabunl jusliliain luam , Dotnine ]J sicutillaqusc cuni luxuriata fueril, iinherevull. Luxu-
Deus salutis mem, et non cessabo te benediceuscum riata est in psalterioet cithara, id est, in souo vocis,
psalterio omnesdiesvitmiuem(Esai. xxxvin, 19 el 20). non in sacranieiuoriim profuiido; ul labiis rcsullaret,
Bonaeuinrposieritas devoiiomsei fidei^qusecaptiviiaii iion in corda confenet.
ne.-civitsuc'cumbefe,quani filii Ezechise periuleruut. 659CAPUT V.
658 15. Et addidit dieens : Quia non esl iltis li- Impios in bonis smculi finire vitam, al postea requie
mor, non est flngelluma Domino (Job xxi, 9). Juslus cmlesti carere : conirartum vero nobis optandam ;
autem dicil; Quonianiflageliatus sutn lola dic (Ps. quod in prosperiiaie sil illecebravidorum ac impuni-
LXXII,li); et opiat fl.igellari, ut recipiatiir a Dmni- talis prmsumptio. Hanc atiienliam revincit sanclus
no : el vult limere Doiiiiuuin ; quia tintor Doniini vir suppliciutnet prmsenselmterntimpraparatum esse
iiitiiuin s.ipientiae esl. Nec heatitudiiierii pulat, si declaratts. Tum enumeratis eorum sceleribus ipsa
non aborlit bucula sua (Job xxi, 10). Sicut putant Deo latere non posse ostendil: qum sil eorumdem
slitlti. Per bovemenim quid significatur, nisi.ruralis portio , describit; atque ad sapientiam quam illi
culturae l.bor, qiii scmper redit in orbem , et num- .deserueruni.seclandciinnos adltortalur.
quam desinit, sed cum expleri videiur, revocaiurin 17. Hujtismodiitaque in honisssfculi consummave-
exorditim ? Isli stint qui colunt Sodomam el Gonior- (J ruut viiam suam (Job xxi, 13), hanc uliqne quam
rham. Ergo qui colunl iEayptum, glebasque terra- vivebant, non illam eujus niercedem sperabaul; et
rum aratro quodain solidse nientis iiiveriiuit, labo- ideo in requie inferni dormierunt, nnn in requie cce-
remsibi pariunt, ctdolores meliiiu. Ideo bucula eo- lesti. Nos auiem oremus ltic polius laborem snbire,
rum non abortit; sed parit, uiaugeamr Iabor eorum ut in regno cceloruni consolationem quiefis seiernaj
et quse conceperunl omnia, generantsine limoreDei. mereamur adipisci. Magna eiiiiu illeeebra delinquen-
Justi auiem longe aliter gloiiautur. Non enim in di esl rcrtim afflueuiia secuiidaruin : in supcrbiam
abuntlantia diviiiarum, nec in pariu pecorum ; sedin extollit , oblivionem auctoris infundit. Considera
Doniino gloiianturdicenles : Dethnore tuo in utero illum divilem in Evangelio(Luc. xvi,19 ei seq.) sujier
accephnus,et parlurivhnus sphilum satutis(Esai, xxvi, ostrum et puipuram reciinibeniem, CIIJUS de mensa
18). De justis ergo dicitur; qtiia spirilum salulis ge- micas justtis ille pauper Lazarus colligebai. Nonne
neraverunt, quem acceperuntde timore Dei, non de libi videtur dives ille ad Deum dicere : Discedea me:
malitia liujus sseeuli, de qua legimus : Ecce parturivit vias luas scire nolo (Job xxi , 14). Et vere noltint
injustiiiam , concepil laborem, et deper.iliniquHalem scire htijusmodi vias Domiui ; si. eniin vellenl, co-
(Ps. vn, lo).Mc,lior ergo aborius quam parlus saeeu- gnoscereiit. Sed quia plenac sunt laboris , fugiunttir
larium. Denique de homine qui iu boc saeculum ve- ]D et declinaiitura perditis. Quasiebrius itaque nonre-
nii, elvanitatem mundi hiijus et leuehras perlulil cognoscit salulis auciorem (Esai. xxn, 15). Deniqne
loiigsevitatediultirna, Ecclesiasles piouuntiavit quia eouversus ad coiiipotatores suos : Manducemus, in-
meliorilio abonivus (Eccl.n, 5).Huicenim requies quit, el bibamus : quid enim prodest u si serviamus
magis quam illi; quia non expertus est varietatem ei? Aut qum ulilitcissi observenmseum (Job xxi, 15)?
saeculi,in qua et si mille annos quis vixerit, quod bo- lisec itaqtie dicilsaxulariiimabundantia rerum lemu-
num est videre non potuit. Fugisse ergo hsec magis lcnlus; quia non continuo in saiculo sceleium nieri-
est graiise, quam subiisse. ta rependuutur. Supinabatur cnim , quia in manibus
16. Sed foitasse illud moveat quod adjunxit : Quia ei ad volupiatem omnia sitppetebant : et coiiscius
manent sicut oves mternm; pueri autem eorum litdunl impielaiis suae cuj'us poena sequeslrabalur, puiabat
accipuntes psalterium el ciiharctm, et delectanlur voce quod Deus impiorum scelera non viderel.
psaltni, Consummaveruntaulem in bonis vilam suam , 18. Huic ergob opinioni ejus respondit sanctus
a Rom. edit., sio6i'ie»H(seS; alise cum mss. onmi- h Rom. edit., siultitimejus respondit. Et infra, so>
bus, si observemuseum. let venirerertim subversio..
 8$S SANCti AMBROSII 836
Job : noli esse securus ae dissolulus seslimans quod A^ suarum, lapsi oppfimebantur, qui magis erigi de-
itd le in hoc ipso saeculoDoniini flagella non venianl. buissent. Esuiienles fraudabanluf cibo, et anima in-
Verumtameneliam impiorttm lucerna exslinguiiur (Job fanlulorum graviter ingemiscebat.
xxi, 17 et seq.); ad tetnpns lucet, non habet lumen 21. Numquid liaecignofaie potuil, quem nihil prae-
ajlernuni; et ipsis quamvis ssectilum faveal, quia lerit ? Nuda inferna in conspectu ipsius, el non est
ejus qui principalum habet in hoc sseculo , faciunt amicitis nequissimis (Job xxvi, (J etseq.) ; quia latere
voluntatem, soletvenire reruni conversio, etdolores non possunt. Exlendit Boream pro niltilo : suspendit
ab ira et indignationecoelesii, ut ventileniur,siculpa- terram in nihito, alligans aqaam in nubibus suis, et non
leaeaveulo. lnjusli sictit palese ventilaniurjusii sicut esl rupta nubes sub pedibus ejus : columnmcwli dissi-
triticiim. Denique audi diceniem Pelro Dominum : luerunt, et limuerunl ab increpadone ejus. Virlute com-
Ecce salanqs expelivil vos , ut ventilel sicul iriticum : pescuit tnate, 4 disciplina aulem slruit celum maris.
ego autemrogavi pro te, ul non deficiat fides lua (Luc. Clauslra cmli reformidant eum : prmcepto moriificavit
xxti, 51 et 32). Deficiunt illi qui sicut palcse venli- draconem prmvaricalorem. Vitiulem lonilrui ejus quis
laniur : non deficit qui ad similitudinem illius grani inlelligil? In laiilis ergo flagitiis qum spes impio esl?
est, quod cecidit ei restirrexit, plurimornm fructuum Numquid si confiditin Domino scilvabitur?Dicum, iii-
accessione cumulatum. Ideo dicit Propheia :Heume quit, vobis quid sit in inanu Domini; et desinite inani-
quia faclus sum sicut, qui colligil stipulam in messe IB bus inaiiia addere (Job xxvii, 8 et H).
(Michm. vii, 1)! Siipulae igitur quae cit-o exuritur, P 22. Et describit quam miserabilis impiorum portio
jmpielas comparalur, el pnlveri. Itleo pnsti|uain di- sil. Quod etsi pltires habeant lilios , siue posteritate
xit : Erunt sicut palem a.veiito,,subtexuit versiculum sunt, quibus deest bonorum meritorum successio
660 stalim dicens : Aui sioul.ptdvis quem abstulit (Ibid. 14 et seq.). Iila enim vera postefitas, quae non
veiuus (Job- xxi, 18). Denique ut cognoscas quia im- lerris, sed in ceelo est. Hujusmodi ergo viris hse-
pius sicui ptilvis ciio laiiscit atque evanescit, babes reditas inopia est, el mors successio. Cum diviiias
n
jn. primo psalmo dietum : Nonsic impii, non sic, id coacervaverint, mendicabunt; e quia cum mor—
est, l.i.oiisicul jusli : sedlamquampulvis,quemproji- tui fueriiit , indigebuni, qui requiem invenire non
cit ventus q fqcie terrm. possunt.Viduaseorum nemo miserabitur: sed niane-
19. E.t faci.tdiscretiojiem inter justum et impiuni. buntdeserti, atque omriis copulae solatio deslituti.
Hic, iiiquit, twriturin^ simp.liciloiissum potenlia, lo- Etsi eongregelur peeunia sicut terra, atque ut lulum
lus in abuiidaniia et gralia : inlemora autemejus pletta prseparatum fuerit auruni, 661 Uianis eril sicut
' sunt qdipis : medulla aulem eomm supereffluil. llle aranea substanlia eoruin, ei omne nominis eoruin
quiem coitficit in amaritudine.animm sum cursum vilm patrinionium lamquam a tineis eonsummabitur. Dor-
istius, niliilque boiii epulatus finem accipit (Job xxi, (C miens dives nihil adjiciet, aperuit oeulos snos, el jam
23 et seq,). Cui pro m.eritis suis qtiid polest diginnn nou est(Job.xxvni, iet sea.).Permanet in doloribus.
ljepJ^af.seiilari?In sepulera iuducitur, et in lumtilo ^ Nihil ergo sunt omnia qtuc in hoe mundo stint. Au-
yigilal suo. Ne Iiaec q.uidem poena mediocris; mortis rutn in melallis, argenluni in inelallis : de metallo
requie.iji jion habere, deferri.eum Jion ad lerram vi- eroittir, etin melallum reveiiiiur. Quid enim aliud
veiJtiurn , sed ad luinulos mortuorum. Qui vivit nisi nietallum esl mens avari ? Quae tamquam defos-
eijim.ijon inter mortuos quajJriiur , sed in Abrahae sum lenet quidquid receperit, et in venis lerrse ac
s'iiiti vitamcarpii seiernam.Ideo viri illi duo in vesie lalibiilis abscondit ;• eo qtiod uti neseial. Quotidie
fulgentidicebantad mulieres : Quid qumrilk vivcnlem anrum de njetallis promitur: de avaro proferre quis
cmn morluis ? Nonesl hic (Luc. xxiv, 6). poluit?
20, Deiiide (Job xxiv, 2 et seq:.).entime.rat scelera 23. Cum igitur nihil prosiivaiia fames auri, quia
iinpioruni , quotl eonfinia trAiiscenderent, el eum quidquidcongregaverii, labitur; miserandi profecto
pasipi.e.diripiieriiUgregem, <=•subjtinctorium pupilli qiii deseruernnt viam juslam, et oMffi 652 S!lnt
abduxerJiil, pjgneraveiint b.oyemvhfaae , agrum de- eam, eui ]>retiosilapides haudquaquam-suiri eompa-
ijiessuerint non suuni, infij-miautein in vineis eorum randi, difficilis invesligatu, impervia supeibis, in-
sihe niercede el eib.o.pperati siul, detractis vestinien- ]D terclus.a jactanlibus : liuiirilioribus plaria, aperta sa-
Us nudps fecerinl dorijjire,. Plerique quorum animae piepiibus. Et ideo sapien-liain debemus quaerere, ut
op.eri:ij)eii.tumademeiinl , stJJlicidiis lutiinescebant ambulemus in via justa, per quam adversarius ille
moniitinj; et quia,.iniegifljentutji deerat, petra sese sicut leo rapiens et rugtens, qui percueurrit huue
operiebant, Rapiebaalur pupiUiab. uberibus matrum mundum, trajieire non potuit. Sed qui sapienliam
» id est; nonsicui fusti, Iiaec verba in Rom. edit. <rvy/l%«).a?ovEt«v.Vulg. ab hoc uon muliuni dislans
resecata fuenant. prseferl, el prudenlia ejus percussil superbum.
e Rom, edit, qniq cim snperstites fuerint, indige-
h Rojn. edil,, in stiittiiijEsuqi.poientia,. .
o Subjuitctorium,, ii e.st,s.iibjugale. LXX, Osro^ii.- bunt, el viorieniut qui reqtdent,,cic. Et iufra ubi ea-
A,sinum puptilo- dem ac Gill.,, desetia....'desiiiutm Ani,, Era. et mss.
ytovopyavwv K7r^7Kyov.Vuig.auleiri,
rum abdnxerutit. nobiscuji), aesetti.... desliiuii: Quodetiam explieari
d Sicedii, vet. et cuncti. mss, excepto Dion. ubi pQniiicoHiui.odepoiest,QuMiiienini.Iiceat inortuos di-
Rom.. edit. cere in vitiuis suis desertos acde.siiiutos, quihusso-
legilur, disciplinq ejus slravii cetummaris. laiio esse in Lege veteri putabaiur, si quis,njaxime.
Iiiiic accedit, sed voeemmans oiijittit cum LXX, apud
quost7r«7Tnp«§s so-rpwTKtw-xatVfi Symmach consanguineorum easdem in uxores djieeret.
 83? DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIB. IV, 83$
vult mvestigare, non in abysso eam quscrat (sicut cella venti est, non polestibi osse sapieruia. Sed.ihi
pjjjlpsophi, jjuj arbitraiilur quqd ipsi sua sponle, quserat, ubi est iranquiilUas mentis, et pax quse SUT
spp iiigenip profunda ejus possint cogiioscere),non in peromnem iniellectum est.
inari eam requirat, Etenini ubi tempestas,- ubi pro-

LIBER QUARTUS.
DE INTERPELLATIONE DAVID.
661 CAPUT PRIMUM. runt, cum decursis liis decpni p.salmij, postea psak
Dqvid frequenter de smculi vqnUaledis^eruisse in pisal- muj Pgy|4 li^ulprum i) inscrijUionem cpniprehendat
mis, sed maxitnp in LXXII,ubi se ob imprqbprutn usque jp ultiniuip fineni? Idep sequestrata Iiujusjiiodi
pr.Qsperilqles,et calantilqles proboruin grqviter inh definiliofie, quse sit psalmi serjes consifjeremus, eta
tio cgmmoluniesse, ac tamen pqstea correctum signi,- pn'mo versipulp inlerp.eIlatio,.pispropljetiese ducanius
ficql. Uter- ejusdem psalmi quclqr Dcivid nimiruin, exqrdium. -
aa Asaph dicendus videatur, CAPUT II.
1. » Decursa est inlerpellatio sancti Joh : iJRnc •" Ex. ipso psalrid exordip cqrrectiqnem Dqyidis deprc-.
adoriamur eam inlerpellaiionem quani reperimus in kendi : Deum jusds sen\pet bonun\ esse, eo quod si.
psalmis. Ipsequidem David plurihus lo.cis de ssoculi 'vexeq.iur.advetsis, fu,turm remunercidonis spe r,e-,
vanitatenon tacuil, etinaniaesse quse puiantur bona crecintur, ei se seinper'peccp.tisminqrq p.ali exisli-,
istius mundi, frequenier asseruit, el maxime in iwnlx nec ullis pmnis suq spqticiri possiml sqpienlia :
psalmo trigesimo octavo , in quo dicit: Verumtamen bonum,tainen eliqm imprqbis esseQeuin,sed eo&nplle
universa vanitas, omnis homovivens (Psal. xxxvm, 6); pfitatq.wenirtibtis.illius bqnitglegiexp.erh'L
et qnamquam in imaginem Dei ambulet homo, lamen 3. Quam boiius Deus Israel reclis corde (Psalr
vane conturbabitur, thesaumat, el ignoral cui cou- LXXII,1)1. Elueet in prineipio emendalionis profec-
gregat ea. Et alibi : Usquequo,peccalor.es.,Domine, tus. Nemocnim potest Deum bonum verefateri,'iiisi
usquequo peccatores gloriabuniur (Psal. xcm , 3)? hic qui non ex successibus commodorum suorum ,
Quod hic liabeant umbratilem gloriam, ubi de SSG- sed ex coelesiium mysteriorum, profundo, et divinse
culo excesserint, fructum consolatiouis iiivenire non dispositionis aliitudine bonitatem ejtis agnoscil; quae
possint. Idem tamen inseruit psalmum septuagesi- non specie pi'3Esenliuni,sed fulurorum utiliiaie pen^.
mum sectiiidum, in quo ipse stib Asaph noiuine prq- sanda est. Justo itaque seinper bon.us est Deu^ : et
lestatur qtiod"ejus fuerit principium prolapsionis; ^ cum loiquetur. doloribus coi-poris, et cum, affligitur
_ut nou .mediocri dolore perslriclus sit, cuiii videret aceibitate. pcenarum, semper- dicit.: Si boua accipi-.
peccalqres in hoc mundo affluere divLliis, abundar.e mus demanu Domiiii, quminalasunt: cui: nqn sustinear
rebus seeundis : se autem, qui. jusiiticaverit cor mus (Job. n, 10) ? Grattilatun hic se cojiteri, m in
suum, esse in afflictationibus et arumnis : nec njeT ftuuriun consoiaiiunem, inyeuire possit; seiens quo-.
diocrem traxisse offensam iu e;xordio; sed postea per niam. qui bona receperit in hac vita, hahel njcrce-
Domini flagella correctum, el ill.umiiiatum divijise cor, dem suam; futura prsemia speraie 663 nan poie-- •
giiiiionis"giiaiiaverae didicisse s.efiem iraditionis. rit, qui non luclaitis, non exercitalus-y.i diyersorutii;
2. Nusquam aulem inveiiio saiietum. Asaph aliqui- certamine pi-aeliorum.Qui vero siyejuslesive.injiislei
bus adversis fuisse vexatum : at vero sancius Dayid affieiiur iu hoc srjeculo, gratulaiur- vel quod hic sol-
plurima gravia el periculorum: plena tolerav.it, de vat. pr-etia, delicloruinj suorum,, vef quia. no.yit. eam
suisenim Iabj>rihus:dieU.Undeet psalmus 662 n0nu esse apud Deuro ubemarem gratiam, sii injusle pfp
quasi sancli. Asaph, sedquasisarielo Asapb, ut docet ejus riG.ffli.ne., aul prflb,oiioaIi(|Uo,opefeacai\baaliqua
lilulus, superscribilur,, quod ex gcseco.-Psalterip, patiaiur,, secundum, quod scriptum, esl: Q.uia,niilla
apertius manifestatur, ut yideatur David e.tiaiij, huic;. cst, gloria, sj- peccsinies 'p.uniininj et suffewis, sed si:
Asaphsicut et aliis, canendum, quemiserijiserat ipse bene.lacienies,. et patieiites. : ha:e est g/atia a.pud,
psahnum dedisse. Sed quia scriplumest in ipso litur Deum. In h.ocenim vqcati esds,.quia et Gliristitspm
lo, defecisse psalmos.Dawd, quoraodo auteni delece- vobis monuus, esl, nelinqufins.vpbh exemplmt„ui ser.
a Edit. Rom. ad caleem in libri Ititerpell. quem u est,Ipsi Asaph, rursus usque ad Psalierii fiuem sub-
nuucupabat, transluleral has voces, Decursa est in- inde aliquos oceurrere, qui inscribantur, psalmus
terpeltatio sancti Job; el omissis seq.uentihusus.que, Davicl;,nisi maiis,, usqfie intUtiivumfinem,, idem hic
ad istas, Ipse quidem, tptum hnnc lihruin rejecerat ess.e, ac in- finent, quae yeib.a psa.liiiis;iion paucis
inter eharraiiiines psalmorum sub titulo enarratiojiis praifjgtintur, Porro quod insolulsi rjelijjquiiiir ea difV
iu psalmuiu LXXII. fiiJuUaSjljoniiiirabiliirqiii eiiniiAugustiiio in psal,cy,;
t Edit. omnes, ac mss., inscriplianemcomptelieiiT. num, 1,. intellexerit,, quain. sit arduum ojnniuni ar-
dit; ex<;epioTlman. ubi. habes, inscriptip comprehen-. cana timlorum. penetrare, Sed, hoc.ijyjfijr-isnis-psahni-
dat; forte lapsus est librarii iii;voce. insctiplio, nisi 'de;qu<>:agimjis,litulQ.cpngruer:e.ide^..i)oc^r.^iK-ifi|i-.-
dicamus apposuionem- seui potius ellipsim. esse^ Hoc taiun, ciim ppst myslicam ipsiiis:inter,pr.etaiiqiieiiaista-.e
autemioco videiiir id Ambrosius signilicare,,. paskde.-. subjtijigit: Periculosyni.,. inqpii... \f>cum,.iiiujipsaLnu-
cem subsequenles psalmos, qhoruih amniunu tkuius pmteMm,. sicu^ Dommtm vgluif, ptdlervectisuinus^
 839 SANCTI AMBROSII 840
quamini vestigia ejus, qui peccatum non fecit, nec in- i CAPUT III.
ventusest dolus in ore ejus : qui cutn maledieeretttr, Faleri
Prophetam se tanlum rionesse prolapsum, dum
non remctledixit: cuni pateretur, non cotrintinabatur
peccatorum pacem mmularetur; duplicem esse pa-
(I Pet. n, 21 et seq). Ergo juslus etiam si in equu- cem, sed eam qnm offendiculumhabcl, fugiendam;
)eo sit, semper justus est; quia justifieai Deum, et nultum in morte peccalorum levamen esse; non
miuora se peccatis suis dicit sustinere : semper sa-
prodesse flogella posl morietn exemplo Lazari el
piens est; non enim auferlur equulei tormenlisvcra divitis deinonsirari; quanlum vero prosinl invila,
perfeclaqiie sapientia : non amitlit qtiod est; quia Davidem ac Jobum putefacere; demum perpetuo
tiinorem excludit foras, siudio et proposito charita- esse flagellandos, qui hic flagellali non fuerint,
tis : novit ut sapiens dicere, quia indigna stint quse
in boc corpore susiiuemtis renjuneratione fuiuraeglo- 5. Denique sequenlibtts exponil ipse quid sense-
ri.-r»;et oinnes huj'us temporis passiones stiperven- rit, dicendo : Mei auteni pene moli sunt pedes, paulo
turam niercedem a-qttare non possunt. Bonus igilur niinus effusi sunl gressus inei: quia zelavi in peccato-
huic semper est Deus , qui novit quo tempore metat. ribus, pacem prccalorum videns (Psal. LXXII, 2 el 5).
El ideo qua*i bonus agricola liic aral agruui suum Non utique pedes corporis appellal gressus, sed di-
quodam abstiuentise rigidioris vomere : bic siirpat B rectionem mentis etgressum.de quo alibi dicit :
qtiadam falce virlutum ampulairice vitiorum : hic Non vettiat milti pes superbim, et manus peccalorv.ni
slercorat humiliando se usque ad lerram, sciens non moveatme (Psal. xxxv, 12). Lleo semper pelen-
quia Deus de lerra suscitat inopem, et de stercore dum est, ut ditigat Dominus nostrorum aniiuorum
erigil pauperem. Denique Apostolus Paulus nisi vestigia, ne labantur, et lubrico quodam erroris
ajslimains esset slercora, numqnam Christuni sibi effusa, stabilitalem sui lenere non possint. Prolap-
potui<set acquirere. Hiccusioditfrticuis suos, utillic sionis autem causa ea est, quod pacem semulatus cst
securius recondat. Semperilaque ei bouus esl Deus, peccatorum. ^Emulari aulem debemiis quse bnna
quia semper quse bona sunl, de Deo sperat. sunt, lioii ea quae plena dedecoris ; sicut et Paulus
•4. Accipe aliud : Quam bonus, inquil, Deuslsrael aposlolus expressil dicens : Bontimesfaiilem mmu-
recds corde! Non ergo omnibus bonus est Deus? Ille lariin bono semper (Galat. iv, 18).
quidem omnibus bonus est, quia Salvator est om- 6. Nec te moveat quod pacein in malo posuit. De-
nium, inaxime fideliuin ; el ideo venit Dominus Je- nique et in Evangelio habes esse pacem, qnam re-
sus, iit salvum faceret quod perierat : venit enim ut spuil Chrislus, ul ipse ait : Pacem ineam relittquo
peccatnm nuiiidi tolleret, vulnera nostra curaret., vobis, pacem meam do vobis : non sicut mundusdal,
Sed (juia non omnes medicinam expelunt, sed plcri- Il ego do vobis (Joan. xiv, 27). Est enim pax qua? non
que refugiunt, ne medicamentis compungatur vis habel offcndiculum, est quae habet : quse ex dile-
ulceris, ideo volentes ctnat, non astringit invitos. c.tione est, non habel offendiculum ; quse ex simula-
Accipiunl igitur sanitaiem qui medicinani expelunt : tione, bahet. Ideo et Proplieta dicit : Pax, pax; et
illi auieni qui refulanl niedicum nec requiruni, boni- ubi est pax(Ezech. xn, 10)? Refugiamus ergo pacem
tatem medici quam nonexperinnlur, sentire non pos- peccatorum ; conspiranl enim adversus innoceniem ,
suin. Qui antem cnratur, eiiam sanaiur; ideoque his coeunt ut jnstnm opprimant, viduam exlerminenl,
bonus est medicus, quos sanavit. His igiiur bonus vel expiignent e-juspudorem.
est Deiis , quibus peccata donavit : qni autem insa- 7. El ideo non est reclinatio'morii eoruin (Psal.
nabile peccalum habet meiitis suse ulcere, quomodo LXXII) : iion declinatio, ut plerique codices laiini
potest medicuin bouum seslimare, quein refugit ? scripli sunt, sed a reclinatia. Qnanrio enim labora-
Pulchre iiaque Apnstolus, ut praimisimus, explauavil, mns, et incurvamur ad opus aliquod, atque inclina-
quia et omnibus bonus esl Deus, qui vull omneslio- mur, nos rcclinare consuevimus : peccatores attiem
mines snlvos fieri (I Thn. u, 4); et niaxime fidelibus gravium scilicet deliclorum, et maxime impii ?e re-
divinae boniialis praerogativa servatur, quibus el vo- ' clinare non possunt; de quibus dictum esl: Et dor-
luntas Dei ppilulaturcl giatia. 664 ^ed et Psalmisla ) sum illorum semper incurva (Psal. LXVIII,14 ). Non
dicendp : Quam bonus Deus Israel rectis corde ! ad enim se erigunl ad cmleslia, qui Cbristo non adhac-
ipsoriim.senteiiliaiu retulit, qui aliier de Deo sen- seruni. Et ideo nec resurgnnt cnm eo, quorum mors
tire non norunt, nisi quia bonus ad omnia et in om- pessima , sicut scriplum est : Mors peccatorum pes-
nibus est. sima (Psal. xxxui, 22). Qui aulem Christo commo-

a Re vera scripli codices Rom., Mediol., Carn.,
seeundum grwcuin; etium his Angusiinu-, prsefe-
runt, non est dcclhtalio nioni eoruin; quibtis etiam
annuinerari potest Theodoretus; huieenim avavevcng
quae vi>x legiuir apud LXX idem plane signilicat
aliiuc anaybpsvcrig,repudialio, id esl, eorutn inlnrilus
.evitari imniiue poiest. Non male autcmab Amhrnsio
reddita esi per diitionem, reclinatio; siquid^m ver-
bum vsuu proprie acliotiem signal qna corpiisinflec-
timus ac inclinamus: «VKVSVM aulem contrariam ac-
tinnem qua indinalum cnrpus reclinamus, hoc est,
eriginitis; ea quippe vis est praepositionis re in com-
po-iiione verboium, ui eis non raro sigiiificaiionrni
simplicihus vcrbis, aui etiam ex pricpnsilionilius
cum el »iicompositis conlrariam iribual; ul palei ia
verbi<, signo, resigno; contego.-retetfo; innuo, re-
nuo, ei similibus. Alias lmjus loci differenlias iu no-
lis Nobilii a'd hnnc versum, et in locis varianiibus
ultinue edilioni commenlaiiorum S. Augusiini in
psalmos prsefixis inveuies.
 '
841 DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIBER IV. Ui
rilur, el consepeliiur cum illo, non solum reclinatur,, A mtis spirilalem auferre conetur, remilte pallium ini-
sed etiam resusciialur. Dequo pulelireilludconvenit quitalis, sume operimentum fidei atque palientisc ,
dictum : Universumslralum versasti in infirmitate ejtts quo se David operiebat in jejunio, ne amilteret inte-
(Psal, XL,4); maxime si niartyr sit, cuj'us inflrmilas gimenia virlulis. Ipsum jej'unium operimenlum est.
passione solvitur, mors resurreclione. Denique nisi sanctum Joseph lexisset jejuna sobrie-
665- 8. Vidimus illum divitem qui indulus pur- tas, adulterse protervilas exuisset. Quo jejunio si se
pura et bysso in hoc saeculo recumbebat, et epula- tegere voluisset Adam, nudus non fuisset effectus.
balur quolidie splendide , de cujus mensa quae ca- Sed quia de ligno scientiae boni et mali conlra inler-
debaiit pauper Lazarus colligebat, quemadmodum dictum coelesteguslavit, etimperalum jejunium prse-
in tormenlis posilus, in inferno se reclinare non po- varicalus est iuconlinenlise cibo, nudnm se esse co-
terat; sed vix ad Abraham, non lotum se, sed solos gnovit. Quod si jejunasset, et fidei servassel exuvias,
oculos erigebat, rogans ut mitterel Lazarum , qui nee se aspexisset intectum. Non ergo nos indu3inus
extremum digili sui in aquam lingeret, et linguam iniquitate et impietale, ne de aliquo 666 nostrum
ejus refrigeraret (Luc. xvt, 19 el seq.). Ergo illius dicatur : Et induit se maledictionem(Psat. cvni, 18).
morli reclinalio non erat, nec firmamentum in plaga Male se induit et Adam, qui dum qusereret integi-
ejtts (Psal. LXXII,4). Nihil enini prosunt flagella post g] menla foliorum, maledictionis excepit senlentiam.
morlem. 11. Induerunt se maledictione Judaei, de quibus
9. El ideo Daviddum esset in istius corporis vita, Scriplum est: Prodiil quasi ex adipe iniquitas eorum,
in flagella se prseparabal, ul eum Dominus reciperet transietunl in disposilionem cotdis (Psal. LXXII,7).
castigatum. Considera iterum mihi sanctum Job, qui a Ab adipe adipsal enim dicitur, id est, pingue. Sicut
perfusus erat ulceribus, et concutiebatur omnibus enim anima bonis pasla, et referla virtulibus, tam-
membris, et plenus erat loiius corporis sui dolori- quam adipe et pinguedine repletur, ut scriplum est
hus, glebas terrae vulnerum shorum sanie et bu- (Psal. LXII, 6) : sic iniquitas quaequasi ex adipc pro-
more dissolvens, quemadmodum cum se in hoc cor- cedit, non tenuis et exilis significalur, sed plena
pore positus reclinare non possel, requiem mortis viliorum. Denique non fortuito quodam lapsu in er-
inveneril; ideoque conscius sui dixit: Mors viro re- rorem incidere : sed consilio et dispositione in
quies (Job. m, 23). Is igiturin plaga non molusest, sacrilegium iransierunt.
nec nutavit sermonis sui lubrico , qui in illis omni-
CAPUT V.
bus nihil peccavit labiis suis, sicuf. Scriplura testalur
(Job. n, 10): sed magis plagae suae reperit flrma- Qui os suum in cwlum ponunl, eos prm cmleris esse qui
nieiiluin, per quam confirmatus in Cbristo est. Ergo /'-' omnia stellarum necessitali alttibuunl: ipsis tainen
et Job et David,quia hic flagellali sunt, firinanienmm Itanc a Deo gradam reservari, ut revertantur cum
habuerunt in plaga sua; quia fiagellat pater fllium Israel; cujus redilus myslerium declaralur: eosdem
quem suscipit: qui aulem bie non flagellantur , ibi xit a Deo negent occulla cognosci, maxime induci
non suscipiuntur ut.filii. Ideoque in laboribus homi- peccatorum diviliis : poslremo idetn de Cliristo sen-
num non sunl, et cum hominibus non flagellabunlur iisse Simonenl Pltarismum.
(Psal. Lxxn, S elG); ut in perpetuum cum diabolo 12. Posuerunl in cwluin os suttm; et lingua eornm
flagellentur. transivit super terram (Psal LXXII,9). Ponere iu
coelumos suum quid sit, docet nos ille ex fratrihus'
CAPUT IV.
adolescenlior, qui regressus ad palrem dixit: Paler,
Peccalores iniqttitate propria vestiri: quod veslimentum peccavi in cwlum et coram te (Luc. xv, 18). Ponuiit
a nobis rejicienduntj ut veslhnento virlutum indua- aulem in coelum os suum b qui sibi criminum aucto-
. mur, ac polissimumjejunii; hoc se utiliter Josephum
ritates, nativitatis putant quadam necessitate deferri.
induisse, Adamum exuisse cum gravi damno; deni- Hi neccoelo nec terris parcere solent, ut cursu quo-
que Judmorum iniquitatemquasi ex adipe prodeun- dam stellarum arbitrentur vilam hominis gubernari.
tem magnani ac deliberatam exstilisse.
f. Nihil providenliae.nihil bonis moribus derelinquunt.
10. Ideo oblinuil, inquit, eos superbia eorum, coo- Atfjue uiinarn et isti, sicut ille uuus de duobus ado-
perii suni iniquilate elimpietale sua. Malum vestimen- lescentibus, reverlissenl: bonus Dominus remedium
lum iniquitas, quod si quis voluerit in nobis tenere, non negasset, c et tamen eliamsi ip»i nolinl sanari,
remitlere nos oportei, ne incipiat in judicium venire reservat Dominus regressionis giatiam; ut qui in
uobiscum; et si quis tunicam noslram quatn accepi- Israel expulsi sunt per cordis proprii csecitatem, per
n Sic mss. Thuan., Laud. et Colb. Alii autem duo t)an!(afes;Rom., . . . na-
tes; Gill. etdtio mss
loco vocis, adipsal , laciinain habenl. Edil. vero tivkaiibus. Ms. vero Vat., . . . aucioritate naiivitates;
tanlummodo prseferunt, adeps dicitur pingue. Cla- alii denique aucloritaies, nativitatis, etc. Cuj'us
rum esl induclam esse hanc diversitatem, ut vox Ieclioiiis sensus omnium videtur niaxime iiatnialis.
rionintellecta evitaretur; sed nos potiorum mss. lec- c Edit. Uoin.,et tattten eliamipsis, si volunt sanati.
tionem repraeseniainus, maxime cum fieri potuerit, ete. Edit. Ain., Era. ac Gill. cum mss. Vat. et Gall.
ut dictio adipsal, setale Ambrosii a popuio per corru- praeferunt: Et lameii etiam ipsi si' nolunt sanari; ex-
ptionem frequentaretur. cepto Thuan. qui ut aniiquitate, ita et perspicuitale
i> Edit. Era., qui sibi criminubi attclores, nativila- videlur hoc loco prseferendus.
PATROL. XIV. 27
 * SANCTI AMBROSii 844
S"iS
plenitudinem Ecclesise revertantur; elnon vacuos j , gare sibi summnm innoceiuia), sed sedulum deferre
dies vilse istius ducarit, sed plenos habeant bonae studiiiin viderettir.
operaiionis et h\lei,«um feplevefit eos Domiriusgra- 16. lnterea non impune liuj'usmodia Se sefmonem
tia spiritali. Quomodo autem reverlantuf , accipe. exisse testalur. Namioia die flagellalum esse se me-
Quia cmcilas, inquil; ex parle Israel coiiiigil, donec morat; quia frustra j'ustificasse se Domino corsuura
pleriitudo gentiutn intraret, el sic omnis Israel salvus dixerat: post flagella autein conlinuo secuta esl pra-
fieret (Rom. xl, 25 el 26). Sed quia mysterium opor- vse opiniouis correctio. Statim enim vindex meus,
lebat impleri, ul concluderet Deus omnia in increduli- inquil, in matutinis (Ib.), id est, in aperio et perspi-
tate (lbid., 52), id est, redargueret alque convince- cuo; lux enim veritatis comprehendens eum , non
rel (cum enini duo conleiiduiil, si uuus superior sit, sivil haee sentire, quae dixit. Revincebal itaqtie et
dicitur : Coitclusit illum alierum), ideoque per suam redarguehat me veritalis lumen offusum animo mebj
misericordiam ut subdiius fieret Deo mmidus, regies- eo quod non recte dixerim : Sine causa jusdficavi cor
sus quidem sst populus in liEcredibus; sed is celeri meum. Loculus stim enim1 illa lamquam in lenebris
errore traductus est, ut Deum non crederel occulto- constiiums.ei recordanti illa mihi cor compungeba-
rum esse prsescium. Sed Domihus illis, ut quando- lur : conipunclo auteni corde , illtiminabaltir affec-
que redimaiilur, salutis futurse graliam reservavit t lus; ul fieret in corde meo ignis fiammigeraris, qtii
dicens : Ideorevertelur huc populus meus (Psal, LXXII, faciebat in me diei spiiitale principium. Illuniinata
10). Quid est Ituc? Id esi, ad nie, ad sequitatenJ et ilaque orienie mihi die, et quasi in muliis malulinis
justitiam meam, ad culiumnieum. positus, intelligebam quia extra constiiulionem ge-
13. Et impltbit dies vitm\um(lbid.). Quod utique heraliotiis (iliorum Dei laetus sum. Qni cuin primo
sic accipies, 667 ut populus quideni redimattir , credidissem, eo quod operator mundi pfovidens ge-
qui credideril in eo : inquoeisi noii redimaiilur,qui neratioiii humanae, oninia ad utilitatem noslri vel
non credidcrunt, lamen redempli populi Dei pfaero- tristia, vel ea quseparum delecieni, feCerit; tani bo-
gaiiva defertur. nam sententiam postea pravis opinionibus lurbalus
14. Isti ergo in errore posili dixerttni : Quonwdo amiserim.
scivil Deus; el si est scienlia omnisih Altissimo (lbid.; . 17. Conferebam itaque cum corde meo, et di-
11)? Putanl enini non esse in Deo scieniiam; quia cebam 668 ""Ui: Si narrabo sic, quia sine causa
peccatores abundanl prosperis ssecularibus. Et ad- jtisdficavi cor meum,occurrebal mihi Dei vox dicens :
huc inducit eos loquenies : Ecce ipsi peccalores el a Ecce generationi filiorum luorum ciii disposui (Ibid.,
abundanles in smculo, obtinueruni divitias (Jbid., 12): lS):id est, ecce in Scripiuris invenis, o tu Adam ,
Habes hoc in Evangelio planius expressum, ubi Si- j quia disposiii generaiioni filiorum tnoruin ; quia
mon ille Plmrisseus videns quod rriulief illa peeea- fortuilo divilise ad iinpios, non aliqtio merito defe-
tr.ix venit in domum ejus, el super pedes Cbrisiief- rantur, nec praemia virlutis sunl einoliimeiua ihe-
fudit ungtienlum, dicebat intra se : Hic si essel pro- sauri : nec e conirario inopia poena peccati est, sed
phela , scifel utique qum et qutilis est mtilier quai lan- indiscrete veniunt isla, quae modo flumiiiis qUodam
gil eum; quia pcccalrixest (Luc. vn,59). Sed patienlia s,aeculiprofluvio voluianltir.
Dei non prajjudicat verilati, et prsescienlia ejus, ac 18. Et exisi'nuabam, el videbar mihi cognoscere
provideniia hoc ipso amplius probatur, quod in pec- hoc esse vertim, hoc congruere divinse providenliae
cato posilus successu affluit saeculaiium prospero- et convenire; me aulem frustra in iis lurbatum esse,
rum. Quod forlior videns ridet, incautus traducitur in quibus inhserere non debui (Ibid., 16).
et movetur.
CAPCT VII.
CAPUT VI. Emendaio errore David hunc unum laborem sibi co-
cum animo gnoscit superesse, ul ingredialw in adyta divinm
Ptdphetdm ptiino despondissel, pbsled Sancli progressu mlatis finemsuum scire
cognilionis.
casligatione emeridctlumcognbvisse otiinia quidehi n
evenire dispositione divina, opes autein rion esse desiderant, el quis ille sil ? Priinam veratn cogniiio-
nem hanc esse, quq ctedhnus ptospera improbis dd
prmmiavirtutis, nec poenampeccdii inopiaih. Jioc tanlum concessa, ul eorum excusaliones exclu-
15. Denique Psalmisia dicil, dixisse se : Ergo dantur. Eosdem dum Dei beneficiis ailevanlur,
sine causa jiisiificavi cor meum : el lavi inter innocenles dejici ac prorsus redigi ad nihilum.
manus meas (Psal. LXXII,15). Hoc esi , video illos 19. Ilaque quia videbar niihi veram senlehliani
abundare, vidco illis commoda omnia secundare, me compreliendisse, el cognilionem rei ipsius esse a-,-
autemconieri atque exagiiari lentaiionilius pltirimis. seculus, dicebam mihi: Hoc labor £st ante me, donec
Friistra ergo dedi me iiiiibeentise, alque ad siudiuni introeamin sanctuariumDei, et inleUigamin novissimo
sobrise conversationis iiitendi. Et pulchre ait: Lavi (Ibid., 17). Id est, solus niihi superest labor, ul in-
inter iniiocehiesmahus meas (lbid., 14); ut non arro- grediar in sanctuaiium Dei, ubi esl Cherubim, id
a Edit. Era. acGill., Ecce generaiio filiorian tuo- liiorittri ctd disposui, ileileiiismus est sive
fitiorum
rum cui disposui. Roin. Ecce genetationi fiiiorum attraciio rcgiminis. »LXX , ?l5ou T^ ysvta.TW», UIWV
tuorum sic disposui. Mss. deniqiie, Ecce generatiohi I70U« (TUVTsSvjXfS.
845 DE JNTERPELLATIONE JOB ET DAVID LIB. IV. '646
est, cogiiitioiiis ProlUndum, " et non laborem in in- A. non diulurna? Transpohe yesligium, et umbra prse-
certis et vanis opiiiionibus; narratio enim fatui siCul teriit. Aut si hic aliquid movet, ,ad ea quae futura
sarciua in via. Ideo ingrediamur adytum cognilio- sunt, attolle menlis vesligium, et invenies illic ini-
num sacrarum, atque iuteriora penelralia veritatis, pinm non fulurum, quem hic esse credebas; non
ul non sit in nobis labor; sapienliaenim nos a sensu enim est, qui nihil est. Denique Dominus eos
lahoris abducit. Denique non est labor in Jacob. cognovit qui sunt ipsius : qui autem non sunt, eos
Catisa aulem laboris igunrantia est; quoniam qui non agnoscit; quia ipsi eum qui est, non agnove-
nescil jtistis reposila esse prsemia, non reficilur a runt.
laboribtis, sed magis imprudentiae suae labore cur- CAPUT VIII.
vatur el frangiiur. Iiigrediamur igiiur saiicluarium Impios in interitu suo cum somnio bene comparari,
Dei, ubi siint Cheruhim , in quibus est recordanlia quod nempe anhnm illorum omnibus bonis vacuw re-
sacrse cogniiionis et veri illius alqueaeterni luminis. perianiur:el eoruindem lenebrosmimaginese lumine
20. In illo candelabro imago resplendet, quo pos- cmlestis Hierusalein deleanlur.
simus inteiligere in novissimo. Sanclus elenim in 23. De ipsis ergo et hie dicil: Defecerunt et perie-
nitimo cognoscit, et perfeclam sapienti-im processu runt propter iniquilalem suam, velul sonmium exsur-
setalis adipiscitur dicens : Nottim fac milti, Domine, B genlis (Psal. LXXII,19 et 20), id est, ita deficiunt et
fihem meuni, et numerum dierum meoruni quis esl, ui evanescunt impii, sicut somnium cxsurgeniis a
sciam quid desil niihi ( Psctl. xxxviii, S). Quis esf somno primtim ; quia in lenebris sunt, et in lenebris
fiuis, nisi ille, cum iraditur rCgnum Deo Palri, ambulaveiunt, nec reseditaliquod eorum boni ope-
quando revelanliir occulla sapientiae? Hunc finem ris vestigium, sed siniiles eoruni qui somnium vi-
nosiri certatniiiis reqtiirebat Propheia, cupiens ce- deni : qui autem somnial, in nociesomniat; nox
gnoscefe quid suac deesset perfectioni; finis enim autem in lenebris. Filii lenebrartini sunt privali sole
•dUciplinsenostrse el studiorum perfeclio esl. juslitise, ct splendore virtutis, dormienles semper,
21. Hsec ergo prima ver;e ratio cognilionis; quia et non vigilantes, de quibus bene dicitur : Dortnie-
fortuito accidant quae in saeculo sunt: secunda illa; rtint somnum suum, et nihil invenerunt (Psal. LXXV,
qliia propter eornm tergiversationesposuisli eis (Psal, 6). Elenim cnm animse eornrn a corpore separatse,
LXXII,18) successus profiuos saeculariuni commodo- tamquam resoluti a corporis somno nihil invenient,
rum, et abundanliam divitiarum; ne causarenlur nib.il tenebunt; et qimd se tenere aibitrabanlur,
propter inopiam se et acerbitatem alicujus doloris amittenl; quoniam stulttis et insipiens cum diviiiis
ctliictus minus fuisse devotos , atque in culpam la- exondaverint, retinquent alienis divitias suas, neque
trocinii et direplionis studium necessitale egestatis G simul ad inferna descendef cum eis gloria domus
669 inipulsos. Non enim ad traiiquillitatem vitie eorum.
nsnfamque iselitiae divitiis opimati, aut honoribns 24. Sequentia quoque demonslrant quomodo im-
elevali sunt: sed ut querela excluderelur, coacerva- pius non inveniatur, sed intereat. Quouiam imago
relur aerumna. ejus in civilale Domini illa superiore tlierusaietn non
22. Dejiciunlur itaque dum elevantur hujusmodi invenilur. Domiuus enim jiinxil nos ad imaginem et
viri (Ibid.). Non enim gratia, sed ruina esl; ubi nec simililudineiii suam, sicut ipse docel dicens : Ecce
diuturni usus muneris ieservalur, el adimilur exCU- ego, Hierusalem, pinxi muros luos (Esai, XLIX,16).
salio deliriquendi. Qnod enim gravioris pondus que- 670 Si bene egerimus, manet in nobis isia imago
relae, qiiam illud divinum quod habes in Miclurae coeleslis : si male qnis agit, deletur In illo hscc
propheise iibfQ : Popule nieus, quid feci libi, aul in imago (illius uiiqiie qui descetidit de coelo), et eslin
quo cbnlrisiavt te, aut qhid moieshis fui libi; re- eo imago lerreni. Unde e't Aposlolus dicit: Sicul
sponde mihi? Nonne eduxi le de terra Mcjypli, et de portavinms iinaginein illius 'lerreni, porlemus el imngi-
domo servilulis liberavi ie (Mich. vi, 5 et 4)? Eece nem hujus cwlesds (I Cor. xv, 49). Bonorum ergo
quomodo dejiciunlur impii durii allevanlur, querela imagines perseveranl, ei in illa Dei civitate resplen-
eOriiniexcludiiur, poenaacerbatur. Ccelestibus cnim D deni. Si quis autein ad graviora pe^ccatadeflexeril,
beneflciis iuvitati deserere non debuerunt vilsesecu- necegerit poeniientiam, iinago ejus aholetur vel de-
rilaiis et prosperilaiis daiorem, cui magis debneraiit jicitur; siciu Adam de paradiso ejeclUs cst et exclu-
ohtemperare. Sed sicut justiiia Dei magna, ita eliam sus. Qiiicumque auietn pie hohesteque se gesserit,
«evera vimlicla. Quando enini impius perseverare intrat in civilatem Dei, et inferl iimvginimisuam, ul
consuevit, de quo et alibi habes scriptum : Vidi in illa Dei fulgealcivilaie. Domine, in civitate iua ima-
impium supetexattalum el elevalum supet cedros Li ginem ipsorum ad niltilum rediges (Psal. LXXH,20);
bani; el iransivi, el eccenon eral : el qumsivieum, el quia isli iii lumine fulgere non possunt, qui tenebro-
non esl invenlus locusejus {Psal. xxxvi, 55 el 56)? sis se operibus indueiunt. Exempltini accersainus
Iucredibilis celcritas exstiticlionis ejus. Vides subito de sseculo. Vide quemadinodu«i in «ivilatibus bono-
impium in hoc saecuIopoieiilem:duin tu transis, ille rum printipum imagiiies perseverentj deleaulurinia-
jam non-est. Quanla esteiiim umbra iu terra:quam giues tyranuorum.
«*Ita mss. Thuan., Vict., Colb., Tor-n. Al edit-. Era. acKJill., et non ihbor bstin incertis. Rom., et nbn
lciborqui est in htcertis, elc.
847 SANCTIAMBROSH 848
CAPUTIX. A bere voluisset, non esset a serpente deceptus. Sed
Propltetam cognitione divinm provideniim recrealum: quia oblitus est mandatum Dei et voluntatem ser-
diabolus tenuit, et ad
ipsum et cum eo otttnes homines compcirationecm- penlis implevii, manum ejus
lestitim civiumjuinenlis Itaud esse absimiles; eosdem lignum scientise boni et mali extendi fecit, ut inler-
tamen Dei gtatia ad Itumanam revocari dignitalem. dictadecerperet. Prsejudicatum est in illo omnibus,
ad dextram stare.
25. Haee ergo considerans, animoque intendens et ccepit universis adversarius
Unde et illa in Judam maledicli forma processit:
sanctus Propheta deleclalus est, qui fuerat ante tur-
El diabolus slet a dexlris ejus (Psal. cvm, 6). Si illud
balus. Unde ait ipse : Quia deleclalum est cor meum,
el resoluli sunt renes mei. Et ego ad nihilum redaclus maledictum grave, maxima est ista benedielio, qua
maledictionis durte vincula laxantur. Ideo Dominus
sum, el nescivi : et velut jumenlum faclus sum apud le, sicut in Za-
el ego semper lecum (Ibid., 21 el seq.). Cum cogno- Jesus ad dexteram sibi diabolum statuit,
charise libro. Iegimus (Zach. m, 1); hominis enim
vissem, inqnit, quia Deus humana curat et respieit, Ibi ergo stelit, ubi
hoc ex maxima causam locumque susceperat.
requieverunl renes mei, esl, faliga- hscredilas. Quasi bonus athlela permisit
tione veleris imprudeiiiiae requievi per agnitionem Adaeslabat
eum ad dexteram sibi stare, ut eum -retrorsum re-
boni ccelestis et gratise. Sunt enim quidam renes
vexantur in nobis labo- B pelleret dicens : Vade relro, salana (Maiih. iv, 10).
animse, qui per ignoranlisc adversarius loco dejeclus recessit: libi au-
rem : hi resolvuntur ad requiescendum coeleslis Itaque
et fulero lem ne diabolus a dexlris staret, ait: Veni, sequere
agnitione doctrinae, quasi pulchro quodam
me (Matth. xix, 21). Prsevidens igitur David adven-
coelestium prseceptorum subnixi foventur. Tunc, in-
tum Domini, qui nos a potesiate adversarii liberalu-
quit, intellexi, quia vane faligahar; quoniam idquod
rus descendit e coelo, ait: Dominus a dexlris estmihi,
veruin est nesciebam.
addi- ne commovear. Cui autem adexlris eratdiabolus mo-
26. Et velut jumenlum factus sum: pulcbre
enim coelestium homo vebatur. Merito ergo et hic ait : Tenuisii manuin dex*
dit, apud te; compar;ilione
irrationabile? Nam el slellae teram meam, id est, ut jam peccare non possim ; ut
quid est nisi jumenlum ille lubrico ante fluctuabundus vesligio, Jida possini
cum sinl lucidse, vauescunl solis exortu. El Moyses
statione consistere. Quam bene boc apostolus dixit,
ait: Non sum idoneus ab heslerno die, ex quo cmpisli
voce el lardito- quando eum turbalum Dominus-vidii, et exlendens
locjui cum servo tuo : et lenui, inquit,
non dicam dexteram suam titubare non passus esr, atque in-
quus sum (Exod. iv). Ita ergo et homo,
lrej)ido firmavit incessu (Matth. xiv, 50 et 51). Li-
Chrisli, sed angelorum comparatione mutum videlur
beraius ilaque Pelrus quid aliud est loculus nisi hos
esse jtimentum. Sed lamen nemo desperet; quia ho-
C propheticos versus: Tenuisti manum dexteram meam,
mines et jumerita salvos facit Deus. Et ideo quia non
et in volunlale lua deduxisti me, el cum glotia as-
ex me, sed ex le didici, tibi adhaerebo semper; ut
me. Quse esi dexlera nisi actuosa animse
desinam esse jumentum, et dicas mihi;: Tu aulem sumpsisti
virtus? Quae si Domini voluntale dirigatur, nihil
hic sla mecum (Deut. v, 51). Circumfusus enim Dei
aliud desiderat, nil requirit, nullas mundi Imjus
gratia nonio ineipit esse, qui per imprudentiam prae-
tendebat insensibilitatem et inscienliam bestialem. opes, nulla adjumenla deposeit.
Homo enim eo probatur, si capax sit rationis elgra- CAPUT XI.
tise. Itaque a mulis animalibus separatum se esse Davidem possessione Dei conienlum nihil prmler eum
gaudet, et in hominum adscitum esse consorlia, quse exopiare; debete enini tetrena deleri oblivione, ut
Deus visilat ettuetur. Quid enim est humo, nisi quia succedant cwlestia, atque eliam ad Deum qui nemi-
memor est ejus Dominus, aut quia a Domino visi- nem repellit, accedalur, a quo pravis tantum aclioni-
tatur? bus recedimus.
671 CAPUT X. 28. Ideo dicit sanctus David : Quid enim mihi re-
Si Deus nobis ad dexteram non fuetit, eum tocum a slat in cmlo,el a te quid volui super terram (Psdl. LXXII,
diabolo occupalum iti, siculi ptimo parenti contigit: D 25)? Id 672 est> Tu porlio mea es, abundas mihi
. cum hujus vices agerel Christus eum sibi ad dexte- ad omnia, nihil quaesivi aliud, nisi ut le partem ha-
ram dmmonemstatuisse, quo ipsum gloriosius pro- berem, nulli me coelesti, ut gentiles faciunt, subdidi
slerneret: postremo maximas utilitales ad eos redire, creaturse, nullas sseculi liujus divitias, et volupiatum
quibus ad dexleram sleleril Christus. illecebras concupivi. Nullius egeo, qui a te assump-
27. Unde quasi visitatus ab eo dicit: Tenuisii ma- lus sum : nec superest in coelestibus quod amplius
num dexleram meatn, el in volunlale lua deduxisd me, quseram. Nihil habens, omnia babeo; quia Christum
el cum gloria assumpsisli me (Psal. LXXII,24). Sic ac- -habeo, cui Pater allissimus non pepercit; sed pro no-
cepimus, et secundum Grsecum sic convenit. Dixit bis otnnibus tradidit illum iquomodo ergo non cuni
enim Graecus : 'EX/JKTJJG-KS' T«?XZIP^I id est> tenuisti illo omnia nobis donavil (Rom. vm, 52); sicut Apo-
manum, T«?SE^IK?f*ou, dexleram meam. Rene diri- stolus dixit ? Omnia enim in Christo, per quem |om-
gitur, cujus dexteram Deus manu sua tenet. Polest nia, et in quo conslant oninia. Omnia ergo in illo
dicere : Dominus a dexlris meis, ne commovear habens, aliam non qusero mercedem, quia ipse mer-
(Psal. xv, 8). Adam si a dextris suis Dominum ba- ces est universorum. Ideoque perfecio dixit: Tolle
«49 APOLOGIA PROPHETJl DAVID. ADMONITIO. 850
crucem luam, et sequere me (Marc. VIII,o4). Qut j ^ repulsor appropinquanlium est; omnibUsenim vult
illum sequilur, non prsemio ducilur ad perfeclio- salutis causa esse, non moriis. Denique neminem
nem : sed perfeclione consummatur ad prseniium. repellit, nisi qui se ab ejus conspeclu putaverit se- •
Imitatores enim Christi non propter spem boni sunt, questrandum.
sed pro amore virtulis. Christus enim per naluram 30. Qiioniam ecce, inqiiit, qui etongont se a le, pe-
bonus, non propter prsemii cupiditaiem. Ideo passus ribunt (Ibid., 27). Unusquisque enim operibus suis
est, quia benefacere eum delectavit, non quia iucre- pielati tuse sese autjungit aut separat. Fugil ehim
meritum glorise ex sua passione quaerebat. Ideo qui, Deum qui operalur ea, quorum cognitionem metuat
illum imitari cupil, non quod sibi, sed quod aliis deprehendi; sicut ille qui leclus parielibus et cir-
prosit, operatur. Unde non immerito deficit sibi, cumfusus lenebris a DominoDeo sese existimat non
aliis autem virlutis incremento valeseil. videri : videtur autem, cumdicilur : Perdidisti omnes
\ 29. Et convenienter dicil: Defecit cor meuin et qui fornicanlur abs te (Ibid.). Sicut enim mulier quse
caro mea, Deus cordis mei (Psal. LXXII,26). Neque fornicalur, non adhseret viro, nec una caro cum viro
enim possunt perpetua succedere, nisi lerrena defe- suo, nec unus spirilusest; sed dividit sese ac se-
cerint. Deficit ergo caro, quando mortificantur quse parat fornicando : iia qusecumque anima non adhae-
sunt carualia. Deficiunt et illi qui mortificationem ;B ret Deo, sed vanis idolorum cultibus inserviens for-
Jesu Christi in sua carne circumferunt; mors enim nicalur, dividit se "sacrilegii scsevitate, et longe fit
Christi in illis operalur, ut omnis errorum moriatur a Domino, quse prope esse deberet. Perit aulem qui
illecebra. Unde colligitur quia et cor hominis defi- separatur a Domino.
cit, quando niorlifieanlur cogitaliones malae, quse 51. Unde Sanctus qui Dei judicium reformidat
de corde procedunt; ul terrena omnia abscondat (Ibid., 28), seniper adhaerere vult Christo, et in eo
oblivio, el fiat Deus cordis eorum, qui bcati mundo spem suam ponere, ut laudet Dominum, cui est ho-
corde Deum videre niereanlur; ul appropinquent nor, gloria, perpeluitas a saaculis, et nunc et sem-
libi, et non se segregent. Deus enim appropians, non per, et omnia ssecula sseculorum. Amen.
aOmnes edit., sacrilegii obscenitate; omnes mss.,sijcrilegii smvilate.
iuZ^Zr~- i _

IN APOLOGIAM PROPHETTE DAVID ADMOMTIO.

Nonnulli (Cap. i, nutn. 1) cum Itistoriam David perlegendo lanlum prophetam ac regem tam sanclumin genti-
nutn scehis, adullerii scilicel atque homicidii, incidisse cogttovissent,offensionemhaud mediocrempassi [ueranl.
Quapropter hujus rei vutgalo rumusculo sanctus Ambrosius,ad ulililates populi sui numquam non intentus, Ituic
malo pulavil malure occurrendutn. ltaque sacrum stiggestutnconscendens, defensionemejusdempropltelmac regis
aggressus^si. Neque lamen ipsumita suscepit defendendum,ulacrimine hnmunein assereret. Falelur siquidem
(Cap. i et seq.) illutn duobus gravissiniis peccatis maculatumfuisse : at vero contenditeumdem acceierala confes-
sione (Cap. 2), ptolixa pmnilenlia(Cap. 4), el indefessobonorum operum studio (Cap. Qel seq.) expiatum, uljam
peccaloribuseumaccusarequemipsemetDeus absolveral (Cap. 4 et alibi), minimeliceret: cwlerum haudquaquam
itisolilum videri, quod lenlalionisel concupiscentimvi succubuerithotno fragiits (Cap. I el alibi), sed illud prorsus
otnnium admiradone dignum, quod rex potentisshnusqui legumseveritatenon tenebatur, statim atque de commisso
peccalo fuit admoniius, culpam agnoverit, eamque sincero ac vehemenlidolore deleveril. Addil his memoratum
tapsum eain ob retn divino pennissum consilio, ul idem ille ad posterilads exemplum humiliatus exerceretur ac
probaretur (Cap. 2 el 5) ; neque non in hoc ipso mysterii ftguram exstilisse (Cap. 5), quceatrocilalem noxm mi-
nuerel, Postremo non paucis prmclaris ac sanctis actionibus (Gap. 6 et seq.) quibus Propltela deliclum texerit
suum , dinumeratis, affirmat eutn alio patrono haud indigere; quandoquidemin psalmo L , quo el actam abs se
pwnitentiamcl hnpetratam veniam testatus esl (Cap 8 el seq.), suatn ipse reliquit apologiam.Hoc vir sanctus pro-
bat brevi quidem, at eleganti onutiumejusdem psalmi versuum enarraiione, in qua sicul el in toto opere myslicas
quasdam cxpesiliones, observaliones,adliorladonesquemoralesad popuii apud quem verba faciebal, institulionem
spargil.
Ipsa Itujus operis conslituiionesatis inlelligas in edidone Romana partim consulleillud contra manuscriplotum
omniuin, ac superiorum edilionum aucloritalem, in duos traclalus esse divisum, quorttm diier priscum dtulum
Apologise David tetinitil, ailer accepta nova inscriplione ad enarrationes in psalmos ctmcmdalusest. Huic quoque
dirisioni refragalur bealus Augustinus; is enim (Lib. iv, cont. duas epist. Pelag., cap. 11, et lib. n cont. Jul.
Pelag., cap. 7) leslimoniutnex enarratione psatmi L pelitumproferens illud non alio sub litulo quam Apologim
David latidat. Non pulamus etiam quempiain inveniri, cui aul induclm ab ejusdem edidonis kizip.elntaT;in auclo-
ris lexlurn imtnuiationes approbentur, aut verborumquibushtijus lucubradonis, quam omninounam esse oportel,
partes inler se neclebanlur, facla detracliq non dispiiceat. Quocirca e scriplorum codicrimac veierum editionurii
fide omnia restiluimus, ut suis locis submonuimusad calcem paginarum.] § ,
Ambroshtsconcionesquibus liic Iractalus conipbnilitr,mofe stio in Ecclesia promthliavit posi recitalmn Evangc-
831 SANCTI AMBROSII 8S2
lium, qhetnadiriodttmaperte significant ea verta: ul hodie leclum est (Cap. S, num. 20), quod homo quidam
cum dives esset, abiil in regionem ionginquam, elc. (Luc. xix). Sed nec minus manifestum esl id evenissenan
ita mulla post Gratiani iutperatoris .cmdem,quando edmille hisce vocibuslamentalur (Cap. 6, num. 27) : Quam
gravi, inqitit, adliuc Iitimus vastilale, quam pttblico quodam totius orbis funere appelili necem regis essol-
vimtis I etc. Plane hoc modo loqui sanclus Anlistesnon poterat nisi attl de Gradano, aut de Valentinianojuttiore,
cum iltis lemporibusper vim nullus hnperator prmter Itos duos juvenis (uerit exslhtcius : at qum adjuncta illic reT
feruttiur opltme in violenlumGraliani inieriuun, minime vero h\ Valeiiliniatiiquadrare satis constat. Prmlerea
Itmc,ipsq Apobgiq citatur in commenlariisin Evangelium secundum Lucam (in cap. 3), qum circiler qniiuin585
scripta essepiobabiliusest,ac perinde diu ante necemValentiiiiani. Colligendumilaque commenlationemhgnc post
mensetn Augustuin antti 585, quo trucidatus fuilGralianus, et anle annum 5SS, qito memorata commentqrialu-
cubrata sunl, in lucemprodiisse, qnno vidclictl, ul vero videlur similius, 584.
Codex Thuaneus antemilleannos, ul charactcres indicant, excirqlus,et atii aliquot probatm notmhqnc eamdem
opellqm exhibent ilq inscriptam : Tracta.lus S. Ambrosii de Apologia proplietae David ad Theodosium Atigu-
slum. Sed forte suspicelur qtiquis posirema verba fuisse ab imperitis quibusdam vel audaculis superaddita, ciiin
Thcodosius Maguus, quo tempore eosdem sermones habitos esse demonslravimus,non potuerit esse Mediolmii,
quqn\ iii urbein nonnisi aliquel post annis cnm de Maxinto iriumpltdssel, sese contulit. Verumtamennihil admo-
dum velal quominns sanctus Prmsul Theodosio a se aliquem e suis libris pelenti linitc ipsum, licet qnte annos
nqijt pqucos contposilum,tqmen quusi maxime convettientemob regiam personmde qua ibiclemagilur dignitcilem,
poiissimum tribuerit : aut etiatn ipsemelspottiesua eidem principi forte post factam Thessaloitic.eiisinmstrqgem,
prqpterquam ipsi publicam salisfqctionemindixit, miltendum puiaverit, ul illum in pmnilentimfirmarel prpposilo.
Re ipsq inler p.liirimq prmclare dicia qumlegunlur i\i hoc traclatu, nonnulla eliam observareest, qumvideantur
eo spectqre. Hmc Ambrosius scriptioni sttmantequam illam mitleret ad imperalprem, addere potuil. Quod siila
sil, prmdicare possutnus hoc opus postrema Auctoris cura perfeclumet recognilum ad nos pervenisse, -

SANCTI AMBROSII

KIEDIOtAKSIS BPISCOPI
'
APOLOGIA PROPHETJE DAVID

AD THEOPOSIUM AUGUSTUM.

CAPUT PRIMUM. A riorum, niiranlur quomodo tantus propheta adulie-

rii primo, deinde homicidii conlagia non declina-
Quqre apolqgiam David scfibere qggredialur Ambro-
verit.
sius. Histqriq fqcii prmniillilur. Deinde judicandus
2. Ideo nobis studio fuit ipsam recensere histo-
non esse osteqdHW'.1uen}Peus justificqveril: co,n-
riam, quse paiuisse peccaio videtttr. Namque in se-
tra veto eliqm laudqndus, quqd in laniq potestfitenon cundo
Regum legimus lihro (II Reg. xr, Zetseq.),
plv,rqpeccqverit. h quoniam deambulans David iu donm sua regia,
1. Apologiam prophetse David praesenti arripui- prospexerit lavaniem se mulierem (nomeiique -illt
mus siylo scribere, non quod ille indigeal hoc mu- Bethsabee), ° formse egregise ei gratia et vultu de-
nere, qui lantis nierilis eniluit, virtuiibusque efflo- cora, praesianiique admodum facie, qijibus illecebris
ruit; sed quia plerique gestorum ejus lecla serie, non delinitum poiiendi ejus sumpsisse affecttim. Eral ati-
introspicienlesyim Scripturarum, vel occulta niysle- lem mulier viro nupta, d Uriae nomen maiito, cui
n Scripta forte circ. an. 381. mss. alii longe plurimi, ac aevi melioris : poliendi
* Koni, edit. sola, legimus, ut audislis, quod deam- ejus. Meiius ; sic enim Tereiitius in Heeyra, egoejus
biulat}S
* Dfivid.iii sqlqtio don\usst^mtegim, (iixoris scilicelj videndi cupidus. Videsis Fr. Sanctii
~c"if<&\\^ [otinm grajm, (Rom. gruiia) et vullus de- , Minervam iib. iu, eap. 8. Deiiique ubi edit." Era.,
core pfmsiahli adiribclnniquibus,'elc. Mss. aliquoi, jg' Gili. el Rom. cum potioribiis niss. sumpsissenffecltimj
fortnm gratia, ei vuiius decore, prmslamiqueadtnodum illic Am. cuin reliquis : sumpsissel affectum, Veitnri
fqcie, quibus, eJ,c.Alii nmlio |ilurps iitqtie anliquiores eos movit, quod non crcderenl aliler cinslmctioneni.
ui. in lextti. njsi qupi Thtian. recentiqr habet. . . . conslarp posse, cutn tamen iiielins veibiim leginms
vitiiu decofcim,etc'?,'Neijuevefo putaveris in voeibus inilio periodi expiessum hoc loco tiiente siippieaiur.
vultu et facie inancm esse batitilogiain; cum facies d Tliuan. code.vvelusiis-.iiniissemper
atqne in om-
non lanium pro vitliu, sed eiiam pro tutius corpons nibus casibus buhel (Iri.- El cerle leciionem Ambro-
conipositione, atqiie exteriori conspectti smni possit. sii esse haiic id aigumento esse polest, quod iufra
Rursus edij}.omnes, et mss, noiiiiiilli: potiendmejus; cap. 3, num. 14, nomeo marili Bethsabee 4icit idem
 853 APOLOGIA PROPHETjE DAVID. 8S4
rnandatis regiis composita est scena necis. Nam elsi jA peccaium suum confllendum non putat. Ille rex (Ue
nihil ad impedimenium eupidilatis, plurimum lamen Pwnit. disl, 3, cap.Ilierex) lanlits ac poiens ne
ad verecundiam adulterii ohstare vita ejus sesiiuia- exiguo quidem moniento manere penes se delicti
batur. passus est conscientiam; sed prscmalitra confessione
5. Ilaque til a planioribns exordiamur, quem Deus atque immenso dolore, reddidil peccalum suum Do-
jusiificavii, ne tu dijudices. Pro minintomihi est, inqnit mino. Quern mihi ntinc faeile reperias. hoiioratuin
Paulus, ula vobis dijudicer, aut ab 676 hutnanodie : ac diviienj, qui si arguatur alicujus culpte reus, non
sed neque me ipsum dijudico (I Cor. iy, 3). Et adhuc moleste ferat? Al ille regio clarus imperio, tot
erat iu corpore situs, adhuc tentaiioni obnoxius : divinis probatus oraculis, cum a privato homine
sed itleo se non dijudicabat, quia spiritalis a nemine corriperetur, quod graviier deliquisset, nnn indigna-
dijtidicatur, nisi a solo Deo. Deniqiie subdidil: Qui tus infreinuil, sed confessns ingemuit ctilpse dolore.
dijudical meDominusest. Itaque nolite anle tempusquid Denique Dominuiii dolor intimi rnovil nffeeius(fiiid,,
judicare (Ibid., 4 et 3). Sed David jam lempus iniple- § Denique Dominum), ut Nalhan dicerel : Quoiiiam
vii, et gratiam meruit, et justilicalus a Christoest; poeniiuit te , et Dominiis transtuiit peccaiunt tuum
quaudoipiiiiem David se dici filium ipse Domitius (II lleg. xn, 13). Matitritas ilaque venise, profundam
gralulabatur, et qui eum ita confiiebaiuur, illumi- 3B regis fuisse poeiiiteniiam declaravit, quse tanli erro-
nabauiur. Cur homi.nem Dei a prsnmio in judicium ris offensam tradtixerit.
vocas? Judicavit jani de eoDominns, de quo dixit 6. Alii homines cum a sacerdotibus corripiuntur,
ad Salornonein : Si ambulaveris in conspectu meo, skr ppccalum suiim ingravaui, dum negare cupUint aut
ut ambulavil Dqvid pater luusin sanctitate cordis, e.t defendere ;
ibiqne eorum lapsus est major, ubi spe-
jtislitia, ad hoc ut faceret secundutn omniq qum mqn- ratur correctio . Sancti aulem Domini (Ibid., §
davi ei (III Reg. ix, 4). Hiq ergo judicio dignus ati
Sancli) qui consunimare pium eerlamen geslitint, et
prremio est? qui fecit seeundum omnia mandalacce- currere cursum salulis, sicubi forte ut homines cor-
lestia, ambulans in sauctitate el justitia cordis? Ubi ruerint naturse niagis fragilitate quam peccandi libi-
aliorum vilia el peeeata delitescunt, ibi David virlu- dine , acriores ad currendum resurgunt, - pudoris
lis et glorise suse divinum accepit lestimoniuni. El stimulo maj'ora rejjarantes ceriamina ; ut non so.l.um
de ejus peccato disputamiis oliosi, pro cujus merito nullum attulisse sestimetur lapsus inipedim.en.iuni,,
et gratia aliorum peccata reyelata stini. Nam cum sed etiani velociiatis incentiva cumulasse. Ergo si
offendisset Saloinon, quod non cuslodisset inandata currentium non solvilur cursus, cunj fprte aliqui
Doinini, et regnum ejus disposuisset Deus scindere ceciderint, non luciantium conleniio, sed iiioffeiisa
in pltirimas partes, ait ad eum : Vetumtamen in die- CJ iiianent cerianiina ; quiu eiiam pleriqtjp post uriUUi
bus luis non faciam hoc propter David patrem luum. aut alierum lapsum, graiia majore yiceruni: quatuo
De ntanu filii tui accipiam illud. Verumtamennon to- magis agonem pielatis iugressi non delienl unius
ttiin regnutn accipiam, sceptrum unum dabo ei propler i• prolapsionis offensioue ceiisen, cum beatus sil qui
David servum meum (III Reg. xi, 12 et 15). Juslifi- se potueril reparare posl lapsum ; quoniam po.st
cante igilttr Domino, quis est qui lanium dijudicet mottent quoque resurgere miiiius beatorum est.
vitum? Quod Detts, inquit, mundavit, tu c-ommunene 7. Alias quoque prodesse peccatuin, possu.nius
dixeris (Act. x, 18). comprehendere, et providenlia. Domiiii sanctis
4. Salvo lamen judicio coelesti, quo eliam ipse obrepsisse delicla. Propositi enini ad imita,n,dum
tantum honorifices prophetam, in ejus acius mores- nobis sunl; et ideo curaium est ut et ipsi aliquan-
que ingredere. Non miraris hoiJiinen),et677anSens do laberenlur. Nam si inoffensum,a viiiis inler tot
adsquaudum judicas, pltirimum vitaj snae, •immo a lubrica litijtis ssecttli curriculum peregissent,.dedis-
pueritia in divitiis, honoribus, imperiis demoraniem, sent nobis occasionem inlirmioribtis sesiimaji.dicu-
in multis tentalioiiibus positum, semel tantuin loeum jtisdam superioris eos naturse ac divinse fuisse; ut
errori dedisse, et ei errori qno eiiam «.angeli coelo- delictum recipere , et culpae coiisoriium habere nftn
rum, ut Scriptura commeniorai (Gen. vi, 2), de sua }P possent. Quse opinio uiique, ut exsoxtes, nps, Uljiis
virtule et gratia dejV.ctisunt. b Sane el alter legitur substanlise, ab impossihili imHaiione revoeacftt.
error ipsius, quod numerari fecerit populum. Praelerit igiiur paulisper illos G78 Pe' gfhtia ; ut
nobis ad imilaiionem viia eoruin lieret discipliua,;
CAPUT II.
et sicut innoeeniise , ita el pceniteniise magislerium
Laudatur DavidTah humililqle confessionis ; ac tres de eorum actibtis sumeremus. Ergo dum lapsiis
causm, ciir sanctis peccalum obrepere utile sit, idque eorum lego, consories etiam illo.s infirmiiatis agii,o-
Deus permittal, afferunlur. sco: dum credo consorles, injiiandos esse prsesumo.
5. Unusquisque nostrum per singulas horas quam 8. Admonet etiam aposlolus Pauliis (II Cor. xii,
multa delinquil, et tamen unusquisque de plebe 7) prospexisse Dominunj Deum nostrum, ne vel re-
significareac luinenmeum,qao modo vncem 17« vulgo et Arca ad caleem col. 251 dictuni, reperies.
inierpt-etaiitur, cum vox' (Jrias ex|>onaiur lunien, seu 1 Rom. edit. isia jitgulaverai : Sane et alter iegi-
ignis Domini. tur error ipsius , quod numerari fecerit ponuluiit ;
s De il.lqAngelorum lapsu a nobjs in lib. de Noe quae n,os ex omnibtis mss. et ant, e4,U.,restituj,mus.
855 SANCTl AMBROSII 856
velationum sublimitale, vel secundo operum conli- £ alienum, ideo solus fuit sine consortlo deliclorum.
nuante processu, bumanus etiam in sanciis extolle- 11. Ad summam, Aposlolo quoque docente, co-
retur affectus, nec sibi deputarent, virlutique gnovimus in figura gesta esse complura, quse tem-
attribuerent suae , quod divina sibi operatione foret poribus gesta superioribus sunt. Nam cum dixisset
collatum. Ergo ne in lantum prsejudicium ruerent, in deserto palres a serpentibus vulneratos rion aliler
atque in perfidiaa foveam deciderent, passus est Do- potuisse sanari, nisi Mnyses serpenlem suspendisset
minus illis subintrare culpam ; ut et ipsi adverlerent sereum , quo viso , leihales illi morsus infusionesque
divinis'se auxiliis indigere , ducemque salulis.suse veneni noxise curabantur, subjecit: Hmc aulem in
quserendum esse cognoscefent. Denique Paulus in- figura facla sunl illis (l Cor. x, 6) ad nostram cor-
firmitatem sibi profuisse testatur, dicente Domino rectionem. In figura sereus serpens tamquam con-
roganti sibi, ut a se stimulus carnis suae discederet: flxus eruci; quia verus cruciflgendus generi annun-
Sufficit libi gratia mea : nam virtus in infirmilate con- tiabalur humano, qui serpenlis diaboli venena
summatur (Ibid., 9). Meritoque glorialur in infirmt- vacuaret, in figura maledictus, in veritale aulein qui
tatibus ; sciebat enim virtutis abundanlia pluriinos lotius niundi maledicla delerel. Alibi quoque, id
etiam sanctos sine remedio corruisse. Quanlo igitur est, ad Galatas ait: Quia duos filios liabuit Abrahant,
commodius uni aut duabus reprehensionibus locnin ] '•unum de ancilla, et unuin de libera (Galat. iv, 22). Et
dedisse, quam traxisse in perpeluum divinilalis subdidit: Sed is quidem qui de ancilla, secundumcat-
bffeusam ? nem natus est : qui autem de libeta, pet repromissio'-
CAPUT III. nem; qum sttnt per allegoriam dicla (lbid., 23). Quid
sit per allegoriam, in sequentibus exposuit eviden-
Davidem eo lenlationi exposilum fuisse , quod alhlctas -ter, dicens duas illas generaliones, unam de ancilla,
suos variis certaminibus exerceri, et nobis exemplo alteram de libera, duo esse Teslamenta : unum
esse Deus velit: prmlerea, ejusdem adulierium in a monte Sina in servilutem generans, in quo
variis decla- quidem
figuram factum, adduclis allegotiis, monte Legem Moyses accepil a Domino: allerum
ralur. autem ab Hierusalem quse est libera, quse in Isaac
9. Quid etiam illa adjiciam quae ex ipso usu mun- filios, hoc esl, in libertate gratise, non lilleraj ser-
di conjicere possumus , quia plerosque cum proba- viluie generavit. Servis enim pcena decernitur , Ii-
verimus in aliquo officio, eosdem quasi industrios beris confertur gralia. Nonne in lypo geminaeplebis
atque impigros in alio munere volumus experiri? Jacob duas accepit uxores, ex quibus diversani so-
Quam multi athletse cum isto certandi genere prse- bolem procreavil ? Cur patriarcha Judas proprise
valuerint, ad aliud genus voeantur cerlaminis ! Quid I • nurus post filii sui morlem legitur expelisse concu-
si el le Dominus Deus tuus cum aliquod specimen bitum (Gen. xxxvm, 16), quo geminorum parlus est
virtutis dederis luse , in alio virtutum genere vult editus , nisi ut figtira utroque Jesu Domini praeee-
probare? Job sanclum currentem inoffense , lentari deret Testamento : quorum alterum in lypo futurae
tamen flliorum interitu, et corporis lotius ulceribus mortis ejus est condilum, alterum in Evangelii veri-
passus est: ut in hoc quoque ejus virlutem probarel, late, duos populos esse generandos, quorum poste-
si nec injuriis , nec acerbilatibus coactus devotio- rior in crucis signo sepem omnem ac nmnitionem
nem sui minueret affectus. Num liquet quod etiam populi superioris incideret ? Hie est populus manu
sanctum David fide nobilem, pxsestantissimum man- prior, ortu posterior. Vel quia ipse DominusJesus
sueludirie, manu forlem probare voluerit, quemad- natus ex Tribu Juda opera sua ante prsemisit, quam
niodum vitium legeret, lapsum emendaret; ut nos nobis ex Virgine nasceretur.
doceret quemadmodum admissum possimus operire 12. Quid de Joseph loquar, qui a fratribus appc-
peecatum? titus, exutus patrio vestinienlo, in lacum missus, iu
10. Nisi forle vilis causa alicui videtur, ut propler servitutem vendilus, evideiisDoininieselnearnationis
nostram correetionem tantus errarel prophela, cum expressil indicium? eo quod ille dileclus 680Pall!
propter omnium redemptionem inflrmitales nostras ] t cum esset in Dei forma, non rapinam arbitraretur
Christus susceperit, qui peccatum pro riobis factus esse se aequalemDeo, sed ipse se exinaniret: ut for-
est, cum peccatum non cognoverit. Et indignum mam servi accipiens veniret, et se usque ad mortem
sestimalur , nec verisimile creditur, quod David crueis humiliaret": cujus prelioet emptus etvenditus
propter posteritalis profectum in unius lapsus op- a suis fratribus genus redemit humanuni. In eujus
probrium inciderit; cum ipse Dominus sit pro nobis lypo David minor eleclus ex frairibus, unclus iu
factus opprobrium, sicut ipse ail: Ego aulem sum regnum, solus belli gravis periculo, singulari ceria-
vermis, el non homo, opprobrium hominum, et abjecdo mine universum populum libeTavit, triumphavii in
plebis (Psal, xxi, 7). El alibi: Et opprobria expro- decem millibus ; ita ut puellae cum lympanis psalle-
bfantium libi ceciderurit 679 SMPerme (P*a'- LXVIII, rent: Saul triuniphavit in niillibus, David in decem
10).-Ergo futurse dispensationis myslerium in suis millibus (I Reg. XVIII,7). Qtisefigura in illis juven-
anie prsemisit. Et servuli qiiidem conditionis suse culis, nisi animarum quse iriuinphalem psalmum
peCcata portarunt, ideo non potuerunl etiam et ipsi concinunt Chrisio? Genuit ex se filios, unum in-
eisortes esse peccatl: Domirius autem onus suscepit cestitm; alium parricidam; eo quod incestus et riar-
 "
S57 APOLOGIA PROPHETJ] DAVID. 8S8
ricidalis popttlus affixam patibulo crucis carnem, A.splent reges. Cbnfessus est culpairi, obsecravit Ut-
proprii violaturus esset auctoris. Denique in tertio dulgenliam, humi stratus deploravit ajrumnam,
psalmo Abessalon lilulus prsemittitur, et passio Do- jejunavit, oravit, confessionis suae testimoriium in
niini propheialur. perpetua ssecula vulgato dolore transmisij. Quod
13. Quid deSalomone sanclo loquar, cujus posle- erubescunt facere privati, rex non erubuit confiteri.
riora curii gravi errore non careant, vtilgus tamen Qui lenenlur legibus, audent suum negare peccatum,.
Judaicum ipsum existimat venisse pro Christo ? Et dedignanlur rogare indulgentiam, quam petebat qui
quam multos gravis erroris offensa revocavit? Major nullis Iegibus lenebatur bumanis. Quod peccavit,
itaque culpa plus profuit, ne supra hominem crede- conditionis esl (DePmn.dist. 3, cap. Ilierex, § Quod
retur, a qui vilio non caruisset humano. |Fuil igilur peccavit): qtiod supplicavit, eorrectionis. Lapsus
in eo invidiosa sapientia, et culpa suasoria, qure conimunis, sed specialis confessio. Culpam itaque
liomineiii comprobaret. incidisse, naiuroe est: d diluisse, virtutis, Quis glo-
14. Quid igitur obstat quominus eliam Betbsabee rialur, inquit, caslum se habere cor (Prov. xx, 9) 1
sancto David in figura sociala fuisse credatur; ut Nec unius diei infans mundus esse Scripturse tesii-
signiflcarelur congregalio nationum, quse non eral monio declaralur (Job. xiv, 5).
Ciiristo legitimo quodam fidei copulata connubio, B 16. Da mihi aliquem sine prolapsione delicti. Va-
quod b transversariis quibusdam foret vesKbulis in lidissimus omnium Samson legitur (Judic. xiv el seq.),
ejus gratiam praeter Legis ingressura prseseripium, qui leonem etiam suis mauibus strangulavit; sed uti-
in qua nuda meniis sinceritas, et aperta simplicitas nam amorem suum suffocare potuisset. Messes in-
lavacri justificante myslerio, veri David et regis cendit Allojjbylorum, et ipse mulieris unius arsit
seterni mentem iraduceret, lacesseret charilatem ? igniculo. Jephte vicior ab hoste remeavit : scd
Merito venit occullus, et qui falleret principem vexilla referens triumphalia, suo victus est sacra-
mundi, tamquam Uriam illum qui interpretatione menlo, ul pielalem occunentis flliaeparricidio re-
dicitur lumen meum, iransflguraiUem se in angelum munerandam pularel. Primum omnium quid opus
lucis. Venit, inquam , in liunc muiidum , et venit fuit lam facile jurare, et inccrta vovere pro cerlis,
occultus, tamquam aduller inlravit, ut jus legitimum quorum nesciret eventum? Deinde ad quid sacra-
vindicaret. menta trislia Domino Deo reddit; ul cruentis solvat
CAPUT IV. sua vota funeribus?
17. Nec de sacerdotibus silendum arbitror, ne
Ddvidis pmnitenlia paulo fusius commendata, nemi- noslra videar dissimulare delieta. Aaron
ipse sum-
nem a lapsu immunem inveniti sanclissiinotum vi- , mus sacerdos
G (quo duce pariter ac Moyse , Rubrum
rotum induclione palatn facit.
pedes mare transivit populus Hebrseorum) rogatus a
13. Dislinximus c allegationes validas, ut arbilra- plebe ut deos sibi faceret quos adorarenl, aurum po-
inur, et in figura fuisse texluni hujus historise com- poscit, in ignem misit, et caput viiuli figuraltim est,
probavimus : nunc superiora repelamus, 681 et cui.sunt oblala sacriiioia. Quo indicio claruil auri
tamquam exulum spiritalibus indumeniis introspi- cupiditatem maleriam esse perfidise, et avariiise stti-
ciamus errorem. Peccavit David, quod solent reges: dio sacrilegia solere generari. Iterum tantus sacer-
sed poeniteniiani gessit, flevit, ingemuii, quod non dos locum incidit offensionis cum sorore sua Maria.

a Edit. Era. acRom., quivitio cantisset hutnano;

quamdam viam putareiit ineundam, dicerenlque ta-
Am. vero et Gill. cum mss., ... non caruissel.... nietsi peccato ejus nihil certius sii, nihil auiem in-
Commode. Hic eiiim subintelligi videlur , ut pote, cerlius ejus pcenitenlia ; lainen quia de ipsius salute
vel simile quidpiam. Iierum sequenti sensu edil. nihil Scriptura deiiniat, nec nos etiam de illa quid-
Era., Gill. et Roin., culpm suasoria; melius Am. et quani definire debere.
mss. culpa suasoria: quippe qufe suasit seu probavit h Mss. Dion., Colb., Maz., adversariis , alii et edit.,
Salomonem supra humanam condilionem iion esse.
floe autem loco videtur Ambrosius de Salomonis, transversariis. Iierum mss. Rom. et Colb., prmter
quem sanctum appellare non dubital, poenilentia et Legis jura pmscripia; Benig. Albin. et edit. Am.
saluie nequaquam ambigere. Neque vero in ea sen- r\ atque Era., prmter Legis jura prmscriplum ; Thuan.
teriiia solus est; eam enim defendunt Cyrillus Hie- - etDion., prmler ieges ingressura prmscripto. Denique
alii cum edit. Gill. et Rom. ut nos superius. Porro
ros. Calh. u, et Hieronymus in cap. XLIIIEzeeh.
ldem Hieron. alibi etiam refert Judseorum opinionem in myslerium in hoc adulterio exstitisse agnoscit etiam
Comment. in Ltic. cap. III idem Anibrosius. Utruin
de pcenitenliaSalonionis, quem ea de causa scripsisse autem
libros Proverbiorum atque Ecclesiastis arbitranltir. myslerii raiione pecealum lolli credcndum
Alii Palres multo majori numero illum sine uila poe- sit; vide quse ad eap. III libri de JosephPalriarch.,
num. 13, annolavimus.
niientia defunctum, atque adeo aeternse damnationi
addictum esse existimant. In his numerari potest c Edit., allegorias ; mss., allegaliones. NOJIdu-
Tertull. lib. n coni. Marc. et alibi.; Basil. eplst. ad bium , quin iutelligai allegoricas superioris capitis
Chilon.; Cyprian. lib. i, epist. 5, atque alii, quos in- historias; at forie suspicetur aliquis pro dislinxi-
ter praeiermittendus non est Augustintis, qui licet mus,. legendum distrinximus, id est, striclim atligi-
cx industria prseclaros veteris Tesiamenti viros de- mus, delibavimus. Atiamen disiinximus ita explieari
Tendat, de Salomone lamen ita pronunliat: Vehe- potest, ac si legeretur, non conluse, sed suo quam-
menter eum arguil sancla Scriptura atque condemnat, que ordine relulimus.
niltilquede pwniletuia ejus vet indulgetttiuDeiomttino d Edit. vet. cum paucis mss», delesse virlulis;
commemorat. Deriiqne rion defueruut qui mediam Rora. ciim reliquis, dituisse virlutis:
 839 SANCTI AMBRQSU ; sm
Nam dum fratri ulerqne obtreclat quod alienigenam A, 22. Inflrmilales igiltir npsirse fragilitatis in sua
accepissel uxorero, illico Maria a contagio maculosse carne iiospiiali quodam suscepit affectu, cujus le-
cairnis effloruit. yandse causa vel potius reficiendae, carnem suam sa-
18, Quo loei evidentis fuil flgura myslerii, quod hitari illi oblulil passioni, ul et cibum nobis viise
sacerdotalis ill.e populus palruro fraierno populo prEeberet aeternae. Et hene qgnam dixii Scriptura
posterioribiiS temporibus derogaret, .(Etliiopissseil- (Ibid,), quia erat Virginis parius.. Beue dignus morte
lius nesciens sacrameniunj. Nain si coguovisset, non proiiuntialur dives iste judieio prophetico; ijuia et
reprehendissel, quod cum veteri mysterio conveui- Caipbas prophetavil dicens : Expedil unum hominem
ret, Itaque"cuiu Judaeus eum qui ex Gentibus credi- ntori pro populo (Joqn. xi, 50). SQIUSauiem Dominiis
dit, dicit esse b cQminunein, et vult a Lege secer- Jesus lali diguus elecius est mo.rie, qua lolleret pec-
nere, lepram habet, qnam non polerit evadere, caium ijiundi. Pulchre quoque addidit : Agnam resti-
nisi spiriialis ex legis agitilio ad veniani fueril suf- luet (II lieg. xu, 6); quia cariiem propriain resuscj-
fragata, tavit, carnem illam virginalis inlegriiaiis reddidit.
. 19. Ergo et David qui sciret ljoininem se osse Nec illiid otiostim quod ait: in quqdruplum restituet,
natuni lapsni, veniam posiulayit: Domini autem rion Quadruplatur eniin resurrectio rnorluoriim, sicut do-
d.esperayit niisericordiam, B cet Apostolus dicens : Sentinalnr in corruptione, sur-
git in incorruptione; semhtalur in ignobililale, surgil
682 CAPUT V.
in gloria; seminatur in infirmitale, surgit in virlute;
Parabola quani Davidi proposuit Nathah , exponitur; seininalxtr corpus anhnale, surgit corpus spkilale
el Chrislo, susceplmqueab eo carni Itumanmacconi- (lCor. xv, 42 et seq.). Reslituet piatiein quadruplura
modqtur. agiiam etiam illo roodo quo potest jam liomo dicere :
20, Nec parabola videlur a myslerio discrepare. Si cui uliquid abstuli, reddo quadruplum (Luc, xix, 8),
Quis enim dives, nisi Domintts noster Jesus, qui de 683 Convenienler eliam illud adjecit : Quia non
se ait, ut hodie leclum. est, quod homo qtiidqin cum pepercit (II Reg. XII, 6); non enim jiepercit sibi
dives esset, abiit in regionem lotiginqnamqccipere re- Christus, ul ornnibus subvenirel.
gnum ei reverii (Luc.xix, 15). Et vere dives erat 23, Ideoque dictum est a DorniriOJesu Chrislp ad
niajestalis suae opibus, et divinitatis pippriae pleiji- servum stium David, ut niysierium declararei: Qito-
tudine, cui Angeli et Archangeli, Virttiles et Pqlesta- niam lu hoc fecisti in occullo, ct ego faciam hoc ver-
les et Pnncipattis, Tlironi. et Poiiiinationes, Che.ru- bum coram omni Israel, el in conspectu solis httjus
him et Seraphim indefesso obsequiu serviebant. (II Reg. xn,12). Et primo quidem nesciens sacraiiieii-
i Sed tainen cum dives esset, re|iquit nonaginta no- Q tum, cfimmolus est David indignaiione, sed non er-
yem iii montihus oves, el unam oyem qu.selassa re- ravit affectu. Postea vero ubi cognovit myslerium
riianserat, requisivil. Hauc priijceps istiijs niqndi, magnum, magnum enim sacramentuni Christi et Ec-
coiuemplatioiie illius divitis egenus et p.smper,quasi clesipe, videns rernissioneni futurain oiiiiiiiitn pecca-
filiam alimentis propriis nulriebat. Merito iiaque loriim, prseyidens fulgorem gratiai per lavacrum, rer
defecerat, cui substanlia erat cibus sseculUE.rraverat generalionis, e.t inlusionem Spiritus sancii, ait secu-
bapc ovis in Adam, insidiis solliciiaia serpentis. rus venise : Peccqvi Domino; ut et ip.se in eoruni
21. El non m.ala Qyis, quae,erat Verbi plena, ut- veniret consoriiuin, quibus culp.sereniissip proveni-
pote c rationabilis hebdomadis iilia, et sancti munus ret. Adverlis quemadmoduni peccatum proprium de-
anctoris ; lamen non preliosis aliquibiis, sed yiiibiis plorayeril? Qujs igiiur miretur ei esse dimissum?
pauperis diu opibus alebatur.. Deiiique de, pane ejus, CAPUT VI.
inquit, manducabat, et de calice ejus bibebal, et in sinu
Bottos et malos hoc inter se differre, quod illos peccata
ejtis dormiebat (II Reg. xu, 3). Non bona esca ^thio- hos prmcedant; et quibus operibus David
pum, noxius calix aureus Babylonis, qui gentes ine- sequqnlur,
•
brial non ulilis somnus esl diirnjienlibus, nialo yi- peccalum suum texeril.
gilare. Denique turbati sunt omnes iusipientes corde, 24. Nunc consideiemus operaejus quibus potuit
obdormierunl somnum suum , et nihil iiivenerunt. legere peccatum. Eienim quia nqn p.o.tesisine pec-
Hospilii igitur gratia, quia susceperat bospiiem, ul catoesse humana fragiliias, cavendum ne plura pec-
ei epulas exliiberel, illam pauperis ovem abstulit. cata sint, quam opeya viriutum. Quod magna vi sa-
De suis enim vel gregibus vel armenlis si quod ani- pienlise suse sanctus Paulus expressjt dicens : Quo,-
nial immolaret, nobis prodesse non poterat, quos rumdam hominum peccata manifesia sunl prmcedenda
nisi immolasset, rion rcdemissei. ad judiciuni, quosdam autem el subseguuntur (I Thn,

" Id est,lepra.
h Communem, hoc loco interpretare iinpurum et
pollutum, ut ea vox sumilur Aciunm cap. x, vers.
14 el alibi.
'« Rationabilis Itebdomadis, id est spiritalis ac mys-
ticce, sive, ut sanriu>>Docior I'rei|iienler loquiiiir,
inielligibilis hubdomadis, veteris scilicel Testaineiili.
Namper hebdpniadam'aniiquum fcedus. designari
cum alibi significat, lum epist. ad Horonl. ubi legas :
Hebdomas VelerisTeslamenli esl : octava Novi, elc.
Hic ergo toiius lori sensus est: Natura humana etsi
in Adamo lajssa fueiit, nnn tamen mala est, quippe
qiifficreata sit iu Vetori Tesiaiiienlii, sub quo et prse-
dictiones proiiiissionesqiie incarnandi Verbi accepit,
unde etiam dicitur Veibi plena.
 861 APOLOGIAPRQPHETJE DAVID. 862
v. 24), hoc est, non invenilur quisquam illibalus a A brarel invidiam? Divino electtis examine, statim
culpa; habel quis bona meiita, habet et vitia atque probavit indignum se tantb non esse judicio. Pro-
peccata. Omnia itaque nostra quasi in trutiua pon- cessitin prailium, et tiepidaniihus caeteris, solus al-
deraniur : si bonis igilur faciis peecata praeponde- lophylum Goliani verhorum jactantia, et iirimanis
rant, praecedunt ad judicium; vergunt enim peccata corporis mole lerriliilem concurreiile siniul fide ac
quasi in profundum, vergunt quae manifesta sunt vel virlute prostravit. Unius fortiludo facta est iiniver-
pondere alque acerbitale, vel mullitudine. Qitosdam soruin victoria. Conferatur, si placet, privalum cii-
autetn, inquit, et subsequunlut, hoc est, eos qui se men, el tiiumplius oinniuin : niors unius, et taiilo-
egerint sobrie, sed fragiliiate conditionis dederint rum qttos liberavita morle, vita populorum.
aliquandu etiam errori locum, bona facta prseceduiit, 27. Veniamus ad alia. Insidias patiebaiur a rege,
mala sequunlur. Hi honestiores, sed lamen bomines vilam ejus qurcrebat exsiiuguere; sed dispositione
lapsi levioribus vitiis et erratis. Ergo jusios sequun- divina in ejus rex potesiaiem Iradiins, cum lotus pa-
lur peccaia, non praeeunj; injustos prsecednnt. Prae- teret ad vulnus, a ferituris sociis David sa.nclus oc^
ponderanl peccata quse vergunt; sequuntur autem si curiit, et a corpore periluri vuliius leihale retorsit
quae recie facia sunt, quasi quodam piaejudicio pec- dicens : Nolite tangere Cliristum Domini (I Reg. xxiv,
caiorum praeeuniium prsegravata. Similiter el facta B 7). Quin etiam iuiinici illius ultus est nioriem , fle-
bona nianifesla sunt. Lucenl enim opere virtutum, biliter satis deploravit inieritura, ,et debilum sibi
ei splendore meriloruni; et quae aliler se habent, imperium diu distulit, quod sciebat Deo auclore de-
abscpndi non possunt. Ergo talia non tegunttir, non beri. Quo solo doeuit omnes homines ad non praeri-
obumbrat ea charitas quse operit multitudinem pee- piendum regnum, eliamsi debealur; sed exspeetan-
catorum, non operit bonorum operum gratia, non dum ut suo tempore deferaiur. Ulinam liiinc virum
abscondit virlutum multitudo, sed quasi nuda ei in- imilati essent posteri, non tanlas hellorum pertulis-
lecta produnlur. Non enim est in iis qui dicat: Sub semus acerbitates! Arguis quod uiiuin occiderii, non
umbra alarum luarum protegeme(Psat. xvi, 8). Crux consideras quod docuerit quemadmodum pax orbi
enim Domini omnes abolet atque abscondit er- Romauo perpelua servareiur. Quam gravi adbuc
rores. Iuimus vaslilate, quam publico quodam lOtius orbis
25. Quis igiiur magis operuit et texit quam san- funere appetiti necem h regis exsolvimus? Ileu dira
ctus David, qui et alibi ail: Et in untbra alarum lua- supplicia ! Inde adhuc nobis barbarus hostis instiltat,
rum speravi, donec transeat iniquiias (Psal. LVI,2); et dum parata adversum se in nos arma vertunlur. Sic
sic diiexil Dominum, ut nimia charilale peccatum vires ceciderunt publicse, sic Roroana virlus suis
omne tegeret alqne absconderet. Eienim si sancius G moiibus fracta consenuii, duin puhlico rapitur par-
684 apostolus Peirus lapsum suum confessione ricidio, quod paterrise solliciludinis religione snsci-
charilalis abolevii, el ille inierrogaius a Domino di- pitur. Idqtie eo usque praecavit, ut cuni Adoniam
cenie ei lertio : Simon Joannis, amas me (Joan. xv, filiuin regnum sibi usnrpare comperisset, et serere
16)? ut quem tertio negaverat, tenio fateretur, at- conveiilus, non eum qui prseripere gesliebat, sed
que ila trino quodam dilectionis velamitie lapsum eum qui exspeciaret, eligeret.
trinse negationis absconderet: si quia semel Peirus 685 28. Saltabat ante arcam Domini poieniis-
flevit, veniam reportavit, qnanlo magis David , qui siuius regum , et cum a propria repiehenderelur
lavahat per singulas noctes lectum suum, et lacry- uxore, quod denudatus esset anie facieni puellaruin ,
mis slraium suum rigabal; cui eranl lacrymse suse respondil : Corum Domino nudabor adltuc , et ero
panis die ac noete; qui cinerem tamquam panem nugaxuttle oculos tuos; ut honorificelur, inquii, Do-
manducabal, et potum suum cum fletu miscebal? mintis, qui mepro palre tuo adseivitin regnutn (II Reg:
Eienim siejus qui conversns ingemuerit, miseretur vi, 21), doeens conluitum regalis potenlise nou lia-
Jesus; si Petruin aspexit, et ille flevit: qtianio magis bendum , uhi religioui exhibeltir obsequium. c Ho-
qui diu flevil, a conspeciu Domini non recessit? Ne- nesium est enim pro religione facere, etsi id incon-
gavit Petrus, et non flevit, quia non respexeral Je- P grtium potestati sit.'
sus; n.egayitsecundo, ei nQnfievir, quia non respexe- 29. Specta aliud memprabile. Parricida fllius re-
rat Dominus; negavii terlio, fespexit Jesus, et siaiim gnum palrium violenter invaseral, cedebat prim.o
flevit, et flevit amarissime. Ideo David qui semper paierejus furori, et loctim prselii declinahal; nt vel
flebai, dicebat: Oculi mei semper ad Dominum (Psal. sic impitis a furore resipisceret. Bello quoqueinler-
xxiv, 15). Qni semper videbatur a Christo, dicebat: essenoluit, rogavit ad prajlinm profecluros ulpar-
Per exitus aquarum descenderunt oculi mei ( Psal. cerent filio. Securus erat dc victoria, qui rogabat ut
cxvui, 156). parcerenl: nec pietatis alienus, qui perire debere
26. Sed jam eliam facta ejus consideremus. Quis eliam impium filium nnn puiabai. Flevii, et magno
non tantarum laude vinutum unius criminis ohum- lnclu deploravit exilum parricidse dicens : Fitius
" Iia edil. Gill. ac Rnm. cum multo mnxima h Videlicet Gratiani imperatoris, ut diximus in
parle
ins--. Eilil. vero Ain. atque Erft., sepnxqjusq sqciis Admopit. ad linuc lihrum.
David snncius qccut;rit. Mssi aliqugt,
* **" separatus q so- c, HoMSttimest enim, el qnrc spqnunlur nsque ad
cjispqvid sqnploQccurrilf" verbuni Specla, etc, ihRom. edit. ablata fuerant, '
S63 SANCTIAMBROSU S64
meus Abessalon, quis dabil mihi motlem pro le, filius l1 illis versantem in prselio regem pene pefcusserat,
ineus Abessalon(II Reg. xvm, 33)? Vindicandum pu- quos ausus lamen adversarius exceptae pretio mortis
tabat eum qui pr.o paternse vindicta pielalis occi- exsolvit. -
derat. 54. Hoc quoque perceplo viclse gentis ferocis
30. Quam vero inj'urise patiens et doloris! Cede- Iriumpho, iterum in valle Tilanum bellum immane
bat, ut dixi, fllii sui Abessalon furori, vallalus suscepil,nonminusadversus liostem,quam adversus
dextra lae.vaquevalidis bellatoribus. Maledicebat ei naturam. Siiiens enim cum versaretur in bello, quod
vir cui nomen Semei, cruentum appellans, et viruni biberet non habebat: Quis ntilti polunt, inquit, dabit
sanguinis, dignoque judicio Domini dejectum esse de de lacu,qui esl in Belhleemad portas (II Reg. xxm,
regno : sed ne talibus quidem movebatur conviciis ; 15). Eral aulem inler Iacum etsanctum David inter-
movebanlur auiem comites ejus. Denique unus ex fusus hostis , el media hostilium sepla castrorum.
sociis (Abessa nomcn viro) miiiitatus est quodinju- PriEciderunl tres viri muliiludiiiem adversariorum ,
rise pretium caput ejus auferret: sed rex conversus et impleverunt aquam de lacu qui erat in Beihleem,
ad Abessa : Quid mihi, ait, et libi esi, fili iSarvim? ci oblulerunt regi bibendam : sed rex noluit bibere,
ldeo maledicit mihi, quoniam Dontinus dixit illi, ut h el profudit illam Domino. Dignum elenimtantomu-
maledical (II Reg. xvi, 10). Quam moraliter docuit 1B nere fuil, utquse erat-vividae viriutis insigne, fieret
quod inj'uriarum vel periculorum nostrorum lem- pietatis sacrificium. Dixitque dignam prophetico spi-
pora, tentaiionum certamina, et examina probatio- ritu sententiam : Non condngat htiltihoc facere ; ne
num sinl; et ideo non sine divino ea irrogari solere sanguinem virorum qtii abierunl ex anitnis illorum ,
judicio? Exercetur bonus alhlela conviciis, exercetur bibam (Ibid., 17). Yicit ergo naturam, ut sitiens non
laboribus el periculis, ut dignus sit cui deferalur co- biberel; et exemplum de se praebuit, quo omnis
rona juslitise; el ideo ferenda patienter sunt quse exercilus tolerare sitim disceret. Exercuit etiam
putanlur adversa. Denique el alibi id te docet Scri- subditos ad virtulis officium , ut eliam per pericula
piura divina, dicenle jusio : Si bona accepimus de regali imperio voluntarii milites oblemperarent.
manu Domini, qum mala sunt cur non suslineamus Quod aulem noluil bihere , declartivit probandorum
(Job. ii,10). mililum se imperasse gratia, non silis victum neces-
31. Et addidit sanctus Prophela dicens : Ecce fi- sitate : prospexisse eliam ne cui regum bibendi usus
lius meus qui exivit de venlre meo, qumril animam alienis periculis quaereretur. Postremo piae vulnus
meam. Si aulem Jemineus maledicil milti, dimille il- conscientise deprecalum, eb quod aqua lot virorum
lum ul malediccit; qnoniam dixil illi Dominus, ul vi- qusesita sanguine, suaviiatem bibendi habere non
decitlniinilitalem meain; el retribuel miltiDominus pro (Q posset, quse proposilse morlis horrore conslaret.
tnaledictohoc (II Reg. xvi, 11 el 12). Oaliitudopru- 55. Quod si allius velis spectare , et inlrospicere
denliai! o insigne patienlise! o devorandse contume- mysterium, siiiebat David non aquam de lacu qui est
lisegrande inventuin! Moveris, inquit, Abessa, quod in Beihleem, sed oriundum ex Virgine Christum in
mihi maledicat exlraneus , quem parricidio petil fi- spiritu prsevidebat. Volebat ergo bibere non aquam
lius; Dominus dixitei ut maledicat mihi. Sed non fluminis, sed potum graiise spiritalis , hoc est, non
est maledicus Dominus, nec delectatur contumeliis. aquarum sitiebal elementum, sed sanguinem Christi.
52. Vide quam singula diligeniercuslodiai. Non Denique non bibit oblaiam aquam, sed Domino fudit,
accusal Domiiium quasi auclorem injuriae; sed magis significans sitire se Christi sacriflcium , non naturai
laudata quod paliatur nos miiiora perpeti, ul niajo- fluentum : illud sacrificium in quo csset remtssio
rum veniam peccaiorum adipiscamiir. Ecce verbo- peccalorutn, illum siiire se foniem aeiernum , non
rum coutumelia parricidii levavitasrumnam, absolvit qui periculis qusererelur alienis; sed pericula aliena
procacem, cujus maledicla plus prosint, quae divina depellerel.
remuncralione donanlur. 686 QU'S secum lalem 56. Tot igilur operibus tam mirandis unius san-
non compenset injuriam; ut quem homo laesit, eum guinem teclum non credimus ? Merilo vox sanguinis
Deus meliorum retributionesoletur? D Abel justi clamabat ad Dominum; quia nullis Cain
CAPUT VII. impius bonis operibus legebatur , quia 687 pani-
cidalis eral, quia non confitebatur flagitium, sed
De pttgnis David conlra giganles, et aqum Belhleemi-
negabat. David vero occiderat quidem virum minime
itici lacus libatione; exquibus aliisque prmclare fac- reum; sed occiderat non siudio crudelitaiis impul-
lis concluditur suum ab eo peccalum iectuin fuisse :
sus, sed ut obumbraret pudorem, tegeretc verecun-
ptmsetlim cuin illud non ctuento affeclu pcttraveril, diam concupiseenliae. Non audeo dicere quod vi cri-
et postea se Deo , quam hominibus malueril commil- minis fuerit
oppressus (neque enim oppressus est,
tere; nec non cfiinen sibi dimissuni ipse doctiefil. qui scivil qnemadmodum a ruina illa peccati se pos-
53. Alia quoque ejus gesla consideremus. Pugna- set levare), dico tariien quod vi tentationis inflexus
vil adversus progeniem giganlum, quando unus ex sit. Dixeral enim supra : Proba me, Dontine, et tenta
a Mss. septem, quod paiiatui\ Nas minora perpeli. hRom. edit., et libavit illamDomino.Iia etiam infra.
npfumus,, ut mpjqrum, etc. R,eliquiyei;o., jique po- ,c Roin, editj, verecundiamcohscientim;coriiiliodiug
tiofes cum edit. omiiibus nobiscuiri faciurit. ali.seac riiss., verecuhdictmconciipiscehtiwi
86S APOLOGtA PROPHET^E DAVID. 866
me : ure renes meos el cor meum (Psal. xxv , 2). Et A impielatem cordis niei (Pscd. xxxi, 5). Si dixit, Pro-
alibi : Ego aulem dixiinmea abundantia, non move- nunliabo, et veniam meruil anlequam pronuntiarel;
bor in mlernuni (Psal. xxix, 7). Et : Igne meexami- quanto magis ubi de se pronuntiavit dicens : Ini-
nasti, el non cst invenlam me iniquitds (Psdl. xvi, 5). quilatem meam ego agttosco (Psal. L, 5), remissum
Voluit eum subjacere Dominus tenlationi, ne supra est ei omne peccatum? Licet specialiter de hoc et
hominem sibi aliquid arrogarct; nam virtus in infir- Nalhan propheta responderit : Et Dominus tradtixit
mitate consummaiur. Neque enim cruenlo fecit af- peccalum luum (II Reg. xu, 15).
fectu-: niliil minus sancto Prophelre ascribi polest, 40. Ergo et remissionem meruit iniquitatis, et te-
qui eiiam vila decedens suprema voce convenit Sa- xit charitale atque operuil peccata sua, et texit ope-
lomonem filium: ul innocentem sanguinem a se lol- ribus bonis. Nec imputatum est ei peccatum, quia
leret, quem fuderat duxejusexercitus Joab, quando non fuit in eo dolus maliliae , sed lapsus erroris.
Abenner, cum de ineunda socielale traclaret, dux Deinde quia non fuit improbiiatis aestus, sed umbra
licet adversarii agnfinis insidiis appelitus occubuil; mysterii. El tamen confessus est deliclum suum,
queni flcvit, el a post luctum ejus ambulans, depo- agnovil iniquitatem, vidit lavacrum, et vidit, et cre-
sitis infulis polcstatis,exsequiarnm justa curavil. Quo didit. Dilexit multum, ut nimia charitale legere
facto docuit eliam adversariis fidein promissam esse I ' quemvis posset errorem.
servandam, honorandam quoque et in hosle virlu-
lem. Nonne tam miti suse hseredilale pielalis, etiam CAPUT VIII.
hujus naevumdetersit erroris ? Cur psalmus L aliis quibusdam in res anleriores com- •
57. Quam prseclarumaulem , quod Iribus ohlatis
sibi conditionibus quam vellet eligeret, quando nu- posilisprmmissus; et qummysteria in quinquageshno
numero comprehensa? QuomodoDavidis exemplum
merato populo contraxit offensam , cum propositum
esset utrum trienniofamem super terram fieri vellel, agendampwnitentiam doceat; quamve mullipliciler
mundelur quis ab iniquitale?
aut tribtis mensibus fugere a facie inimicorum suo-
rutn persequentium se, aut triduo fieri morlem in 41. h Sed jam se ipse defendat, nam quinquagest-
lerra; terlium elegit, quod Domini se mallet, quam mum psalmum ad eam scripsit historiam. Et cum
hominum commillere poteslali! Dominus enim cito priorum gesiorum suorum historiam subjecerit, ul
miseratus ignosceret. ltaque sic ait : Angustimsunt deproditione Doecli Syri, cujus est litulus in psalmo
ntihi valdein his tiibus : sed magis incidam in manus quinquagesimo jjrimo, et Zyphceorum, quaecompre-
Domini (quoniam ntagna est miseticotdia ejusvalde) hendi littilo videlur psalmi quinquagesimi terlii;
quatn inmanus hominumincidam (II Reg. xxiv, 14). (] istam-quae posterior est, prsemisit historiam, cum
Hac humililate , prudentia , mansuetudine fecit, ut Doech ante prodideril, vel Zyphaei, quam regnum
verbis Scripturse utar, habere Dominum propriae David prophela susciperet. Quandoquidem regem
commotionis poenitentiam.Dehique sic scriplum csl: Saul fugiens, adhuc c per diversa secrela exsul er-
Quia pwnitenliamhabuit Dominussuper malitiahi (Je- rabat; Bethsabee aulem cum jam regnaret, accepit.
rem. xvi,19). 42. Cur ergo secundum gestorum ordinem psal-
58. Quam vero illud eliam admirabile (De Pwnit, morum quoque ordo non quadrat? Quia non tam or-
dist. 5, cap. llludvero), quod Angelo ferienti plebem dinem ordini, quam mysterium geslis voluit conve-
se obtulit dicens : Grex isle quid fecit! Fiat mamts nire; ideoque numerum remissionis aptare huic vc-
lita in me, et in domumpatris mei (II Reg. xxiv, 17). luit hisloriae. Quinquagesimus enim numerus reniis-
Quo facto staiim dignus sacrificio j'udicalus est, qui sionis estnumerus, sicutin Evangelio Dominus ipse
absoluiioneaestimabatur indignus. Nec mirum si tali nos docuil dicens : Duo debitores eranl cuidam fene-
sua oblalione pro populo, peccati sui adeplus est ralori; unus debebal denarios quingentos, alius quin-
veniam , cum Moyses offerendo se Domino pro ple- quaginla; non Itabenlibusillis unde redderent, donavit
bis erfore, etiam plebis peccata deleverit. utrisque. Qtiisergo eum plus diligil ( Luc. vn, 4i et
59. Texit igitur peccata sua, an non? Sed quis D42)? Et in Lege habes (Levil. xxv, 10 et seq.),
hoc neget, cum ipse docueril Prophela, quod remit- quia jubilaeus dicittir numerus quinquaginla anno-
lantur iniquitates, legantur peccaia, non imputentur rum recursus, celebrabilis admodum , quo debila
a Domino? Peccatum remissum sibi 688 'Pse d°- vacuantur, confirmanlur Hebrseorum libertates, pos-
cuit, sicut scriptum est: Deticlummeum agnosco, et sessionum refusiones. Hunc numerum Iseticelebra-
injusiitiam meam non opetui. Dixi, Ptonunliabo ad- mus post Domini passionem , remisso culpre tolius
vetsum me injusliliam meam Domino, et lu dimisisti debilo, chirographo quoque vacualo,.ab omni nexu
a Remig. codex, et post fctetrum ejus ambwlans; ravil, Sed relinenda vox , justa, quse pro inferiis,
reliqui atque omnes edil., et post luclum, etc, id esl, seu exsequiarum ceremoniis passim ab auctoribus
funebrem ej"uspompam prosequens. Eteniin luctus jisurpatur.
hoc loco non aliud significal, quam in Actis Aposto- - h Omissis primis duabtis capitis hujusce lineis,
lortim planctus, quo dicitur elalus Stephanus prolo- quidquid ab his verbis, cum priorum geslorum usque
niailyr. Iterum ubi cunctse edit. et mss. longe plu- ad finem tractatus sequilur, in classem enarralionum
rimi, exsequiarumjusta curavil, habent ms. Benig., in psalmos rej'ecerat Rom. editio.
exsequiarumbusla; Albin., luslra; Coen., excubiascu- c Rom. cdit. sola, per diversa deserla.
 "" '
%&l iAMGTI MBROSlJ - fcftfc
hyef 1;:et :sugcipjmus adveinen:em iri nos gratiam i Sed posteSquam baptiialus esl^Cliristds, et Spiriiiis
Spiriius, saneli die Peniecostes : !*vacant jejunia, saiiciusshpef sehhi taniquahi fcbluhiba deseeridii, et
laus dicitur Deo ,-alleluia. cantaturi Deniqiie (56, PatCr Filiiiril signavit e coelb; juslitia biiiiiis impleia
qumst, 2. ca,p, Deriique) el 689 p.uellae paterillius est. Ideo Pfopliela dicili/n multum ittvAirie ab vhf
qiiae per vim , concubitus iiiilii desponsala perlhlerit jusiffiti ineti.^Grahdis eiiira squaiOr et niacula rion
guiijquagiiiia didraclimala argentea accipiel; ipsa exigiio, sM triulto auTertur lavacrOi
autem in conjugio periiiaiiebil (Deut. xxu, 29); Hoc 690 *§••Qiibd si quis iililer afccipefevult, potest
ergo nuinero eiiain vitia verluntur in gratiam. Mag- ita sUUinfbfiriare intellectUth; muiidal sermodivi-
ims igiuir psalmus , quo doceinur quemadmndum niis, muni.iat iiostfa Cbrifessio; iile dUui audiiuf, isla
agenda pceuiientia sit. dhiii promitur-; iriundat boha cbgiiatioj ftiiihdai lioiibsta
45. Miserere, inquit,mei,bomine,secunduintnagnam Opefalio, bbnse'qUOqueusus cbnVersaliOnik-. HifemUii-
htisericordiam tuam. Et secundum mulliiudinem mise- dSitusUfiUsquisqiiefacilius haUiil, et lanjquanj-iii se
faiionum ttiarum dele iniquitaiem meam. ln multum fapil*plendnfem fratise spiiitalis. Deiiiqiie non una
lava me ab hijustitia mea, et,a delicio meo munda me. iiifusione velleris slatini pietiosus succiis ifradiat,
Quoniqm iniquitalem mcam ego agnosco: el delictum sed pfimuiii succo igiiQbih vellus infieiiuf; deinde
thetitricorilidme est seinper. Tibi soli peccavi, et matutn I aiiis atque aliis sUCCisnalu.fa.lisejus specifes ffequen-
coratn te feci; ul juslificeris in sennonibus tuis, el tef eluituf -,et diverso ssepius eolOfe hiutatuf; ac sic
vincas cum judicaris, Ecce enim in iniquiiatibus con- ptsstea velJit pleiiioiis iavacfi adhibetur iliiectio, ut
ceplus sum; el in deliclis peperit me maier mea (Psal,, purpurse verior atque peffeciior fulgof iffUtilet. Sic-
l\ 5 ei sed.j. Quis iiosifUfii ctiaiiisi cdrinieatuf delic- Ut igiliir muricuhi plhfimQruiii in pufprirae infeclio-
lurii Suuin, noii perstiingenduiw pplitis; quam iepe- ne,- ita iii lavacfb fegeuefatibiiis iriisefatiohUm est
leridiirh puiei? Qitis seCUtldorepeial, aut teitib? Vi- inultitudo ccelestiiim, Ut iniquitas deleatnf. Itaque
d'e quot vefsibus tantus Pfopheta jieceatum suUm fe- qiii iri iJililluiii lavalUf, hb inj'ustitia mundatur et a
sonet, quam nullus versus sine cbiifessiorie delfcti deliclo^ el peccaridi quaihdam iriolifciih studiis ac
sit, Congessit oinnia simuU iniqiiitales suas et inju- moribus depohit habiiudinein, et oblSviseithr qiiali-
stiliam -personando, jungens delicta peecatis; atque tateiji. Et bene lavaiur ah injustilia vel iniquitate,
ea ssepe b repeteijdo, merito magnain misericordiam quse Uiajor est: mundatur et a delictb quod miriuS
'
poscit; nec soltim magnam misericordiani, sed eliairi est.
iiiultiiUdijiem niiserationum. QuOd ergo peecatutn
laiis non diluat deploratio, quam culpam precalio GAPUT IX,
IjujUSinQdinon ernundet t, II!e- pro uno peccato iJ Pdncos curii , . ..
„ Davia
peccaia sua agnoscete, immo piutes
ijiiserationum mtiltitudinem deprecalur: nospro plu- de iilis glotidti; sdpieittem delicli sui humqucimde-
rihus peccatis vix semel ejus misericordiaiii credt- et quanfa sit cohsciehlimvls? Iri-
pohete hiemofidrii;
musobsecraiidam. Deinde legiinus (Psal. cxxxv, 11 et imquiiaietri disctihten esse; quove
tet. peccqium
el 12) quia ih virlule sua magna, el brachio suo ex- illd bapiishiaieac poeniUriiiaclidtUalicbrijunclq
'pacto
celsppopulum sutim de lerra -jEgypti liheravil,quan- deleanlur.
do iraduxif eum per iriareRubruin, in quo fjiit figura
bapiisiimlis. Si ergo virtus magna in figura fuit sacra- 46. Ideoqueaddidit: Quqniqminiquildtemmeatnego
menlorum, quanlo magis in yeiilate eoruni magna agnosco; tt delictum mehrn cbntra me est semper
niisericordia es.l? Recte .quoque illie posciiur mi- (Psql. L; 5). Non mediocre estj ut agnoseat unus-
serationum multitudo___ubi muliiludo peccanliuhi quisque peccatum suum. ldeoque et supra ait* Lap»
' sus quis inteliiget {Psal, xvin, 13)? id esl, quis est
est.
44. ln multum lava me ab injuslitia meq, et u de- tanlus. u.t inielligat? Quojjiedo illud: Quk habitabit
lictqmeo mundame (Psal. L, 4). Non tam sa-pius, in lubemucaloiuo.. aulquis ascendei in montemDomini
quani plenius lavari petit, ul conceptam sordem (Psal. xiv, 1)? JSon utique riullkis»sed rarus. Qui
possit eiuere. Novefat secuiiduroLegem (Levit. xi^i j enim potest agijoscerej potesl declinare, potest quid
xiii) pieraque mundandi esse subsidia, sed ntillum ', sequatur, «lij^ere. Plerique in suis lapsibus gloriaiif
pienuin, atque perfectum. Ad illud ergo perfectum ttir, el puiani ea laudi esse quae crimini sunt. Si
tota intentioQ.efestinat, quo jtistitia omnis impletur, alienum coinquinavil thorum, et pudicse feminse ex-
fraude
quiid est baptisniatis sacramenlum, siculipse docet pugjiavit affectum, sj viduaeproposilum alifjua
Dominus Jesus. Natu cum venissel ad Joannem, ait routavit: alius nece hominis 4 lalrocinii insidiis, et
Baptista : Ego a le debeo baptizari, et tu venis ad me rapto vivere putat esse virtutis •: nonnulii circumve-
his
(Mutlh. m,14J? Respoudit Dominus : Sine modo; nire ac fallere arhitraniur esse sapientise. Ex
sicenimdecet noshnpiereomnem jmiMdm(Ibid., 15)t Miiiluspotest dicere ; Quohiam iniquitaXeihmeam ego
a Edii. Am., Gill. acRorii. curii paiicis inss., iid- pns in officio divino coucinendi. Sed de liis plenius
cante iejunip; Era. et plures inss, ,j)acani jejunid. lib. yni Comniejit. 3n Evang. Luese, adcap. 17.
h Mss. GoYb. sed seeuhda manu, Alb., Ebr. et
Qiii) ioep 6uB'eryare Iieet yeiefem Ecciesiae rituin.
riifri jejuriajiidi liisee tbtis quirtqiiagih Vinc. , repetehdb, Metiio non soiurii magncim mi-
ihVerfesia p:ischatis ac p^hiec.QsteSaMefeed.uh'1; cre- sericofdipin; sed etiahimuiiitudinem prometuii mise-
brius vero canticum Dohitni Aiie/uia per ideni teiri- fdiiimurii.
869 APOLOGIA PRGPHE1LE DAVID. 870
agnosco: sed ille qni polest dolere quod fecerit, con- A pae, de ipsa seinp,er cogitat, el cogiiarido se ipse
demnare quod deliquerit, queni sua vitia conipun- eoiiileiiiiial. Justus ertim in primordio sernionis accti-
gunl. Unde el Prophela ait : Qum dicitis in corclibus sator est stii. Qui se accusal, juslUs est; qui j'uslus
vestris, el in cubilibuSveslris compungimini(Psal. iv, est, Sobriusest, sanus est. Jusiiis favefe sibi nescit;
S). Pleiique equorum cum ceciderint, se jaclare con- rigorem judicii etiam circa se iion novit infleclerej
suertinl; et qUos casus non laeserit, jaclando se debi- feCordatioiierii Iapsus propfii perliorfescit, ei coriii
lilantelfrangiinl. Alii (qualis Griccorum equoruni fer- inissum eriibescit errorem , ninnetn ejus memoriam
tur natuia) cunivela in cerlamine curuli elisi fuefint pavet, nieluit, feloriniilai; graverii sibi se jUdical;
vel forluilo ceciderint, 691 nequaquain se movefe se ipsiiin arbitmm refugit, iieC sese sibi aiidet Com- ,
consUeiunt, el quattidam teneut quielis et paiieniiae miltere; quod nullum putat sibi esse gfavtorem,
disciplinam. His si casus 11011 nocuit, qnies prodest; quatn etim qUetn latere non possil, fallere hon queat,
cerie rionacerbatur offensio.Nonue niutis aniinalibus fugere ac vitare non reperiai; c nisi ut se sibi abhC-
deteriores aesttmandi, qui se in flagitiis suis jaclant, get, et Domini cfucem tnllat.
et puiant insigne esse viitutis, ubi lapsus esl crimi^ 48. M:igna vis obnoxise conscienlifje,magiia suppli^
nis? Ideo quasi muto dicitur jumento : Peccasti;quies* Cia. Tihiebaiil Adam el Eva; et cuni Dnniiiii vQcerii
ce'(Geti. iv, 7). ^ in paradiso ambulaiitis iHidieriiiUjeupiebant ise abSi_
47. Unde pulchre addidil: El deiictum metim con- coridere, quos netno quserebat, Gain quoque inetue-
ttaine estsetnper. Insipiens enim deleetaiur errori- bit, ne oinnis euiii quicuniqiie iiiveiiirel, occidefet t
bussuis, el novis vetera obumbrando, peccatis se iia in se ipse ferebat sententiam, quod dighus esset
exisiimal adjuvari; ideoque exsultat in crimine. At cui nullus ignoseeret, Unde bene ait : Et delicium
vero sapiens advfirsumse judicat essedelicium suum, meum conlra me esl semper, hoc est, sine iniervallo
et tainqnam hustiles acies, ita lapsus culpartim sua- alii|uo recofdatio et speCies ipsa inei iiie efrofis im-
rum adversatitium modo sibi arbitratur obsistere. pngnant. Cousidera qtiohiOdo nos cOnfundat, cum
Quidquid personuerii, quidquid inerepuerit, culpa ei aliquid deliquimus, quomodQ inCUrsel oculos, quo-
propria semper occurrit; quidquid fuerit dictuni aut roodo in inemoriaiii sfemperrecurral.Quehi Coriiriiissi
lectum, in se diclum pulat; quidquid intenderil, 692 pudet, liescit postea aliquid lale r.Ohiiniliere,
b se nutu, se oeulis signari putat. Si epulelur, si co- uiidc siniililer erubescat.
gitet, si oret ac deprecetur, ante oculos ejus semper 49. Proccedit auiem iniquitas, peceatuni sCqiiilur.
est error proprius, el momeniis oronibus culpa pul- dRadixestiniquilas, fruclus auiem radicis est culpa.
sal conscientiam, nec qniescere, nee oblivisci sinit, Unde videtur iniquitas ad mentis improbilalem refer-
velut gravis censor exagital se terrore perpetuo. Om- C ri, peccatum ad prolapsionem corporis. Gravior ini-
nia igitur adversa habet, qui ipse sibi displicet, ipse quiias tamqtiam materia peccalnrum, levius pecca-
sui accusaior, ipse sui testis esi, nec invenil quo fu- ttitn. Deniqueiniquilas per lavacium remittitur, pec-
giat, qui ip>e se perurget, el stimulat. Sed hoc bonse -catum tegitur e bonis factis,' et tamquam aliis operi-
mentis est, vuluus sentire peccaii. Nam qui -expertes bus obumbratur. Unde bene supra hic ipse ail: Beati
doloris sunt, non seiiliuiit vulneris acerbiiatem, quod quorum remissmsunl iniquilales, et quorum tecta sunl
est immedicabilis segriiudinis : qui autem aliquo do- peccdtti(Psal. xxxt, 1). Charitas enim abscondit erro-
lore pungtuilur, sicul doloris sensu non carenti iia rem, et operit inultitudinein peccatorum. Mulla
eliam non carent sanilalis profectu. Ubi enim dolo- quoque charitas remiltit eliam ipsa peccala, sicut
ris sensus, ibi etiam sensus est vitse; sentire enim scriptum est de muliere, quse super Dominum fudit
vitalis vigoris ac muneris est. Unde et ille qui erro- ungueutum: Remissa sunl peccata ejus mulla, quo-
rem suum non aguoscit, insanil, furit, desipit; qui niam dilexil niultum (Luc. vn, 47).
autem agnoscit, utique resipiscit, non respuit reme- 50. Sunt etiam qui accipiant priorem versiculnm
dia sanitatis, sed se ipse reslringit, poeni.teteum cul- de lavacro esse, secundum de poeiiilenlia. Qua etiam

a Eornm qui in curuli ceftamine equos agitabant J l Hoc est: < Equus sinisler urgeattir ad meiani, iia nt
posita in hoc erat induslria, ut ferventi euuorum ejus summani pariem videalur elaboratai rotie mo-
ctirsti tam perite flecterent curruni, Ut ej'us iuodio- diolus tangere, in lapidem vero lion itnping.it; ne
lus proxime quidem ad melam accederet, miniipe qtio moflo et equos vulneres, et curinni in terrani
lamen enn langerel. Non enitn impiine illi erat, qui dej"ectunifrangas. >Idem infi-anon incruentiini unius
in eaindcm impegisset. Siquidein conlingebat non e concurreiitibus lapsum narrat, quem tibi adire , si
raro, ut fiangerelur currus, eliderentur ei|ui, atqtie libet, licet.
etiani iiileidum auriga misere dilaceraretur. Pseudo- b Mss. qnatuor, se riolis, se oculis, eic.
Oresise in ejitsmodi cerianiine laniaii casum elegan- c Sic edit. omnes ac plerique mss. At Coib., Alb'.,
lis>ime desrribit Sophocles in Electra. ilinc eliam
Homerus, Iliad. T, Nestoreni inducit filio cunum Ebi-. et Vinc. habeiil: nisi utobiwxium secoiiscieiliim
agiiaiuio caule praeeipientem qua ralione equos ab faleatur. Magna supplicia limebant, etc.
eo regi oporteal, ut ad praimium perveniat inoffen- d Mss. aliijuot, Peccali radix iniquitas.
sus. Inler csetera autem iia coiiimonel:. e Edit. vet., bonis fucds, el tainquam inalis; liohl.
EvvfKriTif,
Sitoi II:T:O;
dpicx&po; Vjy^v^^TtZiji, edit., et bonis operibuslamquam alts, non male. Alta*
Q;avT&: vtS_uaaixai
TX-T^^W. ixfo-Oat
oxpov men plerique omnes mss. nobiscum faciunt.
Kux\ou 8
^i6ou
zowi-roto, ' d).ieco-8al
tnaupetv,
Mijzw;iT.r.yj; Katd6'dpu.ata
te tpt&c-Tj;, d5fl?-
871 SANCTl AMBROSII 872
gratia Petrus qui ante fuerat baptizalus, interroga- _\. Injuria est liouiini spectare fiagiiia. Deum arbitrum
tur, postquain vistis est Dominum negasse: Simon omnium esse scimus, el eo ipso teste, peccamus :
Joannis diligis me? Dixilei: Uliquetu scis, Domine, et tamen in Iiis juslificaiur magis Dominus Deus
quia diligo le (Joan. xxi, 15 et seq.). Et iterum inler- noster;' quia injustitia nostra Dei juslitiam com-
rogamr: Sitnon Joannis, diligis me? El iterum rc- mendat, et mendacium nostrum concelebrat veri-
spondit: Tu scis quia amo te. Et lertio interrogatur : lateiu Dei. Sit enim Deus verax, omnisaulem homo
Simon Joannis, amas me? Et conlristaius esi, quia mendax.
dixil ei terlio : Amas me; el dixil ei: Doinine, otnnia 53. Ut justificeris in sermonibus luis. Sermones
luscis, tu nosti quia amo te. Et dictum est ei trina vi- Dei pleni veritalis sunt alque j'usiitise, ideoque vera
ce: Pasce oves meas; sequere me (Ibid., 18), quasi sunl qusecumque locutus est Dominus de fragiliiale
qui peccatum suum nimia charitate texissel. Nec humana, quia inclinatum est cor eorum ad nequi-
oliose post confessionem nimise charitatis jube- tiarn , propendet ad fraudem; et quia definivit eo
lur plebem regere, qui etiam lurbatus non amiserat, quod non sil homo qui non peccet: omnes enim de-
quemadmodum ipse se regerel? ilsec propler gratiam ctinaverunt, et inuliles facti sunt (Psnl. xiu, 5). Ideo
diximus charilatis, eo quod peccalum legat. Denique vincit dum judicalur, quoniam prolapsione univer-
nonnulli ideo trinam inlerrogationem dilectionis ^a sorum probavit quaecumquede nostra judicavit fal-
factam esse dixerunl, quia trina fuerat negatio; ut lacia. Ergo si dixerimus quia iniquitatem fecimus,
trinae lapsum negaiionis professio charitalis iqties justificamus Deum in sermonibus suis: si aulem di-
repetita deleret. xerimus quia non peccavimus, mendacem facimus
CAPUT X. Deum : sed impossibile esl mentiri eum : nos igitur
omnes sub peccalo esse manifestum est.
David licet legibus humanis liberum, se tamen Deo sub- 54. Quantum igilur crimen , ut homo peccatorcm
jecisse, cui soli peccavil; el quol modis ultimum Itoc se neget? Quoniam quanlum in ipso est, a summi Dei
intelligendum? Magnum scelus prmsente Deo pecca- videtur arguere ac refutare mendacium, qui tam
re. Qui pecoototemse neget, mendaciiab eo accusari moderatus et patiens est, ut vincat cum judicatur.
ipsum Deum, cujus palientia el moderaiio coinmen- Venit enim ad j'udicium Deus et dicit: Popule meus,
dalur. Ad Itmc Deum ab illo eliam justificari, qui quid feci tibi, aul quid contrislavi le, aul quid mo-
pwnitenliamctgalerroris. leslus fui libi? Quia eduxi le de terra JEgypti, ct de
51. Sequitur, Tibi soli peccavi (Psat. L, 6). Rex domo servilulis liberavi le, et misi ante faciem iuain
utique erat, nullis ipse legibus lenebatur, quia liberi Moysen, Aaron, el Mariam. Plebs mea,in menle
sunt reges a vinculis deliclorum; neque enim ullis ^-i Itabeio quid cogilaveril de fe Balach ( Mich. vi, 3 et
ad poenam vocantur legibus, tuii sub imperii potes- seq.). Singula in conspectu tuo locat beneficia sua,
late. Homini ergo non peccavit, cui non lenebalur ut taniquam de his judices quae servare debueras ,
obnoxius. Sed quamvis tutus imperio, devotione la- quo magis reus lias, qui divinis non potueris stare
men ac fide erat Deo subdilus: et legi ejus subjec- beneficiis. Quid feci, inquit, tibi? Tamquam reum
lum se esse cognoscens, peccalum suum negare non se constituit, et te judicem. Aul quid conlrislavi le?
poterat; sed quasi reus cum amariludiue fatebalur, Offensi vultus non abnuittCrimen, si tu Deo es con-
quisciret maj'oribus vinculis se teneri, quia majora tristalus auctore. Aut quid moleslus libi fui? Inter-
deberet; quoniam plus ab eo exigilur, cui plus com- pellationis injuriam confitelur, si molestior aesti-
missum esl. Possumus etiam et ita accipere. Quis me mata esl: addidil beneficia quorum gralia non eru-
dij'udicat, cum omnes sub peccalo sint? Denique Do-. buit, qui existebat ingratus. In hac quoque causa
minus de illa adultera: Qui sine peccato, inquit, est, considera quomodo Dominus 694 se ipsi David ju>
prior lapidet693 eam(Joan.\m, 7). Et nemoeam Iapi- dicandum praebuit, ut vinceret; dicit enim Nallian :
davit. Hoc igitur ait Prophela : Tibi soli peccovi, qui Hmc dicit Dominus Detts Israel: Ego unxi le in re-
solus sine peccalo es. Qui autem peccalo obnoxius getn stiper Israel, el ego liberavi le de manu Saul, el
est, quasi peccatorem non potest judicare. Inexcusa- 1) dedi libi othttia qum erant domini lui, et uxores illius
hilis esl enim omnis homo qui in alio ca quse agil in sinuin luutn dedi, et dedi libi domum ipsius Israel;
ipse, condemnal; in quo enim alium judicat, semei el si pauca Sunt, adjiciatn libi, Et quare pro nihilo
ipsum adjudicat. Tibi, inquil, peccavi, et mdlnm co- duxisli Dominum, ut faceres nequiler in conspectu
ram te feci; ut juslificeris in sermonibus luis, et vincas ejus (II Reg. xn, 7 et seq.). Horum commenioralione
cum judicaris (Psal. L, 6). Tibi peccayi, qui me ad conventus, cum videret inferiorem se esse, cum ju-
virtutis studia provocasti, qui meerudisti in lege lua. dicaret, ait: Peccavi Domino (Ibid., 15). Ila jusli-
Tibi soli peccavi,quem solum abscondila cogilationum, ficavit Dominum , qui peccatum suuin negare ausus
et mentis occulta non fallunt. non est.
52. Et malum coram le feci, quem solum sancli- - 55. Possumus et ita accipere : juslificat Dominum
iicatio decet. Hominis testinionium declinamus, et qui peccatum suunij faletur. Denique in Evangelio
in conspectu luo ea quse sunt indigna commillimus. (Luc. vii, 29) habes quia Publicani jusiificaverunt
a Rom. edit., summmnDeumvidemurargiiere menda«7.
 873 APOLOGIA PROPHET^E DAVID. 874
-Deiiiii,baptizatibaplisnioJoamus.BaplislaauieiirJoan-, A quidern (Cottf. S. Aug. lib. n , cont. Jul. Pel., cap.1)
nes baptisuiuin fecit pcenilentisc. Qui atilern agit conjugium, saucta coptila ; sed tamen qui habent:
pceniteniiam delicia non abnuit. Ergo quia David con- uxores ita siut, ac si non babentes. Ipse tborus in-
tra se habebat semper dclictum suum, utique non coinqiiinatus : et nemo aliernm fraudare debel eo ,
negabat quod et erubescebat, non negabat quod et nisi fortead lempus, ut vacenl orationi. Tamen se-
agnoscebat. Non negando autem uliqtie comniissi cundum Apostolum non vacal orationi quis eo lem-
poenitentiam gerebat erroris; atque ila confitendo de- pore, quo usum corporeae illius conventionis exer-
lictum , justificabal Domiuum, el ipse justificabatur cet, et inulieris menslrualse coinquinalus est pan-
a Dontino. Justificalur enim Dominus, dum ejus prae- nus, nec polest illis dielius purgiuionis suse offcrre
dicatur juslitia, et ab eo venia postulalur. Simul et sacrificium. Et nitilieris quaegeneraverit dies partus
ipse juslificat confitenieni, el jusiificaiur in sermo- ct jilerique alii a sacrificio feriali sunt, donec legiti-
nibus suis, sicul scripium est: Dic iniquitales tuas, mo rilu feta mundeiur.
ul juslificeris (Esai. XLIII, 26). 57. Ideo in quo voluit Dominus niilla liujusinodi
CAPUT XI. originis esse conlagia, dicil illi Dominus : Ptiusquam
le formarem in ulero malris tum, novi te;el prius-
Prophelm verbis doceri, qui in iniquitate non conci- .R quam exires de vulva, sanclificcivite, et propltetam
pialur, esseneminem. Utrum parenlum an prolis ea in genlibus positi le (Jerem. i, 5). Quis lanlns , cui
sit iniquilas, a qua solus Chrislus imntunis fuisse tam
magna delaia sunt.' d Numquid Hieremias? Sed
ostendiiur? ille non uiique in gentibus propbeta propositus, sed
56. Sequilur : Ecce enim in htiquilalibns conceptus in Judaen tunc temporis, riuncatiteni eliain in natio-
sum, et in delictis peperil tne mater ntea (Psal. L , nibus, quae in Jesum Chrisiiim Dominuui credide-
7). Quis tanlo affectu agit pceniteiitiani ? Humi stra- runt. Vide tamen ne illi dicalttr, qui anleiinam
lus jacuit fusus in lacrymas , cibum non guslavil, nasceretur ex Virgine,j'am dudum erat, et erat sem-
lavacro se abdicavit. Quid jam reliqua dicam, a per, et operabatur etiam in uiero Mariae consiitu-
quod abslinuerit ornalu et complu regio (Conf. S. lus; et ita sanctus erat, ut sanctificaret prophetas
Aug., lib. iv conl. duas epist. Pelag., cap. 11)? Ad- suos : in quo solo et conceptus virginalis el parlus
junxil confessionem iniquilalis suae, el in perpeiua sine ullo fuit mortalis originis iiif|uinanienio. Di-
sseeula lolo canendam orbe transmisil. Ecce, inquit, gnum elenim fuit (Conf. S. Aug. lib. iv cont. duas
in htiquilatibus conceplus sum, el in deliclis peperil epist. Pelag., cap. 51), et qui non erat habiturus
me tuaier mea. h Averte faciem luam a peccatis meis : corpore peccatum prolapsionis, nullutn sentirei ge-
ei,omnes iniquitates meas dele. Ne projicias me a facie iC nerationis nalurale conlagium. Merito-ergo David
tua, el Sphilum sanctum luum ne auferas a me. Li- flebiliter in se deploravil ipsa inquiiiamenta nalu-
bera me de sanguinibus, Deus, Deus salulis mem. An- rse, quod prius inciperet in homine macula qtiam
tequain nascamur , maculamur conlagio ; et ante vita.
usuram lucis, originis ipsius excipimus injuriam , in
: uiruni CAPUT XII.
iniquilate concipimur non expressit paren-
tum, an nostra. El in delictis generat unuiiiqueniuue Confitenli peccalum cmlestia sactamenta divinkus pa-
mater sua : nec hic declaravit utrum in delictis suis lefieri: cum hmc incerla in psaltno dicuntur, signi-
maler parial; an jam sinl et aliqua delicia naseentis. ficari non esse mattifesta; sed prmcipuehoc loco bap-
Sed vide ne ulrumque c iiiteiligenduni sil. Nec con- lismatis lavacrum prmfigurari.
ceplus iniquilatis exsors est, quoniam et parentes 58. Dum haec dicit, et peccalorum specialium at-
non carcnt Iapsu. Et si nec 695 unius diei infuns que coinmuuium colluviem confitetur, subilo ei
sine peccato esl, mtillo raagis nec illi materni con- splendor veritatis, et candor gratise spiritalis afful-
cepttis dies sine peccalo stint. Concipimur ergo in sit. Supergressus enim umbram, spiritu proplteiico
peccato paremum, et in delictis eoruin nascimur. ipsa vidii mysteriorum sacramenta coelesiium, quc-
Sed ei ipse partus habet conlagia sua, nec unum ]D rum lypum Moyses pnrfiguravit iu Lege (Exod. xxiv,
lantummodo habel ipsa natura conlagium. Bonum 7 el seq.). Vulneratus igilur charitalis vulnere, et in-

a Oiiines edit. ac mss. longe plurimi, quod absti-
nuerit ab ornatu et comitatu regio; omnium probatis-
simi el coinplu regio. Utriiiiujue non male.
h Tres sequentes L psalmi versiculos omiserant
Rom. editores.
c Iu totuin hunc Iocum mss. ac vet. edit. consen-
tiunt; eum vero edil. Rnin. inverlit in lmnc niodum,
inlelligendumsil; quoninmet parenles non carenl lap-
su. nec conceptns iniquilalis exsors est. Nam si nec
uniiis cliei infans sinc peccato esl, mutlo tnagis nec illi
malerni conceptus dies sine peccalo sunt. Ronum qui-
dem conjugium, sancta copula, qitia lionorabile con-
nubium, et thorus immaculalus : sed latnen qui habent
uxores, ita sinl ac si nonhabeules; et netno alterum
PATROL. XIV.
fraudare debet, nisi forte ad lempiis, ul vacent oratio-
ni, el iterum in unutn convcnire, ne lentet Satanns
propter inconiiiienliam. Concipimiirergo ht peccaiis pa-
rentum, el in deliclis eorum nascimur. Sed el ipse
pctrltis habel contctgiasua, nec unum lanluminodo ha-
bet ipsu naluni conlagiuih, Unde in Lege dies partus ,
el plerique alii a sacrificio feriali suni: ntulier eiinn
qum generavit, non polest in diebus purgalionis sum
offerre sacrificiuin, nec ingredi Sancluarium, donec
legitimo rilu mundetur a felu.
d Ita mss. ac edit. oinnes, excepia Rom. uhi legi-
tur : Numqidd Hieremias? Nonudque. Ille enim non
in gendbus prophela proposiius, sed in Juclmatantum ,
licetnunc etiam in nalionibus.... Vide igitur, elc.
'28
875 SANGTI AMRROSi! 87$
daganilse captus veritatis eupiditate , in superiora Atelligibilis, de qua ait qiiod Doiiiini Jesri in Evaiige-
suae mentis extendit intuitum, et in futura prospi- lio (Malllt. xvn, 2) refulserihl vestimerita sicut nix ;
ciens , thesauros sapientise et scientiae vidit in Chri- eo quod peccalum non b cogiiovefit. Cafb enim qiia
slo, praevidit baptisniatis sacramenium , et mtraius se induit',' ab Qiniii ftieral iriunda deiicio. Qriid riii-
gratiam exclaroavit subilo dicens : Ecce enim veriia- raris si vidit baptismaiis sacr.-iriienla; Ctim supra
tem dilexisti: incefla el oeeultu 696 supieniim tum dixerit, iibi descripsit passiOherii Doihini: Doiriihns
manifeslastimihi (Psal. L, 8). Non incerta niysteria, pascit me, et iiihil milii deerit: c ih. locb vitidi ibi hie
quia ceria srint; nec incerta secfeta et arcana sa- coliocdvii. supet aquam refectioriis"edtictivilhie {Psal.
pientiae, sed non-manifesta.'Hoc eriim- significat, xxii, 2). Ei alibi : Vox Dbriiini supet 'aquas, Deus
quia nullisadhucessentmanifeslata. Quod enim ocu- majeslads intonuit (Psal. Xxviii, 3). Et de Ipsb a sa-
lus non vidit, nec aUris audivit, nec iri cof liomi- cramenlo pleniuS dixit : Parasti in conspeciu meq
nis ascendil, hoc prseparavit Deus diligeritibUseum. mettsam, impinguasii in oleo capul meum, el poculuih
Videns igilur ea dieit: Ecce jam noiiiii umbra , nee tuum inebrians, quain prmclaruttiest (Psal. xxii, 5)?
in figura, nec iri lypo, sed in veritate lux aperta . 697 CAPUT XIII.
resplendet: ecce nrine verilatehi aspicio, splerido- David sbtO
reiri verHatis agnosco : nunc te majori, Doniine •g fuiurm ieritissioriisauditti recrealus, fore.ui
ossu iiumiliata exsullehl, prmdicit; el qiim sirit illa ?
Deus nostef, yeheror affecfm Eoce eriim verildiefn
diiexisti -, non per speculum, nori in isemgniaie, sed RogariduriiDetimuffaciem avertdl a peccaiishostris,
illam vero adnos converlal;ilemsicut peccafum, ita
facie ad faciem: te mihi, Christe, demonstfasti; in
el iniquitatemqum cjus origo esi, triplici tatione loili,
Hiis le invenio sacramentis. Haec sunt tuse vefa sa-
crainenla sapienlise, quibus meniis occulta niuri- qum aperilui\
dantur. 60: Meritb ergb isiic quoque exsUltans ait: Audi-
59. Iiaque jam laetris aique SecUfiis, quod a vi- lui meo dabis gaudiuht el imtitiatri : il exsullabtint ossa
brasset ei sapieiilise plenitudOi dieit ad Dominum : liumiliqi.a (Psal. t, 10). Pfobasli, Dbriiine Jesu, quia
Aspefges me hyssopo, et mundabot; lavabis rite , et numquaih verba iUa prselereunt (Maith. xxiv, 35).
super nivem dealbabor (Psai. t,9). Bene el vetefis Probasli illud Evaiigelicuiij quOd dixisii: Muhi pro-
Testamenli sacraiuenta non evacunt; et Evarigelica phetm et jmti Voltieruntvidere qumvidelis; et audire
doeet mysleria praeferenda; byssopo mundari se- quai tiudiiisfMalih.;xiii, 17). EcceDavid solb Iselatur
cundum Legem postula (Exod. xn, 22); lavafi s'e- aiiditti, qitia fuiura esset peccatoriuii reniissio; et
cuiiduiij Evangelium concujriscit; et supra nivem se propiveiat quia exsuitabuht ossa huniiliata. Sieut
exislimat, sf lotus fuerit, dealbanduni. Per hyssopi C bfririla jusii oSsa dicehl : DOiriiric, qtiis Siinilis' iibi;
fasciciiluni aspergebalur agni sariguine (Levit, xiv, sie exshliabunt pssd liumilidla {Psal. xxxiv, 10), e
6):, qui niundari volebat typieo baplisinate. Lavalur hunjiliarilis scilicei animarii "shariijusti. Dicunturefgo
autem qui diluitur aeterni fontis irriguo; et supra ossa -viftules; dicunlur ossa veiut quidatti ahinii
nivem dealbatur ? cui culpa dimiltitur. Denique de molus, vel anirtise, qui niulus huhiiTianiUrpeecails,
ipsa aniina dieitnr : Qum est hmc, qum ascendit deal- et exsultant gratise coelestis muriefe : 'dicuhtur et
bdta (Cant. vin, 5)? Aiilequam baptizareluf, ijisa est ossa populiEcclesiariirii; unde habes dicirim el in
qua; dicebai : Nigrasum "etdecOra, filim 'Hierusalem psalmo : NonestdbscOndituriios ineum,quod fecistiin
(Cdrit.i, 4). Efat enim riigra , ieriebrosa , peccalb- abscohdito (Psal. cxxxvni, 15). Os suuiri Ecclesiam
rum horrore deformis; sed pbstfca quarri abluta per dixit, et plebis devoiae cOnventtis sacros; quoniam
baplismUm remissionem mefuit deiictorum , deal- sumus fnembra cofpofis Chrisli de cafne ipsius, et
bata ascendil ad Ghrisium. Iiide et pef Esaiarii Do- de 6'ssibus ejus. Hbc Sgituf dieit, quia Ecclesia Do-
minus locutus est diceris": Si fuerint peccala veslra mihi oihnia opera divina cbgnoscet, etlideh) resur-
sicut •phwnicium,ul niveni dealbabb (Esai.i, 1:8), id reclionis accipieti
est, si cruenta -, si telra, riiundabb. Haecest Uixin- 61. SequilUr : Averie faciemtuam a peccatis meis,
a y.brassel, suppie radios, id est, illuxisset. D liandis, cap. 8 el 9, ubi «liam bunc ipsum locum
h lia edit. Gill. ac Rom. curii mss. aliquol. Edit. profert ad euni moduni : Venit igitur (scilicet plebs
Am. atque Era., non cogrioverit caro ejus; quando baptizaia) etvidens sacrosanclum altare compositum,
se induif venieits in huiic muhduin -, dbvtnni, etc. exckiinans ail :' Parasti in conspectu meo mensam.
Q.ualuof mss., non cogtmveriicaro ejtis , qiiir se in- Hancioquehteth hiducii Dtivid dicens: Dbihhttis pas-
duH.,i, ub omni fueril, e.lc. N<mmale si addalurcou- i cit me Purasii' ' iri cbnspeclu meo mehsarii adversus
junclio, et, quain habef Corb. seeiiiida nianu; Me- ebs; efci
e Edit. Roin.hunc locum exhibet inbancformam :
lius i-aiiieiiVinc..;.-. quiaqucmdo se ihduif,\nc., fue-
ratmunda delicto; a quo iion ihuiiuiri fecedit Alb. huntilicinles enirii dtiiniam stitim jusd dicuniuf : ercjo
alterludens lris verliis : cum ptofecto qutCndo>sii in- ossa virtulcs dicuntur ; ipsa ehim velul quidain anhni
duii..:.{uerilmundaiadelictq. '< moius humilidiitut peccads, et exsultaht gratim, etc.
c Omiies editi et quidanr mss., in loco ptisetim; A.tia'.vero cum hiss. suriimopefe consentiuin, ])iseter-
mss. magno nuiuero, sii ioco vitidii qUam quQd alibi 'legas, humiliantes.... ossa virtules;
A Eucharistiam signUicati,quam eiiam aiii Pairuhi alibi '.'tiiiein, iiuiiiiliatilis.r.. ossa Virlulis.'NequeIiobis
siiupliciler et per aJiioiJorijasiahiSacranieifJBmcoh- visutii est ab ipsis f ecedeiicSuinvhisi in 'pfuhciiiatioJVe
:
clafibf •tlferet, hbhmMi 'inTriiuia-
suerunt appeUare. Nec solum hoc ioco ita loqUilut qiiairi, lit serisus
•
Ambrosius, sed curii alibi ssepe>,ium iri iib. de lui- viriius. .
S77 'APOLOGIAPIvOPIlETiE DAVID. S78
et omnes iniquitales meas clcle (Psal. L, H). Usitala A CAPUT XIV.
est deprecalio, ut eus quos lacsimus, oblivisci offen-
sionis proprise postulemus. Moraliier ergo Deum Cot mundum solis inesse reiwvalis; alqueinibi qumndin
sittl visceta, quisvespirilus, quorum hoc loci sanclus
rogat Propheta, ut avertat faciem suam a peccatis
ejus, ei laniquam oblivia peccalorum ej'us assumat. Prophcla meminii? AvetsumDomini vultum, gtavis
Sed qtiia mnnia spectat, et nihil etim prseterit, obli- supplicii locoesse; el quomodoidem a facie suapto-
visci non polest, sicul nos, quos brevi inicrvalio jiciat ? Attocissinim huic pmnm quinant obnoxii?
Posl qum nonniltil persltingitut de libertaie ac uni-
teinporis eorum quae cognoverimus, memoria subler-
late volunlatisin Trinitale.
fngit. Ideo bene ait ut faciem suam avertat, non ab
ipso, ne dcficiat deslilutus : sed a peccatis, ut yires 64. Sequiiur : Cot htunduiri ctea ih nte, Deus, el
non possint habere peccala ipsius. Quos enim aspi- spiritum rectum innota in visceribusmeis{Psal. L, 12).
cit Dominus, illuminat, et in vultii Domini pietas at- Superius mundari ab oecukis se petit (Psal. xviii,
que indulgentia esl. Ideoque hie ipse ait: De vultu 13);liieposlulat coriinunduiricfeari sihi, qriodei pro-
lu.0 judicium meum ptodeai (Psal. xvi, 2), de vitltu venii quireiiovalur spiritu : iii novo enim horiiine
eniiu Domini venia, non pcena proeedit.Rogandus est cor mundura est, in quo vcterum fieKCtofum fiieri-t
ergo ut nos aspiciat, avertat autem faciem suam a 1i dcleta colluvies, nec inscripia remansCfit aliqua ini-
peccatis nostris, ut deleal ea. Qua>•enim iion aspi- quiiatis effigics. Graiide auterii mnhus esl, cofdis
cit, delel; et qusc deleverit, ea memoria sepelientur, esse mundi. Unde piilchre Salomon : Qtiis gloridbilur
sicul ipse Domiuus ait: Ego sum, ego sum qui deleo caslum se habere cor (Prov. xx, 9) ? Et Dominus in
iniquilates luds, el memor non ero : lu aulent meinor Evangelio : Beati iiiundo corde; ipsi eitimDeum vide-
esto, el judicemur (Esai. XLIII,25). bunl (Maith. v, 8). Prophela etiam David cor mun-
C2. Peccattmi auiem aut donatur (De pwnit. dist. dum habere cupiebat, ne a facie Doriiini projice-
5, cap. llte rex, § Peccatum aut donalur), aut delelur, reltir.
aut tegitur :dotiatur per gratiam, deletur per san- 65. In quo aulem cof munduin estj innovatur in
guiiiem crucis, legiiuf per charitatem. Similiter ejus interioribus spiritus. Viscera enini velut c inte-
et iiiiquitas, quoeesiimalur liabitudo mentis injustse. riora stint corporis : ita sunt et intelligibilia viscera
Licel Joaimes in epistola eum qui feceril peccaium, animse, ut sunt viscera misericofdiae (Coloss.m, 12),
698 et iniquilalcm fecisse dixerit, sicut habemus iit sunl inleriora quse benedicunt Doniinum, de qui-
scriptum : Omnis qui fcicitpeccatum, et iniquitaiem bns ait: Benedic, animamea, Dominum, etomniainle-
fc.cit (\ Jocm. lii. 4), peccatum est iniquiias, quia riora mea nomen sanctum ejus (Psal. cii, 1). VisCera
in peecato ipso iniquitasesl; ianien ui nobis vide- •'' autein animae adinventiories sensuum sunt, bonse
lur, a pcecaumi opiis esl iniquitalis, iniijuitas aulem cogitationis studia, Virlutuin perseverantia, postre-
operatrix culpie atque delicli. Plus esl ergo ut ipsa , nio iilacquae Grsece wvopxaidieiiiiltih
iniqnilas delealur, excidaiur radix el seminariuni 66. Reclus autein spirilus qui bene dirigit, qui de-
peccatorum ; mala lollatur radix, ne malos fructus ducii ih viarn reclarii, hic est spirilus vefitalis; vbl
faeiat; abolealur erroris omnis affeclus, universa certe fecta homiiiis conscieiilia nuilis infleXapecca-
iniqiiilaluin genera tollanlur. lis, vel spiritus (jul in honiiiie est. Non prselefmisi-
C5. llaque queniadnioduin inlrans if) animam sa- inits quid alii seutianl; lamen nobis videlur 699
jvientiae disciplina iinprudeiitiam lollit, et sciemia qiioniani d'e mysteriis clicii lectio, et d futurae gralia
ignorantiam : sic perfecla virlus iiiiquitalem, ei fe- renovaiionis exprimilur, Spifilusque sancti infusio
missio peccatorum delet omne peccaium. Uiidevprse- posiiilalur.
dafe Aposiolus ail : Quia donavil nobis pecccilaDo- 67. Deiride sequitttr : Ne projicias ine a facie tua;
minus Jesus, delens chirographurii decreli, quod erat el Spirilum sunclum tuum ne aitferas a me (PsaL L,
contrarium nobis, et ipsum, inquit, de medio tulit, af- 15). Si quis nos offenderit servulorum, avertere ab
figens illud cruci (Coloss. n, 14). Delevit sanguine. eo vuliuni solemiis. Plerique auiem divitum e aman-
suo airameniuin Evse, delevit obiigatiortein hoefedi- dare consueveruiUmancipia sua, el per agellulos re-
tatis obnoxise. Fides igiiur peccatuni minuil. Et ideo legare, et hoec poenagravior aestimatur. Deniqueso-
Dominus dimitlens pecCata dicebal: h Fiat libi se- lent niagis se offerre veiberibus. Si apud homiries
cundum fidem luam (Mdlth. viu, 13). hoc grave ducitur, quanto magis apud DOminum
a Onin.esedit. el mss. aliquot, onine peccalumest d Mss. aliquot, ftilurm gratim renovatio. Rursus
iniquitas; alii mss. maj'ori numero et antiquilale, hoc ipso loco edil. Era. cum paucis mss., Spiritus
peccaium opus esl iniquilalis— Plus esl ergb. Gra- sancli htfusio poslulari. Ubi et noiinulli repelunt ver-
tian., Pritisest ergo, eic. buin videtur. Eclit. vero Am., Gill., Rom.ac major
h Edit. Itom., Confide,fili, remitlunlur libi peccala rnss. numerus cum nostra lectione faciunl. Notaudum
iua. porfo vocem, quonitim,in hac ofalioiie utalibi ssepe
c lia vet. edii. et ahliquissiini fnss. Rom. aulem apud bunc Pairein suiiii pro Grseconim en., idemque
edii. cum recentioribus mss. babel : inleriora sunt significarc ac si scriberetui': Videlnr lccliode myste--
animm, sicul enim viscera sunl inlcriora corpotis; ila, tiisc dicere..,. gralia exprimi.... hifusio pOSlulari.
eic. Sed ciim priores legilimiiiu sensum effkiant, Mss. aliquot, emehdare consuevefunt.... dgetlnlos
posteriorum scripiores calanjo indulsisse credi- religare.
bilc est.
879 SANCTIAMBROSM 880
Deum nnstrum. Quasi non hinc dolor pnrricidaiis jK. esse; eamque principali spiritu confirmari; el quis
(reprimehdus quidem, si qua eum pieias letriperare ille spiritus?
poluNsel) eruperil, quod faciem suam Deus a Cain 72. Redde mihi Imtiiiatn salutaris lui : el spirilu
niiinerihus averiit; respexit auteni super niunera principali confirma me (Psal. L, 14). dCui debetttr, et
Abel. laque tacito vultu, allerum innocetilem pro- redditur : redditur rationali naiurae laetilia salularis.
nunlhvii, alierum peccatorem. Ergo quasi uliimus Lsetitia autem et gaudiuin fruclus est Spirittts. Fir-
servus liinniliai se; et quasi in peccaio de|)rehensus, mamentntti quoque nostrum spirilus principalis esl.
et (iffensie reus, obseerat ul flagelietur potius, quam Denique isqniprincipali cnnlirrnalur spiriui, non est
projiciftur a f.icie Doinini. obnoxius servituti, nescit servire peccato, neseit fltti-
68. Quomodo projiciat Deus a facie sua, audi di- tare, nescit eriare, nec sludio nuiat incerlus; sed
centem : Totlite enm in teuebras exteriores, ibi erit (firmatus in peira, solido stabilitur vesligio.
fleltts et stridor dentium (Matth. xxn, 15). a Qui non 73.- Quem pulamus dici spiriium principalem?
emendatur, afaeie ejusin lenebris consiituiliir. Ideo Plerique spiriium rectiun ad Dominuin relerunt Je-
justus ne lenebras paliatur, ait: Vtdiutn tuum, Do- sum, qui peccalum mundi abstulit, et omne hominum
mine, requiram (Psal. xxvi, S). Ubi enim Domini genus sui sanguinis effusione renovavit; et ideo dic-
vulius, ibi lumen est, sicui sciipium est: Fciciem ]$ tutn est: Spiritum recium innova in visceribus meis:
tuam illumina super servum tiium (Psal. cxvili, 33). spiritum autcm sanctum, de quo dicit: Spiritum luntn
Deniqne ubi priuutm inluilus Petrum vidit, et illu- ne auferas a me, Spiritum inlelligunt veritalis : sau-
minavii. cfum Spiritum vero principalem, Deuin Palrem arbi-
69. Grande igitur supplicium, projici a faeieDei. trantur. Quam moraliler autem ail : Ne projicias me
Projeclus est h Adatn cum de paradiso exiret, nec a facie tua. Fideliter limet auferri sibi quam accepit
immcrito; ipse enim ante se absconderat a facie gratiam; idooque alibi ait: Ociili ntei semper ad Do-
Dei. Exivit et Cain a facie Dei, non solum posl par- minum (Psal. xxtv, lo). Et in posterioribus : Ecce
ricidale coniinissum; sed eliam postqnam Deum pu- sicut oculi servurum in munibus doniinorum suorum, et
tavit esse fallenduin, ul crimen negarel. Peccator sicut oculi ancillm in manibus dotninmsum : ila oculi
igiiur excluilitur a facie Dei : justus auiem dicit: nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatut
Ecce ego (Esai. vit, 8). Denique ipse David cum vide- nobis (Psal. cxxn, 2). Cerle hie esl Spirilus do-
rel inierire populum, semctipsum obtulil dicens : ctor et princeps, qui regat meiitem, confirmet alfe-
el in superiorem vitam dirigat.
Ego snm, ego peccavi, el ego pastor male feci (IV Reg. ctuin, quo velit trahat,
xxiv, 17): et sic ira Doniini mitigata est, et venia 74. Sunt el qtii acceperint spiriiuin hoiuinis, qui
donata. I-i in ipso esi. Ideo ait Apostnlus : Quis enim scil Itomi-
70. Simul ostendit quia sancti permanerit, crimi- num, qum hominis sunl, nisi spiritus qui in ipso est
nosi projiCiiintur. Ideoque servanda est nobis gratia (I Cor. II, li)? Qui potest scire omnia, quem homi-
in homine Uubere prin-
spiritalis, ne propter peccata nostra anferatur a no- nis occulla non fallunt,potest
bis. Non enim projicitur in quo Spiritussanctiisest: cipatum.
scd iiinffenso muneris sui fructu studet se Domiiio CAPUT XVI.
semper offerre, sicut ille qui dieenti Domino : A'uin-
et vos vtiltis Domine, ad Periti doctoris esse hiiquos vias Dontini edocere. Quo-
quid discedere, respondil.:
modo id tttm Christi, lum Davidis personm accom-
quem ibhnus ? Verba vilce mletnm habes, et nos ctedi-
mus (Joan. vi, 68 el 69). modettir; quidve liberari se de sanguinibus orel Pro-
71. Simnl illud considerandum, qnia non auferlur pheta?
Spiriius nisi Doniini c volunlate; sicul nun datur 7a. Sequilur : Docebo iniquos vias luas, et hnpii
nisi Domini voluntate : qui utique cum datur, non ad te converlenlur (Psal. L, 15). Ille praecipuus est
quasi coactus operatur, sed pro sua voitmiate dividi- gubernator, qui scopuloso in liliore navim gubernal:
lur, sicul scriptuin esl, dicente Apostolo: Hmc au- ille doctor bonus, qui duriora acuit ingenia ad eru-
tem omnia opi-ratur utius alque idem Spiritus, dividens 0 dilionis profeclum : ille bellalor egregius, dux mira-
singulis proul vult (1 Cor. xn, 11). Cum igitur non bilis, qui timidiores accendit in prselium, exploratis-
auferaiur nisi Dotnini voluiitaie, apparel quia una que locorum iugeniis, fulcit; ut infirma yirium com-
Trinitaiis voluntas est. moda stationisopporlunitaie compenset: illesimili-
ler magnus etiain e fidei zelator, qui iniquos docet.
709 CAPUT XV. Unde p.ulchre ait: Docebo iniquos. Non dixit: Docebo
Jiationalem naturam Imtilim salutaris solam capacetn justos ; noverunt enim justi vias Domini : sed, ini-

a Mss'. qualuor melioris notie, Quia qui projici-
lur a facie ejus in lenebris constiiuilur.
h Cuiicln".edil. ac mss. non pauci, Adam depara-
diso, np.chnmerilo. Alii oclo vetusiissimi, Adam cum
de paradiso exirel, iwc immerito. Comniodus sensus,
ciiui TOprojecius esi, lion ad vocem , a paradiso, sed
ad voces, a facie Domini, referri oporleat.
c Desiderabantur in edit., sicul non daltir nisi Do-
mini valunlate, quse veiba in nosirain mss. Corb.,
Rein., Theod. ac Dion. autoritate reslituimtis.
d Rom. edit., Cui debetur imtiiiasalularis reddilur;
reddilur autein radonali nalurm. Lmtiiia vero, etc.
c Aliquot exantiquiscod., fidei prmdicator.
881 AP0LOGL4 PROPHETiE DAVID. $82
quos, inquit, docebo.701 Denique auctor pruden- _\ \ Dei, declaravit commissum, hoc nequaquam " sibi
tisc et magisier omniiini dicit: Non venijustos vocare, impulatum essepeccaium.
sed peccalores (Matth. IX, 15). El medicus ille coele- 79. Et addidit : Labia meaaperies, et osmeum an-
slis : Nonopus eslsattis, inquit, medicus, sed infinnis nunliabit laudem luam. Os peccatoris Deus claudit;
(Ibid,, 12). ne loquatur justiiias Dei; justi aperit, ut loquatur.
76. Sive igitur ex persona illius qui genles voca- Cujus ergo labia aperit, hiinc peccaii absolvit rcaiu.
vit, siveexsua, be.neposuil: Doceboiniquosviasluas, Illius aulcni aperil labia Doniinus, 702 1"' accipit
quia commularl vitiosos affectus potest, proposiium- verbum in aperiione oris sui. Umle el Apostulus
que convertere doctrina coelestis, et operatio diyina pelii se atijuvari oralionihus plebis, nl aperiattir sibi
sacrilegis pectoribus studia pielatis infumlere; ut osliiun verbi ad loqiienduu: niysleiitim Clnisti(Co-
bi qtti sine lege vivebanl, convertanitir ad Donii)tum los.jy, 5). Lingtiam vero pro sermone accii'.imiisej'us,
verum, qui anle averlebantur : regalh quoque exern- qui exstiltai in Dei laudibus. Unde et illud sic sesti-
plo pneuiteniiae,hi qui iniquitaies et acerba exercent matur : Lingua mea calamus scribmvelocilerscribentis
llagitia corriganiur; et fide aiqtie opere conversi, (Psal, XLIV,2), sermo infusus Propheice.
doctrinse retnediuin saliitaris aecipianl, ingrediantur SO. Quod si ex persona Chrisli dicluin acr-ipimtis,
Domini vias, in quibus nullos erroris anfractus, )3 I vide ne seiiba sit velociier scribens Verbuin Dei,
nulla diverticula prcecipilis prolapsionis offendant. quod atiimaeviscera percurrat et peneiret, et inscri-
Sicut enim bnnse vilae specimon, et virtutis exem-- bat in ea vel natnre dona vel graiiae : lingua autem
plar in iis viris est, qui inoffensa vitse suoe tempora sil sanctum illud corpus ortum ex Virgine, quo va-
percurreiinl: ita qui anicactis reiiuniiauiesflagiliis, cuata sunl venena serpentis, el Evangelii opera tolo
vel incrudelitatis erroribus, eniendaveriiit cursum orbe celehianda decursa sunl. Accedit ad evacuan-
posterioris ailaiis, liis ad imiianclum propositi sunt, dttm peccatuni, quod liuiniliiatem suscejiit; coiitrtvit
qui vel opere vel cogitaiione labuiitur. cor snum, quod magis sacrificitini Dominus elegit,
77. Sequilur : Libera tiie de sangtiinibus, Deus, quam holocausla pio peccatis, quae secnnduniLegem
Deus saltitis mem (Psal. L, 16). Et ad Urise morlem offcrri solebaiu. Denique supra ait: Holocausla el pro
poiesl referri, quod mandalse necis ejtis couscius, peccalo tton poslulasti, tmtc dixi: Ecce venio (Psal.
veniam lanii poscat admissi, et quamvis rex Iegibus xxxix, 7 el 8), idest, non rapinam arbiiraliis esse
absolulus, suse lanien reus sit conscieniiae; quilnfs me tpqu.ilemDeo, venio formam servi accipiens; ve-
vincuiisseenodari desiderans, divinum sibi precatur nio in specie susceptionis humanae, in veritale cru-
auxilium, ut ab omni criminis perpclraii labemun- cis, monis humiliiaie obedieiuiam probalurus ; ut in
detur. Et re vera cum miiis el corde mansuetus iC obcdieniiadeleaiur.
egregia semper dederil sancius Propheta suse man- 81. Merito ergo et bic dicit: Quoniamsi voluisses,
suettidinis et pielaiis insignia, iia ut adversariis suis sacrificium dedissem ulique, Itolocauslisnon delecla-
frequenter ignoverit, atque ab eorum nece pnlaverit beris. Sacrificium Deo spirilus coniribulatus: cor con-
abslinendum ; non est mirum quod tam graviier do- Iritum et humitialum Deus non spernit (Psal. L, 18
leal fundendi sanguinis innoxii sibi obrepsisse pec- et!9). Et sicul supra disi, cerlum estmyslerio con-
catum. Ideo liberari se a sanguinibus, hoc est a venirequod ipse Dominus Jesus videiur hic quoque
percatis inorlalihus, poslulavit. Laudavit Dominum ex sita personaloqui.qui superius illnd personse suse
Deum smim, juslitiam Domini praetlicavit; ideoque evidenti testificaiioiie deprompsit. Ipse enim verus
addidit: Exsultabil lingua mea justitiam tuam. David, mann fortis, verus liumilis, atque mansnelus,
primus el novissimtis, aeternilaie priinus, humi itate
CAPUT XVII.
ulliinus : per cujus obedientiam hutnani generis
Davidemverbis sttis peccalum sibi dimissum signifi- culpa deleia, refusn justitia est. Ipse, inquam, Jesus
care. cmn Detis iieccalori os occludal. Eadem verba unibrse finis et Lcgis , advenit humilitalis magister
etiam Chrisloconvenire, qttippe qui verus sit Da- docere snperbos sensu, el ttunore cordis infl.uos ad
vid, aquo fuiura gentium congregalio, el Eccle- D inansueiiidinein et siinplicilalem esse migraiidum.
siarum fundatio prmsignetur, postremo nonnullis de Quoniodo igitur in lypo ejus mysierii peccaiuin im-
sacrificio Ciirisd atque Marlyrum_vropositis opus puiari poiesi, ciini iu ipso mysterio silrrmissio pec-
claudilur. caioruni? Nisi forle ideo David iiiiquiiaieiii suani,
78. Domine,labiamea aperies, etosmeumannuntiabit pcccatttniqtie confessus esl ejus admissi; ui et ipse
laudem tuam (Psal, L, 17). Qni laudat Dominum, abi ad remissionem peccaii, et giatiam mysteiii perti-
inimicis suis erit salvus, ut scriplum est (Psal. xvn, neret.
4). Et eeiie supra dixerat in quadragesimo nono 82. Namquidsibi viiltquodvir peccalumsiiumcon-
psalino : Peccatoriatilemdixit Deus: Quare lu enarrasi iltens, deSion el llieiusaleni psallildicens : Bcnefac,
justilias meas (Psal, XLIX, 17)? Ciim ergo per os: Dontine, in bona voluntale tua Sion, ul mdificentur
stiuin dixeritquod peccatorem prohibuerit Deus suas» inuri Hierusalem (Ibid., 29); nisi quia acceierari ei
enarrare justitias, utique ipse enarrando justitiami placel Kcclesiaicongregalionem per vocalibiiem geh-

" Mss.non paucij suo imputcttnmhsse peecaloi

883 SANCTI AMRROSTI S84
liiim; quae non aiicillfe filii,. sed Iiberse Hierasaleni, ji paliunlur propter juslitiam (Matlh. y, 10). Jusliiia
illius, qtuc incoelo est, fideisuae prosapiamtoto orbe CliTistus est. Sacrificium ergo Christi acceptabile
diifunderet et spiriialiuni septa murorum doctrinaa fuiurum Pairi asserit. Hoe est ergo de qtio et supra
aposlolicse fundaret assertione ? ait: Sacrificale sacrificium justitim, cl sperate in Do-
85. Muri itaque Hierusalem fidei propugnacula, mino (Psal. IV, 6). Hsec estjtislitiae spiriialis oblatio,
disputationum munimenta , virtuluni culmina!sunt; et holocaustum fervenlis dcvotionis, et inftisionis
inuri Hiefusaiem Ecclesiarum conventus sunt lolo Spiritus sancti, quod dicit futurtim , cum ad illud
orbe fundati. Ecelesia enim dicit : Ego murus, et spiritale Domini altare coeperiiu admoveri 704
ubera rriealurris (Cant. v-ni, 10). El bene muri Hie- animse credentium, quse renuntiantes voluptatibus
rusalem Ecclesiarum conventicula sunt; quoniam atque deliciis, tamquam arairum in visceribus suis
quisquis bona (ide atque opere ingredkur Ecclesiam, ducant, ui fructus possint ferre pise culturce.
fit supernse illius civis et ineola civiialis quse de- 85. Vel certe ita : Cum benedixeris Ecelesiam ex
scendit de coelo. Hos muros lapidnm sedificat struc- gentibus acqnisitani, et spirilale sac-rificiumjustilise
tura vivorum. ccejjerit frequentari, tunc et martyres sancti qui suum
703 84. Vidensigitur Hierusalem veramet Sion pto Christo corpus obtulerint exaraiidum, tamquam
dixit: a Cuin benedixerisin bona volunlale lua Hieru- ]g vittili sacris allaribus- offerenlur ; sicul in Apoca-
salem et Sion, luncacceplabissacrificiumjustilim-(Psat. lypsi Joannis scripnim inveniinus (Apoc. vi, 9), quia
L, 21), hocest sacrificiumeorporisCljrisii, quiail, cum sub altari erant aninire eorum,fjui pro Domini Jesu
de propria passione Ioqueretur ; Aperite milti portas nomine corpoi^asua obiulerunt martyrio, ut Christi
jnstitim, el ingressus in eas confilebor Domino (Psal. sibi gratiam mercarenttir : cui est honor et gioria,
cxv:i, 19). Et, iu Evangelio ait ad Joannem : Sine laus, perpetuiias cuin Deo Paire elSpiritu sancto a
modo; sic enim oportet nos hnplere omnemjustitiatn sreeulis et nunc et semper, et in omnia ssecula saecu-
(Matih. m, 15). El infra : Beati qui persecuiwnem lorum. Amen.
**Aliquot mss., cum dixeris itt voluntate tua. '

IN ALTERAM DAVIDIS APOLOGIAM ADMOOTTIO.

Hujus libri idem est alque superioris argumenium. In eo qnippe ostendilur, quod sacri codices Davidem pro-
danl in geminum crhnen incidisse, adulterii scilicet atque hotnicidii, non esse cur quisquam offendatur. Verum-
tanten sive slyli eleganiiam spectes, sive tractandi ralionem, et wconomiain,utrumque opus inter se Itaud parum
dissidere contperies. Ettimvero studiose accuraleque lioc.in ires parles ab Aucioresuo divisum fuit. In prima sic
disputatur contra Genliles (Cap. o, nttm. 51), ut lapsus condilioni tribualur, emendatio virtuti; in secunda
adver.susJudwos demonsiratur ideo lapsum esse sanclum David, ne atnplius Judaeorum periidia claudicaret
(Ibid.); in lertia docentur Chrisiiqni hacin hisloria inessemulla mysteria et figuras, quse graiiam quoque pro-
missam jamdudum conciliant (lbid.). in prima parle Auctor futilein elhnicoruin objeclionemrefellil {Cap.a,
nuin. 6 el seq.) qua Uli deblaterabant vitce innoceiiiiam nequicquanijaclariaChristiaitis, quando eorum princi-
pes adulleriis atque liomicidiis fmdati conlaminaiique eXstitissenl; in altera Judmis, qui Davidemaut Saloino-
nem fuisse verum Messiam aslruebant, falsi' convicds (Cap. 4, num. 21 et seq.), validam adjicit confuialionein
(Cap. 4, num. 26 et seq.) hmrelicorum, qui divinilalem Chrisli inficianles ipsorummetJudworum mquabantvel sn-
perabant perfidiam ; in postrema denique, ubi quatuor magna mysteria sub hac liisloria Davidis lalentia aperuh
(Cap.l, nunii 37 el seq.), prophetm Nathan, parabolam explicat (Cap. 11, num. SS et seq.), quibus deinum
priotumpsalmiqiimquagesimi versnum adjungh exposilionem(Cap. 12, num. 61 et seq.). Quamvis aulemsignificet
Davidem illic pro se loqui ac se ipsum defendere ingentielamen falendum e.st quidquid ibi dicitur exlra propositam
vagari maleriam, ac polissimutnin revincendis Arianis atque Manichmis versari. Cmterumnon licel certo pro-
nuntiarequidcausm sit, cur inlegram psalmi non habeamus explanaiionem ; ulrum scilicet injuria lemporis, an
scriptoris negtigentia, an denique ipsemel Auctor per vocis debiliiatem de qua in hoc opere conqueritur (Cap. S,
nutn. 28), sermbnes centinuare fuerit prohibilus.
Elenhn exlra conlroversiamest lucubrationemhanc sermdnibusquiab eo non semel indicanlur (lbid. el cap, H,
num. 33), constare. IIos ille in Ecclesia diebus (Ibid.) diversis habuit posl veieris Teslamenti alque Evancjelii
lecdones(Cap. \,num.i, el cap. 7, nuin.58). Quo locinon absre fore putavimus, si lectoris gralia observaremus
Auclorem liunc non secus ac ipsuni Ambrosiumin certis suis operibusvoceslectuni et lectionem semperusurpare,
non vero vocescantatum aul similes : unde forsilan coliigi possil lectiones el Evangelia in titurgiis eo lempore
cantari nequaquam soiita, sed recitari; postquam recilationem populus fidetn suani animique ohsequium
quadam quasi acclamatione leslabdtur, quod signant illa Aucloris noslriverba, quatnpio, inquit, proseculi
estis assensu (Cap. 7, nuni. 58).
Porro siinpliciier Auctoremnoslrum dichnus; esl enim nonlevis controversiapossitne hoc opus vere adjudicari
Ambrosio. Erasmus a quo prhno iltud pubtici juris faclum est, monuil (Episl. huic operi prmfixa) eliamsi huic
 885 APOLOGIA DAVID ALTERA. ADMONITIO. 1886
ipsi Patri ascriberelur in eo quem detexeral manuscripto, minime lamen Ambrosianum videri; sedeidem Auctori
tribuendum cujus sunt libri De vocalione geiiliuhl. Cui quidem censurm stabiliendm non aliud firmainettUm
prmstruit, nisi siyli diversilatem. Namque AuclorcmAmbrosianmdiclionis asserit esseila feliciter aeroulunii ut
dotibus aliquod prsecurrat. Nam et explicat dilucidius,ret minus a re digreditur, etc. GHlotius e contrario An-
tistili nostro pcitrochialur (Admin, in hoc opus.), munitus consensu muiiuscripioruni, quos non parvo numero
conquisieral, et in quibus utraque Davidis Apologia MedioianensisAmbrosiiittulum ex mquo prmferens, Tlteodosio
Augusto nuncupabatur. Quod vero eloculionis opponebatur discrepanlia, idein reponit novum non esse si sanctus
Doctor pro re, ioco, tetnpore,personis sfylum mulavit, NihUontiimstamen plerique posieriorum crilicorum pedib.us
in Ercismi senlentiam discessere, sittguli inierim novam aliquam radonem adjicienles. Bellarminus autumat (De
Script. Eccl.) Ambrosiumde scribettdasecunda Apologia cogilalionemneuliquatn fuisse suscepturum; adhmc ab
Auclore ejusdem posterioris Apologimnegari adullerium Davidis fuisse verum adullerium et allegorice iiilei-
pretandum censeri, cumAmbrosiusin prioreApologta iltud peccatum agnoscal re ipsa fuisse admissum. Approbat
oinnia Bellarmhii argumenla Possevinus (Appar. sac.) cum ea lamen exceplione, ul qui ita malueril, exislimetsan-
ctumDoclorem, et vario styio uli, et plures.DavidisApologias scribere poluisse, non secusac enmdem ipsum piures
libros de Inlerpellalione David scripsisse cotnperlum est. Nicolaus Faber (Episl. adFront. Duc.) prmter supe-
riores rationes hunc librum ait non Anibrosii, spd Otigeniani cujusdam esse, qui Sctiptutam ad Allegorias ttans-
ferens lavationemBetJisabeminficielut (Cap. 8, num. 59). Utriusque autem rationes diluere conatur Tlteoph. Ray-
naudus tom. XI, De libris configendis, part, I, Erot. 10, nuni. 185, quein consule. Hermaittis insuo deAmbro-
sianis operibus judicio, hon pancciqitmin priore apologia dicta fueiaiit,in.Jfac itidem posletiori legi observal;
non ergo credibile videri ea repediione usutn fuisse Ambrosium; prmterea sanclum Augustinum laudando Apo-
'
logiam David numquam eapi primam appellare; secnndam Sixlo Senensi prorsus incognitam; denique ipsius
Auctorem,quanium ex Itmrelicisquorum meminil colligereest, haud serius quinlo smculoscripdlasse (In fine Vilm
Amb.Gall.script.).
In hac diversilate opinionem nostram ingenue proferemus , iiberum unicuique telinquentes ut quam poliorem
esse duxerit, atnpleclalur. Id in graliam Gillotii affirmemns licel, non modo in iis quibus usvs esi scriptis codici-
bus, verum etiam in llalis ex quibus Milleloquium suuni Urbinas compilavil , nec non in illis ad quos eumdeiri
casiigavhms iraclalum , Ambrosii inscriptionem reperiri. Sed el Guillelmus a sctnctoTlieodorico in exposiiione
Caniici canticorum abs se ex Ambrosianissententiis collecta, quam suo loco ediluri sumus , Ariibrosiisecundum
Apologiam citat. Verum cutn hic Auclor non sit admodum aitliqiti mvi, utpote qni vix arite annum 1545 diem
obierit, falendutn est nos in manuscriptos ea miale multo vetustiores non incidisse.
Addi etiatn pro Gillotiana senienda potest Auctorem quo de agiinus, queri quod per fragilitatem vocis, 'iftipse
loquilur, oninem seriem non possiiiu explere tractaius (Cap. 5, nuin. 28). Quam quideni querimoniarii ih libris
quqque de Sacramentis adverlere est (Lib. I, cap. 16). Numquid autem ea ticeat acconinwdare Ambtosib no-
stro? Cerle Augustinum de ipso reperimus locutumin hmc verba: Quanniuam ei causa servandae vocis, qUSSillt
facile oblundebatur, elc. (Lib. vi, Confess.cqp. 5, num. 3). Sed iri promplu Succunit ea responsio non insolilum
esse concionatoribus, ut vocissuiv accusenl fragililatem. Hinc Basilius Homilia in psaliinitn pfiiiium qumritur
sibi difficilem esserriv SUCKOVCGCV TOOloyov 5t« TVJVcvvTpoipovao-B£viiavT/igawvij?tip.ae EiulentQvo-fig.
Quod ad Fabri opinionem attinel , Auctorem e secta Origenislarum fuisse , cmn Belhsabeam ante regis pala-
lium lavasse negaverit; respondemusid sane in Uria objici. Manifestum quippe esl ipsuni locis bene mttitis (Cap.
2, num. S, et cap. 5, nuin. 12, et alibi) lolam Itislotim serietn pro vera adtniltere ; unde si posttriodumillani non
lilletali, sed allegorico sensu accipiendam significel in hoc maxime secutus est bealum Ambtosium, qui non semel
in enucleando sensum mysticum historim vetitalem penitus videtur desttuere. Lege nolam verbis ecap.S, num.59,
in edil. Rom. revulsis supposilam.
Al primam tanlum Apologiam ab Auguslino cognitumurget eruditissimus Theologus. Eslo ; quid enim incom^
modi si AmbrosianmItiCtibralionesin manus Augusdni nonoinnes pervenerinl? Neque vero ex silenlio Sixli aliud
conficias, nisiaulilli cognitum non fuisse liunc libruin, ouiipsum deeo senlettiiam ferre noluisse. Sednec etiatn
est quod miretur nliqitis si Doclor noster geininam David defensionemscripserit, cum ipse testalulii reliqueril a se
plures librosde Eliaagestis (Lib. de Elia etJejun. cap. 5, nutn. S) , ac de hisloria Joseph (Lib. de Joseph Pa-
triar. cap. 6, nuni. 50, et cap. 7, nuin.38) compositbsesse; cumque eliam nunc binos ejus in Abrahainum libros
habeamus , ubieosdem sacranun paginarum tocos, licet non eodem sensu explical,. muttis tamen sententiis quds
jam ante calamo exaraverat iteralis.
De styli verodiversitate quamjam initio agriovimusesse manifestam, ut quod senlhnus, aperlius explicaliusque
proferamus ; hic Auctor lainelsi Atnbrosianas locntiones frequens adhibel, alias tamen crebro usurpat qum niltil
sapiant Ambrosiani. Hoc aulem maxime illic observes,ubiaudilares sitos blande qppellando eoram sibi benev.olen-
tiam concilial. Sed nec iltud diffileri licet non essemoris Ambtosio tam anxie tantaque cum atte suqm parliri
matericmi,ejusque inembra subinde auditorum sive lectorumanitnis ingerere. Huc eliam qddi poterat hoc in opere
nonnuilosScripturm locos paulo aliler citari, quctmin admissis Ambrosii operibus, Auctqremqueqlicubi (Cap. ult,
num. 6ii) Vutgata versione usuin videri.
Qum quidetnrationes si liabeaniur idonem ut hoc operis Antbrosioadjudicelur, polerit eliqni conjici ex iis qute
inibi de duabus Chtisti voiuntutibus atque operaiionibus traduntur (Cap. 7, nttm. 38, et cap. 12, num.\62, 64, et
887 SANCTl AMBROSH 888
aliis), Auctorem post exortamMonolhelitarum Imresim in vivis egisse. In ea autem sententia clarum esl ipsum,
quisque ille sit, Ambrosianam Apologiamsibi ptoposuisse iniiiandam, el non sblum ex edin opus suum plurhnu
qute amptificala siylo sub accomodcivit(Cap. 5 ), traiislulisse ; sed etiam ex aliis sancli Docloris cbmmsntafto-
hibus, maxiine ex eo loco Commenl.ht EvctngeliumLucm, ubi cut e peccalotibus otiginem ducete Clvristopla-
cuerit, hiquifitur. Et hoc argumentum viderelur unum sufficere ad vindicandam Ambrosio secundam illmn
Apologicmi, cum non multo post lectores ad scriptionem quamdam remiitat, qiiam ipse in Itisloriam David
elucubraveral ; sed eiradoni isiuc cfficil, qnod qum proxime ante memoratam citadonetn legunlur, in prima re-
periuniur Apologia.' His igilur causis adducli liberumde Auctore hujus libelli judicium leclori esse voltiinms';
ctimque saliem jtis'sit' in ambiguo , possessionemqum haclenus penes Ambrosiumfuil, eidem non pulavimus ab~
rogandam.

SANCTI AMBROSII

MEDIOLAMSIS IPISCOPI

APOLOGIA ALTERA

PROPHETJE DAVID.

707 CAPUT PRIMUM. Avit hodie proplietavit dicens : inlelligile, insipientes,

posse quod in adnlterinm inciderit 708 et stulti dliquando sapite (Ibid., 8). Quomodo
Quqsdam offendi enim Christus potuit errare ? Fas non est, ut hoc ve-
David, et Christus oblaiam sibi ddulleram absolve- niat in
sensus noslros. Qui plantavit aurem non au-
ril ;maxime veto quod idem ptophela peccatum evnl-
ul David Christum er- dit: aul qui finxil oculum, nonconsiderat? Qui corri-
gqverh suum. Sed, ertavetit,
non arguet: qui docel hominemscientiam
rwe non potuisse oslendilut; proindeque explo- pit genles,
9 et 10 ) ? Christus ergo interrogare eulpam,
dendos eos,'qui Dei potentim , vel providenlim, de- (Ibid.,
. et accusalionem jusiam audire nescivit ? Christus pe-
ttt.huni.
tulantiam potuit approbare ? Cliristus qui corripit
.!. Forlasse plerosque psalmi litulus offenderit,
veneritad gentes, argu.efidam adulierani non puravit ? Christus
quero audislis legi; qupd DavidNaihanprc-
intiavit ad qtii novit uniuscnjusque cordis iiilerna, et scienliam
phela, cuni Relhsabee:simuIqueeiiamnon docet Legis , aut fulli poluit errato , aut contra Legis
mediocrem scrupulum UJoverepo.tuiliinperilis Evan-
seriem judicare ? Et quomodo ipse dixit : Non veni
gelii lectio (Joan. vm, 11), quse decursa esl, in quo
Legem solvere, sed adimplere ( Mallh.x , 17 ) ? Chri-
adverlistis adulteram Christo oblatam , eamdenique stus
Nam si ea qui condemnat occulla , poluit dissimulare vul-
sine damnaiione dimissam. profecto quis
' erroris g gata? Christus qui fecit leinpora, poiest nescire lem-
auribusaccipiat otiosis, incentivum incurrit,
pora ? Qui novit cogitationes hominum vanas , non
cum legel sancti viri adulterium , et adulterse abso- novit etiarii ciiniinosas ?
lulioneni ; Iiumano propemodum divinoque lapsus i. Et ideo satis illis responsum sit, qui cum crea-
exemplo, quod el hoiiio putaverit adulterium esse
torem negare non possint, negant lamen polentiam
faciendnm , et Deus ccnsueril adiilieritnri non esse ereatoris : qui cum sapieniiam faleanlur, iusipien-
damnandum. Lubrica igilur lapsum ad via vel venise, liam
asserunt, objiciendo ei imprndeniiam futuro-
vel concupiscentise.
rum. De quo possemus Iatius dicere : sed alius pro-
2. Accedil illud, quod ipsas faces juvenilis lasci-
nobis videluresse tractatus. Et licet diversa-
viae videtur accendere; quia adulteriuin sutim non posilus rum series decursa sitleclionum, in eamdem tamen
erubiierit, non'celaver.il-: sed quadam divini carmiuis
assertionem proficiunt, cl maxime psalmi titulus et
prsedieatione vulgarit. Quid ergo lam impudens, lam
sanctus David ut suum canta- Evangelica lectio. Sed quamvis conyeniat una as-
improvidus fuit, ipse
ret opprobrium : maxime ertm ipse in alio quoque, sertio, tamen juxla ordinem lectionum sil ordo ira-
: ctatus; et ideo de litulo psalmi prius traciandum vi-
qui hodie deCursus est, psalmo dixerit Usquequo detur.
peccatores, Domine, usquequopiccatores gloriabuntur
? Alios de G CAPCT II.
(Psdl. XCIII, 3) peccato gloriari prohibet,
efipse eiiam saCfalo carraine gloriatur. Quomodo Proposito arguritenlo auclor Iticnon faciie judicandum
scribil. Tum quo ordine , et apud quos homines Da-
igitiirista distinguimus ?
3. Esto taraen, David pelulanter erraverit : num- vicl erranlis causam sit defensurus, explicat.
ijuid et Chfistus efravii , ut putemiis eiiin noii re- S. Proposila est bistoria , quae adulierium haheat
ctum IiabaisieJudieiumfBene efgo qriasi ad ebs Da- ethoihicidium. Nam ila feperimhs in libfo scfiptiiiii
889 APOLOGIA DAVID ALTERA. 890
esse Regnorum (II Reg. xi, 2 et seq.) ; quia David A David, el nihil mirum : agnosco commune, ul liomo
rex cum deambularet iu domo sua, lavaulem seUiiae peccel. Nec cnim nova infirmilas condilionis linma-
vidii uxorem , amavitque illico , etjussit aceersiri. nae, magisque mirum videtiir si homo peecato careat
Deinde virum ejus innocenlein, ul Scriptura inducit, c quam si peccatum aliquod affeclel. Igilur peccavit
bellatorihus objici jttssii acerrimis, ut vi 70® oppii- sanctus David, nulloamhiguo vos tenebo , fecil adul-
merelur hostili. Hsecfacta stint, nec negantur : quo- terium, cnmmenuis esl homicidium , et commentus
modo igitur defendunttir? Rene adnionet Evangelica esl et peregit. Peccavil quod solent reges; sed poe-
leclio (Joan. vm, II), eliam cum peccatum a appa- niteniiani gessit el Devil, quod non soletit regcs. Ro-
reat subreplum; lariien debere esse judicis judicium: gavit veniain, non arrogans potestalis, sed infirmi-
ac memorem unumquemqtie esse oporlere suse con- latis suae conscius; prostraius in terram cilicio se
dilionis el meriti. Ssepe enim etiam in judicando operuit, oblilus imperii, et memorculpse.
maj'us peccatuni judieii est, quam pcccatum ipsius 8. Quem mihi liujusce modi reperias virum 710
de quo fuerit judicatum. Nam si prcescripunn cst a qui in polestate constilutus non magis peccata sua
quibusdam h sapientihus inuudi , ul in judicando ca- diligat, culpam praedicet/criiiiina defendat; quipulet
vealur, ne maj'or poenaquam culpa sit, idque serva- sibi quod non decet, non licere : qtti se legibus ob-
tur: quanto magis id servandum videlur, ut unus- B slringatsuis; ciquod per justiiiani nonlicet, necper
quisque de alio judicalurus, de se ipso prius judicet, poieslaiem licere agnoscat? Non enim solvit pote-
nec minora in alio errala condeninet, cum ipse slas jusiitiam, sed juslitiapotestaiem; nec legibus
graviora conjniiserit ? Quis es igitur lu , qui David rex solutus est, sed leges suo solvil exemplo. An
sanctum virum judicas ? Gentili dico , Judseo dico ,' fieri polest, ulqui de aliis judicat, suo ipse silliber
Chrisiiano dico ; et ideolripertitomilii distingtiendus judicio, et in se suscipial, inquo et alios astiingal?
esse videtur traclatus, unus adversus genliles, alius 9. Bonus ergo David , et niulio admirabiliorqui
adversus Judauos, terlius apud Cliristianos. potestatem vicit, quam qui amorem. Caslilas enim
CAPUT III. corpoii nonnumqiiam defertur , frequenier errori;
poteslas Deo subdiiur; et facilius quis se in umore
Gentiles monel, ne lam errantein, quam pwnilenlcm
cohibeat, quam in poiesiate nmdereiur. Non ergo
David respiciani, quia sicut illud est hoinhtibus com-
ignoscis quod minusest, in quo maj'ora miraris.
mune, ita hoc rarum in regibus. Tum quam proclive Lubrica eiiiin in omnibus houiinibus et piona na-
sil vinci libidine, dectarat, el adductis sanctorutn lura peccandi; lubrica etiam in bonis moribns licen-
vitotum exeinplisconjitinal. lia potestatis, et oblatio facullatis. Non enim distat
6. Primus ergo adversus genliies inihi sermo est, iC ira regis ab ira leonis ; sed qui slimulat illum et ad-
qui plertiinque objectare consueverunl: Ecce quo- niiscetiir, peccat in aniinani suani. Caveat ergo ne
modo Glirisiiani iiinocentiaiii sequuniur, fidein prse- stimulet aliqnis poteslatem, ne cassibus anima irre-
ferimt, religioneni veneranlur , castitalem docent, tita corporeis , vitio se non possil exuere. Non ergo
quoruni principes et bomicidia et adulleria fecisse mirum si etiam David specie lapsus est potestatis ;
prodttntiir? lpse David de cujus genere , utdiciiis, sed multo amplius admipnduni, quod lidei coniem-
nasci Christtis elegit, bomicidia stia et adulteria de- plalione revocaiur.
cantavit. Et quales possunt esse discipuli , quoruni 10. Videiis igitur quod poteslas haec ssecularis
tales magistri sunl ? frequenter niliil prosii, et plerumqne obsit; saepe
7. Quidigitur? Negamus facturn , an repudiamus enim culpae exiius in auctoriiaie est poteslalis. Noli
inagistrum? Nihil honiiii. Sed qui speeiem objicil, igitur quicumque es rex, de potenlia et facultate
conimnniiatem considerei. Species facti est, com- praesumere; cor enim regis in nianu Doniini. Noli
munilas nalurse. 'Nibil efgo niirum si intra generali- libi de populorum subjectione blandiri; [quia non
tatem species esl. Agnosco enim liominem fuisse salvabilur rex per niulliludineni viriulis suse, ncc

a Edil. Gill. in margine, ac Rom. in textu, pecca- ]D anl severitutis aul clemenlim gloria affeclctndaesi: sed
tum appareal; sobriutn iamen, etc. Al ed.il. Era. et pcrpensojudicio, prout qticequeres exposlulut, statuen-
eadem Gill. in corpore cum mss. omnibus, peccatum dtim est. Plane in levioribus causis proniores ad leni-
apparcal subreptum; tariten, elc. Quod quiilein non tatem judices esse debenl : in graviofibus-pcenisseveri-
nialuin sensum effieiet ita interpretanti : etiam cum lalem legtitn ctim aliqtio teinperctinenlobenignilcilissub-
appareat peccaium cuipiam obrepsisse ; non lamen sequi. Neque hisahsonatracJit Horntius lib. I Serm.
esi cujuslibet senteniiam ferre.sed judicis, niniirum sat. 5, ubi sic liabet:
Christi. Cur non
h Qiiandoquidem pmna estnoxm vindictm, leg. 151, Ponderibus modulisquesuisralio ulilur; ac res
Dig. til. de Verb. signif., col. 1855, recte consequi- Ut quasqueest, itasuppliciisdelictacoercet?
tur inier iitramque rem inveniri debere proportio- Et, infra :
nem. Quapropter condilores leguni varias poenas va- adsit
riis criiiiinibus assignando , sunnnopere ut his illae
Sed hac de re in uni- Regula,peecatisqusepoenasirroget aaquas.
responderent, prospexerunl.
versum sapieniissinie prseeipitur, lom. 5, Pand. ff. c Edit. Era., OHflinsi peccatuminiquitas fecit. Igi-
leg. A&;tit. de poenis, eol. 1556, in lnnie modum : lur peccat, eic.Rom. ac mss. duo,quam-fii.irtveccaluni.
Perspiciendntn est judicdiUi, nequidaiii durius, aul htcidcu. Fecjl igitur p'eccdt.iim\etc. GiU. etcceieri mss;
remismis consiiiuciiur, quam causa poscit. Nec eiiim ut in textii.
891 SANCTI AMUROSII S92
gigas salyus erit in mulliludine virtnlis suse. Non Aenim multer fornicaria illicit visu amatorem; etnisi
eninj in allis labernaculonim fastigiis, preliosoque pettilantem obluium mentis anitnique compescas,
tectorum culmine," sed super limenlibus eum bene mors ingrediiur per feneslram. Non esl desidiosa
placilum est Domino, et his qui sperant superroise- pCtuIantia nieretricis, non oiiosa lascivia, qu;B
ricordia ejus. facil juvenum volarecorda ; ut propriae menlis rie-
,11, Lubricani igitur videmus ad viiia potesiatem, queanl tenere constaniiam, et liuc atque illuc fer-
ijeciamen s.emper iuflexam dixerim; quoniani re- vido amore rapiantur. Cave ergo linjuscemoili mu-
gali polestate subliniem et David Jegimus ctiltns liereni {lbid., 10 ct seq.), quoe pedibus noii qtiiescil,
auxisse divinos, et Salomonem tenjplum Deo conse- foris erral, insidiatur per angulos, oeulis ligat, ver-
crasse. bis illicit, insliiis leclum inlexit suum, et lapetis a'b
12. Nunc illud quod perstrinximus, asseramus, fa- jEgypto slralis; neque eniin decogilalione divina,
cullalem imperandi, incentivum esse peccancli, et sed de sscculari illecebra , assumii oriiatum : quoe
secuudum historiae seriem prosequaniur. Non adul- inerito viruin snum dicit absentem , quoniara non
terasset David alieni jus thori, etfoederati paclacon- potest adultera omnis Ghristuni habere prsesen-
jugii, nisi.nudam, et lavan.leiii niulierem de domus lem.
suse iiilerioribus vidisset. Et ideo bene scriptum est: B lo. Vides igitur quanlis rebus etiam saiiclorum
Non inlendasin mulieris speciem : el non cohcupiscas corda capiantur; et ideo ne mireris, si "etiam san-
mulietem (Eccl. n, 5, 28), Ait alibi : Ab onini irre- clus David cajilusest. Vir quidem magnus, et qui Al-
verenli aculp cqve (Eccl. xxvi, 14). Nihil de conti- lopliyluin intinaiiein corpore , armis quoqne bellicis
nenliaetuae virtule proesumas. Eteniiu fornicaliq niur inlioiTenteni fide vicerit, sed ulinam se ipse vicis-
lieris in extollentia oculqruin, et in palpebris illius sel, iuiiiatn sicul illum adversarium stravit, sicin-
agtipscelur (Ibid., 12); el ideo causam primo peccali teriorem adversarium suum slernere ac superare
fuge. Nenio 711 e"im diu fortis est, Neque fragiii potuisset! Gravior est pugna ej'us qui intus, qiiam
lanturo, sed omni horaini dicitur : Non le vincat con- illius qui foris dimicat.
cupisceniia fortnm (Prov. vi, 25); si non vis vinci, 16. Sed quid de solo David loquor ? Accersamus
non coiigrediarepeccalis, nede le vitia corpnentur; etiam alios ad traclatum hujusmodi, ne iinbecillita-
neque.capiarisoculis, nequeabripiatis palpebris(lbid,). tem David magis, nnius scilicet liominis pnlemus;
Vilis tibi mulier videtur ad pretiuin, a sed fortis ad quatn corporesecondilionis fuisse inlinijilateiu. Sam-
vitium; quia mulier viroruin pretiosas aninuts capit son validus et foriisleonem suffocavit, sed aniorem
(Ibid.). suum suffocare non poluit : vincula splvit hosiium,
.15. Difficile esl itaque ul quisquani libidjnis irie- u sed suarum non solvit nexus 712 cupidiiaium;
litus illecebris, immUnis evadat. Nec mea la.ntum niessus iiicendit alienas , elunitis ipse niiilieris :ic-
boc sentcnlia difficile jtidicatur : sed etiam sancti census igniculo messem susevirtutis amisit. Salomon
Salomonis Proverbiis impossibile judipatuin est, qut lemplum Deo condidit, sed ulinam corporis sui leiu-
suo dueLusexemplo ait : Ligabil quisignem in sinu , pluni ipse servasset I Veruin ad ipsum a quo dices-
vestitnenlaaulem nqn comburel? Velambulabil quis su- sii, reverialur oratio. Tfiumphavit David in deceni
per carbones ignis, pedes atitem non comburel(lbid., millibus : sed erravil in viginti et amplius millibus;
27 et 28)? Cave ergo et lu nc intra siiium turc men- et quia erravil, liominem se esse cognoyit, coiifessus
tis ignein libidinis ei amorem accendas; ne corpo- esl culpam, veniani deprecaius estdicens ad Doini-
reuin vestimeiiluin illo animi consumatur incendio, num : Domine , ne in ira tua atguas me, neque in fu-
ac perpeiuitaiem resurrectionis amitias : vel certe rore luo corripias me. Miserere mei, Dontine, quoniam
Vestigium tuse mentis uralur, si perlibidinuni faces infirmus sum(Psal.xi, 2el5).Si Davidinfirmus,lU fortis
libi putaveris esse gradieuduin. Nam qui uritur corde, es ? Si Salomon lapsus est, tu immobilis ? Si Paulus
conibiiritur corpore. primuspeccaiorum, lu potespriniusessesancloruni?
14. Omnibus igitur modis lascivse mulieris vitan^ Ergo si erraverunt jusii, erraverunt lamquam hoiui-
dus occursus est. h Et ideo prudentiamdiscipulqmacr P nes, sed peccatuni suum lamcjuamjusti agnoverunt.
quire tibi, inquit, ut le cuslodial ab uxore aliena et Si jusli pognte atrocioris exceperu.nl senlculianj, lu
fornicaria (Prov. vii, 5); ne le laqueis iabioruni suo- qtiemamodtini libi spem impunitatis proponis , ctiin
rum lene^at obligaium, etcriniculis erroris inyolvat, Scriptura dicat : Si justiis vix sqtvusfit, peccqlqr et
Iiaque.unde debeas cavere, meretricem propheia le impius ubi parebit (I Pel. iv, 18)?
docuit (Ibid., 6), ut a fenesira caveas hujus ingres- 17. Adveriitis ergo, iilii, quani plerumque eliam
sus. A feiiestraeniin donius suaeintrat. Fenestra ejus bonuin proposituin subruat causa mqechandi; et
est ociiius : ei ideo ab omni irreverenii oculo cave, ideo causas ipsas primo fugere et vitare debetis-
ne per fenestram introeat amor, libido penetret. Et- Non vis amore capi? Noli in speciem mulieris inten-

a Mss. plures, sed qd viliumesl ; Era el Gill., sed
ad vilitim appelibiiis est; Gill. in marg. ac llom. edit.
in eorpore, sicut el mss. Theod,, sed,forlis ad viti.um.
Qnae lectio videtur aliis prajferenda.
h Stcomnes niss. atque edil. Era et Gill.; Rom,
vero, prudenliam , inquil, qcquire tibi amicam. Ad
hanc quidem acceditYuig.. quae habei, prudentiam
voca aniicaiti tuam, tibi LXX scrihuut. TOVSi opbvi\-,
qiv jviipiy.ovmpnxoiJiaai^saurc^.
 893 APOLOGIA DAVID ALTERA. 834
dere, quia oculi tui qui cum viderint alienani, os .\ adversus Judseos , lertiani apud Ecclesiam ; nunc
tuum loquelur perversa, et jaces lamquam in corde conlra Judieos videlur esse iraciaiiduni, Quid igiuir
maris, et sicut gubernalor in magno lurbine. Ma- nobis propositum sit receriseamus. b Titulus, i.nqqil,
gnam enim faciunt lempestalem multUtidines cupi- psalmi David inlellectus, cnm venil ad cuinNa.lhan
dilaliim , quoe velut quodam in freto corporis navi- prophela: cum inlravil ad Bethsabee IPs. L, I et 2),
gantem hinc atque in.de perturbant, ut gubernator Nempe historia hoec et aduiierum David inducit et
sui animus esse non possit, a diem ac noctein cali- homicidam, et hunc vos, Judaei, dicitis. csse' Dei (i-
gine amoris ignorans. liura ? Sed Deus virtiiliim esi, non criminum, Et de
18. Oculis igiiur excitatur libido, sed ebrietate hoc dicit Deus Paier : Thronus ejus sicut dies ewli
succendilur. Omnis enim ebriosus et fornicator, (Ps. Lxxxvin, 50); qui dolum fecerit, c peccata npn,
pauper fiet. Nec tibi de potenlia blandiaris potandi. vicerit ? Et quomodo scripiuni est: Nemo sine pec-
Noe ebriatus est, et qui non inebriatus est diluvio, eato, nisi unus Deus (Luc. xvni, 19)? Si igitur non
inebrialus esl vino. Sed ille naturam vini ignorabal, potest non esse Deus, qui Dei iilius est, utique Dei
non enini ante potaverat : lu in illo didicisti cavere filitis arbiter justiiise e.st, non obnox;ius culpoe.
quid debeas. Lot per somnuin deceptus est, et lu si 22. Qua aulem opjnione vel Dayid Dei liliiim judir
ncin vis deeepi, somnum mentis tuoe discute, ne 3B caiis, vel Salomonem putatisVAn quia sciiptum est;
ebrio illudat filius aul filiadormienti. Non pielas illic, Deus judicium. luum regi da, et jwslidam inqm filio
sed ebrietas redilur : nec pater illic , scd dnrmiehs regis (Ps. LXXI,2) ; et quia a liluhis psalmi in S.alq-
circumscribilur. Yis non aduri? Noli ad ignem accc- monem psalmum LXXIdicit esse c-oinpqsituni? Sed
dere. Yis non praecipilari? Nulanlia fuge, prrerupta quem Salomonem dicat, advertite. Salomon eiiiin
cave, caduea declina et labantia. pacilicus est, hoc habel inierprelii.lio. Psajmus iu
19. Vides igitur in illis qui j'usti esse iiierueriitit, eum dicitur, quem vcre scimus esse pacis auclorenj,
non alieram fuisse naiuram , sed alterani discipli- Quomodo auiem Salomon pacifieus ? Npn hpc Joab
n.im. Post primi hoininis lapsum, juslamque senlen^ sanguis osiendit, quem inier altaria lempli jussit oc-
liam, cum in uno carnis damnalus sit appetilus. cidi; non Adoniae pcena, quem alfinilalis regiae reum
vitium traxit condilio, infecil culpa naluram; sedna^- pCrculit, nec matri? obsecralione ab indignalione re-
turae ipsius vilium fides lemperavit, et devolionis in- vocatus. Quomodo aulein in Salonionem Davidfiliuni
lentio mitigavit offensam. existimas convenire quod scriptum est, quia perina-
20. Coitvertiiniiii igitur ad Dominum genles, sci- nebit cum sole 'et ante luiiam , in smculasmculorum
tote ouoniam Dominus Deus est : ipse fecil lios, et (Ps. LXXI,5) ; cum ille brevis vitae adeptus usuram,
non ipsi nos. Sciiote quoniam caro sumus et pulvis. ' r1anguslis lenninis vivendi spalium transegerit? Quo-
Relinquamus ergo quaefecimus, et ipsum noslri ve^ mpdo auiem de eo dieilur : Dominabiivr amarius-
nereiuur auctoreni, qui vitam detlit, peccata don.i^ que ad tnare (Ibid., 8) ; cuiu ille inlra Syriam consii-
vit, qui-solus polesl dicere : Ego sutn, ego suin, qiti' lulus, hoc esl, intra iiniiis regionii provinciam, cir-
delca iniqidiales vcstras, el memor nott ero(Emi. XLIII, cumscriptos fines hahiierit imperii. Solus aulem
25). Magnus plane et miseiicors Deus , qui benehV Clnislus nsijue in orbis lotius lerminos stiuin pro-
cium confert, nec beneficii mur.us exprobrat. 713 pagarit imperium ? Solus enim iste esl, de quo hene
Miramini quod David regem fecerii , vicloremque psalini series proplietavii, quia reges Arabnm,ei Suba
multarum geniium? Sic servulos suos consuevit dona adducent, et adorabunl eum omiiesreges terrm :
evehere. Nonavarus muneruiri, nec beneficii parcus, oinnes genles servient ei (Ps. LXXI,10 el 11). Hiinc
nee gratise angostus et frugi; sed opulens largilatis, enim novinius gentibus uiiiversiset naiionibus iniper
qiiQs redemiia peccalo, auget in praemio. Hsec adr rantem, incircuinscripio imperio, inlerininata pole-
vergui.iigentiles. slaie.NoiiergoSalomon Dei filius.
23. Sed qua ratione eum Dei filium putavjslis ? An
CAPUT IV. quia sapiens fuil ? Sed hic sajiientiani poslulavil,
non habebat, acciperet :Chrislus ipse
Judmos perperam credentes David, qui obnqxius fuit 714 utquam
vel sapientia est, naluraliler in universum hahens, quod
peccalo, Salomonem, cui dicta de Christo uott in rebus hiunanis Salonion
esse Filium accepit per gratiam. De-
conveniunt, Dei, redarguit; el prqvqm nique quod accipilur ex teinpore, in tempore pos^
quorumdam limrelicorumde Filio Dei interprelado- sidelur. Salomoii enim
nem confulat. sapientiaiu nec in principio
sui habuit, nec in fine possedit. Neque euiin habere
21. Sed quoniam tripartitani divisiooem traclatus se credidit quod poposcit; el postea ayersus a Dei
hujus polliciti sumus, uiiam adversus gentiles, aljam cultu, non quasi sapiens, sed quasi insipiens lapsus
r .. . ' ' -
a. Edit. ac mss. aliquot, die ac nocle caliginem olim niagna fueril in litulis psalmorum divefsilas, a
amoris ignorans. Melius mss. Theod., Dion., Colbi mss. et piiscis cdit. non discedendiiiii.
etMaz., noctem ac diem ctdigine, etc. c Rnin. edit.-sola, peccala non vicerii, quomododU
b Ila inss. omnes ac edi(, Era. atque Gill.; Rp.ni.- cilur Filius Dei, quia scripluiti est. • . .
antein,Tj<«/us, in finem psglnius Dcividcumingredc- 4 Eadijm Roni. ed.it,, ctquia. tilulus psalmi seplua-
reiur, etc., fateiiduin quidem Iranc iiiulum ita iegi in 'gesimi primi in Salomqheih diciiur esse coniposiiusc
Psaitcrii exemplaribus qu;u iiunc exstant, sed cum Alise, acinss, oinnes uiin texiu.
89S SANCTI AMBROSII 898
est, ut offenderct. Offendit in tantum, ut etiam quod A teram Dei omnipoteiilis morlalem bominem loces.
meruerat, amilteret. Cur igitur hunc Dei filium cre- Alius est iile qui sedet ad dexieram, qui corpus sus-
didisiis?An quia templum Deo condidil? Sed hinc cepit, non qui coepit a eorpore ; qui ante luciferum
Dominum et Deum non esse credere debuistis, quia genitus est, id est, ante oninium luiuinuni clarita-
seriptum est: Nisi Dominus mdiftcaveritsibi domum, tem; quoniaiii ipse ereavit variorum lumitiiim digni-
in vanum laboravcrunt qui mdificanteam (Ps. cxxvi, lates : nam Salomon utique post luciferum esl. Sa-
l).Tn varium laboravii, qtii sedificavit id templum, lomon sacerdos non fuit; et ide» dici ei a Domino
quod subjectus ignis exussit. An qtiia David palri oninipotenie non potuit : Ex utero anle luciferuinge-
ipsius dictuui est: Non tu mdificabismild domum nui le(Ibid., 5); dici ei non poltiit: Tu es sacerdos
sed cum tu dortnieris, excitabq semen luum post le ; in mlernumsecundum ordinem Melchisedech(Ibid,, &);
etipse mdificabitdoiittiin nomini meo (II Reg. vn, 12 maxime cum illo lempore quo Salomon fuit, sccun-
et 13). Verum ibi quoque templum non corporale, dum ordinem Aaron, non secundum ortiiuem Mel-
non materiale promiliilur, iieque enim Deusinma- chisedech, fuerint sacerdotes. Adliuc eiiim sacerdo-
nufaciis habital, sed lemplum est sancta Ecclesia, les sanguinem liircorum a.tque taurornm pro pecca-
quae ulique non humana, sed ccelesii virlute funda- lis plebis el erroribus offerebant: poslea vero quam
tnr. I Cliristus advenit, qui semetipsuiij pro salule ohlulit
24. Nam si praeslantioris licet, sed humanse lamen mundi (ut quos lauiortim sauguis lavare non poterat,
virlutis opera miremur, riiullos hujuscemodi reperi- Christi sanguis ablueret) semeiipsos cceperunt offerre
mus, quos cutn David et Salomone comparare pos- pro hosliis sacerdotes.
sumus. Et ideo ubi operis seqnalitas est, non est ex- 26. Itaijue una qusestione Dominus noster Jesus
cellentia polestatis. Nec plures possumus dicere Dei Chrislus oninium hfjereticorum ora sepsit, sacriiegia
fllios, ctim unum Dei filium legerimus; sed non ex conciusit. Non solum enim Judoeos, sed eliani Pho-
heneficiis suis quae in parentes nostros coniulii, fa- linianos, et Arianos, el Sahellianos hac redarguil qu;K-
cienda esl injuria Dei filio. Mulli enim praeclari viri: stione: et ideo uobis (quoniam Judajos defecisse jam
sed per unum Jesuin Nave sletil, inquit (Josne x, cernimiis, et illam exsecrahilem perfidiam ininiiuu-
15), sol conlra Gabaon. Videtis eum ullra David re- taui) jam de Arianis, qui non mulliim a Judseis dif-
gis proeessisse virluiem ; leirenis enim David, non ferunl, Pliolinianisque et Sabellianis aliqua in islius
sideribns imperavit. Videlis etiam solem ministrum quffistionis traclalu perstringenda sunl. Taceal ergo
esse, non dominum,qui etiam voci servierit humanse. Photinus, qui Christum David lilium, non Dei dicit;
Steiit lameii, quia in Jesu et lypuiu futuri agnosce- et taceat, danmalus voce coelesti. Quomodo enim di-
hat, elnomen. Neqtie enim in sua viitule JesusNave, <J cil Christum filium David esse, cum ipse David dixe-
sed Cliristi myslerio eQelesiibtisliiminibusiniperabat; rit in libroPsalmoriim : Dixit Dontinus Dontinomeo:
designabatur enim Dei filiuni in hoc ssecnlnm esse sedea dextris meis ; donec ponam inimicos luos sca-
veniuruin , qui mundaui Iuminis occidenlis cl jam beltum pedum tuorum (Ps. cix, 1) ? Si David, inquit,
vergeniis in tenebras, virtute divina differrel oeca- Dominum illum >vocal, quomodoejus filius esl (Luc.
suin, lucem redderet, inveheret clarilatem. Enoch , xx, 15 el ii) ? Non ergo David lilius, sed Dei lilius
qtioque raplus est ad coeluro : sed lamen ille raptus Chrisius. Taceat eliam Sabellianus; elcuni legitDo-
est, hic regressus. Raplusestille, uemalilia mutaret mininii Domino dixisse, inielligat non emndem et
cor ejus ; hic ipsam malitiam saeculi hujus abnlevit. ipsimi esse, qui dicit, et cui dicitur : nec enim sibi
Elias curru atque ci|uisascendit ad coelum ; Chrislus Paterdixil : Sede a dextris ineis ; nec sibi dixit: Po-
autem descendil e coelo, nec curru et equis, utiile nam inimicos luos. El aliquando intelligant omnes
conseendil, qnia illc aliler nequHssel; bic autem eum Filium. esse, qui a dexlris sedet. Et banc dis-
propria virlute remeavit. Elisseus in Jordane lepro- tinclionem inter PalremFiliumque custodiant, ut sit
sum lavare prsecepit, ut ab omni contagione niutida- disiinctio Pairis cl Filii, quod alius Pater, alitts Fi-
retur ; hic in Jordane totum diluit mundtim. Moyses lius, quia una in sede, una majeslale potiunlur, et
ipse cui credili sunt populi Judseofum, aquam divi- ] ) sedent, non pro discerniculo dignilalis, nec pro or-
sit; el ille quidem divisit eleirienia, quia non divisit dine poteslatis , sed pro copula charitatis : unam
potentiam Trinitatis; separavil moles aquarum , Palris et Filii intelligant polesiateni, in quo et
quia Palrem non separavit a Filio. Arius coniicescat, qui coulraria Sabellio erroris ur-
25. Videtis qnanti viri, et qualium documenta get vesligia. Audial Dominum Dornino dieere, audiat
operum dereliqtiefnnt. Queniadmodum igiiuf 715 ad dexlerain Patris Filium sedere ; et desinai 716
quos pares David regi vel Salomoni virtule cogno- de sermone alque ordine hominuiu divinitaii facere
scitis, conditione impares judicatis, ut Saloinonem qusestionem. Nec argunientetur hic, quia Pater dieit,
David filium putetisad Deisedere dexieram?Pitcserliui sede; legimus enini et alibi, etiam siue Patris dicio
"cumipseDavidevidenlerde quodictum esset,expres- sedere Filium, sicut scriptum esl : Elsedel ad dex-
serii;neque enim de filio suo diceret: Dixit Dominus teratn Dei (Marc. xvi, 20). Et alibi : Antodo videbhis
Domitw tneo:Sedenddexleram tneam (Ps. cix, 1). Quo- FiliumHominissedenlemadclexleramDei (Matth. xxvi,
ittodo eniiii filium suuni Dominum, nominaret ? Lex 64),, Ipseesl^enim cui dicitur, sede, qui Filius homi-
prbhibet, reptignat feligio, abhorfet fideshilnd des- riishoihinaluf : dndit quasi libriib; sbiict qiiasi Dei fi-
897 APOLOGIADAVID ALTERA. 898
lius. Quiii hac potest dici proecellentius polesiale, j i suiceptiouem cainis, in P:Uiis tlirono ccelesli sedere
quaj eliam carnem hominis addexleram Dei colloca- iion dubiies. Neque ciiim Chrislus sedem aliquani re-
vit; el infirniuiiiillud condilionis humanse, poslquani galcm hoc babuil in sseculo, ut puies aliam sedem
lamen Verbum caro factuni esl, divinitati copulavit David c similem esse promissam; maxime cum ipse
reternai ? dixerit Dominus : Regnum meutn non est de hoc
27. Sed.quid hoc est ? Posleaquam Photinus ob- mundo (Joctn. xviu, 56).
mutuil, Arius coniicuit, Sabellius vocem pcrdidil; 29. Conelusi itaque undique, eo perfidim suoeten
acjhuc tamen hseresitn diversa contra Eeclesiam ex- lamenia derivant, ut incredibile esse asserant, quou
cilaniem ora conspicio. Nam ccce ManiehseusetVa- Deus susceperit carneni : qua ralione aulem non
Ienlinianus, et omnis derivalio Manichseorum in a eo poluerit suscipere, explicare non possunt. Qusero
lelo nilitur, quo alii sunt perempti; et (idei prscju- enim utrum iinpossibilitatis, an injuriaecausa existi-
dicium , fidci lestificalione molilur. Ail enim dele- ment earnem a Deo suscipi nequivisse? Si impossi-
standa hseresis : Ecce negavit Chrislus filium se esse bilitatis, aliquid ergo impossibile Deo : nihil enim
David (Luc. xx, 13); et ideo, inquit, credendum est est quod facere voluerit, et facere neqniverit. Stt-
quod non susceperii carnein. Quibus aperiissime in perest ergo ut aul voluisse, aut noluisse doceatur.
ipso principio Evangelii Scripltira respondet, cum ]$ Quod attteni majus indicium voluntatis, quani quod
dicit: Liber geiierationisJcsu Cliristi filii David (Mallh. ipse dixil : Palatn apparui non qumrettlibus me....
i, IJ.Curigitur autalibi David filius dicitur, aulalibi Expandi mttnus meas ad populum non credentem, et
David filius denegatur; nisi ut intelligas aliud esse contradicentem (Esai. LXV,1 el 2)? Si ergo voluit et
secuudum substaniiani divinam esse (ilium, aliudse- potuit, an piitanius euni causa injurise noluisse? Ft
cutidum earnis susceptionem? Nam secundum sub- quara divinitas sui senlit injuriaro? Expers enini esl
stautiam divinam, Dei Filius est; secundum carneni conlumelise, neque snbjecia nostris esl passitmihus;
filius David. Ilaque ubi generaiio secundum carneni neque enim caro vel detrimentum diviniiatiafferre
describitur Salvatoris, David filius nominatur : ubi poluit, vel auginentum.
vero pleuiludo confessionis exigilur, cum designatur 50. Qtii tamen boc objiciunt, quod Dei Filius car-
d
gencraiio Salvaloris,non vult scDavid fiiiiim,sed Dei nem suscipere non poluerit? Si gentiles, qui deos
noiiiinari;b designatio enim inajestatis ejus naiuram suos (quoniam honiines fuisse negare non possunt)
inlerprctaiur. Sed j'am redargulis ssevtiriim inler- humana specie visos esse testanlur? An rex eorum,
prelationibus,ad Eeclesiain sermo vertendus est. quem illi suis diis omnibus anieponunt, prodigiales
formas poiuit pro amore suscipere : Christus carnem
CAPUT V.
2 hoihinis, quem ad imaginem sui fecit, atque illud
Coiifirmalraliones adversus Judmos atque genliies ad- praastantissiinum opussuumsuscipere pro mundi sa-
ductas, et sermonemad Ecclesiam converiit. lute non poiuit; et pulchrius illis videlur propter
28.Verum quod ssepe tilulum quinquagesinii psalmi adiillerium alieni thori, qtiam propter redemplionem
repetimus, non prsesumplionis, sed infirmiialis est omniuin honiinum speciem carnis assumplam ? Quod
exemplum. Uno enim die vel per anguslias ingenii, si Jutlseus hoc objicit, quomodo legit : Ecce virgo ac-
vel per fragiliiaiem vocis oninein seriem non possum cipiel in utero, el pariel filium; el vocabiturnomen ejus
explere Iraclaius. Et ideo quoniam superiori cliead- Eininanuel (Esai. vn, 14), qtiod est inlerpreiatum, no-
veisus Judieos nosler sermo directus est, quos qui- biscum Deus? Quoniodo legit : Ecce qui loquebar
dem eo usi|ue documenta fidei subcgerunl, ul Chris- adsum (Esai. LIII, 6)? Quomodo aulem leclum asse-
tusin coelcsli solio collocaretur: quod uliqite in ho- rit: Ecce sicut panlliera et sictil ursus aporiatus
niiii'-ni iion poiest convenire. Neque enim alium nisi occurrameis (Ose. xui,7 et8)'! Dei ergo filius car-
Dei Filitiui ad dexieram Dei sedere credibile est. Non nem suscipere non poluit pro redemplione omnitim,
alius ulique nobis sedere ad dexteram Palris nisi cum ipsi negare non possint quod pro nosirorum
Dei Filius, remotis omnibus ambiguis, sestimandus supplicio peccatorum, affeciiim' quemdam Deus fe-
est. Rursus quouiam Seriptura habet: Ex fructu ven- D rinoe crudclilaiis induerit; ut qui nalura pius est et
tris tui ponantsuper sedetn luam (Ps. cxxxi, 11); misericors, nostrorum tamen scelerum atrocilate
ide:n ulique Dei Filius carnem ex Maria suscepisse eommotus, assumat in nos quamdam sajviliam be-
credendus esl, in qua prophetici fruclus esl venlris : sliarum ?
ul vere successionem originis reeognoscas, illumque 31. Sed jam quia et superiore die et hodie Judseis
717 i)e' Filium, factum postea filium hominis per satis responsum arbilror, apud vos milii, fraires
" Edit. Era. elGiil.cum mss.Torn. Colb.ac Maz., c Ita edit. Era. et Gill. cnrn mss. Edit. autem
meo telo obniliiur ; at potiorem existimamus etlit. Roin., David seitiini esse promissam. Sed non videre
Rum. et Gill. ad niarg. aliiirumijue mss. leelionem. quirepostiere semini, siibaudiendam esse vocemsedt
h Eia. Eclu., designatamenim... interprelalur trac- hoc modo : Davidis sedi similem, elc.
tatus apnd Chrislianos.Gill.cuin mss. quinuue Erasino d Edil. Rom., Si gentiles, cur Deossuos Itumana
Ciiuciiiil,iti^i quod in his legilur, Designalioenim, elc. specie, etc. Aliseedii. cum mss. in nosiram lectionem
Sed ediiores Rom. bene adveneie voces, Traclus consetitiuni, nisi quod illse habent, cur deos suos; sed
apud Christianos,alicunde in lextuni irrepsisse. Cerie quia hoc sensiim non satis commodum ofliciebat,
«juidemin mss. Dion. et Laud., Torn. et Theod. non Rom. edit. phrasim decurianti locum dedit. >
inveniuntur.
899 . SANCTI AMBROSl 9!T0
dileciissimi, pfopheLici facli ratio prsnslanda est. i mines redemptuftis, beneficium a suis majorihus
Eteriim cum primum legeretur hic psalmi titnlus, inchoafei; d siinul ne qui se subj'ecitrisque ad cor •
quod verierit Naihan ad David, curii iritravit ad Relh- poris passionem, hohilitateni captasse immacttlatse
sabee, dixiiriiis pluiimos sefie historioe hujtis con- originis videreluf. Hoiiiiiuinienim ista j'iictantia est,
furidi: et ideo traciaiuin ejus aSsutiipsimus triperti- alienam gloriam, non suani qusorere; el tameninter
tuiii; divisionemquelractatus7l8 ''a puiavimusesse jpsos hmiiiies major virtulis, quam nobilUatis est
faciendain , ut apud GeiUites lapsus condilionis non gratia. Siiiiul edendum exempluni fuit, ut intelligc-
negareiuf', corfectio erroris asifueretur;apud Judaaos reiit oiriiies majorum probra non posse posteris esse
autein ideb lapsum esse sancium David docefe- dedecori; quod unusquisque successionis niaculam
miis, lieampliusJudseorum perfidin elaudicaret, eutn- ptoprias roerilo possit abolere virtuiis. Vides quan-
qtie vel Dei filium desinereni credere, quem vide- los 719 el quam graviler criminosos Dominicaj
rent comniuni condilione obnoxium fuisse peccato; genefalionis series comprelieiidat, de quorum ori-
a Cbfisliani vef0 sufgentis Ecclesise mysteria possinl gine propler le nasci Chrislus non erubnit? El
adveriere. Tripertiia efgo divisio lacta estj una se- hiJc si credas, diviiise miserationis in te niunera
curiduih naturani, alia securiduro fidem, lerlia secun- stint, el boc coilestis insigne est potestalis. Supera-
duui gratiarii; nec Mirniitas excludit a venia, et lides i bundavit enini peccatum, ut superabtindaret gratia.
excusat a culpa, graiiain quoque promissam jam du- Non fuefil igitur David exeeptus a culpa, ul esset
duni sacfamenta eonciliaiU. eleclus ad grat^am.
CAPUt VI. 54. Sed jam mysteria ipsius recenseamus liislorisej
et ex ipsis Scripluranum foniibus Iiauriamus; aique
Ecclcsiam docet, cur David ac plerique alii Dominici ui oinnem seriem
el mysteriorum inirospicere possi-
generis auctores in errorem labi permissi sint; ut
mus, lextum ipsius repetamus historise. Sic enim in
inde facilius mysteria eruqt, Itistoriam homicidiiel iibro
Reguoruni meiiiinimiis expressum ( II Reg. xi,
adulterii ipsius David recensel. 2 ei seq.), eo quod David cum lavanlein vidisset
52. Peccaverit David ne lotus. «nundus erraret; - Betlisabee Uriseuxorem, adamaverit; deinde domuni
peccaveril, sibi, ul nobis omnibus emendaret; po- venire pvseceperit, cum absens esset vir mulieris;
stvemo peccaverii in corpus suum (qni enim fornica- noii nuilloposlmaritum ej'us reversum esse, nuniium
lur, in corpus suuni peccaf) peccaveril in corpus beHi, religiosum sane et devotuin virum, qui belli
suum, ul in Clirisli corpore redimerctur: ecce quem tempore non putaverit sibi ingiediendam domum,
vix defendendum puiabamus, j:nn cernimus prsedi- ciim socios bello videret inteiitos, nec domesticis in
candtim. Quis eiiiin est qui nolit divina magis in se | ' labernaculis, sed in prseliaribus tenloriis excubantes;
niunera, quani humana opera prsedicari? Arbilraniur postea jiissu David in bella revocalunl, sub ea prai-
etiini secuiidum apostoluui (Rom. m, 28) juslificari cepiione, ut objicerelur advefsariis bellatOribus, quo
honiinem per fldem, siue operibus Legis: jusiificelur morte viri liberani copiahi potiendse mulieris rex
ergo ex fide David, qui per Legem peccatuin agno- habcret. Et hic iioniuilla est peccaii vereeundia, et
vit.sed peccali veniani per fidem credidit; juslifiee- pudor ciilpse, quod lalebram qusesivit erroris; el iu-
lur David, b quia in peccato ejus subreplo Ecclesise jnstse necis iraii aucloriiatem sibi jure regire poiesta-
inysleria refulserunt.: lis assumpsit, sed invidiani declinavit. Culpam falc-
55. Dicilaliqtiis, qiia raiione ct iadulieriuni et ho- lur, sed lolerabilior est quae premitur verecundia,
micidiutn commiserit Dominici generis auclor ele- quain quse insoleniia pfaedicaiur, Morluus est igitur
clus.a Deo? Aliud dico : Talis auclor Dominici fuit Ufias, bellalofibus ohjectus, sed poslea iidem qui
corporis eligendus. Quid est eniin"«6rporatio, nisi euin pereiiiefunl, j'ussu David, expngnalaurbe, sunt
remissio peccaloium? El ideo exsors peccati esse perempti. Haicest historiaj series, 3n jjua pfofunda
non poiuil, ul divinam graliam et exemplo praeferret licet spectare riiysleria.
et liunlio.Dcnique ea disposilione Belhsabee el Tha-
CAPUT YH.
mar c iriier aticlores Doniinici.generis compuianlur:
Divino invocalo Spiritu, incipit detegeremysleria, qum
qtiiiruni alleraadulieritini fecil, altera commisitin-
cesluni. Ea, d.isposttione et Acliab et Jechonias, sub Davidac Bethsabeeadullerio, nec non sub ipsius
sicttl,MatlhaeusEvangelisla descripsit (Matih.i, 9 et parlu velabatitttr.
ll^aiiiiumerantur majoribus Christi, ul omnes Jio- 55. <Etquoniam David non defendendum neque

nIla edit. omnes cijin tribus mss. Alii autem le-
gunl : Chrisdanis vero suggerentesEcclesimmysieria
possimus adverlere.
h Rom. edit. ctiin Vat. iino, et Theod. mss., auta
in peccato ejus stirreclnra Eccksim mysteria. Aliseedit.
ac.rass. ut in lexiu.
; c Edit. Era- a.tque Gill. ie't mss. aliquot, matres
auctbres Domiltici, elc..Jfj)uidam'aliimss., mctlresau-
cioris, etc GWl.ve.ro iii: niargine, ac inss. nojnHilli
cuni edit. Rom. nobiscum faciunt.
a Sic Roin. edii. elrass. aiiquot. Alioe vefo edit.
sihiul ne qttis subjecluscotporis passiorii,elc, a qnibus
niss. jileriqtie non proculabeunt. AtquOdedit. Ro'm.
paucis inlerjeclis, conlra veteres alias, et mss. prse-
ferl : J7t»m'numenim ista jaclantia es'l>,hon alienam
glorinm, sed suam qumrere; non sane viderunt edi-
toios hanc senleiitiam per se verissimam, hoc loco
iibsjirdain esse:; «11111agatur de gloria in nobilUate
niajorum pnsita; quam multi qudcrunt avidissime,
tle propria sibi recle factis acquirenda niliil solliciti.
SOI APOLOGIADAVID ALTERA. m
eniin meo eget auxilio, sed excusandum recipimus, A stium parvitate, etqtiadam viflulis defecit infaniia.
vel potius praidicanduni; ne in tanto mysteriorum At vcro ille qui posiea ex legiiima conceptus est copu-
profundo vacillem, jusluui estul ejus ore utar, cujus la, popiilus Christiatius, ille sapiens atque pacificiis;
utor historia. (Jiar igitur responsorio Prophetico di- boc eniui Salomonis interpretalione reseratur, ad
ceus : Cor milndum crea in me, Detis, et spiritum re- incanam ^longsevoe resurrectionis setaiem, atque
cttim innovain visceribusmeis(Psal, L, I2).Nemo enini ad regnum illud ccelesle pervenit. Per illum autem
sine Spiritus sancti infusione, lanta divini rccesstis pupulum Lex soiula, per isiuni graiia relorniata est.
polest spectare mysteria. Elenira si iile tantiis pro- 59. Accipile etiani terltum niysterium. Quod Da-r
pheta, Spiritus sancii petil sibi munus iufundi, quid vid a Hebraei excelsnm dicunt, Latiiii humiliatum
facere infirmus debeat; cum prsesenitn eliam Apo- interprelaniur. Quis est autem vere humiliaius, nisi
stolus sancius populi.quoque se pulet precibus adju- ille qui tion raphiam arbiiralus est esse se mquakm
vari, ut aperialureiostiumad loqueudum inysteriam Deo : sed formam servi aecipietts humiticiviisemetip-
verhi. 0 si milii ostium illud Chiistus dignetur ape- sum, faclits obediens usque ad morleni (Philip. ii, 6
rire ! Pulsemus tamen ; solel enim exaudire pulsau- el seq.)'l Hic igiiur est qui sigftificalurDavid, excel-
les, quia ipsedixit: Pulsate, el aperielur vobis(Luc. sus per naluram^ sed liumUiatus per misericordiam :
xi, 9). 0 si inihi se ipse reseraret, quia Clirisliis est J sublimis in diviuitate, sed mitis in corpore. Itaque
jantia : ipse intus, ipseextra, ipsevia qua: ducit, ipse ubi Immiliatus, ibi obediens. Ex eo enim nascUur
vila ad quam contendimus pervenire. obedienlia, ex qtio Iiuniilitas, et in eo desinii. Cuiu
56. Veni ergo, Domine Jesu, et-aperi nobis fontes enim obediens dieitur facius usque ad morlem (inors
luos, ut bibamus de aqua, quam qui bibit, non 720 autem non divinitatis, sed corporis ftiil) non ulique
sitiel in seternum (Joan. iv, 15). Vel si defonle adhue obedieniia divinitatis fuit illa, sed corporis; nec hu-
tuo haurire non possumus, dignare concedere ut de inilitas majestatis illa, sed carnis. Itaque quanluin
puteo saliem liaurire possimus, unde potuiq Sauia- ad suscepiionem corporis spectat, aposlolica leciio
ritanoe illi dubilanti adhuc mulieri pollieeris. Et tu in quo Chrisli fueril humilitas, deciaravit : quod
quideiu de fonle omuibus polliceris, sed dubitanli- vcro ad nalurnm speclat divinitatis, Evangclica Ie-
bus, ut iili Sainaiilanse, fons tuus adhuc altus est ciione feseratum esl : quam pio prosecuti estis as-
puleus. Bibamusetnos aquain coelestium secrelorttm. sensu, cuni audireiis legi, dicente Dei Filio : Ego el
Et quouiam ad fontem tuum meruinius pervenire, Pater unum sumus (Joan. x, 50). 721 Unum enim
liceat nobis imaginem salleui roysteriorum videre divinitate sunt Pater et Fiiitis: sed non unum siint
coelestiuui. corporis sacramentum, ct diviriiiaiis ajternitas. Nec
57. Itaqtie, nisi fallor, por Prophelain Spiriium ( 1 solus lainen Aposlolus litinjiliatum dixit esse Domi-
sanctum intelligimus; per adulteram auteni licet Sy- iiuin,, sed ipse qucKjue se liuniileiii esse memoravit
nagogseforuicationes varias sesliniare. Et ideo multo dicens : Tollile jugum meum, qttici leve est; quoniatn
antecerninius revelatum ex Spiritu sanclo, et ex fa- milis sum et ituniilis corde (Mcillh.xi, 29). El lanieii
inilia Judaeoniin(quorum patres, et ex quibus Chri- iioii sola inierpretatioiie, sed eliam appeHatiOne si-
stus secundum carneni) Domiiiuiii Jesuin esse gene- giiatuni est; quia scriplum esl: Inveni David servum
randum(Gen. XLIX,10), qui qtiiclemquasi Jttdoetisex meunt, oleo sancto tnco unxi eum (Psal. «LXXXVIII , 21).
adultera familia natus esi, sed quasi Uiimaculaiusex Et iufra dicit: Palet meus <es tu (Ibid. 27); b ef,
Virgine. Erat sub Lege, erat quasi sul) viro familia Ego dicam illi: Filius meus es lu. Ergo David quem
Judseorum; abolendaftiil Legis observanlia, ut veri- quseiebamus, invenimus : servuiu quidem specie, sed
las substilueretur et gratia. Doriiinumveritate.
58. Habemus unum myslerium : accipiteelaliud;
CAPUT VIII.
ita lamen ut memineritis ex primacoiicepiione Beth-
sabee uaiuin esse parvulum qui mortuus est, postea Quid domus regia, in qua deambuial David : quid .na-
natum esse Salomonem : illum parvulum ex concep- datio el lavalio Relhsabee; quidve quod slaliin nucla
tione (urtiva ; istum vero Salomonetn jam ex .profes- i . visa amata sil, significel.
sione conjugii, Liquel igitur per David jnlefligi pro- •10. Hic ergo David intra domum deambulavit
phetam, per Prophelam populum propheiieura, ex suam. Quseutique domus est Chrisii, nisi illadequ.a
quo et ex Synagogaprimus ille qui natus est (quo- dicit: Quia apud Palretn meuiri mulim mansiones
niam degeneraverat a inajorihus suis per flagitia for- sunt (Joan. xiv, 2) ?In illa ergo rCgia situs huma-
malus, et per vitia concrelus populus Judseorum) ad nam conditionem nudam vidit, el miseratus adaiiia-
resurrectiouis seieriiiiateriipervenire noi.i potuii, nec vit. Erat enim adhuc nuda viriulum, quia ;per insi-
in virttni perfectum excrescere; sed in exiguawen- dias serpentis genilalibus era'tnatura3 sute ° exuviis
a Mss. pleriqufi cum edii. omnibus, Hebrwidicu.nl. b Rora. edit. sola, et: Ego primogeniium<ponamit-
Laud., Torn. et.alii noniiullireslituunt vocem, excel- lum, excelsumprmregibus lerrm.Forte voluerimuelof
sum; ad quam videnttjr respicere quse infra sequun-' ad eum versuinalludere; sedEra., Gill.ac inss.&in-
lur, Davia excelsus per naluram, sed humiliaius per nes nobiscum faciuni.
misericordiam.Neuiram tarnen interprefatjoiieiii us- c Quidquid inter voces, exuviisdeslithla, et illas,
piam reperiinus, sed tanium Davidemllebroea sjgni- Qumramus quoe ista «7, coiicluditur, iin .edit.dtojiu
iicalione idem esse ac ditectum. prailermissum fuerat, cum inaliis binnibus^edil. et
 '
«03 SANCTl AMBROSIi 904
destiiula. Neque enim verisiniile videtur, ut anie i. coiiiiiiemorans, sicuf habes : Fusca sum etdecora,
doinum regis mulier nudaretur, ante dorntim tegis ftlia Hierusaletn, ul labernacula Cedar, ul pelles Salo-
femina se lavaret (II Reg. xi, 2 et seq.) : quasi locus monis (Ibid., 4). Habes causam qua ralione se Ia-
lavacro opporluno alius esse non posset. Non qua- vare gestiat, quia fuseam se esse commemorat. Nam
dral, non congruit,.non cum fide convenil: distata quasi iiiierroganti Joanni, qua ratione plebs n~ulla
vero, abhorret a sensu. Talem rex, tam petulantem, concurrens gestirel lavari, respondit: Fusca svm et
tam procaceni horrere potuit, non amare. An illa, si decora, filia Hierusalem. Quia fusca est, lavari desi-
non viro verecundari, necregios saltem vereri potuis- derat; quia decora esl, videri nuda nOnnieluit. No-
selaspectus? An illam, priusquam rex videret, nec lile, inquit, aspicere me, quia offuscata Suin, quia non
minislri ejus arcere potuerunt? eslinluilus me sol. Ergn fuscamur, quando non vide-
41. Ergo si hoc cum fide non potest conveniie : mur a Christo ; sed quando videmur, albescimus.
quseramus quse ista sit nuda, videlicet humana con- Vidit ergo eam ille cui nuda sunt omnia, et interna
ditio, omnibus vestimentis exuta naturae, Carens pectoris occulta esse non possunt; quia scrulator esl
amictu immorlalilaiis, et innocentia? spoliata vela- cordis et renum : nihil liuic tectum, riibil est invo-
mine.Nudus est enim qui peccalo nudatur el culpa. Itittim. Vidit Ecclesiam siiam riudam, et vidit, et ania-
Depique ille primus nostfi generis peccator, atque 8 vit. Vidit iiiidain dileciam, et quasi filius charilalis
utiiiam solus, antequam peccaret, niidum se esse non adartiavit.
sensit, posteaquam peccavit, nudum se esse vidil; et 45. Videle quemadmodurii videat, videte queniad-
ideo lcgendum foliis pulavit, quia ntfdiim se esse modura vocei. Nonhic adulierii opprobria, sed my-
cognovit. Facttis esl igilur ijle sibi nudus, postea- sieria casiitalissunt. Totaes, inquit, formosa, amica
quam factus est reus cnlpte. In illo nudala esl omnis mea, proxima mea, el reprehensio hon esl in te. Ades
htimana conditio, per suceessionem naturse; non so- htic a Libano sponsa, ades huc a Libano, transibis et
lum culpse, sed etiam serumnae obnoxia. Ergo ille se perlransibis a principio fidei (Cant, iv,7 et 8). Et bene
nudum sensit et vidit : unde ila est omnis noslracon- a principio fidei. Ergo ubi fidem habes, aclulierium
ditio, ut qui se iiiidtim putaverlt, nudum et videat et timere non debes; fides enim conjugii est, fraus
sential. Denique qui diviiias concupiscit, niidus est: adulierii. Sed ul adesse possil a Libano, ante prae-
qui cohtemnil, opulentus est. Adeo stius cuique sen- misil dicens : Exsurge, veni, proxhna mea, fonnosa
• sus ferumna est, et sua cnique virtns expers iujurise mea, columba mea, perfecla mea (Cant, n, 10). Proxi-
est. Ergo humaiiam conditionem primo per Legem ma, uliquefidei desiderio; formosa, decore virtutis;
sibi Christus in 722 conjugium vindicavit, quam columba, gratia spiritali. Pennae enimcolumbaedear-
rbpudiavit postea. Unde et ait : Quis liber repudii J gentaioe setemam illam significant potestatem; et co-
malris veslrm,quo dimisi eam (Esai. h, 1)? Hoc igilur lurtibsa volatus sancti Spiritusproeseniiain deelaravit.
genere Christus farailiam suara nudam vidit, et ama- Vdcal igiiur ad se eam Christus, iit veniat; quoniam
vit : amal enim sanctam Christus aniuiani. Denique spiritalibus jam pretiis dolala veuiebal : Qitia ecce,
amabat Jestis Lazarum et Mariam : amabat Christus imjuit, hyemsprmleriil, imber abiit, discessit sibi, florcs
Ecclesiam suam, quamyis niidam, quamvis nitlio ad- visisurilin lerra (Ibid., 11 et 12). Yidele723tT,,em'"
huc virlutum deeore vesiitani. admodtiiii sancta invitelur Ecclesia. Hyems, inqnit,
42. Denique iitsciamusproposilsedisputationi Scri- discessit sibi, ne hyemem nuda formidet, liyemem non
ptnrarum serieinconveiiire, discamus Ecclesiam inun- lemporis, sed infirniitaiis, quse agrum animaa fecuri-'
dam,discamusq'uoerenlem, fesiiiianLemellavaniein se dumoiiiiii floredispoliat. Est enim hyemsnonierreni
anledomum Cliristi.quandobaptizabiit Joannesin Jor- solis, est hyems mentis, qiiando animo frigus iilabi-
danedicens:Ego quidembaplizovqsinaquain pmnilen- lur, quando vapor animi evanescit, quando solvitur
liatn :quiaiiletn venitposlme, forliorme est, cujus non vigor sensus, quando nimius burnor exuudatet men-
sum dignus calceamenla portare:ipsevos baptizabit in tem gravat, quando interiof caliginat aspeetus. Et
Spititu sanclo (Matth. m, ll)>Ergo qtiando bapti7.a- ideo ait Dominus : Vidcle ne flat ftiga vestra hyetrie
batur plebs in poenitentiam, Cbristuni utique domui 9 vel sabbato (Malth. xxiv, 20). Bonum enlm ut tunc
ejus jam vicina quaerebat, ut pervenifet ad gratiam. dies judicii" vel mortis adveniat, cum viget aniini
QuairebatergoaJoanne Cliristum Ecclesia dicens: An- hlanda temperies, cum coeleste mysteriuni serenii
nunda mihiqueni dilexit anima mea (Cant. i, 6); ipsum luce resplendet, cum cor nosirum ardet in nobis.
causum desiderii, ipsura causam lavacri sibi esse Tunc enim Cluislus esl ptsesens, sicut testantur in
mss. habeatur. Illorum aulem verborum loeo tanttim- ad liisloriae animam, ul sie loquamur, id est, ad
modo reposiia fuerant ista : VidUergo David mulie - mysticam inleUigeiiliam, quam ad ejus corpus, hoc
rent nudam lamnlemse. Manifesium vero esl inemo- est, litteraleni narralioiietn. Qua eiiam raticme loci
ratas lineas idcirco fuisseab ediloribus Romanis re- coinptures ipiiusiiiel Ambrosii ciniciliandi suut uipu-
secatas, ne verilas historise destruerelur. Veruin cum la lib. 1 de Abrahamcap. 9, nuineriis 87 cuni libri et
hic aucior supra c. 2, n. 5; c. 5, n. 7, 15 et 16; c. 4 cap. ejusdem nuuiero 89, et lib. deJgseph Patr. c. 1,
n. 21, et c. 5. n. 31, facti veritalem expressissimis numerus 4cum libri ejtisdeni cap. 50, num. 15. Ilem
verbis astruxerit,. quis putei eum in lam paucis pa- lib. deTabia c. 5, n. 57 et58, cumejusdemlibri eap.
contradicere ? Ita igitui- hnnc 2, num. 70 et seqiienlihtis. Videsis etiara.proeniissain
gellis sibi adeo turpiler iit
locum inlerpreiainuf, historiani qtiidem nequa- a nobis huic tractatui Admonitionem.
quam neget, sed mullo magis ad tendendum doceat
905 APOLOGIADAVTDALTERA. m
Evangelio * Ammaon et Cleopbas dicentes : Nonne tLlunicani meam, quomodo induam eam? Lavipedes
coi nostrum ardens eral in nobisht via, cum aperiret meos, qtiomodoinquinabo illos (Cant. v, 5) ?
nobis Scripturas (Luc. xxiv, 52)? Viget aulein animus 46. Quam igitur tunicam eStuerit, et non invenerit
quando etiam flos videtur in lerris. Quis est isle flos quemadmoduni induat eam, de Scripturis, si possu-
boni odoris, nisi ille qui dixit: Egoflos campi, el mus, revelemus. Est enim qusedam lunica corpora-
' liliumconvatliutn
(Cant. ir, l)?De quo elin Esaia scri- lis, sunt cupiditatura qusedam inlexta velamina; et
plum est: Et exiet virga b de radice Jesse, et virga ex ideo interdum melius esl nudum esse corpore, qnain
radice ascendetet flos ex virga exiet(Esai. xi, 1), Radix corde velatum. Unde etiam Paulus nos admonet
ulique familiaJudseorum est, virga Maria, flos Marise exspoliari mnlio esse melius quani supervesliri, di-
Chrislus, qui quando nostra resplendet in terra, cens eliam alibi : Exspolianles vos velerem liominem
etin agro unimoeredolet, vel in Ecclesia sua vernat, ctitn aclibus suis, induite novumqui renovalur in agni-
nee. frigus possumus limere, nec pluviam vereri, sed tione, secundum imaginem ejus qui creavit eum (Co-
exspectarejudicii diem. loss. III, 9 el 10). Ergo quse exspoliata est, et pedes
44. Et ideo Ecclesia ut hunc florem videret, omni lolos habet; et ideo quselavit, nescitquemadniodum
sludio festinabat, sicutipsa testaturdicens: In cubili, inquinari possint. Obliviscitur enim per gratiam,
in noclibus qumsiviquem dilexil anitnamea : qumsiviI ( quod hauserat per naturam. Magnusigitur hic estju-
eum, et non inveni:<vocavieum, el non exaudivilme. stus amor mulieris ante David regiam se lavanlis.
Exsurgam ilaque, c el inlroibo in domum, in forum, et 47. Yerum non solum iavit, sedetiam vocavit; ut
plateas, et qumramquem dilexit anhna mea (Cant. m, in eodem accepimus libro, dicente sancta Ecclesia:
1 el seq.). Qumsivi,elnon invenieum...Invenerunt me Veni, frater meus, exeamusin agrutn, requiescatnusin
custodesqui circumeuntcivitatem,me percusserunt, et castellis, diluculo surgamusin vineas, videamusst flo-
tulerunt pallium a me (Canl. v, 7). Videtis quemad- ruit vids (Cant. vn, 11 el 12). Nnn soluni igitur lavat,
modum quoerat quem desiderat invehire, ut non ti- sed etiam Christum ad se venire provocat et invitat
ineatvulnerari. Sed hseevulnera non metuenda sunt, dicens : Tibi dabo ubera mea(lbid,). Nec suatan-
sed optanda; quia vulnera charitatis sunt; d sicUt tum, sed etiam nova ac vetera pollicetur, sieut ha-
ipsa dicit: vulnerala charilate egosnm (Ibid. 8). Bona bes : Nova et velera, frater meus, servavi libi (Ibid.
charilatis vulnera. Denique utiliora vulnera amici, 15). Et quasi amoris impatiens quoerit adminiculum
quam voluntaria oscula inimici. alicujus, a quo Chrislus rogeiurul veniat. Yidel.eses-
CAPUT IX. tuanlem, videte desiderantem : Quis dabit, inquit, te,
frater meus,laclantemuberamalris mem(Cant. vm,l)?
Eamdein maleriam prosequitur, oslenditqneEcclesiamiJ
Etquaratione quserat, et qua gratiainvilet,et quera-
Chrislo, qui velalam Synagogam despexeril, nudam admodum possit lenere, demonslrat: quemadmoduni
placuisse; lumejusdem ad itlum inquirendumardo- foris morantem exspectet, oslendit : et ut domum
rem describit; ac demum Legis solutionemin Urim suam
ingrediatur, implorat dicens : Inveniens teforfa
nece adumbratam explicat. osculaborte, assumamte, et adducam te in domum ma~
45. Merito ergo nuda, quia pallium perdidit: aui. tris mem,et in secretum ejus qum concepit me (Ibid.
fortassis ideo nuda, quia nonnumquam virtutis est 2).Vides quemadmodum nuda sit, qtiaenon polest le-
opertuin non habere pectus, cornon habere velatum. ctum habere secretum intemeratoeutique naluroo, se-
Denique velatam illam, hoc est, Synagogam (II Cor. crelum inlimse conscienlise, non designatum aliqua
iii, 15et seq.), quaehabebat velamen in lectione ve- teineritale vitiorum. Hortus enini claususeslEcclesia
teris Testaraenti, quod raodo revelatur, quoniam in saneta, el immaculata virginilas, quse ideo hanc gra-
Christo evacuatur; velatam, inquam, Synagogam tiam meretur a Christo, quia Verbum Dei quresivit,
Chrislus despexit et 724 sprevil; unde hodieque desideravit, invenit, advigilans anteostiasapieniiae,
velamen super cor Judseorum est positum. e At vero sicut ipsa dicit: Beatus vir qui audierit me, et hotno
eaqusetota ad Dominummente convertitur, nuda est qui viasmeascustodierit, advigitansmeisosliis quolidie,
alque perspicua. Cum enim quis conversus fuerit ad 1) cuslodiens posles mei inlroitus. Exilus mei, exitus
Dominum, velamen auferetur; ut gloriam Dei spe- sunt vitm(Prov. vm, 54).
culantes videre possimus.Denique eliam alibi naciam 48. Sic Ecelesise suseChrislus speciem concupivit
esse virtutis indiciumest, quia scriptum est : Exui et paravit sibi eam uxorem adsciscere. Sed quia

» CodexTorn., duo discipuli; alii ac edit. omnes,
Atnmaon et Cleophas.Sic eliam nuncupanlur ab Am-
hrosio tum alibi, tum maxime in Comment.in Evang.
Lucm,cap. xxiv, quia de re plenius ibidem dissere-
mus.
b Rom. edit. cum rass. aliquot, de radiceJesse, et
lectio eliam LXX
flos de radice ejus ascettdet; quae
et Vulg.auctoritate coiifirniatur. Era. lamen, Gill. et
plures mss. habent ut in textu.
c Ita mss. omnes,-alque edit. Era. et Gill. Rom.
vero, et eircuibocivitatem. Certe hanc eius leclionem
PATROL.XIV.
LXXatque Vulg. stabiliunt, a qua nec mulliim rece-
dil Ambrosiuslib. de Isaac et Aiiima,cap. 5, num. 58,
ubi habet, ei qumramin civilate.
d Sic. Rom. edit. et mss. aliquot; Era. vero et
Gill. cum aliiscod. manu exaraiis, sicui ipse dicit;
Vulneratm charitalis ego sum. Minus bene, cum hsec
Ecclesisetribui manifestum sit.
c Edil. Era.
atqueGill., Alveroeam qum tola ad
Dominum mente convertilur, ul gloriam Dei speculan-
tes videre possimus,Chrisliissuscipitatque amplectitur.
At Rom. edit. et mss. cod. liabent ut nos supra.
29
 907 SANCTl AMBRfMi 908
crat sub Lege (siib Lege enim Petrus, Joarines, {i II). Et alibi virgam riuciiiain legimus, per quani iu-
725 cselftriqueapostqlici vifi), prlus rios Obsefvan- lelliginjus jus quoddani et sumniam prpphetise, quse
tioe corporalis vinculis Yelaxsiidos phtftvit. Quamvis iiiofe iiueis foris amara in coniee ; dura in ,medio
enim Lex feiigiosa, Lex j'usla, siciit Uriae pefsbna in- tesfa, leriera irtfus est et fructuosa. Etsi igitur in
diicitur; qui tam feligiosUs et casttts fuit, lit regres- iiisiofia atnaribra audiiis, in lypo dura cognoscitis;
siis e bello uxofera non recogrioscefet, nee iiitnifet speriiie iameri in mysiefio fructuosa. Adulterium, in-
ad eam; a tamen quia Urias iri D.rivid,hoC esf, viro qiiarii, in typo 726 salutis est factum ; non enim
huniili, copulam cogriovU Ecclesiae, a Syiiagogaecon- adiillcriuiii bmne damnaindum est. Denique ad Pro-
junctione discedens, locurii futuris iiiiptiis pfsepara- plietani dictum est: Vade, accipe tibi uxorem forrii-
vit. Unde et Joannes lypuiri accepit Legisy qtii quam- cafiuni (Ose. r, 2). Doraiiius hoc jubet cuni -ea.quae
Vlsesset ex Patribus,parari viasDoiriini rthiiliavit et lbfnicata fuerit, esse conjugium : cujus-'conjugii, ut
Eeclesise copulam proplietabal; et ideo oceisus ihdu- supra diximus (Supra, cap. Shujus libri), parlusest
eiiur, tit defeelum legilinne obsefvaiioiiis osierideret. Chrislus. Narnque filib qui ex fornicatione esl nalus,
Lex enin» et propbetae usque ad Joannem. Ergo jam a Domino nomen iraposiium est Jezrahel,
qnod divi-
Urias occisus e£t in lypo Legis, ut Synagoga Legis riaestgeneratio. Si ergo pia illa copula fofnicariae,
laqueis solverelur, quoftiam quse sttb viro esl friulief, i I eiiani ista utique pia socielatis adullerae copula est.
vivente viro, ligaia est legi; si autem mortuus fuerit Sed ilia de Judieis. De divinis autem non audeo,- II-
vir,-solula esl a lege xiiL Igitui"'vivenle viro, vocabi- cet piiiiiJ, adulteriura nominare, ne queni vel sonus
lur adultera, si junela fueritalieri viro; siaulcni sernibiiis offendat, licet sensus venerationis in
morUius fuerit vir ejus, liberata esl a lege vifi: ita
sit; quod potesl tamen caulius dici, elsi
ut non sil adultera si ftieril cumalio viro/Ergo non b prbihptu rion expressius, ex disparibus copulis contubernium
adulteia huinanse condiiionj, quoe licel subLege fue-
lauieii aholita observantia pium factunt est, cinu Yerbum caro faclum est. Non
rit, quodaminodo Legis, surit enim
n gratiam vindicala est. legitima consortia divinilatis el carnis ;
hec ui qubflani foedere conveniiint nalurse, caroani-
49, Legis auieni observaiuiam rton Ghristus abo-
riise et ariima carui, iia.eiiam d.iviuitas et caro justi
levil. Urtde elUriam non David occidit, sed occidi
seivarif qubdaiunjodo thpri legem. Suseepit carnera
a beliatoribus passus est: hoc est, profanari riiurii
iJeiis, assiimpsit animam, per inusitaiam nee legili-
observanlioeex Lege venieniis, per ineursranem bar-
niam incarnationemconsortium fecit esse legitimum,
barorura et captivitaiem Judmorum passus est Chri-
ut sit Deus orania in orariibus.
sttis.DeniqiieCrias, luxmea dicituriQuseauiemChri- scias esse mystefiumf irilefpfetafe
sti ltix _ nisi Lex et Evangelium? Si enini crederetis . •< 51, Deniqueul
vocahufa, David enim accipis in lypo Clirisiij Reih-
et
Moysi,crederelis milti;demeenimille scripsil(Joan,v, sabee filia sabbati, aulfilia
lux Christi in piena, vel puteus diiiiur
46). Quia Lege praecessil, cujus poslea filia
in Eyangelii gratia qnasi c in lieptuniyxo spiritu jurajncentivQriid igitur expressius; qUarh' qiiod
sabbali caro Christi est ; quia misif Deris Filiuin
universa iiiundi Inijus implevit. Hinc ergo Legi car-
stium fa.cium ex muliere, factum sub Lege ? Eadem
neni sustulit vel Ecclesiara et sibi junxit-: cujus Le-
plena, quia in passione ejus Legis est plenitudo, vel
gis lumen populus liostilis imminuit, quando Legis Jesus enim plenus
sancta violavit; Iraminuta ergo lux Dei est iii populo qula plena gratia Spirilus sancti.
sancto regressus esta Jordane. Eadem eliam
Judseorum ; qiiia csecitas ex parle in Israel contigit,- Spiritu
hoc est, religionis etfidei.Et bene
donec pleiiiludo gentiuni inlrafet, et sic bnjuis Israel piileus juiamenti,
salvus fieret. - puteus, quia Ilttmina de venlreejus fluentaqti;evivse.
Hanc ergo assuinens sibi Deus Verhumj GopulanJfe*
CAPUT X, cit esse legititnam ; quod njysterium illae nuplioe de^
Renqvaia allentione, aliius mysteriutn in adulterio signarunt, qu;c suul in Ganticis eaiilicorum, quibus
Davidico lalens, nimifum Verbidivitti,cum humam Chrislo Ecclesia, et spiritui caro.nubit. Et ideo cir-
nqiura conjunctionemscrutdtuf, .... . ; cuincursabalet quserebat ubique Dei Verbum, quia
'
et
8.0. Supercst adlmc quarlnm mysleriura,-.quod, yulnerata, quia niida, quia adullerain omn'ibus,-.etsi
- immaculala in Gliristo, quf)erebatcaro niisefaredenip-
quoeso, placidis accipialis auribus, el nuentem no-
stram, iion verba pendatis; n«n enim in verbo est lorem.-
refinum Dei, sed in virtule. Adulieriiim factum est, 52. Hanc sibi Christus junxit, ul immaculatam
el homicidium facium. Iloc est qnod dictum esf- *id reddefet;- haric soclfivily ui aufefret adulieriuhi. Et
Pfoplietain; Sutne iibrbaculurii htlchium (Jereth-. f, quia shb LegeeYat, riiOfiehdum*fu.it, ut liberafetuf ai
.« Iiaedil. qmnes, acpauei mss. Godex Torn,., ta~ ihideiii edil Efav et iriss. duo, lariien oUildest Legii
men ubiUriainlerfectO;, David-,.hoc est, vir humilis.Cb'- quodnnmodo (inss., " quetnadmpduin) observantiaLegis
jiuCariicoghovitEcc.lesim.Mieod^, .lamen ubi veri Dd- in «gratitim,- etc. ,,,.:
vid, htic esi, viri humilis, copuldm coglwvil Eccksia^, Mss, aliquol, edit. Era. ac Gill. in niargine, iii
Aiii qtialuor, jaine«.,ii(i.i,PriasDavid, hoc est, viri-hu- hepidhiyxo sepdformi spirilu. At glossema est. Non
mitk ebpiddihio'giidvif,Ecclesidi, e'ic". .. , . ^ diibituti atitem quin alliicialiirad candelaJiruni veteris
; b'K6rii., M\i;,tidii.tiefa huiiitiha cOnditib;;">lioe duoe Legisj in JJUOerant lucerntesepteiijjquibus septifor-
ac riiss: (iniiieV,Ihhian&cphditibni;^iiec riiale, sl.yd- niis gfatia saricii Spifiius: desigriaBattif.;
cem ddtiUefd, de' Ecclesia dictahi inTelligas. Rufsus
<jfjg APOL6GTAbivib ALTERA. 916
Lege, ui per iliariimorterij velut qiioddanj Legis et AL" 56. Yideie quatri ir.ulia. Primo bhiriium , quod
carnis matriinonium solveretiir. Morltia est igilur Deus pitts el miserieors esi, ef quse liobis adversat
in Chrislo caro, tii nos moiliflcaii Legi per corpus cbnlingunl, pro preiio nosiri erroris excipitniis. Di-
Cbristi, sicrit Apostoliis dixit (Roin. vii, 4), essemus dicimus igiiur captivitatem preiium . esse peccaii;',
alterius qui ex mortttis resurrexil, et passipnes ctipi- hssc enim deceriiiiiir poenapro crihiine. Deinde illud
dilatesque carnis, et cogitationes peccatoruni quseper adveriimus quod fegurn lapsus, pceriripopuioruni sit.,
Lcgeiri erarit in membris nosiris, in illa morte mo- SiciUehiih eorum virtute sefvarijiif, ita etiarii eifofe
rereniur: nos auterii solufi a Iege mortis, quasi peficlitariittf. Uiide bptaiidtini esl ridbis, ut regerii
nova Chrisii copula, in novitate spiritus resurgere- gloriosum atque perfecttirii liabefe pbssirijus. Nos
mus. ergo qui regem voluiiirisiiabefe peffecfum, Ddriiiriuni
55. Et tainen qui Legeni in Chrisli carne solve- noiiiriius liabefe peifccium? An vero llli pbssunt
iuhi, eamque pulaverunl esse yiolandam, oraries velle homirierii esse peffectiim, qui Deumiibliinl esse
jussu Dayid a beilatoribus interempii sunl. Qiio indi- perfeciuin ? Iliud eiifihi bfevitef iexlus operalur lii-
cio osienditiir id, quod posteriofa docuerurit esse storiaj, uf advertariius quam cilo venisespes secula
sigiiatum, quod eoruni qui Ciiristuin inleifecerurit, . sit. Sbn riiediocfe aulerii, qiiod Naihan detninliavit
727 nuilus evaserit; idque evidentissirhe rcvela- I5 ei, lioc esl, infefibf propheta. Gravis 728 eiiim ye-
tur, eos quos anie mortein assurripserai Jesus, sicut recuridia pudorque delicii, ab inferiore reprchendi,
JudsROS, perisse parvulos et informes : eosivcr'6 quos" Yideiis' quod culpa graiiani minuat. Sciebat Naihan,-
posi morlem adscivilin nuiueruiri filicirum, reg"nq" qtiod David riesciebat: adep' cafigapat animus bbum-
esse servaios. Unde juxta lioc mysteriurii conveji"it tfatus qUadamriube Viiiorurii.beinde iilc est Nalhan,
quod primtis in Judseis fuerit partus infirmus ; ut qui in superioribus David accep'liim bpmiuo proptie-
poslea in Chrisiianis Ueret fructus seternus. tavit; uf dolefet ebdein redarguenie peccalura, quo
pYopheiauie, iriefittim fuerat pra>cfic:itum.
GAPUT XI. 57. Sedjam hiysleriunj fequifamus. Duo, inquit,
Parabola Nttihan ptoponilur, alqile ad seiUUmtiibm- viri etdrii in iihd civilaie, uiius dives, el cilier pquper
leiii, ihbxqiiead dilegbficrihi trdduciiuf. (II Reg. xii, 1)'. Quis esi liic dives au"t pauphr, nisi
54. Sed jarii ad nuniium Irahseamus. Narii supe- fbrte ilniis popiilusJudaibfum, et alief pbjiulus Chris-
rioribus diebiis traeiatus nobis de illo irividioso tiaritis? Ille dives iri Lege, dives elorjuiis Dei sibi creT
aduilefio et horiiieidio David proplielse fuil, decur- dilis, dives propheliis, dives pfaciilfs; hic vero pau-
sisque inysteiiis rion-SoIumnfhirquod cohdenirtaie- ., pef. Seci hoiite iiaiic fefugeVe paiijjerlatem, quam
luf ; sed eiiairi qtiod laudareluf, iiiveiiimiis. Niinc (y sentiifur fegnuih ccelbfuriV.Scnptiifri est enim :
tfaetatus incipit esse de niiiiiid qiiein decursi psalmi Reali ptiuperes spifitu, qiioniaih ipsorum esi regnum
liiuiiisjari) saepe fepetitiis osiendit. Sic enim esi: cmlortihi(Matth. v, 5). Boiia paupertas, quse quod
a Psalmus Ddvid hilcllcctus, cum venisseiad eiim Nd- liabuefi!', nori aiiiitiit. Bona paupefias, quae si tlie-
tlian pfophela,cum intrassei dd Belhsabee(Psal. i, 1). saufos hori habet pecuniae, hrfbet tanien lliesauros
55. Iiaqiie et bajc pafs hisiofise reiexencla est ,• sciehtiae' aique sapientiai. Nolite, filii, quasi vilem
quseiiiijiismodiesl. bives, iiiquit (II Reg. xii, I el secj.); despicere paupeftateih. tsie"pauper clamavil, et Do-
et paiiper inlra unam erant civiialem. Diviti m.iilta minus exaudivit etttn (Psal. xxxfu, 7). Noliie quasi
armeiiia^ riiuliaebves ; paiiperi uria ovis, quaj cfe magnis invidere divitfis': DWies cguerunl et esurie-
parie et vino paiipefls afebafuf, et iri sinu ejiis re- rnnt (Ibid., 11). Sed si vultis habere bona,;,Do'mi-
quiescehai. Yeiiit iiospes ad diyiiem ; dives iiequc num quserite : Inquiretites enini Dontintim,^non defi-
de afniento siib, ueque de' gregibtis suis aliquid..aiis? cienl onini bono (Ibid>), Ergo nolite recusare omhem
iiilii, sed uiiam ovem pauperis pccidii. Hoc ubi crig- paiip.ereni, Pauper crat, Petrus, el quem donaret,
novfi, David: Morieiur, inqttil, vir ille, et resiiniei ntimnitilum non hahebai ;• sed-pretjosioreinomrii pe-
qiiadrupium. Respbndit illi Nailian : Tu.es. beinde _...ctiiiia dcmabai saluteni.•P/Puper ille Craf Lazarus in
apertiit ei coeiesle mandaiuni, dicens maiidasse D6- 10 Evangelio (Luc. xvi,, 19 el seq:); sed ille qui rtn-lein
liiiiium quoil mulia illionna, id esi, opes regiasr.sub- osiro (liyes jacebat ct purpura,- optabat ppst-cxiium
laiode pasforum numfefo, coniiiiiiset, qupdqne in vitse,:stillantedigilo paiipnrisreff.igerari. Quamvjsille
eiiiiJ suarii niisericordiam profudissei; et ideb qup- oslro superbus regio et purpuraiis vesiibus yulnera-
riiam peecato exasperasset Donjjnuni, abducenda ejus pauperis dives fastidiosushorruerit, lamen in infer-
oinhia, fapierida ab hostibus, depopulaudam domum. nis Iocatus optabat eo loci fuisse qtio Lazarus. Quo.
Tuncait ilie : Peccavi. El respondil Natlian : Quo- locplectio non videtur. pecuriiarum diyitem jiaupe-
nifini peccasse te coririleris, remiftet iibi Doinintis remque describere; sed,eiinj pauperem qui pro fide
peecaturij; sed lilius iuus qui natus est ex Rethsabee, et devotioiie vulnera corporis non horruerit, " ' faniem
mofieiur. Hoc filio ygfotahtej David flevit, hurtji ja- jejuiiiumque loiefayefitv '
'".': /
ciiii, cificio s'e 0'p'efuii,jej^uriavU: rilii mo'rtuuni,cog..; 58. Cuui igimf hab.efeipopuTiis.JiidaJbfuniiii suis
novi.l;-surrexit,- lavii, ccenavitvaliosconsolatciS' est. gfegibtts plurimas' copias hostiarum'; tariieri unam
* Rbiiivedii? sola', PsciliniisSavtd iii ftiietifcSeTfl' fffteinj''ain'supfa' 61)1s:e
fvfituiiia^l' calcemj.pag.''711,
magnam fuisse c)lirii;iri Psaftefii^ ittiilbfum' cfi^tifst-
 911. SANCTI AMBROSII, ? 912
pviculam (juam populus ille pauper habebat, eripuit, _i tus, conjicerep.oterimus, quamniisericqrdiammagnani
gloriosafillam subjiciens passibni. Vis scire quam volueriidesigiiare. Legimuseniin in sancto Hiereraia:
bvem ? Sicul ovisad vicliniamducliisesl (Escti.. LIH,7), quis es, Domine?Tufecislicmlumel terram, in magnavir-
qrii pane pauperis alebalur, etpoiu pauperis utebar tutelud, etbrachioexcelso (Jerein.xxxn,17).Virtus er-
tur, et in sinu paupefis doririiebal. Nostris enirii ute- go magna ccelumfecit. Quaeest virlus magna; Patris, an
hatur aliinenlis, in nostfi peetofis greraio quiescebal. Filii?MagnautiquePalris virius cst;ipse enim per Fi-
Nam iri Jiidaeorumsiiui quiescere se non posse me- liumcoefumfecitet lerraiiJ,;sicut habes: Inprincipiofe-
moravit dicens : Filius Iwminis non habel ubi captit cit Deuscwltimel terraih(Gen. i, 1). Sed tamenel Filius
suuriireciinel (Luc. ix,,58). magna Virtus est. Namcum virlulem Palris Filiura lege-
59. Et.venit hospes, inquit, ad virum illum divi- ris;(I'Cor. i, 24), sicut habes Christum Dei sapientiam
teni, Quis esl iste hospes, nisi miserabile peccalum? alque virtutem, utique cum virtus Patris Filius sit,
Etehirii ciilpa iri hunc riiundum tamquam hospes magna virtus est Filius. Quemadmodum igitur omnipo-
irilravlt, afiena' noslrsB et peregrina natufse. Ttaque lens denegatur, quem fateraur riiagnariiDeiesse virtu-
rioh de suis gregibus hostiam obtulil; sed accepit tem ?Hsecigitur magna virtus coelumfecii; quia Coelurn
ovicuiam paupei-is; et occidit illam. Cujus quidem fecit el Filius , sicut habes : Omnia per ipsum faclq
passio licet:quibusdam a ad sacfificium salutafe prb- ]5 surit (Joan. I, 5). Ergo si et Pater fecit et Filius,
fecerit; tafnen videtur illis sui fuisse furbris alimeri- utique facti unitas bperationis indicat unitatem. Non
tuih, et eibus culpae, incentivumque peccati.Denique ergo operatio Patris et Filii discrepat. Si aulem Una
Judas panem accepit a Christo, et tunc magis reple- operatio, una utiqiie operalionis potestas, el majeslas
tus est diabolb; quia non accepit ex fide, qui tara una factorum est. Haecde Palre et Filio.
liospitali Doniino 729 pfodilionem parabat. 65. Quid ergo silemus de Spiritu, prrcsertim cum
60. Et iralus est David ad illum yirum. Diximus Scriptura nos divina non patialur silere? Dat eniin
quod per Propliefarii Judseorum populus declaralur, locus opportunissimuin testimonium ad sancti Spiri-
et ideo sub hac ligura se ipse condemnat. Dignus est tus unitaiemcumPatre etFUio730coraProuandam,
morte vif ihe qtii fecit hoc, et oviculam restiluet in ut ejus quoque operalionem ab opere Patris et Filii
quadrupluiri, ho'6'e'st, periturum populum Judseo- dissociare nequeamus. Legimus enim magnam virtu-
rum, sed'cumulalioribus bonis fruiturum populum tem Patrisesse, quod coclumfecit; magnam virlutein
Chrisiianiim; quia prsesiabUior est prscsentibus sta- etiam Filiuin esse, quoniam coelum fecit: nec solum
tusqui exresurreclione debelur. . fecii, sed etiam firmavit: Verboenim Domini cmlifir-
61. Propositum mihi fuit, ut meminisse dignamini, mad sunl (Psal. xxxn, 6). Ergo si et fecisse et fir-
adversus eos qui homicidium adulteriumque sancti ( I masse coelum magnoe virlulis est, eliam Spiritum
David afgiienduih putarit, qualicumque meo respon- saiictum a majeslate magnoe virtutis separare non
defe sermone : etita favore yestrse unanimitatis tra- possuraus; quia scriptum est: Et spirilu oris ejus om-
ctatus nostfi cursus evasit: ut praedicandus ore om- nis viriuseorunifibid.). Naraquecum ccelum fiefelet
nium videretur, quem putabamus non posse defendi. terra, superferebatur Spirilus; dequo alibi ait pro-
Sed qiioniam nostro vir sanctus auxilio non indiget, pheta David : Emille Spiritum luum, et creabuntur
jam ipse Vobis pro se loquatur, et factutn suum ip- (Psal. ciu, 15). De quo eliam alibi dixit: Quoniam
sius dicia defendant. videbocmlos tuos, opera digitorum luotunifPsal. viu,
, iCAPUTXIL 4). Non enim corporalibus digitis Deus ccelurii fecit
et t.erram; sed Spiritus gralia sepliformis, illovide-
David peccalum suum Deo confitetur, compositopsal- licet digito de quo habes in Evangelio : Quod si in
mo L, cujus hic verstis aliqtiot expiicanlur; hnpri- digito Dei ejicio dmmonia (Luc. xi, 20). Hunc enim
mis qumsit magna misericordia, qumve mulliludo digitum alibi Spiritum dixit, sicut liabes : Quod si in
misertilionum^ihquiritur ;tumdocetur„ soluth Deum spirilu Dei ejicio dmmonia(Malili.ii.il, 28). Si igitur
iniquitates noslras delere, qumcumlalere non possint, Spiritus Dei digitus est, quoniam brachium Dei Filius
. exemplo David stmt confitendh. Demum Arianos in j ) est,ulIqueSpirituscoopefat'Us PatrietFilio per unila-
Maniclimorumhnpietqlemrecidere planum fit. tem operalionis coelumfecitet lerrara. Ideo enim digi-
62.; Misefere, iriquit, niei, Domine, secundummag- tuiriFilius nuncupavit, uttamquam unius corporis, ita
tiam niisericorditimtuam. (Psal. L, 5). NOva, nisi fal- divinitalis exprirrieret unitatem. ltaque si niagna
lor, fratres charissimi, conjunctio ista sermonis, ut viftus cceliim condidit, ulique magna sapienliacoelum
magria misericofdia dicerefuf. Nori facile alibi le-; condidit; quia scriptum -est: Omnia in sapientia fecisli
cuim meriiini: ef ideo quse h sit magna misericOrdia, (Psal. ciii.,'24.)'.
ribn facile dixerimiis. Legimus tamen magnam Dei 64. Didicimus igitur qusemagna sit virtus, colliga-
•virtuieih. Etideo considerarites quaeriiagna sit vir- miis liunc quae magna sit misericordia. Si magna
a Codex Theod. pro ad sacrificiutn, solus legit ad h Sic edit. Era. et Gill. cum mss. fere bmnibus.
sacrarium. Et quatupr yocibus inierjectis, Era. ac Rom. vero, et ms. Theod., Qum sil magna misericorr
GilL, iitis fuisse furaium dtihientum. Cod. Torn., illis dia debemusadvertere.Nam elsi magnammiscricordiam
sui furlialimenlum. Rom. edit. et ms. Tlieod., ille non facile legerimus,etc. At quse hic addita sunt, no-
sui fuisse furoris qugmentum, Melius sex Gallicani bis potUisyidentur conjectoris cujusdam periphrasis,
cod. quos seciiti sumus. quamauciOris ipsius vera loculio.
915 APOLOGIADAVIDALTERA. 914
virlus coelos fecit, et magna misericordia debet _{ \. cati. Scribiiur illa graphio ferfeo, hoc virga ferrea
esse de coelo, et magna justiiia ' debet esse de coercetur, sicut scriplumest : Reges eos in virga
coelo; justitia eiiim de crelo prospexit, et miseri- ferrea (Psal. ii, 9). AHa est illa virga recta, virga
cordia venit e ccelo. Magna ergo facia misericor- regni lui (Psal. XLIV,7) : hsec supplicib coercet
dia, quia Verbum caro factum esl, el habilavit in noxios, illa innoxios gubefnat imperio. Ergo scripta
nobis (Joan. I, 14). Ergo magna virtus coelos fe- est culpa : videamus ubi. Non foris, sed intus in
cit, magna virtus coelos inclinavit, sicul legimus: corde tuo et in pectore tuo. Sicut enim prope est
Etinclinavit cmlosetdescendit (Psal. xvn, 10). Quo verbum in ore tuo, et in corde tuo : sic infidelibus
osienditur numquam diviniialis suae exsorsfuisse Dei in ipso corde exprimilur figura peccati, et erroris ef-
Filius, nec cum inler homines versaretur; quoniam figies, Intus igilur est culpa, inluset virius. El ideo
elsi suscepil quod non erai, iion destitil lamen esse Dorainus : Sentio, inquit, de me virtutem exisse
quod erat. Itaque cum diciiur : Et inclinavit cwlos, (Luc, VIII,46): ut ostenderet quscboria sunt, de in-
el descendit, a non tam videtur de coelo descendisse, leriore procedere, et contra quse mala sunl, de inte-
quam ipso; descendisse cum coelo. Nam cum Pater riore prodire. Non enim quod inirat, inquit,, iri os,
Filium alloqueretur in terris situm, Angeli minislra- coinquinat hontinem; sed quod exil de ore (Mallh. xv,
rent, non latn mutasse videlur sedem Dei Filius,] g 11). Decorde enirii tuocogitaliones proceduiit; et ideo
qtiam transtulisse. Ergo didicimus magnam esse mi- cave ne de corde tuo raalse cogitationes prodeant,
serieordiam. quse te posteriore tempore arguant et accusent. Non
65. Ilaquesi magna miseric.ordia est descendisse enim Deus testimoniis ad revincendum le argumen-
de ccelo, quse sit multitudo miserationum distinguere tisque indiget: tua te ipsa culpa accusat et prodit.
atque intelligere debemus. Sequitur eniin : Et se- 67. Deinde bene in hoc psalmo David dicit : Et
cundutn mulliludinem miseralionutnluarum dele ini- deliclummeum conlra me esl semper (Psal. L, 5). Ya>
quifalem meam (Psal. L, 5). Non enim idem signi- eiiira mibi quod latere cupio, et latere hon possum!
ficat uterque versiculus; sed illud ad Incarnationem Quomodo eriim lalebo, qui. inscripta iri pectore meo
referlur, hoc vero quod sequitur, ad eas referendum gero meorum indicia deliclorum? NudabUuf in illo
videlur quas Dei Filius in cafne suscepit inj'urias, judicii die uniuscujusque pectus ,-teslimonium red-
quia jejunavit, quia esuriit, quia flevit, quia vapula- dente omnibus conscienlia sua, et invicem accusan-
vit, quia crucifixus, quia mortuus, quia sepullus est. tibus cogitationibus, aut etiatn defendentibus, in die
Hseeenim carnis, non divinitatis insignia sunt. Et qua judicabil Dorainus occulta hominum. Quis pudor
neeessarium fuit, ut aerumnarum mulliiudiuem mi- ille, cum prodi omnibus coeperitquod putabamus oc»
serationum mullitudo depelleret, profutura nobis (ri cultum; cum aperire se coeperil uniuscujnsque imago
Dominicse certamine passionis. delicti, ut unusquisque sui criminis serie revincatur?
731 66. Non enim sua peccata delebat, quiapec- Quis pudor cum illum quem despicabilem in hoc sae-
catum niillum feceral; sed quia peccatum factus est, culo judicabas, videris esse praslatum; illum servum
noslra eranl delenda peccata, sicutDaviddixil: Dele ', tuum, illum quem juxla saeculi hujus astutias inep-
iniquilatem meam. Quid est deie? Yideamus hoc ver- tum et inhabilem arbitrabaris, simplicilatis suae di-
bum; non enim oliosum est. Denjque et alibi ail: vitiis cognoveris honoratum? Ergo dum Vivimus,
Ego sum qui deleo iniquitates luas, el memor non cro confugiamus ad eum qui potest delere peccatum.
(Esai. XLIII,25). Sunlprofeclo alle impressa quoedani Nee vereafe quod ° grapbio ferreo>732 scr'Ptura est,
conscientiae nosirre uleera delictorum, et qusedam et ungue adamantino; hic eniin porfas ferreas ada-
mentium nostrarum animortimque vibices, qute erro- maniinasque confregit, nec timeas culpam iaieri.
rum nosirorum obducuntur ulceribus. Habet ergo 68. Confessus estDavid, agnovit iniquilaiem suahi,
culpa characteres sUos et apices, quibus proditur : agnovit errorem ; Ci ideo ait: Quoniam hiiquitalem
quod non ingenio noslro affingimus, sed jprophelica meamego agnosco(Ibid'.). Davidagriosciti et tU non
auctoiilaie signamus. Scripta est ergo; ei ubi scripla agnoscis? David fatetur, ettu negas? Paulus se no-
sit vide : h ln pectore, inquit, cotdis tui (Jerem. jj centem clamat ( TTini. i, 15), et tu innoeeiitem le
xvn, 1). Hoc est, ibi scripta est eulpse series, ubi asseris? Non est igitur maximus erubescendi locus,
eiiam fornia virtutis; non in tabulis lapideis, sed in quando cura plurimis peccatimixla consortiasunt;
labulis cordis carnalibus. Sed quoe bona sunt non si sequamur lamen studium corrigendi. Nequerursus
airainento scribuntur, sed spiritu Dei vivi: quse au- paveas, ne culpae confessio leneatur ad poenam. Bo-
lem vitiosa, graphio ferreo et ungue adamantino. nusenim etmisericors Deus non soluin culpas igno-
Talis propemodum scriptura, qualis est pcena pec- scere CQiifiientibus, sed etiam prsemia corrigentibus
a Edit. Era., Gill. ae Rom., non tam videtur cwlos ferreo, in ungue adamantino, ut Viilg. prsefert. Hsec
inclinasse, quam ipse de cwlodescendisse. Sed mss. aulem verba cura desiderentur in LXXInterpr., ne-
quinque locum nobis restituerunt. cesse fuerit ut Auctor, siquidera Ambrosius ille sit,
h Gill. in margine et edit. Rom. in coiitextu: in la- ; aut ejus suppar aetati, ea citaverii ex alio. interpr.
bulis, inquit, cordis lui; Alisevero edit. atque onmes aiil forte e^ versione cornmuni, qnse varie olim lege-
mss. In pectore, etc. Yide Nobilium ad hunc locum. batur,, et.iu quani non panca ex aiiis versionibus fue-
c Non oliscurum est alludere Auclorem ad illa rant congesta. Consule eliam; si vacat;. super hoc
Hierem. c. 17 : Peciatum Jullte scripium esi slijlo lonn Nobilitim.
,9jS SANCTJ AfieRQSII , - §16
iraperlire consueul; si l.imen unusquisque sjbi do- A rim, duirj yeiita ef jijierdicia degiisto, Hinc_Jebeq com-
nari petat, quod uitelligil non lateic. Dtc ergo mt- ipissoesprtis nsiiram; quia cr.edilum niandptorum cpe-
quitates luas, ut justificeih (Esai. \LIII, 26). Dei vo\ leslium foeiiiis huenieraiii fides seryare jirm pcitiiit.
ist.i est volenns ignosceie : Dei vox isla est promit- 72, Agubyinius',ereditui)j , agnpjscamus etjam cre-
tenlis, (]tiod lujim velit delere peccatum. ditqrenj.Creciito.ris iienipe jus est ui exig.ale. relaxei;
69. Tibi peccavi, Da\id dicit, et mulum cotam le et ide.o ifjem rejaxa.t, quj jjjs hab,et exigejidi. Cum
feci. Hoc est, etsi homiries non vident, sed lu u- igitur in Eyangelio fjhristtis; dj_x.er.ilmilij: Remissa
des; elsi homines me dijudicaie non possunl, quia gupt tibi peceqtaJua(Luc, y, 20) ;.,npnn,e eunidem
participes deliaorum sunt; tu lanien judex es sin- Intelligp dominum sprtis, quen.) arbiirurn venias re-
guloruni, qma cxpers es deliclorum. Quamhhet in cftptjsco ? Aut si P.ater eredidit, et Filius relaxayit,
coide inlimo cogitationes noxite lite.int, coram te npn p,er .uiiitfilem, u| no.s dici!))us.;.sed , ut Ariani
tameri sunt, qui pnles dicere • Qutd cogilatis mnla tn as^efunf, per distaniiani,p.utestajis,:,3lii)s ergo Deiis
cotchbusvestns {Maltlt. ix, 4)? Nempe Clnislus hoc credidil, ajius jrelax.ayit? Unde incnjrjinl,, Jit Mani-
dicit Qui eigo noul qutd in coide sil scnplum, jio- chaBprun)perfidiam iipn eyadant, PeUide.ii.nuni di-
testdeleie quidqind m cordeconsciiptum esl. Cui se cendp, bonujn .Deuni, |dyerfant guoslaqueos denjen-
late.Uur noster David uou solum in seipso, sed I i tisesiiae incidant,, Si bonusesi, quicredidil, quomodo
cli.im in ptimo homine pecc.tsse^ dum proecepta di- hoii est bpnjis., qiii relaxjiyij,? ErgO ciim illis partein
vina temeiantur. habeant Ariarii, h in quorum asserlionem perveniinit.
70. Quo licet ad\enere,lralres dilectissiml, quem- NeC: injru.m gi is qHi.seinel deyiare jcfiep.ila yero,
adniodtim omnes hseieses, dura se imjjugii.inl, in nexib.us se alieni erroris invplvat. . /
se recuirani. Itaqtte A.u.mi dum PatrK el Fihi sepa- .73. Et idep una est senlentia,j quse hse.reticoi'iiii)
lant pote«latei)i, in eum tuiiose e\uuni dispuiauo- omniuni njacjii.nas .destruat, ut uniu.6 pptestruis ,
jns inciiinitil, ut cum Manichajis eniijm concuriat 734rfoajeslaiis alque yirlutjs Triniiatem esse.cre^
asserito, illi emm djcuni alleium Denni esse vetens, d.ajiius.; c, et, ide.p ab:eo quod Filius fecit, nim se-
alteium noyi Testanienri. Quam profanara asserLo- parienJus Paireiri; nec ab eo quod Pater piandavit,
nem Eiclesi.i sancta coiideninai, qux unuin Deumlc- Filij|!ij segregemus, ,Ita enim f|^t, pt non. alierum
git; fjni.1unus Deus Pnlei et qtio oinma, et nos tn IJJ- peura veteris, alierura noyi Testajnejiti in^ucaJijus ;
sum : et untis Dominus Jestis pet queiii omnia, et nos sed per unilateni poteslati.s et Fjjius iji Ealre, et
pei ipsum (lCoi., un, 6). Unque oinnipoiens poie P-ater, intelligatiir ip Filio; el Filjus foeneretur in
stas cl una Palri-. ct Filii declai ilui ; ut nee Pali 'ni Pa(re , et Pater relaxet jn Filio, Nani etPalerdir
a nou Tcstamenti erUia seceinanius, nec lurstis lb ( <njitiil peccaium: Fjlium diniisisse jiim diximus,
instauraiione mundi Filtiini sep.trcnius. 74. Accipite quia diniittiiei Pa|er. Jj3iniia«,..iiiqiiju
71-DeiiiqucdcoiieideiciiiusutruniidpinDcusuliiu - npbis debtiti nostt;q, sicut el.nps diniittimus dcbilpr%bus
que sit eonditor Tesjauienti. Nenipe oinneb ui pnino nosiri-s(Mallli.yi, 12). TJliqye ex persop.a npstra hoc
homijie pecciuraus. etpei naiui esuccessionein.cul- Fjlius Patri dicit. Nec ideo djcii, quasi dimiitere ipse
p.r qutiqueabunoiuoniiiestian-ifuvasitecessio.est. In non pc)ssii;.sed idco dicit, ut tu upjtajiem poiesM^
quciii eigo peccavi, ijiP.uiem, au ni Piliuiu' Uiique in iiit.elligas., ... ..',.,..
euiii qui iinlii oredidit, ouiodnouserv mdo pcccau. Maji- 75., Deiiique si aucforilalem quagris jq Filio; Jqni
d)Uimebthoinjii),uiaboni[iibusgustaietquoceiant m yo.SjjnquU, mundi eslis propter serniqnemquemloculus
pirfidi^o.sedlignum scieiitiaeliouiclnialinonlaiieeicl suin vobis (Joan,, xv, 5). Diniittit sernione, dimiitit
(Gen., ii,17). Adarn eigoinsingulis nohis est. Iuillo ijiiperio: sed cum ratione dimitlit dicens: Vade, et
onliii conditiohumaiiadeliquit, quia per iitiunim oni- posthac vide ne pecces (Joqn, v, 14), Habes auclori-
nespenransivit peccalum. Yideo sunrai un milu ci edi- laietn, .qpla yetera dpnavit: habesjudicium, quhjfti-
tam ; video qusepixvaricuioius scra 733 contraxe- lura praescripsit., :-
a Era. etGill. cum parle niss. consideiemusutium- \) ribslfa ISfciiOjcum haud dubie auctor ad id fespiciat,
qne cum tdetn Deus. Edil. Rom. cura alia parte ut in ! quodisupra dixeral, onines haereses iu se invicem
texttt. recurrerer . ,- , ,. .. .- ..-
h III edit. Era. ac Gill. quibusciim f.iuunl mss. c Edit^ Era. ac Rom., et ideo quod Filius fccit,.
exceplokjuail jnoiinulli haberii, eum quoruiti 'assertiorie h'oit septiferiitisa Patre, etx,.GiJL ei ins. Thebd.,...'.
perveniuni, Urid^ forfe JiqiJi. edit, el, iiiss. Tbepd.'_ twn separemus Palrem. At yeraiif istius loci lectionem"
ctyfiquoruniqssertibne cpnveniunt, Sed p.oiior viiletur inss..a,jiorura consejisui fjebenius..., ,

^UiW^i^SAtt^UM' WAfflATlbMS ADMOmTIO^""'"

''''Divuni ''Jii^rpsij^ni^^^Hio^^s 'ti^ii'»^._^ic/ifeiit?*>»ci? qliqupt irisernisse jam antenqn semil indi-

p*fl/»iOT"#wi
£qv.m^s;{Ad!ncnnUitvlib.ide ^o\>iq,Lib.,de inler/pell. el Aj>olog:.David) , qc prmterea etiqtn in subsequenti
volufiiitie ariiriiadverteriitis{OraU de Qbit. Theodos.). Tantm sciiicet utilitatis, hnmo vero el necessilatis
esse ducebai itujusmodi ehdrraiihnibus fdpulum suwn insiituerel Nmfulidquoqw huud Au\>&causd indu*
917 XII PSALMORUMENARJRATIQNiJS.ADMONITIO. 9i§
cius ad hosce xn psalmos edisserendos appulit menlem. Illos iepiporibus QccesiQnibusquedtppfS,ispartiw
concionando, parlim dictando, cum nimirum jam publice verba facere sibi per valeludinem hqv. licerel,
explanavit. Isthic aulem Psalterii seriem secutus non est, quandoquidem ultimo lopo eiucubravit psalnti XLJJI
commenlationem. Unde inlelligas hanc xn psalinorum collecdonem quam secundum ordinem njss. nqslro-
rum exhibemus, Ambrosii esse non pbsse, Foriassis illam concinnaveril quispiani e discipitiis ejus, qiqiie
adeo Paulinus ipse ; quippe qui ultimdin ejusdem enqrrationem itlo dictante
exceperit. Utrum vero qitid-
quid S. Prmsul in idem argumentum unquatn edidit, ea colleclione contineatur, incertum esl. Siquidem
apud antiquissitnos auctotes ( Hieron. Episl. 89 , j» edit. nova Atigust. 75; Cassiod. lib. de div.
Litt. Cap. 4) qui de hoc aliquid. scripsere, quOt psalmos itte exposuerit, nusquam reperiinus.
Arbilrali surii nonnutli ex ea prmfalione qum primq psalmo prmtnitlilur, recte colligi Doclorem noslrutn
de illustrando cominentaiionibus oinni Psallerio suscepisse consilimn. Verum cum illa prmfatio tonium-
modo Basilii, de quo niltil tale memoraiur, imitaiionem conlineat, qc sermone uno ad populunt habito
consiel; quo quidem ille psalmorum in genere laudes amplificat, sed prmlerea niliil recipii se prmstilu-
rum : noti multum urgeie nobis videiur ca ralio. Hinc paulo validiorem duci posse existimamus lum
quod psalmum xxxvi enucleans enarralionem LVII politcealur (Num, 32), qt/am non reliquil: tum quod
XLIII inteqrum explatiare non vatuerit, ultimi stii morbi confliclatione prmpeditus. Piilcherrimm autem
illi prmfationi Vir sanclus primi psalnti expositionem conlinita serie cottjunxil ; ut ex transitione qua
inier se illm copulantur, intelligimus. Sed illud quoque istic ammadvertimus ipsum in Ecclesia sua et
post consueios psalmorum cantus sermonem habuisse ; nec non una cum aliis audiloribus inlerfuisse
calechumenos. Quod forle non male argnil eumdem per Quadragesimam esse pronnndaiuni. Cujus anmtm
etsi certo non deprehendamus, lamen ad illius cognilionem accedere ntcumque
possuinns. Etenim eam
concionem non lahtum libris de obilu fratris Satyri ctc de Fide resurrectionis qui in eddein cilanlur,
constat posleriorem esse; verum etiam posl popularem cantum in Ecctesia Mcdiolanensi institulum habi-
tam. Cwpisse enim popitii canium ptiusquam liic psalmus ab Ambrosio explicarctur, ipse salis deelarai;
cum post tneinoratain mulierutn, virginutn, sennm, infanlium, regum, mitiium
psalmpdiam ita subjungil:
cuni psalmus legitur , ipse sibi effeclor est siientii. Oiiiues lOqtiurtlur , et nemo
'obslrep.it, ( Prmfat.
num. 9 ). Qum sane haud obscure designant sttidia recentis insliluli adhuc ferventia; unde fit ut eamdem
opellam ullra annutn cccxc rejkiendam non puiemus.
Psulmi xxxv et aliorum qumque sequenlium enarrationes eumdem oralioriis cliaraclerem pfm se feruhi.
Exlra controversiam esl eas omnes ad populum fuisse proiiunliatas; hoc enim Scriplutm qtim in Edclesiti
eodem die leeia ftterat priusquqin diceret Atnbrosius, frecjuens mentio satis oslendil (In Psalm. xxxv ,
n. 20; In psalm. xxxvi, uuni. 2 et ali-bi). Cuni aulem pius pastor unice gfegis sui profeclum in con-
cionibus spectaret suis; idcitco in Itis prmcipua ^quadam cura motalem sensum veslignt et pfosequiluf.
Sicubi tamen inyslici evolvendi occurrat locus, eum sibi miniiiie omilieridum puiat. Vetumtameh qum sua
modestia esi, dum in uiroque sensu aliorum placitis suam quoque udjicit seiitentiatn, utiditoftitn judiciO
quidnam prmstare videatttr, numquam non permittit. liinc prmcidra illa : Nostiuin est eriirii qriaerere
veritaiem, luuiii est eligere quid sequaris (In psalm. xxxvm, n. 22). Ai vero iiiic rion sOtum riiores
ad Virlulem informandi studium eiucel; surrima insuper adhibetur diligentia, ul mehtes Otlhodoxm fidei
dogmalis imbuanlur. Ea de causa vdrios hmredcos, ul pula Novati, Apoltinuris, ac potissimuin Arii secta-
tores hnpugnat. Ibidem etiam non riiodo Trimialis titque Iiicarnaiionis mysteria enodat et confitmat singtt-
lari perspicuitate : sed el geminam Christi voluntatem atque operaiionem ita explical (Ih psatm. xxxix ,
nnnti 16, el alibi), ut vix prceslanlius quiclquamposl exortos Monoihelitos exspectares. Facil autem hmc
mysleriortim tarii sublimitirii exposilio, ul ei solos inlerfuisse baptizatos exislimemus; maxhrie ctim isthic
nihil observetur, quod aple ad calecliumenos queat referri. Cmlerum nec ibi pro nata bccnsione prmter-
miltil iriias quasdam retutidere idololatrarum crhninalioncs.
Quisquis easdem comirieniationes, imprimis aulem ipsarum exordia inler se non perfunclorie computa-
vertt, tantam in eis cohmreniiam cognadonemque deprehendet'; tit deteclo qtiotus annus uni cuipiam
inscribi debeat, crediiurus sit mtateni omnium sibi esse exploratistimam. itaque ittas nbn riisi- posl vm
irfus Sept. anni 595 lucubratas aut peroralas fuisse huud magno negolio cognoscemus; cum evidentis-
shnum sit mentionem in psalmo xxxvi fieri victojim (Enarr. in psal. xxxvi, nam. 19) quam eo die
ope divina de Eugenio lyranno reporlavil Tlieodosius. El hanc lemporis definitionem confirmanl bene
multd. Primum etiim Sanctus hic nosler de Sarmationis ac Rarbaiiatti defectione a monasftco instilulo
quasi de re minime recenti loquiiur : Dudum, inquit (Enarr. in psal. xxxvi, nmn. 49), de monasleriis
exierunt. Horum autem Aposlatarum fugam ad aiinum 589 refert accuratior supputalio^ Deinde ubi dicit:
Exsliterunt Ariaui regali subnixi polentia, qui templum Doniini putarenl sihi esse tradendum, perse-
cutionum acerba minitanles (Enan. in psctlm. xxxvn, num. 19 et num. 45); nequaquam obscurum
est perseculionem Justinm designati. Tertio nonne Tlieodosium ob Thessalonicensium cmdem admonere
videtur illis verbis : Imilamini, imperalores, exemplum divinum, etc. (In psalm. XL, num. 58)? Sed
neque nobis absurdi nolam merilo quisquam inusserit, si dixerimus ibidem esse nonnulla, qum scile in
ejusdem prmdpis numquam satis laudcitam pwnitentiam cadanl. Hmc autem ontniq ante annum 389 eve-
 910 SANCTI AMBROSIl 920
nisse in confesso est. Poslfemo commentaria sua in Lucam cilal quasi non ita
pridem composita (In
psalm. xxxvin,.. num. 1); quandoquidem memorati loci expositiohem repetil, ul quam auditorum animis
ddhuc "
desperel esse prmseniem. . _'•;.
Qum cum' sic kabeanl, existimamus fore neriiinem qui eqsdein enarraliones dd Justinm persecuiioneni
obslinalius referendas esse coritendat. Non ignoramus lamen Ripqmontium Histor. Mediol.a se beati
Caroli jussu edilarum decade i, affirmare. sub idem tempus prmlia\qumdam inter orlhodoxos et Arianos
esse commissa, in quibus mutla in priorum graliam miracula liis qum in psalmo xxxvi describunlur,
ptane similid conligerint. Verum Itujus auctoris cum non nisi veteribus quibusdam iconibus , inscriptio-
nibus , aut denique certorum locbrum appelialionibus nilalur , auctoritas non est lanli, ut scriptorum
omnium soli bello in Eugenium tyrannum gesto eadem prodigia tribuenliutn consensui anteponatur. Nam
quod sanclus Vir petilionem Arianorum qum aliquol ariie annos facla fuerat, commemorel; id cerle non
magis iriirum videri debel, quam quod librorum de Pcenitentia mullo antiquiorum (ln psal. XL, n. 24),
immo el evenlus cujusdam quem puer adhuc ipse conspexerat, mentionem neuliquam prmlermiseril.
Nunc venidtnus ad expliculionem psalmi XLIH, qubd ex operibus Docloris noslri ullimum esi, Eam
ille Paulino diacono suo atque amanuensi paucis aritequam falo fungerelnr, diebus dictavit, jam Deo
guo prope diem potiturus eral, plenus; ul clypeb igneo, quem capiti ejus idem Paulinus hnpendenlem
vidii, portendebatur. In hac prdfecto lucitbratione singultiria qtimdam virlutum specimina consignavit (Pan-
lin. in vita Ambrosii); nec enim tanluni modeslipm maximam prodit cum in explicandis Scripluris ingenio
suo se diffidere profilelur: verutn eliam summum sludium erga fidem catlwlicam cujus gratia adversus
hmreticos, mdxime aulem Arianos ad extremum usque spirilum decertavit; prmlerea vero exintiam cha-
rilatem in gregem suum, cujus demum instiluendi laboribus hnmorluus est. Cotlighnus etiam ex eodem
Paulino (Ibid.) postremam hanc scriplionem Ambrosii. feslis pasckalibus anni 397 ascribendam esse;
quandoquidem eo tempore, ut fert probabilior opinio, in vivis agilare desiit. Qua de re alibi dicelur
uberius.
Ultimm quqtuor Enarraliones quarum una citalur ab Augustino, petinde ac alim sermonibus conslant,
quod et slyli ratio , et cilali-Sctiplutm per eosdem dies in Ecclesia recilatm loci salis indicant (ln
Psalm,. XLV, nuni. 15 et alibi). Sed valde qubque credibile est earum singulis singulos sermones conli-
neri, cum psalmprtim versicuti taplim percurranlur, et ulthnorum exposilio quum priorum. multo sit
brevior; ne scilicet ob morqm longiusculam tmdio afficerentur audilores. Harum porro character minime
diversus- esl: nec jam hi ipsis sicut iu superioribus veisiones Aquilm, Theodolionis, aut Symmachi refe-
runltit, excepla ultima cujus semel lctnlum el quasi obiter fit menlio. Et hinc forle non absurde colligas
eamdem qum unius, eliam aliarum wlalem esse. Quapropter cum psalttti LXI explanationem manifeslum
sit habilam fuisse proxime post Graliqtti cmdem, alteram Ambrosii legationem ad Maximum, et Tlteodosii
de lioc lyranno viclormm, sequilur eas omnes anno 590 cui plures hujusmodi Ambrosianas lucubraliones
tribuunt hislorici, vix posse dici posteriores.
Ambrosius in prmfalione aique marratione in psalmum primtim ex Basilio mntla quorum nonnulla sttis locis
indipavimus, suo more muluo sumpsit; Origenem quoque, ut observavit S. Hieronymus (Loco sup. cilato),
in qtiibusdam seeutus est. Cerle quidem qui ulriusque ,commenlaliones in psattnos xxxvr, xxxvn et
sxxvin intef se conlulerit, haud pauca ex Origenictnis in Ambrosianas comperiet esse translata. Sed
hic insnper dogmqla qumdam cum Origenis erroripus.de judicio, resurrectipne (In psalm. i, nunt; 54,
et in psalm. xxxvi, nirni. 54), necnqn omnium etiam eleclorutn per ignem purgatione admodum affinia.
deprehendimus. Verum insignium virorum Iwnofi hoc, uti nos alibi annolavimns (Admonit. in lib. et
alibi) , dabgl; iit eqrum opiniones nbndum liquido proscriplas ab Ecclesia proponere non gravaretur,
licet opposiiam senlentiam dulct occasione doceat alque approbet. Id autem cum in hoc ipso argumenlo
factum ab eo cognoscamus, maxime ex his qum in exposidone psalnti cxvui, serm. 20, vers. 2 el 8,
irddit, adinodum. simile veri est. circa hmc duo capita ipsum non alia sensisse, quam qum postea clarius
qb Auguslinp. (Lifci.xx, de Civil, ,, cap.. 8, iib. xxi, cqp.%6) ejus discipulo explanala poslmodum
communi consensu amplexi suntomnes theotogi, , •
 921 1N PSALMUMI ENARRATIO. 922

SANCTI AMBROSII

MEDIOLANENSIS EPISCOPI

ENARRATIONES

IN XII PSALMOS DAVIDICOS.

IN PSALMUM PKIMUM ENARRATKX

737 PR^EFATIO. A et turba magna sicut voces aquarum multarum con-
1. Quoniara summuin virluli ineeniivum proposuit cinunt A/Wufa (Apoc. xix, 1 elseq.). c Ipsum axem
Deus futurae beatitudinis deleetationem : veliemens coeli ferl expressior sermo cum quadam perpetui
quoque calcar erroris deleclalionem esse diabolus coucenlus stiavitate vcrsari,dut sonus ejus extremis
excogitavit. Ulriusque sententiaj praestat indicium terrarum parlibus audiretur, ubi sunt qiiacdam se-
primushumanigeneris Adam,a Domino Deo in pa- creia naturae. Nec id abusu naturae alienum videlur;
radiso voluplatis positus; ut anerna deleclalione quandoquidein vox raissa gratiore plausu e neniori-
frueretur, advirtutem fulurte sobolis provocandam. bus resultet, aut montibus, et suaviore sono reddant
Neque enim erat incognituni Deo locum eum errori quod acceperint. In scopulis quoque ipsis el lapidi-
dalurum, et caeteris proposilam spem salutis esse de- bus reperit natura quod deleclaret. Aliorura specula,
bere, qua ih prtereptam liumano sedem generi con- aliortim ususdelectat aut gratia. Feras ipsaa , atque
tenderent reformari. Et idem per speciem serpenlis aves loci amcenioris aut niodulatioris vocis delecla-
qure prsefiguravit delectationis illecebram , uxoria lione mulcentur. Laclentibus quoque parvulis aut
persiiasionedeceptus. Oecasione igitur accepta , ad- severitas lerrori est, aul blandiliaj voluptati. Nalu-
versarius per delectationem mihi operatus est mor- ralis igitur delectalio est.
tem. Itaquequod divina gralia tributum erat ad vi- __$ 3. Unde et David sanclus, qui adveiteret unde
tam, faclum est milii in morteni , eoque faeiliorem liomo, et qua esset fraude dcjectus (nani si te-
inimieus assensum hominisbabuit; ad lapsum enim nuisset infusam sibi a Domino acternffi illius coele-
speciem praitendit naturaj. Delectarunt enim opera stisque delectalionis gratiam, nec saecularibus captus
sua Dominum : deleclarunt prima naturae exordia , amisisset illecebris, numquam tam iniserabilis aerum-
quae videns Dominus ait : Bona vatde ( Gen. i, 51). nae snbusset injurias ), ilaque reparare eam studens
2. Laudant Angeli Dominum, psallunt ei Potesta- ac reformnre psallendi munere , coelestis nobis in-
tes coelorura, b et anle ipsum iniiiuin niundi Cheru- star conversalionis inslituit.
bim et Seraphini cum suavitaie canorae vocis suaedi- 4. Etenim licet omnis Scriptura divina Dei gratiam
cunt : Sanclus, sanctus, sanclus (Esai. vi, 5). innu- spiret, praecipue tamen dulcis psalmorum 739 ''"
mera 738 angelorum millia assistiiiit , et seniores ber; quandoquidem ipse Moyses qui ° plano gesta
a Scripl. fort. circ. an. 581 non ultra an. 590. forte liic idem sit,acsermoexterorum,siveafide alie-
b Angelos ante ipsum mundi inilium creatos ideni noruni,puia Platonisejusque sectaiorum,dequibiisin
Ambrosiiis lib. i Hexaetn. cap. 5, nuin. 19, jani "do- lib.deA6),a/iamcap.8,iuini.o4.Deiiir[iieedit.Roni._r«'l
cuerat. Et certe Iiaeeetiam fuit mulloruni Palrum quorumdam sermo. Qua aiitent ratione concilietur hic
cum Graecorum , lum Latinorum senlenlia. Unde r locus cum aliis Auctoris nostri, docuimus lib. de lsaac
cum videatur contrarimn capili primo Ccinc. Lat. et Anima cap. 7, nola ad pag. 577 adjuncta.
sub. innoc. Illcelebrali definiluin, hanc synodimen- d Rom. edit., ul si assueludo permitieret, sonus.....
lem fuisse credendum est, ut eos .laniummodo cen- audiretur. Vet. et cod. mss. ut sonus..... audiretur :
sura configeret, vel qui spiritales substantias omnino Vat. vero, et sonum.... audiri.
crealas inliciarentiir, vel qui ita creatas admitterent, e Plano.... sermone^s^a )>cfyw, id esl, pedeslri seu
ut in poenam peccati ab eisdem palrati affirmarent prosa oratione: ut opponaiur poeticae seti numeris
condita postmodum corpora , in quse lamquam in astrictae, quoe Ino^oc loyot;dicebatur. Fuil siquidem
carceres detruderentur. Hinc S. Tbomas part. 1, commuuis antiquorum opinio plures Scripturae partes
quaest. 61, art. 5, sentenliam eorum qrii angelos njaximeque psalieritim, el omnia ferme Canlica ver-
cum caeteris universi naturis creatos defenderent, sibus constare, utdocel sanctus Hieronyratis Prafa-
non certam, sed lanlumraodo probabiliorem vocat. tione in librum Job ; nec non Auctor posterioris Apo-
Hunc etiam licebit consulas Opusc. 25, non secus ac logim David videturinnuere cap. i, lium. 2, ubi psal-
Sixt. Senensem lib. v Biblioth. sanclm, annot. 5. mum L divinum ac saerum carmen vocilat. Verum
c Ita edit. vet. cum mss. Remig., Lorig., Valc, cum luiic opinioni refragentur nonnulli receiitiores ,
Tliuan. elReg.; Vat- auieni .... fert explosior ser- planus sermo, sive pedeslris sumi etiam potest pro
mo; Colb. vero., et Vjet,, Ipsum maxime cwlttm fert humili ac detnisso, ut nobili ac magnifico opponatur,
sermo foris. Sed qiiid sibi vbllet iliud, serriio foris; nisi qui solulus licct, poelicus lahieh a probis nomihatuf
m. - 5ANCTI AMBftpSIi 92i
majoriiin sernione descripsil, nbi tanien per mare itl facilius perveniat ad «oronam. 740 ®i q«is «esta
Rubrum populuni patrum memorabili admiratione recensere majorum studeat, atque iniiiari velit, intra
transduxit, diemersum aspiciens regeni Pliaraoiiem untim psalmura ( Psal. LXXVII , 8 el seq. ) lolam pa-
cum suis copiis, irt majora ingemum attollens suuni turnae liistoriae seriem accipii coinpieiiensam; ut
(quia majora yiribtts suis ftieralassecutus), canlicum lliesauriim liiemoritc compendio lectionis acquiral.
Doniiiio cecinit triumpliale ( Exod. xv , 1 et Seq. ); Faciliora quoque yidentur, quao brevius explicantnr.
Maria quoque tympanuni sumens , caeleras horlaba- Illudeliam quanlae aliitucliiiis, quod brevi inlervallo
tur dicens : Canlentus Domino; gloriose eriim honori- pflehsioniipi ndVcjrsa'di.slinxil, etreconciliationis se-
ficatus est; equumet ascensoreniprojecil in mare (Ibid. cuncla snblexiiii; utsinml cognosceics quid incredu-
20 ). Ipse etiain Moysescuin legcrii Doniiiii legisset; liiaiis obessei offeiisii, quid fides prompta conferrei ?
quo ejus iiieinoriain pectoribus affigefet aiidieniinm, Si quis vim Iegis explorai, quae loia in vincnlo cha-
per canlicuin locultis est dicens : Audi, cwlum,et lor- rilatis est ( qui enim diligit proximnm, legem imple-
quar : Exspectetur sicut pluvia eloquium meum, et de- vii), in pfalmis lcgal quanto dileciicmis afieetu pro
scendant sicut ros verba mea, sicul imber super grqmen, toiiiis piebis opprobfio repellendo, periculis segia-
sieut nixsuper fenum ( Deul. xxxn, 1 el seq.). vibtts solus objeceril; in qnonon iniparem charilatis
'
5. Deleciaiur igittir. caniico Deus non solum lau- B gloriain iriumpho virtutis agnoscel. Si quis correp-
dari, setl eiiatri reconciliari. Iude et Moysesiunc tionuin saeva formidai, artdiat dicentem : Domiite, ne
niaxiiiiecaiitieo lisus esi, quaiido coeliini testificaba- in irti tua arguas iiie, neque in furore tuo corriviasme'
tur et terrani; ut saluieni suam ccelestis sono gratiac ( Psut. vi, 2 ); et diseaiqiiemadnioduni delienl irali
coiiciheiiiein avidius niiuidus antiiiel, el sacfae sua- judicis tempcrare censuram. Si quis patieutise co-
vitate dulcedinis In Eeiernum Legis observaritia mcn- gnoscere geslil exeriiplum, legat in psalmis : \Si red-
libris inolerei humanis. Denii|ue Legis iabulaeprius- didi relribuentibus miltimala { Psal. vn, 5); et adver-
quahj caiitico firniareiUur, per indignalioiieiii Moysis tal quia prieceplum Evangelicum spiritu pra'.vidil ,
fraciie ct comiiiiiiuiae suni. Ubi vero lali siguaculo virttite praevenil. Habes itaqne illud proverhiale :.
consecraife surit, liiiniaiia locuro ira nori liabuit, Quia mansuelus homo, cordis eslmedicus ( Prov. xiv ,
quia sanelificalio eam sacraa suavitatis excliisit. 50 ). Si quis prfeterea adversus nefjuitim spiritaiis
Canlicuin itaque Domirii sicut ros mollibr descendit incuisus vult esse munittts , qnid iiiagis quara psal-
e coolo,et fidem lioniinum sicut gfameii imbre quo- lenduni sibi csse noveril?PsallebalDavid.adolescen-
dam graiiae spiriialis infudit. Duo igittir liaec caniica lior; ei Saulis nequam spirituin fugabal, qui eum
in HbrisMoysistamquani duo inuiidi ocuii , cdelifjue antea stringebat.
lUniina, lotuni corjiiis operis ejus illiisffanl. C 8. De virtute autem prophelif» quid loquar? Quod,
6. At vefo David principaliief a Doriiiiio ad hoc aliiannuniiaveruni per aeiiigmata, huic soli palain
niiinus eleclus est; ul quod iu aliis rartini prieerni- altjtte aperte videtuf esse proroissum , ul Dominus
nere ieliquo opere videtuf, in lioc juge et continuunJ Jcsns ex ejus seniine nascerelur, sicut dixitad eum
refulgeret. Uiniin caiiticum iegimus in iibro Jiidicuiri Dmniiius : De fructu venlris tui ponam super sedem
(Judic. vfielseq.), reliqua, historite hioie, decursa, liicitn(Psal. cxxxi, 11 ). ln psalmis ilaqtie nohis non
qiiibiis expressa sunl gesta niajorUm. Unuin Esaias solliin nascitur Jesus; sed etiain salutarem illam
cfi,ntieumscripsit ( Esui, xii , 1 el seq.)", quo legeii- suscipit corpuris passionem, tjuieseit, resurgil, as-
tiurajsorda mulceret; in feliquis teffibili tuba cbr- ceiulit ad cceltim, sedet ad dextcram Palris. ld quod
reptiojiis infremuii. Canlicuni ei ne ipsi quidem ini- iiemo pifcsumpserat liomiiium dicere, hocsoltis Itic
niici objicei-e poluerunt, qui etiin propler alia dicla! Propheta annuiitiavit, posiea ijise Dmninus iii Evan-
usque ad neeem stinl perseculi. Untim Daniel(Dan. gelio praedicavit ( Luc. -xxiv, 44).
iii, ,52 el seq.), unuih Habacuc (Habac. m, 2 el seq.). 9. Oitines prajlerea seriptores psalhioruni iii suis
Salomoii ipse David filiiis licet innuinera cantica ce^ scripiis exempla posueruni, autaliqua dicia superio-
cinisse dicaiiif ; unuiii tanieh quod Ecclesia feeepe- rum : psalmi nihil praeier quod stium esl, habeut.
rit, caniicorum Canticuni dereliqiiil. In aliis igiluir D Quid igiluf p.salmo gralius ? Unde pulchre ipse Da-
si.ngula advertefe licet. vid : Laudale, inquil , quonigm bonus esl psatmus :
7. Historia instriiit, Lex docet, proplielia aniiuii- Dconoslro sit jucunda , decotaque laudatio ( Psql.
liat, correptio casiigaf, roofalitas suadet: in liljrc) cxtvi, 1.). Et vere; psalmus enim benedictio populi
Psjflino.rutri,prpfectus est qjrinititn, et medieina qria;.- est, Dei laus, plebis laudalio, plausiis oijinium, serino
.'dam.saluiis liumariae.Qiiicumque legerit, liabet qucj universpruin, vox Ecclesice, fidei canora confessio , «
pfopriiE.vuIriera passionis spebiali possil curare fe- aucioritatis plena devolio , libeftalis lielitia _ clainor
inedio. Quicumque. ceriiere yoinerit , taniqiiara iii jueunditalis, lajtitiue resUllatio. Ali iracuhdia iniligai,
conimuni aiiiuiarum gymnasio , et quodain stadi<3 asoHieiludine abdical, a mcerore allevat. Noctutna
virtutum.diversa genera ceftainitiuiii reperienS phe - arma, diurlia inagisteiia ; scoium in liinore, festum
pafala, icjs.ibi eligat , cui se intelligit apiiorem , quta in sanctiiate, iiiiago traiiquilliiatis, pignus pacis al-
ajjclprjli.us. Unde Fabinslib. x, cap, l, Platonjs n.e sjini, ut eurura dietionem non tarii vinctain pedibus,
gat peileslrem esse Ofatiotiein; etqui psalniqs Davi- quam grandem, patiiiUicani, atque ad canlhnP aci
dicos cainiinjs vocabulo insigiiiunl, ita expiicari pos coniraodam esse sigiiiiicerif.
92? IN PfiAfjllUM I. ENARRATIO. §f0
que concordise, citharpe pipiip esdjyprfig $, dijsparir f(__praecordiis noii consuevil selah). Quid est quod non
bus yocibus unam expririipns caniileniini. Diei prtus libi pccurrat psalmos legenli? Iii bis legoCanticum
psalmnm resultat, psalmum resonat occasus. pro dilecto, el sacrae desiderio charilajis inflafiimpr
741a MulieresApostolus in Ecclesia lacere jubel: (Psal, xLiy, 1); jn liis lorciilaria divini niysierii re-
psalinuin etiain bene clamanl : Jiic omni. dulcis peta- cognosco (Psal, viu, 1 et alibi); iu liis pevelaiion.pih
ti, liic utriqiie apttis est sexui, Hunc senes rigore se- graliani, resurrectionis recenseo leslinipnifi, rc?prp,-
nectiiliscleppsitocaiiuiit, liuuc vetefani trislesin cojxUs niissionis nuiriera (Psai, L, 5 et seq.); in,his dispp
sni jucunditate respondenl, hunc juvenes sine inyidia yil;ire pepeattini, dedisco 742 ertijjescere ppeniiepr
canlant lasciviaj, liunc adolescentes sine lubricie tiani deliclprum, Tantus rex, lantus priophet.a sup
rctatis periculp el tenlamento coiicinunt voluplalis, me provocavit exemplo, ut aut couiniissuni siudeain
jliveiiculaj ipsae sine dispendip .maironalis psallunt exienuare peccatiiin, aut IIOIJcoihniissuin cayere.
piitioris, puellula; sine prolapsionc verecuiidi.c cum 11. Quid igiiur psalmus, nisi virtuluni est nrga-
sobrietaie graviiatis hymniini Deo, infiexaj vocis num, quod santti Spiriius pleclrp pangens Prcipliefa
suavitate njodulantur, h Hunc lenere gestif pueritia, veuerabilis, coelestis sonitus fecit jn tejris dulcedi-
btiue medilan gaudel infaiuia, qure alia declinal edi- neni resultare? Siutul CUIJIjlle in licJjbusel cbordis,
scere. Ludus quidanj est isie doclrinaj majoris pro- !_; ] boc eist, in reliquiis morluis divei-sarum yocum nio-
feclus, quam cuni seria sraditur discipliiiii.Quantuni dulaius discfiniijia, divinaj lautlaijoiiis ad.ccelesija
laboratur in Eeclesia ul fiat sjleiiliiini, puni lectiones dirigeret cantilenam;,docuit ujjquc prius nobis pec-
legunlur? Si unus loquatur, ? pbsirepunt universi; cato esse morienduin, et tuiic deiuuin in hoe.eofpofe
cum psalmus legilur, ipse sibi est effeclor silentii. diyersa ppera discriininanda yirttiliim, quibtis ad Dp-
Oinnes Ipqunnlur, el nullus obslrepit. Psalmum rp- ininura e p!evptipni,snostrfc graiia peryeniret; ut oc-
ges sipe poteslatis supercilio restiltanl, (n lioc se niir cupatis inteiilioiie coelesiiuin nulla irreperet lerreno-
nisterio Dayid gqudehat videri. Psalnms ciiiiialur ab rum libidp yitiorum, siiiiul aninius coelestis graii.ae
iiriperatoribus, jubilalur a popnlis, Certant claniaje suavitate i!.ilesceret. Merilo igitur lanli, iiiinistruni
singuli quod oinnibus proficit. Domi psalraus canilur, mtineris Dorainus laudans ait: lnveni David secun-
foris receiiselur. Sinelabore perpipiipr , cuni vpiup- duni cor meuin.
late spryatur; psalraus dissideiilescopulai, discordes 12. Aiunt etiam, eorum qui ciihara cajiunt peri-
sociat, offensps reconciliat, Quis enini non remiilat liores t iiuus canere, nt ferunt fabulas de Aspendio
ei,ctimrjup unani ad Deum ypcem emiseril? (tlagnuni citliarisia; causas qupque niodplfiniinuni, el qua.'dam
plape uniialis vineulum, in uiiuiii choruin ipiius nu- clauslra rhyihiuoruni in superiore parie esse psaltp-
ineruni plebis coire I Dispares cUIiarae neryi suni, <C rii. Docuit ergo David intushos canere oporlere, in-
sed una symplnmia. In paucjssjmis chordis snepeer- tus psallere, quemadrooduin canebat el Paulus, di-
raitt digiti arlilicis; sed in populp spirit\is arjifox cens : Ofubp spiriitt}.qrcibqel mente; psatlqin spirilt.t
nescit errare. Psalnius d nocturni operis comijier- psctllciinet rnente (1 Cor, xiv, 15), ct ad superi.oruni
eium, diurnre rcquiei stipeiidium, iiisiilulio incipien- intuilum vitani nosirani aciusijue, forjnare, ne ,deler
liirai, perfectorum confirmalio. Angelurum niiniste- ctaiio dujcedinis exciiet corpnris passiones, quibus
rium, militia coelestis, hostia spiritalis. Psalmum et non redimitur nostra aniuia, sed gravalur; cuin atl
saxa respondent : psalmus canitur, et ipsa eliam redempiioiiem animae suaepsallere.se saiiclus Prp-
saxosa peetora molliuntur. Videmus flere praeduros, pheia ineiiKir.iverjl dicens : Psallam dbi in cilhara,
flecti irtimisericordes. sqncltis Israel : gaudebunl labiu meacum cantavero
10. Certat in psalmo doctrina cuni gratia simul. libi; et anhna meq, quum redetnisli (Psai. LXX, 22).
Cantaturad deleetationeni, discitur ad erudilionem. Sed jam psalmi islius qui propqsjtus est ijpbisi ingre-
Nam violentipra prsecepta non permanenl : qupd diainur exordia,
aulera cum suavitate perceperis, id infusum seniel

* Hiclradit Ambrosius Apostolum proliibuisse qui- D sed liberius, et fprte ex memoria. reddidjsse. Neq.ue
dem ne in Ecclesia docerent mulieres, iion auteiu lie etiam aliier ideni iniitatus est illud "JBasilii,•]ic/X_i.b;
psallerenl. El revefa ipsas sancti Prsesulis aeiate •zbTCJV 'AyyD.uvepyov,<roovpdvwvnoXbzevp.u, TPTTVEU-
psaluips canlare in sacris eonyentibus solilas exfrM y.KTiy.bv t-lc.
8vp.ic.p,</,, . •..'
diihiuni est; el nos suo Ipco demonstrabimtis. e Mss. cliio, devolio noslrmgrqtim pervenirel.' . ,. ,
h EcJit.et duo mss., Hunc tenera geslil pueritia. f Asconins Pajdian. in Act. 5 Ci.c. in Verrem
Melius alii, lenere; ibi eniin subaudieniiuin memoriler, quid sit inius canere, exponil, doceique idehi esse ac
id est, scire, iii npponatur sequemi menibro, hunc sola sinistra lidcs carpere, ila ut sonus lantuni :id
meditari (lioc.est, discere) gatidet infantia. proximos perveniat; cum 'cjtliaraednruin vulgusdex-
c Vet. edit. cuni niss.-Reg.,Colb, et Yict,, Obstre- iram a(i easdeni fides plectro percutieudiis adhibeatj
pit universis; melius ~~
Rom. cum aliis, Obslrepunt uni- Asi.endiurtianteni citharistam hac.i.narleexcelluisse,
versi. Porro Aspemlius Slephano civiias est iij jRampliilia.
d Ila edit. vel. ac niss. bmnes, Rom. autem edit., Videsis Era. in Prov. Aspendins citharisiq. Qt.ipdau-
pavoris solaliunt, diurni labotis requies. E( saue Basi- teni ail : ccivsasquoqueriiodiilaitiinuni,eic- icj iuanjr
lius, qtieiij saiictus liic noslef Sucleiurimiiatus, hiuii. fesie sumpiiirii videttif e ISasiliaiiis.illis ..Tb^c/l^piof
iu Psal. l hfECliabftt : i|/KA/y.o?oiilov h csdSoc?
vvr.-tepi- SETOUTO TwvKfjxovtxSy avoiOevej^ft TK?-aypj?r
p'u9f/,cov
vots, icvusavbi;y.omuvvjfisptvwv.'Sedililiil Velfii AllJ- jtaj, ,'evaYJsd%???, TKKVcy ^rijfXvaeXez^p.ey,r.sclp/n .Tg
biosiuiii Rasilii voces ac seiilenlias iion sefviijtef, wSov^TOV fcjiovr iizi T« Tsjfaupr.bsr;«f)r)y.a?uoepi>,y,i(),i__.
927 SANGTI AMRROSII 928
ENARRATIO. A^ cendo, consortem copulae non pra3termisit; quia et
h consoftem non lacuit naturae.
13. (Vers. i) Beatus, iriquit, virqui tion abiifin hominem dicendo,
consilio impiotutri. Quam aptuin, quani bpportunum Itaque quemadmoduni illic homihem factum legimus,
et cum sit una halura, tamen principalem sexum
principiuhi! Namque ut ii qui agonis aliquam so-
lemnitatem feceperint exhibendam, proponere pfae- prius ereatum flegare non possumus : ita et liic cum
riiium sblent, jactare coronffi nobililatem, quocer- leginius virum, de principali portione sexum quoque
taturi studio majore conveniant, nisu quOquepro- supparem recognOscimus. Paria igitur studia virtutis,
esi crealurae. Quid autem sexum
pensiore decertertt :'ita Dominus noster Jesus fegni quiapar prajrdgativa
coelestis gloriam, perpetuae quielis gratiam, vilrfe discutias, ubi nbn corporis a le, sed animae certa-
fetemse bealiludinem ad virtutis humanas inceiiliva miria pbstulantur, qtise sexum nonhabet? Non ergo
illic discernas lioriorein,' mercedem dividas, ubi nbn
propOsuit. Impefator quoque Cum progreditur ad
beliuiri, a donativum niilili, et promotionesdignita- discernitur sexus. Non incaule iamen, si priof voce-
tum ilihumeris 743 militaribus pollicetuf; ut spes tur ad exerciliuiri, qui fuit poslerior ad lapsum. Quae
commodi furetur laboreS, et metum abseondal peri- male coepit, sequi debef,-non praccedere; ut vel
culi. Velut praeco igitur ihagni Iiiipefaioris sariclus posl eXperimeiilum sil verecundiof. MaleEva naturte
David liortatur milites, athletas vo.cat, prsemium ex-.I g Ordinem prailermisit, exspeclafe debriii prseceden-
tem. AslUte serpens a posteriore coepit; Ideo Pro-
primit diceris : Bealus vir qtii non abiit ih consilioim-
ad revertilur, eum ritique qui la-
piotum: A praemioccepit, utpondus futufi ceftaminis phela non superiorem
elevaret; niercedera praemisit, ut unusquisque praj- psus esset, riisi esset posteriofeih secuius.
sentium fefura sollicitudines ac labores cOrde1trarisi- 1S. Denique prius nos revocavit a lapsu, quam
liehs, ad emerendam heatitudinehi futurorum avida ad palniam yicloriai provocavit. Becitus, inquit, vir
festinafione contenderet. Beatus, inquit, iiir. Quid qui non abiit iii consilio impioruni. Vide ubi bealus
o homo : non iri divitiis,'riOn in 744
plus pOtriit homirii dari, quani qiiO iiihil amplitis appellefis;
potuit Deo Apostolica aucloritale deferrl (iTiiu/vi, potestfitibus et honoribus, nori in nobilitate generis,
15 et 16)? Deatus ehim, et sojus poteijs, et fex re- aut decore et pulcliritiidine, non in cofporis salu-
in nihil iiaturae est honum; denique
gum. et dominus domiiianiium Deus diclris e.sl.Ille britat'e_i qulbris
iiori soiuni facilem cPmniutalionem hahent ih con-
soluspolehs, ille fex regum, ille dominus dominan-
veruiri eiiam hiinisiefium ad ciilpam exhjbent
liuhi.beaiittidinis tatrien noii supergreditur poie- trafia,
stateni. Dbnavit nobis appellationis ejus cOriimUne ei qui uti his riesciat. Quis ehim justus proptef pecu-
cbnsorliUm, quoe digna ;esiimata est honore di- niani7'Quis liuniilis iri potestatibus? Quis iniseri-
Vino. ^ cofspropter riobilitatem? Quis castus propter de-
C
14. Corisideremus nunc qua raliorie, Beatus vit, cofem? Illecebrosa hfec magis sunt ad peccalum,
dixerit; et noriniagis, beali homines : cuiri Uterque quam frucluosa ad virlulis profectum.
sexus vocetur ad graliairi. Numquid a consortio bea- 16.Quid sibi deinde vultquod maluil dieere : Non
litutlinis exclusil mulieres, quia virum solum beatuin abiit, einonstelit, quasi de prajtefito; cum poluerit
nuncupayit? Absit; quia nec a consortio crealuroe dicefe: Beatus vir qui non abit in consilioimpiorum,
exclusit Deus feminas, quia prius viruin condidit. et ih via peccatorum non slai, et in calhedra pesti-
Dixil enim Deus : Faciamus honiinem secundumima- leritiae non sedel? Vide dogma; non enim stalim
ginem nosttatri, cl secunduriisimilitudihem nosltam.... beatiis qui non est impius. aut peccator, propter in-
Et fecit, inquit, Deus Iioittinem; ad iniaginem Dei certa exitus. Non enim otiose scriplum est: Anle
fecil illum; mtisculum et fetriiiiam fecti eos (Gen. l, morfem ne laudaveris atiquem (Eccli. xi, 30). Ergo
26 ei27). In homirie uterqueiIsignatur : ih yifo sexus diufi iri liac viia quisquarii esl, non potest definita
expriinitur. Sed quemadmodum cum homo diciluf, praedicaliohe laudari, 6 cUm palere adhuc possit er-
ulerque coriiprelienditur : ita cum vir noriiinatur, et fbfi; ilie aulem qui vilaiii siiie bflerisioiiecoricluse-
niulier cujus vir ille sil, intelligilur. Denique, Bmc rit, jure beali appellatione censetur, qui utiiur con-
ipctibitur; iriquil, mulief, quoniam de viro suo sumpta ID sbftio beatorrim.
esl (Gen. u, 23). Accedit illud, quoniam quorum na- 17. Sed forte dicas.: Qua-ratione ergo alibidixit:
tura eadem, eorum operaliones utique non possunt Bealus qui inlelligil super egenum M pauperem (Psal.
esse discretae: ef quoruiii opus ajquale, eorurii uti- Xh, 1)? Non eriim dixit beatum qui intellexerit, sed
quc aequaiiset merces. Virum igilur Scnplufa di- eum qui intelligii; quoniam quibonum operantur,

a Observat J. Lipsius lib. v de Mililia Rom., dial. ibi sanguine multo

10, amplius ccc iinnis in Rep. Rom. mililes suis
suniptibus sine publico stipendio: roilitasse. Verum
pOstea non stipendia sOlum , sed et varia pracmiorum
genera eofurri acuendar;virtuti proposita supt. In his
fuit''Dona<iii'u»i,id esl, injperatbfis miirius quod ini-
lilibiis yirifirii, sicut et biyibus congiaflum divideba-
tur.: Flieriiiit etiam prqmotiohes, cuni quis, yirtuliS
cahsa, ad iriajorem gfadjjni, ass.uraebatiifi Hiiic Ihicl'-
«us deScaiva CiBsaHs-hiiiiief .""'' • !
Promotuslatiam longogerit ordine Viteni.
Apud Gfaecos quoque H-poftwroc dicebaiur, qui ea ra-
tione admilitareni dignitatem fuisset coopialus, ul
Tdem Lipsius tradit lib. n, dial. 8. Sed et.hoe ipsn
iib.,:dial, 4, jara''dpcuerat numerOsinferiori aeyo tura
d'e coljprtibus, tura de Jegionibusfrequenter legi.
'..J"Mss. aliqiiot ac vet. edil, iri miirg., consorteninqli
iqcftit.creaturm, ,,",.,: ., ,; . , n .;
'i MSs.diio, quem peiefe aiilhucpbssil efror'.
959 IN PSALMUM1 ENARRATIO/ 950
in ipso opere et quo probentur, inveniunt, remune- __ v abesse docuii inter malorum declinalionem, et imita-
rationem sui in ipso opere consequentes. Siquidem lionem bonorum, h ut hfcc abnueret, qui illa sibi
beaiae fructus est conscienlioe bonum factum. Qui facilia judicabat. Sed quia nec illa ascenderai, ideo
aulem a malo temperant, non si semel aut bis decli- ad liaacse aplarenon potuit. Nam si dilexissel proxi-
naverinl culpam, stalim beati; sed si potuerint culpre mum, potuisset pauperibus subsidia sui palrimonii
contagium per omne vilse suas tempus evadere. non negare. ldeoque gradum primum Legis ascende,
18. Nunc illud occurrii, cur bealum dicerc ma- ut possis ad Evangelii coeleste fastigium pervenire.
luerit, non eum qui pielatis aliquo sit fuiictus officio, Unde arbitror quod quasi sub Lege positus, morem
sed eum qui ab impiorum consilio temperaverit. Vi- Legis in prirao psalmo secutus, ex stia persona
detur enim magis laudandus qui virlutis munus im- sanctus Propheta magis cavenda denunliet, quam
pleverit, quam qui peccatum evaserit. Siquidem nec sequenda proponat. In quadragesimo auiem psalmo
bos, nec equus, nec lapis in peccato esse consueve- (Psal. XL,1 et seq.), qui ex persona inscribilur Sal-
runt, aut sedere in cathedra pestilenliaj. Sed illa valoris, adhorlalio magis virtulis fiat, quam erroris
beatitudinis non habent fructum, quae virtutis non depressio; de passione enim Salvaloris loquilur
habent sensum. Nam quomodo perveniunt ad legis (Ibid., 6 et seq.). El ideo Evangelii dispensator
praeniium, quae non habent sequendse legis affectum?' g eliam, sicut possumus seslimare, cum audivimus di-
De rationalibus ergo propositam senientiam video, ceniem : Beati misericordes(Matth. v, 7); et in psal-
hoe est, de nobis.Nobis aulem initium bonorum, abs- moproprifcpassionis, etin Evangelio misericordiam
linentia peccatorum est; quoniam Iegimus : Declina coronavit. Sed adoriamur jam psalmi explanatio-
a mato, el fac bonum (Psai. xxxvi,,27). Hic enim or- nem, et virtutem inspieiamus Propheticam.
do est disciplinae,ut ab inferioribus ad perfectiora 20. Beatus, inquit, vir qui non abiil in consilio
contendas; ne terrearis mole majorum, qui levio- impiorum, et in via peccalorum non sletil, el in catlie-
ruin exordio debeas provocari. Scalarum enim simi- dra pestilenlimnon sedit. Possumus dieere tres esse
lem esse Seriptura (Gen. xxvm, 12) nos docet pieta- speeies peccatorum, quas hic putamus expressas,
lis ascensum, per quas vidit angelos Domini ascen- cogilalionis, operalionis, perrriansionis; beatumque
denies et descendentes sanctus Jacob, a vir exerci- eum significari, qui et non cogitaverit quod malum
talionis; qui nobis propositus est, ut per illum co- est. Nam quomodo potest beatus esse, qui suis cogi-
gnosceremus gradum yirtutis paulatim nos proferre talionibus accusantibns in die judicii revincendus
debere; et ita posse ab imis ad summa contendere, est?Eiiamsi hominem fefellit,teslem refugit, accusa-
si per processus gradiamur exigtios ad ea quae vi- torem evasil; se tamen sui accusatorem vilare non
dentur humanre altiora naluraa. Has tibi scalas sem-12 poterit, quem maxiroe debel limere; quia et accusa-
per habeto propositas.',Ne limeas, o homo, gradus lorem habebit, et confitentem reum. Realus ergo est
hos ascendere 745 disciplina?. Primus gradus vi- qui et non cogitavefitquod malum est, et non opera-
ciirasesl lerrae, sequens similis esl prioris. Sic per tus fuerit peccatum!(quia interdum et sine cogitatione
fjequalesgradus ad summa conscenditur. Ne fasti- delinquinius; ex multiloquio cnim non effugimus
dias, o homo, primum illum veltu vilissimum gra- peccatum), et non perseveraverit in peccato. Vel
dum. Ille primus ascensus te a terris separat; ae- sic: qui et non cogitaverit quod essel erroris, vel in
rem calcas, ubi ab humo elevaveris vestigium. In ea cogiiatione non sleteril, vel certe non persevera-
virtute posilus surgendo liquisti terram; terram re- verit in iis cogitationibus, 746 1uas plenas erroris
linquis, si culpam declinas. Exordium ergo proces- adveiierit. Sed liaecutrum recte conveniant _ qui
sionis ad virlutem est abstinere a peccalo. legerit, reslimabit. Nam qui semel male cogitavit,
19. Ut sciamus autem hanc disciplinam esse doc- nec stare in eo debuit, nec perseverare. c Sed etsi
trinac, audi Legem diceniem : Non adulterabis, non non perseveraverit, beatus esse non potuit; quia
homicidium facies (Exod. xx, 14 et 15); imperfectis stelit in eo quod improbe cogitavit. Etsi non stetit,
cnim islaprtficeptaconvenientiavidebantiir. Denique tamen eo ipso quod cogitavit male, ulruni habeat
ipse Dominus Jesus seiens imperfectum, a quo inter- D beatitudinis fructum, clementem aliquem qutfirere
rogabatur quibus ad vitam aeternam operibus perve- debet interpretem.Poslremo quia nemo potestdicere
niret, respondit ei: Non adulterabis, non homicidium mundum se habere cor, esto ut veniabilis cogitatio
facies, non furlumfacies, etc. (Mqllh. xix, 18). Dein- sit, numquid veniabilis operatio peccatorum ? Po-
de dicenti qupd fecisset illa omnia, adjecit perfectio- stremo si veniabilisslatio, numquid etiam plena bea-
ra dieens: Vendeomnia qumhabes, el da pauperibus, titudinis, eo quod non perseveraverit in crimine?
el liabebisthesaurum in cwlo (Ibid., 21). Tantumque Deinde qui non cogitavit quaeimproba sunt, quomo-
a Vir exercitationis, id est, laboribus exercitatus, sibi facilia judicabat. Aliaecum mss. ut hmc abnueret,
ut puta exsiiio, cum.ob nieiuiii fratris e palerna do- qui illa, etc. Commode. Namque hanc lectionem sen-
mo fugere coactus est : vila durissime apud Laba- sus postuiat, qui talis est; tantum distat inter niala
num per xx annos exacta, de qua ipse Gen. xxxi. devilare, etbona prosequi, ut bona prosequi recusa-
Die iiocluque mslu urebar ct gelu, fugiebatquesomnus ret, qui mala devitare nuiliusesse difficullatis judi-
ab oculismeis. Addementis ajgritudinem ob violatam cabat.
Dinam, amissum Joseph, clc. c Reg. cod., Sed etsi perseveraverit.
h Ultimrs edit. Paris,, ul nec abnuerel, quia illa
 '' ;I^6^I:AMDMSI1 M*
951
da!inipeccalOiStarfi.polhitj'*ant-.p'ers'e'V'efa'f:e?'Uth'eai: i , fiigit a ChaldaiiSi ei ahfe Legehi; 4 lu -sub Lege iia-
tus:Sit;qui tria hseejufe servaveril, ceiiC PfdOdivef- lus es, fffge Sb iriipiis. Ijle[ hihfeditatem palfurii re-
suSiest.Pfiiiium est eiiim, ut nbnpefsevefavefit' iri spuit,' Ut fidei pbssidefef; fii succe*ssioheiiicorpbfis
peeeato;: seCuiidurii,nt hon steiefit hi eb; teftiiiiri, dSf"e]irif(ue_ lia&feditaleriiifevoiioriisacqriife.
uljioncogilayeritqubd esset errofis.*iQu"ipiiimrioii 2o.;l Siautehi ih peeeatb hoii stetef is, hec sic bea-
perseyerayeritj potiijt tameii; slare; qrii hbn stetit; lus; adliiifiliabes qiib"cafeTcV debcias. Muitteshrii ilie-
potuit oogitare; qui autein riec cogi!avit;>'vere beaius"' cebfae, miilti a vifitiie deflexus : gravi^ iffifamenla
estv, ... ;:-. , ..:', ',.•'•. surit iolujitaiiihi,- gfaviS fbhtes avantiae, cupidifas
;.•21i-:Uiide alteraijj quoque iraditjpriem non pfte- potesfatiirii, hphofis arithiiio, qiiab veliit vehehb qiio-
termitleudam putavij quo tres gradus reclo ordifle' dafri mehfes iibriiiriuih; etqiiadahi Snihias pesiiiehti
faetos.asseranius; ut qui beatus vult esse_ non abeat viiiiifiihj tabe cOhiariiiiiarrt.Haee est catliedra pesii-
1
in: consilio impioruni -, lioe est,- in eorum cogiiaiio- lehti,'»' fupef quarii sederuiii Scfibae ef PWafissbi,qui
nibus-tion anibulei; dcinde nOn slet in via peccato- iiijpoiiiint hpmihibus bnefa gfavia, ipsi auteih diglto
rijiii,; tertio^ non. sedeat in catbedra peslilentiae. h Tu rioliiiiteaiiibvefe, Has catiiedrasde fejriplcjSaivaiof
igiiurquiin Ecclesia factus esiChrisiiaiius/ vef qui ejecit «Sdruffiquuse de Iiohofe jactafeiit, pririialiis
a.d giafiiirn; lendisy abstineab' iinpioruinconsiliisj ut 11 qtiaffeferil digriitaiuiri; eWniiriqtii saeefdotio' vel pri-
pjfissis.dicere : Ne perdas cuin iriipiis,' Deus_ atthiiditt niaiu honofis htefehtrif ad quaisiuih; eo;foriiqui in-
nieam,reicum viris.sqnguinuinvitajn irieam(PsaL Xxv, diilgentes giilffi,- rieqiiaqtiaifi debitiihJ coriiineriiioe
9), Neccpgites qiife sjii.it impia: Quar;siitit illa,; iiisi pffesiafehi cirstodiartfiHiec vera estpesiiientia. De-
quae in Dei excogitantur injuriam ? Pietas"eiiini pri- nicjiieHeli Dlii efahf filii pestiletiiiae. Ih hac iqiia-
nia iniDeum,- secuuda in pafenteS. Et quidein inifiii- daiii sede'vilioruih pfbiiibet Scriptufa" hPs fcervicehi
cus inserit frequeriter diyersa meiitibUs nostris :ef iiiflefctefe;vifesqtie; tblitis' COrpbfisfeclihare. Advefte
ideo; cauie Propbeta cogitalioiies iriagis, quam infu* igiluf pfbprietates.-
siqnes jroprovisaspulavlt ad _c.rini.en teiiendas. Absti- 21. iSiiii viti peccaiorum lidtt "stetit, ilih cciihedta
ii.uist.iiergp^ab iiiipioriun consiliis? Reete; liontatrien pesiiiehtim nbh sedii.-Vianr dici vitae htjjuS Ciifsiim,
statiinbeatuSf Gaveetiam ne in via peCcaiofurri ste- iri dtibiuni riOn •yehii; cuiii ipsa Scfiptufa dieat: th
leris. .-...[,.;' .,,. ;• .'' via hac qud affibulibaiii; dbibtihdefuni Itiijueuihriiilii
, 22. Qnaiito examiiie Scriplufae divin;» verlia: po- (Psdk"'dxtt,;i)i Ef: Eslo cdiiiehiiehs' qdvefsafiti liid
iiiintur;' EtenUnquia onJiies sub peccaio sumus; fton cito, duiries cuin illoin vtd (Mdiili.^, 2S). Eteriiiri
a, te exigit quod ultra, naturam esl, ut pepcatuin nOn quoriiaiii curshrii viiae Iiujiis cWffirhus, hiiberiius se-
facias; qiiia nec uuiiis diei infans sine peccato; sed ut i 1 iniiam pef quairi 'arabiifaihus quoiidle, dciriec perve-
non raaiieas;jn _peccato quadarii ,staliorie diuturna. nishiiis ad fiheih. Etsi rioh videhjrif cofpofaliier ire^
Non pnines impii.suni.;: icleorevoCaris ab :omnibus pf6gfec3Iiriiif.:Nahi sicui irt havifitfl dofrnleiiteS'"'ve"nT
cogitalioiiibus,ei oonjuraiionibus impiorunjjSed pm- lis hgiihtuf iri poftus; efsi hullris qtiiesce.ritibris seii-
ijes peccatpres ; idep admpnpri> ul desinas peccare;. ,sus est iiavigaiidi,' tahieri cUrSiiseos ufget aci fifterii'
9.Eueri.t-,'adolespeiuioj-is•-lapsus ceiatis ,<debet eiim et iiripellitighafos: sic vitse nPstffh spaiio defiuehte,
njaUiritalis eniendare ipfocessus. Ergo ih gfaviorii ad pftVpriunl uivjisf_uiSquefirienf, crifsu laiente, de-
non abeas, in leyioribus non Stes.: Habes hoc et in ducilvif. Uride dicithf t Suilje: qtti doiiiiis (Epties. V,
Esaia: dicluni a Dorninp.: Exiji Babylone, fugieiis a UJfiu ertiih[HSfM\S; et feiiipuS fuUiri ambiilat: ei
Glialdmis.{Esai,XLVIIIJ-20):hoc est: Et si intrasti ih vidthediliif diudt/friiis, pfaetefgat tempus.ideo efsi
coiiliisipiiem viiioruih; exi. Non' oporluit iutrare; dormis, cof tuiiiWvigilet; 6Pr tifurii rioii ferieitir; ii
1
sediiigfesstises,earnislegecogente, etcaptivafrle te cof ofiosflrii ribn sit,- rioh siuif- oiioSa terripofa toa.
iii legeipecciiti, exi, egredefe vel setius, exiie te Iij via es,; b libhid; ainbiM' u'f pervcttias1;he tenox
sefvitiogravii Non potJiisti non introire in peccaiunt in vial oeCfipet,:rie Coh'SuriiatUfdiesr "vilde,ahteqiia'iii
747• Pec fragilitatem : daiijf libi exire"•peceato per' pf()gYes"s'utri viiitftis' afifceiefes.''Viatbf es vitaeiiujiiS;
sobrieiatem:;ExVetgo a Babylone;ftigierisa GMdbmiS'.3 orirmafffihsemftvbfhiiifa^po^stte'fiiiht:Omiiia ih hiie
Babylon.confusio est;;,quse; viftutum ,•ofdirteni nori viii (SefhrsVeiifaiisrev Vfffisii tfihoSriitateh)a'fbcJfuiri,
teriet; confusaeiiiin iJlecebTis-menie^ deiinqhiiiiuS; IiefJ)SrtifHyifiditateiri, phwtateih fohlihiri1, et quod-
Chffldaii suiii qui siderum eursusivaiise' siudjo siipef-" cuhiqiie'hnjusihotii qiid dfeleciarifufPculi; juvit spec-"
stitionis exploran(,',et impiajsefuntgeniiliiatis effC^ tafey delefclavii phriiihpef 'a^ehdefe;' Biiih aliencjis,
1
reswAKiiis fuge; ne te. capiant^- ne te; gravi laqueo' 74^''^WaWSisii;"'tf^ifhih: dhfn aifiifffi^s, incidisti
1'
GaptiyJtaiis.finiieciaiitvAhraliahrGiialdffius foit,- sed sCdpiitbsuhJ e't-confragoshhi itfef,' CoWfeava fiipiufh:,
- a Hssv-cjsiaihov,- tiili.pefievffclfe-.iii beuiui siifQiii i Sip <Wi. Eisi,; GiiT,et R^; chhV^ctfat..Coib,,
trid liwcfiife sefvdbefif,:liic-pfdfectffbealtiS efil: Et €\ Viei:.;;Pafis. Vefp edit., chifi aliis' £(#:, Si fiieris
cicifrotdoctiviisuSestiKy '_'" ''"_' "'" ''.- tiddiesceiiiibfisIdjiiusifeiaiis, debjet.teffiii, Npri inate.
- i Edit. ye*t.et qffaadarri'PSfiS: cxim:Wisfev fefe ofh- Tahien eJe^ahtosJyfdeiuT,, ut diciiitif pjjr coiiCessicy-
nibiis'•:'Arf.EOclesidhifhcChi& GlifistiJaiiusiveliii quij, rieihiiPc. sehstjf;:;1Estsfffiiiiii;'&4,../' ..' ..
elc. Rom. et plures Paris., Fgclus ergo .ChrisiiMiisf "* Uiiihial edif. "'Paris"?el hfsfs;qhatjfpif, Ui.s\ibLigg;
vdad graliamiiM\WW^W-'t'^i^:;'_<M^-.i1^.i''''pk%in jatn damnqlus es, AlifC edit: sTc rtis&V,ii| sui iege~
texui. hciiits^eiS:r
&3S IN PgALMUM1 MNARRATIO. PSi
pffcrupla monliuiiij dertsa silvaruii). Tfediasii pa- A pr;iva corislituat. Non diciiuf ei: Vce qui defeliqhi-
rum, iterum transisiU Tafis Hascviia esi, cujifs nee ,sli semitas diteclcts, abetindoiri vids leiiebrdruin(Eccl.
prospera permanent, neC advefsa diUiurria simi. vin, 16)!
Ergo quasi ih via localum neqtie secunda extollartt, 26. Cognoviiiiusigiluf qtiicsii via peceatoftirii, in
neque adversa le frangaui, nec plausibilia femOren- qua standutn non esse Pfciplieta rios adiiioriei; sed
lur, nec moestadelineant. Festina seniper ad fineui, eiiam Eeclesiasles docei, qui ait: Noiisldre in ier-
festina ul pervenias. Elige lamen viara anlequahi mone malo (Jfcid. 5), 6 hoc est, nOviipefsistcfe in
curras^ sefirioriihus 749 hialis, siiiiiiitef e'l (iperibiis iiriprb-
2S. Dureviae sunt: una jtistofuiri,' altefa pecca- baridis. Quomodo iii bonis stt siaiidum, saiicius idem
torUm : uua aequitatis _ altera iuiqtiilaiis, de qua Propheta praecipit dicens: Sfanies efarit pedes rioslri
dixit Prophela : Et videsi via htiquitalis in riie est itt dlriis iuis, Jefusalerii(Psal. cxxi, 2). iiiJerusalerii
(Psal. cxxxvin, 24). Non solum ergo vilfi rioslfa via staiiduin esf, de Babyloiie fuglendunj. Et Moysi dici-
est, Sed etiani in ipsa vita nostra atit vififilis via est, tur: Tit duleiri sia mecuiii ( D0i.~ v, 51), qui de
aut iniqiiitalis. Cave igitur ne in le gressus suos col- jEgypto lugii, et cuiri Doiftiiiostaiis p'eiseverai)'at.
locet avaTilia, et sis via criminis; rte improbitas,- rie Et iii Evarigelitf(Mtittti. xx, 9), qui slelerurit iisijue
libido, et sis via iniquitalis iiiiierantibus detriia flagi- t , ad hfirafn'uhdeciiriam,'aequalein raefcedem opei aiili-
tiis. Licel tibi eligere quos sequaris , aut jUstPsyaut Ucisacc'e|Jefurit. Et quae steterUnt virgines iisqiid ad
injusios. Juslorum via angusiior est, injustoriifti la- adveritum sphiisi, ad nupiias siinul inifbire liiefue-
tior : illa sobrielaiis angustior, hncc ebrieiatis latiof, runl; quaj auiem disccsseruni, et ptfstea1fevefiefuht,
ulpossit capere fluciuantes; liaecIiabet ssecUli liojus DPiiiiniesuiexcIudUfilUrauciofiiaie seJifeihlae (Malih.
illecebras,- illa habet fuiurOruni prremia. In istis xxv, 10). Didiciinus ergo rion siare ih via pfc'Ccfito-
fructus prfesentior, iu illis spes tardior; quae cnim iuni. stare aiitem iii viftutis officio; qiiiii scfiptthn '
•'' d
suavia sunt,- non differunt diuturnam exspectaiio- •est: Tu atitehi fide stas (Boiri. xi, 20).
neni, sed babent prfcsentem perfunclionerti; quotl 27.- Ntfftc cPiisidereriiUs qiiid sit: Et ih caihedra
autem serium est, labore qtiferitur, eo quod a beaia pestileritimridri sedit. El quideni p'fieii)isiniu's, quod
cogilalioiie vix capilur; quia ociilus non vidil, nec fioii simplex consessUS'Uvhiijiisiriodi qh'6d ih risu
auris audivit, quoeprsepafaVilDeus diligentibus se. est soliff,- fepreheiidatur. Qitid eririh' irividiaj h'a-
DUficilesolemus credere quab ntm videmus: el ideo beret ad Cuipani? Sed curii ocuii Diiffiini seriiper
anima fjesiuai, el huC atqtie illuc velut oculos qnos- super' lideles terfse sirit; taiiiquairi sub coifspeciu
dam circumferl eogiiationes suas. Tunc illi occtir- impefaloris locati, el veluti in riJinisierio quodam
runl diversae rerum species, seque offundunt. Si ad (-i positi, ^iafe deheiriUs. Miles in pfociuctu stat, lion
sempiteina iniendai, virluiera eligit; si ad pifesen- Sedet; railes iii arniis iiori se relkclif, sed exciiat
lia, voluptatera praeponi!.GravCiel iniquuiii cerianiert atque eiigil. IdePf|Ue rnililibus' Cluisii dicitur":'Ecte
adversus delectationes prsesentium. Hic liberlas est hunc benediciie Dominum onities setvi Dbntitii, qtii
cu|iidiiatum, illic h servitus injuriaruin, facere quse staiis lit dotfkiDomihi (Psal. cxxxin, 1). Af fcPiitra
non vis, et ab iis qtise desideraveris, abstinere; iiic iniquitas iii tiileiilo piUihbeo sedet, ep qiiod fixa in
convivium, illic jejunium; hic inleinperantia gaudio- peccato, se ab eo sepafafe hPri phissit.'ElehiM iri-
rnm, illic perseveraniia lacrymarum; hic salla- veterafi in erfofe, et studiose' flagitifs"Iniiflerenies,
tio, illic oralio; hic cantus dulces, illic geinilus sederp dieuiiiuf, qhi liolurii assufgefh, rieC audife
graves. Seriptum est qiiidein : Cor sapientium in do- dicenieiij: SUrgite posiqiiam iederitis (Psdl. CxxHi",
mo luclus, et cor slultorum in domo epularum. Melius 2). Denique hic ipse' Pfopiieta alibi ait: Sedefitnt
est audire increpationem sapienlisj mctgisquam virum principei. et'e adversiitn nie deiiahebaiii (Psdl. cxViif,
audientemcaniicumstultorum (Eccl. yn,- 5 et 6).<Sed 25). An igiiofaraifs qhod faniaiiV viin habtfaf ihvCte-
pauci haecaiidiunl, paueiores sequiuitur. Allicii bo- rata coiisuetudo peccaridi, til exbiifdaf rialuraWf,
inines magis dnlce peccati, quod ad praesens iufluit quse cuiri sit hiedicabilis^acf-^alitiiehiV f laiiieii cVifrb-
etiinpingiiat audienlis affecluin, quam Irisle virtu- ]D bofatis' iPmpPre passioiiifiiis iriVrijedicabiiisiiiveiil-
tis, quae fnlei spcm velui quodam coriiee amari iabo- lUf? Non efgo pefrhaheamus* ih viiiis ;' sed iiiiiis-
ris involvit, Reatus ergo atque niirabilis, qui talium quisqhe etiainsi fuit, exsiliai a'chl'pa', sicrii scfipuihi
viarum posilus in electione, non fuerit illeeebris esi {PtOv. v, 5) de riiuliefe mefetfice 1. Ne inleiidas
volupfalis inflexus; ut gradurn suum super vadosa et in eairi oculum iuUni1, sed exsiti', rie riiofbfis ;' 6'xsili
a Roiri. edif. sola, diulurna exspectaitOne
pefftitictio- ex quo petita est, favel his verbis: EVTKUSK opyjo-iv,
nem, sed hzbehi prmseniem. Et Cfiiuiitrio post ubi xocziitipoaevyjriv.
omnes edii. ac plures mss., quod autem serttm est; c'Qu':u'dauiedit. Pafis., Iidc est, hoti persisiefe.
ibi cod. Vict. el Colb., quod aulem seriuin est. Opti- & Edit. ctiin tribus mss. Tu auiein fide. vel in fide,
me; serimti eiihii Iiic oppPrtilursutivibus, quae Ievi- sta : quinque mss. cum omnibus Aposloli exempla-
cula esse consueverunt. ribiis .... ftde stas.
b Edit. oiiines et mSs. aliquot, servitulis injuria; e Mss. nonnulli, adversumirie itacubani
quatuof, sefmtus "ihjuridrum.RuVsus post' pauca, uhi f Ila eodv Vaf. unus ,et qainqiie Ga'1'licariivYi'ct.
cuuctie edil. cum tribus mss., Hic sdlfciiid,iftic ora- autem,!GoUt.-ac vet. edit:,-.taiiWncch-tobotditi'ierhpWe
lio; mss. alii,.. ittic plofMo. Ohsequideni leciTo,etsi passiqnibue immedictibiiis' Roiri. &()\9;'diiiltt¥h&ta)hcfti
miniinevideatur coniemnenda, lamen priori Basilius, lemporepassionibtisdepravala, imtnedkabilis, eld
953 SANCTI AMBROSIl 936
antequam te anni juventulis inveniant. Sed, quod __ L.ipso usu, ut Apostolus dixit (Coloss. n, 21 et 22),
gravius cst, plerique lUxuriam corporis nec albenli qui et alibi clamat: Radix omnium malorutn est ava-
erubuere canitie, et usque ad seneclutis oetatera yi- ritiq (I Tim. vi, 10); niorbos excitat, dolores in-
tara produxere maculosam., Inlimis enim concepla serif. Denique qui eam appetierunt, inseruerunt %e
yisceribus lues culpse, processu temporis coacerva- mullis dotoribtis (Ibid.), Ista est pestilenlia, quaeple-
lur. Cave igilur ab imp.prum eonsiliis, iioti pene- i-umque neque cal.idos," neque frigidos, sed, quod
trent hujusmodi consilia mentem tuam; ne dicatur et calidis est delerius etfrigidis, tepidos facit; ul
de te : Alligavit quis ignem in stnu , veslimenta aulem evomaritur ex ore Domini Jesu, quos propter gravia
noh comburet (Proviyi, 2)? Etenim qui semel m peccata rejecerit. Ista est quae non paucorum, sed
sinu menlis flagitii flaromam ferventis adoleverit, omnium excitat aegritudines. Omne caput in dolore,
cilo corporis sui vestimenia comburet. a Et ut iii omne cor in mmstitia (Esai.i, iSetQ). A pedibus
slipulam ignis exsiliens, inhaeret ac permanet, donec usque ad caput peccalorum ulcera. Omne capufin
omne qubd corripuit, absumat: ita vel exigua scin- dolore, quando qui sapienles sestimaniur, dolore
tilla peccaii, si quo vitiorum fomite fuerit exciiata, Crucianlur avaritiai; sensus enim sapientis in capite
incendium gran.de excitat. Noli ergo stare in pec- ejus. Quod referri potest eliara ad Ecclesiae praeemi-
cato. Postremo posuisti vestigium supra vpraginem ]} nentes: Omne cor in mmstitia , quando sapimus quse
culpae, crto aufer pedein; ne supra plantam tibi sunt carnalia, et corporeis voluptatibus aciem nos-
ascendat pollutip, 750 ' et laPsu faciliore deceptus, tri cordis infodimus. Undeait Dominus (Ezech. xi,
'
supra lulum resideas. . .. 19) ad liujusmodi, quod dederitillis cor carneum.
28; Cayenda ergo prima spnt yitia, ne in plura 29. A pedibus usque ad caput sefpit lues dira
deinde grayiora proserpant. Elenira sicut ii qui se morborum, quando laborant contagio_,quando coni-
in liito versarit, quo magis volutantur, eo amplius patiuntur aliis, ° siquis elfectu libidinis defraude-
inquinanlur : ila qui serael se luto improbitalis lur, viduse pudorem expugnare non poluit, 751
asperserit, nisi ab eo velociter exsiliat, gravius sibi agrum invadere; et aegre cuncli invicem languores
dedecoris sui ccenum per singulos dies lutulenlae transfefunl. Quolies ingemiscunt seniores quod diu
conversationis obducit. Ilaque.gravi odore terrae il- potare non possint? Quoties dolent quod scortari
lius ac flagitiosffivoraginis contrahilur qusedam ani- desierinl, cum scortandi habeant yolufttalerii'? Quo-
marunr pestilentia, corruptoque salubrium cogita- lies inler fabulas ebriorum virtutes probro sunf,
lioiium spiramine, lues aesluantium passionum mi- peccata laudi, honestas ludibrio, conlinentia risui,
seranda grassalur. Hinc Ielhale se naentibus virus misericordia vanitali! Isti sunt morbi qui mala sua
infundit, hinc subrepit segritudo corporibus, lan- <' in multos transferunt. Apaucis corruptela ad omnes
guores anirais. Est enim malus languor, erroris pervenit. Sedenl in consiliis derogantes sobriis, ruc-
languor, avariiias languor, inexplebilis cupiditaiis tantes crapularii; sedent in tabernis de ebrietate cer-
languor. Istrc divitirc sunl, ut ait Ecclesiastes : Est tanles. Inier hos meretrix plena vino, hulc arridens,
Iqnguor malus quem vidi sub sole, divilias cuslodiri iri illum adurens, et omnes ardore inflammans libidinis.
malum possidentis eas (Eccle. v, 12). Dic niihi, o Yerecundus si transeat, erubescit, a singulis carpi-
Ecclesiastes, qua causa malus hic languor sil ? Re- tur; si flagitiosus, omniura ore laudatur, el tain-
spondebit, quia raultos avara spes devorat. Insatiabi- quara morbus transit in animas singulorum; qui
lis edacitas cupiditalis est. Nescil satiari argenlo, qui enira in flagttiis celebris, plurUhos ad imitationem
concupiscitargenlum (Ibid.9). Distendunt diviliae, non adducit erroris. Itaque dum peccatuto imitaniur aiie-
explent: Et si quis sqtialus fuerit divitiis, non est, num, suum faciunt malum. Noh sedeas inlef eos,
inquit, qui sinat eum dormire. Et quidem omnes dies quos sanctus Propheta fugiebat. Illum imilafe, fu-
ejus in tenebris , et luclu , el iracundia mulla, el lan- gientem utique, non sedentem, qui ail : Non sedi in
guore , el ira (Ibid. 11 et 46). Quonjodo eniin potest consilio malignaniium, ei cum iniqua gerenlibus non
dorraire, qui sollicilam auri exercet custodiam, qtii introibo (Psal, xxv,4). Qua ratione eos fugiebas,
damna forraidai, qui lucra cogitat, qui usuras coui- 3 David , explica nobis. Demonslra has partes, ul el
putat, h qui apothecas numerat? Malus ergo lan- nos eas fugere possimus, ne inficiamur earuni con-
guor qui bonam aufert inenlis quietem. Esl languor tagio : Corrupii sunt, inquit, et abominabiles facti
malus luxuria, libido, concupiscentia, delectalio^ sunl: non est qui faciat bonitalem, non est usque ad
saecularis arabilio, quae cito corrumpit salutem so- unum ( Psal. xm,-"1). Generaliter ergo ad omnes
brietatis. Omnis postremo mundi hujus corruptela flagiliosos potesl referri: demura specialiter ad irii-
peslilenlia est. Ne ergo letigerilis,; ne attaminave- sores bonorum quos Aquila ^.SUCOTTOJ dixit, quod
rilis eam. Lues est, coniaminat; morbus est, pol- isti vere morbi surit, qui irridendo bonbs, plurimum
luit. Ne gustaverilis qum sunt omnia ad corruplelam aniinis operantur errorem, menlesqup corruropunt.
a Mss. quinque, Et ut slipulam ignis absumit, ita malus sensus esl, si apothecas, id est, arcas, locu-
vel exigua, etc. Reliqui, acomnes edit. ut nos supra. cellas qiubus..divitiae reconduniur, dicalur ava-
h Rom. edit. sola, qui hypothecas numerat. Et vi- los, rus numerare.
detur favere, quod pfsecedit-, qui usuras computat. c Reg. cbd., si quis affeelu libidinis._,
Yerum alite edit. atque omnes mss^ reclamant; nec
957 IN PSALMUMI ENARRATIO. 958
Qnanta dixit a quibus beatus vir dcbeat abslinere ! , 51. Ideoque die et nocte in Lege medilatur; in
El adhuc adjicit alia. quo non lam continua legendi posiulalur inlenlio ,
30. (Yers. 2.) Sed in lege Domini fuit voluntas quam servandse Legis affectus. llle enim plene me-
ejus, et in lege ejus medilabitur die ac nocte; lioc ditatur, qui sibi ipse lex est, scriptum in corde suo
est, bealus ille qui hrec faciat consilio, ratione, Iegis intendens. Aquila tamen diem tantummodo
prudentia ;. potesl enim et parvulus non per virtu- posuit, non etiam noclem. Quod non lam a caeteris
tem , sed per impossibilitatem et inscieuliam delih- discrepans, quam alio referens posuit; quoniam qui
quendi ab iis qure dicla sunt, abstinere. Potest et Legem meditatur, semper in luceest, noctem non
irrationabili pecudi convenire, cui nulla vis consilii, liabet. Elenim cujus lucent opera, non potest uliqtie
nullus sensus erroris est. Hoc est ergo quartum quod in lenebris ambulare; quiajustilia ejus sicut lumen
sequilur, iu quo definitio beati viri a pecude discer- effulget. Meditetur ergo Legem vita nostra, medi-
iiitur; quia vir sapiens subdilus legi est voluntate , letur coiiversatio, meditetur actus , meditetur intel-
non necessilate. Plurimum enim refert; quia in vo- leclus mysteriorum ccelestiura. Lex enim exemplar
luntate, mercedis est fructus; in necessitate, dispen- est el umbra ccelestium, umbra fuiurorum bono-
sationis obsequium. Ita enim docuit nos Apostolus rum, quse is qui credit in Lege, in Evangelio
dicens : Si volens hoc ago, mercedemhabeo: si invi- ., recognoscil. Mediteiur in tenebris et die, id est,
lus, dispensalio mihi credila esl (I Cor. ix, 17). et in adversis posilus, et prosperis. Lex enim
Ordo autem conveniens, ut primo diligas legem, praecipit ut diligas Dominum tuum. Qui diligit,
seeundo ut mediteris. Qui diligit, ex voluntate facit in omni stalu suo debel servare diuturnae charitaiis
mandata legis; qui timet, inviius observat. Hanc affectum. Pater diligit filium, diligit etiam cum
disciplinam docendi eliam Deijustitiam in Lege ac- arguit, diligit etiam cum verberat baculo; qui enim
cepimus. Sic enim scriptum est: Audi, Israel: Domi- parcit baculo suo, odit filium suum. Nos quoque
nus Deus luus, Deus unus esl (Deut. vi, 4). Et: Di- Dominus casligat, et diligit. Itaque etiam cum digna
liges Dominum Deum luum ex lolo corde luo, el ex coertione commiltimus, ille tatnen diligit, qui etiam
tola anima tua , el ex lota virtute tua. Et erunl verba recipit offensum. Castigat enim Dominus omnem fi-
hmcqumegoprmcipiotibi hodie, in corde tuo , et in lium quem recipit. Et tu cum castigaris dilige; quia
anima tua: et demonslrabis ea filiis luis, el loqueris ideo castigaris, ut recipiaris. Nam quid grande est,
eis sedens in domo, el ambulans in ilinere, et 752 si lunc diligas DominumDeum tuum, cumtibi abun-
iu quiele, et in vigilia. a Et alligabis ea in signum dant omnia, cum frueris optatis, cum honoribus,
iu manu lua, et erunl monilia ante oculos tuos : et facultatibus, liberis gaudes. Et liomini, a quo acce-
scribesea super limina in domiciliis luis et in januis Q perimus beneficium, gratiam referre consuevimus.
luis (ibid., 5-9). Et infra : El nunc, Israel,quid abs Denique cum laudaretur Job judicio ccelesti, hoc
te postulat DominusDeus luus, nisi ut diligas Domi- relulii diabolus (Job, i, 10 etil): Minime mirum si
num Deum tuum, et ambules in omnibus viis ejus gratus esset Deo , cui tanta suppeleret affluentia
(Deut. x, 12) ? Sapientia quoque dicit: Concvpiscite prosperorum ; sed tunc probandura , si illa amittat
ergo sermonesmeos,diligite illos, habebitis disciplinam universa, et pii culioris prsestet officium. Hrec 753
{Sap. vi, 12). Clara est, et qufe numquam marces- igitur prima virtus, ut non frangaris adversis, non
cat sapientia, el facile videlur ab iis qui diligunt il- extollaris secundis. Id te Lex docet, c ut in afflic-
lam , et invenilur ab iis qui quaerunt illam. Legitime tione non relaxes inlentionem, nec desperationem
ergo docemur a sanclo Prophela voluntatem in Lege induas; victor non dicas : Virtus mea el fortitudo
habere, meditalionem secundum Legem. Voluntas mea hmc tribuil rnilti (Deut. vm, 17); sed omnia no-
in Lege non solum in sludio, sed etiam in faclo est. yeris divinoe misericordiae deputanda.
Prior voluntas, secunda operatio. Denique et Domi- 52. Clamat Esaias : JVonconfundeturqui in angus-
minus dicenli sibi: Si vis, potes me mundare, res- lia est usque in tempus (Esai. vm, 22), Hoc prhnum
h
pondit: Voto, mundare ( Matth. vm, 2 et 5); quo bibe (Esai. ix, 1). Quid est, hoc primum bibe?Se-
ostenderel operalionibus nostris volunlatem prseviara j) questremus myslica, persequamur moralia, qur» do-
esse debere. Denique lex volunlarios quaerit; quia cet Iillera. Proptererrorura graviagraves contritiones'
Iex Domini irreprehensibilis est, converlens ani- et vexationes populi dicit futuras; et oportuit eas
mam : nemo autem converlitur, nisi qui volunlate prrecedere, ut sequeretur misericordia. Bibeergo
convertitur. Yolunlarius autera abscondit et sensum primum tribulationem; per mullas enim tribulaliones
furalur laboris. oportet nos introire in regnuni Dei; bibe, ut sensus
HEdit. vet. et plures mss., Et alligabis ea in sinu aliter conversa sit; ut pula ex texlu Hebrseo, et
ttto. Rom. et mss. aliquot. Et altigabis ea in signum. Hebrseo-Samar. ab Interprele Lat. reddatur, erunt
LXX, KKIayxtyetsauT«elg aitp-elov iizl TM?v.eipbsCTOU; quoquein frontalia, vel ut Grolio placet, erunl quoque
in quo omnes Scriplurai versiones cousenliunt. Ubi pro conspicillis, elc. Ex Paraphr. Chnld., et erunt
vero Rom. edil., el erunl immobilia anle oculos tuos, quasi appendixqumdam, etc. Quidni etiam ab aliquo
(ex LXX scilicet, apud quos legas , v.«XEOTKC. «o-a- verli poluerit, ut in noslro contextu.
),6UTOV[quidam cod., acraXsuTa]TtpboepfiaXpeov crou) h Mss. aliquol, qtio oslenderet cogitantibus nostiis.
ibi vet. edit. ac omnes omnino mss., el erunt moni-
lia, etc. Porro cum ea pafs versiculi ejusce alib c Mss. quatuor e Gallic, ut affliclionemnon relaxes
PATROL. XIV. 30
 939 ; . SANGTI AMBliOSii 9-40
tfibulaliohis a pectoris lui iiifundatur inlefnis : bibe .Asapiehtia3,qiiaVsitauroargeiit6qiie;pfetibsior. Utfiim-
cutu patientis affeetu.intBreiitisdblofera.- Duiri ehiiri que ergo poculum bibe yeteris et hbvi Teslanienti;
conversus ingeinuefis , tunc Doraiiiuni libi fecb'riei4 qiiia ih utfoqiie Ciifistfiiii bibis.^BibeCliflsfutti, qitia
liabis-offensuini::J3i6c,.ergo,^riirtuni'W.6^f-iit-'iis''ift''d6-Vilis est', bibe Ciirisiuiii, quia petra esi quae voriiuit
Ipre et angusliiSi iGitoIfjetitiainfuiidit 'errofehi. Piri-, aqiiaih; bibe Olirisiuijj, qiiia fdhs Hdtaeest, bibe
guisfactus etincrassattjS popiilus stiitexil iridefe; et Glifistuih., quia flhiiieii est, Kiijusiiiipfetus:Jajtificat
recessit a Domirio. Prodesi libi cof liabere cOiilfiliirii: civiUiterij Dei; bibe'CliFisihiri, qliiii pdx''est; liibe
Hbc piimum bibe, ut saciiliciUM luuih hccipiatui' 'a ChfisiUih, quia 'iliimihai de veiitre ejus fliient htjiibe
Doniino. Doceat le Apostolus.quid sit iHob primuih Vivih*BibevCiiiistUrhi tit Bibas sah^iiinehi quh re-
bibe ,;hocest, tribulatioriis: poculuhi; Tributaiio eriiiri deiiiptiis es-j bilie Chfisfiiiii, ut bibas sefihbnes ejiis;
putieniiain operatur (Rom. y; h)et 4).' Noii polfestfesse sefhib ejhsTesiarijerithiii est vetus, serriip ejUs 'TPs-
patienlia,,nisj ante fueritilribulalidi: TriMa/ibV-iri- taiheiituni est liovurii,' Bibitur ScrijJtura cliviria, et
qilit,, paiieiitiain operaltit.,. pa.lienlia dulein probado- devrifaiuf Scfiptura diviria:curii:ifi yeiias Hieiitis ac
nem, probaiiojoerO spem; spes.MuCeiiinori-confundiu vifbs^ariirnseshcfiuS^veibi desceridit ajtefhi. Dehiqiie'
Bibe .pniptiiiJ tribulationiem, ..ui-poslea iibi iot virtu- hohiii sblo jiaiie' Viyit lioriib, sed iii bhirii verlfb Del.
tuni ppcula n!inisli'enlur.,:Et ut :s'cias qtiia bibituf ,,. Hoc veifidffi-bibeVie^efdiiiS.&udbibfc^riMum^Dibiy
Xribtilaiipi audisli diceniem Jiodie.Prophelam :,Po^ :D iri vfetefi Teslameiito : fecito fa'cht bibas etiri riovo
tastinqs vhio compuiictionis:(PMi.;iiix_ 5).' Elin.pos- Testairiento. Et lahiquanj ipse"festiiiet, dicif: Gdlii
terioribus ait : El poluin dabiS'nobibiitiacrymis _ hi lced geiitiuih et pattes Jhdceie, pdpulus qtii diiWuidiis
mehsurd (Psal, xxxix _ 6) . In iiiCrisura peiit. >poturii, iti tehebfis, videieliiteiii mtigiitim; quf habilaiis iii )g-
npn supra ,raehsutani; ne ijerre ;noii possit.•Deiiiqhe giqtieinidriis, liixfutgebii Sujiervbi(Esdi. ix, 1 et 2).
.quam ,bono hoc precaretur, ;affectu s suo probabat Bihe' fefgbciip; uf iux iibiWhlgeaf ihagria; liix hoii
exeinplo, qui potuni suumctim -flelujriiseebat {Psali qubiidiana,- sion diei; hhh scills, hoh liiria;; §fedlux
ci,, 10), ut pomini in se iiicliiiaret inisericoi-dianii illaqiifir iiihhi^ni mbfiis excludai; &Na!hiqhi ih uhi-
.55. Bibe ergp hf.cpTimuiii-_h.M ,bibas et secun* bfa iiioiiis Surtt;: liieenli•htique solis ac: diei videre
dunj (.lioc eniin tenipus est ut iiiseraTijus. myslieo:) hoii pPssiniti' *Et qufisi feqiiifehti' tibi iiiide tanttis
bibe piimum vetus TeslamcntuniyUi bibas, novuiri splehdor;iaiiiji gfatia sit, ffespiiridei':' Quvhidriipuer
Testameiitum. Nisi priniuni: biberis,- secuiidumibH hliihs ehslndhii, flius ddViisest hobis(ibid;, tyiPuei,
bere nori potetis. Bfbe primuni, ;iit .siiiii) mitiges ;• Qtiifioifusfex Yirgihe esl; Filitii, quia1 ex Deo' na-
bibe seeiiudum, ut bibendi; saiielaiehJ .haiifias.' Iri ius tifhta? aucfor esi IficisVPueriiobis ritiius esiiNo-
v.eleri/restainelito.cpnipiiiioiio, in novo lffiiitia esti ^; bis'; qui credihiiis; iioiVJhdfjiis, qtiiiiori cfedideruht;
Vide quemadinpdujijDominus afi|bus;di;iboli projsuis 'J hbftis^hpifliaireiieis;" iiobis',' nbhMafiieliails-'ngiis
serviilis obyiayerit..Hle pibo,fraudis deeepituiium_ hdtui'csVi quia'Yerijuiri ^6^^1101^ es^y ei hlbita-
ut in uilo ornnes eir.cuinyeriifel; Jesus auteni cibp vit in Mb\s;;'hWis naftii esf,' qhia ija'friefit Suscfepit
salutis oinnes redemit,.ut,in _o.mn.ibus el illum qui. e'x Yifgiiie, quia: hbrabriatus'festexllaria'; Caroria's-
deeeptus fuerat;,. .refprmarel,;. ;Ille calicem, aureum cifhf iiobiS', Vefbiiriidaiiir: Quhd ri^strto^sUihter
BaDyloriisexcogiiayU ,ui quicuipipe: plus biberent'. no's'rifituih fesf ::!i|uodsujifa h*Ps;est, ' riiniisdbsMiiihi
plus.sitkeni,;-et ...quia potus .placerp.;jipn: poierat,': . .ef4t.•/--:' i'::- :Y'•' '' ''-•'' "' "': ' '-/'!"-; :-' ;
aurj prelio illiceret ad. bibpndum. Prppinavit devi-; 54; Sati^-excurfihiiiS:,^ piitanius1, sed hoii otio-
np ,suo,- cui etiaui rnetaili_.suffragia reqinsMt>_ At- s^ev^htddeerfeihhs/qula/ef ih'ifibuWiioiili)us aifigere
vero ppmiiiius Jesus aqpam,de:petiia;efi'udit,yeUoni-r Doifiiiiuii)dfebfeihiisi-ftec^fecedere^alre^
nes biberunt. (juLWberunt ih typ,0ii;,Satiaii;754. ef &liMikifibuIatio's^
sunt; qui. biberunt:,..n,,y,eritate, ihebi;iati:.supiviJo- latjohi. 'Dfehlqufequi tnbhlation^ non 'irarigiiur,ei!
na dbrietas, quae inftinderet Jaetitiain,-,,npiii-hfferret. lefein- seniiitur, beatus^esu' i" ' '";'' ' .',
confusipneni; iiona .ebrietas, quae spbriae stabiliret : ;5S. (Vefsi;3.) 'Eierii idhiqudfniidhumqucid pianid^
meniis incessuni,; hoha^ebrieias, qjiaevitaemunus). 'furiieslieciis aecufikitit}u'dfuih"_quod ffuciuiii suWi
rjgai-el,a?t.efnfe,,ilpc.ergp:pp dcibUiri lemf>ore''iiiti; Ei foimniejtii'hoh.dejiuei, ei
P.fophetfi:::Eijppctilmn lutiin inebrians;.,quam;prmcla-< oihtiia qtimcyimquef&cietfjproijiei-aiitirikr^iSiixi isia'
rj!flMS,J:(PsaJ,;xxu-,^ bfeairtiiddfesi;;quieiigiibarl^fis/cPhjiiaraiUf, iiisiih-
lonis atJre;UiiipeGulp-rn:,est-;-quiaietiu;bibis poculiira. lelligiamus^g_giii pafiicIisW,Uiorhiektciruniibch, ii-
iiiiiiciorici, ritiit'desffeftiiiohetitiridntis Vhiiiiidiiohe : posl voceni myslico, subintelligetnteWecfttt, traciatui,
non dicas , elc. vel qitjd similp.,, ,,, v, ,,,,,:.,,.,;, ; •.,
a .Quifii_u'emss-4 pectdri: tim bifftndalW irileriusi,
mmrenlis dpiamiir " .^^•^•i.^^vfpi?'.^^* ftic-.eilotiibibasefiitfiovo
Bibecomptitieritisaffectuin,.. Ttfitahiehfp;,Viide..ieftajnguam-'festiheij.dicit.f Begiq
t>:,Ei'a.e\' Gi1IfyM MbUsitjeckndtirii. Hii etithi iefii- Zhbliiofi^tyi t^'rd''Nef//imatim,ei,am^-i Purdtiainm-
pus.esl:'«*•iriierhmiisiihvysliih. ffotn^.^dilwii-JVihlltfjaJK-,hubitcmtes,,'etffqiis iptdanein.Galiimpfgeniititn, ' pdpu-r
tempiis est_:.:etc; M&.<nobis cowstjntinii# ijisii^iiod^ Itis qtiidiiibultibgi, elc, ,.',.',";''.!..'" '... ;,.'. .' ; .
noniiulli pro mystm~; bibe,<Jeguhl, mysti'oa,:bib'isi~ a S|C'eilTf.fet-Vat, epa...cpj^ceciun t quiiique Q&il,
,Ct-. iiulem leciipnisnostraj sensuin Jacilius capias, , in.qriihiis i&mdn' Jegasx,Mam
adverie proriomeii /toc,. referendum ad id quod Vicf. fiiiiem'etiColbV,,.Ndihsi uihbfmmorJisisunt.
ku&i&i aniepoiiituf :'Bibe ergoitoi prhnuni; etc.j turii
041 IN PSALMUM I ENARftATIO. 942
gmmi vitre * in medio ligrioitim"alioium de tefra A duclse suht; duse iuiiehi Jdda ei Benjahiin tariiqri.im
productum? Intef mulia enirti ligria qUrfeefahi spe- gfavioris feos flagiiii iu Babylohiarii tfansierutif.
ciosa ad aspecturii; et boha ad escarii; etiahi hbeli- Atrocius enim sacefdolis filia'adullefa quarii caeterbe
gnuiii terra produxit, et iri hiedio jiafadisi erat; Ut piitiiuhTuf; quia sacerdotalis sigeiierlsgratiam iurpi
caetera ligrta ejus vifiditate floferent; Quod esse lioc opprobrio dccbloravit.
lignuni dicimus, nisi per qiiod hobis saliis venit? Et 57. Siciit illi efgo in teritationibtis gravissimis fue-
recle hoe tefra produxit, qtiia euhi VirgOgCnefavit; ruiit : ita mUItis lehlatibiiibus se Salvaiof liostef'
quse erat ierra secundum AiictOris Sentetuiam, qurh objeeU; ut hulia tentatiohisriosffaicertariiihapraeler-
iii eum dieia est : Terra es_ et in terram ibis (Gen. irei. Planlatus ergo fecffe dicilur seeus decufsus
iii, 19). Pulcbre quoque in medio legitur lignorurii horUriifluiriUiuri)_ non in ipsis decufsibus; 756 u'
aliorum • quia erat in medio b aposiolorum discen- finitihiuin, iion deinefsum irilellijgas- Fuit iill coh-
liuni, vel quia in riiediberal menlis ct cordis, sicut gressio pfiiiia cdfniset saiigiiihis. Dehiqhe ail': Pd-
ipse ait : Medinsvestrunisiat, qnehivos hvseilis{Jvtin. fef; titinsfir a riie caliccmisVum: sed h'oh quod ego
i _26). Et alibi iiit: Ego uuieni in thediovesltumstiih volo, seif qubd iuVis {Mdilli. xxvi, 39): Fuit divitia-
(Lub. XXII;27). Denique et de ipso Salomoti"dixit: rtiih Objebta tehtatio, cuhi biiiiiia regria teffrh iei
c Lignttmvitdiest omnibus percipienlibiiseum,(Prov. \ \ iiiimlcus bfferret, si ptocifleris DbhiiiiUs adbiafet
m ; 18). Qui ergo beatus est, iniiialor erit Domini feliiri. Ilabes dubiuiri fluriiiiiUm dfecii^ils feeon et
Jesii, qui est lignum vitav, lignuhi sapientiae-,plan- Pliisijh. Fuit ilii cblluclafio adv6isus pfincipes hiun-
latUm in ultero Virgihis^voluntate Pairis; a quo iri di: luit in ipsa passiohe cenameri adVefshs tehtatb-
perpetitUmmansurum plantatur, ui fruciumdaret in res; 'qiibs e Pfersas iielifcea appellai iiiterprelaKci,
tempore suo. Non eiiiiii poiuit arescere isia planta> qui falsa lestiriiPiiia deferfebaiiu Adveisiis eos qui
lio, quashabebat ubertaleni in se manenteni graliae dicfebant: Deseendal hunc de cfhce, et credinihs Bi
spiritalis. Denique plenus Spiritu saneto Jesus re* {Mutc. xV, 52); c_uti)diabblUS stfggefebat. Habes
gressns est ab Jordane; Hi sunt decursus aquarum Tigrihi 6t Euplifateni 'fluhiiha;
de quibus dicitur in Evangelio : Fiumina de vettlre 58. Quadripailituiii aulfem nbbis cfertariiert fesse
ejus fluent nqum vivm. Hoc aulem dicebal de Spiriiu etiahi Apostohis c0mpi'elieii'dit 'dicfens : Quid hoii
quein htcipiebant accipere qui credituri ertint in eum esthobis Itictaiid'advetsus carnem ei sdhgtiihehi, sed
(Joan. vn, 58). advefsus principcilitsetpotesfdles, tidVersusiriundi hit-
56. Est et alia tradilio, quia sunt aquse de quibus jtisWcloies ienebftiruih; ddvefitiisjAritudiia nequilim,
probibet nos bibere Hiereniias dicens : Quid.iibiet qiimWivlin cceiestibus'{Ephes.xi, 12); lli shnt iliivil
vim ^Egypli, ufbibas aquam Geon (Jereiri. u, 18)? Il qui !de paradiso exeuiil. Undfe'piitb quhd is qrii in
Est et Tigris fluvius Assyrios prajlerfluens. Est et paralisuiii gestil rfedife, libsdebfeat tTansire debur-
Euphrates in Babjioniam tendens. Est et Phison; sfisaqijariim. Qtvodhoii Ptiose ^expffessitidem ipse
qui Laiina Uiierpfeialione oris dieilur Commulalio; saYvelusPropheta , { dferiibriStraiisliis qiii tehtatibries
circumiens leif am Evilalh, ubi est aurum . e't aururii oriiries subiffent, debefi feibi jahi 'paradisi requifein.
lcrrce illius bonum; et lapis carbunculus, et Iapis itaque sic ail : Decursus dfjuurtiih,descenderuritoculi
prasinus. d Meritoos illiccommtilainr, tit nonteriea- mei(Psal. cxvin, 156). Sicut eriim Toihpliseaest in
tur proraissorum fides : sed sit in, ore doltts, ubi est ingrefeSti'pfiradisiigrifea; ht 'qiii¥edit, !piefigheniVe-
aurum • bonum; avarilia eniuj fidem frangil, nec vetiaito, urat peecaia-sh'a, prohei auruhjsuufti^: ita
tenet verbornm simpliciiaiem. Ornamenla quoque rjui redit, pfer hos deeursus redit. •Meritoque dicunt
preiiosamenlem animumquecoramulaiit; ut aliud ih Saiieli : Trai?*iw'musper igneih et •qquam(Pstil. txv,
pectore, aliud in sermone sit. in illis ergo rcgioni- 12). De istis decUrsibus et Esaia's 'dicit : Si transeas
.ibiis fluminum fiierunt Judaei captivi, abducii in 'pgt'ti<futihi,-fluinintiiton Tecoiidludeht^Esdi.XLiii,2).
jEgyptum, et ad Assyrios, et ad Babylonios, ubi su- :Qija?. •fluminn? Audi dicfentfeiris David dfeiis qui fes-
per flumina Babylonis sedebant, eiflebant snsecala- linabant ad paTUdismn: Fotsildh pefifdhsissel dniina
mitalis ajruninam; et ut bic ipse Propheta tesiatur •b 'hostrti aquaiiiirilolerabilem!(Psai.'cxxiii, S).
(Psal, cxxxvi, 1 el seq.)-; illic suspenderunl organa 59. Quawivis noriiiullideislis quatuor teiitationi-
sua, elomnemdeposuere lreiitiam, ubi graviora tci- ibiiSCiiam illudaecipiunt: Super aspidem -et basilis-
lerarunt. Deniquereliqute decem Tribus ad Assyrios -cififthinbulabis, •& cOriciilcabisieonem et draconem

aCodicesVat. et qiiinque Gallic., legisse nos in e Vocfemlianc eodem sferisiiiriierpretalur Hieron.

medio de terra esse productum; alii vero ac edii. con-
senliunt, exeepla Rom. puae jiro voce produclum,
liabei, prdductdftiin.
1 Yox dpostolpruin, expuhcla fueral in edit. Iloin.,
forfe .iiiiocl cfeiiiderint Arijbrosium Iocuium more
Teiliilliaiii, a quo .passim appstoTi simpliciter ac
sirie adtjitp cliscehteshoniiiiahiur.
c Cbfl.duo, Ligiium viimin mdnibus.percipieiiiibus
euiii.
d Iidem cod., Meriloomnes itlic commutaniur.
in Ezech. xxvn, 10, et Esai. xxi, 2. Persarum atitem
idcirco hic meminil Anibrosius., ul per Tigrim qui
eonini flnesalluit, tentalores significariiloceai.
f Omnes edit., Demonsirans quod qui teniatioiies
omnes-subegetit, deberi sibijam pdradisii\equiemspe-
.ret. His accedunt pauci mss. in.quibiis lairien vefbhm
speret, desideratur : alii majori nuniero utin lextu.
s Ita edil. cum tribus mss. Alii vfer.oquinqueprtc-
.ferunt,f)at)!ct, fiui-:fesiinabaiad <paradisuml
945 SANCTI AMBROSlt 944
(Psal. xc, 13). Vi ambulaverit in incarnalione, con- V habent castimoniam, sedulilalerain JeCtionemultara,
culcaverit in passione , vel in tradiliohe regni con- et diligenliam; sed sine fructu sunt_ et versanlur
culcet, quod Patri tradet, cum omnem evacuaverit ut folia. Haecforte sunt fplia quse Salvator in illa ficu
principatum. Pulchre aulera Aquila T6 p.erumaw:E-o- rpperit, sed fructum non invenit (Malth. xxi, 19).
p.ivovdixit, hoc est, transplantalum, eo quod primo 42. Mystica salyant, et a niorle liberanl: moralia
sit plantatuni in Virgine, postea transplantatum in autem ornaraenta decoris sunt, non subsidiaredera-
paradisum; sicUt dixit ad latronera : Amen, amen ptionis, Praestare autem mystica moralibus eliara ipse
dico tibi : hodie mecum eris inparadiso (Luc. XXIII,45). Dominus docet in Evangelio suo dicens de Maria,
-40.Hoc lignum igilur fructum dabit in, tempore qu;e sedens secus pedes Domini audiiebat verbum il-
suo. Ligiia lerrena fructum non dare, sed ferre di- lius , cuin Marllia circa minislerium festinarel, et
cuiitur; sed lignum vitae ac sapientise dat fruclum, quereretur quod soror eam propria circa mensae
hoc est, largituret donat. Rursus illud occurrit: Si miriisierium non juvarel : Martha, Marlha, Maria
lignum est sapientiffi, cur in tempore dabit, el non optiriiam partem sibi elegil, qum non auferelur illi
semper? Ne forte grave sit nobis hoc sentire de (Luc. x, M et 42). Si illa quae Christo minisira-
Christo; sed lu qui Iegisti quia dispensatorem fide- bat ad meusaih, noft conferebatur ei quae verbuni
lem et prudenlem conslituet (Luc. xu, -42) Dominus B cupiebat audire; quem operaniem sludioso cognitio-
supra familiam suam, ut det illis in lempore tritici nis ajternaj conferre poterimus ? Iia tamen, ut nec
mensuram, in tempore utique, non semper, lurbari illius opeialioiii fides, nec hujus cognitioni, sicut
ulique non debes. Poiest sapientia semper fructum Mariaa, desit operalio; ne vel folia sine fructu sint,
dare; sed quia sapientia ;757 es^ debet sapienter vel fructus sine munimenlis naluralibus sit inlecius,
dare, dispensare a prudenter, si qriando no's plenam et pateat injurifje.
inensuram aut mereamur, aut possimus accipere. 45. Possumus etiam iilud intelligere, quia foliis
Sicut hic extremum tempus fructum, ita et illic da- se texerunt Adam atque Eva,!corporea veslimenla
hit fruclum bonum in gentibus; ut resurrectionis quserenies .[eo quod resurreclio Dominici corporis
ejus consortium capere ac servare possimus. Nunc prophetaretur; quia nec caro, quae antea vice folio-
npn possumus, odioso sreeulo non sustinemus. h Hic rUm inlerire consueverat, peritura 758 esset in
enim corruptela est, et cavertdum fuit ne corrumpe- Christo; justorumque omnium, qui securidura Evan-
remus bonos fructus, quos lignum vitaj daret; quia igelium ad imitationem ligni sapiehtiaj nati ex Vir-
nunc corrupti, illic autem incorrupti : quando et gine vilam suam aclusque formarenl. Nam Grtccus
mortui, inquit, restitgenl incOrrupd, el noscammuta- ita dixit : o TOV-/.v.prcbv au-oO Socret; quod potest ad
bimut. Oportet enim corrnplibile hoc induete incotrup- j bealum referri," y.v.r.kpiog-/.«pwov ^aa-zi, Graece; La-
telam, et morlale lioc induere imhtorlalitalem (lCor. tine aulem sic dicitur, ul sit: quia beatus dabit fruc-
xy, 52 el 55). Quid ergo proderat morituro accipere, lum, in resurrectione scilioet sua, quando potest
quod ei mors habebat aulerre? Novit ergo sapientia perpetuiim dare. Potest et sic, o TOV-Aocpirbv KUTOU
quibus quando dare debeat, quae nec folium araitlit vTtip gu),ov,ut referaturadiignum,cujus facta omnia
ligni sui. Et ideo qui fructus sit sapientiae, quod fo- prosperabunlur. In quo evideus testificatio, quia de
lium consideremus. > Salvatore diclum est. Cujus enim nisi ipsius facla
41. Ffuctus inlerior est; folium, quo fructus vel possunt universa laudari, et prosperos habere exi-
a sole torrenti, vel a frigore defendiltir. Fructus vi- tus ? Aquila aulem, dirigentur, ait: quod et ad quem-
detur esse fides, pax, doctrina, excellentia veroe cuinque liomiuem reierendum videtur, quem dirigit
cognitionis, intentio bona, mysteriorum ratio. IIos Dominus favore coelesti. A DominO enini diriguntur
fruclus bona vita custodit: mala etiam si perceperit, gressus viri, et orationem suam in conspectu Dei Da-
amiltil: Peccatori autemdixit Deus : Quareluenarras vid propheta dirigi poslulavit (Psal. CXL,2). Sed et
justitias meas (Psal. XLIX, 16)? In mysticis fruclus ipse Dominus direxit opera sua, ut nullo erroris
est, in moralibus" folium c contemplatione myste- curvarentur anfraclu.
riorum eoelestium. Nam virtules sine flde, folia sunt; •" 44. (Vers. 4.) Sequitur : JVoh sic impii, nonsic;
videntur virere, sed prodesse non possunt. Agitan- sed lamquam pulvis quem projicit veniusa facie lerrm;
tur vento, quia non habenl fundamenlum. Quanti hoc est, non sic ut beatus vlr, qui ideo beatus, quia
genliles habent raisericordiam, habent sobrielatem; non abiil in consilio impiorura, quia in peccalo non
sed fructum nori habent, quia fldem rion habent! La- stetit, in consilio peslilentium non sedit, volentium
bunlur cilo folia, ubi ventus flaverit. Et aliquiJudaji vel credenles pie, vel viventes perverlerejqui vo-
a Vet. edit. ac Rom. cum mss. Vict. et Colb. , 9 Conlemplalionemyslefiorum cmleilium: "deerant
prudenler. Tunc debet dare semper, quando nos plenam lnec in edit. vet. ac mss. Vict. et Colb., sed in Rora.
mensuram possumns(Rorii. edit., nierenwr, mss., pos- aliisqiie codicibus ihveiiiuntur. Id aUteni illis vocibus
isimus) accipere. Sicitihic. . . . dabil fructum bOnis signifieatur, virlutes iuorales seu activae vitaj, si
indesineniibus. Nobiscum vero faciunt Paris. edif. al- cuiri mysleriis coelestibus, eorumque fide atque con-
queJ>alii sexmss. , . templatioiie conferantur, esse tamquam folium cum
Ita Rom. edit. ac mss. Vat. cum quinque Gal- fructu coniparatiiin , utinsequentibus exponit sanctus
lic. At. edit. vet. cura aliis, Hic enim corruptibiles Dpctor.
sumus.
94S IN PSALMUMI ENARRATIO. 946
luiitalem habuit in Lege, et meditabilur in ea; aut,. A tamquam umbra praotereant? Quid juvant consulares
sicutAquila posuit, resonabil in Lege : ut praecepta pra-textre, h aut nilenles anro triumphales palmalce?
Legis resonet vita ejus, niores resullent sicut illorum, Nudtis exibis : nemo illic consulein recognoscet.
quorum in omnem lerram exivit sonus. Forle hic Quid prosunt innumerse possessiones? Publicse sunt,
sonus doctrinte hominum exeat; illic autem ubi fa- non tuae. Hodie tu tenes, cras alius. Cum tu exieris,
cie ad faciem dabitur videre, plenior quaedam verbi alius intrat. Vix movisii pedem, alius gressum intu-
fieri videatur expressio. Non ergo sicut beatus iste lit. Quanli anie te illic fuerunt, quanli post te do-
qui haec fecerit, qui erit tamquam lignum plantatum, minabuntur, et hoc pulas esse privatura? Quera um-
cujus gesta omnia prosperabunlur, ita erit et impius. quam a tnorte divitise redemerunl? Immo quem non
Ideo repetiyit vel qui scripsit, vel a qui poslea addi- ad mortem divilia? coegerunt? Quem ab inferis suse
dit (ut quidam pulant) quo confirraatior fieret repe- revocarunt opes? Quem potentia excusavit a poena?
lila sentenlia dicendo : Non sic impii, non sic, qui Pulvis est impietas, sicut pulvis est impiorum poten-
erunt tamquam pulvis; sunt enim lerreni, et sicut tia : ealiginem infert, dare salulem non polest. Simul
pulvis projicitur a facie venli, ila et isti projicientur ut vehemens flare cceperit spiritus, spargit eam al-
et dissipabuntur a Spiritu sanclo, qui terrtie fertili que dissolvit: aerem turbat, solum nudat; ut pulvis
atque fecundffianimae salutaris sicut ventus auster B projicilur, deficit ut fumus, liquescil ul cera.
aspirare consuevil. 47. Hinc plerique non mediocrem moverunt quae-
43. Huic vento dicitur _in Canticis : Veni, auster slionem, utrum periturarri naluram videatur asserere
(Cant. iv, 16), ut cleraenlia aeris raollioris cordis Scriptura divina; maxime qtiia alibi dixit: Commi-
nostri arva Iaxentur, qusebrumali gelu stricia reci- nuam eos ut pulverem anle faciemvenli, el ut lutum
piendis gremium seminibus denegabant. Bonum est platearum delebo eos (Psal. xvn, 45); et alibi :Ecce
nobis ut hic ventus aspiret, qui naves Tharsis fe- confundentut el reverebunlur omnes adversatii; etunt
renles vero Salomoni quse ad templum ejus neces- enhn lamquam non sinl (Esai. XLI, 11). Primum ergo
saria videnlur, lulos dedueat in portus. Sed lunc inlerrogo, ulrum impietaiem secundum naturam pu-
isle venlus aspirat, si boreas ille gravis venlus flare tent esse, an praeter naturam ? Si secundum naturam
desierit. Ideo vel Ecclesia, vel anima pia dicit: Ex- c asserant, errare eorum opinionem certum est. De-
surge, borea, el veni, ausler (Ibid.); hoc est: Tu, bo- nique dicant, utrum nalurae peceatum conveniat, an
rea, recede, et veni, auster : aspira horlnm meum; non? Sed certum est peccare, deviare esse ab eo
ul flores non discutias, sed reserves. Aninia igitur quodestsecundum naturara. Quid igilurtamineplum,
plena floribus pielatis liortum habet, vel ipsa hortus quam ut dicant minus videri, impium esse, quam
est, qui fructus ferat: anima quae impietali patet, (Q peccalorem; cum omnium acerbissimum sil, qu|d-
est infecundus ad fructum. quid in Dei fieri videtur injuriam ? d Quod si impie
pulverem habet, qui
Fructiferam quidem illam 759 fec'1 Dominus ; sed agere, non esl prseter naluram : vivere ergo impie
ipsa sibi collegit impietatis pulverem. secundum naturam est, nec peccati loco habendum,
46. Quid le jactas, o plene impietatis? An quia nec dignum reprehensione existimandum; nemo
honoribus es potens , et abundas divitiis? Non ad- enini reprehendiiur, qui operatur secundum natu-
verlis quia pulvis es, et tu dispergeris et dissipabe- ram. Unde concluditur, quia impielas prreter nalu-
ris. Vidi, inquit, impium superexaltalum el elevalum ram 760 est- Quomodo igitur cum perditione con-
sicut cedros Libani; et transivi, et eccenon erat (Psal. suetudinis, aito^lrio-opivus<pvo-eig, hocest, periluras
xxxvi, 55 et 56). Quid gloriaris, quia niulta te ser- naluras inducit Scriptura, cum impietas non ulique
vilia ambitiut, mulli amici tegunl lalera lua, plurimi haturalis sit, sed praeler naluram ? Quod eiiim non
le equi seqiiuniur, quorum nobis enarras prosapiam, habet, non amiltit : nec potestea substaniia perire,
et lamquam majorum luorura genus. Prsefersdivitias, qiire non ftiit. Nam et pulvis commotus, aut in aquae
aut in aerem, aiitin iguem,
quia conviviis pascis sodales. Utinam egenos pasce- substantiam transfertur,
res; uiinam non jocorum ministros, sed volorum hoc est, in aliam videtur srepe transire naturara. Non
adjutores. Jactas quia prodeunli illico ceditur, el ho- ergo in nihilum delicit, sed in aliud transit.
niines te lamquam feram declinant aul bestiam.Num D ' 48. Quid obstat igitur quin et ille qui verbi virtule
liaec esse aliquid pulas? Non audis quia ea omnia el ratione comminuilur ut pulvis, non in nihilum

a Negat revera Scboliastes repelitionera hane re-
periri in hexaplo, ut videre est apud Nobilium super
lioc loco.
b Mss. nonnulli, et quaedam edit. Paris., aut ni-
tentes auro triumphales palmm. Alii mss. atque edit.,
patmalm. Melius; nec enim lemere inveniatur ab im-
peratoribus in iriumphis palmas, qua»eorum taiitum
qui vel in olympiacis, vel in gladiaioriis ludis vice-
rant. praiinia erant, mantt gestari soliias : at vero
palmatm, id esi, togae palmis acu piciis , sive , ut
aliqui volunt, latis clavis dislinctae iriiiniphaiiliuro
ornamenla erant; t_uernadmodumprmtextas, quae hoc
Ipso loco tioniinahliir, boc est, lunicas limbis \i'n't-
pureis decoraias, magislralunra ac nobilium pue-
rorum vesies fuisse comperium est. Quod auiem pro
aut nitenlesauto, plures mss. habent, annilentes atiro,
hoc ita potest explicari, ac si legereiur, aurd suf-
fixltm ac rigentes.
c Cod. Vict. et Colb., Asserunt quod ea qum natu-
raliter subsistant, interire funditus nequeant errare,
qnorum, etc. Verum hsec verba potius otiosi cu-
juspiam videntiir, quam auctoris textus.
a Mss.glossa
aliquot, Quod si impie agere esl prmter va-
turam; vivere ergo secundumnaltiram nec peccali locA
Itabendumesl; nec; etci
£47 MNCK AMBfiOM : ni
dissipelur, se4 pominpteiur in raejius; ,iu exierreno i i fil infra : Omnes'genles Servienlei (Psal. LXXI,11);
jBaf spiritaljs iioiiio,, et uj,lutjim nlatearum sjc <Jele,ar qui legisti, aum obtulit Deus Filmm suum pro omni
tjir, ,ut ,tpllatu,r piflq.pjd fasperpra ac sprdjflumi:¥.(}&- gente ;ut salvos fdcetet peccaiores {Rotn, yni, 52);
tur, rema.n.eatjjujdqqid pjfinuni ,ac roundum ,esf ? JEt debeshoc loco *im divinae senienliae considerare.
qup'fi,ajt de.adiVer^arJisHierusajem : •Sunt .sicyt qui -GontemplaiioneetenimcreaturariihJcoeiestiiim, cqurc
npn. sunt; utigtie .pptujl dieerp.: •Npnefunt. Sedcuni imiiltfESiini(sicutcoeluniquodmul(iplicitefmajusquam
dixer.it,,:gpn/i^idgn/u^ et reperebtmtur;,utjque jnlelli- terra esl, ul ;a plerisque punctum comparalione coeli
gis quia ^enuijt per su_bsfantiat)), et profeeUiiji,cpn- ,ierrasita3Siiniata),Angeloram,Archangelorum,Priii-
yersionis, s,e,dnon ,er,uniquasi ^dy.ersarii, qupd jue,- .cipaliiura, Potesiatum, Thrononim; Domiiiatioiium,
rtrat. Itaque per j,mproj)i,taii,s,defec|unj flipji,^r.un|t;, iiiilliuin; eldecem
inillium_ eijii)huinerabiliuih mif-
erunl fide ae dfiyptione pjfi|,ati, Denigue ef aJUji ex. lium; contemplatione
ergo liofum gentes ut sfillici-
peccalpris perspna dicilur ; Et imm Dei sus.tinebq, dium de urceo fesfiriiatajsunl, cujusest oninis ple-
_q'uiapeccqvi, dqnec 00f_cetjtidiciwi meum (Miih. iiiiudo. Ex Ula
igitur pleniiudiiie coelesti tamquam
VII, 9). Cpriyejrlere e.nim J)e,us ciipje^s peccatorenj,,
gutta cadeiis ffestijBatajsunt gentes. Quoniodo enini
pnnit eum et urit, ut :
purget, .Jjpcje ai.l Et ffiucet poterant maximae videri, cum ipsa tei fa ih
me in lucem (Ibid.). Naju el cerani «rj.t.jgpis, et li-.:, qua smil
B genles, miiiima niundi portio sit, el oniniuiri qute
quescif, Ut.purgefur ; et nps per ignpijj prpbaniur : operatus estDeus, lamquam slateraeexigUa inciinatio
fet fiimus cpnsumpto omni materjalj expurgatur, il et
natura et aniriia genies sinf? :SimuI cognosceper hanc slateram ora-
iieqiie transit, Itaque purgaia ab nia Deum cuni juslitia coudidisse, eliii ipsis geiiti-
ohini labe,'in id quod est deficit, nqn in i.dquod npn
h biis.iiiesse quiddam naturaiiler, 1:in quo juslitise vide-
est; unde ait Bal.aahi : Jjlorjiqluranima meq ut ani- retur vel
ma juslqrum (Num. xxni, 10) ; ut mprerelur lapsiis exiguum esse momentum, et sputum Ipsum
tamquam ex universilate tolius corporis interiorem
ejus, et quidam improbitatis usus :: transiret apteni «xistere
poiiionerii. >"•*,
in consufetudinern, vitamque jusiorum; pmnia eniin
"Peus salva vult esse. Uride ef SalPnion aif : Deus S0. Magis efgb hic mlsericordia praedicatur: quo-
mottem non fecii, nec tmiaivr in perditione vivoruni niamqui jehit quaefere quod periferat, nfecstillici-
arilmam Ul sit: creavit hominem dium illud quasi vile coiitempsit,fet aHevavitniomeii-
(Stip. 1, I5).'Fec'u d
in incorruptionem, quem ad imaginerti sui ffeeit: sed. -ttim slalerf»; et sputo; illi siibstantiain bohi corporis
iioinines a hatiirae nuinere deviantes, obhoxios te- donans, dignatus est omnes gentes in uhum cor-
cere se morti, ui quasi lerreni corrumpaniur. Sed pus Ecclesiae congregari. Inief gentes auiem et
Peus pfef tribuiatipnes ad pcenUeiUiam cogit, ut per Israel annumerari potest nequaquam expers divinae
^" dixit de Israel : Ecce
pqeiJitehtiani hraiur et eoiisuriiaiur UIucjiic.cifjfens ejus jusiitiie; quia ipse Moysfes
inaiiim impfobiiatis, et pfereai; fef locus ille aiiinrip, populushapiens, el discipliiimtenax, gensmagna (Deui,
qui fefat aceideiiiis iiripietatis possessib, palfeat ad jv, (i). Et u'i sfeias quia s.Upiameriiuhi riostfuni Dei
receptibiieni virtulis et gfijiise. Certum' est' aiitem bonitas redundavit, Apostolus lume propheticuni lo-
aiiiiiiie liatpfam esseprelibsam, qute ad similitudineni cuiii intefpretatus ait: ConclusiiDeus omnia in in-
Dfetfacta rfeceptioneiribninis Virlutis adihittit; utpote ctedulitate, ul omnium misereaiur (lioiii. xi, 52 et
qnfe cogtiiiiohis superiiae non sit fraudafa epnsprtio. seqi); et subjunxit: 0 allitudo divitiarum sapienlim
49, Nurie iilud supefesse arbiiraniur, qiiod in et scientim Deilquam iiiscrutubilia shnt judicia ejus,
riiultoruin orfeVersatiir, qua rafipnfeDeus, cujiis sjne et inyestigabiles vim ejus! Quis enim cognovit sensuin
voluht^te nec passer vilissinius cadil, et apiifi queiii Domini, aui quis consiliarius ejus fuil: atit quis prior
dedit illi, el retribuetur ei? Hunc autem locum pra:-
capilli capltislfiuiheraii siint, dixerit perTsaiani :^ic
omnes genles ut stillicidiuiri.de JQ_\\, urceq, et sicut raittens Propheta ait : Sic omnes gentes ut stillici-
mpmenttimsiatermrBstimatmstin.t, et ut spuitim msti- Muhide wceo mslhrialce• sunl(F.sai, XL.15); elreliqua;
rnqpun.ur i(Esai, XL, 1'5). Ita ergo peribunt pnities ut cognoscas ihtellfeclum istura cum interprfelatiorie
gentes sicul stillicjdiunj de urcep, pt ui, sjjuttipJ })g-_ ApostOlicaconvenire.
rit, et ad nullos usus proficit." Sed tu qui nosti qiiia 51. (Vers. JS.)Sed quid evidentius eo quod perifu-
gentes rioh eo usqiie pro nihilo babuit Deus nosler, fas naturas nori videatrir indiicere, cumipse subje-
Ul et Abralise dixefit: Benedicehtur iivte omhesgentes cerif sanctus Propheta : Quoriiam tioii resurgunl im-
sed
(Gen. xn, 5); et per David loculus sit ad Filium di- pii in judicio. Non enim dixit : JVonresurgunl;
cens : Dabq tibigenteshmreditalem tuq.m(Psdl. ii,8)_ aif : Resurgurit quidenij sed non in judiciq. Qui.au.
:a Edif. ant., neque naturam transit; Roiii. et pauci rum Archangeloruni., Principqtuum , Polestqium ,
mss.,,'ei neque iii-haiurdm transit. Alii quinqufe, el Thronoruin , Poininqiionum, millitim, eidecem mil-
neque natura ifansiJ.Commode, liic etiim " r irunstl ideiii liuni; eiinhunurqbitiuni iniilium, gentes ui'Siiiiicidium
esi iJiqufe'inhiltilum.tedigiiur.'-' ''.' de utceo' mstimqtqisunL Nqin iicut cmiuriiqdeq iiid-
i> Ita quiiiqueniss.; alii a'ii|,'emtres Ciirijyfet.edit., jtis est quam terfu,' ui''q'plerisqiie coiiippfaiiOiiemii
Mori&iur aniiriahiettih dniiha juslofuin. •Rpm.solii,...; ierrq ui ptiricfum sit eetlwqf.q; iia ei ejus plenitudq.
hi anhfiis jusfofHVII.Sufffagantur j.ahiei) LS.1Lintefp. Exillqigilur, elc,
: d Mss-
apiid quos : 'ATroSavot 'ytyvffi ficiuIv I|IU_^K&
' Sbcauay...
''" ' aiiquot, el ipuii. cum illi subslaniiqm boni
ihferdniihttsjusiofnhi. '"'\' "'''. corpqris dontife digtiqius esl, id esi, pmnes genies lii
cRom. edit. sola, qu.mmultmsu.nf, nempeAngelo- uriuiii corpus'Ecciesim cohgregmf'; urius, cohgregqyi}'.
 949 IN PSALM.MM?! J?NlU\RATlO. 930
tem resurgit,. es.lutique, pt manet; sed qula npn cre-. j\ adhpe cpgitantibus. diceliat: Quid cogitatis nia/a in
djdU iij Christum, jani judicatus. est; et idep non ye?, cordibiis vestris (JI/at('i.iX,4)?Cum Judajis diperet,
pit in judicium,,queinperacti jam 762 Iriai)Ptppena dicebat oni.nibusjnequis puiarel. quod occulta 'pos?
judicii. Et. de resu.rrectione quidem plurima divina-, sent psse qure: eum fallerent, ne quis putarei quod
rura Scripturarurasunt tesiinipiiia, quae npii praeipr- parietibus clausis tesiem pcculii erriiris effugeiet,
niisinius in libris a cpnsplaiionis et resurreeiionjs,, Idenque et.Eyangelisla leslainr dicens : Jesus auteta
De COauteni qupd ait : Non resurgunt impii injudi- sciebqicogiiqtioneseqrum.(Luc vi, 8). Quomodti ergo
ciq; secunduni Eyangelium absoluta sentenlia est, ait: Libri aperti sunt? Non utique atramenlo scripti,
quja non onjnes judicaljuiUur, Apijstolps aulem ait : sed vesiigiis deliclpruni.et flagitioruin int_uiuamenio.
Omnes enim qportet nos slqreqnte iribunal Christi,'ut Aperietur liber conscieiUifetu.ii,;aperiettir liber cor-
recipial untisquisque propria cqrporis,, ptout gessit'-.,. dis fui, culpa npsira recitabilur. Esi ihi liber,ubi
sive bonum,siveniqlum (II 6'or. y,lQ). M*c putaiil ple-, est tabula; injniO sunl lihri inseripli, nliisunlinscri-
riqueesse cpiilraria ; nec advertunt quiaSalvalor de pife labulie, quas inscriliil Spiritu sancto Aposlolica
perfidis dixit atque impiis, qui npn crediderunl in doctrina, sictitlegimus, dicenle Paulo : Epistola no-
DoniinhrtiJesuni. Sic enim ail : Qui ctedil ih nie, non slrq vos eslis, . . . inscripla non alramento , sed Spi-
judicabilur, qui aulem non credit,jam juclicqtusesl, quia 1"i riluDei vivi: nqn in tabulis lapideis, sedin tabulh; cor-
non credit in nomineunigeniti Filii Dei. IIee autem est dis carnalibus (11 Cor. III, %£l 5). Sunl ergo labulifi
judicium, quia venit lux in httnc.muncluni, et dilexe- cordis-inscriptffi763 Spiriiusancto, istae rejciiabnn-
runt magis homines tenebras qttqmlii_cem;erant enhn tur. Si bene egeris, raanebit Scriptura. Vide ne lol-
mala ipsoruin opera (Joqn. ni, 18, 19). Liquet igitur las Spirilus.saiicli-gnaiiam; vide ne deleas, et scribas
de quibus dictuni sit, ljpc est, de.iis qui npn credi- aifaniento flagiliaiua, ne veniat dies juclicii, et ilicat
derunt in Ppijiinuni Jesum. Aposlpliis quoque eisi Judex : ReciienUir libri, recitentur tabulse gestorum
dixit omnes, tle iis iuique djxil qiii crediderunt, sed ejus; et d.icai libi: Ego scripsi labulas luas, cur de-
actuum sporum rationcm in.die judieji reddituri suiit, lesti apices meos ? Ego scripsi dona mea, quomodo
Denique ipse alibi ail (Rom, II, 15), quia lestinio-i delesti niunera mea, et scripsisti opprobria tua? Nou
iiium coiiscieiiliae nqstrae in die judicii revelabilur,- legisii quia scfibo?.Non libi dixi per es Prophetaj
cum iiivicem cogilatipnes npstiae aut aceusabuiil sfe>- niei :, Lingua mea calamus scribmvelociter scribentis
ut scripiuin est, aut defendent, et p.atebunl cprdis (Psal. XLIV,2); judiciuni auteni Verbi est.
occulta. Qujd auienj hoc evidenlius .quod ait alibi : . 55, Mtilii. ergo dorntientium in tumuto terrm sur-
Omnes quidem resufgemus, sed nqn onines hnmujubi-- geni, qtii bene egerunl, in resurreclionemvilm : qui
inur (l Cor. xv, 15)? ImmulabuiUnf..euiin justi iii.in- (l ttiqle. egerunl, in resurrecdonem judicii Uaan. y, 28
corrupfionera , maneiue corppris^veritate. Daijiel et 29). Quod Daniel ait: in vitam mlernani; hoc Sai-
quoqufe dicit : Judiciinn sedtl, et libri qperti' sujtl yato.r: in res^rreclionem vitm, dixit, Iiem quod ait,
(Dan,_vn, 10). Ostendit ergojiiciicium fnturum, nia- D.aniel:in opprobrium et confnsionem; Salvator dixit:
xime cuni alibi idem dicat: Mttlii quisedeniin lumulq in resurreclionem judicii. Cnde non expe.dit nobis ad
tertm, exsurgenl,, isti in vitam mternqm,. et isji in qp^ judichim venire, et non expedit noii venire; ne aut
pxqbritiin el cpnfusioneni mlernarn; el inleLli.genles prfedamnalUivideainur, ant in linc labe vitioruin sil-
splehdebunisici.t,splendqr cmli, et de just-is multi sictit b.eamusianlipofldus judicii. Proplieia rogatne intret
slellm lucebunl(Dan. xn,2,e«5). Domiiiusin judicium cuiii seivb suo (Psal. CXLII,'2);
32. Qtiod istud est judiciuin sedentiiim jujf)icu,m, quanto magismos.judiciuin Dominiiintere debenms?
et qui libri aperti, nisi conscienlia; nostra;, yel.ul li- Pone quia misericors Dorainus ignoscel: quaniapro^
bri peccatortim nostrorum seriein cqntiiienles? Qtianj-, deniur qu:e lalere credebain? Qui pudor, quie confu-
qriam hoc ipsutii vile sil aes|iniare qua.si huinfini,si- siperit inihi, cuin is qui alios profitebardocere, ipse
mile judicii. Ahud est Cliristi judieium, ubi conscien- in eo deprehendar, in quo alios arguebam ?
tia ipsa s.e prodit, qute iatere non potest occultorum 54! Ef Ide.p quOniariiet Salvator h dpo genera re
arbilrurii : ubi cogitationes Iucerit apuil feiini, qui suirectionis posuit, et Jpannes in Appnalypsi.dixil:
a Intellige iibros De fratrisobilu, et De fide Resur- ]) tutit Sartctus^iioster; sed etiam cPhipUires alios
reciipnis. ''' -'"' •'"•.' -: " •' fuisse iiiagni iioftjinis Patres luiii Grfecos luni La.li-
h Videtur hic non muluim recedefe saiictus Ara- nos.1Horuin revereiitia eanidein sententianj d.aniiiarp
brosius ab opiiiioneChUiaslaruiii.Nolini ahlem eam non ausi suht Mieron. in Jefeiiiifc xix, 11, et Ati-
intelligas, qua Dainasceniis lib. de Hajresihus tradit gusl. lib. xx, cap. 7, qtii hoc ipso looo satis deelarat
Origenislas docuisse Christi regnum landetn aliqaando nibil in boc dogmate sibi magis displicere, quain
desiturum, et sitnul angeips desiturus; qc^jiie eiiam" * qupd istic Spifitales vPiupiaies 11011 admitierentur;
Gobari trillieitae blasplreniiain qiia asscrtiii cum ju- sed ab Anibrosio atqiie aliis quibusdani ipsas admitli
-
•-
slis resurrectura quoqtceomnia animalia,e\c. Sed eam potuissu hinc inielligi datur , quod ipse Augusiinus
qna dicebanlur jusli primum Oniiiiutnrevicluri, el cum ibidem fateatur se Ulas dtim prius ciim niillenariis
Clirisioin stimma.pace ac voluptdleregttaturi per mille seniiret, adniisisse. Qiiod verii jjpn obscnre videtur
annqs; pqsl qtvodspaiium fteret resurrectiq geiterqlis, liip etjnfra nutn, . Sb alqtie ffUbidoceri O.mnespec-
aiqiie universale judicium. Qiibd quidem etsi Ainbro- catores qui in Christum crediderini, post expurgata
sio tribtieretnuSjnpn essei cur niirari. quisquam debeT. per igneni crimina salvandos esse, 11011 rnodo Orige-
rei. Cerluni enim est.iii pa ppinione nontaniunj Ori- nis al.ierunique ninltorum ejusdem aelatis Palruni ea
geiiem cnjus seiiiciilia subinde in scripla sna trans- senleiitia fuii, verum: et .ipsiusiiiet llieronynii lib. 1
951 ' SANCTIAMBROSII 952
Beatus qui liabel pdrtem in pfima resurrecliOne(ApOc.__\ L qUomam non cfedidefhnt, jam jiidicati sunt; ct ideo
xx, 6); isli enim sihe judicio verilunt ad graliairi : nOhsufgurit in jhdiclo, sed ad poeham : dilexeruni
qui autem non yeniunt ad primani resurfectionerii _ enim magis tenebfas' qutim Iticem (Jodri. m, 19); et
sed adsecundam reservaritrify isli urentuf, donec ideo judiciiim eoruiri pceria esfr, et forte pchnaitene-
impleant tempora iriler primarii et secundafri resirt> brarunf. Et polerat quiderii intelligi quodii qui niala
reclionem : aut si non impleveiiiit, diiiiiiis in siippli- oper.i habent, feredenteslahien in Cliristuni, vblenies
cio permanebunt. Ideo ergo rogemus ut in pfima quidferiifectfevivere; sed victi illecebrispeccatorum,
rfestirrectione partem habere mereamur. Sunt qui re- dilexerurit plus tenebras quam luceni: Id est, utrum-
surrexeruiit in passione Ghrisli; et isti plaiiebeaii, que dilexerurit, sed magis lehebfasi Sed quia de illis
qui acceperunt Christi gratiam, et audierunt voeerii praemisit qui nbn cfedideruhf _ sic accipiendum puto
ejus, de qua scriptum est : Venil Itoraqutihdo audieiii quod dilexeruiit teriebras , et riori Incem ; lux enim
mottui vocetriFilii Dei, el qui audierinl,viVent(Jotin; Christus est. Qui ergo non credidefuht luci, ahsur-
v, 25). Et: ingtessi sunt ih sanclam civilateiniMattli. dum est ut lucfemvel diiexisse credanfur, quain ne-
xxvu ,. 55). Pulo quod magis illam sigrtilicet super- scieruht. Nescierunt eniri), riequeiiileilexertinl, iri te-
nam, quamistam Hierusalem, quam reliquit, quam nebris afnbulant; sicut sferiptuni est (Psal. LXXXI,5).
incusavit, <_u'odin istam pedibus, in illam aulem su- B 57. (Vers. 6.) Sequitur : Quoniani novilDominus
pernara meritis intfaverint. viatn justoruhi, el iier impiofutn peribit. Adverte sen-
55. Sed et illud caveamuSjUt hicpositi surgaraus sum : Nbn resurguniiiiipii iri judicio: quoniam novil
de lumulo terrre. Suiit qui-vivenies sepulcro sunt Dominus viairi Juslorum. Vias eorum ulique novit,
circumdali et repleli niortuis, quorum guttur sepul- quorum difigit gressus; sunt fehimgressus hominum,
crum est.non loquenlium verba vitrc, sed niorlis. qiii a Dbiriiho dirigunlur. Difiguntur a Doriiiho et viae
Si hic fesurrexerimus a mortuis, et illic resurge- viri. Has novii Domlrius vias, quafesunt recloe, quse
mus: si hic non fuerinius ossa arida; 764 se^ acce,- ad illam vitam lenduni dicentis : Ego suni via,veritas,
perimusroren) Verbi, huiriorem Spifitus sancli,et illic ei vita(Joati. xiv, 6). Haecbona est via : tortuosa au-
vivemus ; sic hic nos excitaveritjesus voce sua riia- temfestvia SfBculj.Non dignatur illam viam nosse.
gria, Ut excilavil.LazarUih, et perdiscipulos Suossol- Illos enim agnoscit, qui sunt ipsius, qui operanlur
verit a vinculis mortis, etinduxerit in Bethaniarii, opera ejus : qui autem operaritur iiiiquiiatem, liis di-
ubi eral Lazarus, boc esi, in domuinobeditionis, et cit Dominus: Discedileame,oinnes operariiiniquilalis,
adhibuerit hic convivio Suo ; et illic cum eodem re- noh noiiivos (Luc. xiu, 27). Non per ignoranliara,sed
cumbemus , et ilUc cum eo semper epulabimur, et per id quod indigni sint scieiilia Dei, nesciuntur.
illic nobis redolebit unguentum.quod solus prodilor G 765 S8. Pulclire autem ait : Et iter hnpiorum
dolebal effusum. peribit. Separavit Latinus, ut iler diceret, et lam-
; 56. (Vers. 5.) Ergo inipiinonresurgunt injudieio. quam discrevit iter a yia; Graecus autem in ulroque
lioe est, in porlionem eorum qui judiciuiri subiluri viaindixit; Noh otiosfelamen Latinus.quia et Domi-N
sunt; nec peccatores resurgunt in consilio jttsiorum. nus : Ego Sumvia, dixit; non dixit: Ego sum iler.
Vides quiasurgunt impiij et non surgunt in judicio Perife aulern iter impiorum dixit, rion impios. Ser-
jtistorum, quia peccatores etsi non resurgunt in con- vat feorum substantiam, qui si converlaritur, 766
silio justorum; resurgtnit tamen in judicio. Unde vi- solum iter impielatis amitlent, quod ncc ab iiiiiio
dentur qui bene crediderunt, et fidem suam eiiam fuit, nec erit. Quod accidenS igilur fest perit: quod
operibus exseculi sunl, ipsi nonjudicari, sed sur- subslahlivum, manet. Pereunt autem ita impii, quq-
gere in cohsilio jttstorum : peccatores aulem qui nori: riiodO dicitur : Animd qnw peccat, ipsa morietur.
possunt inter justos surgere, surgerit iifjudicio. Ha- (Ezec. XVIII,4): ul a peccali aculeo, non omiii sub-
besduos ordines. Tertius superest impioruiri, qui;D siantiarj suae.dissolhlione morianlur. .
adversus Pelag. cap. 9 el alibi. pluribus locis. Unde quam ex memoratorum Patrum mehte loculUmpos-
colligas errorem hunfe iliis teniporibus necdnm abi sumus judicare. PorrodehacpmniChiliasiariinidoc-
Ecclesia liqUidofUisse feprobatum. Sed cum Ahihro- Irina qui plenius aliquid desiderahit, adeat Sixlum
sius. praefat. in psal. xxxvu, nuin. 2, ahsolule dicat :: Senensem Bibiioihecae sanclae lib. vv annot. 255, ct
JVamsi Itinc peccata gravia portaveris, illic, nenipe int lib. vi, annot. ?47, nec non P. D. Huelium Origen.
futtira vita, requiem non habebis; et alibi non dissi- lib. ii, qusest. 9,
milia tradat: eum hoc loci npn tam ex propria. , a Mss, nonnulli, ul peccali vinculo. .

IN PSALMUM XXXV ENARKATIO 3.

^:* 765 PR/EFATIO.
1. Dicturus Prophelab in psalmo sequenli qut»
a Scrip. post an. 595.
. ^Rom. edit.;sola, inpsalino Irigesimo.quinlo. Mi,-
hus beiie ] quahdoquidehi noh liunc; sed trigesimuhv
. - i
esset forma justi, ante formam expressit injusli. Ne-
que enim pbssumus cogrioscefe qutc sit fornia justi-
sextum Ambrosius iiidicatum voluit: quod ulriusque
psalmi arguniehluih considefanli planrim terin
955 IN PSALMUM XXXV ENARRATIO. 954
tire, nisi cognoscamus quffi sit iniquilatis effigies; JL tiiiam, ut diximus, psalmus hic scriplus est; et ideo
snnt enim sibi adversae atque conlrarire. Namque plus gravatur injustitia perfidoruni, qui Christum
in allera simplex habitudo naturre, in allera fallax Jesum Dominum recipere noluerunt, cum ille prop-
rersutia nequitise : alia virtutum imagines prsefert, ter ipsos susceperit servitulem. Quid enimtam ini-
a alia vitiorum commercia praelendit. Convenire att- quum, quam ingratos fuisse lantis beneficiis; ut
tem bunc ordinem et ipsaratio docet; et si de con- quibus ille salutem daret, hi sanguinem ejus effun-
trariis sumenda suiit testimonia, ipsi doctores phi- derent ? Denique alibi cuni de sua passione loquere-
losophiae confessi sunl, dum sequunlur. Quis autem tur, ad acervandam Judaicse impielatis invidiara sic
dubitet longe anteriorem Davidem Platonis fuisse ait : Ne averlas faciem ttittm a puero tuo : quoniain
lemporibus, quem non solum b magister ejus; sed tribulor, velocilerexaudi me... (Psa/.LXvm, 18). Pau-
nec avi quidem avorum ejus videre poluerunt : cum per et dolens ego sum (Ibid., 50).
ille in principio regni fuerit Judacorum (quod per in- 3. Yeni, Paule, inlerpretare nobis, qua raiione
'
numeraannorum curricula propagatum esi),iste post Dominus coeli atque terrarum se pauperem dixerit,
tempora captivitatis, quibus regnum gentis ejus jam et quae sit isia paupertas. Tu cerle illum divitem
fueral dissolutum. £rgo ipse qui tenet in omnessse- dixisti : quomodo idem dives et pauper est? Audia-
cularis sapienliae principatum, cum diceret non 1Hmus testiinonium Pauli. Scitis,' inquit, gradamDo-
posse formam justitiae eompreliendi, nisi ante discu- mini nostri Jesn Christi; qitia propter vos pauper fac-
liendam injustilire seriem putavissent, exemplum lus est, cum dives essel; ut vos ejus inopia dilaremini
attulil quod ii qui velint aurum quarjrere, prius se (II Cor. VIII, 9). Veni el tu, Esaia, interprelare hobis
luto obliniant. Aurum itaque justilia, iniquilas luliim qtiomodo se dolenlem dixerit Cliristns, qui dolores
est. Quod a nostris quoque priiis dictum esse non vulnerum sanare consuevit. Medicus venit, ut cura-
dubium est, cum scriptum sit : Ut luium platearum ret fegros: quid ipse habuit quod doleret ? Audia-
deleboeos (Psal. xvn, 45). Et vere lutum; quia eos mus etiain Esaiae testimonium. Pro nobis, inquit,
inquinat qui sibi appropinquaverinl. Fugiamus ergo dolel : el nos mstiinavimus eutn esse in doloribus
injusliliam, ne luteis sordibus inquineniur, atque in (Esai. LIII, 4). Expressit medici affeelum, qui etiamsi
ejus voraginein non pes noster exierior, sed, quod ipse niillum vulnus habiiil quod dolerel, tamen
est gravius, mens nostra niergalur. Et philosophia compassus est vulneratis. HoC igitur in psalmo Do-
quidem aurum se queerere dicit; sed luttim versal, minus exprobrat Judaeis : Ego propier vos pariper,
quse diviniiatem quaerit in statuis; sed vasa figuli ego pro vobis dolens, et vos milii manus impiag in-
virga confringet. Nos aurum qurerimus, quo corpora lulisiis dicertles : Tollamus juslum, quia inutilis est
nostra mundenius, mortificalionem Jesu Chrisii in {! nobis (Sap. n, 12). Injiciamus Ugnutn in patiem ejns
corpore nostro circumfereiues; ut et vita Jesu (Jerem. xi, 19). Rene panem dixit pfo carne ejris.
Chiisli in corpore nosiro manifesletur. Bonum au- Ille alimenliim detulit, isti pfo beneficio retulere
rum, sanguis est Cliristi, dives ad pretiuni, profluus supplicium. Non miruni eigo si esuriunt, qui sibi vi-
ad Iavandum omne peccalum. Ordinem diximus, li- las acternae alimoniam denegarunt. Pulchre eliam
lulum consideremus. duo isia-junxefuiil": Injiciamus lignum in panem ejus.
2. (Vers 1.) ° In ftnem, inquit, servo Domini psal- Nesciebanl quid loquerentur Judaei, et mysierium lo-
mus David. In loto psalterii corpore solus hic titii- quebantur. Paradisuni nobis Crux reddidit Chrisii.
liis est, quod psalmum servo Domini se scripsisse Ifoc est lignum quod Adfe Doiniinis demonstravil,
testetur. Quis iste est servus Domini, videanius : dicens de ligno vitic, qnod esset iii medio paradisi,
quid psalmi series significet: cui dictus liie psalmus edendum : deligno autem scieniise honi et mali, non
sit? Audiamus ad quem loquaiur : Domine, inquit, in edendum. Krravil. Adam, mandata non lenuit, inter-
cxlo ritisericordia tua, el verilas lua usque ad nubes. dictum gustavit. 767 Per lignum coepimus esurire;
Juslitia lua iicul monlesDei, judicia tuaabyssus multa quia suum caro accepil alinienium. Ideo Dominus in
(Psal. xxxv, 6 el 7). Cui hoc, nisi Filio Dei dicitur ? Chrisio carnem junxil et lignurti, ut fames antiqua
Ilaecenim non humanae, sed divinae sunt potestatis. I cessaret, viite gratia redderetur. Beatum lignum Do-
Sed quid sibi vult quod servo Domini dici psalniutn niini, quod omnium' peccala crucifixit: beata caro
liunc 766 Ululus declarayit (Psal. LXXXIX, 1), cuin Domini, quoe victum otnnibus ministravit!
oralionein Moysi hominis Dei maluerit, quam servi 4. De pauperlate igitur ei dolore Domini idonea,
Domini in posteriore lilulo nuncupare? quod ergo ut arbitror, sanclorum prolulimus leslimonia, quo-
consilium Prophetre fuerit non intelligo, vel polius rum alter vidit et dixit, alier est electus ut diceret.
jpsius domirti Salvatoris, qui locutus est !n Pro- Ipsorum igilur qui probati sunt, de servitute Domini
de se
pbeta. Vere judicia ejus sicut abyssus mulla, ut testimonia ilerum proferamus ; inimo sua qure
servo hoiiorificentiam reservaret, sibi conditionem ipseioculus in utroque fest. Audianms ergo.quid di-
servitutis ascriberel. Videor mihi inlelligere, videor cat: Sic dicil Doininus, qui fatxit me ex utero servum
liausisse aliquid de gratia spiritali. Adversus injus- sibi ad congregandum Jacob et Israel ad eum (Esai.
a Mss. aliquot, liitjonmi commenta prmlendil. . anni 655. Quod vero ad regni judfcoruni durationem,
: _?Mtigisterejus,' id est; Socrates, ad quem a re- eam fuisse aiinorum 484 iidemiradiint. •
gno liavid effluxere, ci quorumdahi chfoholpgia, c Rom. edil. prffileraiiserat voceih Pmltmts'
 $m -; SANCTI:AMBROSII ! 930
XL.JX, 5); 4dvertjnju.s fef^bqupd prppter cpngregatior jA rp.ganfia_ni.c Ser.yitus enini stipendiuni libertaiis es{:
iiem.ppppli, fprmain suscep.erilSeryitutis; Audis,'u-, siipeiidiuin aul.effl mprlis arrpgantia est._ Setl jani
da?e, et;de graiiaft conlumeliani: refers;; et hpc ad ijisara psalnii seriei.n adprianiur,
perfi4ia|n.ijeriyas, prppter;qupd inagis eredere der '"
;'"':.' 13NARRATIQ.:. :,''/; ,';-;'
buisti.. Ad le:vpcanduro yenjl, fet cpnyieiaris. Ex
ulerp servuiij.se.di_x.il.Audt, .Ariaiie, px quo uterp : 6. (Vers. 2.) Dixit injustus, ut deliriqtiqtsibi. Quid
paplnjum.-suipaxec^ dixerit, iion expressit, e,tidep sip iiueliigenduiij,ar-
vocqVi.lDoiitirtusnomen meum,(Psql, XLIX,1). Quod bitror, quia.qujdquid dicit.iiijustus, peccatuni est.
npnien ejjus sit, audiamus, qup eum Paler .vocavit, Rrrinis enijji injusiitia, peccatum;quoniam ubi orga-
Ecce virgo in uterg,..q,ccipiel,v ef .pqriet filium, e/ vocq- nuin vijifls.um,:,quupiou'o;.pp,ies,t,caniuS: npn, ies.seyi-,
. bitur noinen ejus Emiiiqnuel t.quod inlerpretqtttr, JVo- tiosus ?,Degeneris maierice decoloj parius pst, Qtiid-
biscum..Deus (Esqi. yn, .14; Mallh.i, 25). \ Quod qtiid ergo .{pquiliir injustus, iniquilas esi, quse jn
enirn :aUud;jiis.i Filius, .Dei .npmen, est Clirisli? Ac- sinim refertur ajjetorenj, sicut yjperae ,p"arius, g.ui.
cipe ali.ud. .pixerat quidem ,el £abriel ad Joseph de prinio stiani scindit pareuiem, ut frequens sermo est
Maria vPatiel ftiiuin,, el vpcabit nomen .ejus Jesutq, (DeTqbiq, cap, 12, nuni. 41, et inf. Psql. xxxyii,
(/feid., 2i). Accipe Dei.yocenj : Et.lti,, BethleemJu- _g htiin. 8). Sibi fergodelinquU. Nibil bac sententia sur,
dmm, npn.es minimq inlet prhicipes Juda; ex te enhn . bi.i.miusdictuin arbitrpr, In illis qul sibi sap.ientliun.
exie.i'Princeps: quiregqi populuni meum.(Mich.y, 2), siecuji viiidicaruii.t, niii.il lale legi, nihil tale cognoyi.
Ad,verte,my:Sterium::ex tuerp ^irginis ideni e.tser- Nec niiruni, quandoquidem illi liurn.ano ingcnip lor.
vus. exivit et donijrnus;;servus ad operandum, donii- cuii supi, hoc iitfudii Spiritus Dfej,Spiritus verit»itis:
nus ad, iniperandupi; ut regnum Dep in hppiinum quia injusius sibi delinquat, sibi generel yulnera, se
jiientibus radicarei.,Ulrinqufe unus; non jilter ex Pa^ ipse confodi.it. Nam sicut spiiife nascnnlur in nianu
tre, el altpr ,ex Virgine; sed idera qui ante sascula ebripsi, ut Scriptura [asserit (Prou, xxyi, 9)..:, i.ia et
pxi Palr,e, ipse posiea carneni suscepit ex.Virgine, ipjusii serinprie iiasci]iUijr,,qii32,co.nipungftnt Joquen-
Ideo ergp ,et .servus^vocaiur, fet dpminus: propter teii). Lpquilur injuslus, et interipr ejus conscieiilja
nps servus; sed unilale diylnae subsiaiitiae Deus ex vulneratur; quia in omiji sernione quenj Joquitur,
Dep,,p.)'inceps ex Principe, oefjualis,,ex «equali; tie-. iiprt, est fraudis iinmunis. Cjijus enim gravior esl
que.,eqim degeneren) genuit (Matth,iu, 17), in quo poena, quani propria, cuni. pro. pmnj sermfljie det
seipse cpinplacere,nieii)oravi|. poenas ? Serpens aliis infuijdii yeneiiura, injusius,
_ 5, .Magnijm, inquit, libi est yo.cari puerun) ijieum, silji; in eum enim rpfundiiur quidquid elTuderit, JIH
ul:Siauias Tribus Jacob. Servai ubique sna) vficab.ula(Q justus igitur et aliis iiiutilis, et sibi npxius : jtisti
digrtifatis. Magnus , Deus, pt.niagnus puer : nec iti atitem yita frticluosa aliis, ei sibi clulcis, Dicil eniiii
car.ne JJJagiiitudinis suas nonien ..fimiltit,.cujus iiia-_ Sf_ilonip.il, ; rFili, ..si sqpiens cris, libi, sqpiens eris, et-
gn.itiidinisnulliis est finis. Meritoque securuSj cj;niin proximis; si atilem mctlusevaseris,;splus iiauries malq
fprnm Dei/ esset, ut Appslolusdicit, ,nnn rqphigin ar- (Pro,i)..ix,12).. . :.,.. '"- '._
bilraius est esse.se mquttlemJ5ep!::sed.seinetipsiimexi-, 7. Adverliriius ergo quia justitia aliis; est ppiius
nanivit,:fot,mci,tnservi,qccipiens, in shnUitudinem.hq- tiata, qiJHm sibi : corarnuiie cpmmoduni, npn .siiuin
nihnitii faclus, et Specieinvenlus vl hpmo : iimniliqvit exspeciat; et alienum bonuni pro suo ducit ejriplu-
semetipsumj facltis obediens usqiie ad mprteni,niqrlem nientp.: Beala etprseelara justitia,. cujus bpnuni oiii-,
aulemcrucis(Pliilip.n, (I et sea,), Hic estergoapqua- nibiis proficit : ex uno plernmque ad plurps proficis--
lisqhasi Dei Fiiius, liic seryi forroam jti carne suscer cilur, atque ad pjnnes pervenii, JustijsDavid, qqi
pit, liic mortem gusiavit, puiris.hiagniturlo npnba- phrcebat iniiiiicp, et malebat iijrtpceiiliarn sijam,
bet finem; quia:firiis Iafegis.?estChris.iiisad jusiiliaiii quara vitani lupri; ne niaip publico .vindicareiur, ah.
oriinicredenti : utin ipsuiii; onvnescredaniiis, hunc que appelendi prjncipis ii) malis.quoque causis aliis
iiflimo^adbremiis affectu. Bona sferviius.,quaj pnines exempliim ederet, ,cum ipse yindiciaiii de iiisidiaiprp
liberosfecil,: 768 hona sefvili)s_ qure. nonien su- 'j) sumpsisset, Justus Abei, qui de pvibus suis qtias pi
per omne nomen acquisivit: bona hiimilitas, qua? Doniinus dederal, primitias Dpnjiup pplavprit offe-
fecit, nt in nomine^ejus pmnes genu figant, cpsles- rendas ; et idpp plus jjlacuit Dep, quia. ropram pon
lium; terrestrium,- et iuferiiorum; et oninis lingiia fecit, deypiiqiieni probayit. Sed hpp inipius ferre npn
•coiifiteatur quoniamDoriiihus Jesus in gloria esfDei pp|i|it, jusiilioe,praeyaripalor, rfltUxJjiiqgjlaii.s ; et
Pairisi Irt hUnc ergo finem difigilur hic psajraus, ut ideo frrurem occidit, quia hostifi, ejus :Deo niagis
el ,-Ti'ossefvi siniiis adjustliiam, hoii superbiad arr quani oblaiio sua fueraf coniprpbata. Sed 769, Ufe
' ' "" ' "
a,Cpd. dno, cqnlumetiam ierisl alliisiOnemfiefi ad iijiiitiam," ih qiia post cfeftuni sli-
"^iVohi.fedit:"sic vefba illa cbritraxerat~ Qtiod no- pferidiofnih, id est, amioruni nunierum hiissio daba^
hieiiquidMitid esl hisi FUhis.Dei?' '-. •.'- lur n)ilitil)iis, Sic ergo inierpreiamur.,; Sprvifuiem
.,C-Qinnes ;edit., S.ervi.lutis.,eiiim siipendhiin tjberlcis. seqiiiiur liheiilsis, ej^mprs iirrp^ganijaiu;queinadnio.T
est; oinnes iiiss., Servilus enifn siipehdium iiberldiis '(iuiii pbsi eiiifefita slipeiidia niissio cPhceiJiiuf : vel
est. Ilferum edit. Ronj. spla, .stipendiiimautem qrrq- breviiis, seryilus liberfati miliffU, ni.or|i jirroganiia.
gantimmors est; alire ac niss. ul iii te.xlii.Sedui 16^ Et hiipc.'.seiisbiT!"'$a^g'.in4^'i^i"'^^gcet|'ei|i.ia."illa ;
'cps hic:aiipquin^^obscurus; intelligatur, adycrfendum Boiictscrvipts, elfe.., ^,\.;]•,"C'\\'.
 (OT 1N PSALMUM XXXV ENARRATIO. PK8'
occisus Dpp Ipquebatur iu yoce sanguinis sui, hie vi- A Scriptura testificatur (Zach. v, 7 ), coriseieritifirti
yus a facie pomjni repellebalur ; et cum adliuc a graval. Meritoque DaVid ait : Sicut onus grave
Dominp pcsnae p.essarent, torquebat eum suorum gravatm suiil stiper me (Psalm. xxxvu, S ). EtSa-'
eonscieiuia peccatorum. Latebat miser tremens et lompn : Sicut uva acerba dentibus , 770 et fumus
linieiis; el cuni adbuc percussor deesset, ipsa sese oculis,ila iniquitas omnibus utenlibus eti {Prov. x,
injusli vita cruciabat. Acceperat signum, ne eum ali- 26 ). Gravis pcena quse cibum impedit,' aspe.Cliim
qnis oceideret: noii ,ut yitaa suavitale fruerctur, sed obducit; et, quoii est ampliiis, Pctilis ineniis inter-
ne niprs aiiferret acriimnanj: ut peroitssorem suum nre tenebrosain offundit caliginera, ut qiiod verUni
'
quptidietinieiido paterelur, Meruerat quidem ulper^ est, vidore non possil injustus. Ideoque deiinqiiit
cussor inhibereluf i sed sine ulla intermissione ipse, sibi, ijui sibiquae pretiosa sunl, eripit,
sibi sutis caniifex erat, ipse porcussor. 10. Dixit ergo injuslus' ut deliriqual sibi. Jnslus
8. Quseposna major quam ijnierequod vitare non autem loquiiur,.ut aliis et sibi prosil; ille loquitur
ppssis,,iiecquod tiinucris, Cyadere ? Unde praclare ad perniciem, hic Ioquitur ad salutem. De justis
David exprimens conventionem grayissimam con^ veroet fidelibns diclum; est : Cotdecreditur adjuSli-
scientife peccatricis ait: Quoniam hiiquilalem tneam liani, ore aulem confessiofil ad salutcm (Bom.x,
egoqgnqsco, etdelictumnieuntconlra me est seinper B 10 ). Illius lingua vnlnerat, lingua auifem pruden-
( Psal. L, 4 )• Offunditur eniin iiobiS-.t.ltrix nosiri tum sanal. Unde cura expostularet David ctirti rege
imago peeeaif; necquietuni' retim sutim esse per-: Saul, quod oblitus bfeneficii, saluiis ingralus teum
mitlit, inferpii.smiseraiii servitutem; atque in. sua persequeretur ad raorteiii, a quo toties jam videi^et
yineula trahit, ut enodare se npn queat; quoniain seesse servatum ; elvitam ejps appeteret, qui vilain
volens ipse se vendidit, cui liberum eral deliclpruin suain pro regis salute periculis obiulisset, ait sibi
aera npn capere, et libertatein iiiiiocenlicereservare,, Iriietum non perire juslitiffe, qui insidiatorem suum
Iiaque duiq oramus, peecalum offunditur: pbi soin- in raanus snas a Domiiio sibi tradilum non peremis-
np sensus sp. eoi-ppris relaxaveril, peccattsm recur- set (I Reg. xxiv, 14 ).. Ab injusiis iniquilas piodi-'
rit. Semper npbiserrpr noster tamquani malus exfic-, vil, venenum a serpentibus effusum fest, venenum et
tpr occurrit, vel tainquam iinprobus fenerator eon-: iniquiiatis arma perierunl.
veniens debilQrem, Unde Pominus aii : Qui facit . 11. Ideo seriplum est: Dixit injuslus ut delinqual
peccqtum, servus esl peccali ( Joan, vui, 34 ), Secl sibi. Quid dixit ? Poncimtlironum nteum super nubes,
justus novit qupniadnioduni peccat.orupi snprum vin- et ero sintilis Altissimo ( Esai. xiv, 14 ). EffeclJim
ctila dissplyat, nee exspeciat accusatorem, sed prae- non hnbenl verba, sed peccatum habenl. Inanis qui-
venit ut coiiruendp suum allevet omne dtjliciuni; ue, G dem porap.ajaclaniise; sed superbire ^spiritus crimi-
habeat quod adversarjus ciimi.nelur. ideoqufe Scrip- nosiis noi.iliraetconvicio hiajesiaiem violare divinam.
ttira. lilii dieii•: Juslusiii principio sermqnis qccusq- Etenifrt sj ullus Dei tiinor ejus inessej liffectui, non
tqr esl sui (Prov, XVIII, 17 ). Yopeoi enim eripit in c/inspeclu Dej.plena doli gerenda sibi austi leme-
adyersarip, etquasi denles quostlatn paratos ad prae- vario credidisset.quasi Deus nmi possit.occulta co-
dam criminatioiiis infestap,peccatprurils!iorumacpn- gnoscere, qtii scrtitatpr esl interiiorhni, Spectat OUJT
fessioiie cpnstringit. Dixil Jtjdas lscariotes. ut deliu- nia Deus; nibil esl quod euni praeiereal, nenio quf
queret sil)i. Quid dixif: Quein osculalus fuero, ipse falfat: cui omnia praes.eniia quaj futura suul, et
est: teneteeum ( Malt. xxyi , 48 ). Hoc.dixit, et sp mani.festa qpfe lalenl. Eten.ini si sol isle mundanus
ipse proprio ore egit in mortern- Quanios putapius c|ausis plerunique domicilionmi babiiaculis suuni'
in ipsofuisse tortores, ut sibi ipse lam gravis pqenaj lumen inters.erit; qiiantp magis Deus summus, ajter-;.
exactor iucuniberet, ei semelipse laqueo straii.giilaret'? nus, eiipni secrfta peiielralia nientis hunifiiife, at-
9. Dixit injustus iil delinquqt sibi, Lpculus est jus- qup pnine Angelorunj consiUuiii scieutia sua. seruy.
lus : h Ecce ego peccator niale fepi, et grex isie quid tatur, et prajyenit? Qnid. ergo aliijd., agit injustus,
fecit(UReg.-axiv,17)?El renJJssiimest oume peccatum, nisi ut jniquiiaiem sibi fjiiierat ,ef o^ipm..?
Dhiiergpjustus, etsibi profuit. fiixitCain: Numq^id,D 12, .Siceniniscr.ipti.im est: Nonest tmot.Deianle
egqctisiossum fralristnei (Greji.iy,9)?eisibiipseinenlii' o.culosejus: cpioniamdqlpse egii itjt.cqiispeciu ejus, ut.
tus est. Dixit Anacias omne se venditi sui ruris pre- invenirel iniqnitatem stiam et odium. Quid enini in-
tium protulisse, et mentitus est sibi, qui poluit mi- venirei ? Omnis enim qui qiiajrit, invenit: c' ergo si
nus pfferre sine fraude, Ideoque prceclarp ait: El malum qu;erUur! agitur uiinyenifi.tur.. Sed quemadv
menlila est htiquitas sibi ( Psalm. xxvi,12). Sibi mndum laudabilis est ille, qui bonuni quod qu.esivii,
enim ante mentilur, ctim in suum mentiiuf exitiuni'; invenit, iia inveniabilis qui laboravit lif nialum
sibi delinquit, qui sibi innocentise eripit suavitatein, quod qufBsierat, ipveniret; bonis eiiim febus, non
Quis enim purilate et siroplicitate pectoris duleior flagiiiis aiquecriminibuslabQrem nostfiim nos opor-
ffuctus? Quis cibus suavior, quara is quem animus let inipendere. Quid igilur riisi 'siimmoestultitife at-
bene sibi conscii, e( raens innpcentis epulaiur ? At que demeniiseest, odium cju.Tre.re., 'iniqu.ifaierii iria-'
vero iniquitas velut quodam plumbeo lalehto, nt, is artibus invenire,. quain, bonus. nemp qu.resivit?
? Napniilli njss., cenfessjqtte cqnjringit', ? Mss: duo. ergo ei maluin qumriitir;'tilhiveriiqliif;
h Jioiia. edit., Ecce ego pastor male feci. unus,, ergosic mtiluhi, ctc.
939 SANCTI AMBROSII 9G0
13. Quomodo igilur improbi iniquitatem suam et l^. lumen, mortuos resuscitari; num debuit intelligere
odiiim quaerant, consideremus. Nempe Herodias quod Deus esset, qui talia posset operari ? Sed
erat tetrarchaj Philippilegitinionexacpnjugio, regioe intelligere noluit, quia avarus Jionio el pecunias
abundans opibus poteslatis: "quse Herodem Roraam intentns a cognitione divinilalis vigorem sute nieri-
adiisque tendentem quasi germanum marili, liospitii lis avertiL Unusquisque enim quise flagiliis ingurgi-
et affinitatis jure suscepit; cum quo depacta suam tavferit, non vult intelligere qua; ccelestium man-
copulam, non multo, posi relicto viro , consortii sui datorum sunt, ne revocetur a vitiis. Vide illum
juramutavit. 771 Nonneea qucesiviliniquitalemet fugientem inlelligere, quiait: Tenebrm operiuntme,
odiuni , qufe conjugium deseruit, ut inveniret adul- et circutnda.nlparielcs : quis scit an videat Dominus
terium ? Et quia sanclus Baptista nuptias illicitas ( Eccles.xxm, 26 ) ? Non vnlt eriim quserere et iri-
constanter increpuit dicens Herodi: Non licet libi venire, quod Deus omnia videat atque cognoscat;
eatn uxorem Itabere ( Marc. vi, 18 ) , quaj marilum ne inetu retrahatur a crimine. Vide regem Achab
contra Legem reliquit, et fratri mariti quasi ex Lege peterUem a Nabuthe viiieam ejus ; cognosce res-
convenit; commota est adultera, uteum vellet oc- pondentem illum : Absil ul cedam hmreditalem pa-
cidere. Sed cognilo quod HCrodem ad necein jusli trum meorum (III Reg. xxi, 3 )_.Non debuit intelli-
'
non facile posset inflectere, excogitavit qna via istud B gere quod justa referebat? Sed noluit intelligere ut
efficerei. h Nalalis erat Herodis_ quem luxu niniio, bene ageret, et alieiia non 772 quaereret. Noh de-
ut plerisque regibus mos est, cplebrare eonsueverat. buit inlelligere quod vero Elias Dep serviebat, cum
Adornavit filiam, ut in convivio regis pignus regale viderfetin verbo Eliaeclausum cceluiritribus annis et
sallaret. Et cum placuisset Herodi, quod displicere tribus mensibus; et ad preces ejus pluvias esse de-
debuit patruo, obtulitei,utquod vellet praemiumpro niissas, Utarida omnia rigarenlur? Sed noluitintel-
saltationis opprobrio postularel. Matrem illaconsuluit, ljgere, ne perfidiam condemnarei, sequerelur fidem.
cujusinjpulsucapulBapiislfjepoposcit.VictusIlerodes, 1C. ( Vers. 5. ) Quinetiam Iniquilatem medilatus
quia sacramento se constrinxerat dalurum quidquid est in cubili suo, ubi verum qurerere debuisset. ln
neptis propria pelissel, jussil occidi Joannem,et caput cubilibus enim compungere nos debent nostra pec-
ejusafferri. Quod allalum puellao detlil, el illa malri cala, non in ipsis delinquendo committi, dicente Pro-
suse pertulit.Verum esl efgo quod iniqtiilas et odium pheta : QUOJ dicids in cordibus veslris, et in cubilibus
requirantur : quaridoquidem ea mulier, quod facili veslris compuitgimini(Psdl. IV,S ).
peiitione impelrare non poterat, pravis artibus ex- 17. Aslilil, inquit, omni vim nonbonm: maliliam
cogitatai fraudis elicuit. ' auterit odio non habuit. Non enim immerito injusta
11. Quid de Juda proditbre loquar [qui quresivit C medilatur, qui invia erroris assistit, et malilianidi-
avaritiam , el invenit sacrilegium, dicens : Quid milti ligit, quam odisse deberet. Plhs dixit, astitil; quasi
dabitis, et ego eum vobis tradam ( Malfwvi, 15 ) ? jamdudum in via nequitiae, djulurna slatione, per-
Nec explelus paupeium spoliis, ad pleniiudirtem cri- maneat. Ille enim beatus (Psal. _i, 1 ), qui 1n via
minura gravissimorum criraina ferendo pervenit, pia peccatorum non stetit, noii is qui iu ea stare non
miscens eharitatis sacrameiila flagiliis, cum diceret: desinat. Et ideo prima praicepta sunt sancti pro-
Quem osculalus fuero, ipse est: tenele eum (Ibid,, plietae David, impietalem fugere, in peccato non sta-
48) ; ut vere de eo dictum dubitari nonqueat: re, in Lege mediiari; utintelligas quas bona sunl,
Verba oris ejus iniquilas et dolus. Oseula labiis fe- et jusla atque injusta secernas. In omnibus igilur
rebat, offundebat venena peClbribus; riieditabalur radix est speetanda gignendi, he eam.inntilis ab
acerba supplicia, gratise pignus afferebat. exordio succus inficiat, gravioraque multp sunl ,
15. Benedeeo prophetia addifecit: Noluit intel- animorum vilia , quam virgultorum. Cavendum
ligere ul bene ageret; hon eriirti per liaturain deli- ergo pra3 cteteris , ne humano ingenio maliliae
quit, sed per voluntatem. Denique Apostolus erat, usus inolescat, atque omnis tetas seculura degeneret;
audiebat quotidie diviiia mandata, discebat coelesle arbor eniin mala ffuclus malos facit. Nam si ple-
mysterium ;-potnif intelligere ut bene ageret, si " rumque quod noltimus hoc agimus, et vitare non
voluisset. Videbat sanari paralylicos, caecis refundi possumus; et quod odio habemus, hoc facimtis, vin-
a Sic mss. Vict. et Coib. a quibus Reg. atque edit dieauspicaliregni , quam initaevitse celebralum. In
hoc tantum discrepant, ciuod infra legit ille', cum conviviis autem solilos adhiberi saltantium cboros
quo peccata sua copulans : hse autem, cum quo des- res esl comiiiuiiiof, quain Ambrosius ut debeat adnotari; sed
pecla suam copulam. Alii deniiuieiocum prir.ferunt in illud non ita obvium qtiod memorat ador-
haecyerba, qum Herode_Roma.m adusquelendeniequasi nalani fuisse Herodiadis filiani, ul pignus regale sal-
germano marili, hospilii etaffiititatisjtiresusceplo, cum taret. Nam elsi', tesie Luciano De Saltatione, non
quo de pacala,suacopidalractans non htulto posl, etc. fueril ivayavio; vjo'_3_)_;>icrcf,ian)en hic videlur signifi-
h Natalem diem quoiannis snrama Iiilarilale cele- cari praimiuin proponi solituin puellis saltarilibus iu
brare olim apud niullos populos in more fuit; sed conviviis, licet forte non semper determiiiatum;; ut
illum praecipue proceres ac reges per epulas et con- qute illiid esset promerila , majus vel minus accipe-
vivia splendida agitabaht. Ilujusce vetuslatein con- ret, quo majus vel minus placuissel. Est autein idem
suetudiiiis declaravit Moyses, Geii. cap. iv,\vers.20, sallare pignus regale, ac sallare sallalionein pigno-
ubi nataliiium epu.lum a Pharaone exhibiium me- ris regalis, quemadmodum apud Horatium saltare cij-
fijpr.Tyit.^Qiiod(anien convjyiuio.iiptj sepu.sac JH.e: clopd, non aliud est qriaihsaltare saltatiPnem Cyclopis;
fodiaiiuni HUgoVrtdt. ad uirutof|ue! locunt iniiViiU
901 1N PSALMUMXXXV ENARRATIO. 862
li qnadam aut delectatione flagitii, aut obreplione A lificationiset pleniludinem graliac, sonilu quodam
peccati: quomodp possumus vitare quod amamus ? atque profluvio redundamirc spiriialis.
Astringimur et inviti quomodo possumus voluntarii 19. (Vers. 8, 9.) Hontines etjumenta salvos facies,
non leneri ? Vix se exsolvit Paulus erroribus quoti- Dominc; sicul multiplicasti misericordiamtuam, Deus.
diana decerlatione luclando, ut vinculis capiivitalis Filii aulem hominum in proleclione alarum tuarum
exutus , per Christi gratiam servaretur; et tu putas sperabunl. Inebriabuntur ab uberlate domus litm, et
(juod assistendo deliclis possis ad coelestium re- torrenle voluplalis lum polabiseos. Quid est, homines
promissionum merita pervenire? Luctando corona et jumenta? Raiionabiles ulique, et irraliouabiles.
quaeriiur, non reluclando; studio, non refragiocom- Raiionabilibus judicia, irrationabilibus misericordia.
paralur. Certantibus quoque diyinae misericordif» Alii reguntur, alii nutriunlur. Ideoque addidit: Filii
suffragia postulanda sunt, ut corona justilite pro aulcm hominum in protectione atarum luarum spera-
Jaborum merilis deferatur. bunt; id est, non generatio viperarum , sed filii ho-
18. ( Vers. 6, 7.) Denique quid sequatur consi- rainura, qui ad imaginem et similitudinem Dei vi-
dercmus. Domine, inquit, in ccelontisericordia lua ; vunt; non in pascuis, sed in conviviis collocantur:
el verilas tua usque ad nubes. Juslitia tua siculmon- alii enim in loco pascuorum, alii in privilegio sa-
les Dei; judicia tua sicul abyssus mulla. Nonnehunc Ei cranientorum. Imperfeciis succus lactis, perfectis
lcicurnseculns est Paulus ut dicerei: Infelix ego ho- mensa refeciionis, de qua dixit: Parasli in conspectu
mo! quis meliberabil de corpore mortis hujus ? Gratia meo mensam (Psal. xxn, 5); in qua panis vivus, id
Dei per Jesum Christum Dominum noslrum (liom. est, Verbum Dei; in qua oleum sanctificalionis, quo
vu, 24 ei25 ). Ubi enim mens humana turbatur, et impingualur caput justi, et sensus firmatur inlerior,
ccrtaminum dura atque aspera nos fatigaut, Domini ut abolealur oleum peccatoris; in qua eliam poculum
auxilium poslulandum est. Ideoque conversus ad Do- inebrians, quam prmclarum,vel, ouani validum(lbid.)\
minum, ipsura invocal et implorat, »1 laborantibus Kpa.rtG-tov enira dixit Graecus vel polens, vel forte,
adjutorassistat. Misericordia crgo petenda de ccelo vel validum; validum enim, quo abluuntur flagilia
est, et veritas Dei ex prophelarum oraculis colligen- vel delenlur.' Bona ergo ebrietas poculi salutaris.
da, qui quasi nubes mySteria a divinae cognitionis Sed esl alia ebrielas de redundantia Scripturarum.
obtexunt. Posuil enim lenebras 773 i*eusIatibulum Esl et alia ebrietas per infusionem SpiritUs saneti.
suum; ul prirao pluviam niysticaj fertililaiis accipias, Denique illi qui diversis linguis in apostolorum Acli-
et ttincinfusus rore coelesli fulgorem reseratae lttcis bus loquebantur (Act. n, 15), musto pleni audienti-
agnoscas, ut possis dicere : Ex plenitudine ejus acce- bus videbantur. Domus ergo Ecclesia est; uberttis
pinius(Joan.i,\6). Quis enim potest secreta Dei (' domus, redundanlia gratiarum ; lorrens voluptatis,
faciie comprehendere, cujus juslilia sicul montesDei, Spiritus sanclus.
vel ( sicul Aquila posuit) ul montesvalidi ; eo quod 774 2u- Nec le »omen at" ro°s torrentis offen-
validre virlutis plena praecepta sint. Unde et Apos- dat, quod aliquando aridior aut exilior sil, ul ejus
tolus videns esse sublimia quaeaudivit, dicit: 0 al- soleant fluenia cessare. Cessavit ethic noster], ces-
lititdo diviliarum sapientim et scienlimDei! quam in- savit aliquando lorrens profluvii spirilalis in populo
scrutabilia sunljudicia ejus et invesligabiles vim ejus ! Judteorum. Quid dicam, torrens cessavit; cum raare
Qvtis enim cognovitsensumDomini? Aut quis consi- cessaverit, sicut leclio hodierna nos docuit, dicente
liariuscjus fuit { Rom. xi, 23 et 24 ) ? Altitudinem Domino : Ecce ego increpationemea desolabomare,
ilaque divitiarum sapientiae retulit; ad altiludinem et ponam flumina deserla, el areflent pisces eorum
niontiuni. Audi quorum montium. Ipse enim Dei Fi- (Esai. L, 2), utique Judaeorum suae ariditate perfi-
lius mons magnus est (Esai. XL, 9); et ideo ascen- diae, ut enalare non possint? Cessavit ergo torrens
de in hunc montem qui evangelizas Sion, ut stes ra- propter Synagogse sacrilegia; quia erat illa plebs
dicalus et plantalus in Christo. Est mons quasi sa- fide arida, sterilis operibus, captiva peccalis. Quid
pientia Dei, est mons quasijustilia, est mons quasi enira flueret non bibentibus, sed conlaminantibus
scienlia Dei, est mons quasi sanclificafio, est mons " sacros meatus, cum ipsum b fonlem necarinl? Bo-
quasi redemptio, est mons quasi resurreciio. De- tius lorrens, qui illis cessavit, ut nobis abundaret,
moustravit nobis hos montes Scriplura, quae dixit: ct silim humanre cupiditatis ayerleret, sicut torreiis
/n ipso ntilemvos estisin Chrislo Jesu, qui factus est in austro. Unde et Scriptura dicit: Surge, aquilo, et
sapientia nobis aDeo, eljustitia, et sanclificalio, et veni, ausler (Canl. IV, 16), qui arbusculas paradisi
redemptio(I Cor, i, 50). Vel quia angelis angelus perflare consuevit.
factus est Dei Filius , prophetis propheta ; cujjusju- 2i. Diximus sensura, etiam eldcutionem consi-
dicia sicut abyssus multa. Audi bona : Abyssusabys- deremus, cur torrenlemvoluplatis, dixeril potalis eos,
suminvocat in vocecataractarum tuarum ( Psal. XLI, et non torrenle, quasi de torrente; nisi quia avidi-
8 ); id est, scriptura veteris Testamenli, novi ad- latem bibenlium voluit exprimere, quasi torrentem
vocal seriera Teslanienli ad consummationemsanc- ipsum vellenl ebibere, si possent? Hic est forsitan
" Mss. Rom. in corpore ac pauci mss., el sitim humanm cu-
aliquol, divinm cogitationis oblexunt.
h Ita edit. et mss. aliquot. Alii autem plures, fon- pidilaiis; alii majori numero, et tititn liumanm capti-
tem negarint. Et infra ubi edit. vet. in margine, vitatis.
 :i)05 SANCTI AMBROSil 9C4
stcirrens voluptatis qiieni in Gericsi lfegiiiius(Geu.ii; A fiij prfelende hjisfeficordlaiiitiJarniii le credentibus,
•10)., fontem qui abluil paradisuhi; et ilividilur irt quo devotibhi et fidfeifacta ijiibfjiiehostfa Converiiani:
qiiaiUprJlumiria; quaj circuineiiiit totain terram. Ex nec siiidiUih ihehtis ridstrafeiJfesiituatcofpbfis hujris
hoc enim fonte";virtutespfolluiiut spiritales,"priiden- iiifiruiiias, Sfedin ipsis leriiniibiiibus et iriiirihitatibus
tin-jieniperarilia;fofiitiido_jnslitia: Boniisfohs gfatirfe giorleihUf , in qiiiijus glofiabiifuf ApPstolus diceiis :
et splendonisejusderiiaique naltirffe; ctijus el iilud Libeiitiisiihe iittqhe iritigis ijldriavbr in ikfifmiiaiibtis
flumen de qho in posterioiibus diciluf : Fluminis meis; ui ptmtenddt iriirie virtiViChfisti(l Cdr. xii; "9).
iinpelns tmlificalcivilatefnDei (Psal. xtv,. S). 24i (Vfefs. 12; 13:) Puifelierfiihfeitaque addidit;
. 22. (Vers: 10;Il;)Aj)tissinife iiaque siibstitiiit;: Nori iiehitit milii pes superbiw;'el hitinus peciaibfum
Qubniam apud le esi foiis Vitm: el in luntiiietuo vide- noti iitoieahl me. ibi cecidcfiihloperahlel iriiquiftiieih,
bimus lumeti. Prmiendc inisericotdidin tudrii scieri- exfitiiii suhi, riei potuerurii 'ildfe: Supefius 'qutdaiu
-tibus ie;'et jnstiiiam tuam iis qtii tecto Stiiitcotde. Et• aecipiunt torrentem volUptafis ttiaj iri teiUaiibhibus
enirii postcoiiimeihoffuionem coelesiiumbfeiieficiofuhi', fortitudinem; sicht fest ihaflyfiim , iii qUilirisplacuit
-jure graliae refferuntur aiiclori Domino noslro "JfeSti :DeP-exliibere sibi suayis ; et griiti cefiaiiiinis vblup-
Ghristo; qui fous vitae irriguus reieruaj descendit in tateni. Eieniiri si byemes pro ifeiUaliPiiibusafccipiun-
Iferrris;,ut aridilatem nostfi .pecioris irrigare t. Idem Btur: uijde et brandum boiiiiiius 'admohetj he fiat
est splendOfglorise Dei Patris , et imago subslantiae fuga nostfa liyehie aiit sabbaio; hoc estvel ih teu-
fejus;,et.idfeo inluminc ejusvero,quod illumiiiatom- latidhe, vel otio ( Maltlt. xxiv; 20); iiyeme aulfein
ncm hprainem yenientem in hunc jhuhdum _ Videbi-• cresfeif torrens, et adiiiipletuf-j aique iiituriiescit:
.m.USjinquit, Palrem; quia Deus luXiest. RCcte eliam torreiis ntique prO giaviofe tfehfalioriepoifestafecipi,
dicitur : Jniumine luo videbhnus lumen; seeuiidum "qtire esl in pefsecuiiohibhs. Et ideo bfehe ibrrfens
jllud :, Qui me' videt,videl el Patrem meum.(Jpan, voluptfiiis dicitur; quia ubi supefabuhdavii ^ecca-
xiy_ 9),,Apud:te efgo, Fons viiae^prfCsenteiii yide- luiii pcrsechlibliis i ^Upefabundayit et gfatia cbnfes-
bimus Palrem.Sicut: etiini iu .api|d:Patrem:eras in sionisi . ; -;
pfincipio Deus: Verbum :: ita apiid te' semper est 25. Vide viriuiem Pfopbfelifeseuislihctibiiis. Primo
,Pater, qui in le eSf.Esieiiim.apud ipsuin ,,ii) quo ihjusium exposuii, qui vfeiiii cofdfe suby vel ih sef-
cst, * Prophelalur aiiteni; advenlus DcmiiniSalvato- iiioiie tiicil; lii ¥i1)i delinquat', vei irt sfedeliriijuat;
,i'is, qui, veiiiurus in lerram diccrfet: Ego et Putei babet enirii Grajciis cbclfex,tii "licOTSJ; id est. in sfe
unum sumus (Joan. x, 30); hl. es.l; unum sumus lu- ipsci, sed lion omnesfEt foflfe idfeo',quia ihsipieris
nien,:Sicul unum nomen. Per lurninis et nominis in corde suodixit qiaa noii esl Dhus (Psal. xni, 1).
uiiilatein. ambo unuro sunitis; imnio Trinitas unum E Nb forle et iiijustus irilra sedicaf; et intra se delirir
in unitale subslantiae, sed distinciione umuseiijus- quaf, licet Deum palafn negare'dfemefiiis Sit; irijus-
,que perspnre.Triniias disli.nctionem..signiliciu per- titifimaulehi plerique pfo liiiide profitehfufi Rapere
spnarum, unilas potesiaiem. Polest el ad Pairem eniiri, nocefe fetiahiiis qoi riori laeseririt, fet circum-
dici : Quoniamapud te esl fons vitm, id est, in le ex venife pleriqiie-sibi .existiriiahi ^lofibsiihi; Ergo
qup yita .processit, erai Verbum, et semper erat, pfimo iiijiisti vitam exposuil _ pbstfea sacfafflfehiuih
quia apud te erat. Oiiinia per ipsuni et in ipso facta divinie cogiiiiionisadjhiTxit; ul tiihfenfesDeuih ,ini-
suni; etipse est.^^S^i 13.universoruin , et ipse le quitalem et iiijustitiam deeliiieriJus.Prfeceni addidii 1,
nobis nianifestavit, ut cprda hominum ad. cogniiio- ut ab injusiorum coiisbrlio justos suos liberafe di-
nem tuae majesiatisilluiiiinejitur. gnefur ; ut ihiis quoque qhi niundo stiiii cofde!, jus-
. 23. Prmlende ergo 'miseficordiam luam, scieniibus lilia divina prseiehdai; quasi spfeculatrixhia; ne ri'0-
Xc-Prajr.ogativa prffiienditur,,: ul mereantur misefi- bis peccfiiorum veliilhbstiurii iricufsus obrfepat, et
cordiam quibus cognitionis iu33;meriluni suffragatui:. capiat dormiehtes 7.IdfeoyigilatiduJrifesVjsertiptr -cas-
'Dchique in postefioribus etiain vilipribus persohis tra 776 Domiiiihiuniehda siihl; quia hocle advenit
stiitlium scientitfi agnpscimus sjiffragaiura, .'diceiite ininiictiset adversarius^isuando somno 'sfehsus te-
DOmino: Memqr ero.Ruhabel Babylonis scientibus me D netur, cibotorpus disfendilur; Oranduni ul justilia
,(Psdl. Lxxxyi, &); id est, merelricis illius Rahab, et Dei prfctendat iri nobis ; quae in infirmitate pbsitos
coiifusionis.illiiis raempr, erp;apud scieiiles me, vel fapiat foftiores, ui possit unusqiiisque: nbstrum di-
inlef ipsos; quia merelrix illa m.e agnpv.it, b quem cere : Cuni infirmoi^, turic potens sum f_H Cor. xii,
:.,.::.
populus noi) agnovit, Inler illos ergo qui ine spive- 10.): ... . .,
runt, cominemorabitur Rahab, ut dignuin fidei prae- 26. Deindfeeliam specialitef pro sh Sorat; ut nos
hiium adipiscatur*,U.nde et jn Evangelio dictum ad- doceat, qiieniadmodUra orare debeahius ad Domi-
verlimus :' iMefelrices.:el, publicqni. prcecedenivos in nunj : JVon i)e)!iaJ,:iriquit,-7Ui/iipes 'stirpefbim,id-fest
Yegnorcalor.urn (Mquh. xxi; 51). Sed quia inyalidi n.on in-superbiam incidam. Denique et 'alibi riTefril-
sumusad exsequendum, licet deyoli ad credendum: hit sui idicens : Sihori dmbiitailiiiVmdgiiis (Psal.

a Ms. Thuan., Propheta dutem adventum Domini dicil : Ego, etc.

' VSte/Otftcifisins^lfiiu hisiei qui venturiis h Mssviteg., Rehitg;i.Lori^.; Valc: ei;Tiiu.in., ^ucnt
pmvidens;:cui
' efM iiiteria'; 'dicerel'apud te -estfoni mtce;:et.ih Itihtine pcipulushon cogriovft,utetectuSi liiler\lios_'etci
luo videbimm lumen. Unde et Salvator in Evdngelio
 &G5 K PSALMuM tiiVI EtiARRATiO. 9ufi
cixx, 1)*.llife ofavit; ibi iiiipIeVil: rioii implessei, A Chfistiis in Ecclfesia ibfinalUf; et iiascitiir; El iilibi
nisi Orassei.Caveiida supefliiii, quse feiiamiii _Sf'b- ilieil : Mdiiiotefb Ralidb; el BdbylOiiisscieniibus hie'.
speris supplantat. Denique gravius Adam iii pafatiisiii Elenhti uiienicfeiice; cil Tyftis el pophtus /Eihiopnm', lii
cccidit,quam si cecidisset iri ierra. De altissimis; fueruht ibl (Psdi: txxxvi; 4); itTest, libi sciehles hie;
cadfefe; probfcipitiuiiifest : iii plaiiis lapsus vocaiur. ubi fuijdaiiiehia in hibtiis saiifetis, ibiet aiifenigeririi;
Ideb pes errat siiperlii,-qhia fcaput noh teriet; bclilii qiiia feiipsi in hie putaverunt esse cifeUfeiiduhi^ lbi
eiiim sapientis iii capite ejus. Nbn rriiruui ergo sii ergo ceciciefunt; ribi nia__isstarfe dehueriirii; qriia et
errat yfestigiurii, ubi OcultisriOnhabeiiif: Pffeceiiat; ih pafadisb CefeiclitAdiiiii;'et Cliiisfus in fuiiiarii Ve-
ofculus,-lit pes Sequatur. ° Qudiribdo eriirriiri leiie- liii; ef iii fesuffeciiohferii, ul fiiiria sit peffidBruiii :
bfis vialof ihcederel ? Citb pes otfehdii ih nbbife, sii jtistbfum aiiiehi ei fideliiiin fesurreciip.'
quasi qtiidafh mriridiPciilus viairi Itina riph iripliisirfei: 29: Denique expiilsi sunT; qliia ihjiisii vifi iri ldfeb
Et iu ih rioctfe es Sajfculi, ihblistffet tibi Ecclesifi, saiieicistafe nbii potSrarif: Uiide e'i Apbstoltis dixit :
viam; exaltfj ife jiistiiiac soi iliuniiriel, iit lapsiim Et tii qiii slas ; vide lifecailus (1 C'6'f.x, 12); Et tiii-
liriiere noh pcssisV qiifeei dixii qui iiori fchfpore, sfelilide siabfit. Pbssti-
27: Ei qiiia pederii dixefat supcfbi;e, adciidii : ihtis 777 e^ '" futufutri ihieili^efe; ibi; ut fcsl :
El ritdiiiispeccttidfuirihori movedhime. Elehim sicui B efit fl'eiti's;ei sifidbr deritiuhi(Mdiih:im;'li);-ei:
saricti merriliia siini Clifisii, ita' impii lrieiiifjfa siirit NMiis ibi pergatri (Jbb. i; 21). c Qiiam breVis ih
diabhli: Mantis peccaloriim ritiri mdveaiiiriie , id esf, exiiii fei qiiiiiita cbiifclusio! Nbh sim; iiifjiiit-,1supef-
hbri ine de jusiitiie siaiibrie liiis,-tit peCcfeHi;hoii pefcfcehi;iifemovfefif;nfecadaiii ;
actus eoriiril qiii pfefcfcarit,
dimdvearil. Pleruriique fehiiri dlifii videnitis peccaio- nbii cadaiii; iie' fexpellaf, sifculAdabi dfeparaiiisb fex-
ies prospeiisaliuriiiafe succfessilius,riuiaihhs affeciu, piilshs esi; quiad iii ipsopiiriiuih pes shpfefbiifesiaffe
et quasi quadafripeccaibf iiih hiaiiu dferadice vifluiis noii potuit. Nfescii siaffe superbia; et si cecidefit,
avelliinuf.-'Cavendiihi efgo' rife qubs iii dffnio' Dei nofi iibvit fesufgerfe; Et ideo pulciife iste ei in supfe-
raanuS diviria plaritavit, hiarius adversa supplanlfet. lioribiis 16'ciilusest dfe supferbis : Hiih ciirribus') et
Pulchre latnen hoe dicit,qui a persecutpfibus vefbe- Iti 77S ™ eqiiis; hos duibriVMh'6thih&Dei iiosifi hitt-
ratuf. Qui auiferiihioveriluf dfe radifee SUa, qua jam giiificabiiiiur(Psal: xix; 8); Iifclceriirii Siabile; illiid
Clirisio inlifesefarif; caduni. inlitJiirij:Et subjecit: ljisi obtigaii siihi ei c'eci'deflini;
28. Uhdfeaddidii: Ibi cecidefuritqui bpefariiurihi- ribsvefV sui-fexitiius; iri kricli ihhus (Ibid.9). El iii
quitalem: Quid est, ibi? Ctfum tibi est supefhia, iibi liljfb Mie'tia;£'pfoplifeisesfcfipthhifest: e JViiJiiupeflie
est iriamis pecCatofuth? Aii uhi stabani, ubi fefaiit yauderd triiKi';iiiiiiiictiritea; ijuid chcidi; sed resutgdm
afueplariiaii; ibi cecideruiit? Aii in vicirio, aii iri C (Mich. vii; 8). Cecidiirius eiiim "ih lioc iiiuiido; si?d
coiUiiieiiii, quasi iri ipsO tcmpbrfe, iri ipsoloco? Et iii Glirisib fesiirrfexihms : cui fest lionSr,'glofia'; vif-
videtuf ambiguiiiri. Sed a'libi docemuf qui sit ibi, tiis, pfefpeiuiias ei a sa5biilis, ei nunc et sfehifief;fet
ubi dicitur : Ibi dolores sicui jjdtiufientis (Psdl: in omnia ssecula sfficulorum.Amen.
XLVH_ S):h Borius doltff e'i cui pairfus'fest fidei, quo
a Cod. Reg., Qtiomodo,
ergo in tenebris vialor ince- taniquain in conctusiohe. Alii quatuor,•; . .rn»riaua»i
rfens; Remig., Long.,,Yalc. ctTbuan., Quomodqergpi cqnchisio. ,,.,.. , ,_ .i.t. -A
si iri feiiebni vidiot hicedai. Non riiale; tameri edii. ^llfa ihss. ei edit. Era\, Gill. ei Rphi. excepia voce,
atque alii mss. inelius. pfihitiiii; quarn liae'noh agiibscutii: Paris".aiirerii ii6'i)-
b Cod. Thuan;, Bohus dolof; et tidhd iiid pdrtus: nullaj legunt, iri ipso primuni princeps superbimslare
c.ui accedunf aiii quatuor,' in quibus- lameff vox bahd non e pqluit.
,. .,.,• i > • i'
desideratur. Yei. edii., Noli siipef ine gaudere, etc.;, Roni.,
e Tbuan, cod., Quamquam brevileraut in exilu ; et1 Noli stipir gdudereniiiii, etc.; LXX.ihtei'pf., M»Jeni-
%a.ipip.oij etc.; niss. lameii iu in texfh.'

m PSALMUM xxxvi IMARRATIO.

777 PRJEFATIO. D elfe'cii:'Eceleslasffesde iiatiiralibiis1,CliHiici Caiiiico-

1
1. Oriihis'Sferipiufadivlha, vfelriaijiffalis, vfelhiy-
slica', vfefiriofalisesf. Natufaiis in a Gfenfesi,'iri"qua
exprimitur quouiodPfafclasunt coelunvmaTia,' terrae_
et queriiadrii^oiluhimuiidus1 is'fe sit Coiistitutusi My-
stica in Levitico, in quo conipreliehdiiur sacefdotale
mysterium. Moraiis in Deuterononiio, h in quo se-
cundunv LegiS' pfaeceptuth vita liumaha' fbfriiadifV
Unde et Salbmbhis tres lihfi ex plurimis videiuur
a Ms: Reg., In Gerieside faciufa in
iiWdl^qfum;
qtia, eic. QuatuKf'Aiv:lw Gerieix'defdnh^ime\ii.ecv-
turm, in qua, eic. Setf qifod liequfein afiis iieq!ue'iii
ruhi de m'ysticis; Pfbvfeibifide nibfalilius:
2. Sfedquia'oh/niiirii p'salriioriiiiicbrpiis' uniuh' est,
idcirco hiliil ih liis divisum est aiquedi^tinctuM; sed
prout se obtulit fatio1, iiulii iiiifefmisla docfrihae
istiusrifodi discipiina est. Namque ei naiuralenievi-
deniissime coVnpfeliendit, dicerido de An'gelis!atque
Virtutibus, et sole, el luna, et stellis, et' tuhViiieCoeii
coelbrum, et aqua qiiaesuper coelos est: Quia ipse
eiil. fepfefitur, glqssferaa i^edpjelj^. ,,_ .,„..,'] ....
, M){)d.'.Vici. etCplfi., iri,qu6,iecun^mnLe^'ehCj}r&-
cepiSriivtlw liilniciiidi'fofmdlttf.
967 SANCTI AMBROSH 968
dixit, et fact.a,sunl,ipse mandavit, et creatasunt. Sta- _.^. ille sibi delinquit, hic tollit pliam aliena peccata. Et
tuit ea in smculumsceculi, prmcepluni posuil, el non ideo quod primura medicamenlura sil justiliae con-
prmteribit (Psal. xxxn, 9, eicxLvni, 6). Et de mysticis sidereraus. .
locutus est, cum de occultis, et sacrae unciionis un- ENARRATIO.
guento, et de Cpnsummalipnescripseril Tabernaculi 4. (Vers.l) d Noli, inquit, malignari inter malignan-
( Psal. LXXXVIII, 21, et XLV,5). Quorum raultiplex les: nequemmulatusfuerisfacientesiniqruifatem.Primum.
gralia; quoniam muliifariam et mullis niodis locutus discamus quid sit mmulari; licet minor vis sermonis
estDominus in Prophetis. Nam et venturum pfajfams hujus sitin Latino,quam in Grajco. Nam etin bono
est Dei Filiura Principem sacferdolum, et passurum DemuJationemlegimus, el in malo. Denique Aposto-
esse pronobis, et sanguine suo mundaluruin nostra lus dicil: Bonum esl mmulari in bono semper. (Galal.
peccata tituli Pro torcularibus (Psal; viu et aliis) de- iv, 18). Et supra ipse dixit: jEmulanlur vos non bette;
clararunt; et resurrecturum psalmus resurreclionis sed excluderevos vplunt, ul illos xemulemini (lbid.,
(Psal. Lxy,) expressit, et alius postea titulus indica- 17). Et iterum ipse ait: ASmulaminimeliora charis-
yit, in qup terra ejus eslresliluta (Psal. xcvi), a com- mata (T Cor. xn, 51.). Et ad Romanos habes. Dico
mulationem qupque universnrum futuram fidei sacra- ergo numquid sic offenderunt, ut caderenl? Absit; sed
ineiilis. Et ,de mbralibus plura conlexuit, diversaque JB illorum 779 delictuinsttlus est genlibus, ut illos mmu-
virtutum genera demonstravit, et dedit praecepta lenlur (Rom. xi, 11). Et infra : Vobisenhn dicogen-
vivendi, quibus ulcera noslrorum sanavit errorum, libus : quamdiuegosum geniiu.niApostolus, ministerium
moresque renovavil humanos, atque inlimos mutayit meuni illuslrabo, si quo modo mmuler carnem meam,
affectus; sicut dpcet psalmus trigesimus tertius, el salvos faciam aliquos exipsis (ibid., 15); hoc est,
quem eliam Petrus sanclus in epistola sua tamquam afficiani carnem meam. Denique r.a.pui,ri)Mtja Graecus
mcdicamentum nostris pecioribus affixit (IPel.m, Iiabet. Nam et bic : pj nupdcZnkov h "Kovnptoopivoig
11); atque isle qui nobis hodierna lectione prbposi- habel; ^SE tnlov TOVS TTOLOVVTKS T^V«.vopiw.v;
bocest,
tus est. Nara isti prae cajleris ethici reperiuntur : sed noli malignos in aemulationem excilare; quoniara
iste diffusior; qui trigesimus sextus 778 inscribitur. illi non de' bono, sed de raalo certant.
Nam , etsi ille pradulcis b et lucidus est, isle tamen 5. Quid est, in aemulationem excitare? Exemplo
dulcior; quoriiam ille me docuit cohibere linguani a si possumus aperiamus. Inleraperanles mulieres
malo, iste desinere ab ira, indignationem relinquere. qufedani sunt, quae aUoruni conjugum corda spllici-
Ille prfccepit sine dolo loqui, iste instituit esse man- tant: quos cum consuetudini suse probroque subdi-
suelura, qui prseniia mansuetudinis demonstravit. derint, non contentae erroris sui liabere secrelum,
Quaemajora fomenta suntcprdisliumani, quam man- <G student coram jugalibus eorum suum jaclare flagi-
sueludo atque simpliciias : quibus et dolor omnis lium; ut eas in zelum sui excitent et inflamment,
acceptaelevatur injuriae, et labes criminis omnis ex- iriumphum quemdam de dolore probarum menlium
cluditiir? / pt. commolione captantes. Quaj aemulalionefeminea
3. Ad baec igitur manum medicamenla mittamus, Ibori propriicoiituraeliam nonferentes,solvunt com-
ut vulnera nostra curemus; ne si velimus dicere placiti vincla conjugii, e aut quolidiana rixa decer-
quod alios curare possimus, dicatur nobis : Medice, tant; fitque ex semulatioiiediscordia, ex dissensione
cura te ipsnm (Luc. iv, 25). Ergo, quod etiam non dissidium, quo domus lotalurbetur. Exfeniploigiiur
medicis, sed vulgo quoque splet esse commune; ut protervse mulieris cognosce qui legis,. partes esse
medicinam pauci profileanlur, plurimi taiiien reme- nequissimt» deleslabilisque versuliae, iraproba semu-
dia ejus aliqua scire se dicant: vel qnod medicorum latione altefius animam commovere: aliudque esse
pueri faciunt nos quoqiie alieno medicamento reme- zelum, aliud parazelum. Hrec est enim prava araiu-
dium indigentibus proferamus. Dives magistrum ad- latio, qure bouorum subintrat affectum : qua etiam
hibeat, pauper minislrunj. Qui perfecli altitudinem Judffiuserrayitf qui a vero el bono Evangelicaedis-
capit, sumat ex ipso: qui planiora desiderat, in ciplinoeilinere, devia Legis fcniulatioiiedellcxil, sicut
valle pascatur, nt parvulus. Qui fluvium metuit, de D de se Apostolus ait (Philip. m, 6), quod secundum
rivulo c bibat: et qui profunduin payet, ad littus ffimulalionemLegis persequebaltir Ecclesiam Christi.
enatet. Pulchre autera sanctus David in superiore 6. Ergo quaravis Deus nosler ingratis Judfcorum
psalmo (Psal. xxxv) injusti vitam describit, hic offenderelur frequenter affectibus et querelis; tanien
justi; ibi injuslus exponitur, hic justus instiluitur; assumptum semel et eleclum sibi populum minirae
a Mss, proxime laudati, commulalionem quoque lectiones cognoscere, adeat Nobilium, apud quera
univefsorumfuturafideisacramenla. etiani cum aliorum Patrum, turo ipsiusmet Ambrosii
h Jldeni mss., et lucidus est, iste tamen mullo magis, expositiones reperiet.
quoniam, etc. 0 Sic edit. vet. ac Rom. Mss. autem Vict. et Colb.
° Mss.:quinque, bibil, et qui profundum pulavit ad. cum vet. edit. in margine, aut quotidiana vila decer-
iittora natat. taitt. Alii plures, qul quotidianm.vhmdecernunt.
d Rom. edit. sola., Noli submmulari inler mali- f Edit. ant. et Rom.'.cummss. Vat. Colb. et Vicl.,
ynantes. Primum diicamus quid sit submniulari?Hartc qui a vero bono Evungelicm disciplihm, devia Legis
quidera lectionem videnturea qtiaesequuntur,postu- mmulalionedeflexit. Paris. uuajdam cum Reg., ....
lare; sed nos ex fidfeverba mss. et vet. edit. repra?- disciplinmdevius, Legis ,<:etc. Omniuin, uii putamus,
sentamus. Cui vero placuerii vafias hujus versiculi optime quatuor alii quos secuti sunius.
969 IN PSALMKMXXXVI ENARRATIO. 970
relinquebat; sed Synagoga tantum meretrix pvocax }\. S. Denique Latinus inlerpres volens disllnclionem
irrilare eurn co3pit'in cemulationis amariludinem, facere inter aemulationem virtulis, et tfimulatioriem
prajvaricationis se miscendo sacrilegiis. Denique dixit offensionis, ait: Numquid mmulamur Domino (ICor.
ad saeerdotem Aaron : Fac nobis deos quos adoremus x, 20)? Hoe est, numquid Domino offensionem remu-
(Exod. xxxn, 1); el viluli caput adorare cceperunt. lationis inferimus, ut de iis edamus, quae immolala
Unde per canticum magnum Moysi Dominus in ore simulacris sunt; sicul Judaei, cum sacrificando simu-
ipsius resultavit dicens : Ipsi excilaverunt mein mmu- lacris exasperaverunt? Quod si inler hominesexci-
lalionemin non Deo, irritaverunt me in simulacris suis; tandre semulaiionis offendit intentio, et frequenter
ego autem excilaboeos in mmulationem in non genle, persona exasperati superior invenilur, h quod incen-
in natione insipienle irrilabo eos (Deut. xxxn, 21). En toria ajmulationis fraudi esse consuevil; cujus stulti-
quomodo Dominus condemnavit Synagogae merelri- tirfi est majestalem irritare divinam, et offendiculo
cios mores, quo ipsorum in eos versutiara relorque- aemulationis incessere, ubi nulla ultionis cst diffi-
ret; et suo afficerenlur ingenio, qui Dominum Deum cullas?
suum a quo assumpti fuerant, gravibus sacrilegiis 9. Non debemus igitur malignis semulandi adver-
refutarunt, deos sibi quos colerent eligentes : assu- ' sum nos aculeos ministrare, qui etiam non lacessiti,
mens econlrario sibi Ecclesiam de profanis, quam B invidiaj stimulis excitantur, ut noceant; sicut Cain
prselatam sibi sine Lege, sine gralia Judaeorum popu- fratrem occidit, quia magis illius sacrificium accep-
lus ingemisceret; atque eo amplius in oemulationem tum esset, quam quodipse putaverarofferendum. In
illorum excitaretur affeclus, quo viliorum facla esset quo non semulalus Abel: sed invidus Cain praelatio-
eleclio. Nam ante quo afficeretur ille populus non nis gratiam scelesto parricidio persecutus est. Non
habebat; cumsolum se aDomino consideraret elec-_ enim ille fratris voluit obumbrare sacrificium, sed
tum. Ubi vero a advertit adscitam ex naiionibus servare sacrificii disciplinam; ut primitias nulla de-
convenam plebem quse 780 s'Ui legem Domini, sidia morarelur, nec aliqua in usus proprios derivata
prophelarum oracula, Testamentum novum Domini usurpatione violaret. Saul quoque triumplialorem
vindicaret, tunc demum excrtieiari nimio ccepit af- Palreslinorum David prophetarii, et proprise conser-
fectu, posteaquam se repudialum esse cognovit. vatorem salutis, juvencularum sibi sermone prsela-
Denique si videat gentilium caeremonias, non move- tum tentavit insidiis, teli jaculo paravit occidere; ac
tur: si audiat profeclum Ecclesiae, crucialur mise- pene sangoinem generi fuderat innocentis, 781 n'si
raque lorquetur invidia. Complelur ergo in Judrca : vulnus ille c sinuati corporis inflexione elusisset.
Et ego in mmttlalionemeos excitaboin non gente. Quffiibi malitia, si juvenculae dixerunl: Saul in mil-
7. Accedit ad cruciatus gravioris fcrumnam, quod G libus, David in decemmillibus (I Reg. xvni, 7) ? Quam
ex gentibus peceatores sibi videntur esse prauali, alrox autem invidia regis Saul, qui sermonis errorem
qui ne gentis quidem, alicujusve nationis nomen at- in iinioceniis exitium derivavit!
tollant. Nam omnis .congregatio cujusque regionis 10. Neque mmulalus, inquit, fueris facientes iniqui-
nomen sibi vindicare consuevit, ut ^Egyptii, ^Elbio- talim. Non repetivit quod dixerat, sed mulaviJ;
pes, Syri, Judsei, Arabes, provinciae suae terrarum- aliud est enim subrfimulari, aliud ffimulari : subs-
que suarum vocabulum praeferunt: nos de diversis mulatio astutiam habet, aemulalio simplicitatem. Sed
populis congregati, vocabulum nobis unius genlis tamen etiam ipsa cauta debet esse simplieilas et
non possumus usurpare: et ideo quia nomen non provida, ut noverit quid cavendum sit. Neque entm
liabebamus in terrls, de coelo accepimus, ut Christi otiose diclum est; Estote aslitti sicul serpenles, tt
populus diceremur. Sedhoc gentilis stultitiam putat, simplicessicut columbm(Matlh. x, 16). Spirilalis ergo
Judsens opprobrium. Verum est ergo quod scriptum debet esse astulia, quae servet salutem, dolum ne-
esl, quia ultus est Deus propriam coutumeliam, Ec- sciat. Spiritalis debet esse simplicitas. Videlur autem
clesiam sibi ex non gente quaerendo; el eam ex gente etiam alio loco distinclionem subscmulationis Scri-
insipiente, vetusto illi atque regali populo praefe- ptura fecisse, cum dicit: Et auferelur zelus Ephrem,
rendo. Quae sit gens insipiens quse praelata sit, audi' D el inimici Juda peribunt. Non erit mmulus Ephrem
dicentem : Quoniam slulia mundi elegit Detts, ul con- Judm, et Judas non vexabit Ephrem (Esai. xi, 15).
fundal sapienles (lCor. i, 27). Et iterum : Si quis Alibi autem habes : Sic et vos, quoniam mmulatores
videlur inler vos sapiens esse in hoc smculo, slullus fiat, estis spiritalium ad mdificationemEcclesim, qumrile ut
ut sit sapiens (I Cot. m, 18). Reddidit ergo, npn abundelis (I Cor. xiv, 12). jEmulatores pro bonis, et
iniulit Dominusaemulationis communionem; utesset bonae rei iraitatoribus posuit, semulum pro obliquo
non in forma iraitalionis, sed in poena iniquitatis. et invido.
11Cod. nonnulli, advetlil ad scientiam Dei conve- o Edit. quffidam Paris., ntsi vulnus illi mmulali
nientem plebem. eorporis. Reg. ac Thuan.,... simulali cqrporis, elc.
h Edit. Rom., invenitur, incentori mmulalionis/etc. Forie quod crediderint sanclum Dociorem alludere
Ali:e, invenilur incentoria mmulationis.Mss. omnes,.. ad ligneam illam efligiem quam pro Davide Michol
quod incentoria, etc. Et certe particula , quod, vide- supposuisse memoralur. Sed praesiare Gill. et alio-
tur omnino necessaria constructioni. Vocem autem, rum mss. leciionem palam faciuut verba , tum qure
incenloria, fuisse tuac temporis pro causa qurfi ad prsecedunt, tum quaesequuniur.
aliquid incenderet, usurpalam exisliraamus.
PATBOL. XIV. 31
 97i SANCTI AMBROSil 9T2
11. (Vfefs: 2); Pfimum est ergo, ne roalignos ad A , loco nobis istas Propliela sahcfus divliias dehion-
ajffiuialiohis malignitatem lacfessas; secundum, ut . stravit, quibus erat dives in Christo, etpmhibus qhffi
iiori feiriulferisihiquitatem facifeiiies.Plerumque enim ad vitaffi seternam conducerent, abundabat, El re
videntes pii fraude aliquos ei astutia quaesisse divi- vefa quis diliof, qtiara qui dives iii Domino fest; ut
tias, et peivenisse ad bonores, serfmlalioiiedeforiiii, possit dicere : ih via testimOniotumtuotuni deieciaius
•vias ROrorasequi gestiunt; ut ad divitias fethonores sum, qudsi in omhibusdiviiiis (Psat. cxvnt, 14)?Quid
Sihiiliarte perveniarit, vel iiicontraliehdo corijugio enim potferat dfeesseviro, qui coefestibus difabatur
circumscfibant adolescentulas. Quid enim prodest, Praculis? Elideo suadet lioc psaihio, utthesauruni
cum.ipsffidivitirfi el omnis gloria sfficularis tamquam illuri) nobis qurferairiusffitefnum, et delectationeiri
fenum cito arescat, et tamquam olera hferbarum in ejus aequisilione capiamus.
ipsa specie sui floris intercidani? Omnis caro fenum, 15. (Vefs. 4.) Idepque ait: Delectate in Doinino,
et omnis gloria horiiinis ut flos feni. Noli ergo ma- et dabit tibi peliiiones cordis tui„ Quarfe hon dixit
gnopere affectare quod perpetuum esse non possit, tuas; a sed cofdisiui petitiortes? Etenirii peliiiones
noli esse ffiinuluset obliquus; noliesse contenliosus extefioris homiriis interiorisque corainunfesnon sunt,
et decerrator in zelo. Unde et Aquila dixit: Noli nfecomhes probantuf a Christo; quia Iex carnislegi
cohcetlafe in malignantibus.SyhTmaehus : Noli con- B menlis frequcnler fepugnat. Quae aulfem iiiterioris
tendere. Noli elianvesse imitator iniquitaiis et frau- sunt iioininis, qui renovatus fest Spifiiu, illas peti-
dis; sed esto aposlolicte doctrinre, propheticfe gra- liones Dominus petilofi donat effeclu. Unde fet alibi
lixv; sanclorhmque virtntis imiiator; ut fructum fe- ait: Tribual libi DominussecimdumYcor tuuin, et omnes
ras, et raessem b.oiniaiis recondas, sicut Joseph , qui peliliones tuas confirihet (Psal. xix, 5). Secundum cor
multituiline fruraenti famCnidiutiirnfh sterilitatis ex- ail, non secuhduni appeleiuiam carnis; etilias peli-
clusit : ut, Habacuc, qui prandium riiessoribus defe- liories, inquit, qure prodeurit ex ihiiriiocofde, con-
rendo, elevalus ab angelo aerii tramitis iter cafpsil, firmet, hon quae ex caniis hujus illecebfa et volu-
elredditus terris, inter saevos leorium strepilus pio ptatibus difigutiiur.
propbetffi dulce conviviuni miiiistravit. ii. (Vers..S,6.) Revela adDominumviamtuam,
12, (Vers. 5.) Reele ergo dicit Propheia : Sperain el spefa in eiiin, el ipse fdciet. Et educet sicul luirien
Domino _ et fcccbonitatem; el ihhabitald terrain, et justitiahi ludrii, et judicium iuum sicul meridiem. Hoc
pciscerisin divitiis ejus. Quse est lerra quam suadet solo vfefsiculP qualis esse debeas, declaravit. Quis
inhabitandam, nisi anima lua, quam bene debes ex- :eriiirirevfelat viain Stiam, nisi qui Deo occultorum
colere, frequenler spiritalibus inatare vomeribus, rie suoruhi arbiffo iiitfefnfisui peetofis confitfetur? Bene
longo ihhorrescat silti? BOiiUsenini agricoia qubii- G ait, revelti, hoc est, ajieri cPnscieftliarh tuam, ne eam
diana operatione el pervigUi sollicitudiiie exercet Sfficuliislius gravel umbra vel cafnis. PfPruropentia
agrum suum , el prripfia rura custbdit; ne devastet enim semiiia si fUefirit oburiibfata, feiiuahtur; soli
fea aperde sylva, et fructus inaiuros raptof eripiat. objecta pingueSCurit. Quid de seihinibus loquor?
Ara ergo terram tuam, ut cura '782 venerit, qui sfe- Ipsas arbusciilas, quomintis sesfe iri alturii subjieiaiit,
minat verbuni, animam luani inveniat prfBparataih; umbra silvestris jhtfernecat, et proiiibet brachia ra-
ne supra inculia cordis tui decidaf semen, et veniant hiosa diffundefe. Pulfehreautem dixit: Revela tidDo-
aves cceli_ fetdiiipiant quod fuerit seniiiiatum. Quffe hiinum viam tuam, quia rialufa honiinuih pfoha pfec-
sit ergo teffa, audi dicenteni: Ecce exiil qui sefninai, calo velul quoddam hieriti nostrae velameh Obducit;
seminare agrum suum : el dtim seminttt, aliud cecidit 783 nfenostra Domino peccata fatfeamur,qui potest
secus vitiiri_ aiiud supra peltam, aliud supta terratn vulners nostra sanare : titferubesCatquisorfeprbprio
bonam.„,(Luc. viu-, 5 etseq.)* Quod atiiem supra tef- postulare inedicinam, nfecoram hohiinlbus shapfo-
ram bonam, ii sunl qiti hicorde bonoaudientes verbum daniuf bpprobria. Prferiiil igilUf se intra horiiinerii
retinent, el fruciumqfferuntperrpatientiam (Ibid,, 45). coiiscientia, cura lateffe tton possit; et tahidiu dif-
MuiidtJhi sit ergo coriuufti,' riiunda sit anirna tua,sut -feft, qubad vuliius feffervfeat,ut jam non fidfeiSalu-
fruclurn bpiiilaiispossisafferrcj hocfest, gratise spi- J^briiatfe, sed inUriedicabiliatfoeitatfe ulcefis detega-
rital.iSi Boniias enini fruclus esl Spiritus sancli; tur: Revelu, iiiqnil_ &d Doiniriumviamtmm; hocest,
sicul scriptum «st,: FYuclus atilem Spiritusiest cliari- aperi viam tuam, rioli absGOndere,sicut •abscoridebat
las, ,gaudium,p.qx,.pnticnda. :benig'iiitas,:b'onitas,fides, Cain; qui laiere cupiebat; omnis enifii qui rhale
.iiodeslia,.coniinentia ((ialat, v, 22).,Hi;sUni ffuctus, «git, odit lucem. Reyelabat David viam suani, qiii
..quorum divitiis pascimur, et ubertate salianjur. Iji ait: J5ico ego opera mea Regi (Psal. xirv, 2). Apferi
hac terra vitem illam Iructiferani justus Noeplahta- sensutii ttniih, ut nihil sit quod limfeasreprehendi.
vit, el.de fructu cjus bibit, atque intimo corde solu- Revelavit et Paulus, qui praesunipsit dicere : Nihil
Uisest; quando feuffi laudaiiili pietaiis hniictu induit hiiiii conkiussuih (1 Cor. iv, 4). Is actiis^ ea yita sil,
viflufuhi suarhih geihiriala poslerltas. Alio quogue ut via tuacoram Pajre tuo luceat, qui in coelisest.
a bmiies edit. eum mss. nonnullis, Sedcordis lui? in psalmos Anibrositis plurimum iriiitatnr, interpre-
PelUibnes..,i, communessiint. AJiorum quinque rass. tationem magis accedit. Ipsum eonsule, Hom. 1 iii
leclionemeo prffituiimus, quia seusui et- contexlui liuncPsalmum.
accominodatior yisa est; necnon ad Qrigenis» guem
975 IN PSALMUMXXXVI ENARRATIO. 974
15. Sed qhia obnoxia fragilitati cmnis liuhiana A Israel, et toto orbe unum fuefit corpus in Christ»;
coriditio esl, et non nostrffi est polestalis iter ho- itinc efit et ipse subjecius , munus suurii Deo Palri
strum ex voluntaie dirigere; ideo libi dicit: Spera offerens,- et quasi Princeps Oiiniiiimsacefdotum, et
in Domino,-c£ ipse faciet; hoc esi, ut aperiat viam coelestibus c corpus altaribus, ulsit sacrificium fides
tuam , nec talem te esse permittat, ut fugias lucentj Pmnium.- Pietatis ergo esl ista subjeciio, quod erit
dum tirties prodi, et diligas tenebras, ut possis tua subjfectus in corpore Dominus Jesus, cujus nos su-
occultare flagilia,' dicens : Tenebrm operiunt me, quis inus corpus et meriibra. Esto fefgo homo sribjecius
scit si videl Aliisshnus (Eccli. xxm, 6)? Quomodo ChTisto,- hoc est, subditus sa'plentife Dei; subdi-
enim potest qui adullerium molituf, non noctem suis tus vfefbo,'subditus juslitiae; subditus virluli; quia
accommodaraquffirereteritamentis? qui falsum cogi^ hrcc oriiniaChfistus est.- Omnis homo Deo se subji-
tat testem suse fraudi adhibefe, qtti corruptelam ju- ciat; non enini rinum, sed omiies docet ul subjiciant
dicis captat, ul oppfimat iiinocentem, iniquilatis cor suum, subjicianl animara suam; subjiciant car-
non explorare secretum ? a Latro in solitudine sub^ nem suara,'quo sit Deus orania in oriinlbus.-Subjeclus
sidet, noclis tenebras oppefitur, ut sceleri cedat ef- ergo estqui plenus Cst gfatiffiy et suscipit jugum
feclus. Iniquitas ergo tenebrtfisunt: Deus lux est. Et Ghristi, etiriandala Doraini sirenue et incunctanter
si lu velis tuam occultare justiiiam, Deus eam edu- j exsequitur; sine subjfectione flutem,. qui se frustra
cet in lueem; nec palitur latere judieiuru quo ea extollit,- sensu propriae carnis inflatus, insolen» de-
quae bona sunl elegisti, quae improba refutastU Nec volionis et pite declinans observantiam servitutis ,•
solum facit luura lucere judicium; sed lucere sicut quani ipso jure naturtfi Auetori debfemus feterno.
meridiem. Quando se sol iste in splendorem totus ef- Postrfemoqui sine peccato est_ subjectus est Christo,
fundit, meridies est. Meridtes erat quandoJoseph.cum quoniara redemplus a Domino est; qui auiem in pec-
fralribus epu!abattir,-non ultus injuriam, sed oblilus. cato est, non polest dici liberj sed servus, quem gra-
1(1. (Vers. 7.) Subditus esto Domino, et obsecra via lenent vincula peccati.
eum. Non soluni ut subjectus sis Deo, moneris; sed 17. (Vers. 7.) Sequilur : Netemulatus fueris eum,
etiam ut obsecres Domihum, quo possis tuoestudium qui prospere dirigilur in via sua, faciens iniquilalem.
subjectionis implere, b sicut et supra ait: Revela Evidenler bic quid superius senserit, intimavit: non
Doniinoviatn tuam, et spera in eum. Non solura reve- excitandos malignos ffimulatione ad malignitatem ,
lare viam tuam leconveiiit; sed eliara sperareinDo- neque imitandos facientes iniquilatem; Non enim ini-
rainmn. Bonaautem subjectio, non abjecta, non vilis, quitas, sed prosperse res quae proveniuntiniqua gc
sed gloriosa alque sublimis; ille enim Deo est sub- renlibus nos srepe sollicitant, ut eos pulemus imi-
ditus, qui facit Domini voluntatem. Denique quis (j tandos, quo ad eorum possimus pervenire successus
ignorat quod sapienlia mentis prtestanlior, quam dicentes : JScceipsi peccalores, et abundanles in ste-
carnis sapicnlia sil? Sapientia autein menlis subjecla cuto, obiinuerunt divitias. El dixi: Ergo sine causa
est Dei legi; sapientia camis non esl subdita. Et ad- justificavi cor meum, el lctvi inler innocenles ma
didil Aposlolus : Nec enimpolest (Rom.xm, 7). Eslo itusmeas;el fui flagellalus tola die (Psal. LXXII,12
ergo subdilus, hoc est, proximus Chris^o, ul Legem et seq.). Si igilur flageliatus est Dayid', cavere debe-
impleas. Denique Ghristus faciendo voluntatem Pa- mus ne el nos flagellemur; et dicalur nobis quia di-
tris, Legem implevit. Et ideo finis esl Legis, et ple- vitiae,honores, potentise, generationi huic videantur
iiiiudo est cbaritaiis; quia diligens Patrem, affeclum esse disposila. qnasi vaga et inceria pecunifcopera,
ontnem ejus adliihuit voluntati. Unde pro gjoria iniquitatisque compendia, non quasi prajraia.ulla vir-
Apostolus dixil : Cum autem subjecla illi fuerint tutis; ideoque velut somniuni veniant, el cum somnio
omnia, lunc el ipse subjeclus erit illi, qui sibi subjecil te resurgenie deficiant. Ipsos aihletas cum vicerint,
oinnia; ut 784 s*' ®eus otnnia in omnibus (1 Cor. certum est coronari, non amequam vincanl. Nobis
xv, 18). Et ipse de se ait: Nonne Deo subdita esl luola cum saeculoesl. Vince ante sfficulum, ul coro-
aniina mea; ab ipso enim salutare meum (Psal. LXI, nam petas. Nemo ante coronalur, nisi certamen ira-
2)? Deuique pro pielale erat, non pro infirmiiate, •Dpleverit. Qui sladium currunt,, numquid. ante bra-
Josepli et MarifEparentibus subdilus. Gloria autem vium accipiunl, quam stadium percurrerint? Quanti
Chrisli maxima, ut se universorum hominum peclo- priores in exitu cadunt.et cnrsus sui celerilale frau-
ribus infuiidai, et omnes revocet ab impietate per- danlur? Nuraquid tu Deo, quam Paulus acceplior?
fidiffi, et gentilitatis affectu, ut sibi facial esse sub- Ille vas eleciionis, ille gentium Doctor 785 num-
jectos. Cum aulem sibi subjecerit omnia, cum intra- quam sibi in hoc saectilocoronam ausus.est pqstulare.
verit plenitudo gentium, el salvus faclus fueril omnis Denique audi dicenlem : Certamen bonurii certavi

Edit. Rora. in corp. et vet. in marg. cum cod.
scriptis aliquot, Latro soliiudinesobsidel; esedem vel.
edit. in corp. et mss. Colb. ac Vict. ut nos in texlu.
Rursus edit.._vei. ih corpore ac Rom. cuni rass.
Thhan. ac Vat.,, nociis tenebtis operilur. Vei. in
iriarg. ac niss. Reg,, Coih. et Vict., nocds lenebras op-
perilui.
h Mss. Val. et quinque Gallic. ita
alii autem et edit. omnes, Sicut el supraprajferunf
non solum
revelate, elc.
c Omnes edit. ac mss. aliquot, compos
aiiaribus;
aliiplures, corpus altaribus. Commode; nihii enim
aliud hic.declaraiur, nisi Chrislum et sacerdotis et
hostise vlcem furictiirum.
 975 SANCTI AMBROSII 976
cur.siitnconsummavi,fidemservavi. Quod reliquum esl, A cus illudere; et tu adhuc luam non ulcisceris conlu-
reposita est mihi corona juslilim , quatn reddel mihi nieliam ? Proscribas necesse est, gladio oporiet in-
Domintis inilla die (II Tim. IV, 7 et 8). Paulus.ille surgas, et dolorem luum adversarii inorle solvas.Vir
raptus in iertium coeluni, qui audivit arcana qute fuit ille qui suum occidit iiiimicum, merilo 786
nori lice.t. liomini loqui : ulrum in corpore esset praadicalur; quia ila se vindicavit, a ut alius igno-
raplus, an sine corpore, nescil, sicul ipse testalus rans audiret, eique irrogare non auderet injuriam.
est (II Cor. xn, 2). Paulus ergo dicil, in illa dieco- His slimulis plusaccendilur, plusmovetur; ul com-
ronam sibi esse reddcndam; lu hic libi ut reddalur plealur quod scriptum est: Iraperdil etiam sapientes.
insislis? Imple ergo cerlarainis lui tempus. Non s.e- 19. (Vers. 9.) Ergo tu ne audias eum; ne mmule-
mel athlela luclatur, nec semel prselialur miles, ut ris ut nequiter facias. Quoniam qui nequiteragunt, ex-
stipendia sua possit implere; et tibi non cum una terminabuntur. Exterminanlur qui radices non ha-
passione luclamen est. benl, sicul olera vel fehum. Olera infirmus mandu-
18. (Vers. 8). Superiores si evaseris passiones, ira ccl: lu autem yilem insere in agro luo, vineam
succedit; et ideo tibi dicit Scriptura : Desineab ira, institue. Et si venerit Achab, qui tihi dieat: Da
et relinque indignationem. Sunt mulla vitia qurc ob- mihi vineam iuani, ut olera ntihi seram (III Reg. xxi,
repunt insipientibus. Ira gravis passio esl: plerum- '.B 2); holi ei acquiescere, ne ex consensu luo caduCa
que accendit invilum; etvolentem milius vindicare, serat, abscindat aelerna. Ideo Nabuthe inler sanctos
in furorfem rapit, ut perimat quem putaverit coer- habetur, quia majorum suorum hffireditatem, ne
cendum. Commotus, gladio srepe transverberat inno- regi quidem pulavit esse cedendam ; et lapidari ma-
centem. Amicos et fralres per indignalionem plurimi luit, ul vineam suam non daret in direptioncm. Hte-
peremerunt. Ideo Sapiens dicit: Ira perdil eliam sa- redilas majorum, fides vera est. Exsiiterunt Ariani
pienles (Prov. xv, l).Salomonis dicium est, quia non regali subnixi polentia, qui lemplum Domini puta-
solum quoscumque de medio homines, sed eliam rent sibi esse Iradendum, supplicia acerba minitan-
ipsos perdat ira sapientes. Et David sapienfem mo- tes; sed absit, ut apud menlem Domino servientem
netdicens : Desine ab ira; ne cum accenderis eam, prffiponderaret magis poenffi'formido, quam forma
illa lioii desinat priusquam te ejns flamma corisumat. pielalis. Non praevaluit perfidia, quia fides reslitit.
Relinque, inqxnt, indignalionem; hoc est, natura te Est etiam quaedam vinea in pecloribus fidelium, da
vel of- qua dicit Esaias : Vinea facla esl dilecto in cornu
rapit, movet affeclus, culpa le alicujus excitat
ferisa_ ut iridigneris; sed non nsque quaque, ut mo- tiberi(Esai. v, 1). Hanc vineam Dominus plantavit
dum nescias : relinque eam, finem impone, ne te in ,J in cordibus nostris; et ideo legimus dicentem Deum :
peccatum trahat. Hoc esl, quod supra dixit: Jrasci- Ego le pidnlavi vitemfrucliferam, tolam veram (Jerem.
mini, et nolite peccare (Psal.w, 5). Non enim horta- n,21).Nemo ergo de agro animre nostrae Iianc auferat
tur tit irascafis, sed ad tempus cedit affectui; dat ta- vitem; quia benedicta est ea vilis. Ideoque dicium est
mfen medicamentum, ne diulius vis ulceris sferpat. de sanclis : A fruclu frumenti, vini, et olei, mullipli-
Jrascitntni, quod. ait, tuarsest passionis. Medicusenim calisunl (Psal. iv, 8). Bonum est ergo habere inira
non slalini adhibel medicainenia languori; si dolor te torcularia vino redundantia ; utfluat tibi vinura in
fervet, fomenta adhibet, ut mitescat dolor; si febris vas tuum de vinea Sorech, poculum illud inebrians
exfesluat, remedii tempus exspecial, ipsiim potum quam praeclarumI Sorech enim vinea h novi princi-
sitienlibus negare consuevit. Non dicit: Noli febrire, pii est, et novrfi aequitatis. Unde et dicilur nobis:
1
cumvapor fervef rjegroti; sed dicit: Exspecta, desi- Cantale Dominoveslro canlicum novum, principiuni
nat febris, digeratur commotio. SiC Ct Propheta non ej,us, magnificate nomen ejus ab exlremolerrm (Esai.
poluit dicere liomihi, cujus caro ut variis morboruni, XLII, 10). Haec ergo vinea uvas faciat, non iuiquita-
ita commotionum passionibus excitalur : Non ira- tem.ldeo relicla est viiiea Judffiorum; quiainiquiia-
scere; sed'dicit:Desine a&tra, el indignationemrelin- tera fecit, ut scriptum est (Esai. v, 7), et non judi-
que, ne pecces; ira enim gravis est magislra peccati. - cium. Nos ergo fructum feramus in Christo, nt per-
Alius quoque medicus dicit: Sol non occitlat super peiui esse mereamur.
iracundiam veslrqm (Ephes. iv, 26); ne dumdiu dif- 20. Susiinentesenim Dominumpossidebuntlerratn :
fers, veniat ille qui calefactum corporis somno exci- illam utique viventium lerram. Est qusedam lerra
tare consnevit, et stimulet te, inserat tibi cogitatio- coelestis, qutfifruclum cifilesiibus ferat, de qua ait:
nes, et in sfeCretase tui pectoris immergat dicens : Credo videre bona Domiriiin lerra viventium(Psal.
Vindica injuriam tuam, virum te esse cognosce : fe- xxvi, 15). Haeclerra mulio horninum sudore ventri
minere ihfirriiilatis est,inon capere vindictam. Ergo ministrat alimenta; illa terra bona Domini sine ullo
contemriere te debuit servus, frater decipere, ami- labore fruclificat, in qua justorum diuturna possessio,

a Sic mss.Vat. et Gallic. fefe omnes; aliqui ta- Colb. cum iisdem edit canlicum novum,magnifi-
iiien, atque edit., ut alius irrogareei non auderet in- cate nomen, eic. Yat. autera acplures Gallic can-
jtiriam. ticum novum, principiumejus, magnificatenomen, elc,
"> MsS.parlim cum edit., nout prihcipii nova ,est in quo consentiunt cum LXX, ubi legas : _-i_ivncra,xs
atquitas; partim ut. nos in textu, riisiquod solus 7« XVplOiUflVOV XKCVOV,17«PXOdOXOV, etC
So5ci(7£T8,
Tluian. liabet conjuiictionem et. Itefiimmss. Vict.,
 977 [IN PSALMUMXXXVI ENARRATIO. 978
et piaemenlis hfereditas esl. El bene ait: Suslinentes A vui, 31); ut porcorum gregem quem repererat, stran-
autem Dominum hmtcditate possidebunl lerram. Hsec gularet. Peccatores itaque abyssum petunt, ubi ca-
est enim lerra quae non prselerit; nam coelura et ligo lenebrarum.
terra prrcieribunl, verba aulem Domini non prrfiter- 22. (Vers. 11.) Mansneti qutem possidebunl ter-
ibunt. Et ideo nec illa intelligibilis terra poierit ram, et deleclabunlur in multiludine pacis. Merito tfer-
praeierire paradisi, iii quasunt quiDomini verba con- ram possident in quibus Deus ipse requiescil; sjcut
servant. In hnc terracollocatus est Adam, ut fructum divino per Esaiam resullavil oraculo dicens : Super
seterna) caperet vitas; sed quia verba Dominia ser- quem reqniescam, nisi supei humilem et quietum, et
vare non voluit, ideo in possessione quam acceperat, trementem.verba mea (Esai. LXVI,2)? Qui sunt man-
787manere non raeruit. Qui auiem verba Domini sueti, nisi quos nullus stimulus dissensionis exagitat,
custodil, confidenter dicit : Exspectans exspeclavi noii ira perlurbat, non saevitia exasperat, non rabies
Domimm, et respexit me (Psal. xxxix, 2). Adam au- crudelitaiis inflammai ? Et ideo quia non vina, non
tem quoniam non exspeciavit Doniinura (quomodo epulas, non divitias, sed pacem Domini dilexerunlin
enim exspectavit qui refugit et offerre se timuit), ideo corpore conslitud; pro illa delectalione corporalium
vieeDominus eum videre dignatus est; oculi enim volupiatum, qua se putarunt esse fraudandos, ul
Domini super juslos. Hunc autem eousque videre B gratiam adipiscerentur aHerriam,. delectabunttir in
nolebat, ut qutcreret dicens : Adatn, ubi es (Gen. m, multiltidine pucis, quani Dominus noster Jesus in die-
9)? Qui quaeritur, pro absente habetur. Fides est qute bus suis generi donavit humano; sicui prophetia qure
nos repraesentat Deo, perfidia qure facit impios non raentita est, 788 compreliendit asserens :
exsulare. Nullus itaque absens est Deo, nisi qui se Orielur in diebus ejus juslilia, et multiludo pacis, do-
absentem fecerit. Et ideo dicit: Fiat libi secundum nec extollalur luna (Psal. LXXI,7). Quai igitur est pax
fidem tuam (Matth. ix, 29); qui enim ignorat, ignora- qua cunctae Ecclesiae multiplicatus est populus; nisi
bitur. Ergo Adam quasi peccator locum suum servare illa de qua Dominus dixit: Pacem meam relinquovo-
non potuit. De paradiso ejectus, h in castellum est bis, pacem meam do vobis (Joan. xiv, 27)? Dedit pa-
relegatus, ut ageret poenitentiam. Accepit dilalio- cein, qui animorura bella sedavit.
nem, ne conlinuo penilus interirel; ut salva lieret 25. (Vers. 12, 13.) Sequitur : c Observabit petca-
Eva per generationem filiorum, fideni saneti Abel, ior jiistum, el fremel super eum denlibus suis. Dominus
prophetarum graliam, Ecclesiae poslerilalem. autem ittidebil euin; quoniatn prospicil quod veniat
21. (Vers. 10.) Sed quia per baec redimi noluerit, dies ejus. Indignanlis quidem eteffervesceiilis in ira-
et in peccato perseverandum ducit, de eo dicit Pro- cundiara consuetudo est, dentibus fremere:d sed ha-
plieta : Et adhuc pusillum, el non eril peccalor; el C bet eliara cor maligni dentes suos, qui non resonare,
qumres locum ejus, et non invenies. Quomodo enim sed lacerare consueverunl. Insidise, comnieiila, ne-
csse poterit in futurum, cum peccati locus diuturnus quitiae, dentes sunt peccaloiis. Insidialur ergo pec-
esse non possit? Haec esl enim terra quae aperuit os cator justo, quia invidel; justi enim vita redarguit
suwn, ut sanguinem susciperet innocentis. Et ideo peccatorem, e quem tacita majore auctorilate cou-
in hac terra locus est peccatorum.Prfeterit lerra, demnat, quarn si clafa voce loqueretur. Sed justus
quomodo peccatoris locus poterit inveniri? Ego ar- limere non debet fremitum peccatoris, quia impro-
bitror quod ideo firmameutum inter aquam el aquam bitas non potest esse perpetua. Insidise temporales
(Gen. l, 6) Deus esse prasceperit, ut a virtutibus pec- sunt; munimenta aulem virluiis ffiterna. Mors pec-
cata discerneret; etsuperior aqua quac laudat Domi- catoris omnem ejus potenliani fraudemque dissblvit.
num, quiela maneret erroris, inferior peccato esset 24. (Vers. 14.) PIus adjicit: Ecce, inquit, gladium
obnoxia. Denique illa Deum videt, haec non videt: evaginaveruntpeccatores, extendertititarctiin suum, ut
qure super ccelos est, videt; quae in abysso, non vi- dejiciant pauperem el inopem. Quis esl gladius pec-
det. Unde etiam dictum est: Viderunt le aqum, Deus, catoris, nisi conlrarius gladio Spiritus sancli?Do-
viderunl le aqum, el thituerunt.: turbatm sunt abyssi, cuit bunc Scriptura me gladium; docuit Aposlolus
multiludo sonilus aquarum (Psal. LXXVI,17). Merito dicens , quia habemus loricmn justitim, el sculum
lurbantur abyssi super quas tenebrae sunt defurmes, ftdei, el galeam salulis, el gladitim Spiritus, quod est
et ideo pacera habere non possunt. Unde rogavit le- verbumDei (Ephes. vi, 14 el seq.). Ergo verbum Dei
gio daemoniorum ut in abyssum mitterelur, et se gladius Spirilus sancti est. E contrario utique gla-
cum magno tumultu prascipiiavit in fluclus (Matih. , ditis spiritns nequissimi, verbum est malura. Hoc
a Vet. edit. in marg. et mss. sepiem Gallicani, 0 Rom. edil., Insidiabitur peccalorjusto, etc. Vet.
servare non poluit, Verum si lectionem hanc proba- aulem et mss. omnes, Observabit, etc. Favenf etiam
veris, accipe nou potuil, lato modo ; uli solemus di- LXX, quoriim verba sunt illa : na/:«T»/>weTaio «//K/>-
cere aliquem id non potuisse, quod re vera non fece- TGAO? TOV Siy.aiov.
rit, sive aliorjuin habuerit, sive non habueril, ejus- d Edit. vet. cum cod. Vict. et Colb., Sed Itabent
detn rei faciendfe, ttt cum Philosophis loqunmur, ctiam
possibilitatem. maligni denles suos, quibus, etc. Rom. cum
h Ita edit. et sex mss. qui tamen legunt, religatus, aliis, ut nos supra.
quaj vox fere semper invenilur in mss. pro relegatus. e Vat. el quatuor5_GalIic, Quem tacito magis ore
At Vict., Colb. et vet. edit. in margine prteferunt, in condemnal.
carcere csl religaius.
m SANCTI AiMBROSH; 980
gj.adip Pfetrus apostolus Ananiara el Saphiratii ser- A , hus. trjicidentur. Sfcpe enim jacuia in ipsos qui ea
mpnis sui quasi quodara ense percussil; hoc gJadio jecerint, refunduntur. a Quod etiam proximo accidit ,
Paulus Elimoe adversariii disputationibus suis, oculqr bello, cjim infideles et sacrilegi lacesserentaliquem
rum Juiijen erjpuit, ,et noctero csicitatis infudit. Gon- in Domino feonfidentem,et regnum ejus ereptuni ire
sideranuric mihijurgaijtpspeccalpres, atqueacerba contenderent, Ecfelesiis Domini perseculionum srcva
jactantes insplenliffi, fit cfiminationuni opprobria minitantes ; ut subifo yentus orirfetur, qui infidelibus
.prpferentes; nopne , siiCps audias_ dicfes : Gladium excuteret scuta de manibus, ac tela onraium, atque
evuginqverruntpeccqlpres; qparido ;sermo turpis tam- missilia in b peccatoris exercitiim retorqueret. AdhutJ
quam de vaghia .petulaiili es>ore profeftur, quem co- liostis deerat, et jani illi veiuorura prajlia ferre non
hiberi par fuit et recondi? Jsimjliter ut gladius yer- poterant, suisque spiculis sternebantur. El quod pe-
J)um Dei dicitur4 et ifjera sermp estpepcatpris: ita et jus est, non erant corporunj graviora vulnera illa,
arcus guero cxtendunt peecatores,, mens; eprum est; quam nieritium ; deficiebant eiiim cordek cura Deum
et sagiiia quam jaciuntj sermo estvenenalus. Sicut adversum se pugnare cognoscereni. Exieraut iiaque
eniiii sagitta est Christus_,qui esf Verbum Dei, cni prpvocanles, ef.de pharelra cordis sui adversus po-
dicitur;..: Pqsui te sicut sagiltam eleclam (Esai. XLIX, pulum Christianum venen.ata perfidiaajacula profe-
2}, quifi prpfertur ex pliarptra Dei; itasagiilae sunt jB rebant; sed in caput eorum sua revertebatur impie-
persfidorum,qure arcu qupdam iniquitatis emissaein- las. Denique ipsi inter se sua perfidia sunt soluti,
,ca«tum vulnerant innoeentem, nisj ignita eonrai ja- paratasque fidelibus insidias dissipavit Dominus ; ut
cula scuto fidei repellantur. Et ideo sollicilus esse pon solum pijs nocere non ppssent, sed propriis
debes iniles in prffilio.; quja pugnatibi npn solum auxiliis ijudarenlur, atque ad bostem arnia sua trans-
adyersus parnero ef sanguinem est, sed adversusip- i.rent, Quanto melius non protulissenlgladium de var-
sas quooue nequitias spiritales quaenon videniur. gina, hoc est, impia nequaquam verba prompsissenl?
Abundent fibi arjna foriia Deo, ut faeije ppssis qure JSamsi pro otioso sermpne reddifurus est unusquis-
vplueris tfelcidepromefes nepauperem te elinermem, que ralionem, quanto magis yerba sacrilegii gravibus
boslis possit opprimere. Esto Deo fortis, Deo dives, suppliciis expiabit ?
ut.dicaliir de te : Redemptio animm vtii, divitimejus 26. Icjiie nos examinasti, dicit Dayid (Ps. xvi, 3).
Prov. XIII, 8). Abundato ihesauro sapientise, esio di- Ergo onines igne examinabimur. c Et Ezechiel di-
yes in verbp et pperibus bopis, ut possis esse mu- cit: Ecce venit Dominus oinnipotens; ei quis susd-
nitus.;789 Pu?e tiivitiaspeccatorjs, ne inyeiiiat ubi nebit diem introitus ejus; aut quis sustinebit cmn
vulnerare je ppssit, Esto roisericors, ut inyulnera- apparuerii nobis ? Qupniam ipse hilroibit sicut igitis
bilis maneas, yel curare te pcssis, si fueris yulne- f< conflatoriidet siculalveus Iqvaniium;etsedebit conflans
ratus- Est efpauperquem vpluiit adversarii vulne- et purgans sicul aurum el aryenium: et purgabil filios
rare, ex ill.o humerpdequp Salyator dixil: Beali Levi, et effundeleps siculaurum, el siculargenlum, et
pqtipef.esspirhu, quoniam Ipsprumestregnum cmlorum erv.nl Domino offerentes sactificium in mquilale (Ma-
(Matth.. y, 3), lach. ni, 2 et 3). Igne ergo purgabuniur filii Levi,
25:. ^Vers. 15.,) Et i&ep (rameq peccatorum inireiih igne Ezechiel, igne Daniel. Sed hi eisj per ignem exa-
cprdd ipsorum, el arcuseorum confringaiur, Ut queni- iiiinabiintur, dicenl taiijen : Tmnsivimus per igncm et
fnlinpdum,reyertitur pax in Dei seryulps ab eis qui aquam{Ps, LXV,12). Alii 790*" 'Slie renianebunt:
non receperint beiiediceniiuin paceni: ita eiiam ma- illis rorabit ignis, ut Hebrajis pueris, qui incendio
litia peccatprum, qua justo n.pcere coiiantur, in eo- fornacis.ardenlisobjecti sunl; ministros aulem ini-
rum periiicifem reyertatpr; quo, suis jteiis.et vulneri- pietalis ultor ignis exuret. Vaemibi si opus meum a.r-
a Pugnam desigiiat adyersus iyranhum lEugeriium Et Ezechiel. Quare dicendum est eum libruni quem
atofue Afhogastetri a ThfeodbsiP Magho ePmmissam, (ut Hieronymus, Promm. in Malachiam ; Sixtus Sen.,
qiia niliii in ohiiii. antiquitate hiagis decantaiuroi Dei Bibl. sttnctmlib. y, annot. 2621; Huetius, Deinonsi.
jpsft, spripsit non splum Augustinus, lib. y, de Ciy. Evqng. pfop. 4; De libro Malachim, num. 2 el5, auc-
bei,ca'p, 26, et Ofosius, hist. lib. vii, cap. 35, sedi• lores sunt) Origeues ab Angelo, alii autem ab Esdra
etiarii gefttilispoeta
1 Claudianus In panegyrico dfeter- scfiptum voluere, Ezechieli ascriptum fuisse ab Am-
D
tio HoTioiiiitepnsuiatu : «ujus poetae iiiduo^versus :: brosio. NCCfbfte defuii exemplar aliquod cujus
• 'O "iilfjiKitn auctoritate iiiteretur ; cum parum verisimile sit ab
'fJilecteDeo, cuiinilitat asthef, eo testimoniuni hoc ncque admoduni breve, necjue
-Et;ponjilratiyeniiintad classioavepti I fetiam ita commur.e ex memoria descriptuin, ul in
a uuohUs infemofaris patribus ffeferiintur. Post hos5 Aucfore noniinando ferrori esset locus. Sed bic mi-
iiufem eamdem Thepdosii yictpriam '• cerfatim celebra- nime videtur oiniltenduni Dpetorem nostruni in eo
veffeecclfesiastiei ssfi.Utoffes. quod OtiJiiesoitiniho etiain sahclissimos vifos igne
*>>Piccaibiis, hocest, riiajjoli; eumferiiniiuh) alibii pufgaium ifi asseyerai, Adihianiii vestigiisiusistere ;
1
liiic'vbte !lfesU'i);itAnibfosius, iuin ad,s'e.qufeiiiein i utTecie pbservavit Huetius, Orlgch. lib.ii, quasst.
bujusce psaUni versiculum, ubi scribif t 'riisiforiequhi 11, nuiii. 2 fel 8. Ipsum consule, sicut et piaefixam
•peccatbt dixit, elc. Quihhs locis credibile est yifumi Ainhroslanis liisce enarralionibus admonitionem.
d Eadem edil. Roin., el sicui herba lavarilium, ubi
isahctuiri respexisse M illud LJoari. tn>^, quoniam;
ab initio diabolus peccat. ea quidem sibi iaventes habet LXX, in quibus, -/.aiag
c.Edit. fiom,, EtJMaiqchiqs, Certe quidein verba ~hoiKi&wovTtov.Sed confra vet. edit. ac rnss. pmniuni
iiiclaiidata iioii ajpud fezSeliieleri),sed Malacliiamre- cohsfensum njliil ntovemus,
perire est; altamen edil, vel. ac omneg niss. legunt,
9SI IN PSALMUMXXXVI ENARRATIO. 982
serit.etlaboris hujus paliar delrimentuml Et si salvos A tnodicumjuslo, super divitias peccatorummullas. Hinc
facifetDominus servos suos, salvi erimus per fidem, Salomon derivavil illud, quod quasi suum ipse po-
sic tanien salvi quasi per ignem;ei si non exurimur, suit: Ex multiloqnionon effugies peccalum(Prov. x,
tamen urernur. Quomodo tamen alii remaneant in 19). Dialectica ergo divitiis verborum fluit, pieias
igne, alii penranseaht, alio loco nos docet Scriptura timoremDei serval. Ideo hic parcus in verbis, divcs
divina. Nempe in mare Rubrum demersus populus in spiritu, magis vult timere, quam vana veri yerba
est .cEgyptiorum (Exod. xiv, 22 et seq.), transivit jaclare; limor enim diseiplinfrsapienliae est: loqua-
autem populus Hebrffiorum ; Moyses perlransivit, citas innocentite vinulisque naufragium, atque in-
prsecipitatus est Pharao : quoniam graviora eum centivum prolapsionis et culpre.
peccata merserunt. Eo modo praecipitabunlur sacri- 29. (Vers.17.) Quoniambrachia, inquit, peccalorum
legi in lacum ignis ardentis, qui superba in Deum jac- conterenlur. Ut actus eorum justo impedimentum af-
tavere convicia. Sequamur ergo bic positi columnam ferre non possint; ne derelinqualur virga peccato-
ignis, quae nos in hoc corpore positos illuminet, et rumsuper sortera justorum.Et Paulus ait: Conierat
viam monstret; ut in futurum nobis nebula refri- Deus satanam sub pedibus vestris (Rom. xvi, 20). Si
geret noctis : quo srevaincendia relevare possimus. enim bracbium ejus conlritum fuerit, tolus ipse con-
27. Vide autem Scriptura quid dicat : Aicum pec- B teretur; ul conculcenlur ejus commenla, sicut ve-
catorura Dominus confringat. Arcum autem suum nena serpentis.
posuit in nube, a quo diluvia cessarent, tranquillitas 30. Confirmat autem justos Dominus, brachio ad-
refunderelur. Unde credendum, quia adversarius et versarii dissolulo. Et ideo justus dicit : El confir-
malignus arcum extendit suum, ut quietis animis masli super memanum iuam (Ps. xxxvn, 5). Et Job
moveat tempestales, excitet flatus. Oremus ergo ut ail : Manus Domini letigit me (Job. xix, 21). Misit
arcum malignitatis dissolvat Dominus Deus noster ; ergo Dominus maiuim suam in servum suum; et ma-
adsit pauperi suo et inopi, qui propter Dei limorem num peccaloris quam in eum accepta miserat pote-
duxit non affeclandas esse diviiias, non occupanda state, brachiunique contrivit. Ita diabolus suo ser-
minoruin prffidia, non viduas relictis majorura hae- mone deceptus est, qui dixit: Mitte manuni luatn in
rediialibus exuendas. eum, et videamusst in faciem te non benedicctt{Job.n,
28. (Vers. 16.) Jlfefiusest parum juslo, super divi- 5). Non enim ausus est dicere, maledicat; sed boc
lias peccatorum multas. Non ergo divitiae accusantur, intelligendura reliquit. Misit Deus manum suam, et
sed divitiffi peccalorum; nisi forte quia peccator confirmalus est Job. Coepit benedicere, qui maledi-
dixit: Otnniahmc milti tradiia snnl, el cui volo, do cere credebatur ; sanat enim juslos, cum tangil ma-
illa (Luc. iy, 6). Deinde quoniam divitiaeuiagis facem C nus divina, non vulnerat. Misit manura suam, et
cupiditaiis inflammanl; et uuusquisque dum majora leprosi macula omnis abscessil; tetigit cajcorum ocu-
desiderat, non declinat diverlicula peccatorum. Unde los, et caecilate depulsa lumeii refulsit oculorum.
et Salvalor dixit : Facite vobis amicos de mammona Pete ergo.semper ut confirmeris, quoniam el tu qui
iniquitatis (Luc. xvi, 9). lniquilatis eniin census est, sias, vide ne cadas. Nos stare debemus, ut confir-
qui in diaboli potestate est, ui cui ille voluerit, con- memnr a Domin-o.Lubricum est saeculum, ciio labi-
feralur, Potest et illud inleHigi: Melius est parum mur. Ideo rogemus ut nos Dominus stabilire et con-
juslo, super divitias peccatorum mullas; h quia est firmare dignetur.
qui est dives iaverbis, ut sunt pbilosoplii islius mundi 51. (Vers. 18, 19.) Noli putare qula viam luam
de sacrilegiis dispulantes, de motu siderum.de stella nesciat Dorainus. Sijustus es, novit. Crede dicenli
Jovis ac Salurni, de generationibus hominum, de si- Prophetae : Novit Dominus c vias immqculalorum; et
mnlacroruin cultu, de geometria, de dialeclica. Pbi- hmreditaseorutn immaculalaerit. Non confundentur in
Iosophi ergo in sermone diviles sunt, fidei inopes, temporemalo. Qui novit Dominum scitur a Domino.
veritatis exsortes. El sunt plerique simplices Do- Novit juslos, nescit injuslos ; ideo injustis dicet :
mini sacerdotes, in sermone pauperes, absiinenlia et Discedilea me, onuiesqui operaminiiniquitalem: nescio
virlute sublimes. 791 Hli muliis loquuiitur perfi- vos (Matlh. vu, 23); hoc est, quia estis indigni cog-
diam, isli paueis fidera asserunt; illi suos amitlunt nitione divina. Nescio vos; quia rae ipsi nescire vo-
quolidie sacerdotes, hic pauper populos acquirit Ec- luistis. Opera veslra me iiesciuiii, facta veslra me
elesiae, numeroque credentium. Qui ergo lios audie- neseiunt; elsi dicatis, quia me scitis, redarguunt
rii, et videril operum qualitatem, dicit : Meliusesl vos peccata vestra. Omne peccatum a malo est: qui _

a Mss. aliquot, qitando diluvia cesserant, ut tran-
quillilas refttnderelvr.
h Edit. omnes, acpauci mss., qtiia esl quidem(mss.
quidam) dives in verbis. Mss. quinque, quiaesl qui
est, elc. Et ssquenii versu. Rom. edit., subdlia dis-
putanles; sed praeleiqiiaii) quod cuncti mss. atrrae
edit. vet. legunl, de sacrilegiis dispntantes, videtur
iion aliud his verbis significari_quam illis quibus
Origenes genliles inducit, diversas conlra se invicem
wpietates dialecticmartisversvtiisastruentes.
c Sic versio Arab. et LXX ijuerp. cumPsalterjis
aliquot Gallic. Textus aulem tlebr., Paraphr. Cliald.
et versio Syr. cum Vulg. Lai. legunf, dies immacula-
torum. Quapropter quod Ambrosius infra testalur se
se in Grseco exemplari hanc uitimam leciionem ob-
servasse, eum ad Symmachi versionCm respexisse
crediderimus. Quod vero edii. Rom.pro, immaculata
eril, correxerat, in mlernuhierit, jh hpc quidem om-
nes codices sacros patrocinantes habei, sed e con-
irario omnes Ambr. edit, ac riiss. reclairiantes,
985 SANCTIAMBROSU 984
autem non peccat, in me manet, hoc scripsit Joan- £ . sed occupaliones occupalionibus non inseramus.
hes (I Jodn. m, 6). Quid deDomino dicam, quia de- 35. JVouitDominus dies immaculatorum, quia im-
dignatur impium scire? Paulus dfedignatur,qui dixit: maeulatffiinnocentiffi gratia ejtis et pleniludo mise-
Si guis in vobis propheta est, aut spiritalis, cognoscat relur, non misereiur errantibus. Isti non habent
qumscribo vobis: qui autem ignoral,ignorabitur (I Cor. diem, quia lucem fugiunt, dequibus pulchre dictum
xiv, 37 el 38). 792 Et alibi seripium est: Cognovit est: Dies eorum sicut umbra prmlereunt (Ps. CXLHI,
Dominus qui sunt ejus (II Ttm. n, 19). Simus ergo &). Cognitio ergo Dei, dignationis est, non visionis.
Domini, ut cognoscat nos Dominus, et discedat ab Oculi ejus lux sunt: quos aspicit, illuminat ; et ideo
iniquilaie omnis qui nominat nomen Dohiini. oculi ejus, dies justorum sunt.
32. Grfficus habet: Novit Dominus dies immacula- 54. Unde ethmrediias eorum in wlernnm etit ; quia
torum. Sunt enim dies Elifje, sunt dies Nabuchodo- seterna bona, non temporalis ha^reditatis compendia
nosor; ideo Evangelium liabet: In diebus Elim, 793 quajsierunt. Et non liabebunt de quo erubes-
quando clausuni est cmlum (Luc, iv, 25). Nox erat cant, in tempore malo, id est, judicii ccelestis : et in
perfidis, sed Elicelumen erat; clausum erat perfidis diebiis [amis saturabunlur ; quia non in solo pane vivit
coelum,' sed Elire patebat; fames erat perfidis, sed homo, sed in omni verboDei (Matih. IV, 4). Sed quis
Eliaeuberlas; neque enim esurire poierat, cui cibum a ] l lionio ? Scio hominem in Christo anle annos qualuor-
coelestia minislrabanl; nec esuriebal, qui alios ipse decim (sivein corpore nescio, siveexlra corpus, nescio,
pascebat. Ergo sibi dies est juslus in tenebris ; quia Deus scit) raptum ejusmodi usque ad lerlium cmlum
ef lux in teriebris lncet. Et Joseph in ^gyplo erat, (II Cor. XII,2). Iile ergo homo qui in Christo est,
et lueebat ei meridies; sicut infra dixit: Peccalori qui se in carne esse non novit, qui non in carne am-
aulem dixit Deus : quare lu ennrms juslitiqs meas (Ps. bulat, sed in spiritu; illfequi rapitnr non solum ad
XLIX,16) ? Justitia lumen est, quia supra babes : Et coelum, sed etiam ad tertium coelum, rapiturad pa-
educet sicut lumen justitiam luatn (Ps. xxxvi, C). Ha- radisum, et audit areana verba quaenon licethomini
bes ergo qupd in te luceat, si justiliam sequaris. loqui; qui non in virtutibus suis, sed in infirmitatibus
Splendet libi dies, lucet libi nox ; quia fideli el nox gloriatur : ipse non in solo pane, sed in omni verbo
sicul dies iHuroinabilur. Dies igitur justi novit Do- Dei vivit. Verbum enim Dei vita est, quia Verbttm
minus, quia ipse illuminat omnetnhominemvenientem cato factum est. Unde praeclare dixit Evangelista :
in hunc mtmdum (Joan. i, 9), hoc est, illum qui ad Quod faclum est in ipso, vita esl (Joatt. i, 14).
imaginera et similitudinem Dei vivit; illum qui se 35._.cAlexandrini quidemeliEgyptii legunt: Oni-
hominem essfecognoscit, ut refngiat equorum libidi- nia pet ipsutn facta sunt, el sine ipso faclum est nihil
nem adhinnientem,'ferarum rabiem, lepusculorum I1 quod factum est (Ibid., 3); et interposita distinctio-
formidihem, vulpium fraudem, rapinam luporum ; ne subjiciunt: Inipsovita est (Ibid. , 5 ). Salva sit
illum hominetn qui sic agit, quasi in hunc inundum fidelibus illa dislinctio: ego non vereor legere: Quod
supervenerit; qui non ex sanguine, neque ex volun- factum est in ipso, vila est; et nibil habet quod teneat
tale camis, sed ex Deo nalus sit. Venisti ergo, noli Arianus, quia non illius venena considero, sed lec-
remanere, noli adhffirere lerrenis. Ut scias autem tionis saerae consuetudinem recognosco. Non enim
quiadies bonisunt, audi dicemem : Abraham... diem dixit : Factum est Verbum ante omne principium.
meum vidit, et gavisusest (Joon. vm, S6). Ronuin ha- Non dixit: Factum est Verbum ; sed si quod dixerit
bet diem, qui Dei Filium bonum Deum novit, et Do- audire desideras : Verbum, inquit, erat apud Deum.
minurti confitetur. Et rursus ipse nos admonel ca- Eral apud Deum, quod cum ipso operabatur , cum
vere debere, quia dies muli snnl (Ephes. v, 16). Qui ipso dominabaiur. Non dixit: Factura est Verbum;
niali sunt dies? In quibus hiique malum cqgnoscilur, sed dixit: Deus erat Verbtim: Deus autem non fac-
quod est a malp. Aut forle dies sseculi mali sunt; tura, sed factor est el creator. Aperi aures, et audi:
quia sajculum iri maligno posituin est. Sed legimus Omnia per ipsuin facta sunl, el sine ipso faclum est
etiam post sfficulum diem malum : In die malajibe- niltil. Discis esse Filiura, in quo divinitatis est ple-
rabit etim Dom_intis(Ps. XL,'2), hoc est, in die judi-. 0 nitudo ? Aperi aures adhuc paululum , et audi dicen-
cii, mala quidem propter multorum supplicia. Ne- lem : Quodfaclum est in ipso,vita esl. In ipso, inquit,
cesse est enim ut lorqueantur injusti, compatiantur factum est: non Dei Verbum factum est. Aut si hoc
justi; quia et Angeli gaudent, cum peccator h a niovet te ad calumniam, quia dixit : in ipso facttim.
. iriorte servatur unus. Compatittntur igitur cura pu- est; numquid et Deo Patri calumniaris, quia Dei Fi-
nilur ; etsi alibi legerimus : Lmtabitur jtistus, cum lius dixit: Qui autem facil verilalem , venit.ad lucem;
viderit vindictam hnpiorum (Ps. LVII, 11), quod suo ul manifeslentur opera ejus , quia in Deo sunl facla
loco reservo; etsi frequenter audieris cur Iaetetur; (Joan. lii, 21)? Aut quia Dayid dixit: Confitebortibi,
a Cmlestia, id esl, angelus et corvi, ut habes II tur peccalor compalilurjustus, etsi alibi, elc. Ctcleri
Reg. xvn, 6, et xix, S. et cunctae edit. ut iii texiu.
<=Graeci omnes, nedum Alexandrini, et jEgyptii
h Ms. Reg., amorte servatur. Justus compatitur in- Ininc locum leguntin hunc modum: IIKVTK Si' KUTOU
justq igilur cumpunilur. Ubi vox igitur yidetur irans- syivETo,v.cdy^pi; KWTOU eyevETOouSiEVOyiyovev.Aliam
jiosita, eiinante compatilur retrahenda. Alii quatuor : vero interpunctionem exhibent Latina exeniplaria, ct
A mortehirvatur, cui cbmpatiuritur. Igitttr cum puni- Latini Patres vulgo sequunlur.
985 ,IN PSALMUM XXXVI ENARRATIO. 986
Domine, quoniam exaudisti me, et factus es miltiin sa- . i omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante
lutetn (Psal. cxvn, 21); hoc est, conversus es mihi omnes, etomniain ipso conslant (Coloss. i, 16 et 17),
in salutem, operalus es mihi ad salutem ? Possem hoc est, in virtute ejus. flomo ergo in Christo , qui
aliis uti, sed nolo .mihi credas; ne putes a argumen- factus est ad imaginem ejus et similitudinem : homo
ta esse ingenii, non testimonia veritatis. in Christo, qui lotus in Christo sit. Sicut enim Deus
56. Ipse lonitrui filius, ipse qui in Christi pectore- per unilatem et plenitudinem divinitatis Paler Deus
recumbebat, ipse cui secreta sua Dominus non tace- lolus in Filio est, et Filius in Patre : ita per inten-
bat, cui Petrus innuit ut Dominum inlerrogaret, et tionem el pielaiis affeclum (ut exempli vice, non
iile interrogavit, et Dominus revelavit; ipse exponat coraparationis ulamur) Iiomo totus iu Christo est _.
quid senserit de eo quod ail: Quod factum eslin ipso, qui eiiim adhrfirei Domino , unus spiritus est. Homo
vila est. Audi ergo inlerpretantem, quia luas, Ariane, ergo in Christo , non ille lerrenus, non ille pecca.ti;
caluninias jara cavebat: Quod eral ab initio; el quod sed bomo Christi. Quid ergo movel: Quod factum est
audivimus, el vidimus octilis noslris ; quod perspexi- in ipso , vita est; si et homo praecipue interior , in
mits, et manus noslra scrulatm sunt de Verbo vilm, et ipso factus est, in ipso crucifixus, in ipsorenovaius,
vila apparuit (I Joan. 1,1). Caro ergo est quaj in in ipso sepultus, et cum ipso consepullus, in ipso re-
Cliristo apparuit, vel Chrislus in carne; ipse nosira ] f suscitrtlus ? Quid movet, ut dixi, quia scriptum est:
in omnibus vila est. Ipsius divinitas , vita est; ipsius Quod faclum esl in ipso, vila est; cum homo dixerit:
aeternitas, vilaest; ipsius caro, vila est; ipsiuspas- In Deo faciemus virlutem (Psal. LIX, 14) ? Si quseris
sio, vita esl. Uude et Hieremias ait: in umbra ejus quae vita sit, si moveat quod faclum sit in ipso, acci-
vivemus(Thren, rv, 20). Umbra alarum, 794umDl'a pe. Nempe vita , Ecclesia est. In ipso facta est, in
crucis, umbra est passionis. Ipsius mors, vita est: ejus costa, in ipso resuscitala Eva. Eva autem vila ,
ipsius vulnus, vita est: ipsius sanguis , vita est: ip- hoc esl, quod faclum est; quia Eva quse perierat,
sius sepultura, vita est : ipsius resurreclio,vita est salva facta est per Ecclesiam , hoc est, per filiorum
universorum. Vis scire quoniara mors ipsius vila esl? suorum generalionera, sicul scriptum est ( ITini.
In morle, inquit, ipshts baplizali sutnus . . . . ut cum ii, 15 ) ; quia delictmn superioris praevaricatricis
ipso in novitatevitmambulemus ( Rom. VI, 5 et 4).Et sobria emendavit beereditas. Unde et ipse Paulus
ipse ait: Amen, amendico vobis, nisi granum frumenli raptus est ad vilam, qui anle erat persecutor ad
cadens inlerram morialur, ipsutn soluni manel; si au- mortem.
tem mortuum fueril, multum fruclinn affetl (Joan. xu, 795 58. Prolixius evagati sumus, ut de eo ho-
ieiS). Ipse granum pro nobis corpore solutus et mine qui non in solo pane , sed in omni verbo Dei
moriuus est; ut fruclum multum afferrel in uobis. ] viveret, diceremus. Reverlamur ad psalmum: Et
Mors itaque ejus fructus est vitae. Quod faclum est ideo immaculati non confundentur in die judicii, et
ergo in ipso, vita est. Caro facta est in ipso, vitaest; in diebus famis saturabunlur.
infantia facta est in ipso, vita est; judicium factum 39. ( Vers. 20.) Deficienles sicut fumus deficient.
est in ipso, vita est; mors facla est in ipso, vita est; Grrficus i%i),ncovhabct, hoc est, defecerunl. Vides
remissio peccatorum facta est in ipso, vita est; vul- subito aliquem ad potestatem venisse, el bonoris in-
nus factum est in ipso, vila est; illusio facla est in signia: b sublimem judicas. Vides illi alitim esse
ipso, vita est; divisio facia est in ipso, vila est; se- successum; nonne dicis de eo : Ubi honoralus et
pultura facta est in ipso , viia est; resurrectio facta exallatus est iste? Defecil. Ideo plus dixit Grrecus;
est in ipso, vita est. Videquanta in ipso facia sunt, quia ubi honorari et exaltariquis credilur,.ibidefectu
quibus vitaj nostrae facta conversio est, ttt quffi per- proprio prcevenitur; ul meatus flumiiium prselerisse
ierat, redderelur. Ad poslremuni vendilio facta est citius quam venisse comprehendas; et dum venlura
in ipso,vita est: redempiio facta esiin ipso, vita est. opperiris fluenla , te adhuc exspectante , fluxerunt.
Ad mortera vendiius esta Juda , eniptus a Judreis ad Contra, humiles atque mansueti dum subjiciuntur a
mortera, ut pretioso ejus sanguine nos redimeremur divitibus et opprimuntur, exaltali sunt a sua humili-
ad vitam. Hrec est vita quse facta est, lixc est vita D tate, et subito refulserunt. ldeoque Paulus in infir-
qurc apparuit, haec est vita quam audivimus, hajc est mitatibus sibi placuit, non in virtuiibus.
vila qtiffierat apud Patrem ; quia ipse qui erat in 40. Sed consideremus, ne quis puiet eura in reve-
principio, ipse postea est natus ex Virgine, ut esset lalionibus gloriatum ; et repelamus ea , ut se ipse
vita morituris. defendat humiliialis magistrum. Scio, inquit, homi-
57. Ipsuui hunc proposilum nobis locum intefro- nem in Christo anle annos qualuordecim , sive in cor-
gemus ? Quid est, hominem in Christo ? Hoc est, fa- pote nescio, sive extra corpus nescio, Deus scil, tap-
ciuin in Christo, in quo facla sunl omnia, sive Sedes , tum ejusmodi usque ad tetlium cmlum (II Cor. xn ,
siveDominaliones, sive Principalus, swe Potestates, 2). Ante annos quatuordecim revelatum sibi dicit, et
a Ila edit. omnes ; mss. vero fere ad uuum, argu- judicas. Vides illi esse successum. Alii mss. eo dis-
menliesseingenia. Non male, si voces, argumenli in- seiittunl, quodJpro, vides judicas , legtint,
genia sunias pro argumenlalionis tricis et cavillis , Vide .... jndica ; e quibuseliam qualtior habent,
sive sophismalis. Vide Glossarium Cangii ad nomen, alium esse successum. El sane vocera , «Jiuni, neces-
ingenium'. sario sensus poslulat;
"b Editi dmnes ac ihsSi Vlct. el Colb. _ sublimem
 987 SANCTl MlRRQSIi SS8
lainen revelationem tamdiu apud se tenuit et repres», Agraliain periculum verlefetur. Utilior efgo ihfirmi-
sit: nec dixisset, riisi utile nobis judieasset uldicfe- tas, quairi gfalia. Eadem quoque infirmiias officina
ret; ne nos revelationibus extolleremur. Si enim in virlutis est; sicul ipsi Aposiolo tfesrificatusesl Domi-
tanta gratia non «st gloriatus Paiilus, nec nos gloriari nus, quia virtus in ihfirmitatibus cotisummatnr(II Cor.
oporlet. Juvenis ipse nongloriatusest, senex gloria- xn, 9). Denique iste post revelatioiiem rogavitrenie-
relur?- Deindferaplum se usqiie ad ilertium cceluin dium sanitatis, et non impeiravit; in irifirmitate au-
negare non potuit ; et tameh htrum in eOrpore, an tem reiiiedium nOrtquaesivit, sed feursuiriconsuinma-
exlra.corpusraptus esset, se ignorare testalus est. vit, et cofonam invenit.
Non ergo de scieiuia; sed de ignorantia glorialur, et 43. (Vers.'21i) Muluatur, inqhit, peccator, el iton
D.eicirca se gratjam prfedicat. Quod scientife est, solvit : jnslus auietri misetetur, et fribuit. Hoc quoque
negat ; quod eharUatis est, confitetur : scientia enim converiit personrfi Pauli, qum juslusmiseretur et tri-
inflat, charitas ipero aedifieat. El iterum, rapluin ejus- buit, Vide illum Domini eloquia dividentera , vide
raodi honiinem dixit: quemadmodum raplus esset, argenium Domiui feneraniem. Unam mnam accepit,
ulrum in eorpofe, an extra corpus, incertum sibi esse duas redtlidit: duas accepit, quatuor reddidit: quin-
mernoravit. Videstateram sapientirfe.Constiluit untini que accepit, decem reddidit. Non ligayit in sudario
iri Christo, el sfealteruiri, qui aits Nescio. Quod alie. 38quod acceperal, sfed nunimulariis erogavit; et quod
ntimest, allollit. quod suiim, humilial. Et audivii, erogaverat, cum ustiris recepit. Ita et accipieiiteiri
inquit, vetba ihiffabilia (I Cor, xn, 4). Non dixit: Audi- a peccato maxiirio liberavit, ne apud eum pecunia
vl, sedquod alter audiferit, non negavit. Yerecunde Do.minideperiret; et ipse tit decem civitalibus praj-
itaque teslfeimse maluit significare quam yatem, et ficefetuf, enieruii. Quae sint decfem civitates , in
refugit videri cceiestiutiiarbiter secretorum. Testimo- epistolis recoghosce qtias scripsit; etsi apostoli pra_-
nium enim dicere, veritalis est : a meritum elationis scripto numero non teneaiitur, quibus dicthm fest:
non refugere, gloriahlis. Ideoque ait: Pro hujusmodi lie per orbem Univetsum, et prmdicale Evangelium
gioriabor: prome autemnon gloriabor (Ibid., 5). universmcreaturm ( Marc. svi, 18). Hic ergo ab Hie-
41. Quid est autem quod ait audisse Iipminem , et rusalem perOrienlem et Illyricum et Italium Duiuini
homiiieiii ilium in Chfisto, qua? rion Jicet homini lo- pecuiiiam dispensavit. El ne quis putaret quod suam
qui ? Quomodo hoc convenii, ut non licuerit homini fenerargl, Domini esse pecuniam tesiabatUr dicens :
loqui, qure licuerit bomini audire ? Si ipsi homini qui His atilem qili matrimonio juricli sunt, denunlio hon
audivil, non licet loqui, quomodo ei credituhi est ego, sedDominus,uxorem a vko non discedere(I Cor.
audire , quod non permissum est ioqui ? qure isla di- VII, 10). El alibi : Quid experimenlumqumtilis ejus
staniia est ? Si alteri homini qui esset extferjof, quO- Q qiii in me loquittir Christus (II Cor. SIII, 5). Denii_ue
inodo potuit homo eognoscefe quod homiiii non licfe- ipse rex ita dixil, in quo figura est Domini: Oportuii
bat audire ? Unde videtur non gratia loquendi illi ie peCuniam meatn commillere nummutariis. Meam,
liomini defuisse 796 I' 1' esset 'n Clnislo, cui nou ilicjuil, iihn tuam. Juslus ergo miserelur et tribuit,
defuit; sed eis qui audirenl, lochni _tenipiis, meri- Quomodo tfibual, audi diccntera : Per omnesEccle-
luni defuisse. Ille eriim in coelo audivit; et ideo non sias doceo. Peccalor auteiw mutualur , et non so.vit
competere judicatUm est, ut id loquerelur in terris ^ (lCor. VII, 17). Videdivitera niutuaniem, etnon red-
quod audisset in coelo; eum in ipsa terfa Sil ista dentem : pauperem accipientera , 797 et conlinuo.
discretio, utquod in altera regiorie canitur, in altera remrinerantgm, ne diulius in aere alienosit. Haecmo-
non canatur, sfeeundumquod scripium est: Quomo- ralia.
do eantabinius canlicumDomini in terra aliena (Psat. 44. Vide nunc pauperem mysticum, id esl, simpli-
cxxxvi, 4) ? Deniqtie Hebraei non canebant in terra cem et timentem Dei noraen, audientem verbum de
caplivitalis, quod in sua patfia canere cotisueverant. castitate, el solventem; audieniem de misericordia,
Hfcc terra caplivitatis est _ alia terra libertatis est; fet solventem; audientem de placiditate, et non ira-
ista peccati, illa quietis aeternrfi; valleslris ista, illa scentem : divitem vCro illum arrogauierii et super-
coelestis. Ergo in coeloilla nunc praedicabat Paulus, P bum, audieiilem quidem _ sed post se fejicienlem
quaa lerris anle pradicare non poleral; iriler perfec- sermones Dei; aiidienleui de condemnatione Iiixuria?,
los enim secreta sapientise sunt loquenda; et magis Jtixuriantem. Denique Ecclesia solvit quod
•42.Atlamen quid commemoratio istius revelalioiiis -accepit, Synagoga non solvit. Gognosce Ecclesiam
operalur, nisi ut doceat quod in revelaiionibus solvere : 3"u», inquit, eranl,[el niihi eos dedisli,et
niiiiime gloriandurii sit, sed in iiifirniilalibus ; quia verbum ttium sefvaverunt (Joan. xvu, 6). Et alibi :
iiifirmilas, et remedium revelationis, et virlulis exer- Ipse enim Palet diligil «os, quia vos me diligilis
ciliumesl? Contfa auterii revelatio, elationis lubri* (Joan. xvi, 27). Reddidit ergp Ecclesia quani accepit
cum est; riamque ne revelaiionis sublimitale exlol- a Domino pecuniara charitatis, sed Syiiagoga non
lerelur ipsePaulus, qni raplus in terlium ccelum est, reddidit. Ideoque de Judaeis dicitpr : Si non venis-
stimulum carnis aceepit. Subvenit ergo infirmiias, ne sem, et locutus non ftiissem. his,- pepcalum non habe-
a God. quinque , merittim eteclionis, Sed vocem:, biam, sed ipsum Aposloli raptiiin , quo usque ad ler-
electionis, pro elalionis, ab aliquoposilamarbUraraurj lium cgelum ejafus sive elevaJus dicimr,
qui non consideravit bic eUuionemdici, non super»
 989 IN PSALMUMXXXVI ENAURATIO. 690
rent ; nunc atitem exciisalioneinnon habeni de peccato /VGrEeeusScaSn/iaTadixit, hoc est, transilus. Gl ideo
suo (Joan. xv, 24); quia audierunt utique, et non dicilur libi : Si transeas peraqnam, flumina le nqn
crediderunt. Probatum^est ergo quia muluati sunt conciudenl (Esai. XLIU,2). Transi ergo, nolicessare;/
peccatores, et non solverunt. Peccator igitnr eget sicut bonus viator cum venerit ad aiiquod JPvia: siw
semper : justus autem abundat et tribuil, cujus dives gnum, non siat, sed pertransit; et tu in via es, quamf
est conscienlia. Ideoque Judcei in suis diviliis egue- diu in hoc cursu es {coristiiutus. Paulus si 'SieiisSet/r
ruiit: Diviteseguerunl et esurierunt (Psal. xxxin, 11); cursum suumnonconsummasset. Videneideo dicaf:
Cliristiani aulem in divitiis simpliciiatis suse non de- Et tu qui stas, vide ne cadas (1 Cor. X, 12). Noil
fecerunt. enini qui transivil, poiest timere ne cadat. Vidi, iii-
45. (Yers. 22.) Bonus ergo justus; et ideo addit qoit, impium superexaltalum, el elevaiunisuper cedros
Scriptura: Qttoniambenedicenieseum, possidebunlier- Libani; el transivi, et ecce non erat (Infra vers. 3§).
ram; maledicenlesaulem eum, disperibunt. Quomodo Videns ergo impium superexallatum, qui non sieiil,
justus possidet terram, aut quam terram, cum Scri- non offendit: si stetissel, el miratus illum fuissei, et
plura dicat : Ntiinquid soli habitabilis super lerram secutus essei, offenderat, et ceeiderat siculinrphis.
(Esai. v, 8)? Et alibi : Vm habitantibus super terram Ideo Moyses videns rubum relucere el non arpere,
(Apoc. yni, 15), quod increpationis est verbum at- B ait: Transiens vidcbo hoc visum magnum (Exok. III,
que maledicii. Gujus ergo terrse benedicta possessio 3). Qui transit de lioc saecuio, magnum vlsjjiriyidet:
est? Non istius quae teuebris absconditur et amariiu- qui solvii vincula islius nexus quo ligamur hujc Cor-
• dinibus iuipletur : sed illius quic fluit mel et lac, id
pori, niaguum visum videt. Moyses in Exodo, utJe-
est, habet gratiam suavitatis, et fulgorem lucis setcr- giiur, inulta videt miracula : noii lania alius videt
nae. Aecipe mellis boni suavitaiem; immo supra qui non esi iri Exodo. Idem Moyses iraiisivit: traus-
mel: Fugiet dolor el gemilus et tristitia (Esai. xxxv, ivit et populus palium, qtiia de terra capfivitatis
10); quiasuavitas gratiae auiaritudineni huniansefra- exibat. Diiigebanluritaquea Doniinogressuscorum,
gilitatis excludet. El alibi : Et delebitomnem lacry- quibus per iioctem ignis columna lucebat, pfer diem
mam de oculiseorum; et mors non eril amplius,neque nubis; ut nee diei ardor afficeret commeantes, nec
ttictus (Apoc. xxi, 4). Accipe etiam laclis nitorera. impedinientuiii viantibus lenebrffi noclis afferrenl.
El non indigebtint lucerna, et luntine sotis; ipse enim 48. Et tu merere factis, votisque deposfep'ut gres-
Domintis illuminabii supet illos , et regnabunt in sm- sus lui a Domino dirigatuur, ne moveanliir pedes
cula smculorum, Amen (Apoc. xxiv, 5). lui; quia scriptum esl: Jlfei aulem pene moti sunt pe-
46. Est etiam mysticus juslus, qui niiseretur et des; pauio minus effusi sunl gressus mei (Pjsal. LXXU,
tribuit, qui onuiia verba quse accepil a Palre dedit u 2). Cavcnduiii esl quoque ne reclam seiiiiiam dere-
nobis, et peccatorum noslrorum nobis sera dimisit, linquas, et diverticula te viarum tortuosarum deci-
et sanguinem suum pro nostris debitis solvit; ut non pianl; ideo dieitur : Parale viam Doinino: teclas fn-
in fenore essemus alieno, sed in suo aere bonus cre- cite semilas ejus (Esai. xL , 3). Paremus ergo viani
ditor nos haberet. Est et peccator ille qui congrega- Uomino Deo nostro in mehlibus nbstfis,; rfeclas fa-
vit qure non peperit_ et mutuatus est quod non teue- ciamus aniniorum semitas, ne labaniur; hon effuii-
bat, nec vult restituere quod accepil. Audi quia datitur gressus nostri sicut uxoris Lot, ijuae post se
inutuaius est diabolus : Ti6i, inquil, dabo potestatem respexit, et gressus tenere non poiuii, sed effusi
hanc a universam, el glotiam illorum (qttia mihi tra- sunt, cum in salein esset rejienle cOnversa; non ef-
dita snnt, et cui volo, do itla) si procidens adoraveris fundantur sicut .cEgypiioruni, quonini, gressuni nia-
me (Luc. iv, 6). Nequissime, accepisti ad teutatio- ris fluctus effudil. Ipsis Hebrahs qui cupi Moyse erant,
nem, non admortem; hoc esi,accepisti utprobaren- quia peccaverunt in desertp, cfecideruiil vestigia pe-
lur Dei servuli,798 n0D ut exslinguerentur ; acce- dura, d ne in terrara resurrectionis inirarenl.
pisli ut Deus adorarelur, hon ut negarelur; accepisti 49. Nonhe feliara de liis puichre dicilur quia ef-
sajcularia, cur eripis quse aeterna sunt? accepisti quae fusi suiil processus eorum, quoruifi' spes lapsrc, in
mundi sunt.curvis auferre qurje Christi sunt?Da P vanuin effusus labor, vota sunt destituta. Considera
illa cui vis, non invidemus. Cur nobis a te quae nos enim aliquem per aliquot annos habuisse siudium
volunius,invidentur? Tu adorarivis, qui omnibus probitalis, Castitalis eustodianii ^itre atlenlioris af-
nequior, ipsa quoque indignus es servitute. feetum, piae propos.ituu) servitulis, sedulaj 79S ou_
47. (Vers. 23.) h ADomino gressus viri corrigentur. servalionis officium; subitoque eum esse miilaiuni,
a Ita edit. omnes, et mss.quatuor, quibus lum divi- tiiani ejus cupiet. Gressusviri dirigeittur. GressusGrm-
nus lexlus, tuni Amhrosius ipse Iib. i De Cain el cus SiK&ifwra, eic. Aliaj ac mss. omnes, ut nos in
Abel, cap. 5 , num. 17, et alibi, suffragantur, locum lextu.
hunc eisdern verbis exhibentes. Alii lameii qiiatuor. 0 Id est, columnam ad indicandas vias in biviis
mss. post vocem, potestatemhanc, inserunt, universa ant triviis ereciatii, vel ip_uuovlbfov, de quo Prov.
hcecregna; non aiia sane decausa,nisi utsitquo refe- xxvi, 8.
raiur TOillorum. Alqui ellipsis est ubi subintelligitur a Vet. edit. in marginfe, ac Rom. iri corpore, ne in
T6negotiorum, Grrece ^pvjpcRTcov, quse vidclicel ihdice tetram repromissionis: sed cuiicti mss. constaiiter
daemoii ostendebat. legunt, ne in lerram restirreciioriis, translalo scilicet
b Roiii, eclit., A DQtriind
gresstis viri diricjenitir et rei figuraiaj nomjne in ejus figurata.
\m SANGTI AMRROSII 992
jdiscessisse de monaslerio, valedixisse jejuniis, eon-, i rum. Inde oriunlur crebra cerlamina; quia mulla et
tinentiae renuntiasse, a indulgere deliejis, studere lu- incognila plerisque sunt genera ruinarura.c Nam
, iuriae. h Dudum de monasteriis exierunt, et.nunc lu- casus eorum proprie appellantur ruina, Graeceeiiim
xhfiae sunt magistri, disseminatores inconlinentise, TTTwr/KTa nuricupantur. Ergo quum slringitur el ur-
iiicentores pelulantite, oblrectatores pudoris. Nonne getur, srepe sevolvit, et.fii supra qui inferior habe-
de.liis pulchre dixeris : Effusi sunt gressus eorum, batur, superioremque dum surgil, elidit: quod vide-
quos bene direxisse pcenituit? Egeruni itaque povi tur Scriplura significare, eum dicit: Onivcrsum800
gen,eris<pcenitenliampro virlutibns, et non agunlpro slraium versasti in infirmilale ejus (Psal. XL, 4). Ita-
delieiisi Sed hi ex nobis exierunt, dicil Joannes, sed que de eo dicitur : Cum ceciderit bonus allileta, non
non xerqnlexnobis; si enitn ex nobis fuissent, nobiscum turbabitur; plerique enim volunt lenerj, quo niatu-
persiverassent (I Joan. n, 19). Hi ergo' viam suara rius vincanl, qui de arte prfcsumunt. J Sed etiamsi
condemnaverunt, quibus convenit dici: 0 qui dereii- assignatus, ul ipso verbo utar, et primo et secundo
quistis semilas rectas, abeuttdo inviaslenebrarum; et fuerit, iion excludilur; licet ei interdum reparare
qui Imtaminiin malis, et gaudetis in evetsione mala, Ittelamen, et vincere ssepe conlingit, et cedere eum
qtiotuih semiim ptavm, et flexttosi cttrsus cotum, sicut qui secunda conteniione superavit. Ila ergo eliam
lubrieuS et flexuosus auctor ipsorum; cur odisse cm-\ g justus etsi offendiculum incurrerit et cfeciderit.non
pistis viam reclam, et justum consitium deseruislis relinquat tamen studium devotionis el fidei, sobrieta-
(Prov. li, 1;3et seq.) ? Non vos direxit Dominus: queni tem teneaf, poeiiilenliam gerat, stepe se reparet.
aulem dirigit^Doniinus, viam ejus cupiet, sicutscri- Ideo interrogat Petrus : Si peccaverit in me frater
ptum est, et ipsius semitis delectabitur.. meus, quolies remittam ei;usque septies (Mallh. xvm,
50. Utrunique lainen intelligi pptest, jta est me- 2i et 22) ? Efirespondit Dominus : JVonsolum sep-
dium, qubd, et ipse qui a Domino dirigitur, viam ties, sed etiam septuagies seplies. Ut scias autem quia
Domini cupiet; quia duce ipsOj omnis levatur labor, atbletrfi sumus et impellimur, et alii ruunt, et pleri-
oinnia impedimenla removentur, incentiva subminis- que elidunlur, audi dicentem : Suffulsit Dominusom-
trantur; et ipse Dominusnon aspernatur, sed liben- nes qui ruunt, et cortigil omnes elisos (Psal. CXLIV,
ter accipit ..vjamviri quem ad; virtutem ipse direxe- 14). Unde et ipse de [se dicit David, vel ille qui lo-
rit. Piilchre autem viri gressus dirigi dicunlur a cutus est in Propbela : Impulsus subvetstts sum ut
Domino; qiiia non volentis neque currentis, sed mi- caderem;et Dominus suscepit me (Psal. cxvn, 15);
serentis est.pei, sine offensione servare vestigium. Jesus enim non cecidit, sed impulsus esl. Elenim
Qui enim plantal et rigat,niliil sunt; sed qui dat cumipseconvertat elisos, quomodo ipsepotuitelidi?
incrementum Deus : ipsi soli gloria virtulum jure, Q Justum autem, cum ceciderit, posse resurgere tesla-
deferlur. , > lur Scriplura, qutfi dicit : Numquid qui cadii, non
51. (Vers. 24.) Denique eliam justus cadit inter- adjiciet ul resurgat; aut qui aversus fuerit, non rever-
dum; sed si jUstus est, euro acciderit, non contnrba- tetur ? Vm iis qui avertuntur aversioneimpudetui, di-
bilnr. Quod cqnditionis esl, cadit; quod justitiae, re- cit Dominus (Jerem. \m, 4 et S).
surgit; quoniam justum Deus non derelinquit, sed 82. Uiinam quidem ineluciabilis ct insuperabilis
conftrmat mctnumejus. Qua ratione non pedem, sed sit Christi aihleta, et in omni aeiate;,in omni virtu-
iiianum dixit? fsjisiforte ea, quoniam qui cadit, non tura genere gloriosus, sicut illo ait: Sed in omnibus
magis pede labiiur, sed infirmus lubrico srepedecipi- superatnus propter eum quinos dilexil(Roin. vni, 57).
tur, vel offendit.in petra; hic amem jtisti casum in- Quid esl in omnibus? Sunt atliletifi qui vocenlur
tellige, id est, fortioris. Denique de populo qui luc- pueri, epbebi, viri; hpe est, ncdSsg, ifnSot,, iciy.Tai.
tatur, si genu fixerit, vel pede Japsus fuerit, pro Etiam Scriplura has in luciatoribus novil aetates, di-
victo liabeiur; atbleta.qui Iuctandi peritiam habet, cente David : JVe avertas faciem tuam a puero luo
et ad coronarn luctalur, ctiain volens genu figit, ut (Psal. LXVIII, 18); et juvenis fui, el senui (Infra
vincat; et si lapsus fuerit, non excluditur; et si ab eo vers. 25). Unde et Joannes ait: Scribo vobis,pueri;
qui superior sit, pfematur, manibus tamen.se susli- ]Dquia cognovistis patrem : scribo vobis, juvenes; quia
nens, juredecertat;nec aufertur bravium, nisi fue- vtcistis malum : scribo vobis, paires; quia cognovistis
rii fusus in venlrem, aut distentus vinculo lacerto- eum qui esl ab initio (I Joan. n, 12 el seq.) Malurior
" Mss. aliquot, indulgere delictis incentores pe- in lucem emisil. Illum adisis, lib. i, cap. 5, § 5
stileniim. e Edit. vet. et mss. aliquol, Nam casus eos proprie
bilis admodum affinia in epist. ad Verc. Eccl. le- appellant Lalini; sed edit. e regione in margine ha-
gunlur de Sarmatione ,ac Barbatiano monachis apo- bent ruinam, quam diclioncm suppressa voce Latini
slatis. Hi siquidem cum disciplina) severioris impa- Rom. in textuin iransiulit. M.&S. vero quatuor nobiscum
tifenles asceterium Mediolanense deseruissent, ac faciunt.
postea peiili reditusa saiicto Antislile repulsam dita edit. cum parte niss, Alia pars, Sed etiamsi
passi fuissent, ita hancpb ignominiam exarsere, ut assignatur.... el secundo fugerit. Ulra lectio sil prae-
conlinentiam , jejunia, et alia id genus monastici ponenda, ambiguum est. Obscurilas auiem inde sub-
instiiuti ornamenta bafephariaiqtie insanire nusquam orilur, qnod verura sensum agonistici illius verbi,
desinereni. Qna prppleriuirumque hoclocodesigna- assignatus sive assignatur, cogiiitum non habeamus.
ri p.rud.enier adnipdqn) observayit Hermannus "Vitffi Suspicaiiiur tamen ex serie orationis eos dici potuisse
saticti Ambrosii,li'b. VII; cap. 4;j et ex nostris qiii His- assignatos \ qui jam in terram dejecli laniquam mox
toriam Benedictini fjrdiiiis Vernaculo sermonenuper vincendi spcctalorum oculisac nulibus sisnabanlun
995 1N PSALMOMXXXVf ENARRATIO. 994
itaque ad palres scribens, maturos designat fidei de- A 56. Hrec omnia eeriaminri subiit Paulus aposto-
votionisque processu, Virluium ergo istr», non infir- lus, sicut ipse demonstrat. Itaque dicil: Quoniam
raitalis tBlates sunt; neque eniin sine virfule puer non est nobis pale adversus carnem et sangttiriein; sed
est, qui cognovit Patrem Deum virtuttim. Ex illo adversus principes et poteslates, et (ul compendio
puero isti sunt pueri, qui prius quam sciret vocare utar) adversns nequilias spirilales (Ephes. vi, 12). In
patrem, aut matrem, accepit virtutem Damasci,et Latinis plerisque colluctatio reperitur, in Graecis
spolia Samariae. Ipse estpuer qni natus est nobis; omnibus 7ra).vjscribitur; nahi enim Graecorum, lucta
filiusqui datus est nobis, cujusprincipatus superlm- est Latinorum. Et vere pale; quia caro et sanguis ,
meros ejus. Ipse nos docuit pueriliam esse virtutem et nequiiire spiritales palientia et conlinentia corpo-
dicens : Siiiite pueros, et nolite eos prohiberead me ve- ris, et animi moderatione superantur. Ira, furor,
nire(Luc.xvm, 16). Etalibi : Amen_amen,dicovobis, crcdes, arma sunt diaboli. Alibi quoque plagis supra
nisi conversiftteritis, et efficiamini sicut ptxeriste, non modum crfisumse esse significat dicens : In plagis
intrabilisinregnumcmlorum(Matlh. XVIII,5). Ipsa quo- sttpra modum, in mortibus frequenler (11 Cor. xi, 25).
que corporis fortiiudine pueri plerumque viros vin- Hierosolymis autem pugnis se esse percussum ; ubi
cunt. Et utique si setatem pueriliae consideremus, cum intervenientibus mililibus, aliquando cessas-
non polest puer aut usum omnemscire,aut vimsub- B sent Judrei percutere Paulum, ipse pontifex Ananias
ire luctandi. Novimus tamen quod frequenter pueri circumstantibus jussit percutere os ejus, cui respon-
quos non poterant poriare, 801 vicerunt. Adeo vi- dit Apostolus : Perciitereleincipiet Deus, pariesdeal-
gor animi infirmitatem excludil retatis. bale. Et lu sedens judicas me secttnduin Legem, el
S5. Quales autempueri, tales el ephebi, Iioc est, extra Legeinjitbes me perculi (Act. XXIII,3)? Scivit
spirilales. Novit Scriptura adolescentem Paulum jam profecto referire, qui graviore pugno ponlificem re-
proximum conversioni (Act. vn, 57); novit et Eu- percussit; ipse enim corporaliler cresus est: 1111 re-
lliycum adolescentem, qui cum sermonibus Pauli tulit quod in animam percuteretur a Christo. In
intenius haereret, somno victus de tritecto cecidit et prima quoque epistola ad Corinthios scribens ail :
resurrexit (Act. xx, 9); novil et Joannem adolescen- Ego igitur sic curro, non ul in incertum: sic enitort
tem in Christi pectore recumbentem (Joan. xui, 25), non ttt aera cmdens(I Cor. ix, 16). Quod Latine dixit,
qui tam-forlis fuit, ut persecuiionem non timeret. enitor, 802 Graeceait, iroy.Ttvw. Et vere quasi bonus
ninlum vinceret. Hic est puer qut patrem genitalem pycta , non aerem, sed aerias potestates et Judtfio-
reliquit (Malth. iv, 20), seculus Palreiu eum querh rum capita verberabat; quia caput omniura Jesum
cngnovit aelernum; adolescens amictus sindone, Do- Dominum non Iiabebant. In omni itaque cerlamine
minum sequebatur lempore passiouis, qui sua om- p Apostolus est probatus, qui etiam coronam cursus
nia dereliquerat (Marc. xiv, 51); maturior, Deum consuramati accepit. Unde et ipse ait.: Omnia pos-
Verbum in principio ipso seniper ffuisse atque esse sum in eo qni me confortot (Philipp. iv, 15).
cognovit (Joan. i, 1 et 2), et manere in se probavit. 57, Habet et Christus, qui in puerilia sua aevima-
54. Viros quoque Scriptura nos docuit spiritales, turos vicerinl; ut Daniel puer spiriiu valido seniores
Agabo propheta dicenle: Virum hunc cujns est zona illos redarguit Judrcorum , et de victorire jure deje-
hmc, ssc alligabunt Judmi in Hierusalem (Acl. xxi,ll). cit in morieni. Habet et alios, qui priusquam nasce-
Et Festus ail: Vir quidam est relictus o Fetice in ctt- renlur, in matris venlre luctati sunt. Denique Jacob
stodia (Act. xxv, 14). Anle passionem suam Paulus fratrem supplantavit Esau, et malum vicit; atque
adolescens dicitur, in passione sua vir significatur, ita de utero matris exivit, ut victorire insigne mon-
qui cursu consummalo, esset jam proximus ad co- straret, et pedem senioris degeneris victor inverte-
ronam. ret. Hieremias in vulva matris sanctificatus esl et
S3. Cognovimus setales pro fide et a devotione probatus. Joannes Baptista Principem agonis huraa-
certantes, cognoscamus etiam genera certaminum ni, prfemiatoremque luctantium, necdum nalus ve-
singulorum. Haec quoqtie Scripturse nos doceat te- nisse cognovit, alque in utero nialris exsiliens piiB
nor. In hoc ilaque saeculariagone alii sunt _,qui sim- p bravium confessionis emeruit. Recte jam tunc desi-
plici quodam et legitimo genere Iuctantur, et liga- gnatus est ad coronam, qui ante omnes ad Christi
luris tantum corporis certant, verberare non no- agonem fidei testis et praeco virtutis suum nomen
runt, qui palestrittfi vocantur; alii qui credem el obtulerat. Bonus prasco, qui ad certamen alios ex-
pulveris jactum h membrorum nexibus miscent, om- cilabat. Et vere bonus praeco; qui lam magna voce
ni sibi verberandi jure perraisso : c quos pammacha- clamavit, ot ad ejus sonum secreta coelestia resul-
rios vocant, eo qnod omnis litis et pugnre adversuu larent. Quid multa? Terram movit, coelnni implevit.
se babeant potestatem; alii qui cestibus adversmr Ideoque vocis nomen accepit; quia Verbum Dei vox
se decernunt, et dilaceratis capitibus, cruciantur ; sacrata prsecessit, quemadmodum ipse nos docuit
bi xjy.rai feruntur. dicens : Ego vox clamantis in deserto (Joan. l, 25).
51Ita Rom. edit. cum sex mss. Vet. autera cun c Omnes edit., <7Uos 7raf/f*axou?vocont.... copiti-
Vict. et Colb. devodone cerlandum : cognoscamu; bus cruentantur : omnes mss. snliem Gallic. ut ia
etiam cerlamina singulorum. textu.
h Reg. cod., membrorumnisibus miscent.
 SANCTI AMBROSII , ' BM
m
Dixit hoc Esaias prophela : de se diclum iste firma- , Numeris quod rursns Moyses tetigerit petram virga
yit (Escti. XL, 5). Audivimus quid dixit prasco : j?a- (Nutn. xx, 11), et scaturiverit aqua patribus ad
tate viam Domini, rectas facile semilas ejus (Jqan. i, bibendum; prseclare Apostolus hoc interpretatus est
23).-Haecest vqx singularis e.l sola, tam sonora, ut ab diceps : Bibebant autem de cbnsequeritieos petrq; pe-
ohinibus audireiuf; tara dulcis, ut universqrum cqr- tra autemerat Christus (I Cof: x, 4). Illos igitur que-
da iuulceret, Islos ergo alhleias suos D-Qniinus. con- ruloSj illos niurmurantes, illos prajvaricantes, ta-
firraavit ut yincerent; numquam enim sups deserit, men non deserebat Dominus, sed sequebatuf. Quid
et relinquit. de Elia et Elisseo dicam, quibus per. desef la gra-
58. (Vers. 25.) Et ideo addidit Propheta : Juuenis dieutibus equi de ctelo, et igneus currus occurrit ?
jfui, et senui: sic Latini; aliqu) auiem juxta Graecos Quomodo defelictus Elias, qui est invitatus a Cliri-
habent: Juvenis fui, etenim senui, el non vidi justum sto (Malih. xvn; 5) ? quomodo derelictus in tcrris,
dereliclum,, nec semen ejus qumrens panem. Simpli- qui raptus ad coelum ? qiiomodo egenus et nudus
citer qui vult intelligere, patet sensus, quod viiae et inanis, qui geihinafi spiritus bsereditafem disci-
sure tempore David non videril justum dereliclum. pulo dereliquit; ut una melotide hseres donalus flu-
Sed hoc et brevis temporis est, et inGredibile; si- vios sistefet, Jordanem revocaret in fotitem ,• re-
quidem multos videmus in saeculojustos ab hamini- ; gum exereitus pasceret in deserto, ef potura sitien-
bus derelinqui, quando eos aliqui poieijiiuin persetr tibus, ministrarfet? Ad ejus arbitrium de Ccelopro-
quuiUur; e.t nullus ad eos audet accedere, cum in fluebant pocula , in tefris mortui ffeSUfgebant.Quo-
timpre aui in inj.uria yiderit constituios. Unde Job modo derelietus est Elisrfius, qui cjini Syroram val-
dicit: Fratres mei discesserunt, agnpverunt exlranios latus esset exercitu, ht caplivus faperethf ad re-
magis quqm me : qmici mei immisericordesfacii suni; gem, diceiite Giezi servo : Domine, quid faciemus ,
et qiii me noverant, obliti sunt nomen meum (Job. ait : Noli tiniere, quonidm plitres hobhcuin sunt,
xix, 15). David quoqu.e non solum destitutum; sed quain cttm iilis. El dixil: Domine, aperi oculos ejus,
etiam impugnatum se ab | amicis et proximis cla- Ut videat. Et apetli sunt oculi ejus, et vidit moiilem et
mal: Amict, inquit, mei el proximi mei adversum me mnnia.iri cirouiiu equis innumetis et coelistibusreplela
, qpprqpinquqverunt (Psal. xxxyii, 12). Ergo si in hoc (egionibus(IV Reg. vr, 16 et 17),; Paulus quoqufequi
SffeeUloreperiuntur jus.ii derelicti „ quomodo sibi dixit. perieulis in mari, periculisihdeserto se esse
coutiaria dixit David;.-nisi intelligas quod justus jaciatum (II Cor. xi, 26), tameu ipse testiflcatus est
etsi in saeculo derelinquitur, a Doniiuo lamen non dicens : Si Deus pro nobis, quis contrarios (Rom.
derelinquitur? Neque erom Job cum esset in stercore vni, 51)? Ergo si ille derelictus,' et deslilutus ab
in an- ! hominibus, apudDeumabundat.et profluit. Nam et
(Jqb. ii, 5), a D.omiiioderelictus est, quem
gelorum concilio Dominus ipse sua voce laudabat, Elias destitutus erat,. ita uf diceret: Dpmine, ttccipe
quein tenlari passus est, ut coronaret; tenlationem animam meam (III Reg. xix,, 4); et lamen yige^-
auieni. in corpus dedit, in animam denegavit. g03 bat apud Deum , ut ipsis esset regibus.virlule terri-
Nec defelictus David cui fegnum dedit, ut populo bilis.
iiijperaret elecfo: queni parricidalibus prasliis ap;- 59. Quomodo j.uvenis lioc David potuit compre-
petilum, regni sui depulsum finibus, victoriiB,jure hendere ? Juvenis enim magis temporalia, quam
restiiiuit, Ipsi quoque Jacob, Elias et Elisrcus, et rfiierna consideral;, quia aelas ea pfopendet ad vilia.
Joannes Baptisia, et caateri qui in caprinis pellibus Sed sunt quidam in juventute series, et alii juvenes
cifcumeuntes errabantin solitudinibus, et moiuibus, in senectute. Sunt, inquami viri quorumiaiiimi se-
et speluricis, et foveis terraa,. licet ludibria multa et niliuin gravitate censentur, in quibus 804 &ios se"
acerba supplicia tolerasse videantur; lapjen non de- neclutis sit vita iminaculata, in quiblis vigeat in-
relicli sun.t. Siquidem cuni fratrem fugeret. J.acob,, cana prudentia : qualis erat IliereniiaSr,: qui cum se
et per deserta iiicomitaiiis erraret, obdormivit, et iuvenemi contuitu. memoraret- oeiatis ,• et per juven-
surgens vidit i.bi. mullitudinem coelestis militis, et lutem excusaret, quod praidicandi iriipar officio vi-
git i.Hic.locus vocatur.a castra Angelorum(Gen. xxxu, l deretur , ait, UU,Dominus : Noli dicere.: Quiajuvenis
2). Noii satis fuit caslrum vocare; sed caslra , qurc ego sum; qnoniatmad omnes qd quoscumque misero
lantjfi muliiiudirii cpnvenjreni. Vides erjgp,qpia so- te,:abibis (Jerem^ 1, .7). Ita juyenem iion putavit,
lum sp putabat, et castra.eum cceleslis exercitus se- qpera, aptunf propheiicae gratiaejudic.ab.at. Talis ergo
quebantur; sicut (I Cor. x, 4). et palres nostros juvenis fuit David , qui renoyatusi essgt>, et reflo-
Mpysis, iempore, ne in deseiio silirent, pelra (ut ruisset, utipse dixit (jPsa/.~cii, 5), velutaquilrfi ju-
scriptum esl) sequebalur. Nam cum in Exodo lege- venius sua. Sic ergo inlelligi. oportet: Ju«eni's fui;
riinus (Exqd. xyru„ 6) qupd. sitienle popplo, percus- sed sanclificatus, sed propheta in gentibus positus ,
sit Moyses yirga peiram,, et aqua fluxii,, et bibit qui jam posseni regni coelesUs;sacrarpeiiia: cogno-
: jion
populus Dei; iterum in Levitico legerimus, yei in scere, et vera prsemia considerare jiistiliffi sed
a Ilunc lpcum memoriter citayit quan- lorum , LXXinlerp. liabeant,.jr«p£^6oXM©£ou CCUTIJ:
1eaAmbrosius; ab qiia in Ifeetiohe ipsis saefi oinniuni idiomalurii codi-
ffaiJc^eM tf'ittx&i,qhai
dbciuldferiiJaieSl)fiu|i>eilrtr
eo in paifiara fedeiihfedicta ihemofahtuf^ At ib;i cfesCPrisentiuht.
etiam reperitur aliqua varielas; cum pro, castraAitge-
997 IN PSALMUMXXXVI ENARRATlO. S9S
vidi juslum derelictum. a Postea quoque alibi et usu AV fecerint: ita semeri Abraliffi shril, et inifer filios re-
roboratus et munere, acquisivi incretoenta sapieh- cipiunlur, qui opus ejus effeceriut. Verum Abraliffe
tiaj. Eadem circa justum visa est mihi gratia perma- semen Elias, cui angelus alimenta prsebebat, et in
nere. virtute escae illius quadraginta dierum curficulis
60. Explanavimus, ul potuimus, quoriiodo dixe- ambulabal. Noti requirebat istam corporis hujus ali-
rit: Jiiveitis fui; sed quomodo addiderit: Elenhn se- lhoniam verum semen Abralia?, ciii panes defere-
nui, considereinus. Bona juventus, sed melior se- bantur de CCBIO. Denique corvi feiquoiidiarium'cOri-
nectus; qui enim usqtte in finem perseveraver.it, liic vivium ministrabant. Ita indigus erat oranium, ut
salvus eril. Unde non perfunctorie de palriafeba niliil baberet suuni, el mittebalur ut vicluni aliis
Abraham diclum est (Gen. xxv, 8), quod nulritiis largirelur. VerUra senien Daniel, crii inter leones
esset in senectute bona. El Joahnes seriex ccfepit pbsito aerea fercula per Habacuc proplietam referla
'
scribere Evangelium , vel Epistolas, qui cum refu- riiessorum epulis veliebanlur. Est ergo pariis Arige-
geret apostolum se scribere, seniorem scripsit lorum , qufelriihandueavit homo; sic feriimsferiplum
(Epist. II et ni); nec minor est ajstimatus, cui est : Pariem angelorum ritanducavii hoirio (Psal.
bcygnea qurfidam suppeteret gralia senectiitis. Ipse Lxxvii, 25). Hic est panis, dfequo dfxii David : Do-
Vas eleciionis doiriinicfe scribens ad Pliilenionem ]B mirius pascit hie, it nihil htihi deeril: ih loco viricli
ait: Cumsis lalis,ui Paulus senex, nunc atitem et ibi ihe cOlCocavil. Supet aquarh rificiionis eductivilme
vinclus Christi Jesu , obsecro te pro meo filio, quem (Ihal. xxii, 2). Bonus David docuit mfe pafriemange-
genui in vinculis, Onesimo(Pltilem., 9 ct 10). Volens lofum, et ipse me docuit aquam refectionis. Hffic
itaque illi piurimum deferre, seniori Panlo eum, refeetio spiritalis est, lisecfefectib fequies esl men-
non juveni compafavit; et ibi se senem esse gloria- tis intefnffi. Bona aqua, qiiae peccaluirt lavat, roun-
lus est, ubi jam in vinculis tenebatur. Et videle di- dat interiia. Quffisit aqua hffic, audiatiius. Si quii,
stantiam ; adolesceris significatwsest in altcrius pas- inqUit, sitit, veniat ad me, et bibai. Qtii ctedit in
sione, senex in sua (Act. vu, 57). Ibi ut adolescens, tiie, sicut dicil Scriplutd, flumina de iienire ejus
qtiia JudajorUmveslimenla serVabat; hic senex, Ubi fluent tiqumvivce.Hoc autem dicebatde Spifilu, qtiim
sui corporis exuvias exuebat. Denique el Pelrus ibi incipiebanldccipere, quicrediluri eraniin eum (Jocin.
senex dicitur, ubi certamen Cst passionis: Cum ju- vii, 37 et seq.). Ergo nec hoc pahe, nec aqua r^^
nior , inquit, esses, cingcbas te, el ambulabas ubi vo- fectionis indiget justus, cui Spiritus sanctus esufy-/
lebas; cuin aulem senueris, exlendes manus luas, el quies et refeelio. (I ~>(
alius te cinget, el ducet quo lu non vis. Hoc aulem 62. (Vers. 26.) Quomodo atiiem poterit
iridigfeW^
dixit, sigtiificansqua morle clarificaturtis csset Denm IC qui lota.die miseretui el fenerat ? Quid est quod fenp-,
(Joan. xxi, 48). Ante certatiieli junior dicitur, in ratjusius? Non aes, tion fCrrum , non plumbum :"
certamine seuex, qui omne certamen impleveril. sed argentumi igni exaniinatum. Hoc defert ad men-
Itoc ergo dicit David ille juventute bellator, in se- sam Domiiii, etdividit requirentibus : cui unam, cui
neclute pacificus : Juvenis, inquit, fui; sed nolo duas, cui quinque mnas quotidiedividit, et numquam
nie adhuc juvenem pules : Eienim senui, et rion delicit. Sed fenerationem audiviiniis in Lege repre-
vidi juslum derelictum, nec semen ejus qumrens pa- hensam, dicenle Moyse : Ndii fenetabis (Deul. xxm,
nem. 19). Duplex est feneralio : una pecutiiffi, altera gra-
61. Qupd est semen justi ? Abrahmdictm sunt pro- tia>. Divide utramque; quia scriptum est: Si recte
missiones, tt semini ejus ; non dicil: El sentinibus, offeras,nonrectedividas, peccdsli: quiesce(Gai. IV,7).
tamquam in tiiultis; sed sicul in uho : El semini luo , Et tu recle divide, ne pecces. Ipse Moyses doceat te
quod esl Cltrisius(Galai. m, 16). Audi jusli seiflfeii.Fi- dividere, qui admonuit recte dividfendurii; c tit se-
iioli mei, quos ego parturio, donec formetur Christus quaris, qtiod Abel egit,quirectedivisit: fugiasqtiod
in vobis (Galal. iv, 19). Et nunc sl quis ex gentibus Cain parricida fecit, qui recte dividere nesciebat.
veniens semionen audial noslrum, fetDomihus jtiva- Dividil ergo Spiritus sancius diyisiones, qui operatur
re digneiur, ut formetur Chrisius in artimo ejus, quo i) . omnia dividens singulis pront vnlf: ille prout vult,
parlus fidei ferat; semen ei Christus erit. Illic in tu prout poles, prout ingenio vales. Divide quando
ulroque. Abraham itaque et generalionis pater erat Lex de pecunia dicat, quando dfegratia. D.ixitenim
secundum 805 carnem , et is qui verbtim Domini libi : Fenerabis genlibus, cujUs Dominus UStitasexi-
in pectoribus juslorum primus infuderit. Et ideo hoc gil : tu aulem non mutuaberis (Deut. xv, 6.) Est et pe-
semen Abraiire panes istos quibus prsebeatur corpo- cunia fenoris, est et gratia, cujus Domihus usuras
ralis alimonia , non requirit; quia habet panera jus- exigit; pecunia fenoris, aes habel, graiia fidem con-
litiffi, qui descendit de coelo (Joan. vin, 59). Sicut ferl. Feneralo ergo 806 fidem gentibus, ut tibi
enim negantur filii Abrahse qui opera Abrahae non abundel gratia : tu aulem noli muluari quasj indigus,
' Edit. Roin., Postea quoquesenui; id eSt, et usu bus cygni sub mortem imnjiiieiitem suavius canere
roboratus, etc. Optimus sensus. Sfed ei taraen ant. asserebantur. Sed hoc niertim esse Conurieiitiimjam
cdii. ac niss. omnes reclamant, qubrum consenstini diffitehir nemo.
secuti sumus. ' c
b Cygnea.i.. gratia swectutis , id est, suavioT se- AbelCodices aliquot manti exarati ; ul sequaris quod
qui recle divisit: fugias quod Cain eral, pftrricida
neeius; ex communi scilicet errore veterum, a qui- exai, qmtecte, ptc.
 999 SANCTI AMBROSII 1000
sed quasi dives et locuples reneralo. FeneravilPe- i _ lestia, et divma intra sevolvat oracula, atque ad ea
trus, feneravit Paultis, feneravit Joannes Evangelis- quae complaceant Deo, suum inforihet affeclum : sit
ta, vel a uterque, et npn indiguit; hoc est, fenera- meditatus in Lege, nec ulla eum .Domini mandata
runt pecuniam Christi, non fenerarunt pecunias ad prrfitereant; e molus divini Sacramenti cognoscat.
usnram. Fenera ergo, el noli desistere ferierare. Au- Denique abhinc vidi in praeceplis sanctum Proplm- '
dis quid dical Scriptura : Tola die miseretur ei fene- tam assurgere : Os jusli medilabitur sapientiam, et
rat. Juslus per diem fenerat, avarus in nocte ; gra- lingua ejus loquelurjudicium. Lex Dei ejus in corde
tia enim lucis est, avaritia autem usura tenebrarum ipsius : nec damnabit, 807 inquit, euiu Dominusj
csl. Et ideo semen fenerantis fidem in benedictione cum judicabitur illi. Exspecla Dominttm, el cuslodi
erit, habens utique prfemium benedictionis. viam ejus ; el excttlabilte, ut hmredilatepossideaster-
65. (Yers. 27, 28, 29.) Dectina a malo, et fac bo- ram :'cum perierint peccaloresvidebis. Vidi impiumsu-
nnm; h et inhabita in smcula smcutorum. Quoniam perexaltalum el elevatumullra cedros Libani; et (ratisi-
Dominus amat judicium, et non derelinquet sanctos: vi, el eccenon erat; el qumsivieum, el non esl invenlus
in (Blernumconservabtintur. Itijusli aulem punienlur , loctts ejus. Superiora moralia, haec intelligibilia.
elsemen impiorumperibit. Justi hmreditalepossidebunl Quod est justi osquod meditabitur sapienliam, f.nisi
terram; etinhabitabunl in smculumsmculi super eam. ] j interipris hominis? Duo sunt enim hominesin singu-
His versiculis demonstrat Propheta quod pertinea- lis : unus interior , alter exterior; inlerior cogilat
nius ad Dominum, et ipse arbiler cogitationum, ope- quaemeniis sunt, quffimeniis sunt loquitur; exlerior
ralionumque noslrarura sit, spectans meriia singulo- qurfi sunt corporis. Tamen adveniens Dominus
rura , qui niliil sine judicio agit; sed malos et bonos utrumque conjunxil; el duos in uno homine condi-
actus judicio discemit. Declinandum ergo est a malo dit; ne diversissese impugnent molibus, sed invi-
el faciendum est bonum. Ne bona malaque confun- cem sibi voluniatum suartim unilate socienlur. Ideo
das, prius est ut crimine careas; postea ut innocen- os justi meditabitur sapienliam. Jam enim et ipse ex-
tite fructum deferas, quo possis esse perpetuus. Noli terior homo justi in interioris Iioministransfusus est
ptitare quod Deum lua peccatftpnetereant; sicenim disciplinam : et in ejus conformatus naluram, ip-
plerique labuntur. Ipse universa cernit et damnal, et sius exercet officia , ut caro mediletur quod mentis
impiorum. semen exterminat; semen utique non inlernf» est. Sed ne hoc incredibile tibi videalur ,
corporalis generationis, sed mentis internae etimpie- audi Apostolum dicentem (Philip, m, 21) quia Domi-
tatis suecessionein (Job. i,l). Nam utiqueJob dese- nus[s Jesus iransfiguravit corpus humilitatis noslrse,
mine Es.au genitus Scriplurae teslificatione signatur. ut conforme lieret corpori gloriae suae. Quis audeat
Quomodo ergo semenEsau periit in Job,cum lantus (] dicere carnem sine peccato, carnem assumptain ex
islevir fuerit,'ut venturura in terras Dorainum prre- Virgine, carnem Spiritu Dei in Mariam supervenien-
videret, qui celum islius srcculidiabolum subjugarel? te generaiam, quae in nullo discrepavita sapientiai
Ergo hoc quferitur, ne malitia transfundatur in po- disciplinis, interioris hominis exsorlem fuisse virlu-
steros. Hoc per baptismatis sacramentum Christus tum, nec in usus ejus transire potuisse; cum supra
operatur, ut exuat unusquisque quod natus cst, in- hominem fuerit quod tactu ejus sanabantur segroii,
duat quod renatus : fialc non familise haeres, sed cajcis refundebalur aspeelus, raortui resurgebanl?
gralire; ut perpetuura domicilium habitationis aeter- Competenter ergo scriplum est: os jusli meditabitur
nae sibi possil acquirere. Qui auletn habitare meruerit sapientiam; eo quod tolus homo sit spiritalis , non
in sfficulumsseculi, et ipse honorificabit Deum in srfi- ulique terrenus : qualis enim terrenus, tales el ler-
cula sfficulortim. reni; et qualis coelestis, tales el coalestes. Absil er-
64. (Vers. 50 et seqq.) Ubi moralibus juslum in- go terrenus, remansit coelestis. Ideoque in lempora
slituit disciplinis, utqualis debferet esse, te docerel, Redemptoris referens Propheta , meditabitur, dixit :
quaeve esset perfectrc forma justitiae ; ad sapientiam licet unus e pluribus, ntedirafttr, scripserit. Ncc ab-
etd theoremata mentera vult ejus assurgere ; etex- horreta sensu; quia prophetarum spiritui ftilura
cilat ejus intentionem, ut spectct inlenlo corde cce-1 ' pro prffisentibus sunt. Alii putant os pro menle di-

''Olerque, nimirum Evangelista etBaptista. sacramenli cognosce. Rom. Molusdivini sacramenti

* Rom. edit, hunc versum, ac 29 ita mutaverat,
ut in hoc poneret: Et inhabita in smculumsmculi;
inillo autem : Et honotificabuni Deum in smcula sm-
cutotum: Haud dubie ad id respexerat. quod infra
legimus : Qttid autem habilare meruetil in smculum
smculi, eic.Sed lioccoutra mss.et vet. edit. consen-
sum parum valere existimamus.
e Edit. acmss. Vict. el Colb., fiat non famulmhm-
res_ sed gratim. Codex Vat. cum quinqne Gallic., fiat
non familim, etc. Melius;.hic enim generis sivesuc-
cessionis hrsredibus haeredes gralifc opponuntur.
* T/iesremata, id est, contemplalionis arguraenta ,
sive, utvocaiit, objecta. .
* Vet. edit. ac mss. Vict. et Colb., Modos divini
cognosce.Mss. sex utin texlu , nisi quod Reg. habet
sacramenla. Haud scimus an omnium oplime, utsen-
sus ille efficiatur: Motionis atque operationis divinre
mysleria eognoscat.
f Edit. vet. ac Rom. cum mss. Colb. ac Vict,,
nisi interior Iwmo. Mss. duo Vat. et quinque Gallic.,
nist interioris hominis. Bene. Hic enitn subintelligen-
dum os, quod superiori versu expressum est; licet
omittatur in Vict. et Colb.Porroe superioribusver-
sibus fres ab aliisavuisos Rom. edit. alibi transcrip-
sefat, quos priorum edit. ac mss. forniffi restitni-
mus.
e Mss. aliquot, transfiguravil corpus humanilalis
nostrte.
41)01 IN PSALMUMXXXVI ENAURATIO. 1002
clum. Pulcbre autem isliid exposuit nobis a Salomon A Christo Ioquaris, quia via Christus est. In via loque-
dicens : Narralio justi semper sapientia: slultus au- re libi, loquere Christo. Audi quomodo ifli loquaris.
lem sicut luna mulatur (Eccli. xxvn, 12); id est quod Volo, inquil, virosin omni loco orare, levanles puras
szepe varietur, .nec in sua perseveret senteniia, et manus sine ira et disceptatione(l Tim. n, 8).Loquere,
tamquam in leuebris lumen videalur offundere, nec o homo, dormitans, ne tibi somnus mortis obrepat.
tenere. Audi quomodo dormiians loquaris : Si dedero som-
65. Sit ergo tibi semper in corde et ore mediiaiio num oculismeisel palpebrismeis dormilalionem; donec
sapientiae, et lingua lua loquatur judicium, lex Dei inveniam locum Vomino, labernaculum Deo Jacob
tui in corde luo sil. Ideo tibi dicit Scriptura : Lo- (Ps. cxxxi, iet 5). Vincenaluram diligentia, excludc
queris in illis sedens in domo , ambulans in via, corporissomnum. Naturam nobis formare non pos-
dormitans, resurgens{Deul. vi, 7). Loquamur ergo sumus, possumus diligenliam. Homo eral David:
Dominum Jesum; ,quia ipse est Sapientia , ipse indulgebal aliquid somno per noctem ; sed exclude-
cstVerbum el Verbum Dei. Nam et hoc scriptum est: bat somnum,Iavans per singulas nocleslectumsuum
Aperi ostuum verbo Dei. Ipsum spirat, qui sermo- et lacryrnis irrigans slratum suum. ldeo memor erat
nes ejus resonat, et verba meditatur. Ipsum 808 in siraiu suo semper Domini sui, et in ipso mediia-
semper loquamur. Cum de sapientia loquimur, ipse B batur; ul diluculum prsevenirel, et in tenebris ei il~
est: cum de viriule loquimur, ipse est: cum de jusli- lucesseretChrislus dicens : Surge qui dormis (Ephes.
tia loquimur, ipse est: cum de pace loquimur, ipseest: v, 14). Non in omnibus haecgraiia esl, sed potesl esse
cum de veritaie, et vita, ei redemptione loquimur, ipse et in pluribus diligentia. Ne igilur exspecles ut exci-
cst. Aperi os tuumDei verbo, scriplum est: lu aperi, tet te Chrislus ; sed potius Chrislum excila. Excitat
ille loquetur. Ideo dixit David : Audiam quid loquatur eum qui de ipso dormitans cogitat. Si tuillum exci-
in me Dominus(Ps. LXXXIV, 9). Et ipse Dei Filius di- taveris, et ipse 809 te excilabit a sonino,resuscila-
cit: Aperi os luum, et adimpleboillud (Ps. LXXX, 11). bit a morie dicens tibi : Exsurge a mortuis (Ibid.).
Sed non omnes ut Salomon possunt percipere sa- Cum snrges ergo vel resurges,ipsum loqueie, ut im-
pientiae perfectionem; non omnes ut Daniel. Omni- pleas quod juberis. Audi quomodo te Chrislus excitet.
bus tamen pro possibiliiale infunditur spiritus sa- Anima tua dicit: Vox fratris mei pidsat ad januam
pientia;; sed omnibus qui fldeles sunt. Si credas, Iia- (Cant. v, 2); et Chrislus ait: Aperi mihi, soror mca,
bes spiritum sapientise ; ideo Sapiens dicit : Credidi sponsa. Audiquomodo tu exsuscites Christum. Ani-
proplerquod locutus sum (Ps. cxv. 10). Cumcredide- ma dicit : Adjuravi vos , filirnHierusalem, si suscila-
ris, accipies loquendi graliam. Et qui credit, redi- veritis et resuscilaveritischarilalem (Cant. ni, SJ.CIia-
mitur; et qui orat, redimilur : si pie intendat ora- G riiasChrislusest. Audi etiam quomodo dormiens lo-
tionibus, et in oratione assiduus sit, diem prseveniat, quaris : Ego dormio et cor meum vigilat ( Cant. v, 2).
noclem frequenlel,b soli matulinus occurrat, utante Hsec communiter: attolle nunc paulo allius menlem
ipse illuminetur a Christo, quam terra solis exorlu; tuam.
et qui psallit redimitur ; et qui compungitur , redi- 67. Loquere sedensin domo, in hac lerrestri domo
mitur. hujus habilationis, quae dissolvitur, in qua peregri-
66. Ideo semper meditare, semper loquere qtiae namur a Domino. In corpore enim isto positi, dum
Dei sunt, sedensin domo. Domum possumusaccipere supervestire magis quam nosexspoliarevolumus. ex-
Ecclesiam, possumus accipere domum interiorem in sulamus a Chrislo, et graviler ingemiscimus. In hac
nobis, ut inlra nos loquamur. Sedent judices in Hie- sedens ergo confitere peccata lua ; quia sedisti, et
rusalem; sederuntsedes in judicio; sedit etiam judicum non slelisli, et non dixisti : Stanles erant pedes noslri
concilium, et libri aperti sunt. Prophetia dicit: Et tu in atriis tuis, Hierusalem (Psal. cxxi, 2). Loquere
cumconsilioomniafac(Eccli. xxxn, 24). Cumconsiliode magis, et noli occultare deiicta; loquere sedens: ut
factis tuisjudica, cumconsiliovinum bibe, cumconsilio audias dicentem : Surgite postquam sederilis, qui
loquere; uteffugias peccalum, ne incidas per mullilo- manducatis panem doloris (Psal. cxxvi, 2). Loquere
'
quium. Sedens loquere lecum, quasi qui judices: in 0 in via ambulans, id est, carpens vitac istius cursum.
via loquere, ne umquam vaces.In via Ioqueris, siin Hic loquere, ne illic obmutescas, sicul ille obmutuit

a Mirabere forsitan Ecclesiasticum hic et sequenli
psalmo in vers. 12 Salomoni adjudicari; cum non
solum Augustinus de hoc sicul et de libroSapientise
scripserit lib. xvu de Civil. Dei, cap. 20, Nonau-
tem esseipsius , Salomonis scilicet, tion dubilanl doc-
tiores; sed et Ambrosius ipse, Iib. i de Interpell. Job ,
cap. 5. num.6, eumdem Ecclesiasticum teslatur scri-
ptum fuisse a Sirach. Verum cum illi Salomonis li-
tulum imposuit, id fecit eo permotus quod propter
eloquii veiba sunt Augusiini loco citaio, nonnullam
similiiudinem,ut Satomonis dicalur, oblinv.ilconsue-
ludo; vel quod eumdeni ex senteniiis Salomonis
compilaverii Jesus flliusSirach. Quodautem spectat
ad ejus auctoritatem, quamvis non semper lanta fue-
PATROL. XIV,
rit in orientali Ecclesia, maximam lamen semper
fuisse in occidentali constat, lum ex loco Augustini
jam laudato, lum ex eo quod ipsum Ambrosius, lib.
de Bono Morlis, cap. 8, num. 35; de Elia et Jejunio
cap. 18,num. 67, et in Psai. cxvin, serm. 20, vers.
153, aiquealibi numquam non proanlbentico babet.
Uberius de. hoc eodem libro disputalum reperies
apud Huelium, in Demonst. Evang. prop. 4 de Eccle-
siastico, num. 1, 6 et seq. Videsiseliam B. Thomam;
i p. q. 89, a. 8, ad2. Item2-2, q. 174, a. 4, ad 4, et
Patrem Nicolai ad utrumque locum.
b Ita edit. et pauci mss. Alii majori numero, solis
maiutinis occurrat. Haud male, si menle suppleveris,
radiis, horis, vel quid simile.
32
1003 SANCTl AMBROSH ; 1004
qui angelo Christi ante non. credidit; poslea tamen A vera non possumus. Deniquenec Paulus prsesumpsit
cum credidisset, vocem recepit. Loquere dormiens dicere, qui raplus in paradisum audivit secreta cos-
et quiescens, consepultus in Chrislo; ul cum ipso lestia :sed volens non in iis Crrare quaj diceret, aii:
in novitate vitoe.resurgas, Lpquere eliam sepullus in QMOIIIinscrutabilia sunt judicia Dei, et invesligabiles
lumulo; sicnt loquebaiilur animce sanctorum, pelen- vim ejus (Ronu xi, 33)! NunC aulem absolutus cor-
tes de mortis auctore vindictam. ISsquequOjDomhie, pore.forsitaninvesligabilium viarum genera,etjudiT
sanclus et verus,- non judicas el vindicas sqnguinem cia ejusquae sicut abyssus mulla siint, comprehehdit.
noslrum (Apoc; vi, 10)? Loquere poslremo cum sur- , 69. ;{VerSi31.) Adhuc justiiiae forma describilur
gis; sieul dpcuit Ille qni dixit: Ego dormivi,et quie- el augelui\ dicente Scriptura:; Lex Dei ejusjncorde
vif el resurrexi; quoniam Dqminus suscipiel me (Psqi. ipsius; el non supplantabunlur gressus ejtis. In corde
iii,i 6); Et illie ergo,: Os justi meditabilur.sapientiam, justi lex Dei est. Quse lex? Non seriplaj sed natura-
donCc ad sublimiora tabernacuii secrela-ccelestiSj ac lis ,- justo enim non est lex posita, sed injuslo. In
sacrae.plcna jucunditaiis atque IgetitiiBipseperve- corde ejus lex est, non perfunelorie, sicut in labiis
niat; quemadmodum Scriptura nos dpcuit, dicente Judseorum ; corde enim creditur ad jusiitiam. Qui
David : Bcec recordqlus sum, et effudi super me ani- credit, et loquitur ;: qui auiem loquitur, non Conti-
mam meam; quqiiiam ingrediqr ih locum labernaculi JJ nuo credil. Denique non credidit populus, de quo
admirabilis, usque ad domumDei. In. voce exsultatiqi- dieium; est : Populus hic labiis me honoral; cqr.au-
nis et cpnfessionis sonus epulq.ntis.(PspL xw, 5). tem eqrum longe est a me (Esai. xxix; 15).Si igitur
Ergo et sedentes in hac. corporea domo., etegressi gentescum ea qua? legis sunt faciunt, ipsi sibi sunt
hinc, atque ambulantes in via ,. cum rapiemur, si Jex, cognoscenles quse sequi debeant vel cavere;
meremurj obviam Ghrislo, et dormienles loque- quanlomagis fldeljs et justus, qui ad imaginem etsi-
mur. ffiililudinem Dei vivit, decora novit et honesta de-
68. Accipe terliam Kwyoywi, qua se aijima elevat cern.ere, ,et uti ilegitimoquodam naluralis sapientise
jusli. Est enim quidam spiritalis somnus intelligen- gubernaculo, ne ejus supplantenlur yestigia ; sicut
dus, de.quo Salomon ail: Si enhn sedeas, sine. timq- Esauy quein propler gulae aviditatem frater supplan-
re sedebis; si dormias, suaviler. requiesces, el nonli- tavit ut caderet, atque in niOrtem vestigia ejus ef-
mebis pqvorem qui superveniet tibi, neque impetus fudit. .
impiorum, supervenientes tibi (Prqv. III, 24 el seqj. 70, {Vers. S2j 53>) Quo magis juslus est quisque,
Cum suavitate requiesces, el pavorem, et superve- eo magis illi insidiatur ihimicus ; et ideoait Scrip-
nientes impiorum impetus nomimebis ; si iingua tua liira : Gonsiderat peccalot jasiam, et qumril perdere
loquatiir judicium Dei, et semper iliud ante oculos G eum. Dqminus milem non detelinquel eiimin manibus
habeas; ut peccalo locum nullum relinquas, etno- ejm . nec•damnabit eum, ,cum judicabilur Uli. Videiis
veris quod delicti prelium supplicii retribuiione sol- crgo peccator quia justus in ore suo loquitur, et in
vetur. Ipse enim hoc in nonagesimo interpretatus est corde meditatur sapientiam , quia in lingua sua ju-
psalmo, dicens : Non timebis a timore nocturno, et a dicium loquitur,- quia in corde suo. legem Domini
sagitla volante per diem, a negolio perambulante in custodit; mortem peccali eiconalurinferre, sed Do-
te.nebrisi.ak occursu etdaimonio memdiano. Cadenta minus tu^tureum. Et ideo non timeamus insidias
lalere luomille,et deceni millia a dextris tuis, adle peccatoris, quoniam Deus pro hobis est. Si ergo
qulem non appropinquabit, Verumlamen ocidis luis Deus pro nobis, qui conlra nos ? Propterea non de-
considerabis ; et retribulionem peccatorum videbis relinquet justum suum Deus, nec damnabit eum, cum
(Ps. xc, 5 et :seq.}. Justus enim cum 810 loquitur habuerifde ipso jndiciuni. Veruscnimjudex esl ;et
judicium Dei, vel.cuni loquitur ipse quae jiisla siin|j ideo justitia non potest periclitari. Unde et Aquila
el veri .plena judiciij non, cum iracundia loquitur, dixit; Nec damnabil eum in judicando eo. Symma-
non ex animi meereiitis affljctione, non ex dolore, cbus : Nec damnqbit, cmn judicalur justus;
non ex aliqua passione j.sedloqtiilur ex verita.tc, lp- 71. Sed quia Septuaginta yiri sic posuerunt: 811
quitur ex ajquilate, ut non propendat affeciu, sed D Qumjudicabiiuritli; yutymns quod adaliud respexe-
quse loquilur,:vei'o pendat examine : judical enim rit, quia scriplum KSl: Quoniqm ipse Dominus ve-
quoe dicenda sint, vel non promenda. Cui simile esi niet injudicium (Esai. m, 14). Sed in quod judicium ?
iilud t.Labiasapienliumalligalq sunl sensu (Prov. xv, Audi dicenicm i.Tibi solipeccavi, et malum cprqm le
7); eo quod omnia quse loquuiitiir-, vero sensui coh^- feciyul jusiificeris.in sermohibus tuis, et vincas cuin
vb'h'ircA'iaeahtiif,Ct sensussuipriidehtia iiitelligaiit, judtturis (Ps. 1, 6). Ideo efgo pf£ebet se Domihiis
quas ioqui debeant vel lacere : ut qua? sileiida siiiit, audiendum, ,ut de se judicetUr, quo magis viricat.
cbhibeant clauslro quodam nexuque laliiorum iii iis Quoniodq seprabeat; audi.: Populks ineus, quid feci
auiem quai optitieat dici, labiorum vincula reSol" ti.bi; hut bi qiib Conitisidvile ; dul quid inoiestusiibi
vahlur. Mefitq.ergo pramisit ; Os jiisii mediiabilur fui;. respdnde milii ? Quiq 'ex JSqypib eduxi te, ei de
sapienliam; meditaiio eiiim diuturna plenum. poterit domo serviluiistiberavi le (Mich. vi, 3 et 4); Etalibi:
haUere judicium, ^ilbd idtJUetUi 1jhslus in lenipOie ; Egq sum-,ego suih qui deleo ihiquitdtes tuds, ei me-
ciimeh qii'ifi'.perfeciS:suhi, facle. ad facieni, "vidfcrit. mor iion erb :iii qulejm iiieihbt estb, et judicemur
Nunc enim de iis quse non comprehendimus, lo.qui (Esan mn-iM-ei 26).
tm 1N PSALMUMXXXVI ENARRATIO. 1006
,72; Grave hoe judicium,. cum Dominus.de sepos- Ai enim justorum remuneratio erit, cum judicium fuerit
tulat conlra hominem judicari. Quid enim respon- de mcritis impioruni. Sed non uno genere pereunt
deas ei, qui uniyersa tibi conlulit, omnibus leprae- peccatores. Ante tibi pereunt, si eorum potehliam et
foeit; subjecit tibi iEgyptios, ad quos hospes adver divitias non mireris : si non te niOyeat cum eos ho*-
neras', insectantes postea mari mersit. Ille tuos noribuSj liberis, amicis abundare cognoverisi .Hsec
delevit hosies,-atque subvertit, ille te ereavit el con- enim saeculi sunl, et sseeulum. saeculari subjacet
didit, ille suo sanguine te redemil; ei tu tradis te, maligiiitati : et princeps mundiiisqui sibi serviunt^
ut servias ejus inimico ! Ille tibiomnia peccata di- favet; secundum illud : Omniq libi dabo, si ptoci-
misii, et tu graviora committis ! Vocat te, in ju.di- dens adoraveris; me (Matth. n, 9); Quid quaeris ut ea
cium venies,,quid:responsurus esei,- qui nisi iterum tibi dentur, cum ipse impius qui dat, in eis diulius
tibi donei, peristi ? Ideoque yidens sanctus David liac esse non possil? Transit etiam ipse, quomodo pos-
quadam a moralitate Dei amplius se gravari, judi- sunt non transire quai contulit ? Tu modo constaiv^
cium refugit, misericordiam poscit dicens : Et ne tem.animum gere, justitiam tene, nemo le moveatj
inlres in judiciuin cum servq.tuo; quoniam non justi- et videbis, nihil esse impium.
ficabilur in.conspectu luo omnisyivens(Ps. CXLH,2). 77.(Vers. 35.)Deniqueaudidicenlem: Vidiimpium
ConGtctur.se:in tenebris sicut mortuum sseculi col- Jjj superexallalum, et elevatum super cedros Libqnii Et
locatum. Caute sieut mortuuin sseculi dixit, non transivi, el eccenon erattyidi euni in saaculo hoc:, vidi
mortuum ; npn: emm morlut saxuli. suut, qui mo- oculis corporis ; vidi eiiam, jactantem Ses et super-
riuntur in Christo ; illi autem sunt mortui saeculi, exallantem sermonibus suis, seslimantejii:se aliquid
g.iiiomnem vitarn suam quam vixerUnl in sseculo, in esse, qui nihil est. Quomodo se snperexallat ? Po^
interitu et piorle constituunt. Et ideo quasi despera- nam, inquit, thronummeum super nubes: etero sitniUs
tus ad remedium confugit di.cens : Cho exaudi me, Aliissimo(Esaii xiv, 14), Exaliat se^ ul videas eurii
Dpmine; qaia defecit spirilus meus (lbid., 7). Talis sicui cedros, Libani superexaltatas : et ipsse altai
enini judicii proposita sibi oblatione defecit, in quo sunt, et in monte sunl altissimo; Meritci ergo super-
examinanda veritas foret polius, quam misericordia exaltatse sunt, et superexaliatus videlur impiuSj' qui
cp.nferenda. ..,„.. se in illo monte constituit, de quo scripium est;: Si
75.Tainen tam pius est Dominus, ut etsi nemo ju- liabuerilis fidem sicut gfanum sindpist dicelis huic
suficetur in conspectu ejus vivens (quis: enim quam- mqnti.: Toliere, el-jaclate in mare (Mallh. xviij 19).-
vis jiistus.non obnoxius est peccato ; aul cujus talis Huic, Cui? Daemonio,inquit, a quo iste invasus fue-
est viia, ut digna judieeiur Dei simililudine ?) ulique rat ei oppressus „ quem miramini esse sanatum-.tldeo
ad imaginem elsimiiiludinem pei faclus debet, sicut Q-, cimritalemmagishabel in, Ghrjsto,-quam potestatem
fieus qui. sine peecato esl, ita et is qui ad imaginem in diabolo. Vides cedrum iri monteakissimo super-
ejns est.sine peccato esse.Q.ua ergp clignuses.t poena exallatam ; sed yenlo frangilur,sed:igniexurilUf, sed
quigratiamtanlam Dominicae operationis, et simili- vetuslate dissolvitur: ita est dives in saiculo. Fulget
tudinem divini decoris amisil ? Scd quia lnisericors quidem-splendpre quodam gratise sajcularis ut-Liba-
est, etiarasi ipse.se judicio subjiciat; justum tamen nus, nixus est mundi potentia, opibus et diviliis ex-
non judicat, sed injuslnm..J.usio.nafcit,;,qu.asicondi- sullat. Videtur libi.aliquid essej antequam dicas-
tionis fragilitale peccanli : injustum punit,. quasiqui Transiens videbo (Exod. ru, 3); Sicut enim MoysCs
delesleiur ingraluin. Deinde eliamsib multa habeas animp et mente transivit malerialia, elDeumvidil::
qperajuslitiae, noli esse impaliens ^atquearrogans, ita et tu si.transeas hiiic,; ad^Dei gratiam vestigiurri
quo prseiftiatibi justjtise in hoc sxculo existimes fia- tusementisattollenSi.videbis eum nihil esse qui in
gitanda, aut.indigpe tibi adyersa accidi.ssealiqua hac terra. sibi. potenlissimus yidebatur. ;Ideo aiiimse
conqueraris. Quamdiu eniro. viyis, certameii libi de- tuoe dicit,; menti tuse dicitDeus Verbum : Ades huc
bettir, non prsemium. a LibanOj spqnsaf ades ItucaLibano : transibis et per-
74. (Vers. 54.) Exspecta ergo vel auxiliatorem, transibis (Gani, iv, 8). Si; transeas ssecularia-, per-
vei remuneratorem DjDmihum: Et custqdi viasejus; -j U transibisadparadisum. Audiiranseuntem;.Memento
iioc esi exspectare et ejus qnem exspectandum putas, mei,Domine,cum veneris inTcgnum tu,im (Luc. xxin,.
nfahdata corisefva;re.'Ets! cdnfefafis, etsi affiigaris. 42). Audiiterum pertranseuntem •;Amen^amendico
etsi ODgriludine deMas", famen exspecta 812 D°mi" libi, hodiemecum erisin paradiso<(lbidit 45).:
•
faum, etiion ie eonfundet spes. 78. Quid est :,Ecce non erat. In principio utique
75. Veriiet t)ominus, el exaitabil le, itt kcerediiale Verbum erat. Et qui Verbum videt, qui particeps
possMds terraih. LiquelshperiOremesseieTram; riori Verbi est, utique el ipse est; quia Verbum Dei sem-
istamiii valle tefrenam; sCdiiiaih qtiaeest repromis- pef est, et sermo qui de ipso esl, non esl^: Est et
siooissetenise iii qiia qiiicunique cdiistituituf, exal- non ; sed : Est;. et manet in eo qni sequitur Deum;
tatuf a DoriiinO. '
Quiautem nescit Verbum, non est, quia non adhae-
76. Videbis'kmem cutn peiiirihi peccaiofgs; tufiC fet eiqui dixil: Ego sum qui sum (Exbd. m, 14).
• "
Mordliwe, id esl, lisu cOnsUeludiriis aC rrioris jUsiiiidmxtioli este mpdliehs.aique dfrbgam qui proi'
humani quo senobis Deus aeeommodat; etC:
b Cod. quinque Gallic, muUam habeas i« opera mid,
5007 'SANGTLAMBROSU 1008
secun-
813 Qui:autem adhsefet ei, unus spiritus est. Ubi au- i ut doctum. Interrogas qnid sentiat: resporidet
lemspirilus, ibi etvita.Ideo libi diciiSeripluradeDeo: dum litteram.percurriti hisloriam. Superexaltatus
Qui vivificatmorlubs, etvocat ed qum hon sunt,tam- videtur tibi et elevalusV*siS14 litterarii cogiles.
quamea qumsunt (Roriii iy,'17); hric est, vocat gen-' Transi ad ,iritelligenliam spifitalem, quia Lex spiri-
tes quaj nOn'efant;tarii|juain populum suurii qui erat; talis est; vides illuifi nihil esse, tum dicis : Vidi im-
erant enim patres nostfi, qivi erarit electi Dei. Et piumsuperexaltatmti: . . i ettransivi,elecce non eral;
alibidicilur:CognbvitDomims qui suntipsius (HTim. et qumsivieum, el non est invenlusiocus ejus:^Qusesivi
ii, 19) ; non'cbgnOsciteos qiii non suiit. Et Esther eum libi esse debuerat, ubi vita est: rion illum in-
ait: Non des virgamreghi lui iisqui nori sunt(Esther; veni; Non eratibi, ubi vita erat; quia morluus erat,
xiv; ll).:ReCteergo juslus dicit: Ettransivi, et ecce etideo nec locusejus inventus est. Quis enim mor-
rion erat; hoc est, vidi eum supefexaliaium- in sse- tui 16'CuS,qui riori efat, nec fuit umquam ? Nonenini
culo,anteq'uatti coiisidefarem qriianihilestsseculiiriiv fuit j qrii in litlera erat; littera eriim occidil, spiri-
Ubiautem transivi'menie supra niuhdum; Vidi quia tus autem vivificat. Quaesiviergo eum, ut invenirem:
jam non eral, qui ante erat superekaltatus irihoc '
ille se rion pra^buit, ut invenireiur; boc est, ego eum
nluhdo. < :'"" !''A'•''' ''•-- v"i volui conveftere : ille se mihi ^prsfcberenoluit, ut
79. Et tu, si justus es, transi a prseseniibus ad Ca T cbriverteretur. Feci quse erant; quaereritis : ille felu-
° ani-
quse futura sunt, ettrarisibunt tibi pfseseriiia. Cbzlum git ea; quse esse debuerant revertenlis: Denique
et ierra transibunl; verba aulem med nbn pimteribunt maiquae converti vult, Vefbuhirequifit; et cumin-
(Matlh. xxiVj35). JiisloefgO oriiriiatranseunt. Trans- venerit, dicit: Tenui eum, el rion dimiltam emh\Cant.
it impius, similis vanitati est, et dies ejus sicut uro- iii, 4 ), hoc; est, Dei Filium ,' Dei Verbum. Inju-
ira pfsetereunt. Nec solum.prsetereunt justo praesen- stum autem qui sanari noluit, quassivi eum, et nori
lia;sed etiam cum ad^eaquaj suntfiilura, inlenderit, inverii; et ideo nori illufn imiteris.
jam; istii prsetereunU Vide quomodo jristo praeseniia 81. (Vers. 57.) Cuslodiihnbceritiam,et vide cequi-
prseteriefe- Utique lemporibus David: proplietse Sy- tatehu Qui cust6dit! innoceritiarii, aequitalem videt;
riagoga'erat', Ecclesia exgentibusnon erat.: et ideiri quoniarri' qiii mundus est, Deurii.videt,'cujus virga
futuris quasi prsesentibus dicit: Behedicile gentes recta est, ct reeta justitia; ut aversetur eos'quide-,
Deuni noslrum(Psal. LXV,8). Deiride supra ait: As- clinaverint ad studia pravitatis. Boiiainnocenfia,
cendit Deus in jubilqtione (Psal. XLVI, 6). Transivit quse Deum videt. R Denique alii posuef unt: Chslodi
perfidiae verilura lempofay nonsetaie, sedmente; perfecliohem; perfectus est enim qui malitiam nescit,
et f esurrectionem Doinihi multo post saeculofuturam, nec dolum novit.' Ideo iriquit : Custodi perfeclionem;
pia fidei devotione celebravit dicens : Psdlliie Deo n quia sunt reliquim homini pdcifico. Reliquioe dicuhtur
noslro, psallite;psatliteB.egi riostro, psallile (lbid.,1); hominis de corpofe mortui, de ejus exuviis. Ideo
Quastinteresset-ipsis Christi et ECclesise nuptialis reliquiaji quia posi ihorlem hominis viderilur super-
copuisbsaerameniis, ita tripudial et gaudet. Causam essev supersunt eriini quae servantiir ad resurrectio-
quoqueicelebritaiis -expfessi), dieefis;': Regnavil Db- nerii. Opoftet eninihoccoffuptibileinduereincoffup-
minussiiper omnemlerram(Ibid.i§)'.kErgo siiiosprse- tioriem et hoc mortale induefe immoftalitatem. Ergo
tereamus, et illa prseteriisseiquse Juiura sunt, nobis niagis reliquise sunt hominis spes resurreclionis,
videntur; Ut si in navigandorterram praelereas, illani et lides conversionis, et gratia dilectionis; quoniam
qUoque videas praeterire,: et quasi a le discedere. impii non' resurgunt in judicium;vita autem Jus-
, :Ssepenautse, raaxime in tempestate, fugiunt terram; lorum nota esl Deo, et judicio Domini coraprobatur.
et tamencum eamfugiunt riavigantes, ipsa potius Huic loco pulchre illud convenilJJe%ui<E secundum
fugere videtur: a riavigantibus. Et lu si' fugias rinin- eleclionemgratiiesaivmfaclmsiinl (Roin. xi, 5).
duirihunc, et ipse le effugiet; si ;pfsetereas lerram 82. (Yers. 58.) Injusti autem disperibuhl simul;
hanciet ipsateprseteribit; :Ettu in roafi hoc nayi- reliquim impiorum inieribuni. Justorum reliquiae vir-
gas, et ih hoc sseculp flucluas; fugc terram, saxa lutes siint : impiorurii reliquise imprdbitas atque
habet, lapides habetysicut seriptiriri est: Lapides de ^ perfidiaepeccatum. Eadelebuntur, ut non sintl
via projicfle (Esai. LxiijlO). Si festiries per aerium 83. (Vers. 39.) Salus autem justqrum a Domino;
lioc pf6fundum.ad; pofliirii divinse:voluritalis , vide- non asceculo, non ab elememo. Coelum etterraprae-
bis libi hsecomnia pfaeiefiisse. Quid enirn interest teriburit. Non commilio salutem meam coelo; quia
Utrufn pfselerierintj ari' libi ea judices prseteriisse? el ipsum praclerit, quiade pluribus coelis dicium est:
80; Est et alius ihipius qui videtur ; exaitatus et Ipsi peribunt, tu autem permanes (Psal. ci, 27). Deo
elevatus super cedrbs Libani j et si tfariseas, non soli commitlo, qui permanet, qui polest peccata do-
efitj riec"locurii ejus; inveriifes. Vide mihi, scribam nare; ut protector meus sit in lempore tribulationis,
Judaicum fedderiiem sefienVveierum Scripiuraruril,' et adjuvet me, etliberet me, et efipialmea peccato-
sediion seqrieriiem; aiidis quialabiis'fedd.it^ mirafis ribus judicii sui tempore, et salyum me faciat, quo-

"aPsalterium Grsec, tp&laave«XKXIKV. Hebr., custodi tatem. Nullum, quodviderimus. . . . perfeclionem;

ihtegrhhi, id esi, iriiegriiateiii: Syr. . . . . simplicita- licet ea lectio quam niinimum ab Hebraeodissenliat.
tem. Arab.... . mansuetudinem. Multa Lat., . . iseri-
 1009 IN PSALMUMXXXVH ENARRATIO. 1010
niam speravi in eum. In ipsum solum speravij non A tuitas asseculis, etnunc et semper, et inomniasse-
vult enim nos el sibi et alii servire. Qui ipsi soli ser- cula sseculorum.
vit, liberatur; quoniam ipsi est laus, gloria, perpe-

IN. PSALMUM XXXVII ENARRATIO.

815 PR^EFATIO. confessiofit ad salutem (Rom. x, 10). Sed forte mo-

veat, quia non dixit peccatorum commemorationem;
l.*De Poenitenlia duos jam dudum scripsi libel- sed diei
ct iterum scribendum, arbilfor. sabbati, aut (sicut alius habet) sabbatorum
Ios, Primum, quia
ulile est vel quolidie veniam deliclorum precari; (Exod. xx, 8 et seq.). Quid esl autem sabbatum, nisi
futurorum, levamen prsesentium, quo Lex
deinde quoniam in illis duobus libellis adhortatio re.quieshominum
jubet opera feriari, onera deponi? Quae
poenileiitiaevel profectus est, si geratur; nunc autem sunt
graviora onera, nisi nostra peccata? Hsec depo-
quemadmodum agi poeniientia debeat, exprimendum nantur in sabbatorum
nihil enim nisi ila j} diebus, hoc est, in hoc vitae
est; prodest agere, agalur utopor- istius lempore. Septem eniin diebus bebdomas oronis
tet. In quosanctus David sequendum nobis proposuit
concludituf, sex diebus rhundus ille formatus est,
magislerium, qui ideo mihi videtur gustasse pecca-
seplimo die requievit Dominus ab opere suo', quiin
tum ut doceret quemadmodum peccatum posset abo- nostfa mansuetudine
requieseit, 816 sicut ipse
leri. Unde enim medicina, nisi de vulnere sumpsit dixit: Super
qucnirequiescam, nisi supra humilem et
exordium? Dtim prima aetas generis humani docet mansuetum (Esai. LXVI, 2) ? Absolve le ergo omni
alios quod sibi profuit, et quemadmodum vulnus suum
sabbato, et alleva pondus errorum; ut Securus ad il-
sanaverit, aliis ostendit; usus artem fecit, et segri- lius futuri
tudo magislerium. Ipsa est enim prima et valida secta sabbatirequiem perveniremerearis. Nam si
non forma- hincpeccala gravia portaveris, illicrequiem non ha-
medicinse, quam experienlia, conjectura bebis. Exonera igitur' luam mentem, rejice omnia
vit. Ideoque ab experientia ipmtpixoi primo medici
quibus conscientia gravatur et premitur, ne fiat fuga
sunt vocati , et ex ea secla cseterse derivatae tua
a ab ea usum suae hyeme vel sabbalo : vita hsec iri labore est, illa
sunt, atqiie quemdam sump- in requie. Leviorem te sseculi consum-
sere virtutis. Quid aulem est adcoliortationem hujusreperiat
poe- matio, ne oneratus
nitentise validius , quam quod sanclus propheia Da- pecealis fugere non possis. Ante
vid peccatorum nostrorum nos docuit poonitere? C cebris fuge, ut praevenias. Fugit saeculum, qui sacculiille-
non tenetur, qui se omni cura ejus absolvit.
Quis enim dedignelur humiliare se Deo, cum rex se
etiam fuluram iram, hoc est, judiciidiem. Fu-
lmmiliaverit? Aui quis dubitet affligere animam Fuge
cum tantus solvens git eam qui egerit poeniteritiam; sic enimdefinivit
suam, proplieta afflixerit, pre- Johannes dicens : Geneiatio viperarum, quis
lium lacrymarum pro redemptione peccati? Et quam- Baplisia
vobis demonstravit fugere ab ira venlura? Facile ergo
vis tolo scriptorum suorum corpore gerendaepoeni-
lentiae praecepta diffuderit (quis enim ejus psalmus fructus dignos pounteniim(Maltli. m, 7 et 8).
5. Audistis hodie Iegi quia Joannes baptizabat in
non medieamenlurnest conscientise peccatricis; cum
alibi quemadmodum impulsus sil (Psal. cxvu, 15), ^Enon, juxla Salim. (Joan. m, 25). JEnon dicitur
oculus suppliciorum : Salim ipse ascendens; hoc ha-
alibi quemadmodum conturbatus (Psal. xxix, 8),
ostenderit: ulnon soluni quemadmodum sint sanan- bet interpretalio. Qui ergo baptizari eligit, supplicia
praevidet; et ideo confugit ad baptismalissacramen-
da, sed etiam quemadmodum cavenda vulnera, de-
ut peccatuin omne deponat, ne obnoxius inci-
inonstrarei, et suo nos doceret exemplo?Quis au- tum,
tem stare se credat, b ubi lapsus est etiam fprtior) piat esse suppliciis. Et forte supplicia'prsevidetqui
tamen in trigesimo seplimo psalmo majorem vim baplizalur baptismo poenitentiae; atvero ille gratiam
doloris inteviii, et lamentabilis deploralionis ex-' D spectat, qui baptizalur in Christo. Baptismus ergo
pressit. ; Joannis, oculus suppliciorum est: baptismus Chri-
sti, oculus gratiafum. Tametsi in ^non bapiizabat
2. (Vers. 1.) Denique in exordio ipse nos titulus Joannes, juxla ascendentem baptizabat; hoc enimet
admonet hujusmodi prsecepta formari; sic enim le- istaliabet interpretatio", ul Salira dicalur ipse ascen-
gimus : In commemorationem, inquit, diei sabbati dens. Proximus ergo eratChristo, qui ejus nuntiabat
psalmus David. Plena enim est poenitentiae deflnilio, advenlum. Etenim Filius hominis qui descendit de
commemoratio delictorum; ut unusquisque peccatri coelo, ipse est et qui ascendit in coelum,ut iriipleret
sua velut quodam quotidiarii sermonis castiget ila- omnia. Sed quia qualis coelestis,'tales et coelestes;
gello, et coinmissa sibi flagitia condemnet. Sicenim el ille ascendit iri coelum, quiierrena deponens con-
docemur, dicente Domino":Dic iniquitates luas, nt sepelitur in Christo; ut Cum Christo resnfgat a mor-
juslificeris (Esai. XLHI, 26).Et Apostolus ait : Ore te peccati ad novitatem vilse, hsereditatisque consor-
a Complures mss., ci^ue ab ea succum quemdam, b Mss. aliquot, ubi lapsum videt fortiorum:
etc.
 i'01-1 SANCTIAMfiROSii -1012
tiufti; ut iiat, Sicut scfiptum est,; Oei fteefes,!€iirist'iA =6. Qriid sensefiraiiSjexpressinius. Quiiegis, elige
cohseres (Rom. vm, 17). quia:sequaris;;NuIius serror, ubi Simplexipietatis af-
i. Veraergo raedicina est gerere poenileniiam : fectiis, atque omriis fidelis est sehsus. Damnavitpec-
quae tunc legitime praedicata est, quando medicus - -caijim €hristus, suscipiendo siroilitudinem carnis
venit e ccelo, qui non exasperaret vulnera, sed ^a^ paccali, ut delicta uosirse carnis aboleret. Damnavit
naret. Bonus mediciis , qrii docuit quernadriiodumin peeeatuhi, nt peeeata riostra in sua carne crucifige-
hac terra corporis nostri remedia qusereremus; cum. -jet^.faclus pro nobis ipse peccatum, ut nos in ipso
flos nobis herbae salutaris oriretur, qui de peccato essemus justitia Dei, qui eramus captivitas mortis,
dqmhavit peccatum iri cdrhe. Ahlidotumergp facta est etprseda serpentis. Ergo pieiaiis ^estsusceptio pec-
caro, qii;ae erat veheririm ariie peceati': quia'efat.il- catorum ista,, npn,criminis.: Rer-hoc, peccatum nos
lecebfa peccatofiim. Audi quemadmodum ahtidoturri Deus aeternusabsolyitj qui Filip: suo:,prpprip. non
cafp bei fit: Verburii faclurii esl caro (Joari.i, 14); pepercit, el peccatum eum fepjt: #sse pro iiobis.
misit iiianuni ih caverriarii aspidum, veneiiurii eva- beindedainiia.yit peccatum Christris in <;arne deipsa
ciiavit, peccaluiri abslulit; id est, de peccdlodamna- Carii.epeccati, <piaejudicabili quodam vigoreet.au-^
vii jieccalum m carne, ctoritale.censoria,aodit vitia quse aniarecpnsueverat,
,5, Et ,ut Jioc possit plenius considerari, ipsuro •B et horret im.pudicitiam, quam volupiate.ro pulabat.
Aposioii capituluro receiiseanrus.. Namque ita Segregal se a Jasciviis, abdical a cupiditatibus , re-
scriptum est: Deus miltens Fitiuin suumin similitu- iHintiai criminibus atque flagiliis, propujsat avar*ir
dinem carnis peccatij Ae peccato damnavil peccatum tiam, Kjupevirililateniquamdamcarnis effeminal. En
in cqrnej ut jusiificatio Legi.s impteretur.in nqbis,ut tibiillum Christiiroitatprein, et jpsum dg peccatp
817 non.secundumcarnemariibuiemus,sed secmdum peccatum in carne damnantem. Siccurrq , inquit,
spirilum (Rom. vm, 3 e( 4), Venit efgp Dei Filius no»ntininceHum, sicluclqr, non tit qerftcmdens: sed
insimilitudine carnis jpeeeatic npnutique i.nsimili- casligq torpus meum, etserviluti redigq; ne cum qliis
tudine carnis yenit, qui yerajn carnero suscepii;. sed pradicaverim, ipse. reprqbus efficiqr{HCpr,. IX, 26
io simiiUudine carnis peccati, id: est, earnis pecca^ elTt), .__..
tricis. Facla enira erat fraude ,et venenq infusa ser- 818 7. Non superflue, ut arbjtror, eyagati su^
peritis caro noslra, earp .peccatj, Posfquam esl obr mus; qiiiaet hoc ad medicinam liominis pprtinebat,
noxia facta peccato, facta erat caro mortis; quia erat Gui;medicinae pfospiciens Deus sicnt-terram istam
rnprti debita. Hujus carnis jam reae, jam prsejudica- saiubreslierbaruro.afque arboruro.Suecosferre pr;c-
tae similitudinem .Chrisius in sua carue suscepjt; . cepitj' quibus carnis vulnera curarpnluri.ita etiam
quia etsi naluralero substaniiam Carnis hujus suspe- G prasceptis salutaribus/ replevit diviuarurn ; seiipm
perat, non lamen contagia ulla susCeperat; nec iu Scripturarum , quibus irtfirmitas anihise:saharetur.
iriiqniiatibus conceptus, ,et natus est "mdelictis, qui Itaque quamgfaveest, ui roujia auimalia medicari
non ex sangiiinibus, negue ex yolunlaie carois; he- sibi noverint, et vulneTibUssuisherbas salubres re-
queexvoluntale viri; sed deSpiriUisancloDa.tusex . quirant, deligere nou refuieiii; et liominumiiidu-
Virgine esl. Quid firgo est; De peccatqdqmnqvitpcc- stria non requirat, quibus etiam medicus-esi missu.S,
^ntum in mrne? Utrum de simililudine carnis pec- qui medicitiaesalutaris in veterilirisScriptiuis semiisa
&ii; an quiapeccata nostra Ghristns« non usu, sed. denionsliarei, et nova ipse defereet? Quani niuUa
flualiiate suscepit: non cfjroine, sed suse misericor- itaque saiubiia sunt, quai noxia perfunctorie judi-
dise*acramentO:;:.et jieccatum pro nobis factusest» caritur? De ipsa terra sumainus exempia;
.qui peccatum ipsenonfecit? An vero quia eiiamde 8. Serperis alit verienum, morsus noxios habet ^
ista carne peccati, hoc est, nostra bac.obnoxia et Vulncral carnem; sfed in ipso quoque ejus venena
prsejudicata damnavitpeccalum in carne, docendo aiitidbtum reperies, si fequiras. Denique caro ejus
.quemadmodum in carjre positi non s.ecuiidumcar- fexuritiir, ciijus pulvefe theriaca conficitur, qua ve-
nem ambulemus, sed^ecundum spiritum? Peccatuni iierii.vis consuevit hebetari, ut hoeere non possil.
quippe est secundum carnem arobulare; quia Iuxul-,I> Nbn terfa ergo in vitib , quse scrpehlem generat;
et voluptatibus-, et lasciviis, et carnis cupiditatibus sed ille qui nescit cavere serpeniem. Ipse serpeiis
vivit, qui secundum carnis sapiejitiam conversatur:; polest tibi prodesse, si inlelligas; ipimo sirnedici
sapjentia enim carnis jnimica est Dep ; uri.dequi in p.raeceptarion.sperjia.s.Imitand.um disce quenr pulas
earne sunt, Deo placere upu possurit, Idepque pec- #sse fugiendum. JEslote,iiiquit,.ftS'#Ji sicul scrpenies,
.jcalun^,,4a.ninat..'de;.|^caio.^,gu|. se a carn.is yjliis et.Mmpticessicuicqlfimbm.(Matth.x,-16),Serya capnt
;apluendo,:secundum:spji-iiumyiyitj tqlus Deo dedi- tuuiii sieutsprpens; e.t.sj laceratus totocprpore fue-
tris/.et eoeiesiibus intentus\praciilis.: proptef quod ris, r.eviviscesvGaput ijium Chrislus esl, quia caput
Ciiristus advenit, ut npn suaro , id. esl carriis, sed ipse est viri; si servayeris fideui, efsi raprtuus fueris
/Dei faceretvolunlatem. Siquis efgo illum sequatur, sicut serpens.', et turesufges. Jmitare,serpehlem ,
ut faciat quse placent J)eo, et carnis suae cpmprimat qui exteriprem suum exujt, ut remoyejtiiranterior :
appetentiam, imiiator est Chrisii. imitare serpentem, qui venenum suum evomit. Bea-
a Quinque.mss. non usu e( qualitate :
suscepit, nec crimine; sed suw misericordicesqcrqrneiito^etc,
1013 IN PSALMUMXXXVII MARRATIO. Wii
lus et lu si cogilationes tuas maias «vomas, et mali- Ai dicatuf de te : Vox audita est in Rama, fleius ei uin-
lise tuae venena deponas. Celebris sermo iest, et latus niullus, Rachel plorans filios suos, et noiuit con-
scriptorum auetoritate robustus , serpeniem aquis soiiiri, quia hon sunt'(Jerem. xxxi, 15)'. Raeliel Ec-
appropinquantem sibiio sibi feminse anguis sponsare clesia est, in qua benedicitur piebs Dei:: Ipsa pro ie
concubitus; illam propria! consulentem saluli, ea fleat, ipsa tua peccata deploret, et fleat plurimuni;
spcndere lege petitos coitus sui usus, si serpens ve- utconsolationem facilenon adroiltat, quemadmoduiii
nenum evomat; caplumque obedire jussis, arma de- qui plurimum dolent. Ideo cOiisolaii seTioiuit; quo-
ponere, ac proprii more conventus caput ori ejus niam qui eras, esse desisti. Sed bac perseverantia
inserere; atque , ubicalescere coeperit consuetwdo, doloris et fletus emereaiur ul dicat: Filius meus
seu naiurse quadam violenlia , seu libidiuis ardore mortuus erai, et revixit: perierat, et invenlus est^Luc.
feminam stringere ora, morsusque libidinis osculis xv, 52). Aul forte consolari se noluit Raciiei in fl-
premere, atque iia capui serpentis abscindi. liis Judseorum; quia non sunt, quos ntique ideo ge-
9. Norrnein natura serpentis mysterium fidei re- nuerat, ut essent. Et ideo non admisit consolaiio-
cognosces ? Serpens ille paradisi prior feminam ad nem, occisis parvulis ab Herode; quia nec in ad-
culpaeadulterium provocavit; sed ubivenenum ejus ventum Jesu crediderunt, mensuram sceleris adim-
effusuin est iu hunc mundum , soboles illius feminae J_.pientes, ut et parvulos iuierficerent, ut infer eos et
circumventione parenlis, et fraude multa serpentis, filius Virginis necaretur. Ergo Ecclesia Domini in
armis eum suis exuit, el caput illius amputavit. Quod Judaeis consolari noluit, quiaiion sunt: in Ciiristia-
si venena praevahierini, et peccatum inquo est acu- nis aulem qui ex nalionibus congregati sunt, epu-
leus morlis irrepseril; :utere inedicorum exemplo , latur et gaudel; quoniam coeperunt esse, qui non
ut libi serpens vcl sero moriatur. Conteras ejus ve- erant.
nenum, corpusque comiuinuas , et admixlum saluta- 11. Misisti ergo aquam Jordanis, aquam gratiae ;
ribus succis noveris temperandum; ut non soiuro hoc priiiium bibe : misisti aquam lacrymarum ,
vim suam ct virus araittat, sed eiiam fiatremedium aquam poenitentise; hoc secundum esl poculum , ut
de veneno. Moritur autem libiserpens ille intelligi- prirnum repares. Bibe aquam de luis vasis, biiie
bilis, si tu moriaris peccaio, et libi tua peccata mo- aquam de tuis iietibus, ut dicas : El potum meum
rianlur. Sjc eonterilur ejus venenum, si te lua facta fletu temperabam {Psal. ci, 10). Fletus ergo tuus ,
eompungarit : sic omne virus ejus aboletur, si toouis potus est luus; et lacrymae luse, cibus est luus. Fue-
operibus tegas, et fideli confessione@19 lemperes runt, inquit, niild iacryma mempanes (Psat. XLI,4).
crimen admissum. Audi quemadmodum vifius dra- Si lacrymae panes , habes ex pecealo iniquilatis ci-
conis ipsius conteratur. Conlerat, inquit, Deus Sa- (j bum conversionis, secundum illud ^juod legis in
tamm sub pedibus vestris (Rom. xvi, 20). Conlere Evangelio : <Quoniamcui plus dimiltiiur, ptus diligit
primo cor luum, in quo eratdraconis cubile; ul non (Luc. vn, 47). Undesaepe videmus aliquos qui anie
inveniat ubi possit habitare : eontere draconis car- negligentes fuerant Christiani, peccato aliquo >cora-
nes : ^arnes ejus peccata fiostra sunt. Ideo tibi dicit misso, fieri diiigentioreSj et ex illo per poenit$ntiani
Deus : Epulaniur in eo gentes (Job. XL, 25). El infra evadere 820 solere perfectos. Sicut jgitur ex pec-
ait : a Prmcurrit mori : Cames aulem corporis ejiis cato conversio, ita remedium de veneno. Audi Iroe
sunt adhmrenlesei (Job, XLI, 15 et 14). Sicut enim remedium : Juslus in principio sermonis uccusator est
sancti, eorpus Bt membra sunl Christi; ita pecea- sui (Prov. XVIII,47). Venenum , peccatum esi; re-
torcs qui peccatum non deserunt, sed peccato inhoe- mcdium, accusatio sui criminis : venenum, iniquitas
renl, corpus draconis et membra sunt. Ideo nos est; confessio, remedium prolapsionis. Et ideo vere
Christi corpus epulamur; illi autem corpus epu- remedium de veneno est, si dicas iniquitates tuas ,
lantur draconis : nos cpulanrar , qui Christo adhaa- ut justificeris.
rere contendimus, remissipnem quotidianain et ve- 12. Sed jam psalmum adoriamur, utipse nos do-
niani peeeatorum; ilii autem qui peccatis quolidie ceat :quemadmodum agcnda poenitehlia sit. Itaque
peccata connectunt, cpnlinuationem flagitiorum epu- '.D sic incipit:
ianlur et icriminum. .'•.
ENARRATIO.
10, Gontere igitur has carnes, et super eas con-
tritionem tui cordis asperge : deinde mitte super 13. (Vers. 2.) Dmnine, ne in irwlua arguas me; ne-
omniaea Jordanis aquam. Jordanis enim descensib queinfurore luo torripias me. Qui pcenilentiain agit,
et ascensio est, quoniam qui in fontem sacrum paratus «sse debet ad opprobria perferehda inju-
desceriderit, et adscendit; ut qirse superiora sunt riasque subeundas; uec commovcri', si quis ei pec-
quaerat. Descendil enim in mortern Chrisli, qui cati sui crijiven objiciat. Gum enim ipse accusare se
baptizatur in Chrislo, et in resurrectionem ejus debeat, quemadmodum alium non sustinet arguen-
ascendit. Si autera jam baptizatus errasli, mitle tem ? Quod si ab homine argui timere non debet,
aquam lacrymarum, non mendacem, sed veram; Ut quanto magisa D.omiuoDeo suo, cui omaies eiiam in
de profundo clames ad Dominum Deum luum , el iis qus?.sunt occulia, peecamus; cum praesertim con-
a Sic omnes mss. ac vet. edit. Rom. vero, prwcur- Ipjrporfev «UTOV tfixu iwcidsw.,aut, ut Aquila, ivlx-r
currit mors ei. Nimirum ex LXX, aptrd quod legas P-t-K.
 1015 SANCTIAMBROSII 1016
demnalio praesentium, absolutio fulurorurii sit. Qui Aque, qui nescit errare; nori miseretur, qui erroris
autem non condeninantur in saeculo, cum hominibus est pariiceps.:
non flagellabuniur. Vse mihi! side me.dicalur : ha- 15. Nec fefellit sanclura David fides sua, sed in
bet mercedemsuam (Malth.yi, 2). Si bonum faclum ipsa qupque offensione gratiam divinae miserationis
hac coridemriatur sententia, quanlo raagis crimen emeruit. Nam qui proposuerat mortem triduo exer-
gravatur? Nara si misericordia facili jactata ser- cere in lerra, ne unum quidem diem passus est
mone, fructu fraudalur aeterno, quanlo magis iniqui- praelerire; sed ad horani prandii libenter indulsit, et
tatis pcena acerbi fenoris.accessione differlur? Ergo (ut verbo Scriplurae utar) habuit pmnitenliam super
qui. poenitentiam agit, offerre se debet ad pcenam ; matitiam (II Reg. xxiv, 16). Yide quomodo te Scrip-
ut hicpuni.atur a Domino, anon ad supplicia aelerna tura horfatur, ut et tu pcenilentiam nonrefugias, sed
servelur: nec expectare teropus, sed occurrefe di- sequaris Deum, quem sequi debes. Bene addidit, su-
virise indignalioni. per malitiam; quia videtur omnis dui-a esse vindicta.
14. Vide faeta David ejus precibus convenire. Ideo etdies judicii, dies dicitur mala, de qua bealus
Offenderat Dominum; quia numerari jusserat popu- est qui per Deurn liberatur; ut scriptum est: In die
lum. Confessione prsevenit Dei nuntium , peccasse mata liberabil eumDominus (Psal. XL,2). Etdixit, in-
se valde, et nimis stulte fecisse commemorans : non ;[i quit, angelo Dominus ut ibi parceret. Vide autem
quasi admoneret oblitum , sed quasi urgeret moran- quia quarido vult Dominus ignoscere, dat gratiam et
tem; ne diutius commotiouem differret, offensae. fidueiam deprecandi. Et vidit David ferientem ahge-
Peccavi, inquil, valde, quoniam verbum hoc feci lum , et dixit: Ecce ego sum; ego peccavi, el ego pa-
(I Par.xxi, 8); et nunc, Domine, deleiniquitalem slor male feci, el isliin hoc grege quid fecerunl? Fiat
servi tui. Quomodo auiem deleaniur peccata, audi manus lua in me el in domum patris mei(l Par.xxi,
dicenlem : Soiulum est peccqtumejus; quia recepil de 17). Si mandaverat Doniinus angelo ut parcerel,
manu Domini duplicia peccata sua (Esai. XL, 2). Non quomodo feriebat adhuc angelus; nisi quia Dominus
ergo penitus sibi peccatum remitti postulat; sedmo- etsi vult ignoscere, vult rogari, <= et ut rogetur, ope-
defata solutione deleri; hoc est, ut in futurum ejus ralur ? Nec vidissel hoino angelum ferientem, nisi
memoria deleatur. Denique quasi inlerpellanlis voce Dominus ejus oculis angelum revelasset. Unde et
conventus Dominus, ne yindieta commissi protela- Elisseus dicit : Doinine, aperi nunc oculos pueri hu-
retur erroris, misit ad eumbNathan prophetam ; et jus, ul videat. El aperli sunt oculi pueri ejus, et vidit
ille venil ad regem, et dixit ei: Quid fieri velis, elige : montemequis repletum et curribus in circuitu prophc-
triennium famem super lerram : aul tribus mensibus tm (IV Reg. vi, 17). Nec te moveat quod persona vi-
fugere te a facie inimicorum tuorum, el iltos perse- ( l lior servuli, quam prophetae vel regis; quia Vilioret
quentes : aul triduo fieri.mortem in lerra. Et nunc equorum et curruum species, quam sanctilas ange-
scito, etvide quid respondeam illi qui misit me (I Par. lorum.
xxi, 11 et 12). Vide docenlem Deum qua modera- 16. Etfortasse aliquibus perfuriclorie legentibus
tioncejus indignaiio leniaturi si rion penitus verbera durum videatur quod David ille humilis corde atque
reeusemus; sed qualitatem levandi, noh evilandi mansuelus, qui parcebat inimicis, morleni magis
suppliCii postulemus. Tria proposuit, ut quod mo- populi elegit, quam suam fugam, aut faraem super
deralius putaret, eligerel. Vide etiam quemadmodum terram.Famein.populi vitavit; quia gravior morte et
ad poeniteniiam provocat; ul nos offeramus injurise : omnibus suppliciis habelur, quam sequitur etiam
eligere jroenam mandans, ut in ipsa poena electipnis peslilenlia, quae coelum contaminat, mortem acervat.
quiedam prserogaliva servetur,821et re 0 suo blan- Suam lugara non poposcit, propter illud; quia pro-
diatur hoc verbo. Et dixit David ad Nathan : An- phela pro populo deprecari poterat, sicut facium
gustim mihi sunl in his tribus : sed magis incidam in est : populus pro propheta intervenire non poterai.
manus Domini, quoniam magna est misericqrdia illius, Scriplum est enim : Si populus erraverit, sacerdos
quqmin hominum mqnus (l Par.yxt, 15). Nuinquid orabit pro eo ;,si sacerdos erraverit, quis rogabit pro
donari sibi poenam poposcil erroris ? Quod si fecis- I >eo? Et tamen ubi vidil occidi populum, ipse se an-
set, impudentiae nolarelur, qui moderationi divinre gelo 822 ferienti oblulit; ut ipse potius pro populo
fuisset ingratus. Nam plurimum suffiagratur reo ve- Jeriretur, Plus esl quod necipsa penerrUus specie
recunda confessio'; et poenam quam defensipne evi- morluorum gladio se oblulil, quam si sermonem pro-
tare non possumus, pudore levamus. Elegit non positse conditionis ,optasset, In eleclione itaqiie ra-
quod a flagello esset immune, sed quod moderatius tionem secutus est, in dolore pietatem.
judicavit; ulDeilenilaiimagis, qui nossefignoscere, 17. Vide auiem Domini gratiam, quod et ipse a
quam horoiiium se committeret poteslati, qui iiien- proposita conditione deflexit. Numquid aliquod mi-
suram ultionis frequenter excederent. Miserelur ita- serationis est crimen; quia plus minatur, et minus

a Plures mss., non ad supplicia futura servelur.
1 Rom. edit. hic et infra reposuit e sacris cod.
, Gad. Verura cum aliaeedii. atque mss. in voce ,_Na-
than, conientiarit, apparet memoria lapsum fuisse
Ambrosium. quem auctoritate propria emendare re-
iigioniesi.
c Edit. offines in corpore, et ut rogetur, horlatur.
Vet. autem in margine, cumqne illis cuncti mss. ^ et
ut rogetvr, operalur.
 1017 IN PSALMUMXXXVn. ENARRATIO. 1018
exigit? Qui in remuneratione praemiorum sua pfo-. t__.mine(Psal.xcm, 15)!Npn enim Deus passioni patei,
missa cuslodit, in exactione poenarum praescrjptum ut irascalur, cum sii.impassibilis; sed qnia vindicat,
remordet. Cumirascitur in reum, differt: cum mise- videlur irasci. Nobis hoc videlur; quia ipsi cum
retur, properat, ul absolvat; terret, ut corrigat; ad- commotione vindicare consuevirous.. Plerumque ta-
monet, ut emendet; praevenil, ut ignoscat. Unde et men et homines inveniuntur cum vindicant, non mo-
alibi ait Propheta de Domino : Calix in manu Domi- veri; sed summa palienlia celebrare -vindiclam ,
ni vini meri plenus est mixlo.... verumtamen fmx ejus exercere tormenta. Cur ergo mireris in Deo^ si hoc
non est exinanila (Psal. LXXIV,9). Ad terrendum ple- inlerdum in homine recognoscas? Vindictam autem
nus esl calix, ad feriendum non est exinanilus. Ple- iram esse supra diximus. Denique usus habel, ut di-
nus erat calix, cura mors per triduum mandarelur: camus de quoquam punito, quia iram incidit legum:
sed oceurrit misericordia Dei, lenuit manum Angeli, non quia legum iram, sed quia legum severitatem
priusquam calicem istum exinanirel. Ut scias aulem incidit. Sic et alibi de decem plagis iEgyptiorum ait:
quia calix poena vel gladius esi, audi dicentem: Misitineos iram per angelos malos (Psal. LXXVII,
Accipecaiicem vini meri hujus de manu mea, el po- 49), id est, vindictam; lex enim nescit irasci, sed
tionabisomnes genles, ad quas ego mittam le : el vo- scit legum minister. Nescit ergo irasci qui auctor est
ment, etinsanient a facie gladii (Jerem. xxv, 15eJl6). B
; legum, cui lerrendi est volunlas, non puniendi. Imi-
El ad Hierusalem dicitur : Bibisli calicem irm dema- lamini ergo, imperatores, exemplum divinum; ut
mi Domini; a calicemenim ruinm bibisli, el exina- sitis in statuendis legibus severiores, in exigendis
nisti, nec erat qui te consolaretur (Esai. LI, 17). suppliciis misericordes. Severilas legum insolentem
Hierusalem mensuram bibit, quoe supra mensuram resiringat audaciam, misericordia principum reos
peccavil: Ecclesia Cbrislianorum calicem irae exina- subtrahat poense.Recognosciligilur Proplleta culpam
nire non novii, sed exinanilum unguenium : propter suairi, videt vulnera, ciirari postulal. Quisanari vult,
quam se Christus exinanivit, ut ubique fragraret. argui non reformidat: sed non vult argui iri furore,
De manu Domini hoc munus accepit: poculum au- sed in verbo Dei. Verbum Dei, sanitas est. Sic enini
tem rnorlis ignoral. Duos calices lego, unum mortis, legimus : Misil Verbum suum, etsanqvit eos (Psal.
alterum vitse. Mortis calicem suo Christus exinani- cvi, 20). Non vult erudiri in ira ; sed in doclrina ;
vit in sanguine; et novum calicem ministravit, ut ut si medicum roges, ne secetvulnus tuum,- sed me-
dicamus : Caticemsalutaris accipiam (Psai.cxv, 15). dicamenlum apponal; urget medicamento, sed non
Novi calix est Testamenli, qui in remissionem effun- secat. Denique est dolor, sed non supra mensuram
ditur peccalorum. Effunditur hic calix, & et feex doloris : mordet, sed non cruenlat.
ejus non invenilur, quia mundat omne delictum. , |C 20. (Vers. 5.) El addidit : Quoniam sagitlm tum
18. Diximus quemadmodum in ulciscendo infle- infixm suntmihi. Eadem videtur dicere, quoe sanclus
CtatDominus commotionem suam:dicamus quemad- Job; sed diversa sunt. Nam et ille ait : Sagittm
modum in remunerando praeveniat nostram precatio- enim Domini in corpore meo sunl, quarum furor bibit
nem, et doceamus exemplo. Audi illura ex duobus sanguinem meum : cum incipio loqui, compungunl me
lalronem diceniem Domino : Memenlomei, Domine; (Job. vi, 4). Ille de vulnere sui corporis querimr; hic
cum veneris in regnum tuum (Luc. xxm, 42). Re~ deploratanimoe suocvulnera. Et foite Miicagit poe-
spondit Dominus : Amen dico libi, hodie mecum eris niientiam de peccato : ille causam agit infirmilalis
in paradiso. Ille adhuc rogabat, ut meminisset sui, humanse; et quasi noslrae imbecillitalis assertor.ad
cum venissel in regnura suum; et Dominus cum non- remedium operis auxiliuro Creatoris exposcit. Hic
dum venisset, ei jam regnum coeleste iribuebat. igitur precatur, ille patrocinatur. Ideoque vehemen-
Quam velox misericordia! Tardius votum precanlis, lior bujus est dolor; quia animae vuliiera^graviora
quam reniuuerantis est praemiura. qtiara carnis suni. Ille dicit sagittas Domini in.suo
19. Ideo ergo David nioderalionem tenuit, non esse corpore, iste deplorat iniixas; illius sanguis bi-
remissionem oravii dicens : Domine, ne in ira tua bitur, hujus effunditur; ille couipungilur, hic vulne-
arguas me, neque in furore tuo corripias me. Furor ]D raiur; illum manus Dei teligit, super hunc grayi
graece 6UJ/.6J diciiur, et iroe impetus. Hoc ergo Lati- pondere confirmala est;. hic: animaro suara deflet
nus voluil exprimere : Neque in ira, neque in ipso illusionibus esse completam, ille suuni corpus: ulce-
impetu irae arguas me, aut corripias. Correptio au- ribus. Manum autem Dei, virUilem inlelligirous pu-
tem, eruditio est. Ipsa graece dicilur iralSsvo-i;,de qua niendi. Haecmanus regem /Lgypliorum propter Abra-
dicitur : Bealus homo quem tu erudieris, 823 ^o- hse injuriam ob tentalam Sarae pudicitiam flagellavil.
a Duo mss. ac vel. edit. in margine, caiicem enim nagoga totam exhausisse hic declaralur.
irm bibisti. Hebr., calicemenim vencni morliferi, vel 1 Rom. edii., et fmx ejus noiilinanitur. Alise cum
ut Grot. vertit, poculum horribite. Chald., poculum mss.... rionirivenitur. Melius, cum hic aperle signi-
malediclionis, bibisti. Et post non multa Rom. edit. ficeiur calieem novi Tesiamenti feculenlum non
sola, Hierusaiem supra mensuram bibil, quia, etc. esse, sed purum ; ul pote qui nullam criminis macu-
Miiius bene; siquidem videtur Ambrosius ad id re- lam non eluat.
spexisse, quod locus Esaise sie habealur apud LXX c Vide priores duos libros de Interpellaiione san-
T6 izozripiovyap T,«f'Kziitjsois,T6XOVSU TOOSUUOO £|S- clorumJob et David.
k«t, etc. Nam wivSijgenus meiisiiroe est, qiiam Sy-
4*01*9 ^H /-SA^Cfl AMMUJSH/'-.' im
Hsec panus ffigyptiorura currus, equos«tbPpiilos _K rajidi ^efmisit diabtflP potestatem. Dehiqiie si riiaii-
.RwbWraarisdemersit pfpfimdOvtefeffianris meriterri des, pWris sefvulus Vfifbereiiif:, rionne etiamsi ab
grAyavitregiSSaUl, ut^raliarn sui^orisefvatorisodis- adstanie alio csedatuf, a te dicitUr verberaius ? Esl
sel; et pro pfaevaricatiorie coelesiis iropefii iiesertus et illa •TSiim\p,uia ©omirius ideo dal teJitatofi polfi-
asocilsytefeeihptis quOque filiis desfitutus, viclusab stateroi Ut-boriiinum in tentatioiiibus probelur affe-
liosti%us ^quo*speciaculO wilril; est defofmiusregi) cius. Ideo fjtperseoUtio,;iit fides luCeat, virtus excel-
gladium.iri sesiiuin ipse «onVcrtefet, "ne captivus lat, niSris InterJia omnibus manifestetur.
senex viveret filUs et regup superstes. Hanc manum •22. Ergo teiitaiio quasi sagitta-penetrat interiora
David in seipso expertus et tiberis, •alterius ince- liofninjs, et quasi gladius Dei, qui seruiatur interna.
stuni, aitefius parricidium deploravit, :et 824 (^11^ Giadius autem verbum rest Dei validura, et acutius
pio .patri gravius »st salutis suae exitiis^ .simui oppfo- omniigladio acutissiino : de quo -gladio audi dicen-
bria sobolis\fiipieiatisdeflevii exddia.': quprum aller tem MariaeSimeonem -. El tuam ipsius tmimam pef-
ad iiiicestiim' 'accerisus de igermanitaiis iaffectu, alier transibii gladius; ut reveleriturmullorwm cordium cor
ad: parriciaiuffl armatus est slludiPcastitaiis. Vide giiqiiones (Lue. ii, 55). V.erbo eiiim Deiomriia feve-
£[uemadmoi3um'iliosin gravis^imis criminibus eoh- lantur, in cujus fiohspeclu nuda et aperta sunt Pm-
fihia lusere virtuiuro. Utinam aut ille sororem npn B nia. ° Animaipsavidetur, meduHoe823 interiofes,
amasset,-aut, hic >non-vindicasset! Ad ppstremum et cogitatioriesque manifestso sunt: nec uila postfemo
ipse patrise ifiiiibus pulsus a ifil;io, fugiebal hostem, est cfeaiura, ut Scfiptura dieit (Heb. iv, 12 et 15),
quera optabat haeredem ; metuebat vincerej me pie- quae se -a eogjiiiione ejus aiiscondat. Ergo vendamus
tatjs disperi.dio.vinceretur. omriia, utverburo emamus, ipsumque in riosiris vis-
, 21;. iSedferie .aliquis dicat : QuPmodo jri parricir ceribus fficondamus.
dipjjVjeJiii jriegslu irianus.fuerit Dei, Cumopus Mlud 25. Ipse postremo diabolus testificatur, quia om-
injmiej;s.il ? sGognoseamusSgiluf qtaoniam«t ubi dia- nia dalliomo qtiae liaTietpro ariima sua, riiec dignum
bplus •yiUinerat,sagitlse Domii.ti vulherare dicaritur. illud pretium toliiis patfitiionii pro redemptiohe
NempAsic legimus, quod cum in concilio angeiorum unius aniniae confitetur. Quid parcimus paiririionio,
saji.ctum Job ser-vuhim suiim iDomihusiCottv.ersusad quod ©iipse diaboluSvile judicai pro salute. Parum
di.abolum prsedicaret (Jobi i, £ ,el _se_q.): iutui'ereiur dixi pro saiute, parum esse et proerrore tesmtur.
jiiyjdius, et humani ^pneris aaVfirsarjus$auseniiri D.enique, hmc omnia, inqait, libi ddbo, si prqcidens
inferJoris.iSubslaniisc vjrj, a ,cpn;deirijiaiiQejus fist, adomveris me (Matth. iy, 9). Nec solum diviiias
qui de statu superior.e dejectus esi) rfisppnderitidiar: mrindi, sed etiam honores el regna monstravit. Si
bolusiiquia non gnatis JiofrDrimfnuni venerareltir, Q tanto consiat, utdiabolus adoietur; quariium Chris-
qui nutu ffieiomnibus abundarfiX.Sed mitie, inquil, t-ianus debet offerre, ut cum Ghrfeto resusCitetiir?
manuih luarii, vt lange jomnia qam habel :videqmus Sed diabolum dimiliamus -quasi iiifcum emissio-
si.rioninfaciem te benedicat{Job;%_11). Et Deus<po- nis in desfei'ium; neque enirh fidelis-'assertor est
tfisiaiem sdediidiabolo, :ul raitleret jiianum suam in veriitatis; etsi aliquando traiisfigurfit se in angeiUm
oriin,ia:qriseliaber.et Job. «Quibusgestis, curii sanctus Ij.icis.
Job iirirnobiiis in sua fbniitudisie pfirniaueret-, qpa 24. Abund.antnobis dfvinaruni iestimonia scriptu-
non«stmotris Job aut iniefitu filiorrim, autdispen? rarum, iquibiis instruimur nihil esse in bohiiiie ipre-
dio facultatum: i iteruni Domiiius ad djabolum idixit^ liosius fide, nuilum tanium esse patrirnonium, quod
ilfedens>ei;;quodidissipasseioniriia quceliabtierai lobj satalis nostrse atque animse preiio coriferatur. Fide
filios ejus intereniisset? ipsum' tariien nequaquarii Abrahalro patfiam suam reliquit (Gen. -xii, 4 et seq.),
moverfiide virlutis stalione pptuisseii Et Hle respon- et lerrarri, ei proximos eliam quos videbai; et erim
dil-: Qumcumgue habet liomo, pro anima ma dabil, quem non videbat, tanquam adspieiens sequebawr.
Sedniitle,: inquit, manum iuam, *l tange cqrnem el Moysesquoque animse suse prelium itiajus oriinibus
ossttejm^Abw, i et5)i Et accepitaterum ;potesta- jEgypii divitiis sesliriiavit (Hebr, xi, %%). *Quid de
lem, ut imiiteret manum suara in corpus ejus ? lamen J) viris sublimibus loijuar ? Raltab meretrix (Josue u, 4
nt lanimain ipsius custodiret. Et perfudit ulceribus et seq.) alienigena illa de soecuio, tataen -animam
sanctum Jpb (Job-Mx,21), ubi est egressus a ©omi- suam non s-aium cojitemptu omnium «quss''habebaty
•nof Advejftimus ergoiquod mahus Doroini Jolicatuf, sed eiiam vitae periculis putavit esse redimendaai •:
ubi iest hpminiSi'-diabplp infestahle, teiiiatio; .Siqui- quse expJoKitOEesJesu Nave civibus suis quaerentibus
deriilerJob inariiuirtD.oniinidixii fessequaese tetige^ den.eg#yits et hostes patriie, legaios tanieri fidei, ma-
rit (Job xvi, 12), el sagittas Doniini essc memoravit luit occultare quam prodere. Non eam minae civium,
sagittas piratafum; Et iradidii, iriquit, me in m.ahits nori belloruin pericula, non jncendia .pairiae, non
injusti (Ibiql,., 14|..Jpse itaque b absPiyjt, qjija cpjii supruro discrjjnina terruerunti. Disce v)r, djsce
diabolus vuinerat, Domini srint sagiuae, iqui vulner Christiane^ iquomodo yerum Jesiim sequi sdebeas;

aRom.. edit. delraxerat hasvoces, subslaniimviri. dsenionis esse coridemnaiioneiri.

Nririsafis cbhsulte; nec eriim hiCsighajtuf aliud, nisi * Ahsbfvit, Id est, CPncludjt ac evincit.
laudem Job viri, cujus erat siibstarilia ac riatufa In-
feripr, quam substanlia ac natiira dsemonis, ejtistiein
1021 IN PSALMUMXXXVII IENARRATIO. 1022
fjuando femiiia epntempsit omnja siiai, et Jesinn ii) A tur, ignoscit^ietsi perciitit, «ajiat; etsi iradit in iiite-
fi.gura.prflpj.ersimililudjjiem nominis estsecula. Undfe rilum carriem, spirjtum salvat. Holi eiigo tjniefe cafi
praeclare, Salompn dixit : PiiMJirc viri , redemplia nis ihfirmitatem^quia saiictiis crim infirtiiatur, poieii-
aninw ejqs {Prov. xui, 8). Rpdinie firgo animam liorest. ., ' '•'. ' <"''}• ''•
tuaro..Vilis est peciinia, sed fii pretipsa per fidenil 27. Quid autem est quod ait! Nori estpax osstbus
vilis est cum conditur, preliosa cum dispergijur; sip meis a fade peccalqrum meorum? Quae stfni ista OSsa*
eniro scriptum est: Dispersit, dedif pquperibus: ju^ ulruni animse, an corporis? Sed nomtariia esset do-
siitiq ejus manei insmculum smculi (Psqi. cxi, 9). k>ris cura corporei, ubl etanima laborat; euirisaricii
25. Si igitur taljs fueris, «ut possis contemnere. sit yeilecarnem propter animam flageilafi; sicut se
non solum pinnia l.ua; sed pliam ipsam carnem tuam flagellabat et Paulus, ne ejus reprobaretuf asseflio.
pro justitia, qua nulla pptest lociipletior esse ppsr Suntquaedani inlerioris ossa hominis, sicutetmem*
sessio (ppssessio epim pretiosa, homo mundus) ej,si bra sunt caetera^ «culi meriiis, et riares ;'sicut Job
fluniina le superiora concluserint, transis. Mam elsi dixit: Spiritus divinus qiii est in natibus meis(Job.
dederit tentandi lui Doininus poiestaiem, majidat xxs'ii,5).Suntfirgo et ossa, quibuscteritatjsquaedam
tamen diabolp ut aiijnjam tuaro ipse custodiat ;,sepun- compago ibrmatur. Undeet Adam dixit^decoiisorie
dum quod scrjptum est: Qi deUntas inimicum et de- R cliarkatis, ei cohserede gratise vitse : Hocriunc os de
fensorem (Psql, yin, 3); tenlatenim iii adversarius, ossibus meis, el carqde came.mea {Gen. li, 23). Quod
defendit ut servus. Scriptuin est enirn : Et volel i?bi Apcsioius inlerpretatus ait : Sacramentum hbc riia^
unicornuus servire (Job, xxxix, 9). Servit enini, qui gnum esl_: ego qulem dfoo in Ckrislo et in Ecctesia
npn ex vplpjjtate sua qupd ppfai,exsequiiur; sed cx (Ephes. v, 52). Ghristi aiitem fitEcclesise sa.cfamen-
necessitate mandatis irnperialibus inyitus obtempe- luro flon .carnrile, se.d spiritale esse quis dubitet; cum
rai. Vide altiludjnem Chrisij, quemadmodpro retor- bonus quisque in ipso conjugjo non jeariiis j sedvif-
sit iri diabolum maliljse suae preligm. JJIe nps epgjt, tuijs decore leneatur-: fiti mores diligat in uxore,
quod odip habemus, hoc facere: Non enim quod vqlq, . npji usps ? Dfiiiique aiidi, quia nouieeuiidum carnem
hqc ago, ut Apostolus dixit, 326 wd au^ odi, 'VW loqukur, sed spcueduni yirlutem inieriorem '•:Nori
facio (fip.m, yii, 15). Retorsit iu illuui Dominus, ,ut est qbscpnditum os nmim, quod fecistiin absCondUo
et ipse plerumque npn faciat quod vjilt j sed qupd (Psql, cxxxvm, 15)* Yirlus itaque noii caro est, quse
odit, hpc fapiaf, Denjque animam quam vultexpu- Dei Palris jipyit abscondita.
gpare, custodit. Nps cprruplelam cariiis cpnderona- 2^,: Ergp npu est pax anjrnae i1rluiibiisv quapdo
raus, et sequimur; u.t illa vidua quse proniissajn a»le ocuips npbis nostra peceaia concurrunt, et offun-
marito fidem irritam fack, ei ppstea nuberp yull, G duiHse.meiilibiis «osiris. El hoc bene interprelatus
quod ante fugiebat (I Tim, v, 20), Ille injmicps est es.t gfiutium D.octor rfectus, in epistoia seeunda ad
sanciis, et defeiisor adhibetur, qup aroplius punjar Co.rinihios dicens ; Hfum-etcum venissemusin Mqce-
tur; ul noeere non audeat, qui npcere desidei\at, Et donmm, ntiiiqm reqtuemfyiil)uif____i_217 caronoslra; sed
quanto tplerabilius est amare yirtutes, etsi implere in gmiibu.s supius qffiiell: faris-pugnm, intus iinwes
non ppssis, quani odisse yirtules, quibus nqcere ijon (U Cqr, yii, g). Jilurn MajG.edonum pec-cala vfixajsajjt;
possis. quantP iriiagjs ppopj-ja u.nuijiqueir.^ue iip;sirijro p,ec-
26. (Vers, 4.) Non esl, inqiiit, samfos i» cqme cata periupbaiit, ut jieqiii.Jesjipbis fisse nonp.Ps.sii? 1?
mea d vuilu irm ium. Exposuit nobis Jiupp locum Gravior aflyersarius no.bjs culpa est flpslra, qusc
Esaias : Peccqvimus, et tu irqlus es nobis (Esai. LXJV, spjjjcital fltiosos,, affligit sanos, co.ntristat Isetos, iiiT
5). Quis est tamen irae Dpniini vullus? Ne forteille, quielat plgcidps,: exagjtai rnjtes, fixciiat^dorrojenst.es,
quia Qculi Dgmini super fqcientes niqfq (Psql, XXXIII, R,ei .suinns gine iacpusgnte,sine to.rtorfi crpciapiur,
17). $i enjm pculi bomini super justos, qpompdp a sinp yinculis ^siringimur, sjjje yenditpre yen.dijfljjr.
vultu irse Dei infirmatur Prppheta? Undg et jllurl IJude et S,crjptjjra jiicJt: .Peffiqtis vestris.mndiiieuis
cpnsidera, quod ipse Dayid in ppsieripribus dixil; (Esq}r.±, 1)? .Haic igitrif pecpata i:sjjiit;,, quae,,CiOrjtria
Qugnjani££ gmnibus tribulatiqnibus eripufsti me; ef Dnps (SerojJgr sujjts iij d.ixi(, P(ropi)p,la;jV.mdide_rw.f
super inimicop meq.srespexit ocukis meu_s(Psal. LIJJ, ngs, et domi_.ian_i.ur :«pJ),is(£;soi.,j.iJi;12).,Servusqfti
9j. Sicut enim bpn.ajustorum respicit; ita e.tpeccalpr vfindiuir, superiorfi s.eryjtio. exijj ,ut ad Dpniiijuin
rum occulia deprehendil. Nisi forte ad Christum hoc alterum migret: nos nec superioruro jugum deponi-
refefas, qui ai) oriinibus, a quibus copterfibaiiir, mus, et ad riova peccata curvamuf. ;
ereplus est; quandp se exuit a pppillp Judaepruiri.iqui 29. (Vefs. S.) Unde et ingemult Sanr.tus aicens:
eiiro frequeniibus sacrjlegjis et quptidianis iropietali- Quohiam iriiquiiatesiiibmsuperppkueruritcqpul mewih:
bus conterebant; et ininiicos suos vobavit ad grk- sicul onus grqve g_rqvdtmsurii sup.erme; hoc est,.,ini-
tiam, quos pcplus Dei vidit et ariiayit, Ergp qpia pius quitates mea? superiransierupt icap.utmveum; *ft:siii-
est De.us, nequiiquam «st desperanduin. Elsi irasci- pereftiiiient vmihiiritseiisus hiepsdeprijtiant; oculi
a Mss. nonnulli, ul possis' contemnere bmnia lua, mss. ac vet. fidit. iectio, qiiaimih 'lettii repfaesen-
ted etiqm ipsam carnemiuimi proijtislilia cohiemne; lamusl ''.'..' '.!''_\',.'\.,i' ..,.'.".' '.'."'..''
quia nulla, ete. His accedit Rom. edit. nisi quod ha^ J Quidani 'rii.ss.'^tej-ati/^;/o^wBi-^aH». >ipto"s;ptc, ]Et
bfit, ngn lan^um omnia tuq. Sed recta est a}ioruro InffiTiiderii nvlsl"leguiit', sirie 4ehd,itbvbseMm%il
1023 : SANCTIAMRROSII 1024
enim sapienlis in capite. ejtis. Et ideo Nabal ma-_ Lcalus. Est ergo in sancto David spes in reme-
lus erat durus; a quia sensus fijus malllia et ini- dium sanitalis; quia non ungueritum feddlent, sed
quitas qbstruebanf. Unde et Abigaeaeverbum ferre felorem suorurii vulriera peccalbrum; et quia affligi-
non poluit; sed obduruit cor ejus, et quasi infirmus lur bis atque ciirvaiur, et nori delectalur. Specta
occubuil. Aut yideneliocsit caput, de.qiio ait Apo- nunc epheborum aliquem lascivuro, et egregie libi-
stolus (Coloss. n, 19), quia non tenet illud, mente dinosum, qui in stupris viiam suam exigat, more
carnis inflatus. Hoc autem capulClmslusesf; quia illiusdivitis ih bysso et bstro jacenterii, atque epu-
omnis yiri caput Ghrislus.iIIoc est caput quodper lanlerii quotidie spleridide,,cui natent pavimenta vi-
compaginationes et colligationes totius plebis crescit hP, tegatur bumus floribus et spinis cooperta pi-
in incrementum Dei; quia in omnibus.nobis per sin- scirim, incensis diversorum lliymiamatum odoribus
gula merobra sua Chrisl.us assurgit. Ergo quando triclihia cdropleahtur, quemadrriodum se bealum
nos ingravaiii nostra peccata.et ialenlp quodam ini- putel, et bene se olere judicet; cumque gravia atque
quitatis plumbeo ad terrena deprimimur, dirumpa- diulufna aniroae suoe vulnera gerat, et corruptum
mus vincula eprura, et projiciamus a nobis jugum sanguinem fluat, nullrim tariieh fetorem suse cicatri-
ipsorum; ut ppssimus oculos noslroemeniis attollere, cisaccipiat. Obstructas eiiim coenonares liabet, nec
el audire dieenlem:: Venitead me bmnes qui labora- '. pOlest dicere : SpirMs divihus, qui est in naribus
tis el oneraliestis., et ego vos reficiam (Malth. xi, 28). meis (Joi. xxvn, 3). Ideo dives ille remedium salutis
Denique ^Egypt.um avarilia onerabat, pecunia vexa- invenire non potuit, pauper inveriit. Denique alier
liat-b-mercalus jElhiopes, sicut scriplum est: Labo- apud inferos in supplicio, alter in requie.
ravit jEgyplus, mercatus JHthiopum, et Sabaim viri 31. Invenit ergo pefpetuaesalulis remediiim eliam
excelsi qd (e transibunt (Esai. XLV,:14). Laboravit sanctus pfoplieta David, qiii fetere sibi animoesuse
jEgyptus, antequam cognOsceretveriiatem : sed jam vulnera fatebatur, et a faeie insipieritise sUsecompri-
non lahorat poslquam transivit ad Christum. Se- triiisse sibi Ciealrices proprias ibquebatur. Sed est
quuntur volentes Sabaeiviri, qui ante fugiebant; quia et insiplentia quae per stuititiam praedicationis cre-
tenent eos vincula charitalis, quoeadamante fortiora dentibus salutero afferat. Refugit ergo Prbpbeta
sunt. Pulchre etillud Esaisehuic loco aptalur : Omne Evangelico jani spiritu sapieriliam isliris mundi, qua
caputin dolore, et omnecor inmcestitia: ° a pedibus hon cogiioscitiir Deus: quae tegit sua vulnera, ri.on
usque ad capul non esl vulnus^nequecicalriKineque reveiat ad DominuriilMeiior igitur irisipientia, quae
plaga cumfervore(Esai.i, 5-et6). Fervet enim iniquiias, oculos liabet ul yideaf ulcera sua, quam sapienlia
cum dominatur, super caput nostrura sese exloilens, quse rion habe't. Et ideo insipientise srise oblutu ad-
et locum. occupans; ne eum Ghristus magister teneat ' monitus spiritali iarilus rex, afflietum se miseriis
poeniteniiifi. Nonmediocremvim habentistseiniquiia- protestatur; ut reriiedium possit poenitentiae repe-
tes, si consideres hominem illum iniquitatis, qui ven- rire, quod Judas qiii agrurii de iiiiqiiltalis mercede
turus eslSecundum opera satanaeiiiomiiivirlutejet si- possedit, reperire nbn poluit.
gnis, etprodigiismei)dacibUs828clomn'se''ucl'one 32. (Vers. 7.) Miseriis,inquil, afflicius et curvatus
iniquiialis : queni cavendum nobis Aposlolus demon- sum usque in finem : tota die conirhiatus ingrediebar.
stravit (11Thes. n, 9 eM0),!qiiia Pperatioiiem erro- d Usque in quero .finem se dicit esse curvatum?
ris accipiet; ut prObenlur fideles, judicCntur iiifidi. Utfum legitimum in liriem pceniientise? Aut.amplius,
30. (Vers. 6.) Merilo ergo sub iriiquiiatibus posi^ Ut liiysiice intelligaroiis, usque ad; Chrisium, qui
tus, et(quPd pejiis est) suis, corriiptas esseetcom- finisLegis est; qiii se passus est verberari, passus
putfuisse dicit cicalrices suas a' faeie iiisipieriiiae est cpfpris suuni moftriuni e lapidarl? Sed riullurii
suse; quia levanlem onera iniquitaturritardius reme- fetofem poeniienlise, odorerii' vero omn.em gratise
dium sequebaliir. Tamen et: Job:sancto: qiii.saniem 829vu'nera illa redolebant. Deriique rion tabes
radebat suorum ulcerrim perfusus Ulceribus a pedi- nioftis de vulnere ejriis, sicui liominuhi caelerofuiri;
bus usque ad caput; sanitas est refusa; et Lazarus sed fons yitse scairirivit aeterhae; ut Scriplura nos
pauper qui jacebat ad januam divitis, lambentibus D edocet dicens : Ei sdliel aqua cum deiectalionedefon-
ulcera ejus caiiibus, de cicalricum suarum fetore tibus Saivaloris (Esai. xn, 3).' Exsilivit ergo de vul-
sublatus. ab ahgelis *in Abrabae sinu est collo- nereaqua, ut nbs biberemus salutem. fiibent omries
a Quinqiie mss., quia serisusejus matitia el iniqui- eo>svsipulvji;.o.0x'«rnv iv «UTW b\oy.-ap'w, OUTE rpsf.vp.cr.,
tas observabant. qvre p&Xaty,OUTS Sic
Tikayrif)£yp.a.ivov_7a.. elianrliunc
i>-'Edit.aliquot Paris. cummss.noiinullis.merfams locumRasilius legebai, Ut docet Nobilius. ,
d Edit. vet. Vsque in quem finem? Pmnitentim? Dt
Mlhiopum. At mercatus Mihiopes diei ppssuiil est. pro
mercaliis jElhiopici •yEihiops eiiimvox adjectiva amplius etmysticeinleUigqs<.nsque ad Christum^Rnm,
Riirsus ih Esaias verbis, iibi oiiines edit. ac inss. Usquein quem fineni? In.finem scilicet pmniteniim,
noririulli cum Vulgata e&ii.,Labor\jEgypli,mercatus, iiel ut amplius et mysiiceintelligas usquein finem,lioc
eic Alii mss, plures cum LXX, Laborqvit JEgyptus, esl,:usque:gdChrislum.Mss. Reg. atque alii quatuor
mercalus, etc. h.ofcicuiev^iyxmrog,etc. ut supra in textu.
e Rom., ed.it. sola, vuinerari. Sed ;_'hiciqpidari vi-
0 Rom. edit. cum Vujg., a pedibus usque ad caput
est vulrius, cicairix, dc plaga, &C. Verum qui sic detur prprsus idem' significare^ac lapideo sepulchro
emendarunt, non adyerlerunt Ambrosium sequi ;so- includii , ..,• y:,- ;_,.: ,.,• .
litum versiriiiem LXX j aprid rjrips babes> «kb iroSwv
1025 IN PSALMUMXXXVII ENARRATIO. 1026
peecalores terrse, ut peccata deponant. Vide singula. Ai'm varium studeat vires ejus effundere, virtulemque
Miseriis afflictus est Christus, ut beatos faceret ho- vacuare; resolvere fortitudinem. Ideoque alibi ait:
mines, qui erant in miseriis constituli. Nemo mise- Etrenes mei resoluti sunl(Psal. LXXU_ 21). In quo nos
rum eum quisit justus, appellet; quia ipse dixit: eiiam beatus confirmat Apostolus, quod non illu-
Vosnemofacietmiseros(Esai., xxxnr, 1). Curvalus est siones animse, non carnisinfirmitatem metuere de-
ille, ut nos erigeremur : conlristalus est ille, ulnos bearaus; quia et animseet corporis nostri Christus est
laelificaret; secundum quod scriptum est: Si enim virtus, qui curat oegrolos,quasi medicus : confirmat
ego constristo vos, et quis esl qui me Imtificet, nisi qui invalidos, quasi omnium forliludo. Denique elsi foris
conlrislalur ex me (II Cor. n, 2). Qui contrislatur homo noster corrumpitur ; sed renovalur interior de
ergo ex Doniino Jesu Cliristo, ipse lsetifical Chris- diein diem (HCor. \v, 16).
lura; et ipse laeliGcatura Christo. Ideo ergo etnos 34. His itaque animaeillusionibus fatigatus incur-
non perfunctorie salisfaciendum a nobis esse cog- vaverat et humiliaverat se riimis saiictus David, non
noscimus. Curvemur usque in finem, id est non so- quo iniquitatibus superponentibus se sripfa caput
lum Christo fidem, sed etiam passionum nostrarum ejus, ul diximus, locum daret, aut inimico cederet,
perseverantiam deferentes, et gaudeamus in passio- qui in posterioribus docet ei non esse cedendum di-
nibusnostris; sicul et Chrislus gaudebat in passio-] [J cens : Quanla maligneoperatus est inimicusin sanctis
nibus suis. Quas ille suscipiebat pro servulis suis, tuis; et gloriali sunl qui oderanl te, in medio festi tui?
nos subeamus pro Domino..Hic ergo finis. Vl adim- Posuerunt signa sua signa ; el non cognovisicut in via
pleam, inquit, quidesunt iribulalionum Chrisli in car- supra summum. Quasi in silva lignorum securibus
ne mea, pro corpore ejus, qum est Ecclesia, cujus sum consciderunljanuas ejus (Psal. LXXIII,5'ei seq.). Ini-
factus minister (Colqss. i, 24). Videmus quid nobis micis meis, inquit, signa iniquitatis suae supra sum-
suscipiendum sit, qui ministerium sacerdotale sus- mum ponentibus ( quid est summum , iiisi caput
cepimus; ut non solum pro nobis, sed etiam pro tuum, ubi sensus sunt, ubiChristus est Sapientia)
Ecclesia Dominisustinere forliter passiones corporis ego non cognovi, id est_ non acquievi, non his con-
debeamus. David autem addidit et animse passiones. seiisi, et mese senlentiam cogilalionis adjunxi. Unde
53. (Vers. 8, 9, .10, 11.) Denique ipse ait: Quo- et alibi habes: Non cognovi verbumnequam; et: De-
niam anima mea completa esl illusionibus : el non esl clinanles a me malignos non cognoscebam(Ps. c, 5
sanitas ,hi carne mea. Incurvatus sum et humitialus et 4). Denique cum omuia noverit Christus, pecca-
sum nimis : rugiebam a gemilu cordis mei. Et anle le lum non cognovil; cognoscil enim quse sua sunt,
omnedesideriummeum, el gemilus meus non est abs- idest, quse virtutum sunt, non quae flagitiorum.
conditus q le. Cor meumconturbalum esl, et deseruil ([j Ideoque Scriptura tibi dicit : Cognovil Dominusqui
me fortiludo mea, el lumen oculorummeorumnon est sunt ipsius (II Tim. n, 19). Iniquis autem dicit:
mecum. Advertimus igitur laborem animse majorem Discedite a me, quia non novi vos (Luc. xm, 27). El
csse, quara carnis. Denique quibus anima illusioni- per Hiererriiamloculus est dicens : Sicut dgnus d«-
bus compleatur, intellige; eo quod in tentationibus dia- clus sum ad immolandum, el nescivi (Jerem.-\i, 19).
bolus ei videatur illudere et iusuitare quasi graviter Quomodo nesciebat quod fulurum anle pracdixerat?
laboranti. Symmachus lamen ait lumbos, in quibus Sed nescivi , inquit, cogitationes eorum, maliiiam
seminaria sunt generationis humanee. Unde proecin- eorum. Nolo scire quae sanguinis sunt. Denique non
ctos Iumbos habere te praecipit Sapientia Dei (Luc. corigregaboconvenliculaeorumdesanguinibus (Ps. xv,
xn, 35); ne tua castimonia resolvatur. Denique ut 4); et: DeU.o iniquilates eorum, et memornon sum
scias quia in lumbis sunt libidinis commoliones, (Esai., XLIII,25). Nolo scire quaeremissurus adveni.
quse plerumque excitantur a diabolo; quando con- Non cognovi ligna quse ardeanl, nec quoein aCervo
tendit dissipare membra Chrisli, et facere membra lign-orum sunl posila , vel stipulam, vel fenum , ut
meretricis : Ecce, inquit, fortiludo ejus in lumbis, et cilius ea nutrimentis suis flamma consumat. Illa vo-
virlus ejus in utero (Job. XL, 11). ln lumbis viri se- lo scire quse maneant, ut fructiim suse mercedis ac-
mina sunt, in utero autem feminae. Illudit ergo dia- D cipiant : illa volo scire quse supra fundamentum
bolus in his, ut faciat adulleriuin, incestum, forni- aedificata sunt, ut meliorenluf; non quse in via,
cationem. Et ideo qui fornicalur, in corpus suum ubi ea diripiant trariseuntes : illa volo scire quse vi-
peceat, non exlracorpus. Prinium, P,uia infirmalur lis sunt, illa certa ligna quse ferant fructum , non ea
caro, quaelibidinibus diffluit, et non servat modera- quaein fasces collecta ad incendium pracparanlur;
niina castitalis; deinde quoniam seminaria quaede- id estnon sum illis arbiler et socius qusecaduca sunt.
bent soboli proficere procreandae, inquinamentum Non ergo socielas alicujusrei, sed socieias criminosa
corporis, non fructum posterilatis operanlur. Inde inculpaest.
itaque dicuntur illusiones forlasse, quod in his cor- 35. Qua ratione autem non cognovit in infrucluo-
poris sestus sine coituscelebritate frequenter illudat. sis et fragilibus gloriantes? Quia rnalis operibus et
Undebene 830 Septuaginla viri animai illusiones iniquitaiis suse secnribus everlunt animse fidelis
dixerunt;eoquoda diabolusaffectus alicujus illudens, ingressus, r et crudelibus faclis scindunt pise mentis
a Quaedamedit. Paris. cum. mss. Vat. etquiuque eorum,etc. Melius alia?cum rass. Vict. et Colb. ut in
Gallic. diabolus affliclis aliquibus illudens... vires lextu.
iMT ; r;: SA^CT! AMteosii 4ols
yestibula:;;:ne:per ,ea;possjt Chfistus iiitrare. Debet ^ ;bet convefsioneiri- scfipxiirii est eiiim : Si coiiver-
aiiiein un,usquisque pprtassiias et jainiascuslodire; susHrigeifiuefiSjsalvus eris.
ut cuh) yenerit Ghrjstus ,et puisaverit,; dicant mini- S8.; Goriitituairiiigetiaiii iirite^^Domlririrobriiiie de-
strae poipstales.quoeiprseeurit et.pr3sciirrunt:a; follite sitMfitiffi[iiostruriii Quidfist desiderium? Boriaeeiiirri
portqs.j,0'mcipesn .veslfas.,:{ei:.elev.ctmini 831 porlm fei legi-desidefiuiri'': Desiderib desideravi hbe phscha
(Biernales.(Ps;_;pxvjii._,3)iVere:prineipes; qiifcsebe- riiandiicSrevqbisc'uih(Luc.xxii, 1S); eti Ce^iiusttetide-
iie rexerint,- ut; in; anijnas jeorum Ghrislo ingressus rtaad foiUesaquariihi(PsaliXLI_2).Pdioairterh qriod
sit.:,Similequpque,,illu;d:est' :Salofflohis _SJ spiritMs is ,qui pdefliteritiarrigerif^ qiiise affligit, 'iiori bona
hqbentis •pqlestqlem qscepderil qdversum te, locum stia debeat, sed commissa sibi eriiimefafe peccata.
tuum. non relinqUas; h quiq curu miligqbit.delitfa Dfihique vefsiculis illis , ut afbitfof, lioc doceriiiif,
magnq(Eccl;x_ 4).::D,iligfinliaenijn:etfidessuperio- quibusait i Deiisjwfa'inmMriiriithiiabo iibi: posuisii
r.eni ip,cum;teiient, inferiqrem perjjdig. Ideo ascen? Iqdfymai ineM ih cqhspecliltub(Ps. tv, &).;'Noii:eiiirri
diit.ad te bp,na .diligeiitia ^rquae insidias excludil ini-r quasi innoceiitem' yitam ariiiufitiat, 'iibr lacryrii* fiih-
inici el aufert peecaium„, :|ie roalitia pptesiaten) haT duhtur_'qu»o;832soi6ril legatiorierosuscipef fjiprPde-
briiri.is. np.cere. ppssiw, Hanc yidet Ecclesiastes C:in IiciiSi:'Nisi;forte slc intelligairiiisvquod etsi iriiidfieiis
GaiitiCismalitiani.siib sole, iiocest, :,in hpc.muiidp, ]J quisqiiesit, seciifiis esse hoh possitVcuisiiit adver-
upde et, sribsplarium lecuiii, huiie Scriplura raemo- siis gravissirrios hcstes quOtidiana cef tamiria; ef ideo
rayif.- Suji sple ergp yidit, non supra solero, -u.bipax haec licet lseia"sit-'-eoiisciehtia, tampri piipa lacry-
angelprura est, vel sanciiias coelesti.unip.plestatum. niabilis.:Jjixta hos ergo versieiilos concripisceriiiaiii
Auf- foiue suij vsple,iniquitalis ;dixit:; roalilise ehim posslimjis .aCcipefe rijagisf qiiarii desidefiii&i; l7tj©ij-
diiibplus.preesi^et^yirtutibqs Chfistus.Ilaque,utviji- /jtiaineriimjGnsecus posriit: coricriplsceiitisr auteiri et
cgi'el, spiritum.poleslateni Iiabentem, quaniad tem- desidefiuini E7ri6u(Aia dicitiif.- Sed coricupiseefttia et
pus. acpppit,-, incuryabat: se in pratipne Dayid, cernt de bono ei de roalPdiCituf. Cbriciipivii^ei defeciiani-
ceni sieiitcirculumflectens,ei,humiliabatinprecib.us; tria inea iriatriwDomihi(Ps; Ixxxiri, 13), prd boiio ;
pratip enim se humiliantjs nubespejietrat,; et eie- in fcege aulehi aliier : Nahi cdhcupiscenliaiririesde-
njei)torum alta transc.endit, ,ut Cbristp appropinquet; barh-riisiLex dicerel: Non concupisces(Rbm. vn, 7),
- 36. Et rugiebat agpmitu cordis sui. Rugitj qui utique prOrhalo. Deniqu6 siibjecta- riris' dbceant,
gemitum splum,.npn yerba:, expinimi}.Hsee estergo quia occasibne- accepta, peccatum pef riiandaturii
iiia.proeclara pratip, ^\i_2iaiqJ^p.^f!eUat!pr4-.nqbis._S.pir operaluf omheiii Cohcupiseeriiiariiiri horiiiriisatfec-
rilus..geiriitibus,.inenqrrqbilibus. (Rqm;.VIII_ 2(5)_;•ut fUi Possunius lamen sic aCcipef'&,Aiiie ie briihe desi-
Vj!s,elefiiipnis,asseruit. tHic, est gemitus.iiuemnoh i3 deriiim-pono; hoc est tibi rtiaiiifestoVquae iriipelfafe
despicil Deus, quinpn despiGUservum juniprem or-: desidero; ut ad seriein petitidrium, ribriad jaclaii-
d tiam feferenduro videatur essfi viffutum: JaCtaiitia
batumpatr.e, n.ecyiduani, sififfundatloquelam,
,57, Gfimilum. efgp anteoronia signum Spiritus enini irisolens etiam ih irilegroj depfficatiO aulerii ih
laudabilis'. %
s^nctiApostolus .pp_o.it, ut:legimus, Deniquecusto- peceaioie
diamus;animse; npsfrsejanuas ;:ine;muliilpqiiii seeu? 39. Addidit eiiam Proplieiii,- quia cuiii:cof siium
rijHis_sci,ndafurnostrae;pprifessipnisingrfissus.; Nihil cohturbatumsit.deseruerit se fortiludo sua.- Magniuii
iflsplens:-et. supwbum: .ihPSlro:ex ore.pfotiedat; ne peficuluraisicorexagitetiif, quo credirilusadjusti-
securim Jeyemus;:aijt. malleiimi qujR non iuirant in liam; Sed; tamen: rit in hiagriis peficulls segfiiudi-
Ecplesiani ppmini,, Clau.dejanuam, cum Or§s, ne se num sidplor senlilUrj et serisus ejus expfimitrif, fe-
iiigefat spiritus nequam; ul e.l ibi. peccamm extPr- mediuni salutis ostendiliir' (dolefe enirii tolefabilius
que.at,, jibi: lucrum yolumus .piptatis acquirere.;Qiii est, quam non dolere; aliud eriirriAivifiCationisad -
sic prat,,iipnesta:;DpiPiiipgeiiiJtu_s.,ejus absCondilus; huc maneiiJisinsignej si doleas,- aiiud shpfeinse irior-
Dphique sic,s,anc_tiPetri.gemituset cpgnitus et exau- lis iridiciuiri,; si tiiilliis sensris dolbfi^ sil) ita ei cor
ditiiis;pst.,,;:quaiido.fleyitaniarissiro.ei,Ui|quejipn la^- saliitis sigriadefrioristfatV quaridd CSrisas;siisepeftur-
crymsp^amarjfi,.s,edRam.arus.,;qiii:;easi iiindgbat affecT i baiioriis:' agiiPscit. •Deiiiqiie trirbatum esteof David
tqs, In ipsp jP^rfidpjAcliabigeinilus^invfinisset.gfa- advefsus Nabalhomirierii pestirerifem'j efgfatiamre-'
tiaro ;,nisi nianens ij.iyidia,pumula;sselp.ffens;am;Non perit, durffi6cCiirritAbigaea, qiiae'mitigaret coirimo-
epim p'eri"unelorjus,geroit;US, prsedicatiir: ;-sed qui ha- tipiieni'ifidjgnatioriisj et sarietiiicatioiieinbenedictio-

, a ISonnulimss., To/KJeporiqs prindpUyeslm; ve^ iri'CaMicis'desigriaiiifj: qiio Sefiiitufatfriivefsirii per

rum!pr.8eierquamqiiod"iili ininuscoliifirfint cunj istis
Sri^eijueiiiibas^ Mi pincvfiik^ ete., videsisiri hoc etiSrii ab
omnibusreceduntversionibus, quas ifi Bibliis
polyglottis ,;a_.gue:,,apud_;;iN,pbilijimlin euiridera yer-
f-um^-.•.',', ,; -~<.-i .'': v•,'•-: •'- : -:<".;••. .:." ;i
. i>.jiss. aiiquof, guidcuramiligqt delictiijjh, M.agnq
emhidiMtjetiiia,"'eicVMeliiis"atii'' atque edil. Jciirn le^
gere sit iri:safirO-textU*OTIt«p:«•xtixdftot.\i<Tet cqicipriac
REVKW,.•, .:,,, .,, .. _s,-;!,-.-'.^liV •-•.':.::.. '
'''*' Hic"erideiii riiodo libeir Ecclesiastts per vpcem,
yocfimin /lyjiijiissignificaturlib.^FHjaisrecwW, cap.
I, num 20,,quem:coiisule. ,.;:
d Ila edit.yet- ae Rpm.c.um mss,: aliquot. Edit.
vci5oriOiiririiiaeParis. ciirrialiis scriptis.cpd., si effpn-
ddi:loqueidihgeiiiitU)'(qmd^-&k4[^'efhiidani.loqii^r
iqin geriiUus)j:Ergo anle bmnia sighhMiqubdiriimicUs
ponit, ,)foh capidnvus: giiqie signum Anlichrislus,po-
iiet. Sed isfffrioii tarii Bene ex aiitecedenlibus
* conse-
• , , .;
quuntufi
 1029 IN PSALMUMXXXVII ENARRATIO. 1050
nis acciperet. At vero Nabal duro el rigido corde >^ Lucernam aulemillam Johannes iiivenit, eldempn-
verbum uxoris ferre non potuit, et obslupefacius slravit: cum laterna persecutor adyenit et demon-
obriguitj et in mortem incidit. strayit; laterna enim clausum liabet,, non liberum
40. Quse autem Prophetam deseruil forliludo? lumen. Judaeus quasi iucerna sub inodio, velfaces
Utrum carnis an mentis ? Si carnis non uiique de- sub velainine pofest videre, sed npn videt: nos au-
sperahda sanilas. Nam virtus in infirmitate perficitur lem revelata facie glpriam Domini speculamur aeter-
(II Car; xii, 9). De quo non mediocriter dispulavit a nam; ul ad ejus imaginero a glpria in.glQr.iam per
arbiter et praeliator qui luclse mentis et corporis Spiritum sancium relprroemur. Venitergo persecu-
sciehs, temperabat utriusque cerlamen; ul reslrin- tprum turba curo laternis; et ideo inclusam in eis
geret carnem; si cerneret forliorem, ne in legem lucem. videre. eorum ocuii nequiverunt. Venit cum
peccati captivam duceret menlem. Revocabat itaque facibus, quac plus habent in fumo caliginis, quam
carnem, yirtutem autem menti jungebat: sic ad co- splendoris in lumine. Denique facibus mprtiiprum
rOnam meruil pervenire. Ergo hoc dicil Propheia : cadavera ardere consueverunt. Sibi ergo, Judaci jam
Si carnis fortiludo deseruit, mentis fortitndo prse- ferebaniincendia, qui persequebantur salulis aucior
valuit. Quod si fortitudinem nientis accipimus dese- rem. Yepere euhj arrois, sighiUcanles armis se.p§-
ruisse ,- non mirum §i in gravissimis tentationibus jg riluros esse Romanis usque ad, excidium. tptius civi-
- corde turbato putat sehomo raentis suaefortiludine tatjsettfiuipli, quipacera Domiiiirecusarujitf
deseri. Ipse le doceal dicens : Forlitudo meu eltaus 42. (Vers. 12,13, 14, 15.) Amiqimei etprgximi
mea Dominus (Ps. cxvn, 14). Dominum ergo quaere- mei qdversum me appropinquaverunli elsieterunt,. I£t
bat; et ideo ne deseri mererelur, ssepius putabat prqximi mei a longe sleterunl. Ei vim faciebanl qui
esse quaerendum : et sicubi fliictuabat, putabat se qumrebant animqm meam, El qui inquirebqnt mqlq
esse deserlum. Sic Apostoli 833 exciiant dormien- mi/ii, locuti sunt vqnilqiem: et dolum lolq die meciita-
lem; ne obdormiret sibi, non quiaeum obdormisse bantur.-Egq aulemvelut surdus:non audiebqm, et sicul
credebanti Sic Elisseusfut supeiiorumutamur exera- mulus, qui ngn aperil os suum, Et fqctqs sum sicul
plis) Ubi est, inqnit, Deus Elim? (IV Reg. n, 14.) honig non audiensj el nori-habens in qre suo increpq-
Non quod putaret absentem; sed quia praesentiam liones., Videroq.ui si.ht qui argutfi isj.a discutian$,
ejus in beueficiis requirebat. Sic Hieremias euni se- Mihi 334 i.n primo prsecjpue istp vprsiculp Pp-
quebatur ut medicum, dicens : Sana me, Domine, et mini videtur tenenda sententia; quia in tenlalionibus
sanabor, salvuni me fac et satvabor. Non labo- iniroici fiunthomjriis eti.amdoiiieslici ejus. Hpc ergo
ravi posl te (Jerem. xvn, 14). Sic Ecclesia requirebat sanelus David pure atque sincere eldolenler fate-
eum inCanlicis Canticorum, et rogabat fijias Hieru- (d tur. Verus enim dolor est, et inieripris, cprdjs cpn-
salem,utsuscilarent dileciioneni(Can(. ui,5). Quserc- fessio; quando eiijimeranlur pmnja quibusrseereia
bat ut inveniret, quem sua dileetione relinebat, nec uiientis viscera amarissimp compungunlur affectu, et
unquam sentiebat absentern. Sic ergo et David non domestico felle exacerbantur. Deplprat igitur Pro-
querebatur a Christo se esse desertum; sed judica- pheta ab ainicisseet prpximis impugnatum, a quibus
bat illo prsesente, se non posse lurbari. ntique non impugnari debuit, sed juyari, Quod, uti-
41. Denique ut scias de Cliristo magis intelligen- que cum sancti Job querimoijia, con,currit (Jqb. x,vi,
dum, addidit: Et lumen ocutorum meorum non est 2 et seq.); quia elipse arguebat tres illos reggs. epn-
mecum. Quod est verum lumen omnium, iiisi Chri- solatores nialorum,, qui majora ei in.ferfibantcprta-
stus Jesus de quo Joannes dicit : Erai verum lumen, mina, cum ad consplandum eum amicitiae gratia
quod illuminal omnem hominem venienlemin hunc convenissent,: quod uiique cayenduni. est: n.obis.
muiidum (Joan.i, 9); quia ipse est qui illuminat et Gonsolatip enim niilis ess.e debet, npn asp,ei.a, quse
corporis oculos, et mentis obtutum ? Rogemus er.go magis dolorem leniat, fervorem mitiget, quajiicoro-
iil semper nobis suum lumen infundait, et seniper motionem excilet. Cerle ipsius ^corporis.. mpdicina
nobiscum sit, sicut erat cum David; et ideo audebat nos doceat, quae feryentibus vulneribus molliora
dicere: Quoniam apud te est fons vilmjel in luminetuo P '. medicaroenla consuevit adhibere, quibus dolorem
videbimuslumen(Psal.xxs.v„ 16).IIlecertequasi pro- allevet. Ideoque fovenliir priroo vulnera,,,;ppst ,se-
pheta magnum viderat lumen : nobis lucerna ejus cantur; ne offendat ipsa durilies, et incisip vul.ous
luceat, ne possimus errare. Et lucerna Verbum est, exasperet. Quanlp igitur magis cayere nps cpjiyfinii;
sicut verum lumen est Verbum, quod lotuni illumi- utcum venerimus ad consolanduin,, non facilp, non
nat mundum, Denique lucerna pedibus. meis Verbum perfunctprie loquamur? Septem diebus, lacuit Jo,b,
luum, Dohiine- (Psai. cxvm, 15). Et lucernam il- tacuerunt amici, nec lo.cuti essent,, .nisi Jpb ,dolor,e
lam etiam Prophela quserebat, b non laternam. prorupisset in vocem; quserendum est enim unde
a Edit. Oriinescum tribus mss,., Arbitet ei brevia- b Jla edit. ac plures mss..nisa quod, Iii.ppst
yprba,
tpr. Meliiis alii quihque cod., Arbiter ei prmliator; no» Iqiernqm, adduiit, sediucer_nam. In Vict,: autem
significaiur eiiihi PaUliiset Arbiler, sive agoriotheies et Colb. sic legitur, inon iucernqmi Mt.iucermw tu-
dici spiriialis eertaminis, quod multis epistplafiim cernq loqnnes, etc. iie.rum uisiediV aCjrosSr.ajliquoi,
suarurhlocis.ejusieges aliis jiraeispfipsfifif,p,tse.rrii,u.m- Lumen Judmqrum quqsi iucer.nq sub mpdip., v,e,lfaic
que proppsriefit; etideih prmtiqtfir.,sive afhieia ^st, subvelqniine, potest videri, etc. Alitc.od., .,niajpiiinu-
iii desC ipse^tesfatuf. 1Cbf-,ix, 26, ei II, Tiiii,jv, f. riierd, ut hosintextu. .
 1051 SANCTI AMBROSII 1052
incipias, ne in ipso sermone offeiidat consolatio tua. Aa sacerdotibus facienda injuria sit; si nulla sint
Eilam tacilurnitas ipsa medicina est, et velox in graviora peccata, in quibus debeant argui: ubi
sermonibus magis vuliierat. Quid miraris si alterum aulem peccata graviora sunt, ibi non videlur a sa-
vulnerat, cum frequenter ipse se vulrieret; quia ex cerdote parcendum; ut jusiis increpationibus corri-
multiloqiiio peccatum-non effugit? Etenim si medicus ganiur.
medendi fempus exspeclat, utdigestis xgriludinibus, 44. Tamen David in hoc loco dicil quod nihil in-
medicinae subsidia deferanlur; rie acerba adlmc et venisse videantur; el ideo inimici ejus vanitatem
immatura, ut asserunt, aegriludo curalionis reme- loculi sunt, quoniam nihil quod pro veritate loque-
diis reliictetur, et beneficium sentire rion possit; rentur, inyerierint. Aut cerlc, quia elsi peccavi, ta-
quanto magis explorare nos eoiivenit, ut opporiune a nien peccata mea poenitendi dolore purgabam. In
nobis ' medicinalis sermo pfocedat, qui non accen- quo illi curo dolo mecum loquebantur: ut me objur-
dere luctuni, sed lenire videatur? Vis urget doloris: gatione confunderent, et a conversione revocarent.
prcmilur eormulieris affliciae, quae immaluro obitu Et vide ne hoc magis senserit, quaesisse illos raala
maritum amisit, autfiliris : quid properas cum te illa ejus : sedcum vellentaccusare, praeventos; quoniam
non audiat, nisi defervescat dolor? Saepe lites de vulnera sria ipse patefeceral, sui accusator exislens;
consolationibus vidimus excitalas. Venisli ut doleas, __{ et ideo vim accusalionis eorum esse annulalam :
non ut litiges. Ordo sermonis ipse quaerendus est; locutos autem fuisse vana, quse confesso culpam no-
ne peccatum apud Deum incurras, dum desidefas cere jam non possent.
hominem consolari; a ne dicerili tibi : Audi lisee, et 45. Exclusi igitur a criminationis invidia, dolum
alia multa quse nihil prosinl; fespondeat: Audiie adhibebant; ut insurgerent, inquit, el mihi insulta-
consolatores malorum (lbidi); ne in luctu alterius rent, quo me siimularent ad aliquam commolionem:
cerlamen garrulse dispulalionis inducas •, ne non ac- quorum ego dolum videns, velut surdus non audiebam.
cedas, cuni oporteat; ne accedas,et durior sit tuus Considera vim sermonis. Non dixit, quia simulabam
sermo. Denique quid dicatur detalibus, doceat te non me audire quae dicerent: sed non audiebam, di-
sahctus Job : Sirhut mihi veheruni h tenldtiones gra- xil; el quod intenlione meiilis vocem loquentis ex-
vissimm,circumdederuntmeinsidianles: fralres mei dis- cluderet: nec aperiret os suum, sicut mutus. Bealus
cesserunia rhe, cognoverunl exlrarieosmagis quam me. qui potest tantam habere viriutem, ut lacessitus non
Amici mei immisericordes facli surit (Job. xix, 12 et irascalur, commotiis se nolil ulcisci. Inimici hoc
seq.).;Hicergo 835 naturalis est sensus etiam san- agunt, ut provocerit ad iracundiam : maledicunt, ut
cii prOphelaeDavid ; ut queratur se ab amicis impu- maledicamus : criminantur, ut crimen retorquea-
gnalum, aproximisdestitutum. Ij mus : conviciantur, ut exeilent nos ad vicissitudi-
43. Sed ne mysticus quidem abhorreat pietatis af- nem contumelise. Unde prseclare Pelrus de Doniino
fectus, ut pfo aiigelis dixeril, qui prsetendunt li- Jesu in epistola sua posuil: Quia cum matedicerelur,
meritibus Dominum; ut eripianteos de tenlationibus, noh maledicebat: cum palerelur, non comminabalur
quas ferre non possent. Quomodo ergolonge stant^ (I Pet. n, 23). Ad ejus ergo siniilitudinera atque
qui ad adjumentum sunt atlributi ? Sed non illi se imaginemjuslus suaevitae cupiens inslilula formare,
separant, sed qui urgetur tenlalionibus putat eos accusalustacet, laesus remitlil, dissimulal lacessilus,
longe abesse, quospropius sibi adesse desiderat; et elnonaperit os suum; ut illum imitetur, qui sicut
arbitraiur dissimulare, cuin illijuvandi tempris nutu agnus ad victimam ductus, sic non 836 aperuit os
sui imperatoris exspectent, qui athletaro suum quo suum; et cum possit habere quod referat, magis vult
gloriosiiis vinceret, diutius ceftare praecepit. Et vi- silere quam dicere. Ipse enira Dominus Jesus vere
detur hoc magis sequentibus convenire; quiaangelis cum accusaretur, lacebat; et cum percuterelur, non
proteclionis excubias relaxantibus, insidiabanlur reperculiebat. : Denique percussus respondit: Si
inimici, qurerentes in sanima ejus invenire quod no- mate locutus sum, lestimonium perhibe de malo : si
ceat. Tunc enim potestas illis gravioris tentaiionis bene, quid me cmdis (Joan. xvm, 25)? Vide quem-
permiltitur, curii culpa animae gravior reperitur. J ) admodum quasi vere infirmus, et quasi is qui se
Unde habes illud in libro Regnorum regis Achab ad vindicare non posset, puerili quodam loquebalur
Eliam dictum; quando eum Proplieta vehemenler affectu : ita ergo et tu si habeas quo redarguasar-
increpavit, et moflem ei deriuntiavit: Jriventsti, in- guentem, melius tacebis; ne redarguendi vicissiiu-
quit, me. Et respondit Elias : Inverii; quia fecistima- dine comraotionem luam prodas. Melius est enim
lignum in conspeclu Domini (III Reg. xxi, 20). Vides dissimulare iujuriam, quam cum fedarguis, vindi-
ergo quia regibiis non temere vel a prophetis Dei, vel care. Bonus mulus, qui loqui raale nescit, cujus ex
a Locum hunc Rom. edit. ita decurtaverat: Et ne ne dicatur; ae post, respondeal, expungunt tibi.
dicaiurlibi:audivi talia miilta, consolaloresmalorum. Quam lectiohem quinon Improbabit, sumat, dicatur
Nos1eum ex vet. edit. restituimus a quibuseliam tibi, pro, dicatur abs le. Quod iatiriis auribus non est
non diffefunt cod^ Vict. et Golb. iiisi quod habent: insolens.
Ne dicenli libi.;... etrespondeal; Mss.- vero Vat. et b Rora. edit., sola tentationes ejus, viis meis cir-
quinque Gallic, Ne, dicalur tibi, qudi hmc... el re- cumdederuni meinsidiqntes. In quo LXX interp. se-
spondeattibi, elc. Ad bos quoque Paiis. qusedam cuta esl apud quos 'Of«>6ufiKS6v 5e5),6ovT« Kiipa.ripi.ct.
edit. accedunt, excepto quod praemittunt. Et, ame, «0«0 E7r'iftot, rei{ btois /iou iy.iylatrv» lyy.cSerot.
 1035 IN PSALMUMXXXVII ENARRATIO. 1054
ore crimen exire non novit. Hic est mulus vere bea- _,V vocem tuam. Intra se ille tacitus loquebatur: Quid
lus, qui cura tacel, intra se loquitur. Dominus dat opus est, ut ista audiant, quibus prodesse non pos-
mihi linguam erttditionis, ut sciam quando oporteat sunt ? In te, Domine, speravi; tibi soli loquor : lu
ine dicere sermonem. Talia loquebatur intra se audi, qui exaudire potes. A te semper poposci, ne
Zacharias, cum obmuluissel: et vere quia loqui ei aliquando exsultent in me inimiei mei; quia elsi pec-
non profuerat, ne loqueretur, obmutuit; et ut lo- cavi, tu peccalum dimillis : etsi ego cccidi, tu re-
queretur, exauditus a Christo est. Denique scripsit susciias, ne habeant unde exsultare possint qui
qnod Christus exaudiret; et vocem recepit, quam peccatis laetantur alienis. PIus enim acquisivimus,
Christusindulsit; etgraliam adjunxit, quam anle non qui plus peccavimus; quia bealiores facit tuagratia,
habuit; ut propheiaret eum, cujus mandalis ante quam nostra innocentia. Habemus hunc sensum et
noii credidit. Quid de Dominoomnium virtutum lo- in libro Miehaoaeprophctse : Noli gaudere super me,
quor, cum mulier Susanna nec sexus inffrmitate lur- inimica mea; quia cecidi, sed resurgam (Mich. vn, 8).
bata, cum se ad periculum mortis cognovit addictam, Non esl gravis infirniilatis ruina , si non sit etiam
vocem emiserit? Accusabatur, et tacebat: ducebatur voluntaiis studium ab ea non resurgendi. Habe vo-
ad mortem, et silentio se tegebat, ne nudaret pudo- luniaiem surgendi, praesens est qui faciat ut re-
rem. Intra se tamen loquebatur Deo, qui eam magis -,Q surgas.
audivittacentem : qusesi voiuissetloqui, forsitannon 48. Dixit ergo David in corde suo, petens ut
essetaudita. exaudiretur a Domino, et ut non exsultarent in eum
46. Et tu ergo qui proposuisti saiisfacere pro de- ejus inimici: pelens eliam ut in conversionis suae
liclis Domino Deo tuo, illi soli interiore corde le proposito permaneret; ne, dnro propositi sui gressus
purga, illum contuere, qui potest peccata diluere. quasi quidam pedes suse animse commoventur , in
Adjuvatle, qui pulaverit arguendum. Deniquecum eum adversarii superba et magniloquenlise plena
malediceretur David, et ejus dux Abessa injuriam loquerentur ; ut faciunt qui insuliare desiderant.
regis vellel ulcisci, dixit ad eum David : Dimilte Tametsi moveatur ul homo, paralum ad flagella se
illum, ut maledicat; quoniam dixit illi Dominus, ul dicit; ut vel supplicio solvat errorem. Etsi cessenl
videat humilhalem meam, et relribuat mihi Dominus fiagella Domini, se lamcn dolore proprio memorat
bona pro malediclo Aoc(II Reg. xvi, 12). Vides igilur flagellari ; ut non inveniat culpa quod daintiet,
quod a conviciantibus adjuveris, ul Dominus audiat quam hona confessio prseveneiit. Hoc est ergo quod
tc, et peccalnm tuum reiniilat? Namcum ipse actusa- ait: El dum commoveuturpedes mei, in me magna
tortui essedebeas, et coacervareflagitia,ieque ipsum locuti sunl; eo quod tam prompiisutit ad insultatio-
offerre supplicio; quomodo negare objectadedde- (] nis ludibria , ut in coinmoiione pedum iiiemum
ras? Pceniienlia palienliam qnaarit, patienlia roitigat paralam liabucrint magniloqueiitiam ; vel certe sic :
delicia magna. Quomodo irasceris aliis, luac ipse Dum commovenlurpedes mei, putanles quod cade-
reusconscienliie? Quomodo commoveris, cum debeas rem, superba jain et magniloqua sunt locuti.
esse miserabilis? Qui arguilur, et (qtiod est amplius) 49. Sed tainen quia ipse in postcrioi ibus pene
a seinetipsn, curare debet sua vulnera, non altei lim molus pedes suos dixit (Psal. LXXII,2), ne quid
vulnerare. Nemoalium vulneraudo se sanat.Medice, oriatiir hinc scrupuli, considera hic doceri nos af-
cura teipsum. Si medicus, quanto magis reus prius fectum prjeniienliae, ibi opiiiionero ejus erroris ex-
curare se debet! Confileris peccatum luum, et me- cludi, quod divilise et successus prosperior flagilio-
dicum te profiteris alienum : etsi verilalis est quod sorum nos movere non debeant. Consuetudo aulem
relorques, lemporis non cst; peccatori enim dixit Ioculionis inSctipturis divinis- hujusmodi reperitur.
Deus : Quare tu enarras injustitias meas (Psal. xux, Sic enim el alibi : Dum converler.etDominus copii-
16)? Usurpasti libi ut de Lege arguas, qui conlra vitalem Sion, facli sumus sicut consolqli (Psal. cxxv,
Legem (Exod. xxm, 1) ipse fecisti. Quid lacryma- 1). Quaniquam sanctus non in ostensione verborum,
rum tempus amittis?Quid concertando vanos ser- sed in virtute spiritus probari se velit. Sensus crgo
mones :aut audis aut loqueris; cum libi scriptum ] )nobis spectandus est semper, quem etiam ipsum
sit : Non accipias auditum vanum; cum legeris frequens translalio ex Hebraeoin Gfaecum, ex Graeco
in Evangelio (Matlh. xu, 36) pro omni sermone in Laiinum attenuare consuevil.
olioso judicium esse subeuudum? Etsi alius lo- 50. (Vers. 18.) Ad oninia itaque superiora pul-
quitur, tace; ctsi alius eonvicialur, aurem tuam chrum remediuro , quod in flagella pafatus est, et
obstrue. offert se Domino, ut quscplacuerint Deo , flagella
837 47. (Vers. 16,17.) David tacendo vicit ad- suslineat (I Par. xxi, 13). Elegisse quidem lego
versarios suos : et quia sicut mutus faclus est, vo- sanclum David fkigelli genus, quod sequanimiter
cem recepit; quia conversus ad Dominum loqueba- stistiueret: sed elegit, quia de tribus condiiionibus
lur dicens : Quoniam in te, Domine, speravi : tu eligendac unius necessitas mandabalur. Ubi autem
exaudies me, Domine, Deusmeus. Quia dixi, ne ali- non mandalur, ad omnia paratus est Dei servulus,
quando exsultenl in me inimici mei. Vide singula: seu corporalem aegritudinem subeat, seu fugam a
lacebat David, loquebantur inimici, provocabant ut facie inimici, siveobilum liliorum , quos non timet
aliquid et ipse loquerelur. Dicebanl : Audiamus praemittere; 838 1u'a recipere potest iroperlerri-
PATROL.XIV. 33
0$ .'<-,-; .§4NGTi_4MBRp;SIi.; 1036
lus.Nain pt sciens qupd si hic fuerit punitus sup- j Lhujus amoeiia delecteiit; gr-ave eiiim fel niOvere
piicio tempprali.,. leyare in fuiurum perpetuse possit coiisuerunt. Non ille jucunda quaerebal positns ih
ppenani serunihse;: rogat ergo ut reeipiatur petUip rfigno, qui polius eligebat morlerii sanCtofum, qtiam
sua, ct casiigeturipse, ut reeipiatur; easiigal enjm yiiam flagitiosorum.
Dpniinus pmnero jQIiuniflueni rficipit.; ... 53. (VefS; 20j 21.) Jnimici, inquit, riieivhunt, et
51, (Vars...!&,) Sj serviilum tuuni yideas peccaia confirmqli sunt super me : \et multiplicali sunt, qui
prpprja cpnuteritem ultrp offerre se poense, inflecter •qderuntme inique. Qui retrikmni riiata pto bonii, de-
ri^, Ignqscis : et de Pomini jniseratjQne diffidis? trqhebqnt mihi; quoniqm subseetttus sum jnsiitiani.
Judex ipse cui npnlicet in piarimls causis a gladio Sed quanlo illuslrior ille, qui qiiotidie hiofiebalur ,
teiriperare,quia legibus servii; pplest tampn luerum ut populos 839 suos vivificaret: et eorpus suutn
dpnare pcienarum: el tu adhuc trepidas, quid a le<- mortis vulneribus offerebat; sicut ipse ait: in mor-
gum bomino et roisericpr.diaeAuctpre deposcas, cui libus frequentei-(H Cor-. xi, 23) I Mors enim bonesta
jpjc yplunias est, el dpnaiidi jus ? Si lameii lu pelas redemptio vitae est etiain decoloris, aut irinoxiae fif-
!)bj tua peccala dpnari, nec cppsiderfi§, Iipnores mameuiuni; exitus autem riiortis in roaniuviiae. Et
tups,auterubescaslamicos tiips ; njedjgnitatem tuam idfeo inaleuat Aposiolus quoiidie mori; ul vilae suae
defiexisse videaris. Amicus Dei, prophela Djeiy.rex ; J merituin compi-obaret. Scriptum est enini i Nori
ab jpsp,electus Dep,:et unptus in jfggnuin, flagellis dqudes liomiriem in vita sua. Qui enim vivuht, mo-
se spontajieus. pfferebal, nec erubescebat: ct tu rientur: qui moriuntur, resurgenl. Propior ergo
.enibescis ? .E?p.nmultum ista yerecundia tibi ppitur salutiest, qui moriiur ut resiirgati quamillequi
Iai)Jliir, cum ad judicium Dei ,yfinerjsi sed pudpris vivit ut mpriaturw Quis est autem qui quotidie mo-
te istius ppsnitebit, cum in ;Cpnsppclu npii solutii rilur i(Eocl, xj, 30)s nisiqui moriem Domiiii Jesu in
Iipminuro,, sed *liam Angelprum fit flninium Pefe? sua carjie circumfert^ ut omnia ei peccata niorian-
statuni fioelestluni epnsiitutus:).c.o>peris pficeata pro- tur ? Gonfirmati aujem et muUiplicati sunt ininiici
pria non iiegare. Quompdo fexcusabjs, fium tanta ©avidiii hoeSaeculo ;• sed rion idoneum firmamfeh-
commiseri.s? Prajtendes fiondiiiouis.iiifirmitatem» tum,i nisiejusquiicbnfirariatur in Gbristo. Denique
quia jiemo sine peccaipl? Resppjideiiitur tjbi: De> IHi -confirriiantur iri saeculo, qui oderiinl juslum ini-
buisti er,go agere poenitentiam, dederam remediumj •que : npii ergp jnstura odiuni, sed injustum ; fium
cur refutasti ? Subtexes pudoreni,^quod lionores odi.ssentiniquei
tups erubueris? Picet: Si tu.prubuisti.nie coram . S3; Sed vide dislanijam. In posterioribus ait:
ainicis tuis, etegp te firubescam.cpram Patre mep; Qui gdermt me gmiis.(PtaL ixsm, S); Iiichabet:
qui estin coelis. Disce yerijjn-esse qupd scriptuni 3 Qm^derimi me inigue. Sed ibi cx persona Ghristi,
esij quia 4st.verecupdia qddueenstPWcalum(Eccli. ivs liic ex persona sua; ubi ex pefsona Christi: loqui-
25). David in fionspectu sup piplorem suum ponebati lur, gratis odio habeiur : ubi ex sua, inique. Homo
ne uiiquam.ob.liyiscejrfitur,; TDavidiiiiquitatem suani enim pptest uni alicui vulneri npji paterfii ut puta
ipse pronuntiabat,; Davi£_de;:peccatosuoi jron de injustilisei inlemperantiaei impudiCitiae;;:xiiiis aulem
ppibus cogitabatj; Dayid non erubescebat sua recen^ vuliieribus patet. In Clirislo autem nidla «ausa «sse
sere peccata.i ne de, iis ei^ibescerfit in mep judicio po.luii,qua pficcati alicujus potuefh viilnus.accipefe,
constilutus : «t, tu erubescebas ? Npn esset hpdie iii immuuis, a «u.Ipa, el integer a sdeliclo, alque imnia-
rpquje servuliis meus Jpb, si eriibuisset tres illos culatus a vitio. Sunt autem qui pUlantutrumque
reges amicps sups; nep ipseJDlayid, ;si erubuisset psalmum ex persona Gbristi esse fteciHisum,-quipro
delicfaprppria cpiifilerivEi^p;|}uiarnpii erubuit roibi nostris peccalis, satisfaciebat PatrivHicaergo dicebat
sua aperire ^peccata; gec egp erubescaro j?i-.fl).e> se «appfititiiiri«ontra ijustiliam, illic contraigratiam*
secreta reserare. %t quja uterque ,ej>ruminon eru-- Si^ E-l bene.addit, iit probarel se injuste appeli^
buii factorum^upruin pretiu;iii;,in,iiieappjiere pote- tuin i iQuoitianisubsecittussiim jttstiiiaih. iQuanta ;yis
slate, Jiiep se judicip vpluntaii^ue.cp/nmitterfi; nec verbi in unius ,syHabceadjectione, ut subsecutum se
pgo.de Jtalibus «ervulis erubescaji«;j,;rit.jppeliem D diceret justitiam, non seeulum l Pfopior estenim
amicps, ,qiii infiaiii. studuer^t_facer_^ yf_luntatem, qiui subsequiiur, quam ille ;quisequitur, * etsiippar.
Ideoque quoniam iili.a_nt.e,ii'^Mre;?.:_nuf»cJti.cbn.: quam jmpar, et successio hacr.edisiiiagisvquamiac-'
splatione;: tujiuia ,in; deliciis', jiunc ;in. sujmliciis. cessio Jiuncupjilui'. ,
Cliaos inter vp.s .magnuriiestj ,ut neque illprum a_i S§. (.^ers. 22-y) Et tainen quamvis: subsequaiur
te gratia , ,nec :tua ad illpsJppssjt .pcepa;transire. juslitiam , non suse viriutis pulat esse, sed fraliae
Audis.ergo.pid.-dica:t^'avj^..'?:Audi_,-,^um tibi^Gorri-, cqelestis^ sinon deseratur a.iChristo 1; firiqrlp;:prat
gefe et enieiid^re .per^iilliitur t.si.ihiG.Anjendaveris, injpensius dicens : Ne dereiinquas me, DbmineDeus
llic jfiquiesces, .fiton le dulcia rnundi et a:_sseculi meus; ne discesserisiame.; hoc est^liorairiesme de-

a jQuidam mss. srcc«/i.fiujus.,Md amqra deiectent. suppar esse, qiiam.si eidem impar dicerelur ? Atqui
''i>ftoii). eilXl."Sbla,el stippdrqudm pqi,et successib aperi.issime bunc sensum series poslulal oralionis;
kmredis inaijis qiiiirh 'bessio ituiicUpqiiii;' Bed iriariI- quri eiiain jfiafitodevpcjbus, successio,
" e\,'" accessid
' '"
festus error fist. Qui« ieiiimnori videat quempiam pliilbsopliaiidiitri. ..
ab alio minus remolum sigiiificari, si dicatur illi
i05f IN PSALMilM X&XYH ENARRATiO. 1058
reliquerunt, amici mei impugnaveriint dilectum sibi j^ morbus dum tegilur <, inardescit; si confessionibus
proximum : non appropinquaverunt. Fugiebant me proditur, evaporat Et ideo justus accusaior est sui
quasi mortuum, fit abominati sunl; quia peccata in principio sermonis , priusquam contagio ulceris
mea tibi aperiredesideravi, et confileri; quia flagel- serpat intrinsecus ; gravat enim conscienliam me-
Iis tuis me obluli vulnerandum; quia elegi cicatrices moria delictorum, nisi medicina poscatur. Et si dif-
vulnerum super epulas regum, et jactantiam potesta- fert medicus, seger offerre se debet, ut citius se-
tum : lu solus me non derelinquas, tu haereas servu- cetur; sicul offerebat se];David in flagella Domini b
Io tuo, qui de terra suscilas inopem , et de stercore dicens : Redde "mihi duplicia peccata, dummodo
erigis pauperem» Tuo eomitatu fretus, frequenlio-- hic vindices; noli me deserere, noli aveiiefc fa-
rero me arobientibus populis aestimaboi Computrue- ciem luaro a me; noli dedignari atque horrescere
runt quidem cicatrices mese; sed adhuc tuoruni fetorem vulneruhi ttieoriim. Et Jpb servulus tuus
ycrberum desidero cicalrices, quse sanatis vulneri- pefcussus efat Ulcere a pedibus usque ad caput i, et
bus obducunlur. ut postea nullum ulcus .appareal. remediiim siise sanilatis invenit; - licet illud vulnus
Bonae iriuinphalium vulnerum cicalrices _ quibus viflutis fiierit, istud errorisV Fetebarit vulnera,
qiise
victores hnjus terreni prselii glorianturi Quanto medici cnrare rion possent. Locutns es, Doniine,
iiiustriora 840 vulnera, quse pro fide et nominis -. mysleria sacrahientoruni luorurn j mariifestasli ve*
lui gloria videntur excepta ! Ista est cicalrix quse nena serpentis; et solius serinonis iui medicameiilo
coelum aperil, regnum acquirit, imnioftalitatem in- servi tui curata sunt vulnefa, quia tu eum rion de-
venit. Hscc ergo, fratres, est cicalrix beala , quo- seruisti; el non derelinquas mej Domine, ne tfisqesse*
niam beati qui laverunt stolas suas in sanguine suo* ris a me, Honiines riie dereliquerunt; qiiia sordenf
Sic coepii stola esse glorise, caro mortis (Rom. vn, illis vulnera mea, quse pietati tuao putavi «sse rese-
24): in qua et Paulus ante periclitabalur eleclus randa. llli dicunt: Exi a riobis, qriia peccator es tu;
Dei i nisi petisset se liberari de cofpore mof lis liu- discede, ne nos polluas- Tu autem;_ Dominej Curas*
jus, ut legimus. et non pollueris ; adjuvas, et non contamiriaris;
§6* Et ideo qui sumus in hoc corpore niorlis,- quia Deus salutis mem es j 841 Domine, et nianus
oremus ne bonus ille dileclus Dei medicus nos dere- ttia non perdere_ sed sanare consuevit;
linquat, quem patriarcha David ne a se discederet, S8. Complevimus psalmum etiam cuni ejiis inler-
precabalur. Ipsi nos coriimiltamus, a parati ad cu- pretalioiie versiculi <=quem Graaci nonnulli codices ?
randurri quo velit cufari medicaniento. Nemo dicit sed hon omneshabentlatini< Namanleresporisorium;
medico corporis sui quemadmodum sit curandus. proximum versiculus est, Et projecerunt fne <,sicut
Novit medicus quae singulis vulneribus medicamenia morluum aboritinatum; hoc est_ illi qui reddebant
conveniant, cujus ulceris putredo ferro Sit amputan- mihi niala pro bonis. Sed tu ne derelinquas riiefDo-
da, ne in tolius COrporisserpat exitium. Si dixerit riiine, tiediscesseris a nie; hoc eiiim sequilur; idest:
riiedicus medicinae gerius quo eurari aeger debeat, Tu n& derelinquas, qui imoTtuum felehtem curare
et ille fastidiat, discedit medicus et segrum derelin* cdhsuesti, Denique habemus hoc in Evarigelio.. Nani
quit. Vide euiri qui curari velit, omni genere medico cuin venisset ad monumentuni Laxari, etdixisset :
acquiescentem; atleride ordihenh Aperil primo Tqliite lapidem; ait Martha i Jdm fetet-, qualridufc
vulnera sua niedico, et dicit: Gura me, sed rogo te rius est eiiirii; tespondit eii Nqridimtibi,quidsicre*
in ira lua, quia non srislineul durani medicinam in* dideris, videbis gioriam Dei l^onm xi, 39 et 40)? Et
firmilates meae. Medieina Ghrisli, correptio est; Clamavit Lazarum, et sanus exiviti Credairius 842
corripit enim Domiiius quero vult eonvertere. Ideo efgo et rios; ut de vulneribus nostris acquirariius
et Paulus ad riiedicum dicit: Argue,obsecra, incfepa medicinam salutis, et futuram gloriam.
(HTim. iv, 2). Non ergo recusat curari, qui petll 5u. In PratiPhibus igitur et obseCrationibus. cum
argui; sed levari vult pceiiam s ne in iracuridia ar- doiofe el lacrymis exigenda poehitehlia est, ut illarii
guatur, el ifripelu irac cprripiaiiirv gloriam Dei iidere mefeamur* Neque te rooveat
f 87;. Et vidfeproeessum. Priroo petit argui; post- ._. quod lucluSjdcilof,- coiriiriaceratio corporisj gfavigi-
ea, quod majuS est, corripi. Deiiide rion! soluril' &iroacpasSioiies surit; etsi gravisSiirisBvidenttir, \&-
cohfiteiur peccata' sua1,sed' efiam>eiiurnerat et accu- riieh indigna6:sttiit hujrisniodi passlonesadsuperven-
sat; non vult enini Jatere sria delicta; Nam ul febres turaro glPriani, sicut tesiis iibi est apdstolus Paulus
ciiiri ifi alio sunt, non queunt roitlgari; cuni foras (Roin. viii, 18); Non pigeat ergo nos hic leviora de^
eruBipunt, spenvaffcriintdesinendi:;itapeccatorum ferre; Ut ibi pleiia laudis et glofite possiniusadipisci,
a Edit. omives aG paucirosSi eriiitlunt, ad curan- bent} s'ed omnes Latini. Versunv ariiem ilium nus-
dum; quod reperitur iii quinque Gallic. Haud male; quam alibi reperias, ni.si in yersione arabiea; ubi le-
idem enim est, paraii ad cuiandum, ac si legcres, gilur in baec verba : Respuerunt mediieclum, qvasi
prarati ut curemuf. RatibJlein hujusiiiocli locuticuis inorliiiim aboriiiriaridriin;et c/tff'i's'cbrifiSettini cotpiii
disce apud Fr. Sanctium, Minervmlib. ni, cap. 8. meum, Quod autero ait Ambrosius huncipsum versi-
b ita, pmnes niss, atque edit. excepta Rom. quae culuiriabs se etiam expositumesse,riijum.non dubn
sic liafiet, .dicens : Ego in fiqgeliq pgratus tum ; et tamus; respicere ati superiora ista:: Emiines me de--
alibi :Fial riianustua inme ;_hpc es,t,);e«Irfe-»MtM,,etc«rJdiqummH-^ttia^sfdeni illis vulnei^ mmy etc*
0 Rom. edit. sola, quem Gmci nonnulli codices lia-
1039 SANCTI AMBROSIl 1040
pro lemporalibus laborlbus perpetua praemia repor- A.glbria, pefpeluitas a sseculis, el nunc, etsemper, et
lantes per Dominum Jesum : cui est laus, honor, inomnia ssecula saeciilorum, Amen.

IN PSALMUM XXXVIII ENARRATIO.

Titulus : In firiempro ldilhum Canticum ipsi David.

841 *• (Vers. 1) In superiore psalmo expressa 0 fidissimum staliilitatis fundanienluro,in quosi quis
fornia poenitentiae est : in hoc sequenli paiieniiae potuerit siare, lubriciim verbi timere uou possit!
forma signatur. Qiiem psalmum David scripsit, et Idi- Multi enini etiam slabiii corde firniati, incauti ta-
ihum viro disciplinis leviiicis el sacerdoialibiiserudito men, sefmonis fluctuaniis errore ssppe ceciderunt.
canendnm deiiil, qui aiue arcam Doniini psaliriomm Videns igitur liiijusinoili insidiis et vano concertan-
seriem pangendi solertissimus praecinebat. Ergo quia lium Sirepitii se Prophela tentari, intra seipse taci-
non Idithum scripsit hunc psalmum, sed prophela tus confcrehiit, legern t-ibi tacilurniiatis imponcns ;
D.ivid_ et Idiihum viro canendi perilo psallendum R el ciimtaceret, insultantibus sibi, et ut loqiieretiir ali-
dedit; ideo sic inscriptus est liluliis. Denique etiam quid provocantibus; qualia solent insolentiiim esse
in sascularibus scripiis alii. eraiit qui scTibebant, alii certninina alque sermbnes : Responde nobis, side
qiiiin scena, vel cantica, vel comoedias, vel iragoe- fequajilate pra^sumis : vides ellu esse te victum , et
a
dias, caiiereconsuevcraiit. Et illi quidem coronam niliil hahere qtiod refcras ; cum se prope ad vocem
Olympicam postiilabant : unde et imvbuov hyuiiiiim conviciis videret iropelli, se ipse revocabat, ul loque-
eorum scripla in fme testantuf; David aiuero qui relur in corde.
non Iianc'serla coronaruro niarcentium requirebat, 3. (Vers. 2.) Dixi, Custodiamvias meas ; ut non de-
sed illam iucorrupiibileni el incontaminntani femu- linquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam; dum
nerationum ccelesliuiii haerediiaiem pio desiderabat consislit peccalor adversum me; boc est, proposui,
affectu, liymnum non vicloriae «rtvtziov; sed ei scri- confirmavi, iinperavi niihi, loculus suin cordi meo :
psit, qui victoiiam in se credentibus impertiebat,h Custodiam vias meas. Si alii dixissem, sermo meus
qui finis est nmnium quie pia nierite deposcimus. stare deberet; quanio magis slabile debet esse, quod
Sive eiiim sapientiainqiiaeras, sive virtuti siudeas, roihi ipse coiistitni! Si qnis alienuni fallai, indeco-
siveveritali, sive viae^aique jusiiiiae, sive resurrec- ruro est: si qiiis prnximum, grave; quanto igitur
tioiii, iri ouiiiibiis lihi se<_ueiidusest Christus, qui est C gravius, si qtiis sn ipsum co quod sibi proniiserit,
virtusDei atque sapientia ', verilas, via, jnstitia, rc- pnlet essc fraiidandunijiit ipse sihi iufidelis sno ju-
surreclio. Ad quem igitur conlendas, liisi ad perfec- dicio et despicabilis aestimefur. Cui igitur idoneus
lionera onniiuni, suiumaroque virmtutii ? Et ideo libi videri polest, qui sibi vilisesl? Teiieainiis igiturani-
dicit : Veiii, sequere me (Malih. x ix, 21); hoc est, ni.e constamiam nostrae; ne 843 in offeiisionem
ut adcoiisiirnmatioiiem viriulinn perveiiire merearis. labi.i: loquendi fesiina prurumpant. Et Jnb plngam
Ergo qiii sequitur Chiisium.ipsum pro possibilitate siiamsilentiovicit, et tolcrantium suam laciturniiate
sua debetimitari; ut praecepta ejus secum ipse me- superavit. Non bene credilur carni : vicissemus, si
ditetiir, el divinorura exempla faclorum. Eva lacuisset. Ergo primum illud processit ex voce
2. Et ideo David secum ipse mcdUabatur, quod peccatiiro, et serpens ille nequissimus atque versu-
Ghristum in selociitum esse retinebat-, ut cum ali- tus per vocem nos ante tentavif. Atque utinam aut
qui ei essent inolesli, et euiri ad contentionem la- Adam surdus fuisset, aut Eva obmuluisset: ille , ne
cessere conarentiir, palienliain indueret, cerlandi vocero suie uxoris audiret; isia, ne loquerelur ma-
sludia decliiiarel, ex quibiis irianis slrepitus el jur- rito, et lubricae vocis ininisterio serpeiitis in virum
gia Irequenier Oriunlur. Ideoque 842 cum sanclo venena irausfuiiderel. Cain qunque etsi parricidio
D
Davldplerique ejus virtuiibus invidentes, qui euni naturam violavil liumanam, et oblitleravit impius
de proposito mansuetudinis, et humililatis affectu jura pietatis; tamen pcr vocem sacrilegium sceleri
crederent diducendum, frequenter ingruerent; ipsae suo addidit, ut negaretDeo necali fratrisinleritum.
qiioque praccipue nequiiise spiritales in coelesiibus, Qnid de singulis dicam? Popiilus ipSe eleelus a Do-
advcrsus quas grave Itictamen est justis, ad commo- niino, cui laciius Moyses aperuit mare, ingrams coe-
vendumfiuin niinislros suaeimprobitatisimpellerent: lesiibus beneficiis ohniurmurabat, quo divinam con-
ne inler obstrepentium crebra cerlamina, et disce- traxit offensam. Deiude ipsum ducem invii illius at-
plaiioiuiin tuimillus serino aliquis sihi offensionis ex- que inusilati itineris Moysen respuit, et a iiatre ejus
cideret, tacere sanclus Propheta proposuii. 0 vali- Aarun deos sibi fieri quos coleret, postulavit.
drim sctituni circumspectae munitionis silentium! 4. Unde eliam ip-e considerans tanla vocis peri-
» Cofona.illa donahanlnr ii qui in ludis :ib Hereule lia fere Pind:iriis, lyricorum pririceps, nobis reliqnit.
in IiOiiorcni Jovis prope Olympiaiii-iirlieni in^iiuilis, h M-iS.Vicl. elCoIb., Sive enim sapientiamqucerns,
ac sirigulis qui-nquehiiiis celebrari solii-i vicisseiit. sive virtuiem ; ipse est Dd virlus alque sapientia, ipse
Erat auteiii illa exi-aniis olivaeVPorro rmvixia, car- verilulis via, juslitia, resurrectio.
mina suiit quibus victoria cujuspiam celebratur, qua-
1011 1N PSALMUMXXXVIII ENARRATIO. 1042
cula : Dixi: inquit, Custodiam vias meas. Quse sinl. ^,intelleclu labia sua ; hoc est prudenter tacet, ne la-
igitur isiae vise tiominis, quse magnopere praeca- biorum suorum vinculis alligctur. Posuit ori suo
vendce, ne quid gravioris offensionis incurrant, ad- custodiam, sepsit aures suas spinis, vectem adhibuit
mnnel nos tanius Propheta diligentius considerare. foribus oris sui, serval ihesaurum cordis sui el ar-
Admonct eliaro Salomon ejus filius paternse menlis genlum eloquii sui, ut examinaliim et purgatum,
interpres perspicacius exaniinare, qui scripsil : Tria quando oporlet, proferat; ne quisquam prius furin
milii tunt impossibiliaintelligere, el quartum quod non cor ejus aut perturhalor irrumpat, et ad eos capti-
agnosco. Vestigium aquilm volantis, el viam serpenlis vtim trahat, qnihus flagiiia sua vendat.
in peira, et semitas navis in pelago naviganlis, el vias 6. Meditabalur Judas Chrislum vendere, sed re-
viri in juventute. Talis viamulieris adulterm, qumpost- vocabat eum tama Doroini gralia, et qusedam pa-
quam egil, abluta nihil egissese dicitiniquum(Prov. ternae deliniincnta pietalis, quibus furor ejus mollie-
xxx, 18 et seq). Tria ergo impossibilia sibi esse dixit batur: nec erupisset in scelus, nisi se in cor ejns,
ad inielligenduni, et quartum quod ille habeus inter ho- quia Cliristum fallere se putabat, adversarius de-
niines sapienlise signaculum, non aguoscerel, viaruin roersisset. Non ergo dubites qiiando ali<_uitibi mo-
videlicet viri iu juvenltile proeessum. Quarum igiiur lesli siiiit vnlenli servare justitiam , mini^tros esse
vel inexplicabilis, vei difficilis agniiio, polest facilis ] {illius nequissiini peccaioris, qui omnium auctor est
caruiii esse cuslodia ? Unde non immerito ipse Da- flagitiornm. Videbal David prophelicis ocitlis, agno-
vid deliciorum jnventutis suae non defensiouem ob- scebat ejns figuram; ideo tacebal, ne illius facerel
lulit, sed oblivionem rogavit. Delicta, inquil, juven- voluniaiem, qui inlerturbare gestil affeclum. Pre-
tutis mem, el ignoranlim mem ne memineris (Psal. mebal vocem, claudcbal portas suas sileiuio, piae-
xxiv, 7). Non iiinnerilo igitur Saloronn dixit se non lendebat in eo patienlia, et taciiiirnitalis vigilabat
agnoscere qund paier ejus, in quo major Dei gratia eiislodia; ne inimicus obreperet, ne de clanstris oris
fuit, se ignorasse tesiatus est. El foriasse delicta ju- vagus aliquis sermo el incauliis exirei. Ideo fortior
ventulis ad fervorem retulit carnis, ignorauiiaro au- est paliens, qui se ipsiim coniinct, qiiain qui urbes
tem ad verboruiu prolapsionem, quae nou ex sent,n- capit. Justus ipse sibi clauslrum esl, ipse sibi per-
tia nostra, scd impeiu quodain ei cursu loquendi vigil cuslos.
plerumque fuuduntur; qund periculosum esse Pro- 7. Cum.sibi ergo ipse praetenderet, loquebalur in
pheta cognoscens ail: Credidi propter quod locutus suo corde : Posui ori meo custodium, dum conshtit
sum (Psal. cxv,)). Supra fundamcnUmiergo virtuiis peccator adversum me. Adest seuiper iiiimicus, quia
vox tuta est; siue fundumento, lubrica. Ideo quasi semper insidiatur. Elsi illum non vides, adesl : etsi
quodam lubae sono Scripliir» divinse elecius inter- ( ; illum nnn seniis, incursat. Si non vides, videnli
pres increpuil: Corde creditur ad justitiam ; ore au- crede: Consistil, iiiquii, peccator adversumme.Qui vi-
tem confessiofil ad salulem (liom. \, 10). Fides Cre- det peccaium siium, videt etiam peccntorem sibi in iis
demiuiri principalis e»t, confessin exsecuiionis. quse gesserit, illudenieni.Qui auiem peccalorem prae-
5. Quomodo igiiur proposuerit sanclus propheta viderit, potesl viiare peccaiuin. Videbal David con-
Da\id, aut propier quid custodire vias suas, audia- sisiere adversum se peccatorem; qnando Semei ma-
nius : Ut non, inquit, delinquam in lingvamea. Si ledicebat el lapidahai regeni suum, el clamahat:
hoc cavet Propheta, tu non caves ? Si hoc metuit, in Exi, vir sanguinum (II Reg. xvi, 7). Neque eniin lam
quo Dei gralia loquebatur, tu non meiuis, qui erro- praeruptus foret, ut ncc tanli regis revereniia move-
ris verba non refugis.et theatralibiis sermonibus retur, nec armatum ejus limeret exeieiium, cum
deleclaris? Tu non reformidas, cui scriplum est in unus de exercitu ejus conviciantem poiuis^ei occi-
Evangelio (Matth. xu, 36), quia 844 V"'0 ownl dere; sed araeniem diabolus fecerat, qni euni im-
olioso verbo ralionem cs redditurus? Si pro otioso pellebat ad mortero. Ideo David ad\ersus auctorem
verbo periculum esi, quanto magis pro criminoso! magis praeliabalur, quam roinistrum persequehatur.
Non omne qnod otiosum, cst criniinosum: sed omne Quid enim magnuin, de homine invalidn 845 vindi-
quod non fructuosum, periculosum atque eradica- ] >cari, quem ad furorem alier utgebat, in cujus nece
bile; omnis enim arbor non faciens fruclum, exci- peccalor habuissel voluiiiiilis effectum? Non gladio
deltir, el in ignem miltelur. Cum movelur animus, diabolus, sed verbo Dei vincitur : ideo taccat lingua
exagitatur stimulaiitibus adversariis, obstrepentihus, hominis, Dei Verbum loqualur. Denique el Cliristus
illudentibus, criniinanlibus, excidit verbum conimo- tacebat ante Pilali judicjum constitulus, ut nobisda-
tionis; ideo silentium et tulum est, et decorum, ret formam tacendi; qnia lingua corporis facilis est
quod servat cum gravitate cautelam. Quid enini la- ad errorem, proclivis ad lapsum. Sunl auiem et qu
bia noslra , nisi qusedam nostra vincula suntV De- lacenies loquantur; sicut Moysesqui slabat altoni-
nique vinculis labiorum suorum unusquisque con- tus, et lacebat, cui dixit tacenli Deus : Quid clamas
stringitur. Ueo sapiens in tempore tacet, et secum ad me (Exod. xiv,5)?Ut Susanna, quae lacuit in
ipse considerat quo lempore loqui debeat. De quo periculis suis , el Doniiniis exaudivil eam. Etgo
praeclare ipseSalomon : Labia Sapientis alligatu sunt etianisi in le verbum Dei sit; el tacebis in Dei verbo,
intellectu (Prov. xv, 7). Quando ergo vides illuden- et lacitus clamabis, ut audiaris a Chrisio.
tibus protervis. sapieritem tacere, dic: Ligavit islis 8t Meditarfiergoquae Christi sunl; qure secnni hie-
 1045 SANCTI AMBROSll j 10»
ditabatiir propheia David, in quo ea quae secUniini A dieente Dpmino : Diligite immubs veslros(Matih. v,
lioc psalmo medUatuiri essesedicit, ante in eo lo- &&),Justus orat pro calumiiianlibus; quia el hoc
cutus est Cbristus. Sic eirim scriptum est: Ego ati- prsecepit Dominus adjungens -.Benefaciteiis qUiode-
tem ctimin dliquo mikimolesti essent; inducbamme ci- ruht vos, qraie ' pro calumnianlibus el persequentibus
licio; ei humiliabaminjejunio animammeam,et oratioi vos (Ibid.). Ipse est per omnia justus, qui lisec custo-
rhed in sinu nteoconvertelur(Psat. xxxiv, 13). Quid ditelservalL Primuin, quia lacet, et non respondet
est, in qHquo?Quia lunc maxime aut sermo non op- iniroicis; deinde quia orai, hoc est, non cst oiiosus
porlunus elabituryaut affeelus movetur; quando vel[ affectu. Et qui orat,- bona orat, noflea qnse cuique
in dolore aliquo el tristitia sufflris, vel indignationei possint suo inimico nocere. Plus esl ergo orare, quani
aniraus segrescil, vei aliquibus sollicitudinibus irope- tacere. Justus rr/aledicehlibus sibi beriedicit. Plus est •
ditur, r.ut disceplaiioiiibiis occupatur. Qui igilurmo- et hoc quam ofare pro se ; securus enim sui henedi-
lesli ? Pririium de ipso auctorc peccati el angelis suis; cil ei, quem noh tiroet, aUt etiani ei quemanteme-
inlellige; deiflde de iis a qui malunt sequaees ejus; luebsit, Justus diligit inimicuiii. Plus est diligere,
esse, qriam Gliristi. Impellitur uxor, rit sancli Job» quam benedicere, quia major est menlis dilectio,
(Job II, 10 et alibi) ; amicus, qnod in illo ipso libroi quam sennonis gratia. Jusliis benefacit ei cujusodiis
iwanifestatur; filius, ut Abessalon; servus, liberttis,, g appelitus est. Juslus orat pro calumnianiibust Bona
doiBfesticus; qiiia inimici horiiinis etiam domestici charilas, et pietas bona : ufrumque Dei, elulromque
ejus, rit exagitent eum singuli. Quod igiturremedium estDeus; quia charitasest Deus, ut dixit Joannes in
adversus hujusmodi ahiffloruiii aegriludines, ilisi pa- epistola (I Joan. \v; 16). Ideo utrumque conjunctum
tientia, nisi silentium? Et, qttod est gravius, ille tc est i Diligite inimicos vestros.... et orale pro calutn-
magis laceSsii, qui beneficiis tuis usus sit : et inter nianlibus etpersequeiitibusvos.Pleniludo Legis esl cha-
ipsos amplius ille exssperat; qui plus tibidebeat; ritas: sed eliaro haec Evangelii plenitudo pro calum-
quo iriagis ingrati hominis iicerbitate, aut vilis alicu- niantibus el persequenlibus nos jubetorare,nl pecca^
jus personae indigttilate moveafis. tis eoruin veuiam postulemus; sicut divino judicio
9.. Ergo jusius^ etsi amicus ei est insolens, dolet Job sanctus electus esl, cujus oralio regum illo-
pro amico; quia idcirco amicus suus labitur, quiaa fUm calumniantium justo aboleret offensam {Job
tentatofe impelliluf. Si pfo smico dolet, multo fiia- XLli,8).
gis pro uxofe, prd filio : si eos qtioqne sibi insoleii- 11. Ergoetsiinfiririus es, ora; elsi forlis es, ora.
tes experiatiif; et si fratef exagitai, ut Esau sanc- Infirmus pro te oras, forlis proinimico. tuo oras. Bo-
tum Jacdbj dolet et quaerit sibi fratrem reconciliare, rium sculum infirmitatis, oralib. Tu oras, et Domi-
vel fiigere aifaeie ejjus^nt Rebecca suadebat, ne ira- C iius te prolegiu Borium sculum eliam tfiumphantis,
cundia fratris oceasionem noceridi aiiqiiam fepefiret; UtinimicuhilUUmqueni possis ferire, defendas; ne ab
ct si pioximus autdoiiiestictis, dolet; etsi minister, aliquolrucidetur.el (quod eStmajus) a Chfisto, qui
autiibenusjaiit seiVUs,-fefl paiieiitef. et ih bis omifi^ dixit: Mihi-vindiclarii;itegoretribuam (Rom. xu, 49).
bus laCet : rie ei "rfespoiideat,a qUP euiri cerriit ifii Hsee est cratio, quse in sinum coiivertitur deprecan-
pellu Gbriviciatuf ergo ex ddmfesiicis aliquis ? dolet tis, frucliim referens eorum quaevoluit impelrare; ul
ei iacet; eonviCiatur libefliis? tacet ; coiiViciatur dona in ejiisanimam ac meiiiem recurrant, quae po-
sefvus? tacei. SicVincitiif qiii laquCliiiiejtis ahifflsc poscit a Dohiino; sicut in posterioribus hic ideni pro-
pef escani vdcis exlendit. Taee efgo et tu cum libi plieta te doeiiit dicens : Sic benedicamle in vita meq,
iiidignus cbnviciatuf; tace Cumlibi serVUs;elnlaxi- et iri iiomihe tuo levabomanus meas. Tamquam adipe
nie tiilis, Coiiiuineliam facit; et dic iri corde tiiO: et pinguedhierepleatur antma mea(Psal. LXH,5 et 6).
Ef 0 taced: Tri Miem ne taceai, Domitie (Psttl. xxxiVj Ipse estsinus animse, secfelumorationisejuspenetra-
22); et adde : iV^ discedas a riie, Ut DaVid propheia lia voluniatis, etqusedarorecurrentium votoruminlima
diefebat; lioc ests rie soiiihi riie impugriaritibus defe- receptacula. Uiide et jusli in Abrahse sinu requies-
lihtjliast Noh estenini sbliisVcui Deiis praesens esU cere legiinluf (Litc;Xn, 22), quod in ejus gratia, in
"ACcipetesliriiohiiiriii Ecce,*jiit{\i\t,venilhqra:, ut Ais- ]j ejiis fequiei ih ejus placidilate requiescartt, qui con-
fetgdmihi UriUiquUijiieiri sua, et 846 lne sblUhire- forihem ei induerintfidem, eteamdera inbonis ope-
liriijMlis; ised iibh suhi soius, ^udrtiftfiiPater iheeUm ribus fecerint voluniaiem,
isi (Jdah. xVi, 52). 12. Sed foi-temirelur aliquis, cum Dominusdixc-
10; Jusiiis efgo adVefsusirisBlgriiesSibi iacet, jus'- fil pef Ps David_quod humiliabat in jejunio Rnimani
iiis Siat; Audi jUsiuni bfahieih :Proeb iiiine dilige- suaffl (Psal, xxxiv, 13); quomodo ipSe David ait in
rehi, deirhhibhhimihi : egb ahtem bfabamiPsiil.cvrii; poslPfioribus 5: Si iion humiliter sentiebam; sed exal-
4). jusliis maiediCefitibiis sibi befledicit; tll facie^ ml animani ineam (Psal. cxxx, 2). Verum is consi-
liarif apbstbli:, sieht Paiillis asserit -diceiiS]~:
Matedict defet alilidesse 847 1u0a aa sapiehliam nienlis re-
Viitif,fcibehedicimiii(ICof, iv( 15)'. Justus diligit ihi- feftur, aliud qiiod ad liumililatem cordis : sapientia
iiiicbs srios. Vide (jUeliiadhiPdiihipaulatlnipef gradus mentis sublihiis est; sapienlia aiitem carnis non dei-
siiigulos ascbridefe defcetiif ad iilcfeni6riiaviftuturiij bel iiiflafi. Huhiiliabat efgp Davidin jejunio aiiiraarn

aCod, Rejj.etaiiiquatubrcuriipt, edit.iiimafg.,^M*»ia/«hNe v^^^f-

1015 IN PSALMUMXXXVill ENARRATIO. iOlft
suam, ul castigandum nosuae carnis luroofeiridoce- Ji rls, cui bencdiclib Domiri! jifo bmAibiii $48 abuh-
ret. Exaliabat animam Propheta, per subliriieni Dei daret. Ergo in isto psalmo irigesiirip bciavo qiiasi in
graliaro; quoniam el qul se exaltat, humiliabilur : el quadarii meditaliPne, horiduui tameii in briini Ipcatus
qui se humilial, exaltabitnr (Luc.m, 11). Necsolum perfectione virtuils. dieit sibi dolofem esseferiovaturii.
superbus retundilur, et humilis attollitur digna re- Validissimus enim cicatricis offensioheriiseritire noil
muncratione merilorum, sicul primum est inlelligen- novit, nec plagam pPtest lihiefe, qu! forlior est. In
dum : sed quia verbum Deiexomni parte acutumestj ipso pugiluni cerlamine soiet plerumqiie qiii tortior
velut gladius qui ex duabus acutus est partibus, ego est exspectare, utinferioris ictu aliquo lacessaiur,
arbilror posseintelligi, quia et qui se exaltat_, novit quo acrior offensus irisurgat; ita exercilatione niinia
se humiliare : et qui se humiliare novil, etiam exalta- alque patientia roboralus, rit tauiquam insensibilis ad
re se novit. Denique Paulus ostendit, dicetis : Ego dolofem, plagam seriiire rion possit, percussus fidet,
aulem didici in quibussum sufficiens esse. Scio el Ivu- lacessiltis initiatur. At vero inferior si forte iclum
tniliari, scio ei abundare(Philip. iv, 11). Ergoet Da- ferienlis supra obduclam clcairicem veteris vul-
vid non humiliter sentiendo a de Cbristo exaltabat rieris exceperit, renovalum sentit dolorem, Sic est
auimaro suam, quam huroiiiant et dejiciunt Ariani; et ctii objiciuiitur pecCata superiora, quse competenier
exaltando aniinam suam, sensus vigorem, fideique j ; doluit atque deflevit; ul satisfactione congfiia vul -
gratiam,virlutishumililatis pio repraesenlabat affectu. neri peccatorum suorum obducefet cicatricein. Si
13. (Vers. 3.) Ideo ergo dicebat : Qbmutui, elhu* perfectus est, tacet cPnviCianlibus, riullp sibi dolof6
milialus sum, et silui a bonis; quia noveralquando se renovato ; quia elsi peccavit, secnrus est quia sine
humiliare debcret, et noverat quando silere de* poenilenlia sunt Dei dona; et ideo qtiae semel dPha-
herel. b Obmutuit, ne ipsa liligiosa cum objur- vit, resolvere ac renovare riori solCat, cuffl ipse
gantibus contentione perslreperet : humiliatus est, dixerit; Ego sum, ego swn, qui detcb iniquitalei,
ut tumorem dejiceret superborum , vel ut ipsos el memor non ero (Esai. xtlu, 25) Si au-
quomodo humiliare se deberent, suodoceret exem- tem imperfeclus et immemPf ccetestiuffl praeceptO-
plo: siluit a bonis; quia bona conscientia non eget rum, dolor ei tamquam rescissa cicatfice repa-
defensione verboruni, quae suo nixa est testimonio, ratur.
ipsa suijudex. Ideoque justus dicit: Quiscontradkat, 15. (Vers.4.) Concaluitcormetimhilrame,etiririie-
aut quis resistal mihi (Esai. L, 8) ? Et Paulus dicit : dilatione mea exardescel ignis. GraviPfa vulriera, sic-
Mihi enim pro minitho est, ut a vobisdijudicer, aut ab ut iiovimus, caustico medicamento vel adriiolo igiib
humanodie(\ Cor. iv, 3). Adversum calumnianles et curantur. Ergo vir sapiens Ipse riiedicus est sibi :
peccalores justus suo judicio conleiilus est : merilo-' ->lamen elsi medicus est, vulrius sutiro cufat. Ideoque
rumautemsuoriim judiciumChristo reservat. Ideoque si non plene consummatus esl ad inoffensschabltudi-
addidit: Qui dijudicat me, Dominusest (Ibid., &). Pul- neiri sanitatis, Vaporatur ejus cor, habet febrem,
cherrimeeum judicem elegil, qui nulla fraude fallatur; ignescit ad objecla coilvicia. Et si lacet, vel intra se
ut eumnecocculta prsetereant, nec infirmre conditio- lerilur. Lapis si ad lapidem leratiir, ignem exCUtit;
nis lapsus offendat: qui fragililaii norit ignoscere, Ad ita etiam bona conscientia pudOre succeiiditur, si
omnia igitur utile silcnlium. Si peccatum agnoscis, renovelur ei suorum recordatio delictoruni. Elinipsa
tace, ne negando exaggeres; si non agnoscis, lace meditalione ignis exardescii Non malris ignis, qui
securus de innocenlia. Non possunt aliena verba, cri- adurat, sed iiori exurat, Talis ignis Dei qiieffl Moysbs
men affigere,quod propriaiion recepit conscienlia. iri rubo vidit; quahdo f libiisurebaliif * sed noh exii-
14. Sequilur : El dolor meus renovalus est. Adlnic rebatur. Est ergo ignis_ qui pcccatuih minuit, el suo
in inferiore virtutis gradu posilus haec verba depro- culparo ardore depascit. Est et ignis qrii coelestium
mit, quod dolor sibi peccatoruro velerum objectione scripturarum medilatiohibus excitatiif; vehit ille de
renovatus sit, quse delela jam obduxisse videbalur quo dicit Hiefemias: Et eral ignisflammigeransiri oi-
oblivio, vel bonorum operum lexerat compensatio. sibus meis (Jerehu xx,, 9). Aut ille de quo Cleophas,
Denique in posterioribus quasi fortior dicil: Vide- 0 el qui simul itef agebatj quando post resufreCtioiiem
runt me, et moverunlcapitasua (Psal. cviu, 25); eo eis se Christus adjunxit, sefmone niutuP conferebaht
quod minarentur, et nocere non possent. El addidil : dicenles : Nonne cot nbslrum ardens eral ih nobis,
Maledicent illi, el lu benedices (Ibid. 28), Et quod cumaperirelnobis Scripturas (Luc, xxiv, 32) ? Ideo et
quasi validiof loquitur, negligens iujuriae, vel pudo- Domliius venil, ut ignem hunc ii) terram milleret;
a Ita mss. Yat. duo, et quinque Gallic. Verborum Vict. et Colb. eadem verba prorsus rescideranl sic
quidem sensus paulo obscurior esl, veriiiii ei non mi- praefefentes, de Clirislo, exaltqbai ahimarn sudiri, sen-
niroiim accedet luminis, si modo ad superius illud susque vigore,fideiquegralia, viriutem huthiliiqlis, efc.
respicias, Ca»iDominus dixerit per os David, etc. In- b Mss. Vict. et Colb., Obmutuit et ipse, liiigiosa
lellige igilur Proplietam in persona Chrisii exaltasse cum objurgantes conlenlioneperstrepereht. Tbriari....,
aiiimam suam, et oninia jam plana erunl. Hoc aiilera «e litigiosa cum objurganlibus contentioheperstreperet.
cuni roinus assequerenlur Romani editores, verha Denium edit. Vet. ac Rom. cum Vat. ct aliis Gall. rit
transposuerunt in hunc modum, de Chrislo (quem hu- nos in tcxtu. Rursus postpauca, ubi edit. vet, ac
miliant el dejiciunt Ariani) exaltabal animam suatii; Roro. cnm mss. Vat. el qnirique Gallic. velul ipsos
Iwc esl, sensvs vigorem, fidei gratiam, virluiem liumi- qiiomodohumiliare se deberent. Cod. Vict. et Colb.,
Hlatispio reprmsentabataffeclu. Aut, vefP edit. e' siss. vel vl ipsos humiliare se debere,\
1047 SANCTI AMBROSII 1048
quo illuminaret animas universorum, studium accen- __Lquisque enim in suo ordine. Praecessit ergo, ut
deret, crimen exureret. . pararet in se credenlibus locum. Unde etiamel di-
16. (Vers. 5.) Loculussumin lingna mea : notum fac xil: Siabiero, el parqvero vobis locum, iierum venio
mihi,Domine,finemmeum: et numerumdierutiimeorum ttd vos, etqccersam tiosad meipsum; ul ubiegosum, et
qui est; ul sciam quid desit mihi. Bonus ignis, qui fecit vos silis : et quovadoscitis, etviam scitis(Ibid., 3 ei4).
utPropheta loqueretur. Et vide ne ipse sit ignis Estergo via perquain resurgens Clirislus ascendit.
qui visus est, quando in die Peniecostes iu unum Elillequidem ascendit super omnes coelosad Dei
locum discipulis congregalis, decidit cum 849 sedem: lipmines autem a primo. cosio ad secundufti,
vi magna super eosSpiritus sanctus, ei linguis yariis etdeinceps a secundo ad lertium, et ab illo pef dis-
IoqtiebaiiluT. Sic enim scriplum est : Quiq vismpuhl unclipnes fere ad seplimum ccelum, h atque in ip-
lingum eorumdispersm tamquam ignis (Act. n, 3). Ilic sam apsidem et summilaiem crjelorum qui mereniur,
est ergo qiiidixit ad Hieremiam : Ecce do tibi in os ascendunt. Si ergo numerus viarum est, et numerus
verbameain ignem(Jerem. v,14). Hancergo elDavid mansionum; utique numerus dierum est, per quos
Hnguari)jgnis accepit, ut divinae cognilionis succen- ad coeli altiiudinem pervenilur.
sus ardore loqueretur: Nqtum fac mihi, Domine, : 18. (Vers.'6.) Ecce veteresposuisti dies meos: Alius
finem meuni. Non de morle sua quserit ( neque enim j t habel: Palmstas posuisti diesmeos. Si secundum
hic finis resurreCluro) sed de eo fine quaerit, de quo Sepluaginla viros, veteres accipimus dies; hoc esl,
Apostolus dixit (I Cor. xv, 24 et seq.): Quia ille finis, secundum 850 yeterem liominem inlelligimus ex-
quando Dominus Jesus liadcl regnum Deo Palri, et aclos. Sed vetus honio nosier affixus est cruci. Er-
eyacuabit omnes Principatus etPotestates : et quan- go et vetus dies praeteriit, novus venil. Alius enim
doraprs novissima omnium destruetur : ul malade- dies horainis, alius dies Christi, quem Abrabam vi-
ficiant, et bona aelernasuccedant. Etideo dictum est: dit, et gavisus est; de quo et David ait: Ric est dies
Fugit dolor, trislitia, et gemitus (Esai. xxxv, 10). quem fecit Dominus, exsullemusel Imtemurineo (Psal.
HuncfiiieminhominibusoperabaturelPaulusdicens: cxvu, 24). Sanctus ergo in dieDominiexsultal in die
Et quis est qui Imtificatme, nisi qui contrislqtur ex me novo, in quoDeus Dominus illuxit nobis, et dedit no-
(II Cor., n, 2)? Objurgando enim dolorem, tristiliam, vamlucem ininnoxiam vilam el inlegram reformatis.
gemilusexcitabat, utagerentpcenileniiam;quoirrevo- Ideo vir justus securus novselucis et graliae Dei dicit
cabileni veiiiam et saliitem, cujus Deum non poeniteret, (Apoc. xxi, 1, et xxn', 5); Erit mihi ccelum novum,
mererenlur. llle igitur verus esl finis, qui nori unius et terra nova, et novum lumen. Non euim lucerna ,
erit finis, sed omiiium. Quomodo ergo finem meum et lumen solis illic lucebit, aut lunse; sed Dominus
dixit? Sed considera quis loquatur. Ulique homo, ( 1 illuminabilsuperpopulumsuum. Illaergo desideravi,
vel unus ex hominibus usus communilate subslan- illa exoptavi; et ideo diem liominis non rcquisiyi.
tiae, vel quia ad formam universorum describilur, 19. Quod si paltestas accipimus dies', ex nomine
et ad perfectionem consumraali hominis erudilur. intelligimus plenos cerlaminis etlaboris; quoniam
17. Unde et addidit noium sibi fieriiiumerumdie- palsestse luctalores in agone dicuulur, qui luclantur
runi qui est, ut sciat quid desit sibi. Ad perfectio• ad coronam. Ergo quia et nobis lucla non solum ad-
neni utique quid desit, non ad istius corporis vi.lam versus carnem etsanguinem est; sed eladversusspi-
de qup propheia David cupiebat absolyi dicens: Heu rilalia nequitise iu ccelestibus; dies noslri , hoc est,
mejquia incolaiusmeusprolongaius esl,, el habitavilcum vilar islius, c in labore sunt et dolore. Unde el in
habitqniibusCedar(Psal. cxix,5).Penique dierum nU- posterioribus ait : Anni nostri sicul aranea medila-
Jiierum cngnoscere volebat, npn eiiam nocliiim. nHic bunlur : dies annorum nostrorum in ipsis sepluaginla
enim dies et nocies sunl: ibi vero dies soli, ibi lu- anni. Si autem in potentatibus, octoginta anni: el plu-
men perpetuuni atque diuturnum. Et ideo addidit: rimum eorum labor et dolor (Psal. LXXJIX, 9 el 10).
Qui est,-. inquit, non qui transeat. Coslum eiiiin el Unde et apostolus Paulus abundanlius cseleris apo-
terra prseieribunt, fides auteni pernianet, et dies stolis laboravit; ut legilime cerlando ad coronam
Christi; quia heri et hodie ipse est, et in ssecula. . quam cuperet, perveniret.
-
Quem autem niimerum quaerat, accipe. lndomo, in- 20. Sed tamen quia el archilectorum mensurae pa-
quit, Palris mei mansiones mullmsunl (Joan. xiv, 2). laeslaedici ferunlur, quibus ad struclurse numerum
Dat efgo unicuique locum DoininusJesus , hoc est, vel modum spalii colligendum, sedificia metiuntur,
aptam pro uniuscujusque merilis mansionem. Unus- locumque eum in quo sedificiasunt locanda; et quia
a Edit. Rom.. hic enim dies et noclessunt. Ibi ergo lamen scriplum mallemus, altior; cnm sit siimma
' fornicis curvalura. Hieron. lib. n in Epist. ad Ephe-
dies sqiis. Mss;Vici. el Cplb., Hic enim diceret rioctes
sitnt. Jbi ergo dies, ibi soi. Vel. edit. et alii codices, sios, ln snmmo cmli fdrnice , eiiit ipso verboritar ,
ut nos in texiu. apside. Invenitur etiain illa vox apud ecclesiasticos
J1 Edit. vet. ac mss. Vict. et Colb., alque in ipsam scriptores usiirpata, ut Ecclesiae parlem ab aliis se-
summitatem cmlorum.Alii qualuor, in ipsum axem et paratam, et quaepropriam haberet canieram, sigtiifi-
in summitatem cpeli.Val. et Reg., atque in ipsam as- cet. Vide Mabillonium noslrum, loni.i Analect.,atqiie
alios.
. sidemsummitatem, etc. Lege, Apsidem, sive Apsida,
u,t.edit. Roin. habet. ,,Est autein apsidq_, laliqr.^pqrs .;c Reg. cpd., inlabore sunt et dolore, hoc est, t» fe-
tedis, ut habeiur in Gloss. ross. apud Cangiiim. At- bbre vitm islhis. Vnde, etc-i
 im 1N PSALMUM XXXVIII ENARRATIO. 1050

Esaiara loculus est Deus: Quis mensus est manu A quaerere ventatem, luum esl eligere quid sequans}:
per
et cmlum palmo, et universam terram clausa Ne peccatum, inqnit, cresceret, abbreviasti dies vitsc
aquam, in his lerris; et tamen cum
manu ? Quis slatuit montes stalera (Esai. XL, 12)? humanae qua vivimus,
ne forle hic sensus hoc sermone sit col- niaturior in hoc brevi cursu islius vitse finis sit pec-
Videamus
dies omnium liabeat Deus: catorum, mortis celeritale substanlia mea tamquam
eo
ligendus, quod cognitos
omnia mensura quadam iiihilum ante te ; quia etsi ad imaginem el simililudi-
cui nihil immensum sit, qui
nem Dei facti sumus, gravat lamen nos in hoc cor-
suse scientiaecomprehendat, nihilque ei sitinsestima-
innumerahile , qui pore constilutos qusedam terrena contagio : qusc non
bile, nilril inexaminatum atque
si nos exuere magis veierem hominem ,
ait: Sed el capilli capitis vestri bmnes numerali sunl gravaret,
Ecce novisli cum induimus graliam , quam supervestire malle-
(Luc. xn, 7). Hoc ergodicitPropheta:
actus mei; mus ; minorem eliam Iaborem nobis exspolialus ho-
dies meos ; non le prselereunt quotidiani
tuos et ideo sub- mo vetus, quara supervestitus afferret. Nain quod
peccata mea anle oculos posuisli: indiii-
stantia mea lamquam nihilum anle te. Quid enim esi exspoliamur, abjicimus: quod supervestimur,
es ? Homo vanitati si- miis. Et ideo ingemiscimus el laboramus, donee
homo, nisi quia mentor ejus . mortale lioc veteris hominis indumenlum, et errori
railis faetus est. Homo in peccato: et si aliquid habeat
virtutis recle cseteris terrenis ani- B effeclum obnoxium, noviiate suse vitae spiritualis ab-
probilatis alque , ut si supra venenum plurima mella fundan-
mantibus anteferlur, et in coiispectu animalium qui- sorbeat;
ac nimis sero veneni virus aboletur. Aqua
bus estprseposiius, anlecellil; in conspectu autem lur, rcgre
eliam iiuilta diu cum veneni felle luctatur, si non
. Dei lamquam nihil est ejus substantia. Unde et alibi a Ideo laboriosa poeni-
illud exspuat, sed absorbeat.
ait: Quoniam non juslificabilur in conspectutuo omnis
suavis gratia; quia peccatum exspoliattir, ubi
homo vivens (Psal. CXLII, 2). Quod Symmachus lentia,
est: absorbelur, ubi poenitentia; ibi remitiiinr,
manifestius expressil dicens : Et vita mea lamquam ni- gratia
hic abscondilur. El ideo scriplum csl: Beali quotum
hilum ante te.
remissmsunt iniquitates, et quorttm tecla sunt peccala
21. Sunt aulem qui breves putant dies diclos,
(Psal. xxxi, 1).
quia Symmaclius <nrifiu[i«;posuit: <7m6«pi aulem 23. (Vers. 7.) El requievil paulisper ingemiscens
palmus est; et quia palmo mensusdicilur (Esai. XL, humanse condilionis aerumnam; quiadixerat: Verum-
12) Deus 851 coeluro ( palma autem vel palmus tamen universa vanilas, omnisIwtno vivens. Et posl h
porlio manus est metientis, et aliquid comprehen- diapsalma, resumpto spiritu, ait: Quamquam inima-
dentis), ideo tamquam breves dies aeslimantnuncu- gineDei ambulethomo; tamen vaneconturbalur: thesau-
patos ; cum cognilio Dci per mcnsuram, ul supra C rizal, et ignorat cui congregal ea. Vide quomodo anle
diximus, possit intelligi: coalestis autero isla cogni- asperitatem suae sentemise lemperavii: poslea ralio-
tio, ul ad mensuram facta sint omnia. Non ergo bre- nem suse vocis absolvit. Temperavit 852dicendo :
ves,sed magni dies Prophetse possunt inlelligi, quos Quia in imagine Dei ambutal homo. Beatus homo, qui
Deus mensus est palmo, quo mensus estcoalum.Ne- ad simililudinem Dei per fidem ambulas: beaius qui
que enim breves suae viise dies dieeret, qui postea in te fidem habes: bealior si avaritiaro non haberes.
ait: Heu me! quia incolaius meus prolongatus esl Aliud bonum mcntis esl
reternum, nliud vanum car-
(Psal. cxix, 5); nisi forte qtiia propter peccala nalis cupiditatis incendiiim. Fides eriiin Dco milital;
bominum breviores vitoeislius dies fecit Deus , quae avaritia tenlatori: ista
congeril quod sibi prosil, illa
anleel nongentisetseplingentisannisextendebalur quod proficial alienis.Quid igiturtani vanurn, quamne-
ut iiunc intra centum annorum curricula claudatur. scire cui laborethaeredi? Quis cenim scit si sibi filius,
Sic ergo intelligeiidiini est: Ecce peccaio obnoxios aut
nepos proprius snpervival ? Saepe aut in tabulis
dies meos nosti; dies enim vilae hujus , quae pecca- v tesiamenti
scriplus baeresfuneslo amhitu testatorein
to est obnoxia , breves sunt: dies aulem vilae ceter-
praecedil ad tutnulum, aul hacredilaiem superstes
naesinefroe. absorbet, aut luxuriosus dissipaf, aut slultissimus
22. Aut cerle sic (riostrum est enim argumenlis non tuelur, aul proscriplus amiltit. Si quem ergo
a Cod. Vat. ac Gallic. aliquot, Ideo laboriosam
pm- pulsantes conlra Sanciuarium psallere solilos Spiri-
nilentiam suavis gratia sequiiur. Alii cuin edit. cou- tu sanclo inspirante. At si quando ejus afllatiis ces-
scntiunl.
b Diapsalma,est quaedamin psalmo divisio, vel niu- sarel, eos qtioqtie tantisper a cantu destilisse, ac lum
scripsisse,rfiaj)sa/m«. Gregorins Nyss., irac. 2 in ps.,
falio; ut sicubi (ait Hilarius in
Prologo Exp. psalm.) cap. 10, silentitim illud non cessatioui divini insliii-
diapsalma intercesseril,aul aliquid aliud dici, aut eliam ctus, sed novae cuipiam illustraiioni a Spiritn sancto
ab altero dici, aut in altero arlis musicmnrodulo canta- in mentem Davidis iminissse attribuit. Huncadeas ii-
ri intelligtndum sit. Hieronyiiius, epist.138, ad Marc, et Cassiod. Prol. in psalmos cap. 11, et
ab hae opinione discrepal, contendens diapsalma ni- cetjsicut alios.
hil aliud sonare, quam Hebraeorum sela, id est, sem- c Ita edit. et mss.Vict. et Colb. Al Reg. etalii qua-
per, quod tantum distinciionis causa ponebatur. Ve- tuor si aul filios. aut nepotes proprios supervivat. Rur-
rum longe aliter de eadem voce disseril Eusebius susendem hocloco.edit.vet. etcod.Vict. elCoIb., con-
Csesar. in ExposilioneGrmc.P. P. in psalmos a Bal- ditis tabulis, leslamentis scriptis hmres funereoambilu,
laz. Corderio concinnata.et Antuerpise typis Moreli elc. Edit. Rom. curo ross. quinque ut nos in lexlu ,
an. 1643 edita. lllip siquidem narratquinque can- nisi quod aliqui pro, ambitu, leguiit, obitu ; alii abi-
ipres ordinis.Ievitici', quosD(avid elegerat,, el quo? tu i id est_ discessuj vel excessu.
runi ipse meditis stabat, singtila rousica inslrbraehta
lObtl SANCTtAMBROSII m*
vmens studiose flivitias congreganiem, dic et (u : A± ramus pro populo sacrificium : etsi infirmi ineriip,
Vqne cbntUrbatur-ithesaurkul, ei ignorat cui cqn- laincii hoiiorabiles sacrificio; quia clsi nunc Chrjs^
gyegal ea. Nequp enim - secum polest auferre, quse ttis non yide.lur pfferre, lamen ipse pfferturin terris
possjdet; et cuni morietur, relinquet alienis divitias quando Chrlsii cprpus pffertur: iramo ipse pfferre
suas, Succedit frequenter iniinicus et ingratus, maiiifeslatur in nobis, pujus sermp saiiGtificat sacri-
et; decessori suecessor insultat.i Quos ille dilexit, ficiuni qupd pffertur. Et ipsfiqujdem nobis apud Pa^
iste persequitur : quos ille nulrivit, bic vendiu trem advppaius assisiit: sednunc euni non videjnus;
24, Grsecus lamen non habet: In imagineD ei; sei tunc videbiraus, Gumimagp trahsierit, verilas yene-
lanlumniodo: In imagh\e.In.quafirgo imagine ambu-. rit. Tttnc jam npn per speculuiii, sed facje ad facieni
lat l)omo?:!n ea ulique arobulat ad cujus sirailitudi- ea quaesunt perfecta, yidebunlur.
neni factus est; id est, adimaginem Dei. Imago au- 26. Ascendeergo, hpnip, iiicp3lum,et videbis |l|a
lera Dei Chrislus;;qui est splendor glorise, et imago quarum umbra bic erat velitnago..VJdebis.non ex,
substantiae ejus; * Clirislusergo imago Dei venit ad paiie, non in aenigmate, sed in consumraatioiic ;
lerras ; ut jam rioii in umbra arobularemus _ sed iii non in velamine, sed in luce. Videbis ver.umlumen,
imagine, In Christo enim imagiiie ambulal; qni sequi- selernum atque perpetuuro Sacerdptem; cujus hic,
liiiEvaiigelium.Ideodisoipulo suo dicit: Vadereiro imagines videbas, Petrum, Paulum, Joannem, JappT,
pqst me (Marc. vtii, 35), ut me sequaris. Ideo erra'- buin, Matlhseum, Thomani, Videbis perfeclum lip-».
yit populus Judaeoriim; quia in Umbra ambulavit; minem jam npn ih imagiiifi, sed in yeritate; qualis
Ideo non erratpopulus Chrislianus; quia in imagine ]D ej)ini cpalestis, lales et coelesles. Ulique et ipsi jam
arnbulat, Iiabenssolem sibi justitiae refulgenteih. Bb- in gloria v.el decorp, jam inresurrectiohis gratia;
na imago.., non ceris picturae fucata radiantis , sed npn iii corpore mortis, et .corruptionis defprmitaie.
plenitudine divinitalis expressa. In qua imagine et 27. Vide ne ep deferas imaginem lerreslris, uhi
Pater simtil videtur et Filius; quiri per utrUmque eo- lux eceiestium est. Hic si quis tyranni iinagines ha-
i:um u)iilas.operationisfiffulgfil. Etsi jam resbrrexit beal, qui jam yictus interijt, jure damnatur. Quo-
Christus, tainen in Evangelio (Joan. xi, 44) nobis modp tu hostis et adversarii iniaginem in ciyilatem
adhucejus imagp riioiistralur, Legoquod Lazariim veri imperatpris iuducis; nisi ut ipse ie danines?
suscitaVerit; etPatris opus et Filii credo. Filiiis vb-; Et si volueris iijjaginero terresifis inferre, comra-
cav.it, Paler audivit) el Lazarus ambulavit.v;Lego dicet tibi princeps islius muiidi, et jdicet : Mea
quia eum i> dsemphes fatebantur; fatebanlur et Pa- est iniago iiaec; et quae pffei-s, mea sunt. Quid far
trem, quia DeiFilium precabantiir; iatebaritur et ip- cies depreliensus, cum libi dixerit : Mea est ava-
sum, quiaperipsurii ejiciebantui.Scripiuhiesleriirii: ritia, meaiesl ambiljo, niCse divitise, quarum ima-
Quod siin Spirilu Dei ejicw dmmonia , filiivestri in ginem in le recognosco ? Ipse est enim adversarius
quoejiciutit{Matl)i.xui'2I)'> etdefensor. Quod si fuerjs qualis Jacob, dicesLabse
25. Primum igitur uinbfaprsecessit, secuta eslima-1 C qui.se IransQgural in angeluni lucis : Recqgnqscesj
go, erit verilas.Umbra iiiLege_:imago verbihEvari- quid luorum in me inveiiis (Gen, xxxi, 52). Tunc il!e
gelio, veritas iri coelestibus. Umbra Evangelii et Ec- requiret, et ripn inveniens cpnfutalus abscedet; quia
clesise corigregiitionis iri Lege:, jniago 853 fuiurai abscondisti atque oblilterasti omnia siniulacr.a yifip-
vCritatis iii Evangelib _ :veriias iri judicio Dei. Efgo rum. Beaius qui potest dieere : Veniel hujus mundi
quaenunc celebranlui' ih Ebclesia, eorurii uriibra efal princeps, elin-me suuminveniet mhil(Jqqn, xiv, 5),
in serroonibuS prbplteiaruiri: iirobra in diluvio, umbra Quse sua.sunl enim quaerit ille, n.on.illa quse Christi,
in Rubfo mari; quarido baplizati sunl patres nostri Si ergp quse sunt Chiisti sequeris, npli tjuas non ba-
in nube, etiri mafi: umbra in pelra , quae aquani bebas affeclare diyitias.augere quas habebas;fit di-
fluxit, et populuni sequebatur. Nonne illud in uriibra vitem te sibi sentiat pauper. Induc in domum luam
erat sacrosancti hujus mysterii sacrametitum ? Non- iiiopeni, frauge panem esurienti, el nudum operi; ut
rie in umbra erat aqua de peirii, quasi sariguis ex libi ihesaurus condatur in cijelp,qui tecuiii transeat.
Glirislo; quae-fugierites se pbpulos sequebatuf, ut Pauper Christus 854 esl faclus' cum dives esset>
biberent,-etnPh silirpiil :irediirierentur,,et non per^ ut iios sua iiiopia divites faceret. Noli ergo propter
irenl ? Sed jam discessit umbra noctis et caliginis divitias vane conturbari, excitafi desotnno, cogitare
Judaebrum, dies appfbpinquavit Ecclesiaj. Videtnu| D quemadinp4um pecuniani tuani serves, opes tuas
nuhc per imagiiiem bpria, et tenemus imaginjs bpna, augeas, de nocte procedefe, excubare ad judicis do-
Vidimus Principem sacerdolum ad nos vententenii hiun); utaliena diripias, liteni rooveas pauperi, ve-
vidiniuseiaiidivimuspffereiiteiri jpfPnpbissanguiriem rearis exactorem tributi: vana est ista conturbatio.
siium : seqiiiriiuf, ut possiinius, sacerdotes ; ut pffer 28. (Vers. 8.) Et ideo Justus dixit: El nunc qum

» Mss.^ijuinqne, Chfistus ergo imago, santii ad
iniaginem; Hmc imago venil in iehrds; Atii alque editi
ut tios supfft; Jiefuiri hoe ipso loCP iideni quiiiqiies
niss: Viinariinori ih uihbrq. Alii cuin fedii',;ul jtim hbni
in wVififaiDehiqri» ubi Rbiri. edit. Cliniiriss. riOiii-
nullis In imapine mtehii edil. ybt. cum a;Hi| liaberii,
In Chrislo ettim, etc.
i>Iia edil. arit. ac rosS. Vict. ef Cblb. aquibus non
dissehtit edit. Roiri. iiisi qribd erasit yerbuhi, fateban-
Jiir, arite, et Paifetrii Reg; auiehi ei alii iilitjtiot
dmhibnesfalebahtur: ei Palfem,qhtq Dei Filium pre-
cabanlw,{aiebuniiir; eiiriipsij Velper j|)sttm(Tliua:i.,
M per ipsurii)iji6iehahii(r,'
 I0D3 IN PSALMUM XXXVHl ENARRATIO. '1031
est exspMiqiioriiea? nonneDominus?Eisubsianlia mea .4__, cari, et post hsec regno suo integrP festiltiius sit;
qnle te esl. Spes et palienlia noslra Christus est: quia et opprobrium a Doinirio sit, et prosit raagis
jpse factus est rederaplio nostra, ipse est noslra ex- sustinere opprobriuni, quani refcllefe. Deriique vic-
speetatio; ut dicamus singuli : Exspeclans exspeclavi loria post secuta est. Ergo opprobriiim prodest.. Sed
Doininum, et respexil me (Psal. xxxix, 2). Respice qiiid esl quod addidil : Quoniam iu fecisli me? Noiine
ergo nos in judicio luo. Respiciat 'super nos miseri- ideoobmutuisse se dicit, et non aperuisse os suuro;
cordia lua; ul qni de merito diffidirous nostro, per quia agnovit Domihi voliiiilatem : proplerea paiien-
tuam inisericordiam Uberemur, in cujus pptestate est terse pertttlisse, ut satisfieret Dominp per oppror
aniinai nostrae vitseque subsianlia. Et ideo non ti- brium pro peccalo ?
meamus corporis mortem; sed eum qui potest ani- 32. (Vers. 11.) Uiide et adjunxit; Amove a.me
mamnoslram yel.servare, vel perdere: cujus sub- plagas tuas (Psal. xxxvn, 18). Quomodo hoc sibi
slantia virlus est, quam Deus ad siniililudinem sui congruit? In superiore psalmo flageliis se pbtuiit,
pccioribus infudil huroanis. hic flagella a se postulat prooveri; nisi quia spivit
29. (Vers, 9.) Quisquis igilurhabelistamsubslan- jam de inanu Domini dupUcia peccala sua, erubes-
liam animse suse, dicit : Ab omnibus iniquitalibus cendo,opprobria sustinendo? Coinpunclioues Coidjs
mdseripeme. Non unius criminis lapsum fatelur, qrii stiisunt et cogilaiioiiun), siiiit et increpaiipnum fla-
ab omnibus se iniquitatibus solvi precatur. Scjl 33 gella. Yideamus lamen ne ideo dixerit a.nle peum
enim quod nisi Doroinus ignoscat, neroo salvus csse esse subslantiam ahimaj srise; quia npn impugiiaret
possil, quicumque nalus esl sub peccato, quem ipsa adversarius eam, nisi pbleslaleni accepisset a Dp-
noxiaecohditionis haeredilas astrinxil ad culpain. mirio; quod eriiiri fecit Dominus, ei lueliir, Denique
30. Opprobrium, inquit, insipienli dedisti me. Quis angelus in circullt) est hpriiinis, qui praelendit, ne
est insipiens, nisi qui peccalum facit, el eligit mala quis noceat ei. Non discedil aiigelus, nisi jussus a
pro honis? Ergojqui auclor est peccalornm, ipse in- Domino, ut suus alhleta deceriel. Ergo quasi sub-
sipiens magis, quam ejus minister. Cum peccamus stantia Domini praesumitvehiarosibi iniquitatum sua-
igilur, in opprobrium tradimur adversarip; ut ille rum a Condilore suo posse concedi; et ideo rogat,
nos quasi inimicus in die judicii accusel et prodat. qriia novit Auclorem suuin misericdrdem. Deinde
Suscipiamus ergo opprobrium crucis Christi, quod quia dalus sil in opprobriiitti, non fesistit; sed pa-
suscepit Moyses, et jEgypti thesauris regalibus prae- titur adversurri se assislefe peccatorein, et silel sub-
tulit; et ideo non est insipienti in opprobrium tradi- stahiiae sufe conscientia, quae bona esi, et potest
lus. Alii habent codices : Opprobrium ihsipienti ne corpOris ferocitalem refrenare, ut viriqs succedat,
tradas me. Sed magis David eam consueludinem ha- culpa ponatur. Poslreriio quia factus a Doinino est, ci-
bet, ut sua magis opprobria et peccata fateatur, nec C tius sibi posse donaripecealumconfidenlef existiniat,
de peccalis suis erubescat el opprobriis, qui scit in qui forlitudinem roanus Domiiii potuerit suslinere.
confessioneesseveniahi, et in peccali sui condem- 53. El hoc ulique bbriifi sribstanlise est, elsi a
naiipne justiiiam. forlitudine manus Domiriidefecisse se dicit. Fortis
31. (Vers. 10.) Denique ex- his quae sequuntur, manus sicut male percutit, sic cilo sanal : quae for-
inanifeslalur hic sensus; quia suhjecit : Obmutui, et lis ad vulnus, fortis et ad remedium est. Unde et
non aperui os ineum; quoniam lu fecisti me; hoc esl, ipse ait: Percutiam, el sanabo (Deul. xxxri, 39);
dedisti me in opprobrium insipienli, ideo obmutui, ut non meminerit vulneris, qui sahaius evasit. Deni-
et non aperui os meum, ne peccala majora contrahe- que hsec roanus Doniirii sancto Job omriia abslulit,
rem. Agnovi volunlatem tuam, ut ad tempus eru- et omnia reprsesentavil; iiiimo omniacumuio auxit,
bescerero, et postea salvus fierero veniam postulando. ut amissa geminaret. Nec te moveat quod defecisse
Prodesl ergo interdum et opprobrium. Siquidem sedixil. Est qui deficil,etfortior surgit;suffulcil enim
'
etiara ipse prodest carnis inleritus; ul leslificatur Dorainus omnes qui ruunt, 'et corrigit omhes elisos.
Apostolus dicens : Tradidi eum in interilum carnis; Gum virlute enim surgit quicuriique corfigitur. De-
nl xpirilus salvus sit in dieDomini nostri Jesu Chrisli. fecit Paulus a fortitudine riianus liujus. Cecidil perse-
(I Cpr. v, 5). Opprobriura quoque prodesse David D ciitorj et siirrexil Evarigelii praedicator.Hoc eslquod
ipse testatus est dicens ad Abessara : Sine, maledicat ait: A foriitudine maniis tum ego defeci.
mihi Jeminmus; quoniam dixit illi Domirius; ul videal 34. (Vers. 12.) Et addidit : 7« iricrepationibussu-
huiriiliiatem meam_\ei retribual mihi Dominus bona per iniquilalem erudisti hominem : el tabescere fecisti
pro malediclohoc. (II Reg. xvi, 11 el 12). El revera sicut araneam animam ejus. Graecus vnep Kiop-iv.g
vidif opprpbrtum ejus Dominus, quod flens ibat et dixit, hoc est, pro iniquilate; et integrum versum, sv
excalceatus, operto capite; el amovil ejus oppro- eleyp.01;V7repKVop.w.;eTtai§ev<T'a; a.v9pomov pOSllit,qiiod
briuro. Liqtiel igitur quia cum dalus in opprobrium Da- est: In increpqtionibqsprq iniqyilate eriidisli hominem.
vid fugerit, et humilialus si(, et 855 nudis pedihus Ideo Sapiens dixil : " Quis tnihi dabit cogitaliomm
Domino satisfecerit, el Japides jacientem non reper- mearuin flagella.... (Eccli. xxiii, 2)«/ Iqbioruinineorum
cusserit, et in maledicenlem non perraiserit vindi- 'signaculurii(Eccli. xxn/35)? 856 Ut qor sUiiinipse
11Ita mss. ac. edit. omnes, excepta Rom. in qualegas: Quis thihi
impohet cogitntibnum meariim flctgella;
e{quis dqpil tni/ji iq^iorum^ etc. pbi iocum yqluit accpmmpdare au gacri textus yerba, quse ccnsule,'
»035 SANCTI AMRROSII 1056
suis cogitationibus flagellaret, et signaret labia sua; _i lur; sed in vacuo suspenditur. Nihil laxum, nihil
quo et velera peccataminueret,nec alia loquendore- molle verum Christi militem decet; ecce enim qui
novaret; quopropriis increpalionibus eruditus, exer- mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. Arguti
citia virtulis indueret. Tabescit auiem anima, quando sibi et induslrii omnes avari videnliir. Quid argu-
peccalum minuitur : vel cum anima tabescil, culpa litis, quid sollicilius aranea, quse operi suo diebusac
deponitur: incrassatur, cum peccata curaulaniur.Uiide noclibus semper intendit, nec ullo siimplu, ullaque
ait Dominus de peccatoribus : Non permanebitin his impensa conlicit vestimentum? Sed vanum 857
Spiritus meus in mlernum; quoniam carnes sunt (Gen. est oinne quod fecerit. Sic homo omnis est, qui opus
vi,3). Et alibi Scripluradicit:Incrassattmest corpo- suum supra Christi non constiluit fundamentum.
puli hujus (Act. xxviu, 27). Ideo et Hieremias primum Vane noctibus et diebus et ipseturbatur; cum eum
baculum vidit nucinum : deinde ollam ferveiitem, plerumque aranese modo c etiam in ipso suae im-
ut tabesceret anima a prophelae incipientis; quo probitniis molimine, operissui ruina convolvat.
culpa discederet, ut accederet gratia. Sed cur prius 56. (Vers. 13.) Et ideo sapiens qui cognoscit hu-
baculum, poslea ollam? Quoniam qni baculo non jus saeculivanitatem, non diuturuam vilaehujus pre-
corrigitur, in ollam mittitur, ut ardeat ei labescat. calur usuram ; sed ad illa seterna festinat, et labore
El ideo ad pfoplietam Ezechielem dicitur: Accipelibi hujus corporis et dolore gestit absolvi; sicut Pro-
j
sartagiriem...:et accipies iniquitates domus Israel pheta desiderasse cognoscitur dicens : Exaudi, Do-
et corisummabis.ei labescent, inquit, in suis iniquiiati- mine, oralionemmeam ei deprecationemmeam : auri-
bus (Ezech. iv, 3 et seqj. Et alibi in eodem libro di- bus percipe lacrymasmeas. Ne sileas a me, quoniam
cit Dominus: Sed ego magnum faciam titipnem, et advena ego suni apud te in ierra, et peregrinus ; sicul
muitiplicabo ligna, el succendam ignem; ut liquefiat omnespatres mei. Alius est incola, alius advena, alius
caro, et imtriinuaiurjus (Ezech. xxiv, 9 et 10). Qui- accola. Incola, qui de loco est, et genilalem locum
bus lesiimoniis signiftcalur quod animae periidorum iiicolit: advena qui aliunde venit: accela, qui ad
adinpto igne labescaiif; ul deponant crassitudinis tempus colit, et mulatur annorum vicibus. Hoc est
quemdam carnalis liumorem. Mitlunlur ergo in sar- ergo qupd dicit David : Apud le alienus suin, dum in
taginem et ariimse peccaiprum; ut deflual qusedam terra suin : non suni niiiic paradisi tui incola. Unde
peccati caro, quse obduxeraf animse ac mentis vigo- exposuit hoc ipse subjiciens : Et peregrinus ; sicut
fein ; et velul jure quodam, ila quibusdam infude- omnes patres mei. Quod aperuit elaposiulus Paulus,
ral anliriam illecebris ciipiditaliim. Exspeclanl igiiur asserens qiiouiani cumsumusin hoc corpore, peregri-
nos quaedam sarlagines; ideo hic conierarous cor namur a Domino (II Cor. v, 7) ; quia etsi fides in
noslruro, ut subtile fiat, eldeponat oninera duriiiem \2 nobis est, per fidem lanien ambulamus, non pef
e't piiiguedinem quarodam carnalis arvinse : quod speciem, id est, non facie ad facieni, quasi praeseu-
palieniur qui luxuriati sunl in hac vila; el magis lu- tes ; anibulainus eniro in aenigmate adliuc, non in
dibria dedecorum, qtiam opera ulla yirtutum exer- veritale. Denique addidit : Audemus ergo el confidi-
cenda sibi more Judaico crediderunt. Incrassalus mus magis peregrinari corpore, el adesse ad Dominum
est enim Jacob, et pinguis faclus est, et surrexit lu- (lbid.,8). Audemus-t prsesumptionis in Deo fidei,
dcre : quem a iidei veritate lusuSille in perlidise tra- non icmeritatis est verbum ; et consentimus, id est,
duxit errorem. Meritp ergo Panlus castigabal corpus volentes acquiesciraus et optantes, non plenioris
suuin, ne nutriret corpus peccali; luxuriando enim scienliaeaucturilaieni velut principaliler e nostro judi-
facimus membra peccati, sobrietate autem meinbra cio dependentes: volumus verum esse quod cupinius;
justilise. Non nalura ergo, sed culpa delinquil. ut appropinquemus ad Dominum, a quo nos videlur
3S. Nec iierum vana et inania sequamur, ne te- futurorum el proesentium dislamia separare. Aude-
lam aranese texere judicemur: eo quod peccata nulla mus ergo adesse; etideo inquit: Conniiimur(Ibid. ,9).
perpetuitaiis possunt babere snbslaiitiam. Unde cuni Gognoscis verbum volenlis adbuc pervenire, non
videris aliquos sludere faeullalibus ampliandis, cu- ejus qui pervenerit. Affectus igilur in hoc sermone,
inulandis polestatibus, affectando decori, dices illud _ non effectus ostenditur. Denique ipsum testem sui
Esaise : i>Telam aranece texunl isii in omnibusdiei s. sermonis interroga; immo audi diceritem, vel potius
unius, (Esai. ux, 5), quac diuturna esse non potest; audi dubilaniem, cuin dicit: Ideo connitimur, sive
sed cito scindiiiir, atque opus ejus omne dissolvitur. absenles, sive prmsenles placere illi (Ibid.): absenles
Non enirn supra soliduro aliquod iirmamenluni ioca- adhuc per fideir., praesentes per speciero. Unde et

a Roin. edil., prophelminsipientis. Mclius aliae, ac d Omnes edit. et nonnulli mss., prmsumptioniset
mss. aliquol, prophetm incipientis; cum islhaec dt fidei, non, etc. Meliusalii, prmsumpiiomsin Deo fidei;
fides in
Jereinia in ipso primo ejus libri capite refeiantur hoc est, praesumplionjsac iiducise ejus quam
Non niale tamen alii mss., prophelm inspicientis Deo nobis ingeiierat.
Quod vero baculus ille dicilur, nuceusv.elnucitms, it e Mss. aliquot, noslro judicio deferidentes.Sic etiam
. nusquam alihi reperimus. edit. exceplis Paris. nonnuUis, quaelegunt.... defe-
h Sic mss. Vat. et quinque Gallic, Alii vero cun - rentes. At plures poliuresq.ue ross. ;prseferunt.... ie-
edit. hsec prseieriiiittunt: istiin omnibus diei uiiius pendentes; hoc est^ quasi incliriala iance adjudi-
. ._c, Cpdices quinque niss. „ciiam i» qumstu,s,umim canlesi
probilatis, molimine operis sui rhiha eonvolrdti.
 1057 IN PSALMUMXXXIX ENARRATIO. 1058
hoc polesl intelligi, quod el liic positi, el illic pla- tA quos oporiuil solvi, commovealur adversus dispen-
eere noslro judici, redemptori quoque nostrarum saiorein, qui ligatos servaverit servos, quos Domi-
desideramus aniroarum. Necesse est enim nos ei nus jusserat solvi dicens, quoniam qui cognovitvolun-
assisiere per speciem ; ut unusquisque operum suo- tatem domini sui, et non fecit secundum voluntatem
rum merita dignse adipiscatur soriis exaroine : vel ejus, vapulabil multum: qui autem nori cognovitel fecit
justus in requie, vel impius in rerumna. Fundit igi- digna plagis, vapulabil minus (Luc. xn, 47).
lur lacrymas; quoniam cura advena in terram vene- 38. Merito ergo David remitii sibi postulat quod
ril, demoretur et separetura patria longo detenlus sciebal non esse iis, qui secundum Aaron eranl, sa-
exsilio. Considera nunc mihi illum Adam de para- cerdolibus allribulum : sed Evangelio servabalur.
diso ejectum, in castellum relegalum, spectantem Cui ergo non remiltitur, in exsilio est, in peregri-
unde dejeclus sit, flentem uberlim ; quia reminisci- nalionis injuria perseveral. Hic ergo petenda esl ve-
tur quid amiserit, quove decideril. El ideo gralias nia. Hic enim dictum est: Beali qui nunc flelis ; quia
agamus Deo, qui nos perpetuo exsilio liheravil, ape- ridebilis (Luc. vi,'21): hic locus esl venise posiu-
riens janttam qua reverlamur ad pairiam. Unde Apo- landse. Deploremus igitur in terris, ut mereamur in-
stolus 858 praesumpsil dicere : Ergojam non estis dulgenliam. Nisi remissum peccalum liic fueiit, non
advenmatque peregrini ; sed eslis cives sanclorum, et _ habebimus requiero : si rcquies non fuerit.non erit
domeslkiDei (Ephes. n, 19). •" viia aeterna : si vila seterna non fuerit, non erimus.
57. (Vers. 14.) Hoc volens recipere David anle- Ideo pelit remitti sibi, anteqtiani eat, ut sit. Si enim
quam Chrisius veniret in terram,dixil : Remitte remissum non fuerit, non ero, inquil, cum iis qui
mihiul refrigerer, priusquameam, et amplius non ero ; sunt, cum iis qui in paradisum mereniur ascendere.
hoc esl, hic mihi remitle, ubi peccavi. Nisi hic remi- Quiauteinnonest.consumelurciimdescendeiilibusin
seris mihi, ibi remissionis requiem invenire non po- lacum, qui in caienis et carcere fuerit dereliclus.
lero; quod enim in lcrra ligaiiun inanserit, ligatum 39. Non ergo defiuiiive dicit: Non ero ; quia alibi
tnanebit in cosio, quod solulum in lerra fuerii, so- dicit : Psallam tibi in ciihara, Deus sanctus Israel.
luttim erit in ccelo. Prophela enim ei praedicator Ec- Gandebunllabia meacum cantavero libi; ct anima mea
clesiae coiigregandae, evangelico spiritu indulgeiitias quam redemisti(Psal. LXX,22 el 25). De redempiione
Doinini praevitlebal; et praecipiendaapostolis ei Do- ergo pracsumit. Et alibi audi dicentem : Placcbo Do-
miims revelahal; imroo hsecerat a velus sentenlia , mino in regiorie vivorum (Psal. cxiv, 9). Eril ergo
utquise ligassel in terris, vinctus migraret a cor- qui placcre praesumit. Polest el sic intelligi ; quia
porc. ldeo Douiinus, quod ame eraljudicii sui, dedit dixit: Advenaego sum apud le in terra ; el peregrinus,
apostolisl peccata remitiendi aequitaie solvenda ; ne p sicut omnespatres 859 me' > el ^eo reinitie inihi, ut
cito solvenda, diu ligata manercnt. Dcnique audi . peregrinus esse dcsiiiam : remitte mihi cxsilium,
dicentem : Tibi dabo clavesregni cmlorum; el quod- quo relegatus suro. Si remiseris aiilequamdiscedam
cumqtteUgaverissnper terratn, erit ligatumel in cmlo: hinc, nnn ero amplius exsul atque peregrinus. Cum
el quodcumquesolveris super ierram, eril solulumet in enim tu remiseris, non ero percgrinus ; sed civis
cmlo(Mattli. xvi, 19). Tibi, inquit, dabo claves rc- ero sanctoruin tuoruni. Ero cum patribus meis, qui
gni cdelorum, ut et solvas et liges. Hoc Novalianus ct 860 Hlsl fuerunt anle peregrim, liunc vero jam
non audivit, sed Ecclesia Dei audivit; idco ille in cives siini. Ero domesticus Dei, ut poeuam non li-
lapsu, nos in remissione : ille in inipoenilentia, nos meam, gratiam merear: per Doiniiium noslrum Je-
in graiia. Quod Pelro dicitur, aposlolis dicitur. Non sum Christum, cum quo lihi esl laus, lionor, gloria,
polestaiem usurpamus, sed servimus imperio!; ne perpetuilas, cum Spirilu sancto a saeculis, et nunc
poslea cum venerit Doroinus, el ligalos invenerit et semper, et in omnia sxcula ssculorum. Amen.
a Videiur alludere adillud Eccles. xi, 5 : Si ceci- tendi mqnitalemsolvendam; ne diu ligntum manerct.
deril lignum ad austrum, aul ad aquilonem, in quo- Omniuin opiime Vai., Colb. ac Vict. ut in corpore ;
cumqueloco ceciderit, ibi erit. ubi advertes diclionem, solvenda, ad accusalivum ,
b Omues edit., peccata remiilendi
wquitatem; ne peccata, esse referendam.
cito solvenda, etc. Mss. quinque Gall., peccaliremit-

IN PSALMUM XXXIX ENARRATIO.

859 ^' w superioribus psalmis pcenilenliamprsc- perfecti exspeciare, sed exspectasse ; nemo eniin
dicavil: deinde a de palienlia sua, ct perlurbalioiie " hisi qui perseveraverit usque in finem, salvtis erit.
bominis est loculus : in lrigesiino autem el nono 2. (Vers. 2,3.) Ideo addidit: Extpectans exspec-
psalnio, novum annuntiat Teslamenlum ; qui enim lavi Dominum.Ubi ergo lioc dicitur , nisi in Evange-
maloruni poenitentiam agit, exspeclat. Sed non est lio? in quojarn nobis qui exspeciabatur, advenil: in
a Ita edit. et mss. Colb. ac Vict. ; Reg. amem )nendose, deinde patieniim sum perturbalione hominisesl
locutus. At paulo melius Vat. etalii qualuor Gallic,,, deinde de patiemia sum perturbationis nihilominusest
ioeutut.
I$9 §ANCJiA#RfiSii 1060
qup jam nobis iion Legis caligat urobra, sed verilas A qiie et excaJceati, sicut Esaias sanctus, per populos
fulgetjquia Chrjstus il_uxil, qui exaudiyit depreca- currerent* yocuerantes non quae ipsi vellent, sed
liones suoruni, eleduxil nos de lacu miserise, etde quse a Domino juberentur. Ex his igiiur intelligitur
liifp faecjs; ubi jam demersi tenebamur npstrorum affulsisse remedium salutis ; quOniarii qui exspecta-
vpragine ptjccalorun) > et tpfus lipmp npster inhsere^ batur, adest.
bat, nec poleral_sese aninius nosler eruerje, pbrutus 6. Exspectavil eum Adam de paradiso ejectus; ut
jnulliplicis labe flagifjj, Gratias igitur Dominp Jesu, lpngo iiberarelur exsilio. Eispeetavii eum Iri Noe
unigenilo Dei Filio redemptori nostrp, qui npbis juslo, qui ad semeii futuforUm est reservatiis; utex
peccaia pninia remissurus descendit e epelp ;;ul nos illo justiiiae semina in liomiiiibus pulluiarenl. Jpsum
de Jacu ac limo istius tnuiidi, et cp^nuleiita guadam puiabat publicae salutis auctorerti, qui diluvib super-
palude terrarum, de corpore qupque mortis liujus stes esse fiiefuisset. Ipsum sapienlise prihcipeni, qui
eriperet, atque in carne sua statuerel animi nostri excoliiisset vitem , etex ejus friicluihebrialusforel.
inieriora vestigia; ut cpnfjrmali in Dei verbo, et per Quid esteniffl vitis nisi sapientia ? sicuiaperuit nobis
crucem Dpminici cprppris a, ptissipnibus absplufi _, David Ccelestis intefprcs Dfaculi diCehs: Vxor lua
ambulenius jam npu in opprpbrjp dedecpris, sed in Sicut vitis abundans in laleribus domhs tim(Psal.
reiijissipne peccati, Gpnfirmatus igitur. et radicatus Bcxxvn_5). Eo quod in ipso esset sapieiilise pleni-
jp Christp, supra pelrani sibi nienipfal pedum suo- ludo, qusoexspectabatur in Christo, qui riovo feple-
j;um statuta vestigia. Uflde dipit Appsiplus : Bibebqnt lus sapienljae sacfamento, quod oculus nori vidit, nec
autem de cqnsequenlipetra : pelrq qutem erqi Ghristus aiiris audiyit, inusitalum nobis deferfe iriystefium
(1 Cor.x, 4). Petra, ep quod silientes sequalur, properavit; ut nudus jacerel, et exubefahtis sapien-
cpnlirniet labeiites; ne trilienlibUsaqua desit, laben^ li;e pocula inaudita proflueret: ulobliii superiorUm,
tibus firfflanieplum. Ln novos mores, et riovam sobrietaiehi vilaj fesurge-
3. (Vers.4.) Exspeclantiergomihi, Dominejesu, remus peiernse; quo per slultiliam prsedicaiionis
aliqti3ndp venisti, direxisti gressus meos in Eyange-r Detts agnpsceretur, quem per>apieniiam non cogno-
lio, imrpisisli in os meuni canticum npyum, quod est vit hic miindus. Denique in figura illa dormienlis et
npvum Tesianientum. Gaudenies jam canimiis hyiiir nudali patris, qui stultitiam risit, malediclus est:
jiiim Peo noslro, quia.npyarum virluuini prsecepta qui vcnerali sunt, benedictionis graiiam siiht adepti.
ppgnovimus; utnoslra pmnia relinquamus, Cbristum Ideoque qui mortem unigeniti Filii Dei, palris et
sequenles, et nostros diligamus iiiimicos. Novos crealoris omniunii adoflendiculum, aut opprobrium
eiiam hausimus mores; ul pro pepsequeniibus nps, npstrse fidei objiciendam esse crediderint, peccato-
precem Domino deferamus. Maledicenles eccebene- G rum supriim nexibus ad perpetuani maledictionis
dicimus. i>Nescimus opera nostra jactare, aut celare . scrumnajn tehentur aslricti : qui vero earii pfo lolius
peccala. Angelorum etiaro more nuptias refularousi. liumani generis absplulione suscipiunt, vlrtulis
4_. (Vcrs. b\). Quid multa ? De illp seruiiinoso pec- ceternae praesidip fulciunluri Crux enim Ghristl Jii-
cnipre beatus lipmofactus est, jam npn fespiciens in dseis pffendiculum, Graecis stultitia _ ui Aposiolus di-
islius roundi yarias vanilates, Vqnitas ejiim vanitq- xil (I Cer. i, 25 et seq.) : nobis autem qui credimus
luin ,et omniq vanilas (Eccles. i,2), lolus hic ro.un- iu Dorainum Jesum, virtus Dei atque sapientia esl.
dus i3sl; sicul dixit sapiens Salbmon. Quid enim nisi : 861 7- Exspectalus est in Moyse, ° Cufflsiccas-
vanum est ea sequi, quai perseverare iipn possunt; set.ei perlransisset uiidas maris, el irapossibile viri-
et omnia tamquam umbra prseiereunt ? Insaniae860 bus humanis, pedesiris viaeaperiret in fiuctibus iter:
aulem falsa), aut certamina ista bellprum, inquibus sequereUir pelra, et vbmeret aquas; ut sitieriliuni
prp temporali possessione sanguis tanlus effunditur: pafrum. in medio deserli viscera inlerna satiaret.
aut contenlionuni theatralium dissensiones : aut Cir- 8. Exspeclatus est, el in Aaron principe sacer-
cehsiuhi pieria furoris sludia declararitur : aitt hae> dotum, qni inter viyos ac hiprtups medius stetit:
a
rcficoruin doclrina feralis : aut' pseudopfppiieiarUm et serpeiiterii statuit luem mpriis ;•ne a cadaveri-
in raodiim oraculorum coelesiium simulati gestus, " bus defuncloruro ad viventium trarisifet iniefilum.
verba composiia. Sic enim dicit propbela : Beulus Quid eniiri fam prppfiurii Christi, quam advocalum
vir cujus est nbmeriDbmiriispes ejus: etnon respexit apud Deum Pafrem astarepopuIOTUiff,niortem suarii
in vanilates, el insanias fatsa$, : , offerre pro cunctis, repellere necem, vilam refor-
5. Sunt ergo et veree insanise, et forsifari pfopiie- iifafe pefituris ?
tarum, qui in excessu menlis posili prophelabant, 9. Exspectatus esl et in Jesu Nave, etcerte venit,
replcli D.eiSpirilu, ut quibusdara insanire videren- qtiiel polestatem suam et npmen accepri;:ute.tpo-
tur ; cum propriae salutis imfflemores, nudi plerum- pulum in; terram repromissionis induceret, efc.vere
•
%.Yox passionifcusin plerisque ross. desidefatur : exceptp a'
ubi legilur, cum scidisset et perlrqnsisset, etc.
sensui non videtur siipervaCahea. Oirii)es edii. Cuni mss. Vict. et Cblb., et per set-
qusetanien
i> Mss. aiiquoi, Neiaamiis bpeia ridsita Imdere pentem-staiiiitItieirihidrlis; Mss. alii: qualriof, et ser-
(forte lcgendum , iaudare) aut desperare peccata. pentem slaluit, lues mortis, clc. Omnium optime co-
' ^ Vet: editF'ac dex Reg. ut In-tfijctu.Serisus aufeih est Aafon slare
ipssY Cblb/ fit Viet.,-imjisistei-el
uhdas irinm/:Rbm. cUih lisdem vet. iiimaiig.Vr;M»t feciSSeiiieiri," qiiae serpebat, etc'., uii dbcctur n; 16,>
scinderet nndat maris. Alii mss, ut in textu ; Reg. sub finem.
IDBl 1N PSALMUMXXXIX ENARRATIO. 106-2
Jesu uoinine vocareuir. Siccayil fluenlg, converlilji i 13. Scriplum esl in capite Libri, venlurum liomh
amnem in suuin fontem, solem slaluit, doncc consum- nem qui Poteslatibus eoelestibus imperarel (Gen.
niaret in virlute vicloriam*Sed adhuc figuraerat ille, xxvin, 12 ). Impletum est, quando Dominus Jesus
non veritas. Denique verus ei dtix militiae ccelesiis venit in lerras, et angeli ministrabani ei; sicul ipse
effulsil, et adofavil eum Jesus Nave; quamvis adhtic dignalus esl dicere: Ex hoc videbitiscmlosaperlos, et
nondum in corpore verus asliterat, sed adhuc vene- angelos Dei ascendenlesel descendentesad Filium ho-
ratin figura. minis ( Joan. i, 51). .
10. Quando igiiur verus advenit ? Audi dicenterii: 14. Scriptum est in capite Libri: Agnus sine ma-
Annuntiaviel loculus sum; tnulliplicqti suht super nu- culq, mundus,malurus, masculus,anniculuseritvobit;
merum, Sucrificium et oblalionerit noluisli, corpus el occideteuiii omnis synagogq( Exod. xn, 5 ). Quis
antem perfecisli mihi. a Tunc dixi, eccevemo. In ca- iste sit agnus, audisiis dicenlem: Ecce agnus Dci,
pite Libri scriptum esl de me, ul faciam voluntalem ecce qui toilit peccatum mundi ( Joan, i, 29 ). Hic
luam: Deus weas, volui. Quid evidentius quam quod est qui occisus est ab omni populo Judreornm : quem
cum Evangclii sui munere nobis Jesus verus adve- adhuc hoslili odio persequuiitur. Et illum quidem
nil?Ipse locuius est, et innumeri crcdentium populi Opoftebat pro omnibus mori; ut in ejtfs cruce fierel
congregaii sunt, qui vix singuli ante credebant. Ipse ]B rfiinissio peccalorum, et sanguis ipsius mtindi inqui-
venil in carne, el cessavit sacrificium Judaeoruin» nafflenta lavaret: sed vseillis qui auctorem salulis
Cessavit pblatio pro peccato, quia peccatorum re- proprioe negaverunt! Fecistis, inquit, consilium; sed
roissor advenerat. Non erat remedium necessarium rion pef me ( Esai. xxx, 1). Quomodo poterat pro-
Legis, ubi Legis Aucfor astabal. bare parficidiuih, qui consiliuin hon probabal? Et
11. Jn tapite Libri scriplum est de me. Scriplum tamen qiianta pietas! Abhorrebat quideffl a consilio;
profeclo de Ghrislo esl in principio vcieris Testa- sed si cPnverlerentur, remedium noh negabal.
menti quod venturus esset, ut in redemplione liomi- 15. Scriptum est etiam, non soltim in capile; sed
num, Dei Patris faceret voluntaiem; quando scrip- in omhi Legi.s coroplexione, venturum boniinem ad
lum est, quia Evam in specie Ecclesiae ad hominis COnservandumbominum genus, quiomnia velletquae
atljumenia formavlt. Quid enim nobis in hac corpo- Deus vellet. Unde inlelligis quoniaro divinitatisejus-
ris infirmitate, et sseculi istius periurbatiojie praesi- deiii est, qui ejusdem est volunlalis. Unde etiam ad
dio polest esse; nisi sola Ecclesiae gratia, qua redi- sacrificiuni passiohis voluniarius accessil, meriloque
mimur: et fides nostra, qua vivimus ? /« capite Libri praedixil: Vbluntarie sacrificabo tibi (Psal. tm, 8 ).
scriptumest: Os de ossibus meis, ei caro demrne mea. 16. Sed ibrie dicas: Quomodo in Evangelio di-
Propler hoc relinquel iiomq patrem et mutrem, ef<C xil: Paler, sipossibite est; irqnsfcr a me calicem hunc,
adhmrebit uxori sum; el erunlduo in carne una (Gen. sed jioh sicutego volo, sed sicut lu vis (Matth. xxvi, 39).
ji, 25, 24). Quis iste sit qui loculus est, aut de quo Et videlur qoidem esse dlsianlia yolunlatis: verum
jstud sit sacramenlum, audi dicentem; Sacranien- iutelligimus aliud esse quod secundum unilalem
Imn iioc magnum ett: ego autein dico in Christo el in divinilatis exprimiuii', ubi dicit: Ego et Pater itnum
Ecclesia (Ephes. v, 32). Unde et admoiiet (Mid., 2S) sumus ( Joan. x, 50): aliud quod secrindriinhomi-
ul sic diligat homo uxorem suam, quemadmodura nis est Iocutus affecluro,quem innuil cautum esse
Ecclesiam Gbristus; quoniaro niembra sumus corpo- debefe, nec praesumerequod facile itnplereiioii pos-
ris cjus, de carne ipsius, et de ossibus ejus. Quae sit; He dum proemium quaerit, incidat sacrilegium.
igitur major salus, quam esse cuni Ciiristo, et ei Undeait: Cum persequentur vosin hac'civilqie; fu-
unilate quadam corporis adhaerere, in quo nec ma- gile in aliam (Malih. x, 23). Merilo efgo et liic sub-
cula sit ulla, b nec toTtitudo peccali ? iturus corpofis passioneni, coepit conlristari, et
862 *2. Scripturo est in capiteLibri, t.uod Abel moestusesse: et assunipiis Peiro et duobus filiis Ze^
justi placuit hoslia Deo, displicuit oblatio parricidae bedaei: Ttistis est anirria riiea ( Mattli. xxvi, 38),
( Hen. iv, 4 el 5 ). Nonne aperlfi sigirificavit Domi- anle praemisil: et subjecit postea : Vigikleet orate,
nus Jesus offerfindumse esse pro riobls; ut in sria n Jieinireiisin tehldtionbm.Spirilusprompius cst, cqro
passione jiovi saerificii graliam consefirarel, rilum auteni infirriia (lbid., 41)'. Vides ubique eiini se-
populi parricidalis aboleret?Quid autem expwessius, ciindurii bominem loqui, secundum honiineriJ oraj'e,
quatn quod a sanclo Patriarcha oblatus est lilius, et secundum 863 liotniriem tristem esse, secundum
aries immblatusest ? Nonne aperte ostendil iioramis IioriiiriCrtidixisse : Pater tSieMs, iipqssibiieest { Maiilt.
carnem, iquse oninibus terrfenis esl communls ani- x, 23 ). Quod utique riori impossibile Deo; «|d hc-
mantibus, «iondivinilatem unigeriiii Pilii Dei obno- minis est dubilare, Dei confirfiiafe. Ideo promptio"'
xiam futurani sacraevulneri passionis ? fes assumpsit, quasi electos riltlmi judicii sui Jesles,

* Ab lioc iocousque ad nurii. seq. Ronn edit. noni
pauca in versieulorum disiribulione paftim imhiula-
rat, partito inseruerat, quae ex fijusdem ac nostrse)
edit. eollatione iiullo negolio deprfilieudes.
b Edit. vet. ac ross. Golb. ct Vict., nec fortkude>
peccali; cdit. in margiiic. foite, defoimitas: eut for-
mido. Rom. sola, nec sordiludo peeeaii. Laliii., nec
turpitudo peccati. Ai mss> quwqufiadistincie lcctio-
neni nostram praeferunt. Dicitur auleni peccati teitt-
ludo, fio qubd ab aeterna reguia deflectat acilcfoi-
quealur.
 1065 SANCTI AMBROSH 1064
qui verborum ejus agnoscerent sacramenlum. Deni- A dilueret ? Ego osculura non nego : ipse videris, qrii
que alii dormiebant, isti soli fida mcnie vigilabant violaveris osculi sanctitatem. An non legisti quod
Unde el per llicremiam nondum suscepto corpore , utiliora sunl vulnera amici, quam volunlaria oscula
ipse ait: a Ego sicut agnus duclus sum, et iiescivi inimici (Prov. xxvn, 6)? Nec immerito graviore
(Jerem. xi, 19 ). Quid est quod nesciat Sapienti:i lelo tantse dignalionis percussus est Judas, quam si
Dei, qttaein arcano Patris semper est ? Etideoenar eum fulmine perculisset. Denique palientiam Do-
ravit omnia Filius Dei, quia Dei Patris ipse sapienli;i mini ferre non potuit, 864 c fiui fflajestatero pro-
est. Quoroodoprsescivitse sicut agnum esse ducen. didit; adeo ut sibi ipsi tanti sceleris reatus non pos-
dum, et quo duceretur nescisse sc dicit ? Aut quo set ablui. Ilaque abiit, pecuniam refudit; hoc est,
modo in superioribus per os ipsius David ait: Deus., condemnavit avaritiam suara lanlse imjiietatis auc-
Deus meus, respice in me : quare me dereliquist*. torem, prelium perfidiae synagogae reddidit. Non
(Psal. xxi, 2)? Quomodo derelinquilur a Palre Fi-• excusatur proditor, qui poenitentiae locum invenire
lius, qui ait: Ei non sum solus ; quia Pater mecumi non poluit; sed acervatur sacrilegitim Judaeorum,
esl ( Joan. xvi, 32 )? Et alibi :Traditus sum, et noni qui etiam prodiloris vocibus arguuntur. Ille suum
egrediebar(Psal. LXXXVII, 9)? Et alibi: Exsurrexi, eiI crimen agnovit dicens , quod tradideril sanguinem
adliuc tecum sttm ( Psal. cxxxvni, 8 ) ? nisi ut adver- B justum: isii et pretium sceleris receperunl, et acrio-
tas quod hominum sensum exprimit, qui putaiit sea ribus sludiis justitise principem perseculi sunt. Ideo
Domino suo, quando sunt in periculis, dereliclos. ad istorum omuium perpeluam conderonalioiieni
Denique audi quod sequitur: Longe, inquit, a salute latro crucifixus. absolvitur; qtiia ille Christum in
mea, verba dclictorummeorum (Psal. xxi,2); hoc suppliciis agnovit suis, quem isti in bencficiis non
est, alia verba sunl deliclorum, alia sacramenta sa- agnoverunt: et peccalum siiuin confessus est Christo,
lulis aelernae. Non praejudicaut verba viituii: suis qui sciret ignoscere; quia in cruce sua regnum Do-
viribus substanlia divina fulcilur. Homo videtur, mini menle conspexit, quod in convivio Cbristi Ju-
homo auditur, Deus in operibus agnoscitur. El das videre non poiuit. Ideo precatiniiein lalrouis vox
tamen de hoc bomine diclum est: Et homo esl sectilaestcoelesiisliiijusmodi: Amen,amen, dicotibi.
el quis cognotcel eum (Jerem. xvn, 9 )? Quid hodie mecum eris in paradiso ( Luc. xxm, 45 ). Tri-
est, quis? Nuii quo neino, sed Iquo rarus, quo pudiabas,draco, quod aposioliira sublraxerasChristo:
sapiens; sicul illud: Quis ascendet in monlem Do- plus ainisisti quam susltilisii, qui lalronem vides in
mini? Quis sapiens et intelligel ea ( Ose. xiv, 10) ? paradisum esse translatum. Nemoest qui possit ex-
Denique alibi: Vir insipiens non!cognoscitea, et siul- cludi, quando receptus est lalro, minister tuus; et
tus non inleiligil hmc (Psal. xci, 7). Et tu ergo G eo pervenii, unde ipse dejectus es.
cum legis Evaiigeliuiu,h quasi sapienset non siullus 18. Subtexuimus isia propler illum versiculuin,
cognosce quae legis: illuininet le Sapientise fulgor quia dixil: Vt faciam voluntatem luain: Deus meus,
aeterme. Verba quidem sunl; sed et ipsa mundant, volui; hoc est, divinilatis mihi lecuni, Paier, una
et ipsa illiiroinant, et ipsa conlirmant, et ipsa vivifi- volunlas est. Et quia una voluntas, una subsiaiilia
cant.Uudeail Pelrus: Dorhine.adquemibimus? Verba est; quia el inseparabilis majesias, el pouniia Tri-
vitm mternmhabes, el nonrelinquemuste (Joan.yi, 69). nilatis. Sed alia voxcarnis, et lamen ad voliintaiem
17. Denique ut adverleremus, quod secundum Dci el ipsa consensit dicens: Non quod ego volo ,
Iiominem locutus esset, patilo post dixit: Ecce ap- sed quod lu vis ( Marc. xiv, 57 ). Et alibi : Si non
prqpinquat hora, ut Filius homiriistradatur in mqnus potest hoc transire, nisi illud bibam, fiat voluntas lua
peccatorum (Matih. xxvi, 45)'. El Judse osculanli ( Matth. xxv, 42 ). Communis affectus esl nioriem
ait: Jtida, osculo filium hoministradis; boc esl, ve- limere, quam suscepil Christus; ut cruciligeret, sic-
nenum infundis osculo, quo gratia cliaritalis infuji- ut crucifixit, et carnem ; mihi enim est luctatus, ut
ditur: osculo quod sacrae pacis insigne est: osculo inihi vinceret. Etsi caro Chrisli fortis, ncc peccalo
quo amicitia fida firmalur: osculo, quo fides sancia obnoxia; tamen peccala suscepit: infirniitates sus-
signatur ? Hoc ergo osculo tradis periculo, quem 1Dcepil, etsi nihil habuit quod doleret. Dcnique audi
propter osculi commercium venerari deberes? El dicentem, quia pro nobisdolet (Esai. LIII,4) .. . do-
tradis filiiun hominis homo, qui propier horoinum nec ejiciat in veritalejudicium (Esai. XLH,4 ). Non
saluiem descendit de co3lo?,Sic enim scripfum est: enini alteram carncni, sed hanc suscepit; ut Apo-
Filiut hominis qui estin cmlo, ipse esl qui descendite slolus doceldicens : Oporiet enim corruplibile hoe in-
c<elo"(Joan.m, 13). FiHum hominis tradis, qni te duere incorruptionem, et mortale hoc immorlalitatem
ex peccatore apostolum fecil: Fjlium honiiiiis tra- (lCor.xv, 55.). Etsi de Virginenalus est etSpiritu
dis, qui venit, ut in sanguine suo omnium peccaia sancto, tamen hominis est filius; quia homo Virgo.
» Rom. edit., Egosicut agnus itmoceusductus sum, majestatemprodidil, ut sibi lanti sceleris reatus possel
nt tacrificarer; scilicet quo Grsectimlocum redderet, ablui: sed abiii, etc. Totum vero locum cod. quin-
ubi legiillUS: 'Eyw w? apviov v.y.c/.xov «yo/xsvovTOV que Gallic. ita exhiheni: Quo in majorem reatum
0U£fr9(«. prodiit: adeo «(sibi ipsi (quatuor, ut sibiipsi a Deo)
i> Quinque mss., quasi sapiens eljuslus cognosce. lanti scelerisrealas non potsel ablui. Ilaque abiil, pc-
« Sic edii. et mss. Vict. et Colb. nisiqnod hi le- cuniam refutavit; hoc est, contemptusavaritiam suani
gunt,. . . lanti sceleris reus, etc. Rom. edit.,-eujus tantm impiclatisauciori prelium, etc.
 1065 1N PSALMUMXXXIX ENARRATIO. . 1066
Et ideo quod nalum est ex carne, caro est: et qui A __ ipsius. Ille omnes suos vull esse, quos condidil et
natus est de horaine, homo dicilur, mediator Dei et creavit. Utinara, lu homo, non fugias, et le ipse a
hominum, bonio Ghristus Jesus. Christo non abscondas! Ille etiam fugientes requirit,
19. Proplerea incorruplibilis suscepit hanc car- et abscondilos non vuit perire, sed clamat dicens :
neni, ut faceret incorruplibilem : et immortalis, ut Adam, ubi es? Hoc est, homo, ubi es ? Ego te in lu-
faceret immorlalem. Si quis ergo eum sequitur, in- mine posui, tu lenebras requisisti.
duet immortalilalem. Si quis voluniatem ejus facit, 21. Denique in paradiso, ubi semper roatutinus
non morielur in rfilernuni; sed dicit ei Cliristus : erat dies, vesper est faclus; quoniam omnia peccata
Hodie mecumeris in paradiso ( Luc. XXIII,45 ). Quid tenehrosa sunt. Ideoque habes (Ibid., 8), quia audie-
est, hodie? Hoc est, de nocte transisti, mccum eris runi vocem Domini Dei deambulaniis ad vesperani
in luniine. Noli tenebras formidare, quem aelerna in paradiso. Simul cognosce mysteriuro. Mane er-
lux suscepit. Pulchreetiam subjunxit: Mecum erisin rasti : advesperain liberaberis. Quoniodo eiiim ves-
paradiso (Ibid.); hoc est, noli dubitare de carne, el pera, ubi Christus esl? Nam licel sedes ejus supra
me in carne vidisti: noli limere, ne el tu cadas de coelumccelorum, tamen in sanctis suis Christus esl.
865 paradiso, sicut cecidit Adam; sed audi quia Quomodo ergo vespera ubi Deus est, cum Deus lux
mecum eris, quo prsesente, cadere non possis. Ceci- B sit? Denique Saulo in itinere lux refulsit, quandoei
ditcaroin paradiso, anlequam susciperetur a Christo. Chrislus occurril. Unde eliani luroiue Dei refulgente,
Jbi eris susceptus, ubi el iiie qui suscepit; quia non caecatus est persecutor. Cur ergo ciccatus; nisi quia
inentitus estdicens: Volo ul ubiegosum, elilli sinl: non agnoverat Christum ? Nara si cognovisset lucis
mecum( Joan. xvu, 24 ). Non recedet paslor a gre- arbitrum, non amisisset lumen ociiloruin. Deuique et
gibus suis, licet jam lupuro in paradiso timere noni ubi 866 agnovit, recepil. Indicio cst quod non
possis, cui diclum esl: Videbamsalanam sicut fulgur agnoveril Ghrisium, qui audila voce : Saule, Saule,
de cmlo cadentem(Luc. x, 18 ). Ideo ante consum- quid me persequeris (Acl. IX,4) ? respondit: Quis es,
mationem adversarius dejicitur in incendium, cale- Domine (Ibid., 5) ? Non quacsissel quis esset, si co-
nis quoque perpetuis alligatur ; ut tu jam nullas in- gnovisset. Uude et Dominus quasi ignorauli dicit:
sidias perlimescas. Ego sum Jesus Nazarenus, quem lu persequeris. Du-
20. Et Adam ut caderet, a serpenle deceptus est, rum libi est adversus stimulum calciirare (Ibid., 5). Et
et flexus est ab uxore. Ideo jaro nullae in paradisoi ille dixit: Domine, quid me oportet facere (lbid., 6) ?
nupiise, sed omnes erunl sine celebritatibus nuptia- Vide congruentia utrimque magisteria. Medicus mi-
rum, sicuiangeliincoelo. Non dixerat Adse : Mecum nalur, ut corrigat; lerret, ut curet: aegerprimo me-
eris; quia sciebat illum esse casurum, ut redime-• (_;dici personam requirit, si sit idoneus a quo satiari
relur a Chrislo. Felix ruina.quae reparatur in melius. se posse praesumat; ubi medicinaeaudivitauclorem,
Ideo jam pius pastor, bonus negotiator gregero remedium poposcit, salutem invenil. Denique ab h
suum, et mercem propriam non reliquit. Erit qui-, accedente non solum expulit csecitatem : sed etiam
dem et adbuc in paradiso cum angelis pugna ser- lucein quara non habuerat, accepit; ut Chrisluni vi-
penli, donec dejicialur : sed qul cum Christo est, derel, quem antea non viderat.
timere non poterit. Adam cum Chrislo non fuit, 22. (Vers. 10, II.) Sed videamus sequeniia; re-
quando deceplus cst. Nam si cum Chrislo fuissel,et pelilo lamen versiculo, c de quo videlur esse trac-
in ejus praeceptione perniansissel, a perire ulique tatus : Ecce venio, ut faciam volunlalem luam : Deus
non poluisset. Non mansit in Cbristo, quia non in meus, votui, et legem tuum in medio cordis mei. Bene
ejus sermone permansil. Denique audi, qui maneat nunliavi justitiam tuam in Ecclesia magna : ecce labia
in Christo. Si manseritis, inquit, in me et verba mea meanon prohibebo, Doinine, lu cognovisti. Justitiam
in vobis manserint; quodcumquevoluerilis, petetis ; el tuam non abscondi in corde meo. De superiore itaque
fiet vobis (Joan. xv, 7). Et infra : Si prmcepta mea versiculo intelligimus : Ecce venio non solum ul vo-
servaveritis, manebilis in mea dileclione (Ibid., 10). lunialem tuam faciam ; sed etiam legem tuani in
Vis scire, quia cum Christo Adam non erat? Dixil ei D ] medio cordis mei. Alii habent: In medio venlris mei.
Dominus : Adam, ubi es (Gen. m, 9)? Qtii ulique Est enim venter et mentis, d qui setnina concipit
quad absentem requirit, non diceret: Vbi es; si eum sensuum; de quo Esaias dixit: In utero accipimus,et
iii se manere cognoscerel. Sed quis eum absenlera parlurivimus spirilum salulis (Esai. xxvi, 18). Hoc
feccrit, audiamus. Absconderunt se, inquit, ambo a ulero parlurivil et Paulus, qui ait: Filioli mei, quos
facie Domini (Ibid., 8). Omnes videt Chrisuis : sed ego parturio, donec formelur Chrislus in vobis (Gal.
qui se abscondii, absconditur; quoniam qui igno- iv, 19). Christus ergo non in ventre corporeo, sed
rat, ignoratur. Cognoscit enim eos Doininus qui sunt in animse quodam venlre formatur. Hoc venlre Apo-
11Edit. anl. cum mss. Vict. et
Colb., deceptusnon qui videiur esse hujus tractatns argumenlnm. Nam-
esset. que sb ipsoexpusitimiisisiius exordiohuncpsalninm
b Nonnulli mss., accedentem
0 Mss. aliqnol, de expulil cmcitulem. versari in explicando Chrisli Doniini advenlii alfir-
quo videlur esse tractaium ; id maveral Ainlirosius.
esl, qiii versus jani videlur esse expnsilus : el certe d Val. cod., qui semine concipil spiritvm. Rom.
mullajam in eum dicla sunt in superimiuus. Melius edit-, qui semineverbi concipil spiritum. Csetcri niss.
lamcn alii, atque cdii., ... esse traclaius; hoc est, ac edit. ut iu contextu.
PATROL. XIV. 34
1067 SANCTI AMBROSII iufjS
Stoliis genuit; sicul scriplumesl: Ego vos per Evange- .A et qui non aliqua levilale niutetur: neque nulet et
liumgenui (lCor. IV, 15). Ideo alii bene habem :In fluctuel, sed charilate sit fundalus in Christo; ut
medio cordis; alii: In inedibvenlris; ut ihleriorishomi- possit dicere : Confidoeiiim, qiiia neque mors, ne-
nis veritrem iiitelligas, quiiri medio esse cordis ac- que gladius , neque tribulatio separare me possit a
cipitur : in qtio naturalis legis praescripla servamus; charilate Dei, quse est in Chrislo Jesu (Rom. viiij 35
quac non solum custoditur, sed etiam fit in cordibus etseq,).
nostris. Unde et scriplum est ^ quia non soltiindudi- 24. Qui aulem prsedicat in Ecclesia niagna, non
tores iegis jmti sunt apud Deum; a sed eliam fnctores abscondit juslitiam Dei in corde suo; sed esaltat
legis justificabuniur (RonU ii, 13). Stirit enim qui na- viribus vocemsuam, annunlians Ghrisium. Non limet
luraliter ea quae legis srint, faciuril; sicut gentes eum coram populo praedicare_non erubescil crucera
quae legem non audiunt &et sibi iex sunl, qui co- ejus; sedgloriatur in illa Domiiii passione. Non se-
giiita sibi legis pfaecepta coriservaiit. Ergo: quasi quilur lilleram Legis; sed cruit profitnda mysteria,
geniilis populi eorigregaloj', persoiiarii nostram sus- rjuibus revelet Domini Jesu gloriam : qiiem Lex si-
cepit ht»eloco Christus; uldiceret facerese legeni in giiificavil esse veniurum ad EcCiesiani, 868 U.use
medio «ordis sui. Siqtiidem pppulus riatiPntim legcm inagna est congregaiida. Justitia igilur fides est.
quarii npn audivit, implevit; ut agivoseefet Ghfisium B Denique credidit Abraham Deo, elrepulatum esi eiad
qucm popultis Judaeofum ijui iegein 'aecepefat, noh justitiain. Ecce labia mea non prohibebo, Domine, tu
fecepiti nec CPgnosCeridUriipulavit; utiia scfiptUhi iciignovisii{Gen.xv, 6). Sic et alibi: Tw cognovisti
fist": Agitovilivs pdssessoremshurit,M ftsinfts priesepe sessionem ineam , el tesuitictioriem tneam {Psai.
"dominisiii: Israel auteih irie hon cdynQvii{Esai.i. 3). cxxxviiij 2).
Hic efgo credentium Ventef est, iri qiio Spifiius sari- 25. Ad Palreffl dicil: Juslitiain meam non ubscqndi
cttis aaperatiis esl, et eurii semiiife spifilali iniplefp in iofde meo : veritatem tuam, el salutare limm dixi.
consuevit; sicut teslificatur iii EvaageliP Dpminus Tolus ex persona Gliristi psalmus iste est; ideo jnsli-
Jesus. qtii ait-; 'Qui etedil iri iiie; siciUdicii Scriptura,' iiam meatn dicil: iicet noii arrogaiiter et liomo pos-
fluhiina di -verilre:ejiis ftubnl ttqtimiiivai(jqqri.yiir, sit dicere justillam sUam,iqui Deo cfedil, fit ifidem
38); Ex lllo flumine ists suift fititiiitia'_de qiio legi- suam sibi repulari ad justitiam coniiietur. Yeritalem
iiius ': Fforiiiriisimpeius imtifiiht iiviiat&n Dei'( Psal. et miseriioordiam diligit, qui fidem praedicai veram,
XLV,5). De 'qiiibus eigo fluiitit' hujusiribdi Huhfina fit pfiocata dhriittit. Ideo enim Gliristus advenit, ut
spiiiialia, 867 de%is ben'6dicilur (P'sa'h xcii, 5 et lideiii slaiueret, reniissioiieiii tribueret peccaiorum.
4) : Elevcivefimifluriiiria, Ddmihe, 'eieiiaveruhtflumina '26. (Vfersv1S;) Et quia ex persoiia Salvaioris to-
vqceirisimriu Eleiiaburit fltitnirid fitttius stios a vbbe'^ turii liuiic esse •diximus psalmum; ne forte dicant
aquartihi spMlaHuriiy-quaesupr;i coelos Deuni laudaiii. apolliharisiay: c Eccecorpus, dixil, prmparasti mihi
23. QuifilevavefitWCemsiianiiliicpoiestdicere': '(Psaltn. vers. 7), non eliam aiiiniam; audiant Iri in-
Beheiirihiihvi jrislitiaih iiiarii iri Ecciesia magha; Quid ferlofibus psalriii hujus diceiitem : 'Corifuridariiur et
est qribfl addidit, niagha; riisi ^qtiiafuit arile jioii riia- reverearitufshhiil, qtii quWruniwiimam meam, rilvu-
gna? Quse esl magna, riisi de Wtiris rifbis terrarUm •feranlizaift.
paflibris'Coiigregata';'quando^aborieritbet Pccideiite, 27. fljecsuntquailn hoc psalmo •difficiliora arbi-
sepientfidire et 'Thfifiaie.populi gehtiurii sunt vocati? trati siimus: reliqua plana ei faciiia, fl nec indiga
Alibi taiJYeriiegimWsiliaghain Ecclbsiani '•'Gorifiiebor esse iriterprctalioiiis fixistirivavimus; cuffl'si in Tra-
libij Dbmiiieiih EccWiaiiiagria :'ihpopulbgraviUu-- ctatum incidahi, iii alio psalmo in !quoVidentur csse
dhbo te ;{Psdl. xxxiv -jri8)-. Ibi 'efgb Ecciesia niagha, fepetitaj rfictius prosequemur_ faverite domiiio Jesu:
ribi popillus ^ravis; iioc est. 'rioh inquiettis et niPbi^- ciii esiiaus, honor, gloria, perpeiuilasasseculis, et
lis, ijrii ^sedit"'riiandueafe ei'bibere-, elssurrexit lu- iiuiic fit 'seiiiper, et Iii fiftinia ssecula 'Sseculorum.
Mve. !Gfavis poptrltis estqiii iiderii Beo ^suo sefvat, Aiiien.

f ;Roni.-»sed..•faclotes
i Codex Reg., et sibi,legis.
quia ex uno sunt cqgnitq sibi
•cognila.
cRom. edit., Ecce coryus.... .perfecisti milif.
iegis prmcepia, cbriferunt.Cui cPnciniin't alii quaiubf, a Mss. Vict. et Colb. atque edit. vet., nec digna
prifiier qriarii in voce, coghila, 'pfb qua liaberit, in- iriterpfeidliOiiis.

m V&MMmiL XL EMB.BATICK

-867 .l..-(.Vers,.4..)Bono or.dine,,quj in superiore 3•^ interdicli fructus amiserat graliam, ita.per jejumum
p3almb'dixit::»i(^e«enioA(riBsa/. xxXix,,,S)!;iniiocjam reparari ejus virlutem oportuit; ut qui perierat in
veinl, StpaiCitur Vivl ideo iquadfagfiSimiis psalmus Adam, rfipararetur in Ghristo.5ldeo ergo, in finem;
inscribilur., quia quadraginta diebus jejunavil l)omi- quia ipseMis est Spfiinostrx,,.adipsum studia nos-
iiiis Jesiis, lit eo numero consummaret hominis qui iradiiigiiiius, adipsum voia nosira .coriferimus; .quia
perierai, perfeclionen). Sicut enim per appeteritiam jpse est pleiiitudo., ipse est consummalio •univ.erso-
1069 IN PSAtMUM XL ENARRATIO. 1070
rum, ipse oranium sunima virtulum. ldeo, ipsi Da- A excmsi ue parauiso, ejecti ue pairia, ni exsuium re-
vid; quasi eiqui solus ex omnibus in suacarne nostra legati, ipso quoque liudati corporis integumenlo ,
peccala suscepit, qui solus Dei Agnus peccatum to- quod antea virtutum 869 sePta muniebant, poslea
lius mundi abstulit, qui solus chirographum decreti, delicta nudarunl. Si ergo egenus et pauper in carne,
sanguinis sui effusionedelevit, et tulit de medio, al- utique egenus et pauper in carnis istius passione.
que suffixit cruci : quasi sapientia sciens quompdo Non ergo in divitiis suis, sed in noslra passus est
velus peccatum roundi solveret: quasi redemplio, pauperlate. Ideoque non plenitudo divinitatis , quse
quoniodo hominem renovaret a culpa : quasi sancli- in illo corporaliter habitat, ut Scriptura teslalur
ficatio, quomodo eum sanctificaret ad graliani. Hic (Coloss. u, 9), sed caro passa est. Hoc intellige, hbc
ergo titulus, hoc_principiuni. persequere, id tene, ne dicatur tibi: Noluit inlelli-
2. (Vers. 2.) Bealus qui inlelligit super egenumet gere super mendicum et pauperem. Nam si hic du-
pauperem. Aperi aures tuas, qui incipis sacramenla bitas, cerle jn illo psalmo qui adversus proditionem
Dominicae cognoscere passionis. ldeo libi dicitur: Judse ex persona dicilur Salvatoris, de illo versiculo
Qui habel aures audiendi, audiat (Luc. vni, 8). ldeo dubitare non poteris, in quo ait: Et persecutus est
surdo illi et mulo aures et labia teligit Dominus in homineminopemet mendicum (Psal, cvin, !7).Intel-
Evaagelio (Marc. vn, 16); ut sciret quid audiret in B lige ergo in paupertatem Chrisli, ut dives sis ; intel-
niysteiio, quid etiam Ioqueretur, el quando loqueje- lige in infirmilatem ejus, ril accipias sanitatero ; in-
lur. Neque enim oliose scriptum esl: Dominustnilti lclligein crucem ejus, ul non erubescas; inlellige in
dedil linguam erudilionis; ul scirem quando oporleal vulnus ejus, ut vulnera lua cures; intellige in mor-
sermonemdicere (Esai. L, i). 868 Scire ergo debes tem ejus, ul acquiras vitam selernam ; intellige iit
quid audias, scire quid loqui debeas , scire etiam sepulluram ejus, ut invenias rfisurreclionem.
quando loqui debeas. 5. Sed forle dicas : Quomodo divcs in paupertale
3. Audi ergo dicenlem ; Bealus qui intelligh super Chrislus ? Etsi mihi ingenium deficiai , tamen non
egenumet pauperem. Bealus quidem qui compaiitur defieiunt divinarum subsidia leciionum ; cum dixerit
pauperi, qui haurit ejus necessilates. scit quid mali Apostolus : QuoniamDominusJestis pauper faclus esl,
inopja afferat indigenti : sed (;uid sibi vtill isttid cum dives esset; ul vos ejus inopia dilaremini (II Cor.
exordium in Domini passione? Yerum est quidem vin, 9-).Quseergo isla pauperlas. quse divites facit?
quod propter pauperes passus est; sed lanien ipse Gonsideremus eam, inlendamus in ipsum venerabile
corripuit Judam dicenlem deillo unguenlo, quod cf- Sacramenlum. Quid purius potest eo esseatquesint-
fiiderat Maria super pedes Chrisli: Potuit hoc vemtm- plicius?Nontaurino quisquam perfundittir sanguine",
dari trece.nlisdenariis, el dari pauperibus (Marc. xiv, IZ ut sacra dicunlur habere gentiliuro : nbn hircofuro
S). Idem et caeleri apostoli senserant, sed alio af- aique arietum cruore peccator lavalur (neque enim
fectu: ille per avaritiam,isti per raiscricordiam; Judas quisquam. ita puriucalur; caro enim lavatur, non
cnim furto prospiciebat, discipuli pauperum alimo- culpa diluitur), sed exiet, inquit (Esai. xn, 5), aqua
niae consulebanl. Quibus in eommune respondit : cum delectatione de fonlibus Salvatoris: et paralur
Sinile illam, ut in die sepullurmmemservet illud. inconspectu tuomensa coelestis,et poculuhiiriebrians
Pauperes enhn semper habelis vobiscnm, me autem quam pi'seclarumesl (Psal. xxu, S)l Hse Sunt diviliae
twn semper (Joan. xu, 7 et 8). simplicilalis, in quibus est Cbrisii preliosa pauper-
4. Ergo alius intelligendus est hicbeatus, qui in- las. Est et in moribus paupertas bona; unde et Domi-
lelligit super pauperem, Hic de fidedicit, alibi de nus dixit: Beati pauperesspirilu (Malth; x, 3). El in
misericordia. Priorergo fides, secunda miserieordia. Psalmis invenimus quia Dominus humiles spiritu
Cum lide, preliosa misericordia : sine lide , nuda; salvabit (Psal, xxxin, 19). Est et in b collalione le-
sine fide, instabilis. Fides enim virtutuin omniuin nui pauperias abundans, si abundel fides. UndeApo-
slabile fundanienium esl. Beatus ergo qui intelligit stolus ait: Et profunda paupertas eornmabundavit in
super Chrisli inopiam et paupertaleni, qui propter diviliis simplicilatiseorum (II Gqr-.vur, 2).
nos pauper factus est, cum dives essel: dives in re- D 6. Ut,aulem et ex aliis vocibus ejtis inlelligamus,
gno, pauper in carne; qtiia suscepit hanc pauperum quia ipse se pauperem dixit, habemusaiibi sCriplum :
carncm. Pauperes enim facli sumus nimis, qui virlu- Pauper ct dolens ego sum (Ps. Lxvm, 30); hoc est,
tulum exuvias pretiosas fraude serpentis amisimus , quia pro nobis dolet, ut legiraus (JEsai. LIII, 4), ne-

a Innuere videtur foadum illud sacrificium, quo Et vesteet oume.pulrefaetus corpore.

apud Romanos ppiitifex maximus, uti ex Prudenlio
Perist. hymno 10 discere esi , consecrabatur. Ejus
autem erant bujusmodi ceremonise : Cum terra in
altam scrobem egesta esset, eo futurus pontifex de-
niitlebalur viltis atque inlulis exornalus: mox labu-
lalo iunumeris foraminibus terebrato scrobs tegeba-
lur : dcimlo laurus ibi jngulabalur, cujus sanguisi
ulierlim per i.abularum niealus defluebat:
Defossusialus quem saeerdosexcipit,
Guttasadomneslurpe subjectanscaput,
os
Quin supinat, obviasoffert gcnas,
Supponiiaures; labra, nares objicir;
Neejampalaloparc.it, etlinguaiu rigat,
Doneccruoremlolusatrtmicomliibat.
rostremo educlus inde bellus ponlifcx eminus ado-
rabatur a populo. Quse omnia fuseacelegantcrde-
scribit loco citato Prudentius.
h Cottatio: liic idem est, ac peeuniaecollecttc e.to-
gaiip.
 1071 SANCTI AMBROSlI 1072
que enim in se hahuit quod doleret. Sicul ergo pro A , bealum faciat eum. Conservet a periculis, vivificet
nobis dolel, ril Esaias iuierpretaliis esi, qui eum vi- taniquam in rnortis lencbris constituium, bealtini
dil iu spiritu: pro nobis utique iristis erat; juxta quod facere bonorum operum accessione dignelur.
animam siiam iristem appellavit usque ad niorlem , 10. h Elemundet, inquit, in ierra vilamejus (Ibid.).
taroen non propler inortem: et carnem dixit iufimiaro, Beneaddidit, in terra; quia nisi hic mundaius fuerit,
quse roortis subjacuit iufirmiiali; ul aculeum rnortis ibi miuidus esse non poleiit. Vel certe hoc modo:
infringeret, quo nos in die judicii liberaret, quam Emundet in lerra. Quomodo enim qtiis mundus in
non perfunctorie malam dixit. luio ; cuin terra eum obliniat? Ergo Domini roanus
7. (Vers. 2.) Sic enim subiexuit: In die mala libe- est necessaria, qute fecit _de lerra corpus ; ul ipsa
rabit eum Dominus; quoniam amara videlur, quaeplu- roundare dignelur.
res 870 adjudicat poenae.Via enim viriulis angusta 871 11- (Vers. 3.) Et non tradat etimin manus
est, lata delicti; ideo rarioresin virtute ambulant, inimici ejus. Quis est inimicus ; nisi leo ille qui cir-
plures in flagitio versantur. Quo ftt utiiiferior eorum cuit rugiens, quaerens quem devoret? Alii.habent
sit numerus, qui praemia remunerationis accipient, Graeci: Et non tradat eum in animas inimicorumejus.
quam qui ob pretium graviura peccatorum sorlem ad- Animas pro manibus posuit; eo quod inimicortim
versam judicii reportabunt. Quasi dolens igiiurdixit B ] anirose bonis insidienlur, et cogiialionibus suis ju-
malam judicii diem. Nam si angeli in unius peccatoris stum conentur everlere. Dicuntur et animac pro ho-
absolutioue laelantur; quanto magis homines in lanto- minibus. Omnesanimmseptuaginla, qumdescenderunt
rum condemnalione hominum macerabuntur! Etbene in jEgyptum (Gen. XLVI,27). Ideo et David maluit
dolet proea ove , quam humeris suis ipse reportavit, Dei se coriimiliere poteslati, quam insidiis inimico-
et ad ovile siium revocavit errantem. Affeclu nostro rum, qui parcere sua voluniate nescirent.
loquitur Dei Filius; quia nobis dies judicii acerba 12. (Vers. 4.) Sequilur: Dominus opem ferat illi
est, quam limemus. Omnibnsmala videlur, quia plena supra leciumdoloris ejus: universum slralum ejus ver-
terroris est: qua Deus non soluin forensia hominis, sasliin hifirmitaie ejus. Quis esf lecttts doloris, nisi
sed eliam occulta dijudicat: qua cogilur unusquisque caro infirmitalis ? El bene leclus doloris, quia corpus
aperire quod fecit, aut quod sensil. Ideoque multi est morlis , de quo se liberari deprecalur Apostolus
damnantur, pauci coronanlur. Sed eliam ipsi qui (Roin. vn, 24); ut lamquam de tumulo quodam
coronanlur, dolebunl; justienim coronabunlur: justus possit adsurgere, in quo cegra jacet anima, ct quasi
autero qtiasi stiam putat fralris sertimnani. El quis quodam decumbil in leciulo. Symmachus, leclum
ego sum qtii de illa judicem, qua homo angelorum miseriai, dixit: Aquila, grabaium miserim: expressius
conciliis insereiur? Ipsius Doinini audiamus senien- C] Sepiuaginta viri, lectuin doloris, pulaverunl esse di-
liara : Venict, iuquit, hora, inquaomnes quiin monu- ceiidum. His ergo versiculis uienduni est apud eos,
tncntis sunt, audient vocemFilii hominis; ei procedenl qui diulius infirroitate corporis delinenlur; ut ha-
qui bona fecerunl, in resurrectionem vitm: qui vero beant uiediciiiam Dei, quosani esse roereantur. Le-
mala egerunl, in resurreciionem judicii (Joan. v, 28 ctus ergo aninise caro infirma est, cnjus segritudini
el 29). Jtidicabuniur ergo qui roala egerunl: et ideo aniina noslra conipatitur, quse si liabeal adjulorero
mala dies et aspera ab ipso judice nuncupatur ; ut Doininiim, dicitei: Surge, lollelecium tuum,elvade
scias quia ipse nobis compalitur in Evangelio, qui indoinum tuam (Luc. v, 24). Quo conforlalus Dei
compassus est in prophetis. verbo qui a-ger erai, surgit et tollil lecium suum in
8. Sed ctiam sic possumus accipere: In die mala, quo jacebal, el redit in statuni pii>iinuni sanitatis.
boc est, in tempore malo; muiidtis eiilm in roalo Hoc est in donnim suam regredi, ul habilet in doroi-
posilits est. Et ideo mali dies istius nninili, et abun- cilio robuslissiinae valetudinis. Qui habilat, regit :
dat diei malitia sua. Non roediocre est, ut hic libere- qui regit, virmtis habet sibi giatiam suffraganlem.
raur ab insidiis peccaloris. Qui fuerit hic liber a Sed etiain siralum omnein versat Doininusin infirmi-
criiiiine, ibi eril liber a poena, et severitaten) judicii late langueutis, cui adesse dignatur. Qnod versntur,
subire iioii pnterit. ") sumim iuuial, aut ex sanilate in agriliidiiiein, autex
9. (Vers. 3 ) Et ideo votis opus est et precibus aRgrittidiuead sauitatem. Hic ergo qui aegtolat, vcr-
quolidiaiiis , et a advocaiiorie Principis sacerdoiuin, sat se ad reniediuni saniiatis.
de quo dirii Joannes Evangelisla : Advocatumhube- 13. Sic ergo Doroiniis Jesus, ctsi vulneraius est
mus apud Pairem Duninuin Jesum, el ipte esl depre- propier peccala noslra, tauien non in illa inliriuilate
catio pro peccatis nosiris (1 Joan. n, 2). tiic ergo pennansi;; sed se ipse versavit in melius ad univer-
advoralus noster, ei deprecaiio pro peccaiis lolius soruro saiuk-m. iiaqtie passione iiifiriniias est soluta,
sseculiorat pio eo qui iniriligii et credii in Clin-tuni, niors resurreclione. Sicut ergo se ipse versavil ad
ct dicit: Dominus conserveteum, el vivificeleum, et popiilorum redemplionem, nec sensil aculeum roor-

u Rotn. edil. sola, Ponlificis magni. . . . . el ipse cur propterea versionem Ambrosii cxislimemus im-
esl prupiiigiiopro peccaiis. Hatril diibie quia a!l"Snm luiii.indaui.
duv v.pyjuepk«. b HabKiiitirea vcrba in Psalt. mss. Germ. et
piiiiirtinl ad illiid Hebr. iv, 14 :''E^OVTE?
[tZyasj; el ad istud I Joan. n, 2: Kai ccJrbs,ihu.au.os Carn. liec nun Rom. editoan. 1583; in omnibus nu-
ecrn TTiflTWV Veruinlameii uiliil est,
cip.dprL5i-jrip.wv. lem aliis desideraniur.
 1075 IN PSALMUMXL ENARRATIO. 1074
tis, aut vulneris infirraitatcra : sic eum qui in se cre- A. rire Salvator sacramenlum suse incipit passionis ,
dit, etsi graviler segrotanlem, ul a morte liberet, qund cum Evangelio concordare non dubium est.
versal ad vitam. Oiniiem ergo slratum, hoc est, uni- Nam malediccbant ci Judsei, morlem ejus expete-
versorum hominuni infirniitaiem in sua infirinitalc baiit, insidiabantur, urgebant, crescentem quolidie
versavit. Suscepii enim infiimitates omtiimn in sna gloriani ejus operis non ferei tes. Hoc ergo propbe-
carne, erexitse in criicem, el versavi! oiiiiiium inflr- tia annumiat, qnod in Evangelio completniii est :
niilatesin sui corporis iiifirmitaie. Unde dicitEsaias: Inimici mei dixerunl mala miln : Qumido morictur, el
Livore ejtis nos sanati suwus (Esai. LHI, 5). Ilabent peribit nomen ejus? Amenies, qui vilse anctorem
hoc luciatores, ut se suhjii-iant iis quibus congre- mori posse credehant: sed vola eoruin Ecclesia de-
diuntur aique lucianlur, uloppriini possevideantur; strueliat, credens quod eliam moriuus secundum cor-
el subilo a cum superali .•csiimaiitur elidunt, et qua- poris conditionem, suum nomen augeret; el ideo
dam arte se versant, nl efTtiudaiilsuperiorem. Cadit psallebat ei dicens : Memor ero nominis tni in omni
qui porlnbatiir, et is qui porlabai, superior inveni- generatione et generutionem (Psal. XLIV,18). Re-
lur, ul siernai urgentem. Spiritali itaque pala»stra petebal : Vnguenium exinanilnm est nomen tuum
Dominus Jesus onera nnstra suscipicns in illa se (Cani. i, 2). Morientiir illi, qui te mori posse prae-
passionis suse congressione subjeeit; etin iufirmilalis B sumutil : non mPriar ego, quae le novi vilae arbi-
specie, ul eum adversarius boniinem parem caeteris irum,salutisauciorem.Novimus enim quod tempore
judicaret, quem facile posset opprimere , divinitalis passionis et resurrectionis orabant discipuli congre-
arma depnsuit, htinianitatis 872 tegmen assumpsit. gati; quando eis Maria Magdalena resnrrexisse Do-
Securus viclorise propius tenialor accessit: in cosla minum nuntiavit, et quando eis, clausa janua, Domi-
eum lelo mililis voluit vulnerare, reputans et hunc nus se in corpore resurreciionis ostendit, quando
sicut Adara per costam posse proslerni. Sed vulne- Thomas vnlnera ejus vidit, et cfedidit. Insullabant
ralus lalere Dominus Jesus vitam produxit e vulnere, ergo iudaei quasi roorluo : sed Dominus viventem se
evacuavit omne peccalum, dejecit adversarium, cui apostolis revelabat. Cum ergo dicerent Jndaei: Ecce
morlem laironis eripuit; et in illa morte, in illa sui mundus lotus post eumabiit (Joan. xn, 19); cum di-
corporis sepultura cum aestimaretur oppressus, eli- cerent quia mirabilibus operibus suis seducil popti-
sus sua se virlute versavit: cecidit adversarius, Do- lum; quid aliud dicebanl, nisi: Quando morietnr, et
mintis resurrexil. peribit nomen ejus ? Et ideo in ejus passione clama-
14. (Vers. 5.) Sequitur : Ego tlixi: Domine, tnise- bant: Tolle, tolle a terra lalem hunc : crucifigalur ,
rere mei: sana animam meam, quia petcavi tibi. Potest crucifigalur (Joan. xix, 15). Factum est quod 873
et ex persona regis David hoc dici, qtii videns in C pelebant, sublattis a terra est, resurrexit, ad ccelum
spiritu tantam vicloriam et gratiam Christi, petit ut ascendit, et regnum suum b de nobis paradisi sedi-
in illa remissione peccatoriim omnium et sui mise- bus reformavit.
reatur; quoniam ipse, etsi legibus quasi rex, non 16. (Vers. 7.) DeJuda quoque proditore evidens
lenereltir humanis, Deo tamen obnoxium se pro pec- prophetia subtexitur in his versiculis, qui seqiiuntur:
catis suis esse cognoscit. Confitcttir ergo peccatum cEt cgrediebalur ut viderel, vana locutus: cor ejus con-
suum; ul accipiai remissionem, el generalis indul- gregavil iniquitatem sibi. Egrediebalur foras, el loque-
genlise munus invenial. Potest et ex persona Salva- batur. Sicdisiinctum Graecisin codicibus inveninius.
toris hoe exprimi, qui nobis misericordiam Dei pos- Ingrediebatur ergo Judas quaerens prodere Salvalo-
lulat, et peccasse se dixit, quia pro nobis peccalum rem , ut videret quid ageret, qnidve loquereiur; ut
faclus esl. Simul nos docet, cum in aliquo suinus ad- eum caperet in sermone, el Judaeis annuniiaret; sed
versus inimieos Dei certamine constiluti, ut Dei im- niliil inveniebat, qui niliilinielligebat. BeneaitScrip-
ploremus auxiliura : ipsi peccata nostra fateamur, et tura (Joan. xm) d quia inius cum Jesu non erat, qtii
lunc maxime ctini urgemur et lerimur, cum doloreet de doctrina ejns recesserat, et insiilutiones ejus re-
ainariludine nos prgslernanius, ne tacuisse videa- liquerai. Volebat inirare, sed penetrare non polerat;
mur; quo mcdicina cilius nostris vulneribus defera- B1quia eura sua excludebat perfidia. Omnis enim im-
tur, ut sanali adversario resistamus. Quomodo enim pudicus, atit avarus, aul ininiundus (quod esl idolo-
potest congredi vulneratus ? Unde discimus , quia rum servitus) non habet haereditaiem in regno Christi
peccalorura nosirorum aculeis vulneramur? Vulnus et Dei. Non solum ergo ingredi moliebaiur, et non
raedicum quaerit, medicus confessionem exigit. ingrediebatur ; sed etiam volebat videre, et non vi-
15. (Vers. o'.) Hinc quoque magis ac magis ape- debat. Denique loquebatur Jesus in parabolis, sed

." Iia cod. Vat. et quatuor Gallic. Alii ve.ro, ac
edit., catn mslimanlur elidi; Rom. elisi, quadam arte,
eic.
b Rom. edit. sola , de novisoparadisi sedibus refor-
mamt. Magis comiiioile , de nobis ; eum hic sensus
elici ex isiis verbis posse videaiur : Clnislus in pa-
radisi sedil:u< regnuni stiuni iie nobis reforniavii,
p.iiod niniiniro perduellium angelururri casu fiicrat
htnidammodo deforniaiunii
0 Eadem edit. Rom., Et ingrediebatur ul videret:
in quo non solum curo omnibiis oinniiim idibmatum
Psalteriis convenit, sed cliaiu cuni ipsomel Anibro-
sio infra : Ingre.diebalur ergoJudas. etc, sed ab om-
iiibus cjiisdcin Pairis mss. alque edit. reicdit. Quod
VITOposl, el loquebalur, adilit, in id ipsum : in hoc
iicquc CIIIIIIILSS.ei iiliis edit. neque cum ijisa ora-
liiniis serie.satis. c i.ugruit. • .,. .. ,. -, .,
d Mss. Vict. etCoib;; qnia intnt euin,J'esusnoverq'(.
 I07S SANGTIAMBRGSH 4078
jioii audiebal Judas. Deniquedivina non videbai my- }tret audiri. Nonne judicio suo se ipse damnavii ? Sed
steria ; hon enim onines audiunt verbum Dei, qui erubesccbat audiri, quod facere non liniebat: eru-
sibi videnlur audire. Nam si omiies audirent, hon' bescebat; quia adversus vilae suse, sanclificaiionis,
dicerCt Jestis i /Qtii habei aures audkridi , audiat el honbris auetoreiri cogitabat iiiala : nec graiiam
(Luc. VIII, 8). El ideo quia hOriaudiebat, neque vi- beneficiis rependebat, sed niala pro bonisbono rcfe-
dere potefal, loquebatur vana pro veris, et putabat rebat magistro ; quod eliaro sseculi homiries dam-
quod Jesiim fallefol dicens : Poluii hoc venundari, et nareconsueverunl: erubescebat ingratus deprehendi,
dari pauperibus (Matth. xxvi, 9 ); eum furtis suis , crubescebat avarus videri; cum pro pecutiia auctoris
nbn pauperibiis prOvideret, a appeilans rabbi. Nam sui salulem proderet : erubeseebat videri perfidus.
quomodo doetoreiii appellabat acujusmagisteriode- Similiter et Judaci qui adversus fidei magistrum fal-
viabat; cujiisque cor (in quod se immerseral diabo- sos lesles perlidi subornabant', ut dicerenl eo quod
lus) cohgregabal sibi et iiugebat iniquiiales ? Sibi praedicassel lemplum Dei quod Salomori Condidit,
eiiim Crat iiiiquust sibi injusiris, sibi deliiiquebal, qui destruehdum ; cuin ille de templo sui corporis signi-
ihtra sedolum medilabalur, qul latere non polerat. ficasset: Solvile hoc templuin , et in triduo susciiabo
Non enim circiiftiveniebaturJesiis.qui prodebatuf vo- Mlud(Joan. n, 19) ; vere foriserant, qui a cognitione
lens, et leslificabatur: Vnus exvobistne tradet(Joan. ]f_Verbi coeleslis erant exclusi.
xiii, 21). Dehique eoiffessus est Judas, dicens: Num- 19. (Vers. 9.) Verbum, inquit, iniquum proposue-
quid egb siiiri , rabbi ? Et Dominus ait : Tu dixisti runl adversum me; id est, illieitum, et conlra jus et
(Malllt. xxvi, 2S). Nec sicinleilexit Judas quod cb- fas sermonem proposuerunt, mihi facientes de hu-
giiosceretur. Nam si intellexisset, noii prodidisset. niano sanguiiie pactiones, quem sceleratissime ven-
17. Sed nihilominus, el egfediebaturfbras, et ioqtie- didit Judas : Judaei quoque emenduin rion minore
balur; Aptus versiculus advefsum eos qui secreftim scelerecfedideiunt, vanissimi homines ; quasi qui
alicujusprodunt. Pulciire ait: Egrediebalufforas; fo- dormit, inquit, non adjicial ul resurgat (lbid.). Quid
ris finim iupi, foris praedones : intus Moyses in nube sil adjectio, Considerenms.
cum Jesu , foris Judaei : intus Zacbarias sacerdos in 20. Naturale est omnibus lerrenis ariimanlibus, et
lemplo, foris mtillitudo: intus Spirilus sanctus in volalilibtis cceli, et piscibtis-niaris nasci et mori:
cordibus hostris claniat ad Patrern, foris adversarius homini vero quem pretiosiorein cseleris lerrae ani-
nOsier sicul leo pervigHat ad rapihanl: foris infide- manlibus Deus fecerat, hanc prsceipue conlulit gra-
les, ihtiis fideleSiEt ideo eos qtii fofis sunt, judica- liaiii, ul mortuus reviviscat. Hsec ergo adjeclio dici-
i)ii Deus : eos auteiri qiii intus sunt, Chrislus absol- lnr ad renovalioneni vitse superiofis. Denique etEze-
vit. Egredicbatur igitur Judas , et loquebatur. Egre- i(] chiae fegi cum praescripsissct Doriiinus , quod vilse
diebatur de fide : egrediebaiuf de coricilio el numc- suce tempus implesset: et per Esaiam mandasset, ut
ro apostolorum ; egrediebatur de convivio Christi ordinarei domuni suam; quia iriorilurus esset: atijtie
ad laifPciiiitini diaboli : egrediebatur de gfatiasanc- ille orasset ad Domiiium , et flevisset fletu magno ;
tificalionis ad Iaqueum mortis, qui vaiia ad perfidos miseftus Dominus niandavit ei: Ecce adjicio ad lem-
loquCbalur: egrediebatur IPras , qui vitae iiitetiire pus tuumannas quindecim(Esai. xxxvm, S). Et alibi
mysteria relinqtiebai; egrediebatur , qui Seriplurge sanetus David ail : Diessuper dies regisadjiciesannos
interiofa rion noverat. Si 874 enini scisset, inlelle- ejits (Psal. LX, 7). Inventum ergo homini quod adda-
•xisset dicenietn : Numqidd qui dormil, non adjiciet ut tur : Deo autem addi nihil polest; quia scriptum est:
restirgal ? Inlellexisset eliamillud: Tu vero homouna^ Non est adjicere, neque minuere,875 '" 9"° perfccla
riimis, dtix meus ei nolus meus_,quisempermecum dut- el plena sunl amniq ( Eccli. xxvm , S ). Etsi Chrislus
ces capiebas cibos , in domo Domini ambulavimuscum resurrexit, utique in eo quod assumpserat, resurre-
• consensu ( Psal. LIV, 14 el 15). Non intellexit ergo xit, in quo plenitudini diviniialis ejus nihil vel dece-
burie psalmum, hon centesimum alque oclavum, non dere poluit, vel accedere. Deus enim incorporeus
alios, non alia tesllmoniaScriplurarum. De qno bene et inimortalis est, cujus summa natura, et pleniludo
Evangelisia dicit Joannes, el c.seterisinfidelibus: Ex D virliilum sine iilla carnis accessione signalur. Caro
nobis exierimlfSednon erant ex nobis.Sienim exnobis autem dispensationis in Gliristo est, quam miseralio-
fiiissein,, nobiscum mansissenl (Uoan\ n, 19). nis tituio , et pietatis jure suscepil ; ul captivam re-
18. ( Vefs. 8.) Non manebat ergo cuni apostolis dimeret, abluerel coniaininaiam, morluam resusci-
proditof, qui foras exibat, et cum perfidis susurra- laret. Et pulchre ait: Numquid qui dormil, non ad-
bat. Quo verbo usa esl Scriptura divina, demonslrans jiciet ut resurgal ? Non dixil, non adjicitur ; sed, non
sine auctoritate esse perfidiaro , qute timet quod Io- adjiciet ul restirgat; eo quod ipse se Dei Filius re-
"quiltif, depreheiidi. Fideii autem dicitur : Exaltavi- suscitayit; sieut supra diximus dixisse eum Judaeis:
ijbusiiocem luam ( Esai. LVIII,1), En quo deciderat Solvite hoc templum, el inlriduo excilaboitlud (Joqn.
appstolus Judas, qui missiis ei-ai fideni gentibus ple- ii, 19). Adjeciionem'accepit caro , quasi sumpta de
no aucloriiatis praeconio prsedicare; ut in aurem homine, suscepla de Virgine : sed quasi Deus adjec-
ihsusurraret insidiatoribus magistri sui, quod tlffle- lioriem ipsam operatus csl, qui yirlute propria re-
a Edit. omnes ac mss. aliquot, appellans rabbi; qtque doctorem, a cujtis, ele. Elcgantius cod. Vat. cun.i
, -plerisque Gallic, ut in textu,
1077 IN PSALMUMXL ENARRATiO. 1078
surrexit; ut esset suse restirrectionis operator. » Ut} L el qui sanclificandi alios munus acceperat, jpse in
autem intelligas qtiod et Pater Filium, el Filius ipse se sanctilatis gratiam custodirel, et ginceritatis in-
se resuscilaverit, agnosce operalionem illam divinae hsereret officiis. Bene, ait, speravi; quia hpmini de-
fuisse viriulis; quia Patri et Filio tina virlus , com- dit eligendi arbilriuro, quid sequatur. Posui, inquit,
munis operatio; quandoquidem una alque eadero ante te bonum el malum ( Deul. xxx , 15). Si maluni
subslantia Trinitalis est. elegeris, non natura delinquit, sed eligenlis affeclus.
21. (Vers. 10.) Sed quid ego cseteros arguo (dicit Si unusquisque hominum condemnalur qui malum
Dominus Jesus)? quid mirum si populus me non co^ elegeril; quid de Juda dicimus, qtji prodidit euro cui
gnovit, et cruei adjudicavit; cum apostolus meus copulabatur suavilale convivii ?
mercedem proditionis exegerit, cum conviva meus 23. Qui edebat, inquit, panes meos, qmpliavil super
niorlem meam vendiderit ? Etenim homo pacis mem, me supplantationem, Quid est quod artdidit, panes
in quemsptravi, qui edebat panes meos , amptiavit sn^ meos? Potuit dicere : Qui edebat panes mecum ; njsl
per me snpplantationem. Aliqui Judam excusandum illam intelligas, quse specialis est Chrisli, hoc est,
putant; quia refudit pecuniam quam b pro mercede verbi ccelestis alirooniara ; non enim in solo pane vi*
proditionis acceperat: sed ecce quia ultra Jtidseorum vit hoiiio, sed in omnivcrbo Dei (Matth. iv, 4).. Deni-
condemnalur infidelitatem ; cui enini plus daium est, I 5 que alibi dicit : Qui semper mecum dulces cqpiebas
plus exigitur ab eo. Quid , inquit , de aliis querar ? cibos (Ps. LIV, 1S). Quibus yersiculis hene ulirouf
Homo pacis mem, cui pacem meam dederam , pacem adversus eos qui necandos esse crediderinl, cuni
mearo relinquere volueram , persecutoribus deductjs quibus videnlur epulati. Gentiles Jioc custodire roe-
me tradidit, et fefellit me, in qiiem speravi, Numquid morantur , hostcs plerumque , latrones etiam ; ut
ignoravit proditorem sui futurum , de quo ante prae- pareanl iis cum quibus d i'ccordentur se iniisse con-
dixit: Vnus ex vobis me tradel (Joan. xm, 21) ? (Hoc vivium : ferse quoque ipsai pabulorum socieiate mi-
aulem diccbat de Juda , sicut scriptum est in Evan- teseunt. Unde propter hujusmodi affectijni graiise
gelio.) Non utique; sed quo amplius condemnaref couyivalis, si verba consideremus, non oliose dulces
euro, de fide ejus sperasse se dixit. Aquila, confisus cibos dixit. Quomodo enini dulces, qui cilo corrnra-
eram , dixil: Symmachus posuit, confidebam. PIus punlur ? Sed vide ne dulces cibos dixerit verba vitae,
enim gravamus eum in quo plurimum spei vel fidu- Hos enim cibos nulla araaritudo corruropit, nidla
cisehabuisse nos dicinuis ; si postea spem nostram niortis eorruplela coniaminai. Unde et semper dixit,
opinionemque destituit. Nonenim semper ederequis polerat. Semper autem
22. Simul ostendit qnanta vis divinse sanclificalio- verbo Dei possumus inhserere, et noctibuseidiebus,
nis sit, quaeexcludalmalitiam, et depravatum emen- C! si in lege Dei die et nocte mediterour.
det ingenium ; si forma propositi melioris accedal. 24. Quid esl etiam, anip/iaiii( ? Grsecus Epey«).yvev
Quantos scimus esse conversos? MtitatusestZachseus dixit, hoc est, magnificavit. Utrumque nobis exposuit
ille publicanus , et ad quaestum avaro intenlus affec- Domitius quod movere nos posset, dicens in Evange-
lu , qui poslea quadrupla redhibitione solvil erro- lio : Qui mqnducat mecum panem, levavit super me
rem , condemnavil in se avariiiam , temporis supe- calcaneum (Joan. xm, 18). Unde assumplus liic ser-
rioris abjuravil lucra , compensavit in pauperes, si mo sit, consideremus. Fuimus, inquit, increduli er-
deesset exactor. Latro ipse nequitiam suam propo- rantes, servientes desideriis et voliiptatibus (Til- ni,
sito meliore mulavit, agnovil in cruce Christum, 3). Fateamur errorem, ut diluamur, Et ego vidi ali-
confessus est 876 ^el Filium , regem voce propria quem puer alhlelatri, cum elisissetadversnriun), fron-
nuncupavit. Quo tempore justi plerique nutabant, tem ei percussisse calcaneo : quod signum fuit, eo
ipsi cerie latebanl aposloli : carnifex ipse ccnturio quod insullaverit victo. Hoc est quod ait: Magnifica-
non negavit. Quid de lempore Evangelii loquor? Ra- vil super me supplantalionem; quo verbo insultanlis
hab meretrix erat, quae perfidise aique intemperan- jactantiam declaravit. Levavit ergo et Judas siiper
lise se alebat stipendiis; lamen ubi exploratores vi- Christum calcaneum suum, cum proderet euro; sed
dit quosmiserat Jesus Nave,fidem itiduit; et peri-1 ' non levavit impune. Adhuc Adam calcaneum levat,
culo imminenle, jusliliam reseryavit; nec suscep- quod a serpente est vulneralura. 877 Et utiqueei
los prodidit, sed fideli humanitate protexit. Ideo pedes laveral Christus. Audierat dicentem : Qui lo-
ergo sperasse se dicil; quasijure praesurapseril, ut tus est, non indiget, nisi ul pedes lavet; sed est mun-
aposlolus superiora deponeret,e meliora sequeretuf: dus totus(Joan. xnl, 10). Sed quod lavit gralia, in-
a Sic mss. Vat. et qualuor Gall. Edit. autem.Cuni rura soeietatem. Etenim genles fere oronescnm pri-
igitur legasquod, etc, quibus suffragalur Reg. cod. vala fcedera, lum publica per salis ac panis comrou-
nisi quod vocem, igilur, non agnoscit. At Colb. el nionero jupgebant : Jpveni hospitalem mensai prsesi-
Vict. ila legnnt, in quo ipsum legas quod, elc. dem ei vindicem existimabant : jnrabant per men-
b Piures mss., pro triercedeemplionis acceperat. sam hospitalem; etsiquishospiiesatque6f.oTf«TrE?ouf
0 Rom. edit. anleriora sequereiur.
d Mss. aliquot, recqrdentur conttiberniumhabuisse. violasset, non modo ipsc habebatur exsecrabilis, sed
et sedes ubi hoc sceleris pairalum esset, tarnquam
Cselerumin confesso est olim non tantum apud Grae- funestae,inlerdum habitatoribns desertseremanebant.
crisac Lalinos, sed et apud Barbaros magna religio- Vide Strukium Ant. Conviv. lib. i, cap. 3.
ne ac reverentia cultam esse mensse alque convivio-
. f0"9 SANGTI AMBROSII 1080
qumaverat perhdia. Judas ergo calcaneum levavit A equus, qui mundi totins peceata suscepit, el onera
ad vulnus. Vere non tenuit caput, qui calcanetim noslra portavit, et non 878 f"' 1 fatigatus : vulne-
super Chrisium Ievavit. Adam superse levavil, hic ratus est equus, qui ad furorem coneubilus adliin-
snper Christnm; et ideo eum serpens gravius quam nire nescivit. El ideo fortassis Joanni Evar.gelistse
caeteros vulneravit. Levavit calcaneum suum , qui coelum apertum, et albus equus est demonslratus,
fraudiilenlum osculiim porrigebat, quo supplaniaret super quem sedebat habens in capite diademata,
auctorem ; Ideoque scriptnm est in Propheta : Am- et in femoro suo nomen scriptuni : Rex regum, el
pliavit super me supplantalionem. Esau quoque ait de Dominus dominantium (Apoc. xix, 16). Albus eral,
fralre suo : Bis me jam supplanlavit (Gen. xxvn, 36). quia erat immaculalus, qui nulla peccali inquina-
Qui supplantat, dolum facit, quo adversarium.elidit, menta cognoverat. Nam si libido lenebrosa est, recte
aut vulnerat. Ideo et Judas supplanlasse dicitur; sanctimonia relucet et splendet. Ilic ergo equus est
quia osculo stio vulnusinfixit, quo invadendi Salva- vulneralus, sed non retardauis. Denique cum ipso
loris signuro persecutoribus demonsiravit. Supplan- vulnere de lumulo resurrexit, cucurril ad coelum su-
tavit ergo quasi serpens ; quia serpens suo oreve- pra omnes angelos et areliangelos, veloeior omni
neniiminfundil, et vulneratdente calcanenm: et hic equitalu mililiae coelestisinventus,supraequos etiam
enim non diviniiatem Chrisli, sed corporis extre- B jllos igneos quibus Elias rapltis est. Et ineriio velo-
mum calcaneum vulneravit. Levavit etiam Judas cior, qui super omnes coelos, et supra coelum coelo-
calcaneum quasi •luctatorinsolens et superbus, in quo rura ad sedem Dei omnipolentis ascendil, et sedel;
caput pereuteret Salvatoris : sed caput Christi feri- ut Scriplura nos docuit dicens:Videbitis abhinc Filium
re non poluit; quia caput Chrisli Deus. Suum sane hominis sedenlem ad dexteram virlulis (Marc.xiv, 62).
caput informis laquei nodo ligavil, ut remedium sibi 27. Hic itaque equus in figura et anle est demon -
saluiis auferret. slratus lempore Machabaeorum, quem sedebat dux
25. Vide si pie potes illud aptare, quod in Genesi ille militiae coeleslis aureis arrais refulgens, qui
dixit sanctus patriarcha Jacob, ctim de filiis pro- Heliodorum depeculatorem illum depositi vidualis,
phetaret: Dan jndicabitpopulum suum tamquam unam cselerorumque quae sacr.e fuerant eommendata cus-
tribumin Israel; et: Fiat Dan sicutserpens sedens in todise, et stravit, et perculit, et poslea exoralus Oniae
via;et in semita,mordens Catcaneumequi: el tadet eques precibus sacerdolis vilaliusui refprmavit. Unde vere
retrorsum.salutem exspectans a Domino(Gen. XLIX,16 in eo arma aurea refulserunl; quia solus equum liunc
el 17). Legimus qnidem (Jiidic. xin, 25) quod Samson sedit, el vicit, in quo nullus culpae immunis evasit.
de tribn Dan judex fneritin Israel: sed alius bic signi- Non Enoch, qui raptus est, ne malilia mularet cor
ficatur fuiurus, qui ex ea tribu progressus populum sup- C ejus: nonAbraham,nonIsaac,noiiJacob,nonMoyses.
pliciis sacrilegae impietatis affliget. Antichristus ille, Omnes enim sub peccato, omnes sub morte. Denique
quisedebit in templo tamquam sit Deus, verejudi- regnavit morsab Adam usque ad Moysen.Solusisle est
cium quoil habet interprelatio; Dari enim judicium qui peccatum non feeit: solus esl Christus qui pecca-
significalur. El pulchre dixit, quia populum suum lum abslulit mundi, qui dixit morli: Vbi est, mors,
judicabit, qui perpemae pcerisefiel pbnoxius; qui enim victoria lua?ubi est, mors, aculeus tnus (I Cor. xv,55)?
non credit, jam judicatus est : qui autem credil, non 28. Quomodo ergo amplilicavit super bunc supplan-
judicabitur;. quia credit iu Dei Filium animse suse tationero suam Judas, et cecidit eques retrorsum ?
redemptorem. Et ideo tamquaro judicii liber dicit : Quod in Juda est, dolum fecil : quod in Chrislo ,
Qui dijudical me, Dominus est (I.Cor. lv, 4). Judica- volens passus est. Saepe videmus fprtiorem velle per-
turus est ergo populum impietatis, non plebem; illi cuti; ut acrior lacessitus insurgat, vehemenlius ex-
enim judicantur qui cadunt ruina perfidise, non qtii citetur. Momordit ergo serpens calcaneum equi,
resurgunt fidei liberlale. virus suae fraudis evomuit : volens eques se ipse
26. Sedebitigitur in via_ et insidhbitur in semila, dejecit, volens cecidit;ut nos levaret. Qnid est
sicul serpens; ut vulneret transeuntes, el mordeat tameti, quod ait Scriptura : El cadet eques re-
equi iioslri calcaneum; animaro enim fidelium non. D trorsum (Gen, XLIX,17) ? Cur retrorsura, nisi tit re-
poterii vulnerare. In qua autem via sedebit,et in goret relro se sequent.es ? Relrorsuro eral Petrus ,
qua semita; nisi ex quibus Christus Doininus, ut le- cui dixit : Vade retro post me (Marc. vm, 53). Relro
gimus , nalionum populum vocavit ad coenani suam eranlaposloli, et caeteri discipuli. Ideo retrorsum
dicens : Exi in vias, el, circa sepes, et compelte ut cecidit; quia super quos cadil, salvat. Omnis enim
inlrent; ut implealur domus mea (Luc. xiv , 25). Et qui super hunc lapidem, inquil, cecideril, conquas-
quia similiter Judas amplificasse super Christum le- sabilur : supra quem aulem cecidertl, emundabil eum
gilur supplantationem, videlur hoe loco ipsc signari, (Lnc. xx, 18). Alii habent, venlilabil eum; alii, com-
quod mordere haberet calcaneum equi, quo Gliristus minuet. Qui enim ventiiat frugem , roundal a paleis :
Dominus vehcbatur. Unde dictum est: Equitalus tuus qui comminuit aliquid, in pulverem redigit; ut mol-
salus (Habac. ni, 8); quod caro ejus, mundi lolius litia pulveris , vel poculo salnbri, vel reliquo medi-
erat 'susceptu.ra peeealum; ul salus pro exitio, et vjta cihse usui sine ulla perturbatione proficiat. Unde
aiterna pro mprle succederet. Viilneratus. est ergo colligimus cayendum, ne quis semel per baptismum
equtis hpii ihendax sdltis ad saiute.m : viiineraliis est susceplus a Ghrisio. ex ejjus decidat cofpbre; lioc
 lOSi IN PSALMUM XL ENARRATIO. 1082

est, exculi.ilur ab Ecclesia; ipsa est enim mortis V delis, cadit et deseendit in inferiora terrarura; sicnt
ruina perpetuae. Illum autem qui venil crediturus scriplum est: Descendant in infernum viventes(Psal.
in Cliristum; ut eum mors ejus inveniat, crux ejus LIV,16).Ergo perseciilorsuper terram,elininfernum
assumat, clavus infigat, sanguis infundat, sepultura cadit: Chrislus super resurrecturos, Cliristus super
quoque ejus involval, gralia resurreclionis attollat, petrara, Christus super Ecclesiam. Audi quomodo
879de somuo suscilet, a morle vivilicet: illum, in- super Ecclesiam cadat. Retro erat Pelrus, et seque-
quam, a sseculo liberat, a pcccato mundat, sanat a balur eum cum a Judseis ad Caiphae domum Syna-
vuluere, a duritia impietalis inllectit, ad mansuetu- gogae principis duceretur. Ipse est Petrus cui dixit :
dinem pietalis einollil, ul circumciso corde, incir- Tu es Pclrus, el superhanc pelrammdificaboEcclesiam
cuniscriptum illum et incomprehensibilem hauriat meam (Mallh. xvi, 18). Ubi ergo Petrus, ibi Ecclesia :
spiritum, bibal poculum salulis tcternae. Cecidil ergo ubi Ecclesia, ibi nulla mors; sed vila selerna. Et
eques relrorsum. ideo addidit: Et portm inferi non pmvalebunl ei : et
29. Accipe et aliud, cur retrorsum et non anie tibi dabo claves 880 fegni cmlorum (Ibid.). Bealus
ceciderit. Post ipsum omnes, nemo ante ipsum. Ce- Petrus, cui non inferorum porta praevalnit, non coeli
cidit crgo non sibi, sed omnibus; ut duriliam cordis porta se clattsit; sed e contrario destruxit inferni
nostri super nos cadendo mollirel. Gecidit super 3 vestibula, patefecit coelestia. In lerris itaque posilus
Adam, qnehi quaerebat, ut inveniret. Reiro eum coelum aperuit, inferos clausit.
quaesivit; ul supra liumeros suos bonus pastor im- 31. Potest ct illud eonvenire huic ioco; quodSa-
poneret, secunique paradiso in illius redemptione niaritanus descendentera de Hierico hominem vulne-
latronis inveheret. ralum illum a lalronibus non prseterivit; sed snsce-
50. Sed forte dicas : El persectilores ceciderunt pit eiim, et vulnera ejus euravit, iiifundens oleum et
retrorsum. Sic enim scriptum est (Joan. xviu, 6), vinum : et imposuit supra junientuin suum, et duxit
n qnia principes sacerdotum, quos adduxerat prodi- ad stabuluto. Quid dubilas de cquo bono, cuni bo-
tor Judas, et caeleri qui ad comprehendendum adve- num et jiimentum legeris? Cum legeris in Hierusa-
nerant Dominum Jesum, abierunt retrorsum, et cc- lem illam , el equites multos ct plurimos cum qua-
ciderunt in terram. Hoc est quod et ego dico, quia drigis ct curribus introire? Nec le moveat quod le-
super peccatores voluit cadere, non super juslos; gisli : Hi in curribus, et hi in eqitis : nos autem in
justus enim medico non indiget, sed peccatores. Si nomine Domini Dei noslri magitificabimur. Ipsi obli-
apostolortmi umbra sanabat; quanio magis caro gali sunt, et ceciderunl (Psal. xix, 8 el 9). Sed Elias
Chrisli qtios langil, a morte defendil! Denique le- non cecidit, qui curni inlroivit; nbi enim Dei no-
prosum tetigit, et sine dilatione mund.ivit. Ul scias { [ men est, ibi iiullus obligatur, sed absolvnnlur uni-
autem qui legis, quia ct persecutores suos voluil li- versi. ° In nominc putem Dei noslri et pauper est
berare, testem Clnisti interroga. Nam cum invehe- (utus, et dives;.el nobilis, et ignobilis; cl infirmus,
relur Petrus in Jutlaeos, quod principem vitse inter- et potens. Fidei non praejudicant opes; si tainen uli
fecissenl, remedium demonstravit; ut agerent poeni- opibus noverimus.
tentiam, remitti sibi peccatum quod admiserant, 52. (Vers. 11.) Et ideo noiiien Dei in se liabens di-
nierereiiliir. Quid autem dubiias, quod ideo cecidit, cit : Tu autem, Domine, miserere mei, el resnscita
ut resuscilaret; cum ipse tlixeril : Perculian: el sa- me, et retribuam iilis. Quod utique non quasi de re-
nabo (Deut. xxxu, 19)? Verborum tamen videto di- surreclione dubitans dicit, qui in poteslate habebai
slanliam. In Genesi liabelnr : Cadel eques retrorsum, dicere : Solvite lemplum hoc, et in triduo resuscitabo
salutem exspectans a Domino(Gen. XLIX,17); hoe esl, illud (Joan. n, 19); sed formam dat lioinini, ut mi-
ul oculos non averlat, actio menlera propriam non sericordiam a Deo , ct resurreciionem de Deo spe-
reflectat, resurrectionis suse pr.rrogativam vindicet, ret. Deinde non resiHcitari se pelit : sed resuscilnri
el divina se resuscitet poteslate. Hic atilem habetur : sibi postulal Mattliiam in locum Judse; ut apostoli-
Abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram (Joan. cusnumerusimpleaiur. Elenini quia necesse habebal
xvni, 6). Qui terrenus est, in lerram cadit: qui cce-1 perire filins perditionis, ul Scriplura implerelur;
lcstis, cceloinbaeret. Et si corpore cadit, virlute non oportcbat in locum ipsius subrogaii filiuro salutis.
cadit: b nec iis quse sua sunl, sed quse sursum sem- Tertium aceipe. Resuscitari se, hoc esi, corpus
per intendit;'semper enim ad Patrem respicit, ut suum, poscit: corpus aulem Christi, Ecclesia esi.
ejus circa nos impleal voluntatem. Ulinam el isti Et quia Judasligura erat infidelis populi Judseoruni,
iion abiissenl relrorsum , sed Cliristum excepissenl! qui pecunia vel eniil, vel vendidit Chrislum ( quod
sicut excepil Joseph, et sepelivil etiro in monumento faciunt qui pluris ductint pecuniam, quam religio-
novo. Qui fidelis est, in lerram non cadit: qui infi- nem) d pro interitu plebis in fide signilieat Ecclesiae
a Rom. edit,
quia principis sacerdolum minislri, contcinneiida. Etenim si honio ccelestis quae sua
quos, elc. sunt semper intendit, utiqne seniper iniendii rce-
b Coil. Vict. et Colb. cunique illis anliquse edit., lestia. Comniode lamen edii. Rom. et coil. Val.
«oii cadit, nec iis qum sita sunt, sed operi inlendil. quos eo sequimur, qnod melius souent auribus cliri-
Qiiatuor alii.mss., no« cadit, sed qum sursmn stint, stianis.
Semper inlendit. heg. solus, non cadil, sed qum sua cKom.edii. ,1nnomineDomhiiDeinostri invocabimus.
suitl, semper intendit. Qitcelcclio nequ.iquSm vidctur a Ila mssl quiiiqite Gall. u))i fori.e lobb , plebis ik
.085 S.4NCTI AMBROSH IQU
sibi graliam resurreelurani. Uride et ipsa dicit in j Liiafe peccaii. inter pecealores versatus es, peccasa
Canticis : Si stiscitaveiiiis el resuscitaveriiis chafila- oraniuih suscepisti, peecatura pro omnibus faclus es,
tem (Caht. H, 7); Ctira quaereret de Juvenculis Cln i- hialediclum pro omnibus factus es; sed nullus usus
siiim, quia Chrislus charitas est. potuil ad te transire peccali. Ita inter peccalores
33. Quod atilem ait: Reiribuam iliis; hoc intelli- versatus es, quasi inter angelos versareris. Fecisti
gimiis, quia flofentis Eccldsi* pfocessibus crucia- lerrarft esse quod coeluiii esi; ut el ibi peccatrroj
biiniur : et tunc eognosceni qube preha perfidise sil; tolleres. Hodie te genui, in quo coniplacui. Probasli
ctim advertefiiit qtiifidel sit Spleridpf, el giatiaa. Vel te Filinni, qui implesti in omnibus Palris volunta-
qtiia bPhus bohiirius est, qui poterat diCCfe:' Retri- tem. Hodie te geilhi, in qiio lucem immaculatae pro-
buebani inihi mala pro bbnis (Psal. xxxiv, 12). Et lis agnosco. Heri mihi et hodie ipsees, et in saecu^
iriedium verbum est retributinriis, vel inborio, vel luiri. Nox in te riulla est, quia totus es dics. Bene
in malo : retrlbiiturum iri bPno esse se dicil: quia coiifirniatiis in conspectu Patris dicitur in aeiernum;
efsi caecitas in Israel ex parte coininget, iamen cum quia apiid Patrem seinper est: et vere in conspeclu
pleiiitudo gentium iiitfaverit, iunc omnis Israel ejus, cujus splendor est gioriae, elimago substantisc.
Glirisli roiseraiione salvabiiur. Sed queriiadmodum complacet in Fiiio Pater; ita el
54. (Vers. 12.) Et subjecil; In hoc cognovi quo-' i Filius benedicit Patrem. Paler eniro honorifical Fi-
njoin voluisti me; quoniarii non gaudebil inimicus meus lium, el Filius honorificat Palrem.
supef riie. Superius de passione sua loculus est 56. Benediclus, inquit, Dominus Deus Israet; hoc
qtiasi homo : hincjam apefii iiiajesialem suam, quod est, populi Deum videntis, qui et Dominum suuiii et
solus 8l81,sine peccato, a solus ctii peccator inequi- Deuni credit: A smcuioetin smculum: fiat, fwl. 882
tare rion potuit, sbluS qtiem Patef ut unieum Filium ln Hebrseo habetur : Amen, umen; ut asserueruiit,
diiexerit. Quaraliorie ergo inimicus non esi laetatus qui librum legerunt iii Hebraicis liiteris scriplum.
siiper euin? Quia elsi morterii suscepil pro iibbis, Graicus hoc loco yhoiro, -jhoiro dixit; qund est:
resurrexit tamen; et ipse irisultavit inimico, cujus Fial, fiai. Qnod vefbtim diversas signilicationes ha-
vicloriaiii deslruxit, et aculeuin roorlis infregil. Et bet, ut sit interdum imperaniis, interdum precanlis,
nps, licet iri sseculo mossti simus, atque in mcerore iiiterdum conririnantis aliquid : imperahiis esl, cuin
nOsiro et coiitritione cordis animlque noslri lsctetur superior inferioristatuit quid faciendum sit, vel se-
inimicus; lamen resurgenles ejiis gatidium deslrui- quendum : pfeeaniis est, sicul illud : Fial volunlas
mus. Unde el Michaeasdixit: Nbli super me gaudere, tua (Maiih. vi, 10); non etiim Deo quis imperat, sed
ihimica mea, quia cecidi; sed resurgaih (Mich. vu, 8). precem fundit.: confirmanlis est, cum benedicit pro-
Resurrectio esl ergo quia inimici omnia vincula sol-1 J pheta, vel sacerdos, vel sanctus aliquis; et populus
vuntur, triumphus oinnis abbletuf. respondet : Fiat, fiat. Hie ergo magis confirmalio
35. (Vers. 15, 14.) Sequitur : Propter innoceiUiam milii videlur benediclionis, quam oratio, vel depre-
aulem meain suscepisti me: eiconfirmasti me iri con- caiio : maxinie quia -repelitio ipsius facla sermonis
specluluoinmlernum. BenediclusDominusDetis Israel est. Et vidctur Hebrscus quidem sermo mulaltis; sed
a smcuioei tn smculum : fiat, fiqt. Innocens nulli no- idcm Sensus expressus. Sicul enim cuin sacerdos
cel, iii neininem peccat. Ideo sine pecCato, siiie dolo benedicit, populus respondet, amen, cpnfirmans be-
Cliristus Scfipturae divinae auctoritale signatur. Hoc nedictioriem sibi, quam plebi saeerdos a Domino de-
igitur et liic declaratur, ubi dieit: Prbpter innocen- precainr; ita in psaimo responsum est: Fiat, fiat;
liam aulem riieam suscepisti ine. Quseaiitem susceplio quasi: Amen , amen. Amen autem confirmalionis
significalur ? Nani et alibi leginius : Suscepisli me ex verbum evidenter ostenditur in Evangelio, ubi Do-
utero matris mem(Psal. cxxxvm, 15). Ergo quiabab minus confirmaiis sermonem suum dicil : Amen dico
omni concreiione generalionis humanae mundus est vobis (Mallh. xix, 25). Major auteni vis est, ubi re-
natus, qui de Spiritu est halus et Virgine; ideo eum pelitus esl sermo ; quod in libro Evangelii secun-
Pater Siiscepii, quiaoriuni illius iiulla corporeae ge- dum Joannem frerjuentiiis invenimus; quia ipse
lieraiionis conCrelio usitata fuscavit. SusCepit eum 0 maxime de coeleslibus et profundis mysleriis est Jo-
resufgeniem; quia riulla euiii offensio prolapsionis cutus; sicul sctiptum esl: Amen, amen dico iibi;
aspersit. IroniaCiilatusad Patrem rediit, a quo iiiinia- nisi quisreuatus fneritex aqua ct Spiritu sanclo, non
ciilatris exivil; quando descendit in terras. Unde di- potesi introire iii regnum Dei (Joari. m, 5). Et alibi:
citei Pater : Fiiins meiis es tu, ego hodie geriui le Amen, amen dico vobis; si quid petierilis a Palre in
Abundanl
(Psat. ti, 7); lioc est, generatiohis raese Iri tc privi- nomine meo, dabit vobis (Joan. xvi, 23).
invenict.
legium recognosco, qiiem nullii macrila poluil iiiqui- duo exempla; reliqua vero si quis quaesierit,
tqre, etc. Sed aptius ad allegoriam supra insliluiam
fide, legendum, plebis infidce; licet prior leclio sen- obi-
siiin pisebeat miiiime rejiciendum. Aliivero msS. tt reliqiii mss.... inequilare non poluit. Uic autem
edil. vCl.in roarg., pro inieriluplebis infidelis signi- terobserva, quod jam supra adnotavimus, diabolum si-
ficat Ecctesiam sibi graiam (eaedein edil, ac Roni. in ab Anibrosib passim peccatoris nuncupalione
corpore Ecclesimsibi resurrecluram.
a Mss., Viqi. et Golb.graiiam)
atque edit. vet. in margine,
gnari.
b Mss. aliquot, ab onmi eomiptione generanq-
solusqiii peccqio inqtiinari nqn poluit. Esedem edii. in nis,elc,
cprpofe, ac eiiain Rom., solus cui peccator insu/l-
10ES IN PSALMUMXL ENARRATIO. 1080
57. lndicium quotjue esl libri finiti: Fiat, 'fial. A 6 et 7). Et alibi : Nolum cnhn.fado vobis, frnlres,
Nam in a quinque libros divisum videlur esse psalte- Evangelium (I Cor. xy, 1). Nec usquara habes aliter
rium. Primus liberhoc psalnio finitur, hoc est, qua- de corpore isto quatuor librorum, nisi Evajigeliuni
dragesimo. Et pulchre usque ad passionem Salvalo- significiilum, Denique quia unum corpiis est eliam
ris quadragesimus psalmus est comprehensus, qui psalmorum, b Scriptura dixit: In decachordo psalic-
fineni libro daref, quoniam passio Domini finis est riq, cum canlicoin cylhara (Pcal. xci, 4). Sed iterum
quadragesimae : ut secundus liber a niysleriis reno- quia quinque libri sunt, dixit alibi : In vasis psalino-
vationis inciperet, qui liber, utpole quadragesimse, rum (Psal. LXX,22).
perfecliora sscramenla complectilur. Nam et baplis- 59. Fulchre autem quinque libri el unum Psalte-
matis praenuntiat sacramenta, cnm dicit: Sicut cervus rium ; quoniam quinque sensibus homo exterior vivi-
desiderat ad fonles aquarum (Psal. XLI,2) : et re- ficalur : et rursus quinque spiritalibus sensibus ille
quiem sanclorum qui ad labernaculum cceleste per- absconditus cordis honjo noster consummalur inle-
venerint : et Spiritus sancti descensionem, quando rior, qui solus ante Deum locuples Petri apostoli
effusa est gratia spiritalis in quadam voce coelestium leslimonio reperilur (I Pet. m, 4), Qui habet, in-
cataraclarum : quia virlute magna Spiritus fercba- quit, aures qudiendi, audidl (Luc. vni, 8). Habes
lur, ut legimus in Aclibus aposlolorum (Acl. n, 9.) : B unum sensum. Et sicut sunl qui oculos habent, et
et ingressum renovati liominis ad altare : et Snlva- non videnl; ila sunl qui oculis tion videntibus, plus
toris ascensum ; et sancltficalionem propositi virgi- videre credunlur. Unde et prophetse dicebantur vi-
nalis. Qui liber finilur in psalmo septuagesimo primo, dentes, eliam qui oculis non viderent. Bonus eliam
quo regnum Christi pacificum loto orbe diffusura ille odor, de quo Aposlolus dixit : Bonus odor
prophelieo sermone annunliatur, remissipque peC' Cliristi suimis Deo (II Gor. n, 15). Unde el Job dicit:
catorum; 883 ribi cum benediclipnem Dpmini prse- Et Spiritusdivitms, quieslin naribusmeis (Jobxxvn,
miiisset, subtexuit: Et replebilur majestate ejus om- 3). Idem ergo odor Chrisli, et Spiritus sancti est
nis terra : Fial, fial (Psai. LXXI,19). Terlius quo« Deo;quiaunus bdor est Trinitatis. Est et inlerior
que liber finilur ociuagesimo octavo psalmo; et ibi cibus, de quo dixit Domirvus: Meus cibus esl, ul fa-
liabet: Bencdiclus Dominus in wlernum : Fiat, fial ciam votunlaiem Palris mei qiii in ccetoesl (Jqan. IV,
(Psal. Lx>.xvm,53). Quartus liber finitur psalmo 34). Est et interior lactus, quo Chrislum teligit mu-
cenlesimo quinto, ubi habel : Benedictus dominus lier illa in Evahgelio, quae per duodeciiri annos san-
Dcus Israel a smculo et usque in smculum; el dicel guineiii produebat, hec a medieis acCeperat sanita-
omnis populus: Fial, fial (Psal. cv, 48). Quintus li- tem; sed accepit a Glirislo. Fidei taclus est, quo
ber usque ad finem est; ubi pro hoc verbo Proplieta Q tangilur Christus. Dcnique eam homines non vide-
dieil: Omnis spirilus laiidel Dontintim (Psal. CL, 6). bant; 884 se(l videbat Jesus, el se yidisse testaltis
58. Sed iterumforsitan te moveat, quomodo quin- est dicens : Teligit me aliquis; nam el ego cognovi
que libros asseram, cum unum Psallerium sit. Sed virtulem deme exisse (Luc. vui, 46).Cognilio Christi,
eliam Evangelium unum esl, ei quatuor libros essc coilalip sanitatis esl. Ergo qupniam decem sensus
negare non possumus. Unum autem Evangelium homini inesse mauifeslqni est; ideo David, qui ct
esse, et alibi(Li6. i iu Lueam, in prommio), ni fal- foris el intus canebat; foris corpore, intus corde, di-
lor, intiroavimus; et si iterum exigitur, facile pos- cit in psalmo : ln decachordo psallerio psqllam libi
sumus edocere, cum Salvator dixerit : Amendico vo- (Psal. CXLIII,9).
bis, tibicumque prmdicalum fueril hoc Evangeiium 40. Psalterium ergo est homo consummatus in
(Matth. xxvl, 15). Et Aposlolus : Miror quod sic Chrislo : in quo sicut arte coneineniiun) fila pbor-
lam cilo transferimini in aliud Evangeliimi, quod non darhm; ita coiivenieiilium resonant opera canora
esl aliud; nisi aliqui sunt qui vos perverlunt (Galat. i, virtulum, ut possii dicere : Psallam tibi, Deus, in c\-
aCelebris esl illa psalmoriiin in quinque partes mis oxeinplaribus inveniri asserit his verbis : Ti5?
diyisio, curn ejus roemijieiinl e Grsecis Eusebius J) piS).o\> T6iv-^inljj.a-1! £>sra ur.piS-ii
-jiSeKVevny5(SiaipvitTis
Caesar. Argum. inpsalin. enumer.; Gregojius Nyss., rSi-jcariypxaiMV, p.vro re TO 'ESpuir.ovmpiiy^ei els
Tract. I in Psal. cap. 5 et seq.; Hieronymus Tzhre
Hilarius Piclav. Prol. in yv.p p.epnrm 'TTKITKV TWV piS),ov rcc/.lZes
iicO.y.Stv
episl. 154; psal. Quibtis 'Egpatwv .Siatpovcri.Vide quse sequuniur in Exposi-
potest adtli Casswdorus in Prol. super psal. cap. 11, lione Grmc. Pairitm in psalmos, jani anle a nobis ci-
atque alii. Quod aulem eam rejicit Hieronymus ot tala. Quip etiani haud absiirdum fuerit existimare
post eutn nuperus comnienlalor, vir alioquin crudi- peritos illos hebraicse Iinguae, quos Ambrosius, ut
lus, dticli [lehraeorum, ac mnxime apostoloruin anc- ipse numero superiori signilical, declausula hujusce
loritate seroper psalmorum librum, non anieni ii- psalmi percunctalus est, ab eo quoque de psalmo-
bros nominaiuium : eam quidem lationem non male rum apnd liebrseos divisione fuisse iiiterrogaios.
infra, nnni. 57, diluit noster Arabrosius, Ai yero 1 Vct. edil. cum tribns niss,, Scripturq dixit. Sed
quod I.iudalus auctor eamdem divisionem Chrislo iterum quia quinque libri stint, dixil alibi : in vasis
negat esse antiqniorem, prseierquam quod Hierony- psaimorum. Rnm., Scriplura dixil: Scripiuin est eniin
mumiatque Hilarium inter se committii, qui facije in libro psalmqrum. El iterum, quiq pltires psqlnii
conciliari possunt, modo llieronymiantim teslimo- sunt, lamquam libri, dixil eliam qlibi : Neccsse est hn-
niuni non omnes omnino Hebrseos includere con- pleri omnia, qum scriplq sunt in lege Moysi, el Pro-
sentiamus ; certe raanilesfum esl euni non vidisse phelis, el psalmis Ue me. Nps locum auctoriiale
Eusebii lestimonium. Is enim ine.moratam diyisip- que mss, restiluimus. quin-
nem Hebraiis diserle atlribuil, atque in accuratisst-
1037 SANCTI AMBROSIl 10S8
tliara sanclus Israel: gaudebu.nllabia mea, cum canla- __
^ Illa vox Propbetse est quae ad Deura pervenit, qnaj
vero tibi; el anima mea, quam redemisii (Psal. LXX, lacente Moyse, clamavii ad Dominuro : qua etiam in
24,el 25). Paulus ail de se : Foris pugnm, intns ti- oralionibtis suis Anna clainabat, cuni oris sui labia
mores (II Cor. vu, 5). Hic et intris el foiis gaudel: non mpveret; et iinpetravit liliuro, quem anle diu
sedille adhuc iu ceriamiiie,isle in renii-sione ; quia non impetraverat, cum corporis voce clamassct. De
redempiionem aniroae suae se nieruisse coguoverat. hac voce dixit Dominus : Tu aulem cum oras, inlra
Qui ps.illit, in Leiitia est : qui luclaiur, in sullici- in cubiculum luum, el clauso oslio, ora Patrem luum,
tudine. Verum et Paulus sciebalpsallere: sed adhuc qui est in abscondita : el Paler tuus qui videl in abs-
se prpcessibus reservabat, cum foret plenius com- condito, reddet libi (Matth. vi, 6). Quid est reddel?
probatus, ut psalleret; et ideo dixit: Orabo spiritu, Hoc esl, quod depreeatus cs, quod orasti. Sicutenim
orabq et tnenle : psallam spiritu, psallam et menle peccatorcs de manti Doniini recipiunt peccata sua
(iCor. xiv, 15). duplicia ; ita e contrario justi a recipiunl cum affeclu
41. Et quia geminuro psallendi officitim demons- propria poslulala. Audi quomodo recipianl. As-
travil, geminam qtipquc vocem csse Scriptura edo- cendil oratio tua ad Deum, et descendit ad le. Uiide
cuit, Propheta dicente : Voce mea ad Dominum cla- cl in psalmo legimus : Et oratio mea in sinum meum
mavi, et vox mea ad Deum, el inlendil mihi (Psal. ,n conveiietur (Psal. xxxiv, 15); ut frucluni scilicel re-
LXXVI,2). Quid est mea? Poiuit enim dicere : Cla- ferat postulanti. Benediclus Dominus Deus Israel, qui
liiavi ad Dominum. Sed quse nosfra esl vox; nisi ista lanta nobis aperuil mysleria : a smculo, et in smcu-
quse melior est, quse nescit errare? Nam ex multi- tum; id est, ex infinilo in iiifinitum : Fial, fiat.
loquio peccalum incurrimus, el vitare non possumus.
"Iia mss. omnes. Edit. vero, recipiunt cumeffeclu propria (qusedamParis., proprio) poslulata.

IN PSALMUM XLIII ENARRATIO

885 1- (Vers. 1.) Psalmi litulus est: In finemfi- Nam qui nalus esl ex Virgine, ipse super omnes est.
liis Core intellectus. Ubi passionis Dominicae, el bap- Et ideo neminem vereamur, qui Christum habemus;
tismatis, el ingressionis ad altare sacrosancltim de- . quoniam si Christus pro nobis, quis contra nos? Cer-
cursa mysteria sunt, docel sanctus propheta David temus ergo usque ad finem; ul evaeuaiis omnibus,
quemadmodum atlilelam suum, cujus nomen lenea- quae adversus Jesum el Domini voluntalem in nostro
lur iit agone sanciorum, Christus exerceat. Sicut ^ ante corporemililabant, verre exercitiis viiiutis in-
eniiii sine labore nostro, non ex operibus, sed ex tenti, soli Deo nosiro el Domino serviamns. Hic enim
fide per gratiam suam nobis peccata donavit, et ad finis, ut scriptum est: Prhnitim Christtis de-
coronae peiitionem indulgenlissinius nos et benignus inde finis, cum tradideril regnum Deo el Patri; cum
arimisil, nec superiora nobis fecit obesse flagitia, evacuaveril omnem Principalum el Potestatem et Vir-
quibus tanto cerlamine judicaremur indigni (quaeri- tulent . . „ . ut mors novissima destruatur (I Cor. xv,
lurenim eliam in iis quialustrale cerlamenhoc sub- 23 el seq.), et incipiamus Deo esse subjecti, regnum
eunl, eliam disciplina vivendi), iia rursus ne tanta in nobis ccelesle servantes, ubi erat ante colluvio
peccatorum donatione resoluti, in superiora flagilia peccatorum.
vel desidiam revertamur, psalmus iste nos admonet 2. Merito ergo : In finem filiis Core intelleclus,
multa nobis, et gravia certamina esse proposita ; tit psalrous inscribitur ; ut in eo cognoscendo non vul-
nemo nisi qui legilime cerlaverit, coronelur. Luc- garis auditus, sed inlellectus spiritalis operetur. De-
tandum est igitur adversus carriis hujus illecebras, nique Aquila psalmum disciplinmposuit. Et ideo libi
et fervorem sanguinis: luctandum est adversus ne- dicit Scriptura : Da in disciplinam cor luum; aures au-
quitias spiritales. Nemo gravior domestico adversa- lemtuas prmpara sermonibusinteltecius(Prov.xxui,12).
rio : iienioiiocentior hosle eo, cuib cceleslissubsian- El alibi: Dilige sapientiam el disciplinam (Prov. i, 5).
. lire poteniia suffragatur. Cum dico nemo, divini me- Sapienlia est quae sensus scalurit: diseiplina in ha-
mento sermonis, quo dixit Dominus : Quia major ex bitudinem quamdam nalurae coalita forma virliitum,
naiis mulieris Joanne Baplista nemo (Malth. xi, 11). et mentis c conlirmata sententia scientise disciplinis.
a Solebant veteres diebus lustricis, id est, qui- yufAVK^so-fiatnpos miuyxniilv Stpx rerayfiivvi, Iv xati-
bus urbs aliqua sacris piabitur, Iudos ac ceriamina p.v.rt, ev •bvyji, yA ^uxpov irtvstv, pj otvov,elc. Non
celebrare. Iloc inlelligiitir ex Seneca in Troad. ubi dissiinilia repenes apud Airianuin lib. m, qnibtis
sic babes: nec staio lustri die ..... puer citalas no- addas licet quae Horalius lib. de Arle poelica in
bitis lurmas ages. Quod atuem de vivemii disciplina hanc rem scribit.
i>Siibslatitia spiriialium nequiliarnm ccelestis hic
adjtingilur, id eodem periinet, quo illud Pauli I
Cor, ix, 25 : Omnh auteni qni in ugone conlendil, ab dicitur per opposiiioneni cuni hiiinana , quae lerre-;-
omnibus se abstinel; uirobique enitn signijicaiur tris esl ; ista siqmdero fueral in coslo creala, unde
olim severam aibletariiui luisse vivendi- laliniieiii. cecidit.c sentenlia. Scienliq
Ea de re. exsiat liec pniceplio Epit leii, Encliir. le.: QniiiqufiGall, cod., cqnfirinala
'Auhi euTKKTsR ireixp.p.Tnv, esl disciplinis intelligere eiiam ohscurum sermonemi
1, «w.yy.orpofetv,v.ft!&yza§u.i
1089 IN PSALMUMXLHI. ENARRATIO. 1090
Iitelligere quoque obseurura sermonem atque diclic- Ak Qui Imbelaures audiendi, audial (Luc. vm, 8)? Stuit
nuni prttdeiiti.ini et senigmata Proverbioruro Scrip- cnim 887 1ai aures habent, el audire mysieria non
tura nos docuit (Ibid), cujus auctoritaie cull;gimus possiint, de quibus dicil Jesus in revelatione Joan-
Iias prudenliae principales 886 esse virtutes; eo nis : Foras canes et vcneficosel impudicos (Apoc, xxn,
quod sapientia semper quasi mater fecunda partu- 15); quibus flagiliorum cupiditas, el serugo pecuniae
rial, disciplina quasi severior magisira distringat, anrem obstruilaudiendi.Consideremus igilurquse au-
intellectus quasi diiigens quaesilor inveniat, et ve- disse se dicant, vel a quibus audivisse cororaeroorent.
ram jusliliam , judiciumque riinelur. 5. Et patres, inquit, nostri annuntiaverunt nobis.
5. Doceamus hrcc sacrae lestimoniis lectionis. Sa- Qui sunt isti patres nostri ? Titulus habel quia psal-
pienlia dicit: Ego quari fons a paradisa, dixi: Rigabo mus iiliis Core scriplus sil; ut ab ipsis canatur, qui
meum horlum .. .. et adhuc doclrinam quasi prophe- psallendi munus receperant, el in hujusmodi offi-
liam effundam (Eccli. xxtv, 41, 42 el 46). a Nam ge- cium fuerant depulati. Core aulera et Dathan et
nerationes suas menli hominis, b.mos videlicet sen- Abiron cum aliis qui adversum Moysen et Aaron in-
sus, quasi pia mater infundit. Accipe etiam testirao- surrexerant studio conlumaci, terroe hialu in de-
nia disciplinae: Fili, ne neglexeris disciplinam Dei, serlo vorati sunt ct necati. Quibus morluis, qui alii
nec defeceris ab co correplus (Prov. III, 11 e£5_12);11 palres eortim filiis mirabiiia opera Domini annun-
qu-m enim diligil Deus, corripil. Severa quidem in liare poluerunl? In malevolamenim auimam non
coiripiendo, sed dulcis in corrigeudo est disciplina; ingredilur sapienlia. Si sui crgo palres non annun-
nc fluiiemiis et vagemur errantes, sed recipiamur a tiaverunt filiis, alieni multo minus, qui declinarunt
Clirislo. Disciplina eiiim non cxaminala vagatur, ut sobolem perfidoriira. Qui sunl ilaque isti patres?
ecriptum est. Sed pro conservatione hic posuit dis- Vide ne illi, de quibus diclum esl: lntenotja pa-
cijiiinam. Tamen sicul sapientia, ita et disciplina, et trem luum, ipse tibi dicet (Deul. xxxn, 7). Interroga
perfecla el imperfecla eodem noraine nuncupatur: quando legis Pauluin : vel si non legis, el movet le
scd ubi sine adjectione , vel disciplina vel sapientia aliquid , in ipso require. Ipse esl eniin bonus paier,
nuncupaniur, definitionem perfeclionis accipiunt. qui potest docere et forraare in nobis Dominum Je-
Inexaminata ergo fluilat disciplina, sed examinata sum; sicul ipse leslatus est dicens: Filioli mei, quos
non fluilat. De intellectu quoque eadem Scriptura ego parturio ; donec formetur Chrislus in vobis (Galat.
delinit, quia inlelleclus bonus esl omnibus qui eum fa- IV, 19). Ostendit tibi lios patres Evangelista Joannes,
ciunt (Psai. cx, 10): inlellectus aulem cum in se et qui ait: Dico vobis,palres, qui cognovistiseum qui esl
sapieuliae gratiam habeat, et ordinem disciplinae; ab initio (Uoan. n, 15). Isii sunt patres, quorum
utk_ue docemur quod et sapientia et disciplina bonse G senectus viia immaculata esl. Idco in convenlu se-
sintcis, qui earum inslituta snis ministeriis exse- niornm appone digituni ori luo; tit audias quod tibi
quunttir. Diximus de liiulo, psalinum adoriamur. prosit, et viise aeternaj sacramenla cognoscas: ne
4. ( Vers. 2. ) Deus auribus noslris audivimus; sic inlerslrepas iusolens tiro dpctoribus ; et qui adhuc
Syininachus: Tlieodotion , in auribus nostris dixit; discere debeas, h dicere prsesuroas. Quid igitur isti
sicut et Septuaginta viri. Quid est quod ail, auribus patres annunliaverint Core filiis audiamus.
noslris? Quod si non satis csset, audivimus, certe si C. Opus, inquil quod operatus es in diebus anti-
hoc placuerat: Auribus audivimus, plehiini erat. Cum quis. Qui sint isli dies in quibus Deus magna ct
ergo addilum esl, noslris, qnid sibi hoc vult; nisi mirabilia operatus sil, requiramns. Et docet nos
ut intelligas illa es-e nostra, qtiae menlis sunt; et ea Scriplura esse aliquos pra;claros dies in quibus re-
esse meliora, quam quae islius corporis? Et ideo fulserint facla divina ; cum lecium sil, quia sol ht
qttnsi de alio dicit hic ipse Propheta : Non limebo tenebras convertelur, el luna in sanguinem, priusqitam
quid faciat mihi caro (Psal. LV,5). El alibi: Vocemea veniat dies Domini magnus et illitstris. Et eril, qui-
ad Dominum clamavi, el vox mea ad Deum, el respe- cumque invocaverit nomcn Domini, salvus erit (Joel
xit me (Psal. LXXVI,2). Illa vox mea , quae audilur a n, 51 et 52). In ipso eniro die Christus hominihus
Chrislo , noii quse resultat in publico. Non vult igi- D resurrexit, et ideo specialiter de ipso dicttiin est:
lnr suum esse, qttnd corruptibile atque lerrenum Hic esl dies quem fecit Dominus: exsultemus et Imte-
est, qui ad imaginem Dei et siniiliiudinem memiiit mur in eo (Psql. cxvn, 24). Cum igitur orones dies
se crcaium. Denique Scripttira nos edocet, pritis Deus fecetit, huic lamen diei prae caeleris divini
ad imagiuem Dei homiueni esse formatuni ( Gen. I , opcris praerogaliva delata esi, quo peccatum onme
27), pnslea de luto facttim (Gen n, 7). Qua^i snpe- sublatum est. Dies autem alii peccatoruin sunt. Hic
rior ergo (sttpeiior enim qui antiquioi) ei gnberiia- ergo est dies quein illuiniiiavit sol ille jiistiiise. Nam
lor et reclnr linjus corporis aiiimac vigor dicit: Au- et ipsa orlus suos el occasus habere consuevil. Unde
ribus nostris audivimus. Quis isteest, nisi cui dicilur: et scriptuni esl: Orielur in diebus ejus justitia (Psal.
etc. R^liqui niss. et cuuciae edii. ut in lextu; nisi illud e Pacnvii fragnienlis :
quod llnni. ex LXX interp. reposuit, dictiones pru- Flexa, non falsa, autumare diclinDelphissolct.
denliai, ulii caelerae nlnue niss. diclionum pruden- a Rnm. edil. sola, Nam cogitationes suat menti
tiam. Adverte aiileni dicHones, inieiduni (elforle
hoc ipso loeo) idein sonare, ac oracula; ul docet hotnhiis, etc.
b Rom. edi!. docere prmtumat.
 lOpi SANCTIAMBROSII IC92
LXXI,7). Sunl ergo dies Clirisli quibus orta juSLitiii A ejus adventum; ne dum yeruin quajriraus lumen,
ett: sunldies Chrisli quibus orla esl pacis abundan- infidelilaiis feiiebra.s incidamus.
tia :-sunt dies Christi quibus prla sapieniia est. Atidi 8. Gayenda ergp signa periidise , quibus brevian-
qiionipdp exoriatur gapientia'-: Si f/tifsvidetur mpiemi tur dies^atque niinuupluf, Sol enim obscurabilur,
esse inler vos hi hoc steculo, stullm fiql, ut silsapwni ; stellsp cadeiit, hoc est, jusli Dei; suiit eiiim qui
(I Cor. III, 18). Et ideo dicit Sapienlja, quse stulta fulgeaitl sjcul steljse in ccelo. Curo hsec yideris ,
isiius raundi elegit: Dqminus creavil me principiuni crede adl)uc tardarp Christuni; ubi enini Christus ,
viarum sitarum in qperq suq (Prqv, VIII, 22). Sipul ibi fides clarior : uhi Anlichristus, ibi dies djmidii;
eiiipi in diebus Oziaeregis, e.t in djebus Nabucho- de quibus uiique non quererelur Daviti prpphela, si
dpnosor cxprta perfidia est, dpiiiih.ata captivitas; ad ieriiporis breyitalem videretur esse referendum ;
sic jn djebus Dpniihi Jesu exprla est fjdes, qusc cuni ipse alibi dixerit: Heu me, quia incolatus meus
splendprem suso clarilatis el luroinis lolo orbe dif- prolongalus est (Psat. cxix, 5 )! Quompdp ei.iim aul
fjiudit. Qui enim melipres 888 uies > Quam quibus illtinj dilaliim incolatum coeleslem, atit hunc ierre-
refulsii npbis visio Dei; sicut dixil Jacob ? Sic enim nmn cpiiiperendinatum dolerel, qui ante poposce-
scripturo est: Vidi Deuin fqcie qd faciem; et salva rat, ne iii dimidiuni dierura. suorum deduceretur;
faclq est qiiimq mea, Et continuo exorlus est ei sol B cuni dieriim brevitas celerandi cursus istius coni-
(Gen. xxxn , 30 el 31). Quis jste sol, nisi qui dies pendium videretur afierre? Unde colligitur et illud
fecjt fulgere justitiai, quibtig in lerrq natus est qupd ail: Honorq pqlrem el malrem , ut longmvtis sis
Christps ex Virgine? In speeie vidit Jacob, pt super lerram (Exod, xx, 12); quomodo intelligere
Deum vidisse se d'ixit: in ventate yiderunl Judxi, debeamus. Multi enim qui hoiioranl, cito saepe ra-
et noi> credidcrunt. Ideo iiljs breviali sunt dies, piuiilur, ul immalura se|ale 889 morianlur : multt
nobis illuminati; quoiiiam illis deficiebat dies, no- eiiaiij qui l.ninus deierunt parentibus suis, longsevae
bis appropinquabai. Untie Judaicam sanctus Dayid fruiinlur stipendiis senectulis; et nisi jpiigaeviialemil-
refugiens csecitateni ait: Ne deducas mein dimidiuin lam-vilae accipianius seternae, inyehilur Scriptura
[ihrum nieoriw (Psal. ci,, 25), Siceninidies Ppmini desiitui subsidio verilalis. Unde Grsecus expressius
hKjgnus et illuslris est, ulique npn prolixitate lem- dixit: Vl sis multorum dierum ; lioc est, 7co).vri_u.epos.
pniis,., spd justiliic yel gratjae claritate. Ergp sunt Quicumque onini cultus pios sed.ulo serval officio, a
diiiiidii dies, quibus breviantur dies impietatis cali- tenebris npctis alienus, in dier.um luce versalur. Et
gine,,pt squalore perfidiae, quibus qccidil sol super ideo qui legit Deuteronomium : Legel, inquil, illud
prophelas (Mich. m, 6), sicut scriptum esl. Namque omnibusdiebus vilmsum (Deut, xyn, 19); npn utique
ul justis orilur sol justitiae; sic opcidit infidelibus. G noctibus, sed diebus; quia dies fulget legenli mys-
7. Sedioceurrit illud qqia dicit pominus: Prqpter teria veritatis, et divinae pietatis oracula- Cpnsidc-
eleclosbreviqbunturdies (Matth. xxiy, 22). Et yidetur remus sequenlia.
coiitrarjuni, nisi diligenter adyertas, et superiora 9. (Vers. 3.) Manuslua gentes disperdidit, el plan-
repetas ; dicit eniin Doininus : Tunc si quis vobis di- lasli eos: a\flixisti populos, el expulisii eos. Scimus
xerit : Ecce hic Christus, aitt ecce illie , nolile cre- quidem quod multas gentes eradicaverit Dominus et
dere. Surgent enim pseudochristi, el pseudoprqphelm, everlerit; ut possessionem sibi Judseprum populus
et dabuni signa magna el prqdigiq ; ila qt in errorem inveniret, quarum genlium terras Abrabae semini
ind!icanlur,si fieri polest, etiam elecli (lbid.,%Z elVt), dalurum se Dominus declavavil: sed cum psalmus
Et ideo ne decipianlur elecli, admonet Doniinus iste Evangelium Domini, et tempora adventtis ejus
quid seqnendum sit; ut npn falsoruni proplietarum annunliet, HQIImilii videlur quoe superius a Judaeis
serroone capiamur, neque no= eorupi aliqua prodi- gesla sunt, recensere; sed quaelutura.sigriare: qtiem-
giosa facta decipiant: sed tunc credamus Cliristum admoduni crediturus esset populus natioiium. Con-
esse venturuni, cum dies pletii iustitiae coeperint firmat igitur fidem Ecclesise, antequam nuntiet, ct
refiilgere, Christus enini pleno niajestalis suse lq- viclorias pietalis ejus enuineral: qusenoninbraciiio',
iiiilie revejabiuir; et sieui ftilgur exit ab priente, et ® neque in gladio suo feras expulil genles, et non cer-
tptp luraeii suuni usque iti Occidentero orbe diffuii- taniine bellicp lurmas fugayil hostiles; sed niansue-
glil;~sic et Fjlius hominis cuni suis angelis veniens tudine ac fide lerras inimicorum sine uljo cruore
illiiiiiinabit hunc iiiundurii; ut credal oninis bomp, possedil; fides enim sola pugnavit. Et ideo irium-
et salva fiat pmnis caro. Non ergo credamus Anti- phos meruil, quos non revocaret perfidia, sed auge-
chfisfo, de quo dicent falsi prophetae: Hic est rel; quia'perseculionibus suis non vincitur Ecclesia
Chrislus; dies enini perfidiae, erunt Anlichristi Doinini, sed probatur. Qusc su.nt igilur islae genles
dies. Npij credarous iis qui dicent: Chrislus in de- quas vicerit Ecclesia, cognoseamus. Vetera dico
serlp, Chrislus in penetraiibus; jam eniiii omnia vpcabula, sed mysteria nova. Cliananaei sunt, Chet^
plena sunt Christi , ubi approp.inquare coeperit laei, et Araorrbsei, Pherezaei, a vel Cerethaei, quo-
Clirislus. Sed cum yidefimus facla quae Christus riini infra vocabula digeremus. Haecautem populo-
in Evaiigeiio suo arite pjrasdixit, turic cfeclamus rum sunlnomina; sed et passionum infirmitales, et

a Roni. edil. ex Val. cod., et cteteri. Alisc cum oriinibus mss. et Cerclhmi. Eoriim crebfa lit meniio
 iOOl 1N PSALMUMtllll ENARRATlO. 1094
iiiimaiipruiiJincenliva et opprobnn peccatorum. Quod A ; (Psal. cvi, 20); et adverlit de ipso dictutn.: Ecce
prininm est igitur, homo in Christo ipse se domuit, dedi verba mea in os luum, et conslilui le hodie super
et ipse se vicit; ut sibi viveret. Sibi enim vivit, qui ge.niesel regna, eradicarp, ct destmere, et perdere, el
Deo vivit; ul vitam Chrisli vivat seternam. Non ergo mdificare, et plantare (Jerem. i, 9 ctA0). Nam licet
piignayit militaribus armis, et lcrreis telis populus frequenter Deus locutus sit in proplietis; in quo
Ecclesise; sjcut pugnavit populus Judae.orum. llle jij lamen expressius, quani in si)0 locutus esl Filio, qui
figura pugnavit, nos pugnarous in spirifu : ille ad- virtutem oinneni exprimens Patris ait: Mea dpctrinq
versum alienigenas pugnavit, nos ipsi belluin babg- non est mea, sed ejusqui me misit (Jqaq. vu, 16)? Non
mus in nobis; et ideo prius nobis yiiiceiidse sjjnf crgo Hieremias, qui tempore capiivitalis suscepil
proprii corporis passiones. exsilium; sed Dominus Jesus suis verbis eradicavit
10. Auclj pugnantem aposlolum Paultiin adversps ex inlimis pectoribus vjlia genliliuro, perfidiam na-
geniem Cliananaeorum : Video, inquit, legem carnis tiontim, et versutarum cogitaiipniim prava commenla
memrepugnaniem legi menlis mem, et captivantem me desiruxit, atqne oronia yestjgia iniquilatis abolevil.
in lege peccali (Rom. vn, 23). Nunc se erigit caro Deiude infudit poslea fidem, ct conl.nentise discipli-
noslra, iiunc dejicit. Erigit menli, dejicit potesiati: liam; ne lamquam in yase corropto cpnfusione yitio-
et nbi se urgeri viderit, constantiam deserit, et ad B ] runi coacescerenl sacramenta viriu(un).
subjeclioneni parata ducitur in legcro p.eecati; ut 11. Unde pulchre libi Appstolusdicit: Sedregna-
fideni deserat, perfidiae succumbal; il et Cbettaese vit mqrs ab Adain lisque ad Moysen (Rom. v, l).*Quid
infirmitalis in ditione destituta "890 vero, cedat est Moyses, nisi Lex; quoniam jpse interpres esi
mendacio, serviat crimini, acquiescat errori; et Legis: finis autem Legis Cliristus Jestis? Regnavit
tamquani Amorrhaeus loquatur amara pro dulci- ergo peccatum in hoc roundo, et ip peccalo mors
bus. Fides eniro dulejs, auiara perfidia est. linde sieya, atque intolerabilis qusedam poena peccaii.
praeclare' Petrus quid fides esset, expressil dj- Docuit quidein uos Mpyses levare ad Dominum roa-
cens : Domine, ad quem ibimus ? Verba vilce mternm nus, pii cultus instituens disciplinam. Docuii quem-
habes, et nos credimus (Joan- vi, f>9el 70); quojii.odo adinodiJjii c Anialcch versuliloquus vinceretur 5 ut
jgitur jubes ul discedamus ate? Captus enim ccele- mores nostros el oper.a891 ievareinus aA Christun!,
slium suavitate verboruro, discedere nolebat a Cliri- sic desirui posse perfidiam ; sin vero dejicererous
sto. Qui autem negat Christum, ipse se separat b vel aniroaro, iiic)inaremus affgetura, et a coniin.enfiae
separatur a Ghristo. Sed neque versula Amorrjioeo- siudio ayerteremus ingeniuro_ ui persuasio nos varia
rum disputatio, quse per pliilosophiani iionntillos a superaret; riuJIum renifidiun) fuliiruro, l|i.si Jesus
veritate transducit : neque Jebusaeorum lurpis ab- C ( depressa jam bracliia Jloysi, laijiqparo infj.rmilaleiii
jectio, quae&e subjicit atque substernil cursum cur- Legis attolleret, et sua niisericordia suslineret, Sed
rentibus saeeularem, jjui non potest ess.e pcrpetuus; infinnum adhuc fuissel Legis auxijjiim; njsi jps.c
sed i« portis deiicil mortis, de quibus exaltalura Jesus venisset in terras, qui in se nostras susciperet
David proplieta se gaudel (Psal. lx, 15) : neque Ci- infirmitaies, queni solum noslra peccata grayare nou
nseus, qui per suam pecuniam possideUii'; sicutin- posseni, nec incliuare manus ejus : qui se incliiiavit
satiabili avarus affeclu : neque Genezeus, qui pulat usque ad moriem, morJem autem crucis, jjj qua cx-
in divitiis possessionern esse perpetuairi, et vanani paiideus roanus suas, iptum prbem jjj.ii erai aeritu-
spem conslitiiit in caducis, ntqbe inani opinione se rus, erexit: levavit jacenles, atque ad se oronium
jaclat: neque Raphaim, qui prpfiietur aliis ,se ferre gentiuni fidem traxit, dicens hpmi.ui; Ihdie mecum
medicinam, cum vulnera sua curare non possit; et eris in paradisp (Luc. xxiu, 43). Iloc est ergp disper-
ideo si quis ad hujusmodi medicum cp.nfugerU, _ne- dere atque planlare; ut vitiosa eradicentur, melipra
cesse esl prius patrimonium suum orane cpnsuraal, plantenlur jn pecloribus singulorum.De qu,pprajclarc
quam profectum sanilalis accipiat; sicut illa mulier Moyses in Exodi cantico ait: Ipducens planiato ee.sin
in Evangelio (Luc. vm, 43^ 44) -qnge,per duodecim mqiitem hmredilalis tum, in prmparalum habilaculum
annos fluenlem sanguinem corpoi'a!ium voluptatum jD ttmm (Exod. xv, 17); petens ul j.nducerct Dojiiinus
statuere non potuit, nisi posieaqttam coiifugjt ad popiiluiji suum in illa prsecelsse yjrtutis sapj,eiitjaeg,ue
Ghrislum. Intellexit enira quod nemo perfectus jne- planlaria, ibique plantaretur in bpera stta, fit jjisli-
dicus; nisi qui descendisset e coelo, de quo cogno- lueretur praeceptorum co3les,tiumdiscjplin(s, atque
verat dictum; Misit verbum suum, et sanavit eos in eo pfsepararel sibi su« sanciifip,a,lionJg,b.abijtacu-

in lib. ife<jf,_qnoseosdem esse acPhilislhaeos tradit
Lyran. lib.
a Oranes differeniiarum,
fidit. ac nonnulli mss., Chettmm {vel
Elhmm)infirmitalis indicio. fteg.«,um aliqupt aliis,...
in dilione. JQimi videtur ad insiiiutam aliegoriatn
accommodaijus.
1 Vei sepafatur, abeTat ex omnibus edit. ac duo-
busmss. Sedinaliis^uinquerepfirilur.Quod autem
post vocein, disputatio , in cunet. edit. additur, ejus-
modi; cum b;ec uulii- in mss. JegaLiu.',.vfirjsjjnilefist
adjectam fuisse, ut sensus ulcuinqiie coinpleretur.
Verumtaroem etsi eamrelinenda.ni putes, nec sic Joc.iis
videbitur adhtic sanattis. Arbiiramuf iiaique iiilnc
excidisse verba isla, apostoios, aut fideles separat a
Chrisio, vel liis affinia, quse deinceps jp jaemjiiris
singulis subintelligenda.
c Omnes edil. in corpore, Amatech versuiia vjnce-
relur. Mss. aiiquot, ac vel. edit. in marg., Amatccli
versuli._hq.cnsDincereiur.,.lege, vgmnlilio.qiim,#J,c. Nam
quod Vict. et Colb. habent, versutiloquiis , mendiiiii
est sci'i,bar,umignorantia 1 inipulaiiduiii»
 1095 SANCTI AMBROSII - 10S6
lum : quodutique non hsereditario jure, nec nostro- A suis hoc meritis vindicabant. Ideo nec Moyses eos
rum contemplalione meritorum ; sed pro sua gratia induxit, he Legis hoc existimelur esse, sed graiiae;
Dominus couferre dignatur. Quomodo eniin, ubi Lex enim merita examinat, gralia fidem spectat.
remanere non poluimus, eo redire possemus; nisi Unde praeclare Apostolus fidem patrum seculusait:
privilegio fulli redemptionis relernae ? Sed neque qui plantat; eslquicquam, neqne qui rigat;
12. (Vers. 4.) Et ideo pulchre dixit Prophela : sed qui incremenlum dat Deus (I Cor. m, 7). Non
QMoniflninon in gladio suo possederunt lerram, el enira Jestis Nave qui induxil, neque qui plantavit
brachium suum non liberavit eos : sed dexlera lua, et eos; sed Deus qui incrementum populo dedit, babet
bracliium luum, el illuminalio vullus lui; quoniam gloriae principatura.
complacuit libi in illis. Quaeigitur lerra est, quae iion 13. Nec le moveat quia superius dixit: Manus lua
brachio capiatur, non gladio possidealur; nisi terra gentes disperdidit, et planlasli eas (Psu/. XLIII,3).
repromissioniSjdequa hic ipse dixit Proplieta : Crcdo iliuc enim colligis quia non oriinis qui plantat, aut
videre bona Dominiin lerra viventium(Psal. xxvi, 15)? qui rigat, incrementuro dat : sed qui incremenluiu
Non iminerito igilur ejus tam praeclara possessio est, polest dare, potest ipse plantare; sicut genles plan-
in qua non saeculiadversa dominanlur, sed Domini lasse dicitur Doniinus. Ipse enira plantavit, qui plan-
bona aeterna ffuctificant. Ideoque non gladio acqui- B lationi donavit effeclum; in iis tamen qui per fidero
rilur, sed mansueiudine possidelur, sicul Dominus Cbristi Domino placere meruerunt, cui soli a Patie
Jesus testificatus est dicens: Beati mites; ipsi enim dicitur Deo : Filius meus tu es : in te cqmplaciti
pqssidebunllerram (Maith. v, 4). Nemo ergo impaci- (Marc.i, 11). Qui ergo parlicipes Christi sunt, ab co
ficus, nemo arrogans aut superbus; sed mansuelus placendi gratiam consequuntur. Et pulchreait :Co»i-
et humilis corde : qui nihil sibi arroget; sed loluin placuit libi in illis; ut distantia videatur jure servata.
ad graliaro referat: non in sua fortiludirie glorielur, Recte etiim Deus in Filio complacet; quia aequalis
sed dextera Dei credat se esse proieclum dicens : esl Patri, nec in ullo decolor invenitur, quia com-
Dexlera Domini fecil virlutcm, dexiera Domini exalta- placet divinaejure naturse, el unilate subslantise. Et
vit me (Psal. cxvn, 16). Gladio quoque Dei memoret recte complacet in Filio Paler; quia Paler honorifi-
se esse scrvatum, illuminaturii quoque Dei vultu catur in Filio, sicut in Patre Filius. In nobis autem
omnipotcntis in quibus omnibus Cbristus est a Deo complacuit; quia nobis ipse donavit, ut ei pla-
proteclbr, dexlera, defensor, el gladius. Unde et ccre possimus. Pie autem et hoc honiini specialiter
Simcon dixit ad Mariam : Et luam ipsius anhnam donatum, non arroganlius usurpatum Scriptura nos
pertransibit gladius (Luc. u, 35). Gladius enim Dei docuit. Decet cnim ut in iis complacealDeo, quos
verbtim est, quod acutius omni gladio usque ad divi- C ad similitudinem suam fecil, et quos per imaginem
siones animae cogitationesque pertransil; ut nulla suam voluit praerogalivam graiiae iiabere coelestis.
cognitionero ejus occulta praetereanl. Vultus quoque In imagine ergo sua Deus complacet: in iis aulero
paterni splendor est Gliristus; el ideo dicil: Qui me qui secundum imaginem ipsius sunt, complacet Deo.
videt, videt elPairem (Joan. xiv, 9); quasi splendor In his autem suum munus, et suuin donuro; quod
gloriae ejus, et imago substanliae. Ad ipsum ergo lunc revelabitur, cum perfecturo illud advenerit;
omnia jurereferenda sunt. Ipsi Moyses, ipsi Aaron, quia cum apparueril quid simtis, shniles ei erimus
ipsi 892 etiam Palres sacrabant universa quae ges- ut scriplum est (I Joan. m, 2).
serant; tit de hostibus triumpliarent. Neque enini in 14. (Yers. S.) Ergo qui non in brachiosuo, hocest,
sua coniidenlia dixit Jesus Nave : Stet sol contra in sua operatione praesumit, sed in Dei gratia; cre-
Gabaon (Josueit, 12); sed quia prsesumebal in Chri- dens quod non facta sua unumqucmque justificant,
sto, quem ducem militise ccelestis agnovit, et suppli- sed fides prompla, dicit Doroino : Tu es ipse Rex
ciler adoravit: et ideo genles feras eradicare pro- meus, et Deus meus, qui mandas salutes Jacob. 893
meruit, et populum Palrum in terram repromissionis Non perfunciorius sermo est, ut dicas: Tu es ipse Rex
inducere; quianiliilsuisoperibus depulabat, credens ineus. Non quicumque hoc dicit, sed iri quo Dci
indigna esse opera hominum tanla gloriae remune-. D regnum est: in quo aulem regnat Deus, utique in
ratione coelestis : quam Dominus ex sua magis mi- eo peccala non regnant; non enim Deo regnum est
sericordia, quam pro nostroruni conlemplaiione commune cum crimine. Quis autcm dicit Deum suuni,
faclorum statuit in se credentibiis conferendaiii. Unde nisi qui ipsi exhibel plenuro reverenliae et pietatis
ef Abraham impigre Deo credidii; utapud eum auectum? Justo enim dicitur : Ego sum Deus tuus.
jusiilicationis gratiam reperirel, quam mercedem sui Denique et Thomas ubi letigit manu propria lalus
operis collocaret; uberiora enim dona sunt largien- Christi, et evidentia indicia indnbiiaiaeresurreciionis
tis, quam nierces operanlis. Propterea et illi qui invenit,respondil: Dominustneus,etDeusmeus(Joan.
requalitaicm mercedisinviderat, respondit Dominus: xx,28). Dominus, quia redeiuit servulos suos : Deus,
Si ego bonus; qculus tuus quarenequam (Malth. xx, quia hon soltiin resurrexit, sed etiam ipse se susci-
15)? Patresergo nosiri, ut pote proximi et haeredes tavit. Mandavit aulem salutes Jacoh; quia in singulis
pairiarcharum, planlati in terra reproroissionis, non Praculis salus est: in singulis quoque salus esl roan-
» Vicl. Colb. ac vet. edit. in roarg., proteclor, ut dexlera: defensor, ul gladius.
i097 IN PSALMUMXLUI ENARRATIO. 1098
sionibus : salus in mhiisteriis angelorum, qui ad / nationum cognitionem divinilatis infundere ? Quem
prolectionem hominum deputanlur. Ex roandato in visionevidit Joseph, quod manipulum ejus ado'ra-
ergo Dei salus homini, non ex sua operatione con- rent fratrnm manipuli, adoraret eum sol et luna
ferlur. Deus enim maluit ut salus homini fide potius, cum stellis. Manipulus ille in figura carnis accipilur ;
quam operihus qusereretur; ne quis gloriaretur in omnis enim caro fenum. Fenum hoc noslrura su-
suis faclis, et peccatum incurreret. Qui autera glo- scepit; ut suum triticum germinaret, el frucluni re-
riatur in Domino, fruclum pielalis acquirit, et ja- surrectionis alferret. Quseris leslimonium ? Audi de
ctanliaecrimen evadit. se dicenieni: Nisi granain trilici cadensin terram
15. (Vers. 6.) Hic igitur est qui potest dicere : tnorialur, ipsum solum manel: si aulem morluum
In te inimicosnoslros venlilabimus cornu. Quid est fueril, multutn fructum afferet. (Joan. xn, 24). Deni-
ventilare coruu? Dedit Dominus cornua pluribus que ut scias quia de Dei Filio dicit Moyses, ait:
animanlibus, ut possint se a ferarum incursione de- Gloriftcalus inter fratres suos primogenilus (Deul.
lendere. Ideoque et bos leoni frequenter resistit, xxxm, 17). Utique non Joseph eral primogenilus
ursuro prolerit; cervus qtioque, quamvis sil pavidus, iiiter filios Jacob, sed Ruben ; nam Joseph post plu-
lamen et ipse cornibus se luelur : aries quoque arie- rimos erat. Sed primogenitus dicitur, qui venlurus
tal lupum. Ergo ea quae cornua habent animalia, B erat, ut nalionum populos congregaret.
venlilare dicuntur. Sed homo cornua non liabet. 17. Unde pulchre ail Scriptura : Tauri decus ejus
Quomodoergo veutilat ? Unde ? Vide Scriplura quid (Ibid.).Sicut enim taurus ducit armentum; ila Chri-
dical: In te, inquit, inimicos noslros ventilabimus stus plebem genlium duxit ad Ecclesiam, induxil ad
cornu. Cornu nostruro es lu, Domine Jesu ; et ideo pascua ; ul possel dicere : In loco pascumibi me col-
sicut non in brachio noslro prsesumimus, iia nec in locavil: super aquam refeclionis consliluil me (Psal.
comihus noslris ventilandi hahemus prsesidium,sed xxn, 2 et 5). c Hujus tauri decorem pro captu nostrae
in Christo. Habet enim fidcs cornua sua, quse mu- fragililalis arraenia secuta sunt praecedentem ; ut
tuatur a Glirisio. Siquidem non otiose; in benedic- vilam adipiseerenlur seternam. Mugivithic latirus, et
lionibiis Moysilegimus : Qui visusest in rubo, veniat mors refugit. Led rtigit, el quis non limel ? Vere
super capul Joseph, el super verlicem ejus, gtorifica- maxima laurus viclima ; ut ab adversariis assuma-
lus inler fratres suos primogenilus: tauri decus spe- nius lesiimonia (Virg. lib. n Georg). Qusemajorenim
cies ipsius, cornua unicornui cornua ipsius : in ipsis victima,quain quscmunditotiuspeccatumsiio cruore
gentes venlilabitsimul usque ad extremum terrm. Ilmc mundavit? Audi qtiia ipsum taurtim dicil etiam san-
decemmitlia Ephrmm, el hmc millia Manasse (Deut. ctus propbela Jacob ; cum revelarel Doroini passio-
• XXXIII , 16 et 17). Quis esl in rubo visus Moysi, nisi ^ nem, quem Juda-i postea persccuii sunl. In furore,
priinogenilus Dei Filius, qui ait: Ego sum Deus pa- inquil, suo subnervaverunilaurum (Gen. XLIX,6). Et
trum tnorum, Deus Abraham, Deus Isaac, Dens Ja- ut aperirct quia de Judiris dicebai, adtlidit: Dividam
cob (Exod. ni, 6). Ideo se demonslravit bumanis eos in Jacob, el dupergam illos in Israel (Ibid.,1).
aspeciibus ; quia veuturus eral ut ab omnibus vide- Hic est homo qui luctatus est cum Jacob, et femur
relur. Ideo rubus urebatur, et non exurebattir ; quia ejus teiigit, quo laclu Patriarcbae nervus obstupuit :
lerram islaro quse nobis spinas gerroinabat etsenies, significans ex ejus successibne secundutn carnem se
disponebat urere per conlineiiiise disciplinam, a esse veniurum, qui sulinervandus esset a populo
quam consumere per morlis aeruniiiam. Unde dicit Judseoruminsui corporis passione.Quod non intelli-
Propheta : Vre renes meos, el cor meum (Psal. xxv, genles mysterium, siatuerunt ne nervum manduca-
2).Revelavit ergo futurum quoddam corporei splen- rent filii Israel. Et ideo sacri sanguinis se redem-
doris indicium, quo per resurrectionem caro isla ptione fraudarunt, salutiferse qiioijue passionis se
fulgeret. Quid enim significabatignis innoxius, nisi beneliciis abdicarunt, ne vitam mereaniur seternam;
lumina resurgeniium ? Unde prsesumpsit Apnstolus qttia scripluin est: Nisi manducaveritis carnem filii
dicere, quia sicut slella a stella differt in claritaie, ita Hominis, et biberitisejus sanguinem,non habebitisin
et resurrectiomortuorum (I Cor.xv, 41 et 42). Hic er- vobisipsis vitam. Qui aulem manducal meam carnem,
go, inquit, veniat super capul 894 Iribus Joseph; ut et bibitmeum sanguinem,habebitvilammternam(Joan.
exalletcaput populi sui: veniat etiam super veriicem ; vi, 54 et 55). Accipe aliud. Quid est nervus, nisi
ut veriicero capilliperambulet, amputalurus superflua quo corpus omne constringitur? Corpus Chrisli Ec-
deliclorum, sanclificaiurus ornamenla virtutum. clesia est, quae vinculo .slringilur cliaritatis. Quid
16. Hic est glorificalus inter fratres suos ; sicut aliud in Chrislo Judaei, nisi chariialis vinculura omne
ipse dicit: Narrabo nomentuum fralribus meis (Psal. solverunt ? Merito Pctrus sacerdos eligitur; qui spi-
xxi, 25). Quaemajor est gloria, b quam pecioribus rilu charitaiis divinaetriplici se ligavit.
a Edit. Roni., non consumere. Sed in aliarura ac 0 Edit. vet. ac Rom. cum mss. Vict. el Colb., hujus
mss. lcctione nilitl muiamlum. Est enim hic ellipsis tauridecore perpetuo capla nostrmfragilitatis armenla,
adverbii magis, vel potius: quaefigura roinime inso- elc. Paris.qusedam, hujus tanri decorepro captu, elc.
lens apud Ainbrositim. His cod. Rrg. ct alii quatuor proxime accedenics no-
b Cod.Vict.et Colb. ac edit. omries, quampeccato- biscuro faciunt.
ribus nationum.Alii mss. ut in textu.
PATHOI»XIV. 85
 1099 SANCTi AMBRQSH 1100
17. Accipe adhue quia ipsttm significavit Moyses. \ (Psal. cxvir, 26 et 27); Dominus euim Deus ipse est
895 Adjecit: Corimq unicprnui, cqrnuq ipshts: in Kex regum, et Dominus dominantium in his quae
ipsis gentesventi.lab.it(Deitt. xxxin, 17), Sed noli ti- habentur in ceelis. Propler hseecornua DominiJesu,
inere quia yenlilat; dixit enim : Percutiqm el sanabo etDayid in voce lubaecornesecanens (Psal. xcvn, 6),
(Deuf. XXXII,59). Rpna cornya, quibtts inclusit or- auditus a Ghrislo est: et Moyses docuit (JVIIMI. x, 10)
Iiem lei'ra|-iini : bona cprjiua, quibus lepiieili ill.uiii sacriliciorum ritus tubae sonitu esse celebrandos ;
liostrum advfirsariuni veiitila,vit : bona pp.rn.ua, qui- sicul et scriptum est : Canite in inilio inensis luba
bps fecil ut cornua adversarii liniere nequeamus ; (Psal. LXXX,4). Cui hoc, nisi nobis scriplum est?
quia et satanas habet cornua stia, sicut lestificatus Menses enim ab initio lunse veleres observare con-
est Dapiel dicens : Videbqmel cornu illud, quod fq- siieverant. Luna autem Ecclesiaest, quaespiritalibus
ciebat pugnam cum sanctis : el invalescebateis, dqnec et Evarjgelicis praedicationibus 896 in abundaiuia
venil Aniiquus dierum (Dan. vii, 21 et 22). !Iic e.st pacis, ut P.ropheta dixil (Psal. i,xxi, 7), extollitur.
Anliquus djertim. Qyjs aulem unicorijuus, nisi un.i- In Cbristo ergo cornu ventilabimus inimicosnostros.
ge,nitus,D.ei Fiiius, et unicum Dei Verburo, qu.O.d 19. Et in nomine ejus spevnemusinsurgenles in nos.
eral in principip apud Ealrcm? Quod Vprbuni suis Quid est nomen nisi quo proprie unusquisque si=
cornibus genlium pppulos roortifjcayit, ct yiyifica- ;8 gnificalur, quod ei non sit commune cum cseteris ?
yit; ut fier.ei,itin de.cem millia Fjplirsenj iisque ad Homo enim connnune vocabulum est; nisi addas qui
terminos terrae, et usqije in niillia Manassen : eo vocelur, non potest declarari. Nomen ergo proprie-
guod creditiirus csset in eum pppulus iiationuni, qui las uniuscujusqtie esl, quo possit inlelligi. Unde ar-
^ptuni repleret orbem lerrar.u,m, crediturus esset bilror quod et Moyses volens proprium Dei, et ali-
ppstea etiaro ppp.uiusJudseorum., ex pbliyione eph- quid de eo speciale cognoscere, quod non esset com-
yersus ad graiiam. Qb.iilusesl eyini salulem suam, m.une ciim coelestibus potestatibus, interrogavit:
qui tani sero converterelui' a.d [Cliristum. Id.eo.Saul Quod est n.omcntuum (Exod. iu, 15) ? Denique co-
in roillibus, David in de.cem raillib.us; qu.ia durus i.n gnoscens menlem ejus Deus, non respondil nomen,
paucis, inan.suelus in. plurlbus. sed negotiura ; hoc est, rem expressit, non appella-
18. Ncqu.e larnen abnup, si qi".s quasi, a.d J.oseph tioneni, dicens.: Ego sum qui sum (Ibid., 14); quia
dictum pu.tal: Pyinogenilus tauri decus, ejus. (Deut. nihil tara proprium Dei, quam semper esse. Quia
xxxni, 17) ; el sic disiingyen.dym piitat, quia dedit ergo negaiit Christum coaeternum Patri, videant quia
et sanclis suis cornua: Exaltavit en\m cornu pqpuli sui D.eum negant, cujtis est semper esse, nec aliquarido
(Psal. cxLviii, 14). Et Anna mater proplielae Samuel ,non fuisse. Hac ergo co^nitione proprietatis divinae
dicit: Exsullqvit cormeum in Domhf.o:et exaltqhmi est .3 Moyses;insurgenles in se volebat spernere : vel, ul
conia meum in Deo ineo (I Reg. i.t, 1). Habuit ulique Aquila, aut Symmachus dixerunt, calcare resistentes
eijosepii in poininocornuaspiritali.a. 'Accipi.atur ila- sjbi tamquarn serpenies et scorpiones : quos eliam
que Joseph, dummo.do in ipsp figura sit Ghrisli, cui Domiiius dicit in Evangelio (Luc. x, 19)esse spirita-
dicitur : Joseph (ilius meus amplificqtus, filius meus libus yestigiis proterendos ; ut viam noslram impe-
junior, admereyertere (Gen. XLIX,22). Neque eninj di.re noji ppssint, quse ducit ad secrcta paradisi. Ha-
Josepli ad Jacob revertitur; sed Clirislus. a njprtuis b.emus.ergp, in nobis studium divinae cognitionis :
resnscilatus ad Patreni Deuni reyertitur,; ulscripttirii habenius Dej Verbum, quod est noinen Patris. Ilsec
est: A summo cmlo egressioejus, e,t ocpursus ejus yere proprietas Dei, quia Pater Ghristi est: et ideo
usque ad summum ejus (Psql. xvin, 7). Eslp, lamen, in nomine Patris venit, qui venit ut Palris faceret
ut d.e Joseph accipiatuf Revertere ad tiie; quia pq- vplun.taiem. Et id.ep.ait : In nomine Patris veni, el
piiliis revertitur in lerram Chananae.pr.uni,in quibus iionme.susc.cpistis.::si alius venerili)i nomine suo, ii-
ante babiiaverant patriarchae. Unde dicil Isaac ad tnm stiscipietis (J.pqn. v, 4); significans Judaeos in
Jacob : Non accipies uxoreni * q filiqbus. Chananmp.r Anlichrislum credLluros, qui in Christum credere
ru.ni [Gen. xxvin, 1) ; et mitlit eitm in Mesopota^ nplueriint, Ei_gpqui in Christum credil, non i« arcu
mlam, utibi sibi coiijugem rcperiret. Numquid. ei! ) siip, nee. in glatlio suo. speral; sed in nomine ejus
insidiiiti sunt h'domirii sagiitaruni ? Numquid ips^ spen.i viclprire lp.cat,..
propler benedictioiicm iiieri malerni in totp o.rbe 2.0. (Vers. 7.) Et i,d,epail : Non enim in arcu meo
benediclus est, el npii Dpminus Jesus, queni V'fg0 sp,ef:qbq.:et giqdius meus non salvabil ine. Sed si in
gelieravit ? Et ideo npn solum supra hpniines, sed arcu spej.a.u.duinest,inD.eicerte arcusperandutn est
etiani snpra angelos el archangejos, et snprapmnem quem po,su)tin nube ; ul a diluyio genus huraanum
sublimilatem ccelesiiuni benedictus e.st pptestalum ; limere, d,csi.n,crct. Islp.arcu. nos protegi t, quo arcu
sicul Scriplura leslaltir dicens : Benedicius qiti venjt e.t jaculatur sagitlas, qu.ib.uspercutiat inimicos et
in nomine Domini : Deus Dominus, et itluxit nobis adversarios noslros.

« Quidam m.ss., q.finibys Chananmorp.nu
i>.'U^osi^hcl.&tur- "Jpsepli a Moyse,
^ene\l_lciio.'i.i"i,ljiii
11gi 4^,6^.6.,hic
imperiiih;' '&e!"Chifj^s^^pjpVfiss.i.miini'i^el.
affcfiirituf qjiaedarriex verBis iis qiiibus JaCpb'mo-
riens Joseph filio bene precalus est : quic 'iaiiieri
constat proprie Chrisio convenire. Fit igitur allusio
ad illud Gen. XLIX,25 : Eis ov $ix§ovlevofi.eyot. e).oi§o-
pouv, v.cf.i
evet^ovaOrwy.vpioiro\e-op.&.ruv. tt infra qub-
que 2S': ^hexey.eOXp^iKj /ia.irxwxx.aifiyj^jzf,'ete.' Vide
cap. 11lib'. de Benetiict. Pqiriarg/iarltm.
1101 IN PSALMUMXLHI ENARRATIO. 1102
21. (Vers.s, a^),unae et ait:, hiperqsti enim nos;__ A.moerore, nuiuus aoions acerhiiate lmpeuiatur ejus
ex afjligenlibusnos : et eos qui odcr.uninos, confudisii. ofQcium, exasjieretur.ejus affectus : sed hymnum Deo
In Deo laiidabitmirtoia die : et in npmine luo,confile- dicendo, immoliilis atqtie irrevocabilis perseverel;
bimur in smcula. Audi quoriiodo nos liberel; quia sicut ipse David qui ait : Benedicam Dominum in
sagittis quas jaculatur e coelo, terrse nost.rsenilerioia omni tempore,semperlausejus inore meo (Psal. xxxni,
peiietraniur ; ut molus. onin,is,terreiius iniereat el 2); sicut Job, qui amissis (iliis, interemptis omnibus
quiescat, sicut in ppsteri.pribus,ait: De cmlojacula- suis, direptis facukaiibiis, ail : Dominus dedil, Do-
tus es judicimti: terrairemu_it,et quievil(Psal. LXXV, minus absltilil,... sit nomenDomini benediclum (Job.
9). Sic igiltir lib.erarour, duui, confjindupluritiimicae i, 21).
et adversariae potestales ; yel sa,pie;niiacarnis. is.iius 24. (Yers. 10.) Nitne autefn repulisli et confudisti
retusa coelestibiis impera.tis, iii,suis. Griraiiiibu.seru- nos. El ifon progvedierk Detis in virtulibus nostris.
bescit, ct flagiiiorum suoi_iim,pudorfi eonfundilur: Cum ipse sanctus David alii) loco dixeril: Quia non
adulicr in libidinis su.sefla.mmjs, et yesani amoris repellel Dominus plebemsuam (Psal; xcm , 14)'; quo-
ineendio : avarys in immodieoe cupjdilaiis ardpre, modahoc loco ait : Repulisti rios; pracseiiim ciim
qui aliena rapiendo, qup.pjurainyaserit, eo, majora haec de plebe dical, cui non mediocria insignia pro*
desideral: ebriosiis in leni.ulentia, facinorosus in B priae virtulis enumeret?? Neque enim medioere cst
scelere, qui el hic confunduntyr 897 grayissime: djcere quod tempeslatfis et variae' lentaiiones super
sed multo amplius confundenfur ; cu.mvider.int.sau- se veneriiit, et obliti non sint DomiuumDeuin suum,
ctos Do.inini resurgenles pt Eyangelicutn illu.d iin- et inique non egerint in Tesiamenlum ejus (Infra
pleri, quod ait Doroinus: Miilli dqrmieniiumin. ter.Km vers, 19), et caetera quae sequunlur.' Unde etiam,
monumeniis resurgent : isliin vilam mternain, et hi Aposlolus. sanctus interpretaiur (Rom. x), el dicit
in opprobriumel perpeluatn confusionem(Joqn. v, 28 quod eo usque non repulerit plebem suaro Douiintis,
e«29). ut posuerit loquentem eum : Tola die expandi manus
22. Cuni cceperint ergo illi resuscilari in. cpjjfu- meas ad plebem non credentem, et conlradicenlem
sionepi perpetiiam, sanctus Domini dicit : In Deo (Esai. LXV,2). Cujus sermonis auclorilaie subnixus
laudabimur,totq die : el hi nomine luo confitebimurin ait: Dico igitur : S9S' Ntimquid repulit Deus hmre-
smcvta. Opulentus in divitiis laudatur, luxuriosjjs.in dilatem suam? Absit. Nam elego Israelita sum, exse-
conviviis, scortalor. in n.octe, polens in Iiac yita qure mine Abmhatn, de tribu Benjamin (Rom. xr, 1). Non
liabet uocles : sanctus aufem non in hac yita, sed in repulit Deus plebeii) suam, quam priescivit. Sed po-
D.eplatidabiiyr; qui Doniino per onijyia,placere gestj- lest hoc loco dici quoniam ideo non repulit plebem,
vit, qui potesl dicere : Fortitudo et lq_iidqtio.meq Do- C quia reliquiae secundum clcctionem graiiae salvoe
minus (Ps.al. cxvii_14J. Laudabitur tola die; quia faciaesunt. Et videiur- in paucis non repulisse qui-
honeste egil, et opera sua npn ajbseonditet critnina, dem populum; tametsi non toium populuni, sed ex
sed regi patefecit aeierno, in die ambulans, non in eo.plucimos repulisse. Unde addidit ponendo respon-
tenebris el occullis. Unde el Apnstolus : S.iciitiji,r/ie sum Dei, 'i quod non soluin in paucis servavertt
honesteambulemus(Rom, xiii, 15),; hoc esl, non. in plebem, sed eliani septem inillia virornm sibi reli-
ganeis atque gurgusiiis, non i,n cubilibus.et impudi- qtierit,qujnoncurvaveruntgenuaante BaaI(7AW.,4).
citiis , in quibus flagitjosus se pulat parfetibus. esse Verurn. fuerit hoc dietum ab Aposiolo secundiim
tecttim, ut possit Dei scieiiliani prseterire ; cyyi ip- Evangelium; quoniam Dominustransieral ad genies :
velata apud Deum unjyerspr-um,flagiiia sjjjt, et o$- responsi autem divini lcinpus referatur ad zelurn ad-
culta divinae cognitioni peccaia liomjiitim esse, n/jn huc fidet ferventem; quando eiiam prophetariim
possint. Ergo sanctus laudabituj' in. futurum; quia gratia redundabat populo Judaeorum. Unde si Elirc
non qusesivitprsesenliiim laude.ro,.spd gratiam ftifii- tempore negavit Dominus a se plebem repulsam ;
rorum. multo. magis lempore David; vel frliorum Core, quo
25. Vide tanien d.isJUintiai_R..
Hic d.uro.est, in; D,Or adhuc fides electi pnpuli praenitebat.
mino glnrialur : illie i_.iiDoinino, laudabiiiuj;,,et proi D 25. Taraen ul et ipsum sanctum David iiiterroge-
brevi tempore mercedem aeterhjtalis accipiet. Aqu.ila mus, quomodo Dominus plebem suam non repulerit,
lamen posuil: In Dominoglpriabhnur tpla die. Sym- colligamus. Nam cura sil Deus appropinquans, non
macbus ait : Deo hympumdicemupper,qninem djiem.. elongiiiquans, sicut habet seriptura veteris Tesla-
Concordat omnium sensus, ut npn desiriamus circai menli (Jierem, xxin, 23); c utique qui appropiat,
Dei laudes, sive a. hymnum dicendp,, siye divinami non repeliit. E>t enim misericordia? divinre, ut nulli
per omnia momenla gloriam concinendo. Qui enim; caiisa, sit mortis, et omnes putet esse redimendos.
Iiymnum dicil, purp cord.e,el spiriialiier dieit, el. Sed vide neiile repellatur, qui se elongat a Domino,
omne genys passionis excludU liumanse; ut ntillpi sicut dicit David : Quoniam eccequi seelongant a te
a Hymnus.ex Greg. Nyss. trapt. 2 in Psal., cap. 3J «!»! fnerit Iwc, etc. Statuat prudens lector, num
esl- ri Vxirols VTCv.pyouavj rS.> fprle baec lectio alii prsefertfndasif.
vjptvKyaSot?WJv.riftip.vjii
6tS; tuy»^ia. Sed nns de hoc alibi plura. ""«' Codexl. Reg., uiique qui appropiat, ul nulli causa
b Mss. quinque Gall., quod non solum in paucits sit mortis, ctc. Alii aulem quatuor ,
! qiti ap-
ttligue
servaveril,qui non curvaverunt genua anle Baal : ve- propiat;,siccappropmt,ut.nuUi,elc.
1105 SANCTl AMBROSH 1104
peribunt : perdidisti omnes qui fornicanlur abs te x Lnaculi; et stans tolus populus adoraveruntiinusquis-
(Psal. LXXH, 27). Quid est, abs te fornicanlur? Quia que ad bslium tabernaculi sui: in nube aulem Domi-
turpitiidinis suae ludihriis le relinquuut, et a le re- nus; posuit enim tenebras lalibulum suum (Exod.
cedunt, et a praeceplis luis devii sunt. Denique alibi xxxin, 9 et 10). Ut scias autem quia de Doniino di-
habes scripluin : Adulieros autem judicat Dens dis- cit : El loculus esl, inquit, Dominus ad Moysen
perdens e.os a se (Hebr. xm, 4). Repulisli ergo, (Exod. xxxin, 1). Quod autem extra castra taherna-
hoc est, alienamio ubs le-perdidisii eos. Eigo qui se culuin Moysi posilum esse commeinoratur, ul occur-
a Doniino separat, ipse a Domino separalur : el qui rerel Deo, non videlur esse conlrarium; qui enim
non cognoscit Domiuuin. a Doinino iron cognoscitur: Deum quaeril, quasi ad Deum inlral, et tota menle ad
et qui ignnrai, iguoratur; sicut ipse Doininus dixit: cognilionem ejus' ingrediiur.
Discedite a me, omnes operarii iniqtiila.is , nesciovos 28. Justus ergo imrat ad Dominnm; sici.itMoyses
(Mttlih. vn, 25). Non enim scire dignatur injuslitiae intrabai in nubeni : in nube anieni Deus. Denique.:
minislros et iniipiilalis auctores. Peccalor ergo non Ecce Dominus venit in nube levi (Esai. xix , 1). Et in
repelliiur; quia ip=e se repcllii. Hoc igitur genere Evangelio hahes scriptum : CMIH autem orns, intra in
dicil: Nnnc autein Tepulisiiel coiifudisli nos. ' cubiciiliimlitum, el clauso ostio, ora Pairein luitm in
28. Quomodo laroeii rep -ll.it Deus, qui sequilur i abscondilo: el Puler luus qui videl in abscnndito, red-
versiculus exponil. Qu a non progredieris; inqtiil, del libi (Matih. vi, G). Ergo intus quasi in cnhiculo
Deus in virtulibus nostris. Detis quando nnn atljuvat, ttio Deus esl. Aiuli eiiaro alibi, qnia intns esl Deus.
repellere videiur. Unitsquisqtie enim qui adjiiroenla Ecce, inquit, Diminus procedelde toco suo, et descen-
non scntit divinitaiis sibi opilulatione cmiferri, re- det et ascendel super excetsa terrm, el inovebuntur
pulsu n se puttt aique deserluin. Qnid est atiletn moules sub eo, ei valles liquescenl (Mich. l, oet 4).
quotl ait: A'O'IIprogredieris, Deus? Et quid sibi vult Scriplura boc dicit : et jani lunc significabal quod
qmid Deus iiilerdiim aut prngiedi dicitur, aut egredi, desererel populuni Jtidsenrum, ct Iransirel ad gcntes.
ant exsiirgere, auide-.ceudere? Non enim cnrporali- Deniqtie et ih psalino hoc inveninins expressiiin, cura
tcr Ueiis mnveiur, aut de aliqtio loco exit, aut ad dicil D.ivid : El ip*e taniquam sponsus procedens de
alleruiii traiisit, qui supra oninia est : aut vere ex- thalamo suo. Exmliavit lamquam gigas ad currendam
siirgii, quasi in aliquo jaceal cubii, vel in aliqtia viam (Psal. xvm, 6).
sede corporaliter sedeat; scd baec dicuniur, ul tu 29. Hisigitiir generibus reperimus egressum Dci,
inielli_;asqiiindo nt nd i|iieni cgfeili dicalur, et ad aiit ejus iiigressiini; sicut el Doniinus dicit Jesus quia
qiiem exstirgere. L<'giinuseniin in hoc ipso jisnlnm : ad virom linieiiteni veuiai. Ecce, inqnit, slo ad ja-
Exsurge, quare obdormis, Domine{Infra, vers. 25)? El u nitam, el pulso: et si quis audierit vocem meani, et
considerandnm ne qiiando 899 noslris improlmbi- aperuerit jniiiiGin, intrabo ad eum, et cmnabocnm illo,
libis aciibus nbdorinire videaiui; ul iiiKvaiigelio le- et ipse mecum (Apoc. ni, 20). Ha>c ieitur divimus
giiuiis, ciitii adliuc iniperfciti esscni aposloli, qnod propterea quod aii Pnipliela : Repulisli nos, et non
liis Jesus Chiisitis doriuiebal (Maiih. \iu,2!). Ye- progredieris, Deus, in virtutibtts noslris.
rum ubi nielii naufragii et limoreperculsi siini.Cliri- 50. Simpliciter auiem et illud acdpiarous; qnia
stutn exrilavei unl doiiiiieuleni (Ibid., 25). Perlidis "Deus progressus ost in virtntilms Judicorum, 900
ergo tloruiit Domiiiiis Jesus, fidelilins vigiiai. quanilo Jesus Navoducero militia; coelesiis adoravil:
27. Deuique el qui lidelis esi, intrai ad Deuin : et eliileosineferrovicit, etsiueulla nbsidinuc deslruxit
a negligenle Deus videtnr exire, aique discetlcre. urbein Hicriiiio, quas halubai validissimos inuros.
Cetie inipeifecios et adliuc iiilirinos atirabit ad >e Qiiantlo enim prngressus est in viriuiihus servorum
Domiiius; sicut legisii dicenles juveiiciilas : Altrahe siioruiu Deiis, vjctoiia consecuta est. Naro progressus
nos, posl odorem ungneniornin iuoruni curremus esl angelus ad Ezechiic preces, et siravit innuineras
(Cant. I, 3). Al vero Moyses qui jam foriior eiat, et copias Assyiioruni. Sed interdiiin et quos vult in cer-
electus a Domiuo, et ascendere legitur, el iutrare ad lainine coronari Doniinus, veluti derelinquit s
ad lem-
D nniiniin Deuin suum, sicul scnpium cst : Quia T) pus; ul fide viiicant, ncc rebus secundis el prosperis
ascendit Moyt.esinmontem, a et circumdedit luxmon- devotio reniiliaitir. Deniqne ssepe qui prnsperorum
tem, et descenditm jeslas Domini in inontem Sina, et cursu, et secundoritni iisurpatione ceciderunt, corri-
cooperuit eitm nubes sex dhbas : el vocavitDomhius - guntur adversis. Ideo freqiienler invenimus Judseos
Moysen die septimo, de media nube. Aspectus atttevn posl vicloriam lapsos, post servitium correclos;
majestutis Domini tamquamignis artlens super verticem qnia precibus el deploraliouibus Deuin ad se redire
montis coram fitiis Israel. Et inlravit Moyses inme- fecertint.
diam nubem(llxod. xxiv, l5 et seq.). Sicut ergo hic 51. Unde et illudquod secundiim hominem dictum
Moyse<iiitrahat iit niibem , ubi priinuin nd inontein est, ct honiinis affecluin, htiic sententise non re-
vocatuva Diiiniiio est; ila iu posivrioribus perfeciior, pugnat; qtiiadixilDninintis : Detis, Deus meus, respi-
cuin ip-e inirarei in lahcrnaciilum sutiin, descende- ce me ; quare me dereliqnisti (Psal xxt, 2) ? Non quod
bat ad eum columiiii nttbis, et s abat in ostio taber- derelictus sit Doininus, qui ait alibi: Quoniam solns

3 Ei.lil.Rom., et eircumdedit nubet montem.

1105 IN PSALMUMXLIJI ENARRATIO. «06
non sum, quia Pater mecumest (Joan. xvi, 32); sed t_.Si enim cognovissent, numqnam Dominum majcsia-
quia secuudum carncro homiiiis el afiectum, qui in lis crucifixissenl. Ergo tu etsi novissimus es, noli
certaraine gravi esl consiitutus, dereliclus videtur a inimicos luns sequi; sed sequere Dtmiinuro Jesnm,
Domino. Denique non oiiose aii Scriptura (Luc. iv, et crucem ejus ciiro l.-ctitia, el iusiste vestigiis ejus.
15), quia post tentationem priniani diseessit ah eo Qui eiiiiu Chrisimn sei_iiilur, post se non respicil; id
diaholus usquead temptis, hoe est, usque ad cerla- est. ad luxuriasaique illecebras pcccaioriini; et ideo
nien; ubi enim magnum ceilanien sacrnc pa^sionis polesl dicere ciini sanciis : Non recessil retro cor no-
advenit, ilerumadversarius ad leiiiaroenla successii: strttm(Infra, vers. 19). Unde inuiligilnr qirod ei is
homo aiueni qtiando velul in ainhiguo cousiiUiliis qni anie iniinicos sttns cst, corde fit uovissirous ai-
esi, putat sc a Deo suo esse desei iiiiu. Sod qtieniad- que poslrcintis, si ad illos rcspiciat, et cnrualibiis
inodum hoc sccundum carnis aifecuini accipiuus; pniius qiiatn spiriialihus affccui incniis inlendat.
quia sibi homo visus est derclictus, a cujns pr. ces- Poiesl ciiain qm iiovis-imtis esl, corde prior esse; si
sum nperatus est Chiisius in corpore sno : ita e iam ea ijua>in coelo sunl, considerei, et non quac in ter-
diviniiate sciebat se numquaiii deieliuqui a Patre; r.is. Autli quia novissiiiius i» sirculo, imer primussit
qnia ipse dixil: Ego in Patre, et Pater in me (Joan. apuil CbrNiiiro. Puto quia Detts ttos uposiolos novissi-
xiv, 10), etsolum se imn esse signavit. 1B mos osleudit, sicut morti destinalos; ul spectaculum
52. (Vers. 11.) Subsiiiuit eti.un versiculnm isiiim : simits huic mundo, et angelis et homhiibus (I Cor. iv,
Avertislinosrelrorsuinprminimicisnosdis.Non cslbene, 9). Novissimimi se dixii, el itlero inmeii quod piimus
qui relrorsuni avenilur, quiauemo miltens mamtmin essei oslcndil, cuni dicit : Nostra autem convcrsatio
aratrum, respiciens retro, hubilis esl regno Dd (Luc. in cmlisest (Philip. m, 20).
lx, 62). Denii|tie uxor Lot, quia retro respexit, ad 34. (Vers. 12.) Seqiiitur : Et qiti oderanl nos, diri-
veriicem niomis, hocest, ad superiora penenire non piebaiil sibi. Dedisli nos tamquam oves escarutn; et in
polnii; sed in salem conversa est, qiuc species cilo nationes dispenhli nos. Miraris forsilan tjuod ciiro in
solviiur, nec potest usiiin habere diiilurnum. Sic posteiiorihus, ul dixiinus , suiiiroam habeaul fidei
sunt qui lemporalia sequunlur, el non sequuulur cniisiauliaro qui loqiiunltir , liic dicanl qiiod ab iis
aeterna : et hic infaiuainur a siullitia sua, el futuro- qui odcrani eos, diripiebanlur: sed uon le isla per-
riini graliam habere non possunl. Sunl tauieii qtii re- terreant. Mnlii enini hic diripiunliir; et lanien ine-
tro piisili obliviscuntur superiorum, et ad priora se rila eorum a Clirisio non queiint separari. Rajiie-
exienduiii, ut ad br.ivium valeant pervenire. Et Pciro baniur aposloli, cseilclianlur virgis, in cstrcerem
dicilur : Vaderetro me, Satana (Marc. vm, 53); ut triidebaiilur, separabantur a se , el tamen cum
in roelius provocelur. •>El in iiuineiis prior est, qui 'G Chiislo maiiebaut: iinmo hoc ipso qnod rapiehantiir
post Christuni e>t. ldeo ergo prm inimicis, quia illi a perlidis, eoium ineriia crescehanl, cl graiia in
nos aifligiini, et illi insectaiiltir. Ueiroisiini uos esse ccelestihiis angebaltir. Non enim siaiiin qui ab tio.
voluisti, nl exlendatiius nos ad superior.i, ul semper minibus diii|iilur, eiiam viucilur. Vide aposlolunv
ante nos allendamus, perseriuentes inimicos noslros, Pauluro graliilaluin in perictilis suis : vide glorian
cl eorum locum lransire cnpienies. tem, quod per feueslram in sporta demisstis sit.
55. DeniquesicTheodolion habet, quomodo Septua- Yide quemadmodum sanclns Hieremias, sanclus
ginia viri; hoc est, quomodo iste versus expositus Ezecbiel, sancuis Daniel iu captivitaiem deducii, et
est. Aquila habet : Averlisli nos retro ab affliqenle. ab As^yriis direpti, nullam lariicn capiivitaicm pro-
Symmaehus : Ordinasti nos novissimosab omni ad- prise lidei pertuleriinl; ncc in Tesiaiiieniuni Doroini
versario. Conlraria nobis quse sunl, nisi 901 vo~ deliquere, qni servavernnt in cnpiivitaie eliam legis
lupltiaria istius saeculi, et plena dcliciarum atque praece|iia divinae, nec de interdiclis cihis puiaverunt
lasciviae, et quae sunl incentiva luxuriae? Uxor Lot contra instilulioiiero majorum alii|iiid tisinpandiini.
decepia est; quia posl se habebal luxuriam Sodomi- 35. Unde bene Theodotion dixit: El qui oderant
lanoruin, et regionis ejus iilecebras. Unde decepta nos, exsultabani super nos; insuliaiio enini iiiiinico-
esl? Quia posl se respexii. El tti ergo ne ad inimieos T) runi non ailert prirjudiciiini bonis mcniihus, sed
tuos respicias, posuit te Deus novissiuium in saculo. nec direptio iiiimicorum. Ideoque sanctus dicil, qui
Vel: Qui humililate se ullimum facil, non converli- certus est quod direpiio sihi ohesse 902 no" Pos"
lur retio; sed seinper anle respicit. Ut scias aulem sil: Quis nos separabit a charilate Chrisli? Tribululio,
qui sinl inimici tni, audi dicenlem : Audi, Israel.... an angiistia? el caelera : Sed in his omnibus supera-
Quid eslquod in lerra es inimicorum.... poilutus es mttsel Stipervincimusper eitm qui dilexit nos : scientes
cum moiluis (Baruc. m, 9, 10 et 11)? Quis lamen qucd neque mors, neque vita , neque angelus , neque
tam inimicus et hoslis luus, quam princeps istius Potestates*,neque prmsenlia, nequefulura.... separare
mundi, et ejus socii, qui persecuti sunt usque ad nos possinl a charilule Dei, qum est in Christo Jesu
crucem Dominura Jesum, ejus potenliam nescientes? Dominonoslro (Rom. vm, 55 et seq.). Ergo qui talis
a Hoc loco id siguificat Ambrositis Christum gra- b Edil. Rom., Et in numero prior est. Alhr, atqiie
dus orones ac notas hiimahorum aflecltiiim, innoxio- mss., Et in numeris, elc. Quid si coiijuucliro ltgere-
rum videlicet, in liuroauilale sua suscepisse, et prse tur, innuineris?
Iselulisse.
 ' "
1#7 ;s «GTIiMSKfMl- rM
est, non separalur a Gliristo. Unde etiamsi colfor-<_A L riuli tiaseeferiiur. Ut 'ehilni Dbirirous iibsfef Jesiil
raliter diripiatur, spiritaliter tafnfiTiliber =estY: fil non Christus slcui |fariuril cecidit iti leWairii 'il uibrtuiis
soluro direptioni obnoxius non es'{*,sed fitiam fapfc- esf, u'l riliiltuto ff uciuiri afferfet: ita etiain idTsp%f'si
nam sibi laudabilem qu.aeril; fsicut ilii de quibus siint apbstoli saricti, iit bohiifti inler ijeriVes seiiien
scripturo est-:-A diebus Joannis Baptisimregnum cce* afferrent; quo ad eorum similiiudirieni;903 fructus
Iprum-eogilur,, el cogentesdiripiunt itlud (Maiih. xi-, gentium ptillularet. Denique Sciipitira iioc dicit di-
12), yictor estitaque qniin ierrenis positus a captivus xisse Domiiiuin : Quia pfopterea vos 'ririsi, ut vbs
perfidiae esse non npvit; nfic solunifii non diripilur ealis, el 'fructum plurimum afferdtK-, et frrictus Wsier
quod .praeclariim ^est, sed magis ipse diripil quod maneal(Joan. xv, 16). Factusest 'ergo Doroiriusje-
selernum est. sus Christiis sicut semeni, secundiiiri 'qiiiid diciuril
36. Sunl eliam qui, iflant pves escaruin. Bonus esl ad Abrabani : J>El Hemirii'tiio (Gen, Xvn •, %);
Doininus noster Jesus Christiis quia facius -est oyis quod est Christus. S;eniefi efgo oriinium -Cliflsfusi
epulationis nosirae, Quaerisquomodo facius sit? Au- Et idco se cadere passus est fil sjiafgi, iJt coiifbrine
dj diceulem : Pasclia.noslrum immolatus estGlirislus corpori suo irarisfiguraret CPrptisliuriiiiitatis ribstfae.
(I Gor, v, 7). El considefa qnemadmoduih paren- Hocfifgo sehien saliitareritfiiiibtis libmiiVibuspuiiula-
tes.'iiosiri in fignra diripienises agruini maiiducabant JB vit, et ex illo ad "ejtts itriagiiiem figtifati, quasisfi-
signifjcantes Domiiii Jesu passionemv, cujus 'jjuoli- mina aposloli sanc.li Vnissi surit jpef divefsa aique
die vescimur saeramento; Per jpsam igitur ovem dispefsi, c ul in agrUhi EcCiesiae'tj'eiiie'sCPirgre'-
fapti jjuiit greges escaruni, sicul Aquila di.xit: \el-_, gaiao diversis .jfructibiis fefulgeferit lotb trfl/e 'fefra-
greges in escas, sicut Tliepdotioii locutus est: vel.-, rum; Istse ergp •dispersiPiies diCuriiuf•,siciii etianiiTfi
pascua edeiuium, sicut SyniiniichUs dixit. Sed bona poslerioribus idero David dicit : ^difisdnh Hieru-
epulalio non solum non est metueiida sairctis,, sed saiem Dqminus, ei dnpersioites tlsrael tbrigiegdhi
etiam Concupiscenda', Aliler eniin adregnuro ccelo- (Psal. CXLVI, 2). Dispersi stinl enitii ut libvos friiclus
rum noii potesi perveniri; cum ipsfi Domiiius dixe- facerent >,et pbsiea veluii triticutn iiovuih EccTesiae
ril : iVisi mandncaveriiis meam cafnem, et biberilis horreis iiiveherenltir.
metim sqnguinem\ non hqbebitisvilqm 0iernqm(Joan. 59. Ihiec atiieriidispersio ribn Iri iiifefiPflbus fit;
vi, 54). Probalum pst igitur ijtiod Duminus noster, hoc 'est, tion ih tefra, sed In c&lo. Deriique Legts
sit cibiis, sit epulatio., vel alimentum «dentium ; -si> hoc praecepta confiriiiaht', per quaVri'dicil Ddrrilfirisi
cut ijise ait : Ego sumpaiiis vivtts, qitide cmlo de- Si fiierit dispersio tua a sumiribcmlo itsque dd sithi-
scettdi (Jbid., 51), inum 'cmli; indeebngreqabP te, 'dicit Domihvs (Deitt;
37. Et ut scias quia haec omnia propler nos facta G I xxx , 4); Qua; est dispersio a suhimb coMorisqiie ad
sunt!, ex tjuo ille descendiu, ex iilo Siinctus ait: Nos surinrium coelum? Quis iste tatiius', qui sic phfuerit
omiies uritis pahis swnits {l CVf.-x, i'i)'. Noii eisgoli- disseniinari ? Si hoiho, in terra roiius esl: auiiiio 1,
meaiiiusi tjuiafacti striruis oves cscaruhK Sicuferiirii non a summo ccepit. Si ista te mbveht >,ialque pet-
Doniini carp ,:el saiiguis ipsius iibs redemit; ilai turbant>, redi ad sujyerioja isliuS Saiicti prophete;
etiam Petrus pro Ecclesia raultn toieravit; Mulia et audi quis ille sit taiitns qui hujtisinodi iri terfis
etiain sancujs apostolus Paulusj el caiteri apostoli segetes fecundavit •_ut frncius earum ad coelestiaf e-
perlulerunt; cum caedereiilur virgis ; cum lapida;- ceptacula pervenirel. Esl autem iile sporisiis qul
rentur, cum in ciirceres truderentui-i Hiti eiiim lole- quasi 'gigas percucurrit hahc viam imanti, inviani
rautiii iiijuriarunij et usu pericnlorum Domihi fuii- aliis, sibi perviarii: et ex illp 'ccejpilpefvia jarii esse
datus cst populusi et Ecclesia iticremenlumestconi morialibiis; ita lamen , ut isli asceiidereiit: sbliis
secuta; cum Cacteri ad niariyriuro feslinarcni _ vk tamen ille ipse ante descendefet-, ut pbstea saiicii
denles per illas -passiones nihil aposioloiuni deces- ejus merefentnr ascendere. Audi ergo quPmoriPdis-
sisspyirtutibiis; sed ."eliam prppter Iiaric brefeiri vi- seiniiialiP fuerit de coeli sumluo ad etieli sumriiuin;
tam iriimprlaliialero illis esse quaesiiaro. A Stimiho',inquiti cMo egressio ejus, ~etbbcutsiisijHs
38. Qupd pstendit eliain qiiisequiluf; yersiculus; D usqiie ud Summum ejut (Psal. xviu, 7). Ctii lioinini
quia dixerunt: El inler Jgenies dispersisti nos. Simi- hoC possit attribui ? Moyses vix in vefliCeni Siriae
liler TheodplioH dixit: Aquila autem el Symma- montis ascendili et hoc qiiia vocaltis a Domihbfists
cbus_;./» geniibus, aut inter •gentes ventilasii nos. et hortalus esl voce ccelesti. A sumriiP coelb qtiis
Missi sunt finim saiicti aposloli ad geniesj et dispersi descenderel nisi Clirislus \ quiet Ctim descbridit itt
sunlintergentes, sicut et prophetae sancti, de qui- lerras_ hianebat in coslo? Neim ehirii 'asceriditih
bus supradiximus; ut ill,) dispersione fructus plu- cwlum, nisi qhi deScehditde emio, Filitis 'tiomiirisqui
a Mss. aliqribt, iapiiius per fidein eise hbn novit, versis.,... Isli ergo dispersiones, etc. Bene si ad app-
Hatfd iiialei si mWdo;fer fiuiih; sumatiif rpfo; fidB stiilbs feferas; sicut et quod sexdecim 'posl lineas ,
opje ac prmsidio. S- libi 'edit: et aliqiii riiss. habeiif: Vegeiesfeeuridavit,
-t>Huc edit. Rorii. inseruerat : Multiplwabo semen ut frttctus earum; iideni quinque praelerunt ut
tuum; guod interpretqlus Apostqlus dixit:;; quse nus- fructus eotuni; llaud malfe, pblest enim el hic syl-
qtiarii alihi ,, , lepsis esse in vocfe; segetes; qua vel apostoli •, vel
s Iia edit.feperiuhtur, ,,._.....,„-,
ac diio riiss. Al vero iii quiriqiie ajiis le- populi ab ipsis conversi designentur.
gas : ul in agrum Ecclesimex genlibut cbngregatm di-
 '
1109 IN PSALMUM XLIII EMRRATIO. 1110
est in teiis (Jocth. ui, 13). Vides ergb quia et eute A tia Dei, sed sua culpa; qtiibus recfe dieltur: Ecce
descentleret el ascenderet, ipse erat et inanebai iri peccatis Vestris vefiditi eslis, et ptopler iniquitates
coelb. Ipse enim dixit :Cmlum et terram ego compleo, vestras dimisi matrem vestram (Esai. L, 1). Hoc iia-
dicit Dominus (Jerem. xxm, 24). Ipsc est, qui est in que genere vendittis populus Judiieorum, emptns est
ccelo. Haecde dispersione satis dicta Sint. populus Chrisliaiiiis : ille peccato yenditus, hic eni-
40. Caeterum quod ait: ventilasti nos; etsi verbo ptus saiiguiiie. Unde Petrtis ait : Pretio enipli eslis,
dislat, sensu congruit. Sicut ehim i111qui dispersi nqn corruplibiiibus argento vel auro empii csiis....
sunl, probali sunt: ita etiam qui veniilaii sunt, ad sed pretioso sanguine (I Pel: i, 18 el 19). Qiiis est
probationeni pervenire meruerunl. Sicut eniin triti- sanguis preliosus, nisi Agni illius immaculati, boC
cum si veiitilatur, et a paleis separatur, muiidum est, Dnmiiii noslri ,Jesu Christi ? ErgP sirie pretio
esl, si aulem ventilaium nou fueril, mundum esse populus Judaeorum, pretiosus autetn populus Cliris-
jion poterit; sed Cxstat paleis concretum atque per- tianus. Ille pretiurii noii habet, quia peccatum ba-
mixtum : ita eliani hoino nisi tenlaiionibus fuerit bel: isle in pretio esl, cui peccalum femissum esi.
venlilatus, fragilia qusoque veluti paleas a se non Unde recie Ecclesise filiis dicilur : Pretio empli esiis,
potesl separare. Unde 904 eliani ad Petrum dicturo nolite fiefi servi homirium (ICor. vn, 25). Si libi
esl : Sinwn, ecce suiaiias exposiulavil, ut ventilet B dicitur, iie servus fias hominum; et perdas propriaro
vos sicul trilicum: ego autem jogavi Patrem meum ; libertaiem ; 905 niulto mrigis dicitur tibi _ ne ser-
ul non deficiat fides tua (Luc. xku, 31 el 52). Vide vus (ias peccali. Et iternm, ne servus fias scrpehlis
qtiid dicit, et jinlellige. Vehtilaiur Petrus ; ut Cliri- iriimici et adversarii: sed servias soli Domino, qui
suim negare eogatur. Incidit leniationes; quaedam propria te redemit charitate; quia ipse est suortim
loeulus est quasi pleria palearum : sed loeutus est redemplio servulorum.
verbo, ut fundaiior esset affectu. Denique flevit_, ei 43. NPn vendit ergo Dominus nisi servurri riia-
paleas suas lavit, et illis tentaiiohibus merult; ut Iuhi : non vcndit utique bonutn. Nam etsi Josepli
pro se Christus interveiiiret: Quanlo majus est pa- venditus est, non dixit lameri Prophela: A DominP
irocinium, quam perlUrbationis illiuslfenlameiitura? venditus est Jbsepli; sed : In servtiirivenditus est Jo-
Et ideo plus-quam passus est, acquisivit; acqtiisivit seph (Psal. civ, 17), quem fiatres proprii vendide-
eriini Chfistum sibi pairocinanieni. Cogiiur aulem riint: quem Doiiiiiius iamen in figura proprise pas-
adversarius sanclos Domirii ad soa datnna tenlare: siohis rederoil a servitule; renovavit ad gratiam.
Dttm enira teniat, meliores reddil; ut qui lenlatur, Vehdiderunt itaque euin fralres, ei acceperunl pecu-
possit et alios iristituere, qui sibi ipse invalidus vi- niani : sed Domintis eum nori solum libertali reddi-
defjathr. Deniqiie Pelrus Ecclesiae prseponitur, post- C dit, sed eliamdignitate cumulavit. Figurarii aulCm
quaiii tentatus a diabolo est. Ideoque ahle significat in eo ftiissfi Dontini Jesu ostendit Scriplura j quae
Domimis qtiid sit illiid, quod postea eum pastoreni dicit: Filius riieus aelo appetitus.... ad me revertere
elegit Dbminici gregis. ISara huic dixit : Tu uutem (Gen. XLIX,22). Et alibi : Priinogenitus tauri decus
conversus cohfirma fratres tuos (Ibid.; 52). Coliver- ejus (Deul. xxxui, 17); eoquodexaltaverilDeusPatef
siis est ergo sanctus apostolus Petrus ad bonam cornu Chrisli sui.
frugem , et ventilaius est sicui iriticura; ut esset ip- 44. Qui eigo vendilur_ vilis et sine pretio cst;
se cum sanctis Doraini iinus panis, qui nobis esset qtiasi qui niagis noii sit, quam qui sit. Uude et
alinientum. Dum enim Petri aclus leglmus, Peiri Aquila dixit : Tradidisli populum tuum, tit non esset.
praecepla cognoscimus, fit nobis vitae asternaeetsa- Et Symniachus : Tradidisii popuiurii thum sihe sAb-
lutis aliiiienium. staritia. Non sunt eiiim; qui repudiariiur a Chfislo :
ii. (Vers. 15.) Verididisli, inqtiit; populum luum sftht anlerii qui eligunuir a Doriiiiio; quoniarii Doirii-
sine prelio. Eniendi et venderidi videtuf oequalisqui- rius vocavit quae non sunt, tairiqriam quae sunt: et
dam esse contractus: sed lameii si eraentis et ven- eleetae suntgentium nationes; ut deslruefetnr pef-
dentis affeclum considerPs-, unusquisque sibi vilio- fidia Judaeoruhi: In liihilurii ergo traditus est ille po-
rem vendil , el complaciium ehiit. Ul eiiim prseter D pulus; quia peecalo suo vendilus est; hullam ciiiro
id genus honiinum loquamuf; qui negolialionem habet culpa subslaniiam.
vendendis roancipiis exercerit; nori facile quisquam 45. Uude dicluiii biilo : Et non fuit mullitudo iri
vendil nisi euin, qui _sibi displiceat; el queiri usui commuiaiionibus eormn; hoe est, gratis nos disper-
suo inliabilem jiutet : "etiterum; unusquisque eme- sisti per natinnes. Neque enim tu quitlquam pcf
re desiderat eum, qtieih utilitaii vel riiinislerio ac- conimuiationem aecipis, ut animam tradas liominis;
comniodum judicaverit. Sed et ipsi qui in vendendis nihil enim tibi gratiuk est aniinae conversione : sed
mancipiis sumpiuro exercent suum , et seclantur Iu- si converti detrectat, ipsa se tradit in nihiluni; ut
cfa; utique ita viles habent eos, quos vendunt, ui peccato et flagilio maricipetuf. Idei) tu sihe pfetio
eis viliores sinl quam pecunia : et ssepe eiiam ipsi et sine coromulatione degenerem populum vendi-
qnbs negotiatibni suae inagis habiles aeslimaveriht, disti. Unde iii poslerioribtis' ait: Noh ehhh estiUii
malunltenere, quam vendere. commulaiio (Psal. LIV,20). Quare non Cst iljis com-
42. Ita ergo et Deus viliorem vendidit, poliorem niUtatio? Quianon limuerunt, inquil, Deum(lbid.).
emil. Vendidil populum Judffeorum, iibri iiicleinen- 46. Duplex iiuteni inteileclus qdafe commutalio-
 1111 SANCTl AMBROSIl H12
nem non Iiabuerit populus erroris; quia non polest Aiveniet ejus (Eccl. vu, 24 et 25)? Unde diffidentia
liomo argenlo, velauro, vel possessionibus rediniere oboritor milii scrutari divinitus spiraniis Scripturse
animam siiam. Qtiam enini dabit commulalionero mysteria, et ejus cxaminare sermones : quod ille
animae suae; cum illa temporalia vel caduca sinl: digne potuit, qni inter perfectos sapienliam loqueba-
anima autem permaneat vel ad prsemium, vel ad tur. Ego perfectos video, nec immerito perfectos
poenam? Non fuit aulem illa commutalio eliam in dixeriro; cum videam vos sensus exercitatos habere,
imjiiis, quae est in rcsurrectione, de qua dicit Apo- ad discretionem boni et mali : sed et ipse lamen qui
stolus : Omnes resurgemus, non-omnes immutabimtir sciebal solidiores capere cibos, adjumenla quaere-
(I Cor. xv, 51). Poiest quoque et sic inlelligi, quia bat; ul in eo verbum Domini cnrreret (II Thess. III,
elsi pauci redempli immutari meruerunt, ut Abra- 1). Nec iste quoque sine precatione hoc poiuit usur-
Iiam , Isaac, Jacob, Moyses : non tamen ad omnes pare, ul laudatio ejus jucunda fieret Deo (Psal.
eommutfitio ipsa pervenii. Est etiam illud, ttt non CXLVI, 1); non enim usurpanlis, sed precanlis asser-
sit mullitudo in commiilationibiis gravium peecalo- tio est.
ruin; secundum quod scriplum est, quia quorumdum 49. Tamen ne penittis refugisse videamur, consi-
hominum peccala manifesta sunl prmcedentia in judi- deremus qui vicini tribubus ftierint Jndseorum. Nam
cium : quosdam autem ei subsequuntur (I Tim. v, 24). ]B ut vetera recenseamus, Philisihiim tribui Jndae fini-
Qusegravia sunt 906 al1ue manifesta, prsecedunt, limi habebanlur : et alio latere iidem tribui Ruben
et sine ulla dubitatione mergunlur : quae autem le- appropinquabant. Ammonitae qtioque in deserlo
viora sunt, bonis operibus ssope relevantur. Beati erant: et qui erant in finibus Tyri et Sidonis, Gali-
enim quorum remissse sunt iniquitaies, el quorum lsesecopulabantur; lioc est, tribui Zabulon, et tribui
lecla sunl peccata. Ubi autem iniquitas propendet, Nephthalini, quse erant in Galilsea; sictit Esaias
nulla bonorum operum commulaiione revocatur. dixit : Terra Zabulon, et terra Nephlhalhn, via maris
47, Ergo et si quis redemplus est de populo Ju- trans Jordanem (Esai. IX, 1). Unde potesl quis col-
daeorum, non ideo redemplus quin mullam habuit ligere, quse proprietas 907 uniuscujusque singula •
sestimalionem sui, nec quia multitudinem habuil in r.um fuerit tribuum, ut cerlis quibusque finitimis
commutalione sua : sed redemplus est gratis; quod jungerentur; quo paulatira etiam gentibus infunde-
te docet Apostolus dicens : Reliquim secundum ele- retur cognitio ccelesiium sacramentorum. Quod uti-
elionem graiim salvm factmsunl (Rom. xi, 5). Ubi au- que potest intelligi de illa muliereClianansea, quae
tem gratia, nonutique merito operum, nec jusiifica- exivit de finibus suis; ut Domino Jcsu occurreret
lione virlulum : sed liberalilate donanlis, electione transeunii, et poslhabilis simulacris suis, adoraret
rediroenlis; quod aeque Scriptura te docuit, dicente (C verum salutis auctorem : cui teslimonium dedit Do-
aposlolo Paulo: Si auiem gratia, jam non ex operibus: minus nosler Jesus Christus, quod rnagna esset fides
aliqquin gratia jam non est gratia (Ibid., 6). Quid ejus. Resjilendebal quidem jam gralia Evangelii, et
ergo quod quserebat Israel, hoc non est cpnseculus? prsesentiseh lumen augustse : sed tamen quia sponte
Quare non sit consecutus, agnosce, quia se juslili- exivit, et miserieordiam postulavit, et Dominum pia
care cupiebat, quia operum suorum jactantiam re- voce confessa est, et quasi faslidio habita, in cla-
quirebat, quia Ddem non dettilit, nec gratiam reco- more petilionis propriae perseveravil; non medio-
gnovit. El ideo eleciio consecuia est, quae vocanlem crem prserogalivam accepit istiusroodi mulier, quae
audivit, a advenientem suscepit. piima exivit de genlium nationibus, et perseveranti
48. (Vers. 14.) Merito ergo in persona populi il- obseeratione tantum Domini testimonium meruit re-
lius dicilur : Posuisli nos in opprobrium vicinis no- porlare.
stris : illusionem et derisum iis,< qtii sunt in circuilu 50. In quo quidem loco velul dubitasse quosdam
nostro. Qui stinl isii finiiimi, et qnemadmodum ad cognovi, quid sit quod ait: Non sum missus nisi ad
viciniam Israelitae populi peniniiisse yideanlur, non oves qum perierunl domus Israel (Matth. xv, 24);
est facile discemere; si spiriialis vicinia requiratur, quasi nobilitatera generis elecii ad salvandas ariimas
habens quoddam ltimen cognilionis ad investigan- ]D Dominus qusesisse videalur, qui venit ut omnes redi-
dum inysteiium Ghristi : prsRserlim cum in ipso merenlur. Sed ostendere dignatus esl propositum,
libro Salomonis qui scribilur Ecclesiastes, didiceri- quod eos quos primo elegerat, nequaquam refulare
mus quia quo magis quaeritur sapientia, eo profun- cupiebat; et ssepe devios eterrantes tamen paterno
dior judicetur. Sic enim scriptum esl: Dixi, sapien- quodam revocare quaerebataffeclu. Sed nbi ipsi au-
tiam requiram, et ipsa-longe focta esl a me, tonge clorem proprium reliquerunt, sciens se Deum mon-
> magis quam eral: el in profundo, allitudinem qnis in- tium esse, non vallium, °et regnum ctelorum non a
* Rom. edit. sola, aiidientem suscepil. Huic qui- rum fiducia pleni quaererent, rejiudiatos : auditos
dem loco hon nitiil offusuin est obscurilatis, sed vero et susceptos alios, quod eleciionem gratiam-
qiiam nulla ex parte mulatio illa discutiat. Puiamus ijiie divinam invocarent, alque ad eas accederent,
autem servala mss. et.anl. edit. kciione eani facilius hurailitatis scilicel, grati animi, fideique iniiii-
ppsse dcpelli. Quippe ex oratinnis serie id inielligere sterin.
b Reg. cod. cum quibusdam edit. Paris., lumeti
Iiaud icgre licel eos ex Israelilis qui jusiificaii sint,
atqueebs qui non pervenerini adjustilicatibnem inter auctoris.
se oppoiii; docerique aiiosj q!iiodeain ojierum suP- c Expunxerat fediti Rom.j non valliumi nuod in
1115 IN PSALMUMXLIH ENARRATIO. ! 1114
fasiidieniibus, R sed a cogentibus diripi, paulatim ,.i recessit retro cor eorum a Domino; vide ne iis se
conversus ad genles est; ut et nationum plns proba- in circuitu positis illusioni el derisui fuisse comme-
retur sffeclus, et illorum merilo pertinacia condem- morent, de quibus dicil Dominus : Circumdederunt
uaretur. me vitulimulii (Psal. xxi, 15). Circumdederunl enim
51. Quid deinde sibi vull quod ail: Non licel ac- eum persecutores, quaiido secundtim consilium vo-
cipere panem filiorum, el miltere calulis (Malllt. xv, luutalis suae subiit passionem. Unde el alibi ail :
26)? Utique filios dixit Israelilas, hoc est, populum Gircumdanles circumdederunl tne, el in nomine Do-
Judseorum : catulos autem populum nationum. Quid miniultus sum in eos (Psal. cxyn, 11). Ideo nielius
ergo? Diviium aut nobiliorum est accipere sacra- est viam rectam tenere, in qua facinorosi ambulare
roenla ccelestia, et non eorum qui magis ad cogni- non possunt. Cito cadunt, quia non in direclione
tionem mysterii eoeleslis pio menlis fervore conten- ambulant. Unde et illi quaudo voluerunt Jesum Do-
datil? Et si Israelita fuerit aliquis remissus et negli- roinum comprehendere, ubi respexil eos, cecide-
gens, velcontumax, qui rejiciat post se sermones runt. Propter hos igitur qui iu circuitu ambulare
Dei: Cliananspusaulem qui impigre velit acquiren- consueveruiit, angelum Dominus apposoil, qui a
dis mentem intendere sacramentis; ille poiius qui lergo insitlianles repellat inimicos. Praetendil igitur
dissimtilat, quam iste qui defert studium, prseferen- ;_}angelus Dnmini in circuitu tiroentium eum, et eos
dus est? Non utique. Et ideo diligenter oportet in- luetur atque custodil. In circuilu enim impii atnbu-
tendi quid expresserit, qui cum dixisset: Non licet lant; sicul scriptum est (Psal. xi, 9). Vide itaque
accipere panem filiortim, el miltere catulis, respon- disiantiam. Impii in circuitu amhulant: angelus au-
dente Chanansea: Qttia el caluli canum edunl de micis, lem praetendit in circuitti eorum, qui non ambulant
qum cadunl de mensa dominorumsuorum (Ibid., 27); in circuiiu; et ideo praelendil, ut ernat jusios ab in-
siuditim ejus huiniliiatcmque laudavit, quse nonsibi sidiis persequentiuni. Justi ergo spiritalcs Israelitae
profuntlum sapientise a priraordio vindicavit; quam- videntur esse qui haecloquiintur, eo quod lenlalioni-
vis de linibus Tyri et Sidonis jam csset egressa : sed bus saeculi subjacuerint, et opprobrium fuerint vici-
micas quasdam verbi salutaris quse de mensa domi - norum; hoc est, eorum qui Hierusalem patriam non
nortim suorum caderenl, crederel colligendas. Qui incolebant. Illusinni etiam fuerunt spiiiialibus ne-
enim diligenler et subtiliier Scripturae verba rima- quitiis et poteslatibus, conlra quas justis lucla esse
lur, is ad aliiludinem mysleriorum pervenire con- consuevit. Denique historia le doceat quod abducti
suevit. Unde cl btiic dicilur : Magna est ftdes tua: Judaei in Babyloniam, etsi propler peccala sua vide-
fiat tibi sicut vis (Ibid., 28); hoc est, ut aperialur bantur esse subjecti, lamen niulio melibres genlibus
tibi ostiiim verbi, et refulgeat vitse aeternaesalubre i] habebanlur. Pejores enim erant in circuitu eorum,
myslerium. qui insultabant cis, cum ipsi peccatorum gravium
908 s2- Ergo qui vicinus esl, exeat, et Chrislum essent niole curvati.
videre desideret, et in oratione clamet; sicut ista 54. Priinus ergo intellectus de captivis patribus
Chanansea exivit de finibus suis, et Christum vidit, usurpandus est, quibus insultaverunl Assyrii, illu-
el jugi voceclamavil, ut ejus misericordiam repor- dentes eis in Babylonia : quibus eliaro rex ille ne-
tarel. Credentibus itaque Cbananaeis Judaeus in op- quissimus dominabalur Nabuchodonosor. Secundus
probrio sit, quia ipse non credidit : et illudi sibi intelleclus ad altiora referendus esl, quod saevissi-
doleat, et derideri se ab iis qui in circuitu suiit, inge- mus rex diabolus est: ipse est Assyrius 909 Nabu-
niiscat. cbodonosor, qui bonis insidiari solet, ul cos in pec-
55. Et videlur prophelia bsec esse de nalionibus catum trahat per carnis illecchrara. Attende igitur
credituris; maxime cum sequentia isiud ostendanl, hiinc regem eo loco, ubi dicil Apostolus : Video le-
quia ail: Posuisli nos in simililudinem gentibus, com- gem camis memrepugnantem legi mentis mem, el capti-
^motionem capitis in populis; quia Judseoruhi delielo vum me ducenteminlege peccati (Rom. vu, 25); hoc
salus genlibus : el quae illis in figura gesta sunt, ad est, in illa lege carnalis illecebra?. Adversarius leo
cognitionem noslram profecisse, Aposlolo auctore D est, qui urgel obnoxios, justos faligat. Unde pulchre
(lCor. x, 11), cognovimus. Et vere in opprobrium posuil Aquila : Sprelionem el poinpam posuisli nos
posiii sunt genlibus; quia gentes opprobrium crucis iis, qui in circuitu nostro sunt. lta enim despicabiles
Dominicseomnibus divitiis ssecularibus prsetulerunt. sestimabanlur, qni llieatriim facli sunt huic niundo,
Qui autem crucem illam putavit opprobrium, et quasi et angelis el hominibus; quia etsi iri Testamento
opprobrium refugit, is vere in diuturno mansit op- non peccent Dei, nec carnis illecebris reueclantiir a
probrio. Tainen quia non secundum carnem Israe- Domino; tamen quasi in pompa qtiadam circumferri
litae videntur, qni poluerunl dicere : Quia inique non videnlur et despici: quandoquidero peccalores hu-
egiinus in Testamento Domini (Infra, vers. 19): nec mililali justorum insuliare consueverint; ut oppro-
aliis atque omnibus mss. habetur. Alludit aulem ad cnm esedem edit. in mareine exhihent, ttroi S. Dnclo-
locum III Reg. xxn, 28, unde lamen verba illa sustu- ris a«lniii cnnsuetudo. Is enim manifcsie hic alludit
lit lib. De Nabuthe, cap. iillimo, nunr. 72, qtiero con- ad illml Maiih. xi, 12, et violenti rapiunl itlud; ubi
sule. Qupd.vero pro colentibus, ut legitur in cunetis numqiiam non legit, cogenles, pro vjolenli.
Jriss. acvet. edit, in texlu, restiluit cogentibus_ id * Mss. aliqiibl, se.da colentibusdiripl.
 141$ SAISGTIJvMBROSH 1110
briurii diicaiit cftieehi Doiliirii Salvaforis, iiurriilita- A mep Isaac ( G'e'ti.xxi, 16 ):. Ei Apostolus ait : tia-
teniqiie justPfuiri'. Deiiiqfle qtiasi iri quadaiii pbriipa que, fiatfes, rioriSuriiiis dricillmfilii, sed libefm ( Ga-
tlleatri cbiistitutus ApPstblris dicit: Pidceo liiilit ih tat. iv, 51): HseCest efgo soltilio; quia quod ignbfa-
irijiiiiis; ih riecesMulibuk, iri'perseculiohibhs, ih ah- bat Judaeus, fides genliuin soluil, infusa a PaulOdoc-
gusiiis (IICoK xii, 10)".Inislis placetsibi; qui oniriia lofe ihentibus riatioriuro: Ideb ergo illbriini gesla
quae muridi suttt', deiriihenturo ptitai; ut Christum nObis iii jiarabola surit.
lucfifacial, 'sPluiriper vitiitii et moriem feqoireiis : 57. Sed et DOriiiriusdixit: Facltis siim illis ih parri-
crii vivere Ghrisfus est, et nibri lucftini-; tit irivenia- bblam: advefSuih 'ihe exercebdhfur 'qui sedebdni in
tur itt Giifistb: pbrta (Psal. Lxvui, 12 et 15 ). Ih paraboiani aiiteiil
35. ( Vers. 15;) Adjiciurit adhuc isti Isfaelitae di- faeitis; qnia diCilis; inqtiil ': Medice, ctira "ie ipsiiih
cerites : Posuisti rios iri piiraboiuhi gerilibus-, cbmriid- ( Luc. iv, 25). In parabolam facltis est; quia seden-
iibriem capilis ihpoputis: a Qulbus gehlibus posuisti; tes in pbf ta iiVcrepabai; iii exitu ehini ribn Plibsi;
tiisi cfediluf is ? Ea ehim 'quai aeeidefunt Jtidaeis •,iti sed exerciti esse debehius. ldeoqtie scripltim est:
siniilitudiiieri) ligufae faciasu'nt';ut'fieret riobis typus Videte; iie fidl fti'ga Vestraliijeirie;velsabbaio ( Mattlr.
evfigura excidititii Jtidaeofuiii; aiqiieex illa similitu- xxiv, 20 );.hbc est, riori iri dito, sed iii negoiib. Er-
diiie per pafabolahi, soiutioiieiii praesenlibus requi- B go jiigri sedebaril Judaei *,qiiia sfare nori putfefaiit _
raiiiiis; qu'6exehipla eofiim cavefe pbssiriitis. Deiride qui vefae Hierusalerii atria nesciebant; si ehini sClvis-
qtiia Judiiicaeres oniries qtiasi pafabolae stiiit; lioc seiil illarii Hieriisaieni, fequisivissetit. Isli ergo fati-
est; quasi figufaeegeiites sortiiione. DeniqueOohViiitis gali in porfa sedebaril. Nec solun) dixit, sedebaiil;
Jlidaiis iii parabolaloquebaluf; ut impefili tion in- sed eliam Pderahl Doiriinumin priftis redargiiehiem.
lelligererii; ihtellrgefent sapientes; iit ihielligebarit Ih jVoriaehirn efat; qui SiibilufuSerat siii cbrporis
Ajibstoli1,"elili qtio b ihtivebanltir, itiierrogabanl Do- passiorierh, per qtiani inigrarel e terris ; redirei ad
iniiitim : Judaei.iiuiem riec inlelligebantj iiec iteiiim cceliliri. Iri pofla Crat euro diceret : Ambulate dum
discbrfi riori iifteilecta Ciipiebaht. Ihcerhliabeiis (Joan. xii, 55 ). Qirid est crgb : Fdctus
'156. Qtiid sit parabPia; aecipe. Abialidin igifui diios siim riM iri paraboiam (Psai. LXVIII;12); nisi qtiia
fiiibs 1ia'btiW:tiriuthd'e hncilla; el tihtithUe iiireia (Ga- firiibLegis fist Chrislus, et mors ejus solvit aenigma-
lat.iv, 22). Nbn irileiligebal IioCJudaeus riisi seciin- ta pfoplietaf ilfti; eaqtib quse aiiie Judaeis erarit inco-
durij litierahi. Neseiebat qitis de filiis dtibbus aebipe- giiita, Ciiiii proplietarehtur ; postea mahifestaia- sunt
rei hseredilaferii paifis; qtiia ad cariialia pfbpeiide- Doiriihicai passionis effeciii? Facttis est illis iri para-
bat. Egebal pafabola sblutibhe. Venit jgehiiuiri D'o- bolaih; quia quasi Vileih se pricbuil, ingereris se il-
elof, Ct udes.riatiOnurii, el inlellexit qriod duse illie C lis, riec refugiens eoruro sediiiones, et perduceris
muliefcs duo siril Testariierita : UriUnia iilbrile Siiia', eos ad lempus beneplaciti sibi; ut moreretur pro
quod in servitutem generavit p6)iiiluni Judsaoritrii; oihhibtis liomiriibus, quo iliius sanguine geriuS lioiiii-
quodeslAgar {Ibid.,^i). Et ideo Sina ; ijribd per niiiii iiiundarelur.
iiiierpfetaiiPnem meiisurain ejiis sigriificat : iiieiisii- 58. Similiterin parabola seriptum esl: Nonaliiga-
ra atilero Legis Cst, superabundaiis autetti gratia est, bis os boviirituranti ( Deul. xxv, 4 ). Solvit liaiic pa -
Sina quPque hierces diciiiif, el cbrivenil iiopulo Jti- rabolant Apbstolus diceiis: Nuthquid de bobiis cura
dafibftiro,quijusiilicari se rriercede bperUn); quan) fi- 'esiIfeo ? Ah propter rios utique dicii ? Nam propter
dei graiia inaluefurit. Ergo ijiiae sub Lege ierat Hie- rioi Scripta sriht. Quis esl qui arul, iiisi qtii in ipe
rusalerii, Cum filiis suis serviebat: quae auteiii sur- arat (l Cor. tx, 9 et 10) ? ut in judicio Domini me-
sum est Ilierusalem; libera est. Et ideb Sara, qiiae lat? El ideo quasi bohi agrieoise; ubi prbpler sperri c
pf incipalis dicitiir, libbrtaiehi habel; quod priiiceps iiiarata ftiefil terrh nostra continentia cofpofali:
siii sit; qtii jtistus atque integer est; Ex duobus igiiur nori carnalia, sed spifitalia semirieriius : quouiam
910 Testamentis dtio populi: imus Jtidae-orum; decafnalibus CPfruptela cclligitur, de spiritalibus,
alitis rialiOiiUni,qui iri Cbristo cfedidit. Ille Jiidseo- vita aeterria acquirilur. Typus itaqiie et figura nobis
runi; qui hoii credidilj servit: ipse est secuhdum ©siiit gesta liiajofum. Tyjitis lex scripla ii) cordibti3
Carnehi liaius ; qiiia securtduhi cariiem iiiierpretatus nOstris, tit nPbis iri ea qusedain futuroruro ligufa,
est Seriplurairi diviriani; et seeuiidUiriliilefaril; noii iibii veritas sil. Lex ergo qtiasi iigiira sil nbbis:
secitiiduriispifitum. Qtii atileni cle libera ; halus est Evangelium quasi lumen el signaculum verita-
per repfoiiiissibiiem ; iioc est, cui reprbmissio ex fi- iis.
de, i|ise esi Ecelesiae ttlius; leneiis gfaiiae liberlatem 59'. Iri parabola efgo DohiiriUsbstendit se Judseis:
propter qiierii Ecclesia dicit: Expetle anciliam ; et fi- d sed noii inlellexeruht pafabolara ; quia niedicum
litim ejtis; riqh eniih hrnres eril filius uricillmciim fiiio rton receperritit, qtii ciirarel ariiraas 9U laborani

a Mss. aliqupl. etyet. edit,, Quibus gentibus
positi,
?
nisiJcrediiiiris Rom.; Quibus geniibus posili suril m
pdrabplqin, etcl Pliiffis inss. nobiscurii faciuhi.
''* IIoc esi; aiixii atqiie dubii eraiil.
c lnaratdyii elt, ardid, Nairi aiioqhi ssejie suiiiituk
pro, non araia. Hbfat. Epbd. 16:
Hedditubi Cererem tellus inarata quot annis,
Et impiitfliSfloret iisque vihea.
Terra vero ribstfa, idem esl alque nos ipsi'. S'ed plana'
est illa melaphora.
d Iia edit, ontiies, ac riiss. Vict. et Cblfl, Alii
1117 IN PSALMUMktiii ENkRlRATlO. 1118
tiuni, etoniiii ffigritudiiicet iiiaeqtiarnaie iiicbirifrio-"} A vopVcdleitur GVSace; e"liileo Synagl6|'a v'6^ qiVasl
dilaiis absblveret. Facltis est elia"mIta parabblairi; masculo copiilala est, seil Legi cbf!pbfali; iioh sjjiri-
quia earneni suscepit 1, quairi crueifixeriint Judael; fali ; Tioc est; rilul tegis Judaicb; CiijtisviiiCiiiis1111—
non intelligenles parabolarii spiiitalem. Eo usque gata est; legitimi riescieris sacramenta conjiigii. Si
erilm iion iiitellexerunt, ut Cuin auctofem vitae cfti- auteni 9XJ2 m'6'rl'u'afuefltLex, libc 'est; Legis iiitef-
cifigerent; et siispensarii ih Crtice cefnefent carrierii pretatib cbrpbraiis; iuric piebs, qtiasi nioftuo coti-
Domini sMutarerh; Vhoverent caput. Nam si intel- jiige p'ribre; legitinie iitibet secuhdb vifb, qiii ex
lcxisseni; uliqiie tiPh iiisultasserit, sed ingeiriuissfeht. nibrfuis resurrexit. Est etiarii capiit * mulifefi"siiuj"iis
Et lamen ipsa eomtiiotiocapiiis illis iri siniilitudiiieiri EvangeriMi. tUride quidarri hiysiice iiitefpretali,
cessit; ut ribii hbc sigiiificaret quod illi seritiebarit, nibHificato fitii Judaico , lariiquath Mtfi deifuhcti
sed quod mysteria declarabant. Illi eriini seeiindurii Evangeiib nitilTefero'ieairirtubere ex LWgevoiuefurii;
vuigi iisum itisullaiiies Doiriiiio ttibvbbani captil qtiia Lei arihuiiiiaverii Evaiigeliurii. ide'6 priof Lei
suuhi; sicut qtii jtislis irisuMrc desldefaiit, si fdfie vif; posfea seCnridiviri niiplise, lioc bst; Ev.ihgeiii
eos viderint in hocsaeculo fatigari, roovent capiit. saerarheiitasiint. DuberiiitilDjuasiconjrigia; diibsiirit
60. Quae conimotio capitls geiriitiuiri iriielieciuin Teslamerila. Uritfriirjbrijii^iuiiivefiis est Tesialiien-
habet. Repfehensibiles etiiiri videnfuf seCuriduriiB 3 ttiiii, q'tiP'dnibrte viH pf ibris sblutum eVt'. Et ideo
Seripturae atietbrilaterii; qtii mbVeni cujmt; ciim di- niulier illa bui Lex riioriua est, riecte 5i) securidurii
cat et Mauhaeus: Qtti irahsibant blusplieihabdhi Db- cbrijugitini cbiiveiiii, bbc est; Tesfahieiifuin libvritri.
tnirinm Jethin thoveiileSc'dpilacsiia(Malih. xivii, 59). Sic duobus fratribus una conjungitur, cui superiora
Et Marcos : Qiii prmteiibaht (Mdfc. xv; 29). Tfalis- . p'ec'c'atanVbriuiiiiif;meiibfa pbstea Siicraroeritareno-
etroies aoiein quodfeprelierisibiles sesiinieiiliir; docet; vanlrif. ffbe iibbi§ A^bitollil'eviuenlef exp'bsuit di-
hie ijise Prbjihera; qui dieil tie viriea saljaofli ': Et: cens: QubniUm ijiiie siib viro eft ihiiiier, viveiite vir'6-,
vindehiiaiil earii othnes ifhnsehhies viUm(Psat. Lxkik; ligdla esl liigi; lioc es't, viri sui legi, iit ei debeat
15). Deniqtie et qoi sequiluf versiis, hbc sigiiat: caslitaleui: 'S'i aufeih mottuus fuerii vif, soluta est a
Devasraiiit€am dpei "de'silva, ei singularis f&riis de- lege viri; Id est, iit ciii vetit, iiubat, diiriiriibdo irior-
pdsius est eaiii (tbid.; 14). Et iri pPsterioribus ait: l'ii'6virb, iiribat; qiiia «itioVifb, inquii, adtiilera vb-
Ei riondixeriiiii 'trahieiihtes Viani: BeriediciioDohtihii cabilhr, sijuricia fueril dlteri viro : si auiem mqftuus
super vos (Psiit. cxxvili, 8); eb qriod qui iransii, eit fueiil vir ejiis, Uberaia 'est u iege vifi, iia tit noh sii
noti sfat iri atriis Doriiirii,hbridat beriediciioriferiV. Itai aduliera, si ftietil cuhi alio viro (Roih. vn, 2 et 5). Hbc
ergo Judaei riiovebanl capui siipef Dbmiiiurii Jesutii, sacratiienturii etiaiii ad Clirlsturii el Eeeiesiarii perti-
ut prseterirenl; qiii fifmum Sdliduhiquefideivesiigiuni - riere, etiam alibi deriibnslrayit qhia magniim esi
habere non poiefaril. Mbvebaiit aitleni captii suurii; sacrahikriium(Eplies; v, 52). Hib quoqiie nbn pfae-
qtibrurocaput Chfisitisesse debbefa), "quertiiioii debiiit teriiilsitdiCens : ttdqtie; fiatris riiei, etvbs tiiqriifi-
dimovere et delurliare pefrldia Judsebfum'. S!ed quiai caii esiis Le^gtper c{6ij)u's'CliriWi;uis\tiVafleri'us,qui
nori passi siint riVembfase esse Chrisfi; ideo caput; ~ex'mofitiis fesi&rexii {HJbiA'. vii, 4)'. QubriiPdo riibf-
ebrtini nPii fUit Clifislus'. Nbn efal etiarii Lex captit lilicatus esLegi, nisi ut libl Legis liriiiira hibriatur,
ebruiii; qtiia ex.sp'oliabariiuret Lege "apopiilb naiio- curti accedis ad sacrarrieriia coeibstia ? Nee ehirii ali-
nuro.NPii friil biscapiit vefburii Dei; qtiia aniisefaiit; lef debes acCedefe ad £van|elibni; iii&i sbiutiisiri-
prophetas, et apbsiblds nbh liabebaril. Iloc de fepfe- terprelaiibiiis cbfpofaiis iiripedimeiitls. Alibquiii
heiisibili cPirimbtiorie capitis dicluiii sit. Est iahieri et, adulferiiirii est, vfefisfaisa hiiscere: pudiciiia atireiii
laudabilis capifis Coriimbtib: rejifehfirisibilis JiidaJIs; spiriialis; si aiiinia tuk exuia ohinibus iiiipedifrieiilis
latidabilis pbpulo naiioritiiri: Qiiid est eriira cajiiit; devise 'cogbitioiiis; siiie fiiga aCcedat ad febi vefBiini'.
iiisi in qiio setisus siirit? Ociili 'enini ^apienlisiri ca- Efgb siciit Ebeiesise caphi 'Clifistus, iiii ei Syiiagogai •
pite ejiis ; qtios rtibvfefibpoftet oculos, iu est; iiieri- "caputLes ; libc est; iis qui sub Lege 'siinl, propter
tis luae seiisiis, rie nlirjuo torpbre pigrbscarit. MoVe. quos apostolus fecit s'e fesseisiifiLe^e, cum sitb lege
efgo pruderitiam tiiairi; riibve sajiieriiiairi', fnbveed* iibii essel; utea qiii siib Legeiiiiii, iiicfiiacbret. Et
gitaiibneS iuas eoelesiiurii cbilatibhe Serriibriuin; et; iferuriidbblof geiiiiurn facius est; ijiinsi fesselipsesiiie
pfbplieiieofuiri dispulaiibrifi vefbbruni ; ita iit ribhi Lege; iiteosqui eraiil siiie Lege, abqiiifefel Cliristb'.
pecces in Testameritb Dei; sed fldbs fifina sit. Siint Pulchfe atiteiii ait qu'od sinb Lege liei ribri iesset, et
etiiro hseretiCiqtii moveiit seriisus stfos, tit pferiidianii in Lege Chrisii permbneret (lCor., ik, 21).
taiiieii, noii fidehi exeiterit; 62: tex auteni Syriagbgsecapiit riori a principio ;
6l'. S'edj*ani expftessiiis die ipsa Cafiilis cbhimb- qiiia Gliiisihs erat fca_iiitvfetefi:s
Syriagogse, qiiam
tione qriae iri sitiiililudinem p'o_Jiilifest pbsita, di- Moyses funda*it et cbndidit. Deriiijiie aiidi diceuieni
ceudum est.Qtiis est caput pbpuioruni, nisi Ciirislus? qriia vefbo Domiiii ftindaia est. Fide, inrjiiit, Mbyses
Caput enim roulieris vir, caput viri Christus. Sed et grandis faclus negavit se esse PliaraPnis regis riepo-
Lex capul ihtelligibilis rouiiefis. Deriiqhe stib Lege tetn. Maltiit enirii ajfiictiscbmpati, ffiatn iehiporalibiik
lariiquam sub viro est popiirus Judaeoriim ; qiiia. Lex delectari : mqjqresqticdivitias mstimavit el ptmfulit
vero qtiiiiqtie, sed nbn injell'sx'e'friht'qitia 'euiaret ahi- ft MUierih hhfus, riimiruni hbc 8st
elc. intelligibilis;
mas, pJebis Judaicse, ut supra exponiiuf,
 1119 SANCTI AMBROSII 4120
thesauris /Egypti, improperium Christi. Aspicieball Lsuper Cherubim,'movealurterra (Psn/.xcvm, 1). Quod
enim mercedem repromissionumDe.i (Hebr. xi, 24 el ptilcbre Aquila inteipretatus est , ut t K>.Klayp.ct
seq.), quscesl resurreclionisgratia. Sed ubi pfopter dicercl ; hoc est , Iransiniilalionem , quae est
perfidiam Judscoruni morinum est inlidelibus Dei de loco ad locum , de Judaea ad populos naiio-
Verbum, el excidit pectoribus Judacorum ; legis spi- num. Quod ex ea Icctione qtue in Evangelio est, li-
ritalis inleliectus occubuit, et nupsil Synagoga ri- quido poleril manifesiari, queniadmoduin Lex mota
lui corporali, observationique perfidiae. Sed non fuit sit, dicente Scriplura : Sttper calhedram Moysis se-
illa sobrietas spiriialiuin nuptiarum , sed adulte- dertint scribmel pharismi. Omnia ergo qum dicunl vo-
rium castilalis. Ideo Synagoga libera esse non potuit, bis, servaieet facite : secundttmopera eorum nolile fa-
qiise male 913 nupserat, et non crediderat resur- cere; qum enhn dicunt, non faciunt. Alliganl autetn
reciionem Chrisii fuluram. Unde hene ei nupsii Ec- onera gravia , et imponunl super liiimeros hominum;
clesia, cui secunduro sacraro dispensationem secun- ipsi autem digilo suo noltinl ea tnovere.Omniatmlemfa-
dum carnem morluus est Ctiristus ; ut illa Judaea ciunl, ut videaniur ab hominibus (Malth. xxin, 2 et
aninia quae ante fneral ligata peccato, per rooriem seq.).
Christi absolveretnr vinculo delictorum. Non nubit 65. Quidest, sederunl Scribm; nisi quia littera
ergp mulier alteri viro, nisi mnrtuus fuerif vir'. Bscrihitur? unde ct ypv.p.p.«.riLsGrsece dicuutur
suus ; hoc est, nisi a yinculo legitimi amoris fuerit scribae, litierse 914 sequenies iiiterprelaiionera,
absoluta. Si autera mortuus vir ejus fueril, liberata non spiriiusintelletuiiii; litiera autem occidil. Lit-
est. teram ergo occideniem sequenies, et ipsa appella-
65. Sane tenebalur ex Lege, ut fratri proprii con- tioneresonanies scribae : pliarissei autem sunl, hoc
jugis copularetnr; si semen nnlltnn maritus ei reli- est, quia verilatis unilatedivisi stint; phares enim
quissft (Deul. xxv, 55). Quod vinculum roagis ne- inlerpretntur divisio. Diviilunt autem pharisaei hoc
ctebat imerpreiatio litterse, quam gratia spiritalis. genere veiba Legis, ut resonenl, et in ipsa mediten-
Detiique habebai in voluntate fraier defuncli, ut si lur: spiritalis aulein mysteria Legis et sacramenla
uollet, non acciperet fratris uxorein ad semen de- non videant. Nam si Lex spiritalis est, utique |irae-
fiincii resusciiandtim. Unde calciamentuni snum sol- cepta Legis sunl spiriialia, et opera ejns spiritalia
vere jubeb;ilur, ut esset a nexii copulaecjus exutus, sunt. Docentes ergo quse Moyses scripsit , onera
quam a sui gratia oslendissel alienaro. Sic enim gravia ligant corporalilnis Legis (grnvia sunt enim
scriplum esl, quiasolvebat vircalciamentum siium, quae coulraria jugo Clirisii suni) et per doctriiiani
et dabat proximo suo a dicens : IIoc erit in testiinp- suam deviam gravia onera impontint auribus audien-
nium iu Lsrael. El dicebat propinquus : Accipe, ct G tium, qtue ipsi ne lanium quiiiem volunt movere, ut
acqiiire libi tu. El solvebat calciamenlum stium. Di- a corporalibus Legis ad spirilalia Scripturae verba
cebant etiam astantes : Det tibi Doniinusuxorem, qum coinmoveant. Sicenim inielligendum est, quia digiio
inlral domum luam, sicut Rachel el sicul Lia, qum suo nolunt movere illa ; hoc est, nec exiguo pnncto
mdificaveriiniutrmqtiedomnm Israel, et feceninl vir- atque moroeiiio iransferuiii se ad intelligeniiam
tutemin Ephrala (Rtilh. iv, 7, 8, 11). Sed hoc ex spiritalem. Hinc est et illnd, quod scripiuui est:
lillerae inlerprelaiione Judaeuro ligabal. Ca-terum fi- Qttod si in digito Dei ego ej>ciodmntonia(I.uc. xi, 20).
gura erat, quod Christus veniurus esset in terras, Quid sit digilus, inlerpretatur ipsa Scripuna, quae
qui semen defuncti populi resuscitaret. Merito fra- dicil in alio libro Evangelii : Quod si ili Spiritu Dei
iris ; quia dictum est : Narrubo nomen tuum frairi- ego ejicio dmmonia(Matlh. xn, 28). Digitus ergo Dei,
bus meis (Psul. xxi, 25) ; el : Quorum patres, el ex Spiriius Dei est; Deus cniin Spirilus est., et niliil
quibus Christussecundumcarnem (Rom. ix, 5). Vel habet in sua substantia corporale, sed lutus esl
quia Evangelium defunclse Legis reparalionein ope- Spiritus. In Spiritu ergo Dei ejicil dsenionium , qui
raretur in posieris; ul seroenquod Lex non relique- in digito Dei ejicit. Unde et sanctus David ait:
rat, Evangelii lenor resuscitaret. Quoniam vidcbo cmios luos, opera digitorum tuorum
64. Non mirum ergo si caput suum prava inter- D (Psal. VIII,4); hoc est, Spirilus tui opera sunt cceli,
pretalione moverunl; ut ipsi a se deturbarent sa- sicnt et scrijituin esl: Verbo Domini cmlifirmati sunl,
pieiitiam, suaesalutis auctorem : aut cerle movendo et spiriiu oris ejusomnisvirlus eorum (Psal. XXXII,6_l.
caput siium, causa ficret commotionis capitis non 66. Ul ergo concludamus dispulaiionem , scribac
paucis; sed populis. Commolio hrcc capitis facla et pharisaei nibil ad interiorem hominem referunl,
est : quandoquidem in omiiein tcrram exivit sonus qui ul ipse ad imaginem Dei et similitudinem faclus
eorum; ut fieret omnis terra Doroini, el regnum Do- esl; ila in iis qua*.cogilat et quae meditatur , debet
riiini essetin nationibus. Unde ct in posteiioribus di- magis quse spiritalia sunl, quam quae carnalia cogi-
cil: Dominus.regnavit, irascanlur populi: qui sedei tare. Totum ergo ad illiim exteriorem, ad illum ter-
a Roni. edit.sola, et dicebat : Accipe, et acquire tv sannilem; utcorrupiehabent mss. longjssime ablior-
tibi prqpinquilalem meam ; el hoc eril in testhnonhtm reat. Conjiceremos libentius scripium fuisse, v.zauliis
in Israel. Et sotvebal, etc. vel polius, cdloiauiv : praeci|iue cnm At|uila
y.ivricrii),
b Vix.addiicimur ut credamus k\uhrfp.%'genuinuir i verbo eidem vnci rognatti in ipso hujus psalini liluio
esse; luni qpod Jegatur in LX.X, «vijutv, v.et?a\xts£ii usiis fuerit, ubi No.bilin tesie, ila ^legehatuiv. Srk
tetc-7,a,oi.<
; liiiii tjubd ea vox ab dlesa emkin -, et ate $5.oi'>l7Srb y£up« «UTQV 'ASi_if).£XietCi
ek ffjoAtruwov
 1121 m PSALMUM XLIII. ENARRATIO. im
renum hominem referre contendunt: et ideo oninia. A quoque possumus dicere, quando pluraliter
dicla, ad
eoruin opera talia sunt, ut videanlur ab liorainibus ; sanctos : qtiando singulariter, ad Dominum noslrum
nou ut placeant Palri, qui in abscondito yidet. Ti- Jesum Chrisiuni referri; qtiia aestimari
potest el pro
mein enim sua opera revelare. pluribus in Propheta locutus, et ipse pro se. Et ideo
67. Haecestergo commotio capiiis quae facta est dixerit: Verecundiamea contra me est;
quae dicilur
inpopulis; vel, sicut Aquila et Symniachus dixe- hrpon»; hrponn aulera est, quando verecundiam
runt, in geniibus; omnes enini gentes moverunl ca- vult quis incutere alicui, ut inflectat proposilum
jiut suum , ul Legem spiritaliier interprelarentur. sutim, sicutest: Descendal nunc de cruce, el credi-
Netno secundtiin litterain Legis se putet esse salvan- mus ei: confidii in Deo, liberel nunc eum
(Matth.
dum ; quia littera Legis maledictum habet : spiritus xxvn, 42eJ43). Pulchre autero ait : Tota die ;
quia
benediciioiiera affert. Nemo ex operihus Legis jusii- Incarnatio Doroini nostri Jesu Christi lucem altulit
fieari |iotesl; qttia sub roaledicto sunt oranes, qui mundo. Diesitaijue Incariialionis est, de
quo idem
sub liitera snnt. Fugiant ergo omnes nialedktura dicit Doniinus: Ambitlaie dum lucem habetis
(Jban.
Lcgis , el confiigiant ad benedictionis gratiam ; ut xu, 55.) ; el : Abruham diem meum vidit (Joan. vm,
benediiiionem babeant in coelestibus, in Chrisio 56). Eigo hsec verecundia habet in se confusionem.
Jesu, qui roortuus esl pro nobis , ul fides transiret ]8 Unde et Symmachus : Tota die, inquit, confusio mea
ad gentes : qui etsi vir fuii ante Synagogse, nee ip- conlra me esl. Quae aulem confusio Christi , nisi
sam deseruit, el nos redemit; illam eniro non dese- crux ; quod nudus pependit in ea ? Et bene, lota die;
ruit, ut reliquiae salvae fierent : nos redeiuit eli- quiaex quoaffixus est cruci, usque in horam noiiam
geudo populos lialionuin. Ilsec ergo eleclio geiitiiim tenebne factaesunl : el post horam nonam lux re-
salus Jiidseis; reliquise enim non per opera sua, fulsit usque in vesperuin. a Hic dies ex liihns
pri-
915 seu" Per eleclinneni graliae salva? faclaesunt. nius. Polesl tamen et cliorus sanctortini pluraliter de
Gsaiia esi ergo Clirisli quae ei nos redemii, el reli- se, el singulariter loqui; chorus euiin qtiasi singula-
quias vivificavit. Coinniotio autem capilis facta esl in rem persouam habet, sed numerus plurimoruui esl;
genlihiis : sed ex hae commotiune non mudiocris sicul illud est : Populus hic labiis me honorat; cor
niutationis gr.uiani Jtidsei perlulerunl, quoruni reli- auiem eorum longe esl a me (Esai. xxix, 13).
quie salvae factae siint. 68. Qu:c auiem est conftiMo, quae operuit Domi-
(8. (Vers. 16) Sequitur : Tola die verecundia mea lmm Jesum, cum confusionem peccata facianl; ipsa
conlra me esl: et confusio vullus mei operuit me. Quid sunl enim qurc operiimt peccatorem : hic aiuem
eslijuod inlerduni ex persona uiiiiis, inlerdiiro ex peccalutn non fecerit? Sed quemadmodum est con-
persmia pluiimoium psalmus hic dicitur? Namqne (1 fusio adducens peccaiiim, ita esi 916 confusio quae
a piimipio a plurilius coepit, ut esl: Deus aurtbus peccaiuin abolet; ut confusio crueis Domini nosiri
nosiris atidivimiis, et ca>lera quae sequunlur (Supra, JesuGhrisii, perqitam peccala roundaiitur. Esleiiam
vers, Qetseq.). Deindeait:Tw, esipse Rexmeus,etDens oninis confusio bona, qtiam proChrisli noroiue su-
metis. Iteriiin : In teinimicos nostros venlilabhttus. Et beas, el admoduiii gloriosa; si verbi gratia iu per-
pnslea : Non eniminarcu meosperabo ; et: In Deolau- secutione lex sit, ut verbereiur Christiuiius, ul di-
dabhnur lota die :et: Toladieverecundia mea contra me gnilaiem aniiitai, ut careal b piiv.legio, ut in vin-
est. Quid sibi vult ista mutatio, quae frequenler in psal- cula ducalur. Oaec uiique coufusio elsi
privilegium
mis repetilur ; sicut et iu centesimo ociavo psalmo non hiibei, habet gloriam piaeconfessionis. Est au-
ail: Deuslaudein,meainnelacueris;quiaos peccaloris et tem el Chrisli confusio, sicut ipse ait : Qui me con-
os dolosi siiper tne apertum est (Psat. cvm, 2). IIoc fusus fuerit coram hominibus, confundam el
ego eum
de uno, sequiiur de pluribus ? Locuti sunt adverstim coram Pulre meo, qui iii cmlis esl (Matth.
x, 35).
me lingua dotosa.... et posueru.nlodinm pro dileclione Bonn ergo confusio. Plerisque tamen Iitijiismodi con-
mea (Ibid., 3 et 5). Deinde de uno : Consiitne super fusio Cliristi amara est; lioc est, non credeniibus:
emn peccatorem(Ibid., 6). Quod videturin cenlesimo jucunda credeiuihiis.
octavo psalmo aliud ad populum Judscoruni referri, I ) 69. (Vers. l"3.)SiveergoveIisconfusionem Christi
aiiud ad Judam proditorem. Quando pluraliter dicla, intellige in crucem ejus, qure Judaeis videbatur esse
ad populuro : quando singulariter , ad Jiidam. flic confusio, qui insultabant ei; quasi erubesceret
a Hic sequilnr B. Ambrosius eorum opinionem, qui consensus. Quin immo eamdem sententiam
ipsemet
morlis Clnisti Dniuini tridiium ita explicabant, ut di- Auilirosius docere videtnr epist. ad episc. JSmiliae
cerent eju< prunani itoctcin fuisse lenebras illas quae scribens, intra quodtridaum, inquit, etpassus esl, el
Doniiuo evspir.u te totuiu orhero operueruiii: pri- quievt. et resitrrexil.
roiiin vi'i'o diem, spatium illud lucis , t|iiod inler b Privilegium (ut Iradit Briss. de Verb.
easdem lenebras ac noctein tequeiuera iniercessit. lib. xiv) jus singulare esl , et in cerlm personm, signif.
vel
Vermnlaineii jure inerito lianc opinionem reputliat causm graiiam el ftivoremconcessum. Chrisiiaui autem
Augu-liiius de Consetisu Evang, iih. m, cap. 24, usque adeo quonilaiu iiii[ieraiorum ediciis privilegiis
nimi. 6 J, ulii sicui et Quwsl. Erung. 1. i. q. 7, docet suis spoliati sunt, ut infiimes declatati, reip. fori ac
iu meiiicratis tribus iliebus jiariem pro loio sutiien- roiliianili jure privaii, aique adco ad necem cujnslibet
dani esse; in qti<>eum inlerpreies vnlgo secuii gladio nefaria prtisciii tinne nddicii fiierinl. Adi Ba-
siiiil. Vide eiiam D. Thomam part. iu, quaest. 51, «rt. roniuiu ad an. Chrisli 303, 504 et 362.
i, el alios seholasticos quuruui hac in resiimrous est
 iUo SANCTI AMBRGSil 1124
Chrisius in eo opere, in quo publicam operabauii' j\. magis probenlur tentationibus eruditi. Quis esl au-
salnlem : sive eliam hanc confusionem, quae ingeri lem lam forlis , ut nequaquam in tentalionc movea-
videbatur, q voceexprobrqntis eloblequenlis : a facie lur; nisi Dominus adjutor ei assistat? Denique con-
inhnici elpersequentis. Erubescebal enim sic lapsum lurbatus est et ipse propheta David: quia dixit in
' esse
eleelujn populum suum , et eonfundebaiur- in sua abundantia : Non movcborin cetemum(Ps. xxix,
eos apud Palrem, quorum finis advenerat; prses.ens 7). Aul quis est ille quem locus affliclaiionis, et ter-
enim erat Filio Pater, a quo numquam potest Filius rae corruptela non moveal; cum divina sentenlia
separari. Et ideo Paler audiebal dicentem Judseis : neminem exceperit, qui sit ab exercitio et a faiiga-
.Eccerelinquetur vobis.domus vestra deserta (Matth. tione terrse hujus immujiis, cui diclura est: Muledicta
xxtii, 38). lerrain omnibus operibus t«is.v sphtas, inqui.l, el tri-
70.. Sunt aulemqui eliamin eonfusione sua glo- buios germinabit (Gen. m, 7, 18). Denique ipse Pau-
riantur • sicut illi de quibus dicit Aposlolus : Quia Jus Dominicaevas electionis, a maledictione veleris
glbria eor,umin confusioneipsorum (Philip. m, i$); sejiienlisc absolutus Domini;JEesupassione , tanien
guibus contraria est gloria Ghrisli, qui crueem caplivum se duci in legem peccali veiiemeiifissi.me
suscepit, nec confusionem refugit. Quam n°s deplorav.it, nec quemquam nisi Cf)rislum.a quo libe-
quoque mmime timere debemus , nec fonnidine ]3 raretur iiivenit: cura eum lex sui corporis et umbra
aut faslidio declinare ; ne pecealum supra nos ad- mortis urgeret.
duc.i.t, qpaepolesl adducere graliam viise. Est enim 72. Diximus sensum rsedexpressiusquilo.eus sit
et, confusioiiis gloria, ul si in multos gentiles incidas, afflictalionis, considerare nos. convenit. Uirum hic
vfil philosophos, et illi tibi objiciant crucem Chrisli, mundus , qui in maligno posiius est: an vero, caro
et yerbo respondere non possis, nec salutajia quis- nostra, in qua anima noslra huroiliaiur, dum in is-
quam audiat verba referentem, est confusio ; sed a tius carnis descendit socifilatera : an adversa qui-
voce exprobrqnlis el obloquenlis: a facie vtimici et busexercemur in hoc corpore consiituii, in quo in-
persequentis. Et ideo noli respondere insipienli ad gemiscimus grayati; quod nolumus spoliari, sed sti-
rnsipjentiam ejus : esto sicul homo mtitus et tacens, pervestiri V,Graviseuim laborest duro exspectamus,
et quasi npn audiens verba insultaniiuni et obloquen- ut absorbealur ihorlale lioc a vila, quo, nos exspo-
lium; non quo respondere nequeas, sed quo re- liare debemus; roinore enim labore exspoliatur,
spondere non debeas. Omni enim rei tempus : lempus quam absorb.etur. Et vide neea. diversitas sit;cxspo-
tacendi, et tempus loquendi. Tacendum esl, quando Ijantis.se, et exspectantis utabs.ojibeauir a vita. Ex-
paralum non invenis audilorem: loquendnm est, spoliat gratia, abs.orbet poeniteutia: exspolial subli-
qtiando Dominus. linguam eruditionis iiidtilget; ut Q miias menlis, absorbet dijjgfio.iia. Quon.iodo autem
scimo tuns operetur in affeciibus audieniium. Quo- dnbites quod aliljctationis hjc locussit, qua.iido.corr
modo autem le audiat, qui ideo ti.bi obloquiiur, eo p.us.est morlis, in, quo,operit nos etiaiji urobra, mor-
quod salubrfim tuum nolit audire sermonem ? Aut tis,?:Et ideo.ad lu.cern.amiljaro semp.er d.ebepius in»
qii.omodotibi acquiescat, qui persecuior. est, et veiit lendere, quae es.t verbunj, Dei,; ut s.ei.aniusqueniad-
tesibi vindicare?-Attt, ut Aquila dixit, vel Symma- jiio.du:mnpsiri a.nimi se.ni.Uas.di.rigaihus e| vesjigia
cljus, ut ulciscatur et puniat in te.quod ChrislihseT ro.eniisintfirfl.a, u.t lux- ani.moriim, splvat tenebr.as
reditas ad genles videalur, esse transfusa ? Longeila- cojp oral.es,.
que ista contusio 917 a confusi.oiie et opprobrio 75. Pulchre autemet Aquilseinterprefa.lio quenv-
peccaloris. Islius eiiim conscieiilia illuminatur., admpdiuro,iii.telligere debfiarous locuin, a,ffli.cta.tionis,
qui .oblilus non est Dei sui : illorum confunditur, expressit dicendp : Qnonian.ih^miliasli nps in loco
quorum ingenium caligat atque perlurbal fecordatio sixenqrum? U,tnoncaro jij vitio.sii, siye, natura.; sed
detietoruro.. ea qusc carnem corruptibilem. 918 esse fecerunt;.
71. (Vers. 18,19, 20.) Et ideo bene sibi Conscii D.enique siren.as qu.arum,sficu.ndio. (Esai. x.iti,,21) et
dicunt: Hmc omnia venerunt super nos, et obliti non. lertio.(il%/i,, i.^.raen.tip.nem fecUS.Cfip.turadivina,
sumus te, etinique non eghnusin teslamenlo luo. Et J) quasdam fuiss.fi pueU.as gentilis tfadidit liisloria,
iion recessit retro cor.noslrum . et declinasli semiias quse voeis proprise,a s.uavitate, canendiiliecebris,
nostms devia tua. Videlur versiculus ullimus non audiendique studio. ili.eclos.nav.igantes^adlitius ad^
concordare superioribus. Nam quomodo declinarunt movere navigia provocabant: eosque, cum graiiam
ii, quibus divinifatis nt.illa pbrepsit qbliyip, nec vp.cissequeren.tur, scopulos.o-in Iocp.niuifragitun fa-
alicujus. iniqnitatis cpns.cien.iia., nec ulla dfisidia? cejfi, splitps yeius.tas pps.leris tradi.dii(^OHI.Od., B).
Sed si consideres quia justus vix salyus fit, ihtelliT Earum au.tero inlerprelatio.b.sepest,, ypluptas vocjs,
gis profeclo et ipsius iioniiumquam tilubare vesli- et quaedam adulatib. Ita ergo saeculi voiuptas nos
gia., et a,uctp,renid^^j^alji^ii^ ^ipj^jiuaxDjj^trayideiri; qu.adj.anjcafiiali adulalipne deleclat u.t d.ecip.iat.Ut
quia ipse qtioque patilur. justos ssepe, lentari, qup; efgoilliC:lioji liltusin yitio,ejat, sed; caiipra dnl-
a Sic edit. a quibu^parum abeunt mss. si sensum iplecebrasprovocqbant: Omnes simul, audiendi studio.
spectes : in verbk auie^i. hsec,reperi.lur prajcipua di- havigqntes'ad littus qdmpvere.navigimm;.epsque(cum
versitas: Cod. aiiqubt^ Suavtidte, cdnendo, iUecebris graiidni, aut utaliqui, grMlixt,vocis'sequuiiiuri),scopu-
provocabant. Vict. et Colb., suavitate, canendo, qum ibso ihtbcoincidvssehaufr/igium.
j}25 m PSALMUMXLIH ENARRATlO. 'i-IS-6
cedo, qiise faciebat asperiiatem I\Uoris non caveri: A t noslri JesuChristidicemus?Quiiiliqtic suscepit car-
iia nori caro in.vitip; sgd.ea quibu.s caro ista sollici- nis istius veiilateiii, el ideo semeiipsum humiliavil
tatiir. et fluclual. Peni.tjue mare, si tempestas desil, usque ad morteni, morlem attlcm crucis (Philip. n, 8).
quielum esl : si procella saevial, periculosum. Diligenter atlende, el considera singula. Vide quia
74. Et Septuaginta virprum videtur cum his sen- volens suscepit hanc formam corporis noslri, el tuae
tentia convenire; cum dicunl quia scriptum est: obsequia servilutis, in simililudinem homiiium fac-
Quqniam humiliasti nos. Gujus interpretationis le- tus : non in simililudinem carnis, sed in similitudi-
slimoniade Scripturissunt nobis arcessenda divinis. nem hominum peccalorum; oninis enim horoo sub
Ait enim in Deuteronoraio : Si exieris, inquit.in peccalo. Ideo et specie invenlus ut homo; ut scrip-
pugnam adversus inimicos luos , et iradideril tibi eos tum esl de eo : El homo est, ei quis cognoscet eum
D.ominusDeus tuus in manus tuas, et deprmdatus fue- (Jerem. xvn, g)?>Homosecundum carnem, sed ulira
ris spolia eoruni, el videris in ea deprmdalione mulie- hominem secunduni operationem. Di homo, inquit,
rem bqnam specie, el cohabilaveris cum ea (Deul. xxi, humiliuvil semelipsum (Phil. n, 8); quia ad eos Deus
10 et 11). Et infra : Si nolneris eam postea, dimities venit qui humiliaii fuerant, liberandos. Ipse se ergo
eam lib.eram.... quia humiliasli eam (tbid., 14). Vides humiiiavilpropler, nos. Non ergo corpus illiuscorpus
ergo quoniam non nalura sui eam , sed is qui ei in- g morils ; siquidem corpus esl vilae : nec caro illius,
legritateni pudoris eripuit, humiliasse perhib.etur. unibra mortis; siquidem fulgor esl glorise : nec in eo
Humiliias ergo operis est, per quod caro ista , pec- locus afflictaiionis; siquidem in illo corpore oronibus
cali corpus effecta est, et lpcus affliclalionis. Iterum -gralia consolationis. Ilumiliavit se, ul disceres quid
al ibi : Si virgo desponsaia fuerilviro, el inveniens sit buniilitas. Denique audi dicenlem : Disciteuine
eqm homo in civiiale dormierit cum ea, educentur am- quia miiis sum, et humilJs corde (Matlh. xi, 29). Ille
bo ad portam cmlotis sum, et lapidabuntur:- et morie- se huuiiliavit, ut tu exaltareris; qui enim se humiliat
lur juvenculq, quiq non exclatiiavilin civital.e,n.ec,in- exallabitur. Sed non omnes qui bumiliantur, exalta-
vocavit Itominem, qui subveniret :,elvir, inquit, quia buiitur; multos enim crimen hiimiliat ad ruinam.
humiliavil inulierempr.oximisui (Deut, xxit, 23 et 24). Humiliatus esl autem Dominus usque ad morlem ; ul
El liic eadem estljujus causa sermonis, ut acorrup- de portis moriis exaltareiiir.
tore iiurni.liata dicatur. Terlium quoque babes de 77. Ecce videgratiam Chrisli, vide beneficia ejus_.
bac re testinionium, el plura, si quacras. Tamen de Posteaquam Ghrisius advenit, baec caro quae.er-at
eodem libro audi: Si quis invenerit virginem, qum unibra rooriis, ccepitper gratiam Domini.refulgere, et
non si,idesppnsqla, el vim fqciens ei donnier.il cui)ien., haberelumeii proprium; undeet dictum est: Lucerna
el invenlus fueril, dabil qui. dormieril cum ea, patri C . corporis lui esl oculus luus (Matth. vi, 22). Sed yide
juvencula quinquaginia denuxips:, et erit uxor ejus, de quo oculo dical; non de exteripre, sed deinte-
quia hutniliavit eam : nec pot.er.il dimitlcre eam per riore : Si oculus, inquit, tnus shnplex fuerit, totum
qmne tempus, propler quod hmnitiavil eani,(Ibid., 28, corptts tunmlucidum eril (Ibid.), Interior ulique est
et 29). Ip.se serrao repelitusest, ut iutelligas quia oeulus, qui lottira hominis corpus illuminat. Inlerior
non conditi.ocarnis videalur n.oshiimiiiare, sed culpa. est eliam ocultis, qui aufert loti corpori caecitatem,;
75.. Nec tanien uegare, possumus quo.d mullis hu- quia scriplum est: Siaulem nequanifuerii oculusluus,
roilietur et caro, locoipso, illecebris ipsis, fragi- lotum corpus tuum tenebrosumeril (tbid., 23j. Vides
Iilate qupque qua patuit errori. Quie, licet n.ona me- in uno homine unde tenebrae nascaiitur, unde lu-
dipcrt advers.ario serp.enle.n d.ecepfa sit, habebat men oriatur. Ipse ergo tibi es caligo, vel lumen. Ga-.
tameu sui npn raediocrem gratiam , antequ.aropec- iigo iniquitalis esl, tenebrse peccatorum : ltimen in-
catum.irrepejfit: i.nco.nspeclu erat Dei Adaro., in pa- noceniise. Ipse libi ergo es vel injuriae auctor, vel
radiso yigebat, coeiesti gratia r.efulgebat, loqu.eba- gralise : operatio divina nihil errat. Lumen in.le ipso
tur cuni Pep. Nu.mitiid eum humilialum ante. le- est; quia innocens infaniia lua est. .Pura mens bo-
gisti, ni.si pp.steaijuam prsevaricalip eum hunviliayit roinis anle adolescenlise lubricum , et juventutis er-
sua. Cujus vitii haeredila.tem ad nos, usque transmi- D. rorem. Tu libi ergo tenebras fecisti esse quod lunieu,
sit; ut in hoc cprppre cpnslilu,ti no.limtis peregrir est. Denique idem oculus, hoc est, sensus hon)j.n.is_,
liari de cocppre, 919 &. a.dfisseD.eo.Et ideo bumi- tenebrosus est in peccatore, splendidus iti inno-
liaiiiusanimaranostram quse seadDfium gestitattol- cenle.
lere : sed cp,rrjjptibi!e hoe corpus gravat animam, 78. NeciHudprsetereamus qnod Symmaclius ait s
terrenaque. hab.ilacula pj;aeponderant, ut mens de- Afflixisli iws in locq deserlq. Ideo affiigirour 920
vota Deo,fr,e.quei),tecinclinelur ad s.aeculum, necse quia interdum destiluimur prolectione ccelesti, ct
subjicere,Dejo,pps.sit, quoniam, subjectionem sui sa- regio ista sub maledicto est, yel in Iubrico ssecu.lari.
pi.entia carjiis. igii.orat, quse nostrum involvit affec- Necdum quoque benedixerat terram suain Dominus
tum.' noster Jes.usChristus; et ideQ.labo.rabaiit, ne.c ad
76. pipetiifis.haecrJenpbis, quid, de, carnp,Dpmini. Ium,en,pietalis ejus oculorum
spiritalium intendeba-
a Rom. ed.it. sola, d_ec_eplq,sil_Eva.. Mious.bgiip, qui.nque^mss.. resliiutum>idevincit, sensus Rom<
subintelligeiida'ctiirii vo^^of^./qjri^supci^!! ve.rsji lecli.p.nX:.niiiiiJS..c.onciniti
cxpressa esi. Natn ex
j.r3et$rqii.aniKeialWuir_\,iq'xi_m',
 1127 SANCTI AMBROSH 1128
Uir obtutus. _Deinde"quiavoluplas et delectatio mun- jV pientirc , quae raptus in paradiso apostolus Paulus
di frequenter irrepit (Hom., Odys., M). Unde non audivit: et quia non licebatea liomini lmjui, apud se
vinculis hominis illius ligare nos atque vincire debe- tegebat: non quia usum eorum aut gratiam aliis invi-
riius, nec cera aures claudere : sed averlere aurem deret; sed quod non licebat homini loqui, forie
quotiescumque alienaafide, et conlraria vel adversa etiam liomini audire non proderal: quae lunc illumi-
ulilitali npslrse aliquis exisiimal ubloquenda; ne in nahilDoroinus, cum illuminandorum secretorum
e.osermone operiat nos umbra mortis : et siquid tempus advenerit. Vide ne etiam in Evangelio di-
tale profertur, nos lamen Dei verbuni debemus inse- siantiam aliquam reperias, ubi dixit: Nihil occultum
rere, quodmenlisnostrse oculos lulgore disputationis quod non manifeslabitur , neque opertum quad non re-
illuraitiet. velabiiur(Ibid.). Itlud lamen adstipulatur ad superio-
79. (Vers. 21, 22.) Sequitur : Si oblili sumus no- rem interpreiationem, ut ulruiiique de bonis esso
inenDei noslri, et si expandimus manus nostrasad credarous; qtiia scriplum est : CognoscilDominus
deos alienos. Nonne Deus requiret islu? a Aquila, in- quisunt ipsius (II Tim. n, 19). Suos ergo cognoseit,
vestigabit ista, dixil. Symmachus, inveniel ista? Ipse et eos cogiioscit qui cognoscunt Deura : ignoral au-
enim novit occulla cordis. Quia propler te morte affici- lem eos qui ignorant Deum; qui enim ignorat, igno-
mur toia die : mslimaii sumus ut ovesoccisionis. Quid ]S rabilur. Doiuinus ergo quse bona sunt, recognoscil:
est quod ait: Requiret Deus ? Quasi si non requirat, ea quse sunl plena cognitionis divinae, ea quae stuit
ignorel: et sic requirel Deus oblivionem luam quse occulla sapientiae, novit Dominus : aversatur aulem
irrepsit, ut auferat ejus omne vestigium. Unde et ea, quae sunt plena iniquitatis atque peccati.
Aquila dixit: Investigabil ista. Naro utique qui novit 81. Denique si islorum personam consideres, quos
cordis occulta , quomodo quaerit, cui etiam ea quse nulla divini cultus oblivio separavit, ut alieno Deo
suntinteriora, manifesta sunt? Siquidem apud Deum expanderentsuas mattus , atque aperire suas aninias
conscientia uuiuscujiisijue se prodii, et cogilatio ho- noluerinl, intelliges quoil in occultis suis ncn flagi-
niinis apud eiiui se aut condcmnal, aul purgat. De- lia aliqua erant, sed ea quae essent innocentiae, con-
nique Aquila visiones cordis dixit.eo quod videalcor linebant; qiiandoquidem morie afiiciebaniur pro Dei
nostrum, et oninis noslri cpgilatio cordis in promplu cultu, tolaque die versHbaniur in morte: sicnt et
sit apud Denin , atque ei cogiiaiioniim noslraium versabatur Paulus, qui ait : Quotidie morior per ve-
imago resplendeal. Beneillud ait Aquila : In te morte slram gloriam (I Cor. xv, 31). Et vere quotidie Paulus
afficiniur; quoiiiam iji Chrislo inori, arduuiii et gio- nioriebatur secundum carnctn, in jejuniis, in naufra-
riosnra : ct in ip.somoriiur, qui pro ejus nomine sa- giis, in diversis periculis, in miseriis constiluliis :
-cra paSbione est coronatus. Sed quid roiraris quod /j sed non totus moriebalur. Moriebalur honio tjus
reqtiireniero Deuro occulla cordis versiculus isle de- cxterior, sedrenovabatur iiuerinr : et ideo non defi-
claret; cutn alibi Deum scruiatorero legeris cordis ? ciebat, cuin lot periculis tirgcreliir; quia etsi exle-
Qtiid eiiani iiiiraiis si yerbis nostris tnajesias divinae rior htinio ejuscorrumpebalur, inlerior renovabatur
subslaniiae cxplicari non possit (Jerem. xvn , 20), de die in dietn ; quia dieni sibi uuiuscujusque fidcs
b cuui ait Apostnius: Nolite ante lempusquid judicure, el
gratia operationis illuroinai. lliide nec Paulus
donec veniat Dominus qui illuminabit occulta tenebra- apostolus noclem sciebat; quia qui renovatur, sem-
rum, et manifeslabil consilia cordium : el tunc laus per in lnce e.sl. An libi iron videtur in luce, qui
eril unicuique a Deo {1 Cor. IV, 5) ? Tenebras cordis Clirisli in se conlinet charitaiem? ° El ideo immola-
saepc loco criroinis legimus; immo prope ubique. tionis securus dura non refugil: nec eum persecutio
Vide ergo ne isla sinl occulla lcnebrarum, qusesunt ulla, aut fames, aul gladius jioiesl a Christo Domino
cordis occulta; ideoque lenebrarum nomen acce- separare, quem viricula divinse cliaritatis as,triiigunl.
perint, quod ea ab aliis non deprehendanlur, sed la- 82. (Vers. 23.) Iuterim lamen in bouis etiam ope-
leant. El ideo Domiuus in die judicii illuminaturusas- ribns mens humana turbatur, et leuiationibus qua-
seriiur occulta leiiebraruin ; quia cnr uniuscujtisque titur. Tamen et hoc juslorum est, ut cum se leniari
maiiifestabilur, quod ante oecultiim erat: soli quidem j ) viderint, adjtimenlum deposcaul; sicui aposloli in
Christo cognitum, qui sciens judicii suigraliam ait: Evangelio (Maith. vm, 25), cuiri Cliristus dorniirel
Nihil est occullum, quod non manifestabitur (Matth. in navi, leropestatero fluctuum formidanles excitave-
x, 26). runl Dominum Jesuro, ut ab his formidinem propnl-
80. Sunt autem multa quse propter verecundiam saret. Nonne libi videntur sancli apostoli istos di-
premimus^eiuiimpleamuscpelestcroaiidaium, lacito xisse versiculos : Exsurge, quare obdormis, Domine2
apud nos tenemus aOTectu; ne videamur in iis quae Exsurge, et ne repellas usque in finem. Certe etsi lil-
noslra sunt, gloriari; et eorum frucliira vuJgando tera dislare videatur, concordat sentenlia. Neque
incipiamus aroiltere. Sunt autem 921 oceulia sa- vero vel in corpore constitntus ila dormiebal Domi-
a Edit. Rom. sex illis verbis, Aquila, efc., rojec- dissentiunt quinque alii, ita partem ultimam praefe-
tis in inferiora , et tribns versibus, Si obliti sumus, renles : Quid et quodail : requirel Deus? Oblivionem
etc., cuntiriua serie dispositis, subjurigii, Quid est luam qum irrepsil, ut auferal ejus omne vestigium.
quod ait : nonne Deus reqiiirei ista? Quasi, v.ie. no- i> Vict. et Cnlb., cum illud quoquelurbare nos non
bis abedit. ant. et mss. recedere religioui fuit. In possil, quod ail Aposiolus, Clc.
liistaroen ab edit, el cod. Vici. et Golb. nonniliil c Rom. edit., Et ideo renovationis securm.
 1129 IN PSALMUMXLIfl ENARRATIO. : «30
uus noster Jesus Christus, ul ignoraret lenipesialeni._xiium, quando descendit in lumuiuni; ipsum enim
maris, et exona procella ventorum cognitionem ejus Joseph, sicut Evangelium docet (Matlh. xxvn, 60),
per alliludinem soporis excederet. Dormiebal cor- posuil in monuinento suo novo , quod excidit in pe-
pore, sed virlute vigilabat. Et dispositio illa fuii, ul tra, et advolvil saxuro magnuro ad ostium monu-
ascenderel in navern Dei Filius, Dei Verbum : menti. Denique et in alio libro : Posuit, inquil, eum
ascenderent etiam.siniuldiscipuli sui :quos remissos in monumentoexciso, in quo nondum quisquam positus
922 et negligentes esse hon passus, quasi dc Do- erat (Joan. xix, 41).
niiui prsesentia et favore securos.sorano cprporis se- 85. Quis aulem est,'qui cum voce laudis el confes-
se composuit. Ergo illa specie sonuii, dormire sese sipnis Domino sacrificavit; nisi Princcps oinnium
niundo huic, apostolis Verbum Dei demonstrabat. sacerdotum, qui el vola pro omnibus vovil et reddi-
Vigilabat tamen ejus potestas el providentia, qutc dil?Solus enim effectus sui habuit polestalem. Sicut
excitavit lempeslalem in mari; ut navis 'propemo- enim Jonas missus est in mare, et quievit mare a
dum insurgentibus fluclibus operiretur : qua disci- commotione sua; ita Dominus 923 nosler Jcsus
puli tempeslate turbati, ulrtim salubris consilii se Christus venit in hunc munduni, ut mundum lucri-
a
provisione fulcirent, an vero reraedium excede- faceret, et sanguine suo omnia pacificaret, sive ter-
renl, cognosceretur. Sed illis quibus Jesus non dor- ]B rena, sive coeleslia. Adventu igilur suo redemit
miebat, vigilabal fides : et ideo surgentes excitave- universos homines; el provocavit ad- D* cullum
runt Dominum Jesum, dicentes : Dqmine, salva nos, operibus suis, cum mortuos resuscitaret, sanarct in-
perimus (Malth. vin, 25).- lirmos, timorem Dei humanis infundens affectibus.
83. Vide si eliam illud discrepat ab Evangelio, Ipse est qui sacrificavit Domino sacrificiuro salutare
quod de Jona legimns (Jonm, l, 5), qui dormiebat pro nobis, el dignas conversionis nostrse liostias Deo
in ventre navis, el stertebat : in quo sacrae passionis oblulit; ipse est qui dormivit, et evigilavit.
figura praecessil. Sicut enim Jonas dormiebat in 86. Cavendum est ergo ne obdormiat peccalori-
navi, et stertebat securus, quasi non metuens depre- bus; obdormire enim videtur iis, quibus non resur-
hendi; ita Dominus noster Jesus Chrislus, qui figu- rexerit, et quos in finem repellit. Quis aulem esl qui
ram illam sacramenlo suae morlis implevit, tempore repellitur; nisi qui peregrinatur a Doraino, quia nou
Evangelii in navi dormivit: et sicut ille tribus die- peregrinatur a corpore? Quomodo enim possunt Deo
bus el tribus nociibus fuit iu ventre ceti; ita filius placere qui in carne sunt? Et ideo non in carne si-
bominis tribus diebus el tribus iioclibus fuit in corde mus, sed spiritu : adhaereamus DoroinoJesu, qui se
terrre, in sui corporis passione. Qui ubi se excitavit in oelogesinio et oclavo psalmo repulsum dicit pro
a morle, et somnum sui corporis relaxavit, ut pro ( ] nobis. Tu vero repulisti pro nihilo , Domine, distulisti
salute resurgeret universorum, Discipulos visitavit. Christum luum, everlisli leslamenlumservi lui (Psal.
Hic est ergo verus Jonas, qui obtulit animam suam Lxxxviu, 39 el 40). Itaque repulsus in nobis factus
redemptionem pro nobis. Propterea ergo sublatus et est in opprobrium vicinis suis; ille enim suscepit
missus esl in mare, ut exciperelur el devorarelur a opprobrium crucis, ut nos gloriam suae resurrectio-
ceto, quo intra alvum ceti positus ej'us interiora va- nis indueret. Repulsus videtur, quasi inorluus; et
cuaret. De quo ceto hoc dictum sit, audi Job dicen- perfusus confusione, quasi crucifixus : sed benedic-
lcm : Qui habet, inquit, magnumcetum caplivum red- tus est in seternum, qui maledictionem sustulit, be-
dtre (Jobm). Quis iste est? Utique cognoscis, cum nedictionis gratiam comparavit.
legeris quod Dominus noster Jesus Christus caplivam 87. (Vers. 24.).Sequitur : Quare faciem tuam aver-
duxerit captivitalem; devicto enim adversario et tis? Avertere a nobis Deum faciem suam putamus ,
inimico,nos qui captivi eramus, coepimus liberla- quando sumus in aliquibus afflictionibus constituti;
lem possidere per Chrislum (Ephes. iv, 8). ut tenebrse noslro offundanlur affectui, quibus irape-
81. Denique ipsa oralio sancti Jonae docel Domi- diti fulgorem veritalis oculis nostris haurire nequea-
nicce passionis esse mysteria, cum dixit: Ctamavi, mus. Etenim si in nostrum Deus altendat ingenium,
inquit, ad Dominummeum in tribulalione mea, el au- I ) et nostram raentem visitare dignetur, certi sinius
divit me de ventre inferni (Jonm n, 5). Vides quia in- quod nulla res nobis caliginem possit obducere. Ete-
fcrni venlrem dixit,non celi? Doroinus autem non nim si vultus hominis cseteris membrorum partibus
in celum, sed in infernum descendit; ul et illi qui in plus refulget, et quemeumque intuemur, vel inco-
infernis erant, a perpetuis vinculis solverenlur. De- gnitum agnoscimus, vel cogniiuni recognoscimus ,
nique plerique etiam resurrexerunt. Quse autem llu- quem aspectus noster latere non palitur; quanlo
mina circumdederunt Jonaro, aut de qua abysso magis Dei vultus quem spectal, illuminal! De quo
dixil Jonas : Abyssuscircumdeditme novissima,mersit ut caetera ejus sunt; ita et hoc praeclarum sancti
caput meumin fissuras morilium; descendi iri lerram, Apostoli, qui vere inlerpres est Christi, ut aptiore
cujus serm sunt conlinentes wternales (Ibid., 6 el 7)? eum sensu et sermone nostris infunderet mentibus;
Utique hoc ad personara Jonae non quadrat, et con- unde ait : Quoniam Deus qui dixit de lenebris lumen
venit. Filius autera Dei descendil in fissuras mon- splendescere,iltuxit in cordibusnoslris, ad illuminatio-

a Remediumexcederent, hoc est, prseterirent omilterentque. Rom. edit., remediumexciperent.

VATROL.XIV. 36
HSl SANCTl AMBHQSIi 1152
«em scientice clqrilatis Domini in facie Chrisli Jesu __ ^ tudinem ej'us videre non possumns, tamen quantuni
(II Cor. iv, 6). Ubngilur in nobis reluceat Chrislus, possumus, quasi reliquias ejus luminis bauriemus.
audivimus. Est cnim fulgor scternus animoruro, quem ' Neque enim Moyses totam diviniiatisejus plenitudi-
ideo Pater misit in terras , nt ejus illuminati vultu , nem yidit, quoe habitat in Cliristo corporaliter : sed
seterna et coelestia spectare possimus, qui ante ter- vidit ppsleiiora Christi, yidit splendorem ejus ut
reua caligine tenebamur. Quid de Ghrjsto loquar; horao, vidit ejus gloriam passtQnis, per qiiam re-
cum etiam Pelrus apostolus dixerit ad iljurn claudum gnpm nobis cceleste reseravit.
ex Utero raatris suse : Respice in nos (Act. m, 4); qui 90. Aquila autem : Quare faciem luqm abscqndis,
respexit in Petrum, et fidei illuminatus est gratia ? posuil; sed etiam caeteri, qupd yidelur convenire
Neque enitti aceepisset remedium sanitatis, nisi fide- cjnii Mpysi dictis, qui ait : Demonsirq lemihi (Exod.
liter credidisset. Unde cum tanta gloria esset in apo« xxxiii, 13) ,-quasi diceret: Noli vultum tuura mihi
stolis, audiens transire Dominum Jesum Zacchaeus abscondere, sed roagis deroonstra videre cupienti.
ascendit in arborem; quia exiguus et pusillus iii 91. El addidit : Oblivisceris, inquil, inopiam nq-
turba eum videre non poterat. Vidit Christum , et strqm, el iribulalionem nqstram. De qua inopia dicit
lumen invenit. Vidit eum , et qui ante aliena rapie- sanctusPropheta quod in oblivioijera veneritDei? Aut
bat, sua conlulit. Merito ergo dicuntisti: Quare fa- B quse est ista inopia, quam excidisse Deo nostro el
ciem luam aveiiis? Domino conqueratur? Non otiosa ista est inopia;
924 88. Aul forlasse propterea dicilur ; quia de- nisi forte pa quae prolectorem Deum et remiinerato-
sideraiitibus Chrisli moram faciebat adventus. Ipse rem babere consueverit. Si eniro est inopia eui patet
enim est vultus Patris, qui est iroago et gloria Dei. regoum coelorum, recte isli inopiam suam divinis
Certe si npn ad Incarnalionis ejps hoc aecipiamus cxcidisse sensibus arbitrantur, qui aniroam suam
sacramentuni, recte etiam illad usurpant sancti di- humilialani in pulyere deplorabant, el venlrem suum
centes : Quare faciem tuam avertis? hoc est: Etsi in lerra 925 hajffire dicebant. Qui autero jn .terra
averlis, Dpmine, faciem tuam a uobis, tamen signa- haerent, videntur divina protectioiiie privari. Quse sit
tum est in nobis lumen vultus ttri, Domine. Tene- .ergo isfa inopia, ftjidi: Beali eiiim pauperesspirilu,
mus illud in cordibus iioslris , et in intimo splendel ipsprmn enhn es{ regnitm coelorum(Matth. v, 5). Si
affeclu; neque enim quisquam poiesl suhsistere, si .ergp beata pauperias est, cui palet coelum, terrenas
lu avertas faciem tuam. Omnia enim a te exspectqnt, istas diyitias negligamus, eorporalem redundantiam
ul M des illis cibutn in lempore. Danle te his, colligenl: declineinus ,b Sequamur vestigia apostolorum , anle
aperiente te manum luam, univefsa implebuntur boni- , qupnun pedes unusquisque quod habebat pecunise
tale : avertente qulem te fariem, turbabuntur. Auferes G ex suoruni agrprum pretio coiiferebat, ut pauperibus
con- dispeiis.aretur. Istam igilur inopiam evangelicani hi
spiritum eorum , et deficient, et in pulverem suutn
vertentur. Emiltes spiritum tuttm, et creabunlur : et sancti viri-multo anlp exercere coeperaut; et ideo di-
renovabis faciem lerrm (Psal. cui, 27 el seq.). -Agno- cebant: Qbliviscerisinapiam nostram. Tale esi boc ,
scisquaasitesca, quamDeus hom.nilras subministral? guale illud aposlolicum : Ecce nos reliquinms omnia ,
Patris '< et seculi sumtisle(Malth. xix , 27). Bona ergo pau-
Ipse est cibus quem secundum voluntatem
unigenitus Filius ejus Dominus noster epulatur ; sic- perlas, quse a pietaie procedit, et virtutum exercita-
wt ipse ait: Meus cibus esi, at faciam volunialemPa- tione suscipilur.
tris mei, quiin cmlis est (Joan. iv, 54). Hic cibus no- 92. Nec splum i.iopiara, sed etinm triburationem
bis esl salutaris,et oninia Dei s.unt salutaria. suam in obliyipneni Deo venisse deplorant. Bonae
89. Audis quaedara Dei roembra, cognosce virlu- sunl fit tribtilaiiones quse sunt proprias justorum,
tes. Manus quippe ejus, plenitudo bonitatis esl : fa- qui uoi.i pro meritis suis, sed pro pielale eas susti-
cies ejus, illuminatio nVentis est. Et ideo semper alV nent: in quibus justus non atteritur, sed dilatatur,
eo speremus, in ipsum vota nostra et pmnia studi:* sicut sanclus Propbeta declarat dicens : In tfibula-
dirigamus: nec desperemus, etsi corporaliter euni lione (ii/ofas.i milti (Psal. iv, 2). Et ipsc Dominus
viderenonpossunius; neque enim desperavit Moyses, P Jes.us ait: In iribulqiione inv.ocaviDominum, etexau-
cuidictum est : Non poles videre faciem meam; nor,i divil mein latiiudihem (Psal. cxvn, 5). Dilalavit
enim videbii faciemineam liqnio, et vivet. Et ad.didit : sancto apostolo Paulo, quando ei oculorum lumen
Ecce tocus apud me, slabis in peira : el cum iramieri t eripuil; ita enim confessus est Chrislum, qtiem ne-
gloria mea, ponam te in cqyernam petrm, et operiam te gabat ainlea. Ideo yas eleetionis esse promeruit. De-
manu meq, donec trqnseqm; el tollam .nianum meam , niqjip ut scias quia dilatavit Paulo Dominus Jesus,
et videbis posteriora ntea : (aciem auiem meam videre audi i|)sum Aposiolum dicentem : Os nostrum 926
non poteiis (Expd. xxxiit, 20 etseq.). Nan ergo videi- pqlet ad vos ' p Corinihii, cor noslrum dilatatum
tur ab hoinine facies Dei, Est tamen Ipcus in qiro est (II Cor. yi, 11). Aperi er-gb os, confiterfi Chris-
fide se mbnsire.t hoinini Deus. Est hic Jpcus apuid tuni; quia plpnitudoest: ubi pjenitudo, ibi etiam
'- lalitudo. Et qtiasi bonus roagisier qui discipulos
Deurp : et ideo si steterimus in petra, id est, in car
nisis|iusacpnscienlia , et 4idei firraitate.; etsi pleoii- habere optaret jsequales, nos quoque hortalus est ut
b Mss. nonntilli, sequamur gesla aposlolorum.
aIdest, in cbgnitioneac iide carnisChristi, quani
petra illa praefigurabaf.J
 M?? IN PSALMUM XLV ENARRATIO. Ii5.4
dilataremur,dicens: Di/atomini et «ps (II Cpr. vi, 15). ..\ scribe eam (Prov. vn, 3), Et ideo qui liabet sapien-
93. Cuiriautem a Deus alicubi in tribulationedi- liam, non in occultp teneaf eam, non admomenlum;
latat; tunc fiet ialitudo cordis, sicutarena maris innu- ' sed canat eam in exitu : ubique quod sentit, cuin
merabilis.Quaesilistalalitudoaudidicentem sanctum auctoritate prsedicet.
Salpiiionem :h O.ptavi,etdqlus estmihi sensus: etinvo- 94. Symmachus aulem pro Irilj.ulatione afllicta-
cavi, el verdt intne spirilus sapientia ( Sqp. vii, 7 V. lionem posuit. Sive taroen afflictatio sii, sive tribu-
Ut enira aeciperet sapientiaii. a Deo, non divitias, latio, opus est ut nos maneamus in Doniino, nec ab
non nobilitatem, non poleslalem; sed sajiientiam eodera recedamus; quoniam prsesuleDotiiinpel assi-
ppstulayjt, et in illa oninia quae etiam non postula- slente nobis, omne certamen forliter possumus sus-
vit, invenit. Unde Scriptura dicii quia lalis erat la- linere. Si aulem Doniinum negligamus, et longe
tiludp cprdis ej"us, sicut arena rnaris inn.umerabilis nos faciamus a Domiiio, faciinus nobis adyersarium
(III Reg. iv, 29). Unde hanc percipias latitudinem, fortiorem. .
ait de seipsp cognoscens : In tatiludine cordisluide-
a Edit. Rom. sola, Deus alicui in tribulalione di- nusquam in nostris mss. invenilur ,"'sed post vocem
lalat. conlinuo subtleclitur, ut acciperet sa-
b llic SpHplurse locus quero exliibentomiies edit. '.B Salomonem,
pieniiqm, etc.

IN PSALMUM XLY EWARRATIO.

925 PR^EFATIO. occulta cognoscereni;atqueibiaudierunt vocempei

i. ( Vers.l. ) Titulus psalmi hujus ila inscribi- dicenlis : Hic eSl Filius meus dileclus, in quo mihi
tur : lu ftnem, pro filiis Core pro occuttis, psalmus complacui : ipsum audite (Ibid.,,5). Quid est, Hic
ipsi David. Quid est, pro occullis? Occultorum ha- est filius meus dileclus? IIoc est, noli errare, Simon,
buisse se cognitionem per reveiationem Domini Jesu, ut servulis Filium Dei conferendum puies : Bic est
in quinquagesimo quoque psalrao sanctus Propheta Filius meus; non Moyses filius, non Elias filius;
coinraemorat dicens : Incerta el occulta sapientim quamvis alter aperuerit mare, alter clauserit ccelum.
lum mattifestasii mihi (Psal. L, 8). Quae autem In vCrbo enim Domini uterque naluram vicit ele-
illa sint occulla, in Evangeliosancto docemur, di- menti : sed illi ministeriuni pracbuerunt, hic est qui
cente Dei Filio, quod mysteria sapientise abscon- <j solidavit aquas, coslum sicciiate clausil, el quando
dita sint sapientibus, et parvulis revelala (Mallh. xi, voluit, in imbres resolvit. Ubi lestimoniura resur-
25). Hscc sunt illa, ni fallor, quae oculus non vidit, rectionis adsciscitur,astipulantur minisleriaservulo-
nec auris audivil, nec in cor liominis ascenderunt:- rum : ubi gloria Domini resurgentis ostenditur, ser-
quae praeparavit Doroinus diligentibus eum. Ergo vulis splendor abseondilur. Nanu.ue ipsos stellarum
in occulto cordis npsfri occiilia sapienliae recon- globos sol exortus obducit, et omnia earum lumiiia
darous, non temere aliquibus divuigemus; nisi mundano sub sole vanescunt. Quomodo ergo sub
sacramentorum consortibus, quos Dominus vo- seterno sole justitiae, atqtie illo fulgore diyino videri
cavit ad graliam suam, qui se in abscondiio 'vult polerant stellae carnales? Ubi ergo sunt illa Iumina,
rogari; quoniani solus est, qui abscondita et occulta qnaeyestrisanleoculis quodam miraculorefulgebant?
cognoscat. Tenebrse sunl universa, pomparatione lucis aelernae.
2. Denique ipseDoroinusJesusadpercipiendaraLe- Alii iniinisteriis suis Deo placere927fesl'ncnt : hic
gem solum Moysen, nonabsque Jesu tamen, inranntem solusest verumliimen etseternum, in quo Paler cora-
voluitascendere. In Evangelio quoquePeiro, Joanni, placet, vel in qoo beneplacitum est milii; ut meum
etJacobosolisexonininunierodiscipulorum resurrec- sit, quidquid hic fecil: et qriidquid egpfeci, Filii opus
lioiiissuaegloriamrevelavil (Matlh. xvn, I). Itaoccul- .D.esse jure credatur. Ipsum audite dicentem : Ego
tumsuum voluit essemyslerium : et admonebalfre- ei Paier unum sumus (Joan. x, 30). Nondixit : Ego
quenter, ne cuifacile quse viderant, annunliarent; ne et Moyses unum sumus. Non dixit sibi et Eliae ullum
offendieiilum quisquamsiibiretinfirmior, qui vim sa- divinse glorise esse consortium. Quid tria tabernacula
cramentorumfluetuantiingeniohatirirenonposset.De- praeparatis? Non in terris liabel iste labernaeulum,
liiqueipsePetrusnesciebalquid diceret, qui'926tria scd in Coelo.Audierunl aposloli,-et ceciderunt pavore
labernacula Domino, et servulis crederet essefacien- turbati. Venit Dominus, et ievavit eos, et jussit ne
da. Deinde ftilgorem glorirc pomini transligurantis se cui dicerenl quod vidissent.
sustinere non potuit:sed in terram cecidit, ceciderunt 5. Huic ergo tua occulla seryalo, cui David asua
eifiliitonifrui Jacobus et Joannes etnubesoperuiteos; occulia mandabat dicens : Ab occullis tneis munda
nec potueruntsurgere nisipostea quaro Jesus venit, el me, Domine (Psut. xvm, 15). Munda enim debent
teligit eos, et jussit ut surgerent, et formidinero se- esse receptacula, in quibus sunt pielatis occulla my-
questrarent.Inlroieruntergoin nubem,ut abdila, et . steria. Et idepiibi dicitur : Bib.enqttqnide.vasis luis,
a Mss. aliquot, sua occulta mundabal. Meliius alii, acedit mandabat; id est oratione commendabat.
 §135 SANCTI AMBROSIl 1136
ct depiiteoruni tuorum fonlibus.... et in plateis super- A 5- Ideo Abraham puteum fodit, ut aqtiam qui quse-
fluanl aqum lum, ul.irriguo fonte munderis (Prov.v, rerei, invenireti ideo puteum fodil Isaac : ideo Do-
15 et 16). Ideo tibi dicilur : Vino lorculariu tua re- minus Jesus sedebat ad puteum; erat autem ibi fons
durident (Prov. m, 10).Ideo dicilur : In iribulatione Jacob. Sedebat ad puleum, ut quaereres, b Fons ibi
invocasli me, el liberavi te, exaudivi te in abscondilo est, ubi Christus est. Fons est, ul aquaesnpereffluant
tempestalis : probavi le in aqua conlradictionis (Psal. requirentibus; quo ei universa carnis vel flagilia
LXXX,8). Est enim quaedam in iribulationibus in- diluantur, vel restinguantur incendia. Ilaec ergo est
terna a pectorum sseva tempestas, quando su.nl foris altitudo sapienliae et scientise Dei; ut mali eam non
pugnae, intus timores. Esl aqua contradiclionis, inveniant, boni quaerant, alque in ejus acquirendie
quando velut quodam amarissimi salis seslu fluctuant sludio et meditatione versentur. Vis scire quam ve-
noslrae cogitaliones, nec ulla in profundo menlium rum sit? Audi sapienliae ipsius verba : Petite, el da-
definitionis stabilitate placidantur. Tunc tempeslas bilur vobis : qumrile, et invenielis: pulsale, et aperie-
in abscondito, tunc aqua conlradictionis, quse solo lur vobis (Luc. xi, 9). Pulsa ergo januam; quia
potest Christi sermone sedari, quo peccata nobis no- Christus esljanua : pulsa osliuro Verbi; ut aperia-
slra dimitlil, secundum quod ijise dignatus esl di- lur tibi ad eloquendum myslerium Chrisli, et abs-
cere : Jam tios mundi estis propler serihonem, quem B conditos in Christo sapientise possis invenire the-
tocutussum vobis (Joan. xv, 5). Lorjuere, Domine sauros. In ipso nobis sapientia, in ipso vila nostra
Jesu: verbum luum medicina est, verbum luum Iu- abscondila est; sicut Paulus asseruit (Coloss. ni, 3),
men est, verbum luum noslrac colluvionis ablutio est, , qui usque ad terlium raptus est coelum, ut au-
verbum tuuro fons est. Tu loqueris, et culpa lavalur. direl ea quae horaini non licet loqui. Quantaoccul-
i. Et quia de abscondtto tempestalis, et de aqua lorum cst disciplina! Licet scire homini, el non
contradictionis duclus est sermo, omnia nobis fac- licetloqui. Scire vila est, Joqui morsest.
lumeslDeiverbum.Carofactumest, utcarnem serva- 6. Cognoscenles ergo quia finis occullorum qui
ret; aqua factum est, Ulaquam contradiclionis sua gra tia Graece o-y.onosdicilur, hic est, aique ea summa, ut
teraperaret, elamaritudinem impielalisauferret. Ideo- et indigni nori apprehendanl sapientiae disciplinam :
quescriplum est: Aquaallaverbumincorde viri (Prov. ct qui desiderium habenl, vilae tamen et fidei meritis
xx, S). Alibi verbum,alibi ilerum consilium; ibi enim bo- suffragantihus, cognitionera divinorum capere sa-
numconsilium,ubibonum eslDeiverbum.Elideoiibi cramenlorum laborant, et quotidianis cxercilationi-
Lexdicil: Attendetibi,nefialtibiverbummalumincorde bus desudant, ut inlentionis suaefruclum mereanlur
luo (Deut. xv, 9); e.l dicat Jesus : 'Quid cqgilalis adipisci; noiium psalrouin et quadragesimum quin-
mala in cqrdibus vestris (Matth. tx, 4)? Misit eiiim iC itim diligcntius legamus, ut absconditara in royslerio
Deus Verbum suum, ut sanarel horoinem, non ut sapieiitiani fideli possimus mente comprehendere.
perderet. Hoc Verbum medieina est, non pcena. Solienim isti de occultis lituhim prajtulerunt. Sed
IIoc Verbum in corde tuo, et in ore sit tuo: hoc jara psalmum adoriamur.
Verbum sil in occultis, ubi diabolus insidiatur : in-
tret Verbura, exeat diabolus. Nam si irrepserit dia- ENARRATIO.
bolus,Christus recedit; quomodo recessit a Juda post- 7. Deus noster refugium etvirtus. Quidesl, nosler?
quam se diabolus in cor ejus immersit. Et tu ergo dic : Hoc est, eorum qui in te credimus. Sic et alibi: Do-
Aboccullis meis mundu me, Domine; ne diabolus insi- mine, refugium faclus es nobis LXXXIX, No-
(Psal 1).
dietur in oecultis, sicul leo incubili suo. QuodsiChristi bis, inquit, credentibus, non incredulis : nobis quse-
oceultapiefideliterque servaveris, insidiandi diabolo renlibus, non refugientibus veritatem. Ille enimhoc
locus esse non poterit. Ideoque in psalmo nono David polest dicere, qui in solius Dei praesidio suse consli-
de occullis scribens Dominisacramenlis; quod est con- tuit spem salutis. Nobis ergo rcfugium faclus es, et
vefsio peccalorum,vocaliogentium,Deiregnuni, prae- nostrum refugium et virlus, qui sumus cx po-
paratio cordis, 928 j'udicium pauperum, refectio ino- polis nationum. Judaei te negaverunl, Judsei
pum; ante deoccultispectoristui atqtie secretis exter- D non te receperunt; et ideo es conversus ad gen-
minandum adversariuni dicit: ne sedeal in occullis ut tes, vocasti nos, el refugium faclus es noslrum,
inlerficere cupiens innocentem. Ideoque libi dicitur: et virlus es nobis. Vis scire quia de nobis 929
Intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, ora Pulretn qui sumus ex gentibus, dictum sit? Crua;. Do-
tuuminabscondito (Matlh.yi, 6). Illo tua descendat mini Judmis offendiculum, Grmris stultilia : nobisau-
oratio, ubi eam audiat qui scrulatur abscondita: ibi lem virtus Dei ctlque sapienlia est (I Cor. l, 18). Et
luam patientiam deprehendat, veltegendse injuriee, infra : Ex ipso autem vos eslis in Chrislo Jesu, quifac-
vel j'actantiae declinandae; occullat enim sapiens in- tus esl sapientia nobisa Deo (Ibid., 30). Ulique Pau-
juriam suam. Ibi est latibulum.sapienliae; posuil enim lus non de Judseis, nec de gentibus dixit : sedde iis
lenebras lalibulum suum (Psal. xvn, 12). Quacrentme qui conversi ad Dominum Jesum praedicarent suae
mali, el non invenient (Prbv. i, 28). salulis aticlorem. Confugisti ergo ad Cliristum? Non
•">Ita quinque mss. Alii vero et omnes edit., pec-
bQuinqtie mss., fonsibi eral. Tibi Chrislus fons est,
catorum smva tempestas.,.. quodam marilimi satis mstu ut aqum, etc. Edit. aulem cum aliis mss. ut iti textu.
flucluant, etc.
1137 IN PSALMUM XLV ENARRATIO. 1138
deseras fundamentum, confirmatorem tuum non de- A.s«n« monles in forlttudtne ejus. Non bonae aquae quse
relinquasjut tequi suscepit, ipse tueatur, et mercem sonant, atque lurbanlur,' et potum praebere non
suara pius auiniarum noslrarumnegotiatoragnoscat. possunl.Meliores sunt quaepertranseunt; sicut scrip-
8. (Vers. 2.). Adjutqr in tribulationibusqum invene- tum est: Inter medios monles periransibunt aqum, et
runl nos nhnis. Bene nimis ad ulrumque respondit, polabunl omnes bestimagri: suscipientonagri in silim
et ut in tribiilationibus quae nos nimis invenerunt. et sttam (Psal. cin, 10 et 11). Denique ubi legio dae-
adjutor nimis possil inlelligi. Quanto enim majores nioniorum petiit et accepil potestalem ut inlroiret
tribulaiiones fuerint, tanto majora nobis et vehemen- in porcos, magno impelu se praecipilavit in mare
liora adjumenta sunt necessaria. Et ideo plerumque (Luc. vin,32): et aquse illae gregis sui praecipitatione
fit, ut in gravioribus et asperioribus cerlaminibus lurbalac snnt. Alibi quoque idemDavid propheta sic
coronemur: quia lacrymis etgemitibusetorationibus posuil: Viderunt teaqum, Deus, viderunt te aqum, el
frequenlioribus aeternseopem nobis divinitatis adscis- timuerunl (Psal. LXXVI,17); hoc est, bonsevirtules,
cimus. quae Verbi coelestis cogniiione sunt placidae, non so-
9. (Vers. 3.) Quo fit ul non limeamus, cum terra nitu et fragore terribiles. De malis autem virtulibus
nostra lurbatur, et transferuntur roontes; quia si tu quid dicilt Et conturbatmsuttl abyssi,mullitudosonilus
pro nobis, quis conlra nos ? Timere non possumus B aquurum(lbid., 17 et 18). Abyssi Deum non vident,
fragilitales islius carnis, quae limore ac melu frangi- el ideo lurbationibus semper obnoxiaesunt. Et expo-
tur, inflammalur cupiditalibus, luxuria mollilur, de- suit quid essent abyssi. Muliiludo, inquit, sonitus
liciis enervatur, vaporatur febfibus, dolore vexalur^ aquarum. Nam et bestia illa Anliclirisius ex abysso
exanimatur angustiis. Vel' cum transferunlur illi ascendit, ut adversus Eliam atque Enoch,b atque
montes in cor maris , de quibus dixit Salvator : Si Joannem qui propter teslinionium Doraini Jesu terris
habueritis fidem sicut granum sinapk , non solum de sunt redditi, prseliaretur: ut legimus in Joannis Apo-
ficulnea facietis; sed eliam si inonli huic dixeritis: calypsi: cui datum est os loquendi magna, ut adver-
Toilere, el jactare in tnare; nihil impqssibile eril vqbis sus Deum plena furoris convicia et sacrilegii perso-
(Malth.xxi, 21). Misit se a hic mons in cor Judse.et naret (Apoc. xm, 5 et seq.).
mentem ej'us gravi tempestate turbavit, diversarum 11. Sonuerunt ergo aquse, id est, iramundi spiri-
cxagilans fluctibus passionum. Sicut enim terrarum tus, cum lurbarentur videnles opera Dei, in Domini
fertilitati fecunda bonis operibus et devotionis ac salutaris adventu appropinquare sibi j'udicium perli-
fidei fruclibus anima comparatur, ut odbr Jacob, sic- mescentes. Sonuerunt et turbatse sunl aquse in Do-
ut odor agripleni; ila etiam procellosi maris inquie- mini passione. Unde el dictum est: Quure fremuerunl
tudine figuralur anima ejus, qui quielus esse non Q genles, -el populi meditali sunt indnia (Psal. n, 1)?
novil, et amaris cogitalionibus excital graves fluc- Et alibi Scriptura dicit : Periit memoria eorum cum
tus. Denique nec osculo suo Dominus Jesus Judae slrepilu (Psal. ix, 8). Diabolus sonum quaerit, Chris-
prodiloris amaritudinem temperavit. Suscepit oscu- lus silentium. Denique sicttt agnus corain londente se,
lum proditor, infudit venenum, mortem irrogavit: sic non aperuit os suum(Esai. LIII, 7). Et alibi: Non
cujus aculeum quidem Chrisius obtudit, sed solus clamabil, neque contendet, nec quisquamaudiel in pla-
proditor non evasit. Et ut evidenter montetn huj'us- tea vocem ejus(Esai. XLH,2 et 3).... donec ejicial in
modi nohis manifestaret, alibi quoque cum daemo- victoria judicium (Malth. xu, 19 et 20). Quse est isla
nium ab homine jussissei exire, apostolis interro- nisi de serpente vicloria? In liac fortitudine Filii Dei
ganlibus qua causa illud ipsi ejiccre nequivissent, conlurbali sunl montes; cum diabolus et ministri
ail: Non ejicilur hoc genus, nisi in oralione etjejunio ejus viderent mortuos resurgentes. Isli surit monles
(Matllt. xvu, 20). El addidit: Si habueritis ftdemsicut qui lurbantur : illi montes qui transferuntur in pa-
granum sinapis, dicelis huic monli: Transi hinc illo radisum, quibus dicilur ^ Hodicmecum eris in para-
(Ib., 19), manu significans quisillenions esset, quem diso (Luc. xxm, 43). Et alius cui dicilur : Sic eum
posset perfecta transferre fides. Perfecta enim fides volo manere donec veniam,quid ad te? Ttfme sequere
grano sinapis comparataest, dicenle Apostolo: 5i/io- D (Joan. xxi, 25). Et Enoch qui raptus esl; ne malitia
beam omnemfidem,itautmonles Iransferam: charitatem sseculi mutaretur.
aulem non habeam, nihil mihiprodest ( I Cor. xin, 2). 12. Post Domini passionem quid aliud sequi de-
10. (Vers. 4.) Sunt eliam qui ita distinguunt: Et buit, nisi quia de corpore Domini ilumen exivit :
transferentur monles; ut sequatur : In eordibus marisi quando de Ialere ejus aqua fluxit et sanguis, quo Ise-
sonuerunt, 930 et Uifbatmsunt aqumejus: conturbalii tificavit animas universorum; quia illo flumine iavit

a Per montem in hoc Evangelii loco perduellem
angelum significari jam. in psal. xxxvi, col.-812,
num. 77, Yir sanctus docuerat his verbis: Dicelishuic
monti: Tollere, el jaclare in mare. Huic. Cui? Dmmo-
nio, inquil, etc. ln qua quidem expositione gravita-
tem Ambrosii ac modestiam nonnulli desiderant.
Verum isli, ne quid gravius dicaiuus, requo moro->
siores zunl. Ecquis enim eat inficias, per montis al-
tiludiiifeni superbum illum spiritum hattdquaqtiarh
insnlse adumbrari? Nam quod ad litteralem sensum
attinet, numquam aniini fuil sancto Praesuli negare
ffldeivim inesse Occvpurovpytxrii'
'• sed raysticumprose-
qui maluit, quod eum ducerel auditoribus suis uli-
liorem.
b Qusedam edil. Paris., alque Joanni : emenda-
mus e cod. Reg., atque Joannem. Scd in aliis omni^
hus et mss. et edil. soli Elisiset Erioch njembranUiri
 1159 SANCTI MlBRbSIl 1140
peccatUrii tolius hiuiidi? Esl et tiuvius .rjiii de Efleii Ai minus (Zach. ix, 14). Siraile et in Evaiigelio dicluni
exiit, el circuhiiii, iiniversatii tefram, Verbuiri Dei fist Jndaeis : Ecce derelinquelur vobis donius veslra
qup paradisus inlelligibilis iffigaluf, et oninis atiihia deserta (Malth. xxm, 38). Dereliquit enim Dominus
vocatur adgratiam Christi, dicente ipso Dei Yerbo : Judaeos, et slatim secuta esl ruina Synagogam. Quod
Si quis sitil, veniat ad me, el bibat. Cui ego dedero si eam Christus non deseruisset, numquam eam su-
nqtiam, flumina de Venlrebjus fluenl aqum vivce(Joan. premum secutum essei excidium. Aperuiriius ergo
Vii, 58 et 59). Ex ilio enihi tihico Dei Verbo quatuor quod diclum est : Deus in medio ejus rion coinmqve-
fluviorum prudentiae et foniuidinis, tenipcrantiaequo- bitur.
que et justitiae fluenta manarunt. Alii eriim fer Spi- 14. Sequittir : Adjuvabit eam Deus dilticulo. Quo
rilum dalttr 931 serriio sapientim, aiii ftdes in eoiieiri sigriificatur quia resiirreetib matuiiha adjuriienlortmi
Spiritu, alii gratia-curulibhumin urio SpiritU,dlii bpe- nobis coeleslium subsidia corifeft, qiise hocfetti repu-
raiioviriutum... Hmcenhii opefUlur omhiaunus alcjue lit, dicra refudit, dicenle Scfipiiira : Siifge, qtii dor-
idem Spirilus, dividenssingutis proul vitll (l Cor. xm, mis, et exsurge a morluis, el illucescel tibi Cltrislus
9 el seq.). ffi sunt impetus fluiniilis, cum se iii gra- (Ephes. v, 14). Vide autem mysterium. Vespere pas-
tiam miiiisletiorum bperaiionis atquO vihulis Spoii- sus eslChristus : ideoet secundtim Legerii ad vespe-
lanea divisione traiisfundil. I1 rairi agnus occiditur (Exod. xn, 6). Mane surrexii;
13. Ilis igitur fluminis superiii nieatibus civilas sic enini seriptiim est : 'Vna aulem sabbali venil Ma-
illa in qtia Deus irihabilat, irrigatur; et saiiClifieatur ria Magdalenepfhha luce ad monumenlum,ctithadhtic
Altissiini labefnaculum, omnis anima quse inhabi- 932 essel obscuruin, et vidil lapidem amotumab bslio
tatur a Chrislo; vel corpus illud rjuodVirgo genera- (Joan. x, 1). Ad vesperaiii mbndi occiditur, defi-
vit, de qiio Gabriel angelus dixil : Et quod nascelui fcieiilejam Iuce; quia in lenebris erat hic totus riuin-
ex te sanclum vocabitur Filius Dei vivi (Lui. i, 35). rius, et majoribus fuisset tenebrarum sq.ualofibus
Boniim tabernaculum, quod hulla ppluerunl obuni- invoItitUs; nisi Cbristus nobis ecoelo iux ffitefiia ve-
brare peccata. Admirabile tehiplUni Dei, et aula coe- nisset, innOcehliaetehipofa generis refusufus hiima-
lesiis, quod solutuni corrumpi lioii poluit, §ed intra no. PaSsus est ergo Dohiinus Jesus, 'elsariguine spp
iriduuni resurrexit, restisciiatum ab ipso tjui raor- nostra peccata donavit, lux refulsit conscientise pu-
luus videbatur. Nec miruro, quando Deus iri medio rioris, H dies respleriduii gratise spifilalis. Unde et
civitalis ejus erat_ nee commolus esi, sive quia nul- Aposlolus ait : Nox prmcessit, dies approphiquavil
lius peccaii prolapsipiieconiniotus est DeiFilius, nec (Rom. xiii, 12). Evigilavirhiis igituf; jahi rioh dof-
alicujus erroris offensione iiiubavit, aut corpofalis miamus. Yestehi lucis ihdiiihius, hon ih ahiiclus ie-
illecebrifi riutavit impnlsu; siv'e qiiia hbh reliquitarii-' E riebrosre conversaiionis alque bxuvias fevertariiur.
mam ejus Dei graiiat sed inseparabilis in ba iriarisii, Ctiiiiessationibus atque deliciis, qiiae liocliiriii Siiiit
quod ab omni colluvione dblicti inimaeuiata diifa- ieiiiJDoris,vale diximus : sobfielaiem elegiriius, cujiis
verii. Ujuleet ad Paireni Dei Filius dixit : Nec de- graliaJacob pf imatus quos hbn babebat, irivenil.
relinques nnimarii meam in irifefiio-(Psal. xv, 10). .15. In aliis quoque codicibus irivcnilur: Adjuvdbil
Ergo qtiia suberat. ei nec in carne peccare ; divirie eam Deus vuliu suo. Quid hbc quoque Sigiiificei, ipse
ait : Ego.in Paire ei Paler in ine esi (Joan. xiv, 10). Propliela nos doceat. Namqtie ipse iii postefiofibus
1 Et alibi : Traditus hum; el non egrediebur (Psal. dixil: Ostende facieiit luam, et saivi eriiitus (Psul.
LSxxvii, 9). Ab eo ulique non egrediebatur, cui LXXIX , 4). Aspectus ergo D'ei, saius riostra est, at-
dixit-postea : Exsurrexi, el adhtic tecuiri sum (Psal. que in ejus vulttt nostrtim est aiijtinienuim. In quo
cxxxvui, 18). Ubi autem aliquisgraviuspeccat, coni- quanta vis sit, divina Seriplura declarat, quae nbn
movetur in eo Deus, ut ab eo transeat. Uiide et Adae oiiose attexuil, quoirespexil Deus super munera Abel,
peccanti deambulare visusest, et Stephano stare; sitper munera autem Cain rion fespexit (Gen. iv, 4 el
quia ille in prsevaricatione lapsus est, hic ifl marty- 5); el ideO contristatus est Cain, quod sacrificium
riocoronatus. Et in Zacliariaelibro ila scripturii est: Suum Deo displicuisse cognovil, placuisse gerroani.
a Ambulavit in commotioneindignaliohis irm sum D'o- D Uride el illud quod hodie in psalmib responsorio de-
aIta plerique mss. alqne. omnes edit, excepto quod liim est, cum dicatur non lectionis , sed psalmi re-
Rbni. liabfet, anibhlabit. Mss."atileni Reniig., Ambu- sponsoriiim. Ilaque haud illihenier exislimaremus
lavit in minilalionc, irriiationis sui&i Long. el Valc, posi, |)salmos sihgulos decantari oliin consuevisse
Ambutavit in coininoiioneminilalionissum^ Inquo non singula iesponsaria : praesertirri eutii Geiinailius de
inulliifn discrepani a LXX, apud quos legas : Kalno- Script. Eccles. tradal Musaeum episc. Massil. scrijv
p&vtrer&i aiteiMs civrad : libi VLilg.,El iiitdetin
h <7«),ia sisse responsoria psalmorum; el liabanus, lib. i de
turbine austri. Instil. Cleric. cap. 51, auctorsit responsoria in usu
b Respqnsoria proprie dicuntur, canltis qui.singii- longe anle anlipliohas ih Iialia fuisSe. At verb ea-
lis Ieciionibus subjicilur; voeanturque eo nomine, dehi ppsse eliam pro ipsis psalmi versiculis usurpari
vel quia aiiditofuni assensum signiOcant, vel quia Ambrosius ostendit in Psalm. Sxxvu, col. 841,
lectionibus respondeni, tristia tristibus, Iseta laetis; num. 58 : Nam aiite fespousorium proxiinum; inquit,
veidemuin quin choro respondenie caiilanlur; quem- versiculus esl : Et projeceiuiil tne, eic., ubi Claruni
admiiduni ex Stepliano ^ilduensiutn episc. nec non est pei' vocem responsorium , inlelligehduin vbrsicu-
• ex luni iiluni : Sed lu ne deretinquus me, elc., Ut paiii-
Ruperto docet efudiiionis eiiiinentissiinae Cardi-
nalis Bona lib. de div. 1'salro. cap. 16, § 15, num. 2. bit coiisideranii. Neque vero miiuin videfi debet, si
Veriiiii hic non sumi eo sensu responsorja manifes- psalmorum versiculi alternis Choris persoluli ro-
1141 IN PSALMUMXLV ENARRATIO. 1142
caniaium est, plurimuhi nostrae conducit asseriioni: A sa elementa tremuerunl, Pmhis lerra cotnmola est
ExspeClansexspeclaviDoiriinuiri,el respexit hte (Psal. ( Psalm. xxni, 1); ut fittis gehiiliuiri sOlvefetUr;
xxxix, 2). Quem Dominus respicit, salvat. Deniqub fiefetque lerra Domini, et pleniludo ej'us , ut scrip-
in Doiriini passione cum litubarel Petrus sermone,- lum esl; cessarent auguria perfidoruni, et sacrifi-
non merite (liecl ipse Pelri sermo titubantis fidelior cium impietaiis cognitio fidei et stndium devotionis
sil, quam d.ielrinamullorum), respexil eum Clirislus, abolerent. Dat vncem suam Doniinus quotidiej et
et Petrus flevii; quo proprium lavit errorem. Ila resultat in cordibus singulorum ; ut terrenurii om-
qtieih visus est voce denegare, lacrymis falebatur. ne decedat ej'us,>qui bene credil affectu, aique om-
16. Cohiurbatmsunl gentes, iiiclinata sunt regna : nes interiorum sefistis aiiimorum ab errore, a cor-
dedil vocetn stiam Akissimtis, el moia esl iefta. Ad- ruptione luxuria3 et dissplutibne , ad COgiiiiioneni
veiiiu Domini Salvaloris adversarise poteslates cum ctelestium sacramehtorum, et sludium castitatis ; a
sua legionC tufbalse sunt; jussaa ab humariis exire nequitia ad virtulem pia confessione moveatur.
corporibus, et precatse ut millerehtur in porcos. 18. ( Vers. 8.) Molos ergo eos dicit qui in lefra
Turbatis nequissimis poleStalibns, neepsse fuit lur- ,sunt, vel quia lerra erantomnes homines, in quibus
bari cultores siniulacrorum, inclihari quoque regna erat lerrena corrnptio; quia occulos mentium ad
peccati. Erat ehim grave regnum, quod sibi in grave B subliine gratise coelestis elevare alque atlollere ne-
servilium subjugaveralomnium animos peccaloruni; sciebanl; nec poterant dicere : Detts virtutuni nobis- ,
qui enim facit peccatunij servus esl peccati. Regnum cuin; cum quibus non erat nisi prolapsionis iricen-
aulem peccati_ mortis est regnuro, qtiod diu loto or- tof, et auctor errpris. Sed posteaquam vox Doniini
be prsevaluit. Unde et Apostoltis ait : Sed fegnavit iii Evangelio resiiltavit, audet Prophfita dicere:
mbrs ab Adatti tisque ad Mbysen, etiaih in ebs qui non Deus virtulum nobiscum. Bene dicil : Deus virtutum
peccuveru.nl,in shnililudinem pfmvaficalionisAdm, qui nobiscum ; qui credidit quod Virgb in ulero accepit
esl furma'fuiuri (Rom. v, 14). Vfenit veriias, figura et peperit. Audemus et nos dicere ;.Deus virtuium
cessavit: venit vita, regnum rnortis evanuit : veriit nobiscum; posteaquaih Eromahuel. hoc est, Deus
feniissio 933 peccaloruhi, et peccaii vihcula reso- coepit essenobiscum. Ubi efgo Emmanuel, ibi Deus
luta sunt. Ante eliam leviora delicta mortis ntexibus virltitum nobiscum.
slringebariiur : post advehturo atitem Domiiii salu- 19. Susceptor noster Deus Jacob ( Ibid: ). Imile-
laris etiam graviora flagitia surit reinissa. lncliuaia mur ergO palriarcham Jacob, odorem„ejus , virlu-
sunl ergo regna spirilalium nequitiarum quae suht tetn ejus, laboreni 934 ej"s> sicnt enim Abrahse
ih ccelesiibus ; quia ciillus sirattlacrorum, et illece- opera facere debenius, ut filii ejus appellari jure me-
bra peccati coepit ihiminrii Evangelicae praedicalione C reariiur ; ita eliam exercilia atque cerlamina sanCti
doclrinae. Iiiclinata est perfidia posteaquam coepit Jacob subire debemus,. ul Deus Jacob Deus nosier
fides ia hatiohurn rfeghare pectoribus. Inclinanlur esse credatuf. Nam si opera Jacob, vel quia illum
regna peccati, cum legilur : Non regnel peccalum aequare non possumus, studia operis ejus ac fidei
in veslro marlali corpofe (Rom. vi, 12). Inclinavit non agnoscal iri nobis ; quomodo quasi Deus Jafeob
omnia regna perfidiae voce sua Dominus dicens : iios juvare dignabitur ?
Venitead me omties,qui laboratis, et onerali eslis : el 20. (Vers. 9.) Dum hsec diceret, ecce per Spi-
ego reficiam vos (Matih. xi, 28). riium sanclutti praesens iniago ei inftisa est futuro-
l7.Hanc vocem dedit Altissimus, et omnfis euni rum ; et videns ex gravi perturbalione belloruni
secuti suht populi naliorium, dura peccati regna pacem tolo orbe diffusam in adveniu Domini salu-
fugientes, et perpetuae roortis atrocilalem, atquein- taris , clamat ad uhiversos diicens: Venite el videte
lolerabilehi flagiliorum omniuni servittiterii; cum opefu Domini, qumposuit prodigia snper ierram. Ve-
pollicerelur fessis requiem, captivis remissionera , nile, ad congregationem speelal: Videte, ad inten-
servientibus libertalehi : el decusso jugo ferreo Ba- lionem, et cognoscendae sludium veritatis. Videle,
bylonii fegis , jugiirii suuni suave cefvicibbs fide- inquit, opefa Dorhini plena roiraculis; in qiiibiis
Jiura subrogaret; ne vacua colla gentiliura rursus D magnarura sunl signa virtuliim, a Eiehiqueripark
inimicus catenis suse iniquitatis astringeret. Chris- Grsece, admiranda dicuntur Latine. Non ergo quasi
lus eriim quos alligat, liberal: et quos aslringit prodigialis horroris accipias opera Domini, setlquasi
absolvit. Denique qui servus vocalus a Domino est plena admirationis. Praeclare posuit sMper lerram ;
libertus est Domini; et qui liber vocatus esl, ser id est, in terram.
vus Christi est. Ideoqtiein suisvinculis Paulusglo, 21. (Vers. 10.) Auferens bclla usqtie ad fines
riattlf diceiis : Paidus vincius Jesu ( Ephes. ut, 1) terrm, arcum conterel et confringel arma : el scuta
Quod sub aliis contumelia, sub Cliristo gloria est comburel igni. Et vere antequam Romanum diffun-
Dedit vocem suam in passione Dominus , et riniver • deretur imperium , non solum singularum uibiurii

sponsoria voeiientur; cum jam laudatus cardinali 5 Cangiuni in voce Responsorium.

psalmos quoque ob eamderti rationem antipbona 5 a Mss. nonuulli, Deniquepfodigia Grmce,admiranda
posse noiiiinari auiuniel, Ipsum adisis lib. citatc > dicuntitr Latine. Alii et edit. ut ih lexlu, excepto
cap. 16, § 10, iiiini. 1- Non secus ac doctissiinm 11 quodRoitii habet,: . . prodigia dicuntur Laiine.
 1145 SANCTI AMBROSH 1144
reges adversum se prseliabatitur; sed etiam ipsi Ro-. A Vacate, ut nullaanimarunt siloccupatio ; ne offusio
mani bellis frequenler civilibus atterebanlur. Pugna- ssecularium perlurbaiionum inlernse ociilum menlis
vit Marius adversus Cinnam. In utraque parte Ro- obducat. Vacate, inquit, ab erroribus , vacate a
manus fusus est sanguis. Sylla insurrexit, et Mario perturbaiionibus, vacate a peccalis; quia omnis qui
viclori rursus civilia bella commovit. a Lepidus peccat, non vidil Deum, nec cognovileum ( I Joan. ni,
Sertoriusque rebelles se Romano imperio prsebue- 6); sicut in Epistola sua dixitJoannes Evangelista.
runt. Csesar Pompeium est persecutus, ct Gallia- Vacate ergo studio cognoscendse divjnitatis: nolite
rum furorem excilavit adversus arma Romana. De- lerrenis operibus occupari. Ideo rex ^Egyptiorum
victo seniore Poropeio, juniorem in Hispaniarum augeri jubebat numenim laterum, et caetera onera
partibus debellavil. Quidb Triumviros loquar ex Judaeorum ; ne cognoscerenl Deum, et cullui sacro
hostibus amicos, ex amicis rursus in hosliles lumul- vacarent, offensus Moysi el Aaron voce sanctorum,
lus esse progressos: maria quoque Actiaco bello qui dicebant: Dimitte populum Dei, ut eamus et
infecta sanguine Romanorum ? Unde factum est, ut serviamus Domino Deonostro (Exod. v, 6 et seq.).
taedio belloruin civilium , Julio Augusto Romanuni 24. Exaltabor inler gentes , el exaltubor in terra.
deferrelur imperium ; et ita praelia inlestina sedala Erat subliinis Dominus in excelsis, id esl, in An-
sunt. Hocaulemeoprofecit, utrectepertolumorbem B '. gelis et Archangelis , in patriarchis et prophelis, qui
apostoli milterentur, dicente Doroino Jesu : Euntes de illo sublimia sentiebant, nec eum terrenis ima-
docete omnes gentes (Mutth. xxvui, 19). Illis quidem ginibus d et simulacris scrupeis conferebant : sed
etiam interclusa barbaricis montibus regna patue- non erat sublimis in populis nalionum, qui 936
runt, ut Thomse India, Matthaeo Persia'. Sed lamen Deum suum in antris etspelaeorum habitaculis re-
quo plura obirent spatia terrarum, in exorlu Eccle- quirere videbantur. Denique reprehenditur Magda-
siae poteslatem Romani imperii loto orbe diffudit, lena, quse Chrislum quasi morluum fleljat, et quasi
el dissidentiuro mentes, lerrarumque divortia dona- sepultum quaerebat in ttimulo. Unde dicit ad earo
ta pace composuit. Didicerunt omnes bomines sub Christus : Maria, quid plorasl quem qumris (Joan.
uno lerrarum ini|)erioviventes, unius Dei omnipo- xx, 15)? numquid eum qui posset auferri? Audivit
tenlis imperium fideli eloquio confiteri. vocem, et recognovit eum, et volebat contingere;
22. Abstulit ergo bella usque ad lines terrse; et ait Doniinus : Noti me tangere ( Ibid., 17), quem
quod factum esse non dubium est. Sed vide ne bel- putas mortuum. Ad Palrem vudo. Miraris quod in
la infirmitalis abslulerit, quae sunt in eorde lituban- tumulo non invenisli, quem coelestia praestolanlur?
tium. Qui enim lerrena transierit, jam non dicil: Aut forte reprelienditur, quia Chrislum nisi fides
Foris pugnm , inlus thnores (II Cor. vu, 5 ); sed 'C perfecla non langit; sicut haemorrhoissa plena erim
dicil: Nostra autem conversatioin cmlis est ( Philip. tetigit fide. Unde Dominus ait : Teligil me aliquis :
iii,20). Transi ergo muiidtim , 935 ut ineipias sentio de mc virlutem exisse ( Luc. vm, 46 ). Quo
essesupra mundum; ° mpacrat enim transire est, dicto, agnovit in ,se illa quod cxeunte fuerat virtute
vel ut diqam expressius, transfretare. Abstulit ergo curata; el statim confessa est sui conscia quod Do-
Dominus bella , quae movebat nobis nequitia spiri- minum ipsa teligisset. Unde Dominus ait: Fides
talis : et [devicto diabolo, pacem suam nobis reli- tua le salvam fecil: vade in pace (Ibid., 48 ). Exal-
quit.Arcum confregit, de quoignitaadversarii j'acula latus autem in lerra Dominus est, secundum quod
spargebanlur: et seuta perfidiae combussit igni; ut ipse ait: Cum exallalus fuero, omnia traltam ad me
sculum fidei inviolabile permaneret. ipsum ( Joan. xn, 32). Vel quod facla est voluntas
25. (Vers. 11. ) Vacate, inquit, el videte, quia ej'us sicut in coeloet in terra.
ego sum Dominus. Vox Domini post bella sedata : D • 25. ( Vers. 12.) Et repelit dicens: Deus virttt-
a Fuit is M. JEm. Lepidus Marianafum parlium respicere ad mpu.rav. Nam versiculus, qui hic ex-
assertor, qui adversus Calulum Syllanse factionis ponitur, ita habetur apud LXX, 'Avr«v«ip5yicdl.iu.oMs
ducem quicum prius consulatnm gesserat, beilum pAxpi TWV neparui) rH; yrif. Nihilominus videtur Doc-
gessit. De eodem autem Lepido mox iteriiro di- toriiosier poliusscripturus fuisse7repavSLUitzipv.<j6i/.i
cemus. quam Kepi.cu.i.Quocirca non magno' momento in-
b Anlonius, Lepidus, aique Auguslus prius dis- fleclereniur in lectionem aliorum mss. ubilegimus,
ul Julii Caesarisa Brulo phase enim transire esl. Etenim hoc sancto virosatis
' cordes, aliisque conjtiralis ut teclis quodamroodo verbis Scripturse
interfecti necem persequerentur, assumpta triumvi- usiiatuin, locos ad eruenda ex eisdem inorum praecepla sub-
rali potestate arma sua primo conjunxerunt: sed innuat. Posset inde duci hic sensus : trans-
brevi soluta est illa societas. Namque haud multo enndo a terrenisigitur ad coelestia imitare Israeliiarum
post Lepido in ordinem redacto, Anlonius denique phase, eic. Sed interim leclioni receptae non prae-
apud AcliiinVmaritimam Epiri urbem navali jtiigna judicamus.
profligatus ab Augusto violentas manus in stiam d Mss. nonnulli, el shnulacris sculptis. Melius
jpsius vitam converlit. Has Octaviani Caesaris vic- alii ac edit.. . ., scrupeis, id est, saxeis ; scrupus
torias, et pacem inde seculam Tacitus compendio enim saxum est, unde scrupulus. Quod auiem
exprimil illis verbis : Lepidi alque Antonii arma in adjungilur de antris ac spelaeis, langitur ethni-
Auguslumcessere, qui cuncta discordiis civilibusfessa, corum superslilio , qua deorum oracula potissi-
nomineprincipis, sub imperium accepil. iniim in subterraneis locis interrogabani; ut puta'
,c Sicmss. aliquot,. atque ediL omnes. Veruni- itiantro pelphici Apollinis. Sibyllaej Trophonii et
tknaeii quorsiim Iioc ioei vos rMj3K<?««; nisi veiis eam similil)u8si;
 1143 IN PSALMUM XLVH ENARRATIO. 11-46
lum nobiscum, susceplor noster a Deus Jacob. Repe- vobhcum sum, . . . usque ad comummalionemmundi
titio confirmatio est. Vel quia non solum quando (Matt. xxvm, 20 ). Cui est honor et gloria, perpe-
natus ex Virgine esl, factus est nobiscum Deus; luitas a sseculis, et nunc, et semper, el in oronia
sed etiam post resurrectionem ipse dixit: Ecce ego ssecula ssectilorum. Araen.
n Rom. edil. post voces, DeusJacob, subjungit, Deus virtulum nobiscum. Repetit quod supra dixerat.
Repelitio aulem confirmatio est.

IN PSALMUM XLVII ENARRATIO-

935 1- ( Vers. 1.) Hujus tilnlus hic est: a diebant, unam sabbali nuncupabant, quasi unum
Psalmus cantici filiis Core, secunda sabbali ( Psul. esset sabbaium et non aliud. Nos qui observantiam
xu el seq.). Boni filii Core, el psalmis jam superio- 937 induimus spiritalero, et ad similitudinem el
ribus approbali, eo b quod congruis sensibus et co- D , requiem Dei cupimus noslram formare mililiam ,
gitationibus ad virlutum sludia ponvenienlibus in atque in illa civitate ccelesti noslrum exhibere mi-
semetipsis pangerent spiritale psalterium, et cogni- nisierium : ubi non est exemplar, non umhra ,, sed
tioni diviniiatis, c pervigiles specula menlis intenli, veritas; primam dicimus sabbati, sicut scriptum est:
ccelestium mysteriorum digni forent baurire se- Vespere aulem sabbati, qum lucescit in prima sabbati
crela. Et ideo cum psalmoruro anle arcam Domini (Mall. xxvni, 1). Nihilautempulclirius, nihil ex-
quotidie canendorum rounus et officium recepis- pressius. Ante resurrectionem sabbatum dixit, post
sent, videnlur electi, ut psalmum cantici in secun- resurrectibnem priraam sabbaii nuncupavit. Joan-
da sabbati specialiter reciperent concinendum. Ete- _ nes quoque Evangelista dicit: Prima sabbati venil
nim quibus recte videbalur esse commissum, uias- tnane Maria Magdalena ; cum adhuc tenebrm essent
censionem Doraini ab inferis resurgentis voce sua ( Joan. xx, 1 ). Tenebrse pro tempore , mane pro
psallerent; his ulique deferendum fuit, ut ipstim re- gralia. Sed isli expressius secundum Evangelium , d
stirreclionis diem munere suo minislerioque celebra- quasi rccusso velamine. David autcm sub Lcge po-
rent. Quid est enim secunda sabbati; nisi Dominica silus, e el raoderationem tenuit idebitae cantionis ,
dies quse sabhaium sequebatur? Dies autem sabbati et mysterium non repressit, ut secunda sabbati diem
erat dierum ordine posterior, sanctificalione Legis Q ( Doroinicam declararel; quo apud Judseos ordinem
anicrior. Sed ubi finis 936 Legis advenil, quiest numeri puiaret esse servalum, et spiritale sacra-
1 Christus Jesus
( fittis enim(Rom. x, &) Legis Christus - menttim agnosceret revelatum. Audiamus igitur quid
adjuslitiain omnicredenli)el resurrectione sua ociavam dicat, qni in secunda sabbati Deo psallit.
sanctificavit: coepit eademprirna esse,quae octava est, 3. (Vers. %)Magnus, inquit, Doininus el laudabilis
et octava quse prima : habens ex numeri ordine prse- nimis, in civitate Dei iwslri, in loco sancto ejus. Non
rogativam, et ex resurrectione Domini sanctitatem. ergo nbique Deus niagnus et laudabilis esl ? Ille qui-
Unde el in Evangelio Jegimus Sevreplmparov sabba- dem ubique magnus el potens esl; sed angnsla mens
ttim (Ltic. vi, 1), quod Latine dicitur secundo-pri- non capit niagniludinem divinae ej'us polestaiis et
mura. Ubi enim Dominica dies coepit proecellere, gratise. Quanto autem magis appropinqtiat Deo nos-
qua Dominus resurrexil; sabbalum quod primum tra cognitio, lanto prsecelleniior ejus nobis videtur
erat, secundum haberi coepit a primo. Prima enim esse majeslas. Denique Thomas qui anle dicebat : .
requies cessavit, secunda successit. Unde el ad He- A"isividero in manibus ejus fixuras clavorum, et mit-
braeosscribens Aposlolus ait: Postera ergo die restat lam manum meam in latus ejus, non credam (Joan.
requies populo Dei. Feslinemus igitur inlrare in illam xx, 25); ubi misit digitum suum, etevideniia resur-
requiem( Heb. iv, 8, 9 el 11). pp rectionis eognovit indicia, admirans iritra se Dei gra-
2. Requies ergo vera jam non in operis cessa- liam: Dominus,inquit, nteus et Deus meus (Ibid.,%8).
tione, sed in resurrectionis est-tempore. Ideoque Tunc ergo plenissime divinitatcm ej'us dominalio-
qui sabbali secundum Legem solemnitalem cuslo- nemque cqnfessus est, ubi eum resurrexisse non du-

•> Psalmus et Canticutn in Dei laudibus versaban-
tur , i|le quidemvoce, hoc auiem organo musico,
celebrandis. Verum si quando vox organo prseci-
neret, Psalmus cantici; sin autem organum voci,
Canticum psalmi dicebaiur. Vide super hoc Cassiod.
Prol. in Psal. cap. 5 et seq. Item Flam. Nobil. in
hunc locum; nec non Card. Bona De Divina Psal.
cap. 16, § 12, n. 1, atque alios.
'• lidem mss., quod etin gravibussenlibus.
c Ila plerique mss. quorum lamen aliqui con-
junclim legunt, speculamenlis. His accedunl Colb.
et Vict. hfsiciuDdttichabeir ijttrt^ffe. itle* pefvi$tti*
biis. Reg. et cum eo quaedam Paris. edit., pervi-
giles -speculo menlis. Vet. edit. ac Rom., pervigili
specula, elc. Specula aulcrolocus edilos est atquead
speculanda longinqua idoneus. Unde praef. in psal.i,
num. 2, habes :Aliorum (scopulorum) specitla, alioruin
usus, etc. Per metaphorani vero pro suhlimi vel
inlenta mentis conlemplalione accipitur.
d Piom. edit., quasi reciso velamine.
e Rorii. edil., et modulaiionein tenuit. Aliae ac
mss., et moderationem, elc. Sed qiiidam pro cantio-
nis j antiquariorum lapstt praeferunt, cautionis.
H47 SANCTI AMBROSil jiis
liitavit ab iriferis. Deriique iri Sion hyrhhus beuhi A Sion, qui Deiirii speciiianiur seterniim, et ipsi noCli-
decet, et vbiuiri ei sdiviiuf iii Hieriisaleiti. Quid igi- bus et diebus intendurit. Vide mihi Paulnni cum per-
tuf niirtim si iri civitate ccelesti, el in illo siipferrioet seqneretiif ECclesiam Domini, lattis aquilonis fuisse :
selhereo loco potentia ejus vehementius praedicalur? vide ntinccum legittir in Ecclesia, raontem esse spe-
4. (Vers. 5.) Addidil : a Dilalans exsullationem culatorium, per quera Christi gloriam cognoscimus,
universmlerrm. Et vere magnusdicilur, qui islius ter- el videmus. Et quia Graecus montesdixil, hocest,
rae in qua ante inlolerabilium peccatorum germina opn; vide quomodo servuli Christi niontes sint. Mon-
pullulabant, ubi erat mcerof tristitiae et gemilus, ex- tes in circuilu ejus (Ibid., 2); in quibus esl Eecleda
sultationeni toto orbe diffudit. ltafjue liorhirium ebri- Doroiliij ,quae est civitas Regis magni. Simul qtiia
scientia quaeante flagiliorum suorum gurgilibus de- Dominus secundum cceli*traclum h in Venerario
mersa lugebat, nunc per indulgentiam Ghristi, et passus est"; qui erat locus in latere aquilonis. Ibi au-
fetnissturiem oihiiium peccatorum irietti absoliita lae- tem et robhs Siori, ibi Hierusalem qnae in terfis.
talur. Cohvenit igiiiir etsi ila ihlelligahius, til dixi- C. Vide ne id qtipque videaliir expressuni, qtiia
mus; sed qtiia iri vetustis exemplaribiis aliquibtis fe- congregatio plfebisDei, quae Crat aquiloni conjuncta
peribiiis : [kxipi^a«ycdli</.p.v.ri Tckdns"r-k yws; quod pef culpaiii, Ecclesia Christi est facta per gratiara ;
Latine sighiiical buiia radice exsultatibrie universae_, ,B iitjaro non Syiiagoga, sed Christi Ecclesia nuncupe-
tefrae: seiisuiri quiderii eumdem adverlimus; quia lur. Etcjuia reliqtiise Judaebrum pefelectionem gratiae
divina in ribbis Dei Patris doria laiidaritur, qui .dedit salvsefactai sunl, iii ipsisbeuscognosciuir, inPelro,
riobis exsuliationetti boha' radice furidatam, Deum Pattlo, Joanrie, Jacobo,qui graves etexcelsi vifiiel-
Videlicei Jesuiii, veratii et fecuiidissiniairi938 *'" iii Fiindamenlaet ciilmiriasuntEcclesise.Quasifiinda-
teiii, de qiia sacfamenta fluxefe cceiesiia; iii quibtis riieniagraviii.quosiiuIIagfavisaquilbnisflabfaConcus-
est pefpetua et diulurha iseiitia, qilod his ablualur serint; sed immobiles fidei servavertinl fundariientum;
bmhe peccatuiii, ei conscientia inlerria intirideiur : ne Ecclesia ibtanutaret: praecelsi quasi culhjina , qui
eloCulioneriique convehire cognoscimus; quia bene verticem ejtis turribus suaevirlulis erexeriiii. Etenim
fadicaia exsullatione lactamur, qui exsiiltamus in sicitt,i.n bperibtis suis conditor, -et in aedificationibus
Christb. Saccbli enirii lsetitia lemporalis est, perpe- suis aedificator agridscilur; ul etiamsi noinen nPn
lua autehi laetitia ejus qui gaudet in Doraino. audias, tamen ex operuhi 939 qualitate arlificem
5. (Vers. 4.) Mons Sion, lalefa dquilohis, civilas deprelieiidas (ei quid miriihi de huriianis,cum ipsius
regis niagni. Deiis in qradibus ejtis dignosceiuf, ctiih Greatoris selerni, qui rion yidelur a nobis, irivisibilia
Suscipieteain. Cur sit exsultalid univer^seleffifi, evi- lahieh ejus pef ea quse facta sunl, inlelligahius), ila
denter expfessil; quoniam DomitiiisJesus Ecclesiain C in excelsis et jnagnis dbiriibus (quae domtis hos sti -
sibi ex peccatoribus cohgfegavit. Itaqtie qiii brant mus, si liberiatis et glorise fiindaroentum iisque ad
ante lalera aquitonis, id est, sbcii el iiihseferitesdia- finehi fifiiiuin leiiiierimus) Deus habitalof agnoscitur,
bolb, cui dicilur : Exsurge, aquilb , iit veriiat attsler ut DCusAbrahain, DeUs Isaac; Deus Jacob. Ipse
(Cant. iv, 16); facti sunl Clirisio fideles. Ipsi suiii enini veriis Deiis, qui tales virOs praecepiorutn suo-
eriiro de quibus diciltir : Qui conftduhi in Doininb; nirii ihstilutiohe fundavit. Ergo-sicul in illis se Deuhi
sicut thoits Sion (Psal. cxxiv, 1). Facii sunt iiaqiie dehionslrayit seternuhi; ita, ihquit, cum Regis magni
nions Siori per gratiam Chrisii, el bapiishiatis sacfa- suscipiet civitatem, gradibus ejtts receplionem suse
riienliini. Aqiiilonis iritelligibilis gravis eslflatus, qui coghitibhis infundet: ut fianl docibiles Dei, qui man-
prius (enipestaies asperrimas et procellas htihiaiiis daltim bjus et audieririt, et pulaverintexsequenduni;
hiovebat affeclibus : cbepit stios aiiiitlere, qui vexa- ne ab illiiis doiiius aedificataein pelra Drniitate dege-
bat alierios. Gerilem ortinem evefierat Judaebrum, jierent.
iiatibhes omnes suo revinctas teiiebat ihiperio, ipsiusi 7. (Vers. 5, 6.) c Hoc, inquit, vidertles reges letrm
erant laiera; lioc esl, aspiiabanl ciihi eo. Sictilenim i congregati suhl, el trunsierunl in untim. Ipsi ridentes
priiicipis lalera dicirntis stipatores ejus et Comites*, , tutic admiruti sunt. Boni reges qui sui corpnris posi
et siciii iriuiier lattis est viri, eo cjiiod riibfigefa eii D siinl se praebere reeiores, ab ipsa pairiarcliaeAbraliae
societate jungatur; ita laiera eraril diaboli, b.ui fa- ofigirie el insiilutione manantes, qui docuilpeccatuni
ciebarii ipsius vbluntatem. Ii Crgo iiuric suiii mbiisi posse siiperaii. Ideo vefus rex, qui flagitiis esse ne-

aRom, edit.sola prsomissis duobusintegris psalmii
versibus, hoc heniisiichioii annectit; ac tum subjicit;;
Recte sttpra dixil: Magnus Dominus. Nam vere,. elc,
ii Mss. Victi et Colb., Etierario passtts est. Men-
dose. Alii omnes saite.ni Gallic, venerat, passus es(
ubi erat, elc. non mnlto sanius. Ilaque ab edit. noii
diseedimus. Noiant autem ad marg. vet. edit. ess
Hieronyrao, per annos ferroe ducenlos iu loco resur
i'eetionis, Jovis simulacruni; in rupe sanctae crucis;
siatuam Veneris marmoreain stetisse : sperauiibuis
persecutionis aucloribus fore, ut hac arie Cliiisijahijs
saiiciissirooruii) inysteriorum fideni eximercnt. Unde
ibidem concluditur Venerarium ab Ambrosio dici lo-
cum, qui iuisset Veneris sacrilegis religiouibus pol-
lutus spurcaiusque. Vertim cuin nefariiis ille culius
noii. riisi multis aiuiis jiost Dpinini restinectioiieni
adiiibiliis ruerii, vefemurut saiis cororiioiie diccre
pntueril sanctusDoctor, Ghrisltiin inVenerario pas-
suni esse : niaxime ob ahteCetlehtia illa, securidum
cmiiiraclum ; sed ea de fe eriidiliores pfbntinlieni.
c Edil. Rom., Quoniam eccereges terrm congregati
sunt, transierunt iti uhum. tpsi videnies sic admiruli
sunlixoniwbali sunt, coiimiotisitiit, treriiorapprehendit
eos, Reges terrm congretfdlisiihi. Bpni reyes, efc,
1U9 IN PSALMUM XLVII ENARRATIO. __ 1150
seivit obiibxius,in qub culpse et erfbris illecfebra ice- A prodilor Jiidas; vel Ssiui a Dbiiiihb Dfeo stib aCcitiis
gnare nori potuit. Uiidfeet dictuni est ad hujlisriiodi ad fegrium, eiiaiii fdftfesvifi tffepidabdiit.
virbiti a filiis Clifet: Rex k Deo iii fs hobis (Geh. 10; (Vfers: 7.) Goiiffereritfes denique quaiilb ceria-
xxiii, 6). Taies ergo reges leirae, qui cafiii iriiperita- ijiiiife pfefvenifetur ad fineiri, tiuahlae dbhlfitiories
teiii, congregati suhl; ut iii tiiio essenl cbrdfe, et iri justbfuiii; cjuanlaesollicitudines, qbaliS ddversariiis,
tiriO spirilu, sicut legitiius : Quia hmlliludb creden- quarila diulufnP laboreconlehlio, qiiaritaeariiaiitudii
tium liabfebat uriani animam, et fcof ununl, et iiOli nes'* pfnpositi ierfofis, qiiae viiiculai corifihehiisfe,
eiai iri his aliqua separalio (Act. iv, 52). Ii suni qui cjiiaecoriscientiae vfefhefa, noii mediocriief cohtiirba-
iransierunt in uniirii rion taro locutii, quani ih erira- baritur; iifeqtiis iantis vel laboribuS viiae aiisifefioris.
dem affecturii atque proposituin. Pfobato eniro dici- cedeffet; v'el dolbfibtis. Sunt eiiirii "ibi rjoiores acerbi
tur : Transi, recurhbe (Luc. xvii, 7 ). Neque eriirii etgraves; iti est, in ECblesia, ih illa civiiatfe Regis
iriedibcrisviftutis est, ab iriipfobis ad hoiiesla, a terre- riiagrii surit dfil.offes,sicrii pdritirieniis, dbnfecfririhetiif
nis ad aeterna transire, et carnalis yitae consueludi- Cliristus iri iibbis. Neqtie entiii sine dbibrfePauliis
rieni cbrhmulafe, omriehiqiie ejtis aboiere iisum, no- ferat, cbm vidfefet in Galaiii insibieiilibus dbctririse
vbs niores assumere, tottirhqhe staluhi coriversaiib- siise lardibreni prbfecttitiJ. Icieoque ciicebat: Filioli
nis vfetefis delbfquefe. Mefiiocjufe dicifur ei : Si B ihei, quos itertihi pariiirio, dohei forriieiuf Chrislus ih
traitseas per aqitam, tectith siiih (Esai. xLiii, 2). Curii vbbis (Gatui. iv, 19). Testificaiiif ei Dbriiiiiiis iri
transeunie est Deus, non cuiri desislerilfe. Evarigelio gfaves fesse parltifientis dolbfes; cum di-
8. Ii ergo qui iritfa sehielipsos efant arife discof- cit: Mitii&ichni pdriurii, ttistitiam hab'ei; quib veiiit
des, ubi in unum, menle et studio convenerunt, f'e- diei "ejhs: cuih aulerit pepeieril puerurn, jam tton rite-
cepia pacfequa? leeit utraque iiriurh, et ihihiicitias in inihit iriUitiie ptopter gauditim; qiiia natus eii Itonibih
carne stiivhiedii parifetis destruetiorie dissblvit: ad- iwcinundb (Jo'dri. ixvi, 21). Maghus efgb laiibr, ut
iiiiraii sitiit, vel euriVqui ih gradibus stiis dignoscitnf, aiitjuis sibi Ciifislurii acquiiat ;-rie siiie guberiiaibfe
vel hfiUiinesita essfecdnversos; iit qui ante diabblo qbasi ndvis iri sdeciiiiisiius salo fltifetuet. Denique
serviehant, hunc DbiiiiriOJesu justi pietate servitli aposlPli tfistfes erahi, feiihisfeChristus ad Paifeiri rfe-
maricipati sini. Et qtiia regfes sui corpbris in sefhfet- dilufurii essfe meirioraffet, qiibd absfente rfectore de-
ipsis virri hbh riiedibcris laboris experti (necjue enim stitui se ptitarehi. Gaudiurii Christus est. IpsC est et
facile attjiie rhediocre esrahihium vincefe, reseearfe' puCr qiierii pafiiifil, cjlii iri iitero suabihentis accepit
enpidilales, edbriiaie cafnis lasciviam, n avferruncare sjiirituni saltiiis. Qui pepefefit, et enutriefii, exsul-
liixuriain, tjuae repiignabat etPaulb, ut captivuiii sibi ... tfit: qtii parturit, qtiatitur alqiieCoriipiihgituf.
peccaii lege consiririgerel) sifcut gfatiam ih iis qtii ^ li. Boiium est ul et parias, et fenuifias eurri. Ne
virlute processefaht, rhifabariliif : ila etiath rie quis coquas agriuin ih lacle inalris sum (Exbd. xxiii, 19),
relaberetur ih vitia, de siipeHbre vif ttituiii dejecius ne dicattif libi': Vm ih ulero lidbenlibuS et riulrienli-
fastigio, comrobvebaiitur. Pfbclivis eriini et ihulabi- bus (Matth. xxiv, 19). Sic eniin Christus natiis est
lisin uirutiic_ueest uiimana cohdilib; ut quociinVqufe fexMaria, tii agiibscas feiirii,sibutbos agriovit pbsscs-
iiiteriderit, eo 940 prbpehdeai et vefgai vfelad slil- soreiii suufii :et scias cjiiia ipSe tfe crfeavit, etrhajbrfes
dia virtiiiuih, velad iliecebraiii deliclorriiii. tilns ipsfepossedit. Noii feiiniqtiasi parvuiuni fiuifiiis,
9. Et ideo hoii riiedibcfi qnaiifehantiir affectu; ita Sed qtiasi Vfefiimatqufe pferffefeiuinDetiiri fexverb el
ut cx formidine iferiibr appfeliehderei eos, conside- peffectb Deb ribveris adbfanduin. Sife fenrii Magris
rantes illtid quod scripium est: Quia in locis impio- adoravit, iJt hbh in tacte niatfis agririhi coqiiefet;
rum ihgemiScehtjiisii (Prov. xxvm, 28). Deniqufe sed quasi Detiiri veriefaffelur aeterribm. Dehique iil
vide hiihi Peiruiri amaTissiriie flenlerii, qiiod ei erfof eiirti ifivehifet, 941 cceium aspiciebat. Non fergP
obrfepsfefil;ei vifliiterii siiae riieniis prolapsibiie Cof- quaeffebat iri ifefris, qtierii de ccelo fhigfeiis slMia
pbfece fragiliialis inflexferit: riieHiOque a Chfisto k riioiislfabat. icleo euih Marianoh paftufivit, sfed pe-
suhfa esse fepffehensiitti, qiibd atisus sif usiifpaffe pferit, quia fetDoriiiriiitij et saluiare scifebat ex se
constariiiaiii, iifecobnoxiaih cohsidefaffe riaturam. Ei essfe gcriefandiini, kicui ipsa iestatur diceris: Magiii-
Iiic qiiidertiper gfatiarii eiriendavit ferrbrem; W&J'u- ficat qnima ihM, Dbminum: el Imlhlusesi spirilus meiii
das mahsitih crimihe, pfefsfevefavititi geniitu.Jiistiis iri DeoSalui&iirited (Luc. i, 46 ei 47). Ibl ergb dblo-
erat cuiii sipbstblbruhi nunierb riectferetur : sed quia res sicut pafibfifehlis. Dbior fesiiil pafturias, dblbr
supplaritatus a diabolo est, in locfs nuric deplofat et est ut feiiiiti-iaS;qiieiti ih priricipib debes liabefe per-
ingemit impiorum; quod de gralia sit relapsus^ ad fectuni.
poeham. Ergo cadeniibus hujusrriodi viriSj qualis ftiit 12. (Vers. 8.) Itleoque plerique gra«ilef conle-
a Orories edii. in contextti; evaciiare ttixuriam. geritis esi. Attariien verba proxi-
taciise rfeprfeheHsibiiis
Onines mss. ac vet. fedit.iii mafgine, averruncure; Iipfe nie sfecjueriiiavideiilur osiendere apeftam iilain re-
est, runca seti safculo exscindere : imjifoprife Vero, prfeiierisionetiiqiisfePetrilapsurijai!iecesseral,signifi-
avertere ac depellere, ut avefruiici apud ahtiquos caifi.Quapropter aliofufn inss. lecliorierii anteinlimus.
dicebaiitur malofutii depulsores. 6 Etiit., propbsiii terroris, kss. vefb,alii, prmpostii
b Ctitictseedil.aCdtib i\\%s:;sii)ypfessirepfeiieniutii. iefroris; alii, pimposiii errofis. Nbri, inale; si feferfis
Ubi potest allusio Dferiad illtid Ltie. Sxii, Bi : Et cmi- ad errorfeni Jtidab, yel similiiirii.Sfedpribrvox praefe-r
Versus Doniintts respe$il Petrum; hoc enim quoddara renda, ob ea quse de dojoribus subjiciunluf,
 '
1151 SANCTI AMBROSII M52
runtur, sicul versiculus significat, quisecutus est: Aivenireiion possint. Ad Salomonem autem, utpote
ln spiritu veherilenticonteresnavesTharsis. Nam dum sapientem et pacificum virum naves de Tharsis cum
ad fidei perfectionem Dei famuli pervenire deside- auro et argento, et dentibus eburneis sine ulla
rant, commacerant corpus suum, castigando seve- offensione veniebant, et eo ipse mitlebat. Habebat
rius, et redigendo in ministerium scrvilutis; ne eniiii cum rege Hirara sacrae negoiialionis spiritale
reprobenlur qui fuerant jam probati. Hoc aulem commercium, etmutiiae graliaeconcerlanlis affectum.
faciunt in spirilu sanctb valido atque veliementi. Est Has ergo naves ii qui regali in se ancloritate po-
enim spiritus consilii atque virlutis, ut nimia absti- tiuntur ad coercendam ferociaro corporalem, viden-
neiitia dissolvant corpus suum, quo omnes ejus tes ex corruptibilibus in' corruptas, ex maculosis
evacttent voluplates; ul dicaturillis: Convalescile, summa gratise Juce fulgenles, ex dissolutis atque
manusremissm,et genua dissoluta (Esai. xxxv, 3).~Cum detritis esse renovatas, vivere ex mortuis, ex
enim solutus quis ftierit ab isla compage terrena, sepultis resurgere , celebri sermone commemo-
ttinc fortior ad vitam resurgit aeternam. Mentior, rant.
nisi asiipulalur Scriplura, quac dicit: Dissolvi et 15. (Vers. 9.) Sicul avdivimtts, ila et vidimus in
cum Christo esse, mullo melius (Philip. i, 25). Qui civitate Domini virlutum, in civitute Dei noslri: Deus
dissolvitur, ineipil esse cum Chrislo. Et alibi:Te»i-J B fundavit eamin mternum. Audivimus extra civiialem,
pus mem resolutionis instat (II Tim. iv, 6). Qui ergo vidimus in civitate, cui Deus esl lumen aelernuni,
meditalus fueri.t se ipsum dissolvere per abstinen- fulget dies sine sole mundano, luna non quacrilur :
tiam, diem passioiiis suae timere non poterit: fuiidamehlum ejus non lemporale, sed seternum
13. Et bene ait spirituni vebementem, naves dic- est.
turus. Naves aulem de corporibus dixit, quse vago 16. (Vers. 10.) Suscepimus, inquit, Deus, miseri-
diversarum passionum fluctu movenlur: et cito raef- cordiam luam in medio templi lui. Si ad Filium Dei
guntur,nisihabeantgubernalorero. Undeet alibi ail: diciiur, templum ita intelligimus, secundura quotl
Qui descenduril[in mare in navibus (Psal. cvi, 25). ipsede corpore suo dixit: Solvite templum hoc, et
Beiie.aulem navigant-,qui innavibus Christi crticem in triduo resuscilabo illud (Joan. u, 19). Vere tem»
sicut arborem prseferunt, atque indeexplorant flabra plum Dei corpus est Chrisli, in quo est nbslrorum
ventorum; ut corpora sua dirigani ad sancli Spiri- purificalio peccalorum. Vere lemplum Dei caro illa
tus graliam, in ligno Domiui tuti atque securi: nec in qua nullum peccali poluil esse contagium; sed
perraillunl navessuas vago fluctu errare per maria, pro delicto mundi ioiius fuit ipsa sacrificiuni. Vere,
sed ad porlum salulis, et ad consummationem graliae lemplum Dei caro illa, in qua Dei imago fulgebat,
cursus-sui dfrectione conlenduni; ul lida statione' G et corporaliter plenitudo divinilatis babitabal; quo-
potianlur, quo, dissoliitse cursus suos pbssinl in re- niam ipse Ghristns est pleniludo. Ergo ad ipsuro di-
surrectione reparare, ubi naufragium timere *~~~~ non cilur: Suscepimus, Deus, misericordiamtuain in me-
possinl. dio templi tui. Quod quid _esl, nisi quod ail: Medius
14. Et nos igitur circumspectemus lianc gratiam, vestrum slai, quem vos nescilu (Joan. i, 26); hoc esl,
Speculatorcs ejus simus, exploremus eam.; utfiant in medio veslri est, et non videtur? Si autem ad Pa-
corpora nostra naves Tharsis. Tunc enim caro ad trcm refertur, quid est: ln medio templi tui; nisi
serviiulemredigilur.cumad Dei intendimusgraiiam; quia Deus erat in Christo mnnduni reconcilians sibi?
ut idquod amarum ad lempus sit, sicut est jejuriium, 17. In illo ergo tcmplo suscepimus,inquit, niise-
non quoddulce et volunlarium, sequamur. Tharsis ricordiam luam; hoc est, Verbiim qnod caro faetum
ergo.est speculaiorium gratise, intelligibilis civilas, est, et habitavit in nobis. Sicut enim redemptio
ut Sion superior. Ad . eara festinabat Jonas. De ea Christus, ita et misericordia. Quae aulem major
dixit Scriptura, quia sociatus est Josaphal a Ozise misericordia, quam quod pro nostris flagiliis se
regi, et sic placuit ut facerenl, et irent ad enni na- praebuit immolanduni; ut sanguine suo niundum
ves in Tharsis. Sed qnia irapio se conjunxit, ideo lavaret, cujus peccatum b nullo alio modo potuisset
missusest ad eumpropbeta, qui diceret ei: Destruxit " aboleri ? Etenim si de sanclis viris Aposlolus dixil:
Dotnhtus opus luum, et conlritm sunt naves tttm, et non Templum Dei vos estis, et Spirilus sanclus inhabilat
poluerunl irein Tharsis (II Paral. xx, 35, 36 el 57). invobis (I. Cor. m, 16); quantomagis carnem Do-
Quo significatur quod prsevaricantium mandalum mini Jesu templum Dei dixerim, qui semper plenus
Dei corpora ad consummationem 942 giaiise per- Splritu sancto legilur, et.ipse leslificatur dicens:

n Rom. edit. sola, Ochosimregi, et sic placuit ul
facerent naves, et irenl in Tharsis.
h Cum docctur hoc loco peccalum mundi nullo
alib modo, quam Christi sanguine potuisse aboleri,
illinl intelligendum est cx parte ipsius mundi; quod
sciiicet nulla exisierel pura creatura, qure vel pro
coromtmi peccato vel prostto satisfacere saltera plene
perfecteque posset, ut conimuniter alfirmant Theo-
logi. Verum ex par.te Dei S. Thomas part. ni,
tiuabsi. 46 f oh; i\ AuRiisMhl Btieiorilaie ostendit
tametsi modus liberalionis humanacfuerit conyenien-
tissimus, absolutc tamen alinm Deo non defuisse,
quo munduin redimeret. Quod sane Ambrosium
riegaturuni fuisse non putanms. Neque cnim lain
angnsti limitcs polenliae ac sapientiae divinsesiaiuen-
di sunt, cjuam hac nostra aelate qnidam eiiam e ca-
tholicis audacins quam consultius faciunt. Et certe
Psal. seq., vers. 8, sancUis, Dpcior soli simplici
hopiini peccalorurii fedimehdoruni abjudicat faculUi
lcnii
1155 IN PSALMUMXLVH ENARRATIO. 1154
Sentio de me virttilem exiisse (Luc. vm, 46); quaejA ideo beati quorum leela sunl peccata. Meritoque
virtus omnium vulnera acerba sanabat. Potest et exsultabuntfiliseconlessionis propter judiciaDoinini,
illud iutelligi quod dixit suscepisse se cum populo cum cognoverinl judicia ejus et vias ejus, quae in
misericordiam Dei in medio templi ejus; quoniam hoc sseculo inscrulabilia et investigabilia sunl Iiomi-
ipse Ecclesiam suam fundavit, et propagavit in seter- nibus: et cum facie ad faciem spectare cceperint
num; quoniam ipse vere cum Filio suo unigenito veritalem, tunc illa quoe nunc videnlur inscrutabi-
hanc graliam plebi suse coululit, quem aedificatorem lia, comprehendent, et eorum cognitione gaude-
cliam demonslravit dicens: Hic mdificabitmihi civi- bunt.
lalem (Esai. XLV,15); quae diffusa tolo orbe lerra- 21. ( Vers. 15.) Circumdate, inquil, Sion, et com-
runi, 943 fecit ut tota terra plena laudisejus esset pleciimini eam: narrate in lurribus ejus. Qui intelli-
el nominis. Sicut enim scriptum est: Laudis ejus gunt Sion, circumdant eam, et complecluntur suis
plena est lcrra (Habac. m, 3); ita scriptum est: Da- sensibus; ut teneanl, et non dimittant eam, ne sibi
tum est ei nomen super omne nomen; ut in nomine speculatoria disciplina virlutis possit auferri. ldeo-
Jcsu omne genu curvet cmlestium, el terreslrium, et que illa in Canlicis dicil: Tenui eum, et non dimil-
infernorum; el omnis,lingua confitealurquod Dominus tam eum (Cant. m, 4); quae Dei sapienliam require-
Jesus in gloria est Dei Patris (Philip. n, 9 et seq.). ]B bat, et coropleclebatnr justitiam Dei brachiis chari-
18. (Vers. 11.) Unde proprie dixit Prophela: tatis, et quibusdam fidei et devotionis lacertis; ipse
Secundumnomen tuum, Deus, ita el laus tua in fines est enim piae 944 nientis amplexus. Comprehen-
lerrm : juslitia plcna est dexlera lua. Non mirum est damus ergo et nos quanlum possumus internamyste-
si pienus esl juslilise Dei, qui estdextera Dei. ldetti ria veritatis, et scribamus ea atque affigamusea sen-
auiem esl virlusDei, et juslilia Dei; utet secundum sibus nostris, virtulemque coeleslis oraculi: quara ut
id quod justitise Dei plenus est, eam justitise plenitu- assequeretur Moyses ille peritus in omni sapientia
dineni in eo esse quam Pater habet, noveris : et j-Egypliorum, in montem ascendit, atque in nubcm
secundum id quod virtus el juslilia Dei Palris el sa- intravit; ut operlaet occulla cognosceret, adhserente
pienlia legilur, nihil in eo divinic majeslatis intelli- sibi socio Jesu; qtiia nemo sine vero Jesu potest
gas esse diversurn; sed omnia accepisse a Patre incerla sapientiae I et occulla comprehendere. Et
Filiura, el omnis gloriaepaternse Filiumsplendorem ideo in specie Jesu Nave, veri Salvaioris significa-
esse cognoscas, et ejus characlerem substantiae: batur ei aspiratura prsesenlia, per quem fierent
qui ita expressit Patrem, ut in eo lotus sit Pater, omnes docibiles Dei, qui Legera aperirel, Evange»
sicut in Patre tolus esl Filius. lium revelarel.
19. (Vers. 12.) Etquia vidit in spirilu Prophela iG 22. Ergo qui Sion circumdederint prudenlia sua,
laudes Chrisii terris in omnibus praedicandas, vclut et complexi fuerint intellectu ascendenles super tui-
epilogo quodam faciens suscepli sermonis excessum resejus, narrant desuper.ei qui non potuerit asceiir
ad laclitiam nos et cultum nominis ejus hortatur dere in turres ejus, quid ageudum, vel quid caven-
dicens : Lmtetur mons Sion; id est, qui confidunt in duro sit. Murata est enim civitas Dei; ideoque alibi
Domino, sicut ipse postea inierpreialus esl diceus: dicit Dominus: Ecce ega, Hierusalem, pinxi muros
Qui confidunl in Domino sicut mons Sion, etc. (Ps«/. luos (Esai. XLIX,16). Distincla esl lurribus, de qui-
cxxiv, 1). Ipse Dominus Jesus, qui est mons et alli- bus insidialor possit, si appropinquare cceperit,
ludo Ecclesiaesuae, quaeChristuin suura loto specu- deprehendi. Habet ille exercittis suos, quibus animas
latur aficctu, lselelur fide ejus et devotione qute Dei obsidere consuevit, admovere roachinas; ut pos-
complacuit Deo; quoniam repudiala esl iofidelis. sil lurres expugnare munilas. Sed vos, inquil, prae-
a dicate de lurribus; est eniro in turribus Ilierusalcni
Potesligiiur et hoc pie inteiligi, qubuiam eliain
superior omnibus ipse est mons, in quem is asceu- ahundaiitia. Praedicate justiliam, monete cuslodiani;
dere jubelur qui fidem praedicat, dicente Scriptura : sapientia enira in exilu caniiur, et in murorum
In monlem excelsum ascende qui evangelizas Sion altissimis prsedicalur. Et alibi iterum dicit: In nwrh
(Esai. XL,9). D ttiis conslilui custodes, diebusae noclibus infinem non
20. Exsultent, inquit, h aniiiise confitenles tibi. tacebunt (Esai. LXH,6). Narrale ergo sine intermis-
Ipsaesunt filiseJudaeaeillius in qua nolus est Deus. sione, sine fine. Adversarius vigiiat, circuil, et
Nam ista Judsea quse in carne est vel littera, non rabie ferina quaerit, quos invenerit, devorare. Ideo
agnovil Dominum.Nam si agnovissel, etiara recepis- seroper canendus cst Dominus, qui dentes leonum
set. Sed non agnovit, quem non recepit, et judicia conlerat, ct ora confringal; ut nobis nocere non
ejus refugit: quibus eos non ex palre Abraham, scd possint.
ex diaboli semine manare memorabat; quoniam 23. (Vers. 14, 15.) Ponite, inquit, corda vestra
omne peccatum semen inimici est. Gonfessionis au- in viriute ejus; id est, ut virtutera ejus intelligaiis :
tem filiaepeccalum non faciunt, sed obumbrant. Et el dislribuite gradus ejus, ut enarretis in progenie

a Mss. aliquol, superioris illius Sion ipse esl mons. confessionem, ut jam observaium est, significent;
h Hic ut alibi non uno loco pro textu Scriplurm idcirco quas Scriptura fitias Judm, seu Judmm, bas vir
ponitur ejus interpretalio; cum enim Judas ac Judma sanctus animas confitenleset filia$ confessionisvocat.
 • SANCTi AMBROSli uij6
f'35
qliera. Quoniam hic est Deus, Deus noster in mlernum, __
i iiam loquebatur; quia <»non capiebat universus
el in smculum smculi: ipse reget nos in smculq. Bapeis populus percipere sapienliam in myslerio quseabs-
dixif (Graecus,hoc esl, excelsas et turritas domos; coxidita est.
upde Prpphela cnrn de ciyitate I)ei et injiabitantibus 945 2§- Weo eam Chrislus abscondit, ut earo
eam Jpquerelur: Distribuile, inquit, grqdus ejus; hoc siulii non intelligant, prudenles studiosius quserant:
est, mansiones ejus alt.is atque sublimes i,n coelesli- el enarrent in progenie altera, quse spirilus foret
bus. Quo dppet ordinera seryandum esse meriloriim. virtitle perfectior; quoniam generalio superior per
Unusquisque enim in suo ordine (Joan. xiv, 2). infiriniiatem fidei, perfectae sapientise coguoscere
U.nde et Dpminus irp et prseparare se dicil Discipu- sacrainenta non poluit. Et ideo signum quserebat,
lis mansipnes; ut pro suoruni ralione merilorum veritatem repudiabat; cmn ulique non veritas signi,
digna uniisquisque Jiabitacula consequatur, inquibus sed signum verilalis sit. Unde respondit ei Domi-
requiem illam carpat seternam. nus : Generalio nequam et adultem 946 signum
24. Sunf etism sublimia etalta prapeppta, in qui- qumril; et signum non dabitur ei, nisi Jonm prophetm
bus sunt pcculta pietatis mysteria, et tjieoremala (Matth. xn, 59). Ad arguendam itaque perfidiani
sermpnuni coelestium. Hsec, inquit, distribuite, et Judseorum, Jonse exeiiiplum accersitur; eoquod Ni-
pvp cap^u uniyscqjusque dividile, quanlum possit j 5 nivilae signo crediderunt, et prsedicationem Jonse qui
uniisquisque ingenio prpprio cpmprehetidere. Neque fuerat in ulero ceii, sequendam putarunt: Judsei
eniin oroiiibus Paulus eadero dispulabat. Aliis nibil autero nec post resurreclionem Domini Jesu credi-
prae^icabat iiisiCliristiira Jesum, el hunccrucifixum, denini, qui de corde lerfae post triduum resurrexit,
np.njii persuasipne sapienliiB.yerbi; sed in pstensione et vivit ac regnat per omnia saecula. Amen.
spirilus atque virlutis; infer perfectos autem sapien-
•>Rom. edit., Non quibat. Alise autem et mss. omncs, non capiebat, id est, capax non erat. Itaque
hic et multis aliis locis Ambrosii sensum in Rora. edit. agnosciraus , hihilo secius tameii verbum anti-
quuni retinemus.

IN PSALMUM XLVIII ENARRATIO,

IIujus liiulus est: Infinem filiis Core, Psalmus David.

1. (Vers. 1, 2.) 945 Audile hmc, omnes gentes :
auribus percipiie omnes qui habitatis orbem lerrm.In
principio ipso vocem Domini salutaris agnoscinius
geniesvocantisadEcclesiam; ulerrorirenuntienl, ve^
ritalein sequantur, etpiicultus munus agnoscant. Sed
quiascrpentis venenisMnfecta erant corda successio-
nis liuiuanae, el peccalis obnoxia conscientia dum
desperal veniaro, se revocare non polerat : reme-
dium pollicetur, indulgenliain sponte pietatis suse
largitate proraittit; ut reus non timeat, bene con-
scius gratuletur, quod bono domino exhibeat minis-
lerium servilutis, qui noveril peccata donare, hono-
rare virtules. Denique eadero serie vocationis etiam
in Evangelio nos Dominns adhortatur dicens :Veniie
ad me, bmnes qui taboralis el onerali esiis, et ego vos
reficiam. Tollite jugum meum snper vos, et discile a
me, quia milis stun, et hnmiiis corde (Mqtih. xi, 28
el 29). Deinde jugum suutii suavp, et onus Ieve esse
coinmemorat; quoniam qui desperaverit medici--v
riam, sanus esse non poterit. Et ideo omnibus grata
est mansuetudo, quse vulnera interiorum curat ani-
riiorum.
2. Venturus igitur ad segrotos, venturus ut me-
dicus, qui gravia ulcera nostra curaret; medicamen-
l'a a proponit, ut videanl liomines, et ad reinedium
sahilis fida sedtililate concurranl. Sic illa in Evan-
gelio meruil sanitateni, quse profluvio sanguinis per
duodecim aiipps Jabp.rabat. Apdivit med.ipum ver
•'" Mss. aliquet, proponit , itt audiant Itomines.
nissp, festinavit contingere diceps : Si tetigero ftm-
briam ejus, salva ero (Matth. ix, 20 et 21). Inlra se
hoc dixit, et Cliristus audivit : et tetigit fimbriam,
et virlusde Salvatoreprocessit, quse curavit aegraro,
firmavit invalidam, profluvium statuit, pietatem pro-
bavit. Similitcr crgo et hic omnes gentes vocat ad
sapientiao fontem alque prudentiae : i'edempiionera
omnibus pollicetur, ul nemo trepidet, nemo despe-
rel, ubi nul|us excipilur; sed omnis anima invitatur
ad gratiam, ut sine pretio redimatur a crimine, ct
fructum viiae adipiscaiur aeternse.
5. Hic sensus est psalmi, qnem suo ordine dige-
remus, cura explicuerimus supei'iorura vim qualila-
temque vei-borum. Prsecipiuntur enim andire genles,
et auribus percipere qui inhabilant orbem terrse.
Illum utique orbem'terrarum, de quo supra dixil:
Domini esl terra el plenilqdo ejus : orbis lerrarum, el
qui habilanl in eo. Ipse super maria fundavit eum :
et super flumina prmparavil 946 eum (Psal. xxm,
1 ei 2). Quam Graeci OIXOU/AEVIJV dicunt, eo quod in-
habitelur a Christo ; sicut ipsedixit : Quoniam inha-
bilabo in illis; inliabiiat enim, ut iropleat quae vacua
videbantur. Quaeest ergo oiy.oiip.ivn;nisi sancta Ec-
clesia, templum Dei, el habitaculum Chrisii? Nec
incongrue Latini dissono quidem sermone, sed pari
sensu, orbem tefrae nuiicupaverunt; eo quod vita
sanctorum qui inhabitahtur ah Spirilu, sicut rola in
orbein sine uJla cursus sui offensione vplvatur.
 '
1157 , 1N PSALMUM XLVilf E-NAffRATiO. 115S
4. In tribulalipiiibus Jgvlu.rJundalur Epcresja, iu A 'npnfaciillat.es dispriminal, sedvolunlales. Illcaplior,
tempeslaiibus et proceljis, j.nsdjieiludinibus fit nice- q.uipripraffeciu, et prpxiinus disciplina. Quod si me-
rprp, in rebus adversis et i.n fluminibus prreparaiur. ditatip cordis prudentiam loquilur, qiianto magis per-
In quibus fluminihus? Atidt diceiilem : Elevaverunl fecta docfrina! Deinde adnionemur non tumuliua-
fluminuvocemsuam (Psql. xcit, 5), Audi et in Evan- rium proferre sermonem : sed. exercilio quodam
gelip : Qui predit in me, sicul dicil Scriplitrq, flumi- rocditaiiqnjs, et staiera mcntis inlernae examinare
nq de ventre ejus fluenl aqttm vivm, Hoc auieni dicebat dicenda; quia scriptum est alibi : f* Slalefa fallax
de Spiriat qugm accipiebant credenles in eum (Jqqn. npn boiiuin (Prov. xx, 25).
vu , 58 et 39). In hjs ergo flunijnibus pr-aepa- 7. (Vprs, 5.) Inclinqbo qd pqrqboiam aurem meam :
ratur Eccjesia, in quibus profluit Deigraiia. Hi sunt aperiam in psqlierio propositionemineam. Sapiens au-
fluvii qui aure percipiunl verburo Dei, etloquuntur; ditor intendil, atque incliiiat aurem suam, ut iiitclli-
ut verbum infundarit pectoribussinguloram. Ideoque gat parajjp.larjiih figuras. Ipsuin aurem suam dicit
Scriptura discrfilionem fecit dicendo : Audite hmc, Salvatpr, qpi aurein habet au.diejidi. Aperit eiiam
omnesgenles: auribus percipite, omnes qui habiiuiis Dominus c!aus_amprpposi.iionein suani; cum aptum
orbem lerrm. Possunt onines audire, non omnes la- organum sibi et vas eleciionis inveneritj quod psal-
men aurjbus percipere, nisi EJecti Dei. ideoque B{teriu.ip yocat : cuju$ siniilis Baulus dulcis gratiae
Salvalor dicit: Qui habet qures audiendi, audial (Luc-. can^ilenam neryis oniijibus sjbi coi)cij)enlibus resul-
vui, 8). Illas aures dicit inlerioris hominis spirita- tayit, saiicli Spiritus pJeclrp interiorem, chordam,
les, cujus et nares legirous, dicente Job : Spiritus ex.teripremque pulsando, ut et lingua oraret et men-
divinus qui est in naribus meis (Job xxvu, 5). Non te. Idepque ait : Qrabq sphitu, qrabq el menle :
onnies homines has aures, et has nares babenl. Alia psqttam spirilu, ps.ailamel tnenle (I Cpr, xiv, 15).
esl enim forma corporis, alia gratise spiritalis. Qui IJujusmodi ergo viruin Ghristus. mu.ltaajnie pr.omi.tr
spiritalis est, auditpmnia,dijudicat bmnia : animalis tit, per quem manifestaret abscondita, et invoJuta
autem homo non percipil qtise sunt Spiritus Dej. Hic propijeticj fibscurilate seniionis aperirfit. Bpiiuni
enira terrigena est, ille ccelestis. psalterium, cum fidei vita coiisenlit, fit car,o aniroae,
5. (Vers. o.) Ideoque addidit: Quiquelerrigenm, el virluti aspirai vplunlas. Hoe est dulce psalterium,
filii homhmm: siinul in tiiium dives«et pauper, ut uui- ubi canora csl djscipjina yiven.dj; ut ijjipleatur illud
verspsvocaret. Quis est terrigena, nisi filiushominis? quod scriptun) est: Clara eril lingw mutormn (Esqi.
Quis est spiritalis, nisi Dei Filius ? b Ille cx sanguine xxxiti, 6).
concretus, et ex carnis et viri vsluplate grneratus : 8, iJVers.6.) Seqiiitur : Vlquid thneboin die.im-
iste ex Deo natus. Alius dives in omni verbo, et V p la? Ini.qidtqs$ulcunei mei circum.dqbitme. Hpc est,
scientia : ? alius pauper, gratia tamen dives; quia et cuni os meum loquatur sapientiam, et njed.itaiio cor-
pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum. E con- dis jnei prudfintiam, in difi judicii timere quid pos-
trario est el dives in. superbia, e.l pauper in liumili* sum; njsi fortepalcanei mei iniquilas mihi sit ab^
tale. Omnes vpcaniur ad Ecclesiara, ut orones redi-: lufiiidi){Cf. Aitgu.st.I. i contr. Jul. Pel., cpp. 5) ?
niantur a Ghristp. Qui seger est, nie.dicum inyenit; Alia est iniqniias npsira, alja cajcanei nps.lrj, ip quo
qui sanus, sapientiam acquirii; captiviis redempio,- Adam denie serpenfis esl vulneratus, et obnoxiao)
rem, liber remuneratorem. Omnes sedific.alScriptu- baereditatenjsuccessionis Iiumansesuo vulnere dere-
ra divina. ln ea invenit 947 unusquisque, qup aut liquii, ut pmnes illo yulrierefijaudicenn.is. Uude Do-
vulnera sua curet, aut merita cpnfimiet. S.imul ap- niinus discipuljs pedes layil, ul lavarel venena ser-
tem in unum divilis et pauperis facta vocalio, in pentis : et i?elrus i',epreheiidilur quod excusabat, ne
quamdamliumilitatem aequalitaienique nos prpvoeal; sibi Dph)iiiiiispedes lav.aret. Ideoque dictum est ei :
ut neque diyes fa.stidiat inop.enif neqtie diyjli pauper Nisilqvero libipedes,npn Jtqbebistnecumpartem(Jqan.
invideat: sed ulrumque sibi graiia una conneetat; XIII, 8). Quo audifo, nonsolum pedes, sed etiara
quia et Dominus pa.uper facfus es,}, eura. divcs es- . n\anus pbfulit abluendas. 948 CuiDpniinus-rpspon-
set; iti id,em et patiperum salyatpr psset et diviiura.' P dit : Qui tplus est, non hqbet necesse ul iterum lavei,,
6. (Vers. 4.) JEl subiexuit: Os me§m loqmtuj- sa-r nisi ul pedes lavel: sed est miindus tplus (tbid., IfO)»
pientiam, el medilqtig cqrdis mei prudenliam. Meriio 9. [irgp David dicit: 1/iigitilqtesMemsupeyp.osne-
pinnes voeajjtur, gui.apmnibus sapjcntise jfp)isab.un- ruijl cupqi metitn (Psul. xxxvii; .5); jqni se..novierat
dat, nec tJiesaurp pecuniarip cojiiparatur, quae prer in iniquitate esse concepiu.ro, At iri deiiciss -amiatr.e
tiosior ihesauris pmiiibus declai-alur. Jdeoque ji.ecdir essegeneiattiro. Dominus autcn) q«i sua peccata non
ves averlitur, nec pauper excluditur; quia sapientia habuit, nec cognovit proprias iniquitates, ait: Ini-

?.Rom. edit,, el pauper. Hqc dicit, ut ostendatt Alius pauper graiia. Habes tamenquia ei pauner rtq~
quod universosTiocal. mavit, eic. •'"" '"v
h Rom. edit.. cum yel. in roarg, ap uiss. d Edit, Rpm: sola,
diio, Ille, AbpmhiqtioDpn}ino 4uple$
ex sanguine concrelus et ex carne. slqlera, el ju<)umdolqsum twii bfinu^fip^n^Me, §04
c Sic. edii. ac mss. Vict. et€olb.; loeum integrum reddere volpjit, cujus uiiijna'iiii'tajjT
turo parieni prpppsueral Ambrbsius. Vide^etimdeiii
Alius pauper gralia. Tamen quia, eic. Rcg. autepi, ,
Qualuoraiiij , locum infra cbl.9'66, iiuro. 51.
 1159 SANCTI AMBROSII HCfli
quilus calcanei mei circumdabit me; hoc est, iniqui- A die raala ?Quid enim potesi mihi nocere, qui non so-
tas Adae, non mea. a Sed ea non potest roihi esse lum nonindigeo949redemplore, sed ipse oranium
terrori; in die enim judicii nostra in nobis, non sum redemptor? Alios liberos faciam, et pro me ipso
alienae iuiquitaiis flagitia ptiniunlur. Unde reor ini- ipse trepidabo ? Ecce faciam nova omnia, quse supra
quilatem calcanei magis lubricum delinquendi, quam ipsum germanitatis affeclum sint atque pietatem.
realuni aliquem nostri esse delicli. Meritoque Domi- Quem fraler eodera matris utero effusus in lucem
nus qui pro nobis universa suscepil: LavemUs, in- rediinere non polest, quia parilis naturae infirmitate
quit, et pedes, ut calcanei lubricum possimus au- relinetur, redimet liomo: sed ille homo de quo
ferrc; quo fida stalio possit esse virtutum, et ne pa- scriplum est: quia mitlet iilis Dominus hominem, qui
terno quis errore labattir, qui suo paralus esl slare salvubiteos (Esui. xix, 20); qui de se ipso dixit:
proposilo : et non metuat lubricum haereditatis, qui Qtimrilisme occidere, hominem qui veritaiem ioculus
cupit vestigiuin tenere virlutis. Iniquitas ergo calca- Stitn vobis(Joun. vm, 40). Sed quamvis homo sit,
nei nostri prsevaricalio est Adae, per qnam prolapsus quis cognoscet eum ? Quare nemo cognoscet ? Quia
esl in contemplum et dissimulationem ccelesiiuin sicul unus Deus, ita et unus mediator Dei et homi-
mandatorum. nuni homo Christus Jesus. Ipse est solus qui redimet
iO. Est etiani iniquilas calcanei, Judae b haesitan- g hominem, vincens pietate gernianos; quia.pro alie-
da proditio. Calcanei ideo, quia scriplum est : Qui nis sanguineni suum fudit, quem nemo polest offer-
mandiicat mecum panem, levabit super me calcaneum re pro fratre. Itaque corpori proprio non pepercil,
suum ( Psal. xxxvn, 18 ). Bene el ibi suum, et hic ul nos redimeret a peccalo : et dedit semetipsum
meurii dixit; suum,quia Chrislus sine iniquitate, hsec redemplionem pro omuibus; sicut verus ejus leslis
autera solius iniquilas proditoris: raeura autem calca- asseruitapostolus Paulus,quiait: Veritalemdico,non
neum, quasi ultimum sui corporis Judam Chrislus mentior (Rom. ix, 1). Sed quare solus hicredimet?
appellat, cujus nos s«mus corpus et membra. Apo- Quia nemo potest eum sequare pietate; ut pro ser-
stoli prsestantiora et actuosa membra sunt Chrisli: vulis suis animani suam ponat: nerao integritate;
Judas calcaneum, quasi extrema pars corporis ser- omnes eninisubpefecato,omnesAdse illius subjacent
penti obnoxia, et patens vulneri. Primum ergo cal- prolapsioui. Solus Redemptor eligitur, qui peccalo
caneuni Adam, secundum calcaneuni Judas. Ille veieri obnoxius esse non possit. Ergo per hominem,
lapsus lotius baereditalis, hic solius proditoris, qui Dominum Jesuro tnleliigamus, qui suscepit hominis
hsereditatera implicare non potuit; qnia jarii non conditionem; ut in carne sua peccalum omniuro cru-
carnales sumus, sed Redemploris hsereditas, Scrip- cifigeret, et chirographum uuiversorum suo cruore
lura dicente * c Est hmreditas credentibus in Domino C I deleret.
(Esai. LIV,17). 14. Sed fortedicas: Quomodo.redemplurus fraler
11. Est et illa iniquitas calcanei sui, quae circum- negatur, cum ipse dixerit : Nurrabo nomen tuum
dedit Ghrislum : Circumdantes, inquit, circumdede- fratribus meis (Psal. xxi,23)? Sed non quasi frater
runt me, et in nomineDomini ultus sum in eos (Psal. nobis, sed quasi homo Chrislus Jesus, in quo Deus
cxvn, H). Calcaneum ejus Synagoga est, decor et erat; nobis peccala dimisit. Sic enim scriplum est:
gloria vtilttis ejus Ecclesia; sicut scriptum est: Do- Deits eral in Christq mundum reconcilians sibi (II
minus regnavit, decorem induit (Psal. xcu, 1). Cor. v, 19). I» illo Christo Jesu, de quo solo diclum
12. (Yers. 7.) Hli ergo sunl calcaneum, de qui- est: Quia Verbum caro factum est, et habitavU.inno-
bus dicit: Qui confidunt in virlule sua, quique in bis (Joan. i, 14). Non ergo quasi frater, sed quasi
abundantia diviliarum suarum gloriantur. Divites Dorainus habitavitin nobis, cuni habilarel incarnc.
eguerunt el esurierunl (Psal. xxxiii, 11). Quod de Cum igitur reconciliaverit Deo raundura, utique ipse
Judaeis dictum est. Sed et omnes qui luxuriose vi- reconciliatione non eguit. Pro quo enim peccalo suo
vunt, et non tenenl caput, calcaneum Cbristi sunt. propitiaret Deum, qui nulla peccata cognovit? Deni-
Sed haec generalia, quse lale patent. Cselerum spe- que didraclima poscentibus Judseis, quod pro pec-
cialiler de Juda locutus est proditore, qui sibi vali- ]D cato dabatur ex Lege, dixil ad Pelrum : Simon,
dus et dives aposlolatus gloria videbalur. reges lerrm a quibus accipiunl iribulum vel censum, a
13. (Vers. 8, 9.) Denique de Passione Domini filiis suis, aut ab alienis ?^RespondilPelrus -• ab atie-
serrao contexitur Fraler nqn redimit, redimel ho- nis. Cui dixit Dominus: Ergo liberisunl filii. Vlaulem
mo; ne* dabit Deo propiliationem suum, el prelium non [aciamus illis offendiculum.... miile hamum, et
redempttonit animm sum; hoc est, ul quid timebo in eum piscem qui primus ascenderit, tolle; el aperlo ore
a Agitur hic de fidelibus adullis, qui judicium non sodes hunc nostri locum cum iis quse lib. u,
cap. 40,
de originali peccatp, sed de aclualibus subituri sunt. de Gratia el Peccato originali tradjt Augustinus. Ve-
Quod vero subditur iniquilutem calcanei magis lubri- ruhi loquendi hac de re alibi adhuc se dabit oc-
cum delinquendi, quam realum aliquem nostri esse casio.
delicti, lioc niniiriini significalur, quod postea in h Hmsilanda, quse proferenda non est, nisi reluc-
Trident. synodo sess. 5, can. ult., sancilum est, tante ac prope invila lingua; ut evenit iis qui hsesi-
concupiscenliam ab Apostolo peccalum appellari lantia laborant.
non, quod vere et proprie in renalis peccalum sit: sed c Rom. edit. sola, Est hmreditasservieniibusDo-
quia ex pecculo est, el ad peccatuminclinat. Confer mino.
1161 IN PSALMUMXLVHI ENARRATIO. 1162
ejus, inveiiiesstaterem : illum tollcns dabis pro tne et A non veritas est. Non enim pcr didrachma, sed illius
pro le(Mallh. xvu, Z&elteq.). Ostcndit quud non solius sanguiuis prelio lihcraroiir.
pro se propilialionem debeal peccatorum; quia ser- 17. Simus ergo docihilcs Dci; ut nemo nbstrum
vus peccati non erat, sed ab omni erat liber errore videat imerilum in illo die,quando daronaljitnlur
Filius Dei. Filius etiiin liber , servus est in reatu. morle perpetua sapientes istins niundi, vel principes
Ergo liber isle ab oronibus, nec pretiuin redemptio- Jtidaeoruro, quaudo siinul insipienset stulius peribunt.
nis animaesuac dat, cujus sanguinis preliiim poterat Non itleni esl uirumque. Siultus csl qtii nihil sapit,
ahundarc atl universa mundi lolius redimenda pec- el slulta intelligil: insipiens, qui malc sapit. Dixil
caia. Recle ergo alios liberal, qui pro se nihil debeal. insipiens, quia non esl Deus. Qumnodo iniqnus,
15. (Vers. 10.) PIus adjieio. Non solum pro se non quia a^quhateni nesciat, scd quia improbila:e
Chrisius prctium noi) debet suse redemptionis atit cordis sui iniqua coinmiilat : iinprobus quoque dici-
propitialionem pro pecraio, sed etiani si de fideli tur; eo quod probitateni malitia sua deslrnere velil,
quocunique homine accipias, possil intelligi quia . non quia probitatem ignorel. lpse ergo insipieus et
non deheanl singuli propitiationem suam; quia pro- slulltis quando pereuiit, alienis relinquniit divilins
piliaiiooinniumChristus est, etipse estuniversorum suas; suuro enim et legiiiroum siuliitinc et iinprnbi-
950 redemplio. Cujus enim hominis sauguis jam ]_[taiis h.r-redem reperire non possunt. Legitimi enim
idoneus est ad redemptionem sui, cum pro redemp- dicunt: Quia filii Dei sumus. Si aulem filii, et hmre-
lione omnium suuro sanguinem Christus effuderit ? des : hmredesquidem Dei, cohmredesattlein Chrisii :
E>1ergo cujusqtiam sanguis qui Chrisli possil san- si tamen compttlhnur, ul el siinul glorificeiiiur (Rom.
guini coraparari ? Aut quis tatn poiens homo, qtti VIII,16 el 17). Insipientesergo divilias non[habent,
pro se propilialioiiem suam dare possit supra eani qtiia nec haerediiaicm habent. a Non habeni divitias
propitiaiionem, quam in se obtulit Christus,qui infidi, non 951 possessioneni ; fideli cniin tolus
solus Deo mtindum reconciliavil per suum san- inundus posset-sio esl. Non babent hacreditatem,
guiiiem? Quaemajor hostia; quod praeslantius sacri- quia sola est h haeredilas credeniibus in Domino.
Ccium; qui roelior advocalus , quam qui pro pecca- Suas aulem diviiias babent. ldeoque avarus dicit :
lis omuiuni factus est deprecatio, et aniniam suam Non liabeoqao congregemfruclus meos(Luc.xa, 17) ;
dedit pro nobis redempiionein? Non quaeritur ergo non eniin verus fruclus, sed avari fructus, pecuiiia
propiliatio, aut redemplio singulorum ; quia om- est. Et Dominus avaro dicit: Vade, vendebona tua...
niuiii pretiura sanguis estCliristi, quo nos redemit et vetti; sequere me (Muitli. xix, 21). Non enitn per-
Doroiniis Jesus, qui solus Patrem reconciliavit : et feeitim bonuin est palrimonium , sed hsec sunt avari
laboravit usque in finem; tniia nostrum laborem ipse (___ bona, quae in emolitmento aliquo constituia sunt.
suscepit dicens : Venileud me, omnesqni laboralis... Vende, inquit, quae putas lua esse; cura tua non
el ego reficiamvos (Malth. xi, 28). Vide lalioranlem : sinl, quia ad alios fluminis niodo transeunt : el se-
Laboravi olamans, raucm fuctm sunl fauces mem quere me, ut bonuni immortale cognoscas. Sa-
(Psal. LXVIII,4). Etalibi : Issachar quod bonum est, picntes ergo in iiitcrituni dediicuniur, quibus Deus
concupivitrequiescensinler fortes. Et infra : Snppo- abscondit, qtise parvulis revelavit. Peribunl siroul,
suit humerum suum ad laborandum , el (acltts esl vir etiu uno eodemqne loco ertint insipiens et stultus,
agricolu(Gen. XLIX,14 et 15). Ergo homo non dabit el alienis relinquent divitius suus; quia non invenit
jam propitiationem suam, nec redemptionem ; quia nequilia legilimum siiccessorem.
semel ablutus est a peccato per sanguinem Chrisli. 18. (Vers. 12.) Et sepulcra eorum domusillorum
Laborabit latnen, ul servet praecepla vivendi, et a insmculum, labernaculaeorum in progenie el genera-
mandatis coelestibus non recedai. Dtim vivit, in la- lione : invocaverunl nomina eorumin terris ipsorum.
bore sit, el perseveret in eo; ut vival in finem, ne et Ubique Scriptura sepulcra pro vilibus ducit, jquibus
ipse morte nioriatur, cum sitjam redemptus amorle. degeneres, el vitre hujns cupidi coinparaniur. Sepul-
16. (Vers. 11.) Qui autein servaverit maiidala vi- crum patens est gullur eorum (Psal. v, 11). His ergo
tse, non videbit interitum , cutn vidcrit mori eos ,; D qtti ad diem el de die vivunt, sepulcra pro doroibus
qui sibi sapieirtissimiel prtidenlissiroi in hocsaeculo sunt. Doimiseniin justorutn non in lerra est, scd in
videhantur. Quod specialiter ad scribas et phari.xaoos ccelo ; sicul Apostolus docuil dicens : Nostra autem
spectat, qni sibi cathedras in synagogis vindicanl, convevsutioin cmlisest (Philip. iu, 20). Ipsa est tlo-
quasi sapieniiae priiicipalum. Qui vere friislra labo- mus nostra, qure donius est Chiisti. Unde ait Scri-
ranl, cum putant qttia per didrachmutn libereniur, ptura : Et Moyses qiddem ftdelis in toiq domo ejus ,
cutn spiritale pretium animae stiae, atque illud singti- lamquum famulus in lestimonium eorum qum dicenda
larc Dominicicorporis sacrificiiim, inani quadam essenl: Chrisius vero tamquam filius in domo sua
Legisinierpreiaiiorieeonleinpserint,refiigienleshap- (Heb. III, 5 el 6). Piis ergo doinus est Eccle-da, piis
tismalis sacramentum. Neminem enim sanguis rede- patria coelum est. Ideoque jtistus ail : Advena ego
mit hircorum atque lauroruro : sed oniiies unus suin apud le in lerra etperegrinus, sicul omnespatres
sanguis liberat Cliristi, cujus in Levitico figura, mei (Psat. xxxviu, 15). Luxuriosis dorous sepul-
a Mss. duo, non habent divilias in i>Rom. edit., ItmredilasservientibusDomino.
fide, non in pos-
settione.
PlTROL. XIV 27
 '
4163 SANCTI AMBROSII 1164
crum est. Denique lamqtiaiii in sepulcro vivunt, A maluiinum; et auxilium eorum veterascet in inferno,
qui possunl dicere : Manducemus et bibamus; cras a gloria eorum. Qui noluerunt ut pascerel eos Chri-
enim moriemur (Esai. xxu, 13), resurreetioneai stns, depascet eos niors. Quis ergo dimiltat boniim
ante oculos non habenles. Ideoque lumulis suis af- pastorem, qui pro ovibus suis animaro suam ponit,
lixi atque atlumulati adliserent, quia resuscilari se quia pertinel ad eum gregis sui cura ? Aut quis eli-
posse non credideriint. Habilaculum ergo illis in gat mercenariam inortem, quae operum pessimorum
suo bnsto est, et tabemaculum eorum in progenie digna mercede referalur? Siniul cpgnosce, o homo,
et generatione a terrena est; qui vermes sui corporis quia Christus verus est pastor, qui suos pascil ad vi-
hacredes relinquunt; ut hic tantum sit memoria tam. Mors subiutravit, quse ad interitum adducit
eorum, el iu aeternum transire non possit. alienos, el devorat eos, quibus potest prbpter
19. Denique nomina eorttm in terfis ipsorum; quia. eorutii flagitia praevalere. Quibus licet in hac vita
opera eoruhi corruptibilia aique lerrena. Et ideo ibi sliidium poifenlisefueritel divitiarum, utaliis domi
scribuntur eorum nomina, ubi vlvere maluefunt. narenlur: sed in resurreclione erit servilus, cura
Qui autem elevaverunt opera sua, iis dicitur: No- justis matulinus splendor illuxeril: quorum figura
lite gaudere, quia dmmonia vobis subjecla sunt: est, quod Jacob dominus h pra-ponitur frairi. Mise-
sed gatidele , quia nomina veslra scripla sunt in cmlo JJ rabilis itaque serviltis, uleo lempore quo alii vocan-
(Luc. x,20). Hine ergo intelligannis quia non otiose lur in gloriam spleudoris et luminis, hortim gloria
Dominus eos arguit, qui sedificahant sibi sepulcra, veterascal et consumalur in lenebris inferorum.
vel tumulos prophelarum,. et exornabant ea (Mattlu Meiitoque de his dicilur : De honpre suo et gloria
XXIII,28). Condemnantur enim Judaei, qui prophe- sua expulsi sunt; quia temporalis haecgloria.
tis quos occiderant, lerrena solatia, non fclerna 22. (Vers. 16.) VerumlamenDeus liberabit, inquil,
eam.
praemia deferebant. Ideoque proliibet, ut discipulus animam meam de manii inferni; cum acceperil
suus sepeliat patrem (Matlh. vin, 22); quia seterno Bene hpc dicit, qui sciebat aniinam suam in infer-
Palri sine cessatione esse debet imenlus. Etin Esaiae no non derelinquendam. Descemiit eniro, utcapti-
libro scriplum est: Quid, inquit, quia mdificasli et vos absolveret de faucibus inferorum, non ul in his
excidisti libi sepulcrum (Esai. xxn, 6)? El reprehen- captiva remaneret.
ditur Maria, quac Christum in tumulo requirebal. 25. (Vers. 17.) Ergo quoniam hrec , quae in isto
Relinqtie sepulcra, qtise reliquerunl, qui audita voce sacculo sunt, nobiscum transire non possunl; ideo
Doiiiiiii in ipsius passione surrexere de tumulis. Noli tibi dicilur : Ne thnueris cum dives faclus fuerit ho-
inter 952 mortuos babitare, qui vivis. Audi vocero mo : et cttm mulliplicala fuerit gloria domus ejus.
resuscilaiilis Jesu : Sttrge qui dormis, et exsurge aC Quoniam non cum morietur, accipiel omnia : neque
mo)iuis;ut lumen tibiChrislim[undaiur(Ephes. v,14). simut desceudel cum eo gloria domus ejus. Noli, iu-
Alterura IunienejusSpiritussanctusest,qui apostolis quit, expavescere divitias , et potentiam divitis, et
ganclisindispersionelinguarum lamquamignisilluxit. gloriam saecularem ; t.uoniani caduca iUa sunt, et
20. (Yers. 13, 14.) Scquilur : Homo cum in ho- citius 953 abeunt quam venerunt. Soronium esl
iioreesset, non httellexil : coinpamlus estjumenlis iste thesaurus : evigilas, et reeessit; quoniam qui
qucesine sensu sunl; el shnitis (aclus est illis. Hmc via potuerit crapulam mundi islius edormire, cl sobrie-
eorurhin offendiciduniipsis : el poslea in ore suo com- tatem virtulis assumere, isti contemnit, et pro ni-
placebunt. Qnia non iiilellexit homo, curn in honore hilo pecuniam dtic.il. Neque timueris ciun multipli-
esset (est autem honor, quia ad imaginem Dei fa- calani gloriam domus alicujus potenlis audieris. In-
clusest, faclus est rationis capax), comparaius est ju- ' spicediligenter, et vactia est, quae nihil habeat in-se
raentis, quae sciisium non babent: qui autem i.niel- de (idei pleniludine. Et quid de domb dicam ? Va-
lexil, angeliscoinparatur. E.t ideo hic bonoruro ope- cuuserat tolus hic hiundus antequam nuroero cre-
runi clarilate roagnificalus esl: ille sicul equus ad- dentium etira Chrislus iropleret. ldeoque scriplum
hinniens restimatur colluvione vivendi, quaevise of- est : Judicabil inter genles, replebit ruinas (Psal. cix,
fendiculuni affert in turpiludine et obscenitate viven- iD 6). Quid enim aliud erat anle in hoc mundo, nisi
libus. Insipieniia cnim viri conlaminat vias ejus. ruina perfidiae? Quidest ruina? Audi dicenlem : Vbi
Hnjusmodi auleni viri vivunt secundum appetentiam ruina, ibi et aquilm (Malth. xxiv, 28); id esl, ubi
suani, quae offendiculurocreat, et posl offendiculum ruina, ibi el resurrectio. Ruina, vacua firmitatis
complacebunt in ore suo, sed lion iii corde. Non esl : resurreetio, pleniiudo vivendi est. Ideoque
eniiii boni, de quibus dicitur : Ore suo benedicebanl, nos Ad;c illius ruina vacuavil, sed Ciiristi replevit
el corde suo maledicebant (Psal. LXI,.5). Quo respon- gratia. Ideo se ille exinanivil; utnos repleret, atque
sum est eiiara iis qui habent in codicibus suis ita in carne hominis plenitudo virlulis habilarel. Quid
scripiura : Et postea in ore stio benedicent. Verbum sil riiina, cognosce. Duni vivilhomo, infusus estspi-
eniin tuiim prope, el in ore luo sit, eiin corde. ritu : nbi morluus fuerit, vacuus utique Iiujus vita-
21. (Vers. 15.) Sicui ovesin infernum deducenlur: lis esl spiritus. Mullo magis vacuum facit amissio
nors depascet eos. Et dominabunlur eorum justi in graliae spirilalis, quem gratia replere consuevit;
a Mss. aliquot, terreni sunl, qui vermes sui corpo- b Mss. Yat. el quaiuor Gallic,
prwponitur fratri
ris, etc. ritiserabili. Itaque mala servilus, etc.
 1165 iN PSALMUMLXI ENARRATIO. H<36
ul possimusdicere : Quoniam nos omnesde plenitu- A lem in angusiiis magis Dominum grato benedicit af-
dineejus accephnus, et gratiam pro gralia (Joun. i, 16). fectu. Denique diabolus ad Deum dicit: Quid mirum,
"De alio dicilur : tn vacuum laboravi ( Esai. XLIX, si le benedicit Job ? Abundant ei omnia. Sed mitte ,
4): jtistus aulem sicul odor agri pleni. inqiiit, manum luam, et lange ea qumpossidei, videa-
24. (Yers. 18.) Onid aulem non vacuum, quod sae- mus si in faciem le benedicel (Job. i, 11). El dedit
culare atqtie mundanum; cum recte dixeril, qui ' ipsi Domiuus potestatem , ut quae sreculi essent hu-
roundumistum sobria virtute contempsit: nudussum jus, auferret: carnem ipsius ulceris atrocilale per-
naltis, nudtis el moriar (Job. i, 2i)? Numquid secum funderel. Joh lamen benedicebat dicens : Dominus,
quis poiest auferre quse possidel? Hic omnia dere^ dedil , Dominus abstulit.... sit nomen Domini be-
linquit, solus intrat in lumnlum , et vacuura illius nedictum (Ibid., 21).
diviiis est sepulcrum, quem nec a ipsa lerra capie- 26. (Yers. 20, 21.) lnlrqibil usque in progeniem
bat. Uiide diclum est : Numquid soli habilabilis su- palrum ejus : usque in smculum nqiv videbiltumen.
per lerram? Numquid descendii in itlud sepulcrum Homo ctiin in honore essel, non intellexit'; comparqlus
gloria domus ejus aul copim,(Esai. v, 8) ? Vide vim esl jumentis, qum sensum non Imbent,el similis factus
Scripturse.Gloriasaeculinon descenditcum peccalore, esl illis. Ideo, inquit, isle in progeniem palrura suo-
sedgloria virtulis ascenditcum innocentc. Et litcom- B rum inlroibit. Qni est pater impiorum, Dominus de-
pendiosius dicanius, gloria hominis^cuinascendenle claravit dicens : Vos ex patre diabolo eslis (Joan.
ascendet: cum descendenle non descendel. Quod viu, 44). Suiil et illi patres de quibus dicilur: Relin-
gratiaeest ac virluiis,ascendei.In paradisumascendi- que morluos sepelire morluos suos (Malth. vm, 22).
tur, in infernum descenditur.Descendanl, inquit. inin- Ideo el Moabitaeusque in lerliam et quartam genera-
fernum vivenles(Psal.L\v,lG). Itleoque Lazarus pau- tionem prohibiti sunl introire in Ecclesiam Domini
per per angelos in Abrahaesinum est elevalus. Dives (Deut. xxiu, !3); ut filii eorum propier peccata pa-
iuxuriosus elevans in inferno oculos suos rogat truin suorum iniroirentin corura generationeni, quo-
Abraham ui mitlatpauperem, eldigilo suo conlingal rum lacta iniitabantnr el mores. TJnde el scriptum
linguaro ejus, quo requieni aliquam in ardorema- est : Filii adulterorum c in constimmatione erunt
ximo constitulus posset adipisci. Videillumpauperem (Sap. in, 16). Ergo qui non illum patrem qui in
bonis omnibus abundanlem, quem sancti Patriarcbse ccelo est, sequilur; sed illum lerrena colluvione vi-
fcquies beala circumdabal. Vide hunc vacuum, qui ventem , in progenie terreni pairis inlrat. Qualis
sibi in hoc saeciiloabundare omnfbus videbatur, cu- enim lerrenus, tales et. lerreni; ul.sil ejus vita ter-
jus aninia in vita ipsius benedicebalur : sed 954 rena , requies nulla post inorteni. In aclernum non
liunc iners morte cruciatur (Luc. xvi, 22 etseq.). G videbil Iumen ; quoniam lemporale qusesivit. Ille au-
25. (Vers. 19.) Unde pulclire sequilur : Qttoniam leni qui Clnisli seculus esl gloriam, qui desideravit
anima ejus in vita ipsius benedicetur: confilebiturtibi, illud lumen, quod illummat ouuiem hominem ve-
cum benefecerisipsi. Benedicent, inquit, eum bcne- nienlero in huuc mundum, inveniel el videbil lunien
dictione terrena. Stulti homines, qu.iprsesentia, non aeternum; quia eum Ghristus redemit a morle.
futura considerant. Beneilicent etim asseclae ejtis at- 27. Tunc ergo cogitabit_secum, quia aimin honore
que b parasili. Ipse quoque bealum se putal, si essct, non httellexit; el ideo eril similis jumentorum,
agruni aliquem quem desiderabal, invaseril. Confite- qui siinilis debuit esse angelorum, per Domini no-.
lur tunc Deo, curo ei in hoc sacculo secunda succe- stri Jesu Christi gratiam : cui est honor, gloria, per-
dunt : quando autem adversa coniingunt, impio ore pcluitas a saeculis, et nunc, et seinper, ct in oronia
maledicil. Hoc ergo dicit, quia ssectilaris non agil sacculasaeculorum. Amen.
gralias in pauperlate positus et adversis; justus au-
a Videnlur ha;c proprie cadere in Alexaiidrum UnusPellaaojuveni nonsufficitorbis.
Macedonem, quem Pluiarclius ei Val. Maximus nar- jEsluatiufelix angusioliinilemundi, etc.
rant, cuni deiiiiinilatemundoruni pliilosophumquero- D h Parasiii. Sunt, qui ciboniro gratia inagnatibiis
dam disputantem audivisset, flevisse,'quod Vixununi alqufedivilibusadulanluf, K7r6To07TKf«,-/KtToO cirou.
possiderel. Hinc de iilo Juven. Sat. 10; 0 JNIss.duo. t!icousu»i»ia(terunt.

IN PSALMUM LXI ENARRATIO

Titulus : In finem, pro Idithum, Psalmus ipsi David.

955 '" htijus psalmi Iraclulu B. Ambroshts infideli- 1. (Vers. l.)Omnium nosiriimindubia consuetudo
lalem el hnpielalem Maximi lyranni graviler redar- est, ul fesiinemus ad finera, et eoruin quse legimus
guil, qui ausus est dominumsutiiii Gratianum hnpe- vel vidirous et audivimus, velinius sumuiam cogno-
ratorem fraude el dolo perimere: quem hriperalorem scere. Unde titulus ipse otiosos nos esse non patitur,
in Domini-tabernactilohabitare, eiin monle ejus re- nec ferialis prajterire auribus desiderii comnninis in-
"
quieicere dicit. \ ditium. Prse cseieris_enim_licetetiam in caeteriscla-
1167 SANCTI AMBROSH 1168
reat, divinum tamen in hnjiismodi psalmo refulget j L affectu et praemii immunis et culpse cst. Illnd ergo
oraculiim. Unde diligenlius quid i-il linis considcre- suscipere debuit et sanare, unde cu'pa manaverai;
mus; linis enini diciiur ril.os. et stnnma rei ejus ut origineni erroris el qua-dam proiunipenlis delicti
qtiani volnnuis explicare. Einis diciiiir Ghrisius, fores clauderet. Unde cgo hodie lioiniiieni agnosce-
quiii ipse est fmisLfgis; sirul sciiplum est: Finis rem Domiiiuui Jesuin , cujtis carnem non video, af-
enim Lcgis Christus ad justiliam umni credenli(Iioni. fectuni lego : unde, iiiquam, hominein euin agnosce-
x, 4). Fiuis etiam dicuur, quia ipse csl priiicipiiun rein: nisi esurissei, nisi sitissei, nisi (levisset, nisi
et linis. Ergo isti psalroi qtii tiiulaniur : In finein; dixi->st:l : Tristis esl anima mea usque ad morlem
aut de Chri.-to snnt, aut ip-ius Christi: de Chrislo, (MaV.h. xsvi, 58). Denique scripiuin est : El homo
cuin ipse annuiilialiir : ipsius Chvi-li, cuni ipse se est, et quis cognosceteum (Hier. xvn,9)? Sed homo
nuniiat, venliiruinque proinitiit iu terras, et futurain per ista cognoscitur, qui per upera diviua supra bo-
nobis revelare iliguaiiir proprii corporis passiouem. inincs aestiinaiur. Iiaque ipse eo iisi_ue se horoinem
2. Menqtie ipsi David inscriliunliir in lilulo, credi volebat, cum Deus ess«3.t;ut se appellarel ho-
•qiiasi vero David, ipsi Dnroino prophetici oris miiii- mineni dicens : Quid me qumriiis occidere, hominem
sieria depntentur. per qnem humanae vocis officio qui vetilatein locnlus sum vobis (Joun. vm, 40) ? Nec
vis coelesiis inrrepuit. et divina senleniia resuliavil. ] I soluni linminero , scd etiain filium liiuiiiiiis diceret,
3. Meriltique pro Idiihum, qui fuit ptoplipta, et sicul ait: Quid me dicunl essehoniines filium homihis
ps.ilnios h cutil sex filiis caueliat suis, velut qua-daro (Mallh.\\\, 15)? Undeillesiinimaro lenere fi.lci pro-
prvfatio esl; eo qtiod esset his vcnia piophelarola, nuniiatiis est, qui et Dei Filiuni coguovit, cl honii-
qui in psalleiidi ministei io consliluti, divina oracula nero ntiii negavit. Ipse igitur uiruinque uuus, insepa-
Iiiiinana vuce lotjuerentut'. Et quia pro loiius inirodi rabilis numero, et .-igiiusreiidiisoperis distinciiotie,
aboleiidn errore suscipientla Doniinici cor|ioris passio non varielale personae. Non enim alter ex Patre, elal-
forel, hujus licel noiniiie cujus seduliias proliareiur, ler cx Maria : sed qui erat ex Palre,carnemsuuipsit
comroendaliorem eriiditioiicm plebis expressil. Ita- ex Virgine: affecturo assutnpsit ex malre, ut infirmi-
que ipstim audiamus Iot|iientt'm. tates ntisifas ipse susciperel. Unde ait Propheia : Et
4. (vers. 2 ) Noune Deo subdita eril anima mea ? pro nobis dotet (Esai. LIH, 4). Qiiuroodn dolehal meo
Suscepiurns carnem hoiiiiiiis Dominus noster Jcstis, dolore, si iueum nongerelialaffecturo? Ilomo, inquit,
ut in se earo ipse muudaret, quid prius t|iiain peccali in plaga, etsciens ferre infirriiitaiem(lbid., 5).
vcleris primiim dehuit abolere contagiuiii ? Naro quia 6.' Ilaque quasi homo inlirmalus cst, quasi horao
per in'bedieniiani culpa Ifrcpserat, dum mandata doluit; ct uos quasi homincm aisiiiiiavirous eum esse
divina leroerantur, obedientinm utiipie prae caueris ( i in doloribus : scd quasi viclnr infiriiiilalum, non
debuil rernrniare, ul seminariuin erroris cxcluderel. . iiifiriiiiiiitibus victus, pro nobis non pro se dolebal;
« Fibra eiiim peccati inde manavcrat: el ideo sicul et infirinaius est iion propier sua, sed propter nostra
bonus iiiediciis radices prius ulceris debuit ampu- percaia, ut nos suo livore sannret. Quid uiiqtte est
tare ; ut im-diciimentoruni salubrc remedium vulne- homo in plagn, et sciens ferre iiifirniitaiem; nisi quia
ris ora senlireui. Frustra enini cicatricem curaveris, plagse habehal coropassionem? Aul quomodo sciebat
si sefpaiit inieriora conlagia; iiiinio acerbatur vul- ferre infirmilatein, si sensuin iiilirinilaiis extiuserat?
nus, si furis clauditur, curn inierius virus cxaesinal. Quod enim porlamus, hoc pro oneresustinenius.Sus-
Nam quid prodetat dnnasse peccaluni, si peccandi cepit ergo peccata noslra, tit portarel : snscepit
main-rei affectus? Hnc eral non sanare cicatricein,. eliaro, ut purgarei. Deniquc scripium est: a Et pec-
sed 956 'daudere. Vnluit ilaque inundare vuinus, ut cata eorwn ipse purgavit. Ideo ipse hmreditale possi-
affectiiin saiinrel; ne inobedieiilix-snrs ulla reinane- debit multos, el fortitim partielur spolia (Ibid., 11
rel. Suscepil ipse obedientinm, ul nobis eam trans- et 12). Ibi enim roajor triumphtis, ubi nieiis intema
funderet. Sic euini oporiebal, ul quoniam per ino- mtindaiiir, Quod poriat igitur ad reniissionem perti-
bedieniiam uiiiiishoiiiinis peccatores coustituti erant net: 957 'luotl puigal, ad corrcclionem. Suscepit
plurimi, per unius rurstts obedientiam jttsl.i consti-, . itaqiiecoinpassionem noslram, suscepit et subjeciio-
tuereiitur miilii. nem. Quod e.uini subjecit sibi onuiia, suum est :
5. Unde valde errare eos res indicat, qui carnero quod subjecius est, nostriini est. Ideoque ait: Nonne
boniinis a Chrisio aiuiii esse suscepiam, afTecium Deo subdila erit anhna mea? Aniiua, inquii, subdita,
negant : et contra ipsitis DouiiniJesu venire consi- non divinitas : anima subjecta, iiou Dei virlus. Vir-
lium, qui homiuem ex hominc lollnnt; ciini homo lus enini Dei e non polesiati subdiia est; sed unilaie,
sine affectu hominis esse nou pnssil. Nain caro siue el consonio ejus uiitur poteslalis. Illa subjecta esi,
* Rom. edit. spla, quasi vero David ipsi a Domino; b Horum nomiiia reperias licebit lib. I Paral. c.
cuii) ant. eilit. ac mss aliqimt. piophelici orh mini- xxv, VPI-S.3.
sterio depttienlur. Piures fodices, t-t <|tiaeilaniedil. <=Fibra peccuti, dicilur per nielaplioram a radi-
I'aris.. . . mhtki»ria depttfenlnr. Melius; loius euiin cuni Obris,
liic IticiK explieari tlfbet eo >onsu : Qu.isi i|isi Do- «J Riim. etlit., Et peccuta inuliorum ipse purgavit.
niiuo ipii vtrtis est Daviil, prnplieii<'Oi'uinpsalino- <•'Ctincla.' edil. ac plerique mss., non polesiati sub-
moruin caiilns aiiiiluiaiur. Qu.-iinquam nec sensu dita est, sed unitati, elc.... Melius cod. Reg. aller,...
eareat, si vocuni ministerio retineas. sed unilale, etc.
1169 IN PSALMUMLXI ENARRATIO. H70
quse humanae conditionis fragiliiale plerumque rou-, ^ iucremento est, per qiiain omnibns nobis Dominus
lalur, non quaeniuiari non poiest. Aniina carni coni- Jestis lidem iuliidit et graliaro; ut nos spiritu lideli
patilur, et aniniae caro, quae sibi qundam contu- subtlilus Palri faciat Deo. El ideo novo t'l piolundo
bernio copulantur. Illa subjiciiur, qtue iiistis esl; consilio Apostiilns ail quod ipse Patri eril subjeclus
quia scriptiim est : Trisiis esl anhna mea tuqtte ad in nobis, cnm fueril iu timnihus pleuiiudo fitlei, et
morlcm(Mallh. xxvi, 38). Illa subjiciiur qu;csuscepla, qriaedanidevoiionis unilas. Nunc cnini quainditi sen-
non ex Deo Patre naia : quaiiiqiiaro ipsa subjectio lentis discrepainus, quodainniodo rcgnum Christi
non in specie quidem iufirmitaiis sit, sed in opera- niiiioraraus; quia iionduro ei subjecta sunt oronia,
lioue virtulis; dispensationis niagis leniporaria; a ar- Cujiis regnuni uiiilas est : Cinnnulem subjecta illi fue-
bilra, qtiam perpeiun servitio inanc-ipala. Unde et rint omniii, luncel ipse sitbjcclus eril illi, qui sibi sub-
ail : Nonne Deosubdila eril aiiima mea? jecit omnia, ttl sit Deus omnia in omnibus (I Cor. xv,
7. Cur dixit, erit, si seuipiterna subjeclio est? Sed 28); sicut scripiitii) est. Nunc eniui potestaie suprn
quia Filius Dei qui loqueb.itur acternus csl, aniiuam omncs esl, sed opus estut sit in omnilius volunlate :
autein suscepit cx teinpore; ideo fuiuraui subjeciio- volet autem, curo oronia in nohis cognoverii sui ple-
nemaniinae suae dicii. Per ipsain ergo obedienlia, na, el vacua deiictorum. Notiduro igitur subjeclus
per ipsam humililas; quse tamen nou a.l iiifirroiiaiem J est Patri; quia noiitluin oirnia ct in oinnibus Chri-
poteiuiae suscepta siinl, sed ad iii:»gisteiitim disci- stus : ciiniauleiii fueritoninia elinoinnibusCliristus,
piinae.lpse eiiim DoroinusJesus cum es>etin Dei for- eritoroniaet in ohiuiliiisDeus. Undecoiligiuir unum
ma, non rapinam arbilralus esl esse se mqttalemDeo; essc regnuiii Palris et Filii, et eiiani Spiriiussancii;
sed semeiipstiin exinanivit formam servi accipiens, qtiiaqtii Filiuui rcceperil, recipjt el Paircm,reci-
in siiitiliiudinemhominumfactits, in specie invenlusut pit cl Spiriitim sanciuui; quia una pole=tas, una
homo: humiliavil semelipsum, faclus obediensusque gralia, uoa opcralio Trinilatis est.
ad mortem (Philip.n, C-8). Sicul Aposiolus dicit, 9. Meritoque addidii D.uiiinus : Ab ipso enim sulu-
non jugem et perpeiuara, sed lemporalein suhjeclio- tare meum. Quasi diceret: Nolite turhari quia dixi
iiein ctipiens declarare : qualis sit .siiscepla cuni car- aniiiiaui ineain lore Deosubditun. Anima erii sub-
ne, ct deposita cum ipsius b corporis servilute. Sic dita, quae vestri est portio: salutare atiiem ineuiii ab
cliam ad Uebrsens scriplum est. Nam cum prnpo- ijiso; Iioc est, quia a Patre el in Palre semper SIIIII.
suissel exenipluni dicens: Ttt es sacerdosin mternum, A Palre eniin veni in hiinc nitindtmi : etsi videtis
secundum ordinemMelcliisedech; subjerit idein Pau- IiOmiiieni,Dei Filium credite. C«ni veiterilaulem Pa-
lus : Qui in ttiebus curnis preces et snpplicutioncs ^ racleius quem ego mittam vobis a 'Palre meo, spirilus
adhibuit ei, qui possel liberareettm de mone, cummu- J verilutis, qiti a Putre meo procedil, ille lestimonium
gna voceel lacrymis : el exaudiius ab illo nietu. Quam- perhibebit de me (Joan. xv, 26). Kl Filius a Palre
. quam essel Filius, didicit ex his qumpassus esl obe- procedit, et Spiritus ab ipso procedil. De unitaie
dtJiilium: el consummatusobiemperttnlibussibi causa ergo diviiiiiatis ainhiguiitn nihil. ldeoque concupivit
facius estsalutis mternm:voctttusaDeosacerdossecun- David hoc s.ilutareDei nobis dari; qtiia ipse esi vila
dumordinemMelchisedech(Hebr. v,6-10).Nonne igilur aeierna, si el Palreni veruin Deuin cogiioscamiis et
evidenten lamavit Aposloliisdicensobedieiiliaroillam Filium, qiieni pro nostra cerluin esl salute venisse :
cllitihiilitalem nondiviiiit.itis liii-,se,sed carnis ? Quod sed noii rapinam arbitratus est esse se sequalcm Deo.
enini discitur, lemporale est. Quasi homo ergo ex liis Asserlioneni su;e diviniiatis scquestrat, el dispensa-
quse passus esi, didicii obetlieiiti.iin; ut consuiiiuia- litinis hunianse repraascniat oflicium.
retur in carne, el per obetlienliaeIraiisfusaroiii nos 10. (Vcrs. 5.) Idc-oqueatljiinxil siM\m:Eteuimipse
successionemcausa fieret nobis salutis aeieniae, qui- est eUeits meus,adjuior metis, defensor meus: non mo-
bus ante per innhedientisc haeredilaiem primus ille vebor amplius. ll;cc uiique qttasi hoino loipiitur;
Adani caiisa faclns esl morlis. quia in Deo spepi nostram debeiuus repont-re, no
8. Snbjeciio crgo roagisteiium virlulis litimausc, facile labamur : quanii|U;imiii eo quod lociiius est:
non divimc imminutio potestalis esl. Nam si illum " Non moveboratvplius; osicudai habere,se diviroe in-
niinorem Filium et insequalem Pairi dicuiil, quia signia pnlesiatis. Habes enini alibi ilicenieio : Adhtte
erat subtlitus Patri Deo; nuroquid et raatre ideo mi- ego semel ierram ntovebo(Aggm.n,7). Movildiluvio,
nor. quia subdiius eral maiii? Leclum esl eniro de quando praeter arcani Noe caro oninis imeriii: ino-
Joseph ei Maria : El erul subditus illis (Luc. n, 51). vilcuin Sodoma et Gomorrha sacro igne cousuiuptae
958 Sed pietas omnibus nobis non dispendio, sed sunt. Hscc superuse indignationis indicia snnl. Sed
a Arbilra, id est, leslis; per iianc eniin animae b Dei Filins siibjeclinnem quidem cuni cnrpore
Chrisii siibjectitmemtlispensitio liunianw redempiio- snsccpit, sed noti d^posuit tr-mncorpoie; quia illud
nis manifesiata est; ciim indt-consilimn diviniitn ino- qtiotl seroti assunipsii, tiiiiiiqnaiii tliinisii. Deposuit
hedieniia; primi Adaeper secuntli ntiedienliani repa- vero cu.ii corpnris --prviuiie; <|umdo scilicel corpiis.
randae inlelb-xeriinns. Aut forte arbitra idetn qno- excnsso ro«ri.-iiiiatisjtigo, iroroorlalilalis doliu.is prae-
daniuioilo <'St ac inoilerairiv; quia tlispeiisaiioneiti ditiioi rcsurrexit.
illam aninia Clirisli Doinini suscepit nou coada, sed o Roni. cdii., IOCKS meus, et salutaris meits. Sic
vtllens. Quippe oblatus est, quia ipse'voluit, ut et iiifr.i iiniii. 18. Niroiruin ex LXX, apud quo» \e-
Elaias uu« 7, vaticinaiur. gas, ©«« f*>»x«i «jwTisppoy, elci.
1171 SANGTIAMBROSH 1172
quia elegit genus honiinum Dominus magis servare A proditor, qui refudit pretiuni quod accepil, infirmus
quam perdere, non movebitur amplius ad iiidigna- ad sacri muneris teslimonium , sed validus sceleris
tionem, qui venil ad misericordiam : venil ut redi- sui lesiis. Unusquist.ue enim gravior accusalor est
meret nos suo sanguine, non ut nostrum effunderet: sui, et inexcusaliilem in se fert ipse sentenliara.
venit ut se offerrel pro nobis, et quasi bonus nego- Principes Synagogaesuo condcmnant se judicio. Pro-
tialor 959 roercem suam proprii corporis passione filentur enim pretitiro esse sanguinis quod dederunt,
servaret. dum argtiuiil refundentem. Nain si recipiendum non
11. (Vers.4.) Et cum hoc diceret, levavit oculos fuit, nec solvendum fuit. Atque uiinam aut nbn de-
suos', et vidit hinc persecutores, inde ncquitias spi- dissent, aut quia dederant, nec recepissent. Repu-
rilales in unum convenire, et ail: Quousque irruilis diarunt enim quod 960 m loculum mitlere nolue-
in hominem,inlerficienles universos, hoc est : Quid runt, el emerunt iride agrnm in sepnlturam peregri-
deleregenus feslinalis humanuni?Horoinem nesciiis norum. Merito ergo gentiles, quibus agri ejus qui
mepro omnjum redemptione venisse?Obtuli me pro morte emplus est Cbristi,sepultura profecit, jam non
cunctis, tit omuesmea oblaiione protegerem. Homi- suntadvenae, atque peregrini : sed civcs sanctorum
jiem ergo autpro liumana omni accipimus roullitu- facti sunt, et domestici Dei; quia consepeliuntur Dei
dine : aul si de uno accipimus , de ipso dictum in- ig Filio : Jtidsei autem qui passionis ejus pretium re-
telligiinus : Irruilis, sed in hominem; quiasupra Deum pudiarunt, peregrinanlur a Christo. Tolerabilior
irruerenon poteslis;sicuthahesalilii: Quid mequceri- illis vel in hoc prodiior, quod conntetur errorem :
tisocciderehominem(Joan.viii,40)?Nefjueeiiimdivini- illi antem criroen suum excusando acerbant. Vere-
las morlj poteratesse subjecla, sed humanasusceptio. cundior est enim confessio post deliclum. Impuden-
Si ergb in me irruilis, el me vultis lenere; quid eos ter igitur refellebant commune sacrilegium confiten-
quimecum suni, vtiltis occiderc? Satis estvobis ha- tero dicentes : Quid ad nos? Tu videris (Ifcid., 4).
bere qiiem quaerilis. Nequc quaeroconsoriem passio- Quid enim dicebat proditor, nisi boc: Peccavi qtiod
nis, qui ad salutem oinnium adjulore uou egeo. Non tradiderim sanguinem justum (Ibid.)'! Quod eral cri-
requiro legalum, nunlium non praeroitto; sed ipse men tradeniis, quomodo suscipientis non polerat
me nuniius obiuli non quaereniibtis : me tradidi non esse peccalum; cum sceius sceleri sit adjunctiim, ut
comprehendentibus; ul liberarem eos qui mortis la- quem scelerate emerunt, sceleratius trucidarent?
queis fuerant comprehensi. Irruilis igit.ur lainquam 14. Cucurri, inquit, in siii. Verum esl quideni
parieli inelinato et macefiae inipnlsae, ignari quia ve- quod Doininus noster Jestis silivii. Beata Domini
ni noii ut inclinarera parietem, et maceriam itnpel- silis; quia silivil pro noliis, ei maxime in passione.
lerem; sed nlsolverem. Yeni eniro pax, ut faciani G Denique dixit: Silio (Joan. xix, 28). Tunc itaque
utraque iinum; et niediumparieleroniaceriaesolveiis, sitiebat, quando de latere suo restinctura siiim oro-
qui carnem et animam dividebil, ut unumscniire nium vivse aquae fluenia fundebal. Deniqiie sciipliiin
non possenl : el ideo caro animae repugnabat, el cst : Flttmina de venlre ejus fliieni aqum vivm(Jban.,
subdita imperio ejus esse non poteral; quia objecii. vn, 38). Sed in Graeco medie posiitmi esl; quia
parietis obstactilo gubeniaculis ejus parere non po- i'8pa.p.oi) et singularem el pluralem numeruni signifi-
terat. cat. Ergo etiam cucurri;el cucurrerunt, juxla Gr;c-
12. Lex igilur carnis legi mentis adversabatur. • cmn possumus intelligpre. Diximus autem quid ex-
Hunc parieiem veterum inimicitiarum velul muriiiii primal, cucurri, hoc est, festinavi sitim omniuro
sustulit Dominus Jesus, el pervios feeit.esse con- suscipere, ut universos perpetui fontis ubertate sa-
venlus mentis el carnis; ul in unum coeunles, id liarem (cui enim dedero aquam, non sitiet, neque
quod erat utrique salulare, sequerentur. Paries ergo liic, neque iri futtirum (Joan. iv, 15), sicut diclum
qusedam eminenlia delictorum est. Unde ad pontifi- est ad Samarilanam); nunc dicamus quid significet:
cem Judaeorum dicit Paulus: Percuiere te incipiet Cucurrerunt in siti. Hoc est, festinaverunl ut perfidiae
Deus, paries deulbule (Act.|xxm, 5); paries enim lu- suaeaesttifontem vivum neganles, aelerna fauces suas
lo cemenlisque eoiistruilur. Hinc sedificabanl ^Egy-.D ariditate siccarenl; sicnt ipse Dominusait: Medereli-
ptiiciviiates, quando Judsei lateres facerecogebantur. querunt fonlem aqum vivm, et fecerunt sibi contrilos
In ^Egyplo lulum conficiebatur, el populns Dei pcc- lucus(Jerem.it,15). Neciniruni sisilieruiit,qui aquain
catum illic operabaiur. Ideo gemebat,.ideo exaudi- fontisffiterni tenere non poteranl lubrici perfidiaesuae
tus et liberalus est a peccalo. Ideo Lex dala, pro- rimis. Sitiernnt ergo; quia se potu privaverunt
missa gratia; ut Lex peccaliim ex parte resecarel, spirilali, queiu hauserant de consequenti petra.Unde
gralia omne donarel. el Symmachus ait: Tw 5O),UKOTSV sO.pyouv,hoc est,
13. (Vers.'5.) Et cum hacc nobis conferret, haec placuit illis in mendacio, cum objicerent falsa pro
pro npbis subiret, nos prelium ejus repellebamus. veris. Omne mendaciuro sitim habet, verilas uberta-
IJnde ait: Veruiqlqmen prelium meum cogilqverunl lem, quaein perpeluum perseverat.
repeilere; quando prelium referente Juda prodilore, 15. Et qnam cilo prob.ivil, t]uia cucurrerunl in
Jud.ci in loculum mittere noluerunt dicentes : Non mendacio! Ore suo, inquit, benedicebant,et corde suo
licel nobis miltere in loculum; qma pretium sangui- maledicebant. Misera perfidorum silis, qui aliud te-
nis cst (Mutih. XXVII,6). Damnaiur >iie pidicio suo nebant corde, el ore ajiud Joquebant.ur. Ubi aulem
 1175 !N PSALMUMLXI ENARRATIO. 1174
fidei exundat uberlas, corde creditur ad juslitiam, A!LRecte ergo immobilis voluntas Dei, quse nullius pec-
ore confessio fit ad salutem. Quomodo autem bene- cati movetur illecebris. Ilomines vero mobiles, lu-
dixcrint ore, et corde maledixerint, series Passionis brici ad tlelinquendum, faciles ad errandum. Deni-
osleiidit, cum dicerent : Descendat de cruce el credi- qtie de Judseis dictum est : Transeunles autem bias-
tnusei (Mallh. xv, 52).Stulti! De morle stirrexit, et phemabant eum, movenlescapila $ua (Malih, xxvu,
non crediderunt; quomodo si de cruce descenderet, 59). Et ipse Dominus in psalmo ait: Omnes qui vidc-
credidissenl? Sperdvit in Domino,eripial etim: liberet banl me, aspernabuniur me : el locuti sunl tabiis , el
nunc eum, quoniam vull eum(Psal. xxi_ 9); quia illu- moverunl caput (Psal. xxi, 8). Caput omniuni Chri
denles potius quaro optantes isla dicebant, et inter- slus est. Melius est igitur ut maneat Chrislus in no-
rogabanlutrum essel Dei Filius, verbis pacifica lo- bis, quamaliqua nostriconimotione moveatur. Unde
quentes, corde accusationem sacrilegii cogitanles. Judaei movenles capita sua dicebant: Tolte a terra
16. Sed haecmystiea, veniamus ad moralia. Etenim talem hunc (Aci. xxu, 22). Geraseni rogabant, ut de
quoniamiionsemelappeiiturClirisliis,961appetitus finibus eorum recederet (Luc, vm, 57) : Ecclesia
est semel in suo corpore quod suscepit in Virgine, autem tenuil eum, nec dimisil eum. Ideo illa quae te-
appetitus est frequeiiter in eo corpore, quod est Ec- nuil eum, possidet: illi qui moveruiit, tenere non
clesia; nos enim sumus corpus Cliristi et mcmbra. I_tpossunt. Pulchre aulem ait evangelibta quia tran-
Appetitur et in singulis sanctis suis et innocenlibus, seuntes movebanl capila sua (Matih. xxvn, 39) :
qui Dominose dicarunt. transeuntes , non slanles. Slamus in alriis sanciis ,
17. Recordaraur aliquem (Grutiano hnperat.) pro- praeterimus in plaleis. Sacerdos prseleriit, levita
xime ab onmibus appetitum , a suis desiilutum ac pertransivii : stetil ille qui vulnera inflicta curavit.
proditum : qui dutlum in suggestu localus imperii, 962. Et ideo illi non dixerunl qui transibant viam :
siibito egens omninro ab ipsis quorum hseredilarium RenediclioDomini super vos: benedicimusvos de domo
ftierat sortitus obseqnium, coepil urgeri; ingrneiitibus Domini (Psal. cxxvm, 8); stantes euini, non trans-
in cxitum, inferentibus mortcm , liullo auxilialore, eunles sunt pedes benedicentium. Denique et vi-
nullojain sociosui, nullo coroite. Quid aliud melius neam cujtts solula munitio esl, transeunles vinde-
dixeril, qnam quod ex ipso cui se devovil, acce- demiant, non inanentes. Transeuntes sibilant, sicut
perat : Nonne Deo subdita erit animu meu? Hoc est, in Threnis Ilieremise legiinus : Tenuerunt super te
quid persequimini; quid furitis; quid insultatis? Car- manus omnes transetinies per vium : sibilaverunt el
nem potestis interficere, animam non poleslis. Vitam moeerunt caput sttum super filiam Hierusalem (Thren.
illam corporis polestis eripere, merilum non potestis ii, 15). Lleo sacerdos non potuit coronari, levita
exsiinguere. Scriptum est enim : Noliie lintere eos Ci non poluit, quia trarisierunl, et tamquam umbra
qui possnnt occiderecarnem, animam aulem non pos- praeterierunt. Siephanus autem manyrio coronatus
sunt : sed polius eum limete, qui polest animam el est; qtiia stanleni videbat Doniinum Jesum , inimo-
corpus perdere in gehettnam(Matlh. x , 28). Anima bileni, non prsetereuntem. Immobilis ergcnfide Ste-
ergo quse Deo subdita est, non esl humanae subdita plianus immobilem Cbristum videbat : nullo erat
potestati; ab ipso enim vitae fructiim sperat aeternae, mortis limore commotus. Non movit se Stephanus ,
et perpetuse salulis auxilium. llle ergo cui me tra- non movit seChristus. Commoli sunt filii proditoris,
didi;, el necatum tuebitur, et moriuum resuscitabit, de quibus dicilur : Commoliamoveantur filii ejus, el
et ulciscetur oecisum. Raptus est juslus,iie malitia mendicent (Psal. cviu, 10). <•Eget enim medico qni
mularel cor ejus. Mors ergo ista magis peccali fuga, movelur. lnops peccator, dives estjustus; quianullo
quam morientis est deirimenlum. honodeficit, qui Dominum semper inquirit.
18. Eteiiim ipse esl Deus meus, adjulor meus, de- 19. El quia inde traclus esl sermo, qui dixit :
fensor meus: non moveborumplius. Qui labitur, com- iVonmoveborumplius; quod roovcri ad [culpam sit ,
movetur; eo quod de integriialis et innocentise suse oslendit ipse David dicens : Qui posuit unimum meam
quadam statione defluat. Semel enim in petra Christi ad viiam , el non dedit commoveripedes meos (Psal,
localus Iubricum' non debet habere vestigium; sed ID LXV,9). Unde et sancto diciltir a DominoDeo nostro :
tenere stalus proprii firroamentum. Unde iinmobilis Tu auiem liic sta mecum (Deut. v, 51); quoniaro qui
dicilur, quiservat immobilem volunlaiem , et pro- Deo proximus est, lapsui non potest esse vicinus.
positum aliquod intentione aninii fidelis exsequiiur. Omnisenim culpa velut adversario nisu de.loco deji-
Nam et Dei immobileui voluntatem legimus , sicul cere, et de proprio slatu mentem movere consuevii:
habes ad Hebraeos: In quo amplius Deus ostendere quod vel ab hoste, vel ab liiclamiite tracium videtur.
volenshmredibusrepromissionishnmobititalem volun- Perlurbat ira , incendil libido , siimulat invidia, ex-
talis sum, interposuit jusjurandum (Hebr. vi, 17). cruciat av^arilia, timor dejicit, moeror affligit. Et Pc-
a Edit. Rom., Eget enim et mendical, qui movetur. Grsecis 7r«;t5u vocaiae sunl. Iniiiiilur ilaqne hoc toto
Aliae, ac mss. omnes, Eget enhn medico, etc. Bonus versiculo peccatores el in segriludine et in egeslaie
senstis licei aliquantulum recondittis : qiieiii tit probe ac penuria esse posilos. Hanc interprelationem con-
intelligas , adverie hic prima duo isiius versicnli, fiimaiii quae infra de ira, libidine atqtie aliis pertur-
verba explicari; cothmoli amoveantur : coranioiiones bationibus dicuntttr.
autem niorbos atque aegritudines animi esse; uudc a
H75 SANCTI AMBROSII 1176
tro' dictum est a Dnmino Jesu : Veni retro post me x alque siropliciias est; quia scripttim est: Possessio
(Marc. vm, 33). aNon dixit : Veni relro.(hoc enim pretiosa vir mundus (Prov. xn, 27); nihil enim pre-
diabolo soli dixit) sed : Veni relro post me; non est liosius viro siropliei. Unde Aposlolus pulchre : Abiin-
enim relro, qni poslChrisiiim esf. Sed quia errabat davit, inquit-, in diviliis simplicitatis sum (11 Cor.
Peirus, sicul Dominus ipse ail ad ipsum : Quia non vni, 2). Quid eniro siroplicitate dilius : quae sietit
sapis, inquit, qum Dei sunt, sed qum sunt hominnm bonus palerfamilias saiis sihi abundal, et sua puri-
(tbid.); ideo post me veni, ul incipias non humana, late contenia, non quaerilalienuin, nec abrodit; sed
sed divina sentire. Ideo et hic juslus _rapiendus e de se caeteros liugil? Innocens eiiim credit oinni
terris ait : A'o;i movebor amplius. Dissolvi enim, et verbo , nee se in artes varias sa-pe coiniuuiai; sicut
cum Chrislo esse , mttlio melius (Pliilip. i, 25). Non astutia quac ul sit caula, linielomnia, necseconsi-
cnim labi poteritqui cceperit esseciim Cbrislo; quia liis suis credit: versal suas ipsa senteniias. Simpli-
mors jusio non naturse finis, sed culpa^ est. citas auteni limere nil novit. Hoc igitur genere pre-
20. Inler has voees subito videt agmina perse- tiiim jtisti repellere tentavcrunt; etsi possii et illud
queniiuro, et inter pericula pnsilus non de se sollici- inielligi, quia aurtim ejus nianibus acciphbant,
tus; sed de his quos liberare cupiebat, ait: Quousque corde intinto repellebant, praedam tenentes , fidem
irrititis in homineni, inlerfictentes universos(Supra , B negantes..
vers. 4)? Si me quaerilis, cur alios vultis occi- 22. Unde et ait : Cucurri in siti; eo quod fidcm
dere? Offero me ipse pro mullis; quia pro oronibus quaereret, et invenire non posset, destilutus a sociis,
solus se ille potuit offerre, qui aucior estomniiim. a propriis derelictus. JSic Dominum Jesum legimus
Ipsius ergo quem sequebatur imitator ait (Joan.jx vw, in Evangelio et esurisse, el sitisse (Matih., IV, 2, et
8 el 9): Si me qumrilis, sinite hos abire; ut implealur Joan. xix, 28); curn esurirct fidero noslram, siiirel
sernw quem dixit Jesus : Quia non perdidi ex ipsis opera noslra , quaerere viderelur aliena. Aut ut ad
quemquam prmter unum (lioc enim in alio libro sen- sitim corporis rcferamus , quanla indignitate dicil:
lenlia Domini comprehendit); qui laroen sua magis Cucurri in sili? hoc esl: Ego siliebam, cum alii mea
periit voltinlate, quainniea, inquit, severitate puni- vina ructarent; et cx illo suggestu sublimis imperii,
tns est. Et cum ego me spontc offeram , irruitis el opulentiaque regali, ad exlrema silis plebeia qua-
incumhilis tam]uam„parieli inclinalo, el macerim im- dam vilitate deducius sum.
pulsm (Psalmi vers. 4); hoc est : Apex dudum no- 23. Et qnia Graxus habel e'Spay.ov,quod significat
bilis sedis 963 augustae, et circumfusi loto orbe et cucurri singulariter , el cucurrerunt pluraliler,
Romano validtts quundam murus imperii, sicut pa- potest el sic inlclligi : Cucurrerunt in sili, quorum
ries iiiclinaius, aut miiceries impulsa collabor. j fauces aestu nimio ftindcndi mei sanguinis amerunt.
21. Sed esto, ad mortem me usqne appetierunt, Sicul enim est silis fidei, ita et perfidiae. Sitim illam
qtiaesierunt ad necem dicentes : Tollamus jiisium , justus siiit, qui ail : Silivit anima mea ad te, Deus
lollarous njisericordem; quia gravis est nobis eliam (Psal. XLI, 3). Istam perfidi, quorum lingua prse siti
ad videndum : sed etiam h exisiiinaiionem meam , aruil. Quam silivil d ille qui inter convivii dapes el
casiimoniam mearo sauciandam falsis calumniis pu- pocula constilulus, innocenlis convivae necem molie-
taverunt; hoc est enim : Prelium meiitn cagitavertml batur Augusti? Nonne libi videbaiur, impie, cum
repellere; quia c prelium nostrum pudicitia est, quae manducares, caedem parares, quod humana sub den-
nos sep.irat a pecudibus, angelis jungit. Pretium tibus tuis ossa crepiiarenl? 964 ^um viuuni bibe-
noslriini misericordia est, qnae nos dum conferlur res, ei parricidiurn cogilarcs, quod illis poculis san-
inopibus, redihiit a morle. Pretium iiostruni fides guinem libi innocenlis infunderes? Ita prorsus alie-
est, quae onihes homines geiitili errore et servilute nus non solum ab imitalione, sed eiiam a leclione
depressos Christo acquisivit.-Pretium nostrum bona diviua; ul non libi veniret in inenteni versiculus ille
exisiimatio esl; quia iiniuscujusque nostrum meri- psalmorum : Tu vero homo uuanhnis, dux meus el
torum series sestimalur. Pretium nostrum munditia D nodis meus, qui simul mecum dttlces capiebas cibos

a Sic orones mss. ac vet. edit. Rom. vero, nou
dixil : Voderetw. Sed discrinicn de qno agitur, in
vocibus, postme, siium esi : Jion aulem iiiverliis,
vadeetveni; cum eodein verbo Scriptnra ulinbique
usa fuerit. Nam de diabolo ail Maltli. IV, 10; "Tva^e,
2KT«V«;tle Pelro autein Marc. vni, 55 : "^Tca^z6mo-w
ftou, XKTKVK.
h Hoc airncior ea calumnia fuii, quod in confesso
est apud omnes liistiricos Gralianuiu insigni casii-
tate oniatum fuisse. Qnin iiumo fuore eiiam qui ui-
niiam ejis verecundiam reprehiMiderent, quasi ge-
rendis iroperii rebus parum coromuilara.
0 Pretinm, hic dignilaiein aiqne honorem signat;
nam in sequemibus etiam promercedeaccipilur.LXX,
OTrwffaaflKi.
<»WvTrjvTtftvjvfiou e6otAsvo-«VTO
d Haec necis Gratiani imperaloris adjuncla apud
niillum alium ex antiquis reperire esl, quaro apud
hunc noslruni. Orosius lanlum meniorat ipsuro, dum
in Italiam transire meditarelur, dolis circuiiivenlum
a Maxiuio lyranno iiiierfeciuin fuisse. Socrales, So-
zoinenus, Paulus Diac. et alii referunt Andragaihium
quem ad illum persei]iiendum miserat lyranntis, ru-
morein sparsisse quo ejusdein conjux adventare ad
eum diceretitr : Gratianum autem lama hiijusniodi
decepluin ad leclicam, uti putabat, nxoriam acces-
sisse , aliiue ab Antlragailiio ex eadeiri ex-ilienle
fuisse iiiterempuim. Snzomenus lamen facile ctim
Arobrosio polest couciliari. Isenim non staiini, sed
haud inulio post irucidaliim scribit: KKI o-j),),vjy8£[f,
awpiQy. Qtiidquid sit Arobrobio tani-
o-V.ils _u.ay.pav
quam lesti tanlum noii ocnlato credendutu esl;
H77 IN PSALMUM LXI ENARRATIO. «78
(Psn/.Liv,14~(3(15).AIqueilIealius, cujus meminit in A debiium 965 viderelur? Nam elsi scelere inleriit,
Evangelio ipse Dominus Jesus : Qui edebal mecumpa- jus lameii colialae sibi poleslatis etiam moriuus re-
nem, tevabilsuper me calcaneumsuttm(Joan. >m, 18). scrvabat, eoruro ipsorum a quibus negabalur, vel
24. Quid libi faciam Epkrmm; quid tibi facium ministerio, vel assciisu.
Juda(Ose. vi, 4)?Plures reliquisti nobis proditionis 26. Addebatur Imic lanlo sceleri pompa feralis ;
Itise et fraudis haeredes; haec enim eiiam ad prodi- nisi is qtii iropaiienter ista deflebat, cognitis quse
lorem Judam polest a per aposlropheu derivari. Pro- parabanlnr, jtisto eommotus dolore increpasset vi-
didisti vitam, regnnm, Doiniunm. Sed Jesus Domi- clorem stiperbum, lyrannis illa, non regibus inferri
nns semel in se, frequenlerin servulis suis prodilur. solere. a Sic horrore flagitii lerrilns depnsnit teler-
Quod enim uni Iwrum mininwrum (ecislis, mihi, in- rimi scelcris apparatum. Nec peiiiorigimrsepullurae
quit, [ecistis (Mallh. xxv, 40). Tu commissos tibi dcftiit, ctsi Joseph ille qui justus dicebaiur , de-
loculos et peeunias pauperiim suscepisli, iste pro- fuit. Sed longe Maximus saevior denegabat, quod
vincias sibi creditas. Tu apostoli honorero , ille mi- ipse Pilatus auferre non poiuit. In quo parricidae liu-
litiae dignilatem , adroinistralionis infiilas. Nnmero manilas defuil, innocenti tamcn non defuit gratia :
lionores ejus, ut crimen exaagerem. Convivii vio- el ad leinpiis assnmpla palientia, e vindicla paulu-
lastis uterque consoriinni : tu lamen dc convivio ad B lum coinperendinaia esl.
prodiiionem surrexisti, isle ad necem; hoc est, tu, 27. (Vers. 6, 7.) Ideoque ait : Verumlanien Deo
licet in scelere, verectiDdior, qui negasti qtiod infe- subjecia esl anima mea ; quoniam ab ipso est patien-
rcndam neeem credideris Doniino quem prodebas, tia mea. Quia ipse esl Deus meus, el salutaris meus,
qni pretium refudisli; ne residere aptid le merces susceplor meus, non emigrabo. Hoc est, numquid se-
parricidii videreiur. Iste non solum tenuit acceptam, puilura corporisiiegalaperpelttsequietis mansionem
vertroi etiam exlorsit non oblalam merccdem prodi- mihi abstulit ? Habeo habitaculuro meum in Domini
lionis. Isle non solum deceptus non est alieno men- labernaciilo, ct in sanclo monte ejus requiescam.
dacio: sed fefellit suo, et fcfeilit ut occideret. Et Non emigrabo hiimano scelerc ; quia Doniini favore
cum ille convivium recusarel, qui se vidcrel esse"pe- susceptus suin ; quia nei|iie mors, neque gladius, ne-
rimendum, iste sacramenlum obtnlii; nequa periret que tribulatio a cliaritate Christi me separare pbte-
sibi cnmulandi pars criminis. Poslremo superioris runt. Non enim innocens de tahernaculis jusiorum ,
proditnris pecunia profecit ad sepnlturam peregrino- sed peccalor emigral. Migrant Judae proditorishaere-
runi:isie sepullnrani inlegram suo principidenegavil. des, de quibus et siinilibus enrum inerito dicilur :
25. Nec defuit qui manus lavaret dicens : Innocens Commoliamoveuntur fitii ejus , el mendicenl; ejician-
siim a sanguine jiisii htijtis (Matlh. xxvn, 24); in qno G tur de hubilaculissuis (Ps. cvin, lu).
se Pilalus non diltiit, sed inqninavit: et implicavit, 28. Quod hene et adDominuniJesnm Chrislumre-
non exiiil. Nam elsi ntillum pondus in perdilorum ferlur, qui cum descendissel in terras, ul crucifige-
judiciis , lamen vinculiim m.ijns in confessionihiis. retur, ul sepelireiur ; non emigravit aPaire, sed in
Justos enim non aliena ahsolvit senlentia, sed sua Palre mansit. Tradiius sum, et non egrediebar (Ps.
vila : injusli se ipcos vebementius suis vocibus alli- LXXXVII, 9). Necdeposuit quod erat, sed reservavit:
gant, qui alios alligare non possunl. Taroen ne liuic necdesivit essein.Dei fornia, sed perseveravit: non
quoque deesse confessio propria viderelur, jnravit immutala per snsceptioneni corporis Dei gloria,
nl pejeraret. b Lavit manus , cum Evangelium lan- sedmanente, iiiumpliuin act.uisivit, poteiitiain non
geret: ne quid deessel exemplo. Lavit aqtta manns, amisit. Umif.ipse ait: Amodovidebitis filium Iwminis
ut sceleratius inquinarel innoeeniis sanguine. c Nec sedentem ad dexleram virlulis (Marc. xiv, 62).
Herndes defuit, cni alter Pilatus se placiturum cre- 29. (Vers. 9.) Undeconvocatos genliiim popnlos,
didit, si caplum principem destinasset. Quid illud eiacquisitos Patri, suo sanguine, horlatur ad fidein
quoquedicam, quodisquoque vestem dealbatam in- dicens : Speralein eum omnesconvenlus plebis mem;
duliis esl ad illudendum : postea quoque rcgia veste hocc.st, non soluslsrael, sed omnes , inquil: necso-
dotiatus est ad moriendum ; ne amisisse honorem D Ise reliquise, sed eliam gentium pleniiudo : ncc solse
a Aposlrophe, Latine Arecsio, figura qua sermonero ipsius ad Maximumlegatione Paulinuslradit ;verum
a re nroposiia ad alloquendiim aliqueni ctinveiiihius. eiiam quie ipsemet Sancius episi. ad Valent. ei in
•' Observandnni obiler qiiam antii|iia sil ea ccn- Orai.dee..usfJemObituscripsil, amhigere nos non pa-
stieludo, qtia gravibus in causiscnniacio sacrosancto liiinlur. Mirare intcriin ciini sancii viri conslaiiiiam,
Evangelio juranius. Vide Annot. H. Valesii iti lib. vi qua lyraninim ferocientem lanla cum libeilate com-
Sozomcni cap. 30, pag. 145. pescuil; lnni suiiimani ejusdem inodesiiam, quacum
c Iiilellige Andrago.thiiimpriusquani necem Gra- Joseplio jusiose negat essecomparandun).
tiano inferret, ut duceretur ad Maximum, operam e Vindicla illa Graiiani pcr suininuro scelus truci-
dodisse. dali sic peracta esi. Occiipaverat raagnis cnpiis Al-
d Ila 'rod. Reg. unus. Alii et vei. edil., Sic horrere piinn anttustias conies Andiagatiiius. llas cmn dhi-
flttgiliis el sic ci(ns.,Rom., Sic horrorem flagilii, sic niliis ol)t'U'caius deseruissel , Theodosius , exerci-
cilus, etc. Nenlrum satis coroniotle. Aliamen valde lum sunni licet nuillo inferiorein iradticens, Maxi-
suspifiimur eonimuneni vet. edit. ac mss. lectionem mnni qui laniquaiu vicloritc sna: speciaior Aquileiae
einendaiiilam esse hoc paclo ; sic horrnre fligilii ex- insedcrai, repit alque «ccidit ; quo cnmperio An-
cjltis. Ca-terum hic de se ipso loqui Anihrosium pa- 'drag:>lhiusin niarese prsciiipitoniarinaius dedil. Vi-
!am faciunt noh iribdo quae in ejus vita de secttnda de Orosium lib. vii, cap. 35_ et aliosi
HW . SANCTI AMBROSII IN PSALMUMLXI ENARRATIO. IISO
goules, sed Israel; cunVCnim intraverit plenitudo A praiteiflumit ? Nudus es natus, nudus morjturus os.
geutium, tunc omnis Israel salvus erit. Quis potest Quid exeipere qweris quod tecurnauferre non possis?
divina mysteria compreIiendere?Quoruni tanta mtil- Flucnla sunt quae miraris: quomodo veniunt, sic
litudo est, ut jure Paulus miretur, meritoque dixe- Iranseunt et recedunl. Solus Jordanis relrorsuin
rit : Oalliludo divitiarum supientim el scientim Dei conversus est, ° in quem descendisli : 967 q>-ile
(Rom. xi, 33)! Repulsae genlessunt, 966 ut elige- admonei, ut in ipsum naturoe foniem ct originemre-
retur lsrael: csecalus est postea Jsrael propter voca- vertaris, quae le nudum, non veste amicluni eilidil ;
tionem gentium ; et caecati Israel reliquiae secundum ut discas superfltia non requirere. Hoc; quod erube-
eleciionem graliae salvse factse sunt, postquam inlra- scis, d esse le nudum, culpa docuit, non naiura.
vitgentium pleniludo. Ita culpa Isracl profuit genli- Nulla enim esset vere.cundia genilalium, siculpanon
bus : fides geniium Israeliiem populum liberavit. esset. Nequeenim eaetera animalia vestiunlur, ut le-
50. Effundite, inquit, coram illo corda vesira, Qui gantiir; ueque vestiuntur, ut munianiur. Satis niu-
indiiit fidem, prius perfidiam debcl exuere, eva- uita sunl onmia naiurae stiae tegmine ; nos dum su-
cuare cor suuro onuii labe maliliae ; iil capax fiat cor perflua quaerimns, tcgmen naturse aroisimus, jus.
ejusgratisespiriialis. Ideoque Aposiolus ait : Retto- commune perdidimus. Ideoque iu boc psalmo ascri-
vamini spirilu mentis veslrm (Ephes. iv, 23), Ctim B H bitur doclrinaniedicabilis; qnia vel Idithum , vel se
enini effunditur vetus malitia, nova sumiluf gratia , ipsum illius nomine, exerciliospiritali, subeundis
qua uniisquisqiie renovatur. Dicil ergo Filius Dei : tentatioiiibus erudivit , ut in angusiiis quis positus
E/fundile coram illo cordaveslra ; quia seiebalPalrem sulijicial se Deo ; et si peccavit ante, peccare desi-
esse dicturum : Effundam de Spiritu meo super om- stat, nec recidivo errorejnoveatur..
nem carnem (Jnel. n, 28). Est etiam illa traditio, ut 53. (Vers.12.) Seinellocutusest Deus, duo hmcau-
cor noslrum videamur effundere, qnando omnes co- divi. Semel locutus esl Deus, el plura audila stint ;
gitaliones alicui etvoluntaiesnoslri cordis aperimus. quia non per litteras el syllabasestlocutus. Locutus
Ergo jaetemus in Deutn cogiiationes noslras, nec ali- est per acnigmata, locutus est [ier vi^iones, locutus est
qnid eum latere credamus. Effitiidimus cor nosirum per divisiones gratiarum , locutus est per Spirilum
corani ipso, ciimdisceplaiioiiesexinaiiimushumanas. singulorum. Nos aulem plttra loquimur, el vixaudi-
51. (Vers. 10.) Verumlamen vani filii hominum: niur. Semel locnius in Lege est, eadem iterum lo-.
mendaces fiiii hominum in stateris ul decipiant. Si vani cutus est in Evangelio. 968 ^ut forlasse, ut ego
filii bominum, et mendaces Dlii hominuni , ppssunt puto, quia mullifariam locutus est in prophetis,
non vani esse lilii Dei; qui non ex sauguine, neque novissime autem Ioculus est in lilio suo. Semel
ex voluntate carnis, nequeex volunlate viri; sed ex C locutus est, quando locutns in Filio est; et au-
Deo nali sunt. Nam fiiiihoininuin videnlursibi pon- dita sunteiiam illaquaeanleaudila non erant ab iis
derare oequitalero el gravitate severioris judicii exa- quibtis locutus ftierat perpropheias. Seinelergo locu-
minare justitiam, a duri aliis, sibi remissi, operibus lus esi in novo Testamento, et vetus audituro est
inii|iii, sermone censores. Unde Salomon ait: Exse- Testamcntum, quod non audiobamr; quia ipse Do-
crabile Domino duplex pondus, el slalera fallax non ihiiius dixitde populo Judseorum : Vidcbunt, el non
bona (Prov. xx,23). In quo significal eos qni ra- viclebunt: audienl, el non audient (Marc. iv, 12). Au-
pinam inexplebili corde medilantur, el sobrietalem dicnt aure corporea, sed rion audient menlis audiui.
fronle prseienduni. Tales scribse Judseorum sunt, 3i. Nobis ergo , hoc est, Ecclesiae,- seroel locutus
qui onera gravia aliis observanlise dttrioris imponunt, esl, etduoaudita sunl; quiael illa audivimtis ei in-
iion habentes reclum b jugnm animaesuae ; sed pro- tellexiinus, quse non iulellexerunt, qui legerunl: non
pensa iniqiii.tate curvati: ipsi auteni suorum refugii aiidierunt, qui audienini. SoluseniniChristus aurem
praeceptoruni sunl Invenitur itaque in avarilia tara- aperuit humanam ad cognoscenda mysteria ; solus
quam in radice vilioruro omnium, quae sit caput ini- libri signaculum solvit, et resolvit seniginata prophe-
qiiitalis el fomes : auam hoino renuntians mundo,et t tarum.
consepiillus Christo per baptismalis sacramentum , D _ 35. (Vers. 15.) Ideoque ipse reddet unicuique se-
qni sitmorluns saeculo,tlecliiiaredebetalquedefugere. ciindum opera, in quo et qualitatem operum com-
32. (Vers. II.) Nolite, inquit, sperareininiquilnle, , prehcndit; ut aut compluriiim et melioiuin res-
el rapinam nolite concupiscere : divilim si fluanl, no- tituat pracmia meritis singulorum ; aul contra et nu-
lite cor apponere. Vides quia affluunt, oon vides quiai mero gravenmr, et acerbilate merilorum.
11Ita Reg.ins. jamante non seniel laudatus. Alii ,i ronymus ex Eusebio tradil. Vide Annoialioiieni H.
autera ac edit., Duri aliis, remissi operibusiniquis,elc. Valesii in lib. iv Eusebii de viia Constantini in
h Jitgum in trulina scapus est ex cujus extreiiiiss cap. 62, ubi inler alia seitudignissiroalegilur et is-
bioae lauces pendent; unde translaia est hsec inela- tud ex itinerario Antonini, t|iiod cutn hoc loco non
phora. paruni habet iiffinilatis: Descendil sacerdosin flumen,
« Dc.scendiniusomnes in Jordanein euni Christo ea- et hora qua cmpitbenedicereaquum, mox Jordanis cum
pjte uosiro, cujus contactus aquam non soinm Jor- magno rugilu post se revertilur; el stat aqua snperior
danis, sed oninino omnem sanctificavit; ut digiiu.ni a in se usqite dum baplismus perficilur : inferior autem
regeneraiionis nostrse fierelinstrunipntuin. Aiioqiiin n fugitin mare.
atiteni mulii oliin in ipso Jordarie baptizari peropia- d His plane gemina docet Augostiiius lib. nde Pec-
bant; queniadiiiodiim de sanctis cjiiiljusdaniin Jpso- i- cata orig,, c. 54 ; /. i de Nupt. et Concup. ; lib, v,
rum viiis leaere esi, ac de Constanlino Magno Hie-;- - cao. 5. Con(r<jJul. Pelaq., atque alibi,
BXPLICITTOMI CECIMI QTUHTI PAHS FIUOK.
1181 INDEX RERUM QUJE IN HAC.PRIORIS TOMI PARTE CONTINENTUR. 1182

INDEX

RERUM QUM IN HAC PRIORIS TOMl PARTE CONTINENTUR.

' 9 CAP.XI.—Deorlu arborum,alquede i-osa,quaj primo

EPISTOLADEDICATORIA.
PRiEFATIO. 15 sinespinisnata, illis postmodnminhorruit, et vilte noslrae
ViTA SANCTIAMBROSIIa Paulino, ejus notario, ad speculumfacta—
est. 175
bealuniAugustinumconscripta. 27 CAP.XII. Laudatur vitis, et cum ecclesiacompara-
VITAETINSTITUTUM S. AMBROSH ab auetore ano- tur : nec non exemplumejus nobis ad imitalionempropo-
nvmo. 45 nitur. 176
"VITAS. AMBROSII,ex ipsius polissimumscriplis col- •• CAP.XIII. —De arborumulilitale, diversilate, cultura;
leela et secuudumcUronologiiE ordinemdigesta. 65 cum morali ad singnla expositione. 178
VETERUM TESTIMONTA l)E S. AMBROSIO. 115 CAP.XIV.— De simpliciumpomorumdifferentia,folio-
In sex librosHexaemeronadmonhio. ' 119 rumque diyersitate. 181
HEXAKMERON. CAP.XV.—Slupendaeaqttaediversilatis effectus. 182
—
LIBERPRIMUS. DEOPERE PRIMI PIEI. 125 CAP.XVI.— Quomodoad vocem Dominisubito omne
CAPUT PRIMUM. — De mundi priucipio, durationeet uni- virgultorumgenus efflorescensvictum,dfliciasac medici-
tate. Ibid. iiam_ministraverit.Quoetiam modoplanlaeaut setnenaut
CAP.II. — Moysisopiniode iniliorerum, auclore mundi aliquidquod seminisvicemsuppleat, in se bobeant. 184
el creationemateriae. 124 LIBERIV— DEOPERE QUARTI DIEI. 187
CAP.III. —Principiumunuma Deo uiundumhabere, ao CAPBT —
PRIMUM.Lerlorem parat ad creationem solis
proindeeutnaeternumnonesse. 126 recte inlelligendam,declinaiidamqueidolomRniam.Ibid.
CAP.IV. — Principiorumvaria genera, et in quo Deus CAP.II. — SolpmDei Filio servire, a quo ad ornamen-
fecissecoelumae lerram intolligendus. 127 lum cceli cum aliis luminibns creatusfuit. Fecundiiatem
—
CAP.V. Mumiumdivinaeoperalionisspecimenesse; a a Deo terris iuditam, uon a sole. Sol de Cbrislo, luna de
gtMitilibusc— -umDei umbrainnon recie dici. 150 Lcclesia inlerprelatur. 189
CAP.VI. In cceloet terra qualuor elementa oreata CAP.III. — Aliudesse lumen diei, aliud siderum. Du-
esse. Qualiscoelisubstantia,qualisveterraeposilio. 152 plicem esse ignis operationem, illumiriareel urc-re, quee
CAP.VII.— Oceurrituriis qui nialerwe aeteruitateme m relributionemerilorumseparabiintur.Deumdici ignem
Scripturaeverbis conantur astruere. Terram eo invisibi- exurentem elqua causa. 191
lem tlici,quodaquis cooperta esset. 155 CAP.IV. —Mathematicorum scientia refellilur. 192
CAP.VIII.— Terram incompnsilamfuisse, lum qnia in —
CAP.V. Luiiiiiiarinmvicinitate vel remotioneannuas
ea nihildistincti,litm quia letiebris esset velata. Malitiam tempesiatesdefiniri: quod Cliristo,synagogae atque Eccle-
per tenebras nou inlelligendamex eo coucluditur:quod siaeaccommodalur. 197
malitianounisia nobisorialur. 157 CAP.VI. — Solisac lunaemagnitudoe>;illorumaspeclu
—
CAP.IX. Crealur lux : eadenia tenebris discerniliir, probalur. Solviturobjeclio,et de remolorumaspectu pul-
alque approbatur; et qua causalux dies ae tenebrie nox cbre dispulatur. 200
appellaUe.~ 141 CAP.VII. — Plurima quaede sole dicunlur, lunaieliam
CAP.X. Diemnoclicontra qnam nonnullis videalur conveiiire; eam tamen proprios quoque habere effeclus,
bic anteponi.Curdies untis potius dicalur quam primus, qiioruinaliqui hic recensentur. 202
ac maiiuinotinecoueludalur. 143 CAP.VIII.— Lunaemulaliorerum instabililatemdocel:
LIBERII. — DEOPEIIE SECUKDI DIEI. Ibid. al ipsa lurpiter in moribusnoslris exprimilur. Clirislimys-
CAPCT —
PRIMUM.Opcribus primi diei strictim recensi- terium atque Ecclcsiam eadem repraesentat; quamqui
tis, transit ad seeuudumdiem; el in rerum c.realionenon magiciscanlibusde ccelodclrahicreduntirridendi. 203
lialurae possibilitatem, sed potenliam Dei spectandam CAP.IX. — Couclusioquarti diei; quamvanum sit eum
docet. Ibid. cavere, et unde in eumdemdsemonumac gentiliumoffen-
CAP.II. —Defirmameutocoeliet orbiumconcenlu. 146 sio derhata. 203
CAP.III. — Firmamenlumnou idein esse ae ccelum: LIBERV. — DEOPERE OUINTIDIEI. I-bid.
veras aqnassuper ipso residere perperam negari. 148 CAPUT PRIMUM. — Orualis superioribiisduobusolenien-
CAP.IV. — Coelum, nomeii coramune; speciale vero, tis, mari propriapraerogalivacoiicedilur.Describiluraqua-
firmamenlum.Moralisinierpreiaiio. 152 rum obedientiaac iecunditas.Repliliaquid sinl. Ibid.
. CAP.V.— Quaniperfeeta Pairis ac Filii in operibussuis CAP.II. -^ Virtute hujus vocis,Producanl aqitmreplilia,
conjtinctio. — 154 multo plura in mari quam"inlerra esse produela;eamque
I.IBERIII. DEOPERE TERTII DIEI. 155 graliam aquis additam ut quae in lerris noxia iu mari
CAPDT —
PRIMOM.IQ aquarumcoagregationeEcclesiaeli- innoxia generentur. 207
guramexprimi, et quooiodosuperfluminafundalasit. Ibid. —
CAP.III. Multiplicempiscibits rationem esse gene-
—
CAP.II. Terram superfusis aquis prius invisibilem, randi, ac singularemin prolem pietalis sensum. Quanta
iisdemuiiuminlocumooiifluentibusapparuisse. Quammi- sit eorum purjlas. 208
rum aquasomnesuno Incoeonlineri. 158 CAP.IV. — Muluamaquae ac piscium necessiludinem
—
CAP.Hl. Colleelionemaquarum unam el conlinuam docere qualis parenlum et filiorumneeessitudoesse de-
esse. Item de lacubusel slagnis. • 161 beat. Quomodorespirationisusum aqtiasuppleat in pisci-
CAP.IV. — Terrse praecipuamqnalitatem, cum arida bus. 210
vocatur,signiticari.Qtisssint elementorumquibusiuvicem CAP.V. —Pisees cur tam bene dentati. Avari quomorio
connecltmlurproprielates. 1C5 piscibuscomparentur. Ibid.
—
CAP.V. Mariscommendatio.Coetusecclesiasticifigti- CAP.VI.—Hominemesse piscem; sed piscemaliumbo-
ram referi. 164 num, aliummaluminveuiri; bonumvero Petri hamum ac
—
CAP.VI. Terra suam speciem,qtiaein germinatione sinumlimere non debere. 212
ac viridilatepositaesl, percommodeadditamesse; vocem —
CAP.VII. Per mare Evangelium et Ecclesiam desi-
Dei feciiuditaliscausamprabere. 166 gnari. Conjuges ad mutuamcharilatemimpellunlur. Ibid.
—
CAP.Vfl. Cur pabulttmpecoii prius creatum quam —
CAP.VIII. De astutia polypie.l caocri,quibusfraudu-
cibus(homini.Herbam virentem hunianaeimaginemesse lenti hominesadumbranlur. 215
conditionis. 167 CAP. I X.— De praescienliaechini. 216
CAP.VIII.— De virtule seminaria,deque germinandiac CAP.X. — Exemplopiscium htimanalevitasel inconti-
fruciilicandimodoadmirabili. 169 nemia rcprehendilur. 217-
—
CAP.IX. Noxiacum ulilibus non sine ratione gene- CAP.XI. — De piscibusAllantici maris: item de sale,
rari. Ordoin terra?.frucliticationeservalus. 171 corallioel aliis quibusdam.Obea, sed maximeob naviga-
CAP.X.—Semina nunqiiainpropria degenerare. Ver- lionem mare terris prtestare. De Jnna et Petro. 220
bnm Dei miram terrae fecunditatem conlulisseantequam CAP.XII.—Devariarumaviumsuavilatedisserit. 222
lionippeecaret. 175 CAP.XIII.—Dealcyone,et quoda Deoopemexspectare
1185 INDEX RERUM QUE IN HAC PRIORIS.TOMI PARTE CONTINENTUR. 1181
debeamus. De avibus imbrium aut venlorumpraesagis, jCxs. XIV.— De increpalione,Vbi es?De mulierisex-
deque Qtiaanserumcuslodia. 224 cusaiione et de mysteriisper haecsigiiificaus. 308
CAP. XIV. — AVPScum piscibus miilliplici cogna- —
CAP.XV. Peccaluni imilieris quare venia digiium,
tione conjungi.De variisaviumgeneribus et difFei-enl.iis. quidve per serpptilem, fi-itiinamet virum siguificelur.'
225 Qualisserpeutis coiideiimalio. 511.
—
CAP.XV. De gruibns; et. hac occasione, d e priscae In libfosde Cainel Abeladinonilio. 513
reipnblicaeslalii, incuriae causis. - 227 m CAINET ABELLIBRI DUO.
— liunianaeque
CAP. X VI. Quomodo ciconiae proficiscaiiluratquu a •LIBER PRIMUS. 315
coriiieibusdeducaiitur acdefenduilur. Laudulurraruniilem CAPDT PRIMUM. — De orlu Cainet Abel, et quodper hos
cornicumiwspilaliias,cieoniaiumquepieias filialis. 228 dua?secta-hoiiiiiiuinsignilicentur. Ii'id.
CAP.XVTI.—De liirundiuis sedttlitate, industria,pie- CAP.II. — CainJudaeorumfiguramesse, Abel Chrislia-
tate in filios.et ipsiuspanpertaie. 250 noruin.De sepulturaIsaacel Moysis.Moysiset Christisa-
—
CAP.XVHI. Atiioreinin filiosa cornicibushomines puliuraruiiicompatatio. 318
edoceri, eorumqiie damnari iuipielalem. Aecipilres et —
CAP.III. Per Abel et. Cain sapienliaalmmanaepio-
aquilas inclemenliaeneutitpiamacctisandos;sed fuhcam, cessusdesignari; per ordinemquo nterque iralcr iiomi-
quse abdii-aium aquilae piillumniilril, cominendandam. 232 nantur nec nou per eorunidemofficiasigiiificariAbelem
CAP.XIX.— Laudalur ob viduitatem turlur, el hoc esse praestautiorem. 520
nomine mulieribus iuileponilur eliamchrislianis. 252 CAP. I V.— Malitiam lempore priorem esse, virlulem
CAP.XX. —Vultures, quaesitie maris copulagignere dignitale. 321
diciinlur, virgineipartuspossibililaleni astrnere. 255 CAP. V . — Sollicitalo a volaptale virlus melior.icousu-
CAP.XXI.— De avibus sub quadam reipublicaeforma lil; quomododiabolicis leiilalioiiibiisresistendiim.Invilalio
consiiiutis. Ibid. ad coiivivium '' sapienliae,et quo ejus ebrietas a viuoleulia
—
CAP.XXII. Volalilia cur dicanlur volanliusuperfer- discrepet. 324
ram secus firmamentumcmli; atque ibidero de corporis CAP.,VI. — Virtntem studio et labore comparari.
diversilalequaeobservalurin avibns. 236 Myslicaquadam de Abraliam,Moyse.Jacobel Esau. 528
—
CAP XXIII. De verme Indico, chama?leonte,lepore CAP.VII. — DnplexdefeclussacrificiiCain;oblationum
ac phcenice.quibus ad fidemresurrectionisae morlisprae- •nostrorumtria viiia. 529
parationemiiiforiuamtir.De vullure et lucusia. 257 CAP. V III.—De dotibusoblationis. 531
CAP.XXIV.—De nocturuis avibus; primis in de Ius- CAP. I X.—Coiiimendaliir inoralione liumililas,secrelum
ciniaeincubanliscantu; de noctua,vcsperlilioneet gallo; ac brevitas. Forinaoraudi; proquibus oranduin. 355
unde nonniillaad noslrosniores acconmiodanlur. 259 CAP.X.—De nrimiliisaniiii-EDeoofierendis. De jtira-
CAP.XXV.— Pia Aiiclons precntio; laciyiiiarunicom- . mpniisDei. Qni fuerint Chauanaei.Nonpossunlsiueope
niendatio; ad — mysteriaDominioicorporisiuvilalio. 241 Dominianimimotuspacari. 536
LIBERVI. DEOPERE SEXTI DEI. Ibid. LIBliR II. 359
CAPUT —
PRIMCM.Exordioelegauti concilialuralteulio. CAPCT —
PRIMUM. De iiarlibusanimae.Plebeior sensus
Ibid. meulis iiuperiodomilariposse. De commixlionequa con-
—
CAP.II. De besliarum natura. Scripturamsimplii-iter stamus_ejusqueprimitiisDeoofferendis. lbid.
aecipiendam,et curiosas qusesliones lugieudas monel. CAP. I I. —Primitias uon tempore, sed sanclitaleaesti-'
' mari. Bona opera fideijungenda siiut. 542
CAP.III. —•Animanlibus indilamDei verbo generalionis CAP.III. .— Laboreiii fruetti esse mulandum. Quod
in
legein speei rutn successionibitsperseverare. 245 Cliiistiisverus et
Jevita sit, quam utilisjustorum lamilia-
CAP.IV.—Demira indolenonmillorumanimaliumet de ritas. 345
naluralibusvirlutibusqtiosnos in illisimilari oporleal.247 CAP.IV. — Quare Moyseslevitas primogenilosel re-
CAP.V. — Qua ratione Domimisaliisbe-liis colla bre- demplores,eorumqneurlies redemplricesappellaverit.547
viora, aliis longioracreaverit; de elephanlo. 235 CXP.V.— Adipes1el'pinguedo sacriticioruniel hoslia-
CAP.VI.—Belluasferocissiniasliomiui subdilas: eisdem rum quidsigiiificent. 549
niinulissimaanimaliaicrrori esse, l)e serpentumulilitale. —
CAP.Vt. Exj.ilicalioverborum: Si recle offeras,non
Hoitioad sui coguitioueniexcilalur. 235 rccle aulemdkidas, peccusli,quiesce.De quaiuurgeueri-
—
CAP.VII. Hominiscrealioneina considerationeCrea- bus qiiilmssacrilit-.ia coniiiietidabantur. 550
loris auspicaiur, Filiuin Pairis imagiuemesse, inter eos —
CAP.VII. Deus in Adamodocuit, non peccandum;in
unilatem dislmclioneinqiieiiiveiiiri demonstrat. 237 Caino,nnndefeudendiimpeecatum. 553
—
CAP.VIII. Corporis et aniuiaedotes examinanliir. —
CAP.VIII. Cain atltiiouitioiiespreta crimen auget.
Oslenditurlulmnboiiiiiiemaiiiinaevocabttlodesiguari. Ex- Ejus verbis, Eu\nusin cumpum,osteiidiiurpravis actioni-
liorlalioad vigilatitiaiiicoutravilia. 253 bus deserta et slcrilia locaconveniie. s Ibid.
CAP.IX. — De corporisliumaiiipraeslanlia. 260 CAP.IX. — RespimsioCainimjiiain Detimet ualuram:
CAP.X.—QuomodoDeus requievissedicalur, aperit, resj.onsioDei germanilalis docel pielatem. Deus jusios
el Crealoiislattdibussennonemcoronat. 272 audit etiammormos: 354
Inlibrum de Puratlisoadmonitio. 275 —
CAP.X. Veiba Dei, Si qttis occideril Cnin,nioraliter
I.IBKBDE 1'ARADISO. explirautur. DeiiieuliaCaini. 357
CAPDT —
PRIMUM.Paradisi auctor, naltira, silus, incola In librumde Noeel arca admonitio. 559
indicjnlur;— el res ad mysticumsensutnIraducitur. 275 LIBERDE NOEET ARCA.
CAP.II. Quodligrium sciehliaebouiel niali in para- CAPCT PRIMUM. — Noeomiiiiiiiiexeinplar.Kobisab ope-
diso fueril, qtiodqueibideinserpeus exsiiterit, nou rupre- ribus iiiiquitatisrequiescendum. 361
hendendum; quidel nonnulli per serpeutein, Adaniumet CAP. I I. — Quid nomiiia liliorumNoe siguificent,quidve
Evaminlellexerini. 277 ordo qtio illa ipcensenlur. 3C3
—
CAP.III. Per fontemparadisi,Christum;per qualuur CAP.III.—Seculiu-odiluvioideoabundassefiliorumpro-
flumiiiainde orienlia',virtutescardiiialeselquatuor niuiidi crralionem, ul bona concessadiviiiaebeniguilati, pcenas
seiatesdesiguari. - 279 vero noslraeiniquiiali iniputeimts. 564
—
CAP.IV. Virum in paradisonon factum,sed posilum; —
CAP.IV. Gigaiililmsqui vixeruntaelaleNoesimiles
at iii eo factamimilierem. 2^.5 esse homiitesctiliui carnis sua; sludenl.es. Qui dicanlnr
CAP.V — Examiiinlurprseceptumde non edpndo de filii Dei, el quo pacloDetts dicalur iraseiet moveri: qua-
ligno scientiteboni eluiali, et.<iflicuHaiesresolvimlur. 2H5 re, etiam irr.itionabilibuspropter liomiuis peccalumdele-
CAP.VI. — Alias dtibilationes circa praeceplumAdae lis, Noe graliam apud Dettminveneril. 365
datum el EVSE i raevaricaliouem excitatasdiluit. 287 CAP.V.—Teriam iniquitateHominumfuissecorruplaiu;
CAP.VII.—Utruni-aD o mor>.hominiacriderit. 290 pro lololioininecarnemsmiii,cujusillecebrisanimanoslra
CAP.VIII.—De praescienliaDei, etquod sil opinioboni corrumpitur. 567
et malihumanismenlibusdivinimsimpressa. 291 —
CAP.VI. De conslruclionearcse,in qtta liumanicor-
—
CAP.IX. Andecueril praeceptunihominide cibodari; porisfiguradescriliiiur. 368
et eurnondictummoriemini,sed morle moriemini. 294 CAP. V II.—ArcaNor-cnm arcaloederiscomparalur;cu-
—
CAP.X. CurDeus liominemnoti approbavit nisi post jusdimensionihusdeiiolariostenditur,singulashumanicor-
factammulierem,el cur de cosiacreata sit. 297 poris partes ad usum el decoremesse compositas. 570
CAP.XI.— Quomodoanimaliaduclafuerinl ad Adam; CAP.VIII. — Per ostiume transverso in arca posiliiin
quid sopor ejusdpin el eosiae aedificatiodoceal; el quo decenter exprinnparlenicorpnrisignobilioreui.
—
572
pactojusli in— paradisumrapianlur. 298 Cap. IX. Per iuferioraarca; nns edoceri ciborumrc-
CAP.XII. Serpenlis sapienlia; quomodomulierem ceptacula niitiimiesse iacienda; et hacoccasionede inle-
aggressus sit,—qualisve htijus responsio. 501 slinoruinconformationeac usu dispuUlur,. 575
. CAP.XIII. Q.uompdo, tenlameiita diaboli plena sint , CAP.X.-rDe tribuscaiisisobtjuasihuia ariimaniiadiluvii
Bapijttacii_,et d<?decepiione mulieris et tabsu Mm> 506 siibjectasiiit ptim^ • it$
1185 1NDEX RERUM Q\iM tN HAC PIUORIS TOMl PARTE CONTINENTUR. . 1186
CAP.XI. — Virumjustum sibi ae suis saluti eSse, licel acceptofutiiraeposleritatis el Christinasciluripromisso.424
nomiumquarn stuiliuuirelaxanli obrepat error. Nonsemper CAP.IV. — Abraham ab adulterii crimine defeiiditur.
jusluiue.sseapud Deum quijiistussit apud homines. 370 Muliacontra adulteiiiiiudisiiulaulur.Adextremumquaert-
CAPXII.—Quodsepliiuusnuiuerus -,acerac ptenussil. tur an decuent circumcisionoiniiisLiltli,postearevocandam
Iu uobiss>'pleiiariuiiiquoiidaiiifeiiiineiimesse, sed ad vi- el niitiiinuniiu se perfeciioniscontiiieutem. 428
rilein cuiidilioneniab erudito viro prouioveri. 578 CAP. V . — De hospitalitale Abrithain: quomodo uxoretn
CAP.Xlll. — in
Cur in_.ressoNoe arcaui, post seplem in muriii parlem atbci.eril. ' 455
diesriiluviumfaclumsit. Cur Moysesdixerit illtidquadra- CAP.VI. — SodomorumexcitliumAbrahaepraedicitur,
ginta diehuset quadraginlunoclibusduravisse. 579 pradicalurque di iua in lolerandispeccaloribus ac pecca-
—
CAP.XIV. Diluviumveruo lempore accMisse,ut ma- lis examiiiaiidisei condonandisiudulgenlia. Variis excidii
jus e.ocrui-iarenturhoiuines; el sexcpnteaimoannoNoeut Sodoiiiuruineircumslaiiiis tjreviler laclis excusaloqueli-
hoiiiiiiuiniiileriliiscum eoruiu creatione eoiigrueret. 383 liaruui Lot iiiceslu, ehrii-lallsmaladescribuntur. 458
—
CAP.XV. Per arcauia forisclausamel in aquis Qu- —
CAP.VII. MorsAbimelecliob lenlaiam Saraepudici-
clttautem, corpus homiuis;per quiudeeimaquaecttbitos liam a DeoiniccUPa quauium sit adulterii crimen mon-
hu.nauosseusiis;deuiq-iep.rmorlem omaiscaruis,animae slrat. Mysleriain Ahimelech,Isaacet ismael. 442
passioiiibuscorruplseiuteriluin adiiinlirari. 584 CAP. V III.—Abrahamum Deus varietental, sed maxiine
. CAP.XVI.— Curdictum sit: Memorfuit VominttsNqe, daio iimuolatniiIMi pr-eceplo.Prseceplisiugula verba ex-
nulla ejtts uxorisac filiorumejus iacla m.-niiOite. 587 pendunlur.— Myslerium iu ariete Isaaci. 415
CAP.XVII.— Quidsensu uiyslicosiguitieenlcataractse, CAP.IX. iMoriiiirSara acsepelitur. Abraham Uliosuo
oslittmarcie reseraiuin, eimssiocorvi. 588 uxorem piovidet, eamque ad reiu delectumservuui sibi
—
CAP.XVIH. Ul corvusmaliiiaiu,sic virtutemcolumba jurameiito obligal. Quiil in his myslerii et moralis disci-
exp.imil. Ad hancreeipiendamsemper justuin e->separa- pliine. 449
tiimostenditNoe; ideuiqupcolumbamseplem aliisdiebus LIBERII. 455
reiiueus palieiiti-miin corrigeudouecissai-iamdocel. 391 CAPUT —
PRIMUM. A quibus ad perfectam purgalionem
—
CAP.XIX. Columbaquare diuatur ad vesperam re- recedeiidumsil animaeexplical; deiude proniissauiAbra-
gressa cu.uolivaeramo in ore; item unde.atptasdefecisse haeposleritaleui —
refeit. Jbid.
Noe cogiioveril:laiidemcur eadem columbapost dies se- CAP.11. Posl Abrahami exilutn Deus illi lanquain
pleiu terlio —eiuissanonreversa sil. 593 amico loquitur : moralis seusus. Quid sexagesimo anuo
CAP.XX. Quod alio die iuiminutaaqua, alio siccata siginficelur.Quo pactosapiens aniniauisuaiiipossideat.457
lerra meiiiorelur,aceommodaliveexpl.catur. De demida- CAP.111.— Perainbul.ilAbrahamusque ad Siciieiii.Hic
tioue arcae.Quare primusvel secundustuensisverui lem- Deuiu cernit: aram exslruit,sed uonsacrifioat,'elcur. Ite-
poris dipstiiclus. 395 ruin lainen,— excil.ita ara, uoiiienDomiuiinvocal. 45S
CAP.XXI.— Cur Noeut exiret ex arca Dei praeerptum CAP.IV. Abrahaiiinbi coiiuuoialusesset in deserto,
exspec averit. Ordiuemquo idem iiigressus atque egres- quo nieniis traiiquillitasadumbralur, in iEgyptu.n,quaj
sus describiturspirilualiterexpticaiur. - 597 teulatio e>l,desceudit famecompulsus.Curibi Saramso-
CAP.XXII.—Quadecansa Noearam injussusDeo aedili- roremappetlaverit. 461
cavit,quid,'e Deoet uonDomino. Quare e besliisac volali- CAP. V .—Disce.dit Abraham ex ^gyplo cum veris animae
libus iiiuiidi.sobtnlerit,- el <iuidsil quod ail.Doinitius: Re- diviliis. Ejus reditus iu Belhel quid significet.Quare Lot
cogituns non udjiciam inaledicere terr.um,etc. 398 auro et argento — divesntmdicatur. 465
CAP.XXIII.—Qtiotl ait Dominus:Semenel messis,frigus CAP.'VI. Quosciisu scripiumsit: El Lol qui ambula-
el wslmnon reqiueacenl,duplicisensu ex[.licaiur. 399 bat cmn Abram; ii.emque: iVoiicapieb.u eos terrd. De
—
CAP.XXIV. De praerogalivapolestalisjboiniuibusin Abrauaniel LOLpasloribusel de rixa inier eos. 465
caeleraaniiualiaper benediclionemqua Noe cum suisdo- CAP.VfI.—Ex verbisDomiiiiad Abrahamsuumdogma,
nalus esl, divimtusattribula. 401 Omniaessesupienlis,liauserunlphilosophi.PugnaeAbrahae
—
CAP.XXV. An oleribusmagisquam carnibusvescen- explicalii mystica. 471
dum Domiuuspraeceperil;et:t_iieiiiadmodura nos munierit CAP.VIII.—QuidtiosdoceatMelchisedech,rex Sodomo-
Moysescontra opiuionesphilosophorumde anima,quorum sacrificii rum. Abruhamoab aruspiciuissuperstilioiiibusdt-fenso,
varia placita referunLnr. 402 ab ipso oblalimultiplexinlerprelalio subjungitur.
CAP.XXVI.—Pijorembestiisesse qui fratremoccideril. 475
Cuiquea propriiscogttalionibusac verbis cavendum.Quo- CAP. IX.—Quare ceciderit excessus super Abraham;
niododiciiiinde homi.ie: Ad inmgineinDei fecileum.403 quidve reddilum eidemoraculuinsiguilicet. 483
—
CAP.XXVTI. Proiiiiltitur diluvmmnimiquauiejusmodi CAP.X. — Ciiuidicilur Abrahaui: Seminituodaboter-
fuiurutnesse, ul lerram omnemcorrumpal;idque ad animi ram hunc, ei vera beatitudo promiililui-:iuagislamen prae-
passiones traducilur. De arcu coelesli. 407 figuralur Ecclesia,cujustypus iu Sara sterili, til syuagog,-e
CAP.XXVIII,—Generatioiiern Cbaiuideo priusesseme- atquehseresum iu Agar anc.lla expiimilur. 489
moralam,utejus peccatumampliiicetur,elex eodem pro- CAP. XI. — Praecepluiti ciicmncisiouisAbrahae dalutn
fecta iuipiageneraiio demouslreiijr. quid sigtiiticet;quidve
408 cuincisis etiam infaiitibusoclavodie noncir-
, CAP. X XIX. — Quomodo Noe f;>#ussit agricola;quodve iiiteiiuiutii sit exitiuin. Sarsenomiui uualittera
inler agricolamel operatorem lerrae discriinen; el quo- additur. Abrahaiuin faciem cadit, et ridet. Num dubita-
niodo terram suam aller excolil, alter operalur. Quare verit. Ipsi.pro Ismaele oranli annuil Doiuiuus,ac fiiium
idem Nne vineain primum plaiiiaveril; id est, rem non ex Sara promittit. , 493
necessariam,cuuifontes ad i>olumsulficianl.Cur etiamde In librum de Isaac et atiimaadinonitio. 499
illo scripiuui:Et bibit de viuo: uhi de gemiua ebrietate; DE ISAACET ANIMALIBERUNUS.
postremotle gemiuaanbuaeuudaiionedisserilur. 409 CAPUT PRIMCM. — Comuiendatursanctus Isaac tani ex_
CAP.XXX.—Quare Chamlumdietussit pater Chanaaii paterna origine elgratia quam ex Douiitlica;generationis~
cuuilnc uundumesseigeniius; el qui in persona Champa- et passionis — praetiguratioue. 501
Irem deridenlisintelligendisiut. 411 CAP. II. sil in
Quid homo, el qua polissimumparte
! CAP.XXXI.— Semet Japhet pielas commendatur.Quo- cousistaljxiualisvesitaniiua ejus lam secundum sui natu-
modosoliriiisfactussilNoe. 412 ram quaiu per irrationabilem sui parlem, qua obnoxia fit
CAP.XXXII.—Cur in benediclioneSem dictumfuerit: corruplioni. 503
BencdiclusDominusDeusSem; e.tcur hi.jus servituli non CAP.III. — Perfecta anitna,terrenis abdicalis,vitiisque
Cham,qui ppceavit, —
sed fihusejus addicalur.
1 414 doinitis\
lotus
erbum osculari desiderat: cui se DeusVerbtim
CAP.XXXIII. D. GCCL aunis quos Noe post diluvium iufuudii. 505
vixissj trailiiiir; luiiide posterilaie Japhel. 415 CAP. I V. — Anima justa equae Salomonis
CAP.XXXIV.— QualisChainillius improbi Oliussenior Putei quos loditIsaacquid sigiiificeiit. - coinparaiur.
507
fueril, elde fiiioCliusNeiiihrnlhgigaiileel veualore.Ibid. —
Cip. V. Sponscs deuuo sublapsusab animain cubili
FBAGJIENTU.M LBRIDEAltCA NoE. Ibld. innoclibus,elc, iu cassumquaerilur,el quare. ldem lamen
In librosde Abralmmudmonilio. 417 poslea iiivenilur; quouiodoipse leueri debeal. Ipse quor
DE ABRAHAMLIBRI DUO. que animamvariis laudibusexornat. 515
IIBER PRIMUS. CAP.
417 moras V I.—Aniitia a
dormieiis sj onso excilatur; sed dum
li CAPDT —
PRIMDM.Quaeulililas ex Abrahami exemplis traliil iu sttrgendo, transit Verbuni.Ipsa exiens per
peleuJa sit, auctoritate divinaet philosophoruincolla.ione vulneracharilalis —
requisiiumvix laiideuiinvenit. 519
demoiistraltir. 419 CAP. V II. Anima laudalura sponsoob consiantiamin
CAP.II. — Devotio Abrahaequomododivini praecepli quaerendoaliasquevirlutes. 523
verbis probata. ExetuplumPharaonis quaiiluiu sit scclus CAP.VIII. — Eadeutanima reugienscoram laudari, ait
adulieriiiiiideiiioiisirai. • 421 se desceudissein horlum nucis,elc, quibus aiiiariludines
—
CAP.III. De caeterisAbraliaevirtulibus; ubi et de im- ac lenlaiinnes designaiitur.Mysticauiiuterpretalionemse- .
prudentiaLot, de patrai in ipsumcliaritate, ac tandemde quitur ad cliaritatemexhorlatio. S26
 1187 . INDfiX RERUM QVM IN HAC PRIORIS TOMI PARTE CONTINENTUR. VM
[n libruttide Bonomorlisadmonilio. 555 CAP.VI.— Angelosinitinere videt S. Jacob.Jacobct
DE BONOMORTISLIBERUNUS. Esau congressus.Quajomniaquidsignificentaperitur. 624
CAPUTPRIMUM. — Quomodomors nondicatur niala, licel. CAP.Vff. — JacobcumDeo luclatur, el, claudicat.Vim
sitvilaecoulraria. 559 Dinaeillalamulciscuntur,quosJacobpaterimprobal.BeLtiel
—
CAP.II. Prsemissadislinclionede triplicigenere mor- Ecclesiampraeflguralur. 626
tis,oslendit'tertium genus bonum rsse. 540 CAP.VIII. — De laudabiliS. Jacob senectule. 628
CAP.III. — Mors uaturalisdefmiiur ac laudalur. Item CAP.IX. — Jacob morti proximus alque oculiseaplus,
niortificatio, —quaemorLisquaedamiinilalioest. 542 tamen beatus osteuditur; cujus praeterea mulliplexcom-
CAP.IV. Morlemmultisnominibusesse bonam. 546 niendalio. 629
CAP.V. — Horlaturad eoritempLum mortis, mortilicatio- CAP. X. — Quanlas laudifuerinlEleazaro supplicialole-
nisque usum. Dein.quemadmodumanimaad similitudinem rata, jiroplerquaevere beatussil judicandus. 652
pei exalletur aperit. 547 CAP.XI.—De admirabilitbrtiludiue Machabaeo-
CAP.VI. — Hic omnialaqueisprlncipatuttmaeriorum et rum, quibus maler octavaaddilafuil. septem &Z5
niuudi
poteslattini— plena esse. 551 CAP. —
XII. Elegantissimabeatae illius feminaeseptem
CAP.VII. Cbrpusregi bportere ab anima,quaetamen filiorunamarlyrumpareniiscommc-ndatio. 656
ipsi noimunquamcompalitur. 552 In librumAe Josephpatriarcha admonilio. 657
CAP.VIII. —Nibil lerroris habere ipsammortem, sed D£ JOSEPHPATRIARCHALD3ER UNUS.
opiiiionem— de morle terrori esse. 554 CAPUT PRIMUM. '— Joseph tanqnam o>>eculum castilaiis
CAP.IX. Coucludiltirmorlisbonumex iuteritu corpo- proponittir;ubi etiamde pareiitum smoreac fratruminvi-
ris et iiiimortalilaLeanimae. 557 aeutia adversuseum, necnonde ejusdemoblivioueinjuria-
CAP.X.— Scripturaquoqueanimarumimmortalilaspro- runi paucisagitur. ,641
balur. Explodilur philosopborummeteuipsychosis: ac CAP.II. — jEqualem esse debere parentuni affeciumet
deinde querela de juslorumdilala mercede dijuilur. 559 filiorumgraliam. ExcusalurtamenB. Jacob, ut qui JoiCjih
CAP.XI.—Septem ordine quibusdigesta eril poslbatic pluribusvirlulibusornatumal.iispraetulerit. . 645
vitamjustorumlaetitiaexponil;|aique ' til studioseadDeum —
CAP.III. Quodsupra Jacobdiclussit Josephumobjur-
accedamus, horLalur. 561 gasse, id non fecisseobincredulilalem. 644
.CAP.XII. —iEternam felicitatem describit, quamnobis CAP. I V. — Josejihduciturin yEgyplum,alque a praejio-
etiaai destiiialamesse demonslral. 565 silo coquorumemitur, in quo Chnstisua servilule"nos li-
In librunide Fuga smculiadmmtiiio. 567 beraiilisfigura est. 649
DE FUGAS/ECULILIBER UNUS. CAP.V. — Josephicommendatio,Putipharis uxoriresi-
CAPUT PRIMUM. — Hominemnou posse terrenas illece- stenlis. 650-
bras fugere nisi diviuum adsit praesidium. 539 CAP.VI. — Posl brevem iuveclivamin mulierem, ad
—
CAP.II. Saeeulumfugiendumdocet lex de civilalibus sjiadones,hujus etiaminjuriaeauctores,transit; et, demon-
reiiigii, de quibusquatuor quaesLiones disculiunlnr. 57i slralo quam iragilis sit eorum slatus, allerius somuium
—
CAP.III. Memoratasuperiori capile virtulumgenera ejusque exposiliouemreferl. Hiacsaeculipotenliamsoninii
etiam in apostolonon tamaduuibrata quam expressa ba- similem esse ostendit. 655
beri, collcclis ejusdemvariisteslimoniisdemonslrat. 576 CAP. VII.—Josephipraemia,conjugium,Iiberos,frumenli
CAP.IV. — Quidsit fugere saeculumcum exbortatione dislributionem mysticede Cbristoexplicat. 657
ad iliiid, ejusquecontagipiiemfugieudam. • 578 —
CAP.VIII. ExhorlatioJacobad filios,ut in jEgyplum
CAP.V.—Curhincfugere debeamus, et quomodotrans- ad escas eoemeniiassese conierant, quid significet."659
ire cum Moyse,ut videamusDeuin. 581 CAP.IX. —ItiuerisfiiiorumJacoba Josephoexc.eptoruru
CAP.VI. —Quaralione qui velii fugere, eum velociter variae circumslanliajde Pauli voealioneac praedicalione
fuge.reoporteal: quo etiam fugiendumsil, et ad quodbo- n c nou Judteorumiufidelitateexponuulur. 660
num animasnoslraserigere debeamus. 584 CAP.X. —Josephi cumfratribus congressusmyslica et
CAP.VII.—Maximam esse causamquare hiuc fugiatnus, moralis iaterpretalio. 665
sit
cumhaeepropria m.aliliae sedes. 586 CAP. XI. — Historia scyphi iu sacco Benjaminireperti
CAP. VIII. — Quoaiodo,iicel hic relineamur corpore, myslice explicatur. 665
lamenanimofugere jiossimus,atque adeodebeamus. 590 CAP.XII.—Josepbfratribusse ipsummanifestans,quem
CAP.IX. — Urgel ul hinc fugiamus,sicut fugilJacobde adversusJtidaeosadbibituruseral Christusagendi modnm '
palria, et sicul cervi ad fontes; quos qui desideral,super exprimil. — 666
se adimamsuam exemploSusaunseeffuudalojiorlet. 595 CAP.XIII. Inventosa Josejih fratres gaudel Pharao,
• Inlibros de Jucobelvilabeataadmonilio. 595 cujuserga eosdemhumanitasexplicatur.Quidmuneraquaj
DE JACOBET VITABEATALIBRIDUO. Joseplisuisconfertsignificenl. 66S
CAP.XIV.—Israelad puteumjnramenli, sacrificat.Hunc
LIBER PRIMUS. 597 Deus promissisconsolalur.Ingrediunlur in jfigyplumsep-
CAPUT --
PRIMOM.Ad virlutumdisciplinam,
' passionesque tuaginta quinque animae, ac deumm filiosad se convocat
coercendas necessarium esse sermonemprudeutem, ac Israel: et horumomniumquaemysteria. 670
mentemrationiinteulam. Ibid. !Klibrumde Benediclionibus patriarcltarumudmonilio.&il
—
CAP.II. Temperantiacommendalur. 600 DE BENEDICTIONIBUS PATRIARCHARUM LIBER
CAP.III. — Temperantiam,sapienliamet disciplinama UNUS.
Dominodoceri;ad sludium cobortalio: item culpam no- CAPCT —
PRIMUM.Quare tantam vimhorum benedictioui
stram aseribendamesse soli nostraevolunlali. 602 Deusindiderit.Palernambejiediclionemaccipere;Josephum
—
CAP.IV. Quantum,Deus homini coucesseiit, cumei festinasse,atque eliam tiliospatri obtultssebenedicendos;
' legein dedit, et graLiamadjunxit. . 604 et quseinhismysteria. 675
—
CAP.V. Quaratione lexnon suffecerit,sed necessa- CAP.II. — Debenedictione Ruben primogenili, quae
ria fuerit gratiaper mortemChristi donata; cum quo nos non tam benediclioquamprophelia est. 675
eliam mori, resiirgere, et versari debeamus. 606 CAP.III. — Prsedicunlur quae filiis Shne.onet Levi
—
CAP.VI. PromulgaUelegis frttctus esse peccatiCOQ- eraut eveutura; nec non ojiioioJudaeornmcircamyslicam
fessionemac humililatem,immoetgratiamipsam, el chari- islitis benedictionisinterprelaliouemconfulatur. 676
tatis pignus. 607 CAP. I V. —De benediclione Judae, quae Chrisloaccom-
—
CAP.VII. Eamin nobis debere esse charitalem, ut modatur. 678
nullisadversisa Christoseparemur, cttni illis nonminua- —
CAP.V. BenediclioneZabulonEcclesiamatque ejus
" 682
tur beatavila. 609 principesdesignari.
CAP.VIII. — Sapientem ita delectari saniiate corporis —
CAP.VI. De benedictione Issachar,quaemyslicede
aut liberis, ut si illa amittat, uonideo minusbealum se ChristoDomino — exponilur. 683
putet. 611 CAP.VII. De benediclioneDan, " quaefuturura ex ea
LIBERSECUNDUS. 615 tribu Antichrislum praenuntiat. 684
—
PRIMUM. Jacob, etiamin exsiliofuisse.beatum. —
CAP.VIII. De benedictioneGad. 685
' CAPUT I X.
Ibid. CAP. —De benedictioneAser. 686
CAP.II.—Excusatparentesbeati Jacob, et eoromexem- CAP. X . — De benediclione Nejihtali. 6S7
alii pareutes sese erga liberos gerere CAP.XI. — De benedicendo Josejih longiorem fuisse
plo quemadmoduni in eo videbat 688
debeant docet. 616 Jacob, quia praetiguraia mysleria.
CAP.III. — Post benedictionemfratris junioris quare CAP.XII. —De beneriiclioneBenjamin. 692
ad servieuduinfratri fueril damnalus. 618 In librumde Eliu el iejunioadmonilio. 695
'senior
CAP.IV. — Fralri necem minilaturEsau, qua occasione DE ELIA ET JEJUNIOLIBERUNUS.
620 CAPUT PRUIUM. — SicuLpatres, in neomeniisdiebusqtte
jilaeandaeinvidiae praecepta proponuutur.
CAP.V. — Jacobin palriam revertilur ob Labaniinvi- laeliliaeaut pugnseluba canebaut, ua el nobisindiebus je-
diani. Haecsi exorta sit, quomododeclinanda. 621 junii paschaliquefestotuba canendum. 697
1189 INDEX RERUM QUiE 1N HACPRIORIS TOMi PARTE CONTINENTUR. 11-10
CAJ.II. —Quammagnavirtussitjejuuii. 698 DE TOBIALIBERUNUS.
CAP.III. — Jejunii commendatio,deque jejunio sancli CAPUT PRIMUM.—Tobiae irimorluospielas.Sepelior.diniu-
Joauuis; et— qualisescaa nobisquaerendasit. 699 itis prsedieatur. 759
CAP.IV. De origine et antiquitatejejunii. 700 CAP.II. — Qua ralione Tobias caecitatemtulerit, ne
CAP.V. — Noe quod inebriatusfuerit ob ignoranliam juid furti admitteretur caverii, et commodatauiGabelo
excusalur: quasmala ex vini usu, quaebona ex ejusdem Decuniam non repetierit nisiseniofessus. 761
abslineiitianatasinl. 701 —
CAP.III. Amhrosiusfeneratorum inhumanilatemeo-~
—
CAP.VI. De lege jejunii a Moysidala, et de jejunio ruiuqueartesoculissubjicit. 762
ejusdem.QuomodomairumSamsonet Samuelissterilita- CAP.IV. — Qua ratione feneralores Judaeet diabolo
lem abslinentiafectradaverit. 703 compareutiir. 763
CAP. VII.—Iiijejuhiotribusjitieriset Danielisalus.ffcid. —
CAP.V. Pecuniafeneratorummari comparalur.De
CAP.VIII. — Jejuuii commoda. 704 sorLibusulriusque Testamenli.Quanlamalafeneratoribus
—
CAP.IX. Cur potentes viuumbibere prohibeaniur. genereutur.— 765
Variaejejuniilaudeseuumerantur. 707 CAP.VI. Quanta molianlurfeneratores, ul incautos
CAP.X.—Myslica mensajejunio comjiaratur.Haec:.Cttm adolescentesdeprsedenlur. 767
jejunulis,ungitecaputvestrum,moraliterac mysticeexpo- CAP.VII.— Miserrimadebiloris sorsdescribilur.Ibid.
nuiiLur. 708 CAP.VIII. — Ejusdem thenialis couliuuatio, et quo-
CAP.XI. —Jejunii virlus amariorumexemplo illustra- modofeneralioiiraevaricalionis materiasit. 769
lur, et esca,— licet dulcis, quam noxia sit. 710 CAP.IX.—Peccatifeueraloremdiaholumesse.Dccen-
CAP.XII. In ebrielatemet de luxuriosoadolescente tesimausuraaac centesimaove; deque crediLorisnomine.,
ad |ihiloso|ihiamconverso. 711 quodsibi iniponilverusexactor. 770
—
CAP.XIII. Militariumhominumcouviviacttm jiugna —
CAP.X. Feneratoris ne debiloriscadaver ad septil-
quadam alque spectacttlocomparanlur. 715 lnramefferreturpruhibeiitishisloria. 771
CAP.XIV.—Rejjreheudunturqui conviviaad lemulen- —
CAP.XI. Feneratorisin alealoreslyramiis,etquaele-
tiam praeparant. 715 gesalealorum. 772
CAP.XV.— ExpositoEsaiaeIoco, in lasciviampopino- CAP.XII. — De feneratorum exaclioneet variisvoca-
num invehitur. 716 bulisquibus utunlur. 774
CAP.XVI—Ebriosdaemoniacis ipsis essemiseriores.717 —
CAP.XIII. Oslendilurusuram leporibus ac planlis
CAP.XVII.— De obleslati nibus, sacra-nenlisac pro- quibuslibet fe.cundioremesse , feneratorisque aviditate
piuationibuscompolantium. De prodigiosaquadambibeudi omnemaliamsuperari. 775
ratioae. 719 CAP.XIV.—Usurampvohiberilege diviua.Veslimen-
—
CAP.XVIII. Feminarumebrielas quam sit ipsispro- luin jiignoriacceptumante noctemreddendumesse. 777
pudiosaac perniciosaspeciaulilius.Quantumboiiuuisil so- CAP.XV.—Alieuigenama quousuras'licet exigere, so-
brieias el quaiilummaluminlemperaniia. 720 lum esse eum quem licet occidere. Quamlibet usuram
CAP.XIX.—Luxtiriosis exiliumEsaiaejiropheliadenun- proscribi. 779
tiari: marea mercaloribussoIliciLari noa debere. Qua ra- —
CAP.XVI. Ex Evangelicopraeceptolenerandiim-hisa
tionenavibuscomjiarenturvulupluosi. 721 quibus uihilexspectetuv,immoeliauiinimicis. 780
—
CAP.XX. lu verborumviiitalesaepiusmajoreminesse —
CAP.XVII. Occurrilurobjeclioniqua uonnuUinegant
efficaeiain.Quomodocauticummeretricis nationumcou- gencraliler prohibitumne |iignusreLineatur,sed ad pau-
gregaliocantaverit. 725 perumpignoraLegem restringam.
—
781
CAP. XXI.—Prophetis futura praesentiaesse : nosAthle- CAP.XVIII. Ut objicientibusnos divinalege ad fene-
las esse alque ad coronamexerceri oportere. 725 randum incilarifiat satis, inquiriturquidjuslus, v. g. Pe-
—
CAP.XXII. Fugiendas comessationes. Nondumbap- trusj fenoridare valeat. 782
lizoti ad hanc gratiam invilantur. 726 CAP. X IX. — Judseos primogenlibus fenerasse, post-
jfnlibrumde NubttlheJezraelila admonitio. 727 modumgentes in Christumcredentes vicem illis reddi-
DE NABUTHEJEZRAELITALIBER UNUS. disse. 784
CAPUT PRIMOM. —Faslum,cupiditatemac slulliliamdivi- —
CAP.XX. Praemissopignoris, commendatiac dejro-
tuminsectaiurAmbrosius. 731 siti discrimine, ostendit sjiirituale pignus esse, quod
—
CAP.II. Divitesquanlomagisabundantcensu, lanto reddi lege jubealur. BonumamictumesseDeiverbum.785
pauperioresesse effectu.Petilio illa, Da mihi, quamab- CAP.XXI.— Reprehendunlur qui cum solvendonon
jecla sit perpendilur. 752 sinl parcs muluumsumuut. 789
—
CAP.III. Diviles aliena concujiiscere,ut alioshomi- CAP. X XII.— Quem feneratoremimitart debeamus.791
nes excludanl.Quameliam lurpe sit palernampossessio- CAP.XXIII.—OggerentesusurceaiiLiquitatemrefellunliir.
nemob luxuriamdivendere. 754 Quam cavendumsit ne qiiispro alio se obliget. Ibid.
CAP.IV.—CurdicaiurjAchabpanemsuumnon mandu- CAP. XXIV.—Quomodo Tobiasnobisimitandus; quodve
casse. Abstineniiaedivitumac pauperumelegans compa- fenerandi genus idem nosdoceat. 793
ralio. 755 In librosde InlerpetlalioneJobel DavidudmonilioIbid.
CAP.V.—Multorum pauperumsanguine ac vita constare
divitummensas; atque inibi de paLrequodam, cujus, a DE INTERPELLATIONE JOB ET DAVTDLIBRI
divite coactiad vendenduinfiliuindolor ac aeslus.animi QUATUOR.
pulcberritne deseribuntur. 756 LIBER PRIMUS.— DEIKTERPELLATIONE JOBETDEno-
—
CAP.VI. Quamnulla sitopum efficacia, et cur iilae MIKIS IKFIRMITATE. 797
dhilim appellentur. Locus Evangelii, Quid faciam CAPUT pRiMUM. — Multasin hac vita perturbalionesesse,
rfestruamhorreamea,etc, expenditur. 758 muHasconsolaliones,sed his illas longe superari. David
—
CAP.VII. Ostendit avaros, cuni de bonisbenefacere et Jobum pro nostris infirmilalibusinterpellasse, unde
debereut, mallepecuniasin aedificando consumere. 740 hujusoperisargumentum.
—
Ibid.
ab
CAP.VIII.—Quamineple sese irnpertiendaeleemo- CAP.II. Quomodobealus Job, amissisomnibusprae-
synadirites excusent. 742 ter uxorem, tamquambonusAthlela perlurbationibusnoii
CAP.IX.—QuomodoJezabel, quaeeslavarilia, diviii- cesserit, nec cerlare recusaverit. 798
bus jiossessionem quam contrajustiliam desideranl polli- CAP. III.— De misera condiiionehominis, quamque
cealur. 745 stultecogilelpeccatasuaDeicognilionemfallereposse.799
CAP.X.—Divites,cum aliena rapere non possunt,prae CAP.IV. — QuomodoamiciJob doloremejus acerbave-
tristiliacibumuoo.capere. Quidjejuuiumaut precesDeo rint; el quammagnificeideinsenseritde divinapotestate
acceplasreddat.
—
744 ac redempiionismysterio. 801
in
CAP.XI. Cur merelrices sanguineAchabdicantur —
CAP.V. Deum fecissemontes invelerascere, id est
seseiavalurae.De supjilicioJezabel. 745 litteramveteris Testameuliin spiritalemsensumconver-
CAP.XII. —Quamabjeclusfuerit r ex Achabcoram Elia: tisse. De contereudisnavibusTharsis,quibuscorporanos-
el quomodopeccalorsemperdeprehendalur. 746 tra designantur. Ibid.
—
CAP.XIII. Divitesin prosapiainsulse gloriari: aurum CAP.VI. —VerbaJob, quibushumanasinlirmitalesape-
ofTeusionis lignumesse. 747 rit, expendunlur. Confilentiveniam promitti, ac justura
CAP.XIV.—Quo divitesad emendamauro libertatemac iiiiquilatessuas agnoscereoslenditur. 804
saluteminducat,varias ralionesproponit. 749 —
CAP.VII. Omiiiumselalummaximelubricamadoles-
—
CAP.XV. Qui divitiis uti non noverint, eos illarum ceutiam: nos eorumetiampeccatorumquaevilare nequi-
senos esse. 751 verimus-rationemesse reddiluros. 806
CAP.XVI—Divitesut Dominoconfiteanturimpellit.755 CAP. VIII. — Quomodo beatus Job rcsurrectionematque
CAP.XVII.— Cur Achab,promissavenia, victusatque viamDoiuiniin consummatione futuramsignilicaverit; et
occisusfuerit. 754 quamdesideraveritex Iwcvita evolare. 808
I» libntmde Tobiuadomonilio. 755 Cir. IX. — Noncuriusiussapienlis»adytariniaiJda.Ejui
 €191 INDEX RERUM QUJE IN HAC PRIORIS TOMI PARTE CONTINENTUR. U92
"
cogiiitionemsoli Deb, et quibus eam ille reyelaverit, pa- Deus permittataireruntur. 855
lere. ± 809 CAP.111.— Davidem eo lentationi exposilum fuisse
LIBERTI.—DEIKTERPELLATIONE DAVID. 811 quod athletas suos variis certamiuibusexerceri, et nobis
CAPUT PRIMOM.— Pust absolutaiuvehementioreminter- eseiiiplo esse Deus yelit. 855
pellaiioiiem Job sequitur placidior interpeliaLioDaviil. —
CAP.IV. Neminenia lapsu immuneminveniri Davidis
Huncnonineple cervo comparari. Ibid. pceailentiacommendatur. 857
CAP.II. — Quain desideraveritDavidex hac vita lihe- CAP.V.—ParabolaquamDavidiproposuitNathanexpo-
et
rari, lacrymarum ulililas. Ejusdemaulsepaucislanguii- nilur, et Chrisio accommodatur. . 859
tur deliciae,cum qua eliam Ecclesiacomparaluf. , >8|3 —
CAP.VI. Quodifferanilioni et mali. Quibusoperibus
CAP.III. — Non miruin si Davidhujttsvitoernalis, Clsi David|ieccatuii) suurnlexerit. 860
consolationesua minime careant, lurbaltissitj.cum ipse CAP. V II.— De pugnis David coiiira gigantes et aquaj
Chrislus, lurbari volueril. , ' 815 Uelbleemiticilacus hliatione: ex quibus ahisque indiciis
CAP.IV.—Per JordanemadumbrariChrislum.Christum concluiliiursuimiab eo peccatumtectuuifuisse. 86-5
moulem fuissemaguumperdivinitatem, modicumper in- CAP.VIII. •—Cur psalmumL alii-;quibusdamin res anle-
carnationein. ,s 816 riores coiiijjosilispjieniissus;et quaemysleria iu quinqua-
CAP.V.—DRUIII hominissusceptoremesse, tumobcrea- gtsimo riiimero.comjirehfnsa.»•-.' 866
lioiuin, lum ob couservalionem. 819 CAP.IX. — Paucos peccata sua agnoscere, pluresde
CAP.VI. — Quainbeaium sit ex ulero iu Deum projici, iilis glonari• sapieiitemdeliclisui numguamdepouere me-
etqua raiioneillud Cbristoaccnmmodelur. 820 moriam; conscienliaevis. • . - - ''" 8GS
CAPi.VIl.-^ Dumexoplalus Chrisloadventusdiflerlur, CAP. X . — David, licet humauis legibus liberum , se
saevissediaboluni,ut in Chrislumcredituros obtererel, et lameu Deo subjeeisse,cui soli peccavit;etquot modishoc
inipsis sigua deligerel sua: ubi de signis qusesequi et iritelligeudum.Qui peccatoremse n -get, mendaciiab eo
nos
quaefugere — ojiorteat, disserilur. 821 acciisariijjsumDeum,cujuspalienlia commendalur. 871
CAP.VlfI. Dnvidal) iniqtiorumcausa suani discerni CAP.XI. —Propheiae verbis doeeri, qui in iuiquitale
poslulal, iion aulemChrislus. 824 non concipialuresse nemiuem. Ulrumpareuluinaii prolis
CAP.IX. -r- Propbeiae.verbissignfficariD?umhpmini- easiliniqtiitas. 875
bus per passionem Chrisiireconciliaiuiii.Iieriiul mdo- CAP.XII. — Confitentipeecatum ccelestiasacrameuta
mum Dei ingrediamur, nos inultiplici ratione fuisse a divinims patefieri: Cumhaeciiicerla in jjsalmodicunlur,
Chrisiorenovatos. 825 significari non esse iuaiiifesta; sed praecipue_.hocloco
—
LIBERIII. DEINTERPELLATIONE JOH. Ibid. ba|)tismatislayacruuipnaeligticari. 874
CAPCT —
PRIMCM. Moveri plerosque etiam prudentes, CAP. XIII.—Davidsolo tuturae remissionisaudilu re-
Ctiriij.rosperis hic affluere injuslos, juslos autem affligi creatus, fore ul ossa humiliataexsultentpraedicit; et qtiffi
viderint,quae librorum sequeiitium materia est. 827 sinl illa. 876
CAP.II. — QuomodoJob couviciatoressuos redargue- CAP.XIV.— Quaenamsinl viseera, quisve spiritusquo-
rit; ubi iiraesertiinsilenlium ejus nc-ciionDavidis atque runi hic locl— sanctus Propheia ineininil. 878
nobis
Apostoli — propouilur ad imitandum. 829 CAP. X V. Ralionalemnaturam laetitiaesalutars solam
CAP.III. Job verbovumcerlaminevictor renunlialiir: capacemesse. Quisspirilusprineipalis. 879
et quemadmodumposl responsumleniits,idem fortioribus CAP.XVI.— Periti dpcloris esse iniquos vias Dbmini
verbis importtiniuscalumtiiantesrepuleril. 830 edocere. Quomodoid lum Chrisli, lum Davidis personaa
CAP. I V. — Amicosmala seinper delictorumcausa eve- accomuiodeiur. 880
nire assereutes reliindit Job. Quisvere b>alus.Deuique CAP.XVII.— Davidemverbis suis peccalumsibi diniis-
impios non seiernitale, sed falsaejus iuiagine poliri de- sum sigiiificarecum Deus jicceatorios oecludat.Nounulla.
monslranlur. 852 de sacrificioChrtstialqtiemarlyrumprojiosilis. 881
—
CAP.V. Impiosin bonissaeculifiuire vitam, at posleij ln aliernmDavidisttpologiamadmonilio. 883
requie ccelesti carcre : contrariumvero nobis optanduni. APOLUGIA ALTERAPROPHEM DAVID.
Impiorum aineutia. 834 CAPUT PRIMDM. — Quusdaiuoffeudipossequod iu adulte-
—
LIBERIV. DEINTERPELLATIOKE DAVID. 837 rium iuciderii Djyid, el Cliristus oblatainsibi adulleram
CAPUT PRIMUM.—David frequeuler de saeculivanilatedis- absolveril.Sed, ul David erraveril, Cbrislumerrare non
seruisSeiu psalmis,sed maximein LXXU, ubi se ob imjiro- poluisseostentlitur. 887
boru.it |)rosDeriiales el calamitales proborum graviter CAP.II. — Ambrosiusquo ordine et apudquos homines
initio commotuinesse, ac lamen posteacorrectuin sigui- Daviderrautis causainsit defensurusex|.licat. 888
ficat. —
Ibid._ . CAP.III. Geulilesmonetne tain errantem quam jiue-
CAP.II,—Deumjustis, etiam dum affligipermittit, esse nilenteni Davidres|,iciant. 889
bonum: bonumetiam improbis esse Deuiii. « 838 CAP. I V. — Judaios perperam credenles David qui ob-
CAP.III Fateri Prophetam se tautumnon esse pro- noxi»sfuit peccato,vel Salomoiicui dicla de Chrislo nou
lapsum, dum peccalorumjiacemaemularelur,flagellaripost' coiivpiniinl, e sse EiliumDei, redarguil. 895
mortem inutile,iilhac vila perutile. 840- CAP. V . — Coufirmat rationos adversus Judasosatqtie
CAP.IV.—Peccatoresiuiquitate propria vesliri. Juciaeo-.-' Genliles adductas,etsermonemad Ecclesiamconvertii.H97
rum iniquilateuimagnamac deliberatamexslilisse. 841 ' CAP.VI. — CurDavidacplerque alii Domiuicigeueris
CAP.V Quios suumin ccelumponunt, eos esse qui auclores in errorein labi permissi sint. De homicidioet
omniastellarumlieeessilali allribuunt. Israel reditus my- adulterio Davidis. . 899
slerium declaraltir. 842 CAP.VII. — Mysteriasub David_acBethsabee adulie-
CAP.VI. — Prophetam,cum primo animodespondisset, rio, ueciionsub ipsiusparlu velaia. 900
posleacoguovisse.onuiiaevenire disjiositionedivina. 845 —
CAP.VIII. Quiddonmsregia inqua deambulatDavid:
CAP.VII.—Emendatoerrore-Davidhuucimuinlaborem quid uudatio el lavalio Beibsabee; quidve quod staliin
sihi cognoscil superesse, ut iiigredialur in adytadiviuae nuda visaamala sil, signilicet. 902
coghilioriisVQuis sit sanctorumfitiis. 844 CAP. I X. — Eamdemmateriam mysticeprosequilur.905
CAP.VJII.-•—ImpiosTii • interitu suo cum soinuio bene CAP. X . — De myslerio Incaruationis per adulleriuni
coniparari. ^lg Davidis significato. 907
CAP.IX. ^Prophfetani cognitione divinae providphiiae - CAP.XI.—ParabolaNathanproponiluratque adsensiim
recrfiatiiirijiipsu.trirfeiicum^eo oiiiueshouiinfs comjiaratioue nioralem,moxque ad allegoiicumtraducilur. 909
ccelestinmciyitiii.i.jumeiitjs liaud esse. ahsimiles; eosdem CAP.XII. — DaviJpeccatuinsuum Deo confiietur,coin-
tainen Dei graiUiatlhuliianarrirevOcaridjgniialeiu. . 847 posiiopsalnioL, cujus hic versus aliquotex|ilicantur. 911
CAPX. — SiWuS-riotjisaddex.teram non luerit, eum In dnodecimpsalmormnenarruUonesudmonilh. 915
locum a. diabolooccupaiumiiri..Cbrislusdialiolumsibi ad ENARRATIO-NliS IN XII PSALMOSDAVI0ICOS,,,
Ibid. Iti psahiiumprinuimenarratio. " , .-921
dexleram.s^^it-qu'6'gloriosiiisprostenieret.
.CAP.XL-^"'Davidtm ppssessioneDei conlentumniliil In |isalinuinXXXVenarratio. ' Sol
prteter euin exopiare; dcfiereenim terrena deleri obli- In psalmumXXXVIeuari-atio. • . 965
vione.ul sliccedaiitcceleSLja, •aiqtieetiam ad Deum, qui In jjsalmtmi X XXVII euarralio. 1009
heniinenirupellit, accedaliir.: ; ., • . 848 In psaliuumXXXVIIlonarratio. :, 1039
In Apoloqiuiri prpplieim David admqnilio, : 849 Iu lisahiiuiiiXX>XIX enarralio. . l0o7
APOLOtHAPROPHEt/E OAVID. .. _,,. In psaiiiiimiXf' p narratio. ' ' 1087
CAPUT PRIMOMI—Quare Davidscribere
a|i.ol.ogiairi aggre- Iu i>salintitnXLIII etiarratio. '.-• 1087
diatur Auibrusiiis.J'Jdi'candtisiioii esse.osieiidilur^fqiiim Iu iJsalmiimXLVcnarratio. ,: 1135
peusjuslificaverit: coniraverrjietjarojaiiijaiidu^«_!-Si_851 Iii jisalihum-XLVIIeiiaiwlio,, ,,'.- 1145
CAP.II. — Laudattir,DavM,atptouii^t.a'te-i^rife^SMs-; In psalmuWXLVllI'eriarrati6.; "r 1135
actres causaecur sauctispeccaiuuiiibrejjere utiie^ifi#iue Iu nsalmumLXIeiiarratio. :". •: . H6a
«S INDICIS.